r:- \ t \ =--- T- \' Cathedral Library, ILLY. :' , . - 1'.!.6 ECCLES: CA THEDR: EL lENSI DOSAVIT HEKRICUS HERVEIUH BABER, \..M., F.R.S. ECCLESIÆ STRETHAlUENSIS, CUM CAPELLA DE THETFORD. . 1.1.' INSUL..\. El.I E : RECTOR. " " ;rz k_ ...,..-- - V /l-- t. t:/ t,/' (' ADNOTATIONES MILLII .I1uctæ et Correctæ ex Prolegomenis suis, WETSTENII, BENGELII, ET SABATERII, A D I. J 0 ANN. V. 7. UN A CUM DUABUS EPISTOLIS RICKARDI BENTLEII ET OBSERVATIONIBUS JOANNIS SELDENI, CHRISTOPHORI MAT'fHIÆ PFAFFII, JOANNIS FRANCISCI BUDDEI, ET CHRISTIAN I FltlDEltlCI SCHl\lIDII DE EODEM LOCO. I'##I'##_ -,.-"_#_-., ".,,,.---,--, -"I'##I#I'_""'" COLLECTÆ ET EDITÆ A THOMA BURGESS, S.T .P. S.R.S. S.A.S. E'r S.R.S.L. " EPISCOPO fllENEYENSI. [ ,( St..!) . .... _I'##-"-"I'##'_I'##-.,__-",*,,*,I'##'_ _--"'I#Ø-"'I##-" M.4RIDU.Nl: TYPIS JOANNIS EVANS. 1822. .. VIRO VERE HONORATISSIl\IO, GRA VISSIMO, INTEGERRIMO, GULIELMO \VYNDHAM GRENVILLE, BARONI GRENVILLE, UNIVERSITATIS ox ONIENSIS CANCELLARIO, ELEGANTIORUM LITTERARUM AMANTISSIMO, GRÆCARUM PERITISSIl\IO, SACRARUM REVERENTISSIMO, IIANC SCRIPTORUl\I SYLLOGEN AD LOCUM CELEBRATISSIl\lU I SANCTI APOSTOLI JOANNIS PERTINENTIUr.I bUl\Il\10 CUM :STUDIO AC VENERATIONB DAT, DICAT, DEDICAT, THOMAS l\iENEVENSIS. , LECTORI lVIONITUM. LECTORI. Hujus voluminis, præstantissimos tractatus et delectus, in iisque aliquos parum obvios, complexi exemplaria, cum superessent plura quam quæ priva- tis usibus, quibus ab initio dicata fuerant, necessaria essent, visum est ea tanden1 in vulgus edere, in usum studiosorum veræ fidei et eruditionis Chris- tianæ. Sphalmata typographic a, qualiacunque sint, Lectoris benevolentia condonaùit et oculorun1 infir- Initati corrigentis, et operarum rusticarun1 Í1nperitiæ in Græcis Latinisque litteris plane hospituln. T. 1\1. Londinl, Jall11ltr. 18Q t . est. BENG ELIUM Icfutarc cnisus est l\'1ICHAELIS in lnlroductione ad N. T. de quo conatu hoc notatunl est ad PRIT'II Introd. ad N. 'f. (cd. HofIman. p. 22.) !l'IW DI1Y is publislud, A SELECTION of TUACTS and OßSERYATIO S on t JOHl\ v.7. PART TIIS FIRST, CONSISTIl\G OF Bisbol' Darlow's Lpttcr to ;\Ir. Hunt, now first published from a l\Iauu cril't in Queen's COUf'I'C Library, O:\.ford; Bishop Smalbroke's Letter to Dr. Bentley; T"o '\non moll Letters to Dr. ßt'utley; \"ith Dr. Bentley's Answer; and E tracts frmll 1\lartin's Examination of Eml)"n's Answer, respecting that Letter j TOG ETHER WITII The Notes of Hammond and \\lJitby on the controverted Yersc; and Dr. Adam Clarke's &\ccount of the 'fontfort )!anU5Cript. Sold by Tlir.illglons; Ilatchards; DUllcan awl Co. LECTORI MONITUM. ,.",--.þ ... ADNOTA'l'IONES ct Observata ad 1 Joann. V. 7 ql1æ lcctoribus hoc volumine præsto sunt, ideo in unum sunt collecta, ut studiosi doctrinæ Christianæ habcanf, quod fiduciæ oppugnatorum loci opponant, ct simuI de Ie gravissima per se judicent. Dicti A postolici defensori.. bus adjunxi W ETSTENIUM, adversariorum, cteruditionc et auctoritate principem, cujus diligentia in hune locum, ut parum novi Millianis addidit, ita nihil momenti prætcr- misit, vel a MICHAELE vel GUIESBACHIO supplcndum, quod argumento adliquidum perducendo necesse fuerit. Pra=cipui quidem pericopes celcberrimæ defensores,MIL- LIUS et BENGELIUS, rem tanto cum candore simul at- que eruditione pertractarunt, ut omne qnicquid loci ttti EVTl minus favcre viderctur præciperent, et cum lectoribus communicarent. MILLII consilio integro in editione Novi l'cstamenti adornanda docte et strenue, at tantum non maligne, obstitit W HITBIUS, sentcntiam tamen cjus ad hune locum labefactarc non aO"O'ressus bb est. BENG ELIUM Icfutare c'lisus est 1\IICHAELIS in lnlroductione ad N. T. de quo cona(u hoc notatum est ad PRIT'II 1ntrod. ad N. rf. (cù. Hoflman. p. 22.) . \ l " !\lichaclis, more quidem suo, audacter satis Bengclium confutare studuit, sed minus feliciter, ingcnio plus quam judicio instructus." Opus 8uum, sane eruditis- simum utilissimumque, llcIIAELl , ultimis euris, quad- ruplo nuxissc vidctur, nee tamen in hoe argumento ma- gis profecisse; quod in co sum, ut iusius ostcndam in Secunda Parte Defensionis I Joannis V. 7. CHRISTIANI FnlDERIcI SCHMIDII Ilistorialn anti- quam Canonis V. ct N. Test. ex qua decimam bujus Vo. lunlinis scctioncm cxccrpsi, juniorum studiis eo impen- sius commcndo, quod vircgregius, Theologiæ turn histo- ricæ turn criticæ peritus, libro præstantissimo id egit, ut SacrorulD librorum Canon em contra 8.E:\ILERI ct '11CIIAELIC) commenta dcfcndcret. TIIO!tIAS 11ENEVENSIS. AØERGUILLE, Jan. 22, 1822. "\-: Quod Sol est in mundo, quod in pyxide nautica aeus, quod in corpore cor, id in bac Epistola est versus septimus Capitis V. Bengelii Gnomon. p. 1184. I-lOC VOLUMINE COr-iTI F.TlfR : , 1. J. l\IILLII Adllotatio ad 1 J oaull. V. 7.. . . . . . . . 1 2. De Anonymi Angli cd. N. T. 1722. obs rvatum l\lichaelis .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 3. J. J. 'Vetstenii Adnotatio ...... . . . . . . . . . . . . 59 4. J. A. Bengelii ............................ g6 5. IJ. Sabatcrii .............................. 180 , 6. R. Dentleii Epistolæ Duæ 7. Joannis Seldeni Observata .................. 201 205 .................. 8. C. 1\1. Pfaffii 9. I. F. Duddei .. .............. .... ........ 210 10. C. F. Schmidii ....................... .... 222 !40 ........................... . Appendix Ohser'Dationllm breviorum. 1. J. G. Pritii .............................. 270 2. F. La m pi i ............................... 271 3. J. F. Buddei .. ...... .................... 273 4. J. L. l\Ioshemii ....... .......... .......... 275 5. Joannis Felli ................. . . . . . . . . . . . 276 6. Poli Comp nd. Observe Gerhardi et Hammondi. . 279 7. Kuttneri Compf\nrlium Adnot. Griesbach. . . . . . . 284 8. Editoris Epilogus in 1\lillii sf\ntentiam de ,. tere Italica versione ; ..'t in llengdii interpretatiol1elu versus octavi, \'ersuumque 7 et 8transpositioneln 291 JOANNIS l\iILLII ADNOTATIO AD I. JOANN. V. 7. E PISTOLÆ hujus Cap. 5. v. 7, 8. verba ista, EV TlIj 8 11 Ò IIaT J Ó Ao,,/oç, tu TO årl01l II · r r VEVILel' :.tell 87"01 01 T :tÇ ElI Et(fl. UtU TpetÇ Eta'HI 01 (.LetpTV OVV- TéÇ Èv TJ;1 1'J;1 omittunt A le"-T. f/aticanus Gr. Bibli- orulJlCodex (ad quem accurataest Editio LXX Interpretum) Runt. I. Pet. I. 2.3. Cant. 2. N. I. 2. Lin. lagd. I. COv. 2. 3. 4. Sin. Baroc. Barò. 8. Genev. Laud. 2. Codex Rhodiensis; Codices 5. in Bibliotheca Re- gia Parisiis, teste CI. Simonio Critic. Hist. N. Testamenti, c. 18. Colb. 7. et alii Codices 5. in Bibl. Colbertina, quos idem Simonius super hac re consuluit; Duo Codd. in Bibliotheca Basileensi, annorum circiter 500. ac renetus nnns, annorum 400. (quos inspexit Ecclesiæ Sarisburiensis Præsul hodiernus, mihi longe amicissimus, D. Gilóerlus Burnet/us, Ò 'VIO^fJ- IC;CIJ .) Codex Leiceslrens is. Pervetustus Cod. in Bib!. Cæsarea. C'odex MS. in Bibl. Re- gia n- 2247. annorurn, uti censet CI. Sirno- nius, 500. in quo oInnia ista desiderantur, excepto EV 'TSj 'ì'J;1. Sed e regione verborulll comnlatis sequ. ÓTI T ElÇ ao-w 01 (J..a TtJp01J1ITEÇ EV 'TføJ B 2 r J TO '[J'tIEUp..a., (lI 'TO ÙðCIJp, <atreln, quia Deus cst Spiritus?") tanI coacta denique ae detorta; (qualnque nisi ex occasionc upra dicta yiÀ de ne \"i quidem cf- tinxerat A ugnstinns, ycl Latinoruln f]uj pialn) ut eanl nullo IllOdo ( ypriano triùuendaal 3 rhitrer. Ilno ycro cum '1 pnd i\ uctorcnl ca!'- tUIU si quis unquanl, Juinime difIluentclll la"\.is 11l).sticisquc i ntcrpretanlentis, in citandis "crip- turis ipSOrUll1 verborunl scrupulo ius tena- celn, taln expressc de Patre, If'ilio ct Spiritu 'S. scri ptlUll ùicatur, Ili 'res unUlIl sllrf ; 0I11ni- no adducor ut credanl, eUIl1 ad ('Oapitis hu- jus vcrsunl 7 mum rc pc is e. Sic cninl judicio rneo res habet. Sicut Ecclc ia L\ fricana, Ro- 1l13næ prcpago, dudulIl ab ip i 11'iòci incuna- bunj , Iialicæ Versionis Libros sacros accepe- rat, E,-angelia saltcll1, et l!:pistola51 J aulillas; Ita 19 jam turn et (1atholicas (quarum, quod pleræ.. que minoris quam reliquæ, quæ ad eertas Ec- clesias nlissæ sunt, auetoritatis in J celesia essent Exemplaria erant rariora) in manus Docto- rum ejus Eeclesiæ devenisse certissimum est. His paulo post plantatam in Africa fidcln, usos credo Tertullianum et Cyprianum; et qui- dein Joannis Epistolam ConlInate hoc septimo (quo mutilata fuisse janl ab initio Latina su- spieor) auxisse ex Græeis quæ penes eos erant Exemplaribus. Verum de hac re postea. Auctor Ptrologi in Epistolas Canonicas, sub Hieronymi nomine: Cui si fides haben- da, nullus olIlnino relinquetur de Commatis I bujus .atJ E1ITI dubitandi locus: Cl1m ex ipsius sententia Græei Codd. OInnes ante eum, 10- I cum hune integruIn repræsentarint; et a Translatoribus injidelious (quos ,oeat) seu bæreticis factum, ut in Exenlplaribus Latinis nusquam adhuc conlparuerit, donee ipse de- Illum in Editione sua verSUlll hune ad Exem.. plarium Græccrum fidelll reponendum cu- rasset. "Quæ (Epislolæ Canonicæ) tlnquit si sicut ab eis (Græcis) digestæ sunt, ita quo- que ab Interpretibus fidcliter in Latinum ver- terentur eloquium; nee anlbiguitatem legen- tibus facerent, nee serrnonum sese varietas iln- pugnaret, illo præeipue loco ubi de U nitate Trinitatis in prilna Joannis Epistola positum o -' leginlus, in qua etianl ah infide1ihu rrransla. toriLns H1UltUIll erratulll esse 1. Fidei ,.eritatt coolperinlus; tria tantulll II10do yocabula hoc t, aquæ, anguinis, et spiritus, in ips sua I ditionc ponentiLus, et Patri , Verbiqul ar Spiritus tC:,tiuloniuln o'llitfcntibu ; in qu' Jnaxilne ct Fides Catholica roboratnr, et Pa tris ac 'ilii ac Spiritus Saneti una Di,.initati suhstantia cOlnprobatur." Jlæc ine. V crl1W ut liberc dicanl quoù sentio, te,;tinloniu i t anctoritatenl 'rextui conciliare velIe, nih aliud quiden1 esse puto (luant <i \ igcbat serIno Græclls. Tali eerte A pographo Romæ usus esse videtur V ul- gatus lnterpres, tali Irenæus, ClcIn. Alexan- drinus, cæterique quos supra Inenlora\ imus Græci Scriptores. . Quinimo nullum onlnino Codicem Ecele- siis Græcis in usu fuisse credo, nisi qui ad JJlutilatos quos dieinlus descri!>tus sit, pene ab ipsius Archetypi scriptura usque ad seculunl unUlll vel etianl alternn1 post Athanasium. Nelnpe turn demum Auctor Ðisputationis in Concilio J\"icæno hab ïæ, sub Athanasii no- mine, textum hune citavit. U nde vero, inquis, cognitunl huie Scriptori, quod cæteros Græ- cos latuerat per aliquot sccular Ex antiquio- ri bus G ræcis, puris atque intcgris. Sicut cnim ex ChristianorUI11 A iaticorUln dispersione factuill yidetnr, ut ßlutilati hoc Commate Co- dices in Græcia aliisque locis passim lege- rentur; ita nec dubiuln quin integri aliquot codeD} tempore in ex/eras regiones delati pud privatos delitucrint. Exstabat aliquandin certe Archetypum ipsins A postoli apud Partho , aut Asianos. Latebant apud eosdelu ..t\pographa pauca quædaul ad illud expres a. 'I'ransnlissa 39 fuissc aliqua in .4fricflllz, id vero ccrti inlHm est ex testinloniis 'l'ertulliani ac Cypriani su- pra allatis. Quidni igitur Auctor dictæ Di - llutationis inciderit forte in Græca integra, 250 annis post Cyprianulu, cujus ætate Græ- ca istiusnlodi cxstitisse certo constat? llabe- lUllS nos hodieque in Anglia Codices Sacros unun} et alterunl plus quam mille annorunl : habent in Gallia qui ad Candell} ætateul as- surgunt. Quid Inirulll ideo, si Codex aliquis per annos 300. vel etianl 400. (hoc cst, a teulpore ipso quo scripta Joannis Epistola) privatis clathrig conclusus clllcrgat dClllUIU, ac fiat usus publici? Quotidiana sunt ista. Neque obstat sane quidquanl, quo Ininus ad Auctoris istius seculum superesse potuerit (si quidem probe tractatuln) A postoli ipsius .ilu- tographulll, nedulll descripta CJpriani teul- . pore, yel etiam fortasse post, Exeluplaria. Quid quod A uctoris nlodo meInorati scculo, non uuus aliquis istiuSIDOdi Liber exstitis e vidcatur, sed lllUlti quidclll? Certe inepte citasset Pseudo-Athanasius hane pericopen Joannis, nisi etiaol Libri Arianis essent ad Inanurn, ex quiuus expendere posse))t testi- Illonium ad quod ibi prorocatur. Imo vero, inquis, inepte citasset. Sed quid si illcptc ci- " t3verit? erat dclirus Ionachus: nequc ex huj us testiulùnio tuto colligas forta e ,el 40 unUlll aliqucm hujusmodi Librum fuisse tunc tenlporis nedum complurcs. Esto. Sed unde obsccro Codices ad an. 800 mum vel 900 mum de.. scripti, nisi aut ex Libris qui sub hoc tempore ,'el etialu ante exstiterint, aut ex A pographis d illos expressis : Equidenl haud paucos fuissc atquc etiam. nun1 cxstare, qui ultra annunl 700 mum , into ad 800 mum assurgant, ex Editorum Tcstanlenti COlll]Jlulensis ac Roberti StcjJlian. tcstimonio clare colligere ßlihi vidcor. Dicunt illi se in N. Testalnenti Editione, in qua occurrit ]lie yersiculus, secutos Exenlplaria antiquis. Si1Jla Vaticana, quibus jidel1Z abrogare nefas videhaillr: Robertus autem, se Codices nac- tunl aliquot vetuslatis sJJecie IJene adorandos, a quorum pluriunl ae nlcliorulll suffragio, in N. T. a se edito an. 1549. (in quo itelll cxstat hie yersus) ne in una aliqua litera dis- çcsserit. <,,'erte anliquissirlla ae 'Vetustalis sjJecie llene adoranda Exemplaria neutiquam dixerint, nisi quæ 700, aut potius 800 essent annorUIll. Atque hie quiùelll peden1 figimus: ncque eninl ad ccula rcccntiora dcscendcrc opus est. III IHIUIIl noto; fundanlento olnni ca- rere quod ex jaIfi ùictu P cudo-Atl)anasii loco coiligit ('1. 51111!Jnius, IIi toriæ ritic, 41 N. T. c. 18. Verba nent pe J.teu 01 TpEIÇ 'TO Ét! EI(1'lV, ab Athanasio ad S. Trinitateul aCCOln- Dlodata, occasionen1 dedisse Græcis qui bus- dam Scholiastis explicationem istam in ora Codicis collocandi; quæ postea in Contextum irrepserit. Missis enim quæ supra indicavi- mns; (exstitisse verSUlll hunc 7 mum in i psius A postoli A rchetypo; ista TpEIÇ TO Èv El(1'l, mini- D1C octayi Commatis esse, cum hoc in MSS. omnibus sit EIÇ TO Èv Ela-IV' Interpretationem istanl InJsticam Latinorum conlmentuln esse, Patribus Græcis inauditunl:) certe Scholia de qui bus agit, ad marginem seil. Exempla- riuln Regii nO 2247. ac Colhertini n 0 871. ejusmodi sunt, quæ nequaquanl admitti po- tcrant in Contextum. Notulæ sunt fateor, ex quibus form are posset Studiosus aliquis hu- jusmodi versiculum. Sed a nemine repertull1 usquam puto Codicenl Græculn, qui Perico- pen hane integram repræsentarit in margine. /1.tque de Græcis hactenuSe ...4.d Codices Latinos quod spectat, de Ver- sione quidem Italiea vetere idenl quod de S!lriaca, Coptlea, aliisque aliquot in qui bus desideratur hie versieulus, dicendum arbitror; expressalll scilicet fuisse ex Græcis hoc com- mate mutilatis. 1\1 utilalll porro n1ansisse credibile est in omnibus plerisque Codd. per J)IQri1lla secula; et quidcul per annos plu5 C) . ...., centun1 in olllnibus 0 nino Excnlplarihus, ad tClllpora dico Tcrtulliani et Cypriani. Iii s ccrte cum obtigerint Græca integra, quoùdi - irnus, curatum turn denlunl opinor ut ad isto- runl fidenl restitueretur hie '.er iculus in La- tlnIS. COllycuiebat nelllpe pictati ilIorl1ln, Jna ime bcatissimi l\'lartyris, ut Græca nacti traùerent Ecclesiæ Africanæ Libros Sacros ]Jcrfectos et omnino integros. lIinc statill1 Apographa pauca, scripta Car- thagine aliisque locis, uùi C:y])riani \.igebat auctoritas. Pauca dico, CUllt ob alias causas, tUlll ob graves calamitatcs quibus pressi sunt in Africa Christiani sub Decio ac Valeriano. Jlinc eninI factunl nt, crepto e yivis Cyprial1o, rationibusque Fidelium ßliscre turbatis, in- ternlissa sit in præsentia cura omnis descri- bendi integro::; istos Codices. Cætcrunl de 11aucis illis quos Ecclesia scribcndo3 curave- rat, id plane constarc \ idetur, eos durassc et quidenl publici usus fuisse in Ecrlessiis Afri- canis quibusdan1 per tempora ilJa diffieilia; tandemque post annos 80, aut ad summun1 ] 00, in Exemrlaria. plurinla passim dinla- nasse. NeIllpe CUß1 LibcI1UIll (in quo crat ,.crsus hic 7 1ll \b) ofIereballt Hunncrico Euge- nins, cæterique Ecclesiæ Africanæ antistites anno 484 to , ExcmplarilJus istis abundassc \ i- dctur Africa. At \'ero textulll in }'idei sure 43 confiro1ationenl adducturos eos esse, qui aut in Libris vulgatis non erat, aut queIn in E- pistolæ corpus ante seculum unum aut alterum irrepsisse adstantes Ariani suspicarentur, ne- mo sanus crediderit. Quinimo ex sola hac confessione Patrum Africanorum tuto satis colligi posse yidetur, Latina hæc integra quæ dicimus, non modo per Africam omnem, sed etian1 per alias disper5a latius fuisse Latino- rum Ecclesias. Certe qui textum apud ad. versarios Fidei strenue, quod Episcopi isti, ac aperte urgent; qui in scriptis suis (uti Fulgentius, aliique) identidem citant atque inculcant, eoque cell validissimo telo contra Ecclcsiæ hostes utuntur; satis clare profiten- tur, Pericopen ad quam toties et tan1 fidenter pro' ocant, non in unins regionis angulo ali- quo Iatere, sed per Ecclesiam Christianan1 passim diffundi. Id quod de plurimis Codd. qui seculo hoc ac proxin1e sequentibus exa- rati sunt, verissinlum esse arbitror. Imo vero post seculum octavum, Librorun1 in quibus exstaret hæc Pericope, cre\?it eous- que cum nUlnerus, turn auctoritas, ut Studi- osi seu etiam Librarii quæ in suis deerant ex integris hisce restituerint, descripto ad mar.. ginelll suorum Codicum ,"ersu hoc 7 mo . Ne- que enim quæ ad oram Librorum LatinoruIn adscripta:\'ideolus hoc loco, additamenta sunt 4 StudiosorUlll, quilJu csset rnanihus aptare tcxtunl Joannis ad IJrologu 01 Hicron )"nli, quod existinlat Cl. Sinlonius; sed \'crba ip:5a COnllIJ) tis 7 rni . sive recte, sive, ut fit, ,'itiose de- scripta. "Sic quæ e regione yerLorum l'res sun! qui testilllonillm dant posita sunt ad marge Codicis llegii nO 358J. l:Ja!er, 1 erÒU11l, et SjJiritus: e Ires sun! qui ieslimoniuln dant z.n ierra: et It. ires unUll sunt, ipsius Apo - toli sunt, male habita. · Te tus Joannis in isto Cod. sive vitio Scribæ, sive etianl Exemplaris (luod secutus est, ita se habet: ires sunt qu. testimonium danl, omissis reliquis yersus 7 mi et 8 vi . Supple,"it quæ deerant in textu Li- brarius aut alius quispiam qui Apographunl recensuerat, hoc nlodo: ad verba ires SUllt qui testimonium dant adjecit Teete Pater, erh1l1n, et Spiritus: 1l10X onlisso TlJ) et ires 'I1num sunl, quod sc. ab iisdem vocibus inci- peret quibus ea quæ sequuntur, transit ad re- Ii qua, et ires sunt qui testilnon .urn dant in terra: et hi Ires unUl1l sunt, præteritis incuria l1escio qua intermediis s]Jiritus, aqua, et san- guis. Simile quiddam yidere lieet in addita- Dlento marginali Codicis Cotbertini n 8 158. Ad ista ires sunt qu. lestimoniuln dant poni- tur in ora Libri Pater, Terhum, et tJ'piriltls; ae præternlissis, ut in Cod. Regio, (ob eadem initialia verba quæ habet sequens clausula) istis et ires unUln sunl, transitur ad illaet ires 45 sunt qui testimonium dant in terra, &c. intac. tis u Itimis, et hi tres unum sunl, quæ et in plutinlis MSS Libris desiderantur. Addita- Dlenta .vero ista ad marginem posita, in tex- turn postea admiserunt Librarii; nunc recte, nunc (quod in MSSiI plurimis observavimus) ordine prrepostero, posito testimonio spiritus aquæ et sanguinis ante alternm illud Patris J!'ilii et Spiritus Sancti. Verum de Peri cope hac vexatissima plus satis. Quæ in utramque partem cum ad mi. nuendam, turn ad firmandam Conlmatis hu- jus atJ ElI'Tl"lI allata hactenus sunt rationum momenta, sedulo perpendilDus. Utra pars præponderet, eruditis judicandum relinqui- Inns. Mihi, fateor, (nleliora, si quid melius . certiusque dederit longior dies, discere para- to) argumentis ad auctoritatem huic Versi- culo conciliandam modo adductis tantum ro- Loris inesse videtur, ut eum nullo lllOdo de loco suo movendum esse censeam. ADN01'ATI0NIS MILLI! FINIS. 46 ADl)ENDÂ.L\. ET CORRIGENDA E'1It l\lJLLII PROLEGOl\;IENIS. . P. LX. Ed. Oxon. Sect. 623-625. cd. Kusler. DE TERTt:LT.,IANI TEST1 {ONIO. T quideIll ad hane classen) incunctanter retulerin1 insigneol illuD1 IOCUII1 Joan- nis de testimonio Palris, 1 erbi, et Spiritus, qui Græcis fernIe olnn. excidit, co speciatim quo usus est Interpres ulgatus. Nempe CUDI apud Afros præcipue vigeret magna hæc, qualll diximus, interpretationunl multitudo (varias eninl apud eas lectitatas fuisl;;e Ver- siones, jam ab Ecclesiæ sure primordiis ad Augustini tenlpora, atque etianl postea, certo certius) feliciter factum, ut quod ex dcfectu Græci Codicis aberat in ]talica, in aliis Lati- nis, ad Græca hac ex parte integra confectis, conservaretur; adeoque et in Exemplari, quo usus est Tertullianus. Peri copen eninl janl 47 dictanl citat iUe libro contra Praxcan, c. 25. " Cætcrulu, inquit, de lueo sunlet Paracletus, sicut ipse de Patris: ita eon nexus Patris in Filio, ct Filii in Paracleto, tres efficit cohæ- rentcs, alterum ex altero. Qui ires unum sunt, non unus; quonlodo dictum est, Ego et Paler unum Slll1lUS; ad substantiæ unitatenl, 110n ad numeri singularitatem. Verba, ires 'llnum sunt, hoc loco, non sunt Auctoris nostri, trium hic menloratorum unitatelll adstruentis ex illo Christi, Ego et Pater unum su.mus; sed i psius omnino A postoli, de Patre, Filio, et Spiritu S. intcr se connexis et colzærentihus diserte pronuntiantis, Hi ires unUln sunt : UnU1Jl non unus, man ere enin1 in hac unitate distinctionem personarum. Ruiturum esset eerte alias argumentulll Apostoli, quo probat ex testinlonio Patris, Verhi, et "piritlls s. testimonio triplici, ideoque rato apud Judæo , quibuscum agit, Christum in carne vere V - nisse, et non tantum J{UTU TO ÒOJ{ElV quod vale- bant Hæretici quidam istius temporis. CUll} autelll unitatem harum trium Personarum statuisset ex jam dicto loco Joannis, ealn ulte- rius illustrat ex dicto Christi, qui de se et Pa- tre ait, Ego et Pater unum SU1JZUS; eandem eninl esse onlnium trium personarum unita- tern, quæ est Patris et Filii. Sed quidni, in- quis, i ta, ires unum sunl, desumserit TertuI- lianus ex I Jo. 5. 8. ubi de .4qua, Spiritu, et 48 Sanguillc, quibus ex mente veterum significa tanI S. 'frinitatenl nenlO nescit, dictum est, 'ii ires llnum sunt? Certe illud omnino ob. stat, quod Dlystica ista expositio non obtinuc- rit in Ecclesia tenlpore 'fertulliani : imo He qui- dcm auditum erat de ca quidquam, ante an- nUln Christi CCC(;XXVlllvum, præter propter, qu 0 libros SUOS contra l\'laximinum edidlt .l\ ugustinus. Sed de hoc alias. . l . XITll. d. Oxon. Sect. 713. ed. Kuster. DE CYPRIANI TESTIl\IONIO. SUßNECTERE istis libet cclebrem Joan- nis 10cunI de testimonio Patris, Verbi, et Spi- ritus, 1 Epist. 5. 7. nam ad hune manifcste respexit Cyprian us, lib. de U nitate Ecclesiæ. " Dicit, inquit, Dominus, Ego et Pater unum SUllIUS. Et iterum de Patre, et Filio, et Spiritu S. scriptum est, Et hi tre ununl sunt." In Epistola vero ad Jubaianum, bæc habet: "Si peccatorum renli sanl con- secutus est, ct sanctificatus est, et tenlplulll Dci factus est, qnæro cujus Dei? Si crc- atoris, non I)otnit, qui in CUll1 non crcdi- 49 dit: si Christi, nec hujus potest fieri tern.. plum, qui negat Deum Christum: si Spiritus S. cunl tres unun} sint, quomodo, &c." Di- serte provo cat B. Martyr ad aliquam Scriptu- ræ 'ZJE lXO'ZJ'1V, in qua de Patre, Filio, et Spiritu S. dictum erat, Hi ires unum sunt. Ea vero seculo Cypriani alia non erat, quan} hæc quæ occurrit, 1 Jo. 5, 7. cum versum octavum, in quo de Aqua, Spiritu, et Sanguine dictum est, Hi ires unum suni, nemo quisquam e veteri. bus de S. Trinitate interpretatus fuerit, ante Augustinum. Sed de hoc alibi fusius. - P. XC. Ed. Oxon. Sect. 938, 939. ed. Kusler. DE TESTL\IONIO EUCHERII. SED neque abs re fuerit notare, celeb rem illam EplÍ'!O?r7f1V de testinlonio Patris, J7erhi, et Spiritus, I Joann. 5, 7. qualll in Africanis Codicibus lectam ostendimus, jam olinl ante ('yprianum et Terlullianum, etialll in Latina aliarunl gentium Exemplaria transiisse. Jam enim, sub annum Christi CCCCXXXIVtum ab Eucherio Lllgdumensi citatalll earn reperi- E 60 mus, lib forn1ularum Spiritalis intelligentiæ, c. I J. . 3, 4. Rt sane Inirun1, haud exstitisse ipsanl janl in aliis scri ptis Patrum Occidenta- liun1; CUlll onlis"am initio certulIl sit in Co- dice ad quenl adornata \gersio ltalica ex mera (t{;^E lf librarii. N eque enin1 quidquam hie fraudis Hæreticæ, quod aliquibus visum est: iUIO rari (quod sæpe diximus) IIæretici, qui 1'c:\.tui :,acru nlanus intulcre. ... .. P. YCr. Ed. Oxon. S cl. 997. ed. A"usler. J)r. EUGEYJI ET EPlscoponU'1 AFRORUU TESTI- MONIO. ANNO Christi CC( CLXXXIV. Kal. Maii, o(fcrcbdtur Hunncrico Vanda]orum Rcgi, nOlninc totius Ecclesiæ Africanæ, ab Eugenio cæteri que isti U rcgionis I! piscopis Professio li'iùci satis luculenta, in qua hæc oeeurrunt: " Et ut aJhuc Iuee clarius unius di\9inita- tis esse CUllt Patre ct Filio Spiritum Sanctulß doecanlus, Joannis Evangelistæ testimonio cOlnprobatnr. _s\it namque, Tres sunt, qui ter;tiuloniull1 perhiucnt in cæto, Pater et Fi- 51 lius, et Spiritus, et hi tres unum sunt." Sed et rigitius Tnpsensis, qui professioni jam menloratæ subscripsit, in libris de Trinitate, non sClnel ad verba hæc Joannis provocat. Quod indicio est, locum hunc pro Apostoli hujus genuino habitunl fuisse non ab Ortho- doxis modo, sed etiam ab Arianis; qui cum apud Hunnericurrl gratia jam florerent, nihil (quod apparet) habebant, quo Pericopes hu- jus auctoritatas apud Regelll impugnari pos- set. . P. XGFJ1. Ed. Oxon. Sect. 1006. ed. Kusler. DE TESTI:\IONIO FULGENTII: PAULO post initium seculi sexti Fulgen- fius Afer, Episcopus Ruspensis, scriptis incla- ruit, in quibus plerisque CUlll Catholicam Fidem adversus ..LL\rianos feliciter propugnarit, turn speciatim, quod Eugenius ante, Episco- pique Africani, Peri copen illam insignem I Joann. 5, 7. adducit haud semel, qua trinita- tern P rsonarum, et unitatem essentiæ divinæ denlonstret. Id quod jam olirn factum notat 52 a ß. .i\Iartyrc Cypriano, Ii bro de unitatc Ec- clcsiæ. <.!uadraginta prope post Fulgentium annis, idenl dog[ua Catholicum confirmatunl ,.oluit Facundus Hermianensis, ex ejusdenl Epistolæ cap. 5, v. 8. "Trcs sunt qui testi- moniunl dant in terra, Spiritus, aqua, et san- guis, ct hi tres unum sllnt :" ut Spiritus sc. Patreln, AqUlt Spirituln, Sanguis Filium sig. nificaret. Conti&erat scilicet i})si Codex, in quo cum excidis\;:et jam initio versiculus se})- tiU1US, COll11l10dunl ,.isum est, CUlll Augustino, aliisque nonnullis, verbis cOlluuatis octavi ßlystice explicatis, hane doctrinaID adstruere. V crun} in compluribus Exemplaribus Afro- rUIn exstabat, ex Græco restitutus, '7crsus septimus; etianl in Cod ice Cypriani, quod supra nota\ ilnus. U nde rccte oUInino FIlI- genlius, ß. l\iartyrem hoc Joannis testimonio usum fuisse ostendit. N cque enim nota Ve- terihus Spiritus, Aquæ, et Sanguinis ßlystica ista cxrlicatio, quam adducit Facundus, et qua Cyprianum etiam usnn1 onlniat, ante tcmpora .\ugustini. Sed de hoc satis. 53 P. CXYII. Ell. Oxon. Sect. 1156. ed. Kuster. DE STEPHANICIS CODlfaBUS. OPT ANDUM omnino foret, ut vir doctissi- filUS [Robertus Stephanus] explicate dixisset, quænam Editio fuerit, quam cunl MSS. Codi- cibus contulit ? quisnam textus ille, quem ex iis recensuit, Complutensis, Erasmicus, Aldinus, an alius den1um quisquam? turn vero de sin- gulis Codd. cujus notæ fuerint ac fidei? cujus, (quoad conjectura assequi liceret) ætatis ac sæculi? accurate et docta manu, an negligen- ter et ab ignaro librario exarati? Exspec- tandum saltern, ut indicasset de Codice quo- libet, qui ipsi jam ad manum, integer fuerit, an imperfectus, et 11lUtilus? totumne N. rr. contineret, an IJarteIn d lntaxat? fueritne Evangelioruln, an Epistolarum, an particu- laris alicujus Evangelii vel Epistolæ, \"el A po- calypseos Codex? an etiam Lectionariuln Evan- gelicun1, vel A OIJ'TO^Ot;? Absque hujusmodi aliquali notitia, perit maxima pars beneficii, quod ex MSS. Codicum lectionibus variantibus peti posset, et in pompam magis quam usunl congesta videtur ingens iStd ad oram libri variationum molesne dicam, quod laxior iste et indefinitus de Codicibus sermo, trahat in 54 falsa, uti forte fit, de S. Textu judicia. QUUI11 quindccim Exemplariun1 meminerit Robertus, quis non statinl cunl totidenl integros N. T. Codices nactum arLitraretur? Proclivis hie error, et in quem nemo, qui variantes lectio- nes ad Editioni8 Roberti tertiæ n1arginenI in- teriorenl positas non diligenter adnlodum, et ex professo expenderit, non facillime labatur. Hoc eerte errore irretiti baud pauci, cun1 in cclebri illo S. Joannis loco de triplici Testi- monio }Jatris, eròi, et !:J)Jiritus S. 1 Epist. c. 5. v. 7. septen duntaxat videant Excrnpla- ria, in quibus omissum sit illud fV TlJ} ()t)P 1J , intrcpide statim concludant reliqua octo tex- tUln illuIn integrum, nullaque sui parte de- trunCd.tum repræsentare: CUlll tallIen istoruln Codicum yarietates ad marg. collocatas sedulo per N. T. expendenti constat, e quindecim Codicihus Slcpllanicis, non nisi sepleln ad Inarg. isti us loci notatos, Epistolam hane Jo- annis exhibcrc: reliqllos Olnnes vel Evange- liorum esse, yel aliaruDI salteD1 Novi Testa- menti partiulll. Quin baud semel CUIl1 Ame- otillS, aliique, turn et nos ipsi in hac palæstra diutiu5 paulo versati licet, exalnine Codicum istorum per Olllnes N. '"f. Ii uros ex varietati- bus baud dum facto, in euudenl erroreDl in- cidimus. 55 P. CXL. Ed. Ox'on. Sect. 1320. ed. Kustt'r. PERICOPEN de triplici testimonio Patris, Filii, et Spiritus S. I Joann. 5, 7. ab Arianis erasam ait [Morinus] ex Bezæ sententia: (nam et hane, eum causæ sure favet, lubens amplectitur) cum tamen ex Ante-Nicænis Patribus Græcis De quidem unus quispiam earn citaverit. Quod autelll f7ulgatam ver- sionem bune ".ersiculum constanter habuisse dicat, illud certum est, eum abfuisse a vetus. tissimis codicibus Latinis on1nibus, præter Africanos quosdaln seculo Tertulliani et Cy- priani, qui ex Græcis suis hane pericopen suppletam habuerunt, ut et ex iis, apud Afros, odices posteriorum temporum. - P. CXLII. Ed. Oxon. Sect. 1335. cd. Kuster. ET licet providentia Dei hactenus quidem invigilatum sit, ne in articulis fidei aliisque ad salutis summam facientibus [librarii] laberen- tur; (in his enim Codices omnes conveniunt: et si forte locus aliquis, qui summi momenti esse videtur, uni, alteri, seu etiam quam plurin1is 56 Codicibus excidcrit, (id quod non nisi in ùno loco · factum est, quod vidcrim) idem talnen quoad sensum alibi inculcatus occurrit; ut proinde neutiquanl inde rericlitetur Chris- tiana \Teritas;) in aliis tamen passim, ct haud leviter subinde, lapsos cos cernimus. 1 Joann. v. 7. MILLII ADDITAMENTORUl\l FINIS.' 57 II. De adnotatione Anonymi Angli ad 1 Joann. v. 7. 'qui In editione N. T. Græco-Angli- cana anno 1729. versum Græco texlu ex- punxit. NOVI Testamenti editionen1 Græco-An- glicanaln qui publici juris fecit anno 1729. (longe alio, quam Millius, consilio) locum nos- trum Joannis textu expunxit; cujus rationes ad examen revocavit LEONARDUS TWELLs, et refutavit. N ec dignam earn memoratu hoc loco censeam, nisi 'ut ostendam ex viri cele- berrinli, JOANNIS DAVIDIS MICHAELIS, sen- tentia, quam inepto, et ad æque recteque judicandum male composito, fuerit animo iste editor, an corruptor, Novi Testamenti. Ita vero vir celeberrimus, Inlrod. ad Nov. Test. verbis admodum reverendi Interpretis sui:* "An anonymous Englishman pub- lished in London in ] 7.29, The New Testa- ment, Greek and English, 8vo. of which I can speak only from the accounts of others, as I have never seen it myself. 1'he editor -. bas presumed to make many alterations in the Greek text, but frequentiy from mere con.. it Vol. II. p. 4e3. . 13. 58 jecturc. He has added an English translation, \yhich runs with tolerable fluency, and like.. l'f'ise several notes, in \vhich, howeyer, ,ve find no ne\v extracts fro III nlanuscri pts, but merely such as had been gi,.cn by l\lill. I-le goes upon the prinriple, that it is la\vful for an editor to alter the text frOIn conjecture, and ridicule:; those, who think it "prong to invent new rcading . 'fhe reading, Gal. i\". 25. he did not understand; he made therefore an emendation, of the justness of which he is so very confident, that he censures Mill, for re- taining the \t'ords :El1Ia opo, Ea'TlV EV T A t(. Itl" be- cause they are found in every manuscript, and adds 'as if there was any manu cript so ancient as comrllon sense.' This is a ridicu- lous and absurd affectation of \vit. "Thoever, like this editor, bas not sufficient knowledge to comprehend the meaning of his author, will certainly be unable to find common sense in a passage, of which he knows not the meaning; but this is the fault of the inter- preter, not of the author. And it \vould be surely a very c'ïtr {)rdinclay rule in the art of criticism, that common se!1se is to be prefer.. red to the authority of dll manuscripts; for though we may appeal to C01l1n10n sen"e, to shew what an author ought to have ,vritten, it is no criterioll for deterlnil1ing ,vhat he ac. tually has written.' 59 III. JOANNIS JACOBI WETSTENII ADNOTATIO AD I JOANN. v. 7. . EN 'I'll) oup v Ò IIuT , Ó Åo,,/oç, Ul '1'0 A'Y'ov nllEUJ.U ' Xtll OÙTOI 01 T EIÇ ÉlI E'a". j{tll TpEIÇ E' 'V 01 f.Lup.. TUp01JlI'TEÇ EV TJ;1 J;1]-ABG I. 2.:3 4. 5. 6. 7. 8. 9.10. 11.12.13.14.15.16. J7. 18.19.20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29.30. 31. 32. 33. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 45. 46. 47. 48. 49. 50.51. !J2. 54. 56. 57. Codices Regii 1885. 2247. Codices Colber- tini 871.6123.4785. 6584. teste R. Simonio, Codex Venetus teste G. Burneto, Codices Flerentini decem teste Lamio, quatuor Codi- ces Bibliothecæ S. Mariæ in Vallicella Ro- mæ teste Philippo Vitali ape Blanchinum, tres Codices in Monasterio S. Mariæ Crypto- ferratæ ROluæ. Codices Wakiani quinque, Lectionaria tria C. e Missy. Editio Eras__ 60 m.), 2. 1Il1. Grehelii Hagcnoæ ]52). If'ol- p/lii Cephalæi Argentorati 1524. Colinæ'i. Versio Syra utraque, COI} I. 4rllzen.. Slavoni- ca, Ætltiop. Arab. Codices Latini quinquc a L. Brugensi inspecti, Basilicnses duo, quo- run1 tamen alter B. I. J. lectionem yu]gataul habet ex eluendationc, Codex Regius 3584. Colbertinu ] 51. teste Sinlonio, S. Germa- nenscs tres, Codex Patrulu Oratorii Romæ teste J. Mabillonio It. Ita]. p. 67. ('odex D. Vallcttæ N ea polL teste ß. Montfalconio Diar. ltal. p. 203. Codex S. Gallensis, Codex Ti- gurinus, Lectionariulll Ecclciiæ Gall. a Ma- billonio editum. Codex ßodleianus, Codex Berolinensis a prilna manu. Code Cler- montii, qui prinlo Sept. 1730. regi Lusi- taniæ ,.enditus est Amstelodami, Codex Card. Passionei, Codices tres S. l\'Iariæ in Valli cell a, Regio--- V aticanus 29. lrenæ- us III. 18. Cl mens Alex. in L D ionys ius Alex. ad Paululn amosat. Alhanasills, Pe- res Synodi f!j'ardicensis, Basi/ius, de Sp. S. c. Eunonl. V. Cyrillus Act. Eph. V. c. Nestor. p. 13. de fid. ad Reg. Thesaur. XIV. 5. El}'-- anius H. 65, 69, 74. Gregorius IVyssenus c. Eunonl. Gregorius Nazianzenus de Spa S. O. 37. et Elias Cretensis, .A.lhnnasius Synops S. le:randr. Alex. Episcopus in Epist. apud Theodoretußl, ]Jidyrllus de Sp. S. ('hrysosto... mus, Justinus Expos. fidei, C{esarius, ,Proc.. - 61 ius ad Armenos, Leontius teste Gelasio Cy- ziceno, Andreas in Apoc. XVII. 9. Catenæ Græcæ in J o. XVII. II. 21. lEcumenius, Germanus Ep. in 1'heor. Rer. Eccles. Hesy- chius in Levit. II. 8. Scholia Cod. Reg. 2247. Colb. 871. Damascenus de Hymno trisag. 4. IVicetas ap. Humbertum. CY]JrianliS de Baptismo Hæreticorum, Novatianus, Luci- fer VI. P/zæhadius, Alnhrosius de fide et institute , irg. 10. de Spir. S. I. 6.. III. 1). Hieronymus, Hilarius, Faustinus, Diaco- nus, Auguslinus c. Maxi'lnin. III. 22. Leo M. ad Flavianum Ep. 10. et in Ver- sione Græca. Facundlls I. 3. Junilius, Ce- realis, a. Maximian. Rusticus, Beda O. biter hie observo cogitationem Erasmi in h. I. annotate Editionis quintæ non asse- cutos fuisse C. C. Sandium, J. .Millium, J..A. Bengelium, aliosque, yel de Codice MS. Latino, vel de editione Græca aut Latina No- vi Testamenti Badiani, perperam intelligen- tes, quae Erasn1us scripserat turn de codice bibliothecæ l\linoritaruOl Antverpiensium commentarios ßedæ continente, turn de eo- rundem Comnlentariorum editione quæ An- no 1522. Parisiis cura Badii prodiit in folio, quod ex con1paratione annotationunl Eraso1Í Edit. 1. et 5. nlanifestum est in h. 1. et in .Act. I. 14. et 1. Pet. II. 2. Eucherius Quæst. in N. T. Alcuinus de Trinitate. Gregorius, 62 Boelh -ll..Ç, J}hilaslrius Bri..riensis, Pasell- SillS, rnohius junior, Ellsebius }J apa Ep. I. Si eniIu lcgisscnt, ut nU!lC T"ulgo editur, ilIanl Icctionclu toties, CUIlI opportununl e:,set, ad te"tinloniulll citare non ncglexissent; saltenl non verLa antcccdentia et consequentia omis- sis intermedii , quæ qualll maxiule ad relIl facerc existinlantur, produxissent; ßlulto nIi- nus quæ de Spiritn, aqua et ang\1ine scripta sunt, de Patre, Filio t Spiritu sancto fnissent interpretati: quæ omnia ipsos fecissc ex locis ßlodo a]]cgatis constat.. Epanortllotes, teste L. ßrugensi, deesse hæc eadelll Græeis libris, et antiquis Latinis annotat, ErasnlUS in Annot. Non ,.ideo, inquit, quid argúnlenti afferat HierollJrnus, quo do- cet, gernlanam esse lectioneln, quam ipse no- bis tradit. Sed dicet aliquis: erat hoc efficax telUl11 ad,-ersus Ariano . Prin1unl cun1 con- stet, et apud Græcos et apud Latinos olim '.aria se lcctionem, nihil hoc tclum adver us illos valebit, qui sine dubio pari jure sibi ,.indicabunt lectionem, quæ pro ipsis facit...-- Ex cod ice Britannico repJsuimus, quod in nostris d icebatur decsse, ne cui sit ansa ca- lunlniandi, tametsi su picor illulll Codicern ad nostros es c correctum.---Constat et Latino- runt et Græcorum Codices ,'ariare; meaque sentcntia nulluIlI periculunl cst, quan1cunque 63 lectionem amplectaris. Erasmi Judicium se- cutus Zuinglius, cum populo Tigurino Epis- tolam Joannis interpretaretur, nullan1 triunl in cælo testium mentionem fecit. rersio La- tina Tiuurinorum etianl hæc verba non ha- t::' bet; et ratio redditur in notis ab interpreti- bus: Nos Cyrilli et aliorunl veterum lectionem, turn probatissimorulll Græcorum Codicum fi- dem sequi maluilnus: in V orsione vero Ti- gurinorum Germanica, item Castalionis, et Belgica et Anglica veteri hæc verba extant quidem, sed vel uncinulis inclusa, vel asteris- cis prænotata. H. Bullingerus in I. Quidaln, inquit, multis hie agunt de unitate Trinitatis, sed non in loco suo. Nihil enim bic agit de unitate trinitatis, quæ alibi con1IDodins et fir- mius inducitur ac comprobatur; nam illud membrum, quod quædanl insertunl habent exemplaria (quoniam tres sunt, qui testimo- niun1 clant in cælo, pater, serIno, et spiritus sanctus, et hi treis ununl sunt) e margine vi- detur irrepsisse. ....4.dnotavit id forsan sci- olus aJiquis---fccit itaque ex aqua patrern ---ex sanguine filiußl, sed ex spiritu per- sonam spiritus sancti. Bugenllag"ius præfat. in Jonanl: Obsecro ig-itur, inquit, chalco- graphos et eruditos viros, qui chalcographis adsunt, ut cum rursum posthæc Noyum Tes- tanlentun1 Græce excudenduIll est illam , additioneUl omittant, ct ita rcstituant Græca 6 suæ priori integritati et puritati, propter vcritatcln ad Gloriam Dei. Sirnon Grynæus in ora N. '}\ Argentorati Ann. ] 524:. editi ad hunc I. ':Ã]1JElJ et. Deu , quia Deus spiritus est, A ugustinus 206. 522. ÙðC1Jp. Spiritus; aquæ fluent de ventre, cujus signuol aqua c latcre. eÛfJ.-u. filius, et ,.erbuIn carD factum cst, cuj us signullI aqua e latere. Olivelanus ßlargini Versionis Gallicæ hane notaIn appo- suit: sentcntia ista .n pluribus exernplaribus taln Græcis quarll Llatinis non reperitur. ]:Jelrlls ][llrtyr in I Cor. XII. II. 1\1 ulti cri- bunt, in G ræcis hoc testinloniunl non haberi -- V crurll lae in Græcis Codicibus hujuslnodi ,'erlJa non haùeri, &c. Postea vessum octa- ,"urn de patre filio et Spiritu Sancto interpre- tatur. J. Calt illus: Hoc totun1 a quiùusdam oluisSlilU fuit; I-lieronYlllus existiruat, olalitia IJotius quam errore id fuisse factuol, ct qui- den1 a I...atinis duntaxat: sed quuln ne G ræci quidcl11 Codices inter se consentiant, \?ix qnicquanl a i:;erere audeo. D. Paræus in Cal- yil10 Orthodox. VII. 17. Totus hie ver icll- Ius controvcrsus est. N aUI aù aliis plane non legitur, aù aliis aliter lcgitllr. In \ eteri Latintt ycrsione plane non habetur, nee in Syra, nee in Gernlallica Lutheri. Nee Iegi- tur au Athanasio, neqlle a Nazianzeno, ne- que a Didynlo, neque a Chry ostoIno, neque a {'yril1o, neqLlc ab Augustino, neque ab 65 Hilario, neque a ßeda, imo nee a Luthero-... JaIn hominis inlpudentiam vide. Quod Cal- vinus vere, ingenue, et ex officio Interpretis de omissi one ae diversitate lectionis monuit, id iste partim veteratorie dissimulat, partim in ealunlniam rapit, quasi corruptos Codices integris præferre cupiat ad institutum suum, glossema scilicet Arianunl, facilius obtinen- dum. F. Comarus in 1. Atque hæ sunt r tiones præcipuæ, quibus partim BeHarminus, partim alii prob nt, hune versum 7. esse ge.. nuinum: quæ sententia probabilis est---etsi in disputatione cum S.alllosatenianis et Arian- is res non ita explicata est, ut contumaces posset ita convincere, ut os cis obturetur: idque ob probabilia initio posita argumenta. B. Baxlerus in Casib. Conscient. III. p. 174. ('ontrovertitur, utrum locus j. Jo. V. 7. alii.. que quidam versus sint canonici, necne; quoniam in quibusdam exemplaribus Græcis ---t>rnittuntur. V crum quicunque in hoc tan- turn errat, servari potest. H. Hammondus in I. Non potest conci pi, si lectio MS. Regii aliorumque consentientium esset genuina, quomodo lectio hodierna yulgataruln Editio- num potuerit intrudi, nisi per apertam Îrau- dem atque ÍInposturam : tales enim additiones negHgentiæ ]ibrarii imputari non possunt, sicut omisssiones--..non opus erat, ut Ortho- doxi hæc verba confingerent, atque contextl1i F " 66 jn crcrcnt: ('an a ip ornlu deCendi potcrat, ctiarHsi hæc ,"crba cxpungcrcntur, atqnc c ("an one ejiccrentur. Lutllerus licct hæc ycrha in Latina versione viderct, licet clan1o- res contra Erasn1unl audiret, quihus ille teriitus hoc COlllnla in tertia Editione in"c- ruit: talnen adduci non potuit, ut sc vi\'o atquc slJperstite recipcrentur: in cditione ta- IIlcn Anni 1545. adlnisit duo '.crùa: '.n terra; olni sis constanter .verhis de triplici testilnonio cælcsti. Quid quod Lipsiæ adscrvantur Diu- lia V ulgatæ editionis, in quoruln ora ad h. I Luthcrus ipse adscri psit: en cælo non est tes- timonium, sed clara .visio. Ut constet, Lu- therllnl non alioc; temerc Fccutum, sed rc considcrata ita a pud se statnissc. Din post 11l0rtcn1 Luthcri hæc verba versioni ipsiu8 inserta, atque indc per olnnes Editioncs pro- ])aga.ta stInt. Railltius Vindic. Vers. Germ. Luth. Quid nlirunl, si Lutheru , qui induhi- tata tantuul scribere dccre,"'erat, hæc non extra aleaol duhitationis posita prætermisit, aut quod in Aldi J\;lanutii V cneta editione, qua U'U creditur, non occurrit, etialu non ,crtit: cUln præscrtinl 'l'rinitatenJ, ctianl ublato hoc loco, nihiloluinus firnli silnis do- ClUllcntis alii stabiliri intelligerct? Len- faut et Beausobre præf. in N. '1\ p. ] 91. ( uoque Illodo e res halJeat, sive sit additio sÌ,'c olnis:;io---doctrinæ Christi nihil accedit 67 Qut deceùit. Cum enim, quocunque modo hæc Terba interpretemur, idem in aliis Inu}.. tis N. T. locis doceatur: nihil necesse erat hæc addere, et nihil nobis perit, si onlittan- tur. Tota quæstio est facti. Quid in edi- tione Bibliorum Gerlnanicorum, quæ anno 1720. ßasileæ in folio prodiit, ad h. I. fuerit annotat m, exposui T. I. p. 186. Cum ,Tero earn annotationem, jaln anno ) 730. in pri- mis meis Prolegomenis p. 165. excitassem, inventus est statin1 qui, ut me mendacii argueret, post morten1 utriusque editoris Bibliis istis manus afferret, et abscisso folio 266: aliud supponeret, in quo, sublata tot a ilIa annotatione, ne per hiatum fraus pateret t bæc verba substituta sunt: ''In cælo, quia nimirurn testes sequentes, Pater, Verbun), et Spiritus S. sunt testes cælestes, sicut sequentes sunt testes terrestres. Pater, intellige Deus Pater. Ille Domino Jesu testimonium dedit, esse eum verum Messiarn et Servatorem mundi, turn per vocem de cælo l\tIatth. III. 17. et XVII. 5. turn per Angelos suosAct. I. IO. II. turn etialn per varia miracula quæ vel per ipsum vel per alios ad honorem ejus patravit Jo. V. 19. 23. et VIII. ] 8.54. "Fer- hUln, Jesus ChrÌstus ipse, qui Verbum Dei appellatur Jo. I. I. 14. Is tanquam verus Deus et secunda persona S. Trinitatis testatus est sæpius de selnet ipso tanquam de hon1ine, - 68 et ,yero l11l1ndi scr,.atorc Jo. VIII. )8. et V]. L1i. 4S. l tudque testimoniunl SUUIlI confir- nl rrit dl>ctrina sua divill3, vita ancta, pas- sionc innoccnti et constanti, et præcipue rc- surrcctione sua e mortuis, ascensione in cæhlln, effu ione Spiritus sui S. 511 per A pos- tolo , potenti Protectione, cOl1servatione ct I)ropagatione Ecclesiæ sure, et innumcrabili- hus Iniraculi , ct ,yeris vaticiniis de rebus fu- turis plane contingentibus et superl1aturali- ùus. hi ires, personæ. 1.1nUln, unius essentiæ." Dcnique CUlll anl10 1736. hæc Bihlia secundo edcrentur, tun1 no\a ista annotatio, pa\lcis omissis, tunl prior ilIa critica iterunl appa- Tllit p. 252. .l\Iiraris incol1stantial11 hOlninis ct inconsidcratanl teulcritateo1? Illi si ere- di[nu , loclIs iste, ut nunc editus est in multis IJrohntis e.re/1lplaribus extat, qui ne in ullico quidc111 Coùice Græco scripto hactenus re- pcriri potuit; itell1: J)eus verus teslatus est lie se tnnqualn de Ilolnine: Jesus ()liristus inllu In era bilibus ,niraculis lJrolJavit se esse h01Jlinc1Jl, &.c. &c. quæ, utut implicioribus specien1 nlagni n\.Y terii præbeant, inepta unt, et a Scripturæ S. Stylo et u u Ecclesia- rUIll recedentia. Verum mirari desines, si rescieris autorem harum notarull1 et actoreUl totius fabulæ esse J. L. Jlrey, de quo in fine Prolegonl. '1'. 1. quædaln diximus. Ab eo eniIlI profel:tarn c se an notationem, quæ anno 69 1720. edita est, didici ex V. Cl. .1. R. Bal- tierio, L. H. Prof. qui atJTO'ì' etCþOY ejus se vi.. disse mihi confìrmavit: eidem auctori etianl reliquæ mutilationes et immutationes jure imputantuf; quis enim alius eo iUlpudentiæ procedere fuissct aU3us? Ita e,,"enit, ut quæ interpolatio primo pia fraude sed occulta facta erat, postremo pia fraude sed manifesta de- fenderetur; quod mihi in Dlemorialll revocat locunl Ciceronis Verr. I. 61. Hoc modo iste sibi et saluti sure prospicere didicit, referendo in tabulas et privatas et publicas, quod ges- turn non sset: tollendo, quod esset, et selJ1- per aliquid demendo, mutando, curando ßQ litua appareat, interpolando. Eo nim us- que progreditur, ut ne defensioneul quideul Inalcficiorum suorUDl sine ali is lnaleficiis re n perire possct. Ne tamen quid dissimulemus, afferemus argumenta corum qui hæc verba Joanni ad- serunt. Primum testimonium est Codicis 34. in quo versus 7. et 8. ita Icguntur: OTI Te EI , EI(fIV 01 p..UPTVPOtJ\JTEÇ E\I '1' ovpttV , rr"T p, Ao",/oç, Jf/U nVEtJIJ." A'Y1oV, u, OÙTOI 01 'T EI É1J El(flY. Keel TpE' E'(fI'tJ 01 p..U TU OUVTEÇ E1J Tsa "sa, 'ú111EUf.Ltl, y.u, Vð&d fJ )tetl tdJA.tl. Erasmus, qui eodem Codice, ut ex aliis locis constat, usus est, eodclß n1odo cdid it Edit. 3. nisi quod in fine addidit: KI'!l 0; T El' IIÇ 'TO v (l(lW. in eùitione autclIl 4. ct 5. arti- o culo tribus verbis n T p, Ao oç, Xf.U nVE1JJA.ð: apposuit, ut legeretur ð naT p, ò AO'Yoç, Met' '1'0 nllEtJJA. A'Y 1 o ll . non ex aliquo Codice, sed quia linguæ Græcæ indoles id requirebat. IpSE tamen Erasmus non obscure significavit, sc l1unc Codicem ad Latinos refictulu esse sus- picari, in I. ut ßlodo vidimus, et T. IX. p. 838. Testinloniunl Patris, Filii et Spiritus J}rOXiIlla rcstituin1US editione ex codice q!lO- danl Britannico, sed rccentiore. ('omperi- n1US autem aliquot Græcos codices ad Latino- rum Iectionelll esse mutatos; id factum est, ex quo fædus ictum est inter Romanam Ec- clesianl et Græcorum. Et merito, habet enim hic Codex in Evangeliis earn capitum di,.i- sioncln, quam Latini seculo XIII. institue4 runt, Græcis oßlnino ignoratam. Hie ipse locus ita imperite ex Latino conversus est, ut se statim prodat tun} onlissione articuloruDl sexies repetita, quia Latini iis carent, quibus tan1en Græci carere non possunt turn EV 'TJ;1 ,,'=' })onendo pro E'$l "51' ,, ç. Denique omissio ,"erborun1 X&tl 01 1'pEIÇ flÇ 'TO Ê1J ElU''''J debetur non Græcorunl Codicibus, ed conjecturæ D. Tllo- 'lnle, quæ in ora editionis CO'lnplutensis ita re- I}ræsentatur: "Sanctus Thomas in exposi- tione secundæ Decrctalis de sunlma Trinitate ct fide Catholica tractans ist.um passunl con... tra Abbateu1 JoachiIl1ulll viz. tres sunt. . . qui tc tia1ouiunl dant in cælo, Pater, V rùuD\ I et Spititus Sanctus, dicit ad litcram verba sequentia: Et ad insinuandam unitatcIl\ trium personarunl suhditur: et IIi tres Unll1/t sunt; quod quidem dicitur propter essentiæ unitatelu. Sed hoc Joachim perverse tra- here volens ad unitatem caritatis et con- sensus inducebat consequenteiIl autorita- tern. Nam subditur ibidem: et ires sunt qui testimonium dant 'in terra, Scilicet Spiritus, aqua, et sanguis; et in quibusdarn libris additur: et hi tres unum sunt. Sed hoc in veris exernplaribus non habetur, sed dicitur esse appositu ab hæreticis Arianis ad pervertendum intcllectum sanum autoritatis præmiss de unitate essentiæ ttrium persona- rum. Hæc B. Thomas ubi supra." Præivit Thomæ autoritas Consilii Lateranensis Anno 1215. celebrati, Cap. 2. ubi proponitur tan- quam objectio Abbatis Joachiuli: unitatem non veram et propriam, sed quasi collectivam et similitudinarianl esse fatetur, quemadn1o- dum dicuntur multi homines unus populus--- quemadnlodum in Canonica Joannis Epistola Jegitur: qaoniam tres sunt, qui testimonium dant in cælo, Pater, et Ferhum, et Spiritus Sanetus, et hi tres unUln sun!, statimque r,ub- jungitur: et ires sunt, qui testimonium dant in terra, Spiritus, aqua, et sanguis, et ires unum sunt, sicut in ( odicibus quibusdanl invenitur . Nos autell1, &c. Græce: 011 'T 0V1011 7' ,v '-\1 Kttvovn( ICdet\lvH E'tJ$O'''O tl.yt/,'ì' VtIJ(1METtU, ð'T'l T EI' EIO'IY oj [J.<ræfationenl habeat, quæ prinIæ præfixa est, tamen a prima quinquaginta minimum locis dissentit? ObserranduIIl secundo, non XVI. 1\188. Codicibus Epistolæ Joannis StephanUll\ fuisse usum, sed non nisi septeo1. Prinlus eerie Stephani Codex non fuit månuscriptus, sed Editio Complutensis; secundus, qui nunc . Cantabrigicnsis est, non continet nisi E\"an- gelia ct Acta, tertius habet IV. Evangelia, et hodie in Bibliothcca Regis Galliarum No. 2867. conspicitur. Item sextus, llibliothecæ regiæ 2866. Octavus Reg. 2861. Duodeci- JI1US Reg. 2862. et DeciDIus quartus, Reg. 2865. Decinlus sextus denique a Stephano nonnisi in Apocalypsi citatur. Adfertur qui- dem a Stephano varians lcctio ad 2. Pet. 1.4. ex Codice decinlo quarto; cum ,.ero iste Co- dex in ßibliotheca regia hodicnum extet, et nonnisi Evangelia contineat, necesse cst ut dicanlus scripsisse Stephanum vel ò. veI,,,. ty- pothetas autem facili aberratione edidisse ,ð. Quod et alibi, et multo frequentius in hac Stephani editione, quaIll vulgo putan!, acci- dit: uti qui editionelll Complutensem cum ,-ariis ex ea a Stephano notatis lectionibus contendet, statim experietur, nimirum tan- quaD1 ex Codicc tI.. petitas dici V. L. quæ ,"cl ex {3. ,.cl ex alio notatæ fuerant. Tertio quod 77 imprimis notandum est, ipsa atJTO la et inspec- tio Codicunl Stephani docet, in iBis Codici. bus non solum verba EV TlJ) ()t)P lIlJ), sed- omnia quæ sequuntur usque ad 'Ø1JEtJ[J.<< commatis 8. abesse;' adeoque semicirculunl Stephani, qui post verba E1J T r ponendus erat, uti in R. Stephani Latinis editionibus post verba 'in terra ponitur, vitio typothetarum perperanl post verba EtJ 'TlJ) otJ <<1J':' positum fuisse. Id jam suspicatus erat L. Brugensis, clarissime au- tem probarunt R. Simonius, J.le Long. et L. Rogerius. Inspiciantur Codices regii, 2871. qui Stephano quartus est, 3425. sive quintus Stephani, 2242. Stephani septimus, 2869. Stephani decimus quintus (quem ta- men in Epistolis non videtur contulisse.) 2870. Stephani Decimus, et Coislinianus 200. Stephani nonus; et omnibus tam ma- nifestum fiet, quan1 nlihi post triumviros modo dictos inspicienti factum est, totum istud comnla de tribus testibus cælestibus, in quinque Stephanicis Catholicarunl Epis- tolarum codicibus eerte abfuisse; de duobus vero reliquis let. et ''Y. cum nondull1 reperti sint, nihil definiri posse. Ista typothetæ aberratio fraudi fuit T. Be- zæ, cujus hæc est in I. ann.ptatio. Ed. I. 2. I-lic versiculus tíJlnnino mihi retinendus vi- detur---legit Erasmus in Brillannico cadi- ,S ce,---legimus el 10S in nonnullis Rohert ostri .eleribus libris. Sed Ed. 3. 4. 5. ex- lal---in lOllllullis R. Slepllalli 'l)e/eriòus ii- hris. Quod non ita intelligendum est, ac si Beza ipsos codices lllanuscriptos su- is oculis usurpassct; qui cniro poterat, post- quam eos Stephanus Parisiis reliquisset? Scd usus cst Editione Stephani tertia. At, dices, debebat Stephanus anlicum SUUIll ßczam de errore tJPothetæ admonere, ne- que pati, ut per editionem ßezæ primam, can1que typis ipsius R. Stephani adorna- tam et pcr editiones scquentes,. iste error in re gra\"i et seria in plures spargeretur. Fa- tcor, sed quid si hoc neglexit Stephanus? aut quo argumento constabit, Bezæ observa- tionem a Stepha no vel probatanl ycl inlpro- bataln fuissc. Provocant porro viri docti ad Codices Græ- cos L. flenll ll ]. Is in Jo. VII. 29. scrihit e sell/em Græca Exemplaria legisse; in bune '9cro locunl nullaln yarietatem Lectionis an- notate U nde conficiunt, eunl in septcIn Co- dicibus Græcis legisse, ut V crsio yuJgata ex- hiùct, et nunc vulgo editum est. At priu10 inccrtum est, utrum tot Codices Græcos ba- buerit, nanl in Jo. X VIII. 28. ubi scptelll Codicum suorum iterun1 Inentionem facit, di- serte fatctur, CO Latino fuissc; et in l\tlatth. 79 XXVII. 22. trc , ait, Codices Latino , et toti... den1 Græcos habeo, cum hæc compono. 1\ t multo incertius est, si onlnino tot Evangelio- runt Codices Græco.s habuit, etiam totidem Epistolarum habuisse. Incertissimum deni. que est, Codices Latinos, quos habuit vetus- tissimos ita legisse, ut nunc in V ulgata edi- tione legitur; aut, si ita legerunt, Græcos eandem lectionem exhibuisse. Erasmus, qui Vallanl primus typis excudi curavit, et qui eum sedulo versavit, ex silentio Vallæ nihil con6ci posse judicavit in I. Quid Laurentius legerit, inquit, non satis liquet. · J. Millium G. Gisius monuit, Armenam rersionum hane perieopen habere. Contra testatur C. Sandius Append. interp. paradox. IV. Evang. p. 376. Codex, inquit, ...4.rmeni- acus ante 400. annos exaratus, quem vidi apud Episcopum Ecclcsiæ _4.rmenicæ, quæ Amstelodami colligitur, loculn ilIum non le- git. Litem diremit Vir linguæ illius peri- tissimus M. 17. la Croze: Observandum est, inquit, eum versum jam pridem extare in Codicibus Aro1enorum. N am in Epistola Gregorii Patriarchæ, et in actis conciliorum Sisensis et Adanènsis, quæ Armenice extant apud Galanum ConciI. Part, I. cap.28. hie versus ter legitur p. 436. 461. et 478. Acta yero horunl conciliorum et Epistola Gregorii 80 Patriarchæ autbentica sunt celcbrata decimo quarto seculo ineunte, anllis ) 306. et 130'" . addit, ß1inoris Armeni æ i. e. Ciliciæ incolas in conul1uniOneul Latinorum se intrusisse XIII. scculo, eique firmiter adhæsisse.-Edi- tio Bibliorum Armenica descripta est ex Co- dice Haythonis regis Armeniæ nlinoris, qui et præfationerll metricanl editioni suæ addidit, quod WOI'1P. TIOV atinc verti, ex Editionibus Arlnenicis Alnstclodamensi et Constantino- l)olitana. Vertit etianl ex Latino præfatio- nes omnes lleer nyrni, qure in iisdem ßdi- tionibus i\rnlenicis extant. ltaquc nihil du- Litandunl est, HaythoneOl multa addidisse in cditione sua ex Versionc V u]gafa, etsi alias yetercs lcctiones nihil sollicitavcrit. Ergo optandum esset, ad integritatcI11 editionis Armcnicæ, ut conferri possent ed.tiones, quas haben1us, cum codicibus antiquioribus ætate HaJ,thonis, qui editionem suan1 paravit, ut in præfatione sua testatur, anno Chri ti 1295. .J:\rlnenicæ æræ rw 4. In primis vero urgctur autoritas Tulgatæ rersionis La inle. Quod si ab iBis fieret, qui Concilii Tridentini ecreto nixi illam au- thenticam esse statuunt, miruIll non essct; at cum inter protestantes plurimi '9iri docti l10c præcipue telo pro tribus testibus cæles- tibus pugnent, parum sibi ipsis constare 81 videntur, qui alias aperte et vehementer pro Græcis Codicibus contra Latinos, et pro fon- tis puritate contra rivulos decertant. N eque vero solum istud testimonium leve est, si cum Græcis Codicibus, aliis versionibus, Pa- tribusque Græcis et Latinis componatur; verum etiam, si SOIUlll spectetur, valde est infirmum. Primo enim non consentiunt ... Latini codices neque seCUlll ipsis neque CUIn Græcis vulgo editis: alii Codices Latini et Dlagno numero verba commatis octavi, et hi ires unum suni, non habent; alii non minore numero testes terrestres, qui in Græ- cis COIDlllate 8. producuntur, testibus cæles- tibus, de qui bus agitur COlllm. 7. præponunt. Quod vero præcipuum est, tota ista pericope, si ultra seculunl decinlunl et tempora Lo- tharii Imperatoris adscendis, in nullis Codi- cibus reperitur; quæ si recte considerentur, aut 1JOc;}él !: aut minimum lectionis dubiæ certa sunt indicia. Codex 'l"uletanus Seeuli Xl. "Quia tressunt, qui testimonium dant in terra, spiritus et aqua et sanguis, et hi ires unum sunt in Christo Jesu. Tres sunt qui test i- nloniunl dicunt in cælo, Pater, Verbum et .. Spiritus, et hi tres unum sunt." Hie vero Codex, præterquam quod cum editis non con- sentit, plura hine inde solet as uere: ut post comm. sequens 9. quenl luisit Salvatorenl super terraIn, et filius testimoniulIl perhihuit G ss in terra ('riptnra pcrficicns; ct no te ti- JnOUillln pcrhiLclnu , qllonialll vidimus eum, ct annuncianllls ,"obis ut creùati . Et ideo, l C. ct post conl1na 19. I Petre I. Jesu. Ipse ergo, qui ct præcogllitus cst ante con titutio- ncnl nlundi, ct l1ovissinlo tenlporc datus ct pa u est, ip e accepit glorialn, quall1 Den Veruuln scrnpcr posscùit, hinc initio nlancns in l)atr . I. Jo. V. 20. et scinlus, qnoniarn filius Dei vcnit, ct carnelll induit nostri cau- , sa, ct pas us c t, ef rcsurrc\.it 'l nlortui , as- Sllll) p it 1103, ct dedit, l\.c. Producuntur dcinde Scrip/ores Græci, thnnl SillS sivc .l\.nctor Dispntationis ill Con- cilio Nicæno habitæ: ycl, ut alii, l\tIaxinul'ì Confcs..;or: n o, ðé -rOVTO'Ç 'Wtf.G"I xa, Iw"v\l ç Cþtf.(í)([I. .:(, 01 T H TO È"J E,Ij,. Sellolion Crige zi llllscrljJ- IUln in catena (}order. et Editionc Ruæi in P a1. CXXII. 2. OU^Ol i{UPI '" lltf.TpOÇ 'TOU T ou ::;lIEUP.ct Y.Cl' CJ' fLtf.. "' I K'1 ðE ){V letÇ TOV A'Y1c1J I1l1EV- fJ-&tTOÇ ?vx,'1. 7% ÒE T l&t )(UPIOÇ Ò SEDÇ YJLClJV EC1TI, 01 ,. (t T E'Ç TO É1J EI I1J. Ildreas Crete Keu 'Tel. 'Tplel. E;Ç GEOÇ,7:(' EV olç é07t1Ç. Nomocan. Co/eler. }1. 137. 0 :lll CIJ':i;Oç Ej{ TOU ':J ^OU ,. ElIOJLElIOÇ, Melt TOU It^(tT'Oç. Wa''tJEp TOV .,jð TOÇ, i!..! Ù8 TI ,. ElIOJLElIOtl T Ç ðUlI:!- 'Tef.l ')(,CAJ; I G'''', aUT" T:! T lel nelT , "dll TIOÇ, · .ell TO AYI04J nV.:VfJ-el., È1J TaV'Tel Tel T l..l. At nelnini fa- cile pcrsuaserint, hæc Scholia Athanasii, Ori- enis, ant vctcri alicllju c se; et si hoc ùe- 83 tur, cur non allegorica interpretandi ratione eundem sensum in comnla octavum inferre potuerunt, licet, quod nunc septilllum est, omnino non haberent. His ergo D1issis confugiunt ad Pat res Scrip- toresque Latinos. Tertullianus c. Prax. 25. " Cæterunl de meo sumet, sicut ipse de Patris: ita connexus Patris in Filio, et Filii in para- cleto, tres efIicit cohærentes alterum ex altero. Qui tres unUln sunt, non unus; quon1odo dictum est: Ego et Pater unum SUInus, ad substantiæ unitatem, non ad nUIneri singula- ritatem." Quis autem non videt, verba Ter- tulliani a verbis Scripturæ S. esse distinguen- da ? Diserte provocat ad Jo. X. 28. Si quis putet, etiam verba qui Ires unum sunt, ex scriptura afferri, me non repugnante id fece- rit; at cum hæc verba commate 8. reperian- tur, non inde confici potest, Tertullianum ea ex commate 7. accepisse; si enim hoc 7. comma legisset, ut hodie Iegendum esse con- teudunt, pro paracleto Spiritum, et pro Filio Verbum dixisset. Cyprianus de Unit. Eccl. "Dicit Dominus, ego et Pater unum sumus. Et iterum de Patre, Filio, et Spiritu Sancto scriptum cst, el hi tres '1I'J2um sunt." Epist. ad J u haianUlTI : "Si baptizari quis apud Hæreticum potuit, 84 utique et rcnli anl prccatoruIll consequi 1)0. tuit: si peccatorum renlissalU con ccutus cst, ct anctificatus est, et ten1plunl Dei factns est: qu:cro cujus Dei! Si creatori ; non potuit, qui in eUln non credidit: si Christi; non hu- jus potc:"t fieri tell1pllllU, qui negat Dellnl Christum; i Spiritus S. cunl Ires Ull1l1n sint; qnoll1odo Spiritus Sanctus p1acatus esse ci po- te t, qui aut l atri aut Filii iniluicus est r" Cyprianus sine dubio Inagi trunl suum l'cr- tnl1ianunJ sccutus ita scripsit, allati yersus oeta, i ,.erbis: et Ili ires llnum sun!; cætcra tanquam interprctanlentulu adjicit. Ita sen- tit Facundus ]. .I11lg11slinllS de C. D. V. II. " J)cus itaque 5UIlIIlIUS, et ,erus, ClInl Verùo suo, et Spiritu Sancto, quæ tria unum sunt :" et c. AlaxiIu. II. "*Ri ergo tres, qui unum Runt prop- ter ine(fabilenl conjunctionClll Deitatis, qua ineffabilitcr copulantur, nnus Deus est." Au- gustino tanlcn lcctionenl hodiernanl comma- ti 7. non fui,se notalll jaBl \"idinnIS. }JIlæhadills c. ...\rianos 45. " Dominu , pe- A ddendum ('rat, quod præccd it: "Tr s cnim pf1TSOnæ sunt, PatpT, t't Filiu , t't Spiritu"i Sallctus : ct hi ires Ullum sun!. Et Mlmmp unum.. uhi nulla naturarum, 1Iulla (':it divf.'fsita,> ,"o)unfafum. Hi.. C"." 85 tant, inquit, a Patre JlleO, et aliuln ad\"oca- tUlll dabit vobis. Sic alius a Filio Spiritus, sicut alius a Patre Filius. hic tertia in Spiritu, ut in Filio secunda persona: unus taiDen Deus omnia, quia tres unum sunt." Ex Tertul- liano. Marcus Celedensis Exposit. fidei ad Cy- rillum ape Hieronynlum. * "N obis unus Pater, et nnus Filius ejus, yerus Deus, et unus Spi- ritus sanctus, verus Deus, et hi tres unum sunt, una divinitas, et potentia, et reg- DUlTI." Marius r'ictorinus Afer HyoIn. 3. Ires 'UlZum. Eucherius Lugdunensis form. spirit. II. "N unlerus ternarius refertur ad trinitateul in Joannis epistol . Tres sunt, qui testimonium dant in cælo, Pater, Ve,rbum, et Spiritus Sanctus; et tres sunt qui testimonium dant in terra spiritus, aqua, et sanguis." At idem Quæst. in N. T. aquam spiritum et san- guinem commatis 8. de Patre Christo et Spiritu Sancto mystica interpretatione plures intelligcre docet, quæ interpretatio cum lectione recepta commatis 7. consistere non * Ed.l\lartian. Vol. V. p. 124. "86 I potcst. Curnque Editor ForinularuIl1 J. A. llrassicanus fateatur, se in Eucherio id quod dcerat adjecisse, in iisquc restituendis ct rc purgandis multunl laborasse, ,.identur hæc non ab Euchcrio primum scripta, sed a Bras. sicano ex Editione ,.u1gata adjecta. f/'igilills Tilapsensis, qui alias nOlllÍnc Jdacii Clari, ,.el Eugenii vel Victoris Vi- tens is venit: CO!! essio Fidei Huncrici regis jus,u edita, de Persecute Vandal. III. p. 2, et 66. Et ut adhuc lucc clarius unius di,"i- nitatis esse CUllt Patre et Filio Spiritum Sanc- tum doceamus, Joannis Evangclistæ testi. nlo io conlprobatur; ait nanlque: ires sunt qui lesli1JlOniu1n IJerhihent in cælo, Paler, Terhz m, et Spiritus Sane/us, et hi Ires unum S into N umquid ait tres in diffcrentiæ qua- ]itate sejuncti? aut quibuslibet diversi,,:ltum gradibus longo separationis intervallo divisi? sed trcs, inquit, unum sunt. Ad T leophilum Lib. 1. Nomina personarum evidcnter sunt o tensa, et unitum nomen di\1initatis clause e t dcclaratum, dicente J anne E'Tange1ista in cpistola sua: tres sunt, qui tcstinloniüm di. cunt in cælo, Pater, et Verbum, et Spiritus et in Christo .. eStl UnUl11 sunt, non tamen unns est, quia non est corurn una per ona. Liu!VII. Cur, tre unum sunt, Joannem evan- gelistalll dixi se legitis, si di vcrsa naturas in W"_ 87 person is esse acci pitis (---Rogo, quonlodo tres unUßl suot, si diversa in utrisque est natura dÏ\, initatis ( Contra rarilnadum: "Joannes Evangelista ad Parthos: tres sunt, inquit, qui testimonium perhibent in terra, aqua, san- guis, et caro, et tres in nobis sunt; et tres sunt, qui testimoniuIIl perhibent in cælo, Pater, T7 er bum, et Spiritus, et hi tres unU711, sunt" .L4.t iste autor, quisquis demum sit, nee seCUIn ipso nee CUIn editis Græcis con- sentit. Quid quod idem rigilius de Trin. e. Arium, Sabellium, Photinum lib. 2. 41. ubi quaDl maxime locus erat afferendi istud dictum, nullam ejus faeit mentionem?* Arius di..vil: "V elim, optimejudex, si tamen possibile sit, deprehendere novum istum egregium artis sure Inagistrum solitis præstigioruill fraudi. bus convenientium oeulos illudentem. Ut enim trium Deorum confessionis periculum evadat, subito eos, uti tres unus appareat, ineomprehensibili phantasmate confIat, di. cens; sed hi tres unus Deus. Rursus, quos neseio qua coagulatione permistos et eounitos in unum Deum redegerat, iterum eos sepa- ratos triformes ostendit dieens: Et hie unus · In his citandis, quæ sequuntur, maðÎs Arianus est 'Vet- stenius, quam Criticus: de doctrina potius quam leetione dis- quiritur. Hue pertinet, quod contra 'Vetstcnium dixit, de alio quidem loco, l\liehaelis Introd. ad N. T. Vol. II. p. 472. II ersiunis .Angl. 88 Deus rrrinitas cst. Vide, si voles, oro te, in 1 audita hæc et invisa pessirnæ irnaginationis! ,.cstigare portenta. Ego enilll cornprehen- derc ncqueo, quellladillodum sit Deus nunc unu , nunc ex uno in tribus distinctus, nunc couIPositione quadalll ex partibus confor- Inatus, nunc deri-ratione nescio qua ex unQ itcrulu in partes dÎ\;isus. Ait enilll: tres sllnt rxtantes in sua substantia personæ, et })cfJnisceri non debent, ne statum proprium perdant. Secundun1 111ealll Jnagi que ,-eri tati sententiam ait. Si una est persona, hoc ip l1ln simpliciter fateatur, et libere in Sabellii transeat dognla, nanl quid opus est ad illudendunl ' eritatenl diversis formis et hnaginibus variari, et sic Sabelliulìl fugere, ut in me incurrat, sic a ß1e refugere, ut cum Sabellius capiat ? Quia 11t se impietate Sa- helliana exuat, quen1 llnun1 dicit, tres esse affirlnat: sed ne ego cum in tribus tenealll reUln, de tribus nescio quo artificio ununl con fiat. J an} si aliquan1 yerisimilem ha- bet hæc fides ration em, æquitatis ture cst judicare, optiule Probe. 42. ProbusJ.udetrdix- it: Quelll unUlll di eris eundenlque, rursus trcs appellare: et, quo tres credideris, cos- delll iterum in unum fateri DeUIl1, quantull1 ad hunlani sensus pertinet rationem, InuItrn1 incollsequcns e sc vidctur, nisi forte hæc di ina autoritate credere jubealllus. U nde ad 89 bæc tam valida tanlque invicta, quæ Arius ob- jicit, Athanasius respondere non differat."* A.tltanasius i. e. Vigilius, judice Jos. BIanchi. nio. t "Hoc Christus A postolis tradidit, hoc no- bis apostoli reliquerunt: hæc eninl sunt Sal- yatoris adscensuri in cælum pene ultilna ad totius doctrinæ conclusionem dicta: lte, bap- tizate gen tes, unguentes eos in nOlnine Patris ct Filii et Spiritus Sancti---videanlus nunc an fideles discipuli præcepta servaverint. Re- spondeat nobis pro cunctis Joannes, qui in pectore domini familiariter recubans totins doctrinæ potuit arcana cognoscere, qui quod reliqui Apostoli scire cupiant, donlinum solus interrogat, qui comprehenso dOluino atrium sacerdotis non negaturus ingreditur, cujus susci pienti te n1atris vicarins affectus a Domino diligatur [f. suscipiendæ matris vicarius affec- tus a Domino deligitur] qui ad monumentum Domini etiam Petrum festinus antevertit: Trcs sunt, inquiet, qui testimoniuDl perhi- bent in cælo, Pater, Verbum, et 13piritus, et ii ires unUln sunt." Qui autem fornlulæ ßap- tismi de suo inseruit verbum unguentes, po- tuit etialn verba Joannis non integra sed in- terpolata et interpretata proferre. * 01>. Attan. Tom. II. p. 658. ed. Bened. 1698. t Vide Griesbach. Diatr. p. 23. et Porsoll. c. Tracis p. :S61. 90 F'lligenlius de Trin. ad Feliceln notariUDl : "Ego, inquit, ct Pater UnU1Jl ulnus: UIlUllZ ad naturam referre nos docens: SU1 1 US ad per- ol1as; sin1iliter et illud: tres sunt, inquit, qui tc tilnoniunl dicunt in cælo, Pater, V cr- bUIn, ct Spiritus, ct hi tres unum sunt." Dis- cllss.ol!ject. Arian."ßcatus Joanu($ Apostolus testatur dicens: tres sunt qui testiluonianl pcrbiùel1t in cælo, Pater, Verbum, et Spiri- tus, ct trcs unum sunt. Quod etiam beath - SiUIUS nlartyr Cyprianus in Epistola de Eccle- siæ unitatc conjitetur." Si FuJgentius existi- masset, Cyprianum totidem ,.erbis nOluen Patris, V crbi, si".e Filii, et Spiritus apud Jo- annen1 Iegisse, non vidctur usus fuisse \9crho conjilelur; quod magis proprie de sensu at- que intcrpretatione dici potest. Ell erius et Rea us '1. Elipandum: "Quia tres sunt, qui testimoniunl dicunt in ter- ris, aqua, ct sanguis, et caro, ct tria hæc unum sunt; et tres sunt qui testimonium dicunt in cælo, Pater, Verbum, et Spi... ritus, et 11æc tria unUln sunt in Christo J esu." 1\1i cent nimiru sua \"erba ct in- terpretalnenta verbis Apostoli, ita ct comm. 9. assuunt: quenl 1l1isit salyatorenl super terraIn, et Filius testiu10niulll perhibuit in- ter scri pturas I)roficiens, et nos testÎll10niußl perhib nlu , quoniaul vidclllUS eUID, et an- 91 nuciamus vobis, ut credatis, et ideo qui ere. dit, &c. cornn1. 10. lidcIll Symbolllm Aposto-. lorum bis ita recitant: et in J esum C;hristum, Filium ejus unicurn, Deum et Dominurn nostrum. Epistola Caroli J"W.. ad Leonem III. ape Holsteniurn. HieronJrnus quoque de hac ipsa Spiritus S. processicne in Synlboli ex- positionc inter cætera ait: Spiritus qui a Patre et Fiìio procedit, Patri Filioque CQ-3 æternus, et per omnia coæqualis est. Hæc est S. Trinitas i. e. Pater, ct Filius et Spi- ritus S. una est Deitas et potentia, una et essentia i. e. Pater qui genuit, Filiusque genitus, et Spiritus S. qui ex Patre Filioque procedit, hæc tria unus Deus est. Cassiodorii Complexiones Canonicarum Epistolarum: "Cui rei testificantur in terra tria mysteria, aqua, sanguis, et spiritus, quæ in passione Do:nini leguntur impleta: in cælo autem Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; et hi tres unus est Deus.". Notandum autem primo h:'GC Lectionem ab editis multum ab. ire; secundo absurdum esse dicere, tres est unus, et in cælo sunt tria mysteria. Denique hæc edita esse ex Codicibus Veronensibus, quo Pacificus exararijussit, regnante Lothario mpcratore, sub quo hane lectionenl in ( odi 92 ccs ' a(inos prilllUnl irrepsissc, non sine ra t 1one , ut j aln dictunl cst, suspicor. \ iùe }>ro- leg. 1'. I. p. 108. l rolog'lls HieronYlno adscriJ}tus. " lnci. pit prologus in Epistolas Canonicas. Non ita cst ordo apud Græcos, qui integre sapiunt, fidcIuque rectan1 sectantur, Epistolarum sep- teuI, quæ canonicæ nuncupantur, sicut in Latinis codicibus invenitur: ut quia Petrus est prilnus in ordine Apostolornm, primæ sint etianl ejus Epistolæ in ordine cæteraruID; sed sicut EYangeli tas dudum ad veritatis lineaIll correxilnus, ita has proprio ordini, Deo juvan- te, reddidilllUS. Est coinI una earnnI prinla Jacobi, duæ Petri, ires Joanni", et Judæ una. Quæ si, sicut ab eis digestæ sunt, ita quoque ab interpretibus fideliter in Latinum yerte- rentur eloquium, nee ambiguitatem legenti. bus facerent, nee sermonunl sese varietates impugnarent, illo præcipue loco, ubi de uni- tate 1'rinitatis in prima Joannis Epistola po- situln leginlus. In qua etiam ab infidelibus translatoribus multum erratum esse a fidei ,weritate comperimus, trium tantum modo " ocabula, hoe est aquæ, sanguinis, et spiritus in ipsa sua editione ponentibus, et Patris, Verbique, et Spiritus Sancti testimoniunl omittentibus: in quo maxinlc ct fides catho- lica roboratur, et Patris ac Filii et Spiritu 93 Sancti una dirinitatis substantia comproha.. tur. In cæteris ",ero epistolis, quantun} a nostra aliorum distet editio, Lectoris judicio dcrelinquo. Sed tu virgo Christi, Eustochi- urn, dum a Ine impensius scripturæ veritatem inquiris, meam quodammodo senectuten1 in- vidorurn dentibus conledendam exponis, qui me faIsarium corruptoremque sanctarum pronunciant scripturarum. Sed ego in tali opere nee æmulorum meorUD1 invidian1 perti- ll1esco, nee sanetæ scri pturæ ,,"eri tatem pos- centibus denegabo." Ubi recte observat E- rasmus: quis eum clalnassetfalsarium, nisi publicam mutasset lectione1Jz? Mirum au- tern est, verum Hieronymum loco isto pal- mario in seri ptis suis nunquam fuisse us urn : falsum porro est, Græcos hæe verba legisse; fal um. etiam est, interpretes Latinos a fidei ,"eritate aberrasse. U nde Marianus ricto- rius, J. fartianæus, R. Simon ius, E. du Pin ius, J. J.-"[illius et J. A. Bengelius fassi sunt, bune Prologum Hieronymi non esse; neque reperiri in ullis codieibus ante tem- pora Caroli Calvi exaratis, quæ in seeulum IX. incidunt, et Lotharii, de quo diximus, temporibus conjuncta sunt. Hyginus papa ep. I. tres sunt qui testi- moniuln perhibent in terra, aqua, sanguis, et caro, et tres in nobis sunt: et tres suot 9... qui testimonium pcrhibent in cælo, Pater, Verhunl, ct Spiritus; et hi tres unum sunt. TestiITIOnium Durandi, Bernardi, Nicolai Lyrani, et eorunl qui in Italia in usunl Græ- corUOl Lectionaria typis edidedunt, nullius apud nos est Jl1omenti, cum non inficias ea- DIllS, a seculo XII. hane ]ectionem apud La- tinos invaluisse. Non est hie .silentio prætercunda J. A. Benge/ii in h. I. Inira i{P";IÇ. Licet enirn \ isa nubc testium hactenus a nobis citatorum in- genLc fateretur: " Græca antiqua hujus die- ti docl1menta nulla adhuc cerninlus: neque ,,.iri docti ullum codicem Græcum, qui hoc dictum haberet, in\'cnerunt. p. 748. 769." operosc talDen, et argunlentis, quorum vinI non capio, contendit, non solum comma oc- tavum septinlo esse præponendum, sed etianl verhorunl, quæ nobis 1JGGEUO/J.E1Jf-' yidentur, ada- ma ltinam cum 'Y\I O'IOIÇ, quæ præcedunt et se- quuntur, esse collærentiallt p. 771. adùitque: " Et tanten ctiam atque ctiam sperare licet, si non autographum Jobanneum, at alios ,ye- tustissinlos codices G ræcos, qui bane peri- ocham habent, in occultis proridentiæ divinæ forulis adhuc latentes suo tempore productulll iri.--Antiquissinla hæc ortu varietas decisio- Ilenl est habitura novissinlanl, p. 770. ct 769. 95 Non vanum est præsagium fore, ut plura ali.. quando exoriantur [Græca antiqua bujus dicti documenta.J---Quid vetat, sÏIniles in dicto Jobanneo sperare suppetias?" Non equid em invideo ei, qui hac spe lactatur: nlagis tamen probo judicium Ciceronis in causa simili: "Hic tu," inquit, "tabulas desideras Heracliensium publicas, quas Ita- lieo bello, incenso tabulario, interriisse scimus omnes. Est ridiculunl, ad ea, quæ habe- mus, nihil dicere; quærere quæ habere non possumus." pro ..t\rchia 4. Probo etiam E- r"l1smi judicium: "Fortasse," inquit, "præ- stiterat hoe piis studiis agere, ut nos idem rcddao1ur cum Deo, quam curiosis studiis decertare, quomodo differat a Patre Filius, aut ab utroque Spiritus. Certe ego, quod ne- gant Arriani, non ,"ideo posse do.ceri nisi ratiocinatione. Postremo, cum totus hie locus sit obscurus, non potest adnlodum valcre ad rcvincendo3 hæreticos." · In septimo versu nihil e t obscuri, neque vero in octavo, si cum Eucherio, Cassiodoro, Glossa Ordinaria, Erasmo ipso, aliisque multis, in spiritu, aqua, et sanguine, intelligamus aquam et sanguinem, qui e latere Christi fluxit, et spiritum, criocha carentes: addimusque cod. rc- 10'7 giunl Hafniensel1z, et EónerianUl1l, et quos magno se numero evolvisse ait cel. La Croze in Hist. reI. christ. apud Indos, p. 316. Ne- que viri docti ullum codicem Græculn, qui hoc dictunl haberet, quaillvis in itineribus quærerent, in-renerunt. Neque de antiquis- simo exelnplari Boecleriano aut Boeclerus aut alius quisquaIn quidquanl Inen1orat. Addi poterat AntiquuJn Bihlioruln Correcto- riu1n, cujus hæc sunt yerba: Hic corrupli SUitt quidanz lihri Græcoruln, ut - ait bealus Hieronymus, qui hoc capitulum non llabent., &c. sed Hieronynlus, sive potius Prologus in epistolas catholicas Hieronymo adscriptus de- fectum Latinis tribuit, non Græcis. Vicissim nil juvant, qui codices Latinos pro Græcis hic allegant. Sunt tamen complura, quæ hie in contrarium proferantur. ]. Hahuere dic- tum codices L. rallæ. Resp. VaHa sic habet: Et hi tres unUllZ sunt: Græce est, Et hi ires 'in unum sunt HÇ TO Èv ElfTl. N ullu ill ali ud ver- bum ad totanI bane periocham notat Valla: hæc autem ejus llotula plane ad v. 8. spectate Qui similitudinem codicum ValIæ Græcorum et Latinorum in hoc dicto ex ValIæ silentio vult colligere, eum indoles codicun1, ex Vallæ excerptis eognoscenda, coget dicere, non mo- do Græcos, sed etiam Latinos "* Vallæ codices, · Veri hoc valde e t absuroite, Latinos J11111æ codice8 cli to ]08 Dicto carlli c. Nos Vallæ silentio nuUanl in partenl utilnur. II. ^7eque deJectulß nolat ;ei:leSt.lls. Rcsp.. De Ve]csio supra dixiluus: G ræca videlicet ex Latinis format. Oti lun autcnl hoc loco ei fecerant COlnplutenses. ) II. Ilahent Jolt. Hervagii, rÙe e/}[onlani, alio- rum editiones. Rcsp. ComplutensClll yide- Jicet Arias, ceteri Frobcniananl recusam de- derunt. 1'''. Uncinulis 'inclusus est versus seplilllUS el octavus .n .iJlS. .Ale..v. Lin. f\ 1 ovi collegii uno et Pe/aviano uno. Rcsp. U nci- nulos cditionis OÀoniensis Ininoris ,.arialn lcctionenl linlitantes, pro codiculn l\tIS. unci. nulis sinistrc accepere, qui hoc dictitant. At osdem codices et yidit et nlenlorat l\tIil1ius ccterique: sed hac de re plane silent. Præ- terea vide, de cod. AI. hoc Dictunl sinlplici- tcr omittente, Seldenulll, Fellun], Burnetum, Hanlffiondum. V. Concilium Lateranense A. 1215. laudavit codices id dictuln /laben- lese Resp. Verba concilii cap. 2. sunt hæc: n ca onica Joannis epistola legitur: Quia tres sunt, qui testinlonium dant in cæIo, Pa- ter, ct Verbum, ct Spiritus Sanctus; et hi tres unum sunt. statimqLe suh.jungit, et tres sunt, qui testimonium dant in terra, spiritus, car uisse; cum præ uno Latino cod ice, qui vcrsu spptimo ca- reat, quitl(!u lginta sunt, qui eum llabent, tiam POJsono ju- dice. (Vide Lcth'fS p. 139.) 109 aqua, ct sanguis: et tres ullum sunt, sicul -in qllibusdam codicihus 'invenilur. Græca. inierpretatio sic habet, Ey 'T1;2 H&tVOVI E'W'IO"TO^1:1 ClVUY,VClJO"KET&tI, OTJ 'TpEIÇ EUJ'l1J 01 f.LU Tt)pOt)"J'TEÇ E1J ot.J UY ', Ó TIu'1"i1P, Aoyoç, HCU IIlIEtJfU'.l AYIOY. J.!æl OÌ;TOI c; 'T éIÇ Év Ela-IV' Et.J t.JÇ 'TE 'ri1pOO''TI:J (Tl H. T. A, J{u CrJç EV .TI(T1 Y..CrJ- ð El1J ÊUPUjXETCU. In his verbis offendit MiIlius, quod ex Actis Concilii Græce versis, Græcos illos putavit esse codices, quodque eosdenl ad totun) v. 7 et 8 retuIit. Atqui clausula illa, sicul in codicihus quihusdam 'invenitllr, re- vera pertinet ad ilIa tantum lllOdo verba, El ires, (spiritus, aqua, et sanguis) unum sun!. his eniln verbis abbas Joachim superstrux- erat dogma, quod in concilio damnatur: et de horum l'erborum lectione dubitantcr lo- quitur concilium, ab lnnocentio Ill. congre- gat urn, qui ipse antea ad Ferrariensern scri. bens episcopum, ea verba in plerisque cadi- cibus 'l1zinime ltaheri dixerat, et ipse omiserat. De celeb. missar. c.lll quadam. Latinos igitur talltunlffiodo codices notat conciliurn, (unde Latino concilii vocabulo, 'ri1ð lll, Græcus quo- que interpres utitur;) non Græcos, qui olnnes bæc \yerba habent. Confer Selden. l. II. de Synedr. cap, IV. . 4. Non ere fuere Græ- corum in illo concilio (cujus vide caput IV. et V.) partes, ut pro Dicto Johanneo de S. Tri- nitate, Græcorunl quorundam codicllm lectio, ]10 præ I atina tUIl1 COlnr/lUlli, veniret alleganda.. VI. J)uo eerie eL'Cslant /todie codices, dictum e:rlliðenles, ./J;lontfortinus et Berolinensis. Resp. Si utriusque codicis verba accurate notata haberemus, facilius esset judicium. CodiceIn ell/onl. quidenl l\lillius ait esse Novi Teslalnen ti, recentivri et llzinu$ accurala ma- n descriptu , lectionesquc ejus exhibet a 1\latth. I. ad Ron). I. tantunllnodo: alii vero confirmant, in eodenl codice (qui Duhlinien- sis quoque dicitur ab urbe, ubi hodie asscr- vatur,) I Job. V. \"CrSUnl 7 exstare; adjici- untque nonnulli, dcesse \"ersuln 8. Vide G. a l\lastricht Not. p. 35. Fortasse deest tan- tumnlodo com01a extren1um ,'crsus octa\"i: unde protinus appareret, codicen1 ./Jlonl. hoc loco, uti f'. gr. Matth. XXIV. -t-t. XXV. 31. Iatinizare. Sin autem tot us versus 8 re\"cra de- est, justa datur suspicio, yersum 7 CUIn vcrsu 8 a librario e "c comulutatum, et ex scholio aliquo Latino G ræcovere stitutum. Certc .l'tlonl. codicenl recenliorellZ esse lypogra]Jhiæ Ùzventiolle, t ex L. Rogerii diss. in h. I. docet · umma bæc V ulgata-. apud Pontificios auctoritas notanda est objiril'utibus, Stunicam nUllUllJ Græcum codicem. Eraslllo allegasse. + Codicem Jlontfort. multo antiquiorem es!e, nempc se- ('uli XIII. o tendit ,ir doctus A. Clarke lib('llo de Succes. ,iQlle S. L. p. 88-9}. 111 eel. Pfaffius in Syntagm. p. 93. .eumquc id. cireo auctorilaleln /tue ajferre negate Codi- cellI lIonl. et Erasn1i Brilannicunz eundem esse, statuit editor ðlY}..CfJT7oç p. 927. sed hune refutat Leonardus 1'\vells Part. II. ExaOl. p. ]39. diversitatem lectionum al1egans, quunl v. 7. "'r'OV et (v. 8.) oi prius in Mont. ex- stent in Brit. non exstent. qnæ quidem diver- sitas dictum hoc in utrovis codice ex Latinis restitutum prodit. Berolinensis auteln plane, etianl ad sphalmata usque (vide var. l\latth. VIII. 12.) descriptus est ex editione ( omplu- tensi (ut idoneo auctore eonfirmatur in Biù- lioth. Angl. T. VIlt part. II. artic. 7. et in Proleg. 'Vetsten. p. ] 7.) pauculis aliis lee- tionibus fere singularibus, quos margo Steph. cd. A. l\1DL habet. nee non erratis, adsper- sis: ut apparet ex '\"ariis Leet. lVlatthæi col- lectis a Sauberto, qui hune codicem, Ravia- 1ZV1n, et, ncscio qua persuasione, pervetustunl appellat in Proleg. p. 40. 61. Quod si cui obtigerit et Comp. editionenl ct RavianuIll oodicem inspicere, similes literarum etiam typos picturasque agnoscet. Conveniunt denique hoc loco, ultimu!Il versus octavi comn1a ex æquo omittentes, ut docet Kett- nerus in Histcria dicti, p. 210. Si codi- ces Græci veteres, Dictulu exhibentes, re- \?era dabuntur, tam gaudebo quanJ qui Iuax- in1e: sed incertis indicjis nnHus pascitur ani,. II () Inns. Itcctc Sam. Chandlerus in præf. ad Cas iod. Complex. "In nullo antiquo," in.. quit, " Græco codice, qui hodie cxstat, quan- tunl h'\ctcnus apparet, versus iste conspici- tur." r on adco grandes sunt copiæ codicum Gr. l\lS. in quibus Epistolæ, T". gr. Johannis, de scriptæ sint: et quorum hodic copia est, eo- rUlu vix unus alte que lllille annorum ætatem excedit: ceteri aliquanto, el etiam I11Ulto, rcccntiores sunt. Eo nlinus mirandunl est, Græce hodie vix reperiri Dictum in cod. Græcis, qui bus adjiciendum esse didici regiuIll JIa .zic1lsem et Ebneria lUll, et Parisinos omnes (in lihro, Journal des Savans, A. ) 720, nl. Inn.) ct conlplurcs, quos sibi visos ait cel. L C, 4 0ze in Hist. Christ. Ind. p. 316. cd. II. Germ. In codicibus F/orentinis, quos recenset V. C. Jo. Lamius in libro de eruditionc apostolorunl, cap. XIII. reperiun- tur duodecinl, qui et habcnt epistolas Catho- licas, ct boc dicto carent: sed on1ues post se- culunl IX. scripti suut. Eo contra pluris æstirnare deben1us succcnturiatanl translatio- neDl vetustissimam Itillanl, unde hoc Die- tUln a multis patribus continua serie lectunl et laudatalll fnit, et subinde in aliarum lin- guarulll ll10l1Un1enta redunda"it, ct hodie in codicibus Lat.. N. 1". superat. 113 Pallam in Græcis suis cod. legisse Dictum, ex ejus silentio sine una ratione conjicitur. Præteriit Valla etiam yersu 6 insignen1 cliffe- rentiam, - ubi Græce est TO Ti1l1EUp..et, Latine Chl"islus. et capite II. priorem partenl versus 14, qua Latini care nt, sine dubio Græce Ie- gerat Valla, et tau1en in pausa est. Op- pido parcas in hane Epistolan1 N otulas de- dit. Concilium La!eranense inciso ilIo, " sicut in codicibus QUIBUSDAM invenitur," non respicit totum versuln 7, sed clausu]am versus 8, et hi ires unum sun!: quæ clausula, in OMNIBUS Græcis codicibus obvia, yel ola demonstrat, conciliuln non de Græcis 10- qui codicibus, sed de Latinis, quorum tan- tummodo . QUIDAM illam habent clausu- lam. .IUoniforlinuln, sive Dubliniense, sive Hi- herniculn exemplar, cui permultum, hujus Dicti gratia, alicubi tribuitur, novum est, et latinizat, in occidente descriptum, ut Latina, quam sequitur, capitunl distinctio prodit. Berolinensem codicem nil seorsum a Com- plutensibus valere, Berolinensiulll candor fa- tetur. 1 II . \ II. J}csitleratur in V crsionibus anliquis lanium non omnihus. 'Tidclicet in Æ/lliopica, Arabicis, ('op/fen, llissica, SY1.iaca siyc Syriacis. ))c Latina, ùe lrmella ct aliis, ,idclJilnus . .xIX et XXI. . VIII. ^'cque cilalur, hi vcl ma,:rimc ad rCl1l perlincrel, fl l"}atribus G ræcis pleri, - que ct Latinis quiðusdal1 . Non citat, quod constct, Irel1æas: de quo 1amcn confer . XIII infra. Clerllens AI. in Adunlbrationibus in cpp. catholica , (si\'e Petri, Jud e, lob. I. ct 11. naITI in lob. Ill. et lac. dcsidcrantur,) ut cae;; Cassiodorus in Lati- nUlll transferri ..fecit, periocharll de spiritu et aqua et sanguine, sine periocha de Patre et V crbo ct Spiritu Sancto tractat. ac pcrnlulta quidenl AdulnhrationUIl1 interpres ex Latinis codicihus adn1isit; sed taulcn auctorem Græ- CUIlI indicat, ad I Pet. 11. 23. J ud. '.. 19. I Job. J. 5. II. 2. III. 24. eUHlque vetustum, ad I Joh. I. I. et Alexandrinum et nonlina- tim ClenlenteIn, quia N[arci e,.angclistæ Inen- tione singulariter in his delectatur Adumbra- tionibus, ut alibi v. gr. in lib. de salute di. 115 \,itis . V. V cruntamen Adun1brationes, eerte ut hodie e habcnt, ita sunt abruptæ, ut nil firmulll inde elicias, et Clemens, Latinns- ve interpres ejus, ad versiculum de Patre et Verbo et Spiritu Sancto, non æque necessa- riam censere potuit explicationenl, atque ad \Tersiculum de spiritu et aqua et sanguine, qnem modo revera parodoxo explicate vide infra, . XXIV. Non citat Dictum Hippo- lylus c. N oet. c. ] 4. Vol. II. cd. Fabr. f. 15. Non Epislola ad Paulum Samos3t. Dionysio Alexandrino adscripta, ubi tamen multa de spiritu et aqua et sanguine disseruntur, et quoquo modo ad S. Trinitateln applicantur. Non citat Nicæna synodus, neque in ea ipsa nominatim Leontius, neque in historia synodi Gelasius Cyzicenus: neque synodus Sardi- censis. Quo magis laudanda in hisce conci- liis constans fidei de S. Trinitate defensio, et agnoscenda ceterorum Scripturæ dictorum de S. Trinitate sufficientia. Non citant, Allta- nasius uterque, magnus HIe, et Synopseos auctor, Basilius M. Ale..1:ander. A.lexandri- nus, Gregorius ^yssenus, Didymus in Expl. bujus ep. et lib. II. de Spire S. apud Rieron. f. 195 B. Chrysostomus, Expositio fid i apud Justinum, Cæsarius, sive auctor Dialogi, (;æ- sario adseripti, Proclus. N eque citant, id quod maxime notandUIn, Gregorius Naz. ct (1Jrillus AI. qui Spiritunl sanetun1 esse De- ) 16 UIU, ct es e adorandllnl, prohant ex \". 6.8.9. I)r eterlnisso vcrsli 7. A b þ'r .p/illllio et c..'l- rillo r\lcxandrino allegari, !{eckern1annus ct J}cltanus aiunt, apud Cerhardurn in Di pp. page 1322. qui ca de re dubitat: quanquanJ C)-rillum _\1. de recta in DCl1I11 fide ad rcgi- nas hue rcfert Calo, ius quoque in Bib1iis ill. Libro V. c. est Iocun1 I Joh. V. 5---10. ad ,'crbuIIl rcfcrt, sine hoc ,"ersu. C(!lenas e , "aIde inter c dh.crsas, cyol\"it Siluonius, qua- run} nulla hoc Dictunl habet. N ("que habet. (Eculllenius, in tcxtu, in comn1cntar o, i It ca.. tena ci adscri pta. atque lEClllllfUil.ls iis tent- pori bus ßoruit, qUUlll Latini oluncs hoc Die- tunl citarent. Olim non citant, ex Latini , Scriptor de Hapt. hær. apud Cyprial111'IJl, ^TO_ va/ianus, Hilarius, Jic..{"r;ie1Zsi.. , l.Jucif r C - la ilan us,., brosius, (ell j us loci , q uæ a' i i ('itant, addatur conllll. in l uc. XXII. 10.) l'ausliIlUS, ÞÌA.llS!US. Leo .,11 in Ep. X. lon- galll Johannis fzriocham rcfcrens, hoc ,.er u caret. Anon.Ylnus, qui sub Valentiniano 111. coBegit 1ihruI11 j)rollzissiolJ'lllll el ]Jr edicliJ- 1/ti11 Dei, sic haLct: u, J)icit ct Joanncs apoc- tolu , "ria sunt, quæ tcstinl0lliuIl1 dicant, piritu , anguis e aqua. Lt sequitur: si testiuloniull} hOlui nunl acci pill1US, tc"timo- niunl Dei ßlajus est." page 5:. cd. Basil. 1538. Non r.itant, Elicherius (di\'er u au illo, de (I UO . V.) in quæst. :K. 1\ Di.;pufatio La- ]17 odicena contra Arium, nomine .Alll.anlisii, Fllcundus [-lermianensis, vix quippe Afr s accensendu , Constantinopoli plurimum de- gens; quanquanl Dictum huic quoque lectum arbritratur, nescio an documento recens cru- to fretus, Maffeius in Notis ad Cassiod. Com- plex. page 132. Junilius, Ep. I. Eusebio papæ adscripta. Novissimus in occidente, qui Dicto careat, Beda. De Augusli'no lit HiFronymo agemus . XX. Non in' enitur hoc Dictum in scriptis ecclesiarum orientali- unI, apud Jacohitas, Nestorianos, alios. Pa- tribus Græcis, qui Dictuln non legerunt, ac- censendus est Gernlanus ConstantinopoIita- nus, uti Thcoria rerum eccles. deInonstrat. Negativum argumentum, in tali quæstione, repudiari non- potest. Nil id valet de uno alterove duntaxat ecclesiastico scriptore: va- let de perlnultis, I)ictum tam insigne, ad con- troversias decidendas singulariter opportu- num, prætereuntibus. Si Afri tam frequen- tes id citant, cur Asiani tam frequentes id non citant? Hi non Iegerunt: illi legerunt. . IX. Circulnspecle ergo Lutlterllsfecit, qui ill sua vcrsione D'iclzl1n IJrLetermiserit. Non casu, sed judicio, Dictum ab eo præ- tcrluissulll esse, liquet: inlo collega ejus, Bll- lIS gen lagiz s, magna obtestationc omnes dcter ruit, ne Dictum posthac inserercnt. Multa ,.idelicet tUlll erant, quæ DictUlll inseri ,"eta. rent; pauca, quæ hortarentur. Vide Rail}tii Vind. Version. Luth. p. 18 seq. et [(ettnerum, Dlaxinle p. 176 seqq. 183. 201. 213. qui etiam historiam Dicti postea tan1cn in ßiblia Germanica inserti diligentcr percenset; quos.. que citat I. A. Fabricius in Centifol. Luth. cap. 168. cum suppleluento. . X. To!a l,o'ruln verhorum sententia e aliis etiam loels ,nillime eontroversis disci et deduct: potest. Pater ct Filius sunt nnun1. Job. X. 30. Spiritus Sanctus non est Pater neque Filius, et tamen testatur, et testatur testimonio cæles ti atque di\ino. Joh.III. 8. II. XIV. 16. XV. 26. l\Iatth. XXVIII. 19. E. Pater et V cr-- bum et Spiritus S. sunt tres in cælo tCstantcs: ct hi tres unum sunt: . Xl. Habuit vero .n su.s codd. Ita lC perla- ellul/I, Tertullianus. "In eodem genere serlllollis, i1l'111,. , quo Pater et :Filius iQ ua proprietate distinguitur, 119 Paracletum quoque a Patre se postulaturuln, quum ascendisset ad Patrem, et nlissurum reprornittit (Christus,) et quidern alium: sed jan) præmisimus, quomodo alium. Ceterum de meo sumet, inquit, sicut ipse de Patris; Ita connexus Patris in Filio et Filii in Para.. cleto, tres efficit coh rentes, alteruln ex altero, qui TRES UNULVI sunt, non UNUS; quo- modo dictUlll est, Ego et Paler unUln sumllS, ad substantiæ unitatem, non ad numeri singulari- tatelll." Lib. adv. Praxean c. 25. Alium esse Patrcm, aliurn Filium, docet hie contra Prax- ean Patripassianun1 1'ertullianus ex eo, quod alius a Patre Filioque sit Paracletus. Hane su. alll conclusion em non suis exprimit verbis, sed exprimit simulque probat verbis epistolæ Jo- banneæ, Tres unum sunt, et urget proprieta- tern sermonis Apostolici, unum, non unus; subjuncta eXplicatione, ad suþstantiæ unita- tern, non ad numeri singularilateln. Ad hane explicationcm de unitate Patris, Filii et Spi- ritus S. firmandam, interponit IOCUOl de pi- ritu S. non Ioquentem, sed tamen alioqui p _ raIlelum, ex Evang. Job. c. X. de Patris et Filii unitate, explicatum in eandem sen.. tentiam et iisdenl verbis capite 22 ejusdem libri e. Prax. Excipies: Tertullianus verba }Jæc, Tres unum sunt, plane ut sua, non ut Johannea ponit, (conf. Artemon. p. 65. nec non p. 359.) et ex loco demulll parallelo con... " I 120 Jrmat, cui soli formulanl, die/u11 es, adjicit. Resp. J. Sæpe pluribus Scripturæ dictis in- tcrponitur allcgandi. formn]a potius, quam præponitur. Vide Ronl. III. Lt. X. 13. 15. ct Clement. Ron). Ep. I. cap. .'35. Clement AI. I. I. Pædag. c. 6. ct I. 4. Strom. f. 37 . ed. COlllmelin. 2. Tertullianus locum pa. rallelunl al1cgat non ad confirnlandul11, sed ad interpretandum illud, rres unum Slln!. 3. ConlDlodissinlc inter hæe duo testinìonia for- l11UldIll allegandi ponit, quia prius eorum in tertia, alteruIn in prima per'=ona seriptunl exstat. 4. Nequc cpistolaUl Johannis aper- tius IncIßorarÌ patiebatur filum libri, qui per } Yangc)iunl Johannis poti simum decurrit in ]1is capitibu , et in epilogo epi tolan1 ejus at- tingen , cclcriter abrunlpit. (luo brcvior autem est in citando epistolæ dicto, eo notius tun1 celebriusque Apophtheglua ipsunl fuisse ostcndit. Addc locum insignenl libri de Pu- dicitia cap. XÀJ. "Et ip e, i [qlli , ecclcsia J)ropric, ct pri ncipaliter ipse est Spiritus, in quo cst 'I'RINI1'AS U NI US di\?initatis, Pa- ter ct Filius ct Spiritus Sanctus. illam eecIe- sian1 congregat, quail) DOlninus in tribus po- suit: atque ita exin e etian1 nun1erus omni , qui in hane fidenl conspira, erint, ecclesiæ, ab auctore et consecratore censetur." Quid? ipsnnl Tpl( ðOÇ Tri lllalis vocabulum ex hoe plane loco dcsunltum "idetur. Et quidem 191 WE ' 'TS1Ç áyltu; T lað'oç syntagma scripsit Justinus Iuartyr, de quo Grabius in Spicil. Sec. II. T. I. p. 198: de Trinilale, Iibros scripserunt et inscripserunt Tertullianu (cui etiam in libro contra Praxean frequells est Trinilatis appel- latio,) et N ovatianus. Similiterque T l ð&e 'fheophilus Antiochenus aliique a CI. W olfio ad ilIum notati, p. ]48 SSe item Hippolytus Vol. I. Op. ed. Fabr. f. 282. et T. 2 f. 16. Clemens AI. Strom. V. f. 436. ed. Commelin. aliique, item Antenicæni, appellant. Unde Luciani nescio cujus Philopatris ineunte Sec. III. illud È1J EH TplWJ {cll EE È1JOç Tpla detorsit et ir- risit. Si quid dubii de lecta Tertulliano aliis- que ad Augustinum usque patribus periocha eu perest, id tollent ea q uæ sequun tur. . Xll. Habuit Cyprian us. In epistola ad J ubaianum sic scribit, de hæretico: "Si tern plum Dei factus est, quæ- ro cujus Dei? Si Creatoris; non pctuit, quia in cum non credidit: Si Christi; nee ejus fieri potuit templum, qui negat Dominum Christum: Si Spiritus sancti; quum TRES UNUM SINT, quoln'odo placatus ei esse po. tuit, qui aut Patris aut Filii inimicus est ?" Editio Erasn1i, qui hane Cypriani epistolalll priluus ex codice pervetusto, sed unico, pro- J2 duxit, inciso ilIo, fjuum ires unum sinl, caret: (quo nlinus mirunl est, Erasmum in annot. ad N. T. h. I. de CJ'priano tacuisse:) sed verba facilliulc a librario olnissa, optime po t lios Pamelius restituit. Apcrte vero in lib. e Eccl. unitate sic habet: Dicit Dominus, Ego et Pater nUUOl SUIIIUS; "et itcrunl de Patre et Filio et Spiritu S. scriptunl est :" Et tees (edd. I,. res) uuuln sunt: "et quis- qnao1 credit, banc unitatcln de DIVIN A FIRMIT A 1'E venientem, sacramentis Cffi.. LESTIßUS cohærentem, seindi in ecclcsia posse, et voluntatenl collidentiuln divortio se. parari :" Ad \,yerbum quaD} maxime testi- monia scriptur proferre solet Cyprianus; et in hune ipsum Iibrum nlulta noeluata ex ipso ]ibro Tertulliani contra Praxean (et cnim .Jlagislrum appellarc solcbat) derivavit, ut collatio quemlibet doccre potcrit: quaprop- ter in hoc ipso, quod duo testimonia Job. X. et I Joh. V. conjunctinl citavit, hic illunl ilnitatus e se, optilllO jure censebitur: neque ulla luanus alienæ suspicio locum il1-renit. . XIII. Nee non Phæbadius. Fuit hie Aginnensiuol Episcopus in GalIia, librumque contra Ariano Dledio sec. IV. edi.. dit, cujus caput XLV. hæc habet; Dominus, 123 Petam, 'inquit, a Patre meo, et alium advo- catum dabit vobis. "Sic alius a Filio Spiri- tus, sicut alius a Patre Filius. Sic tertia in Spiritu, \1t in Filio secunda Persona: unus tamen Deus omnia, QUIi\. TRES UNUM SUN1'. Liber hie n1ultulll trahit aperte ex Tertulliani libro contra Praxean, et hie ipse locus clare refert locum Tertulliani, quem . XJ. expendimus: sed partieula quia a PhælJadio adhibita, apertius ostendit, auct09 ritatem scripturæ allegari. . XIV. Et Marcus Celedensz.s: et Marius Victorinus Afer. E:rpositio fidei ad Cyrillurn, apud Hiero- nymum, sic habet, in extremo, " Nobis nons Pater, et nous Filius ejus verus Deus, et nnns Spiritus Sanct s verus Deus: ET HI TRES UNUM SU NT, una divinitas et potentia et regnum." Expositio hæc nomen auctoris non babet adjectum, sed præter cetera tenor ver. sionis Latinæ in Dictis ibi citatis ostendit, in Africa olim earn esse scriptam. Et quidenl scriptoren1 ejus esse Marcum presbyterum Celedensem, argumento est Epistola ilIa, quam Hieronymus ad bunc ipsum Marcum circ. A. C. 375 dedit, ubi ait: "De fide, quam dignatus es scribere sancto Cyrillo, dedi 1...,4 .I conscriptam fidem." vide Hier. edit. ErasluÎ rJ'. 2. f. 58 in fine, et 1'. 3. f. I 13 in fine. Ce- ledensem quoque diaconum Annianum Hi- eron:ynlus IDcnlorat in .Epistola celcbri ad A lypiunl et Augustinuln: fuitque Celedn, })tolo111æo Celida, oppidulll in C) rcnaica pro- ,'incia. lllud 'luteIn, et II. ires Ullum sun!, ut tcstilIloniunl poni, indicat eÀ plicatio ad.. jccta, n divi zilas ct ]Jotent.a et regnuln. IdcITI illud, l',.e 'lln u Ill, a l\lario Victorino A fro, in H ynlnis sacri , præsertim in tertio exilnie celebratum exsta . . XV. EI fljJerlissime Euchcrius Lugdu- nensis. . Versum 7 et 8 distincte citat in Iihro Fvr- 111ularzlJJl spirilualis illteillge'lltiæ c. Xl. D. 3. de l1umeris agens. Numerus tcrnarius 'IÞ re- fertur," inquit, '\i aù 1'rinitatem. in Joannis epistola: 1'res sunt, qui testinlonium dant in cælo, Pater, VerbUi\1, et Spiritus Sanctus: et tres sunt, qui testilIloniuDl clant in terra, spi- ritu", aqua, et sanguis." Floruit circ. A. 434. 125 . XVI. Hahuit ]J!ane Vigil ius Thapscllsi.ç cum episcopis ii/ius ælalls in Afr;ca nun SOIUIR Calholicis, sed etianz Ariarzis. In Africa, A. C. 48-1. fervente persecutione Ariana, Hunerici regis jussu, "non soluln universæ Africæ, verum insularl1nl Inultarum episcopi" catholici, C(:C, yel CCCC, Confe - sionenl edidere fidei suæ, in qua sub Iocunl illustrenl, I Cor. XII. 4---1 I. hæe adduntur: " Et ut adhue luce clarius, nnius divinitatis esse cum Patre et Filio SpirituuI Sanctum, doceanlus, Joannis E,"angelistæ testinlonio comprobatur. ait namque, Tres 5unt, flui tes- timoniull1 perhibent in cælo, Pater et Filius et Spiritus, et hi tres unum sunt." Vide Ortho- doxograph. T. 2. fol.81 lseq.et1621,ubi exstat Victoris Vitensis Hist. Perree Arrie. et ilIa Victoris Historiæ in aIiis exempIaribus inserta confessio. In his confessoribus erat I Jl"igilius TlLapsensis, qui p1ures ejusdcln ar- gunlenti libros yel ab qua1ibus scripto3 di- vulgavit, veI potius ipse scripsit, ut Chiffletus ostendit: videlicet" Libros undeciln ad The- . ophilunl de U nitate l-'rinitatis, et Di putatio- nem contra Ariunl, Laodiceæ habitam." Quæ onlnia in Operibus Athanasii, no[nine hujus'Tel per VigiliulTI vel per alios adjecto, legul1tur. Accedit liber adversus Varirnadunl . . , 126 Arianum, Idacii (,lari Ilispani nomine in ig- nitus. In his ergo libris p]urilna ct utilissinla Dicti Johannci mcntio cst. Nam libcr I. ad TheophiluIn sic habet: "Nonlina persona- rUlu evidenter sunt ostensa, ct unitulll nomen (di\ initatis) clause est dcclaratunl, dicente Joanne E,.angelisfa in Epistola sua, T1"es sun!, qui teslil1lonil111 dicunt'.ll cælo, Paler ct JTerbum et S)Jiritus: et in Christo Jesu 'llnUnl sunl, non talnen 11 nus est, quia non cst eorUlll una persona." Libcr "II. ad eund. " Cur, ires unum sunt, Joannenl E,.angelis- tam dixisse LEGITIS ('Cos rillni,) si diver- sas naturas in pcrsonis esse accipitis? lte- ru , Rogo. quolnodo Tres unUln sunt, si di- ,.crsa in utrisque est natura divinitatis?" Li- ber IX. fere verba ]ibri I. repetit. Dcnique libcr contra Varilnadum: "Joannes Evange- lista ad Parthos: Tres sunt, inquit, qui te5ti- nlonium perhibent in terra, aqua, sanguis, ct caro, et tres in 11 obis sunt: et tres sunt, qui tcstill10niunl perhibent in cælo, Pater, Verùulu, et Spiritu , et hi trcs uounl sunt." In Epistolis Hygino et Jollanni 11. papæ adseri ptis exstat hie locus totus iisdcGl ver- bis (si in a1tera s]Jiritus pro caro reposi- turn exceperis,) et eodcßl vcrsuum ordine: atque ex libro contra Varimadum es e de- SUllltum, longa series dictoruIu scri pturæ sa- cræ, apud bune ct illos eadcIn denlonstrat. 127 quare non debet seorSUlll pro testimonio nu.. nlerari. Sed et OInnes libri quos Vigilius, tanquam orator Catholicorum, cdidit, unius duntaxat testimonii vin1 obtincnt. Nam ab uno revera ingenio profecta esse, planeque inter se c :-iolet. "* ]38 ncn , lectioncln Hygino SUppositaul ituitatur; itCll1. cod. Cilaritinus et Colonisnsis: }J"ala- fridus Strabo in Glossa ordinaria seculo IX. adornata: Concilium Latcrancnse A. C. ] 2 I 5. habitunl, et paullo ante Petrus Ble- sensis in Sernlone XXi V. ct ,"ersio 1nglica ,etns. Quo Inajore auten} consensu recen- tiora n10nUInenta testantes in cælo præponunt, co certius est, hanc lectionen1, quæ testantes in terra prius Ineruorat, esse priIl1ævam. Et- cniIu Latini cod. antiquiores versunl, qui ho- die octaYu est., prætnittunt, consensu nlagno: ut cod. '. lndreæ apud Lucanl Brugenscm, (qui CUlll in banc espistolaul notas scriberet, Loyanio exul, plures conferre codices non po- tuit:) Berolil1.enses quatuor venerandæ anti- quitatis: Bodlei ni quinquc, ct in 1I1argine Bodleianlls alius: Genevensis plus 700 an- norunl æstimatus: cod. in biblioth. ßened. S. GerIJzalli Paris seculo IX. tempore rcgis Lo- tharii scri ptus: cod. Heilsbronncnsis in CI. lIockeri '!'hesauro antiquitatunl laudatus; cod. l\"'oribergensis; Parisinus cod. Latinu in hiùliothcca regia, num. 3566, annorUlll 500 a stilnatus: Porlensis unus: lleutlingen- sis, cxernplar, de quo libcllum ex profcs o edidit G. G. Riellterus, sub titulo, U -a/res clJg;niss: cditio BibliorllIll GerInanica J/o- g-llflt. A. 1462. (in bibliotheca illustris Con- istorii \\Tirtenlbcrgici,) ct Jrgent. A. 14.66. * 139 et Aflguslana A. 1-180. et Norilnh. A. 1483. et August. A. ]518. et Latina ibidem, anno eodem. Alias ejusnlodi Germanicas editio- nes memorat Joh. rogt in Catal. libror. ra.. rior. p. 99. 100. "]0 exemplari Constan- tiensi utroque," inquit Erasmus, " post testi- monium aquæ, sanguinis, et spiritus, adjectum erat, Sicut in crelo tres sunt, Pater, Verbum, et Spiritus, et tres unum sunt. nec erat addi- turn, testimonium dant, nee pronomen hi." Annot. f. 770. Et sic plane babet cod. eAr- gentinensis apud Dorsch. Diss. cit. p. 6. et alius, alia lllanu, ibideul, et SC/lelhornianus. Eundum verSUUID ordine, sicut interposito, tenet cod. .Florentinus apud ßurnetulß; et rene/us, de quo . VI.; atque adeo Corn. Jansen ius in Concord. eyang. cap. 144. Minus nitimur iis codiGibus, qui particulam sicut adhibent, allegoriæ infra notandæ il1di.. cern: sed iidem tamen auctoritatern eo ma- jorem conciliant ceteris, qui et versum 8 ante 7, et inter utrumque part.iculam ET servant. Habet bibliotheca abbatiæ principalis JJlu- 'Tensis insigl1es codices Latinos, quoruDl ex- cerpta quædam nacti sumus. Ea, quod ad hunc locum attinet, sic habent: " In Bibliis a B. Frowino abbate nostro, (qui seculo XII. fl.oruit,) seu \yerius ab ejusdeßl dis- cipulo et monacho nostro Richene descriptis, versus I Job. cap. V. eptimus et octayus 140 (tluanqualll hæc ßiblia nondum in capita fu.. erint dh-isa) ita fernIe reperitur :" Quoniam tres sunt, qui tcstimoniunl dant in terra: spi- ritus, aqua et sanguis: et tres unum sunt. E'l' tres sunt, qui testinlonium dant in cælo, Pater, VerbuD1 ct Spiritus, et hi tres ununl sunt. "Ita quoque in ßibliis seculi XIV." Collator codicis filS. Jellellsis: "Testes in terra," inquit, "pIæcedunt testes in cælo." At non potest certo Illonstrari cod. valde an- tiquus, qui hodiernum ordinenl habeat: ne- que quisquam, ut existinlo, scri ptor ecclesias- ticus antiquus. Etiam Durandus, adeoquc ipse, R01JlanUS ordo, circa A. 730 compositus, magno ponderc, testimonium in terra ponit ante testimonium in cælo; neque abhorret Prologlls in ep. canonicas: ut infra -ridebi- DIUS: itenl Cassiodorills, Figiliusque, et ex Vigilio lsidorus Mercator, atque Elheriu!, ut supra . XVIII. vidin1us. "In Cassiodorii textu," inquit Scipio l\laíTeius, "terrestrium testimoniorunl versus præcedebat, quod et in quibu"dalll mss. viri docti animadverterunt." Denique antiqua compendia capitum N. T. editioni Græcæ ct Latinæ Paris. A. 1628 præposita, sic habent: "Tres in terra testan- tur Christun1 \WerUIn horuineln, et tres in cælo verum Dei Filiunl." Conlplura hie obver- tentur: I. "N eque Hentenius, neque Zege- rus quicqnaln notant de trajectis his versi. 141 bus." Resp. Hentenianus margo nuUas ad.. misit annotationes; Lucas Brugensis, de quo antea, notas supplevit. Zegerus, et idem Lu- cas, et Estii continuator, Bartholomæus Petri, citant etiam Hygini epistolam, et tamen ,.er- sus in ea trajectos reticent. jure igitur existi- ßlantur idem in codicibus ms. dissimulasse, quasi res nullius lllomenti esset. II." Ex- emplaria Prologo ad epist. canonicas instructa haLent ordinem hodie usitatum." Resp. Li.. brarii de ser".anda contextus et prologi con- ,'enientia parum soliciti fuerunt. N onnulli codices prologum habent, et tamen ,.el ver- sum 7 omittunt, ut duo apud Simonium, et tres apud Burnetuln; vel eundem post octa- ,"un1 pouuot, ut Florentinus et Genevensis, de quibus modo, et Argentinensis, quem ad Caroli M. seculunl rcfert Burnetus. atque hi ceteris sunt potiores. Eteni m ipse prologus testantes in terra priore loco memorat. III. " Syrus versum de spiritu et aqua et sangui- ne non ab OTI, sed a )(Ul incipit." Resp. Ip- sum ÓTI vertit et, uti lllOX v. 9. et cap. Ill. 2. 20. IV." Eucherius testantes in terra post- ponit." Resp. Ita congruebat Fornlulis Eu- cherii, quarum textum . XV. retulimus; ex codice N. T. sic eUlll posuisse, neutiquam ap" paret. Præstat vel solus Cassiodorus, qui se- l ienl textus, in COIIlplcxionibus qui ppe, pres- se sccutus, tcstantes in cælo subjungit. V.. 14( , Ed. COlIlp. et \?ersio Arn1cn. ct codex, quelll \ Otant, Britannicus, "cl etialll Beroli- nensis, præponunt ,.erSUlll de Patre et Verbo et Spiritu." Resp. Id iPSUIll argumento est, excmplaria illa ad Latinanl eanlque n1inu ,.etustanl lectioneOl hoc loco csse conformata. Caroli 1\1. teulporibus trajectos e se duos 'rer- sus, existimare licet. nail} quid habendull1 sit de conjectura eorum, qui putant, Dictum boc per corrcctores demum Caroli M. insertum esse in contextu Bibliorum Latinorulu, ju- dicari potc t ex . XVIII. et })ræcedd. l\luI- ta certe turn exenlplaria Latina sine hoc dicto exstiterant: eoque proclivius fnit, ut sub ilia telnpora \ersus, iterum repertus, vel po:;t tcstantes in terra, sicu interposito, vel ante testantes in terra insereretur a plerisque. eteninl ill alio. cod. .,11 rensi, qui Glossas Strdbi Fuldensis et Anse]mi Laudunensis ha- bet, seculoq ue ÀII. aut XIII. scri ptus exis- timatur, et textus ipse et glossæ primum .ponunt testæntes in crela, deinde testantes in terra. Vide auteD), Lector, et eXIJerire, quam ùene contextus fluat, duobus versi- bus ordini nati,'o restitutis; et quam op- purtune occurratur iis, qui septimi versus interjectu nexum \.crsus 6 et 8 turbari, non inepte dicunt. natu \'ersus 6 et 8 indi\TuIsi sunt; nee parenthesi, cui versum septimum Canlero includendum }Juta1 it, opus est: \"er- 143 SUOl auteln 7 pulcherrjole excipit versus nonuse Imo ipsam germanitatem versiculi de tribus in cælo testantibus confirmat duorum versiculo- rum ordo. nullus enim interpolator putasset, testantes in terra ante testantes in cælo poni debere. Cod. Florentinus isque Laurentia- flUS, quem ex Burnelø citavimus, idem est, ni faIlor, quem describit Jo. Lami lib. cit. page 265. Accedunt alii Florentinorum codices Latini, qui eUll1 ordinem 'rersiculorum ha- bent, page 258. 268. 285. " Versus septi- mus," Cameronis judicio, "parenthesi incIu- ø dens est, et sextus conjungendus cum octavo." Nil opus parenthesi: sextus versus cum octa- vo conj unctus est per se. . XXII. Citeriorihus demum seclilis, ArnIe- ni, atque ipsi Græci, Itunc versum post- liminio receperunt. De Armenis eel. La Croze primnm hæc ad me scripsit: " Ad versum 7. cap. V. primæ epistolæ S. Joannis observandum est, eum \ erSUln jam pridem extare in codicibus Ar- menorum. N on in epistola Gregorii patriar- chæ et in actis conciliorum Sisensis et Ada- nensis, quæ Armenice exstant apud Galanum concil. parte I. cap. XXVIII. hie ,"ersus ter legitUf! pag. 436. 461. et 478. Acta vero IJ' .' ",I "I 14 hOrUlll conciliorum et epistola Grcgorii pa- triarchæ authcntica sunt, celebrata deciIllO quarto scculo ineunte, annis 1306 et 1307." Dcindc, plura præcontanti, suggesit, " l\lino- ris A rmeniæ, id est, Ciliciæ incolas in com- J)lunionem Latinorurn se intrusisse XIII. se- euIo, eique firlniter adhæsisse." Addit præ- ter cctera, It, Editio Biblioruln Armenica descrirta est ex codice HaJ,thonis regis Ar- Ineniæ 111inoris, qui et præfationenl Dletricam editioni suæ addidit, quod ':JOI [LClTI()V Latine ' erti, ex editionibus Arnlenicis A nlsteloda- 1nensi et Constantinopolitana. Vertit etialn ex Latino præfationes omnes Hieronymi, quæ in iisdem editionibus Armenicis exstant. Itaque nihil dubitandum est, Haythonenl Inulta addidisse in editione sua ex \.ersione V u]gata, etsi alias yetcres lectiones nihil sol. licitaverit. Ergo optandum esset, ad integri- tatenl editionis Arulenicæ, ut conferri pos- scnt editiones, quas habemus, cunl codicibus antiquioribus retate Ha} thonis, qui editionem f 1 1anl paravit, ut in præfatione sua testatur, rnno Christi 1295. Armenicæ æræ 744. Editionis illius manuscriptæ Haythonis frag- menta authentica supersunt in bibliotheca regia Parisiensi, ut mihi Schroederus oIim nuntiayit: iisque usus est Uscanus in editione sua Bibliorum Armenicorum." Conferri I)ossunt, quæ de Armenorunl Latinismo ex '145 )1]a ætate memorantur apud Jae. Le Long P. I. biblioth. sacræ page 279. "At codex Ar.. meniacus ante 400 annos exaratus (inquit Sandius) queIl1 vidi apud episcopum ecclesiæ Armeniacæ, quæ Amstelodami colligitur, lo- cum iIlun1 (I Job. V. 7.) non legit." Ap- pend. interpr. paradox. IV. Evang. p.376. f. Apparet hine, ab Armenis olim Græcos codi.. ces dicto carentes, deillde Latinos dictum ha- bentes, fuisse adhibitos. Nee dubium, quin a Latinis item Græci* dictum hoc repetierint: et quidenl post frequentissimum illud Latera.. nense concilium, in quoperIl1agna hujus dicti, Græcis quoque præsentibus, coniideratio fuit. Sane circa medium seculi XIV. in libro de Principiis fidei cathoIlcæ id allegavit Manuel Calecas, Dominicanus. Habet etiam peri- OCha)D Lectionariul1'l Græcorum, cujus titulus est A'G10ûTOÀO', edit. renet. 1602. ad feriam V. hebdomados XXXV. a Pasch a : ex Latinis videlicet. nam Arabica versio in publica ejus- dem feriæ, ejusdenl hebdomados lectione, ut Seldenus docet, periocham non habet. Ha- bet (,'onfessio ecclesiæ orientalis Part. I. qu, IX. OT' TpElt; EUJ'lV 0; [J..apTupOtJ\lTEÇ EY T!Jt ot)pall , ð naTJ1P, ò 110'1 0 ç, tU TO A'1'OY llYEu[J..a. if&U OÍJTOI 01 · Scilicet hodierni, non vetcres, apud quos pcriocham nostram ab initio lectam fuisse docet ßengelius sequellti observatione, p. 149. 153. L 1 6 rrpflç ;" fl(fIV. ('onf. Ca p. a Lilien. Diss. sa- CraT. p.50. Habet versio N. T. ncogræca, cditionibus occidentaliulll re"pondens. Pari jure, ver:;ìio Slavonicfl yctus, qua' DictUlll ha- here fcrtu r; et Italiea ßruccioli, Ven. 1532, quaill de Græco factanl ait Millius ; hac certe in parte Latinos censeùuntur codices es"c e.. cutæ. Quod v11anllel Caleca.ç, DOMINICA. NUS, et LectiollariulJl Gra corulu, hie eerte intcrpolatulll, V EN E'l'IIS cditum, V u]gatæ translation is au ctor ita tern sequuntur, 111inilne D1ÍruIl1 cst. l>rius fcccrunt idell1 Arnleni. . XXIII. le1l1ancnt [amen vestigia perlo- elitlJ a/Jlul Græcos initio lect(F non conte1l1.. nenda. lren(('us lib. l,r. cap. XIV. cuju5 ca- pitis 1enllna cst hoe, "( uid est, quod nenlO cognoscit I)alrclll nisi filius, et per quod oc", .c1.",ioncs rcyelat Filius patrenl :" sic ait in C - tren10: ' .A u initio cninI assj tens Filius suo ]JlaSlllati, revelat omnibus Patrem, quibu ,..ult ct quando ,'ult ctquemadmodum yult Pa- ter ct propter hoc in omnibus et per onlnia nuus Deus, Pater; et unUll1 V ERßU 1\'1, Fi- lius; et unus Spiritus, et una fides et salus omnibus credcntibus in cum." Rursum lib. ". cap. XIX. ".Super olunÎa quidcIl1 PI\- 147 , ILl TER, et ipse est caput Christi: per omnia autem VERBUM, et ipse est caput ecclesiæ: in omnibus auteDl nobis SPIRI1"'tUS, et ipse e t AQUA viva, quam præstat Dominus in se rccte CREDENTIBUS, et DILIGENTIBUS se, et scientibus, quia unus Pater, qui est su- per omnia, et in omnibus nobis. TESTIMO- NIU 1\'1 perhibet his et Joannes Domini dis- cipulus in Evangelio, dicens, In principio &c." His respicit locurn Eph. IV. 4. seqq. sed an simul observata Irenæi animo fuerint \Terba epistolæ periochæque Johanneæ, judi- cet lector. certe S. Trinitatem commemorat, et in ea commenloratione, ut Augustinus, de quo . XX. Filium Perbum appellat: J7erbi autem appellationem, in mentione S. Trini. ta is, aut nullus N. T. aut hie Johanneus habet versiculus. Quod si Latine potius jam turn, quam Græce, versiculum in Johanne Iegisse videtur Irenæus, antiquitate tamen sua Latino interpreti pondus addit. Athenago- ras vero, in A poIogia, Christianorum esse ait, nosse, TIÇ TOU 'ir&tlðOÇ 'CJ oç TOV 'Ø&tTE &t ÈlIOT.,Ç 'TIÇ 'TOU 'ØtlTfOÇ 'CJ oç TGlI {)lOV j.{ClVClJlIlte, '1'1 TO ':iltlEU/J-&l. TIÇ H TQN TO OTTQN ENQI;II;, J{&tl L1IAIPEI:I EVOUp.,E. 1/""'\1, TOU 'Ø\lEUfJ-tlTOÇ, 'TOU ':J&UðOÇ, TOU ':il&tTPOÇ, pag. 98 seq. ed. Rechenberg. ubi etian1 'TOUTC1J\I yel 'TCIJ\I TfICIJV, pro TClJV 'TO(]'OUTC1JV, Iegi posse censet Conr. Gesnerus: proxima vero lectio est, H TON r TOTTQN ENQ II;" TRIUM BORUM 148 UeJV10, sivc It ' 1T AS. ÉVC/JfjlÇ cst, quia unum sunl: ðl"' E(JIÇ cst, quia Ires sunt. l\lirum, ni Johannell1 respexit Athenagoras, LXÀ. circi- ter annis post JohanneIu. Non I11U]tO post, ()/lrnens AleL1"andrinus, vel quisquis illas EK TC/J1I 'Zi;eO(þJ1TI CrJ\J EX,^OYUÇ ad 1'heodoti epi fonlas adjecit, scri ptor certe '-etllstis inll1s, hæc nota- ,-it, TOTE ., (i(þptt'ì'IÇ E!ù XOÀOV EI, Iva CÞT AAI:I:IIT AI TlJ) 9E TO ",I(;V. !i;U\J p"Þ-jp.,et ;fJTttT(U E'G11 ðUO )tUI TfICAJ"J fLet TveCl:V Eri:1 'tiIeI.TfÒÇ s(ttl ÙIOU etl àYlotJ ri:VEvfLetTOÇ. E(þ' v MAPTTPQN el.J BOH0QN el.l ENTOAAI ÀeyopÆva, (ÞTAAI:I:EI:0AI O(þE'ÀOUûIV. fo1. 575 cd. Connnclin. Alludit criptor ad Ioea l\Iatth. XVIII. ]6. XXVIII. 19, 20. sed -inter,"eniente utiquc lo- co I Joh. V. 7. colI. '''. .'3, 2 I. l\linus apcrta al1egandi ratione usi sunt hi scriptorcs, ex tenlporum suorunl consuetudine, ad quanl alia causa potcrit adjici ex . XXV. Tale illud " ßasj}ji 1\1. Deus ct Verbunl et Spiritus, un Dcitas et sola adoranda" ('G1 Oa- tJ" T .) lib. V. adv. Eunonl. Raris (i. e. paucos ge.. Inc1Jos habentibus, qui in suo genere pceu- liares crant,) codieiùus epistolicis usum fuisse hunc l1asiliurn, patet ex iis, quæ supra ad Eph. I. I. notavinn s. Jnter Athanasii ,"ero opera ex stat ÒI& ^Ej{TOÇ si\-"e DiaIogus, cujus auc- tor Athanasium et Arianulll quendam in Ni- cæna synodo colloqui facit. ibi post longam disceptationClll Athanasius in e tremo baptis- mnm JaluJat, dahlin fidelibns EV TJ:1 Tf'Q'P. el.pl" ]49 O Op",&l"' , id est, "in nOluinc beafæ 1'rinita- tis :" additque, wpoç ðE TOtJTOtÇ Wtl.a'tV IWUVV11Ç cpCUT- )fEI. &ll 01 TpEIÇ TO Èv EIa"IV "præter hæc oInnia Johannes dicit, Et hi tres un urn sunt." ac turn demum Arianus ,rictas dat Inanus. " vere beati," inquit, " omnes, qui istam habent fi- denI." Auctorem collocutionis, eruditi hodie docent esse Maxinzum Confessorenl: qui A. C. 640, Inonasterio suo, prope Constantinopo- lin, relicto, in Africam ivit: A. 645 Romam venit: et A. 655 Constantinopolin vi retrac- tus est. Unde colligas, Maximum, Dicti Jo- hannei, ante hac sibi ignoti, apud Afros fu- isse potitum: eaque re exultantem, ipsius Die- ti ornandi et producendi causa Dialogum fe.. cisse. Quod si quis Maxinlum non atgnoscit, alium tanlen auctorem miniIne ineptum, et satis antiquum, et codicibus Afrorum, iisque Græcis, fretum, debebit confiteri. nanI multa dicta ex N. T. (ne de LXX. int. dicam,) eo modo citat, qui codicibus Africanis respon.. det: et hoc dictum, Tres unum sunl, si ilIe ex scholio duntaxat aliquo, si ex Latz.nis mo- llunlentis id repetisset, si allegatio ex una parte Ininorem firmitudinem haberet: quo- Inodo Alhanasius, Græcus doctor, eo utens potuisset introduci? quomodo auctor totius colloquii coronide'Jn ac summam in eo posuis- set? quomodo Jollannes id dicere diceretur? quonlodo denique .Arianus, diu reluctatus, 150 cedcret? Vix plus huic Ðilliogo tribui po- test, quaDl tribuimus Inodo. Latinis Afro- rúm codicibus notitiam Dicti sine dubio de- bet auctor i1Ie: in Græcis an deinceps repe- rerit, coniiderent eruditi. Vestigiunl ctianl Græcorum codicum ser-rat Prologlls ad epistolas Canonicas: quem, in editionibus Latini recentioribus minus ob. vium, hoe loco totun1 c hibemus. , " Non ita est ordo apud Græcos, qui inte- gre s31}iunt, fidernque rectal}} sectantur, epis- tol ruln septen1, quæ canonÍcæ nuncupantur, sicut in Latinis codicibus invenitur, ut, quia })etrus est prinlus in ordine apostolorUlll, pri- mre sint etiam ejus cpistolæ in ordinc cetera- rum. sed sieut Evangelislas dudum ad verita- tis linealll correxin1us, ita /illS proprio ordini Dca ju,'ante rcddidinlus. Est enÍln prima earum una Jacobi, duæ Petri, tres Johannis, ct J ud æ una. Quæ i sicut a1J cis digestæ sunt, ita quoque ab interpretiLus fideliter in Latinunl ,erterentur cloquium: nee ambigu- itatenl legentibus facerent, nec sermonum se- se varietas iOlpugnaret, illa præcipue loco, nbi de unitate trinitatis in prima Johannis epistola po itum legimus: in qua etianl, ab infidelibus lranslaloriblls, multum erratuln esse a fidei veritate cOIJljJerimus, triuIll tan. 15] tumnlodo vocabuIa, hoc est, aquæ, sanguinis el spiritus, in ipsa sua editione ponentibus; et IJalris, rerhique ac Spiritus testi'lllOniu'l1!J olnittentibus, in quo ß1axilne et fides catholi- ca reboratur, et Patris, et Filii et Spiritus sancti una divinitatis substantia cOlnprobatur. In ceteris vero epistolis quantum a nostro ali- orunl distet editio, lectoris prudentiæ derelin- quo. Sed tn, virgo Christi, Eustochiuln, dun1 a me inlpensius scripturæ veritateul inquiris, Jneanl quodarnnlodo senectutem invidorum dentibus corrodendan1 exponis, qui IIle falsa- . rium corruptorenlque sanctarum pronuneiant scripturarulll. sed ego in tali opere nee ælnu- 10runl meorum invidentialll pertiInesco,' nee sanctæ scripturæ veritatenl poscentibus de... l1egabo." De auctore hujus prologi multum discepta- tur: nos aliulll conferelnus Prologuol, in Ac- ta. "Canit psalnlista: Ambulabunt de vir- tutibus in virtutes. post a.postoli Pauli episto.. las dudunl uno vobis \"olunline translatas, DO'/7lnOn et Rogatiane, charissiuli, actus apos- tolorum compellitis ut transferanl in _Latillum, quem librum nulli dubiunl est a Luca _4nti. ocheno arte medico, qui postea inserviens Paulo apostolo Christi factus est disci pulus, fuisse editum. Cervices prenlit imposita sæ- pius oneris Dlagnitudo: quia studia invido- , . 15.. rum reprchensionc digna putant ca quæ scri- binlUS. illorulll nunqualß odio et detractione, jU\'alltc Christo, 1l1CUIll silebit cloquiunl. Ac- tus apostolurum nudall1 quidenl videntur so- uare historialn, ct nascentis ccclesiæ infan- tianl texere: seù si llovcrilllus, scriptorem eorunl Lucanl esse medicum, cujus laus est in eyangclio; aniluadyertcI11Us pariter, omnia yerl>a illius, anilnæ languentis esse llledici. nail)." l)ro ilna hæc pcriodus, lctus, &c. .. in ipsius Hieronymi ad Paulinum cpistola ex- stat: superiora, alius adjecit. neque enÏIn Lucant Jnedicum unus HicronYDlus duobus separatis locis commCllloraret. Ex olnnibus prologis, in N OVUlll TestaIuentuln, una, in Eyallgelistas, ad Dalnasuln, præfatio, certo cst HieronJrni: rcliquas, hujus excnlplo, alii IJartinl ex Hieronynli cOlllluentariis et catalo- go, partinl de suo dpposuerunt. Et quidenl prologulu in epistolas canonicas idem, opi- nor, qui prologuIll in Acta, per IlieronJrni })ersonam subjccit. N cque talnen utilitatelll prologi in canonicas amittit Jocus de tribus in cælo testantibus. })arUUl enilll interest, quo interl'allo yeI post annUlI} 400, vel ante an- num 800 scriptus sit, 111odo intra hoc spatium sit revera scriptus; id quod dubium e se ne- quit. Nam post ('faroli &111. tempora ita com- ]uunitcr rcceptuIu est apud Latinos Dictum de s. Trinitate, ut ine llotorio melldacio La- 153 tinos ob ejus omissionem reprehendere, cos- que cum Græcis cOlnmittere nemo posset. Sa- ne compluribus circa tempora ()aroli Calvi codicibus insertus reperitur prologus: neque solum Lyranus, sed etiam lf7alqfridus in Prologuln comnlentatur; quare Prologus jam seculo IX. vetustatis oplnione (et quidem Hi. eronymo eum uterque adscribit,) valuerit oportet. Denique Petri epistolæ, quum scri- bcbatur Prologus, ante ceteras Canonicas, (quoillodo habet etiam Cassiodorus in ConI- plex. et Adumbr.) et Canonicæ continuo post Evangelistas apud Latinos erant poni solitæ: abs quo ordine ut Hieronymi præfatio ad Paulinum abest, sic Atcuinum, cui Carolus 1\1. recognoscendos demandaverat codices, valde abludere, denlonstrant Prolegolnena Wetsten. p 89 [84]. Est igitur satis antiquus Prologi auc- tor, (Cassiodoro fortasse et coævus et fanlilia- ris,) et pondus habet non mediocre. Græco- rum' eum codicum expertem non fuisse, li- quet: nam inde ordinem canonicarum repe- tit epistolarum. Indidenl vero se Dictum de S. Trinitate restituisse significat. Græ- ci codices, quibus hodie utimur, fere OIlI- nes Prologo sunt recentiores: eo igitur tenl- pore, quo scriptus est Prologus, potuit auc- tor ejus, si non plures, at ununl codicem Græcum videre, Dicto illo fulgentem; quan- quaIll ab ipso Johannis æyo perpaucos Græ.. \ 15 co' codices, DictUlll c"{hibentes, exstitisse, p 0 certo habeulus. N une luri a Inanu. 5cril>ta, quæ Ger. a iJ/aslricht in Notis ad h. I. corrogat, et Xl testes Gr(fCOS, quo:: T ells ius, pagina W olfii 302, enUIIlerdt, et hæc, quæ ad . III. et deinceps sub. egÏInus, Lector, 1- elio), serio in'9icenl eonfe- Operam ab eo navatum iri dice , qui, Ilnum duntaxat testem alterunlquc Græc, auctoritatts esse, utcunque prolJaverit. Qui firmo5 testes ex Græca antiquitate I)roducct, gratiaul db ecclesia inibit. . .xXIV. }:Jerioclla llæc non e .t G ussa ex llegorico sp eri/us, et fjU , et s guinis, inter]Jrela'lnenlo cOlljicla. Allegoriaul Augustinus quidenl dedit, vix ,enturanl in luentcln, sÍ unitatem bpiritu , ct 'quæ, et angninis et unitatenl Patris, et Filii et Spiritus Sancti aliter conciliare I>otuisset : cadenlque tal11Cn deincep allegoria Euche. rio 1:, roque teste, pluribus placuit. Et hinc quoque factum videtur, ut nonnulli vcrsum septilnun1 post octa,'um, nati\o quidcm Ioco,t .. l allitur vir præstanti imus. Alia est Eucherii senten- tia, alia Quorunclam, alia deni{luC Plurium, uti constat ex jp o loco Euchcrii. t Vide N.tam p. 131, 157. 155 sed particula ilIa sicut, quam supra notavi- mus, interposita, restituerent. Sed ante Au- gustinum nemo patrum, qua crant simplici- tate in scripturis citandis et interpretandis, de tali aIlegoria cogitavit. Clemens Alexandri.. nus in Adumbrationihus: Quia tres sunt, qui testificantur, spiritus, quod est vita: et aqua, quod est regeneratio ac fides: et sanguis, quod est cognilio. et hi tres unum sunt: in Sa valore 'luippe istæ sunt vir/utes salutiferæ. Ipse Augustinus invitus et necessitate quadam coactus ad hane quasi ancoram sacram con- fugit. vide . XX. Cypriano earn quidem adscripsit Facundus: sed Facundus haud du.. bie ex Augustino, quenl videret allegoriam J ohanni adscribere, bane etiam Cypriano adscripsit; neque aliter potuit, sive ignoravit p"eriocham sive dissimulandam putavit. atque ante Facundum Fulgentius I. c. nullam neque Johanni neque Cypriano allegoriam tribuit: quod is tamen, si ratio uìla tulisset, facile fe- cisset. nam mox ibidem allegoriam Cypriano ex Daniele, Cypriano non melius convenien- tern, affingit. In exemplari regio, Dum. 2247. circiter 500 annorum, e regione horum ver- borum, OTI T E'Ç E'U'"tJ 01 fJ. TUpOUVTEÇ ElI T 1'J:1, 'TO 'ü1VEUfJ.U, al TO ù8(IJ , if(U TO lf.ka, hoc scholion Ie- gitur, TOUTE TI -TO 'Ø1IEUf.kel TO á1' Oll aJ Ó n"T11p x&t, UUTOÇ È.xUTOU. et e regione horum verborum, K&1I -01 TpElÇ EIÇ 70 É1I flG'l, hæc nota est addita, TOUTE(J"TI 156 1J.1&t. EOT ÇJ El, EOÇ. Itcn1 in cod. Colbert. nUln. 871 præter hæc ,.crba marginis, Elç 9EOÇ, f.Ll&l 9E07 ;, addidi t choliastes, l-t"pTup,a 'TaU EOU TOU 1iJI%TfOÇ )((U TaU år10u '1r\JEUfLelTOÇ, ubi TaU ÙlOU vel pro 'TOU OEOU Iegi, ,.el post aTpoç inferi deoet. V ide Rich. SinIon Hist. Crit. N. T. c. 18, ubi p1a- ne contcndit, ex ejusnlodi scholiis aUegoricis natulll esse versiculull1. Veruntanlen hæc scho1ia vel ex Augustino vel ex ipsis coùd. atinis ,.erSUJ11 7 exhibentibus es e dcsumta , ]iquet. naUI cod. ille rcgius, E\J Tra ,, , quod codices ßlcrc Græci nun habent, habet C Latinis: et cum regio ColfJcrtinus apertc con.. spirat. . XXV. elVVll laIn incuria lihrariol.umfac- IUln est, ut i t '/nunumentis ]Jlerisqlle præ- erlnilleretur /ucc IJerioclza, aut dolo Aria. 'Tlorum, qualll consilio virorum ecclesiasti- corUln quorundam. Qui Dictulll dcfendunt, non ideo causas, cur in tot exeulplaribus desit, producere tc- l1entur; tres tamcn admodum causas profe- runt: hiatum fortuitum ex iisdeln verbis in textu recurrcntibus, fraudell} Arianoruln, disciplinalu Arcani. Non casu quidenl, sed consilio prætermissum agnoscere Dictum ii delJent, qui ,.oculas ill terra de tcxtu esse 157 contendunt; præsertim si tres eos, qui in ter- ra testantur, ante testantes * in cælo legant: sed Iliaturn ex verbis, Tres unum sun!, recur- rentibus, plane al1egare fas est iis, qui vocu- las in terra, et in cælo, sine quibus certe sen- tentia constat, colI. J oh. VIII. 18. XV. 26, 27. pro interpretamento habent. Enimvero lias ,"oculas in iis tantummodo rnanuscriptis et scriptoribus legi, suo loco videbiolus; qui si itern soli Dictuln de Patre et Verbo et Spi- ritu 8ancto firmarent, minime sufficerent. at- qui præcipui seriptores, quorum allegatione llictuln nititur, id breviter allegant, sine ver- siculo de tribus in terra testantibus, sine vo- . culis, in terra, in cælo. Sane MEDIA est Iectio, quæ versum de Patre et Filio et Spiri- tu Sancto admittit, et tamen voculas in terra, in cælo, omittit. Fraus Arianorum pro dic- to prirnitus eerte omisso allegari nequit. nam ante natum A.rium, Græea jam pleraque ex- enlplaria hoc Dicto, plerosque pat res notitia Dicti caruisse, omnia monumenta clamant: ac vieissim Arianos in Africa hoc Dictum le- gisse, . XVI. observavimus. Postea quidem Arianos quosdam libentius iis assensuros fuis- se, qui Dictum prætern1itterent, quam iis, · Istum versuum ordinem, quo Iegitur 'TO ;" ante É", alienum ss a Græcæ linguæ consuetudine ostendi SU!Jfa p. 137. Nota. ]58 qui Jcgcrent, facile existimes: sed quæ hodie 8Uper5Ul1t cxenlplaria, a Catholicis potius, quaD1 l.b Arianis, quorum libro illi deleve.. re, sunt profecta. Quod reliquunl est, effica- cissiulaul coginlur agnosccre prætermissi Dicti caUSdm (quæ f-J'cllelstrateno* quoque in mentcol venit,) disci]Jlinnm Arcani. Hæc seculo II. est introducta: hæc janl tunl .multos, 11t appa- ret, indu it, ut initio a codicibus puhlicæ dun- taxat lectioui dcstinatisDictum removcretur, qui ceteros brevi tempore apud Græcos ab- sorpserunt. Quanti\yis pretii locus est apud Cilrysostomum, qui ad I Cor. XV. 9. obli- gationem credendi resurrcctioncn1 mortuorum prohaturus, SYl1zbolum, quo baptisnli candi- datlls S. "frinitatern confitetur, olicita arte propter 'TOUç ap.,1Jt.jTOUÇ sic præterit, ut solun1 de- nique articulunl de resurrcctione mortuorUol, instituto suo necc sarium, proferat. Præter cetera sic ait, "...L\ perte dicerc non alldeo, l)l opter eos, qui non sunt initiati: dicanl au- tenl tecte. po t recitationem mysticorum ,.cr- borum illorum et terrificorl1m, et T01JÇ (þ lHTOUÇ S((t1l01ltlç T.dll EK 'TOU OTP ANOT Y..tlTElIEXßElITfIJ'tJ or- MATQN, trenlendos ca'lones dognlatunl ex eæ.. 10 demissorlllu, hoc quoque in fine apponi- . Emmalluelid Schelstrat, sivc Sch htreni, Tract. de dis. ciplina Arcllni: d(' qua di:-,ciplina \ ideudQ e t \Vilh. Germ. rl'pllzelius Dih'seriat. in Exercitation. Select. }>art. PO')tPf. 159 mus, ubi tingere ,"oIunIus, jubentes dicere, Credo mortuorum resurrectionem, et super hae fide tinginlur." Hine ideo1 ad A'latth. XX VIII. 19. " Christus, 'in quit, 'TO P.ElI WEP' llOfMA TQN, 'TO ÒE .?rEpl EVTO}..CtJtJ, partim de dogma- tis, partinl de præceptis Dlandat: et jubet disci pulos in orbem terræ effundi, '1rafjC/,y avv- 'Top.ov ðlð&UIKa}..lav E'YXElpErJaç '1''11.1 ðlel 'TOU (3a'Ci1TIlenanl hujus dicti, non 'Tigilii demUll'l ætate cxortam esse, colligimus ex 1"ertul- ]iano: et ex utroque coIliginlus, Augustino \ cl ctiaul l-lieronJ'olo notam fuisse eandeUl pcriocham, quaolyis earn dissilnu)anter ha- ]>crcnt. Pondus omnibus addit Cyprian us, jntcr oluncs DICdius, dicto clarissÏtne pro.. ducto. Denique ex cOll\cnientia Jibri c. Variln, cum Tertulliano, &c. patct, yersulu 8 ante 7 esse legendum. De ( ypriano ex- cepit nonnuna Clericus in Epistola No\'o '}'estanlcnto K ustcriano rræfixa, pag. **2 initio, .b)-llsdem. Sed Cyprianicæ lectio. nis conscnsio cum Tertulliano et aliis Arris (ne dllegorianl iBis ten1poribus ignota1l1 re.., rctalfius,) facile omnia solvit. . XXVII. J'tenlO I( len, ut Tlunc est, aut ubtrudere alteri Ðie/u11 IJolest, all er.. I Jcre . Græca antiqua hujus Dicti clocumenta, i au iis, quæ . XX]]I. ægre corrogavÍ- 111118, discesseris, nulla adhuc cernimus: ed non 1.anum est præsagiunJ, fore, ut plura aliquando exoriantur. 1:.-1i toria lectionis X"' IÇ l-lebr. 11. 9. si\"e Iectio placet cuipiam, ive displicet, hue pulcre quadrat. Cita\ 169 earn Hieronymus: sed Hieronymi editor Erasmus earn Annotationibus suis ad N. 1'. non inseruit: deinde olentio ejus apud Græ- cos patres est eruta: nunc demu{I1 etiam Græcus accedit codex, et accedent fortasse complures. Quid yetat, similes in dicto Johanneo sperare suppetias, præsertim quunl Græcos patres, Latino i nterpreti propiores, hoc Dicto caruisse, non dum constet? De Clemente Alexandrino nil certi habemus. . -VIII. Origenis scripta hodie exstant adeo pauca, ut multa dicta illustria in eo frustra quærantur. Theodoritus in Pau]i- nas, non in Catholicas commentatus est epis- tolas. Atqui hi sunt duo præcipui, qui ad Hebr. 1. c. citantur. Veruntamen qui ma- jore Græcorunl testiunl numero ita capti sunt, ut veritatem eo carere nunquam posse putent; cum iis nulla tantisper controver. sia, de Dicto Johanneo, cuiquam ejus defen- sori esse debet. Rursunl qui Latini inter- pretis vetustatem tanti facit, quanti ea fa- cienda est; huic non deest, in quo acqui- escat, (vid. Part. I. Apparatus hujus, p. 390 seqq. 426.) etiamsi aliis neque dubi- tationem ipsorum eximere, neque suum gus- turn infundere possit. Sane exempla sunt in promptu periocharum, quas Græci præ- eipue detraxere. Matth. XVI. 2, 3. Luc. XXII. 43. f. Job. V. 3, 4. VII. 53.--'!! VIII. 170 11. Act. '7 Ill. 37. quare j IIsta su picio cst, iùeol C05 in hoc Johannis loco adlllisi5- c. llina autclu hujl1 loci lcctio est ejuslDodi, ut cnnl ceteris assull1cntis, quæ in Latinos codiccs et p tres olilll perycnerunt, nil siluilc habcat. !\ on idelll est olnniunl 1,atinarulIl JIoe loco auctoritatuul pond us; ct cæ, quæ tcstantcs in cæ10 prænlittunt, cctcris sunt rc.. centjore , adeoque infirnliores: tUtU, quæ- cunque sunt, a 1-ertulliano ad TJpogra. pllianl usque, ad UnUIl1 rccidunt Latinun in- terpretclll. Eninl\.ero interprcs hie olllni.. bus Græcis codicibus patribusque, quorunl hodie quidquan1 supercst, antiquior fuit, et primo hujus epistolæ codici Græco satis l>fo- I)Înquu:;. Interpres si plane dccsset, textus Græcus per se loqueretur, biatuIIl se habere: Dunc supplematum hiatus, quod datur, quamvis non multos testes habet, talnen, quia et uniCUlll et unice apturu cst, anlpleeti, non credulitatis est, sed fidei et pietatis. Erit fortasse, qui instet ac dicat: "Tu vero ni. tllins es defensor COrUII1, quæ 'rulgo recepta sunt. supra, 1 Tim. III. 16, ubi Græce est 9EOÇ, Latine quod, Latiuanl lectionenl post.. habuisti: sed hoc loco, ubi Dictunl de S. Trinitate Græce abest, et Latine in parte tantummodQ codieum exstat, latinizas." Rc p. Absit, ut partiU1l1 gratiævc humanæ causa contra conscientianl in banctissÍIuis 171 ,'erser oraculis. N anI 1 1'iI11. Ill. 16. et Latinam versionenl postposui, nullo patrUl11 Latinorunl antiquorum consensu COII1itatanl, et Græcos defendi codices, ubi nulla in eos cadebat justa suspicio. Sed ad hunc locum Johanneum indicavi, uncle Græci codices mutilati esse viderentur: LatinaUl vero ver- sionen1 cum Tertulliano et Inagna patruill Latinorum serie ostendi congruere. In Dis- sertatione de hocce gravissimo Dicto A. 1745 cdita celeberrilllUS Scriptor aliquis earn cri- seos atque exegeseos mere rationenl habuit, ut llleum esse arbitrer, non nihil hoc loco dicere: dicam autem, uti antehac, sloe ulla disceptatione, per meras positiones. ]. Cavendum, ne opinio codiculn, v. gr. Brilannici, aut Sleplzanicoru7n, pro ipsis co- dicibus, Dictum I Joh. V. 7. exhibentibus, admittatur. 2. Unicus hodie Dicti hujus fundus est, Latinus interpres antiquissimus. 3. Ilunc quisquis agnoscit, idem in textu primum testantes in terra, deinde, a cen- dente oratione, testanles in cælo legat, ne- cesse est. l\lagnum et contra Socinianos et pro ipsa veritate mOlnentum habet hie dUOrU1l1 verSUUlll ordo, a con1pluribus jan\ 17'" ngnitus. N cql1C ilnmcdiata Icctio '.er u t'cxti ct \'crsus de trluns in. terra testantibus iaulologianz in \ ehi t. N alU hoc ,.crsu l}lus dicitur, quam sexto. 4. Disciplinam lrcani, tanfJuam Dicti priden1 on1is i causan}, mihi relinqui, faciJe patior. N cque Tenzelius earn tnihi exinlit, neque Gr p .us. SiUlilell1 ob causam alias .. pcrioehas a publica lectione multi veteres, contra ac nobis hodie ,.jvcntiLus faciendum ,.idetur, removerunt; ct apud fros JJotissi- JUum, ubi ratio Arcani nlinus vigebat hie ,"erSU5 est propagatus. Consideretur, quæso, totus Joeus supra, . XXV. N ullalD equi.. delll probabiliorenl causan} adhue produc- tam video: hane autem ego cau am non nisi per Inodunl suspicionis }JfoI>osui et pro.. 1)0110. . XXViII. E..v his/oria Dicti l'll,jUS el ce 9EIOll quoddalJl, apud eos salle'lJl, qui Die- tUln accijJiunl: arg;ulnenlul vero irrefra- gahile pro Diclo ips contextus præhel apostolicus. l\lirabilis est dispcnsatio diyina non c;:olum in toto ycrbo, sed etiam in singulis e]oquiis, qu c instar sidcruIll yarios ortus et occasu 113 haLcnt. conf. Gnoln. ad Matth. ]1. 2 -J. Eanlque in hoc Dlaxinle loco gravissimo ob- servare fas est: qua factum esse credas, ut testilllonlum omnium clarissimunl de S. Tri- nîtate, extrenlO ævo Johanneo, quasi apex apostolici testilnonii ederetur. Atquc id paullo postquaul editulll erat, absconditurn quodammodo Cuit. Itaque Græcis non pe- rinde lectum est, Patribus Nicænis aliisque in Asia, quasi tentationis gratia, ad yerita- tern aliunde scripturarum decidendam conI- )1ulsis. idem autem Latine propagatum, mar- tyras in Affrica potissimum ulteriore corrobo- ravit. Pari modo, sicca adhuc disputatio contra antitrinitarios, hoc dicto ipso in con- troversiam vocato, tamen successit: quid si eodem posthac dicto amplius vindicato, con- fessores confirmandi veniant? N am quem- adnJoduln Jeremias cap. X. v. II. idolola- triam Babylonicam uno \.ersiculo Chaldaico novis exulibus præscripto refuta,-it: sic Jo- hannes Socinisnlum, Antichristianismum, &c. hoc versiculo, non dicemus, prinlitus Latine perscripto, sed hactenus eerte Latinorum potissinlum opera conservato, redarguit. Et tanlen etianl atque etiam sperare licet, si non autographuln Johanneum, at alios ve- tustissin10s codices græcus, qui hanc peri- ocham habeant, in occultis providentiæ di- vinæ forulis adhllc latentes, suo telIlpore ]74 productuln iri. Luce hac, quæ datur, con.. tcnti sinlu , et in diluculo meridicnl non tam postnlenlUs, quaIll exspectemus. Anti. quissinla hæc ortu varietas, decissionem est babitura no\ issinlam. Interim effectus saluta- 'ris, quem "is di,.ina hujus quoque scripturæ apud fidclcs habet, inlbccillitate ct paucitate documentorunl nlortaliuill non imminui- tur, neque corUlll firnlitudine aut multitudi- ne augeLitur. Ciho præsenti pascimuf; quamyis horreum, cellan1, molam, forum, cu- linanl, qua ivit, haud cxploraverimus. Ex uno codice æque di\ ina hauriri potcst fides, atque ex Inille: hoc præsertim loco, ubi adan}antina versiculorum cohærentia onl- nen1 codicun) pcnuriam cOlnpensat. EteniIll haùet hujus cpistolæ tractatio quinque par- te , quibus divisio in capita hodie remanens respondet. et olnnia pars Quinta, a cap. V. J, donee ,"ersu 12 ConcIusio incipit, com- plectitnr: atque ita quidenl, ut i psurn Cen- truIll partis V. sit bæc pcriocha de Tribus in cælo testantibu'\. Certius agno"ci hoe Dic- tum potest, quam pars folii ex libro aliquo anlissa, passinl quæsita, alicubi reperta et in tota striatura parti non amis æ congruens. Vide Gnono,nen. hie progredinlur ad ceteras varictates. ßEN(;ELII AD.N01'ATIONIS FINI . 1 -- -." 175 ADDENDA Ex B Jlgelii 'Tar. Leet. ad Aet. rllI.37. " PLANE La!inorllm et codicibus et patri- bus antiquissinlis bic locus nititur, et nititur firluiter; ut ille locus I Job. v. 7. ad quenl in . 25 una eadenlque causa indagatur, cur Græci utrumque locum tam frequentes oHli- serint, disciplina videlicet arcani, quaIll Chry- sostomus ad h.- 1. sive verSU01 hune ignoravit sive dissimulayit, certe non præterit, quum Philippi sermon em summatinz duntaxat trac- tans, et tractationem mox abrumpens ait, "Erubescite, quotquot a/.þCtJTI(J'TOI adhue non il1unlinati estis." Eandem causam præclare notat Whithii AntiIniIlius f. 32. - Ex .Apparat. ()rit. P. Ir. p. 676. . VI. Ad fulgidissimum locuol I Joh. V. 7, 8, margo Ineus sic habet: " Deleatur bæe pars (E1J TlI;J oUP U1J 4J---ElI T 7 ) vel potius trajecto utroque versu totus locus sic legatur, ÓTl TpflÇ flrJ'l1J XTi\." Hane censuram Iaudatæ illius præfationis Scriptor et meanz esse, et nilnis dUra]}l e..l"t parte sihi visam fuisse ait, ct in 176 editione sua paginanl hac censura præditam olufa\ it. Ninlis equidcm duram censuraln e sc assentior, quæ verSUlll 7 olnittenduill esse edirat: sed ipsam onlissionem Græcis solennem dissimulare neutiquam debui. Quid codices, si nUlnerus eorunl hane rem conficc- ref, de/eri J-uherel1l, indicare ,.olui tantulll IUOOo: cnimvero continuo subjeci, 1 EL )01"'1 US IrnJ-ecto, &,"C. et buic parti literu- Ianll3 dedi. Hæc delnunl ]Jotior pars meam censuram habet; ct huic unice parti ppa- ratus in lllargine allegatus respondct. Itaque marginis ß\ci verba, si quen1 offendunt, ex constanti sensu lieo sic nlitigentur: "Olnit- tebatur hæc pars quondam: sed potius, &è. De causa onlissionis nlinus laboro." Plerique defensores vcrsiculi ad h0l11æcteleuton conrd- giunt, et in hOll1æoteleuto quideln qualll mul- ti hiatus per incuriam librariorunl adnlissi sint, egonlet passÎln COlnmonstro: sed in }Jræ- senti causal)) i tanl non valere, e,.ici, ni faI- lor, in Apparatu, ad illunl locun1 . XX\". si- lunIque aliam causanl, neque iis, qui Inorenl Veterum tenent, displicituram, neque Vete- rum honori inin1icalll, surrogavi, " Discipli- nanl arcani," quin etiam significavi, haud solum 1l1e esse aut primunl, cui hæc in men- teIll ven e ri t. 171 Ex Apparat. Crit. I). lr. p. 728. . XLVIII. Secundus locus (nam (ltJTOU re- ciprocum defendit mecum Bulligius, ut dixi . 6.) exstat I Joh. V. 7, 8, ubi censuram Jneam " nimis duraln ex parte" sibi visam fuisse ait. Habebat lllargo. nleus: "Delea.. tur hæc pars. (E1I TV) OtJp(lV usque EV 7'';1 r ) rei POTIUS, trajecto utroque versu, totus locus sic legatur, ÓTl TpEIÇ it. T. À." Penitus expres- si meanz censuram his voculis, FE L PO. T1US, quæ demonstrant, illud, deleatur, non ex nleo sensu esse positum, sed per tot ".eterum personam, qui earn partenl deleve- ru t, adeoque initio legerunt. Hoc si cui non satisfacit, su bstituat ,"elim: "Deleve- re multi: sed potius, &c." Hiaturn esse, in homæoteleuto admissum, censet Butli- gius; ac freqnentissimam hanc equidem biatuum causaln egomet passim inculco: sed aliam hoc loco caU5am prætermissi subesse ,"ersiculi, multa sunt indicia, de quibus agit App. P. Ir. ad I Joh. V. 7, 8. . XXV. et Gnomon Ed. I. p. 1060. Ed. II. p. 1183. Fulgidissimum hoc Dictum, quod tota anima alnplector, non pessinle per IIIe vindicatum et explicatum esse, agnoscunt alii, maxime , oljius T. IV. l urar. p. 298. et ßlulta N ]78 doccl gCl1UillU... orJo d(JOrUlll \'crsiculoruln, quen1 restitutUlll per IHe, adhuc pauci cu- ra n t. . 1-'..r Bcnge/ii Gno none, cd. 2. 1763. }J. I I 80. ]) 83. 1181. 1189. -"rota in ipso apparatu di sertatjo ad 10- cunl ,.ere \'ÎndicanduIß cOluparata fucr<. -llæc ultilua thesis [ . XXVIII. l\ppa- rat. Crit.J dcducit nos ad pretiosis5ilUi Dicti cxcge in, qua versus scptinlus (I) ad contex- tlll11 totius epistolæ, )na illleque (2) ad ycr- "urn octa,-nnl collatu , ex intiluis rationilJus ,'indicatur. ---llabet ergo ,'crsus septimus anakepha- Já:cosin, qLJ e ane ut de Patre et Filio, sic etialu de Spiritu agit. ( uod sol e t in n1un- do, quod in pyxide nautica aCll , quod in corrore cor, id in hac tractatione est \'crsus cptilnus capitis" . AdhiIJe, prinluln, cdi- · 'V prsuum trajectionem, (luam ,ir p rf' ius bic <'t alias "<,"'pius incuka\ it, lion tautum a G ra'ca' liuO"ua" con u('hHlill{, aliellam t s e, ob articuli \ im, f.d ab A postolic'i arguuH'nti ratiotle, aliLi o tl'lIdo. I I i 179 ticnem eo ,'ersu destitutam, deinde editionell1 eo præditam, facile senties, quid univer us Johannei sermon is postulet tenor. ---Sumnla eorum, quæ diximus, hæe cst. Gr;eci codices, in quibus Epistolæ Johanneæ habentur, nee tam multi sunt, nee tanl anti- qui ut versui de 1'ribus in cælo testantibu , quippe cujus plane singularis est ratio, deùe- ant officere. Latino is nititur interprete, so- lo propemodun1, sed vetustissimo et sinceris- sinlo, quen1 continuo sequuntur plurinli per- petua seculorum serie patres, in Africa, His- pania, Gallia, Italia, cun) provocatione ad -\rianorun) consentientem lectionem. J pse denique textus hune versum tanquanl cen... trunl et sumnlarn epistolæ comprobat. BEN(;ELL\NORU1\T FI I . . 180 v. PETRI SABATERII .4DNOTA71.0 AD 1 JOANNIS V. 7. ANTIQUAl\l VERSIONE1\ . . ersio Antigua.' [7] 8. . . . . tres sunt, qui testinloniunl }>erhibent in terra: aqua, sanguis, ct caro: et hi tres in nobis sunt.t [8] 7. . . . . . Et tres sunt, qui tcstimoniulll })crhibent in cælo: Pater, V crLum, ct Spiri- tus: ct ii tres unum sunt. . V. 7. 8. IT A ,.erSUUlll 7. et 8. ordinenl immutant MSS. Latini nonnulli, scilicet duo c'odd. Constantienses, teste Erasnlo; cod. ,.etus Argentorati, quinque MSS. codd. in · Vide infra p. 1 g2. t l1oc, quod in textu posuit Sabaterius, dcbebat utique ha.bcri pro varia Icctiollc antiquæ v{'rsionis potius quam ver- sione ipsa. Etiam versuum trajectio est varietas lectionis. 1St BibIiotlIeca ßodleiana, codex alter in caden) bib}. in quo post testimonium Spirilus, aquæ, el sangv .llis, additur alterurn, Palris, erbi el Spiritus, sed in margine tantunl. Huic adjungendi alii plures, quos recenset doc- tissirnus .l\liHius, inter quos eminet I1ffiter Sangermanensis. nnm. 2. annorum 800. in quo priIllum sic habetnr adscriptum: " Quo- Iliam tres Ul1t, qui testimonium dant (supr!' sere 'in terra:) Spiritus aqua, et sanguinis: et ires unum sunt :" deinde ad D1arginem ad- ditunl, sed eadem manu: "Et tres. s n4 qui estÏlnonium dant in crelo:: Pater, erbnrn, et Spiritus Sanctus: et hi trcs unum sunt," Contra ,"eru Codex in bibliotheca regia Parisi. ß. 3584. teste Simonio, e regione veroorum "Tres sunt qui testimonium r1ant," :habet nanu ipsi codici cüæva addita ista in marge " In cælo: Pater, Verbum, et Spiritlls. E... tres sunt, qui testimonium d:lnt in terra: et hi tres unum sTInt." Codex Colb. n. 158. ad \ erba, " tres sllnt, qui testimonium dant," addit in margine, "in cælo, Pîter, Verbum, et Spiritus. Et tres sunt qui tcstilno iunl dant in tern, sanguis, aqua et caro." l-lis duobus .JSS. adstipuJantur codex \ etustus Sangenn. in quo T. 7. exbibetuF in IDarg. et (juidenl eadeln, quæ librunl de crjpsit, n1anu; codex Argentorati, qui testimonium P1lris erlJi, el SIJirilus, scriptunl exbibet in or" .1 8 1ibri; et ,-ctus e eInplar bib). Bodleianæ. Erasnlus quoque auctor est apud l\linoritas Antucrpienses extare codicem, in cujus mar- gine adscril'tun} est scholion de testimonio P tris, erhi, et Spiritus Sancli, sed manu Tccentiore. Hactenus I\1SS. Latini V uJgatæ, taln ii, qui intra textum exhibent '''. septi- mum, quam illi qui ad n1arginem cum rejici- 11nt; sive ordo ver:;uunl septirni et octayi ser- ,yetur in i psis, s:'e in,-ertatur, posito scilicet octayo ante septimUI11. Janl vero quod spec- tat ad Patres Latil1o , plures eundem v. 7. referunt. PrinlO quidenl 1'ertullianun1 ad ]1unc ver um allusissc putant Hammondus Bullus, c. J. cont. Prax. c. 25. p. 856. b. "Cæterum, -nquil, de DICO sumet, sicut ipse de Patrj . Ita connexus Patris in Filio, et Filii in Paracleto, tres efficit cohærentes, aI- teruUl ex altero: qui tres unum sunt, non unus; quoloodo dictum est, Ego et Pater ununl SUIJlUS, ad substantiæ unitatcIn, non ad nUlllcri singularitateul." Sin1ile quid, immo significantil1s habet Cypr. I. de unit. Ere!. p. J 95. c. "Dicit DOlninns, inquit, Ego et Pa- ter unum sumus: et itcrum de Patre, Filio, et Spiritu Sancto scriptunl est, Et hi tres Unl1111 sunt :" et epist. ad J u baianum; "Si Laptiz3ri quis a purl hæreticum potuit utique, ct rClnissanl pcccatoruln consequi potuit; si peccatoruß1 reluis aln con5ccutu5 est, et sane- 183 tificatus cst, et templrnI1 Dei factu cst: fJuæro cujus Dei? si creatoris; non potuit, qui in eUln non credidit: si Christi; non hujus potest fieri templunl, qui negat Dcum l'hristuID: si Spiritus Sancti; cum ires unU'llt S ill t, quolßodo Spiritus S. placatus esse ei potest, qui aut Patris, aut Filii inirnicus est ?', Quod anten) priori loco de unit. Reel. ad V. 7. Johannis epistolæ rcspexerit Cyprianus, testis est Fu]gen ius response cont. Arianos. p. 68. " In Patre, inquit, et Filio, et Spi ri tu Sancto unitatem substantiæ accipimus, per- sonas confundere non audenlus: heatus cninI J ohan nes A pOS. testatur dicens; Tres sunt, qui teslÙnonilim IJer/tihent in cælo Paler, 1 7 erb'llm, et Spiritus: et ires 'ltn'llm sun!. Quod etianl beatissin1us martyr Cyprianus in epistola de unitate Ecclesiæ confitetur, di.. cellS; " Qui pacellI Christi, et concordiaul runlpit, adversus Christum facit: qui alibi præter Ecclesianl colligit, Christi Ecclesiau1 pargit." Atque ut unan] Ecclesianl unius Dei esse monstraret, hæc confestim testimonia de Scripturis inseruit: "Dicit Dominus: Ego et Paler UJllln SUlnus: et iternm de Palre, et Filfo, et pirilll Sancto scripll111l est, Et ires un!l1n sllnt." Nee obstat quod ait Fa.. cundus Herro. Cyprianunl scilicet hæc ex versu 8. J oh. allegasse, non \ ero e septinlo : si quis eninI Illcli us assecutum fuissc ßlenten1 18 Cypriani ccnsenùu est, is luaxime qui iI)siu ætati propius accedit: porro Facundus non- nisi :300 I)O t CyprianuIIl annic;; floruit, Ful gcntil1s auteIn CJpriano ,icinior. Præterea nullus ætate ( ypriani aqualn, s]Jiriluln, et sanguil em m} stice "accepisse }Jerhibctur pro per50nis SSe 1'rinitatis: certe apud Græcos, qui 'gersunl 7. non agnoscebant, nusquanl occurrit explicatio ilIa Dlystica, nee etiam apud Latinoruln..quemquaul per annos a Cy- J}riano plus centulu. Interpretationelll istam IJrimus oll1nium in'ge'Xisse \"iùetur August. I. 3. cont. l\Iaxiulin. c. 22. quenl secuti sunt plures, teste Eucherio, * ex qui bus fuit Facun- dus Hernlian. nee Inirulll: cum eniIll ab iIJsius, sicut ab A ugustini, et aliorunl codici- bus aLes et ,ersus ille septimus, et versu tan- tunl octayo de s]Jirilll, et aqua, et sang'uine legeret quod Iii Ires unUln sunt; non Inirum, inquam, si spiri/ll1ll, el aquam, et sanguinem sumpscrit po t Augustinum pro Plllre, et ìïio, et Spi .ill Sanclo, et ita intellexisse Cyprianunl crediderit, cum dixit de Patre, et .tì1io, et SjJiritu S. scriplllln, Et tres Ull'lllll, sunt. At ,-ero si Facundus in suo codice 8criptunl habuisset versum scptimun1, sicut et Fulgentius in suo; haud dubie re\"ocasset ,-erba C)"priani ad ,-ersunl 7, sicut ct ipse fulgentius duxit rcvocanda. !)orro in pri · V'ide N otam ad p. 154. supra. 185 oribus Latinorum codicibus v. bune abfuisse septimunl nullo ex veteri instrurnento nlelius cvinci potest, quam ex prologo septem episto- larum Canoniearuln, I-lieronymo attributo: enim yero, lieet prologus iste nee ætatem, nee stylurn Hieronymi sapiat, proindeque a peritis omnibus S. Doctori reete abjudieetur; quia tanlen in pluri bus lVlSS. eodd. reperitur prologus iste, nempe Regiis, Colbertinis, San.. germanensibus, et Corbeiensibus, qui omnes ante tempora Caroli ( alri, vel eodem tern.. pore, vel saltern ante oetingentos annos ex- seripti dignoseuntur, exinde sequitur proIo- gum istunl venerandæ omnino esse anti qui- tatis. Sic autem in eo legitur: , Non idem ordo est apud Græcos . . . . epistolarum septeIn, quæ Canonicæ nuneupantur, qui in Latinis eodieibus invenitur, . . . . quæ si ut ab cis digestæ sunt, ita quoque ab interpre- tibus fideliter in L1.tinum eloquium verteren- tur, nee ambiguitatem legentibus faeerent, nee sermonUlll sese varietas impugnaret; illo præcipue loco ubi de unitate Trinitatis in pri- ma Johannis epistola positUlll legitnus, in qua etiam ab infidelibus translatoribus multum er- ratum esse fidei veri tate cODlperimus: trium tan- turn yocabula, hoe est, aquæ, sanguinis, et Spi- ritus in sua editione pünentes [ponentibus,] et Palris, rerhique, ac Spiritus testimonium OU)- Dlittentes [ou1ittel1tibu:, ;] in quo nlaxin1C et fi 186 dt..:, Catllo1ica roboratur, et Patris, ct .Filii, ct Spiritus Sancti una divinitatis substantia cOln- l)robatur." IIH?c ille. Ex his auteIll T'erbis lllani- fe tcconigitur, ætatesaltem, qua is conscriptus est, sæculo puta scptinlo, a })Ierisque Latinis codd. abfui5sC \-ersum 7. inlmo ct a plurimis longe antiquioribus; siquiden1 neque Noya- tianus liùro de Trin. neque Hilarius liLris duodecim de eadem, aliisque tract. ad,-ersus Arianos; neque .Lucifer Calar. neque Phæ- Lad. Agin. ncque Faustin. presb. I. contra Arianos bune '\ ersum usquam citant, lice t conllnoda ipsis occasio foret, si in Latinis suis codicibus is exstitisset, eundenl proferendi. Nee Hierony nus ipse hujus loci u quam me- minit, nee etianl Auctor tract. de rcbapt. intcr opera Cypr. qui versus scxtum et octa- ,.urn ita conjungit, omi so septimo, scilicet p. 364. b. ubi post ultima verba yersus sexti, quia Spiritus est 'Verilas, statim addit: Qui ires testim. perllibent, Spiritus, et aqua, el sanguis: et isli ires unum sunt. itidenlque infra p. 366. c. Sinliliter Ambrosius 1. I. de myst. c. 4. colI. 330. "('ognosce, inquit, quod aqua non ßlundat sine Spiritu. Ideoquc Icgif'tÍ quod trcs testes in baptizßlate unUOl sunt, aqua, 5anguis, et Spiritus: quia si ununl horulll detrahas, non stat baptiznlatis sacra- m(\ntum :" pauloquc post: "Sed nisi bapti- zatu fuerit (catecltumenus) in nOlnine Pa- 187' tris, et Filii, et Spiritus S. ren1ssionent non }lot est accipere pcccatoruJn: et l. I. de Spira S. c. 6. " Et ideo hi tres testes unum sunt, sicu Johannes dixit, aqua, sanguis, et spiri" tus: uoun} in Dlysterio, non in natura. A- qua igitur testis est sepulturæ, anguis testis est mortis, Spiritus testis est yitæ. Si qua ergo in aqua gratia; non est ex natura aquæ, sed ex præsentia est Spiïitus Sancti :" et in- fra: " Quis igitur audeat dicere discretum a Deo Patre, et Christo esse Spiritum Sal1ctum, cum per ipsum ad imaginem, et sinlilitudi-. nem Dci esse mereamur?" item lib. 3. col. 678. d. "Non est dubium quin Deus sit et Spiritus Sanctus, secundum quod scriptum est, Quia DellS Spiritus est: alibi quoque, ut hoc de S. Spiritu scripsisse se idem Evan- gelista reseraret, Per aqualu, inquil, et Spiri turn venit Christus Jesus. . . . . Et Spiritus testilTIonium dicit, quoniarn Spiritus est veri tas, Quia tres unt testes, Spiritus, aqua, san- guis: et hi tres ununl sunt." Profecto si .Lt\mbrosius agnoyisset ,.. 7. epistolæ Job. eo Inaxime loci ilIum attulisset, ubi probare nitebatur ex eadenl epistola Spiritum Sanctum esse DeunJ: hunc tamen versiculum alto silentio premit: concludas igitur necesse est, hunc a codice suo abfuisseð Idem dicendum de Augustino, qui lib. 2 ]88 cont. Alaximin. ton1. 8. null urn non motet fa- pidem, ut ex S. Literis probet SpirituIJl S. esse Deum, et tres personas uniu ej1.1sdem- que esse substantiæ: hoc tamen testimonium non profert, immo ,.cro cap. 22. cot 725.; manifeste indicat in exenlplari suo baud compcrtunl: cun) eniln attulisset JO}lan. 10. 30. testÏInonium, Ego, el Pier '11llum sumus, paulo post subdit: De Patre, et Filio, et u u sun!, dicimus, quia unius substan- tire duo sunt :" snbinde ita concludit: "Scru- tare itaque Scripturas canonicas, veteres et novas, et in, eni, si potes, ubi dicta sunt aH. qua, unum sun!, quæ sunt di\?ersæ na- turre, atque substantiæ :" turn addit, " Sane falli te nolo in epistol Johannis A postoli, ubi ait, Tres sunt ieste : SjJ .ri us, aqu ., el sanguis: et ires unum su : ne forte dicas Spiritum, et aguam, et sanguinem diversas esse substantias, et tamen dictum eSbe, Ires num sun!: propter hoc admonui, ne fal- laris. Hæc enirn a alnenta sunt, in qui- bus non quid sint, sed quid ostendant semper adtenditur ... .. Si vero ea, quæ bis sign i- fÌcata sunt, velimus inquirere, non absurde occurrit ipsa Trinita , qui unus; soIus, ,.erus, sun1ffiUS est Deus, Pater, et Filius, et Spiri- tus S. de quibus \"erissime dici potuit Tres sunt Testes: et ires unum sunt: ut nomine Spiritus significatulIl acci!)Ìamus Deum: de r. 189 ipso quippe adorando loquebatur Dominus, ubi ait, Spiritus est Deus: Nomine au- tern sanguinis, Filium; quia verbum caro factum est: et nomine aquæ, Spiritum S. &c. . . . . . Testes vero esse Patrern, et Filium, et Spiritum Sanctum quis Evangelio credit, et dubitat ?', et infra: "Hi sunt tres testes: et tres unum sunt: quia unius substantiæ sunt." ßactenus Augustinus: at vero si in suo ex- enlplari legisset v. septimum, nihil conveni. entius, nil aptius erat, qualn hue eum afferre, nedum in Spiritu, aqua, et sanguine mysti- cum sensum quærere: Iuee ergo meridiana clarius est S. Doetorem versicululll Johannis septimum penitus ignoravisse.* Item S. Eu- cherius Qures. N. T. adducti-, verbis: Trla sunt, 'lure testlmoniuln pe'i'ltibent: aqua, sanguis, et spiritus: ad quæstionem quid in his indicetur, respondet,t plures hie ipsam in- terpretatione mystiea intelligere Trinitatenl; aqua Patrern, sanguine Christun1, Spiritu au. tern Spiritum Sanctum Inanifestante. Eun- dem quoque versunl 8. de Spiritu, aqua, et · E ontra vide Ben elium . XX. supra p. 183. t Responsionem dedit Eucherius ampliorem, qua Eucherii, Quoru"dam, et Plurium sententiæ invicem distinguuntur, Eu- cherio mini me favente interpretationi mysticæ. Vide Notam supra p. 154. ]90 sanguine, tacito septilllo, ßlemorant Leo Mag. ep. 10. ad Flavian. c.5. Facundus Hero). citato I. ). c. :3. J unillius Afrie. I. de part. di". leg. Cerealis I. cont. J.\;IaxinJin. c. 2. et ßcda COOJnJcnt. in hune loco His on1nibus adjungendus Auctor I. de Trin. apud Anlbr. col. 326. b. qui v v. 6 et 8. ita conjungit: "Et Spiritus est, qui testificatur, quoniam J esu cst yeri tas. Quia tres slint qui testi. nlonium dant in terra: Spiritus, aqua, et -sanguis: et tres unun1 sunt." Simili modo conjuncti Ieguntur iidcnl v v. iIno ct 9. in Luxoviensi Lectionario ante 1000. annos de- cri pto: "Christus est veritas. Quia tres sunt, qui testimonium dant: Spiritus, aqua, et sanguis: ct tres unum sunt. Si tec;tilllonium, &c." AuctOlJ. etianl I. de promiss. I). 3. prom. 25. apud Prosp. co!. 179. d. ut probet de Christi Jatere sanguinem, et aquam ma.. nasse, hune versiculum profert. "1"ria sunt, quæ tcstill10nium dicunt: Spiritus, sangui"" ct aqua:" turn addit: " Et sequitur: si tes- .tiuloniulu honlinuln acceperiulus, &e." Epi- J)hanius comment. in Cantici Cantic. 1. I. bæc habet: "Quia res sunt, qui testifican- tur: aqua, et sanguis, et Spiritus: ct quia tres unum sunt :" nee plura. A t de his satis. J allI redealuus ad COSt qui post 'l'crtullianum, et ('yprÌanulll ,.ersum 191 septimum agnoverunt. PrÎInus* assurgit Vic- tor Vitensis I. 8. de per8ecut. Vandal. p. 42. b. ubi extat confessio fidei, Hunnerico Vanda- loruß1 regi anno 484. oblata ab Eugenio episcopo Carthageniensi, aliisq ue ortbodoxis episcopis Ecclesiæ Africanæ, in qua leguntur ista: "Et ut adhuc luce clarius unius Divi- nitatis esse cum Patre, et Filio, Spirituln Sanctum doceamus, Johannis Evangelistæ testin1onio comprobatur; ait l1amque: Tres sunt, qui testimonium perhibent in cælo: Pa- lter, Verbuln, et Spiritus Sanctus: et hi tres unum sunt." Hæc est sententia totins Ec- clesiæ Afrieanæ, Regis jussu probata: et, ut cum doctissimo D. Smithio defense disserta- tionis in I J oh. 5, 7. p. 161. loquanlur: ." Putabin1llsne Eugenium Carthageniensem, cæterosque orthodoxos Ecclesiæ Africanæ episcopos ad eo desipere potuisse, ut in iUo Ii bello, Hunnerici regis Ariani jussu scripto anno 484., bune textunl disertissirnis ,"erbis sub nomine Johannis Evangelistæ adhibuisse ".ellent, si a codicibus sacris tunc temporis abfuisset, vel si ante sæculum unum aut alte.. rum de novo additus insitusque fuisset? QuaID facile crimen illud falsi a sedulis adversariis potuisset ipsis exprobrari! Quau1 male audi- · [mo priores 'VictOfP fuerunt Phæbadius, l\larcus Calc- d{'nsis, et Eucherius. . 192 i scnt, tanquan1 acrarum Scripturarum cor- ruptores !" Vigilius etialll 1'aps. lib. cont. Varinlad. qui olim sub Idacii C]ari nOlnine prodiit, hune rersiculunl 7. cum octa\o con- jungit, in'ferso tantum ordine, flee Inirulu; siquidenl ip5'c confessioni paulo supra ßlcmo- ratæ subscripsit. V crlJa ab ipso prolata hue afferre inutile est, cum illa ipsa ordine, quo ab ipso refcruntur, intra textuIl1 nostrum re- I>osuerilllus su prå: nee eo loci tantum contra Varinlad. profert ilia V igilius, sed ctian1 lib. 10. de Trin. ubi legitur; "Tres sunt, qui testiluoniunl dant in cælo: Pater, Verbunl, et Spiritus: et in Christo Jesu ununl sunt :" item lib. Lat. ad Thcophiluln, inter opera A thanasii, qui V igilii esse credi tur : " U nde et Johannes, inquil, in epistola sua ait: 1'res sunt qui testin10niulll dicunt in cælo, Pater, Verbum, et Spiritus; ct in f'hristo J esu ununl sunt. Non tanlen unus, quia non est earunl una persona." 'Tigilio cOl1cinit Fulgentius Re;;;pons. cont. Arianos sub finem, p. 68. eu- jus tcstinloniulIl supra loco ex CJpriano de- scripto adjunxinlus: nee tantum ibid. versi- culum bune menlorat Fulgentius, sed ctiam lib. de Trinit. ad Felicen1 notarium c. ..1. p. 331. ubi sie: "En habes in brevi aliuDl esse Patrenl, aliUlll Filiun1, alium Spiritunl Sane- tUII1; aliulll et aliulll in persona, non aliud ct alind in natura: et idcirco, Ego, inquit, ]93 et Pater unum sumus. . · . . . . Sirniliter ct illud: Trcs sunt, inquit, qui testinloniunl di.. cunt in cæla: Pater, Verbum, et Spiritus: et hi tres u.num sunt :" item I. pro fide Cath. adverse Pintam, inter testinlonia de Trini- tate allata, hoc etialn I JO}1, 5, 7. adducit p. 5-10. "Tres sunt in cælo, qui testilnoniuul reddunt: Pater, Verbum, et Spiritus: et tres unum suot." Denique Auctor Explanatio- llis fidei ad Cyrillum, ton). 9. opere Hieron.. col. 62. prope finem: Nobis, inquit, 111lUS })aler, et llnus Filius fJ.us verus Deus, et UIlUS Spiritus ..çanctus verus Deus: el Ili Ires UllU//t sun!. , Cæteros, qui post seculunl octavuIll perico- pes hujus mentioncln faciunt, prudens onJit- to"; sub annUln siquideIn octingentissilnum, aut paulo post cOIn paruit versus septilnus hu- jus capitis in Latinis Bibliis. At de Latino- runl tcstituoniis plusquanl satis. l\lonere tantum restat pleraque ca, quæ a llle in hac prolixiori nota prolata sunt, dcsunlpta esse ex doctissimi l\lillii dissert:ttionc in hunc I Joh. versiculun); qui etiam plura. alia, de '}lSS. Græcis, quotquot excuterc licuit, nee- non de Patruln, ac ScriptoruIll Græcorunl testinloniis prælnisit, quæ h:IC referrc nee luei consilii est, nee operis: dicam taIneD cum ipso, licet plures l\lSS. codd. Græci o 194 bune ycrsiculunl 7, exhibeant, a plnrilnis ta- Illen prinlæ antiquitatis Græcis abesse; nee cundeal citari ab Irenæo, Clelnentc Alex. Dionysio Alex. Athanasio, SJnotlo Sardic. Epiphanio, Basilio l\Iag. Alexandro Alexan- drino, Gregorio N)9SS. Nazianzeno, DidYIì10, Chrysoston10, Cyrillo Alex. et plerisque aliis, quos hie recensere non vacat. Consulenda igitur hæc dissertatio, necnon alia vernacula lingua a. D. Augustino Calmet ultin10 suo .. commcntariorunl tOlno præfixa. Vide insu- l)cr Jisscrtationem l\lartianæi nostri ad cal.. cern prologi in 7 epistolas Canonicas positanl t01l1. I. editionis S. Hieron. ifen1 dissertatio- Ilenl D. Rogcrii in bUlle V. Johan. 7. Gallice adornatam. Quibus onlniLus addc sis Ex- crcitationcs Bi1JJicas ßlorini I. ). p. 36. et uotas Iuagnorulll Criticorum in eunden1 locum CUll) prolixiori ea, quæ legitur in corumdenl s)9nopsi. Nunc ad tcxtunl Latinunl redeo, prolatulH scilicet e V igilio 1'apscnsi: his duo- bus ycrsiculis Græcu'Jl hodiernUlll sic res- )}ondet; OT' 'TpEl; fl(1IV 01 p.apTtJpOtJ"J'TEÇ EV T"} otJ a- 11 ' ð narE , ó Ao" 0(;, Y.{ll TO åy,o IIlIEt.:fA.". if"'OÌ1'TOI 01 TpEI; Év Eun. Deindc; Kcu TpEIÇ EUJl 01 p. 'Tt)- .. OtJY7 ; EY TJ:i 'i'1:1 TO n YEtJ[..ttl, X&U TO ÌJðf.dp So{eu TO ldp., . )!&ll 01 'Tpnç EIÇ 'TO tV flfj'lV. Tn Bibliis Philippi Se- cundi;* 07"1 TpflÇ . . . . . . . ð rr"'T , Kal ð Ao,,/oç · I.,ectu dignb ima Wlt, quæ, Sabaterii testimonio haud 195 . . . . . . . Hell 01 'T EIÇ EIÇ TO ÈY fUll. Kttl 'TpEIÇ ; . . . p.et 7UpOUVTEÇ Eri11 1" ç 'YJ:1f TO TIlIEtJ(.L&t . . . . . Uetl TO ed- p.&t. reliqua desunt. In Stepha vera l\lSS. sex. deest tantum fV T otJ av':J, post p.elfrupOtJVTEÇ. Re- liqua cum V ulgato Græco concordant. parum dissimilia, de Codicibus his Scorialensibus tradit oeu- latus testis, vir doctissimus, Edwardus Clarke, ad marginem exemplaris sui N. T. ad editionem parati scripta, quæque be- nevolentiæ et humanitati debeo filii sui, yiri reverendi, J. S. Clarke, Canonici "Findsoriensis. "Postquam manuscrip- turn Alex. in hunc locum videram, mihi contigit duos perve- tustos l\lanuscriptos Codices Græcos evolvere N ovi Fæderis, in llibliotheca Cænobii Sco.rialellsis, in llispania, ubi per- multos abhinc annos ronservati fuerant: quippe a temporl- bus Philippi II. qui illud Cænobium primus fundavit. Ho- rum, quam accuratissime potui, collationem feci, Reverendo J?omino \V oodford simul adjuvante, et illvenimus nos ambos l\lanuscriptos Codices in hanc Lectionem, et in hæc verba constantissime conspirasse. v. 7, 8.-0'n 7eU UCT" 0: fJ-a.gTlJ- eOV'TES. 70 IIJlEvp.a., "a' 1"0 C&1e, "'U TO a.if"'. ",,, 06 TgU u o ir li- en. n 1'7)11 fJ-ti(,g1"Ve'''''' 7 " a".geC&1 " 1\a.fJ. "'OfJ.E" ". 'to >.. .Alter au- tern hOfUm pro ultima hac voce habuit f^a Of'EII, quod parum scio annon melius sit. .Vide Epistolas Hispanicas, Lond. t 763." · Rectius de his Codicibus juJicarunt Bengelius supra p. 104. 'Vetstenius p. 77. et Episcopus Peterb. in subtilissi- ma tractatione de Stephani Codice ''ì' a se detecto in Biblio- theca Publica Cantabrigiensi. SAHA'fßU.ll ADN01'A'fIONlS FINIS. 196 VI. RICHAltDI BEN1'LEII EPISTOLÆ DU .lE. .. . De !trOt,j Tesl. l'ditione prol1zissa Ben/leii: E..'t"tcer]Jlu Fe' 7 e l s l en ii }Jrolegomenis. - CUl\l initio anni ] 716. virum CI. Rich. nrdum Bcntleium l'antabrigiæ priluum in Collcgio 1'rinitatis, deinde Londini, in Bib. liotheca Regia, qua erat, crga exteros præci- pue, hurnanitate, fanliliariter vidercm, per occasionelll illi exposui quos in Gallia N. T. codices cunl cditis contuli'iscm. Quo audita sua it, ut quæ in schedis collecta haberenJ, ipso juvante, in luceIU publicalß enlitterenl. Cum ,"ero et ætatis juvenilis et telnporis pe- regrinanti parum con1ßlodi et nilnis angusti 197 excusatione uterer, rogarcillqne, ut ip c hunc laborem in se susciperet, Ineisque collectaneis uteretur, pernlovi tandem virulll KplTl GrJTaTOV, ut edendi N. T. de quo prius nunquam co- gitasse videbatur, consilium caperet. Com.. lllunicavi igitur cum illo excerpta Ulea ex co- dice C., quæ oræ editionis Oxoniensis in octa.. "0 ipse adscripsit, et cmn voluptate observavit, bunc codicem cum Alexandrino plerumque convenire; porro in Editionis Cantabrigiensis par,yæ margine descripsi, quæ x codicibus Coislinianis aliisque der..rehenderan}; postea in ejus gratiam redii LutetiaIn Parisiorum, codicenl C. iterum et quantum fieri posset accuratissime collaturus, quod ct feci; deni. que codicem Græco Lat0uIll epistolarußl Pauli, quelll anno 17 J 7. in' itenere Heidel. bergæ inspexeram, ei et indicavi, et, ut eUll1 nancisceretur, curavi. Cujus rei fidem facit sequens EPISTOLA. Clarisøimo viro et J.ucundissimo Am . o SllO Jo. Jacobo /ets enio S. P. J). RichaMdus Benlleius. LITERAS tuas accepi, Basileæ datas vii. Jan. ] 718, pro qui bus gratias tibi ago quam max- imas. Eoden1 die quo eas acceperam scripsi ad cognatos tuos Wetstenios Amstelodauli, ut * 198 COJiCCl11 illulll Paulinarnnl .Epistolarun1 Gr - co-Latinul1l Inihi \cnundarcnt, quo ,ellent )>rctio æstiulanduill. Illi tatiln rescripserunt, sihi librllnl ilIum constitissc 250 florcnis Hol- landicis, cd ob beneficia a DIe partim adhnc p rata sc codelll l>fctio sine uUo lucro Inihi ,-cndituro:;. lisi igitur illis earn nUll1morum 8Ulnnlanl Anlstelodatnuln, et librum intra pauco::; dics ex'pecto. Bcasti ergo rlle, ut vide5, Cllnl illo tuo n untio: et si quid ej us.. ßlodi veterrilnæ notæ in aliis regionibus tibi innotuerit, quæso ut lue facia certiorenl. Gratissimum est, quod Correctiones Bibliæ dc cri psisti; 'rix tanlen crediderim eundem c se auctorenl eunl Lucre Brugensis ilIo, quen) } panorthotcn '9ocat. Alagno sane eUlerim, ip uln ilium I-Jucæ librulTJ nancisci: nanl et Jonge optinluS est, et, ut nosti, Lucas in no- taJldis Lcctionibus ultra 4. Eyangclia nOll proccdit. Opus est Inihi igitur Lectionibus quæ supersunt, ad ...\cta et Epistolas. Quod in Reuchlini corlice jan1 occupatus sis, gau- deo: et i ætatenl ej us non meUlora veris. Jam autelTI illud nnicc e:xpeto, ut si quos Latinos ,-eteris notæ A ctuuln, Epistolarulo ct Apoca- lypseos codices apud os rcpereri , eo accu- rati inle tanl ad verha quanl ad ,'crùoruIll orùinelll CUll} Papæ cditionc conferas: IlllJ.us- modi Llllino,r; velerrillios vel Grlecis ipsis pr(cluleri//l: In Evangclii autClna III ubere 01 199 .i\iSS. copianl penes me habco, ut nihil am- plius optem. Vale et me ama. Daballl Cantabrigiæ x. Julii, 1718. J _ II Januarii, 1717. prodierunt duæ ad Bentleium epistolæ cum ejus responsis: anni ye:o 1720 et 1721, Pro pectus totius ope- ri , si\-e specimen, postremum caput Apoca- Jypseos Græce et Latine exhibens; nee non Obser\Tationes C. .Middletoni et Vindiciæ Bentleii; quibus consilium autoris clarius pleniusque aperiebatur. Profitetur 1. se in editione N. T. G ræeo-Latina præci pue usn- rum codicibus Græcis et Latinis, n1ille anno- rum ' etustatenl superantibus. 2. Ex codi- cibus Latinis ordinem verborum in Græcis enlendaturum et restiturum. 3. Ex Græcis, qui cunl Latinis con entirent, Latinorunl Lectionem, et yicissin1 ex Latinis Græca con- firmaturum, atque textuln alterum ex altero ita correcturum, ut per onlnia consentiant. 4. Eoque pacto ipsum Origenis exenlp!ar, quo yetustius atque præstantius haberi non possit, quodque Hieronymus U<Rt loss to sacred Literaturp, tbat (from ''" bat('vpr rau:)c) he \\ as induced to relinat undertaking. llis main object was to restore the V ul- gate to the state, in which it was left by Jerome, and to ap- ply it as the criterion of the true reading of the Greek text. " 'Twas plain to me," (he says in the same Letter, p. 231.) " that when that copy came from that great Father's hands, it must agree exactly with the most authentic Greek exemplars, and if now it could be retrieved, it would be the best test and voucher for the true reading out of several pretending ones. It if Dr. Bentley's judgement here, and his preference of the most ancient Latin copies even to tL Greek, (Latinos ve- terrimos "cel Græds ipsis prætulerim) are much more in favour of the verse than against it; for the verse was cer- -tainty 'no 'n to the Latin fathers of the 4th ccntur!j. \ et 20 that age did not know it, then Ari(Íl1isl11 in its height was beat down, without the help of that \.erse: and let the fact prove as it 'Till, the doctrine is unshaken. Yours, RIC. ßENTLE'? "Ir. Porson says, tbat 'Dr. B ntley read a Lecture, to prore this 'Verse spurious." (Preface to Letters, p. \ iii.) If Dr. Bentley expresl\ed himself in his Lecture so decidedly, s 1\lr. Porson suppo es, the Lecture and Letters must 11ave been very much at variance. ".hether the Lecture be still extant or not; and, if extant, what were its contents, ,\ e sball soon bp informed by Professor 1\lonk in his Life of Dr. Bcntley, from which \\ e may expect a large and inter- csting addition to the literary history of our country. 20ð VII. JOANNIS SELDENI OBSERrATA. DE I JO..4NNIS v. 7, ... Excerpla ex Seldeni libro secundo de Syned- riis, p. 133---144. . P. 133. QUOD vero attinet ad Spiritus Sancti in Christianismi 1'rinitate notioneln e sacris literis, maxime e Federe Novo, rite eli- ciendam (qua de re commentarii amplissimi multiplicesque passim occurrunt) intenlpesti- vum forsan non fuerit, monitum heie adjicere, disquisitionem liberius ineuntibus certe Don ignorandum, nee puto cuiquam librorum sal- tern sive copia sive notitia arnpliori minus instructo ingratum, de loco illo celeberrimo, ex S. Joannis. Epistolæ primæ capitis quinti cOin mate septimo ad TrinitateIll, adeoque per- 06 !Onalcnl Spiritus Sancti Deitatem asserendau1 præ aliis, ut aITcrri ita et controycrti solito, OT' TpEIÇ EI(fIV 01 p..ttpT1J 01JVTEÇ EV 'TlI) OU rtv , Ò rrrtT ){,,, ð horoç ;Æel, TO A'Y10Y TIvEU/-Lel, yeu 0; 'TpEtç EIÇ 70 É'J fUJI, sell ut sæpius legitur, Uell CÙTOI 01 TpEIÇ Èv Eun. fjuoniflln Tres sun!, qui iestilll0niunz dant, seu teslanlúr, in cælo, IJater, l T erbuln, et Spiritus Sllnclus, et Ili ires unu'In sunt. Scilicet, taln- etsi in codicibus \getustiorunl seculoruIll Gr - cis MSS. quibusdam, eu non paucis, ut aiunt alii, ct eerte in plerisque et quasi tantuln non cunctis, ut aliis, qui diligentius scrutati sunt, innuitur, defucrit omnino conlma hoc: P. ]34, 135, ] 36. Nec in Græcis aliquot edi- tionibus habeatur,--nec in codicibus pri cæ ver- sionis Syriacæ,---nec in Arabicis nee in eÀem- plo ilIo Orientis vetustissimo ;--- T dmetsi insu- per in f'crsione Lutherana prætermitterctur,--- ac in yersionibus Refornlationis Anglicanæ nunc c11aractere Iuinore, aut monito aliquo aut nota singuIari signetur-usque ad \gerSiOnenl jJlan1 Episcopalem dici soli tam quæ sub Eliza- betha Regina elnis:,a cst; Etsi etiam a Patri- bus Græcis minin1e lcctum fuerit, uti nee La- tinis magni nOlllinis; -nee Bedæ nostro Iec- tUIl1 fuerit ;-et demunl tanl e fontificiis re- peridntur, quanl e Reformatis, qui haud pa.. rUIn de eo dubitant: 201 P. 136. Licet, inquam, ha:c ita se omnia babuerint, nihilonlinus manifesto liquet ex Hieronymo (si ll10do is autor sit genuinus prologi nomen ejus præ se ferentis in Episto- las' Canonicas) suo in æ\'o, saltern a se codices tam Græcos quaDl Latinos pro corruptis ba- bitos, quibus deesset comma hoc. Nimirum interpretes aliquot incusat quod Epistolas illas non satis fideliter redderent: "IlIo, sic ail, præcipue loco ubi de unitate Trinitatis in Prima Joannis Epistola positum Iegimus, in qua etialll ab infidelibus trans]atoribus muI- tutTI erratum esse a fidei veritate comperimus, trium tantummodo vocabula, hoc est, aqu , sanguinis, et Spiritus in ipsa sua editione po- nentibus, et Patris, Verbique, ac Spiritus tes- timonium omittentibus, in quo maxime et fides Catbolica roboratur, et Patris, et Filii, et Spiritus Sancti una Divinitatis substantia com- probatur," quo de loco vide heic Erasmum. Atque hisce tantum Hieronymi verbis Jaco- bus Lopis Stunica su bnitens, fidenter, "Sci- endunl est, inquit, hoc loco Græcorum codi- ces apertissime esse corruptos; nostros vero veritatem ipsam, ut a prima origine traducti sunt, continere." Nec dubitare solent scrip- tores utrum prologum ilIum scripserit Riero- nJlllus. Et expressim G.uidenl in MSS. COIllpluribus atque editionibus vetustioribus aliisque aliquot V uIgatæ, HieronYlllo is tribu- 208 itur; aliis Înterinl tunl lVISS. turn editis co- dicibus 1lieron YlIli nOluen haud i bi habcn- tibus, uti Dee l{egiis, nee aliis compluribus. Neque aliter legebat, aut legi voluit, titulunl proJogi illius Joannes ". icletius in versione sua. llie ibi; "llere begynneth a Prologue on the I}istlis of Cristcn feith that ben sc'.en in ordre," fjuali quidem alibi non raro utitur ocutione, sed nee Hicronymi non1en sen1per præterlnittens. t\ t ,.ero quanlplurimæ STInt 1tulgatæ editiones quæ prologo illo prorsus carcnt, cti n1 dum alios Hicronymi habcnt. N eque inter Hierony,ui opera prologo illi 10- cus. ('æterunl utut se res ca habuerit) diu ante HicronJnlum reliquosque superius filC- 111orat05 patres Græcos Latinosql1e, citatur (quod cum })rin1is heie ad,.ertcndum) ut in- dubitatæ lcctionis comIna illud Cypriano, qui floruit sub annulu 250, seu 140, aut cir.. citer, ante HieronYlnulu: Et iteru/ I, inquit, de l'atre et Filio et Spirilu Sancto, scriptu 11 est, El if res 'llnUl12 sunl, quod lectionenl ibi ejusnlodi, ut illi receptarn, plane designate P. 138. Accedat, \"clut indubitatulll anti. quitus afferri e\. Johanne ive ab H.ygino l)apa . Fallitur ,-ir í'ximius cum Simonio aIiisquc. E 'DClllS- tissimis .P.lSS. codil"ibus cditus cst a 1\Iartianæo intcr Hier ny mi opera. 209 (qui sedere cæpit circa annum ( hristi 154.) sive potius ab illo, quicunque is fuerit, qui Epistolas ejus ejusnlodi, ut illo non indignas, finxit. Itenl in lectionibus Dominicæ in AI- bis seu Dominicæ Pascba proxinle sequentis, reliquisque Festurn usque ad Ascensionis, solenne fuit antiquitus ut hodieque pro Epis.. tola dici inter alias propria legere partem capitis jam dictæ Joannis Epistolæ quinti, atque in lectione ilia publica et receptissinla \7elut omnino genuinull1 agnosci jam dictum conlIlla, quenladlnodunl itidenl in versionis Latinæ codicibus plerisque manuscriptis, ac in Johannis Wicklefi nostratis Anglicana. P. 139. Certe etiam in Ritualibus Ecclesiæ Græcorunl Orientalis, velut au antiquis se-e culis, recepta est ejusdem in .Epistola ilIa lec- tio publica quotannis in T E T Ç J-..E È ðOp..e(.ÕOÇ, quinta feria Hebdollladis 35, id est hebdonla- dis a Paschate trigesimæ quintæ, ut liquet ex eorum codice cui titulis A7rOfj'TO}.OÇ. Et in Oc- cidente S. Bernardus ideo) non aliter legebat, qui floruit sub annunl J J 20. Atque expres- sius Petrus LOlnbardus Episcopus Parisiensis (sub annUlll 1150) de Trinitate disputans, Joannes quoque, inquit, in Epi:;lolll Canonica ail, Tres sunt qui les[ÙJlonÏ1nn perhibent in cæ!o, }J ater , fT er bzl1Jl, ct Spiritus Sanclus; et IIi Ires 'llnZllll sun!: perinde ac i de lectione p 210 iHa non ol11ninu fui sct tunc duhitanduln. N equc aliter ]cgendUll1 plane ccnsuit G uilicl- IIll1S Dnrandus, ] piscopus sub annUl}} 1260 li(llaten is, l'heologus sane et J urisconsultus præ tanti :.:inln , ubi de lectionibu pl1blici ))olni nicæ priulæ a Paschate agens, Epi -tolæ hl jU caput ql1intuIIJ llleluorat ut ad dicUl illarn gpcct:'n , ct o.r;lc'Ildil, inqnit, jidelll ]Jer lesli lloniulJ it cælo, el in terra, el ill consc.- ell/ia, .c. 7'res perllibeJlt teslil1l0niu 1 -I clrlo, fJalcr in t'oce, erhlll1l in carne, el ì)... rilus in Colu//lba, et hi Ires UnUlll SUllt de tes- timonio cOllscienli c. Llinc cliciendum ati , receptis inlanl antiquitlls fui e in Occidentc lectioncrn il1anl, quod et ex rrholna Aqui nate, aliisque Scholasticis, et codice Lyrano idquc genus aliis e t Inanifestuln. P. 1 12. Quantunl \ero ad COlllma illutl septilnunl de Trinitate slllnnla, retineri iHnd debere plernoIque conscntiunt tanI hujus ævi Itcform ti quaIl1 a æculis vetustis Pontifìcii. . · Locum hunc Seldl'Hi clal1dunt te,;timonia dp TrinitaÍl QX IIcbræorum \t'teribus ma i tris sumpta. ] ] VIII. CHRISTOPH. l\fA TrH. PF AFFII OBSERf/ATA DE I J01\NNIS V. 7, . Excerpla ex Disserlatione ejus Critica de Novi Test. lectionihus, Cap. IX. et XII. . CAP. IX. CANON QUAltTUS. LIBRi\RIUS SÆPIUS INCURIUS TEX. 1'UM MALE DESCRIPSIT, UNDE T RAN- SPOSITIONES ET Ol\lISSIONES MAX. IME, UBI OCCURREBANT OMOIOTE- AETTA. Heic farraginelll cxelnplorum dare POSSUIßUS, brevitati tanlen daturi operam. ]2 .1Ia/th. \r. 4, .ri. beatitudo lugenliuln ordine pra.'cedit heatitudinelll Inan uetorHn\ in COfU- rJ1uuihus, qua hahcln\l , cditionihus, atquc ctiarn in ('odicihns 1\lSS. Ast vcrs. 5. cOln- rnati l]uarto antcpuntJnt codicc Cantahrigi- cn i .. VlI1gati illtcrprcti c IIicro)}\lui, uti c \ hOflHU patet \T er ionibus. tluod C'X in- curia lihrarii factuln, qui, CIIIIl vcrs. 4. olui- i ct, nee id prius anirnad,.crtissct, qualll cripto jam COffilllate quinto, nolens codiccrn l1l1ln rasura quadalu corrulnperc, turha,"it conuHatulH ordinelB, el quartull1 Yer lIln quinto dCnitllH addidit. 14:adcrn ratione in íJuihllsdarn codiciLu::; c01J//llala J:J, J .. apud J a/tll. XXIII. tran po5ita ,'idea , ctsi ex Luc I XI. 52. C0l111na decinlUl11 tcrtiulH huc tra() - lanllH qllidaJIl putellt, cUln ill l\ISS quil>u - dalu codicilHl ct versioniLu5 non c:\ tct, nee ctialn apud DiogenCl1l et }-Jieroll,1jlllU/li repe- riatur. l-lilc. XÀIII. 17,18, Codex Canta- hrigien is 'erSIJII1 X\]lI. COll11natÌ X\"II. præ- pOBit itidclll ex incuria lilJrarii. Ad llorn. I. 2H, :30, :3 I. itafol. 422, ./v. JEillius: " 01'- du porro \.crLorurn, id quod negligcntia Scri- harUIH acciùit, alius atqllc alius est. &lðlif.ltt, )!U- ;(lX, Op\lEI.x, r,rÀEO\lEE,<<." ] ta codex Clarolllonla- 11i1S. Aðl'l..l:t., :;;OV lf, Cl IX, ÀEO\lEE,X. Codex 1Ie.1'(J J1 tl r in II s. Aðl'l.IX, ':iJ'O\l'1PlX, 'ZÀEOVEE,X, l'li{U.. Ita codex T IIlg'ali pI Or !.rcl1is. Aðl'/.IX, '"'O \lEI , 'Z01f pIX, %(li'.IX, w^EO EF.,X. ( odc:\. lflterprelis 2]3 Syri. {Ioc 1I1odo Scriptor codicis Cantabri- giensis plures ,-oces omisit .,}f rc I. 6.. J-lt'M. XII. 7. cxstat: EI Ti1&UðEl:l.1l ÎJ'KOfLE'JETE. hi cOtle Alrxandrinus aliiqac habent EIÇ, "tcnsn, ut ad paret, ofilnino nullo, ex incuria (iLrnrii. Denique ;JjJ!ì. II. 1..1, 1 ft.. Jegim\Js cunnulfoi- ter: TO (7Q'"'L1IXp"if TOt) r[.Lau Auc!t J 'nf6 EX. E'iI r <1Ç '1çJ oux E'XßTE { CtJ 11 V EV etUT . [Iæc genuina et ex incuria librarii propter ð[.LOIOTE^EUT01J in aIiis codicilHIS Otnis a esse arbi 215 tratur Vir doctissinlus Joannes Ernesllls Grabe in Anno/alis ad Georgii Bulli DeJen.. s'ionem Fidei .JVicænce Sect. II. (}. X. . ). fol. 139. . 4. De quo tamen valde nos du- bitanluS, quum omnes alii NISS. codices ver- siones, citationesque Patrum heic reclanlent. Ast probabilius est, quædan1 ex occasione QP.O'OTOÀEUTOU omissa esse Joh. X. 1M. hæc neOl.. pe verba, a1i1' EfLOU, "'À,^S eyw rr,'531.1p.,; ttUT\1V, quod arbitratus primum est Vir. sagacissimus et Copticæ linguæ peritissimus Tltolnas A/ares.. chat/us. In Cap. X. 1 Cor. duo inyeniuntur bujus erroris exelnpla. corn. 19. hæc verba exstant: 71 OUY a,yerit ]JIillius in not. ad Il. I. Jol. 7.'39, 740. et se- quentibus. UniCUßl id nobis restat proban- dun), locun1 hune Tertullianum et Cyprianllln, Patres antiquissinlos, allegasse. Et Tertul- lianus quidern Lib. contra Praxean C. XX\T. ita scribit: "Cæterulll de meo sunl et (ille scilicet, de quo sermo est, Paracletus) sicu t ipse de Patris: ita connexus Patri in Filio et Filii in Paracleto, tres effieit cohærente , aIte.. runl ex altero. Qui tres UI1Unl sunt, non unus, quomodo dictullJ cst: Ego et Pater unUIll sumus; ad substantiæ unitateDl, non ad ou- meri singularjtatem." Hæc Terlullianus, cu. jus ,.erba ßliror non exanlinasse Ricllardul1 Simonillm, cun} tot in locis de hoc Johannis loco controverso in Hisloria sua Critica agate Scilicet adyersus est ipsius ÍJ1i]O EfJEl, adeoque clarus 1l1ihi videtur, ut salteln certissimuIu 219 esse existimern, cornma hoc sep1imunl in co- dice 'l1erlulliani exstitisse. Nee sane ea ver- .. ba: et Ili ires unum sun!, quæ ponit Sanctus Pater, ita con) parata sunt, ut propria Terlul liani esse videatur, cum manifestam hie ipse duo inter Jollannis dicta instituat collationem, et verba ista cunl auctoritate ponat. Acce- ùit, non aHegare Tertullianum verba: et hi tl es in unum sun!, quæ exstant cun:m. 8. sed Ili ires unum sunl, quæ comm. 7. reperiun- tur. Ex qua loquendi oratione id etiam con- cludit, de substantiæ unitate hie agi. Deni- que ostendere hoc loco conabatur Vir Sanctus Trinitatenl personarunl in una substantia. Quod sane ex COfnm. 8. nemo probaverit, ubi de testibus in terra, non in cælo, spiritu, aqua et sanguine. Si autem Tertulliani codex hæe verba co'/nm. 7. exstantia agnovit, ,"etus.. tissinlus is quideln et probatissimus, quid est, quod de genuina hujus con1matis lectione dubitenlus? N eque enim supposuisse dicere poterimus hune locutß ipsum Tertullianum, nee datur ulla ratio, cur locus Îste suppositus videri queat, qUUlll e contrario supra lueulen- ter ostenderimus, suffieientem esse rationem, cur librarius dictun1 hoc onliserit, nempe ex incuria propter ÓJ.LOIOTEÀéUTOll. Nunc ad cita- tionem Cypriani devenire oportet, quæ ha.. betur de U12ilale Ecclesiæ, ubi: "Dicit Do- mi nus: Ego et Pater unuln sUlnus. Et iteruIß i C (, \ de IJ(lrr(>>, t;'jlio ct Spiritn Sancto S('RIPTU1\ l S'r: Et hi tres unun) sunt. ' Ätque ita hunc locunl (Y/Jrifln. effcrunt omnes codicc"" 'ISS. ct editiones, qu.. hactonus lucent vidc- Tunt. Nihil Sc.ll1C poterat a ( l}pri no hane in rein dici clarius et quod magis \o,ct perspicu... UI)}. Repetit fere eallem Sancti 5inlus "Tir in Epis. I J'lll1 -anu , in qua hæc 1eguntur: "Culn tres unUlll sint, quomodo Spiritus Sanctu . })lacatus sse ei potest, qui aut IJatrÎs Liut Filii ininticus est r" Sed videndun1, quid ad hæc testÌlnonia regerat Ricltllrdus Silno- I- s. Ait itaque ca . X\7III. ll. 212. )j Risto. Cri ic. l'extus ^TOV - 7'esla nenli" non credibiIe es e, si Cyprianus ('onllna hoc in suo codice Jegerit, Augustinurl id contra Ariano:; non fui e allegaturum. Quod sane argumentum nullius esse mOßlenti mihi -ide- tur. Prob:lbile enim potius est, C'l pri . 11 P tc telnporibu A postolicis propioren1 Ine- Jioreu1 baLuisse codicenl, quaDl habuit 11- gusli 11S. Facillimum certe Cuit, comm hoc oßlittere, D1axÎIllc si estina,'eri Librarius qui Augustini exaravit codicem. Sed majo- ris lßomenti sunt, quæ addit S. on. S oco citato. Scribit enin}, Cy i nll I non alIe- gasse totUIß conlnla septinlum, sed 11ega--s olUl11 verba: "et hi tres unUID sunt, , et qui- denI ex comlnatc octavo. ApplicatulO quippe a Patribu vetustioribu fui .se Trinitati, qu 9l- 1 I'W -."I dixerit Johannes COffiIIl<)te 8. de spiritu, aqua et sanguine. Id quod probare conatur inter- pretatione Facllndi, qui disertis verbis scri- hat, in spiritu signijicari l'atrem, in aqua Spiriluill Sanctut1z, in sang.uille vero Fìïiu1n. .Lt\dde et Auctorenl AnonYlnunl in Platonismo develato P. I. C. XVIII. p. 225, 26. Hane interpretationenl Joannes JIillius merito ad. pel1at incertaIll et lubricam, coactam, detor- tanl ac puerilenl, denique futilenl et nuga- torianl fol. 7L13. Etenim digna ea non est, quæ refutetur. Quis igitur earn S. Cypriano adscripserit? Nee sane video, quæ Simonii hoe in argumento sit colligendi ratio. Ita cninl fere concludit: Si Facundus comma septin1unl explicavit de Trinitate, ergo et Cy- prianus. Sed hoc in (],U^^O'YI!1'p., utique aqua hæret. Rationes itaque Simonii debiles uti- que et infirmissilnæ, qui bus ausus est pro- bare, (.y prianum corllina 7. non aU egasse; certumque olnnino esse ,'idetur, verba hæc in Autographo Joannis ex valore ( anonis nostri exstitisse. Adeundus talnen hie est Joanlles .]Jiillius ad I Joll. V. 7.fol. 739. sqq. qui Sf- 11lonio satis snfficienterque respondit, ut adeo nulla Viris doctis .. querela superesse queat, · J oanneffi Clericum indicat, quem memoraverat Capitis primi loco sequputi p. 22. "Dictum vero, 1 Joh. v. 7. quod atthwt, dp')idprasse Virum doctissimum, J oannem Clpricum ()'-)'-) ..; ..., ...., ncminelll hactenu rationes Simoniana de- truerc potui ,c. \ideo respon ionem ad ltichardi Simollii rationes, quibus in- tru um hUllc locum e c prohar(>> conatur. ,A. t plurirnam ii refutalldb opcram dedit Vir Reverendus, D. Thomas Smi- thus in J.1Jiscellallcis, quæ \ oeat, et quibus p. 120. sqq. Dis- ertationem de integritatc loci lI.ujU.f, itemque p. 150, D!:- cnsionem Ill/jUS Dissertation;s contra Simonium, deniquc p. 325. se(i'l. p]Je"dice J ad lIa JC Deft:: S.Q lcm illseruit, elsi, quod de Prologo 11it ro1t!JlIli in Epidolas Catholica ' ait Vir doctissimus, haud adprobemus, de quo Simonius, ]jlartia- Ia'US, Clericus ill Arte Cr;tica ct Quæstion. llierollym. itcmquc J o. ]lillius \'ideantur; qui po h'rior, ut ea, quæ inter Augustanæ ConCessionis 'fbeologos J o. Georgius Dorscheus et J o. IJcnr. laius egregie hane ill rem scril)sere, t1.ceamus, in tar omnium 4,; e pote t in proballda hujus loci auctoritate. Certe id arbitror, doctissimorum 'Tirorum, qui contrariumsen- tiunt, hoc. met&1TO esse "'itl O;, quod existimcllt, in umnibus codicihus I\I S. l)onæ notæ nbesst hæc J ol,annis verba; sed rem aliter se habere atis demonstravere Duumviri illi, quos uominavimus, ll!illius et Smithul." 223 IX. JOANNIS FRANCISCI BUDDEI OBSERFATA DEI J 0 ANN I S, V. 7. - Excerpla ex Institulionihus Tlle(j)logicis, L. 11. C. 1. p. 260---265. . . ADDERE his* et illud Petri possemus: ".E- Jecti secundum præscientianl Dei Patris, in sanctificationem Spiritus, in obedientiam et ad.. spersionem sanguinis Iesu Christi," I Ep. I. 2. Sed ultimo potius loco luculentissimum illud Ioannis effatum proferimus: "Tres sunt, qui testimonium dant in cælo, Pater, Ver- bun}, et Spiritus Sanctus, et hi tres unUID sunt," I. ep. V. 7. Id vero tam evidens est, · X empe Locis N ovi Testam llti) -in qui bus diserte Patris, Filii, ct Spiritus Sancti, ceu unius et veri Dei, injici mentio- l1pffi doruerat, scilicet l\Iatth. iii. 16, 17. xxviii. 19. Joan. xiv. 16, 23. 1 Cor. xii. 3, seq. Cor. xiii. 13. A poc. Î.4, 5. S 4 ut '.eritati ho:;;tibu nihil aliud re1ictum sit qualll ut ,.erha hæc ab jp o Ioanne profccta nrgcnt, eaque ab aliena Inanu textui subdole inserta, clanlitent. CUDl eninl Erasl11us No- ,'unl rJ'estanlcntull1 Græculn ad fidenl codicunl manu5cri ptorulu edidi set, in primis editio- nibus, quæ anno 1516, ct anno 1519, Basi- leæ lucell1 ad rcxerunt, dictUlll hoe non conI- paruit, uti nee in aliis editionibus, quæ eo tempore doctorulll hominulu cura prodiLant. Cunlque id Ernsmo ab Edvardo Ley, theo- ]ogo A nglicano, et LO/Jezio Slunica objcctUlIl esset, ille ad codiccs luanuscripto,", provocavit, in quihus istud non reperi set. Ab co itaque tenlpore cun1 hæccc contro,-ersia originem cepisset, illi, qui 1'rinitatis 1l1ysteriunl ferrc non poterant, f'auslus Socinus, Jv. Cre/tius, '1.liique, certatim in eanl ententialn ingre si sunt, hocce dictum Joannen} non agnoscerc auctorcnl. ßre\"i!',iula cninl ista C0l1l1110dis- siInaque, tclum hocce declinandi, illi vi'=a cst ratio. Hinc ct, qui inter nco....t\ rianos enlinet, C!trislo]Jllorus Sandius, On11lCIU IIlO- ,oct Idpidenl, ut ealudem ententian1 confir- met; in " adpcnùicc interpretation. paradox. quatuor e,angelior." p. 376. s. Idern ct lliclt. Si'l/lOll facit, omnes ingenii ner\.os in- tcnùen , ut locum huncce e criptura sacra eJinlinet, etiaul hac in fe, uti alias, Jo. Jlori- ni vestigia prenlen!', in hisior. cri!. te3;,.l. L'Y. T. 225 I. I. c. 18. ali biq ue. Nee sa ne his auctori bus dcsunt, quæ obtendant scntentiæ sure, quibus- vis incautis ac inlperitis fUCUIU faciant. Pri- mo namque in codicibus manuscriptis Græcis, saltern præstantissinlis, et optilnæ notæ, locum huncce non inveniri, contendunt; q uenl in finem et codices quosdaln, antiquitatis nota celebres, ut A.lexanctrinum in Anglia, codicelll bibliothecæ Colbertinæ, iteln, qui est in bib- liotheca abbatiæ S. GerInani, aliosque passinl enumerare solent. Non ßlinus et versiones quasdall1, præsertinl orientales, Syriacam, Arabicanl, ...Ethiopicam, urgent, in quibus dictum bocce itidem non coinpareat. Hisce porro addunt, quod apud veteris ecclesiæ doc- tores, eos etiam, qui tam stren ue contra A ri.. anos, aliosque Trinitatis bostes pllgnarunt, nulla ejus fiat mentio. Eos vero tam Iucu- lentum testimonium, quo yel nlaxinlc, ct unico quidem velut ictu, secus sentientiunl copia,s prosternere, caussamque suaIll validis.. sime evincere potuissent, pra=terluissuros fu- isse, si in codicibus, quibus usi sunt, exstitis- set, ab onlni prorsus veri abhorrere specie existimant. Et Simoni quidem si crediolus, dictum hocce ante J?acundunl et Fulgentilull in patrunl scriptis non cOUlparet; disser:t. de codicihus manuscri]Jtis p. 80. 80cino auteIn, atque Erasmo si l1abcIlda fide , ante lliero- nYlllum yix ullus inventus fuit, qui ad illud Q 2 6 prorocavit. Sandii autcm c:i tare ,.elinlus auctoritafe, saltenl ex patribus ante-Nicænis, nenIO ulllquanl hoc allega,.it excepto solo Cypriano, in a]Jpend. )zter/Jrelfllionll Z para- llo..1:. p. 381. Nee illud præterlnittenduJn cen ent, quod conciIii N icæni patres, dUll} contra l\rium C instituto di putant, hnjus tamen loci, qui iBis egregic inser\"ire potuis e ,idetur, Hullanl faciant Inentionem. Idcmque de consilio Sa dicensi ob cr\"'lnt, in quo iti- den} 'rii dalnnata e t hæresis. IIunlo quo - dam ecelcsiæ patres, DionysiunJ Alcxanùri. num, GrcgtJrium NazidIlzenulll, Cyri IU/J Alexandrinuln, Cl1ßl ex c. V. primæ bujus Joannis epistolæ v. 6. et 8. adducant, adeo- que et v. 7. yidentur commcmorare ùebuisse, nlagno tamen silentio eundenl præterire. Quod, ut non alianl ob caussam contigisse cengcnt, quan1, quod in suis codieibus ,.ersunl hune nOll in,"cnirent, ita ob can1dem factum contclldunt, u antiqui epistolæ istius inter- prctc , CUDl, quæ antcccdunt et sequuntur, cxplicarent, hujus tanlcn dicti ne verbo qui- denl n1cntionelll injiccrent. Nulla nan1i, rCIl} Olnnenl prorsus conficit. Ita ycro illud se haLct: "Sicut era 1ge1istas duduln aù ve- ritatis ljnranl corrcxilnu , ita has (cpistolas canonica ) proprio orùiui, Deo nos ju,.ante, rcddidilllllS. ] st cllilìl prinla carurn, una Jacobi, Petri dure, Joannis tre , et Judæ una. ( næ, j, nt ah cis djgc tæ unt, ita 23) quoque ab jnterpretibus fideliter in latinum eloquiuln -rerterentur, nee an1biguitateln Ie- gentibus facerent, nee serlllonum sese yarie- tas ilnpugnaret; illo præcipue loco, ubi de unitate Trinitatis in prima Joannis episto1a J)ositum legimus. In qua etialn ab infideli- bus translatoribus multum erratum esse fidei verit te, conlperinlus; trium tantum yoca- hula, hoc est, aquæ, sanguinis, et spiritus in sua editione ponentes, et patri , verbique et .spiritvs testÎmonium omittentes; in quo nlax- ime et fides catholiea roboratur; et patris, et filii, ac spiritus sanct.i una divinitat.is sub- stantia comprobatur." Diserte hie docet Hieronymus, insigne hocce de tribus testibus cælestibus, Patre, Verbo, et Spiritu Sancto, testilllonium ab infidelibus translatoribus OIn- Jssum esse. Nullum ergo est dubium, quin illud pro genuino haheat, et in optimæ etiam notæ codicibus græcis invenerit. Atque est hoe ejllsmodi, nt, qui secus sentiunt, nihil aliud sibi relictulll ,oideant, quam ut pro- logum huncce supposititium esse clami- tent. Id sane ut evincat, onlnem movet la- J)idem !!J'Ùnon, hisl. crill textus N. T. c. ] 8. et verSt c. 9. Sed rationes. ejus, utpote ad. n10dum infirnla5, proßigavit Martianæus, in adnotat. ad istullI prologu1n, p. 1670. etsi et ipse, aliis rationi bus sllffu ltns, i tideo} prolo- gunl istUIU, ceu puriuln rejiciat; quoù et .;11il.. II \ 1 232 lias facit, it1 nolis ad J Joan. " .7. p. 580. seq. U tcrqllc farllcll, ct ..1'illill.. , et 111arlial1ælls, dictUI11 istnd, de quo disccptatur, pro gcnuino hahet; saltcrn prologull1 istUlll IJieronYlllo tribui pos c ncgant. \t, ct horulll ita conl- ])aratæ rationcs l1nt, ut haud difficultcr all cas rcspondcri qucat; quod ostenderunt auc- torc:" quo dcillccps lalldahilnu . Nobis cninI hi\,cc innnorari non licet. CUllI ycro ante lJicronJlni ætate:Il ,'crsio, quæ Italica dici. tur, in cccle ia christian , quacuß1que linguæ IJatinæ l1Sll patuit, rcccpta fucrit, Illagnam- (PIC adco obtinuerit auctoritateul; in ca quo- que .]ictunl hocce de tribus testibus cælcstibus exstitisse, non tanunI inde colligitur, quod cctcroquin IIicrOIl)!lIUS, sine aliorull1 contra- dictionc, illud ,.crsioni suæ inscrcre non potu- isset, scd Fulgcnlii quoque Jtll pcnsis in Africa (.pi copi, qui circ l {ìneul [initilun] sæculi sexti ,.jxit, itenlque J.igilii 'rap5ensi , qui quin- tUIn sæculurll noLilitavit, testinloniis cornpro- uari potest. IUlIll0 ct concilii Carlhagincnsis, contra l\ridno anno 48..1. congregati patres, qtJortJlll ingt1.l1s nUluerus fuit, in profe:;sionc fidei suæ, quan} exhihncrunt, hocce Joannis ycl 111axillle urgent cffatulu. NulIunl ergo cst dubil1Jn, quin ill 'er ione Italica, quæ eo tenlpore in Africa in u u erat, lcctun1 fucrit. .\.tlJUC hæc quidcln, uti sati cr'incunt, in ycr- 233 sione Latina hoc dictum semper exstitisse; ita ct ycteris ccclesiæ doctoribus, quos pat res yo- cant, non adeo illud neglectuln esse, ut non aliquando ad illud provocaverint, Tertulliani })ariter ac Cypriani exemplo comprobari po- test. Et 'lèrtlilliani quidem, quanta hie sit auctoritas, neminem fugit, cum sæculo se- cundo vixerit, quo autographa apostolorum hie inde adhue conservata fuisse, nullum est dubiuln. Ita vero ille, adv. Praxeam c. 25. IJ. m. 657. loquitur: "Ceterum, de meo su- Inet, inquit (Servator) sicut ipse de Patris. Ita connexus Patris in Filio, et Filii in Para- cleto, tres efficit cohærentes, alterum ex al.. tero; qui ires unum sun!, non unus: quo- 1110do dictum est; Ego et Pater unUlll sumus." . Sunt equidem, quibus istud paullo obscurius . dictUll1 videtur, unde hocce testimonio uti no.. lunt. Ego vero illud neutiquam dimitten- dum censeo. Cun1 enin} explicationis caussa addat, non unlls, eUll1 non sua, sed Scripturæ verba ad ferre, facile intelligitur. Nee duhi- taLit hac de re, qui sccum expenderit, patri- bus in more positum esse, ut subinde Scrip- turæyerba tamquam sua proferant. .Luculen- tius taDlen adhuc est testimoniuol Cypriani: "Dicit dOlninus: Ego et Pater unUID SUIlIUS; et iteruIll de Patre ct Filio, et Spiritu Sancto 8criptun} est: et hi tres uuunl sunt ;" de uni- ate ecclesiæ, p. 171. 79. Quod cun} dubita- 34 tionc,m Ion adlI1ittat, in onlne hie sc versant partc , qui hocce tCl05C prclIli sentiunt. 11 i- c/ rd s cunlpriUlis ,Silnon non, quod pucri in faba, se invcnisse sibi videtur, quando oh- scrvavit, Faculldu1n Hel"JJlianenselJl haccce CJpriani, quæ addu ilnus, verba ita ac.- e pissc, ac si non ad v. 7. c. V. prilllæ epis.. tolæ Joannis, sed ad v. 8. rcspcxcrit, et qua: in ltjn 0 hocce vcrsiculo, de lribus es .bus t re'l ius, fpiritu; aqua, et sangui le di- cuntur, a}..}..y( Oflxc.;Ç de Patrc, Filio ct Spiritu S ncto fuerit interprctatus. At, erravit citra cpntroversiaul Facundus, cUln apertissjIna, diíìsertissiluaque sancti rnartyris 'erua hunc SCnSUI11 on r n1ittant; nee ulluln, cur ita accipicnda sint, occurrat vestigiuIU. Estque adnlodulu ycrosilulle, Facu/ldum ejuslnodi Fa .ri eodici e YClnplo usunl, in quo testiI)}o- niulll illud de triLus testibus cælestibus de- . sidcrahatur: cUlnque illud apud CY/JrianU1Jl legerct, facile in eanl j ngredi sentcntiam potuit, Inartyreul illuln, quod Jo nnes de tribus testibus tcrrestriLus dixit, ad tres per- ona divjnas, Patrenl, Filiunl, atquc Spiritulu Sanctull1 adcorumodasse. Non 'iine ratione ita censet llligius, de Ilæresiarcliis æt't J}ostolici, õ,.c. sect. 2. c. 15. 1). 263. Po t 'ypri..lnurn, et alios pdtres dicti hujus InentionClll fecisse, e-x iis, quæ antea ob')cr,"a- 235 . vin1us, liquet. Nec in omnibus codicibus Græ- cis, ideJ)l deest, quin potius in quibusdam ex stat, quorunl lllininle contenlnenda est auc.. toritas. Exstat in illo, quem ErasrllllS Bri- tanniCUIl1 yocayit, cujus auctoritate etianl testimoniulll bocce, in editiOJ1e No\yi Testa- Inenti, quæ anno ] 522. prodiit, illud resti- tuit; exstat in codicibus quibusdam Vaticanis antiquissinlis, enlendatissiInisque, qui bus Rob. SteJl/lanus *'" usus est; exstat et in aliis, quos alii pridem laudarunt. Addenda, quæ in cOlnpendio, sed diligenter hac de re disserit flJillius, I. c. p. 581. Hisce rationibus, qui- bus dicti illius 'j'V'1O"IOTJ1Ç evincitur, alias adhuc addere possem, loquendi scilicet rationem Joanni propriarn, connexionelß aptissimam . cum iis, quæ præcedunt, atque sequuntur, convenientianl cum scopo Joannis: hæc aut em cum quilibet facile perspiciat, paucis saltent, quid ad rationes secus sentientiurß re- spondcri queat, ostendenlus. ..A.d codices enin} græcos nlanuscriptos quod attinet, non in on1nibus illud deese, .. Imo quibus CO'11lplulenses usi sunt. Cod ice autem ilIa antiquissimo, qui hoJ.if' exstat in Bibliotheca Vaticana, eos non usos esse, plane probavit Vir admodum Reverendus N oti. ad IVIidmí'l('m. A Hi igitur fuerunt, qui Complutum missi sunt, t't postea vf'nulldati. Vid{' apud l\Iichaí'lem facti ßfI'- fau<1i tf>sÍ(.'s, ,r 01. II. p. 441. 36 cd in qnihusdanl, antiquitate cOlnrnenda- l)ilihu , exstare, janl docuiulUS. Addin1us, cccIcsiaII1 græcanl hoc dictunl pro genl1ino ngno ccrc; uncle nullun1 est dubiuIU, quin in cod ici Lu , qui bus antiquissinlis tenlpori bus Gr,cci usi sunt, exstiterit. V crsioncs quas- datn, ßlaxinle orientalc , il1ud non exhiLcre, luiruln non cst; in quiLusdalu cninl corlici. bus janl olinl id def isse, concedimus, cjus- que rei deinceps adferell1US rationen1. lnde ,.ero nonùu111 colligcre licet, hoc pro genuino non esse habendum. Dcest utique ctianl in priluis editionibus versionis gerulanicæ B. Lutheri; eo quod et iHe græculll codicenl nactus c set, in quo non cxstalJat. Non itaquc studio, ut nonnulli calulnniantnr, sed errore inductus, illud onlisit; quod rectiora cdoctu;;;, suo loco deinceps inseruit.* Quod vctcri eccJesiæ doctores, ii Inaxilnc, quihus CUIlI Arianis res fnit, ad hocce Joannis tcstinloni UIU non proyocaverint, yarias oh caussas fieri potuit. Non talll 1'rinitas per ona- fl1rn,quanl Di,.jnitas et ðp.,OOt)(jUl Filii cunl Patre, illis c,'incenda erat: uncle aliis potius Scriptu- · l..uthcro::. studio ccrte dixit: In cælo non testimonium, sed clafa .....Ù;io. NOli \ idit utiqup tp timollium non ill cælo tra- llil1lm sj nificari, '\('(} a testihu cælcstibus. \'" Cfsurn quideIU olllisit ill \"f'l'.:iOllP. pd Pra.If'rtiollihus uis illustra,"it. 237 ræ dicth:, quaIu hocce pugnare, illis ,"iSUIll fuit. Fieri tanIen etiam potuit, ut janl tun1 in qui- busdam codicibus deesset: ex quo tanlen, ut v5diIlIUS, nihil, quod nostram sententiam evertat, consequitur. In concilio Nicæno pariter, ac Sardicensi, itidem non tanI Trini- tas personarum generatinl, quam speciatim Divinitas Filii Dei adserenda erat. l\'1irum itaque non est, quod aliis potius, quam hocce dicto, et ibi fuerit dirnicatunl. Acta insuper, quæ exstant, Nicæni concilii, decisiones, con- stitutionesque continent, in fJuibus nulla scriplurc dicta allegantur, uti nee in sym- bolo Nicæno. Nee id nobis obstat, quod quidam vete- ris ecclesiæ doctores versum 6. et 8. ad- duxerint, nunlquanl autern versum septl- munz. N ullam enim caussam video, quod, qui yersum sextum et octa,.um adducit, ad- ducere etiam debeat versum septimum, et, si non adducat, hune in ejus codice non exstare. ImIno, si versiculus sextus aut octavus argu- luento, quod aliquis tractat, inserviat, mininIe autem hoe faciat versiculus septimus, aperte ratio constat, cur hic non fuerit adductus. Ridiculum potius foret, postulare, ut aliquis ,"ersiculum hunc adducar, cunl nullam se ha- bere caussaOl putat, cur hocce facere debeat. l\'Iajoreul specienl habet, quod ultinlo loco 938 urgent, a COlllIllentatoribus, ac intcrprctibus ntiquis hunc ' ersiculunl olnitti. l onlmcn- tatore autenl isti, quos innuunt, sunt Clemens Ie anùrinu , DidYl1lUS, Beda, atque (Eeu- . en ius. Sub Clemenlis nonline scholia quæ- dam in priInanl Joannis epistolanl exstant, in qnibu , lIt etiaul versiculus il1e septilulIS capi- tis quinti cxplicaretur, non neCC5se erat: ipsa vero ctianl hæcce scholia pcrpcram Clenzcnli tribui constat. Quðd ex Dil/y'n'- Alexan.. drini conlnlentario hodie superest, nlanCUlll est valdc atque ulutiluln; ncque 1"crsiculus tantum septimus capitis quinti, sed sextus ctianl atque octavus, et nonus CUIlI scquenti- bus, u"quc ad decirnum quartuII1, desunt, Reda atque lEculllenius ,.arias ob caussas versiculull1 huncce præterire potucrunt; quæ uti nobis non satis notæ sunt, ita illo, quo uterque vixit, tempore, eunl neutiquanl in omnibus codicibus dcfuissc, ex iis, quæ an. tea disputavimus, abunde liquet. In caussam denique si inquiramu , cur in codicibus Quant plurimis verLa næcce dcsint, non tam hostiunl ,critatis fraude, quanl scribentiunl culpa et errore, hoc fac- tum existimo. Nihil enim facilius con.. tingcre posse, quam ut versiculus aIiquis omittatur, ubi ùuo se invicenl excipiunt, qui iisdenl verùis aut inchoantur, aut fini. 239 untur, notußJ, ,,'irisque criticæ artis peri- tissiUlis dudum observatum est: Consenti. entes meCUln hac in re habeo præstantissinlos viros., lJfilliuln, in not. ad fl. I. prabium, in adnolalionibus ad Georgii Bulli defens.jidei J\Tic. sect. 2. c. 10. . I. p. 139. Pfaflium, in dissert. crit. de genuÙzis librorum Novi Teslal1lenti lectionibus, c. 9. p. 173. Quæ autem ad tuendam dicti huj us "'1I O"lOT T(t in cOlnpendio diximus, fusins edisserunt B. Jo. Gerllardus noster, in dissert. theolog. hipar- tita, ex dlcio apostoli I Joan. V. 7, tres sllnt qui testimonium dant 'In cælo; Kettnerus, in vindiciis novis dicti vexatissimi, de trióus in cælo lestibus; et qui Duper gallicano idio- mate hocce argun1entum tractavit, David Martini, in duabus åisserlationibus criticis, ljuarum prima est in 'Vers. 7. c. 5. epist. I Joann. attera de testimonio Joseplli, &c. , 940 x. CIIRIS FRIDERICI SCIIl\IIJ)II OBSI RTT T DE ] JO_\NNIS V. 7, . . Exc rpla ex H "storia lliqua et Y"indicalione Cnllonis r. et J\T. ' 'est. CU1n e.jllsd m Nolis, Li Jsi{(] ] 775. ... . 209. De Fi(le 111Y.us Epislolæ C'J-llsque adversariis. Sunzma argtlmentorUlJl adversus dictum I Jolt. V. 7" pro/atorum. F1D ES hujus epistolæ antiquissinla est. IJ r in1us ipl;;c Ignatius, ea usus esse videtur: · 191Jalius, Ell. ad Smyrn. p. m. 166: ."J'Uí w'>.a << O(ù leu p-"1J 'r;:auTEvD'!' Xf",.TO' J"O'OV, U U" J!' WE-rï:GÃ&7EtJu9a.&, "a. oÀO'ì'''c"' ^ . c Ir " 'TO, O"TaVfo, aVTOV, "a. TO '7ra o xa.. 'To a.;p.a., 0 i EXEEJ f./7Tfe 'T", TW xou OV "'c.l""'C,a.;, OV 'T"; ç,*,"1'J; a.&Jir&QV 'tEtJ fTa.. Conf. 1 J oh. IV. 3. Taliaquc r1ura paullo autc attull'rat. 241 Post eum Papias,* Polycarpus,t lrenæus,! AnOl1Y'lnUS apud l\luratorium, Clemens A- lexandrinus, II et rertullian'lls ;*. quibus adjungimus seculi tertii doctores præci- puos, Ori'genem, tt Dionysium ...4.lexand,.i. num,:t::t: Cyp1 ianum ; atque etialn quarti, EustJhium, 1111 Atllanasillm, *** Epiplzani- · Papias, apud Euseb. Rist. Eccl. III. 39, tJ. m. 138: KeX "T'" . Ò C:WTOÇ' [na'Z:;&a;] II- TU &"&Ç' a o T1J I ""'QV '1Z' OTe a; i'f'.ijJe;TO 'tJç'. t. Polycarpus, Ep. ad Philipp. n,,; 'rag, al'#,-1J ó#,-o'-oï, 1'tJ:TO:l1' XgJC7TtW n ..agy.& E,-"i\u$UlaJ, AI'T&Xg&O'TO; EcrTJ. Vide rursus 1 Job. IV. 3. :t lrenæum prima J obannis epistola usum esse, non ea tantum Ioca testantur, quæ p. 305. exempli caussa attulimus, . sed etiam Eusebius, Hist. Eccl. V. 8: ME#,-'1JT'" e [õ E&g",aJoç] Ita& T1jÇ I""a"ou 7rg(Ù'rt'Jç E7:JC7TO'-1JÇ-, p.agTug'" E aUT,,$' 'lr "C7Ta UO'- (þEg(ù'. Vide supra, p. 308. U Confer, quæ p. 311 notavimus. .. Tertullianus, adversus Prax. c. 15: "Dcnique inspi- ciamus, quem apostoli viderint. Quod vidimus, inquit J 0- hannes, quod audivimus, ocuUs nostris viùimus, et manu! llostræ contrectaverunt, de sermone vitæ. Senno enim vitæ caro factus est," &c. Vide 1 J ub. I. 1. Idem, Scorpiac. c. 12: " Johannes vero, ut etiam pro (ra. tribus nostris animas ponamus, hortatur, negans timorem esse in dilectione." Conf. 1 Joh. III. 16. cap. IV. 18. tt Loca vide supra, p. 3g'J. 323. ++ \ T. d 9(;) 7 ++ 1 e supra, p. .:1_6. 32 . Supra, p. 329. 1\\1 Vide, quæ p. 351. 357. .** Vide supra p. 373. R 4 () .... w t m,* rr ;OrÙl}Jl.,Yazianzenum,t etllieroll!J- 1nUlll.! Horurn p1criquc docent silnul, nun- quanl de :ttJ f\lTIX hujus epir,tolæ contro, ersianl inter christianos exstitissc. Jtlarcioni/as aliosque imilcs hærctico bane epistolaln una CUIU cctcris catholicis rejccisse, ,.ix dubitari patest quan1Yis narrationc:; p. 452. a nobis prolatæ, ali,equc cju den1 gene- ri" hoc c prc ...js '\ -rLis haud a\;serant. Quodsi ,"ero ex orthodo is ncnlO unquanl ett/ E\lT"lV huju libri irnpugnaverit; fuerunt tan1cn, qui IOCUlIl de tribus lesliòlls c test i- !Jus I Jolt. V. 7, ,.cl olnittcrent, ,"cl etianl purium crcdcrcnt. J\ 7 ullus scrljJlo'r Græ- · upra p. 386. t Confer supra, p. 395. t \Tid loea, p. 4(J , f"t 40:;, a nohis aHara. IIujus g{'ucris codicE:'s patft\squ ' ecch'siastico , Quotquot bucusquc affcrri potuerint, pari diligcntia cloctrillaqu rc- c('II"uit lr ctslt'nius l\. T. 'l'on.. J I. p. 721-7 7. Cui ad- junge 1. ..:1. Bengel'u11l i l apparatu eritieD aeL N. 1 Ill'C non in Gnomonc ad hunc lorum; 1. Ð. lliehacli. , in dcr EilJ- leitung, p. li6 -1816. Ceter ) , qui de huc dkto disputarunt, v. c. I. S. Semi - rum, ill t/."TI historisehen und kritisehcR 8a11l11llungen iibcr die logcnanlltcn ne eis (cllell t!t>l. Dogl1l11lik, er. tes Stiick, über 1 J oh. V. 7, aliosque, hic ilentio pr.rtC'rcundos puta- mu , quum e criptis antl'ù allatis unice bau.,erillt, uihilque de suo protulf'rillt. 243 èus sex priorum secU10rUlll, hucusque inno- tuit, qui dieto tam perspicuo et lueulento usus sit. Nulills Codex Græcus hodie super- est, qui iUud dictuln exhibeat, * (Ravianus eoim Berolinensis e Conlplutensi editione desumptus est.) ^7ulla versiJ antiqua, ut nune sunt, hoe dietum continuit, nee Latina, nee Syriaca, nee Syriaca literalis, nee Philox- eniana, nee Coptiea, nee Æthiopica, nee A- rabicæ, nee Arolena, nee Russiea.t Nulla N. T. editio !toe dictum e codice Græco ex- it: Vide rVelstenium et Bengelium, locis allatis. N eque tamen reticebimus pauca ilIa Scriptorum veterum. Græcorum loca, quæ ad istud dictum pertil1ere videantur. Conr. ad . 210. p. 558, 559, allata. [infra p. 255-257.] t Exstat quidem istud dictum in Codicibus Latinis per- multis; sed, quod lJ 1 etslenius, Tom. II. p. 725 monuit, " Si ultra seculum decimum ct ternpora Lotharii imperatoris as- cenderis, in nullis codicibus reperitur. [Exstat vero in La- tìnis Patribus, qui antiquissimæ Latinæ versionis testes SUJ;I.t.] Exstat quoque in recentioribus editionibus versionis Syri- acæ lii&ralis, scilicet a Tremellio in Syriacum sermonem translatum, a Gutbirio autem et Schafio textui insertum. i psi vero Syri, sive J a obilæ, sive N estoriani, illud non ha- bent. Habet dita yersio Armeniaca; sed in vetustÏs membranis non legi, e Sandio observat Bengelius, in Appar. Crit. ad h. I. p. ID. 760. . XXII. ,r alet idem de Russica varsione, cujt 1 S editiones primæ isto dicto carent, aliæ recentiores ad margiuem, recentissimæ vero in textu ipso illuJ. exhibeot. Vide I. Ð. l}Jiclwclis, Einleitung, p. 1777-1779. 24 /tibel, iU1IIIO ODll1CS e L lina vcrsione trallS- latu1Jl ex prinlunt. * Qui dcfcctus sane in ig- ncs prorsusque Inirabilcs Criticis rccentiori- bus multis persuaserunt, istUlll lcculu olllnino spuriuln esse:t Cui 8entcntiæ nos quoque ipsi statiH1 subscriLcrclllus, si argunlenta cri- · ComplllteRsis cditio non Græco COt1icp 1 uticano, qui isto dicto can>t, sl.d (> ,pr ione Latina lo um de tribus tl'sti- bu cælp tibus l'xhibet; quod I)atis doruit Hcngclius, in .App. Crit. ad h. I. %. 111. [c!uo(l tamcil millime liquet ob rationes allatas upra. p. 235. Not.] Erasmus in etlit. 1 l,t 'l hoc dictum omi it; Ttaqu{> imi- lih.'r omlssulU ab Aldo, Culinæo, alibquc i tum ccutis. Postea sc c Codicc quodam Britannico illud n'po uiss(', aSSt'- Tit EraslUu,,; idf'oqul' in po tl'rioril.)Us editiolliLus E..asmianis le itur. ðe(l hte Codex llritanuicus, quem nec ipse .Eras- mus ,'idit, n('c, um }linc coc1iccm manuscriptulll ßritauuicum mla credulitas spon- tanea pott st tìnCT('re." ] '" hiSel' fontihus htud dictum ac(('p('rc Steplzallianæ editiunes; quorsum pcrtin('t uotula in margine Latinorum Stí'phani bih)iorum: " :;ic legunt (scil. locum de cæles- tibus tl'sti1Ju ) fjuædam ex mplaria Græctl, 1JrÏfanllicus lll>mp COdl'X, et CamplutensÙ,', juxta IIif'l OIl} mi lectio- nt'm." lXec aliter judicandum de Be...æ editiollibus, quippc ad Erasmiand.s í'{ Sh'phalliallas, ut ip (' dorer, accommo- datis. t J clstcniu.\, JJichaelis, Scmlcrur;, ct quotquot rum illis faciunt. 245 iiea sola, ad hane caussam rccte dijudicandam sufficere arhitrarelnur. - . 210. rinàiciæ genuinæ originis i .tius dicli. VERUN'f AlVIEN Critici cauti et sapien- tis hæe debet esse regula, ut primo ipsum textum recepturn ejusque forOlam et nexum probe examinet, et sententiam diligenter eruat, indeqlle J.udicet, num verbis, quæ in suspicionem vitii adducta fuerint, vere carere possit, nee nee Quam regulanl, si in nostro loco dijudican- do sequi volueris, apparebit: I. Verba de tribus testibus vix toIli posse, nisi textum Dlutilare, ejusque nexurn onloelll simul tollere volueris. Johannes enim adversus Cerinthianos aliosque Gnos- ticos confirnlaturus, lesum non tantuDl bap- tismatis sui tenlpore, sed etianl qUUIll san- guillem funderet, ()/tristum Deique ]i'iliuln fuisse et Inansisse, primo affprt triplex tesli- [. Hoc est, si versus 7 et 8 transponantur, quod sane non fert Græcæ linguæ consuetudo, ob articuli vim.] 2 6 IÒJlÙtt lio zinzl1n, * ct post hoc rip/ex lesti- lOnÙl1ll iJ}sivs IJei; deindc argulIlentatur a l11inori ad lnaj U , si trip Ie. v IlOlllÙZU test i- '1/lOniUllZ "L'aleat, lhulto '11c.agis 'L'a/ere debere triZJle..T leslilllOnill1Jl. Dei, I Joli. V. 9. Quodsi igitur lriple..r illud Dei lesli,nonizllll a textu abcsset, quon1odo quæso proccùeret ista apos- toli argulllcntatio?t Vt'rsum ('uim octavunl n(f' scptimu1lI pOHeudum esse, e prohatioribus eodicihus t'vicit. Bellgelius, ill app. crit. ad h.l. X1. et ill gnome p. 1182. Pí'f wn:JfJ-a. autt'm, (.t Í; l.IJe, ct (x"fJ- , non res, sed IJersonu$ test l1tes intelligendas esse, ex ('() patet, quod non dicuntur TA fJ-ctrrfJ )T_l\, s('d .01 ,.,.(.t.e'rfJ )TF. , nCflue deindc TA 'T :rA, scd .01 'reE1:E. Plura . 21 \'.. notabimus. + Non ignoro Luthcri apophthegma, quod Bibliis 'Tul. gati Lipsiæ s{'f\"atis ad lßar in..m hujus dicti adsrrip it, quodque ".. .tst('nius Tom. J 1. p. 722 affert, in cælo non cst testimo1lium, ßed clara 't'isio. "ed quid hoc ad rem? quum apo tolus III conh'xtu n01l loquatur de eju modi testimonio, quod in locum t-,isianis Dci c;uùstitudtur, quodque ad vitam futuram pprtincat; H.d de testim01Jio a Ðeo inter homin s in hac vila cc/ilo. Quantum cquidem video, locus de Icslibu6 in terris solus, i testcs ca:lcstcs ustl1l('ris, a Ilt'mine intdligi potcst. Nam quæ \ulgo d t'erbo Dei ('t sllcramentis afferunt, nimis re- lllota SUllt, nee vprborum significationi accommodata. Ecquis {'nim UllCj uam a'fJ-"' de sacra cæna dixerit? N ec mcIiora pro- posuerunt Seriptorí's cccIe iastici, ive veteres, SiH recenti. ores, qui locum de testibus in tcrris solum lcgerint. Exempli aussa romm('moro hæcre: Clemens 1lcxGlld,.inus in Adum- brationibus: "Quia tres sunt, qui testificalltur, Spiritu&, 247 Hine jam intelligitur, non lexlurn recep- tUIn, sed codices polius et IJalres, qui locum de cælestibus testibus omiserint, suspectos vidcri debere, qualnYÍs J11u]ti sint, ac prope.. modun1 omnes. 2. Nee probari potest, verba ista primo interprctan1cnti ca!lssa textui adscripta, de- i ode a cred u 10 scriba in i psanl textus seriem reccpta es e. * Potius vice versa ab initio quod est vita: et aqua, quod est regeneratio ac fides; et sanguis, quod est cognitio. Et hi tres Ullum sunt; in Salva. tore quippe istæ sunt virtutes salutiferæ. Eucherius vero Lugdunellsis tradit in Quæst. ín N. T. plures mystica iater. pretatione aquam, Spir.itum, et sanguinem, de Patre, Christo t Spiritu Sancto intelligere. .. Ex interpretamelltis ejusmodi, qnale est ilind EuclLerii, . cujus modo memillimus, dictum de tribus tcstibus natum, textuique e marginc ab imperitis scribis insertum putat I. D. ]}lichaelis, Einleitung, p. 1807-1811; istamque sententiam hoc iJIustrat srhemate: " Quoniam tres sunt, qui testimonium dant," Spiritus, et aqua, et sanguis, et hi tres unum sunt." Sed præpostere talia conjectari ex eo pcrspicuum est, quod pluribus seclilis ante, quam ista Spiritus, aquæ, et san- guinis e};:plicatio ad Trinitatem relata, usurparetur, locus de cre lestibus testibus in textt/, exstitit et aUatus est, quod mox doce bimus. .. in terra ct tres sunt, qui testimo- nium dant in cælo, Pater, Verbum, et Spiritus Sanc- tus, et hi trcs \UlUm sunt. 'CJ"f 2- S in seriptis an1iquivrllm Patrun\ LatinorUln locus de tribus testibus cælestibus perspicu exstitit; ac post ej us 0 lissionem denlulll, sceulo quinto ct proxinlis, patres Latini re- cenliores, spiritual, aqualu, et sanguineln, de Patre, :FiJio, ct Spifitu Sancto C plicarunt, b sllperslile scilicet anti( am de tribus teslibus cæleslihlls lradilionem.* Ergo ipsa \ erba de cæle tibus testibus aut ah initio in te tu e stitcrint, qui illis carere non pote t; . .. ant eerte non 1nterpretamcntl cau sa, tan- quam glossenla, eidenl inserta fuerint, neces;:;e cst. I ! \ 3. Quodsi igitur Scriptores Latini nos.. tris codieihus N. T. omnibus longc antiqui- ores hæc ycrba habuerint, quibus nee series textus carere possit: efficictur, opinor, ea prinlitus in textu lersionis Latinæ exstitisse, atquc ol11nino genuina esse, qualen1cu1l1que tandem ob caussam po tea omissa fuerint. Atqui allata. repcri untur a Tertu Ilia no, t · Sic Eucherius ille junior, de (IUO nota t p. 216. Vixit autcm iste Eucherius seculo quinto. IIue {'tÏam e scriptoribus cculi fiti Fucundus pcrtinet, d quo vide infra p. 253. IJlura vide apud l1engclium, in app. crit. ad b. 1. . XXIV. t Tertullia n us, contra Prax. 25: "Citerum de meo 249 ()ypriano,. Pit æbadio, t Marco Celedensi;r. sume!, sic,ut ipse de Patris: ita connexus Patris in Filio, et Filii in Paracleto, tres efficit cohærelltes alterum ex altetQ. Qui tres unum SUllt, non unus: quomodo dictum est, Ego et Pater unum sumus, ad substantiæ unitatem, non ad numeri singulari tatpm." Ad versus hunc locum 1Vebdenius, T. II. p. 725, hæe mOllct: "Diserte provacat ad J oh. X. 28." (Recte; Ibi vero non legitur, qui ires unU'1n sunt, sed potius J oh. X. 30 exstat, Ego et Pater unU1JJ sumus, quod illustrationis caussa hie affert Tertullianus. Verba autem, qui ires unum sunt, non tanquam sua, sed tanquam ds'ctum proballs adversus Patri- passianos affert. U nde igitur ea habuit, nisi e loco, ubi dt: tribus personis divinis dicta leguntur, hoe est ex] J oh. V. 7.) "Si quis putf't, etiam verba QUI TRES UNUl\I SU .i. T ex Scriptura afferri, me non repugnante id fecerit. At cum bæe ,"erba commate 8 reperiantur, non inde confici potest, ertullianum ea ex commate 7 accepisse:" (Inepte hæe did, in aperto est. Com mate enim 8 verba, qui Ires U1lum sunt, non dicuntur de Deo Trinuno, sed de tribus testibus in terris, quos cum personis divinis a Tertulliano confusos esse, nee 'Vetstenius probavit, nee alius qui.squam probare poterit.) "Si enim hoe 7. comma legisset, ut hodie legendum esse contendunt, pro Paracleto Spiritum, et pro filio Verbum dixisset." (Rospendeo, ipsum Tertulliani conte tum Para- cleli et Filii nomina poposcisse, quia proxime ante verba supra allata, e Joh. XIV. 10, 16, sic disputaverat: "in codem genere sermonis, quo Pater et Filius in sua proprie- tate distinguitur, Paracletum quoque a Patre se postulaturnm, quum ascendisset ad patrem, et u.Îssurum repremittit, et quidem alinm." Eodem modo T{.Jtulliani vprba intellecta esse a CypriantJ, Plzæbadio, et Fulgentio, ex illis apparebit, quæ roox notis 250 1.clorino rro, Eucltcrio,1I ct, quod majo- dicturi sumus. Itaquc firmissimo flllldamento Ilititur nostra E>xplicatio. Plura in eandem sententiam aliulld congessit Bcngelius, app. crit. aù h. I. . XI. idemque alium 1'ertulliani locum, de pudic. c. 21, aff('rt, quem t.'jusdem gencrb eSS putat: " In quo cst 1'riuitatis wlius divinitatb, Pater et Filius et Spiritu allC'tus". SNI fatcors hUIIC locum nihil contillcre, quod ex 1 J o. V. 7 unic desumtum, vidcri dcbeat. . Postquam H etslenii dubitationes rcfuta\"iulus, non opus est, ut ad monila longe le\ iora reskJondeamus, qllæ 1. D. lHicltaclis, Einl. p. 1784 contra priorem Tcrtulliani locum, fJuippc per 6C firmum, protulit.. · Cypriunus dt, unit. ecc1esiæ, 5: "Dicit Dominus, Ef!:o l't Pater unum sumus. Et iterum de l>atre et Eilio ('t Spiritu ancto scriptum est Et hi tres ununl uut. Et quisquam credit, hane unitatem dt" divina tirmitate velli. ientt>m, sacramentis cælcstibus cobncrcntem scilldi in cc. clesia posse." Cyprianum hæe \crba ma}..ime e T('rtullialli, qUl'1ll magi trum dicere solcbat, libro contra Pra eam hau- Eih c, res ipsa docet. Alter G!ipriuni locus exstat in Epist. ad. J ubaianum, 11: "rrt.'mplum Dd factus c t: Quæro cuju Dci? Si crea. toris, non potuit, qui in eum non crcdidit; i Christi, IWC hujus fieri potest templum, qui ne at Df'um Christum; i Spiritus Sal1ctus, quum tres unum sint, quomoda Spiritus Sanctus placatus esse ci potest, qui aut Patris aut .Filii iui.. micu est." Fulgelllius Aft'r, ineunte fec. 6to in Discuss. objcct. Arian. "Beatus J ohannès apostolus testatur dicf'llS, Tres ullt, qui testimonium perhibent in cerlo, Patt>r, \ erbum, t Spiritus: ct tres unum sunt. ( uod ctiam beatissimus martyr Cypri. &l1US ill EI)btola de cccle::;iæ ullÏtate confih:tur. "251 ris ponderis est, in Confessíone Fidei tern- Cypriani auctoritati JVetstenius, T. II. p. 725, et I. D. ]lichaelis, Einleitung, p. 1786-1788 opponunt Facundum, sec. ôti scriptorem, qui lib. 1. dcfensionis trium capitulorunJ Concilii Chlllcedonensis locum de tribus testibus in terris sic f'xplicat, ut p'lr Spiritum Patrem, per aquam Spiritum Sanctum, per sanguinem vero J esum Christurn intelligã.t; idque a C!JprÜmo 1. c. ad Trinitatem relatum esse, addit. Sed Facundum, dum Cyprianum ad partes suas trahere studet, vehemf'nter {'rras e, ipse Cypriani contextus docet. Explicationem illam, quæ 3 testes in terris ad Trinitatem refert, non Cyprianus, sed lunge recentiures scriptores seculi 5ii et 6ti excogitarunt, eamque e versu 71Jto. natam esse, jam. p. 247, nota *") docuimus. Ceterum hanc glossam quam maxi me urget I. D. 111ichaelis, 1. c. p. 1788: "Ueber- legt man diese 'V orte eines africanischen Bischofs, (Facundi) nach denen er, 300 Iallfe nach Cypriano, noch nichts von 1 J oh. V. 7, zu wissen scheint, sondern Vater, Sohn, und heiliger Geist, nul' durch eine Auslegung, in Geist, 'Vasser, und ßlut findet; und nimmt man dazu, class ein anderer africanischer Bischof, Augustinus, 1 J oh. V. 7, gar nicht kennet, sondem höchstens den 8ten Vel's al 1 f die Dreyei- nigkeit deutet: so ist wohl uubegreifiich, class schon im dritten lahrhunderte del' 7te Vel's in del' lateinischin Ueber- sctzung gestanden haben sollte, dcren sich Cyprianus und seine karthaginen!'ische Kirche bediente," (Sed Fulgentius, qui meliori jure Cyprianum in suas partes vocat, quam Fa-. cundus, dimidio fere seculo antiquior est Facundo, versum. que 7mum tanquam J olmnnis apostoli affert. Ergo demum post Fulgentii temlJus explicatklles allegoricæ versus 8vi frequenter adhibere cæperint, necesse est, qualis est, quam Facundus proponit. De Augustino postea.) "und man kann Ilicht anders denken, als, er habe die \V orte, et tres UllUUl 252 pore per ecutionis A rianæ A. C. 484, H un- nerici regis jU55ll ab episcopis totius Afri- ere, IllultaruInque insularum, fere quadrin- gentis, edita.. A dde Figilium Tllapsen- ant, aus df'm achten Verse genommcll." (Quasi certo sciret, Cyprianum ('ju qUf' æqualcs Vl'rsum 8vum de Trillitate intcrprctari conf ucsse.) + l llæbaclius, lib. COl tra Arianos, c. 45: " Dominu pe- tam, inquit, a Patre DieO, et alium aduocatum dabit vobis. Sic alius a Filio Spiritus, bicut alius a Patrc Filius. Sic tertia in piritu, ut in Filio ecunda persona, nnus tampn Deu" omnia, quia. frC's unum sunt." IIæc ut alia IDulta ac- commodate ad Tertulliani librum contra Praxeam scripsit FIlæbadius. t .i.llarcus, Celpdpnsis presbyter, in Expositione fidci ad Cyril!um, qt1æ in Operibus lIi(>ronymi c:\.stat: " Nobis nIlUS, ]>ater, et unu,> Filius ejus "erns Deus,et unus Spiritus Saoctus '-(,fUS Deus: Et IIi tn's Ullum sunt, una divinitas et potentia ('t regnum." VIA-it tempore lIieronymi, qui et ipse episto- lam ad cum" scripsit. J 7 ic.torinllS \fer, in h!Jmnis, inprimis in tertio, celebrat illud ires unu11I. II Euclzcrius Lugdunensis senior, qui vixit ineunte seculo 5to, (lifTl'rtque ab eo, cujus supra p. 551 et 552. meminimus, in formul. spiritual. intelligentiæ, XI. 3: " N UIDl'ruS terna- · rins refertur ad Trinitatem. In J ohaul1is epistola: Tres nnt, qui testimonium dant ill ccclo, Pater, Verl)um, et Spiritus anctus: Et tres stint, qui testimonium dant in terra, Spiritus, aqua et aI1guis. · Ihi po t locum I Cor. XII. 4-11, hæc subjunguntur: " Et ot adhuc luce elarius unius divinitatis css cum })atre et .filio Spiritum Sanctum doceamul), J ohannis Evangelistæ 253 sem,. ct auctorem libri adversus rarima- dll1ll Arianum,t e quibus constat ne ipsos quidem Arianos istud dictum infitiatosIesse. Acce unt seculo sexto et proximis Fulgentius,t Cassiodorius, Etherius Auxumensis in His- t(lstsmonio comprobatur. Ait namquc: Tres sunt, qui tes- timonium perhibent in cælo, Pater et Filius, et Spiritus, et hi tres unum .sunt." .. Lib. I. ad Theophilum, p. m. 553: " Nomina per- sonarum evidenter sunt osten sa, et ullitum nomen (divinita- tis) clause est declaratum, dicente J ohanne Evangelista in epistola sua, Tres sunt, qui testimonium dicunt in cæIo, Pater, et Verbum, et Spiritus, et in Christo J esu unum snnt, non tamen unus est, quia non est eorum una persona. Lib. VII. ad eundem: "Cur, Tres unum sunt, Johannem Evangelistam dixisse legitis, (vos Ariani) si diversas naturas in personis esse accipitis ?-Rogo, quomodo tres unum sunt, si diversa in utrisque est natura dh-initatis ?" + Qui sic disserit: "Johannes Evangelista ad Parthos: Tres sunt, inquit, qui testimonium perhibent in f(lrra, aqna, sanguis, et caro, et tres in nobis sunt. Et tres sunt, qui testimonium perhibcnt in cæ 10, Pater, Verbum, et SpirÎtlls, .et hi tres unum sunt." t Fulgentius, de Trinit. ad Felicem notarium: "Ego et Pater unum sumus: unu m ad naturam referre nes docens, sumus ad personas. Similiter t illud, Tres sunt, qui testi-. moniuID dicW1t in crelo, Pater, Verbum, et Spiritus, et hi tres unum sunt. " Juxta locum Tertulliani, quem nota p. 2-19 dedimus. Aliud FuIgelltii dictum, quod hue parÎt(lf pertinet, vide upra, p. 250. CassiodlJrius, in C01l11)lexionibus f'pistolarum canoni- 54 pania epic:copus,. et Jnbrosius Anshcrtus.t Alios plurcs postea passiln COlnnlClllorabi- muse Quæ CUlll ita sint, negari non potcst, die- tUlll de testilJus cælestibu in ('odicibus anti- quissinlis \T ersiollis Latinæ cxstitisse; Quod carum: "Cui rei tcstificalttur in terra tria mysteria, aqJ1a, sanguis, et Spiritus, (luæ in passione domini leguntur implcta: III cælo aut m Patf'f, et Fili11s, et Spiritus anclus, Cl hi tre'i unus est Deus." lleng{'lius mOllet, has Complt-. iolles lcctiollcm Ilieronymo antiquiorem. referre. At crassior ". ctstenii l\Iinen a ncerbp in hune locum invchitur: ,,, X otalldulll autem, inquit, primo hane lectionell1 ab editis multum abirc;" (uti scilicet fieri so let in Iocis memoritt'r ct cum Paraphrasi quadam prolatis,) "secundo absurdum esse dicere, tres est unu , et ill cæIo sunt tria mystcria." (\1irahih- dictu! N o putamus istud ab. surdum in 'Yt.tstenii ingenio quærelldum esse.) "Dt'l1ique hæc edita esse e CodicilJus Veronen"ihus, (lUOS Pacificu exarari jussit rt'gnante Lothario imperator<" sub quo halle lectionpffi in codices Latinos primum irrepsisse, non sine ratione, ut jam dictum e t, suspicor." (Spd hæe suspicio quam irrita sit, antiquiora Ioca, quæ hactcnus protulimus, jam satis docent.) . Elllerius, lib. ]. contra rlipandum: Quia trf>S sunt, qui tel.\timonium dicunt in tcrri , aqua, et. sanguis, et carD, et tria hæc unum sunt. Et ires sunt, qui tC'slimouium dicunt in eælo, Pater, V crhum, ..t Spiritus, et hæc tria unum sunt ill Christo Iesu. t .Ambrosius Ansberlus, Comma in Ap. circa a. 760 licripto, aò. l'. 1. 5, hor l1idum aff('rt. " 255 anlplius confirmant Codices 'lnssli. istius ver- sionis, ctialnnum supcrstites, quorum maxima pars istud dictunl cxhibet;* et ver:o etiam Prologus ad epistolas canonicast HieronJrno .. Yldp Bengelium, app. ,rite ad h. l. . XIX, et in Gnomone N. T. p. ID. 1182. t Iste Prologus de epistolis catholicis sic babet: " N 011 ita est ordo apud GR..r:ECOS, qui integre sapiunt, fidemque rectam sectantur, epistolarum septem, quæ canonicæ nun- cupantur, sicut in Latinis codicibus invenitur, ut, quia, Petrus est Primus in ordine apostolorum, primæ sint eHam ejus epistolæ in ordine çeterarum. Sed sicut Evangelistas dudum ad veritatis lineam correximus, ita has proprio ordini, Deo juvante, reddidimus. Est enim prima earum una J aco- bi, duæ Petri, tres J ohannis et J udæ una. Quæ si sicut ab eis digestæ sunt, ita quoque ab interpretibus fideliter IN LATI Ul\1 VERTERENTUR eloquium; nee ambigui. tatem legentibus faeerent, nee SER 10NUl\1 sese V ARIE- T AS impugnaret, ILLO præcipue LOCO, ubi, DE UNI. TATE TRINITATIS IN PRIl\iA. JOHANNIS EPI5. TO LA positum legimus, in qua. etiam ab infidelibus TRANSLA TORIllUS multum ERRATUl\I ESSE A FIDEI V.ERIT ATE comperimus, trium tantummode voca- bula, hoc est aquæ, sanguinis, et spiritus in ipsa sua editionf' ponentibus, et P.A.TRIS VERBIque ae SPIRI. TUS TESTIl\IONIU1\I Ol\lITTE TIBVS, in quo Ir.ax- ime et fides catholica roboratur, et Patris, et Filii, et Spi- ritus Sancti una divinitatis substantia comprobatur. In ce- teris ,ero epistolis quantum a 110stro aliorum distet editio, lectoris prudentiæ derf'linquo. Sed tu virgo Christi Eustoch- ium, dum a me impellsius scripturæ veritatem inquiri , meam quodammodo s('nectutem invidorum dC'utihus ,orro- c 56 vulgo ad criptu , in quem tanqnan1 vetustnm ineunte cculo IX. "T alafridus j:nJl COlllluen.. tatu cst. 4. Denique, si doceri po sit, i tud dictum non tantun1 in antiqua ,'crsionc Latina exsti. tisse, sed ctian1 in CodicilJu C ræcis; illud . denùam exponis qui nw fal ariltm corruptoremqup anrtarum pronuntiant cripturarum. Sed ecru in tali opC'r nec æmu- }orum m orum in\iù "ntiam pertime .CO, 11', sauctæ scriptu- ræ \critau'm pðsct'ntibus dl'Ilt' abo." Auctor istiJl.$ prolo i, qUUTi1 neC cum TIil'ronymo con- rnat, neque l"Um ...\.lcuillO, qui Caroli I. t -'mpore Codir '5 sacros n"rl'll uit ad Cassirdorii vero rpCl'l\sioll('S proxime aecedat cuju tempore })f'tri l'pi tolæ ante c('teras canonicas poui solebant, Cassiot/orii æfjllulis fucrit, n('ce e est. Græcis vero Codicibus Ci(' usum esse }Jrofitetur, partim ad ordinandas cpistolas catholicac;, partim ad locum de tribus t. tibllS cæles- tilJus restitflelldu1Jl. U nd simul 4:' 1TIcitur Codices Græcos Ilostris antiquiores btum locum habuissc, eumquc postea ombsum esse. IIiuc satis patet, (luatH inanis sit \\r('tstpnii, (N. T. Tom. II. p 727) ad\CrSU5 istum locum declamatio, 'luam imprimi;; 'fom. I. p. 108 \cri quaJam specip ('xornart stud('t, uùi 'I.H. hcnlf'ntcr su"picor," inqui t , " auctorem illius prologi fub e Pacificum, archidiacollum r ('rOIl('nsem, qui vixit sub Lotba- rio imperatore, ex cujus llibliothcca ill. l\farchio l\latTt.i ComplcxiOlws Cassiodori ("'4:'d ut puto a l'acifico hine hade illtcrpolatas) edidit Florentiæ, a 1721." lIanc igitur u - piciOlU'ffi ipse onlo t'pistolarum acrarulI1, cuju Prologus mømin it. a huude fefu lal. 251 constanter retinendum esse, eo ß1agis efficic- tur, quo certius est, ipsam textus structuranl eo carere non posse. Atqui hoc ipsunl confir- mat non modo Prologus ille in cano7Jicas epis- to/as, cujus antea men1inio1us, sed ß' a..TimliS quoque Confesso,., qui seculo septimo 'rixit, quemque auctorem esse tradunt displilalionis ;/1, Conoi/io Nicæ1lo contra Arium habi æ, quæ exstat Tom. I. Opp; Athanasii ;'=* Eoque Jonge antiquior Auctor Excerptor'lun e Pro- plteticis Tlteodoti.t Accedit Scholion Origeni adscriptum in Catena Corder. et editione Ruæi, ad Psalm. CXXII. 2, 4: locusque insig- nis apud Athenagora n, Inaxime si emen- .. Athanasii Opp. Tom. I. p. m. 147, ubi de baptismate ait: Ov" f' 'T?, 'T ,c; a."tt ,q. o.o a'1'5lf J'E8'oTiX.1 70lÇ 'fi:IO'TO'Ç; n oÇ l. 'TOt.JTIIÇ ?raO'ui I",a,vfJç fP&t.O'xn, xa, 0' ,;,eu '1'0 Év EIU'" I. e. N onne baplÏ!1na fidelibus in nomine sanctissimæ Trinitatis td.. buitur? Præterea ,.ero J oIlannes dicit, Et hi tres unum lUllt. t Ad CaIcem Opp. Clementis Alexandrini, p. m. 803: 11<<, Pff/J,a, JUTlX.'T'" EWI r;o ItaJ '1' J{A]1I lA-ae-rt.J fIJ', f'ZUJ naT o , XCt.1 Y,or;, Jt"J A'ì"o, fI.Et.J,",aTo . Etp' . 1A-Ct. Tt.J "'1I xat (30"$",, a. UTQJ\", ^E'ì'0 E,6" t.JMC'O'EO'$e;&l CqJu>.It.JO'lr. :j: Ibi hæcce leguntur: 6ot.J^ J xt.J ,r." 'Zi7a'Tgo KCt.a viov, WJEvp.<<. ",n (J'liJf''''- 'li1al 'O"x ð'i xt.JelCt., 'ToU A'j'16V nliv a'l'oç "'vX". Ta lõ 'J'çl XV JO Ò , h. fJ-(ù' ECiT.' Oa 'ì'"e 'TeUç 'To ill UO'IV. .Atltenagoras, legato IJro christ. p. ffi. 1 : TJ) TOil I_ :01; 'ZÇ' oç 7011 ..a'T,, a É'OTfJÇ, 71; ;, 'T0t.J 'Zi:aTgoç 'G1eOç TO' t.Jio. "OIV na, 'J", 'TO If1jvit.J a, TI Til' '1'Ot.JO"OrlTrv, (fortassis leg-ell dum 7fJN) Y'OVTCI,',) s .258 datio a )Jcngelio eOlllI11Cndata adn1Ïttatur, qualll uneis inelusam addidimus. Nee reti. cendus \'il1etur locus quidern Basilii .;\tlagni, - contra Eunonl. lib. V. a ßCl1gelio in Gno- mone laudatus, ubi exstat: Deus, et f7erbum, e Spiritus, una Deitas et sola adoranda : [SE(W" tt, Ao,;,ov, a, IIvEtJ/ku, /kl& 1) ot)O"av EOTI1.Ttt, 71111 ,u /J-OV'1v w-p 0 O"iUJV 11 'T1i{J1 .] Etian1 Sy- 1l0pS.S Sacræ Scripturæ Opp. Athan. 1'0111. II. p. 138, nostrunl locum s )cctans, dicit: Ktt, 'T)111 É1IOT117'<< ðE 'TOU illou 'rJ oç 'TOV WaT " ðEHU/UUI. . . 211. Continuatio. SEU nlultaadhuc supcresse sentio, quæar- gUIllcntis hactcnus allatis opponi possint. Primo cnim dixcrit aliquis, nondum intel- ligi, quomodo dictum ad docendanl Trinita- "1aJ"J , xa' ct' 'fl".Ç f oVf'ucJr 'TOO 'fZ1'II)f'a.T' , TOV G1 ' O"J 7Cil) '((lI- I' eoç. Idem, paullo ante, p. m. 11: AE')'o"n ç holl 'tr1a.T'1J a, x,, U6fJ' \\ . ... oJEo , "cu nnLJI-' A')'lor, <'ftlC,urr", I)Twr xu. T'" E' 7" uwcru "ElV;tIA-' , Keu 7)')t II ". 7", U H''''e'O'u. 259 tern aptissimull1 gravissilnumque, eonsentien- tibus, vel eerte ornnino taeentibus præcipuis ecclesiæ doctoribus tantum nOll on1nibus, vel negligi potuerit, vel omnino omitti. Sed quid, si prisci ecclesiæ doctores doctri- nam de Trinitate cum novitiis et gentilibus cornmunicare noluerint? Id, si recte affir- mari possit, non erit, cur mireris istud dictum in sermoníhlls sacris aliisque scriptis ad gen- tiles propagandis, data opera omissum esse; cujus generis pleraque sunt Patrum opera, quæ ad nos pervenerunt. Atqui certum est, jam seculo secundo; propter catcchumenos et cavillatores e gentilibus, inventam esse disci- plinam arcani, quam maxime in tradenda Trinitate observatam fuisse, veteres testan- tur.* Hanc catechull1cni non nisi proxime ante baptisma docebantur:t Ejusque tra- dendæ varii fuetunt quasi gradus. In Li- turgia Chrysostomi Trinitatis a1iquoties fit .. Vide J as. Binghami Origines Ecclesiastzèas, Yol. IV. p.121-137. Inprimis de trinitate, p. 132-134. Docer, reticentiam mysteriorum inde a Tertulliani tempore cre- pisse. t Hieronymus, Ep. LXI. ad Pammachium, c. 4: "Con- suetudo apud nos istiusmodi est, ut his, qui baptizandi sunt, per quaus æque reciperent, ae formulam baptismatis apud l\Iatthæunl. Denique nee certo dcfiniri potcst, nUIlI dictUlll I Joh. V. 7 Alogorum tempore, h. c. maxime seculo tertio, et quarto, adhuc usitatum, inque Co- dicihus publicis c:\ pressunl fuerit. Ergo si yel luaximc hanc epistolanl sine hoe dicto rcceperint Alogi, nihil inde adversus dicti tl.U9EVTlfl.V colligi potcrit, nisi, quod jam e si- lcntio tot scri ptorulll orthodoxorum Incliori jure per pectulll fuerit. 1"'ertio nee d{'erunl, qui dican, testes pro hoc dicto alJatos fere non nisi paucos quosdanl et ignobilcs scri ptorcs Latinos, aut Afros, ant illis proxinlo esse, eosque non dictum in- tegru In, sed fere clausulanl tantunl com- InClllorasse. Non Hieronynlum nee Augus- tiuum iBis accen eri posse. Istorulll itaque auctoritatenl nullius nlolnenti esse. lli5 respondelnus, Terlulliallu1n ct CY1}ria- tJllliln non esse infiluo ]oco habendos; nee a 263 nobis Latinos tantum, sed etiam Græcos scrip.. tores allatos' esse, qui isto dicto usi sint; denique e Latinis Hieronymuln et .A.ugusti- llum iBis adnumerari non posse, qui dictum, de quo quærimus, vel ignorarint, vel rejece.. rint. Etenim Hieronymus ad Marcum Ce- ledenselll epistolam scripsit, in qua ejusdem Exposilionemjidei ad Cyrilturn approbat.* Atqui ista Expositio continebat dictuDl de triùus testibus cælestibus:t Ergo Hierony- mus illud nec ignoravit, nec improbavit. Atque hoc eo magis elucet, si perpendere volueris, etianl Cypriani scripta, quæ illud dictunl habent, ab Hieronymo sine dubio perlecta esse, pariterque Tertulliani, et ali- orUIU, quos supra nominavimus, istius dicti conservatorum. De Augustino fere eadem valent. Quurn enim Africanæ ecclesiæ ipse præfuerit, nee Afrorum de dicto Johanneo sententiam ignorare potuit. Quin imo ipse Cypriani librum de unitate contra Crescon. gramn1. II. 33 aff rt, Epistolanlque ad Ju- baianum, lib. IV de bapt. contra Don. c. 4, · llicronymus, Opp. edit. Francof. 1686. Tom. II. p. m. 11 : "Dp fiùe autem quod dignatus es scrihere, sancto Cyrillo dedi ronscriptam fidem. Qui sic non credit, alienus a Christo t. t Vi.lc supra, p. 25 , llotam t. 261 , - I impugnat. A CII vero reIn tetigit ßcngclius, in app. crit. ad h. I. . XX. ubi de Augus- tino sic statuit: "Oulnibus rationibus sub. ductis ,.alde ,'erisinlile fit, Augustinun1 post conversionclu in Italia codicibus dicto caren- tibus adsue, issc ; dcinde in Africa, quum codices dictuln habentcs nactus esset, de ejus gcrnlanitate dubitasse; et dubiulIl lIlansisse." Ceterunl e \ ctcribus vel reccntioribus scrip- .. toribus usque ad XV eculum nulins hucus- que innotuit, qui advcrsus hoc dictuln dig.. )>utarit, ,'el ejus antiqualll atJ EVTUlll inlpugna- rite Quartoctiam Syriaclc vørsionis 'lJetuslalem maxilne nobis opponi p05se, arbitralllur. VerUlll, quis nescit, eandem Versionenl prætcr hoc dictum etianl plures N. T. libros o'nisi ;;c, qualenlcunque tandem ob caussanl id factun1 sit? Quodsi' ea ma:xime præteri- erit istc intcrpres, quæ puh/ice legi vel ex- plicari non consucssent; intelligitur sane, cur locun1 de tcstibus cælestibus omiserit. Plura non addo, quum historia scriptorulll Syria- corum nondun1 in ea luce po ita sit, ut sen- tentiam justanl oIlluinoque exac(am ferre . j 1 0sslInus. 65 " . 212. Confirmalio ulJerior e sen/entia lex/us I Joh. V. 5-9. JAM ,.ero redeamus ad stabiliendum argu- mentum primarium, quod tlti ElIT" V hujus dicti ex 'ipsa verhoru'In structura, et polestale iis- em suhjecla, asserit. (Supra . 210. p. 2J5.) Versum 8 ante 7 ponendum esse, ad . 210 p. 246. Dlonuimus. Quo facto senten- tiam textus 1 Job. V. 5-9 hac paraphrasi reddimus: Vers. 5. N enlO in sfrvandis Dei præceptis. mundum, i. e. prava impedimenta quævis, su- perare potest, nisi fide adjutus, qua Jesum tanquam Dei Filium amplexus fuerit..t 6. Hune eniIll Messiam esse, in baptismate ej us et crucifixione patuit: non inquam in baptismate tantum, sed in baptismate et cru- · De his confer 1 J ok. V. 2, 3. t IIanc veram fidem maxime opponit simulatæ fidei Gnosticorum. Istius veræ fidei juvandæ caussa scripserat pvangelium; conf. J ola. XX. 31. Vide quæ supra p. 471 seqq. notavimus. 266 -I cifixionc. . Idelnquc insnpcr demonstrant cffata acra.t 8. Ita Ycro, Jcsurn esse ( hristuln, in tcrris triplici confirmatur testi.. IÐonio, prophetico, Johannis Baptistæ et apos- tolico! istudque tri pleÀ tcstimoniuln in hoc Sic ad,"{.rsu' Ccrint/Lianos disputat, qui Christum in lJuptis:nate cum J csu conjunctum ess!', sed circa passionÜ tt'lIlJ1us all eodem rcees iÏsse, nu!!abantur. \Tidp quæ de )IOC similibu f1uc Xicolhitarum crroribus supra, p. 476-480 obsenavimus. + In tl>'\.tll W'-:JIl- t.':o-t, idque explicatur per "^".9ua,. Sig- nificat sciliCl't ffiPtonymice doctorps Spiritu Sancti ùotiùus t'xornatos, qui f.,{fata sacra, s. evallge!ium, doquchantur. Sic 1 Joh. I V'. 2, na 7:uvJl-a est quilibet doctor Spiritus Sanel; clulimus adjutus: Et ibiùem v. 3. frUVp.',,- Sua.; i. P. piritus Evansclii I)ropa ator, Joh. I'T. 17. c. XV. 2ô. c. VI. 13. UP Christo ipse, et per apo tolos etc. testaturu , J oh. XV. 26, 21. Eademquc formula metollymice didtur 1 J oh. IV. 8. To c' ::1-"' 'r\';; a .y,gu S' Ita, TIj ,étJt'-" 7tï; w>'a.l''' , i. e. ingenuu;:, Evan- gt'lii doc,-or, ct impostor. Vera de J esu doctrina ipsum Christum sse perhibct ; t.i'lu{' in t rri tres testus fidem faciuat, (Te Uç , non -rg,a did. tur, ut 1 Cor. XIII. 13,) WJi:JfJ-" colh'cti\"c sumtum, i. c. pr o }1heta, ?:Ü , i. e. J uhanncs lfaptista, t alp-" {.tiam col- lecti\ (', i. (I. fllJU. /.)li ct lprique testes morti" ('t resurrcctionis ChrÌ:,1.i. Eandpm, gradationem tCllcnt Vt-'rlJa Christi, ::\Iatth Xl 9--11. Lut' \"1 J. '))T{Ù', 1 Cor. XIV. 32. quorum testimonium de Christo Dei Filio celebrat Petrus, CZ Ep. I. 19-21, colI. 17. Act. X. 43, Cf. Joh. V. 39. S ccuncla latet in voce ü lVf; meton ymice baptista, quo no- mine J oh"nnes Baptista designatur, coll. l\Iare I. 8. eximie de Christo testatus, Joh. I. 7, 15. 32-34. c. V. 33-35. Tel"tz"a comprehenditur a; "T' vocabulo, quod hie denotat eos, qui de fuso Ch.risti sanguine testantur, i. e. proxime apostolos, Act. I. 22. 8. c. X. 41. Luc XXIV. 46. 48; fA-r.tf;Tt)ç"Ç 'rfIJ' 'roV Xgh7'rOV '1l'C(,S')7 "TfIJ', 1 Pet. V.I. J oh, XV. 27. Formula, O. 'rçW; iJç 'TO ill wn" denotat exactum cOllsensio_ neill, uti, J oh, XVII. 23. Opportuna est Bengelii glossa. Gnom. N. T. p. 1188-" neque ratio ulla excogitari potest, cur sine tribu:) ia crelo testalltibus testalles in terra, eosque tres enumeraret.-sed ad ternarium eoS redigit solo trium in crelo testantium intuitu." · Pater testatus est, J esum esse Christum et Filiull. suum, l\Iattl1. III. 17. c. XVII. 5, coIl. 2 Pet. I. 16-18. J oh. XII. 'l8. Testatus est porro per miracula, quæ J eSU8 110mo vi donorum Spiritus Sancti a Patre in se collatorum eùidit, J oh. V. 32. 36. 37. c. VIII. 18. c. X. 25. c. VI. 27. 68 testin10nium valcat, quanto majoris quæc:o ponderis debet c se testilI10niulll ipsius Dei,' qui Jesunl Filium suum esse declarayit? Quodsi quis sic disputaverit, ut dicat, yersu 9 e-xprilni lOCUlll COIlIIDuneln, nlinime vero ad lOlzines quosdam testes re pici, quorum antea in textu facta sit nlcntio; deinde /estil1l0niu1TJ Dei ibidenl allatulu explicalldum esse per superiord 'XVEUf.Lel, ùõw et a.; , i. e. de Spiritu .. Dei in miraculis a Christo editis efficaci, de declaratione Patris, quod Jesus sit Flius suus in cjus baptism ate ; et de prodigiis divini cun1 crucifixione Christi conjunctis: Equidenl bane explicationem valere posse, propterea ncgo, quod v. 8 non dicitur 7fl<< EÇ' 7<< lka TU- fOtJ\lT%, sed 7' EIE EI IN or f.LafTU ou\lTE}; etc. Offi- Ao'Yo; (vide supra p. 47Q) de J esu tf\status est. J 011. VIII. 14, 18. c. X. 30. Spiritus '"f>ro Sanetus Ùp ùivina J esu Christi majestate testates est l,cr dona amplissima, in tirones Chri ti rollata, Joh. XV. 26; .Act. V.32. Incipit hoc testimonium post Chri ti aSCf'nSiOlll'm. Quemadmodum igitur oIim d!Jpl testimonium pra' . tulerat Jesu')) Job. VIII. 17, 18: "ic nUllC, in cpbtûla llostra lriple enumeratur, addito scilicet, quod nunc accesserat, testimollio Spiritul. S( quitur d · arcta i5torum conjunctione j K,u (ill"" 06 TeU; II 'IC'I, quocum confer J oh. X. 30, 38; c. XIV. 9, 10. · Vide imilt'm argumentationcm J oh. V. 33-37. c. \ III. 17, 18. 269 nia constanter in masculino. Igitur personæ indicentur, necesse est; quæ aut ipsa Trinitas sunt, ut patres multi parum convenienter in- terpretati sunt, aut homines, quorum testi- monium v. 9. a testimonio Dei distinguitur. Ubinam igitur est illud Dei testimonium, nisi \J9ElIT'" versus septlmi concessa fuerit r Ad hoc nobis respondeant, qui testes cælestes e textu tollere solent. Cetera, quæ ad firmandam paraphrasin nostram facere videbantur, lege in notis textui subjectis.* [- De versus octavi sensu, versuumque 7 et 8 transpositio- nem, quam, post Bengelium, in hac paraphrasi sequitur Schmidius, vide Epilogu". infra .dppendici subjectum.] 270 APPENDIX onSERV.t\TIONUM ßREVIORUl\I. . DE LOCI JOAN BI tJ E1JTI IN UNIVERSUM. E..r J. G. PRITII Infrod. ad Yov. 7'. p. 2i. LijJsi{e 1764.* ] JOH. V. 7, omi,sum est Iuculcntum de SSe Trinitate testimonium, in uU vindicando Millius, Jl/arlinius Gallus, [{ellnerus, aliique laborarunt; quibus TfCellsium, cruditissi- DIU01 Anglunl, addin1us 1 cujus egregiæ Vin- diciæ in Venerab.' oljii Cur. Phi]. 1'om. IV. p. 300, Latino idiom ate donatæ lcguntur, tIt et Clar. Bengeliun in A pparatu Critico ad I N. T. p. 745. qui et docte et candide de hoc oraculo disseruit. · Libri Titulus: Itztroductio in lectionem Novi Testa- menU, in qua q1tæ ad rem Criticam, llisloriam, Chron%- g;c'm, GeograJ}hiam, variat .Anti uitates, tam Sacras, quam Profanas, IJerti1JCllt, òrcviter et l1crslJÏcuc CXPOll11lltur. 2i'l Ex F. .A. LAMPII Dissertat. role I. p. 121. CLARIUS AorON personalenl in,.enirnus ] Joh. I. I. Contra nituntur quidem Socinus, POTstius, Grotius, qui doctrinam Evangelii intelligunt. Sed oculos ad solis lucem clan- dat oportet, qui non agnoscit, initium Epis.. toIæ Joannis ad initiuln Evange1ii ejus digi- turn intendere. Accedunt prædicata soli AOfQI Personali propria, qualia sunt, quod non tantuill sit auditus, sed etiam oculis vi. sus et 'lnanihus contrectatus: quod idem nonlinetur vita, et quidem æterna, qU(( erat apud ]Jatrem et conspicua facta est nobis. Conferri pot est Calovius ad h. I. ex professo Grotium refellens. Evidentissilne hue spectat in eadenl Epis- tola Cap. 'V. 7. si tantuill prius adsertum sit, boc comma non esse a manu aliena insertum, quod mare nunc non Inovemus. Quanto molimine in utramque partem disputatum sit, nemo nescit. Neque negari potest, ab oppugnantibus produci, quæ speciem insig- · FRID. ADOLPIIl LAMPE Dissertationum ad ulteriorem, Evangclii J ohallnis illustratiQnem syntagma. Amstelodami 1737. 7 9 ncm ]labcnt. Sed adhuc fortiora nobis re- quiri videntur. Facilius sane est conceptu, ,.ersum integrual ex quibusdanl Codicibus excidcre, quam iis inscri potuisse. floc cnim Tix sine fraude fieri integrum erat, cujus SU9- picione nemo nisi ex sonticis rationibus one.. randus est. Illud vero absque dolo filalo, olo casu et pura puta negligentia Librarii, evenire potuit, qui CUII1 forte inter scribenduln toIleret oculos ad illud Z fL<> triplici testin\onii Patris, Verbi, et Spiritu Sancti in cælo tcstantium) "ita ad. jecta fucrat, ut fraus aninlad\rcrti non posset, ad,-ersus fiden} alioruln olnniun1 cxcmpla- Tiuln, tan} Latinor\un, qualll Græcorurn, lce- tionCIl1 particulæ illius tanquam gCflnanalll dcfendcrc et prolllo' cre cæpit, conqucrcl1s puhlice, CUIU culpa ct fraude hæreticorulu abraSall1 a ,.ulgatis codiciblJi fuis e." Cui graYÌssiuiæ cnlulnniæ de D. Hie:onYll1o fa1- ariu, ct s. Scriptl1r fUll) interpolatore, an10- ]icnd e, ufficcrp potcrit, ('yprianulIl citassc non IBOdo ante 11 ieronYlui tClnpora, cd Arii 277 ipsius, et litern de dognlate illo (quod adeo displicet Socino) de trino et uno Deo, scri pto- ren); qui tamen hie loci, et in Epistola ad J u- baianum hane peri copen agnoscit. Interiln lui- rari subit, hane D Hicronynli Epistolam, (quæ crucem prilnum Erasmo, et dein Socino ct eju3 sequacibus figebat, quæqu non ßlodo ab ipsis, sed libris MSS. passim, et fere omnibus codicibus inlpressis antiquioribus, ct intcrpre- tunl commentariis agnita est; Et, ut distinc- tius 11aulo agan1, habetur in ßibliis Latinis quæ prodierunt Nurembergæ an. 1475. Ve- netiisan.1498. Basil. an. 1506. Lugdun. an. ]520. Paris an. 1563. Lugdun. an. ] .589. _4.nt an. 1617.) hoc nostro secu]o, quasi præstigiis quibusdam oculo3 perstrin- gentihns, prorsus disI)aruisse. U trun1 hoc ex casu, an maleficio contigcrit, dispiciant eruditi. Epistola:ru ipsan} quia brevis cst, ncque nunc dierum in promtu habetur, a})- posuisse non pigebit. "Incipit prologus in Epistolas canonicas. Non ita est ordo apud Græcos, qui integre sapiunt, fidenlque ree-- taln sectantur, Epistolarum septem, quæ ca... nonicæ nuncupantur, sicut in Ldtil1is codici.. bus invenitur; ut quia IJctrus est prinnls in ordine Apostolorulll, I}rilna sillt etiaul eju Rpistolæ in ordine cct!'rarunl. Sed sicut Evangelistas duduIn ad yeritatis lineam cor- re ÏInus, ita has proprio ordini, Ueo juvante .. 78 reddidimus. Est cninl una earUßl primd Jacobi, dn } etri, tres Johanni , et Judæ una. QlIæ si sicut ab cis digestæ sunt, ita quoque ab interpretibus fidelitcr in Latinum '\ erterentur cloquium, l1ee ambiguitatem Ie- gentibus facerent, nee sermonum sese ,"ari. etates ilnpugnarent, illo præci pue loco ubi de unitate "rrinit tis in prilua Johannis Epistola, I)ositum legimu . In qua etiam ab infideli.. 'JUS translatoribu , nlultuln erratulll esse a fidei \"critate comperimus trium tantummodo \l'ocabula, hoe est, aquæ, anguinis, et Spiri- tus, in ipsa sua editione ponentibus; et Patris Verbique, ac Spiritus testimonium omittenti. bus; in quo Dlaxime et fides catholica robo- ratar, et Patris, ac Filii, et Spiritus Sancti una divinitatis substantia cOlnprobatur. In ceteris \ ero Episto1is, quantunl a nostra alio. rUin distet editio, lectoris judicio derelinquo. Sed tu, ,.irgo Christi, Eustochium, dum a me inlpensius scripturæ vcritatcln inquiris, Dleam quodanln1odo sencctutcIll invidorum dentibus corrodcndaln exponis, qui IDa falsariuDl, cor- ruptorcmque sanctarurll pronunciant scriptu- rarulu. Sed ego in tali opere, nee æmulorum ncorum inyidianl pertinlCSco, nee Sancta cripturæ ,.eritatcm poscentibus denegabo. J. Q79 1\'1. POL I Corllpcndium Ohservationunl GERHARDI et IIA Il\10NDI ex Synopsi Crilicorunl. . VARlET AT EM hie agnoscinlus; quidam codices hnnc vcrsiculum legunt, quidanl non legunt.. Legunt llutem exelnptarin. antiquis.. sima et probatissima, t et in1prcssa ornnia præ- ter unum.t I. Codices Græci onlnes, teul- pore Hieronymi, ipso teste, in Prolog. Epist. ( anon. ad Eustochium, ubi Itunc de unilate Trini/aiis locum ah infidelibus IJatinis Inter- pretihus Olllissum queritur. Erasolus qui- dem in Resp. ad Leum suspicatur legendunl iLi esse afidelihus, &e. quod totus contextus refellit.1I Fuit autem Hieronynnls, vir doe- tissÙnus, et triul1z lingllarllm ]JerilissÙnus, qui et omnia fe1-'e ante zllum scripta Ee.. clesiasiica legit, ait Aug. ** 2. Codex Britannicus, tt cuj us ob vetustatenl tanta erat apud Erasillum authoritas, ut ex eo bune ,.ersum in præced. edit. omi sunl in seq. restitueret. 3. ( odices quo usi sunt au.. tores editionis ( ornplutensis anno 1517; de quo testatur in præfatione Ximenius Cardin. Ger. de hoc loco sect. 14. t Ger. Sect. 1 b. t IIam.. Ger. 16. II Ger. O. .. Ger. 15. tt Er. Be, Ger. , so -1 I _-\ rchiep. "rolet. a 'l'i lain laburum lJ(lrl'en. 411 eo ]Jræcipue f issø 'e rsalam, u castigatis.. sima O/llll. e:r IJarle vetuslissi"laque exem.. IJlaria, llcbræa, Græca, et Latina, pro ar chelypis halJerelnus. Ex quibus Græca ex ß .bliolllecll J at .Cllna miss sunt. 4. Codi.. ccs Laurentii ValIæ, viri diligenti , qui nul. Jam hie inter Græc. cod. discrepantiam n tat, quod tanlen facere 8olet, &c. 5. Codices l{oLerti Stephani, qui vetustissimo quosque .. Coòices diligenter conquissivit, et anno 1550, criptum edidit, in quo annota\9it,. ex 16 Codicibus eptcm tantum hune \'ersum defu- issc; sed in novcm repertum fnisse, quos et ipse seeutus cst.t His adde, quod hunc ver.. sunt citant non pauci Vetcrunl.+ Sic Cypri- anu , qui ante J.-\riun1 natunl scripsit, in tertio seculo, et anno C. 260, pro Christo lVlartyrium subiit.U Is auteln I. De Unit. Ec clesiæ, hæc habet, Dicit Dominus, Ego e Pa e unu.1l sumus; el ilerUll de Palre, et FÙio, et Spiritu Sanclo scrliJLuJn est, t hi [es Ullunl sunl. -- Sic ct Tertull. contr Praxean}, Qui Ires UTlutn Sllllt. t I t Atha- l1as. lib. ). àd TheophiluOl de unita Dictate "frinitatis. Sic et Idacius, sive Ith cius, qui · (;eT. 17. t (;t>r. ic E. ( '-'r. ] 9. IIam. II Grr. .. Ger. et Ham. t J.Jam. 281 circa RnUUD} C. 380. sub Theodosio floruit, hune locum producit contra Arianos. Sic et fIieron. (ut dictum) et Victor Uticensis, qui An. C. 490, floruit, et Fu1gentius, qui scrip.. sit circa annum Christi 504:t: Porro verba hæc casu omitti poterant vitio exscriptoris, qui cum locum descripsisset usque ad verba ilIa., å'Tl T f' Ela," 01 /L pTUpOt,.lITE , errante occulo , transire poterat ad v. 8. ubi eadem verba re- petuntur, atque ita hune versum ex incuria prætermittere. Accedit quod cum hie ver- sus vel ab Ariani subIatus fuerit, vel ab Or- thodoxis additus, II prius illud Inulto proba- bilius est... Sive enim cas'll:; hoc adscriben- dUln, proclivius erat in describendo aliquid omittere quam integranl pericopen textui in- serere;* sive dolo, credibilius est, hujus reos . fuisse Arianos quam Ortho oxos :t turn, quia major illis quam his incumberet necessitas boc faciendi, cum si hoc genuinum sit, pror- sus evertitur illorum hæresis; si yero su pposi- titium sit, doctrina 'j'rinitatis ex aliis Scrip- turæ locis luculenter probatur;+ turn, quia sæpius hac in re patefacta est fraus hæretico- rUIn, et nOlninatim Arianorum, qui alia Scripturæ loea mutilarunt, teste Anlbros. De t Ger. 21, 22, &c. llama n Ger. 43. -* Ger. ib JJ a!Il. · Ger. ib. t Ger. llam. t HaIl\o sim. Ger. 282 fide, 5. 7. ct Dc Spiritu Sancto, J. 11. Et in Socrat. Hist. Eccl. 7. 32. ct Tripart. 12. 4. eÀpressc habetur, yetcres lnterpretes jgnifi- ca se, quosdalll fuisse qui Epistolan1 hane priluanl Johannis dcprayarunt, quo in Chris- to hominem a Deo separarent. Et sane CUlIl Arian i cssen t et I n1 pcra tores, Constan ti us, Valcns, &c. ct Episcopi, qui pulsÎ5 Ortho- doxis totunl pene òrbelll occuparcnt,1I faciJe illud eITectunl da!c potuerunt.** Hunc deni- que locunl genuinunl esse constat ex tcxtus conncxionc et loci SCO})o. Scopus Epistolæ. generalis duplex est, ut liquet; I. \"crrn de Christo doctrinæ confirm tio, idquc contra ELionclll et Ccrinthuln, (qui Dictatenl Chris- ti negabant) in quo conscntiunt Iren. ad,.. hære . 3. II. Epiphan. Hieron. &c. 2. ad- hortatio ad pietateul. Ad priorclll SCOPUll1 revocatur hoc quintuIll caput, ubi hoc iUlpri- mis credendum docet, quod Jesus si C!l1.ist- us, i. c. ,.erus Del1 , Dci tie filiu , ct -rerus hOlllO, nosterque Mediator ct Salrator; quæ tria l>hrasis illa cornplectitur, ut ex nlultis hujus Epistolæ locis constat:t quæ etianl probare vo]uit Johannes per testcs ct Divinos ct hun1ano , de quibus onlnibus conjpnctilll Ger. 44. II Com. . Gt.:c. n,. Gl'r. 28. 2D. 33. 31. t Ger. 3. 3-1. 283 agit v. 6. de Divinis hoe versu 7. de humanis v.8. d einde addit v. 9. Si lestimonlum ho- '(1linum reciplmus, testimonium Dei, maJ.us est, &c.! Explicat manifeste quod d sex testibus dixerat, tres seorsim cælo, tres terræ, tribuens. Quare hie versiculus omnino mihi retinendus videtur. t Ger. 4Q. Be. of r. ... 28 c. G. KUTTNERI Co p ndiu olio · Grieshacluï In IOCUT1J I J .. 7. . SU IMA COnI I}), quæ contra hujus eom- nlatis r1J Q"OT'1T(t dis!)utat, hæe cst: J) Exstant verba ista in eodicc Græco nullo, præter 34 illun1 Dublinensem s. Mont. fortii, se. .ßritannÌeum, ad quen1 Erasnlus janl pro,"oca,.it. Non defuerunt tamcn, qui e is- tinlarent, ßritannicUlll (quem post Erasnli tenlpora nemo nlortalium ,-idit, aut uLinaln tcrrarUln lateat indicavit,) di,"crsum fuisse a uostro Dublinensi. Sed codex cst recentissi.. nus, Sæculo XV. aut XVI. scriptus. }>ræte- rea in codice Ra,.iano, qui in ßibliothec3. Re- gia Berolinensi asser,"atur, ita ut in editione Complutcnsi legitur. Sed quod ,'iri docti du- dun1 viùerunt, codicenl hunc non esse nisi apographum editionis Cornplutensis, id nOl ipsi veris ilnun1 esse deprchcndinlus, cunl librulll i tum diligentius tractarcillus, dtque CUln Bihliis C"onlplutensibus e"i parte eonfcr- remu:,. Steppanus pericopaln, de qua ùi - 285 putamus, in nullo invenit codice manu- scri pto. i) Non legitur comma septimum in edi- tionibus Erasmi prima et secunda, Aldi, Gerbelii, W olphii Cepbalæi, Colinæi, et Gr" co-Anglicana Londinensi. Nee habetur in editionìbus ,"ersionis Lutheri, quæ ipso vivo prodierunt, immo etiam multis aliis post Lutheri obitum excusis; et in versione La- tina Tigurinorum; extat quidem in versione Tigurinorum Germanica, item Castalionis, et Belgica et Anglica veteri, sed '''el uncinulis inclusum vel asteriscis notatum. Extat in lectionariis Græcorun1 recentioribus, item in editionibus versionis teutonicæ e V uIgata ante Lutheri tempora factæ. Con1plutensis editio exhibet comma septimum ita, ut comma hoc verbis &ll 01 TeEl' TO Èv fUll claudat, OCbl"O vero commate verba ista omittat. 8) Omittunt Versiones Syriacæ, nee non Arn1enica. Non inxenitur in scriptis ec- clesiarum orientaliunl, apud Jocobitas, Nes- torianos, alios: nee in Lectionario gallicano antiquissinlo a l\iabillonio edito. 4) Onlittunt patres Græei omne , quamvis antecedentia et consequentia excitent, argu- Inenta pro Trinitate c Di, initate Filii ac 986 Spiritus S. corradant, imo v. 8. ad Trinita tern applicent, aut Spirituln S. DeunI esse ex antecedentibus aut consequentibus IJrobent. Quæ vero .Bengelius aJiique invenisse sibi ,"isi sunt \.e tigia loci apud Græco initio JecH, (quæ rarissilua esse i psi fatentur) aut plane spectant ad alios locos scripturæ sacræ, aut mysticis interprationiuus ".ersus octavi procul dubioacccnsellda sunt. liabcnt taDlen Græ ci recentiores, non SOIUDl in lectionariis e vcr- sione N eogræca, sed allegavit etiam Manuel Calecas, Donlinicanus, Sæc. XI V. nledio. 5) Codiocs Latini ante s culunl X. scripti })lanc non habent, nee habebant codices ,"ul- gares eo teInpore, quo prologus galeatus con- scriptus est. Nonnulli sæculo X. et XI. ex- arati habent. In multis non legitur in textu, sed in ßlargine, vel ab carlen1 ,.cl a recen- tiore Inann adjectun1. In aliis habetur qui- den1 prologu::; galeatus, qui olni<;;.sionenJ infi. delibus translatoribus tribuit, et tamcn omit- titur dictunl. Antiquiores fere anteponunt cOlnma octaYUnl septirno. PcrIllulti po"t tes- tes terrestre"" omittunt: et hi ires unz nz Sl nt. Alii non soIulu legunt: et hi ires unUlll sunt, sed addunt præterea: z.n Christo Jesu. Alii, (præscrtin1 ii, qui in margine tantuln aut ex crnendatione demUlll habent,) aliis utun tur \'erhi atque forlnuli . 287 6) A patribus Latinis non citatur, ubi yel Jnaxime ad rem pertincret, atque onlnino ex- spectari posset. 7) Comma istud septimum præcipue, ne dicam unice, nititur testimonio, fide atque auctoritate Vigilii rrapsensis, qui fÌniente sæ.. culo quinto clare ad testes cælestes provoca- vit, libro contra Varimadum Arianum, quem assumto Idacii Clari nOll1ine scripsit. "Joannes _Evangelista ad Parthos: 1'res sunt, 'in quit, qui testimonium perhibent in terra, aqua, sanguis et caro, et tres in nobis sunt; et tres sunt, qui testimonium perhibent in cælo, Pa- ter, Verbulu, et Spiritus, et hi tres unun1 sunt." Jam de Vigilio hoc observanduln est, I) Parum laudabilenl esse hunc scriptorem, quod libellos suos sub nominibus fictis Atba. nasH, .A ugustini, Idacii, &c. maluerit in lu- cenl elnittere, quam suum nOInen profiteri. 2) Scriptionibus istis monstri a1iquid subesse. Solent enim sub variis formis recurrere. 3) Non defucrunt, qui Vigilio abjudicarent Ii. bros contra Varirnadunl, turn etianl eos ad 1'heophilum, eosque adscribcrent Idacio, sed non Claro illi, verunl alii juniori, Lernicensi Hispano. qui circa annUlll 445 floruit. Sic editores Athanasii Benedictini. Certe in his onlnibus nihil est, ubi pedelI1 tuto figere possis. 4) Plane non convcnire V igilii aIle- 8S t -I I I gationclo cum textu no trOt nee in verbis, ne in sensu. Illud ctianl: i Christo Iesu unum sunt, sensuln omnino mutate 11I1ßI0 liLer contra Varimadum discrepat etiaol a libris contra Theophil urn in recitandis dictis '''er- bis. 5) Sollemne esse Vigilio excitare hune locum ,.ariis additamentis a.uctum. 6) Alibi etianl Vigilium habere tcxtunl interpret.. nlentis deforrnatum. Post Vigilium legerunt comnla septimum 'ulgcntius Afcf, Sæc. VI. ineunte, ('assiodorus eodem fere tempore in cOlnplexionibu Alnbro ius An!'lJertu ., 1110r tuus 778. in cOlluucnt. in Apocal. I, 5, et 3, ]4. Etherius, A "umen is in Ilispania epi - copus, finicnte Sæc. 'TIll. contra Elipandum libr. I. &c. Si taln pauci, dubii, suspeeti, recentes tes- te , et argull1cnta tam levia sufficcrent ad de- monstrandam lectionis cuj usda"l )'V <1l0T-1Ta, licet obstcnt tot talnque gravia et testiclonia et argulnenta: nulluDl prorsus supercssct in rc critica ,eri falsique criterium, et textus N o\"i Tcstanlenti uni,"crsns plane incertus c' ct at.. que dubiu . Ego quidenl, si tanti es et, c:;excen- tas lectiones ab onlniLus rejcctasatque futiJissi mas rlefcndere possen), testirnonï et rationi- bus æqne nlulti atque \"a]idi , imol pluribuc; plerulllque atque validioribus, qualu sunt ea, quibus utuntur bnjus dicti patroni; nee ha 289 berent genuini textus defensores tot tantaque argumenta, quæ conatui Dleo inani opponere possent, quot quantaque fautoribus hujus dicti supra opposita sont. Ernesti epicrisis in Griesbachii lzypothesin. s. R. Ernesti artis criticæ peritissin1US iis, quæ Ven. Griesbachius attulit, addit epi- crisin bane: "Si ')'11t1!110'T ç commatis septinli e solis codicibus Græeis penderet, atque ex iis solis esset æstimanda, turn Griesbachius caus- sam obtinuisset. Sed quanquam {;odices Græei textus principatum in his rebus de.. :tiniendis tenent, tamen docti et usn cri tica- rum rerum præditi viri alia etiam adjumenta requirunt. Mihi quidem, "inquit,". maxime obstat nexus cum antecedentibus et conse- quentibus, quominus sententiæ eorum, qui hoc comma delendum esse censent, subscri- barn; nam v. 9. comparatio instituitur inter testimonium hominum et Dei ipsius, qua haud dubie ad testes illos cælestes respicit Apostolus, quorum paullo ante meminerat." E. B. N.* IV. 108. Inst. Interpr. p. 109. Doctissimus Carpzovius Theologus pariter at.. que Philologus celeberrimus, cum nuper de dissensu Criticorum nobilem hune locunl -#: Erno.,ti Bibliothera N ovissima. u '- 90 partiln fC'pudiantium partin} proLantium dj - seruissct, Illonuit, rClll in Illcdio relinquen.. daln, et nihil dcfiniendunl esse, tatuitquc, turn cos, qui dictum impugnassent, turn etiant coc:, qui ill ud defelldcre studuissent, in duo extrerna prolapso e sc; quæ scntentia V. Gric bachio di'plicuit: ,'id. N. Test. p. 236. Sed nlalifu hoc dixis e, quam illud Gries- hachii p. 326: co nn septimum lection-.. bus ab om] ibus reject.s a qz e ulilissilnis esse ncce lsend1l11l et eode,n Cllm istis nUlnero hn- bendlllll. Virulll doctissimunl, cum hæc scriberet, feryorc disputandi ra breptum fuisSÐ qui est, (]ui non scntiat? Ego quidcm contra non POSSUlll f'arpzorii Viri supra Iaudes ßIC- as positi rnodestiaul probarc, qui nelnini qui.. dent auctor suasorque e se cupit, ut hoc die- tU1l1 aliis obtrudat, yel co contra pertinacenl at1,'cr,arium utatur, nee tamcn id sit.i pro- LanduJll sUlnit, defensores hujus dicti adeo, ut V. Gricshachius contendit, olnnibus ido- uei de tituto eS5C argulIlentis. Ites non tantun1 redit ad Vigiliuu], ut V. Gricsbachi.. lIS probarc adnititur p. 2.'3.'3; sed 1 y alde pro- hahilc cst C,yprianum, imnlo ante eunl Jref!æ- 111n et fertnllianu1n hoc COlnma legis'\c. Scri pta C)ypriani auteln suut antiquiora onl- nihus codicibu8 Græci , in quibus ob Ó/LOIOTE- ^EtJ1"01l facile ontissio fieri potuit; porro flU- 291 1nerum cornu) codicunl Latinornm, qui ver- SUlll 7. Jegunt, numero corum, qùi non legunt, majoren} esse, ipse Griesbachius fatetur p. 228; acccdit tandem nexus cunl antecedentibus ct consequentibu , quo in prilnis argulncnto ad -dcfcndcndaul hujus c02nnlatis lectioncrl1 utitur S. V. Ernesti. - EI)I1"Ol IS F PILOGUS In l\IILLII senlentilun de 'l'elere Itallea '["cr. sione; et in BENGELII inl /rpret(Jtionerll versus octavi, versllumque 7 et 8 IransJJo- sitionem. AN1'IQUISSIlVIÆ Latinæ vers onis testi.. moniunl de septinlo vcrsu loci controvcrsi cst ll1axinli monlcnti ad judicandulll de \"crsus &ttJ9E1ITI 7 , quam validissilllis rationibus dcfell- dit MILLIUS, qui tamen ab Italica versione abfuisse verSUllì opinatur ante 1-'ertullianuln et Cyprianum. Ilanc l\'IILI.lI sentcntiaul arri.. puerunt CLARKJUS aliique :ìdversus dicti de lribus leslihus eæleslibus auctoritatenl, ita ut de loco actum esse yideretur. Sed salya res 292 t?:-;t. Ex. Iræcis eXlJ1J11,Zllrihlls, qnæ pcnc ('05 erLlnt, rcr u illos ..Patres auxisse Ilalical1l, ,-cr!'ionenl ccnsuit MILI IUS.* Itaquc si Græci codiccs eUlll habuerint, nihil refert utrUI11 co caruerit Latina aliqud ,'crsio, necne. At non c:trui sr ilIo LatinaI1l ycrsioncln etianl "rcrtulliano antiquiorenl ipo;el\!ILLIUS nos ccr- tiore fecit plus scnlcl in ProlegoJ)lcnsis suis, p f X. XC. hujus V 01. p. 46, t9. U nde ycro opinioncrll ua[n de ,'crsn ab Italica yctere onlis o hausit l\IiI1iu -: Ncrl1pe a ùcfcctu (JatinorUIII codicUIlJ, qLJ03 culpat .c\uctor J}ro- Jogi in <:anonicas }:pistola . ('odicc!' pro- fecto sui lelJ1/Joris cuI pat ; a1tcln, qui pcnes CUIlI crant, aut ab cu lecti fucrant. At vero non inde SCf}\litnr ah ltalica "ctere ycrsuru ahflJi e. Quippe sÎ'.c in quarto secuJo ,'ix- crit _\uctor, siyc c'\.tu aut septinl0; ex }1-'ul- gentii cl l acundi cxcrnplis constat Latinis Codici uus ali is ad fu is c, al i is non; et ex Augustino ct IIierolJynlo UHIIta" fui se corUlll tcrn pore ,"crsioncs; ex q4i !Jus vcrsioni bu x- cipi debet \"ctus Italica aù hac defectus culpa. Naln ea so/rt uso e CiC Afru5 dicit l\lilJiu , can1que ,'ersu SCptil110 anctan1 ruissc a 1"er- tulliano, ex Græcis exclnplarihus; QUJI1 · A<1locum p. 743, í..Jfi 748, huju.. v(}lumini p. 19.31, , 4 . 293 etialll ab ..J\fricanis codicibus ,,"ersumJ-am olim ante Tertullia'f4nm etiam in Latina aliarum gentium e.Templaria transiisse.* Quare si ante'Tertulliani tempus in Italica versione lectus fuisset, eos solos codices, qui penes se erant, versu allgere potuit; et in Latina adeo versione semper eum xstitisse constabit. Quod versus octayus tradit de trilJus in ter- ra lestihus, BENGELLIUS interpretatur de llomi- num testimoniis, nempe Prophelaru'ln, Joannis Bl'lptislæ, et Apostolorum: Atque hue refert noni versus p.apT1)plf Y 'Tl1JV a",, pCd'7rCdV: idque ut argumentandi ratio sit a ruinore ad majus, adeoque ut ordo versuum cum nono conve- niat, versus 7 et 8 transponit. Hæc vero inter- pretatio, et versuum transpositio, cum Apos- toli mente in hoc loco parum congruit. Hoc enin} in primis egit A postolus, ut doceret Fil- iUDl Dei rcvera in carne 'Venisse, et mortuum esse, quod negabant Docetæ. IlIud sane de- claratum fuit tribus testirr.oniis spiritus, aquæ, et sanguinis,---spiritus, quem in cruce ex- spiravit, et Patri in manus tradidit, --aquæ et sanguinis, qui e latcre profluxit. ßæc 'At Confer l\lillii Prolegomena p. LIX. LX. XC. hujus V olumiuis I). 46_ 49. ,.9 Christi hunlanitatis testinlonia sic tradun- fur b Evangelistis, Luca XXIII. 46. ITa- 'TE , EIÇ XElpaç