Skip to main content

Full text of "Diccionario espanol-bisaya para las provincias de Sámar y Leyte [microform]"

See other formats 


fr-S  f  ?l*£' 


k/ 


$* 


fe 


GIFT 
HORACE  W.  CARPENTIER. 


3ÉaÉL&ÉÉi&lfc£££i 


,.i..  ^m; 


DICCIONARIO 

ESPAÑOL  -  BIS  A  Y  A 

PARA  LAS  PROVINCIAS  DE  SAMAR  Y  LEYTE, 

COMPUESTO 

POR   EL 

M.  R.  P.  Fr.  Antonio  Sánchez  de  la  Rosa, 


RELIGIOSO   FRANCISCANO. 


CORREGIDO  Y  AUMENTADO 


POR    EL 


R.  P.  Fr.  Antonio  Valeriano  Alcázar. 


DE    LA    MISMA  ORDEN. 


^JTERCER^DICIÓN^^ 


MANILA 


IMP.  Y  LIT.  DE  SANTOS  Y  BERNAL 
Echagüe,  329-331,   Santa  Cruz. 

1914. 


-  r 

«i. 


<a¿- 


J¿@ 


Es  propiedad  de  la  Provincia  de  San  Gregorio  Magno,  de  Religiosos  Franciscanos  en  las  Islas  Filipinas. 


*«> 


m  ,¿ 


j 


7/7  fr 

A  modo  de  prologó ;  ^  '     OF  s^f//d 

Para  saber  apreciar  la  utilidad  de  una  obra  cualquiera,  preciso  es  cono- 
cer á  fondo  las  ventajas  y  beneficios  que  puede  reportar  á  la  sociedad  para 
la  que  se  escribe.  Bajo  esta  consideración,  no  dudamos  afirmar  que  los  Dic- 
cionarios Español-Bisaya  y  Bisaya- Español,  escritos  y  publicados  por 
el  M.  R.  P.  Fr,  Antonio  Sánchez  de  la  Rosa,  franciscano,  hijo  de  la  Provincia 
de  San  Gregorio  Magno  de  Filipinas,  son  obras  de  utilidad  incalculable,  de 
ventajas  indiscutibles,  é  inmensos  beneficios.  No  es  nuestro  ánimo  dar  mérito  á 
quien  no  lo  tiene,  ni  rendir  culto  de  admiración  á  cualquier  escritor,  nada  más 
que  porque  escribe;  al  elogiar  dichos  Diccionarios,  creemos  rendir  culto  á  la 
verdad,  pues  quien  bien  considere  la  constancia,  los  trabajos,  los  desvelos 
y,  sobre  todo,  el  amor  del  referido  Padre  á  la  literatura  bisaya,  no  podrá 
menos  de  convenir  con  nosotros  en  que  tal  constancia,  trabajos,  etc.,  hacen 
al  Autor  acreedor  á  la  eterna  gratitud,  no  sólo  de  las  provincias  de  Samar 
y  Leyte,  sino  de  todo  filipino,  amante  del  bien  general  de  su  país.  Porque 
no  se  trata  de  una  obra  cualquiera,  de  un  libro  ex  libris,  de  los  muchos  que 
corren  en  la  república  literaria  como  ejemplares  heterogéneos,  á  los  que 
muy  bien  se  les  puede  aplicar  aquello  de  e  pluribus  unum;  se  trata  nada  me- 
nos que  de  una  creación,  si  así  puede  decirse,  pues  sabido  es  que  los  Dic- 
cionarios Español-Bisaya  y  Bisaya-Español,  únicos  en  su  género,  son 
obras  exclusivamente  propias  del  virtuoso  é  infatigable  escritor  bisaya,  P.  Sán- 
chez. El  mismo,  con  una  sencillez  propia  de  las  almas  grandes,  que  su  gran- 
deza ignoran,  nos  lo  dice  sin  faltar  á  la  humildad  que  le  caracterizaba,  antes 
al  contrario,  con  tales  palabras  se  expresa,  que  revelan  muy  bien  el  bajo  con- 
cepto que  tenía  formado  de  su  obra.  Dice  así:  "Querido  lector:  el  presente  Com-  > 
pendió  Bisaya-Español  es  producto  de  mi  estudio,  desvelos  y  constancia. 
El  modo  de  que  me  he  valido  para  formar  el  presente  Compendio,  es  el  si- 
guiente: Cuando  yo  oía  algún  término  bisaya,  lo  apuntaba,  con  la  traducción  al 
castellano,  que,  según  mi  parecer,  tenía,  informándome  después  y  tomando  datos 
al  efecto,  y  de  esta  manera  formé  varios  apuntes  ó  borrones.  Ahora,  si  yo  no  he 
sabido  dar  á  cada  término  su  verdadera  y  genuina  significación,  mía  es  la  culpa." 
<¡Se  quiere  mayor  modestia  en  un  escritor,  que  compuso  sus  obras  después  de 
treinta  años  de  permanencia  continua  en  las  provincias  de  Samar  y  Leyte?  Con 
verdad  puede  decir  á  continuación:  "mas  estoy  bastante  seguro  que  todos  los 
términos  que  se  hallan  en  esta  obrita,  los  usa  el  bisaya....."    (i) 

No  obstante  el  mérito  indiscutible 'de  tales  obras,  nos  ha  parecido  conve- 
niente, por  lo  que  respecta  al  Diccionario  Español-Bisaya,  suprimir  en  la  pre- 
sente edición  ciertas  palabras  que  sólo  se  usan  en  ciertas  regiones  ó  provincias 
de  Castilla,  como  también  las  anticuadas,  porque,  creemos,  que  tales  palabras, 
no  sólo  son  innecesarias,  sino  que  se  prestarían  á  engendrar  confusión,  y  hasta  se- 
rían ininteligibles,  á  veces,  á  los  filipinos  que  se  propusieran  aprender  el  hermoso 
idioma  de  Cervantes,  valiéndose  de  este  Diccionario.  En  cambio,  hemos  aumen- 
tado otras  usuales  y  generales  en  la  literatura  castellana,  procurando  traducirlas 
al  bisaya  del  mejor  modo  posible.  Si  hemos  acertado  ó  no,  juzgúelo  el  lector,  á 
quien  podemos  asegurar  que  si  la  intención  bastara  por  sí  sola,  nuestro  trabajo 
sería  el  más  perfecto  y  acabado,  debido  á  la  que  nos  ha  llevado  á  corregir  y  au- 
mentar los  Diccionarios  del  M.  R.  P.  Fr.  Antonio  Sánchez  de  la  Rosa. 
EL  CORRECTOR. 

(f)     Al  Lector.     Diccionario  Bisaya-Español.  Edic.  del  1895. 

523026 


EXF£$CÁQÍ$M  pE  LAS  PRINCIPALES  ABREVIATURAS 


adg.  .   .   .   .  . 

adj. 

adv  ..... 
adv.  de  af\r. 


Activo. 

Adagio. 

Adjetivo. 

Adverbio. 

Adverbio  de  afirma- 


ción. 

adv.  de  neg.  c.  L  t.  Advertir  de  nega- 
ción, cantidad,  lu- 
gar, tiempo. 

art.  .  . Artículo. 

Art.   y  Ofi.  .   .   .  Artes  y  Oficios. 

Carp Carpintería. 

Cir Cirugía. 

Com.  ó  com.  .  .  .  Comercio  ó  comer- 
cial. 

expr Expresión. 

f.ófem Femenino. 

fam Familiar. 

fig Figura. 

fr. Frase. 

genit. Genitivo. 

Geag. .......  Geografía. 

Geom Geometría. 

Gram. Gramática. 


Hist.  .   . 

indet.  .  . 
interj.  .  . 
interrog. 
loe.    .   .   . 


m.  . 

Mar , 

Mal 

Med 

Mit 

mod.  adv.  óadv.m. 


Mont.     . 
Mus.   .   . 
num.  ord. 
pat.  .   .    . 
//.... 

A  A  •  • 

poes.  .  . 
prep.  .  . 
pTQnom. 
r.  recip. 
Teol.  .  . 
térm.  .   . 


Historia. 
Indeterminado. 
Interjección. 
Interrogativo. 
Local  ó  locución. 
Masculino. 
Marinería. 
Matemáticas. 
Medicina. 
Mitología. 

Modo    adverbial    ó 
adverbio  de  modo. 
Montería. 
Música. 

Numeral  ordinal. 
Partícula. 
Plural. 

Participio  pasivo. 
Poesía. 
Preposición. 
Pronombre. 
Regular,   recíproco. 
Teología. 
Término. 


vid.  ó    Vid* Véase. 


...lililí  .HJIJJUPil'l.^'j,, 


DICCIONARIO 

HI8PANO-BISAYA 

DE  LAS  PROVINCIAS  DE  SAMAR  Y  LEYTE, 


» 


A.  Primera  letra  del  abecedario  castella- 
no, y  de  las  vocales.  Siyapa  nga  letra  san 
abecedario  nga  quinatsila,  ug  san  mga  si- 
nisiring  nga  mga  vocal. 

A.  prep.  Sa,  san.  Denota  el  cumplimien- 
to de  la  acción  del  verbo,  y  esto,  ya  pre- 
ceda á  nombres,  ya  á  otros  verbos  en 
infinitivo.  Naasoy  san  nasusugo  san  verbo 
ug  ini,  bisan  cún  magoona  siya  sa  mga 
nombre,  cún  sa  iba  nga  mga  verbo  sa 
infinitivo,  v.  g.  Respeta  á  los  ancianos. 
Pagtahud  ca  sa  mga  tigurang.  Me  enseñó 
á  leer.  Guintutduan  acó  niya  sa  pagbasa. — 
Indica  la  dirección  que  lleva  ó  el  término 
á  que  se  encamina  alguna  persona  ó  cosa. 
Naasoy  san  tadong  cún  ngain  an  tinatadong 
san  tauo  cún  iba  pa,  v.  g.  Voy  á  Roma. 
Macadto  acó  sa  Roma.  Voy  á  palacio. 
Macadto  acó  sa  palacio.  Llevo  esto  á  tu 
padre.  Guindadara  co  ini  sa  imo  amay. — 
Determina  el  lugar  ó  tiempo  en  que  suce- 
de alguna  cosa.  Naasoy  san  lugar  cún 
tiempo  bá  nga  igtututuman  sin  ano  man. 
Le  cogieron  á  la  puerta.  Hindac-pan 
siya  sa  puerta.  Firmaré  á  la  noche.  Pipir- 
mahan  co  onina  san  gab-i. — Determina  así 
mismo  la  situación  de  personas  ó  cosas. 
Naasoy  man  san  hinmumutangan  san  tauo 
cun  iba  pá.  A  la  derecha  del  rey.  Sa  too 
san  hadi.  A  oriente,  á  occidente.  Dapit  sa 
casirangan,  sa  calondan. — Nota:  la  prepo- 
sición á  se  suple  asimismo  en  el  dialecto 
bisaya  con  las  partículas  que  respectiva- 
mente entren  en  la  formación  de  los  ver- 
bos; y  en  los  numerales  con  la  partícula 
tag  antepuesta,  á  la  que  se  antepone  algu- 
nas veces  sa  ó  sin.  Nangangabayo  sira.  Van 
á  caballo.  Nagabactas  sira.  Van  á  pié.  Ti- 


nagan  cami  sin  tag  caruhaan  capisos.  Nos 
dieron  á  veinte   pesos. 

AB 

Abab.     m.    Bariga    nga    moros     sa  mga 

pagsacay. 
Ababa.  /.  Banua  nga  amapola. 
Ababol,  m.  Banua  nga  amapola. 
Abacá.     ;//.     Abacá.— Caabac-han—  Aba- 
cá tejido.  Garas,  guiñaras,  cubal;  balong. — 

Abacá  fino.— Nahot—  Abacá  dispuesto  ya 

para  tejer.  Dogoton.— Abacá,  ó  sea   fruta 

del    abacá.    Agotay.— Abacá  muy  blanco. 

Samoro.— Grueso  y  recio.  Biquil. 
Abacería.  /  Tendahan.— Tianggui,  tiang- 

guian. 
Abacero,    ra.  m.   y-  f.    Paratienda,    pa- 

rabaligtiia  sin  suca,  lana,  isda,  ug  iba  pá. 
Abacial,     adj.  An  tungud  ó  cañan    abad 

nga  ponoan.— m.  An  tungud  ó  cañan  san 

pageaabad. 
Abad.  m.    Ponoan  san  mga  monjes. 
Abadejo,  nu  Isda  nga  abadejo.    Tansi  nga 

abadejo. 
Abadengo,  ga.  adj.  An    tungud  ó  cañan 

pagea-abad.— m.     An     tungud     ó     cañan 

abad,  an  manggad,  an  mga  tuna,   etc. 
Abadernar,     á    Mar.    Pagpacarig-on     ó 

paghigot  sin  mga  pisi. 
Abadesa.   /.    Ponoan  nga  babaye  sa  mga 

binocot. 
Abadía.    /.    Pageaabad,     pageaponoan.— 

Singbahan,   balay    san    abad.— Mga  tuna, 

Manggad  san  abad. 

Abadiato. '  m.  Pageaabad. 

Ab  Aeterno.  loe.  avd.  ¿ai.  Tican  sa  ca- 
guihaponan.— Tican  sa  cadugayan  cún  sa 
dugay  ná  nga  tiempo,  ticang  san  tinicangan 
nga  uaray  tinicangan. 

Abajadero,  m.  Baquilid. 


6 


,;,.AB 


Abajaría  cabeza:  Tbhgbtí,'  dongo  tamod, 
docó.    Hacer  reverencia.   Pagdoco. 

Abajar  los  pantalones,  etc.  Lusdac, 
paghubo  sin  sarual. 

Abajarse,  Humillarse.  Caob,  pag  obo, 
pagpaobos. 

Abajarse,  Inclinarse.  Yocbó,  caób. 

Abajeña,  flo.  adj.  Tauo  nga  taga  baybay. 

Abajo,  avd.  1.  Sa  obús. — Sa  ilarum. — Sa 
sirong,  sa  ingud. 

Abalado  da.  adj.  Lagtuc;    bucagan. 

Abalanzar,    a.  Patimbang. 

Abalanzar,  a.  Pagticuang. — r.  Curahao; 
curamag;  curamhag;  dagpa;  damhag;  dam- 
lag;  daphag;  dasmag;  sarapoc;  damag. 

Abalanzarse  el  perro,  pagondoc. 

Abalar,  a  Pagcayabcayab. 

Abalear,  a  Pagháha,  pagpacpac,  pagpalid 

sa  hangin. 
Abaleo,  m.  Pagháha,  pagcaháha. 
Abalienar.  a.   Omaya,  paomaya. 
Abalorio,    m.    Baga  cuentas;    totohogon: 

dao  liso    nga  salamin. 
Aballestar,   a.  Mar.    Pagbotong;  pagtisar; 

paghogot. 
Abandalisar.  a.  Pagpaalsa  sa  mga  tauo. — 

r.   Pagalsa,  rimoc. 
Abanderado,  m.  Paradara   sin  bandera. 

Abanderamiento,    m.    Pagcarauat    sin 

bandera. 
Abanderar,  a.  Pagcarauat  sin  bandera. — 

Pasacop  sa  bandera  sin  lain    nga    guinha- 

dian. 
Abanderizador,  ra.  adj.  Macarimoc,  ma- 

casamoc. 
Abanderizar,    a.  Pacarimoc,  pacasamoc. 
Abandonamiento,    m.    Pagbaya;    pagca- 

baya. 
Abandonar,  a.  Pagbaya. — r.  ji.    Pagraut 

sin  pamataasan. 

Abandonar  las  aves  á  sus  pollos.  Ta- 
rín. 

Abandonar  al  compañero.  Tarocso. 
Abandonar  el  caracol  su  concha.  Ho- 

lua,  huralua. 
Abandono,  m.  Pagbaya;  pagcabaya. 
Abanicar,     a.     Pagpaypay;     pagpahpah; 

pagcuyab;  pagapayud. 
Abanicazo.  m.  Pagdabal  sin  paypay;  pag- 

dabal  sin  pahpah. 
Abanico.,  m.  Payp'iy;  pahpah,  cuyab,   apa- 

yud. 
Abaniqueo,  m.  Pagpaypay  sin  ag  sub;  pa- 

maypay. 
Abaniquero,  ra.  m.  y  /.  Parahimo  sin  mga 

paypay. — Parabaliguia    sin  mga   paypay. 
Abanto,  adj.  Todo  ngamailao. 
Abanto,  m.  Tamsi  nga  masugad  sin   banug. 


AB 

Abaratar,    a.  Pagiban,  pagtoros  san  bale. 
Abarca.  /.  Sapin  nga  anit  nga    uaray  pá 

gamusa. 
Abarcado,  da.    adj.   An   may   sapin  nga 

anit  nga  uaray  pá  gamusa. 
Abarcador,  ra.     adj.    Mangongonmol.— 

Mangan  gac  us. 

Abarcadura.  /   Cacomol,  pagcacomol. 
Abarcamiento,  m.  Cacomol,  pagcacomol. 
Abarcar,    a.    Pagcomol;     paggamal  — fig. 

Sarangapan.— fig.    Pagacos;  paghorot;   ca- 

ba.— Mont.   Pag   libut.— fig.    Pag    loob.— 

Quien  mucho   abarca,    poco-  aprieta,    ref. 

An  buot  magidadamo,  nauauarayan  lugud. 
Abarcar  el  cuerpo,  v.  Cop  cop. 
Abarcar  mucho,  v.  pag  acop.  acop. 
A  barcia.   Med.    daco   gud    nga   gutum. 
Abarcón,   m.    Baca   baclao     nga     puthao 

nga  gamit  sa  mga    coche. 
Abarloar,  a.  Mar.  Pagpaharani;  pagdooc 

cun  dao  sacayán. 
Abarquillado,  da.  adj.  Liniliquid. 

Abarquillamiento,  m,  Pagliquid. 

Abarquillar,  a.  Pagliquid. 

Abarracarse,  r.  Pagsolod,  pagsirong  sa 
mga   payag. 

Abarraganamiento,  m.  Pagcamansebado. 

Abarraganarse,  r.   Pagmansebado 

Abarramiento,  m.  Pagbatac  sin  macosog. 

Abarrancadero,  m.  Calagayan,  (cala- 
guian),  lubugan,  halbo,  cahalboan;  calo- 
yonloyonan.-— fig.  Caolangan,  cacurian,  ca- 
taragman. 

Abarrancar,  a.  Paghimo  sin  mga  cahal- 
boan.— Holog  sin  caholboan. — Pagpalagay 
san  tuna.— Mar.  Pagbara,  pagsanglad  an 
sacayán    sa    hanang    ctin    sa  baras    bá. 

Abarrar,  a.  Pag   batac    ngá    macosog. 

Abarrisco,    avd.  m.  Tigda,  sin   tigda. 

Abarrotar,  a.  Pagpadlong,  pagpacarig-on 
sin  mga  barrote. — Mar.  Pagsiol. — Pagsi- 
go. — Pagsangal . — Pagbangil . 

Abarrote,  m.  Mar.  Igsasangal;  igsisiol; 
ibabangil. 

Abarse,  v.  Iuas,  isol. 
Abastadamente.  avd.  m.  Damo  gud,  ora 

ora    sin  damo. 
Abastamiento,  m.  Cadamo.,  pagcadamo. 
Abastante,  adj.    Damo.— Angay,   igo. 
Abastanza.    /     Cadamo,    pagcadamo. — 

adv.  c.    Sadang,    casadangan   gud. 
Abastar,     a.    Pagtima,     pagandam;    pag- 

sangcap. — n.    Sadang. 
Abastecedor,    ra.  adj.   Maninigayon. — s. 

Paratima,  Paraandam. — Parabaliguia. 
Abastecer,  a.  Pagtima,    pagandam,    pag- 

sangcap  sa  manga  quinahanglan. — Pagba 

liguia. 


AB 

Abastecimiento,    m.    Pacatima,     pagca- 

sangcap.— Catima,    casangcap. 
Abastionar,  a.  MU.     Pagcota   magsugad 

sin  baluarte;  paghimo  sin  manga  baluarte 

cay  pagpacarig-on. 
Abasto,  m.  Caraónon,  pagtima  sin  manga 

caraónon. 
Abatanar,  a.  Pagbayo,  pagpilpig  sin   gé- 
nero, sin   dogoton  nga  abacá.— Pagbunal. 
Abate,  m.  Tauo  nga  nacarauat  san  manga 

orden  nga  menores,  ug  halipot  an  iya  biste: 

inter j.  iuas  ca  dida. 

Abatidamente,  adv.  m.  Sa  pagpaobus 
gud. 

Abatido,  da.  adj.  Obús,  macalolooy,  ta- 
ramayon. 

Abatimiento,  m.  Paglugus;  pagdaug.— 
Paglugus;  padaug.— Camaluya  —  Pagpao- 
bus. 

Abatir,  a.  Pagdaog.— Daugdaug.— v.  Pa- 
daog.— Paobus.— Quigpos.— Pagpaobus.— 
Pagta.mRy.-Mar.  Pagiban  san  cadaco  san 
mga  bariles  etc.—  Mar.— Palid,  in  pinapa- 
lid  an  sacayán. — v.  Habobo  an  paglupad 
cúndao    banug. 

Abdicación.  /  Pagbaya,  pagpahucas  sin 
catungdanan.— Carig-onan  san  pagbaya  ó 
pagpahucas    san   catungdanan. 

Abdicar,  a.  Pagbaya,  pagpahucas  sin  ca- 
tungdanan. 

Abdomen,  m.  Tiyan. 

Abdominal,  adj.  Ang  tungud  ó  cañan 
tiyan. 

Abecé,  m.  Abecedario.— /¿-.  Pagticang  pá 
lá  sin    pagaram. — No   entender    el    abecé. 

fr-  fig>  y  fam.    Tapang   caopay, 

Abecedario,  m.  Ang  mga  letra  a.  b.  c. 
etc. 

Abedul.  ;//.  Cahuy  nga  abedul. 
Abeja.  /  Potiocan. — Lig-uan;    quiuot. 
Abejas  que  hacen    casa    en    tierra.     Buli- 
ganay. 

Abertura    entre     tabla  y    tabla:  Tanghal 

tocal.  * 

Abertura    de    faltriquera.  Liap.   Liang. 
Abejar,  ;//.  Potiocan.— Odian. 

Abejarrón,     m.    Buyog.— Alingboboyog; 

—  buliganay. 

Abejarruco.  m.  Tamsi  nga  madaguit  sa 
mga    potiocan.     Tauo    nga    taramayon. 

Abejera.  /  Potiocan.—  Odian.— Tanum 
nga  itarambal. 

Abejero,  m.  Tag-ada  sin  potiocan.— Tam- 
si   nga  madaguit  sa   mga  potiocan. 

Abejón,  m.  Potiocan  nga  lalaqui.— Buyog. 
Paiyac. 
Abejorro,  m.  Buyog;    alingbubuyog, 


AB  •       7V 

Abejuelá.  /  Potiocan   nga   gutiay  pá;— 

Poropotiocan. 
Abejuno,  na.  adj.  Potiocanon;  an  tungud 

ó  cañan   potiocan. 
Abel  mosco,  m.  Banua  nga  abelmosco. 
Abella.  /.  Potiocan. 

Abellacarse,  r.    Pacalorong,  pacatapang, 
Abellar.  m.  Potiocan. 
Abellero.  m.  Tag-ada  sin  potiocan. 
Abellotado,  da.  adj.  Binonga. 
Abenuz.  m.  Bantulinao. 
Abeñola.  /  Piroc. 
Abeffula.  /  Piroc. 
Aberengenado,  da.  adj.  Tinarong;  ma- 

sugad  sin  tarong. 
Aberración.  /  Baga  catuyao.— Pagsala, 
pagsayop,    an  hunahuna  cún  an  mga  ba- 
latian. 
Abertal,  adj.  Tuna  nga  madali   ó   masa- 
yon  mabutac. 
Abertura.  /.  Pagabre;  pagocab;  pagocang. 
— Loho,  calohoan. — Lungag,  calungagan. 
— Cabutacan. — Gutac,     cagutacan. — Casu- 
guran— .Gaha;  uanguang;    gahab:    gahac, 
gahacgahac;    guha,  guihaguiha;  luad,    ca- 
luaran;  liac,  caliacan. — Sima   sin   harigue. 
— Inaabquilan    cún  dao    sacayan — Duliat, 
caduliatan. 
Abestiado,  da.  adj.  Minananap;  masugad 

sin   mananap. 
Abestola  /  Icacaros  san  tuna  nga  nadocot 

san  arado,  etc. 
Abetal  m*    Caabetohan,   mga    cahuy    nga 

abeto. 
Abete,  m.  Cahuy  nga  abeto. 
Abetinote,  m.  Taguc  sin  cahuy  nga  abeto. 
Abeto,  m.  Cahuy  nga   abeto. 
Abetuna.   /.    Saringsing    sin    cahuy    nga 

abeto. 
Abetunado,  da.  adj.   Masugad  sin  betún. 
Abetunar,  a.  Pagbuli;  pagpintar  sin  betún. 
Abey.  m.  Cahuy  nga    abey. 
Abiar.  m.  Tanum  nga  mansaniya. 
Abierta.  /  vid.  Abertura. 
Abiertamente,  adv.  m.    Dayag    caopay, 
sayud  gud. — Sin  uaray  pagtago  nga  ano  lá. 
Abierto,  ta.  p.  p.    Inabrihan,    inocangan. 
— Binuca. — Binuclad. — Patag,    uaray    mga 
buquid. — Uaray  mga  caolangan;  uaray  ma- 
cacaolang. 
Abierto  de  piernas.  Bicangcangan. 
Abietino.  m.  Taguc  sin  cahuy  nga  abeto 
Abigarrar,    a.  Pagborocboroc— Pagcalat- 

cat. 
Abigeato.  ;«.  Pagcauat   sin    mga    hayup. 
Abigeo,  vt.  For.  Macauat  sin  mga  hayop. 
Abigero.  a.  Macauat  sin  mga  tíayop. 
Abigotado,  da.  adj.  Bongoton. 


8 


AB 


Ab  initio.  loe.  adv.  lat.  Ticang  sa  tinica- 

ngan. — Maiha  ná. 
Ab  i  íl  test  ato.   loe,    adv.    lat.   Uaray  pag- 

testar. 
Ab  IratO.  loe.  dav.  lat.  Sa  pageasina  gud. 
Abismal,  adj.  An  tungud  ó  cañan   calhi- 
ladman. — An  tungud  sa  infierno. 
Abismar,  a.  Pagholog   sa    cahiladman. — 
fig,   Paobus. — fig.  Pagpaobus. 
Abismo  m.    Cahiladman. — Infierno. 
Abitaque.  m.   Guipat. 
Abitar,  a.  Mar.  Paghigot. 
AbisCOChado,  da.  adj.  Masugad  sin   bis- 
cocho. 
Abjuración  /  Pagpahauli  cün    pagsumpa 

nga  pagbaya  san  mga  casaypanan  nga  pa- 
tuc  san  toloohan  nga  católica. 
Abjurar,  a.  Pagpahauli  cún  pagsumpa  nga 

pagbaya  san  mga  casaypanan    nga   patuc 

san  toloohan  nga  católica. — Pagbasul  cün 

pagpahauli   san  guinsumpaan    nga  sayop. 
AblacaciÓn.  /  Pagocab  ug  pagagbon    an 

tuna  san  pono  san  cahuy  cún  tanum. 
Ablación.  /.  cir.  Paglaplap;  paghilap;  pag- 

bulag  cún  pagotub  bisan    ano  nga  bahin 

san  lauas. 
Ablact ación.  /.  Palutas,  diri    ná    pasoso. 
Ablactante,  adj.   Macacalutas. 
Ablactar,   a.  Paglutas. 
Ablandabrevas,  com.  fig.  y  fam.  Tauo 

nga  uaray  polos. 
Ablandador,  ra.  adj.  Macacahomoc,    ma- 

cacayomo   macacalomo;    macacayono. 
Ablandadura.  /.  vid.  Ablandamiento. 
Ablandahigos,   com.  jig.    y  fam.   Tauo 

nga  uaray  polos. 
Ablandamiento,  m.    Cahamoc,    cayomo, 

calomo,  cayono;  pagcahomoc,  etc. — Cama- 

homoc,  camayomo,  camalomo,  camayono; 

pageamahomoc.  etc. 
Ablandante,  p.  a.  Macahomoc,    macayo- 

mo  macalomo,  macayono. 
Ablandar,  a.  Paghomoc,  paglomo,  pagyo- 

mo,  pagyono,  pagyonoyono,  pagbánug. — 

Pagpahomoc,pagpalomo,  pagpayomo  pag- 

payono — jig.     Pagiban    san     casina,    etc. 

— Pagaramaran.  —  Cornos,     comoscomos; 

hanog. — Pagabo  cún    dao  cubal. 
Ablandativo,  va.  adj.  Macacahomoc,  ma- 

macacayomo,  macacalomo,   macacayono. 
Ablandecer,  a.  vid,  Ablandar. 
Ablano,  m.  Cahuycahuy   nga  abellano. 
Ablativo,  m.  Icaunum  nga  caso   san  de- 
clinación. 
Ablución.    /    Paghugas, — Pamusa;    pag- 

hinsao. — Paghunao. 
Abnegación.  ,.   Pagbaya   nga    ticang  sa 


AB 

buot     san    mga     cairib-gon    ug    iba   pá 

man. — Pagpaobus. 
Abnegar,  a.  Pagbaya,  pagdiri    nga  ticang 

sa  buot   san  mga   cainb-gon  ug  iba  pá. — 

r.  Paobus. 
Abobado,  da.    adj.  Baga  lorong,   dongo, 

culang-culang,  bongug. 
AbobamientO.    m     Calorong,   pagcaloro-  , 

rong;    cadongo.   pageadongo;    caculangcu- 

láng,  pagcaculangculang;    pageabongug. 
Abobar,    a.  Pacalorong;  pacadongo;  paca- 

bongug. — r.  Lorong;  cuJangculang;  dongo; 

bongug. 
Abocación.    vid.  Abocamiento. 
Abocamiento.  ;;/.  Pagpang-it;  pageapang- 

it. — Pagp  aliaran  i. 
Abocar,     a.      Pagpang-it. — Pagbangga. — 

Pagharani,    pagdooc. — n.   Mar.   Pagharani, 

pagtiticang  sin  pagsolud  sin  sabang,  casu- 

guran,  pondohan,    etc. 
Abocardado,    da.    adj.    Haluag  an   baba 

ó  ganggang. 
Abocardar,    a.    Pagpapahiluag    an  baba, 

ganggang,    loho,  etc. 
Abocinado,    da.    adj.     Haluag  an    gang- 
gang sin   arco  sa  luyo  la. 
Abocinar,    n.  fam.    Hipacolob,    pagpaha- 

taas,   pagpahiluag. 
Abochornar,  a.     Paso,     alindanga. — fig. 

Pagpacaalo. — r.  Pagcalaya  an  mga  tanum, 

etc. 
Abofeteador,    ra.  adj.  Matampalo;     nía- 

tampaling. — s.     Paratampaio;     paratampa 

ling,  paraapling. 
Abofetear,   a.  Pagtampalo;  pagtampaling, 

pagapling. 
Abogacía.  /  Pagcaabogado,   catungdanan 

sin  abogado. — fig.  Pagcacamanabang. 
Abogable.    ad.   sandang  tabangon. 
Abogada,  f   fig.   Mananabang,   magaram- 

pó,  mangangaco,  paraogop,  mamumulig. 
Abogado,  m.  Abogado.—^.  Mananabang, 

magarampo,   mangangaco, .mamulig  etc. 
•Ahogador.    ;;/.    An    sinusugo    sin    pagpa- 

tauag,  paradapit. 
AbogamientO.  m.    Pagtabang,    pagbulig, 

panabang. 
Abogar.      n.    Pagtabang,    pagbulig,    pag- 

tambulig.  Pagpangaco,  pagpangogup. 
Abohetado.  da.  adj.   Nahubag;   hinubag. 
Abolengo.   ;;/.    Guinicanan. — for  BiJin. 
Abolición.  /'  Pagpaondang,  pagdiri,  pag- 
baya san   daan  nga  sugo.,  batasan;  etc. 
Abolicionista,  s.  An  maruyag    nga   ma- 

cuha  ná  an   pageaoripon. 
Abolir,  a.  Pagpaondang,  pagdiri   pagbaya 

san  daan  nga    sugo,    batasan,    etc. — Pag- 

papara. 


AB 

Abolongo.   ni.  vid,   Abolengo; 

Abolorio.    m.  vid.  Abolengo. 

Abolsado,  da.  adj.  Masugad  sin  bolsa. 
Coros  coros  fig.   Borobolso,  conot  conot. 

Abolladura.  /  Gopoc;  tomboc. 

Abollar,  a.  Gopoc;  tomboc;  pil-ooc;  piuoc. 

Abollonar,  a.  Pagpatomboc— n.  Bot.Pa- 
naringsing. 

Abominable,  adj.  Durum-tan,  tacús  pag- 
dum-tan. 

Abominablemente,  adv.    m.  Pagdomot 

gud. 

Abominación.  /.  Cadomot,  pagcado 
mot. — Pagpasipara. — Cadorum-tan. 

Abominar,  a.  Pagdomot. — Pagpasipara. — 
Paglicay  san   mga  maraut.  Pagmaraut. 

Abonable,  adj .  Sadang  pagpacaopayon. — 
Sadang  pagmatuoron. — Sadang  pagpia- 
ran. — Sadang   pagbaydan. 

Abonado,  da.  adj.  Sadang  tapuran,  sa- 
dang piaran. — m.  y.  /.  An  nagbayad  ná 
guidaan  cün  sa  pagtambong  sa  mga  tea- 
tro, etc. 

Abonador,  ra.  adj.  Mapiar. 

Abonamiento,  m.  Pagpiar;  pagpacaopay. 

Abonanza.  /  Camalinao. 

Abonanzar,  n.  Linao.— Hurao. 

Abonar,  a.  Pagpiar.  Pagpacaopay. — Agr. 
Pagabono,  pagagbon. — Pagbayad. 

Abonaré,  m.  Carig-onan  basi  mauaray  ca- 
curian     san  pagbayad. 

Abondadamente.  adv.  m.  Damo  gud. 

Ahondado,  da.  adj.  Damo. — Manggaran, 
mahura. 

Ahondamiento,  m.  Cadamo,  cahura. 

Abondar.  n.  Damo;  dagma,  paghura  pag- 
damo. 

Abondo.  m.  Cadamo. 

Abondo.  adv.  m.  fam.   Damo  gud. 

Abondosamente  adv.  ai.  Damo  gud.  etc. 
etc. 

Abondoso,  sa.  adj.   Damo. 

Abono,  m.  Pagbayad. — Abono  nga  mao 
an  iguinaagbon  sa  tuna. 

Aboñón.  m.  Aguian  san  tubig.. 

Abordador,  ra.  adj.  Mabangga.— Ma- 
songgo. 

Abordaje;  m.  Mar.  Pagbangga. — Pagsong 
go« — Pagtoles, 

Abordar,  a.  Pagbangga. — Pagsonggo. — 
Paghapit.  pagdoong  sa  doroongan.  sa  pon- 
dohan,  etc. 

Abordo,  m.  Mar.  Pagbangga. — Pagsonggo. 

Abordonar.  n.  Pagsongcud,    pagtongcud. 

Aborigen,  adj.  Dinhianon,  dinhion  tu- 
minongnong. 

Aborrachado,  da.  adj.  Pula  caopay,  ba- 
ga inhubog  hubog. 


Áñ  4 

Aborrascarse.  v%  Onos;  madlos. 
Aborrecedero,  ra.  adj.  Doromotan,  du- 
rum-tan tacús  pagdum-tan. 
Aborrecedor.  a.  adj.  Madomot,  madornb. 

ton,  madurum-ton- 
Aborrecer,     a.    Pagdomot    paghomot;— 

Paglicay,  paglicao- — Pagbaya. — Aros. 
Aborrecible,  adj.  Doromotan,  durum-ta*tí, 

tacús  pagdum-tan,     tacús  paghomotan. — - 

Angay  licayan. 
Aborreciblemente,  adv.  m.    Pagdomut 

gud. 
Aborrecido,  da.    adj.   Mángalas.—/.   pt 

Guindudum-tan. 
Aborrecimiento,  m.    Pagdomot,    pagho- 

mot;    cadorom-tan. — Burang. — Paglicay. — 

Cangalas, 
Aborregarse,  r.  Pagdampug,  pagarum. 
Abortamiento,  m.  vid.  Aborto. 
Abortar,  a.  Purac. — Auac. — Cuha;  holog 

— Bogto;  hono,  pagcapunit. 
Abortivo,  va.  adj.  An  matauo   san    diri 

pa  ayao  an  siam  ca  bulan. — Macacapurac; 

macacaauac,   macacacuha. 
Aborto.w.    Capurac,  caauac. — Cacuha;  ca- 

holog. — Binogto;  guinbogto. 
Abortón  m.  Hayop   ó  mananap  nga  ma- 
tauo san  diri  pá  ayao  an    siam  ca  bulan. 

— Anit  sin  nate  nga  carnero  nga    natauo 

san  diri   pá  ayao  an    siam   ca  bulan. 
Aborujar.  a.  Paglabag  labag;  pagpalabag 

labag. 

Aborujarse,   r.  Corompot;  corigmos. 
Abotagamiento,  m.  Hubag;  pagcahubag, 

cahubagan. 
Abotagarse,   r.   Hubag;    latud. 
Abotinado,    da.  adj.  Masugad  sin   sapin 

nga  botitos. 
Abotonador,  m.  Garamiton  nga  gamit  sin 

pagbotones    ó  pagpingquit. 
Abotonadura.  y  Cabotonisan,  mga  boto 

nes,  mga  pacút. 
Abotonar,  a.  pagbotones;  pagpiguit,  pag- 
pingquit; Pagcopit. — n.  Pagbocol,  panarin 

sing,  pagpacut. 
Abovedar,  a.  Pagalcoba. 
Ab  OVO.  loe.  adv.  lat.  fig.  Ticang  sa  tini- 

cangan  cun.sa  cadugayan  ná  nga  tiempo. 
Aboyado,  da.  adj.  An  tuna  nga  iguinpe- 

prenda  ópud  an  mga  hayop  nga  gamit  sin 

pagquiua. 
Aboyar,  a.  Pagbalisa. — Pagpalutao. 
Abozalar,  a-  Pagbangot 
Abra.  /.  Casuguran;    pondohan. — Cabuta 

can  sin  tuna. 
Abracijo*  m.  fam.  Pagabraso;  pageopcop 
Abrahonar.  a.  fam.  Pagcaput  sa  buteon 
Abrasador,  ra»  adj.  Mapaso;  masog^ong 


íO 


AB 


Abrasamiento.  /;/.  Pagpaso;  capaso,  pag- 

capaso. 

Abrasante,  p.  a.  Mapaso. 
Abrasar,    a.    Pagpabaga;    pagbaga— So- 

nog. — Paso. — Agr.  Laya;  pacalaya. 
Abrazadera,  adj.  Lagadi   nga   halaba  — 
/    Bogeos.— Baat.— Casingay. 
Abrazador,  ra.   adj,    Maabraso;    macop- 

cop. — m.    Olonan  nga  halaba. 
Abrazamiento,  m.     Pagabraso;     pageop- 

cop. 
Abrazante,  p.  a,  Maabraso;  macopcop. 
Abrazar,  a:  Pagabraso;  pageopcop.—  fig. 
Pasangbud.— fig.  Loob. — Acos. — Gapil.— 
Tacgos. — Caba. — Pagcarauat  sin... 
Abrazo,  m.  Pagabraso;  pageopcop. 
Ábrego,  m.    Habagat    nga     hangin;    sala- 
tan  nga  hangin. 
Abrenuntio.  Pagdiri.   Pagbaya. 
AbrepUñO.  m.  Banua  nga   arsolla. 
Abretonar.  a.  Mar.  Paghigot  an  mga  lut- 

hang  sa  caguiliran  san  sacayán. 
Abrevadero,  m.  Guinpapa.in-man,  pano- 

noropan  san  mga  hayop. 
Abrevador,  ra.  adj  An  nagpapasorop  san 

mga  hayop. — m.  Guinpapa  in-man    pano- 

noropan  san  mga  hayop. 
Abrevar,  a.  Pagpainum,    pagpasorop  san 

mga  hayop. — Pagbobo,   pagsablig.— Paga- 

bo  san  mga  anit. 
Abreviación.  J .  Lactud;  calacturan.— Ca- 

balat-san;  babalatsan. 
Abreviadamente,  adv.  m.   Sin   lactud; 

lactud  caopay.  —  Sin  dagmít 
Abreviador,  ra.  adj.  Malactud. — s.  Pa- 

ralactud. 
Abreviadura.  /   Calacturan. 
Abreviamiento,  m.  Calacturan. 
Abreviar,  a.  Paglactud. — Pagdagmit;  pag- 

dali. — Pagbalatas. 

Abreviar  el  nombre.  Ngata,  agnay. 
Abreviatura.    /    Calacturan.— fam-    Ca- 

dagmit,  cadali. 
Abribonarse,  r.   Pagraut  sin  pamatasan. 
Abridero,  ra.  adj.  masayon  maabre;  ma- 

sayon  mabuca. — m.  Cahuy  nga    abridero. 
Abridor,  ra.  adj.  Maabre.—  nr  Cahuy  nga 

abridor. 
Abrigada.  /  vid.  Abrigadero. 
Abrigadero,  m.  Ayopan,  arayopan;  pon- 

dohan. 
Abrigado,  m.  Arayopan. 
Abrigamiento,  m.  Pagcorornpot,    pageo- 

rombót. 
Abrigano»  m.  Arayopan 
Abrigaño,  m.  Arayopan. 
Abrigar,  a.    Pagcorornpot;    pageorombot; 

pageorigmos.— /^,   Pagayop.™/^.  Pagsi- 


AS 

rom.— Pagtabang,    pagbulig.—  Mar.—Pug- 

salipod. 
Abrigo,  m.  vid.  Abrigar.  Ayopan,  arayo- 
pan; casiroman.— Hangupan.— Darangpan- 

— Mar. — Sasalip-dan. 
Abrigo,  m.  Habagat  nga    hangin,    salatan 

nga  hangin. 
Abril,  m.  Icaupat  nga  bulan  san  tuig. 
Abrillantador,  m.  An  nagpapaingat   sin 

tumbaga,  etc. 
Abrillantar,  a.  Pagpaingat  sin  tumbaga, 

etc. 
Abrimiento,  m.    Pagabre;  pagocab;  pago- 

cang. 
Abrir,  a.   Pagabre.— Pagbuca—  Bulhad:— 

Carlit.— Basag.— Bucad.— Lugao.— Budlat. 

— Liqui.—  Iltac— Holbot:— Litub.— Balus- 

cag. — Buscag. — Bosnit. 
Abrir  las  manos.  Cangcang,  buclad,  Bitad. 
Abrir  el  vientre  á  lo  largo.  Cuguit. 
Abrir  los  mariscos  sus  conchas.  Tíb 

tib. 
Abrir  la  boca  al  mascar  ó   comer. 

Ticamticam. 
Abrir  la  boca.  Bungat;  bucang;  tingabti- 

ngab,  nganga;  tinga. 
Abrir  la  boca  al  puerco.  Gabi. 
Abrir  á  alguno  la  boca.  Tingal. 

Abrir  ó  alzar  tapadera.  Tocab,  tocang, 

tocal,  ocal.   > 

Abrir  hoyo  en  tierra.    Ocab,   ocad  — 

Bingal.  bohó. 

Abrir  con  manos  ó  pies  alguna  co 

sa.  Bingat. 

Abrir  envoltorio,  etc.  Bingbing,  buqui- 

qui,  busisi,  baliche. 

Abrir  mucho  lOS  OJOS.     Buragdat,    bu 
rangdang,  pamugdat,  pamudlat,  pamudlot. 

Abrir  ó  salir  la  espiga.  Bus  uac. 

Abrir  el  rio  boca  á  la  mar,  estan- 
do cerrado.  Bus-uang,  buhang. 

Abrir  lOS  OJOS.  Mul-at;  picat;  piclat;  pid- 
ha;  hicat;  luedat;  bulicat;  busgao,  mocrat, 
posrat. 

Abrir  tijeras,  etc.  Ocang,  bingat. 

Abrir  el  pescado  en  diferentes  di- 
recciones.  Pit-lang,  payad,  picas. 

Abrir  á  lo  largo  cañas,  etc.  lasa,  bu- 
ang, 

Abrir  la  concha  de  la  almeja.  Iguib. 

Abrir  y  cerrar  los  ojos.  Pucatpucat. 
corapcorap. 

Abrir  cortina,  bolsa,  etc.  Higum  higum. 

Abrir  libro,  etc.  Bicang,  bitad. 

Abrir  la  flor.  Bucalcag,  buclad,  calcag, 
busdang. 

Abrir  ó  extender  alfombra,  etc,  Bu- 
clad, bitad. 


AB 

Abrir  canal  para  que  pase  él  agua* 

Buhang,  busuang. 
Abrir  el  vientre.  Bosbos. 
Abrirse  la  tierra.  Guac,   bobtac,   bug- 

tac,  burac,  goac. 

Abrirse  embarcación.  Abquil. 
Abrirse  madero,  tabla,  etc.  Gutac,  bob* 

tac. 

Abrirse  de  piernas.  Big-alang:  bira. 
Abrirse  ó  ensancharse  herida,   etc. 

Busdang,  busuac. 
Abrocar.  a.  Pagdosmog, 
Abrochador,  m.  Icoropit. 
Abrochadura.  /.  vid.  Abrochamiento. 
Abrochamiento,  m.  vid  Abrochar. 
Abrochar,  a.  Pagcopit;  pagbotones;   pag- 

piquit,  pagpingquit. — Pagcaoit,    pagsab-it, 

pagpacot. 
Abrogación.   /.    Pagpapara,     pagcapara, 

pagdiri  san  daan  nga  sugo. 
Abrogar,  a.  For-  Pagpapara,  pagdiri  san 

daan  nga  sugo  cún  togot  bá. 
Abrojar.  m.  Catonocan,  caton-can,    capo- 
clan,  capopoclan,  casorahan. 
Abrojín,  m.  Pagtion. 
Abrojo,   m.  Banua  nga  tonocon.— ~pl.  Mar. 

Mga  pasig. 
Abromado,  da.  adj.  Mar.  Borongon,  ma- 

sirom. 
Abromar,  a.  Pagdaigui,  pagalibong,  pag- 

lugpig;  bugat. — Mar.  Tatud. 
Abroquelado,  da.    adj*    Bot.    Maguiring 

guiring. 
Abroquelar,  a.  Mar.  Pagbotong  sa  mga 

catapusan  san  mga  verga,  dapit    sa    olin, 

basi  hanginan  ang  mga  layag. — s.  Pagca- 

lusag,     pagtaming.— fig.    pagtagacalasag, 

pagtagataming. 
Abrótano,  ni.  Banua  nga  abrótano. 
Abrotante.  m.  Arq.  Arcos  nga  arbotante. 
Abrotoñar.  n.  Toroc,  olput  cún  dao    ta- 

num,  etc. 
Abrumador,    ra.    adj.  Malupigon.— Ma- 

bugat;    macacabutlao. 
Abrumar,   a.  Pagdaigui,  pagalibong,  pag- 

lugpig;    bug-at.— fig.  Pagcurii. — v.    Pagsi- 

rom  an  calibutan. 
Abrupto,  ta.  p.  p.  Buquid,  pangpang  ejtc,r 

nga  uaray  saracanan  ó  macuri  an  pagsaca. 
Abrutado,  da.  adj.  Masugad    sin    mana- 

nap,  dao  mananap. 
Absceso,  m.  Med.  Hubag  nga  may   nana. 
Abscisión.  /  Pagotud. 
Ábside,  amb.  Arq.  Alcoba  nga  may  arcos. 
Absintio,  m.  Tanum  nga  ajenjos. 
Absolución.   /    Pagabsulbe;    pagpasalio. 
Absolutamente,  adj.  m.  Ngagayud.— Sa 

lugaringon  nga  gahum  ó  pagbuot. 


AB 


íí 


Absolutismo.  ;«.  Batasan  san  sinisiring 
gobierno  nga  absoluto. 

Absolutista,  adj.  An  maruruyag  ó  ma- 
gapil  san  gobierno  nga  absoluto. — ^Ln 
tungud    ó  cañan  gobierno  nga  absoluto. 

Absoluto,  ta.  adj.  An  nalabao  nga  ua- 
ray malabao  sa  iya. — An  may  lugaringon 
nga  gahom. — Macagagahum;  garamhanan. 
— Macagagahum  san  ngatanan. — Dominio 
absoluto.  An  tagada  sa  ano  man  nga 
manggad  nga  uaray  labut  an  iba. — Go- 
bierno absoluto.  Sinisiring  cún  an  hadi  an 
labao  gud  san  ngatanan,  ngan  siya  an 
naggogobiernó  ug  nagpaparabuot. 

Absolutorio,  ria.  adj.  For.  Pagbuot  sin 
labao  nga  hocom  nga  matuhas  na  an  ta- 
uo  nga  salaan. 

Absolver,  a.  Pagabsolve,  pagpasalio;  pag- 
tauad,  paguará  san  sala. — For.  Pagtang- 
tang,  pagbuhi  san  binibilanggo. 

Absol viente,  p.  a.  Maabsolbe. 

AbsolvimientO.  m.  Pagabsolve,  pagpa- 
salio. 

Absorvencia.  /  Casoyop;  casopsop. 

Absor vente,  p.  a.   Masoyop;    masopsop. 

Absorver.  a.  Pagsoyop;  pagsopsop.— fig. 
Pacausa,  pacatingala. 

Absor  vi  miento,  m.  vid.  Absorción. 

Absorción.  /.  Pagsoyop;  pagsopsop:  ca- 
soyop; casopsop. 

Absortar,  a.  Pausa:  hitingala,  hipausa. 

Absorto,  ta.  adj.  Mahipausa,  mahitinga- 
la. — Madungdungan. 

Abstemio,  mia  adj.  An  diri  mainum  sin 
alacsio, 

Abstención.  /  Pagpuasa,— Paglehe. 

Abstenerse,  r .  Pagpuasa*  — Pagleh  e .  — 
Ilub,  antos,  pogong;  tahas. 

Abstergente,  adj  Med.   Macahugas. 

Absterger,  a.  Med.  Paghugas,  pagdanggas 

Abstersión.  /.  Med.  Paghugas,  pagdang- 
gas; cahugas,  cadanggas. 

Abstersivo,  va.  adj.  Med.  Macacahugas 

Abstinencia.  /  Pagpuasa.— Paglehe.— Di- 
ri pagcaon  sin  carne  cún  may  sugo  an 
santa   Iglesia- 

Abstinente,  adj  Mapuasaon.—  Maglilehe. 
— Mailubon. 

Abstinentemente,  adv.  m.  Sa  pagpuasa 
gud. — Sa  paglehe  gud. 

Abstracción./.  Pagbulag,  pagbaya.— Pag- 
dungdung. 

Abstraer,  a.  Pagbulag,  pagcuha,  pagbaya. 
— r.  Dungdung,  pamalandung  nga  hala 
rum,  hipausa.  ^ 

Abstraído,  da.  adj.  Binocot.       r/v     " 

Abstruso,  sa.  adj.  Macuri  sa¿u ton. 


n 


AB 


Absuelto,    ta.   p.    p.    Inabsolbihan.— To- 

has  ná, 
Absurdidad.  /.  Polong  cún  bubat  bá  nga 
diri  angay  sa  buot. 
Absurdo,  da.  adj.  Patuc  ug  diri  angay  sa 
buot. — m.  Polong  cún  buhat  ba   nga  diri 
angay  sa  buot. 
Abubilla.  /.  Tamsi  nga  abubilla. 
Abubo.  tn.  Bonga  sin  cahuy  nga    serme- 
ño.  Tauo  nga  dongo. 
Abuela.  /.  Apoy  nga  babaye 
Abuelo,  m.  Apoy  nga  lalaqui. — pl.    Caa- 

poyan. 
Abuhado,  da.  adj.  Hubag,  latud. 
Abuhamiento.  m.  Cahubag,    cahubagan, 

calatud. 
Abultado,  da.  adj.  Madacmol.— Mamocol; 

magatad;  mayuad. — Daco. 
Abultar,  a.  Pagdugang.— fig.    Pagoraora. 
— n.  Dagco;  daco;    .mocol;    gatud;    yuad; 
bogtol,  bogtoc. 

Abundadatnetlte.  adv.  m.  Damo  caopay, 
sin  damo. 
Abundado,  da.  adj.  Damo.— Manggarang. 
Abundamiento,  m.  Cadamo.— Cahura.  — 
Casamiang. — Casupil. — Cadagma. — Cada- 
sal. — Á  mayor    abundamiento,     loe.    adv. 
Labut  pá;  basi  uaray    culang   bisan    ano. 
Abundancia.  /    Cadamo.—  Cahura.— Ca- 
miang. — Casupil, — Cadasal. — Cadagma. — 
De  la  abundancia  del    corazón    habla    la 
la  boca.  Sugad    an  aada  sa  casingeasing 
amo  man  an  igluluas  sa  baba. 
Abundante,  adj.  Damo. 
Abundantemente,  adv.  m.    Damo    cao- 
pay, sin  damo. 
Abundar,  n.  Damo —Hura— Dasal.—Sa- 

miang. — Supil. — Dagma. 
Abundosamente,  adv.  m.  Damo  caopay, 

sin  damo. 
Abundoso,  sa.  adj.  Damo. 
Abuñolar,    a.  Pagpritus    sin    bunay    nga 
masugad  sin  buñuelo. 

Abuñuelado,    da.  adj.  Masugad  sin   bu- 
ñuelo. 

Abuñuelar,  a.  Pagpritos  sin   bunay  nga 
masugat  sin  buñuelo. 
Abur.  interj.  Adiós,  mabaya  acó  sa  iyo. 
Aburar,  a.   Pagsonog;  pagpaso. 
Aburelado,  da.  adj.  Himula. 
Aburrición.  /  vid.  Aburrimiento. 
Aburrimiento,  m.  Cangalas,  casina,   ca- 
posoc,  capongot,  calood. 
Aburrir,  a.  Paglinabut,  pagdorogas.— Pa- 

casamoc.  Ngalas,  posoc,  pongot,    lood. 
¿jfrurujar.  a.  Paglabag  labag;  pagpalabag- 

labagJ't 
Aburujarse.  s.  Corompot;  corigmos. 


AÉ 
Abusante,  p.  a.   Mapasiparahon,   mapasi- 

para. 
Abusar,  n.  Pagtalapas,  paglapas,    pagpa- 

sipara. 

Abusión.  /  Pagpasipara,  pasipara,  pagta- 
lapas. 

Abusivamente,  adv.  m.  Sa  pagpasipara 

gud. 

Abusivo,  va.  adj.  Batasan  nga  pagpasi- 
para. 

AbUSO.  m.  Pasipara,  pagpasipara,  pagta- 
lapas. 

Abutra.  /  Lactan.— Lactang,  esta  así  me- 
jor escrito. 

Abuzado,  da.  adj.  Nacolob. 

Abyección.  /  Pagpaobus. 

Abyecto,  ta.  adj.  Obús,  taramayon. 

AC 

Acá.  adv.  /.  Dinhi;  didi;  nganhi. 
Acabable.  adj.  Sadang   tapuson;    sadang 
humanon;  sadang  imoron.— Tarangpuson; 
huramanon;  tarapuson. 
Acabadamente,  adv.  m.    Maopay    gud, 

guin  hingpit  gud,  sin   hingpit. 
Acabado,  da.  adj.  Higpit,  turnan.— Tigu- 

rang  ná,  lagas  ná. — Daan   ná. 
Acabador,    ra.    adj.    Maobus,     maimod; 
mahuman.—  s.    Paraobus,  paraimud;    para- 
human. 
Acabalar,  a.  Paghingpit,  paghuman. 
Acaballado,  da.  adj.    Masugad    oló    sin 

cabayo. 
Acaballar.  a.  Pagcasta  an   mga  cabayo. 
Acaballerado.  Masugad    in  señor. 
Acaballonar,  a.  Pagtagaytay  san  tuna. 
Acabamiento,  m.  Pagtapus,   pahuman.— 
Cahuman;     cahumanan.— Catapusan.— Ca- 
matayon. 
Acabar,  a.  Pagobus;  paghuman;  pagtapus; 
pagimud;  pagtangpus:  paghingpit:  paghan- 
tag;  pagpapas;  pagsaid;  pagtibauas;  pagti- 
bos.— s)  Capus:  pulcas;  obús;  human,  etc. 
Acaba    de  perder  á  su    padre.  Bag-o    pá 
lá  nga  namatay  an  iya  amay.— Si  no  cor- 
ren   á  socorrerlo,   acaba  con  él;  lo    mata. 
'    Cún  diri  siya  tinatabangan  nira  layon,  pi- 
napatay  niya.  Acababa  yo  de  entrar  cuan- 
do   el  reloj    dio  las  cuatro.    Pagsolud  co 
pá  la  san  pagtoctoc    an  orasan  san  á  las 
cuatro.— Ahora    mismo    acabo    de    verlo. 
Pagquita  co  pá  lá    sa  iya. 
Acabellado,  da.  adj.  Borobulao. 
Acabescer.  a.  Pacasangput,  pacacuha. 
Acabildar,  a.  Pagtitiroc  sin  mga  tauo  basi 

macuha  an  guintutuyo. 
Acabo,  m.   Pagtapus;  paghuman. 


Á6 

Acabóse,  loe  fam.  Tapus  na. 

Acacia.  /  Cahuy  cahuy  nga  acasia  ug  an 

taguc  niya. 
Academia.  /.  Academia;  pangaradman. 
Académico,    ca.    adj.  Sacop    sa    acade- 
mia.— An  tungud  ó  cañan  academia. 
Acaecedero,  ra.  adj.  Umarabut,  maabut, 

sadang  maabut. 
Acaecer,  n.  Abut. 
Acaecimiento,  m.  Inabut.— fig.  Casugad, 

caagui. 

Acalabrotar.  a.  Mar.  Pagpisi. 
Acalenturarse,  r.  Horomohom. 
Acalia.  f.  Banua  nga  acalia. 
Acaloramiento,  m.  Capaso,    pageapaso. 

Camapaso,    pageamapaso.  —fig>   Caposoc, 

casina. 
Acalorar,  a.  Pagpaso;     pacapaso;    alinda- 

nga. — fig.  Isug;  posoc. 
Acallar,    a.    Pagpahilum,     pagpaocoy. — 

Pagliaoliao,  paglibanglibang. 
Acamado,  adj.  Hapay,  nahapay. 
Acambrayado,  da.  adj.  Quinambray. 
Acamellado,  da.  adj.  Magsugad  sin    ca 

meyo. 
Acampamento,  m.  Pagodong,  pangocoy 

an   mga  soldados. — Pinoporocoan  san  mga 

casoldadosan. — Casoldadosan  nga   nango- 

ngodong. 
Acampanado,  da.  adj.  Masugad   sin   li- 

nganay. 
Acampar,  n.    Pagocoy,    pagodong. — Ho- 

ron. 
Ácana,  m.  Cahuy  nga   ácana. 
Acanalado,  da.  adj.  Quínale,  hinubang. — 

Linasian;   quinilotan;  linohoba. 
Acanalador,  m.   Lase,  iglalase;  lasio;  ipa- 

ngilot. 
Acanalar,  a.    Paglase;      paglasio;    quilot, 

pangilot,  paglohob. — Pagcale,  paghubang. 
Acandilado,  da.  adj.  Masugad  sin    lam- 

parahan  nga    candil. 
Acanelado,  da.  adj.  Masugad  sin  canela, 
Acanillado,  da,  adj.  Sinamay. 
Acantalear,  impers*  Paguran    sin    bagtic 

nga  uran. 
Acantarar.  a.  Pagtacus  sin  tarac  san  nga 

cántara. 

Acantilado,  da.  adj.  Ompas. 
Acantilar,  a.  Mar.    Pagbara,    pagsampig 

sa    bacolud     cún    pasig. — Pagpahilarum, 

pagpahalarum  san  salad. 
Acantio.  m.  Ranua  nga  toba. 
Acanto,  m.  Banua  nga  tiotio. 
Acantonamiento,  m.    Pagpaocoy,     pag- 

paodong  sa  mga    casoldadosan.— -Inoodo- 

ngan  sin  mga  casoldadosan. 


AÓ 


tí 


Acantonar,  a.  Pagpaocoy,    pagpaédong'. 

r.  Ocoy  odong,  horon. 
Acaflaverear.  a.  Pagbono  sin  odiong  cün 

tais  bá  nga  bagacay,  etc. 
Acañonear,  a.  Pagluthang. 
Acapararse,   r.    Corompot.— fig.  Ayop, 

dangup. 
Acaparrosado,    da.    adj.   Masugad   sin 

caparrosa. 
Acaponado,  da.  adj.  Masugad    sin    qui- 

napon. 

Acaracolado,  da.  adj.  Hicohico. 
Acaramelado,  da.  adj.  Masugad  sin  ca- 
ramelo. 
Acarar,  a.  Pagatubang;    pagpaatubang. 
Acardenalar,  a.  Paglabud;  pagaplud—  r. 

Labud;  aplud;  loom;  apay. 
Acareamlento.  m.  vid.  Acarear. 
Acarear,  a.  Pagatubang,  pagpaatubang.— 

Pagato. 
Acariciador,  ra.  adj.  Maogayon;  maayo- 

yo;  maandacon — s.  Paraogay. 
Acariciar,     a.  Pagogay,    pagpaora,   ngo- 

diot;  ayoyo;  andac. 

Acariciar  al  niflo  cuando  está  eno- 
jado, v.   Sahoon. 

Acaro,     m.  Olud. — Acaro  arador.  Cagao. 

Acarralan  a.  Pagpasihag  san  hinahablon, 
pagbaya  sin  usa  ca  hanay.  etc.;    pagtaná 

Acarrarse,  s.  Paniroc  an  manga  hayop 
nga  barahiboos,  sugad  an  carnero,  ug  pa- 
nago  an  ira  mga  oló  basi  diri  adlauan. 

Acarreadizo,  za.  adj.  Haracoton,  ha- 
hacoton. 

Acarreador,  ra.  adj.  Maghahacot—  Pa- 
rahacot. 

Acarreadura.  /  Pahacot. 

Acarreamiento.  m.  Paghacot.       # 

Acarrear,  a.  Paghacot— Pagbala;  pagsa- 
guib:  pagbacot;  pagdani. — Acarrear  dis- 
gustos. Pacabido. 

Acarrear  6  llevar  á  la  orilla   de  la 

sementera  la  maleza.  Bognos,  bogno- 

say: 
Acarreo,  m.  Paghacot. 
Acarreto,  m.  Paghacot. 
Acartonarse,   s.  Gasa*    in   nagagasa    an 
tauo  sin  uaray  man  saquit. 
Acaso,  m.  Inabut. — adv.  m.  Tingali,  bain 

bangin. — Halimbaua. 
Acatable,  adj.  Talauron. 
Acatadamente,  adv.  m.  Sa  pagtahud  gud. 
Acatamiento,  m.  Pagtahud;  catahud,  pag 

catahud;  catalahuran. 
Acatante,  p.  a.  Matahud. 
Acatar.  «.Pagtahud,  pagtaha,  yocboyócbtí. 
Acatarrarse,  r.  Sipón. 


14 


ÁC 


Acato»  ;;/.  Pagtahud;  catahud,  pagcatahud, 
catalahuran. 

Acaudalado,  da.  adj,  Salapianon,  mang- 
garan;  manggaranon,  bahandianon. 

Acaudalar,  a.  Pagtiroc,  pagtipig  sin  sa- 
lapi  ó  manggad. 

Acaudillador,  ra.  adj.  Magmarando,  mag- 
papangolo. — s-  Paramando,  parapangolo. 

Acaudillamiento,  m.  Pagmando,  pagpa- 
ngolo. 

Acaudillar,  a.  Pagpangolo,    pagmando. 

Acaule,  adj.  Banua  nga  halipot. 

Acautelarse,  r.  Pagtagam. 

Accedente,  p.  a.  Maoyon,  maalagad; 
matogot. 

Acceder,  n.  Pagoyon,  pagalagad;  pagtogot. 

Accesible,  adj.  Mahimo  abuton.— fig. 
Masayon. 

Accesión.  /  Pagoyon,  pagalagad;  pag- 
togot. 

Acceso,  m.  Pagdaraon,  pagpaharani,  pag- 
dooc. — Pagtuman  sa  santos  nga  matrimo- 
nio san  mga  quinasal  bá  cún  diri  mga 
quinasaí,  pacasala  man  íton. — Araguian.— 
Fácil  acceso.  Masayon  macuha.  Difícil 
acceso.  Macuri  macuha. — Acceso  de  có- 
lera. Daco  nga  pagcasina,  camaposoc  sa 
hunahuna. 
.  Accesoria.  /.  Balay  nga  sumpay  san 
guinbalaye. 

Accidentado,  da.  adj.  Borontogon,  ibo- 
rontug,  bubulagon. — Nalilinop  an  oló. 

Accidental,  adj.  Diri  nga  gayud  casoroc- 
an,  diri  quinahanglan  nga  gayud. 

Accidentarse,  r.  Linop,  lipong. 

Accidente,  ni.  Baga  cabimo  sa  bisan  ano 
nga  diri  onay  san  iya  cahimtang. — Cahi- 
mo. — Calinop,  calipong  sa  oló. — Diri  nga 
gayua  casoroc-an,  diri  quinahanglan  nga 
gayod. — Casugad,   c^agui. 

Acción.  /  Pagbuhat;  buhat;  binuhat. — Ca- 
tuman. — Pagquiuaquiua  sa  lauas;  paguala- 
uala. — Mil.  Pagauay. — Acción  de  gra- 
cias.— Pagpasalamat,    pagpagracias. 

Accionar,  n.  Pagquiuaquiua  sin  lauas; 
pagualauala. 

Accípiter.  m.  Tamsi  nga  madaguit. 

Acebadamiento.  m.  Saquit  san  mga  ha- 
yop  tungud  sin  pagcaon  sin  damo. 

Acebadar.  a.  Panobong  san  mga  hayop 
sin  damo  nga  sebada. — r.  Saquit  in  nasa- 
saquit  an  hayop. 

Acebal,  m.  Caasebahan  nga  cahuy. 

Acebeda.  /.  Caasebohan. 

Acebedo,  m.  Caasebohan. 

Acebo,  m.  Cahuy  nga  asebo. 

Acebollado,  da.  adj.  Cahuy  nga  may 
c^rat-an. 


AC 

Acebolladura.  /    Carat-an    sin  cahuy. 
Acebuche.  m.  Cahuy  nga  asebuché. 
Acechador,     ra,     adj.    Mahiling. — Maa 

tangatan.- — s.    Parahiling. — 1Atangatang. — 

adj.  Magama;  mahati;   mahulao. 
Acechar,  a.   Paghiling,  pagbatid. — Atang. 

Alao,  liti. 
Acecho,  m.  Paghiling,  pagbatid. 
Acechón,  na.  a/j.  fam,  Mahiling.— Maa- 

tangatang. 
Acecido.  ;;/.  vid.  Acezo. 
Acecinar,  a.  Pagtapa. 
Acedamente,    adv.    m.   Mapanos  gud. — 

Nagraraut  gud  an  guinhaua. 
Acedar,  a.    Pagpaaslum,    pagpanos,    pag- 

padaas. — r.  Aslum;  panos;  daas. — Pagraut 

an  guinhaua. — Silood. 
Acedera.  /.  Banua  nga  asedera. 
Acederaque.  m.  Cahuy  nga  sinamomo. 
Acederilla.  /.  Banua  nga  asederilla. 
Acederón.  m.  Banua  nga  asederon. 
Acedía,  f.  Camaaslum;  camapanos;  cama 

daas. — Pagraut  an  guinhaua. 
Acedo,  da.  adj.  Maaslum;   maponos;  ma 

daas;  malagsom. 
Acedura.  /  vid.  Acedía. 
Acefalia.  f.  Cauaray  oló. 
Acefalismo.    ;;/.  Cauaray  oló. 
Acéfalo,    la.  adj.  Uaray  oló. 
Aceitada,  f.  Lana  nga  natagbo. — Tinapay 

nga  binutangan  sin  lana. 
Aceitar,  a.    Paghirog,    paghidhid,     pagri 

hug,  paghiso  sin  lana. 
Aceite.  ;;/.   Lana. 
Aceitera.  /  Babaye  nga  parabaliguia  sin 

lana.  Lalanhan. — Paralana. 
Aceitería.    /    Tendahan    sin    lana. — Ca- 

paralana. 
Aceitero,  m.  Paralana. — Parabaliguia    sin 

lana. — Lalanhan. 
Aceitero,    ra.  adj.  An   tungud  ó    cañan 

paglana. 
Aceitón,  m.  Lana    nga    lubog   caopay. — 

Saquit  sa  mga  cahuy  nga  olivo. 
Aceitoso,  sa.  adj.    Lanahon. — Lanhan. 
Aceituna.  /  Bonga  sin  cahuy  nga  olivo 
Aceitunado,  da.* adj.    Masugad  sin  acei- 
tuna,   color  sa  aceituna. 
Aceitunero,  ra.  m.  y  /  An    may    mga 

aceituna.    Parahacot  sin  mga   aceituna. — 

Parabaliguia  sin  mga  aceituna. 
Aceitunil,  adj.  Masugad  sin  aceituna. 
Aceituno,  m.  Cahuy  nga  olivo. 
Aceleración.  /.  Cadagmit,  cadali;   pagca- 

dagmit,  pagcadali. — Camadagmit,  camadali; 

pagcamadagmit,  pagcamadali. — -Cadagmi 

tan. 


AC 
Aceleradamente,  adv.  m.    Sin   dagmit, 

sin  dali;  madagmit  caopay,  madali  caopay. 
Aceleramiento,  m.  vid.  Aceleración. 
Acelerar,    a.  Pagdagmit,    pagdali. — Pag- 

lacsi. — r.  Dagmit,  dali;  lacsi:  ona. 
Acelga.  j .  Tanum  nga    acelga,  otanon. 
Acémila.  /  Hayop  nga  acémila. 
Acemita.  /   Tinapay. 
Acemite,  m.  Tictic  sin  trigo. 
Acendrado,  da.  adj.  Pinorogan. — Lubos, 

uray. 
Acendrar,  a.    Pagporog.— fig.    Paglubos, 

paguray. 
Acensai*.  a-  vid.  Acensuar. 
Acensuador.  m.  An  macaruat  san  bayad. 
Acensuar,  a.  Pagpaabang. 
Acento,  m.  Asento  sin  polong. — Tigaman 

sa  igbao  sin  letra,  sugad  sini  (,). 
Acentuación.   j .    Pacaluas    sin   maopay. 

— Pagbutang  sin  tigaman  ibabao  sin  letra 

nga  vocal. 
Acentuar,   a.  Pacaluas  sin  maopay  ug  igo 

sa  mga  talaan. — Pagbutang  sin  asento  iba- 
bao  sin  vocal: 
Aceña.  /  Liguisan  sin  trigo. 
Aceñero,  m.  An  may  liguisan  sin    trigo. 
Acepar.  n.  Paggamut. 
Acepción.    /.     Cahologan.—  Pagcaruat — 

Pagpili,  pagpaora. 
Acepilladora.   /.    Pagsapio;    pagcasapio. 

— Pagescoba  san  panapton. — Sinapio. 
Acepillar,    a.    Pagsapio. — Pagescoba    san 

panapton. 
Aceptable,  adj.  Sadang  cuaruaton. 
Aceptación.  /  Pagcarauat. — Pagpili,  pag- 
paora. 
Aceptador,    ra.   Macarauat— Mapili,  ma- 

paora. — s.  Paracarauat. 
Aceptante.  /.  a.  Macarauat. 
Aceptar,     a.    Pagcarauat. — Pagpili,    pag- 
paora. 
Acepto,    ta.  p.  p.  Quinarauat — Pinili,  pi- 

naora. 
Acequia.  /  Cale,  hubang;  quilot. 
Acequiado,    da.    adj.    Quinalihan    quiñi 

lotan. 
Acequiador.  m.  Paracale,  paraquilot 
Acequiar,    a.    Pagcale,  paghubang,    pag- 

quilot. 
Acequiero,  m.  Paramangno  san  mga  cale 

ó  mga  quilot. 
Acera.  /]  Liguid  sa  luyo  san  calle  dapit 

sa  balay. 
Acerado,  da.  adj.  Inasero. — Masugad  sin 

asero.— fig.  Marig-on  gud. 
Acerar,  a.  Pagasero,  pagbutang  sin  asero 

sa  mga  salsalon. 
Acerbamente,   adv.    m*   Sin    mapintas, 


AC 


ti 


sin  mabangis;  mapintas  caopay,   mabaiígis 

caopay. 
Acerbidad.  /  Casaplud;  camasaplud.~/íf . 

Capin-tas.  cabangis  camapintas,camabangis. 
Acerbo,    ba.   adj.    Masaplud.— fig.    Ma- 

ngilo,  mabangis  mapintas. 
Acerca    de.    mod.    adv.    Tungod.— Hio- 

nong. 
Acercamiento,    m.  Pagpaharani,  pagda- 

raon.  pagsooc,  pagdooc 
Acercar,   a.   Pagharani,   pagdooc,  pagda- 

raon,  pagsooc,  pagdaisug,  paghampig,  pag- 

dolud,    pagdom-ol,    Pagdapig,    pagarong, 

pagarog. 
Acere,  m.  Cahuy  nga  arse. 
Acerico.    ;;/.  Oroolonan,  oionan  nga  guti 

nga  ponetan.  sin  mga  dagom,  etc. 
Acerillo,  m.  Oroolanan,  olonan   nga  guti. 

id.  id. 
Acerino,  na.  adj.  poet.  Inasero. — Masugad 

sin  asero. — Inaserohan. 
Acero,  m.  Asero. 

Acerola.  /.  Bonga  sin  cahuy  nga  aserolo. 
Acerolo,  m*  Cahuy  nga  aserolo. 
Aceroso,  sa.  adj.  Masaplud;  maharang. 
Acérrimamente.,  adv.  m.  Sin  macosog, 

sin  maisug. — Sin  ongud. 
Acérrimo,    ma.   adj.    Macosog    caopay, 

maisug  caopay. — Ongod  gud.  ' 
Acertadamente,    adv.  m.   Sin  igo,  igo 

gud. 
Acertamiento,      m.    Pacaigo;  pacatoltol. 

pacatigo- 
Acertado,     da.  adj.  Maopay,  igo,  turnan. 
Acertador,     ra.  adj.  Maigo—  s.  Paraigo; 

paratigo. 
Acertar,     a.  Pagigo;    pacaigo.—  Pagtigo; 

pacatigo.— Toltol;    pacatoltol. — Yabo;   pa- 

cayabo,  cún  sa  pagbuscay. — Latón:  paca- 

laton. 
Acertijo,     m.  Tirigoon,  tirigohun. 
Acervar,     a.  Pagtambac,  pagpondoc. 
Acervo,     m.  Tambac,  pondoc. — For.  Ca- 

dam-an  san  mga  himoloan  ó  mga  icapolo.; — 

For.  An  bilin  nga  malón  nga  diri  mahimo 

pagmalon   malonon. 
Acescencia,   f.  Pagipapanos. 
Acescente,  adj.  Tipanos  nái  ticapanos  na. 
Acetábulo,     m.  Tarac-san.  * 
Acetosa.    /  Tanum  nga  asedera,  utanon.. 
Acetoso,  sa.     adj.  Maaslum,  malacsom. 
Acetre,     m.  Asetre,  sudlanan  san  bendita 

nga  tubig. 
Acezar,     n.  Hangus,  hangushangus,    hin- 

gahinga,  hicahic,  hicalhical,  yaya,  dapui. 
Acezo,     m.  Paghangus,  panhangushangus, 

paghingahinga,  paghicahicahic,    paghical* 

hical,  pagyaya,  pagdapul. 


16 


ÁÚ 


Acezoso,  sa.    adj.  Mabangus,  mahangus- 

hangus,  etc.;  macuri  macaguinhaua. 
Aciago,  ga.    adj.    Maraut,    uaray    palad, 

cairo. 
Acial*    m.  Bangot;  gacom. 
Aciano,    m.  Banua  nga  Aciano. 
Acíbar,  m.  Banua  nga  asibar,  ug  an  taguc 

niya.  — -fig.  Capait;  camapait,  capaitan;  ca- 

curian. — An  taguc  san  asibar  mapait  ca- 

opay. 
Acibarar,    a.  Pagbutang  sin  asibar.—/^*. 

Pagpapait. — Pacabido;  pacasaquit. 
Acibarrar,  a.  Pagbatac,  pagpilac  sin  ma- 

cosog. 
Aciberar,    a.  Pagbayo;  pagtodtod. 
Acicalado,    m.  Mil.  Paglimpia,  paghamis, 

pagpaguiliguili  san  mga  pusil  etc. 
Acicalador,  ra.  adj.  Mahahamis;  mapagu- 

iliguili. — s.  Paralimpia,  parahamis;  parapa- 

guiliguili.—  Iglilimpia,  ighahamis. 
Acicaladura.   /  Paglimpia;  pagpahamis; 

pagpaguiliguili. 
Acicalamiento,    m.  vid.  Acicaladura. 
Acicalar,    a.  Paglimpia;   paghamis,    pag- 
pahamis; pagpaguiliguili.— />¿\  Pagpaanga- 

yangay,  pagpaanoano,   pagpacaopay     san 

biste,  bohoc;  etc. 
Acicate,    m.  Tahudtahud. 
Aciche.     7n.  Pico,  masugat  san  gamit  san 

mga  cotero. 
Acidalio,  lia.    adj.  An  tungud    ó  cañan 

diosdios  nga  Venus  nga  babaye. 
Acidaque,    m.  Bugay. 
Acidez.    /  Caaslum,  pagcaaslum;  camaas- 

lum,^  pagcaamaslum,  pagcamalagsom. 
Acidia.    /  Cahubia;  camaluya. 
Acidioso,  sa.  adj.  Mahubia  maluya* 
Acido,  da.  adj.  Maaslum. — m-  Camaaslum; 

caasluman;  malagsom. 
Acidular,  a.  Pagpaaslum  sin  guti. 
Acidulo,  la.  adj.  Maaroaslum,  malagsumai. 
Acierto,  m.  Pacaigo;  pacatigo;  pacatóltol. — 
fig.  Cabatiran. —//£-.  Pacatoon. 
Aciguatado,  da.  adj.  Maduas,  duason.— 

Inaantong. 
Aciguatarse.  r.  Antong,  in    sinasaquitan 

an  tauo  tungud  sin  pagcaon  sin  isda  nga 

may  saquit. 
Acijado,  da.  adj.  Masugad  sin  caparrosa. 
Acije  .m.  Caparrosa. 
Acijoso,  sa.  adj,  May  caparrosa. 
Aclmentarse.    r  Pag-ocoy,    pag  honong 

sin.  bongto. 
Ácimo,  adj.  Tinapay  nga  purao. 
Acinturar,  a.  Pagbagcos. 
Ación,  f.    Tinabas    nga  anit,    correa  nga 

hirigotan  san  estribo    nga    gamit    sin  pa- 

ngabayo. 


ACf      . 

Acionéró.  m.  Parahimo'    sin    mga  correa 

nga  hirigotan  san  estribo. 

Acipado,    da.    aij.    Panapton    nga    soso 

caopay,   diri  masilhag. 
Acirate,  m.  Daplin  sin  orna    etc. — Bong- 

tud  nga  tuna. 
Acitara.  /  Cota  nga  ladriyo. — Tahub    sin 

silla. 

Acitrón,  m.  Matam-is  nga  sidra. 

Aclamación.  /.  Pagtauag. 

Aclamador,  ra.  adj,  Matauag.—  s.  Parata- 

uag. 
Aclamar,  a.  Pagtauag,  igtauag. 
Aclaración.  /.  Pagisoy;  casayoran;    caa- 

soyan. 
Aclarar,  a.  Pagpahauan. — Pagpahiluag. — 

Pagasoy.  —Pagtuhay. — Pagsaysay. — n    Lí- 

nao;  hurao. — Paua,  lambrag,  puás. 
Aclaratorio,  ria.  adj.  Macacaasoy. 
Aclarecer,  a.  vid.  Aclarar. 
Aclimatación./   Pagpahaara. 
Aclimatar,  a.  Pagpahiara,  pagpahaara, — 

r.  Haara,    hiara;  higara. 
Aclocar,  n.  y.  r.    Agac;    pagpahilumlum 

hilumhum;  pagloob  sá  mga  bunay. 
Acobardar,  a  Pagpahadluc,   pagpahadoc, 

pagpadalao,    pagpatalao,     pagtarhug. — r. 

Hadíuc,     hadoc,  dalao    talao,  tarhug;   hu- 

pao. 
Acobrado,  da.  adj.     Masugad     sin    tum- 
baga. 
Acoceador,  ra.   adj.  Mabuy-ac,  mabong- 

dac. 
Acoceamiento,   m.  Pagbuy-ac,   pagbong- 

dac. 
Acocear,  a.  Buy-ac,    bongdac. 
Acocotar,  a.  Pagbono    cún  pagbalbag  sa 

oló  nga  mamatáy  an  tauo,  etc. — fam.  Ra- 

bac,  irabac. 
Acocharse,  r.  Gaang;  colob. 
Acochinar,  a-  fam.  Pagpatay  sin  mapin- 

tas. — Pagpatay,  pagihao  sin    bactin.— fíg.. 

Pagpacaalo.  Pagtamay. 
Acodadura.  /   Pagtongco.--^r.    Pagta- 

num  sugad  sin  camote. 
Acodalar,  a.  Ara.    Pagbutang   san  regía 

basi  sa  buton  cún  magparejo   an  cahuy. 
Acodar,  a.    Pagtongco. — Agr.    Pagtanum 

sugad  sin  camote. 
Acoderar,  a.  Mar.  Pagdohol  san  calabro- 
te ó  pisi    nga  daco,    basi    mabalabag  an 

sacayán,  pagpabalabag  san  sacayán. 
Acodillar,  a.    Pagpabalico. — n.    Sompoc, 

hisompoc. 
Acodo,  m.  An  tinanun  sugad  sin  camote. 
Acogedor,    ra.    adj.    An  malooy  sa  iba 
ngan    pinasasaca    sa   iya    balay. — Mañana- 

bang. 


AC 

Acogen  a.  Pagpatagbalay  pagpasaca  sa 
balay  pagpatagumbalay.— fig.  Pagtabang. 
— r.  Tagumbalay. — Ayop,  hangup,  dangup, 
dagayop,  daguiop,  api,  apiapi,  abidabid. 

Acogida.  /  vid,  Acoger.— Pagcarauat — 
Biauan  sin   mga  tubig. 

Acogido,  da.  m.  y  /  Tauo  nga  macalo- 
looy  nga  quinacarauat  ug  pinasasacop 
man. 

Acogimiento,  m.  vid.  Acoger. — Pagca- 
rauat. 

Acogollar,  a.  Pagtahud  sa  mga  bag-o  pá. 
lá   nga  tinamu.n — n.    Ogbus. 

Acogombradura.  /  Pagagbon  sin  tuna 
sa  mga  tinanun. 

Acogombrar,  a.  Pagagbon  sin  tuna  sa 
mga  tinanun. 

Acogotar,  a.  Pagbono  cun  pagbalbag  sa 
oló  nga  mamatay  an  tauo. — fam.  Babac, 
irabac. 

Acojinamiento,  ///.  Mee.  Caolangan. 

Acolar,    a.  Pagtirigub,   pagtiripon. 

AcÓlcetra.  /  Colchón  nga  may  solud 
nga  gapas,  barahibo,  etc. 

Acolchar,  a.  Pagsolud  sin  gapas,  bara- 
hibo, etc. 

Acólito.  ;;/.  Monasiyo  nga  paraserbe  sa 
mga  capadian  sa  singbahan. — Ministro  sa 
santa  Iglesia  nga  nacarauat  ná  san  pag- 
caacólito. 

Acollador.  m.  Mar.  Pisi'  nga  gamit  sa 
mga  motón. 

Acollar,  a.  Agr.  Pagagbon,  pagtagbon 
sin  tuna  sa  mga  pono  san  mga  tinanun. — 
Mar.  Pagbotong,    paghogot.  • 

Acollarado,  da.  adj.  Baclay  ó  baliug  an  li ug. 

Acollarar,  a.  Pagbaclao  sa  mga  hayop 
sa  liug,  pagbaliug. — Pagtaraquit. — Pagbu- 
tang  san  yugo  sa  mga  hayop. 

Acollonar,  a.  vid.  Acobardar. 

Acometedor,  ra.  adj.  Madosmog;  mada- 
muag;  madangcalos,  Madangcolos. — Ma- 
sangdal. — Maasdang. — Mabangga. 

Acometer,  a.  Pagdosmog;  pagdamuag, 
pagdangcalos,  pagdangcolos,  paghambal, 
pagsarapoc,  ,  pagdamag,  pagbogna,  paga- 
naa. — Pagasdang. — Pagbangga. — Pagsang- 
dal. — Pagsungay. — Pamoroc. 

Acometida.  /.  vid.  Acometer. 

Acometiente,  p.  a.  Madosmog,  mada- 
muag,  madangcalos,  madangcolos. — Ma- 
sangdal. — Maasdang. — Mabangga. 

Acometimiento.  ///.    vid.  Acometer. 

Acomodable,  adj.  Sadang  matuhay. — 
Sadang  butangan  sin  maopay. 

Acomodación./  Catuhay,  pageatuhay. — 
Catuhayan. — Cahusay;  cahusayan.™  Pag- 
pahamutang,  pagpahamtang. 


AC 


17 


Acomodadamente,   adv.  m  Ski  tuhay; 

sin  husay. — Maopay  nga  pageabutang. 
Acomodadizo,    za.    adj.  Maapid   apid, 

maalagad.    lá.  * 

Acomodado,  da.  adj.  Angay,  igo. — Ban- 

handianon,  manggaran,  manggaranon,    ga- 
yado, salapianon,  maopay  sin  cabütang. 
Acomodador,  ra.  adj.  Magturuhay;  mag- 

hurusay- — s.  Parahusay;  paratuhay. 
Acomodamiento,  m.  Pagsabut,  pagsara- 

but;  caoroyonan. — Caopayan;    caangayán. 
Acomodar,  a.  Pagpaígo  igo;  pagpahamu- 

tang;    pagpahamtang. — Pagtuhay;    paghu- 

say. — ;/.    Angay;     igo^ — Hail. — r-.    Ayon; 

oyon. 

Acomodarse  á  todo.  Apidapid. 
Acomodaticio,  .Cia.     adj.     Maapidapid, 

maalagad  lá. — Sentido  acomodaticio.    Ca- 

sayoran    nga      espirituhanon;    pagpili    ug 

pagpaigo  san  caruyag. 
Acomodo,  m.  Catungdanan  cabtangan  nga 

san  caruyag. 
Acompañado,  da.  adj.  Opud  man. — Sitio 

acompañado.   Damo    an  mga    tauo    dida. 
Acompañador,  ra.  adj.  Maopud. — s.  Pa- 

raopud,  paraboniog. 
Acompañamiento.  ;;/.    Pagopnd,  pagbo- 

niog. — Cadam-an  nga  nageacaoropud,  nag- 

cacaboniog. 
Acompañante,  p.  a.  Maopud,  máboniog. 
Acompañar,    a.    Pagopud,     pagboniong, 

pagobay,  rayom,  rangop,  sait,  nonot,  bo- 

yog,  bonguiod,  bonyod;  api,  apil,  apilapil; 

cagoncagon. — Lapis. — Tomoy. — Bayabay. 

— /<£•  Paglaquip. — Pagsabat,     panabat. — 

Mar.  Pagabay,  pangabay. 

Acompañar  á  uno  por  temor  de  al- 
gún peligro,  etc.   Anib,  hinganib. 

Acompasado,  da.  adj.    Quinompas. 

Acomunalar.  n-  Pagsasarabut. 

Acomunarse,  r.  fam.  Pagsabut,  pagea- 
sabut. 

Aconchabarse.  fam.  Pagsabut,  pageasa- 
but. 

Aconchadillo.  ///.  Guinisa  nga  aconcha- 
dillo. 

Aconchar,  a.  Pagbutang  sin  panacot. — 
Papelio. — Mar.  Samp'g. — /'.  Mar.  Quiliquid 
an  nasanglad  nga  sacayán. — Mar  Songgo 

Acondicionar,  a.  Pagpaangayangay.  pag- 
pacaopay. — Pagbutang  sin  maopay,  pag- 
piot,  pagtimos. 

Acongojar,  a.  Pacabido,  pacasubo,  paca- 
sáquit. — r.    Bido,  subo,   sáquit.— Linob. 

Acónito,  ni,  Banua  nga  acónito. 

Aconsejable,  adj.  Sadang  igsagdon,  ig- 
laygay,  iguaydong. 


»8  AC 

Aconsejador,  ra.  adj.  Magsaragdon, 
maguaraydong,  masinagdonon.— s.  Para- 
sagdon  parauaydong,   paralaygay. 

Aconsejar.  Pagsagdon,  paglaygay,  pag- 
uaydong,  pagomayomay,  pagonadong  pag- 
agda.— r.  Pasagdong;  paquisagdon. 

Acpntecer.  n.  Abut,  haabut,  dampay, 
suseder. 

Acontecido,  da.  adj.  Mabidoon  nga  ca- 
bayhon. 

Acontecimiento,  m.  Caabut;  castigad, 
caagui. 

Acopado,  da.  adj.  Masugad  sin  copa. 
Acopar,  n.  Rampag,  gampaya. 
Acopetado,  da.  adj.  Tinongcayan. 
Acopetar.  a.  Tongcay. 

Acopiamiento,  ;//.   Catiroc;   paniroc. 

Acopiar,  a.  Pagtiroc. 

Acopio,  m.  Catiroc;  paniroc. 

Acoquinar,  a.  fam.  Pahadluc,  padalao. 
r.  Hadluc,  dalao 

Acorar,  a.  Pacabido,  pacasáquit — s.  Laya, 
in  nanlalaya  an  mga  tanum. 

Acorazar,  a.  Pagloon  loon  sin  puthao  ó 
mga  acero. 

Acorazonado,  da.  adj.  Quinasingcasing, 
pinosoposo,  pinangdan. 

Acorcharse,  r.  Homoc,  in  nagmamaho- 
moc  na  an  cahuy,  an  bonga,  etc. 

Acordablemente.  adv.  m.  Sa  pagcaoyon 
gud. — Sa  pamorobuot  gud. 

Acordación.  /.  Pagpahibaro. 

Acordada.  /  Sugo  sin  labao  nga  hocma- 
nan  sa  mga  hocom  nga  sacop  niya. — Pag- 
pahibaro sin  ponoan  sa  lain  man  nga 
ponoan. 

Acordadamente,  adv.  m.  Sa  pagcaoyon 

gud. — Sa  pamorobuot  gud. 
AcordamientO.  ;//.    Caoroyon;     caoroyo- 

nan;  caangayan. 
Acordar,  a.  Pagbuot,  pagsugo,  pagtalaan. 

— Pagdumdum,  pagpahinumdun. — r.   Pag- 

panumdum,  pagpinanumdum;  hinumdún. — 

Mus.    Pagpacaangay. — Pint.  Pagpacaopay. 

— n.  Abuyon,  oyon,  angay. — r.    Hingiap; 

alimat  mat;  anoy,  anduc,  andoruc. 
Acordarse  tiernamente    de   alguno. 

Hidlao;  handum,  andoy,  hingandoy. 
Acorde,  adj.  Angay,    igo,    oyon.  -  Sama; 

topong. 
Acordelar,  a.  Pagcotay,  pagsocol,  sin  pisi- 
Acordemente.  adv.  m.  sa  pagcaayon  gud. 
Acordeón,  m.  Cordión,  patoronggon. 
Acprdonamiento.  m.  vid.  Acordonar. 
Acordonar,  a.  Pagbutang  sin    mga    tauo 

n^a  mga  bantay  sin  bongto  etc.,  basi  ua- 

ray  maagui. — Paglibut  —  Paghoghog. 


AC 

Acores,  m.  pl.  Med.    Baga    labtinao,  ba- 
ga timos. 
Acornar,  a.  Pagsungay;   pagsindoro. 
Acorneador,  ra»  jad.  Masungay. — s.  Pa- 

rasungay. 
Acornear,  a.  Pagsungay. 
Acoro,  m.  Lubigan. 
Acorralar,  a.  Pagpasolud,    pagpaslud    sa 

pasturan. — Alacay. 
Acorrucarse,  r.  Quirogtol,  quigpos. 
Acortamiento,  m.  vid.  Acortar. 
Acortar,  a.    Paghalipot. — Patabas. — Pagi- 

ban — Paglactud,     pagbalatas. — Paghayo- 

cong-— r.  fig.  Pagalang  sin  pangaro. 
Acorullar.  a.  Mar.  Pagpabalabag  san  mga 

gayong. 
Acorvar,  a.  Pagpabalico. 
Acosador,  ra.  adj.  Magborocud,  malanat. 

— s.  Parabocud,    paranalanat. 
Acosamiento,    ;;/.    Pagbocud;    pamocud; 

paglanat. 
Acosar,  a.  Pagbocud,  paglanat.— fig.  Pag- 

lugus,   pagpirit. 
Acostado,  da.  adj .  Sooc. — Pinaora. — An 

May  estipendio  ó  bayad. — p.  p.  Hinigda. 
Acostar,  a.  Paghigda;  pagholid. — r.    Hig- 

da.     Quiling;    hilig.— Locot: — Barilig;   hu- 

liquid;  dorog. 

Acostumbradamente,  adv.  m.  Sugad  san 
binabatasan. 

Acostumbrar,  a.  Pagpamatasan,  pagpa- 
batid,  pagpahiara. — n.  Pagbatasan,  pagba- 
tid,  paghiara,  higara. — Bosbos,  daig. 

Acotación.  /  Pagguiotan,  pagbutang  sin 
tigaman. — Tigaman. 

Acotamiento,  m.  Pagguiotan,  pagbutang 
sin  tigaman. 

Acotar,  a.  Pagguiotan,  pagbutang  sin  tiga- 
man, pagtigaman. 

Acotillo,  m*  Palo  sin  panday    sa    puthao. 

Acoyundar,  a.  Paghigot  san  yugo  sa  oló 
san  mga  hayop. 

Acracia,  s.  Med,  Daco  nga  pagcamaluya. 

Acre.  adj.  Masaplud Maharang. — Maarat; 

maadas^ — fig.  Maisug,  mapintas. 

Acrebite.  m.  Asupre. 

Acrecencia.  /  vid.  Acrecentamiento. 

Acrecentador,  ra,  adj,  Magpapadugang. 

Acrecentamiento.  ;;/.  Pagdugang,  pagus- 
uag.  — Pagpadugang,  pagpausuag. 

Acrecentar,  a.  Pagdugang  pagusuag. — 
Pagpadugan  pagpausuag. 

Acrecer,  a.  Pagdugang. 

Acrecimiento,  m.  Dugang,  tubo;  pagdu- 
gang; pagtubo. 

Acreditado,  da.  adj.  Bantugan,  Tapuran. 

Acreditar,  a-  Pagmatuod. — Pagpamatuod. 
— Pagpabantug. — r.  Pagbantug. 


AC 

Acreedor,    ra.    s.    Hingotangan,    baray- 

dan. — Tacús  baloson, 
Acreer.  n.  Pagpaotang. 
Acremente,  adv.    m.    Masaplud    caopay, 

maaslum  caopay.— Maisug  caopay,  mapin- 

tas  caopay. 
Acribadura.  /  Pagag-ag,    pagsilsig.— pl. 

Agubanga. 
Acribar,  a.  Pagag-ag,  pagsilsig.— //¿\  Pag- 

loholoho. — Pagbonobono. 
Acribillar,  a.  Pagloholoho.—  Pagsamadsa- 

mad,  pagbonobono,  pagtasac  sin  mga  ca- 

sam-dan. 
Acriminación.  /   Pagsumbong   sin    sala. 

— Pagbutang  sin   sala. 

Acriminador,  ra.  adj.  Magsurumbong — 

s.  Parasumbong  sin  sala.— Parabutang  sin 

¿•ala. 

Acriminar,  a.    Pagsumbong    sin    sala.— 

Pagbutang  sin  sala. 

Acrimonia.  /  Camasaplud,  pagcamasa- 
plud.  -  Camabarang,  pagcamaharang.—Ca- 
maarat,  camaadas.-Camaisug,  pagcamaisug. 

Acrisolar,  a.  Pagporog.— Paguray.— -fig. 
— Pagasoy  sin  maopay.—  Pagolitoquit  sin 
maopay. 

Acristianar.^.  Pagbuniag,  pagbobo;  pag. 
dusog. 

Acritud.  /.  vid.  Acrimonia. 

Acróbata,    com.  Parasirco,  paracalambitay. 

Acta.  /.  Casayoran,  carig-onan,  camatuo- 
ran  nga  sinurat. 

Actea.  /.  Banua  nga  actea. 

Actitud.  /  Cabutang,  pagcabutang.— Ca- 
bacdao,  pagcabacdao. 

Activamente,  adv.  m.  Sin  Jagmit,  sin 
dali;  madagmit  caopay,  madali  caopay. 

Activar,  a.  Pagdagrnit,  pagdali.— Pagpa- 
dagmit;   pagpadali. — Pagsagda- 

Actividad./.  Gahum  sin  pagbuhat  —  Ca- 
doroto;  camadoroto.— Camagdamit,  pagca- 
madagmit;    camadali,    pagcamadali. 

Activo,  va.  adj.  Magahum  sin  pagbuhat. 
—Madagmit;  madali  ;macugui;  maicagon.— 
Madoroto,  Buhatan  nga  tauo. 

Acto.  m.  Buhat.— An  tag-sa  ca  bahin  sa 
mga  comedia,  mga  sayao,  etc.— En  el  acto 
de  desplomarse  el  edificio.  San  capucan 
gud  an  balay;  san  pagcapucan  gud  an  ba- 
lay; san  nagpupucan  pá  gud  an  balay. 
En  el  acto  "de  morir.  San  camatay  gud 
niya,  san  pagcamatay  gud  niya;  san  na- 
mamatay  ná  gud  siya—  En  el  acto  de  ma- 
tarlo. San  pagpataya  gud  sa  iya. — El  acto 
de  la  proclamación.  An  pagtaoga  gud  sa 
iya;  an  pagtauaga  gud  sa  iya. — Cabahin, 
bahin,  pagsale  cún  dao  sa  mga  pagcome- 
dia.— Acto  de  contrición.   Ongud  gud  nga 


AC 


19 


pagbasul.— Acto  de  profesión-  Pagtüg-an 
gud  san  catungdanan.— For.  Pagburut-nan, 
talaan,  sugo.— Acto  de  posesión.  An  pag- 
caruat  gud  san  catungdanan. — Acto  con- 
tinuo mandé  llamar  á  Pedro.  Sa  layon 
layon  ipinatauag  co  si  Pedro.— Actos  de 
fé,  esperanza  y  caridad.  An  pagtoo,  pag- 
laom  ug  paghigugma—  Acto  de  profesión 
de  fé.  An  pagtug  an  san  toloohan.— En 
el  acto,  en  seguida,  m.  adv.  Niyan  gud; 
sa  layon  layon.—  En  el  acto  manda  venir 
á  Juan.  Niyan  gud  pacacanhion  mo  si  Juan. 
—En  el  acto,  concluida  que  fué  la  obra, 
salí  para  Sulat.  Sa  layonlayon,  catapus  a* 
buhat,  guinmican  acó  ngadto  sa  Sulat. 
Actor,  m.  An  parasale  sa  mga    comedia. 

— For%  An  nagdedemanda. 
Actriz./.  Babaye  nga    parasale    sa    mga 

comedia. 
Actuación.  /.  Pagtuman  sin  catungdanan. 
—For.  Pagbuhat.  sin  mga  diligencia.       ^ 
Actuado,  da.  p.  p.    Guinbuhat    ná.—adj. 

Batid,  hiara. 
Actual,  adj.  Niyan. 
Actualidad.  /.  Niyan.— En  la  actualidad. 

Iton  niyan,  it  iyana,    niyan. 
Actualmente,  adv.  m.  Niyan  gud. 
Actuar,  a.  Pagbuhat,  pagtuman  sin  catung- 
danan. 
Actuarla,  adj.  Mar.  Sacayan  nga  may  la- 
yag  ug  gayong  man. 
Actuario,  m.  For.  Escribano  cún    nota- 
rio bá. 
Acuadrillar,  a.  Paniroc  sin  mga  tauo  nga 
pagmamandoan  sin  usa  nga    ponoan  cún 
poroponoan    bá.— Pagmando,    pagponoan 
sin  mga  tauo. 
Acuarela.  /.  Panintaran  nga    papel,    etc. 
Acuarelista,  com.  Parapintar    sin.  papel, 

etc- 

Acuario,  m.  Tubigan  nga  quinota  etc., 
nga  may  mga  buhi  nga  isda,  mga  tanum 
etc.  Usa  ca  signo  cun  tigaman  nga  gintu- 
tungud  an  adlao  cúnanbulansaiya  paglacat. 

Acuartelamiento,  m.  Pagpaocoy.  san 
mga  casoldadosan  sa  mga  cuartel. 

Acuartillar,  n.  Picaang,  in  napipicaang 
an  hayop,  cay  binubug-atan,  etc. 

Acuático,  ca.  adj  An  nabubuhi  satubig.. 

Acuátil,  adj.  An  nabubuhi  sa  tubig. 

Acubado,  da.  adj.  Binariles. 

Acuclillarse,  r.  Pongco;.  gaang. 

Acucharado,  da.  adj.  Masugad  sin  eu- 

sará. 
Acuchilladizo,  m.  Paraato  sin  pag  aüáy. 
Acuchillado,  da.,/),  p.  Binotio;  tinigbas; 

pinatay  sin  cusiyo. 


20 


AC 


Acuchillador,  ra.  s.  Parabono;    paratig- 

has;  parapatay  sin  cusiyo. 
Acuchillar-  a.  Pagbono;  pagtigbas,    pag- 

patay  sin  salsalon. 
Acudimiento.  m.  Pagabut.— Pagtambong. 

— Pagtabang,     pagbulig. — Pagcadacada. — 

Paquitabang,  paquibulig. 
Acudir,  n.    Abut—  Daop.—  Tambong.— 

Guboc. — Daquil. — Nogoc. — Honglos,horo- 

honglos. — Ampayag. — Pagcadacada. — Ta- 

bang,  bulig. — Paquitabang,  paquibulig. 
Acueducto,  m.  Saroyon,  araguian  san  tu- 

big. 
Ácueo,  Cuea.  adj.  Tubigan. 
Acuerdado,  da,  adj.  Quinotay. 
Acuerdo,  m.  Talaan,    sugo,  pagburut-an. 

— Caoyonan,  caoroyonaní  caabuyonan;  ca- 

raabubuyonan. — Sagdon:  laygay,  uaydong, 

togon. — Panumduman. 
Acuesto,    m.    Higad;    cahigaran. — Halag; 

cahal-gan. 
Acuitadamente,  adv.  m.  Macún  gud,  ma- 

saquit  gud,  uaray  gud  palad. 
Acuitamiento    ni.    Cubudlayan,  cacurian, 

casaquitan,  cauaray  palad,  pangarit,  caba- 

raca. 
Acuitar,  a.  Pacacuri,  pacasáquit,    pacabi- 

do. — r.  Curi,  sáqu;t,  bido,  cabaraca. 
Acula.  /  Banua  nga   acula. 
Acular,  a.  Pagpaisul. — r.  Mar,    Pagharani 

an  sacanyán  sin    pasig,     pag    songgo    an 

quiya. 
Aculebrinado,  da.  adj;  Halaba  nga    lut- 

hang. 
Acúleo.  An  may  cataisan. 
Acullá,  adv,  l.  Didto,  ngadto. 
Acumbrar.    a.    Pagpahataas. — Pagpaom- 

bao. 
Acumen.  ;//.  Larang. 
Acumulación.  /  Catambac,  pagcaiambac; 

capóndoc,  pagcapondoc. — Pagtigub,  pagti- 

pig. — Pagbutang  sin  sala. 
Acumulador,  ra.  adj.  Matamboc  mapon- 

doc,    matipon  —  Matipig. — s.    Paratambac, 

parapondoc,    paratipon. — Paratipig. — Para- 

butang     sin  sala. 
Acumular,  a.  Pagtambac,  pagpondoc,  pag; 

tipon.— Pagtigub,    pagtipig,    pagtipigtipig^ 

— pagbutang  sin  sala. 
Acumulativamente,  adu.  m.  For.  Opud 

sa  iba,   ngatanan. 
Acuñación.  /•  Pag  sil-ong;    pag    tomboc. 

— Pagbangil;  pagsipsip;  pag    quimid. 
Acuñador,  ra.  s.  Parasil-og;  paratomboc. 

Parabangil;  parasisip;   paraquimid. 
Acuñar,  a.  Pagsil-og;   pagtomboc. 
Acuñar,  a.  Pagbangil;  pagsisip;  pagquimid. 
Acuosidad.  /.  Catubigan. 


AC 

ACUOSO,  sa.  adj.  Tubigan.— Tagucan. 
Acupuntura./.  Cir.  Pagpadolot  sin  dagum 

sa  lauas,  cay  pagpatambal,  pagpanoroc. 
Acuradamente,  adv.  m.  Sa  paghirotgud. 
Acurado,  da.  adj.  Mahirot,  mainatamanon. 
Acurrucarse,  r.    Quirogtol,  quigpos,  ca^ 

yoco. 
Acusación.    /.   Pagbutang    sin    sasala.— 

Pagsumbong;  pagqueja. 
Acusado,  da.  m.  y  /  An  iguinsumbong; 

an  iguinqueja;  an  binutangan  sin  sala. — An 

nahologan  sin  sala. 
Acusador,  ra.  adj.  Masumbong;  masum- 

bongon. — s.    Parasumbong;     paraqueja. — 

Parabutang   sin  sala. 
Acusamiento,  m.  vid%  Acusación. 
Acusante,  p.  a.   Masumbong;  maqueja. 
Acusar,  a.  Pagbutang,  sin  sala.— Pagsum- 
bong; pagqueja. — ^Acusar    dando  en  cara. 

Pagboyboy,    pagsumat. — Acusarse    en    la 

confesión.     Pagsumat,  panumat   san    mga 

sala. — Acusar  recibo.    Pagbalos, 
Acusativo,  m.  Icaupat  nga  caso   san  de- 

clinasión. 
Acusatorio,   ria.    adj.   For.    An    tungud 

cañan    pagsumbong   ó  pagqueja. 
Acuse   de  recibo.    Pagbalos  ó  paghatag 

sin    recibo,    surat,    carigonan     san    quina- 

rauat. 
Acusón,    na.  adj.  fam.  Magparasumbong. 
Achacar,  a.  Pagbutangbutang  sin  sala — 

Pagpasangil.  , 
Achacosamente,  adv.  m.  Sin  curi,  sin  sa- 

quit,^  sin   camasinaquitnon. 
Achacoso,  sa.  adj.    Masinaquit-non,  ma- 

sáquiton. — Saraquitan,  saraquitanon. — Ma- 

luya,  maluyahon;  irapa  na. 
Achaflanar,  a.  Pagapad  san  canto  san  gui- 

pat   etc. 
Achantarse,  r.  fam.  Pagtago,    diri    pag- 

quiuaqúiua,  pagocoy. 
Achaparrado,  da.  adj.  Marabong.— ^ .  Ma- 
tamboc ug   h abobo. 
Achaque,  m.  Saquit,  casaquit.—  Pasangilan, 

baribad. 
Achaquiento,  ta.  adj.   vid.  Achacoso. 
Acharolado,  da.  adj,  Binitonan,  sinalan. 
Acharolar,  a.  Pagbiton,    pagsalan. 
AchatamientO.  ;;/.  Pagpayas,  pagpayapad. 
Achatar,  a.  Pagpayas,    pagpayapad. — Pa- 
yas, yapad. — Pungag.       . 
Acheta.  /  Ngiya  ngiya. 
Achicado,  da.  adj.    Quinabataan,    cañan 

bata;  inibanan. 
Achicador,  ra.  adj.   Maglilimas.—  s.    Pa- 

raiban,  paralimas. — m.  Mar.  Iglilimas. 
Achicadura./  Pagiban,  pagpaguti.— Pag- 

limas. 


AC 

Achicar,  a.  Pagiban,  pagpaguti. — r.    fig. 

Dalao. — Iban,  guti;    cupos, 
Achicar.  a>  Mar.  Paglimas. 
Achicoria.  /.  Tanum  nga  asicoria. 
Achicharrar,  a.  Pagsugba,  pagpritos  sin 

oraora. — Pagpisaron. — Pagpaso,  pagsonug, 

pagtubud.  r.  Paso,  tubud;  sonug. 
Achichinque,  m.  Min.  Magburuhat  sa  mga 

mina. 
Achinar.   ¿*.  fam.  Pahadluc,    padalao. — r. 

Hadluc,  dalao. 
Achinelado,  da.  adj.  Masugat  sin  sinelas. 
Achiote,  m.  Asiotes. 
Achispar,  a.  Paghuboghubog — Pagpahu- 

boghubog. — r.   Huboghubog. 
Achocar,  a.  Pagticuang. — Pagbalbag,  pag- 

dabal. — Pagbatac. — fam.  Pagtipig  sin  damo 

nga  sal  api. 
Achote,  m.   Asiotes. 
Achubascarse,  r.  Buranos,  bagot. 
Achuchar,  a.  fam.    Pagpiit. — Pagbagnos; 

pagpigri. 
Achulado,  da.  adj.  fam.  Maraut  sin    ba- 

tasan. 

AD 

Adacilla.  /.  Banua  nga  adasiya 
Adafina.  /  Guinisa. 
Adagio,  m*   Pananglitan,    panangli tañan. 
Adala.  f  Mar.  Araguian  san    tubig    nga 

iguinbomba. 
Adalid,  m.  Ponoan,  mando,  pangólo. 
Adamado,  da.  adj.  Babayenon;  binabaye. 
Adamantino,  na.  adj.  poet.  Matig-a;  ma- 

rig-on. 

Adamar,  m.  Caauil. 
Adamarse,  r.  Gasa,  in  magagasa  an  lala- 

qui;  pagbinabaye  sin  batasan. 
Adamascado,  da.  adj.  Masugat  sin    da- 
masco. 
Adaptable,  adj.  Sadang    carauaton. — Sa- 

dang  paigoigoon. 
Adaptación.  /.  Pacaigoigo. 
Adaptadamente.  adv.  m.   Sin   igo,    sin 

angay. 
Adaptante,  p.  a.  Magpapaigo  igo,  magpa- 

paangay. 
Adaptar,  a.  Pagpaangay,  pagpaigo,   pag- 

paigo  igo. — Pagpasigo- — r.   Angay,  oyon, 

ayon. 
Adaraja.  J .  Bato  nga  pinalalabao  san  *cota 

basi  magmarig-on  an  sumpay. 
Adarce,  m.  An  bura  sa  dagat  nga  dinodo- 

docot  sa  mga  cauayan. 
Adarga.  /  Taming  nga  anit. 
Adágama.  /.  Harina  nga   pino. 
Adargar,  a.  Pagtaming,  panagam  sa  taming 

nga  anit. 


AD 


21 


Adarguero.  m.  Parahimo  sin  mga  taming 
nga   anit — An  nagtatagataming  nga  anit. 

Adarme,  m.  Timbang  nga  adarme. — Por 
adarmes,  m.  adv.  fig.  Talagudti   lá. 

Adarve,    m.    Cota. — Lacatlacatan   ibabao 

.  san  cota. 

Adatar,  a.  Pagdata. 

Adaza.  /.  Banua  nga  adaza. 

Adecenamiento.  ///.  Pagisip,  pagbutang 
sin  tagpoplo. 

Adecenar,  a.  Pagisip,  pagihap  sin  tagpo- 
plo.— Pagbutang  sin  tagpoplo;  pagtagna- 
poplo. 

Adecentar,  a.  Pagopay,    pagpacaopay. 

Adecuación.  /  Pagpaigo,  pagpaangay.— 
Pagpasigo. — Catopong. 

Adecuadamente,  adv.  m.  Igo  gud,  angay 
ngagayud. — Sigo    caopay. — Topong    cao- 

Pay- 

Adecuado,  da.  adj.  Igo,  angay— Sigo.— 

Topong. 
Adecuar,  a.  Pagpaigo,  pagpaangay. — Pag- 

sigo.  Pagtopong. 
Adefagiá.  /.  Camalamon,  camacaon,  cama- 

quicaon. 
Adéfago,  ga.  adj.  Malamon,    maquicaon, 
Adefesio,  m.  fam.  Sayop  nga  pagyacan. 

— fam.  Maraut  nga  pagdugnit. 
Adefina.  /  Hilom,  hilit. 
Adefuéra.  adv.  1.  Sa  gauas. 
AdegañO,  ña.  adj.  Hipid,  hiripid,  higripid. 
Adehala.  /.  Gabao. 
Adelantadamente,  adv.  m*  Ona  caopay; 

anay  gud;  guidaan. 
Adelantado,   da.  adj.  Uaray  eatahud,  ua- 

ray  cahadluc— m.  Ponoan,  tinatapuran  san 

hadi. — Por  adelantado. — m.  adv.  Paghatag 

anay;  pagaro  anay. 
Adelantador,    ra.     adj.    Magoona,   ma- 

gorona. 
Adelantamiento,  m.  Pagoña.— Cadagmí- 

tan. — fig.   Caopayan. 
Adelantar,  a.  Pagona.^ — Paghatag-anay. — 

Pagbayad  guidaan  san  sohol. — Pagusuag. 

— Pagdagmit,  pagdali. — Paglabao  sa   iba. 

— Hangalao. — Binhit;  bunos;  canican,    ca- 

lanican. 
Adelante,  adv.  I  Dito  pá,  ngadto  pá.— 

Ona;  usuag,  dayon;  onhan;  dagus,  lagus — 
Más  adelante,  veremos.  Quiquitaon  ta  onina 
Adelanto,  m.  Pagpaotang,  paghatag  gui 

daan  sin  salapí  ug  iba  pá.— Pagona. — Ca 

tolosan  cun  dao  sa  pagaram.— Pagusuag 

causuagan;  caopayan. 
Adelfa.  /.  Cahuy  cahuy  nga  adelpa. 
Adélfico,  a.  adj.   poet.  Mapaet 
Adelfal,  m.  Caadelpahán. 
Adelfilla.  /.  Banua  nga  adelpiya. 


mmim 


22  AD 

Adelgazado!»,   ra.   adj.   Igninipis,  igta- 
tais. 

Adelgazamiento,  w.    Cagasa,    cahugus; 

camagasa,  camahugus— Canipis,  cagamay; 

camanipis. 
Adelgazar,  a.  Paggamay;  pagnipis;    pag- 

tais. — n.  Gasa,  hugus. 
Adema.  /.  Min.  Tocud,  sulay,  sinasarigan. 
Ademador,  m.  Min.  Parahimo    sin    mga 

tocud. 
Ademán,  m.  Pagquiuaquiua  sa  lauas,  etc. 

— Tigaman. — Gaui,  cagauian. — En  ademán 

de  herir,    de  salir,    de    entrar.—^,    adv. 

Baga  tibobono,  tiigogoa,  tiisosolud. 
Ademar,  a.  Min.   Pagtocud,   pagsulay.— 

Pagpoios  sin  cahuy. 
Además,  adv.  c.  Labut  pá. 
Ademe,  m.  Potos  sin  cahuy  sa  pagpaca- 

rig-on  san  mga  pilar  ug  iba  pá  nga  mga 

buhat  sa  solod  sa  mga  mina. 
Adenitis.  /  Med.  Cahubag  san  mga  liso 

liso  sa  lauas. 
Adenoso,  sa.  adj.  Maliso,   lisoon. 
Adensar.  a.  Pagsanoc;  pagpasanoc. 
Adentellar,  a.   Pag    ingquib— Pagtocob, 

pagcagat. 

Adentro,  adv.  1.  Sa  solud  —  Solud,  dayon, 

usuag. 
Adepto,  ta.  adj.  Gapil. 
AderezamientO.  m.  Paghiyas,  pagrayan- 

dayan;  pagsab-ong. 
Aderezar,    a,    Paghiyas,    pagrayandayan, 

pagsab-ong.— Pagogday.— Pagguisa,    pag- 

panacot. — Pagpon. 
Aderezo,  m.  Hiyas,  rayandayan,  sab-ong. 

— Hugay,  huyas.— Panacot. 
Aderra.  /  Pisi  nga  gamay. 
Aderredor.  adv.  1.  Libut,  magpalibut. 
Adestrador,    ra.    adj.    Magpapaanad.— 

Magturutdo. 

AdestramientO.  n.   Pagpaanad;    paanad. 
— Pagtutdo. 

Adestranza.  /.  Pagpaanad;  paanad.— Pag- 
tutdo.  & 

Adestrar,    a.    Pagpaanad,    pagpabatid.— 
Pagtutdo,  pagtoon. 

Adestría.  /  Cabatiran.     • 

Adeudar,  a.  Utang. 

Adeudo,  m.  Utang.— Bayad  samgaaduana. 

Adherencia.  /  Canit,  pagcacanit— Pagca- 
tigüb.— Cagapil. — Caoropud,  pagcaoropud. 

Adherente.  adj.  Canit.— Tigub.— Laquip. 
— m.  Casangckpan,    garamiton  — Panacot. 

Adherir,  n.    Tigub.— Laquip.— Canit.— r. 
Gapil;  opud;   oyon;  ayon;  aboyon.— Apil, 
,  apin. 

Adhesión./   Pagtigub,  paggapil.— Pago- 
yon,  pagaboyon.— Pagapil,  pagapin. 


AD 

Adhesivo,  va.  adj.  Magapil,   matigub. 
Adiafa.  /  Gala,  tagay  nga    ihinahatag  sa 
mga  paragsacay  in  umabut  ná  sa  pondo- 
han. 
Adiamantado,  da.  adj.  Masugad  san  dia- 
mante sin  camatig-a,  sin  camahal,  etc. 
Adición.  /.  Sumpay,   dugang. 
Adicionado,  da.  s.  Parasumpay,   paradu- 

gwg. 
Adicional,  adj.  Sinumpay,  dinugang. 
Adicionar,  a.  Pagsumpay,   pagdugang. 
Adicto,  ta.  adj.  Gapil.— Opud. 
Adiestrador,   ra.    adj.    Magpapaanad.— 

Magturutdo. 
Adiestramiento,  m.  Pagpaanad,    pagpa- 
batid.— Pagtutdo,  pagtoon. 
Adiestrar,    a.   Pagpaanad,    pagpabatid. — 

Pagtutdo,  pagtoon.— r.  Batid;   bagot 
Adietar,  a.  Pagpuasa,  diri    pagcaon;     diri 

pagpacaon. 
Adinamia.  /  Med.  Camaluya  sa  lauas. 
Adinámico,  ca.  adj.  Med.  An  tungud  ó 

cañan  camaluya  sa  lauas. — Maluyahon. 
Adinerado,  da.    adj.  Salapianon,  magga- 

ran.  Cuartahan,  bahandianon. 
Adiós,  inter j.  Adiós,  mabaya  acó    sa  iyo. 
Adipocira.  /  Tamboc  sa  mga  lauas  nga 

patay 
Adiposidad.  /.   Catamboc. 
Adiposo,  sa.  adj.  Matamboc. 
Aditamento,  m.   Sumpay,  dugang. 
Adiva.  f.  pl.  Hubag  sa    bot-ol    san    mga 

hayop. 
Adive.  m.  Mananap  nga  masugad  sin  ayam. 
Adivinación./.  Pagtagna,  pagtacga.— Pag- 

tigo.  Pagtamiao. 
Adivinador,   ra.  s.  Manaragna;  paratagna. 

— Paratigo,  Tamiauan. 
Adivinamiento,  m.  vid.   Adivinación. 
Adivinanza.  /  vid.  Adivinación. 
Adivinar,    a.    Pagtagna,    pagtacga. — Pag- 

tigo,  Pagtumiao. 
Adivinar  por  las  estrellas.  Panhimitoon. 
Adivinar  por  la  palma  de  la  mano. 

Panhinalad. 
Adivino,  na.  m.  y  /.    Manaragna.— Para- 
tigo.— Manhihimalad.— Manbihimitoon,  ta- 
miauan. 
Adjudicación.    /.    Paghatag,     pagtogot, 

pagtubian,  pagtuyang. 
Adjudicar,  a.  Hatag,  togot,  tubian,  tuyang. 

— r.  Aancon. 
Adjudicatorio,  ria.  m.  y  /  An  tinagan, 
an  tinogotan,  an  tinubianan,  an  tinuyangan. 
Adjunto,  ta.  adj.  Laquip. — Opud,  oropud, 

Tigub,  sacop. 
Ad  lfbitum.    expr.    adv.    lat.   Sugad  san 
pagbuot. 


AD 

Adminicular,  a.  Pacaopay,  pagbulig  sin 
pagpacaopay. 

Adminículo,  tn.  An  icacabulig,  icacata- 
bang. — Casan gcapan,  garamitong. — Pana- 
cot 

Administración.  /.  Pagmangno,  pagho- 
pot.— Pagcaadministrador,  catungdanan  sin 
pagcaadministrador. — Balay  nga  inooquian 
san  administrador. 

Administrador,  ra.  adj.  Magmaragno, 
magbarantay. — s.  Paramagno,  parahopot, 
banbiy. — Administrador  sa  mga  tungud 
san  hadíanon  nga  hacienda  cún  iba  pá  bá. 

Administrar,  a.  Pagmangno,  paghopot, 
pagbantay. — Pagtuman      sin    catundanan. 

— Pagpacacarauat,  paghatag,  pagtogot  san 
mga  Sacramento. — Pagboiong,  pagtambal. 

Administrativo,  va^adj.  An  tungud  ó 

cañan  administración. 

Administratorio,  ria.  adj,  An  tungud  ó 
cañan  administración  cún  administrador  bá. 
Administro,  m.  Bulig,  cabulig. 
Admirable,  adj.  Orosahon,  pangasa,    ca- 

tingalahan,  catingalhan,  coruthao,  pangoro- 

sahun. 
Admirablemente,  adv.  m.  Oosahun  gud, 

catinga! ahan  gud- 
Admiración./.  Pagusa;  paghipausa. —  Orí. 

Tigaman  nga  ortográfico  nga  sugad  sini  an 

pagcabutang  sa  tinicangan;  (¡),  ug  sa  cata- 

pusañ  sugat  sini    (!). 
Admirador,  ra.  adj;  Mausa,  usahan. 
Admirando,  da.  adj.  Pangorosahun  gud. 
Admirar,    a.     Paghipausa;      paghitingala. 

— Pagusa. — r.  Usa,  hiusa,  hitingala;  langala; 

culhan;   hiborong. 
Admirativamente,   adv.    m.    Orosahun 

gud,  catingalahan  gud. 
Admirativo,  va.  adj.   Mahipausa. 
Admisible,  adj.  Sadang   carauaton. 
Admisión.  /  Pagcarauát. — Pagpasacop. 
Admitir,  a.   Pagcarauát. — Pagpasacop. 
Admonición.  /.  Pagtauag.  —  Pagpahabaro, 

pahamangno. — Sagdon. 
Admonitor,  m.  Parasagdon,  parauale,  pa- 

rauaydong. 
Adnado,  da.  tn.    y  /  Hinablosan,   guin- 

sondan. 
Adnata.  f.  Zooí.  Lapuglapug  sa  mata. 
Adnato,  ta.  adj.  Canit. 
Ad  nutum.     expr.  lat.  Sugad  san  pagbuot 

san  ponoan. 
Adobado,  m.  Guidamos,  inadobo. 
Adobador,  ra.    s*  Pa  aguisa. — Paraguina- 

mos,  paraadobo. — Paraabo,  Paragamus  sin 

anit 
Adobar,    a.  Paggamus,  pagadobo;  danglus, 

dayuc. — Pagguisa. 


AD 


2g 


Adobe,  tn.  Baga  Iadriyo,  cundi  din  iná- 
guian  sa  calayo. 

i|dobO.  m.  Guinamus,  inasinarí— Sanao 
nga  isinasanao  san  carne  ug  iba  pá. — Dan- 
glus, dayuc. 

Adocenar,  a.  Pagtagpoplo  cag  duha,  pag- 
tagnapolo  cag  duha. 

Adoctrinar,  a.  Pagtutdo,  pagtoon. 

Adolecente.  p.  a.  Masaquit,   maabat  sin 

saquit. 

Adolecer,    n.    Saquit;  pagbati  sin  saquit. 
— fig.  An  may  carat-an,  visio  ó  batásan. 
Adoleciente,  p.  a.  Masaquit,  mabati   sin 

saquit. 

Adolescencia./.  Cabata,  pagcabata,  ticang 

san  tinud-can  ná  sin  buot  ngada  san  caa- 

yao  ná  san  catubo  san  lauas. 
Adolescente,   s.    Bata,  barobata,  olitauo* 

hay. 
Adolorado,  da.  adj%  vid.  Adolorido. 
Adolorido,    da.    adj.   masaquit;  maol-ol, 

masool. 
Adomiciliarse,  r.    Pagporoco,    pagocoy, 

paghonong,  pagpuyo. 
Adonado,  da.  adj.  Inolongan, 
Adonado,  da.  adj.  Babayenon,  binabaye. 
Adonaí.  m.  Ngaran  sa  Dios. 
Adonde,  adv.  /-  Diin;  hain;  ngain. 
Adonde  quiera,    adv.  Bisan  diin;    bisan 
\ ngain;  bisan  hain. 
Adonis,  tn.  fig.  Matahum,  cono,  nga  lala- 

qui. 
Adopción.  /  Pagcaanacanac. — Paghablos» 

— Pagpili. — Pagcarauát  eun    pangaaco  sin 
anac  sin  iba. 

Adoptable,  adj.  Sadang  carauaton. 
Adoptación.  /.  vid.  Adopción.  Pagcarauát 

cun  pangaco  sin  anac  sin  iba. 
Adoptador,  ra.  adj.  Mapili,  Macar auat. 
Adoptante,  p.  a.  Mapili,  Macarauat. 
Adoptar,  a.    Paganacanac. — Paghablos. — 

Pagpili;    paghopot;    pagcarauát    cun    pa- 
ngaco sin  anac  sin  iba,  etc. 
Adoptivo,   va.  adj.  Hinablosan,  guinson- 

dan. — Pinacaanacanac. — Pinilí. 
Adoquier.  adv.  1.  Bisan  din;  bisan   hain 
Adoquiera.  adv.  1.  Bisan  diin;  bisan  hain. 
Adoquín,  m.  Bato  nga  matig-a  dao  Iadriyo 

an  hechura. 
Adoquinar,   a.    Pagbutang  sin  mga  bato 

nga  adoquín. 
Adorable,   adj.  Siringbahon,%tacús  pasing- 

babón,  darayauon, 
Adoración.  /  Pagsingba;  paningba. — Pag- 

tahud;  catahud;  pagcatahud;  catahuran. 
Adorador,  ra.  adj.  Magsingbahon,  mani* 

ningba. — s.  Parasingba. 
Adorante./,  a.  Magsingba. 


iüM 


24 


AD 


Adorar*  a,  Pagsinba.— Pagtahud. — Pagha- 

roc  san  camut  sa  santos  nga  Papa. 
Adormecer,    a.   Pagcatorog. — r.  Paghin- 

ngatorog. — Pirao.— -fig.       Mungao. — Ban- 

hud,  binhud. 
Adormecimiento,  m.  Pagcatorog —Pag- 

hingatorug. — Cabanhud. 
Adormentar,  a.  vid.    Adormecer. 
Adormidera.  /  Banua  nga   adormidera. 
Adormir,  n.  Paghingatorog, 
Adormitarse,    r.    Paghingatorog.    pirao, 

paghiducá,  paghiducáducá,  mungao. 
Adornador,    ra.    adj.  Magsarab-ong. — s. 

Parasab-ong,    parahiyas,    pararayandayan, 

parapuni. 
Adornamiento,  m.  Pagsab-ong,  paghiyas. 

pagrayandayan,  mapuni. 
Adornante,    p.    a.    Masab-ong,  mahiyas, 

marayandayan,  mapuni. 
Adornar,  a.  Pagsab-ong;  pahiyas,    pagra- 
yandayan, pagpuni,   paghamo,    paghuyas, 

pagdayan,    paganiag,  pagayaaya. — Pagbi- 

ray. — Pagbutang  sin  mga  lucay. — fig.  Pag- 

pacaopay. 
Adornista,  m.  Pararayandayan;  parapintar. 
Adorno,  m.  Sab-ong,  hiyas,    rayandayan, 

hugay,  huyas,  dayan. — Rabol,  rabolrabol. 
Adorno  en  la  vaina  del  puñal,  etc. 

Calao-calao,  surang-surang. 
Adorno  eñ  la  lanza,    etc.   Calong-ca- 

long,  bitay-bitay. 
Adotrinar.  a.  Pagtutdo,  pagtoon. 
Ad  pedem  líterae.  expr*  adv.  lat.  Sugad 

gud  san  cahulogan. 
Ad  perpetuam.  exp.  lat.   Sa   guihapon. 
Ad    perpetuam  rei  memoriam.  expr. 

¿ai.  Sa  guihapon. 
Adqilirente.  p.  a.    Macaagui,  macacuha; 

masangput;  macadara. 
Adquiridor,    ra.    adj.    Macaagui,  maca- 
cuha; macadara;  masangput. 
Adquirir,    a.  Paca-agui,   pacacuha,  paca- 

dara,  pagsangput. — Sapul;  arug. 
Adquisición.  /.  Paca-agui,  pacacuha,  pa- 

cadara. — Pacasangput. — Pacasapul;     paca- 

arug. 
Adquisidor,  ra.    adj.  vid.  Adquiridor. 
Adra.  /.  Mga  balay  ó  usa  cabahin  sin  mga 

balay  sin  bongto. — Pintacasi. 
AdrágantO.    m.  Cahuy   cahuy  nga    adra- 

ganto. 
Adral,  m.  Tinaguic  sin  carro  ó   cangga. 
Adrazo.   m.    Saraan  sin   tubig    sa    dagat 

bad  macuba  an  camaasin. 
Adrede,  adv.  m.  Tinuyo  gud,  tuyo    gud. 
Adredemente,  adv.  m.  Tinuyo  gud,  tuyo 

Adrián,  m.  Tul-an  sa  bayhon. 


AD 

Adriático,  ca.  s.  Dagat  sa  Venecia. 
Adrizar,  a.  Mar.  Pagpatadong. 
Adrobado,  da.  adj.  Boctot. 

Adscribir,  a.  Paghisacop. — r.  Pasacop. 

Adscripción.  /.  Paghisacop;  pagpasacop. 

Adscripto,  ta.  p.  p.  Nahisacop;  napasacop. 

Adstricción.  /  Capirit,  calugus;  pagcapi- 
rit,  pagcalugos. — Catubol. 

Adstringente.  p.  a.     Macacatubol. 

Adstringir.  a.  Tubol. — fig.  Pagpirit,  pag- 
lugos. 

Aduana  f.  Oroquian  san  mga  tinatapuran 
san  hadí  sin  paghiling  sa  mga  género  ug 
iba  pá  ngan  sin  pagsocot  san  mga  dere- 
cho. 

Aduanar,  a.  Papaghiling  sa  aduana  san 
género  ug  iba  pá,  ngan  pagbayad  man 
san  mga  derecho. 

Aduanero,  ra.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
aduana. — m.  Tinatapuran  sin  pagmangno 
ó  pagbantay  sa  aduana. 

Aduar,  m.  Mga  payag,  mga  balaybalay. 

Adúcar,  m.  Igagama. 

Aducción.   /.    Pagpahayag    sin   polong  ó 

camatuoran. — ZooL  Pagpaharani. 

Aducir,  a.  Pagpahayag  sin  polong  ó  cama- 
tuoran.— Pagdara,  pagdolong. 

Aduendado,  da.  adj .  Maasuang;  inaaioc, 
ó  maaloc. 

Adufe,  m.   Pandero. 

Adufero.  adj.  An  nagtotocar  san  pandero. 

Adusto,  adj.  Mabidoom,  maisug. 

Aduja.  /  Mar.  Lacón. 

Adujar,  a.  Mar.  Paglacon. 

Adulación.  /.  Pagaramaram. 

Adulador,  ra.  adj.  Magaramaram. — s.  Pa- 
raaram-aram  Pag  sorogsorog. 

Adular,  a.  Pagdayao  sa  iba  sin  polong,  etc. 
Pagaram-aram.  Pag  sorogsorog. 

Adulear.  n.  Guliat. 

Adulero,  m.  Bántay  sin  cahayopan. 

Adulteración./  Paglayé,  pagbayé,  pagsa- 
pao,  paglibug,  pacasala  sin  inasa-uan. 

Adulterador,  ra.  s.  Paralayc,  parabayé, 
an  macasala  sin  inasa-uan;  paracaraut  sin 
mga  efectos. 

Adulterante.  /.  a.  Malayc,  mabayc,  ma- 
casala sin   inasa-uan. 

Adulterar,  n.  Paglayc,  pagbayc,  pagsa- 
pao,  paglibug,  pacasala  sin  inasa-uan. — fig. 
a.  Pagpapasao,  pagpacaraut. — s.  Pasao, 
raut.  Pagsalacot  an  maopay  ug  an  ma- 
raut. 

Adulterinamente,  adv.  m.  Pacasala  gud 
sin  inasa-uan. 

Adulterino,  na.  adj.  Anac  sa  gauas  san 
matrimonio. 


ÁO 

Adulterio,  m.  Paglaye,  pagbayé,  pagsá- 
pao,  paglibug,  pacasala  sin  inasa-uan. 

Adúltero,  ra.  adj.  Macasala  sin  inasa- 
uan. — fig.  Maraut,  maraut  sin  batasan. 

Adulto,  ta.  adj.  Hamtong,  dagco  ná. 

Adulzar,  a.  Pagpahamoc  sa  rnga  tum- 
baga, etc. 

Adulzorar,  a.  Papahomoc;  pagpahamis. 

Adunación.  /  Pagcatigub,  pagtipom. 

Adunar,  a.  Pagtiguib,  pagtampo,  pagti- 
pon;  dagup. 

Advenedizo,  za.  adj.  Sampig,  dampig. 
— Dumoroong. 

Advenidero,  ra.  adj.  Umarabut;  tiarabut 

Advenimiento,  m.  Pagabut,  pagcanhi. — 
Pagpaumbao  sa  pagcahadi,   etc. 

Advenir,  n.  Pagcanhi,  pagabut. 

Adventaja.  /  For.  Bahin  ó  malón  nga 
tungud  san  asaua  nga  buhi  pá,  in  patay 
ná  an  usa. 

Adventicio,  Cia.  adj.  An  maabut  nga 
diri  lugaringon  ó  diri  quinaiya. 

Adverbial,  adj.  An  tungod  ó  can  an  ad- 
verbio. 

Adverbialmente.  adv.  m.  Masugad  sin 
adverbio,  inadverbio. 

Adverbio,  m.  Gram.  Bahin  sa  oración 
nga  tinatauag  adverbio.  p 

Adversador.  //?.  Caauay. 

Adversamente,  adv.  m.  Sa  maraut  nga 
palad,  maraut  gud  nga  palad. 

Adversar,  a.  Pagpatuc,  pagato. 

Adversario,  ria.  adj-  Patuc,  maraut  nga 
palad. — m.  y  f.  Caauay,  auay. 

Adversidad./  Casaquitan,  calisdanan,  ca 
curian,  cauaray  palad,  casoco. 

Adversión.  /  Pagpatuc. — Paghimangno 
matngon. 

Adverso,  sa.  adj.  Patuc,  auay,  maraut 
macuri. 

Advertencia./.  Pahamangno,  pahimangno 
matngon. — Pagpahabaro,  pagpasabut. — 
Sagdon,  laygay,  uaydong,  tugon* 

Advertidamente,  adv.  m.  Sa  pagh 
mangno  gud. 

Advertido,  da.  adj.  Batid,  matigamanon 
mananong,  daong-daong. 

Advertimiento,  m.  vid.  Advertencia. 

Advertir,  a.  Himangno,  hamangno,  mat- 
ngon; daong-daong. — Himangrao. — Pagpa- 
himangno,  pagpahamangno. —  Pagpaha- 
baro, pagpasabut. — Pagsagdon,  paglaygay, 
paguaydong, — ilio. — Pagnanong. 

Adviento,  m.  Tiuatauag  nga  adviento  ó  an 
upat  ca  semana  nga  sinosondan  san  san- 
tos nga  Pagcatauo  san  anton  Guinoo  Je- 
sucristo. 

Advocación.  /.  Cataoganan,  caud-ganan. 


A0  ás 

— Ñgarári  ngaiguin  nga  ngaran  sa  fiiga 
singbahan,  mga  cobo-cobo  ug  nlga  altar 
basi  sabuton  cún  ano  nga  Misterio  ó  cttri  ano 
nga  Santos  an  guinhalaran;  panañglitah,  an 
singbahan  sa  Oras  guinhalad  can  San  Pedro 
de  Alcántara.  La  iglesia  de  Oras  está  de- 
dicada á  San  Pedro  de  Alcántara. 
Adyacente,  adj.  Harani,  dooc,  sooc,  da- 
pig,  hipid,  hiripid. 

AE 

Aechadero.  m.  Sisigan,  sisisgan,  sirisgan. 
— Taraphan,  tarap-hopan. — Guinpapaliran. 

Aechador,  ra.  s.  Parasisig. — Paratahup. 
— Parapalid  sin  humay,  etc. 

Aechadura.  /.  Upa — Tictic. 

Aechar,  a.  Pag  tahup. — Pagsisig. — Pagpa- 
lid  sin  humay,  etc. — Pagyapyap. 

Aecho,  m.  vid.  Aechar. 

Aéreo,  rea.  adj.  Hangin,  an  tungud  ó 
cañan  hangin,  sa  hangin. 

Aerífero,  ra,  adj.  May  hangin. 

Aeriforme,  adj.  Masugad  sin  hangin. 

Aeróforo,  ra.  adj.  May  hangin. 

Aerolito,  m.  Baga  linti. 

Aeromancia.  /.  Panhihinangin,  pagtagna 
nga  buaon  hionon  sin  hangin. 

Aeromántico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan panhihinangin. —  Matagna  sin  búa 
hionong  sin  hangin. 

Aeronauta,  com.  An  masacay  sin  saca- 
yan  sa  hangin. 

Aeronáutica.  /.  Paghibaro  sin  pagsacay 
sin  sacayán  sa  hangin. 

Aeronáutico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan pagsacay  sin  sacayán  sa  hangin. 

Aerostático,  ca.  adj.  Malupadsa  hangin. 

AF 

Afabilidad.     /.     Camaalayhan,     camaala- 

hon,  camalomo   sin  buot. — Cahuyayag.  < 
Afabilísimo,  ma.  adj.  Maalayhan  caopay, 

mahuyayag  caopay. 
Afable,  adj.  Maalayhan,    mahuyayag,  ma- 

nayanaya. — Malomo    sin    buót;   maabiabi- 

hon,    maabiag,    camaopay  sa    himangrao, 

cun  san  pageayan. 
Afablemente,   adv.  m.   Sa  malomo  tfga 

buot,  sa  maopay  nga  buot,  sa  mahuyayag 

nga  casingeasing. 
Afabulación.  /    Pagasoy   sin   pábula  ó 

susumaton. 
Áfaca.  /  Banua  nga  apaca,  dao  in  tanun 

nga  lenteja. 
Afamado,  da.  adj.  Ban tugan,  dung-ganon, 

hinunung-gan. 
Afamar,  a.  Pagpabantug;  bantug. 


iiáÉ 


26 


ÁF* 


Afán.  m.  Tingoha,    tuyo. — Cahidlao.— Ca- 

budlay,  cabutlao.  Pangarit 
Afanadamente,  adj.  m.  Tingoha  caopay, 

talingoha    gud. — Budlay  '   caopay,     butlao 

caopay,  pangarit   caopay. 
Afanador,  ra.  adj.  Matingohapn,  mador  o - 

put,  madoroto,  buhatan  nga  tauo. — s.  Pa- 

ratingoha.     Mangangarit. 
Afanar,    m.    Pabudlay,  pabutiao. — r.    Ti- 
ngoha, talingoha,  pagtuyo,   pagdoroput. 
Afaníptero,  ra.  adj.  Zool. — Diri  pacoan, 

masugad  an  coto. 
Afanosamente,  adv.  m.  Tingoha  caopay, 

talingoha    gud. — Budlay    caopay,     butlay 

caopay.    Pangangaritan  gud. 
Afanoso,  sa.  adj.  Macuri. — Matingohaon, 

madoroto,  buhatan  nga  tauo,  maticomot. 
Afasia.  /  Med.  Diri  pacayacan  tungud  sin 

saquit;  pagalang  alang. 
Afeador,  ra.  adj.  Macacaraut. — s.  Parata- 

may,  parayobit. — Parasauay. 
Afeamiento,  m.  Pagpacaraut. — Pagtamay, 

pagyobit. — Pagsauay. 
Afear,   a.  Pagpacaraut. — Pagtamay,  pagyo- 
bit.— Pagsauay. 
Afección,  f.    Cabantad. — Caruyag,    caipa, 

cahilig. — Higugma;  handum,  cagapil. 
Afectación.  /.   Cabantad. — Pagparayao. — 

Casalingcapao.  —  Camaogdayon.  —  Camala- 

biao.    Pagpaanoano. 
Afectadamente,    adv.    m.    Bantad   gud. 

Parayao  gud.  Diri  natural. 
Afectado,    da.    adj.  Mabantad. — Mapara- 

yao. — Masalingcapao. —  Masorub-on;     sina- 

saquitan* 
Afectador,   ra.  adj.  Macabantad. — Mapa- 

rayao. 
Afectar,    a.     Pacabantad. — Parayao.— La- 

biao. 
Afectivo,    va.    adj.    An  tungud  ó  cañan 

higugma,  cauili  ó  handum. 
Afecto,  m.  Gugma,   Higugma,  cauili,  han- 
dum, caauil. 
Afecto,    ta.    adj.    Gapil;  api.- — Sacop    sa 

gahum  sa.  .  . 
Afectuosamente,  adv*  m.  Sa  paghigugma 

gud. — Sa    pagpaora    gud. — Sa    pagtahud 

gud,  sa  caotos  nga  buot. 
Afectuosidad.  /   Camahigugmaon,  cama- 

paorahon,  camapalanggaon. 
Afectuoso,  sa.  adj.  Mahigugmaon,  mapa- 

orahon,  mapalanggaon,  maauilon. 
Afeitador,  m.  Paraarot. 
Afeitadora.  /    Paraarot    nga    babaye  sa 

mga   igcasibabaye. 
Afeitamiento.  m.    Hiso  sa  bayhon,  etc. 
Afeitar,  a.  Pagarot;  panhimongot. 


Afeite,   m.  Hiso  sa  bayhon,  etc. — íghihíso, 

ighiriso. 
Afeminación.  /  Cabantut;  pagcabinabaye. 

Afeminadamente,  adv.   m.  Bantut  gud, 

binabaye  gud. 
Afeminado,  da.  adj.   Bantut,  babayenon, 

binabaye. 
AfeminamientO.    m.    Cabantut;    cabina- 

baye. 
Afeminar,  a.  Pagpaluya.— r-  Pagbinabaye; 

luya;  paluya. 
Aferrador,    ra.    adj.    Macaput,     macob- 

cob. — Mar.  Magparalocot  sin  layag,  etc. 
Aferramiento,  m.  Pagcaput,  pagcobcob. 

Paglocot  sin  layag,    etc.— fig.  Pagtuyo  nga 

ticang  sa  buot. 
Aferrar,  a.  Pagcaput  sin  maopay;  pagcob- 
cob.— Mar.  Paglocot  sin  layag,  etc.—r.  fig. 

Pagtuyo    gud  nga  magpahinayon  an  mga 

paghunahuna  niya. 
Afestonado,  da.  adj.    Rinabolrabol. — Ri- 

nabolrabolan. — Binorda. — Binordahan. 
Afianzamiento,  m.   Pagpatapud.— Pagpa- 

cang-on. — Carig-onan. 
Afianzar,    a.    Paghatag  sin  carig-onan. — 

Pagrig-on;   pagparig-on;    pagpacarig-on. — 

Pagcaput  sin  maopay. 
Afiar.  a.  Pagpolong   nga  diri  paglalab-tan 

an  igcasitauo. 
Afición.  /.    Gugma;     caruyag;  cahilig;    ti- 
ngoha; aring,  gapil. 
Aficionadamente,    adv.  m.  Tingoha  cao- 
pay,  caruyag  gud. 
Aficionado,  da.  adj.  Maqui.  . 
Aficionar,  a.  Pagpabatid;  pagpahilig;  pag- 

pagapil. — Pabatid;     gugma;     gapil;    hilig; 

pagpahiara. 
Afiladera,  s.  Bairan. — Camanga. 
Afilado,  da.  adj.  Binaid. — Matarum.—  Tais. 
Afilador,    ra.    s.     Parabaid. — Bairan  nga 

anit. 
Afiladura.    /.    Pagbaid. — An    tarum    san 

panganiban. 
Afilamiento,  m.    Baga  catáis  sin  bayhon, 

irong,  etc. 
Afilar,  a.  Pagbaid;    pangodngod;  pagsam- 

id;  paglantip;    pagbalit. — Pagtais. — Pagpa- 

tarum. 
Afilación.  /    Pagcaanacanac — Pagsacop. 

Pagpasacop. 
Afiliar,  a.  Paganacanac;  paghablos. — Pag 

sacop;  pagpasacop;  pagpasurat. — r.  Pagsa- 
cop; pasurat. — r.  Gapil. 
Afilón,  m,  Bairan  nga  anit,  etc. 
Afilosofado,    da.    adj.    An  nacacasugad 

san  mga  filósofos.    Bugho. 
Afín.   adj.    Harani,    dooc,    hiripid. — Maa- 


AF 

ftgáy.-^;//.    y  f.    Sooc,    caorop-dan  sá  hí- 

ngabay,  patud. 
Afinación.   /    Paghingpit;  cahingpitan. — 

Pagcaarangay. 
Afinadamente,  adv.  m.  Hingpit  caopay. 

Arangay  gud. — Catempla. 
Afinado,  da.    adj.  Maopay  gud. 
Afinador,  ra.  m.  Paratcmpla  sin  mga  pa- 

toronggon. — An    igtetempla  sin  palorong- 

gon. 
Afinadura.  /.  vid.  Afinación. 
Afinamiento,  m-  vid.  Afinación. 
Afinar,  a.  Paghingpit,  pagpacaopay. — Mus. 

Pagtempla  sin  patoronggon. — Pagangay  sa 

mga  tingug. — Pagnipis;    paggamay. — Pag- 

hamis. 
Afinidad.   /.     Pagcaarangay. — Caoropud, 

pagcaoropud  sa    hingabay,  pagcapatud. 
Afión.  s.  Apian. 
Afir.  m.    Tambal    nga  nacuha  san   bonga 

san  cahuy  nga  enebro. 
Afirmación.    /     Pagpacarig-on. — Carig- 

onan. — Camatuoran;    pagasoy    san   cama- 

tuoran. 
Afirmadamente.  adv,  m.  Marig-on  gud. 
Afir  mador,  ra.   adj.  Magpaparig-on. 
AfirmamientO.  m.  vid.  Afirmación. 
Afirmante,  p.  a.   Magpaparig-on. 
Afirmanza.  /.  Carig-onan. 
Afirmar,  a.  Pagrig-on;  pagparig-on;    pag- 
pacarig-on.— Pagmatuod;    pagpamatuod. — 

r.  Big-on;  pasarig,   pagtangdo,   pagtóo. 
Afirmativamente,  adv.  m.   Sa  minarig- 

on  gud. — Sa  minatuod  gud. 
Aflicción.  /.  Casáquit,  cabido,  casubo,  ca- 

suboan,  casub-anan;   carital,  pagcarital;  ca 

ritalan. — Capaitan. — Aflicción    de  espíritu. 

Calisdanan,  cabudlay  sin  buot. 
Aflictivo,  va.  adj.  Macacasáquit,  macaca- 

bido,  macacasubo. 
Afligente.    p.  a.    Macasáquit,    macabido, 

macasubo. 
Afligible.  adj.  vid.  Aflictivo. 
Afligidamente,  adv.  m%  Masáquit  caopay, 

mabido    caopay,    masubo  caopay;    oraora 

sin  sáquit,  oraora  sin  bido,  oraora  sin  subo. 
Afligido,    da.  adj.  Masinaquit-non,  mabi- 

doon,  masorub-on. 
Afligimiento,  m.  Casáquit,  cabido,  casubo. 

Capaitan, 
Afligir,  a.  Pacasáquit,  pacabido,  pacasubo. 

Pagsáquit. — r.  Sáquit,  bido,  subo. 
Aflojadura.  /.  vid.  Aflojamiento. 
Aflojamiento,  m.  Pagtoros,  pagloslos.— 

vid.  Aflojar. 
Aflojar.  a.  Pagtoros,    pagloros,  pagloslos. 

Paghugac;  pagtugac;  pagtubuc;  paghaguca; 

paghango,  paghango-hango;  paghiyos;  pag- 


af  ár 

h  águs;  pághuñgal;    pagculay .— Qarocal.— 
Luya. 

Aflojar  el  viento,  el  enojo,  etc.  Hug- 

pay,  borohugpay. 
Aflojar  la  corriente.  Lantong. 
Aflojar  los  pantalones,  etc.  Hoshos, 

horos. 
Afluencia.  /  Pagdamo. — Cadamo,  cadam- 

an. — Cahura.— Dasal.— fig.  Pagpolong  sin 

damo  ug  sin  dagmit,  catiroc. 
Afluente,  adj.    Mayacan,    yarácnon.— m. 

Mga  sasapa  ug  mga  salug  nga  naauas  sa 

mga  dagco  nga  mga  salug. 
Afluir,    n.    Daup. — Pagauas    an  usa  nga 

sapa    cún  salug  bá  usa    man    nga    salug 

nga  daco. 
Afofar.  Pagpanos. 
Afondar,  a.  Paghilarum;  pagpahilarum.— 

n.  Lonud. 
Afonía.  /.  Cauaray  tingug. 
Afónico,  ca.  adj.  Uaray  tingug. 
Áfono,   na.  adj.  Uaray  tingug. 
Aforadar.  a.  Pagloho.— Pagtahus. 
Aforado,    da.  adj.    Tuna  nga  quinpeple 

tihan. 
Aforado,   da.  adj.    Tauo  nga  may  privi- 
legio. 
Af orador,    m.    Paraplete    sin    tuna. — An 

macarauat  sin  tuna    nga  may  píete.— Pa- 

raaporo. 

Aforamiento,  m.  vid.  Aforar. 
Aforar,  a.  Pagplete  sin  tuna. — Pagcarauat 

sin  tuna  nga  may  píete. 
Aforar,  a.  Pagapor o  sin  tabaco,  etc. — Pag- 

hiling  sa  mga  género  cún  iba  pá  ug  pag 

talaan  san  bayad  nga  mga  derecho. 
Aforar,    a.    Pagtogot,  paghatag  sin  privi- 
legio. 

Aforcar.  a.  Pagbitay. 
Aforisma.  /.  Veter.   Hubag  sa  lauas   san 

mga  hayop. 
Aforismo,  m.  Calacturan,   lactud  nga  ca- 

sayoran. 
Aforístico,  ca.  adj.  Linactud  nga   casa- 

yoran. 
Afornecer.  a.  Pagandam,  pagtima. 
Aforo,  m.  Pagaporo. 
Aforra.   /.    Pagbuhi  ó    pagtangtang   san 

oripon. 
Aforrador,  ra.  adj*  Magporotos.— $.  Pa- 

rapotos. 
Aforradura.   /.    Potos;  hapin;   loon   nga 

panapton  cun  anit  ó  iba  nga    potus. 
Aforramiento.  m>  Pagbuhi  ó  pagtangtang 

san  oripon. 

Aforrar,  a.  Pagpotos;  paghapin.— r.  Pag- 
loon  sin  panapton. 


2» 


AF 


Aforrar,  a.  Pagbuhi  ó  pagtangtang  san 
oripon. 

Aforrecho,  Cha.  adj.  Tuhas  ná,  gauas  ná. 

Aforro,  m.  Potos;  hapin;  loon  nga  pa- 
rí apton. 

Afortalado,  da.  adj.  Marig-on,  may  mga 
carig-onan. 

Afortunadamente,  adv.  m.   Palad  gud. 

Afortunado,  da.  adj.  Palaran,  bulahan. 

AfortunamientO.  tn.  Palad,  capalaran, 
cabulahan. 

Afortunar,  a.  Papalad,  pabulahan. 

Afosarse,  r.  Mil.  Paghimo  sin  haglarum 
nga  mga  cale  libut  sa  bongto,  basi  diri 
macaagui  an  mga  caauay,  paghimo  sin 
cota,  sin  baluarte.— Pagdugang  sin  solda- 
dos, sin  mga  armas. 

Afrancar.  a.  Pagbuhi  ó  pagtangtang  san 
oripon. 

Afrecho,  m.  Upa;  titic;  tinahup. 

Afrenillar.  a.  Mar.  Paghigot. 

Afrenta.  /  Caalo,  caauod. — Pagpacaalo, 
pagpacaraut. 

AfrentaciÓn.  /.  Atubangan  sin  balay  nga 
naatübang  sa  igcasibalay. 

Afrentadamente,  adv.  m.  Sa  pagpa- 
caalo gud. — Sa  caauod  gud. 

Afrentador,   ra.  adj.  Magpapacaalo. 

Afrentar,  a.  Pagpacaalo;  pagpacaraut  — 
Alo;  auod;  busla. 

Afrentosamente,  adv.  m.  Sa  pagpacaalo 
gud. — Sa  caauod  gud. 

Afrentoso,  sa.  adj.  Macaáalo. 

Afretado,  da.  adj.  Masugad  sin  galón 
nga  bulauan  ó  salapí,  mahamis,  hinugasan. 

Afretar,  a.  Mar.  Pagbanos,  pagcarus  san 
sacayán. 

Afreza.  f  Paon  nga  macacatuyao  san 
isda  ug  masayon  ná  an    pagdacop. 

Africano,  na.  adj.  Taga  África. 

Áfrico,  m  Hangin  nga  habagat  sacabarian. 

Afrodina.  /.   quim,  Tumbaga. 

Afrodisia.  /  Pagcabata. 

Afrodisiaco,  ca.  adj.  Tambal  ug  iba  pá 
nga  nacacabascug  san  tauo  sin  pagcaipa 
san  mga  maglaoay  nga  buhat. 

Afrodita,  m.  Lalaqui  ngauaray  iquinatauo. 

Afronitro.  m.  Bura  sin  nitro. 

Afrontación.  /  Atubangan  sin  balay  nga 
naatübang  sa  igcasibalay. 

Afrontadamente,  adv.  m.  Sa  atubangan. 

Afrontador,  ra.  adj.  Magatubang. 

AfrontamientO.  m. '  Pagatubang;  pagpaa. 
tubang;    paatubang. 

Afrontar,  a.  Paatubang;  pagpaatubang.*— 

n.  Atubang. 

Afta.  /.  Med.  Sapil,  dilá. 

Aftoso,  sa»  adj.  Sapilon, 


AF 

Afuera,  adv.  L  Sa  goa. — Sa  gauás. — - 
Vengo  de  afuera.  Ticang  acó  sa  goa.  Sal- 
gamos afuera.  Goa  quita. — Está  afuera. 
Aadto  sa  gauas. — expr.  elipt.  Tabi. — amb. 
pL  Caharanian,  mga  caharanian. 

Afufa.  /.  fam.  Papalaguio. — Estar  sobre 
las  afufas,  fr.  fam.  Tipalaguio  ná. 

Afufar,  n.  fam.  Pagpalaguio. 

Afufón,  m.  fim.   Palaguio.  pagpalaguio. 

Afusión.  /.  Med.  Pagbobo  sin  tubig  sa 
lauas. 

AG 

Agá.    m.    Ponoan  san    mga  soldados  nga 

turco. 
Agachada.  /.    Limbong,  larang. 
Agachadiza,   f.    Tamsi    nga    habobo  an 

lupad. 
Agachar,  a.  fam.  Pagobo,  pagyobo,  pag- 

doco,    pagyocbo,  pagtongo,  pagcaob;  pag- 

guigong;  pagquigpos;  pagcuyobog. 
Agacharse  para  no  ser  visto.    Pag- 

hopo:   como  quien  persigue   á  un  pájaro, 

hanip. 
Agafita.  /.  Min.  Mutia. 
Agalbanado,  da.  adj.  Mahubia. 
A  gal  erar.  a.  Mar.  Pagbutang  san  tolda  sa 

mga  sacayán. 
Agalla,   f  Boco  boco    sin    cahuy. — Tubo 

tubo,  hasang  san    isda. — Buyoco,    lisoliso 

sa  bot-ol.  Biyooc. 
Agalladura.  /  An    baga    matamata    san 

pula  san   bunay,     nga    amoy    tinutud-can 

san  siuo. 
Agallión.  m-  vid.   Agalla. — Boco  san  cuen- 
tas.— Amahan  san  cuentas. 
Agalluda.  /  vid.  Agalla. 
Agangrenarse,  r.  Donot  an  onud  ó  hil- 
an sa  lauas* 
Ágape,  m.  Panagtao  nga  cristianos. 
Agarbado,  da.  adj.  Mahayon,  malidolido, 

maquidingquiding. 
Agarbarse,  r.   Yocbo;  tongo;    caob;  obo; 

doco. 
Agarbillar,  a.  Pagopong  sin  humay,  etc.; 

pagtarotambac  san  mga   binari. 
Agárico,  m.  Manug  banug,  ligbus,  curacdos, 

ohong. 
Agarrada.  /.  fam.  Pagsusuhay;    paghiba- 

ton  sin  polong. 
Agarradero,   m.   Carap-tan,    carap-tanan, 

caratinan;  tarotalinga. — Polo;  pati;  ilhi  cún 

dao  bangcao. 
Agarrado,    da.    adj.  fam.  Mahlcao,  mai- 

mot,  halot. 
Agarrador,    ra.    adj.   Macatin,  macaput, 

macapiot;  macadadacopon. — m.  Caratinan, 

carap-tan  .—Baga  caoit,  quimpih 


Agarrafan  a.  Paggonit;  pagcáput  sin  máo- 

pay. 
Agarrama.  f.  Buhis.— fig.  y  fam.  Panga- 

uat,  pagticas. 
Agarrante.  /.  a.  Macatin,  macaput,    ma- 

capiot. 
Agarrar,  a.  Pagcáput,  pagcatin,  pagcapiot; 

paghurambay;  pagcuyon;    pagtalo;     pagca- 

mas;     pagcamai;     pagcamlas;     pagcanirot; 

pagbacnit. —  Pagdacop. —  Gamut. —  Docot. 

— Cagat,  coicol,  tocob. — Gonit. — Diquin. 
Agarrar  la  pintura,  cola,    etc.    Pag- 

docot,  pingca,  yagcot. 

Agarrar  por  el  pescuezo.  Quibol,  cu- 

mud,  tocio. 

Agarrar  por  la  orilla  ó  punta  de  al- 
guna cosa.   Quimit. 

Agarrar  por  el  borde  á  tinaja,  etc.  Ca- 

uing,  gauing. 

Agarrar  por  el  hombro.  Gabil, 
Agarrar     sanguijuela,    etc.    Cobcob, 

copcop. 

Agarrar  con  los  brazos  por  la  cintura. 

Tacgos. 

Agarrar  por  la  garganta.  Tilo. 

Agarrarse  de  las  manos  ó  ponerlas 
sobre  los  hombros.  Agubay. 

Agarrarse  con  los  brazos  sin  arrimar 
el   cuerpo.  Camang. 

Agarrarse  las  manos.  Camag. 

Agarrarse  los  que  riñen  ó  los  que  bai- 
lan, que  se  cogen  las  manos.  Alasid. 

Agarrar  ó  echar  los  brazos  sobre  el 
pescuezo.  Congcong,  lucon,  cuco,  pico. 

Agarro,  ni.  Pagcáput.;   pagcatin,  etc. 

Agarrochador.  m.  Parabono,  pagdocdoc 
sin  hayop  nga  todo. 

Agarrochar,  a.  Pagbono,  pagdocdoc  sin 
hayop  nga  todo. 

Agarrochear,  a.  vid.  Agarrochar. 

Agarrotar,  a.  Pagbiriquis. — Paghogot  sin 
maopay.   Pagbitay. — Hicug, 

Agasajador,  ra.  adj.  Maabi  abi,  maabí 
abihon,  maamucamuc. 

Agasajar,  a.  Pagabi-abi;  pagamoma; 
amuc— Paquigangay. 

Agasajo,  m.  Pagabi-abi;  pagamoma. — Re- 
galo.— Catalahuran. 

Ágata.  /  Bato  nga  mahal. 

Agauja.  /  Tanum  nga  agauja. 

Agavanza.  /.  Banua  nga  agabansa- 

Agavanzo,  m.  Banua  nga  agabanso. 

Agavillar,  a.  Pagopong,  pagtarotambac 
sin  binari. 

Agazapar,  a.  fig.  y  fam.  Pagdacop;  pag- 
cáput.— r.   Pagtago. 

Agencia./.  Tuyo,  tingoha;  pangita.— Pag- 


A(í 


20 


cáagetite,  catungdanan  san  pagcaagénte. 
Balay  nga  inooquian  san  agente. 

Agenciar,  a.  Pagtalingoha;  pagpangita; 
pagpatigayon;  pagalayon. 

Agencioso,  sa.  adj.  Madóroto.  Matingo 
haon,  buhatan. 

Agenda.   /  Panuhduman,  listaban. 

Agenesia.  /.  Med.  Diri  panganac. 

Agente,  m.  Taggahum,  an  may  gahum 
sin  pagbuhat  bisan  ano. — Tinatapuran, 
tinotuinan. — An  nagpapalacat,  an  nagpa- 
pabiric,    an  nagpapaquiua,  etc. 

Agente  de  negocios.  An  tinatapuran 
san  iba  sin  pagpangita. 

Agente  de  cambio.  An  nagaataman  sa 
pagpalacat  san  comercio  cún  sa  pagbalio 
cún  pagpasalio  bá  sin  salapí  ug  iba  pá- 

Agente  de  seguridad  pública.  An 
tinatapuran  san  ponoan  sin  pagataman  san 
caopayan  ug  camingao  san  cadam-an,  ngan 
sin  pagdacop  man  san  mga  maraut.  Polis. 

Agente    fiscal.  An  bulig  san  fiscal 

AgeratO.    m.    Banua  nga  agerato. 

Agestado,  da.  adj.  Bien  agestado.  Mao- 
pay nga  pamayhon. — Mal  agestado.  Ma- 
raut nga  pamayhon. 

Agibílibus,  m.  fam.  Larang.—Tauo  nga 
maladganon. 

Agible,   adj.  Hirimoon,  buruhaton- 

Agigantado,  da.  adj.  Hataas  caopay.— 
r  fig.  Labao  gud. 

Ágil.  adj.  Madali,  madagmit,  m^acsi,  ma- 
gaan . 

Agilidad.  /  Camadali,  pagcamadali,  cama- 
dagmit,  pagcamadagmit,  camalacsi,  pag- 
camalacsi,  camagaan,   pagcamagaan. 

Agilitar,  a.  Pagpadagmit,  pagpadali.— r> 
Dali,   dagmit,  lacsi. 

Ágilmente,  adv.  m.  Sin  dali,  sin  dagmit, 
sin  lacsi. 

Aginia.  /  Cauaray  babae,  pagcadomot  san 
mga  baybay. 

Agio.  m.  Com.  Polos,  cuba. — Pagbatid  ó 
quiritaon  nga  guinbubuhat  hionong  sin 
laba. — Pagsarabut  ó  pagpatubo  nga  diri 
angay. 

AgionamientO.  m.  Cacurian. 

Agiotador,  m.  An  mapatigayon  sin  pa- 
ngita  nga  patuc  sa   catadungan. 

Agiotaje,  m.  Pulos,  cuha.— Pagpatigayon 
sin  laba. — Pagpatigayon  ó  pagpatubo  san 
salapí  nga  patuc  sa  catadungan. 

Agiotista,  com.  An  mapatigayon  sin  pasa- 
ngita  nga  diri  ná   angáy. 

Agitable,  adj.  Mahimo,  mabantad,— Mahi* 
mo  masamoc.— Mabimó  qumoquhmon. 

Agitación.  /  Cabantad.— Carimocañ,  ca« 
samocan.— Cacápuy. 


30  ÁG 

Agitador,   ra.  adj.   Mabantad—  Maqüíua- 

quiua.-Macayabcayab. — Maualauala. — Ma- 

samoc,  marimoc 
Agitante,   p.   a.    vid.     Agitador. 
Agitar,   a.     Pagbantad- — Pagquiuaquiua. — 

Pagcayabcayab. — Pagualauala- — r.    Rimoc, 

samoc- — Curi,    capuy. 
Aglobar,  v.  Pagpalobo,  paglinobo. 
Aglomeración.   /   Pagtambac;  catambac- 

Catipon. — Catirocan. 
Aglomerar,  a.  Pagtambac,  pagtiroc,  pag- 

tipon. 
Aglutinación.  /  Pagpadocot. 
Aglutinante,  p.  a.    Magpapadocot. — Ma- 

docot  sa  panit. 
Aglutinar,  a.    Pagpadocot. 
Agnación.  /  Caoropud,  pagcaoropud. 
Agnado,  da.    adj.     üropud.    magoropud 

nga  sooc. — pl.  Caoropdan. 
Agnición.  /    Pagquilala. 
Agnocasto.  m.    Lagundi. 
Agnombre,  m.  Cabansagan. 
Agnominación.  /  Reí.   Casama  sin  mag- 

casipolong. 
Agnomento,  vi.  Cabansagan. 
Agobiar,  a.  Obo,  yaob,  yocbo,  caob. — Bu- 

dlay,  butlao. — Boroctot. 
Agobio,  vi.    Pagobo,  pagyaob,  pagyocbo, 

pagyocbo,     pagcaob. — Cabudlayan,    cacu- 

rian. 
Agolar.  Pagiban. 

Agolp?  •//.    Pagpadaop,  pagcaca- 

tipon 
Agolpe  aop,   padaop,  tiroc,  tipon. 

Agonía.  j         agotas,  tinga,  anos.— fig.  Ca- 

sáquit,  encunan./'/^-.  Tingoha. 
Agonizante,  p.'a.  Mahingotas,  matinga.-- 

tf«).  Manan  abang  san  mga  naghihingotas  ná. 
Agonizar,  a.   Paghingotas  ó  panabang  san 

naharumatay. — r.  Hingotas,  tinga,  haruma- 

tay,  haragumatay,  tighac,  anos. 
Agora,  adv.  f.  Niyan. 
Agorador,  ra.  m.y  f.  Manhihimalad,  tam- 

yauan,  diuatahan,  barangan. 
Agorar,  a.     Pagtamyao,  paganito,    pagdi- 

uata;  himalad;  pagtagna   nga  diuata. 
Agorería.  /  Pagtagna  nga  diuata  ó  buaon. 
Agorero,  ra.  s.   Manhihimalad,  tamyau'an, 

diuatahan,  barangan,  an  matagna  sin  búa. 
Agorgojarse.    r.  Bocboc;   agay-ay. 
Agostar,    a.     Laya;  pacalaya;    mará,  oga, 

data;   guta.  coroncoson. 
Agosto,  m.   Icaualo  ca  bulan   san   tuig. 
Agotable.  adj.  Sadang    tition;    sadang  li- 
mason. — Sadang    obuson,  sadang  imorun. 
Agotamiento,  m.  Pagtiti,  paglimas.— Cao- 
bus,  caimud. 
Agotar,  a.  Pagtiti,  paglimas.— Paghinubig. 


AG 

— Pagobus,    pagimud. — r.    Titi,    íiübas. — 

Obús,  imud,  hodot. 
Agracejo,    m.  Cahuy  cahuy  nga  agracejo. 
Agraciado,    da.     adj.     Malipayon.— /.  /. 

Inogayan,    quinalooyan,    inolongan. 
Agraciar,  a.   Pagogay,   pagolong. — Pagsa- 

linorug. — Pagcalooy,  paghatag  sin  calooy- 
Agracillo,  m.  Cahuy  cahuy  nga  agracejo. 
Agradabilísimo,    ma,  adj.  Macaruruyag 

gud    caopay,  macalilipay  gud  caopay. 
Agradable,  adj-  Macaruruyag,  macalilipay, 

macacahauid  sa    buot. — Matahum,  malipa- 

yon,  maalayhan,  maalayhanon. — Maoyon. 
Agradablemente,  aiv.    m-   Macaruruyag 

gud,    macalilipay  gud- 
AgradamientO.  m.  Camaopay  sin    buot. 

— Caruyag. 
Agradar,   a.  Paglipay,    pagogay. — Pacali- 

pay,  pacahauid  sa    buot. — Caruyag. — Ha- 

muot. 
Agradecer,    a.    Pagbalos,    pagpasalamat, 

pagdiós   magbayad. — Pagopa. 
Agradecido,  da.  adj.  Mabaralson,  maba- 

baloson. — /-.  Parábalos. 
Agradecimiento,  m.  Pagbalos,  pagpasa- 
lamat,  pagdios-magbayad.— Pagopa. 
Agrado,  m.  Camaopay  sin  buot.  Caruyag. 
Agramadera.  /.  Bayo,  igbabayo. 
Agramador,  ra.  s.  Parabayo. 
Agramar,  a.  Pagbayo    san    cáñamo,    etc. 
Agrámente,  adv.  m.  Sin  pait,  mapait  gud. 
Agramilar,  a.  Pagtabas  san  mga    ladriyo 

basi  magpaparejo. 
Agramiza,  f.  Dagami  sin  c¿íñamo  ó   lino. 
Agrandar,  a.  Pagdaco   ;  pagdageo. — Pag- 

padaco;   pagpadaco;   pagdugang;    pagj)ahi- 

luag. — Pagpahataas. — r.  Daco;  dageo. — Ili- 

luag;     Hitaas.— Dugang.— Ngalngag;  ngat- 

hal;  ngatngat. 
Agranujado,  da.  adj.  Masugad  sin  liso  ó 

tipasi. 
Agranujarse,  pron.    fami.    Paguara    san 

mga  batasan   nga  magopay. 
Agrario,  ria.  adj.  An     tungud    ó    cañan 

pagquiua  sa  tuna,  pagoma,  etc. 
Agravación.  /.    vid.  Agravamiento. 
Agravador,  ra.  adj.  Madugang. 
AgravamentO.  m.    Pagpacaraut. 
Agravamiento,  m.  Pagpadugang;  pagdu- 
gang; paghidugang. 
Agravante,  p.  a.  Magdugang. 
Agravan temente.    adv.    m.   Madugang 

gud;  dugang  caopay- 
Agravar,    a.     Pagdugang;     pagpadugang; 

paghidugang. — r.  Dugang. 
Agravatorio,  ria.  adj.   Macacadugang.— 

For.  Sugo  nga  icaduha  nga  pinadadagmit 

an  pagtuman  san  ona  nga  sugo. 


Á(S 

Ágravecer.  a.  Samoc,    bugat. 
Agraviadamente,   adv.  m.  Pagpacaraut 

gud 
Agraviado,  da.  adj.  Tauo  nga  guincaraut, 
guintauag,  guinpacaalohan.-- Magpacaraut. 
— Matamay. — Macacaraut,   macacdalo. 
Agraviador,  ra.  adj.    Magpacaraut.  -Ma- 
tamay. 
AgraviamientO.  m.  Pagpacaraut.— Pagta- 

may. — Casina. 
Agraviar,  a.   Pagpacaraut,    pagdarahug. — 
Pagtamay. — Pacaamong. — r.  Sina,  in  nasi- 
sina  an  tauo. 
Agravio,  m.  Pagdarahug,  pagpacaalo,  pag- 
pacaraut.— Pagtamay. 
Agravioso,  SSL.  adj.  Macacaraut,  macacaalo. 
Agraz.  111.  An  ubas  nga     di   pá  hinug;  an 
tagne  niya;  bonga  nga  súmala  nga  diri  pa 
hinog,  maaslom,  maJacsom. 
Agrazada,  f.  Inumon  nga  maaslum. 
Agrazar,  n.  Aslum. 

Agrazón,  m.  Ubas  nga  ihalas. — Ubas  nga 

maaslum.-  -Cahuycahuy  nga  agrasón.-  fig- 

y  fam.  Casina. 

Agrecillo,  m.  Cahuycahuy  nga     agracejo. 

Agregación,   f.    Pagpatigub,    pagpasacop, 

pagpasurat.  — Pugdugang. — Catig-uban. 
Agregado,  vi.  Catig-uban. — Sacop. 
Agregar,  a.   Pagpatigub,  pag{)asacop,  pag- 
pasurat. — r.  Tigub,  sacop,  haop;     dugang. 
— Gapil.-  -Opud. 
Agregativo,  va.  adj.  Macacasacop. 
Agremente,  adv  m,  Sim  mapait;    mapait 

caopay. — Sin  maisug;  maisug  caopay. 
Agremiar,  a.  Pagpatiroc. — r.  Tiroc. 
Agresión.  /.  Pagsulung. — Buhat  nga  patuc 

sa  catadungan  san  iba. 
Agresivo,  va.  adj.  Matamay. — Macatamay. 
Agreste,  adj.  Guba,  banuáan.— Burung  nga 

tauo,  buquidnon. 
Agrete.  adj.  Maaroaslum. 
Agriamente,  adv-  m.  fig.  Sin  maisug;  mai- 
sug caopay. — Sin    mapait;  mapait  caopay. 
Agriar,    a.    Pagpaaslum;    pagpapanos  — r. 
Aslum;  panos. — lsug;   pagpaisug. 
Agriaz,   m.  Cahuy  nga  sinamomo- 
Agrícola,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pagoma, 
etc. — m.  Paraoma,   paraquiua,    paratanum. 
Agricultor,  ra.  m-  y/  Paraoma,  paraquiua, 

paratanum. 
Agricultura./.  Pagoma,  pagqüiua  sa  tuna, 

pangoma,  pangiua  sa    tuna. 
Agridulce,  adj-  Maaroaslum;  matarotam-is; 

alasa-ás,   quinoton;   maquisom. 
Agrietarse,  r.  Bucac,  gutac,  goac- 
Agrifolio,  m-  Cahuy  nga  asebo. 
Agrilla.  /  Banua  nga  esedera. 
Agrimensor,  m.  Parasocol  sin   tuna. 


Áú 


31 


Agrimensura.  /  Pagaradman,  paghibaro 
sin   pagsocol  sin  tuna. 

Agrimonia.  /  Banua  nga  agrimonia- 

Agrio,  gria.  adj.  Aslum,  maaslum- — Pa- 
nos, mapanos- — Quisom,  maquisumjacsum. 

Agripalma.  /  Banua  nga  agripalma- 
Agronomía.  /-  Paghibaro  sin  pagqüiua  sa 
tuna. 

Agronómico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
agronomía- 

Agrónomo,  m-  An  mahibaro  sin  pagqüiua 
sa  tuna  ug  sin   pagtanum. 

Agror.  ;//.   Camaaslum. 

Agrupación.  /-  Pagtambac,  pagtipon. — 
Paglorolontud- 

Agrupar,  a-  Pagtambac,  pagtipon. — Paglo- 
rolontud. 

Agrura.  /  Camaaslum- 

Agua.  /  Tubig. — Agua  del  coco,  fruta. 
Sabao  sin  lub!. — Agua  de  fregar.  Sagmao. 
— Agua  detenida  en  agujeros  ú  hoyos  de 
árboles,  piedras,  etc.  Basiao,  tonggo. — 
Agua  pura,  sn  mezcla.  Tugao. — Agua 
algo  salada.  Tanal,  tapsi. — Agua  tibia.  Lan- 
hud.-  -Agua  dulce.  Matab-ang. — Agua  de 
mar.  Dagat,  lubig  sa  dagat. — Agua  ca- 
liente.— Linaso;  mapaso. — Agua  salobre- 
Malad-ang,  guiuanon. — Agua  bendita.  Tu- 
big nga  bendita.-  Agua  congelada.  Tubig 
nga  bagtic  ó  binagtig. —  Agua  rebalsada- 
Tubig  nga  nabib.biao.- — Agua  turbia.  Tu- 
big nga  malubug. — Agua  hedionda.  Ma- 
langug  nga  tubig. --Agua  de  mucho  fondo. 
Halarum. — Agua  de  poco  fondo.  Haba- 
bao. —  loe.  Agua  abajo.  Pagilauod- — loe. 
Agua  arriba.  Pagsuba. 

Aguacate,  m-  Cahuy  nga  aguacate. 

Aguacero,  m.  Uran  nga  daco  nga  diri  nga- 

gayud   maiha. — Aguacero    fuerte.  Ilumag- 

das,  bonoc,  amuc  nga  uran. 
Aguachar,  a.  Pagpono  sin  tubig  nga  ora- 

ora  ná. 
Aguachinar.  a.  Pagdamo  sin  tubig. 
Aguachirle,  f.  Alacsio  nga  maluya. — jig. 

Bisan  ano  nga  uaray   polos. 
Aguada.  /  Mar.  Pagaguada. — Mar.  Tubig. 

— Mar.  An   quinucuhaan  san  tubig. 
Aguadero,  m.  An   pinaiin-man    san    mga 

hayop,  cún  mga   tamsi  bá. 
Aguadija.  /  Baga  tubig    sa    mga    hubag 
Aguado,    da.    p.  p.  Las-ao;  adj.  An  diri 

nanginginum  sin   alacsio. 
Aguador,    ra.  m.  y  /.  Paraalug,  parasalud. 

— Parabaliguia  sin  tubig. 
Aguajaque.  m.  Salong. 
Aguajas.  ^ .  pl.  Mga  casam-dan  sa  teel  san 

mga  hayop. 
Aguaje,   m.  Mar.  Daco  nga  taob,  higub, 


32  ÁG 

catdaraco.  Mar.  Tubig.— Mar.  Casul-gan 
nga  macosog  sa  dn»2\.—Mar.  An  qumu- 
cuhaan   sin  tubig  san    pagaguada. 

Aguajinoso,  sa.  adj.  Tubigan,  tinubigan. 

Aguamala.  /.   Buquia. 

Aguamanil.  ;//.  Sudlanan  sin  tubig  sa  pag- 
hunao. — Hunauan,  panhunauan. 

Aguamanos,  m.  An   tubig  nga  ighurunao. 

Aguamiel,  a.  Tubig  nga  sinalacotan  sin  du- 
gos. 

Águamiento.  m.  Pagpatubig. 

Aguarradas.  Uran  san  habagat. 

Aguanieve.  /  Tamsi   nga  aguanieve. 

Aguanosidad./.    Hubag  nga   tubigan. 

Aguanoso,  Sa.   adj.  Tubigan,  tinubigan. 

Aguantable,  adj.  Irilubon,  aranroson,  sa- 
dang   il  ubon  ó  antoson. 

Aguantar,  a.  Pagilub,  pagantos.— Sagang. 

Aguante,  m.  Pagilub,  pagantos.—  Camaco- 
sog. 

Aguapié.  ;//.  Alacsio  nga     maluya. 

Aguar,  a.  Tinhub  fig.  Pacalisang;  lisang. 
— r.  Pono  sin  tubig,  danao. — Se  aguó  la  pro- 
cesión.    Inuranan  an  procesión. 

Aguardador,  ra.  adj.  Mahulat. 
Aguardamiento.    ;//•  Paghulat. —  Paganga- 

nangan. 
Aguardar,    a.  Paghulat.  — Paganganangan. 

-— Alaguyam;   angat,  paangat;  anggap:  alag- 

yain. 
Aguardentería.  /.  Tcndahan  sin   anisado. 
Aguardentero,  ra.  m.  >•/  Parabaliguasin 

anisado. 
Aguardiente,  ///.  Anisado;   dalisay. 
Aguardo,  ni.  Bantayan  sin  inga  paramanua 

ó  paramusil. 
Aguasem.  ///.  líalas  nga  malara  caopay. 
Aguaturma.  /'.  Banua  nga  aguaturtna. 
Aguaviento.  "///.  Uranos. 
Aguavientos.  ;//.  Banua  nga    aguavientos. 
Aguavilla.  /.  Banua  nga  itarambal. 
Aguaza.  j  .  Tubig  ó  baga  tubig.— Sago.  ■ 
Aguazal,    ni.  Danao.— Lunayan. 
Aguazarse,  r.  Danao;  lam-ao;  apo. 
Aguazoso,  sa.  adj.  Tubigan. 
Aguazur.  ///.  Banua  nga  aguazur. 
Agudamente,  adv.  ni.  Matarum  gud.—  Ma- 
táis gud.— -fig.  Malarang  gud. 
Agudez.  /.    vid.  Agudeza. 
Agudeza.  /  Tarum,  camatarum. — Cataisan. 

— Camalarang.— fig.  Dorogas.  —fig.  Cama- 

dagmit. 
Agudo,  da.  adj.  Tarum;  tais.— Hait— Ma- 

nipis.— fig.   Batid  caopay.— Dolor    agudo. 

Masool  caopay,  maol-ol  caopay. 
Agüera.  /.  Cale,  hubang. 
Agüero,  m.  Tagna;  panagna.— Panagna  nga 

buaon,  pag  anito,  pagdiuata,  pagbarang. 


AÚ 

Aguerrido,  da.  adj-  Batid  sa  triga  pangit 
bat,  inga  pangauay.  etc. 

Aguerrir,  a.  Pagpabatid  sin   pangubat,  etc 

Aguijada.  /  Tosoc,  baga  bambo  nga  may 
tosoc    ó    tolsoc  sa    catapusan. 

Aguijador,    ra.    s.    Paratosoc,  paratolsoc. 

Aguijar,  a.  pagtosoc,  pagtolsoc. — Pagsag 
da: —    n.    Pagdagmit. 

Aguijatorio,  ria.  adj.  For.  Sugo  nga 
icaduha  nga  pinadadagmit  an  pagtuman 
san  ona  nga  sugo. 

Aguijón.    /;/.    Sogud,  icagat,  ipangangat. 
Sogob. — Tionay. — Igtorosoc,  itorolsoc. 

Aguijonar,    a.    vid.    Aguijonear. 

Aguijonazo,    m.    Pagtosoc,     pagtolsoc- 
Sinog-dan. 

Aguijoneador,  ra.  s.  Paratosoc,  para- 
tolsoc. 

Aguijonear,    a.    Pagtosoc,    pagtolsoc. 

Águila.  /.   Manaol. 

Aguileña,   f.    Banua   nga    aguileña. 

Aguileno,  ña.  adj.  Malapis  sin  pamay- 
hoy. — Malapis  sin  irong  nga  barobalico 
sin    guti. 

Aguilón.    ;//.    Manaol    nga  daco. 

Aguilucho,  w.  Siuo,  misa,  piso  sin  ma- 
naol. 

Aguinaldo,    m.    Tanndao;    panarindao- 

Aguja.  /    Dagum. — Aguja    que    usan    las 
mujeres    en    el     moño.  Sipan. -Aguja  pa- 
ra   hacer  redes,   etc.  Sicohan. — ^Adpang. 
Tosoc. 

Agujar,  a.  Pagbono  sin  dagum. — Pagta- 
hi. — fig  Pagsagda. 

Agujerear,  a.  Pagloho,  pagcuricot;  ¡)agto- 
hob;  pagbolibol;  pagboslot;  pagoc-oc;  pag- 
pitoc;  pagcaricad,  paggoho;  paggutib;  pagyo- 
sot;  paglahot;  paglobot;  paglohob;  pagbang 
bang;  pagbuhang;  pagbulbad;  pagbulhang; 
pagagbang;  pagbolho;  pagbonhoc;  pagto- 
hoc;  pagtohug;  pagbaghoc;  pagcotcot;  pag- 
luab;   pagliac;   paglahut. 

Agujero  m.  Loho,  boho,  goho,  gotib;  la- 
hut:  liac,  lohob;  buhang:  bulhang;  bolho; 
bonhoc:  boslot;  tohob;  tohoc^  tohog;  luab; 
lahot. — Parahimo  sin  mga  dagum. — Para- 
baliguia  sin   mga    dagum. 

Agujero  en  árbol.   Bingag,   lungag  ho 

uang. 
Agujero  entre  piedras.  Ngarab. 
Agujero  en  pantalones.  Lobot,  bolhot; 

bohó. 

Agujero  en  el  fondo  de    embarca- 
ción de  una  pieza.   Bulibol,  bilibol. 
Agujero  en  techo  de  ñipa,  etc.  Ca 

ting-lan,    catud-an. 

Agujero  pequeño  en  tinaja,  etc.  To- 
luol, teletol. 


AG 

Agújemelo,    m.  Loho  nga  gutiay,  etc.  etc. 

Agujeta.  /  Halughug. 

Agujetería./.  Caparahimo  ócaparabaliguia 

sin    mga  dagum.— tendahan   sin    mga  da- 

gum. 

Agujetero,    ra.  m.   y/.    Parahimo    sin 

mga  dagum.— Parabaliguia  sin  mga  dagum. 
Aguosidad.  /.    Tubig    sa    lauas. 
Aguoso,    sa.    adj.   Tubigan. 
Agur.    interj.  Adiós,   macadi   na    acó,  ma- 

bulag   ná    acó. 
Agusanarse,  r.    Olud;  inoolud     an  casam- 

dan.     Tiene    gusanos    la    herida. 
Aguzadero,   ra.    adj.     Jgtatais;  igninipis, 

itatais,    ininipis. 
Aguzador,  ra.  adj.    Magparatais;   magpa- 

ranipis- 
Aguzadura.  /.  Pagtais.— Pagtarum. 
Aguzamiento,  m.  Pagtais.  Pagtarum. 
Aguzanieve.  /  Tamsi  nga  aguzanieve. 
Aguzar,     a.    Pagtais,    paghait,    pagtariuis, 

pagtanis,    pagbilog.— Pagtarum.-  -Pagnipis. 

— Pagpatais;   pagpatarum. 
Aguzoñazo.  m.   Pagbono  sin  espada,  etc. 

AH 
!Ah!   interj.    ¡Bá!   ¡abaá!     ¡abaá!. 
Ahelear,  a.     Pagpainum    sin  apdo. — Pag- 
papait  ó    pagbutang  sin  apdo.  —  n.  Maaro- 
apdo;    mapait  caopay. 
Ahebrado,  da.    adj.   Saboton,  may  sabot. 
Ahelgado,  da.   ajd.  HaJaghag  an  ngipon, 

diri    rnagpaparejo. 
Ahembrado,    da.    adj.   Hinabaye. 
Aherrojamiento,   m.    Pagcolma,    pagbu- 
tang  sin    colma   ó  talicara. 
Aherrojar,    a.    Pagcolma,    pagbutang    sin 
colma  ó  talicara.—//^-.  Paglupig,  paglugus. 

Aherrumbrar,  a.  Pagpatugsub.—  r.  Tug- 
sub. — Tae,  tinataihan. 

Ahervorarse,  y.  Paso,  in  napapaso  an 
humay   sa   bobos,  etc. 

Ahetrar.  a.  Gomoc 

Ahí.  adv.  1.  Dida,  doon. — Niyan  ó  nia 
ná.— Ngada.— Yada.—Yanan.— Ada.— Ahí 
está  la  dificultad.  Ada  gud  an  cacurian. 
Por  ahí  puede  conocerse  la  verdad.  Dida 
siton   sadang   quiquilalon    an    camatuoran. 

Ahidalgado,  da.  adj.  Maopay  an  bata- 
san    niya,    cañan  mahal    nga   tauo   an    iya 

panguinaui. 

Ahijado,  da.  m.  y  f.  Inanac,  anac  sa 
pagbuniag,    etc. 

Ahijamiento.    m.  Paganacanac. 

Ahijar,  a.  Paganacanac. — n.  Panganac — 
¿gr.  Panaringsing. 

Ahilar,  n.  Pagpanluya  tungud  san  cama- 
curi    san    soroesoroc. — Pagpanos    an  binhi, 


AH 


33 


an  tinapay,    etc. — Paghugus,   paggasa   tu- 
ngud    sin    casaquít. — Paghirapa  an     mga 
tanum. 
Ahilo,   m.    Panluya   tungud  sin  saquit   sa 

soroesoroc. 
Ahincar,  a.  Pagtuyo,  pagtingoha. — y.  Pag 
padagmit,  pagpadali;    pagdagmit,    pagdali, 
pagicag. 
Ahinco.   vi.    Tuyo,  tingoha,   talingoha. 
Ahitar,    a.    Pagraut  an  guinhaua,   cay  may 
saquit   ó    uaray  tutunao   an  quinaon.  Can- 
sarse   ó    fastidiarse    de    alguna     comida. 
Bonghan,  bohan,  boha. 
Ahitera.    /.  fam.    Pagraut     an    guinhaua 

sin    oraora. 
Ahito,   ta.    adj.    Maraut  an  iya  guinhaua. 
fig.    Mangangalas. — m.     Pagraut    an    guin- 
haua,   cay    may    saquit  ó    uaray     tutunao 
an   quinaon. 
Ahobachonado,  da.  adj.  Hubia,  mahubia. 
Ahocinarse,  r.  Canap. 
Ahogadero,  m.  Pisi  nga  guigamaye    nga 
iguinhihigot  san  mga  binitay,  basi  raama- 
taylayon.-Capootan.-Casootan.-Cahootan. 
Ahogadizo,    za.    adj.    Masaplud,    macüri 

tol-non. — fig.  Lonud  nga  cahuy. 
Ahogado,  da.  adj.   Haligot,  uaray  caguin 

hauaan. — p.  p.  Nahicug. — Nalumus. 
Ahogador,  ra.  s.  Paralumus.  -Parahicug. 
AhogamientO.    m.  Paghicug;    cahicug. — 
Calumus,  pagealumus. — Casáquit,  cacurian. 
— Casongcoan. 
Ahogar,     a.    Paghicug.—  Paglumus. — Pag- 
labo;     pagtilo. — y.     Ilicug. — Lumus.— Pa- 
graut   an    mga    tanum    tungud  san  damo 
nga    tubig.— Pagsubó    ó    pag  parong  san 
calayo. — Pacasáquit,  pacacuri. 
Ahogaviejas.  /  Banua  nga  quijones. 
Ahogo,  m.  fig.  Cacurian,  casaqu  tan. — fig. 

Casongcoan. 
Ahoguijo,  m.  Hubag  sa  bot-ol. 
Ahoguío,    m.   Camasooc  san  dughan,  nga 

macuri  macaguinhaua  an  tauo. 
Ahojar.  //.   Pagsapsap  an  mga  huyop  san 

dahon  san  mga  cacahuyan. 
Ahondar,  a.  Paghalarum,   pag  hilarum. — 
Pagpahalarum,  pagpahilarum—  n.  fig.  Hi- 
larum nga  paghunahuna. 
Ahonde,  m.   Paghilarum;  pagpahilarum.— 

Hilarum,  hilad-man. 
Ahora,   adv.  t.  Niyan,  ito  niyan. 
Ahorcadizo,  za.  adj.  Tacús  bibitayon. 
Ahorcado,  da.  m.  y  /  Binitay. 
Ahorcadura.  /  Pagbitay— Ca"b:.tay. 
Ahorcajarse,  r.  Balat-ang.— A  horcajadas 

ni.  adv.  Binalat-ang. 
Ahorcar,     a.    Pagbitay;    pagbiao;    paghi- 
cug.— y.  Bitay;  biao;  hicug.  . 


34 


AH 


Ahormar,  a.  Pagpaigo  sa  hormahan,  etc. 
AhornagamientO.  m.  Capula,  cairapa  san 

inga    tanum    tungud  san  ora-ora  nga  ca- 

mapaso. 
Ahornagarse,    r.    Pagputa,    pagirapa    an 

mga  tanum  tungud  san  ora-ora  nga  cama- 
paso. 
Ahornar,  a.  Pagbutangó  pagpasoludsa  hor- 
no.—;-. Tubud,    in    natutubud    an  tinapay 

sa  báo-báo  ug  hilao-  pá  an  solud. 
Ahorquillar,  a.  Pagsalarag.— Pagtocud. 
Ahorradamente,  adv.  m.  Sin  uaray  gnd 

caulangan. 
Ahorrado,    da.    adj.    Uaray   caulangan— 

Magparaiban  san  mga  gasto. 
Ahorrador,  ra.  s.  Paratangtang   san  cao- 

ripon.— Paratipig,   paraiban  san  mga  gasto. 
Ahorramiento,  m.  Pagtangtang  san  caon- 

pon.— Pagiban  sin  mga  pag  gasto. 
Ahorrar.'  a.  Pagtangtang  san  oripon.— Pag- 

tipig,  pagiban    san  mga  gasto.— fig.    Pag- 

licay  san  mga  macuri  alangbuton. 

Ahorrativa.  /  Pagiban  san  mga  paggas- 

to.— Paggasto.— Paglicay  sin  macuri.— Pu- 

honan- 

Ahorrativo,  va.  adj.  Matipig,  baga  mai- 
mot  sin  paggasto. 

Ahorro,  m.  Pagiban  san  mga  paggasto— 
Paglicay  sin  macuri. — Puhonan. 

Ahoyador.  /«.  Parahasuc;  parahimo  sin 
libaong. 

Ahoyadura.  /.  Paghasuc;  paglibaong;  li- 
baong. 

Ahoyar,  a.  Paghasuc;  paglibaong. 

Ahuciar,  a.  Pagpatupud,  pagpalaom. 

Ahuchador,  ra.  s.  Paratipig,  paratimos. 

Ahuchar,  a.  fam.  Pagtipig,  pagtimos  sin 
salapí,  manggad,  etc. 

Ahuecamiento,  m.  Paglungag,  pagba- 
ngag. — Calbangagang. 

Ahuecar,  a.  Paglungag,  pabangag.— Pag- 
pahomoc. — Pagparayao- 

Ahuecarse   como    el    algodón,    etc. 

Pagbuscay. 

Ahumada.  /  Tap-ong. 

Ahumar,  a.  Pagloon  —  Pagpoot.—  Pagano- 
hos.— ;/.  Pagaso.— Anoos.-Puhag.— Halat. 

Ahuyentador,  ra.  m.  y  f.  Parabugao. 

Ahuyentar,  a.  Pagbugao,  pagos,  pagosos; 
pagosot;  pagtoró,  paghuragcol;  pagcahug. 
— Pagpapalauio.    Pagsiplag. 

AI 
Ai.  ni.  Zool.  Amo  nga  mahubia. 
Aijada.  /.    Songcod  nga  itorocsoc  nga  may 

tais  nga  puthao  sa  luyo  sa  catapusan. 
Allanto,  m.  Cahuy  nga  ailanto. 
Airadamente,  adv.  m.  Sa  pagcasina  gud. 


AI 

Airamiento,  m.  Casina,  pagcasina.— Cai- 
sug,  pagcaisug. 

Airarse,  r  Sina,  isug,  pongot,  ahgotgot; 
pingit. 

Aire.  m.  Hangin. 

Airear,  a.  Paghayhay—  r.  Pahangin. 

Airón,  m.  Tamsi  nga  airón. 

Airón,  m.  Atabay  nga  halarum.  Tansi  ma- 
ní asugad  in  talábon. 

Airosamente,  adv.  m-  Maopay  gud  nga 
cabacdao,  maopay  gud  nga  cahimo,  mao- 
pay gud  nga  catindug. 

Airosidad.  /.  Cabacdao  nga  maopay. 

Airoso,  sa  adj.  Mahangin,  hanginon.— -fig. 
Maopay  nga  cabacdao,  maopay  nga  cahi- 
mo. — Natumanan  si  ya. 

Aislamiento,  m.  vid.  Aislar.— /%".  Cami- 
ngao,  pagcamingaoa;  camingauan. 

Aislar,  a.  Paglibut  sin  tubig  sa  usa  nga 
lugar.— Pagbaya.  — Pagolang.— Paglicay. 

AJ 

lAjá!  inter j.   ¡O-hó! 

Ajabeba.  /.  Patoronggon  nga  plauta. 

Ajada.  /.  Sarsa. 

Ajado,  ajada,  adj.  Linasona,  malubad,  ma- 
laya. 

Ajajá.  interj.  fam.  ¡O-ho! 

Ajamiento,  m.  Pagcoromus.— fig.  Pagpa- 
caraut. 

Ajaquecarse,  r.  Lampihag. 
Ajar.  m.  Tanum  nga  lasona. 
Ajar.     a.    Pagcoromus.— fig.    Pagpacaalo, 

pagpacaraut. — r.  Hayong. 
Aje.  m.  Saquit  nga  doroy,  pagcaobus. 
Aje.  vi.  Tanum  nga  masuhad  sin    camote. 
Ajear.  «.Pagháháhá  an  pitao  in  guinlalanat. 
Ajedrea,  j.  Banua  nga  ajedrea. 
Ajedrez,  w,  Ajedrés. 
Ajedrezado,  da.    adj.  Masugad  sin  dama- 
han. 
Ajengibre.  m.  Tanum  nga  jengibre. 
Ajenjo,  m.    Tanum    nga   ajenjo—  Alacsio 

nga    ajenjo.  - 
Ajeno,  a.  adj.  Diri  lugaringon.  Lipong  an 

olo.— Diri  angay.— Gauas  sin...—- Estar  aje- 
no de  una  cosa.  fr.  fig.  Uaray  sasabut. 

Ajeo.  tu.  Pagháháha, 

Ajero,  ra.  m.  y/.  Parabaliguia  sin  lasona. 

Ajete,  m.  Lasona  nga  guti.—  Lasona  nga 
uaray  pá  onud.  -Sarsa  nga  may  losana. 

Ají.  m.  Sili. 

Ajiaceite,  m.  Sarsa  nga  may  lasona  nga 
binayo  nga  binutangan   sin   lana. 

Ájilimoje.  m.  fam.  Sarsa. 

Ajilimójili,  m.  fam.  Sarsa.— Con  todos 
sus  ajilimójilis,  loe.  fig-  y  fam.  Sin  auray 
gud  culang  bisan  ano. 


AJ 

Ajironar.  a.  Pagsaguiad  sa  mga  saya,  sa- 

rual.  etc. 
AJO.    ni.   Lasona. 
Ajo  de  tres  cajitas.  Ganda. 
Ajobar,    a.    Pagcauo;    paghacot;    pagbábá; 

pagbala. 
Ajobo,    m.    vid.   Ajobar. — An     quinacauo. 

etc. — fig.  Calibangan  nga    tnacuri, 
Ajofaina.  /.  Hunauan. 
Ajolín.  ni.  Mananap  nga  masugad  sin  su- 

dlot. 
AJOÜO.    ni.  vid.    Ajiaceite. 
Ajomate.    ni.  Banua  nga    ajomate. 
Ajonje.  m.   Taguc    nga    masapilit    sin    ba- 
nua nga  ajonjera. 
Ajonjera.   /   Banua  nga  ajonjera. 
Ajonjo.    ni.    Banua    nga    ajonjo. 
Ajonjolí,   m.   Lunga. 
Ajoqueso.  ni.  Sarsa  nga  may  lasona  ngan 

sin   queso. 
Ajorca.    /.     Baclao  nga  bulauam    cun  sa- 

Japí. 
Ajordar.  n.  Pagbataas  san  tingug 

liat. 

Ajomalar,  a.  Pagsohol. 
Ajote,    ni.    Banua   nga  ajote. 
Ajuagas.  /.  pl.   Mga    casam-dan 

teel  san  inga  bayop. 
Ajuanetado,    da.  adj. 

dol. 
Ajuaneteado,  da.  adj. 


paggu- 


dol. 


mga 

An    may   tamoc 
An  may    tamoc- 


Ajuar.  ;//.  Casangcapan,  garatnilon. 

Ajudiado,  da.  adj.  Jinudíos. 

Ajuiciado,  da.  adj.    Buotan. 

Ajuiciar,  u.    Pagbuotan. 

Apuntadamente,  adv.  m.  Boroniog  gud. 

Aj untamiento,  m.  Pagtigub,  pagtampo. 
—  Pagasaua. 

Ajuntar.  a.  Pagtigub,  pagtampo. — Paga- 
saua. 

Ajustadamente,  adv.  m.  Igo  gud. 
Ajustado,  da.   adj.  Buotan,  matadong.— 

Angay,    igo. 
Ajustamiento,  m.  Pagtuhay,  catuhay;  ca- 

tu  hayan. 
Ajustar.  a.    Pagigo;  pagpaigo. — Pagsabut, 

pagsarabut,   paquigsabut.— Pagtuhay. -Pag- 

dapat;  pagdopot:  pagdael;   pagatip. — Pag. 

hiring.-— Pagsigo.— Pagtrato. 
Ajustar  el  vestido  al   cuerpo.    Pag 

hanit. 
Ajuste,  m.  Pagtuhay;  catuhay;   catuhayan. 

•—Pagsarabut. — Trato. — Caoyonan.--Sigo, 

c^sigohan. 
Ajusticiado,    da.  m.    y  /    Binitay. 
Ajusticiar,   a.   Pagbitay. 


AL  35 

Ala.  /.   Paco — Rumbay. — Arq.   Barisbisan 

Ala  ae  pez.   Capay:  las  del  lomo;  balidbid. 

Ala  de  ejército.  Buniog. 

¡Ala!  int.  Hala. 

Ala  de  corral  de  pescar.  Ponot,  bira. 

Alá.    m.    Diosdiós    sa    mga    moros. 

Alabado,   da.   p.  p.     Guindadayao;    guin- 

dadayeg. 
Alabador,   ra.   s.    Paradayao,    paradayeg. 
Alabamiento,   m.    vid.    Alabanza. 
Alabancioso,    sa.    adj.  fam.    Mapadayao. 
Alabanza,  f.   Pagdayao. 
Alabar,  a.    Pagdayao,  pagdayeg,  pagorug, 

pagsanorug,  pagandac,   pagopa,  pagbuhay, 

pagdahay. — r.    Pagdayaodayao,    parayao. 
Alabarda.  /   Panganiban  nga  dao  budiac- 
Alabardazo.  m.    Pagdabal  ó  pagbono  sin 

alabarda. 
Alabardero,  m.   Soldados  nga  nagdadara 

sin  alabarda. 
Alabe,  m.  Sanga  sin  caguy  nga  natamud 

sa  tuna. — Hapin  sa  mga  carretón,  etc. 
Alabeado,  da.  adj.  Balico. 
Alabearse,  r.  Yosot;  colub;  balico. 
Alábega,  f.  Colongcogong. 
Alabeo,  m.  Pagyosot;  pagbalico;  pageolub, 

cayosot,  cabalico. 
Alabiado,     da.    adj.    Garanggasang   nga 

sal  api. 
Alacena.  /  Paga,  paga  sa  cota. 
Alaciar,  n.   Laya;  uga. 
Alacrán,  m    Orangorang,  sipit  sipit,    sali- 

norang. 
Alacranado,  da.  adj.   Tinocob  sin  oran- 
gorang. 
Alacranera,  f.  Banua  nga  Iacranera. 
Alacridad.  /   Calipay. 
Alacha.  /  Isda  nga  alacha. 
Alache,  m.  Isda  nga  alache. 
Alada.  /  Pagcapacapa. 
Aladas,     m.    Bohoc    nga  nolaylay    sa  do- 

ngandonganan. 
Aladica.  /  Hormigas'  nga  pacoan. 
Aladierna.  /    Cahuycahuy   nga  aladierna. 
Alado,  da.  adj.  Pacoan. — Bot.  Sugad  sin 

paco. 
Aladrada.  /.  An  agui  san  arado. 
Aladrar,  a.  Pagarado. 
Aladrero.  m.  Panday. 
Aladro,  m.    Arado. 
Aladroque,  m.  Isda  nga  aladroque. 
Alaga,  f.   Trigo  nga  alaga. 
Alagadizo,   za.    adj.    Danauon. 
Alagar,  a.    Pagdanao. 
Alagar  pasando  la  mano  á  uno.  Pag- 

h  apios. 
Alagartado,   da.  adj.    Borocboroc  masu- 
gad sin  tiqui. 


36 


AL 


Alahilca.  /.  Bitay  nga  rayandayan  sa  mga 

bongbong. 
Alajor.  m.   Bayad. 
Alajú,  m.  Matam-is. 
Alambicamiento,  ni.  Pagal ambique. 
Alambicar,  a.  Pagalambique. — fig.   Pago- 

litoquit. 
Alambique,     m.     Alambique;     alacsiuan 

Tadloy. 
Alambrado,  ni.  vid.  Alambrera. 
Alambre,  ni.  Cauad,  sauay. 
Alambrera.  /  Cauad  nga  hinocothocot. 
Alameda,  f.    Tuna   nga   guintan-man    sin 

mga   cahuy   nga    álamo. 
Álamo,    ni.    Cahuy  nga  hataas    nga  busag 

busag  an    panit,    sangaan  ug   haglapad   an 

dahon. 

Alampar.  n.  Ipa,  ibog. 
Alancead or,  ra.  s.    Parapana,     parabono 

sin  bangcao. 
Alancear,  a.  Pagpana,  pagbono,    pagdug- 

mac  sin  bangcao;  dughang,  dugcal. 
Alanzar,  a.  vid.  Alancear. 
Alaqueca.  /  Bato   nga  marmol. 
Alaqueques,  ni.    Bato  nga  marmo.. 
Alar.  m.  Barisbisan. 
Alarde,  m.  Padayao,     pagparayao    pagda- 

sigdasig;   panasig,  pagpacalalaqui. 
Alardear.  ;/.   Pagdayao,  para  ayao,  dasig, 

labiao. 
Alardoso,    sa.    adj.    Maparayao,  madasi- 

gon,   malabiao. 
Alargadamente,   adv.  ni.  Halaba  caopay. 
Alargador,  ra.  adj.  Magpahalaba. 
Alegama.  /.  Banua  nga  mahamot. 
Alargamiento,  m.  vid.  Alargar. 
Alargar,  a.  Paghalaba,    pagpahalaba,  pag- 

pahilaba. — Pagsumpay,     pagdugang.— Pag- 

halauig. — Pagdogtong.-Pagdohol. —  Pagto- 

ros. — r.    Pagtois,    pagtanan,     pagpalaguio. 
Alargar  los  labios.  I  lingos. 
Alargar  las  riendas.    Pagtuboc 
Alargar  brazo,  cuello,  etc.    Pagonat, 

tuihacao. 
Alarida.  /    Panguliat,     pagculigui,    pagcu- 

rinit,    pagcoroo;  pagsingguit;    pagtuao. 
Alarido.  ;//.  Pagaraba;    pagculigui,    pagcu- 

rinit,   pagcoroo;  pagsingguit;  pagtuao;  ara- 
ba;   culigui,'  curinit,  coroo;  tuao, 
Alarma,  ¡n.    Aydoy;   gobot;  samoc,  rimoc; 

carimocan,    casamocan. 
Alarmar,   a.    Pagagdoy;   pagsodiot;    pagri- 

moc,    pagsamoc. — Pagpacalas. 
Alarmante,  adj.  Malingug. 
Alármega.  /.    Banua    nga    alármega. 
Alastrar,  a.   Mirongpirong. — Mar.  Paglas- 

tre   sin    bato  etc. — r-  Curipo,    locot,  lood. 
Alaterno,  m.  Cahuy  nga  alaterno. 


AL» 
Alatinadamente.  adj.  ni.  Linatin  gud. 
Alavanco,  m.   Tamao  tamao. 
Alavesa.  /   Panganiban. 

Alavezano,  na.  adj.    Bulao,  pula. 

Alazán,  na.  adj.  Bulao,    pula. 

Alazo,  ni.  Capacapa. 

Alazor.  ///.    Banua   nga    alazor. 

Alba.  _, .  Lambrag,  pamalasibas,  cabunta- 
gan. — Biste  nga  alba. 

Albacea.  m.  Tinatapuran  sa  pagtuman  san 
nasusugo  ó  natotogon  san  tauo  nga  nag- 
testar. 

AlbaceazgO.  m.  Pagcaalbasea,  catungda- 
nan  sin   albasea. 

Albahaca.  /.   Colongcogong. 

Albahaquilla.  /.   Colongcogong. 

Albaida.  /  Banua  nga  albaida. 

Albañal.  m.  Loho  ó  araguian  san  tubig. 
Alugan,  ilugan. 

Albañilería.  /.  Pagcacotero.— Buhat  nga 
cota. 

Albañil.   m.   Gotero. 

Albañilería.  /.  Pagcacotero. — Cota  ó  bu- 
hat  nga    cota. 

Albaquía.  /   An    mga  bilin    pá. 

Albar.  adj.  Busag. 

Albarán.  m.  Tigaman  nga  sinurat  nga 
ibinubutang  sa  mga  puerta,  sa  mga  balay 
etc.,   sa   pagpasabut  nga  guinpapapletihan. 

Albarazado,  da.  adj.  Baga  bon-ihoy, 
alap-apon. — Busag  busag. 

Albarazo.    m.   Baga   bon-i,    alap-ap. 

Albarca.  /.  Sapin  nga  anit. 

AlbarCOque.  m.  Bonga  sin  cahuy  nga 
albaricoquero. 

Albarcoquero.  m.  Cahuy  nga  albarico- 
quero. 

Albarda.  /.    Baga  siya  sin   cabayo. 

AlbardadO,  da.    adj.    Boroc,  borocboroc. 

Albardar.  a.  Pagbutang  san  albarda.— 
Pagbutang  sin  hilap  nga  tosino  sa  mga 
tamsi    nga  guinaasal. 

Albardela.  /.  '  Siya   sa  mga  cabayo. 

Albardería.  /  Tendahan  sin  mga  albarda. 
Catungdanan  san  parahimo  sin  mga  al- 
barda. 

Albar dero.  m.  Parahimo  sin  mga  albarda. 
Parabaliguia  sin    mga  albarda. 

Albardilla.  /.  Siya  sa  cabayo.— Bontud 
nga  tuna  sa  magcasiliguid  san  dalan, 
tungud  cay  sa  butnga  an  pagagui. — Tuna 
nga  nadodocot  san  arado. — Hilap  nga  to- 
sino nga  ibinabaobao  sa  mga  tamsi  nga 
guinaasal.— Bunay  nga  binate  nga  sinac- 
tan  sin  harina,  matam-is  etc.,  sa  pagpa- 
caopay  dao  paghirot  sa  mga  lorotoon. — 
Barahibo  sa  talodtod   san    carnero. 

Albardín.  m.   Banua  nga   albardín. 


AL 

Albardón.  m.  Baga  siya  sa  mga  ca- 
bayo,  etc. 

Albardonería.  /   vid.  Albardería. 

Albardonero.   m.   vid.    Albardero. 

AlbariCOque.  m.  Bonga  san  cahuy  nga 
albaricoquero. 

AlbariCOquero.  m.  Cahuy  nga  albarico- 
quero. 

Albarizo,  za.  adj .  Busagbusag. 

Albarrada.  /  Alad   nga  bato. 

Albarratlilla.  /    Tanum  nga  baga  seboya. 

Albarraz.   m.  Baga  bon-i,    alap-ap. 

Albatoza.  /  Sacayán  nga  guti  nga  may 
Cumbis. 

AlbayaldadO,  da.  adj.  Pinintaran  sin  al- 
bayaldc. 

Albayalde.    m.  Pintar    nga  albayalde. 

Albazano,  na.  adj .  Poropula. 

Albazo.  m.  Pagauay  sa  caagahon,  ó  aga- 

aga    pa. 
Albear.  m.    Busag   nga  tuna. 
Albear.   Pagbusag;    pagpabusag. 
Albedrío.    m.     Caburut-on   nga     calugari- 

ngon. — Gahum  san  calag  sin   pag.  . 
Albéitar.  m.    Parabolong,  mananainbal  sa 

mga    hayop. 
Albeite.  m.  vid.    Albéitar. 
Albeitería.  /     Paghibaro    sin    pagbo'ong 

sa  inga   hayop. 
Albeldar,  a.  Pagpalid  san  trigo,  humay,  etc. 
Albellótl.   m.    Loho  ó  araguian  san  tubig. 
Albengala.    f.  Panapton   nga  albengala. 
Albentola.  /  Raya. 

Alberca.  f.  Tanque  nga  tubigan  nga 
quinota  ug  harohaluag. 

Albérchígo.  m.  Bonga  sin  cahuy  nga  al- 
berchiguero. 

Alberchiguero.  m.  Cahuy  nga  alberchi- 
guero. 

Albergada.  /.  Ilihan. — Harapilan,  arayo- 
pan,  darang-pan. 

Albergador,  ra.  adj.  An  mapasaca  sa 
iya    balay   sin    tauo,    mapahapit. 

Albergad  lira.  /    vid.   Albergue. 

Albergar,  a.  Pagpatumbalay,  pagpasaca, 
pagpahapit. — r.    Ayop,    dangup,    hapit. 

Alberge.  m.  Bonga  sin  cahuy  nga  alba- 
ricoquero. 

Albergero.    m.    Cahuy   nga  albaricoquero. 

Albergue,  m.  Arayopan,  darang-pan,  ha- 
rapitan,    sisirongan. 

Alberguero,  ra.  m.  y  /  An  mapaha- 
pit,   mapasaca    sa   iya   balay    sin    tauo. 

Albericoque.  tn.  Bonga  sin  cahuy  nga 
albaricoquero. 

Albero.  m.  Dugnit  nga  igpapamara  ug 
igpapahid  san  mga  pinggan. — Tuna  nga 
busagbusag. 


AL 


37 


Alberquero,  ra.  m.  y/.  Bantay  san  mga 

tanque    nga   tubigan. 
Alblhar.  m.  Banuanga  masugad  sin  man- 

saniya. 
Albino,  na.  adj.  Busag,   busagbusag. 
Albitana.  /.  Alad  sin  mga  tanum. 
Albo,   ba.  adj .  Busag. 
Albogue,  m-  Patoronggon. 
AlbOguear.  n.  Pagpatonog  sin  albogue. 
Alboguero,  ra.  m.  y.  /.   Parapatonug  sin 

albogue. — Parahimo  sin  mga  albogue. 
Al bofl era  f.  Danao. — Tanque  nga  tubigan. 
Albohera.  /.  Banua  nga  malbas. 
Albohol,  m.  Banua  nga  amapola. 
Albol.    m.    Banua    nga   albol. 
Albóndiga,  f.     Albóndigas,     guinisa   nga 

maripoyoc. 
Albondiguilla./.   Albóndigas  nga  guti. 
Alboquerón.    m.   Banua  nga    alboquerón. 
Albor.  ;;/•   Cabusag. — Lambrag,    calambra- 

gan,    pamalasibas,    caagahun. — Albores  de 

la  vida.— f/g.  Cabata,    pageabata. 
Alborada.    /.     Paglambrag,     pamalasibas, 

caagahun. — Mil.  Pagauay  nga  natuman  sa 

caagahun. — Pagtoctoc     san     guimbal     cún 

patoronggon    bá   sa  caagahun. 
Alborear,     u.    Lambrag,     malasibas,    ba- 

nagbanag. 
Alborecer,    n.  vid.    Alborear. 
Alborga.  /.  Sapin  nga  abarca,   etc. 
Albornía./.    Baga  yahong. 
Alborno.    ;//.    Bot.    Aramay    sin    cahuy. 
Alborocera.    m.    Cahuy    nga   madroño. — 

Parongpong    nga   guti. 
Alboronía.  /  Guinisa    nga     may    tarong, 

carnates,    calabasa    ug  sin   sili. 
Alboroque,  m.  Pagopa   ó  pagpanagtao    sa 

mga    nabulig    sa    ano    man  nga    trato. 
Alborotadamente,     adv.    m.     Masamoc 

caopay,  marimoc  caopay. 
Alborotadizo,  za.  adj.    Pus-canon,     ma- 

dali  masina,  madagmit  masina. 
Alborotadora,  adj.   Malacsihon,   mahina- 

nali. — p.  p.   Narimoc,    nasamoc, 
Alborotador,  ra.    adj.  Parasamoc,     para- 

rimoc. — adj.  Manririmoc 
Alborotamiento.   ;«.  vid.    Alboroto. 
Alborotapueblos,   com.  Pararimoc,  para- 
samoc.—  fam.  Maquidorogas. 
Alborotar,  a.    Pacasamoc,   pacarimoc,  pa- 

cagobot,  pacariboc. — Pagbusá. — Dagomoc; 

ngolngug;     paglia. — r.    Samoc,    rimoc,    ri- 

boc,  ngiras,  aringasa;  gobot. — Alborotarse 

la   mar.    Bungcat  ná   an  dagat. 
Alboroto,  m.  Caangiras,  caringasa. — Casa- 
mocan,  carimocan;    dagomoc;    carol. — Pa- 

ga!sa. 

3 


38 


AL 


Alborozador,  ra.  adj.  Macalipay  —  s.  Pa- 

ralipay. 
Alborozamiento,    m.   vid.    Alborozo. 
Alborozar,  a.  Paglipay;  pacalipay. — r.  Li- 

pay. 
Alborozo,  m.  Caüpay,   pagcaíipay,  calipa- 

yan,  himaya. 
Albotín.  ;;/.    Cahuy  nga  terebinto. 
Albriciar,  a.  Paggala.-  —  Pagbalita,    pagpa- 

hibaro  sin  maopay  nga    balita. 
Albricias.  /  pl.   Gala.— Balita,  bag-o  nga 

balita  nga  maopay. 
Albudeca.  /.  Tanum   nga  sandía. 
Albllérbola.  /'.  Panguliat.   ngiras,  aringasa. 
Albugíneo,  nea.  adj.   Busag. 
Albugo,  m.  Med.  Bolog. 
Albur,  m.  Isda  sa  salug. 
Albura.  /.  Busag,  cabusag;    cabusagan. — 

Hot.  Aramay  sin  cahuy. 
Alburno,  m.   Bot.  Aramay  sin  cahuy. 
Alcabala.  /.  Buhis;  bayad. 
Alcabalero,  vi.  Parasocot. 
Alcacer,  m.  Sebada  nga  hilao   pá. 
Alcachofa.  /.  Tanum  nga  alcachopa. — Al- 

cachufa.  S apote. 
Alcahaz,  m.  Corongan    nga  daco,  tangcal. 
Alcahazada.  /.  Mga  tamsi   nga  pinasoso- 

lud  sa  corongan  cún  tangcal    bá. 
Alcahazar.  a.  Pagpasolud  sa  mga    tamsi 

ngadto  sin  corongan  cún  tangcal   bá. 
Alcahuete,  ta.  m.  y  /.   Parasorug  sorug. 

— Titatita.    Mahogop,  cagungcagong. 
Alcahuetear,   a.   Pagsorug  sorug. — Pagti- 

tatita.    Paghogot. 
Alcahuetería.  /.  Pagsorug.  sorug. — Pag- 

titatita.    Pagcagongcagong. 
Alcaicería.  /.  Tendahan  sin    igagama. 
Alcaide,  m.  Bantay;   bantay  sa  mga  preso. 
Alcalde,    m.    Ponoan;     hocom,    parabuot, 

magbubuot,  magburuot. 
Alcaldía.  /.  Pagcaponoan;  pagcahocom. — 
Catungdanan  san  alcalde. — Balay  nga  ino- 
oquian    san  alcalde. — An  tuna   nga    sacop 
sa  gahum  san  alcalde. 
Alcance.  ///.  Pagabut.— Cargo    nga    nago- 
goa  san  caisipan  sa    mga   pagcuenta. — A- 
pong. — Paghiabut. — Mil.  Paglanat  san  con- 
tra. 
Alcanfor,  m.  Alcanpor  nga  mahamut. 
Alcanforada.  /.  Banua  nga    alcanporada. 
Alcanforar,  a.  Pagbutang.  sin  alcanpor. 
Alcanforero,  m.    Cahuy  nga  quinucuhaan 

sin  alcanpor. 
Alcantarilla.  /.  Cale  nga  quinota  nga  ara- 
guian  sa  mga  tubig. 
Alcantarillado,  m.  Mga  cale  nga  quinota 
nga  araguiar  sa  mga  tubig. 


AL 

Alcantarillar,  a.  Paghimo  sin   mga  cale 

nga  quinota. 
Alcanzadizo,  za.  adj.  Masayon   abuton, 

masayon  cuhaon. 
Alcanzador,  ra.  adj.  Maabut, 
Alcanzamiento,  m.  Pagabut. 
Alcanzar,    a.    Pagabut;   paghiabut. — Pag- 

dangat,    pagsangput. — Pagacos;    paghorot. 

— Pagdauhat;  paggauad. — fig.   Apong. 
Alcanzar  alguna  cosa  con  palo,  etc. 

Pagdiuit. 
Alcanzar  alguna  rama   doblándola. 

Pagduyor. 

Alcanzar  ó   llegar  á  tal    medida  ó 

peso.  Paghandol. 

Alcaparra.  /.  Cahuy  cahuy  nga  alcaparra. 
Alcaparro,  m.  Cahuy  cahuy  nga  alcaparro. 
Alcaparrón,  m.  Bonga  san  cahuy   cahuy 

nga  alcaparra, 
Alcaraván,  m.  Tamsi  nga  alcarabán. 
Alcaravea.  /.  Banua  nga  alcarabea. 
Alcarceña,  f.  tanum  nga   yero,    masugad 

sin  balatong. 
Alcarceñal,    m.    Cayerohan,    mga  tanum 

nga  yero. 
Alcarcil,  m.   Banua  nga  alcachopa. 
Alcarracero,    ra.    m.   y  /.  Parahimo  sin 

mga  daba,  etc. — Parabaliguia  sin  mga  coron, 

etc. — Paga. 
Alcarraza.  /.  Coron,  daba;   bangga,  etc. 
Alcatraz,   m.    Sininarongsong. 
Alcatraz,  m.  Tamsi  nga  pelícano. 
Alcaucí,  m.  vid.   Alcaucil. 
Alcaucil,  m.  Banua  nga  alcachopa. 
Alcaudón,  m.  Tamsi  nga  madaguit. 
Alcavera.  /  Mamat;  tulin. 
Alcayata.  /   Cauit  nga   puthao. 
Alcavoba.  /  Cahuy  nga  caoba. 
Alcázar,  m.   Cota,  ilihan,  bantayan. —  Ba. 

lay  nga  hadianon. — Mar.  An  cubis  san  sa- 

cayán  tican  sa  pilo  mayor  tubtub  sa  cámara. 
Alcazuz,  m.  Banua  nga  orosus. 
Alce.  ;;/  Mananap  nga  masugad  sin  bugsoc. 
Alce.  m.   Pagalsa  san  baraja  cün    dao    sa 

pagsugal. 
AlcinO.  m.  Banua  nga  alcino- 
Alcionio.  m.  Bura  sa  dagat. 
Alcoba.  /  Solud  nga  catorogan  ó  panga- 

torogan. — Alcoba    ó    langitlangit    sa    mga 

singbahan  cún  mga  balay  bá. 
Alcocarra.  /  Curiot. 
Aleónela.  Tanum  nga   escarola. 
Alcohol,  m.  Alcohol  nga    mapintas  isina- 

sacot  sa  mga  alacsio,  etc. 
Alcoholado,  da.  adj.  Mananap  nga  baga 

itom  an  barahibo  cún  an  panit    bá   dapit 

sa  mata. 
Alcoholado,  m.  Med.  May  alcohol. 


AL 

Alcoholar,  a.  Pagpaitum   sin     alcohol    an 

inga  piroc  ó  quiray  sa  mata. 
Alcohólico,   ca.  adj.  May  alcohol. 
Alcoholímetro,  m.  Garamiton  nga  gamit 

sin  pagquilala  san  alcohol   nga  isínacot  sin 

alacsio,  etc. 
Alcoholismo,  m.  Saquit  nga  guican    san 

paginum  sin  oraora  sin   mga  irinmun  nga 

may  alcohol. 
Alcoholizar,  a.   Pagsacot  sin    alcohol    sa 

alacsio,  etc. 
Alcor,  m.  Buquid  buquid. 
Alcorán,  m.   Libro  nga   sinuratan  san  mga 

casugoanan  ni    Mahoma    nga    malimbong, 

nga  nacadarahig  caopay  sa  iba    nga    mga 

tauo  tungud  san  iya  mga  casaipanan   nga 

tinuyo. 
Alcornoque,  m.    Cahuy    nga  alcornoque, 

hataas  caopay.  loe.  fam.  Tauo  nga  tapang. 
Alcorque,  m.  Panit  sin  alcornoque. — Baga 

sapin  nga  daco,  nga  an  iya  tun-banan,  guin- 

hihimo   sin  panit  san  cahuy  nga  alcornoque. 
Alcorque,  m.   Ocad    san    pono    san    mga 

tanum  cún  mga  cahuy. 
Alcotán,  m.  Tamsi  nga  madaguit. 
Alcrebite.  m.    Asupre. 
Alcucero,  ra.  m.  y  /   Parahimo  sin  mga 

lananhan. — Parabaliguia  sin  mga  lananhan. 
Alcurnia,  f.  Tulin,   catulinan,   guinicanan. 
Alcuza,  f.   Lananhan. 
Alcuzada.  /  Usa  ca    tacus  nga  lana   san 

lananhan. 
Aldaba,  f  Itoroctoc  nga  puthao  ó  tumba- 
baga  sa  mga  puerta,  pacao. 
Aldabada.  /.  Pagtoctoc  san  itoroctoc. 
Aldabazo,  m.  Pagtoctoc  sin  macosog  san 

itoroctoc. 
Aldabear,  n.  Pagtoctoc  san  itoroctoc. 
Aldabón,  m.  Itoroctoc  nga  daco,  pacao. — 

Caraptan,  caraptanan,    caratinan    sin    mga 

cabán,  etc. 
Aldabonazo.  m.  Pagtoctoc  nga  daco  san 

daco  nga  itoroctoc. 
Aldea,  f.  Bongto  nga  guti,   visita. 
Aldeanamente,  adv.  m.  Sugad  gud  san 

taga   visita. 
Aldeaniego,  ga.  adj.  Taga  visita. 
Aldeano,  na.  adj.  Taga  visita. 
Aldehuela.  /.  Bongto  nga  guti,  visita. 
Aldeorrio,  m.  Bongto  nga  guti  ug  maca- 

loiooy. 
Aldeorro,  m.  Bongto  nga  guti  ug    maca- 

lolooy. 
Alderredor,  adv.  m.  Libut. 
Aldorta.  /.  Tamsi  nga  aldorta. 
Aldrán,  m.  Parabaliguis  sin  alacsio  sa  mga 

caom-han. 
Aleación.  /.   Quim.    Pagsacot,  pagsalacot. 


AL 


39 


Alear,    n.     Pagcapacapa;     pageapayeapay, 

pageonoyconoy  cún  dao  isda. 
Alear,  a.   Quim.  Pagsacot,  pagsalacot. 
Alebrarse,  r.  Colob.— fig.   Hadluc,  dalao. 
Alebronarse.  ; .  fig.  Hadluc,  dalao. 
Aleccionar,  a.  Patutdo,  patoon;  paglccción, 

— Pagtutdo,  pagtoon. 
Alectoria.  /.   Bato   nga   danay,  cono,    tu- 

moroc  sa  atay  san  mga  manuc  nga  lalaqui 

nga  mga  lagas  ná. 
Aledaño,  fia.  adj.   Hiripid,  higripid,  dooc. 

— m.  Tubtub,  catubtuban,   guiotan. 
AlefríS.  m.  Mar.   Lase. 
Aleíriz.  m.  Lase. 
Alegación.  /.  Pagpahayag  sin  igeacarig-on 

sa  mga  asoy. 
AlegamientO.  m.  vid.   Alegación. 
Aleganza.  /.  vid.  Alegación. 
Alegar,  a.  Pagpahayag  sin  igeacarig-on  san 

mga  asoy. — Pagasoy,    pagpahibaro. 
Alegato,  m.  For.   Pagpahayag   nga  sinurat 

nga  igcacarig  on  sa  mga  asoy. — Carig-onan. 
Alegoría.  /.  Higaday,  liday,  garaygaday. 
Alegóricamente,  adr.  m.   Higaday  gud, 

garaygaday  gud. 
Alegórico,  ca.  adj.  Mahigaday,  magaray- 

gaday. 
Alegorizar,  a.  Paghigaday,  pagliday,  pag- 

garaygaday. 
Alegrador,  ra.  adj.  Macacalipay.— s.  Pa- 
ral i  pay. 

Alegramiento,  m.  vid.  Alegría. 

Alegrante.  />.  a.  Macalipay. 

Alegrar,  a.  Paglipay;  pacalipay. — r.  Lipay, 

himaya,  saya,  luyac,  luyag,  hiyuc,  hioc,  hisa. 
Alegre,  adj.  Malipay,  malipayon,   maalay- 

han,      mahuyag,     rnasariyaya. — Malacsi. — 

fam.  Huboghubog. 
Alegremente,   adv.  m.    Oraora    gud    sin 

lipay. 
Alégrete,  ta.  adj.   vid.    Alegre. 
Alegría.  /.    Calipay,    pagealipay,    himaya. 

— Calipayan. 
Alegrón,  m.  fam.  Ahat  nga  pacalipay  nga 

umaragui  lá. 
Alejamiento,  m.  Pagpaharayo,  pagharayo. 
Alejar,  a.  Paharayo  pagpaharayo,  pagiuas, 

pagbulag;  pagalis;  pagiuay;  pagdandan. 
Alelamiento.  tn.  Catuyaotuyao,  pageatu- 

yaotuyao,  caculangculang,    pagcaculangcu- 

lang. 
Alelarse,  r.  Tuyaotuyao,  eulangeulang,  lo- 

ronglorong;  lipong. 
Alelí,  m.  Banua  nga  alelí. 
Aleluya.  Polong  nga  inhebreo  nga  mao  ini 

an  cahologan:  pagdayegon  ta    an    Guinoo 

sa  daco  nga  pagealipay. — Calipay. 


40 


AL 


Alema.  /.  Tubig  nga  gamit  sin  pagtubigui 

sa  mga  orna,  etc. 
Alemán,  Alemana.w.  y/.  Taga  Alemania. 
Alemanda.  /.  Sayao  nga  alemanda. 
Alentada.  /.  Pagguinhaua.— Leyó  toda  la 

carta  de  una  alentada.    Nagbasa  siya   san 

surat  sa  usa  lá  ca  pago/oc. 
Alentadamete.  adv.  m.  Sin  macosog,  sin 


AL 


rnaisug. 
Alentado,   da.  adj.  Casingcasingan,  maco 

sog,  rnaisug,  mapintas. 
Alentar,  n.  Pagguinhaua;   pagganhao;    pa- 

gahud,—  a.   Pagagda,  pagsagda. 
Alentoso,  sa.  adj.  vid.  'Alentado. 
Aleonado,  da.  adj.  Borobulao. 
Alepín,  m.  Panapton  nga    manipis. 
Alerce,  m.  Cahuy  nga  alerce. 
Alero,  ni.  Barisbisan. 
Alerta,  adv.  vi.  Agma,  tagam,  polong  nga 

guinbabatonbaton  san  mga   bantay. 
Alertamente,  adv.  vi.  Tagam  gud,    ban- 
tay sin  niaopay. 
Alertar,  a.  Pagpalagam  —y.  Tagam,  agma, 

aligmat, 
Alerto,  ta.  adj.  Maaligmat,  matagam,  ma- 

bantay,    mabantayon. 
Alesna.  /.  Hirihúr. 
Alesnado,  da.  adj.  Tinaisan. 
Aleta.  /.  Capay,  capayeapay;  tupac;  balid- 

bid. — Arq.   Barisbisan. 
Aletada.  /.   Pagcapacapa. 
Aletargarse,  r.  Lipong,  linop,— Himooc. 
Aletazo.  ;;/.  Capacapa.—  Capay.-  -Nacmac. 
Aletear. ;/.  Pagcapacapa;  pagnacnac— Pag- 
capay,  pageapayeapay,   pagquipaquipa;  pag- 
quiuisquujis    pagquiuisquisay. 
Aleteo.  ;;/.  vid.    Aletear. 
AletO.  vi.  Tamsi  nga  rnadaguit. 
Aleve,    adj.  Malingo,  mabudhi,  madudhion. 
Alevilla.  /.  Marong  parung. 
Alevosamente,    adv.    vi.'  Malingo   gud, 

mabudhi  gud. 
Alevosía.    /.  Paglingo,  pagbudhi. 
Alevoso,  sa.  a/j.  Maiingo,  mabudhi,  ma- 

budhión. 
Alfábega.  /.  Colongcogong. 
Alfabéticamente,   adv.  m.   Sa  pageaso- 

nud  sonud  sa  mga  letra. 
Alfabeto,  m.  vid.  Abecedario. 
Alfaguara.  /.   Borabud. 
Alfalfa.  /.  Banua  nga  alfalfa.— Cahuycahuy 

nga  alfalfa. 
Alfana.  /.  Cabayo  nga   macosog  ug    daco 

an  lauas. 
AlfanjadO,  da.  adj.  Masugad  sin    campi- 

lang. 
Alfanjazo,  m.  Pagbono  sin   campilang. 
Alfanje,  m.    Camp'lang.    Panganiban. 


Alfanjete.  m.    Carocampilang. 

Alfaque,  m.  Tayudtayud  nga  baras  sa  mga 

sabang. — Monbon. 
Alfaqueque.  m.  Manlulucat,   paralucat    sa 
I      mga  bihag.— Paradolong  san  correo. 
Alfaquí.  ;//.  Magtoroon  sa  mga    moros. 
Alfar,  m.  An  guinbubahatan  sa    mga    co- 

ron,  tadiao,    etc. 
Alfar,    n.    Pagalsa,    pagbiquiao   sin  oraora 

an  cabayo  san  onhan  nga  mga   teel 
Alfaraz.  m.  Cabayo. 

Alfarería.  /.  Cabatiranan  sin  paghimo  sin 

raga  daba,  etc.— An  guinbubuhatan  san  mga 

coron,  etc. — Tendahan  sin  mga  daba,  etc. 

Alfarero,    m.    Parahimo    sin  mga  coron, 

tadiao,  etc. 
Alfeñicarse,  r.  flg.  y  fam.  Gasa,  in  ma- 

gasa  ná  an  lauas. 
Alfeñique,  m.  fig.  y  fam.  Saraquitan,  sa- 
i      raquitanon. 

:   Alferazgo,  m.  Pagcaalperes. 
I   Alferecía./.   Saquit  samga  cabataan  nga 
i      maquiuaquiua  an  ira   mga  lauas  ug  naua- 
!      uadan  sin  hunahuna. 
¡   Alferecía.   /.    Pagcaalperes. 
j   Alférez,   m.   Al  peres. 
I   Alferezado,  m.   Pagcaalperes. 
j   Alferraz,  m.  Tamsi  nga  rnadaguit. 
I   Alfiler,    m.  Dagum  nga  uaray  mata,  cundí 
!      may  olóoló. 
Alfilerazo,    m.   Pagtolsoc  sin   alpiler. 
Alfiletero,  m.    Surudlan    sin  mga  dagum 
ó    mga  alpiler. 

Alfolí,  ni.    Bohos.— Camalg  nga  binubu- 
tangan    san  asín. 
Alfombra.  /.  Alpombra,  banig  nga  panap- 
ton. 
Alfombrar,  a.  Pagbanig,    pagbutang,  pag- 

buclad  san  alpombra. 
Alfombrero,    ra.    m.  y  f.    Parahimo  sin 

m*a  alpombra. 
Alfombrilla,    f.  Med.  Casaquit  nga  baga 
■  hangga. 
Alfóncigo,  m.     Cahuy   cahuy    nga    alpón- 

sigo. 
Altbnsario.  ;;/.   Burutangan  sa  mga  tul-an. 
Alforja.  /.     Surudlan. 

Alforza.  /.    Conot  ó  pilo  cún  sa   mga  pa- 
napton. 
Algaida.  /.  Cuba,   casighotan. 
Algalia,  m.   Miro;   an  baga  huías  niya  da- 

f)it  sa  icug.— /.  Banua  nga  algalia. 
Algara..  /.    Panon  sin   mga  casoldadosan 
nga    nangangabayo,    ug  an  tuyo  nira    an 
pagdarahug  san  contra. 
Algara.  /.    Baga  panit    nga   manipis    san 

bunay,  lasona,  etc. 
Algarabía.  /.    Pamolong  nga   inárabe. — 


AL 

fig.  y  fam.  Ngiras,  lia,  aringasa,  samoc, 
rimoc. — Banua  nga  algarabía. 

Algarada.  /.  Panon  sin  inga  casoldadosan 
nga  nangangabayo,  ug  an  tuyo  nira  an 
pagdarahug  san  contra. — Cangiras,  calia, 
caaringasa,  casamocan,  carimocan. — Pango- 
liat. — Máquina  nga  garnit  sadto  san  pag- 
gucrra. 

Algareador,   ra.  adj.  Maguliat;  mayacan. 

Algarear.  a.  Pagguíiat,  paggasud,  pagsu- 
riao;   ngiras,  lia,    aringasa. 

Algarero,  ra.  adj.  Maguliat;  mayacan; 
mangiras,  malia,  maaringasa,  masuriao. — 
/;/.  Opud,  tauo  nga  nangangabayo  nga 
naopud  man  sin  pagdarahug  san  contra. 

AlgarivO,  va.   adj.  Malain,  dumoroong. 

Algarroba,  f.  Tanum    nga  algarroba. 

Algarrobal,  ///.  Mga  tanum  nga  algarro- 
ba.—  Mga   cahuy    nga    algarrobo. 

Algarrobera.    /    Cahuy    nga    algarrobo. 

Algarrobero,    m.     Cahuy    nga    algarrobo. 

Algarrobo,    ///.    Cahuy   nga  algarrobo. 

Algazara.  /.    Ngiras,    aringasa,   lia,  suriao. 

Algazul.  ;//.   Banua  nga  algasul. 

Algo.   pro:.',  iudi.t.  Bisan   ano. 

Algodón,  vi.  Gapas. — Algodón  hilado. 
Tingcal. — Algodón  hilado  y  teñido  de  ne- 
gro.    Tinomong. 

Agodonal.  m.  Cagapasan. 

Algodonar,  a.  Pagbutang,  pagpono  sin  ga- 
leas. 

Algodonero,  ra.  ;//.  y  /.  Parabal;guia  sin 
gapas  ó  tingcal. — ///.Cahuy  nga   gapas. 

Alguacil,   m.  Aguasil. 

Alguacilazgo.  ///.  Pagcaaguasil;  catungda- 
nan  sin    aguasil. 

Alguacilejo.  w.   Aguasil. 

Alguien,  pron.  indet.  Sin-o. — Si  alguien 
vineira.     Cíín   sino  in  cumanhi. 

Algún,  adj .  Bisan  sino,  bisan  ano.— Algún 
dja  vendré.  Bisan  sano  nga  adlao  macahi 
acó. — Algún  hombre  ha  pasado  por  ahí. 
Tauo  dao  an  inagui  dida. — m.  adv.  Un  poco, 
algo.  Guti. — Algún  tanto  enfermo.  May 
guti   nga  saquit  ó  masorosaquít  pá. 

Alguna  que  otra  vez.  Dagaya,  dagaya- 
day,  talag-sa. 

Alguno,  na.  pron,  indet.  Bisan  sin-o,  bisan 
ano.-  -Se  usa  también  como  adjetivo.— No 
vi  á  persona  alguna.  Uray  acó  quita  sa 
bisan  sin-ó  nga  tauo. — ¿Ha  preguntado  al- 
guno por  mí?  ¿May  nagpaquiana  sa  acón? 
— Alguna  cosa.  Bisan  ano. — ;Ha  venido 
alguno?  ¿May  quinanhi  nga  tauo? 

Alhaja.  /.  Hiyas,  rayandayan. — Bahandi, 
manggad. — Garamiton,   casangeapan. 

Alhajar,  a.  Paghias,  paghiyas,  pagrayanda- 
yan,    pagsab-ong. 


AL 


41 


Alhajuela.  /.  Hias  hias,  hiyas  hiyas,  sar<K  - 
sab-ong;  bahandeay,  borobahandi. 

Al hamar.  m.  Taplac,  tampi  nga  pula. 

Alharaca.  /.  Bungcaras. 

Alharaquiento,  ta.  adj.  Mabungcaras. 

Alharma.  f.  Banua  nga  alharma. 

Alhelí,  m.  Banua  alhelí. 

Alheña.  /.  Cahuy  cahuy  nga  alheña. 

Albóndiga.  /.  Tianggui,  tiangguian. 

Alhondiguero.  m.   Bantay  san  tianggui. 

Alhorre,  m.  Tac  sin  bata  nga  bag-o  pá  la: 
nga  natauo. 

Alhucema.  /.  Banua  nga  espliego. 

AlhUCemilla.  /.   Banua  nga  alhusemiya. 

Alhuceña.  f.  Banua  nga   alhuseña. 

Aliabierto,  ta.  alj.  Buclad  an  paco. 

Aliaca.  /.   vid.  Aliacán. 

Aliacán,   m.  Saquit  nga  camaduas  an  panit. 

Aliacanado,  da.  adj.  May  saquit  nga  ca- 
maduas an  panit. 

Alianza.  /.  Hingyo,  cahingyon. — PagsaacL 
—  Caoroyonan,   caarabuyonan. 

Aliaria.  /.  Banua  nga  aliada. 

Aliarse,  r.  Hingyo,  daf)ig,  hingyon,  hiring- 
yon,  tigub. — Oyon,   arabuyon. 

Alias,  adv.  lat.  Cún  usa  man. 

Alicaído,  da.  adj.  fig.  y  fam.  Maluya. 

Alicántara.  /.  Halas  nga  malará   caopay. 

Alicante,  m.  Halas  nga   malara  caopay. 

Alicantina.  /.  fam.    Catusohan. 

Alicates,  m.  pl.  Sipit  nga  guti,  cumpit„ 
quimpit. 

Aliciente,  m.  lcahauid;    paon. 

Alidona.  /.  Bato  nga  danay,  cono,  hi quit- 
an sa  guinhaua  san  sayao  nga  tamsi. 

Alienable,  adj .  Sadang  igbaliguia,  ighatag, 
igbotong  cún  igprenda   bá. 

Alienación.  /.  Pagbaliguia,  pagbotong, 
pigpr<.nda. — Pagcauara  sa  mga  balatian. 

Alienar,  a.  Baliguia,  botong,  pagprenda. 
— Cauara  sa  mga  balatian. 

Alienígena,  adj.   Dumoroong. 

Aliento.  Pagguingaua. — Ganghao.  —  An 
guiniguinhaua. — fig.  Cacus-ganah.— Último 
aliento.  Caotas  san  quinabuhi  ó  catapusan 
nga  pagguinhaua. 

Alier.  m.  Soldados  sa   marina. 

Alifa.  m.    Tubo. 

Alifafe,  m.   Hubag.— fam.     Saquit. 

Alifar.  a.  Paghamis;  pagpahamis. 

Alifara.  /.   Panagtao. 

Aligación.  /.  Paggapus;  pageodeud;  pag- 
sangbud. — Pagtigub,     pagtampo. — Pagbaat. 

AligamientO.  m.  vid.   Aligación. 

Aligar,  a.  Gapus;  codeud;  sangbud. — Pag- 
baat.—Tigub,  tirigub,  tampo,  tarampo. 

Aligeramiento,  m.  Pagpagaan. — Pagdag- 
mit,  cadagmitan.— Pagiban,  pagtoros. 


42 


AL 


>»Aligerar.  a.  Paggaan,   pagpagaan;  pagga- 

can,  pagcancan.    Dagmit,  dali,  toron.  Iban- 
toros. 
Aligerar,    disminuyendo    carga    de 

embarcación,  etc.  Pagdandan. 
Alígero,  ra.  adj.  poét.  Pacoan.— fig.    Ma- 

dagmit,  madali,  matoron,  matulin. 
Aligonero.  m.  Cahuy  nga  almez. 
Alijador,  ra.  adj.  Paraiban.— Parahindo. — 

Baga  casco  nga  daco. 
Alijar,  m.  Soho  nga  guba,  tuna  nga  uaray 

tanum. 
Alijar,  a.  Mar.  Pagiban,  pagpagaan,  pagpa- 

lutao. — Paghauas  san  luran. — Paghindo  san 

gapas. 
Alijarar,  a.  Pagpamalon   san  tuna  nga  ua- 
ray pa  quiuahi  ó  pagtanumi 
Alijare  O.  m.  An  macarauat  sin  soho  nga 

guba  ug  iya  man   pagtatan-man. 
Alijo,  m.  Pagiban.  pagpagaan,  pagpalutao. 

— Paghauas      san     luran.— Paghindo      san 

gapas. 
Alimaña.  /.  Mananap. 
Alimentación.   /.     Pagpacaon. — Can-on, 

caon,  quinacaon,  iniinum. 
Alimentar,  a.  Pagcaon,  pagpacaon. — Pag- 

pasoso. — Pagpacabuhi.— Alimentar    á     los 

enfermos.  Pagtil-ug. 
Alimentario,  m.  For.  An  pinahatan  ó  bi- 

nababtolan  sin  iya  igeacaon. 
Alimenticio,  Cia.  adj.  Macacosog  nga  ca- 

caanon  cún  inumon  bá. 
Alimentista,  com.  An  pinahatan  ó    bina- 

babtolan  sin  icabubuhi  niya. 
Alimento,  m.  Canon,  caran-on. — An  nga- 

tanan  nga  sadang  icabuhi  sa  lauas,  etc. 
Alimentoso,  sa.  adj.    Can-on  ó     inumon 

nga  macacosog  ó  macabuhi. 
Alimo.  m.  Banua  nga  alimo. 
Alindado,  da.   adj.    Mapadayao,   mapara- 

yao. 
Alindar,  a.  Pagguiotan,   pagtigaman,  pag- 

butang  sin  tigaman. — n.  Hiripid,  dooc. 
Alindar,  a.  Pagpacaopay,  pagpatahum. 
Alinde,  m.  Asoguc  nga  pinadodocot  sa  sa- 

laming  basi  mahimo  nga  espejo. 
Alineación.  /.  Pagrumbay. — Pagtonton. — 

Paglatid. — Pagtalay.   pagtalayalay,     pagta- 

laytay. 
Alinear,  a.    Rumbay. — Tontón. — Latid. — 

Talay,  talayatay,   talayta. — Pagtadong. 
Aliñador,  ra.  s.  Parahiyas,    pararayanda- 

yan,     pasab-ong. — adj.     Magpapahamis. — 

Magpapacaopay. 
Aliñamiento.  m.  vid.  Alifio. 
Aliñar,  a.  Pagrayandayan  paghiya,  pagsab- 

ong — Paghamis,    pagpahamis. — Papanacot. 

—Pagpacaopay. 


AL 

Aliño,  m.  Rayandayan,    hiyas    sob-ong. — 

Casangcapan,     guinamiton,     garamiton. — 

Panacot,  sarsa. 
Alipata.  m.    Alipata;  an  dahon   niya  hag- 

ligot  ngan  haglabalaba,  nanonoroc  sa  mga 

baybayon,    ug  an    taguc  niya    nacacabuta- 
Alípede,  adj.  poét.  Pacoan* sa  teel. 
Alípedo,  da.     adj.     Pacoan    masugad  san 

cag-oang. 
Aliquebrado,  da.  adj  fig:  yfam.  Binarí 

an   paco;  maluya  lumupad. 
Aliquebrar,     a.     Pagbari    san     paco. — r_ 

Bari  an  paco. 
Alirón.   m  Paco    sin  tamsi  nga    uaray    ná 

bolbol. 
Alisador,  ra.  s.    Parahamis,    parahinlo. — 

Ighahamis. 
Alisadura./,  vid.  Alisar.— Hinamis. 
Alisar,    a.    Paghamis;    pagpahamis. — Pag- 

hinlo. — Pagpacaopay  san    bohoc. — Dalano, 

bagnas;   lison. 
Alisios,  adj.  pl.  Hangin  sa  cadumagsáan.. 
Alisma.  /.    Banua  nga  alisma. 
Aliso,  m.  Cahuy  nga  aliso. 
Alistador.,;//.  Paralista,  parasurat. 
Alistamiento,    m.    Surat    sa  lista,   pagsu- 

rat. — Pagpasurat. — Listahan. 
Alistar,   a  Paglista,   pagsurat    sa  lista. — r. 

Pagsurat;   paghisurat;  pagpasurat. — r.  Pag- 

pasacop  sa  pagcasoldados. 
Alistar,  a.  Patagam,  pagtima.-  r.  Tagam, 

tima. 
Aliviado,  da.  adj.  Magaan  ná.— Oroopay- 

da  ná. 
Aliviador,  ra.  adj.  Macagaan;  macaopay. 
Aliviar,  a.    Paggaan,  pagiban  san  bug-al, 

paggacan;  pagiban  san  saquit. — Pagpagaan^ 

r.  Gaan,     ibantoros. — Pagopay. — jig.    Pag- 

dagmit,     pagdali. — Aliviarse    el    enfermo. 

Bunhat. 
Alivio,  m.    Iban;  caiban;  caibani;  pagiban. 
Alizace.  m.  Ocad  nga    paghohologan  san 

simiento. 
Alizaque.  m.  vid.  Alizace. 
Aljaba.  /.  Sudlanan  sin  mga  pana. 
Aljibe,  m.    Tanque  sin  tubig  nga  inumon- 
Aljibero.  m.  Paramangno  san  mga  tanque. 
Aljofaina.  /.    Hunauan,    hiramusan. 
Aljófar,  m.    Mutia    nga  gudti. 
Aljofifa.  /.  Dugnit  nga    bahol  nga  igbaba- 

nos  san   salug. 
Aljofifar,  a.  Pagbanos,   paglampaso. 
AljOr.  m.  Bato  nga  guinyeyeso. 
Alma.    /.    Calag.— fig.  Tauo.— No  se    vé 

un  alma   en  el  tribunal.    Uaray  gud  taua 

sa  tribunal. — Veinte  mil  almas  constan  en 

el  padrón.     Caruhaan    ca  yocut  nga  mga. 

tauo  nahisasacop  sa  padrón. 


AL 

Almacén,  m.  Camalig    ó  balay  nga  binu- 

bu tangán  san  mga  género,  mga  cacaanon, 

mga    inumon,   etc. 
Almacenaje,  m.  Bayad  tungud    sin  pag- 

butang  sa  almasén  san  mga  manggad,  etc. 
Almacenar,  a.  Pagbutang,  pagtimos,  pag- 

himos    sin   manggad   ug    iba  pá   sa    alma- 
sén. 
Almacenero,    m.   Bantay,   parabantay,  pa- 

ramangno    sa   almasén. 
Almacenista,    com.    Tag-ada  sin  almasén. 
An  nagbabaliguia  dida  sin  mga  género   ug 

iba  pá. 
Almáciga,  f.  Taguc  sin  cahuy,  masugad- 

sugad  sin  salong  ó  guisalongi. 
Almacigar,  a.  Pagparina,  .  pagloon. 
Almádana.  /.  Maso  ó  palo  nga  puthao. 
Almadía.  /.  Sacayán  nga  baga  canoa. 
Almadiero,   m.  Paraolin. 
Almadreña.  /.  Sapin  nga  cahuy. 
Almagra.  /.  Tuna  nga  pula. 
Almagral,  m.  Tuna  nga  pula. 
Almagrar,  a.  Pagtina,    paghirog  sin   tuna 

nga  pula. 
Almagre,  m.  Tuna  nga  pula. 
Almanaque,  m.  Almanaque,  irisipan. 
Almanaquero,  ra.  m.  y  f.  Parasurat  sin 

almanaque. — Parabaliguia    sin    almanaque. 
Almarada.  /.  Caris  nga  tais  ug  totolo  an 

biliran.  —  Dagum  nga  daco. 
Almarbatar,  a.  Pagsumpay  sin   cahuy. 
Almazara.  /.  Guilingan  san   paglana. 
Almazarero,  m.  Paralana. 
Almazarrón,  m.  Tuna  nga  pula. 
Almeja.  /.  Almeja  de  rio.    Bibí. — Almeja 

de  mar.  Toay;  bug-atan,  ponao.  Pagmonao, 

coger   almejas. 
Almejar.  m.  An  natuboan  san  bibí;  toay, 

bug-atan. 
Almena.  /.  Lantauan  san  mga  elihan. 
Almenado,  da.  adj.  Binutangan  sin  mga 

lantauan. 
Almenaje,  m.  An  mga  lantauan  sa  cota. 
Almenar,  a.  Pagbuhat  ó  pagbutang  sin  mga 

lantauan. 

Almenara.  /  Tap-ong. 
Almenara.  /.  Gale. 

Almendra.  /.  Bonga  san    cahuy  nga    al- 
mendro, nga  masugadsugad  san  cañan  pili. 
Almendro,  m.  Cahuy  nga  almendro. 
Almez.  ;«.  Cahuy  nga  almés. 
Almeza.  /.  Bonga  sin    cahuy   nga  almés. 
Almezo,  m.  Cahuy  nga  almés. 
Almíbar.  w.Tam-is,  asúcar  nga  tinutunao 

nga  guinlalaso  sa  calayo. 
Almibarado,  áa..adj.figyfant.  Matam-is. 
Almibarar,  a.  Pagbutang  sin  almíbar. 
Almidón,  m.   Armidol. 


AL 


43 


Almidonar,  a.  Pagarmidol. 

Almilla.  /  Biste  nga  sugad  sin  bado  sin 
babaye  nga  dooc  salauas. — Hiuangahag- 
lapad  sin  onud  sin  bactin. — Metsa  sa  ca- 
tapusan  san  cahuy,  nga  iguinpapadolot  sin 
cahuy  nga  tinig-ban. 

Almimbar,  m-  Ualihan  sa  mga  moros. 

Alminar,  m.  Torre  nga  hataas  sa  tuna 
san  camorosan. 

Almirez,  m.  Losonglosong,  docdocan,  ba- 
yoan  sa  mga  panacot. 

Almizclar,  a.  Paghirog  sin  almiscle. 

Almizcle,  m.  An  baho  nga  baga  huías. 
san  catsuri  dapit  sa  tiyan. — Catsuri- 

Almizclero,  m.   Catsuri. 

Almocafre,  m.  Sal  salón  nga  baga  bolo, 
cundi  duduha  an  tarom. 

Almocat.  m.  Otoc     sin  tul-an. 

Almofía.  /.  Hunauan,  hiramusan. 

Almohada.  /  Olonan;  tandayan. 

Almohadilla.  /.  Oroolonan,  olonan  nga 
gut'.— Hapin,  hapinhapin. 

Almohadón,  m.  Olonan  nga  daco. 

Almohaza.  /.  Iscoba,  garamiton  sa  pag- 
coscos  sa  mga  cabayo,  etc. 

Almohazador.  m.  Paracoscos  sa  mga  ca 
bayo. 

Almohazar,  a.  Pagcoscos  sa  mga  cabayo. 

Almóndiga.  /.  Almóndigas,  guinisa  nga 
maripoyoc. 

Almondiguilla.  /.  Almóndigas  nga  guti. 

Almoneda.  /.  Pagpaliguia  san  mga  mang- 
gad sa  cadaygan,  cún  may  sugo  an  ponoan. 

Almonedear,  a.  Paalmoneda. 

Almorrana,  a.  Boa,  baua,  culay. 

Almorramiento,  ta.  adj.  Bouaon. 

Almorta.  /.  Banua  nga  almorta. 

Almorzada.  /.  Hacop,  usa  ca  hacop. 

Almorzado,  da.  adj.  Namahao  ná. 

Almorzar,  n.  Pamahao;  ibuas. 

Almorta  silvestre.  Calay  cagay. 

Almotacén,  m.  Parasungcad. 

Almotacenazgo,  m.  Catongdanan  san  pa- 
rasungcad; an  balay  nga  inooquian    niya.  " 

Almotacenía.  /.  Bayad  san  cañan  pag- 
sungcad. — Catungdanan  san  parasungcad. 

Almud,   m.  Tarac-san    nga    masugad    sin 

gantang. — Tarac-san  nga  masugad  sin  tunga 
sin   baquid. 

Almudejo.  m.  Tarac-san. 

Almudero.  m.  Páratimos  sa  mga  tarac-san. 

Almuerza.  /.  Hacop,  usa  ca  hacop. 

Almuerzo,  m.  Pamahao. 

Alnado,  da.  m.  y  f.  Hinablosan,  guinson- 
dan. 

Alocadamente,  adv.  m.  Tinuyao  gud. 

Alocado,  da.  adj.  Culang,  culang  culang. 
tuyao  tuyao,  magaan  nga  buot,  buang. 


44 


AL 


Alocución.  /.  Paguale,  pagagda,    pagtut- 

do.    Casayoran. 

Áloe.  m.  Cahuycahuy  nga  ninó. 
Aloja.  /.  Inumon  nga    may    tubig,     dugos 

ngan  sin   panacot. 
Alojamiento,    vi.    Harapitan,      oroquian, 

honongan.— Mil.    Pagpasaca,    pagpahapit; 

paghapit  an  mga  soldados  sa  mga    caba- 

Jayan. 
Alojar,  a.  Paghapit,    pasaca    sa    balay.— 

Hapit,     saca    sin     balay,    pagtumbalay. — 

Ocoy,  honong,  puyo. 
Alomado,    da.    adj.    Bongtud,   in    nabo- 
bongtud   an  butagtuc  san  bactin,   etc. 
Alón.  in.  Paco   sin  tainsi  nga  nacuhaan  ná 

san  bolbol. 
Alondra.  /.  Tamsi  nga  alondra. 
Alongamiento,  ni.    Pagpaharayo.— Caha- 

rayo. — Pagpahalaba. 
Alongar,  a.  Pagpahalaba. — Pagpahirayo. — 

r.   Harayo.  paharayo. — Halaba. 
Alopecia. '/.   Pagdugon  an  bohoc. 
Alopiado,  da.  adj-  Inapiang. 
AlOgUÍn.  m.  Alad  nga  bato. 
Alpaca.  /.  Mananap  nga  alpaca. — Género 

ó  panapton  nga    alpaca. 
Alpargata.  /.  Sapin    nga  abacá,  etc. 
Alpargatar,    n.    Paghimo    sin    sapin  nga 

abacá  etc. 
Alpargate,  m.  Sapin  nga  abacá,  etc. 
Alpargatería.  /.  An    guinbubuhatan    san 

mga  sapin  nga   abacá,  etc. — Tendahan  sin 

mga  sapin  nga  abacá,  etc. 
Alpargatero,  ra.  m.  y  /    Parahimo    sin 

ir.ga  sapin  nga  abacá,    etc. — Parabaliguia 

sin  mga  sapin  nga  abacá,  etc. 
Alpende,  m-  Lagcao. 
Alpiste,  m.  Banua  nga  alpiste 
Alquería.  /.  Balay  sa  orna. 
Alquicel.  in.   Biste   nga  halauig  nga  gamit 

sa  mga   moros. 
Alquicer,  m.  vid.  Alquicel. 
Alquiladizo,    za.    adj.  An    guinaabang, 
guinpcplete;  an  iguinaabang,  iguinpeplete. 
Alquilador,      ra.     m.    y  /.     Mapaabang, 

mapaplete. 
Alquilamiento,  m.  Paabang,   pagplete. 
Alquilar,  a.  Paabang,  paplete. — Pagabang, 

pagplete.  Paglilud. 
Alquiler,  m.     Paabang,    paplete. — Abang, 

iabang.  bayad. 
Alquilón,  na.  adj.  vid.  Alquiladizo. 
Alquitara.  /.    Alacsiuan. 
Alquitrán,  m.  Pintar  nga    alquitrán. — Sa- 

long  nga  sinac-tan    sin  lana. 
Alquitranado,    m.    Mar.    Hinirogan     sin 

alquitrán. 
Alquitarar,  a.  Pagalacsio. 


AL 

Alquitranar,  a.  Paghirog  sin  alquitrán. 

Alrededor,  adv.  ¿.  Sa  libut,  lilsut,  sa  li- 
bud,  libud. — adv.  c.  Haráni. — m.  pl.  Ca- 
haranian. 

Alrota.  /.   Baya  nga  gomon. 

Alta.  /.  Sayao  nga  sinasayao  sadto  sa 
España.-  -Mil.  Tigaman  ó  carig-onan  nga 
camatuoran,  nga  an  tauo  nga  pinara  sa 
pagcasoldados,  quinarauat  liuat. — Carig- 
onan  nga  camatuoran  nga  nasolud  an 
tauo  sa  pagcasoldados. — An  pagpahibaro» 
sa  usa  nga  masaquit,  nga  maopay  ná 
siya,  basi  gumoa  ná  sa  hospital. — Alta 
mar.  Lauod,  lauod  caopay. 

Altamente,  adv.  m.  Turnan  ngagayud, 
labis  ná  caopay,  sin  daco. 

Altanería.  /.  Capalabilabi,  camalabiao. 
camalaris. 

Altanero,  ra.  adj.  Hataas  lumupad.— fig, 
Palabilabihon,  mapalabilabihon,  malabiao» 
malaris,  malinarisnon. — Hataas  nga  paglu- 
pad,   tamsi  nga  hataas  in  linop-dan. 

Altar,  m.  Artal,  an  guinmimisahan. — Aro- 
artal  ó  artal  nga  guti  nga  binubutangart 
san  mga  ladauan  sin  mga  Santos  dida 
sa  mga  cabalayan. 

Altarero,  m.  Parahimo,  parabuhat  sin  mga 
artal. — Parasab-ong  sa  mga  artal  cún  tia- 
but  an  mga  mahal  nga  adlao. 

Altearse,  r.  Bongtud,  in  nabobongtud  an 
tuna. 

Alterabilidad./.   Camabalhin,     camalaín; 

calainan — Camasamoc,  camarimoc. 
Alterable,  adj.  Sadang  mabalhin,  sadang; 

malain. — Sadang  marimoc,    sadang  masa 

moc. 
Alteración.  /.  Pagbalhin,  paglain.— Paca- 

samoc    pacarimoc.^Cabalhinan,    calainan. 
-Casamocan,    carimocan. 
Alterador,    ra.    adj.    Malain.— Masamoc, 

marimoc. — s.  Paralain. — Parasamoc,    para- 

rimoc. 
Alterar,     a.    Pagbalhin,  paglain. — Samoc,, 
rimoc;     gobot. — Pacasamoc,      pacarimoc. — 

Pagraut.-— Pagpacaraut. 
Alterativo,  va.  adj.  Macacabalhin,  maca- 

calain. — Macacasamoc,    macacarimoc. 
Altercación.  /.   Pagsuqui,  paghibaton  sin. 

polong,  pagsuhay  sin   polong. — Suhay. 
Altercado,   m.  vid.  Altercación. 
Altercador,  ra.  adj,  Suquihan,     masin  it 

quihon,  maquisuhay. — Parasuhay     sin    po- 
long. 
Altercar,  a.  Pagsuqui,     paghibaton,    pag- 

hihibatonbaton  sin  polong,  pagsuhay     sin 

polong;  pagólos;  gangay;    paghiran;     pag- 

hiarug;  pagdaal. 
Alternación./.  Paglainlain,     paguliuli. — 


AL 

Pagbaníbani,  págsarorando,    pagsayosayo. 

— Pagsabat.— Pagcasarosalio. 
Alternadamente,    adv.   m.  Soronud  lá, 

sarosando  lá,   banibani  lá. 
Alternado,    da.  adj.    Masarosando. 
Alternar,  a.  Paglainlain,  uliuli. — Banibani, 

sando,  sarosando,  sayo  sayo;  saladsalad. — 

Sabat,  panabat. 
Alternativa..  /.  Sarosando,  pagsárosando, 

— Pagpili,  pagbuot. 
Alternativamente,  adv.  m.  Soronud  lá, 

sarosando  lá,  banibani  lá. 
Alternativo,  va.  adj.   Masarosando. 
Alterno,  na.  adj.  Masarosando. — Soronud. 
Alteza,  f.   Camahalan;  pagcaharangdon. — 

Cahitaas,  cahitas-an. 
Altibajo,  m.  Esg.  Pagbono,  pagbalbag  nga 

tipailarum. — pl.  Catayudtayuran   sin   tuna. 
Altilocuencia./.   Halarum  nga  pagpamo- 

long. 
Altilocuente,  adj.  Halarum    siya   mamo- 

long. 
Altílocuo,  CUa.   adj.    Halarum  siya    ma- 

molong.— Tamsi  nga  hataas  humoni. 
Altillo,   m.  Buquid  buquid,  bongdo,  bolod, 

tayud. 
Altimetría.  /.  Bahin  san    Geometría  nga 

natutdo  sin  pagsocol  san   mga  hitas-an. 
Altísimo,  ma.  adj.   Guihahataasi;    hataas 

caopay. 
Altisonante,    adj.    Sangcap     mamolong, 

sangcap  masurat. 
Altísono,  na.  adj.     Sangcap    mamolong 
Altitonante,  adj.  poét.  Madalugdug  sa  hi 

tas-an. 
Altitud.  /.   Hitas-an,    cahitas-an;   cahitaas, 

pagcahitaas. 
Altivamente,  adv.   vi.    Sa    pagpalabilabi 

guá. 
Altivarse.  r.  Pagpalabilabi;  palabao,  pag 
•  pacahataas  sin   buot. 

Altivecer,  a    Pacalabiao. — r.  Pagpalabila- 
bi,  paglabiao. 
Altivedad.  /.  vid.   Altivez. 
Altivez.  /.  Capalabilabi,  camalabio. 
Altiveza,  vid.  Altivez. 
Altividad. /.  vid.  Altivez. 
Altivo,  va.  adj.  Palabilabihon,  mapalabila- 

bihon,   malabiao. 
Alto,  ta.    adj.   Hataas,  hitaas. — Profundo 

Halarum,  hilarum.  Alto  precio  de  las  cosas, 

Mahal. — m.  Hitaas,  hitas-an,  cahitas-an. — 

Mil.  Pagodong;  paodong. — ¡Alto  ahí!  ¡Hu 

lat  anay! — De  lo  alto; — m.  adv.  Ticang  sa 

langit. — Hacer  alto.  Pagodong. — Pasar  por 

alto.  Lactao. 
Altor,  m.    Hitas-an,    cahitas-an;    cahitaas. 


ÁL- 


& 


Altozano,  m.  Harohaatas,  bolud,    buquid 

nga  habobo.  buquid-buquid. 
Altramuz,  ni:  Banua  nga  altramús. 
Altura.  /.  Hitas-an,    cahitas-an;    cahitsas, 

cahitaasan;  pagcahitaas;  hitaas. — Dios  de 

las  alturas.  Dios  sa  cahitas-an. 
Alubia.  /.  Judías,  tanum    nga  otanun,  nga 

masugad  sugad  sin  prijoles. 
Alucinación./.  Paghiborong;  pacaborong, 

pagcahiborong. — Cagopon,  calimbongan  sin 

hunahuna. — Lisa,  sala,  sayop  sa  mga  ba- 

latian. 
Alucinadamente,  adv.  m.  Gopon  caopay. 
Alucinador,  ra.  adj.  Malimbong;    maca- 

limbong. — Paralimbong,  paragopon. 
Alucinamiento.  m.  vid.  Alucinación. 
Alucinar,  a.  Paglimbong;  pacalimbong. — 

Paghiborong;     pacaborong. — r.    Hiborong; 

gopon. 
Alud.  m.  Daco  nga  niebe  nga  tinono    ug 

nagbabarobalintong    ticang  sa  mga    cabu- 

quirang  ngada  sa  mga  capatagan. 
Aluda.  /.  Raga  daga. 
Aludir,  n.   Pahitungud;  paghingaran;  pag- 

sabihi,  pagsabi,  paghisgot. 
Aludo,  da.  adj.  Pacoan. 
Alumbrado,  m.  Mga  suga,  mga  lámpara, 
Alumbrador,  ra.  adj.  Macapaua,    maca- 

lambrag. — Malauag,   masiuac,   masólo. — s. 

Parapaua,  paralambrag.  —  Paralauag,  para- 

siuac,   parasolo. 
Alumbramiento,    m.    vid.     Alumbrar  — 

Camasirang. — Cahinglao,  paganac. 
Alumbrar,  a.  Pagsirang,  paglambrag,  pag- 

sanag,    pagsidlac,    pagbanauag,    pagbar.i- 

bad. — Alangaag;    pagtiuac,  pagsiuac,   pag- 

suga,    pagsiga. — Pagsolo.^ — Pagdagcot  san 

mga    lámpara. — Pagdara  sin   candila    nga 

dinadagcotau. — Paglambrag,    pacaquita  sa 

mga  buta. — ji*.    Pagdabal. — jig.  Paganac, 

hinglao. — r.  fam.    Huboghubog. 
Alumbrar  con  tizón.  Pagbarabad. 
Alumbre,  m.  Tauas. 

Alumbrera.  /  An  quinucuhaan  san  tauas. 
Alusión.  /.  Pagsabi;  paghingaran;   paghis 

got,  paghirisgot. 
Aluvión,  m.  Baha. 
Álveo,  m.  Bungal,  ilug,    casul-gan  ó  but- 

nga  sin  salug. 
Alvéolo,  m.    Loholoho  san  tinud-can  san 

bag-ang  ó  ngipon. —  Loholoho  ó  balayba- 

lay  san  odian  san  potiocan   ó   liguan. 
Alza.  •/.  Tubo,  dugang  san  bale.— Tinabas 

nga  anit  nga  gamit  san  mga  parahimo  sin 

sapin. — Bangil. 
Alzacuello,    m.    Corbata  nga    gamit    sa 

liug. 
Alzada»  /.  Cahataas  sin  cabayo. 

4 


4G 


AL 


Alzadura.   /.    Pagbuhat,  pagbangon. 

Alzamiento,  m.  Pagbuhat,  pagbangon. — 
Pagalsa,  carimoc,  casamoc;  carimocan,  ca- 
samocan.--Pagpalabaolabao  cún  may  igui- 
naalmoneda. 

Alzapaño,  m.  Cauit. 

Alzapié,  m.  Siya;  lit-ag. 

Alzaprima.  /.  Tual,  liguat,  bogual,  sual; 
bangil. 

Alzaprimar,  a.  Pagtual,  pagliguat,  pag- 
bogual,  pagsual,    pagtualtual,  pagbaliguat. 

Alzar,  a.  Pagbuhat,  pagbangon;  pagon- 
dong,  pagorong;  pagsungcat;  paglauas.— 
r.  Buhat,  bangon;  bacdao,  tucdao. — Pa- 
galsa.— Alzarse  con  alguna  cosa.  fr.  Pag- 
ticas. 

Alzar  la  sagrada  hostia  y  cáliz.  Pag 

bayao,   pagmito. 

Alzar  harigues.  Pagsalauad. 

Alzar  del  suelo.  Pagparot,  pagsacuat. 

Alzar  manteles  de  mesa,  ropa  ten- 
dida   al    SOl,    etc.  Pagbulcas. 

Alzar  el  brazo.  Pagbicyao,  pagbiquiao, 
pagoroy,  pagoroyoroy;   paguaáy. 

Alzar  en  peso.  Pagsacuat. 

Alzar  IOS  OJOS.  Paghangad. 

Alzar  excomunión,  etc.    Pagtangtang. 
Alzar   petate,  faldón  de  la   camisa, 
etc.  Pagpali. 

Alzar  la  cabeza.  Pagyanghag. 
Alzar  recto  el  pié.  Pagbicsal. 
Alzar  tapadera.  Tocab,   tocang. 

ALL 

Allá.  adv.  I.  Didto,  ngadto;  dithon,  ngat- 
hon,  adto.  —  Más  allá.  Marayo  pá;  sa  on- 
han  pá. — Muy  allá.  Harayo  caopay. — Sad- 
to.  Allá  en  mi  niñez.  Sadto  san  pagea- 
bata  co. 

Allanador,  ra.  adj.  Magpapatag.—  s.  Pa- 
rapatag. 

Allanadura.  /.  Pagpatng. 

Allanamiento,  m.  Pagpatag. — Pagsaca  sin 
balay,  in  diri  man  togot  san  tagalabay  ug 
di  man  sugo  sin  ponoan. — Pagsaca  cún 
may  sugo  an    ponoan. 

Allanar,  a.  Pagpatag;  pagdatag;  pagpison, 
~~fij>-  Pagdaog  san  mga  cacurian, — -fig. 
Pagsaca  sin  balay  cún  may  sugo  an  mga 
ponoan. — -fig.  Pagsaca  sin  balay  in  di  man 
togot  an  tagbalay  ug  di  man  sugo  sin 
ponoan. 

Allegadizo,  za.  adj.  Dinugang. 

Allegado,  da.  adj.  Harani,  dooc. — m.  Oro- 
pud. 

Allegador,  ra.  adj.  Matiroc,  matipon. 

Allegamiento,  m.  Pagtiroc,  pagtipon. 


ÁLL 

Alleganza./.  Caharani,  pageaharaní. 
Allegar,  a.  Pagtiroc,  pagtipon,  pagtambác; 

pagdisug. — Pagharani,  pagdooc;  sooc. 
Allende,  adv.  1.  Dapit,  ngadto,  sa  taboc. 

adv.  Labut  pá. 
Allí.  adv.  1.  Didto  dithon,   dihan. 

AM. 

Ama.   /.    Agaron.— Tag-ada.— Tag-iya.— 

Tag-balay,  babaye  nga  ponoan  sa    balay. 

— Paramangno;  paragahin. — Ama  de  leche. 

Sisiua. 
Amabilidad.   /.   Camahigugmaon,  pagea- 

mahigugmaon. 
Amabilísimo,    ma.    adj.  Guihihigugmai, 

hirigugmaon  caopay,  mahirigugmaon. 
Amable,   adj.  Tacus  higugmaon;  mahigug- 

maon,  hirigugmaon,  mahalayhayon,    mao- 

gayon;  mahirigugmaon;   harandumon. 
Amablemente,    adv.    ;«.    Sa  pahigugma 

gud. 
Amacollarse,  r.  Panaringsing  s:n    damo. 
Amador,  ra.  adj.  Mahagugrna.  — ; /.    Para- 

higugma. 
Amadrigar,  a.  fig.  Pagcalooy.— r..  Pagso- 

lud  sa  boho,  etc. — Diri  paquita. 
Amadrinar,    a.    Pagtaquin    sin  duha  nga 

hayop  nga  may  higot. — Pagmadrina.  —//>■. 

Pagtabang,  pagbulig. 

Amaestradamente,  adv.  m.  Batid  cao- 
pay, hiara  caopay- 

Amaestramiento,  m.  Pagtutdo,  pagtoon. 
— Pagpabatid,  pagpahiara.  pagpaanad. 

Amaestrar,  a.  Pagtutdo,  pagtoon.—r.  Pa- 
tutdo,  patoon,  pabatid. — Pagpabatid,  pag- 
pahiara, pagpaanad. 

Amagar,  a.  Paghorót,  pagoroy,  pagoroy- 
oroy, paghorug,  paghorughorug. 

Amago,  m.  vid.  Amagar. 

Amagrecer,  a.  y  «.  Gasa,  hugos. 

Amainar,  a.  Mar.  Paglocot,  pagloslos  san 
layag.—//¿\  Pagiban,  pagtoros. — Hugpay, 
horohugpay.  humpay. 

Amaine,  ni.  vid.  Amainar. 

Amaitinar,  a.  Paghiling. 

Amalar,  a.  Pagraut;  pacaraut. 

Amalgama.  /.  Salacot. 

Amalgamación.  /.  Pagsacot,    pagsalacot. 

Amalgamador,  ra.  adj.  Parasacut,  para- 
salacot. 

Amalgamar,  a.  Pagsacot,  pagsalacot. 

Amamantamiento,  m.  Pagpasoso. 

Amamantar,  a.  Pagpasoso. 

Amancebamiento,  m.  Pagcamansebado, 
pageahunay,  pagtiguib,  pagtampo  an  lala- 
qui  ug  babaye  nga  diri  quinasal. 

Amancebarse,  r.  Pagmansebado,  hunay, 


AM 

pagtiguib,   pagtampo  an  mga  diri  quinasal. 

Amancillar,  a.  Pagburing,  pagduring,  pag- 
dumit,  pagalum. 

Amanecer.  n.  Paglambrag,  pagsirang,  pag- 
malasíbas,  pagmalamandaman.  pagbonihat, 
pagbuntang. — Aga;  tagunmaaga.  Amane- 
cimos en  Borongan.  Didto  cami  caagahi 
sa  Borongan.  Nos  amaneció  en  Catbalogan. 
Naagahan  cami  sa  Catbalogan. 

Amanerado,  da.  adj.  Maquiangayon; 
maogdayon,  maquiogdayon. 

Amaneramiento,  m.  Paquiangay;  cama- 
ogdayon,   maquiogdayon, 

Amanerarse,  r.  Pagbatasan;  paquiangay; 
ogday. 

Amanojar,  a.  Pagopong. 

Amansador,  ra.  adj.  Magpapaanad. 

Amansamiento,  m.  Paganad;  pagpaanad. 
--Camaanad;  pageamaanad.— -Caanad,  pag- 
caanad. 

Amansar,    a.    Pagpaanad, — r.  Anad;   ha- 

g°P- 
Amantar,  a.   Pagtaplac,  pagiampi,  pageo- 

rompot. 
Amante,  p.  a.    Mahagugma,    mahigugma. 

— adj.  Higugmaon,    mahigugmaon. 
Amantillar.    a.  Mar.  Pagbotong,   pagho- 

got  san   pisi. 
Amantillo.  m.Mar.  P.si  sa  mga  berga  san 

sacayán. 
Amanuense,  com.  Manunurat,  parasurat, 

sumusurat. 
Amañar,    a.    Pagpatigayon;    paninigayon; 

hibabaro;    paglarang. 
Amaño,  m.  Catigayonan;  patigayon;  larang, 

paglarang. — pl.   Casangcapan. 
Amapola.  /.  Banua  nga  masugad  sin   ta- 

curanga. 
Amar.  a.  Gugma,  bagugma,  paghigugma. 

— Pagpalangga;  paghamdum;  pagauil;  gaya; 

hirac. 
Amaranto,  m.  Banua  nga  amaranto. — A- 

maranto  espinoso.  Tiletes,   taletes. 
Amargamente,  adv.  m.  Sin  mapait;  ma- 

páit  caopay;  mapaet  gud. — ftg.   Masáquit 

caopay. 

Amargar,  a.  Yút.—fig.  Pacapait. 
Amargo,    ga.    adj.    Mapait;  arat,  maarat. 

— fig.  Macapa't. — m.  Pait;  arat. 
Amargón,  m.  Ngipon  sin  león. 
Amargor,  m.  Pait;  capait;  camapait. — Ca- 

paitan. -— fig.  Casáquit,  cacurian. 
Amargosamente,    adv.    m.    Sin  mapait; 

mapait  caopay. 
Amargoso,  sa.  adj.  Mapait. — Macapait. 
Amargura.  /.  Pait;  capait;  camapait. — Ca- 

paitan  fig.  Casubo,  casáquit,    casub-anan, 

casaquitan. 


AM 


47 


Amaricado,  da,  adj.  Binabaye,  babayenon. 

Amarillear,  n.  Dulao;  duas;  darag. 

Amarillecer,  n.  Dulao;  duas;  darag. 

Amarillejo,  ja.  adj.  Madulao.— Madoro- 
dulao,  madulaodulao. — Duason. 

Amarillento,  ta.  adj.  Madulao;  madu- 
laodulao; dorodulao. — Duason,  maduas. — 
Madarag. 

Amarillez.  /.  Cadulao;  camadulao. — Ca- 
maduas. — Camadarag.^ — Cadalauan, 

Amarilleza.  /.  vid.  Amarillez. 

Amarillo,  Ha.  adj.  Dulao,  madulao.— Bu- 
lao. — Madarag. 

Amarillura.  /.  vid.  Amarillez. 

Amarinar,  a.  Pagpahiara,  pagpahaara  sin 
camagsaracay. 

Amarlposado,  da.  adj.  Masugad  sin  ma 
rongparong. 

Amaritud.  /.  Pait;  capait;  camapait.— Ca- 
paitan. 

Amaro,  V^.  adj.  vid.  Amargo.- -m,  Banua 
nga  baga  lacdan  bulan. 

Amarra./.  Pisi,  higot,  gacud,  gacot,  ga- 
luticot. 

Amarradero,  m.  Gairan;   hirigotan. 

Amarradura./,  vid.  Amarrar. 

Amarrar,  a.  Paghigot. — Paggapus.— Pag- 
gacud. — Paggaud. — Paggoos.— Gaid.— Pag- 
gacot.  Pagsangbut. — Pagsambud. — Gahot.-- 
Gnlaohay.  —  Galauid. — Gamat.--Gaot.-Gap- 
not. — Hilagus. — Lagput. — Borocos.— Calit- 
guitan. — Bacot. — Biting.-Bugcos.-Codcod. 
— Bodbod. — Lagahit. 

Amarrar,  cruzando  aquello  con  que 
se  amarra.  Miro. 

Amarrar  carne,  pescado  etc.,  en- 
vuelto en  hojas.  Moromud. 

Amarrar  codo  con   codo.  Paclid. 

Amarrar  perro,   gallo,  etc.  Pagcot. 

Amarrar  en  hacezuelos  el  tabaco 
en  hoja.  Ouintay. 

Amarrar  pabellón,  etc.  Gauid. 

Amarrar  fuerte  á  la  garganta  pa- 
ñuelo, etc.  Hicug. 

Amarrar  cuello  de  tinaja,  etc.  Laot. 

Amarrar  abacá  con  abacá.  Limoc. 

Amarrar  bien.  Baricot. 

Amarrar  en  haces.  Botoc. 

Amarrar  de  modo  que  con  dificul- 
tad  se  pueda  desatar.  Coot. 

Amarrar  un  coco  á  otro  con  su 
mismo  bonote.  Dinquit. 

Amarrar  la  tapadera  de  la  tinaja. 
Tolos. 

Amarrar    un    carabao  á   otro,   etc. 

Taquín. 

Amarrar  las  tinajas  con  guarnición 


50  AM 

Amorrar,  n.  Doco. 

Amorronar,  a.  Mar.  Paglocot  san  bande- 
ra, nga   guinbobotocbotoc,  ug  guiniisa  ná, 

cay  paquitabang   ó  pangaro  sin  auxilio. 
Amortajador,  ra.  m.  y.  /.  Parasaput,  pa- 

rabutang  sin  saput. 
Amortajar,  a.  Pagsaput. 
Amortecer,  a.  Ogtas,  haragumatay. — Bo- 

rontug. — Banhud. — fig.    Pagiban,     pagpa- 

Iuya. 
Amortecimiento,   m.    Caogtas.— Caban- 

hud. 
Amortiguación.  /.    Caogtas.—  Caiban. 
Amortiguamiento,  m.  Caogtas,~Caiban. 
Amortiguar,  a.  Baga  ogtas,  baga  patay. 

fig.  Pagiban,   pagpaluya. 
Ámortizable.  adj.    Manggad  nga  sadang 

itogot  sa  Iain   nga  tauo. 
Amortización.  /.    Pagtogot   sin  manggad 

sa  lain  nga  tauo. 
Amortizar,  a.  Pagtogot  sin  manggad    sa 

Iain  nga  tauo,  agud  din  mahibaliguia  niya. 

— Paglucat  sin  utang,  prenda,  etc. 
Amoscar,  a.  Pagbugao,  p:igtabug,  pagpas- 

pas   sin   langao. — ;-.  fig.fam.  Sina,  isug. 
Amostazarse,  r.  Sina, "isug. 
Amotinador,  ra.  adj.  Marimoc,  magobot. 

— s.  Pararimoc,  paragobot. 
Amotinamiento,    m.    Pagalsa.— Casamo- 

can,  carimocan,    cagobot. 
Amotinar,  a.   Pagpaalsa. — r.  Alsa;  samoc, 

rimoc,  gobot. 
Amover,  a.   Paghucas;   pagliuan. 
Amovible,  adj.  Hurucason,  sadang  mahu- 

cas;  sadang  pagliuanan. 
Amovilidad.  /.  Sadang  cahucasan;  sadang 

caliuanan. 
Ampara./.  Foy.  Pagcmbargo,  embargo  san 

mga  garamiton. 
Amparador,  ra.  adj.  Mananabang,    man- 

Ialaban. 
Amparar,  a.  Pagtabang,  paglaban,  pagbu- 

lig,  pagsacop,  pagtubang,  pagagop,  pagsa- 

gocotn. — r.  Patabang,  pabulig,  pasacop.— 

Agop,  dangup,  ayop. 
Amparar,  a.  Fot-.  Pagembargo    san    mga 

garamiton. 
Amparo,  m.  Pagtabang,   paglaban,  pagbu- 

%>  pagsagocom. — Arayopan,  darangpan. 
Ampliador,  ra.  adj.  Madugang,    masum- 

pay. — s.  Paradugang,   parasumpay. 
Ampliamente,  adv.  ni.    Halaba    caopay; 

hiluag  caopay. 
Ampliar,    a.  Pagdugang,  pagsumpay;  pag- 

pahaiaba;     pagpahiluag.— Paganganangan; 

pagpauso^g  san  talaan. 
Amplificación*  /•    Pagdugang;     pagcadu- 

gang. — Casayoran,     caasoyan    san    tag-sa 


AM 

tag-sa  ca  bahin  san  mga  polong  nga  na 

sasabi. 
Amplificar,    a.    Pagdugang,    pagsumpay 

pagpahalaba.— #¿tf.  Paghatag  sin    casayo 

ran  ó  cahayagan. 
Amplio,  plia.  adj.  Halaba,  daco,    hiluag 
Amplitud.  /.  Hilab-an,  cahilab-an;  pagca 

hilaba. — Hiluagan,    pagcagiluag;    cahalua 

gan. — Cahaluagon;  cahalab-on. 
Ampo.  m.  Cabusag,   pagcabusag;  camabu 

sag;  cabusagan. 
Ampolla.  /.  Lupac;  labuting;  lamto;  libo 

tug. — Surudlan   nga  salaming. — Boroboro. 

— Labtuc. 
Ampollar,  a.  Paglupac,  paglibotug;    pag 

labtoc. 
Ampolla  de  quemadura.  Satuig,  sabu 

tig,  labay. 
Ampollas  que  forma  la  lluvia  al  caer. 

Lagdo,  corongcotong. 
Ampollas  causadas  por  azotes.  Lap- 

sut,  lanto. 
Ampollas  formadas   por   el  uso  de 

instrumentos    durante    el  trabajo. 

Labitig,  labutig. 
Ampolleta.  /.  vid.  Ampolla.  Orasan  nga 

baras. 
Ampolluela.  /.  v.'d.  Ampolla. 
Ampulosidad.  /  Camacaruruyag,    cama- 

caaramdoc  cún  sa   pagpolong,  etc. 
Ampuloso,  sa.  adj.  Macaruruyag,  maca- 

aramdoc  cún  sa  pagpolong,  etc. 
Amputación.  /.   Pagotud;  caotud. 
Amputar,   a.  Pagotud.— Pagtopol. 
Amuchahado,  da.    adj.    Quinabataan. — 

Baga  cañan  bata. 
Amueblar,  a.   Pagsangcap,  pagbutang  sin 

mga  garamiton  sa   balay. 
Amujerado,  da.  adj.    Babayenon,    bina- 

baye. 
AmujeramientO.  m.  Cabinabaye,    pagca- 

binabaye. 
Amuleto,  m.  Sangud,  sumpa    sa  mga  di- 

uata. 
Amunicionar,  a.  Pagtima   san   casangca- 

pan. 
Amurallado,  da.    adv.  Guimlibutan    sin 

cota. 
Amurallar,  o.  Pagalad  sin  cota. 
Amurcar,  a.   Pagsungay. 
Amurco,  m.  Pagsungay. 
Amusgar,     a.     Miron^pirong. — Curisong; 

pagpamiong  an  mata. 

AN 

Ana.  /.  Socol. 

Anacoreta,  com.  Bugho  nga  tauo. 


■Atf 

Ánade,  amb.  Itic. — Tamaotamao,  gamao. — 

Taguiic;  gaquit. 
Anadear,   a.  Pagtinaguiic  nga  paglacat. 
Anadino,  na.  m.  y/.  Taguiic  nga  gutiay. 
Anadeja.  /.  Guti  nga  taguiic. 
Anadón,  w.  Siuo,  misa  ó  piso  sin  taguiic. 
Anafrodisia.  fem.  Cauara    sin  mga  caipa 

nga  malauay. 
Análisis,    amb.    Pagsusi. — Pagolitoquit. 
Analizar,  a.  Pagsusi. —  Pagolitoquit. 
Analogía.  /.  Pagcaarangay,  pagcasama. — 

Gram.  Bahin  sa  gramática  nga    casayoran 

san  mga  bahin  san  oración. 
Análogo,  ga.  adj.  Magsama. 
Anarquía.  /.    Caculang   sin    maopay  nga 

paggobicrno.~/4?.  Casamocan,  carimocan. 
Anasarca.  /.  Med.  Cahubag  san  mga  co- 

sog  sa  lauas. 
Anatema,  amb.  Excomunión;  pagexcomul- 

gar. — Pagdarangin. — Sala. 
Anatematizar,  a.    Pagcxcomulgar. — Pag- 

darangin. — Pagbuyayao. 
A    nativitate.  expr.  adv.  lat.    Onob    san 

cabata. 
Anatomía.  /.  Pagbulagbulag  san  mga  ba- 
hin sa  lauas;   pagbosbos. 
Anca.  y*.    Balao-ang,  balatang 
Ancianidad.  /.  Pagcatigurang,  catigurang. 
Anciano,  na.  adj.   Tigurang,  lagas,  arug. 
Ancla.  /.  Sinipit." 

Ancladero,  m.  Mar.  Pondohan.— Hirigo- 
tan.  v 

Anclaje,  ni.  Pagholog  ná  san  sinipit. — Pon- 
dohan.— Rayad  cañan  pagpondo. 

Anchar.  ;/.  Pagbcntug,  pagpondo,  pagho- 
log san   sinipit. 

Anclote,  m.   Sinipit  nga  guti. 

Ancón,  m.  Casuguran  nga  guti. 

Anconada.  /.  Casuguran  nga  guti. 

Ancora.  /.  Mar.  Sinipit.—//^.  Darang-pan, 
ayopan,    arayopan. 

Ancoraje.  m.  Mar.  Pagholog  ná  san  sini- 
pit.— Pondohan.— Bayad    cañan  pagpondo. 

Ancorar,  n.  Pagbontug,  pagpondo,  pag- 
holog san  sinipit. 

Ancorca.  /.  Tuna  nga  dulao  nga  gamit 
sin  pagpintar. 

Ancorería.  /.  An.  guinbubuhatan  sin  mga 
sinipit. 

Ancorero,  m.   Parahimo  sin  mga  sinipit. 

Anchicorto,  ta.  adj.  Halapad  ó  haluag 
ngan  halipot. 

Anchísimo,  ma.  adj.  Halapad  caopay; 
haluag  caopay. 

Ancho,  cha.  adj.  Haluag;  halapad.— Ca- 
local. — Hanggob. — Homon. — Lapad. —  Li- 
pondoc. — m.  vid.    Anchura. 

Ancho  de  cara.  Dalapang. 


AN 


51 


Ancho  por  un  lado   y  estrecho  por 

Otro.  Guiang. 

Ancho    y   flojo    como    zapato,   etc. 

Calocal,  halhal,  haluhay,  hiual. 
Anchor,  m.  vid.    Anchura. 
Anchura.    /.    Cahiluag,  pagcahiluag;    hi- 

luagan,  cahiluagan. — Hilab-an,   cabiíab-an. 

Cahilapad,  pagcahilapad;    cahilaparan;  hi- 

lap-dan.— Sangcad. — Ponud. — Bolawg,    ca- 

blang. — Ladlad. — Homon. — Ruang, 
Anchuroso,    sa.  adj.    Haluag  caopay. 
Andadero,  ra.  adj.    Masayon  lalactan. — 

Malacat,    malacao. 
Andado,  da.  adj.   Dalan  nga  agsub  aguian. 
Andador,  ra.  adj.  Madagmit  lumacat.— La- 

gayao,  lagatao. 
Andamiada.  /.  Damo    nga  mga  balayan. 
Andamio,  m.  Balayan. — -Quiritaan. 
Andana.    /.     Catalaytayan,    cataláyan.— 

Rurnbay.  — Longtud. — Anib. 
Andana  (Llamarse).  //-.  fam.     Pagpahiuli 

sin  polong,  pagisul   san  iya  panaad. 
Andanada.  /.    Dongan  nga  pagbuhii  san 

mga  luthang   sa    usa  nga  luyo   san    saca- 

yan. 
Andante,  p.  a.  Malacat,  malacao.. 
Andanza.    /.     Casugad,     caagui. — Buena 

andanza.     Maopay  nga    palad. — Mala    an- 
danza.   Maraut  nga    palad. 
Andar,  n.  Lacat,  lacao. 
Andar  en  compañía  de  otros.  Pago- 

gopud.  pagboniog,  pagbogyod. 
Andar  ó  ir  delante.  Pagona. 
Andar    alrededor.    Paglibut,   paglibud. 
Andar    vagabundeando.     Pagsodoyso- 

doy,  paghodoyhodoy,    paglagatao,   pagla- 

gayao,  paglaaglaag. 
Andar  extraviado.  Pagsalaag. 
Andar    gateando.  Pagcamang,    camang- 

camang;  pagnanap;  pangagang;  cuyamag, 

cuyam-ang;  danap. 
Andar     cojeando.     Pag  ingea,      quiang- 

quiang;  piang. 
Andar  arrastrando  los  pies.  Hila,  da- 
ñas, sagoyud. 
Andar  cuando  hace  mucho  sol.  Pag- 

paadlao. 
Andar  yendo  y  viniendo.  Pa'gbalicba- 

lic;  paguliuli. 
Andar  por  maroma,  palo,  caña,  etc. 

Pagiataylatay. 
Andar  de  aquí  para  allí,  de  una  á 

Otra    parte.  Pagbuyanbuyan. 
Andar  en  puntillas.    Pag  iquid,  iquin- 

iquin. 
Andar  en   un  pié.    Pagquingquing,    sa- 

guingquing,  baquingquing. 
Andar  hacia  atrás.  Pag  isul;  pasibug. 


52  AN 

Andar  entré  yerba  ó  maleza.  Pagpa- 

nohotsohot  sa  cabanuaan. 
Andar  en  convoy.    Pag  abay. 
Andar  despacio.    Paghinay,    paghinayhi- 

nay,  biod,  biodbiod;  anonay. 
Andar  la  culebra,  etc.    íliual,  hiualhi- 

ual»  hibudhibud,    hiuadol,    hiuodhiuod. 
Andar  sobre  las  nalgas.  Pag  igod,  igod 

igod. 

Andar  tras  alguno.  Paglanat,  pagbocud. 
Andar  á  paso  largo.  Dalundagon. 
Andar   á    saltos.    Cuyacpao,    cuyampao; 

ababacua;  ocpao,  ocpao-ocpao. 
Andar   el   macho  Iras    la    hembra. 

Quirag,  pangirag,    himaga. 
Andar  de  rodillas.  Quiyohud. 
Andar  con    la  cabeza    descubierta. 

Dongaír'. 
Andar  con  las  piernas  abiertas.  Icang, 

icangicang,  ca-ang,  ca-ang    ca-ang. 
Andar  los  peces  cerca  de  la  super- 
ficie del  agua.   Lapnoy. 
Andar  como   el    tullido.    Baroetot,  bi 

rocsot. 
Andar    dilatando,  difiriendo.    Pagbu 

yan  buyan. 

Andar  errado  ó  hacer  las  cosas  al 
revés  de   lo  debido.  Pagbalisa. 

Andar  atrasado  sin  conseguir  lo  que 
se  pretende.   Pagsayup. 

Andar  dando  rodeos.  Paglibud  libud, 
pagliday-liday. 

Andar  de  cabeza.  Pagtüsoag. 

Andar  encorvado.  Caob,  cubaol. 

Andar  tentando  á   oscuras.  Capucap, 

Andar  la  tortuga.  Dahic. 

Andar  denoche.  Agma. 

Andar  por  el  agua.  Noynoy. 

Andar  sin  mirar  á  los  lados.  Odados. 

Andariego,  ga.  adj.  Madagmit  lumacat- 
lacaí,    alayhab. — Lagatao,   lagayao.   . 

Andarín,  m.  Madagmit,   malacsi  lumacat. 

Andarlo,  m.  Tamsi  nga  taringting. 

Andas,  f.  pl.  Asagan,  dampaan.— Saluran. 
Cahacotan  sin  sighot  ug  iba  pú\ — Andas 
nga  gamit  sa  pagprosesión  sin  inga  San- 
tos. 

Andén,  m.  Paga. — An  linalactan  san  ha- 
yop  nga  nagbibira    san  trapitse. — Ruang. 

Andero,  m.  An  magparasag  sin  andas,  pa- 
rapas-an,  parabaquiang. 

Andorga,  m.  fam.  Ti  yan. —Llenar  la  an- 
dorga. Bosog,  pool. 

Andorrero,  ra.  adj.  Malacat,  Malacao. 

Andrajo,  m.  Dugnit  nga  guinamit  ná. 

Andrajoso,  Sa.  adj.  Dugnitan,  dugniton, 
an    nagpapanapton     sin    macalolooy    nga 

dugnit. 


Aisr  . 

Andrómina.  /.  fam.  Limbong,  dorogas. 
Andurrial,  w.  Casighotan, — Casimangan 
Anécdota./.  Susuguiron,   sumat,  susuma 

ton. 
Anegación,  f.    Paglabon,  paglampo,    pa- 

gapo. 
Anegadizo,   za.   adj.  Arapóon,  lalabónon, 

lalampóon. 
Anegamiento,  m.  vid.  Anegación. 
Anegar,  a.  Lonop;  apo,  labon,  lampo,    a- 

nao. — Ponud. 
Anejo,  ja.  adj.  Sacop. 
Anemia.  /.  Mcd.   Saquit  nga  caculan    an 

lauas  sin  dugo. 
Anémico,    ca.    adj.    An   may  saquit  nga 

caculang  sin  dugo. 
Aneurisma,  ama.  Cahubac  guican  sa  pag- 

cabugto  san  caugatan.-  -Paga  cadaco  san 

casincasing  cay  may  saquís. 
Anexión,  f   Pagtampo,    pagtarampo,  pag- 

tigub. — Pagpasacop. 
Anexo,  xa.  adj.  Sacop. 
Anfibio,  bia.  adj.  Mananapngamabubuhi 

sa  bubas  ug  sa  tubig. 
Anfibología.  /.     Polong  nga  duha  in    ca- 
bo! ogan. 
Anfión,  m.  Apiang. 

Angarillas././'/.    Bayauan,    baquiangan. 
Ángaro,  m.  Tap-ong. 
Ángel.  ///.  Ángel. — pl.  Caángelisan. 
Angélico,   ca.  adj.    Indngeles. 
Angélico,  to.  m.  fig.  Pata  nga  guti. 
Angina.  /.'  Hubag  sa  bot-ol 
Angostar,   a.    Paghaligot. 
Angostarse  la  boca.  Ouiriyom;  guipot. 
Angosto,  ta.  adj.  Ilaligot,   bohoy. 
Angosto  de  arriba  y  ancho  de  abajo. 

Ouiriyom,  quipot,  quidium. 
Angostura.  /.  Cahaligot,   pagcahaligot. — 

Cahaligtan.-  Caquipotan. 
Anguila.  /  Casili. 
Ángulo,  m.  Carogocan,  cadogocan. 
Angustia,  f.   Casubo,    casaquit,  cabido,  sa 

casingcasing,  caarimoot. 

Angustiadamente,  adv.  m.  Masubo   gud, 

mabibido  gud. 
Angustiar,  a.  Pacasubo,  pacabido,  pacasá- 
quit.  -;-.   Subo,  bido,  saquit. 

Angustiosamente,  adv.  n¡.  Masubu  gud, 

mabibido    gud. 
Angustioso,  sa.    adj.  Masorub  on,  masi- 

naquit-non,    mabidoon,  marimuoton. — Ma- 

cacasubo,    macacasáquit,  macacabido. 
Anhelación./   Macuri   nga  pagguinhaua. 
Anhelar,   n.  Pagguinhaua    sin  curi. — Pag- 

talingoha,   pagtuyo. 
Anhélito,  m.  Macuri  nga  pagguinhaua. 
Anhelo»  ///.  Tuyo,  tingoha,  caipa- 


Anhelosamente,    adv.    m.    Tuyo1   gucí, 

tingoha  gud. 
Anheloso,  sa.  adj.    Macuri    macaguinha- 

ua. — Matingohaon. 
Anidar.   //.  Pagsalag. 
Anidar  la   gallina  y  echarla   pollos. 

Pagpugag. 
Anieblarse,  r.  Borong,   ton-og. 
Anilla.  /.   Baclao,  garong. 
Anillar,  a.  Paghimo  sin  singsing;   paghimo 

sin  baclao. — Pagsingsing,     pagbutang    sin 

singsing;  pagbaclao,  pagbutang  sin  baclao. 
Anillejo.  ///.  Singsing  nga  guti. 
Aníllete,  ///.  Singsing  nga  guti. 
Anillo,  m.     Singsing. — Baclao,     garong. — 
JBangquiao.    Lican. — Alambisay. 
Anima.  /'.  Calag. — pl.  Pagánimas. 
Animación.    /.     Paghatag     sin      calag    ó 

quinabuhi.-  ■-  -Ribhong. 

Animadversión.  /.  Homot,  domot. 

Animal.  ///.  Mananap. — Hayop. 

Animalejo.  ni.  Mananap  nga  guti,  mana- 
napay. 

Animar,  a.  Paghatag  sin  calag  ó  qui- 
nabuhi. -Pagagda,  pagsagda,  pagsicla, 
pagbaghot. — Pagsagaya. —  Pagribhong. — r. 
Asoc. — r.  fig.  Pagpangosog. 

Animo.  ;//.  Calag. -—fig.  Caisug,  hug.-fig. 

1  lunahuna,  buot. 

Animosidad.  /.  Caisug,  pagcaisug. 

Animoso,  Sa.  adj.  Macosog,  maisug,  ca- 
singcasingan. 

Aniñarse,  r.  Pagcabata. 

Aniquilable.  adj.  Masayon  maparu,  ma- 
papas  ó  mauara.  -jig.  Masayon  mabung- 
cag,  maruba  ó  mauacay. 

Aniquilación.  /".  Pagpara;  pagcapara; 
pagpapas;  paguara;  pngcauara.— Pagbung- 
cag. 

Aniquilador,  ra.  s.  Parabungcag. 

Aniquilamiento,   ni.  vid.  Aniquilación.— 

Aniquilar,  a.  Paguara,  pacauara,  pagpara, 
p«ig papas. — fig.  Pagbuncag,  pagruba,  pag- 
uacay, — r.fig.   Pagticaluya,  pagticaiban.-— 

fig.   Pagpaobos. 

Anís  m.  Lamudio. 

Ano.  m.  Bobot. 

Anoche,  adv.  t.  Cagab  í. 

Anochecer,  n.  Gab-í,  sirum. — Nos  ano- 
checió en  Sulat.  Nagabihan  cami  sa  Su- 
lat. 

Anochecer,  m.    Bag-ong  sirom. 

Anona,  f.  Tima  nga  mga  cacaanon. 

Anona,  f.  Cahuy  nga  anonang,  guaná- 
bana. 

Anonadar,  a.  Paguara,  pagpara,  pagpa- 
pas.— r.  fig.    Obos,   pagpaobus. 

Anotar,  a.  Pagbutang  sin  tigaman  sa  mga 


AN 


53* 


surát,    etc.— ^Pagtigaman,  pagpilit,    pagba- 
dlis. 
Anqueta. — Estar  de     media  anqueta,  fr. 
fam.  Ouimit  nga    paglingeod. 
Ansia.  /.    Cabudlay,    cabutlao. — Casáquit, 

casubo. — Caipa,    tingoha. — Paghingasaca. 
Ansia    que    se  nota  en    el   peligro. 
Ariuasa.  Ansia,  congoja,    agonía    del  en- 
fermo   ó    del     que   está    en  peligro.  Pag- 
punga  punga.    Hiuasa 
Ansiar,  a.    Pagipa,    pagtuyo,    pagtingoha 

gud. 
Ansiedad,  f.   Cabudlay.  cabutlao. 
Ansioso,  sa.  adj.    Masáquit. — Matingoha- 
on, mai  cagón. 
Antaño,  adv.  t.  Sa  tuig  nga  inagui,  sa  tuig 
nga  nataliuan,  sadin  tuig  nga    natapus.— 
Sa  mga  onhan  nga  mga  tuig,  san    sadto 
nga  tiempo. 
Anteanoche,  adv.  t.  Casangab-i. 
Anteanteanoche.  adv.  t.  Icatolo  ná  ca- 

gab-í  ngada  niyan. 
Anteayer,  adv.  t.  Casancolop. 
Antecedente,  p.  a.  Ona,  magoona,  barita. 
Anteceder,  a.  Pagona. 
Antecesor,  ra.  m.  y  /.  Naona;   an   sina- 

liuanan. 
Antecoger,    a.     Pagpaona. — Pagboro  san 

bonga  in  di   pá   hinug. 
Antedecir,  a.  Pagtagna. 
Antediluviano,  na.  adj.  Ona  pá  san  pa- 

lun-pan  an  calibutan. 
Anteiglesia,  f.  Sauang  sa    singbahan. 
Antelación.  /.  Ona,  daan,  (cún    sa    mga 

inagui   ó    mga    umaragui. 
Antemano,  (de)  m.  adv.  Ona,  daan,  gui- 

daan . 

Antena.  /.  Songo. 
Antenoche,  adv.  t.    Casangcab-i. 
Antepagar,  a.  Pagbayad  guidaan. 
Antepasado,    da.    adj. — Inagui    ná.—  m. 

Catigurangan,  mga  guinicanan. 
Antepecho,  m.  Hambuyan. 
Antepenúltimo,  ma.  adj.  An  icatolo  gui- 

can  sa  catapusan. 
Anteponer,   a.  Pagona.  — Paglabi,   palabi, 

pagpaora. 
Anterior,  adj.  Ona,  onahan. 
Anterioridad.  /.  Caonahan;    paghiona. 
Anteriormente,  adv.  t.  Anay,  sadto  anay. 
Antes,  adv.  t.   y  /.  Daan,  anay,   guidaan. 
— Antes  de.   San  uaray  pá. — Ona. — Antes 
que  llegue.  San  uaray  pá  datong. — Antes 
bien.  Hinoa,  hinoa  ngani. — Cundi,    lugud. 
El  que  está  limpio    de    pecado  no    teme 
la  muerte;  antes  la  desea.  An  uaray  sala 
diri  nahahadluc  san  camatayon;  cundi  lu 
gud  guinoongara   niya. 

5 


¡)4 


Átf 


Anticipación.  /.  Pajona.     Oria. 
Anticipar,  a.    Pagpaona;    pagona.—  Pago- 

tang,  paghatag  guidaan  sin  salapí. — /'.  Pag- 

sayo.   -Agap. 
Anticipo.  ;//.  Ona,  pagona,  paghatag  anay. 
Anticristo,  m.  Tauo    nga    mataiapas-non 

ug  suyadnon  nga  magbobocud  sin  mapin- 

tas  sa  santa  Iglesia  ug  sa  mga    nanonoo 

sa  Dios  cún   mag  iitatapus   inin   calibutan. 
Anticuar,  a.  Pagpacadaan. — Pacabaya   sa 

bisan  ano  cay  daan   ná,   ug  díri   ná   naga- 

gamit. 
Antídoto.  ;;/.    Tambal   ó  sumpo  san    liilo. 

— Bisan  ano  nga  bolong  nga  macacahauid 

sin   saquit. 
Antifaz.  /;/.  Tahub  sa  bayhon. 
Antigualla.  /.  Daan;  bisan  ano   nga  daan 

ná  ug  diri  ná  nagagamit. 
Antiguamente,  adv.    t.    Sadto    pá,    san 

sadto  pá. 
Antigüedad.  /.    Cadaan,  pageadaan. — Ca- 

daanan. 
Antiguo,  gua.  adj.   Daan,  dugay  ná,  ma- 

ilia  ná;    lasgas;    dagmay.-  -Palay    antiguo. 

Laon  nga  liumay.     A   la    antigua,  á  lo  an- 

tiuo.  Ouinadaan. 
Antihelmíntico,  ca.  adj.  Tambal  sim  b¡- 

toc. 
Antílope.  ///.  Mananap  nga  sugad  sin  bug- 

soc. 
Antimonio,   Baga  tumbaga   nga   busag. 
Antipapa,.  ///.  An   naagao  san  pageapapa, 

an    nagpapacapapa. 
Antipatía.  /.  Cangalas.-  -fig.   Baga  cacon- 

tm. 
Antojadizo,   Za.    adj.    Maipa,   maipahon, 

maibogon. 
Antojarse,   r.   Ipa.   Caruyag.  —  Hunabuna. 

S¿-  me  antoja  que  va  á  llover.   An  hi/nahu- 

im  co  nga  maooran. — Cugui. 
antojo,  w.  Caipa.    Tuyo.  Caruyag.--  Ibug; 

aring;  cugui,  hincucuguihan. 
Antorcha.  /  Lauag.  Aguipot.  So\o.- -fig. 

Capaua. 
Antro,  m.  Langub,  lungib. 
Anual,  adj.  Iquinatuigtuig. — Cañan   usa  lá 

ca  tuig. 
Anualmente,  adv.  t.  Sa  tuigtuig,  sa  iqui- 
natuigtuig. 
Anubarrado,  da.    adj.    Dampugon,  aro- 

mon. 
Anublar,  a.  Pagdampug,  pagsirom,  paga- 

rum. — fig.  Panlaya. 
Anudad or,  ra.  s.  Parabalighot,   paradog- 

tong. 
Anudadura.  /.  Anudamiento,  m.  Pagbalig- 

hot,  pageabalighot,  pagdogtong,  pageadog- 

tong. 


Anudar,  a.  Pagbalighot,  pagdogtong.— -fíg. 

Pagsumpay. — Pagbaligtos. — Dug-ot. 
Anuencia.  /.  Tangdo,  pagcatangdo.  Pag- 

togot. 
Anuente,  adj.  Matangdo,  matogot. 
Anulable.  adj.  Sadang  macuha,  sadangma- 

para. 
Anulación.  /.  Pamadbad   sin     trato,    etc. 

Pagpapara,  pagpacuha. 
Anular,  a.  IJagbadbad  sin    trato,  etc.  Pag- 

para,  pagcuha;  pagpapara,  pagpacuha. 
Anunciación.  /.     Pagpahibaro;     pagpasa- 

but.  Pagcongsad  san  Arcángel  San  Gabriel 

can  María  Santísima. 
Anunciar,   a.    Pagpahibaro,    pagpasabut, 

pagpasayud,  pagsumat. — Pagmantala,  sang- 

yao. — Pagtagna. — Pagbaiita. 
Anuncio,  m.  Sumat.    Pagpahibaro. — Pag- 
tagna. 
Anuo,  nua.  adj.  Iquinatuigtuig.  Cañan  usa 

lá  catuig. 
Anverso,  m.  Bayhon,  cadaygan. 
Anzuelo,  m.  Cauil.— fig.  y  jdm.    Paon. — 

Anzuelo  pequeño.  Biloit,   binoit. 

AÑ 

Añadido,  ni.  Sumpay. 

Añadidura.  /.  Sumpay,  igsusumpay,  igdo- 

dogtong,   idudugang. — Sinumpayan,  dinog- 

tongan.   -Sugbil;   sungqui. 
Añadir,  a.  Pagdugang,    pagsumpay,    pag- 
dogtong. — Pagatip.  Pagdulpa. — Mato.    Ra- 

pong.    Sungíjui,   sungquil,  dogon;   toyong; 

calang;    ta[)ac;  alihis;   amban. 
Añadir  retazos  á  camisa,  etc.  Anib. 
Añadir    al  vestido  corto  un    retazo 

de  diferente  color.  Ayom  ayom. 
Añadir  los  pantalones   ó  sayas  por 

la  parte  de  la  cintura.  Tangquil. 
Añagaza.  /  Catian.— fig.  Sarang  sa  pag- 

limbong. 
Añalejo.  ;//.  Calendario,  irisipan. 
Añascar,  a.fam.  Pagdaguinot  sin  pangita, 

pagtíroctiroc. 
Añejar,  a.  Palaon. — r.  Laon,  daan. 
Añejo,  ja.  adj.  Laon,   daan. 
Añicos,  m.  pl.  Tinabastabas,    pininitpinit. 
Añil.  ni.  Tagom.  • 

Añilar,  a.  Pagtagom,  pagtina  sin    tagom. 
Año.  vi.  Tuig. 
Añojo,  ja.  m.  y  /  Nate  nga-  may  usa  ná 

ca  tuig, 
AñOSO,  Sa.  adj.  Tigurang. 
Añusgar,  n.  Hibol.— fig.  Sina,  isug. 

AO 
Aojar,  a.  Gaba,   barang, 


r 


AO 

AOJO.  m.  Graba. 

Aovar,  n.  Pagbunay,  pagitlug. 

Aovillarse,  r.  fam.  Poron. 

AP 

Apabilar,  a-  Pagopay  san  pabilo. 
Apabullar,  a.  fam.  Pagromoc. 
Apacentadero,  m.  An  pinanabsaban  san 

mga  caliayopan. 
Apacentar,   a.    Pagpacaon,     pagpasabsab 

san    mga    hayop. — r.    Sabsab. — fig.    Pag- 

mangno,  pagtutdo,  pagtqon  —  fig.    Pagala- 

gad  sa  mga  caipa  cún  sa  mga  cairib  gon 

nga  lauasnon. 
Apacibilidad.  f.    Camaalaybay,  camalomo 

sin   buot. 
Apacible,  adj.    Maalayhay,    malomo    nga 

buot. — Día  apacible.  Murayao   nga   adlao. 

— Viento  apacible.  Mahinay   nga    hangin. 

— Maaghup. 
Apaciguador,  ra.  adj.  Magdaract.—  s.  Pa 

ratuhay,   parahusay. 
Apaciguamiento,  m.   Pagpamingao.  Pag- 

rningao. 
Apaciguar,    a.     Pagpamingao,     pagtuhay, 

paghusaya.  —  r.     Mingao.— Iban.—  Daet. — 

Pagpadaet. — Honod;   hopay. 
Apadrinador,  ra.  adj.   Magcocogos    sin 

buniagan;  magpapadrino  san   mga  cocom- 

pirmahan  cún  san  mga  caraslon. — fig.  Man- 
iataban, mañanaban,    mangangaco,  manga- 

nganac. 
Apadrinar,    a.     Pagp.ndrino.— -fig.     Pagta- 

bang,  pagbulig,    pangarme. 
Apagable.  adj.  Sadang   maparong. 
Apagado,  da.  adj.  fig.  Mahoyo.—  Maluya. 

— Pagao. 
Apagador,  ra.  adj.  Magpaparong.—j.  Pa- 

raparong. — s.  Ipaparong. 
Apagar,  a.   Pagparong.-  -Pagsobó.—  Olap. 

— Sa'ribo,  hopos. 
Apalabrar,  a.  Pagsabut.  pagsarabut,  pag- 
ppolong.  Paquigpolong,  paquigsabut. 
Apalancar,  a   Pagsual,  pagtual,   pagliguat. 

Pagbangil. 
Apaleador,  ra.  s.  Parabalbag,  paradabal. 
Apaleamiento,  ///.  Pagbalbag,    pagcabal- 

DaS»  pagdabal,    pagcadabal. 
Apalear,  a.  Pagbilbag,  pagdabal,    pagbu- 

bunal. — Pagpospos;  paglambos. 
Apandar,  a.  fam. '  Pagcuha,   pagporot. 
Apandillar,  a.    Pagpatiroc. — r.    Pacatiroc 

an  mga  tauo  sa  pagdarahug,  etc. 
Apantanar,  a.  Pagpono  sin  tubig.  pagpa- 

danao. 
Apañado,  da.  adj.  fig.  Batid,  fig.  y  fam. 


AP 


55 


Apañador,  ra.    s.    Paracuha,    paracaput, 

paraporot. — Maninicas. — Parasab-ong. 
Apañar,  a.  Pagcuha,    pageaput,    pagporo. 

— Pagticas. — Pagsab-ong. — Compot,        co- 

rombot,  coromput. — Pagtahi,  pagsursi,  pag- 

tangeo. — r.  fam.  Hibaro,   batid,  pacabatid, 

pacahiara. 
Apañuscar,  a.  fam.  Pagcomus,    pageoro- 

mos,    pageomoscomos. 
Aparador,  m.  Paradol,  burutangan  san  mga 

pingan,   etc. 
Aparar,  a.   Pagsalud. 
Aparar,  a.   Paghauan  sa  mga  tinanum  nga 

darodaco  na. — Pagtahi  san  mga  sapin. 
Aparato,   m.    Casangcapan,    catimahan.— 

Pagdayao. 
Aparear,    a.     Pagtoijong,     pagpatopong. — 

Pagtampo.-  / .     Pagrumbay    (in    tag — du- 

dulia).  Pagtupad. 
Aparecer.  ;/.  y  r.   Paquita,  paliayag,  olput. 

— Hotbot,  boto,  longha. ■—  Olbo-  Guimao. 

Aparecer  el  sol.  Sidlit. 
i  Aparecer  y  desaparecer  como   fue- 
go, etc.    Ydlap. 
Aparecer    lo    oculto.    Agum,    lagum, 

abub. 

Aparecer    y   desaparecer  como     el 

relámpago.  Quibad,   quibag  quibad. 
Aparecimiento.    ;//.  l'agpaquita,  pagpaha- 

yag. 
Aparejar,  a.   Pagandam,  pagtima,     pagta- 

gana. —  Pagbutang  san  silla,  etc.    sa    mga 

caballo.  — Paghocon;  pagataga;  pagtagac. 
Aparejo,  m.  Casangcapan,  garamiton. 
Aparentar,  a.    Pagsalingcapao.     Pagtalon- 

liayag. 
Aparente,    adj.  Baga  ansia  ug  di    man. — 

Tinatanao. 
Aparición.  /.    Pagpaquita,   pagpahayag. 
Apariencia.  /.  An  sa  goa  ó  sa   gauas. — 

Caaniguiran. — An  baga  ansia    ug  di   man. 

Salingcapao. 
Aparroquiar,  a.   Paquigsangcay,   paquig- 

camaopay  sin   buot  basi  dumaraon  an  mga 

tipalit. 
Apartado,  da.  adj.  Binocot,   bulag,  hara- 

yo.  — Halbag,  halanhan. 
Apartamiento,  m.  Hilit,  bulag. 
Apartar,  a.  Pagbulag,  pagpinig. — Paghaon. 

— Pagbahin. — Paiuas. — ^Pagpaharayo,    pag- 

isdog. — For.  Pagbaya  san  guitutuyo.   Hal- 
bag, quirüg,  antag,    bahit,    alis,  iuay,  bin- 

hit,  ipli,  apli. 
Apartar   la    vista   de   algún    objeto. 

Lingio. 

Apartar,  desviar,  echar  de  sí.    Pag- 

halin. 

Apartar  las  hiervas,  Paghapay. 


56  AP 

Apartar  vivienda.  Paghupeng,  huming. 
Apartar  lo  pequeño  de  lo  grande,  el 

salvado  de  la  harina,  etc.  Pagahag. 
Apartar,  a.  Pagtambac  sa  trigo  nga  gui- 

nioc  ná. — Pagtaltag  san  guiriocon. 
Aparte,  adv.  m.  Bulag,  lain. 
Apatía.  /.  Camaluya,  pagcamáluya  sa  bu- 

ot,  cahubía. 
Apático,  ca.  adj.  Maluya,  maluyahon,  ma- 

hubia. 
Apatusco,  m.  fam.  Hiyas,  rayandayan. 
Apear,  a.  y  r.  Hauas  sa  caballo,  etc.  lu- 

sad. 
Apechugar,  n.    Ticuang,    doso,    pagtapo 

san  mageasidughan.— -fig.  Pacapangabas. 
Apedernalado,  da.  adj.  Matig-a  dao  san- 

tican. 
Apedreado,  da.  adj.   Borocboroc,    buric- 

butic. 
Apedrear,  a.  Pagbalong,  pagbatac  sin  bato. 
Apegar,  r.  jig.  Pagapil,  pagearuyag. 
Apegarse,  arrimarse  á  la  pared.  Pag 

sandig,  said. 
Apego,  m.  jig.  Gapil,  caruyag. 
Apelable,  ailj.   Sadang  igsalauad  sa  mga 

labao  nga  ponoan. 
Apelación.  /.  Pagsalauad,  pagdangup,  pa- 

gayop. 
Apelambrar.  a.  Pagabo  san  mga  anit,  basi 

macuha  an  barahibo. 
Apelar,  a.    Pagayop,  pagsalauad,    pagda- 
ngup sa  labao  nga  ponoan. 
Apelde.    ///.    fam.    Pagpalaguio,     pagtois, 

pagtanan,   paglooc 
Apelde.  ///.  Pagtoctoc  san  linganay  in  ma- 

agahon. 
Apelmazar,  a.  Pagdasug,   pagpatig-a. 
Apellidar,  a.  Paghingaran. 
Apellido,  m.  id.    Jcaduha  nga  ngaran. 
Apenar,  a.  Pacasubo,  pacabido,  pacasáquit. 
Apenas,  adv.  m.  Tala  lá. 
Apéndice,  m.  Dugang,  sumpay. 
Apeo.  m.  Paghauas. — Guiotan,  tigaman. — 

Arq.  Balayan. 
Apeonar.  //.  Paglacat  sin  dagmit  an  mga 

tamsi,  sugad  an   pipitao. 
Apepsia.  ni.  Med.  Maraut  nga  catunao  an 

quinaon. 
Apercibimiento,  m.  Pagtima,  pagandam, 

pagpatagam. 
Apercibir,  a.  Pagtima,   pagandam. — Pag- 

sagdon,  pagpatagam,  pagpahibaro. 
Apercollar,  a.  fam.  Pagcaput  sa   liug. — 

Calit  nga  pacuha. — Pagpatay  ó  pagbalbag 

sa  tangeogo. 
Apernador,  ra.  adj.   Ayam  nga  macagat 

sa  paa. — s.  Paracagat  sa  paa. 
Apero,  m,  Casangcapan;  garamiton, 


AP 

Apersonarse,  r.  Pagatubang,  paquita,  pa- 
hayag. 

Apertura.  /.  Pagabre,  pagacang.— Pag- 
bucas  ug  pagticang  san  mga  buruhaton 
sa  mga  sinisiring  cortes,  etc. — Pagabre 
san  testar. 

Apesadumbrar,  a.  Pacasáquit,  pacabido, 
pacasubo;  —r.  Sáquit,  bido,  subo,  saemuro. 

Apesaradamente.  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pagcasáquit,  sa  dacó  nga  pageabido,  sa 
daco  nga  pageasubo. 

Apesarar,  a.  vid.  Apesadumbrar. 

Apestar,  a.  Pagpeste,  pagtapon  an  peste. 
— Palió,  anghit,  *angso.--/>.  jig.  y  fam. 
La  plaza  está  apestada  de  verduras.  /Ja- 
mo caopay  an  mga  otan  sa  plaza. 

ApestOSO,  sa.  adj.  Mabaho,  maanghit, 
maangso. 

Apetecedor,     ra.    adj.     Maiipa,  maruru- 

Apetecer,  a.  Pag    ipa,     pacaruyag,   ibog, 

tingoha. 
Apetecible,    adj.    Sadang    caipahan,    sa- 
dang caruyagon,  sadang  tingohaon. 
Apetencia.  /  Ganas  sin  pageaon.  — Caipa. 

tingoha. 
Apetito,  m.  Caipa,  caruyag.  — Cairib-gon.— 

Ganas  sin  pageaon. 
Apetitoso,  Sa.  a/j.  Marasa,  malalim. 
Apezuñar,  n-  Sicad,  panicad. 
Apiadar,  a.     Mipuangud,    looy,     hicalooy, 

hinoclog.  — Lirap. 
Apicararse,  r.  Tistis,  toso. 
Ápice.    ;//.    Dorho,    catapusan. — Tigaman 

nga  ortográco.--  jig.  Gutiay,  bisan  lá  ano. 

— fig.  An  labi  nga  macún. — Kstar  en  los 

ápices.   Paghibaro  sin    maopay    sin    bisan 

ano.      Lasgud     nga     paghibaro     sin  bisan 

ano. 
Apilar,    a.    Pagponpon,  pagtambac,    pa^- 

pondoc. 
Apimpollarse,  r.    Panaringsing. 
Apiñar,   a.  y  r.  Soso. 
Apiolar,     a.    Paghigot. — Paggapus. — Pag- 

dacop. — Pagpatay. 
Apirexia.  /  Med.  Caculang  sin  hiranat. 
Apisonar,  a.  Pagdasug. 
Apitonar.    ;/.    Pag   olput    san    sungay. — 

Panaringsing. — a.  Pagtoctoc. 
Aplacar,    a.    y  r.    Ocoy,     hopoy,     toros, 

iban,  hugpay,  humpay. 
Aplacer.   n.  Pacalipay.— y.    Lipay. 
Aplacerado,  da.  adj.    Hababao    nga  da- 

gat  ug  mahauan- 
Aplacimiento,  m.  Calipay,  caruyag. 
Aplanadera.  /  Igdadasug,  igpapatag. 
Aplanar,  a.  Pagdasug,  pagpatag. — r.  Ru- 

ba,  pucan,  bungeag. 


AP 

Aplanchar,  a.  Pagprinsa  san  panapton. 

Aplastar,     a.  Pagromoc.  Pagcomog. — fig. 
y  fam.  Pacalisang,  pocalilo. — Yapi. 

Aplaudir,  a.  Pagdayao,  pagdayeg. 

Aplauso,  m.  vid.  Aplaudir. 

Aplayar,  n.  Sagayap. 

Aplazamiento,   m.  vid.     Aplazar. — Cala- 
nganan. 

Aplazar,  a.  Langan,  langanlangan,  angan, 
anganangan. 

Aplicable,  adj.  Sadang  itungud. 

Aplicación.    /     Pagaram.—  Talingoha     ó 
tuyo  sin  pagaram. 

Aplicado,  da.  adj.  Madoroto  sin   pagaram. 

Aplicar,  a.  Pag  butang. — Pag  itungud. — 
Pag  halad. — /-.  Pagaram. — Ilail. 

Aplicar  medicina.  Osud. 

Aplomar,  n.   albañ.   Pagtonton. — r.  Ruba, 
pucan,  guba. 

Apocado,  da.  adj.  jig.  Bongtol. 

Apocar,  a.  Pag  iban.— r.  fig.    Obús,    pao- 
bus. 

Apodar,  a.  Pag  agnay. 

Apoderado,  da.  adj.   Tinatapuran. 

Apoderar,  a.  Pag   hatag    sin   gahum.-r. 
Pagcuha. 

Apodo,  m.  Agnay;  bar  abad. 

Ápodo,    da.  adj.  y.ool.   Diri  siquihan,  cu- 
lang  sin  siqui  ó  tecl. 

Apogeo,  m.  fig.    Calabao    sin  camahalan, 

cahingpitan,  caopayan,  gahum,  etc. 

Apolilladura.  /.   Unohoan  sin    bocboc. 

Apolillar.  a.  y  /-.   Bocboc. 

Apología.  /.  Casayoran. 

Apólogo.  ;//.  Susuguiron,   susumaton. 

Apoltronarse.  ;-.  Pagpacahubia;  hubia. 

Apomazar,  a.  Pagbanos,  paghinlo. 

Aporcar,    a.    Pagagbon. 

Aporrear,  a.    Pagdabal,  pagbalbag.  -Da 

gol;   dagoc;    pocpoc. — Hagmoc;     alimaras. 
Aporreo.  ///.  Pagbalbag,  pagcabalbag,  pag- 
dabal,   pagcadabal. 
Aportadero,  m.  Harapitan. 
Aportar,  n.   Pagabut,  paghapit. 
Aportillar,  a.     Pagloho  sin  cota,  etc.—  r.. 

Paric 
Aposentar,  a.    Pagpasaca    ó   pagpahapit 

sa  balay.— r.  Pagtung-balay   ó  pagtumba- 

lay,   hapit. 
Aposento,  w.    Solud,    oroquian,  bocot.— 

Dampot. 
Aposito.  ;//.  Med.  Tambal    sa    gauas. 
Aposta,  adv.  ni.  Tinuyo.  sa    tinuyo. 
Apostar,  a.  Pagposta,    pagtopo. 
Apostasía.  /  Pagbaya,  pagcabaya  san  to- 

loohan  san    pagcacristianos. 
Apóstata,  com.  An  nagbaya  san  toloohan 

nga  cristianos. 


AP 


57 


Apostatar,  n.  Pagbaya  san    toloohan  san 

pagcacristianos. 
Apostema./.    Hubag.  Cahubagan. — Baos. 
Apostemar,  a.    Pagpahubag. — r.  Hubag. 
Apostemero,  m.  Icacarlit  sin  hubag. 
Apostilla.  /  Sumpay  ó   casayoran. 
Apostillar,  a.  Pagsumpay  ó  paghatag  sin 

casayoran. 

Apostillarse,  r.  Cugang. 
Apóstol,  m-  id.  Tinon-an,  guinton-an. — pl. 

Caapostolisan. 
Apostrofar,    u.     Pagsauay,    pagpacaraut. 
Apostolado.    ;//.    Pagcaapostol. — Caapos- 
tolisan. 
Apoyar,  a.    Sarig,   pasarig.— fig.  Pabulig, 
pagtabang.-- fig.      Pagpacarig-on. — Daitul, 
Pagtongco. 
Apoyo,   m.  Sandigan,  sarigan,  sariganan. — 
fig.  Pagbulig,  pagtabang. -Cadaitulan.  Hon- 
darayan. 
Apreciable.  adj.  fig.     Higugmaon,    tacús 

higugmaon. 
Apreciar,  a.  Pagbale.— fig.    Paghigugma, 

pagpaora,   pagyoyo. 
Aprecio,    m.  Paghigugma,  pagpaora,  gug- 

ma. 
Aprehender,  a.    Pagdacop,     pagcaput. — 

FU.  Apong. 
Aprehensión.  /  Pagdacop,   pagcadacop. 

FU.   Pagapong. 
ApreheilSOr,  ra.    aij.     Macadadacopon, 

mananacop. — s.  Paradacop. 
Apremiar,  a.  Paglugos,    pagpirit. — Sigpit. 
Apremio.  /;/.     Paglugos,  pagpirit.— Sigpit 

nga  sugo. 
Aprender,  a.    Pagaram,  paghibaro;    pag- 

lubos;  pagaral. 
Aprendiz,  za.  ;//.  y  /    Nagaaram. — Bas- 

bason. 
Aprendizaje.  ///.    Pagaaram,  paghihibaro. 
Aprensar,  a.   Pagprensa,  pagipit. 
Aprensión.  /.   vid.    Aprehensión.— Caha- 

dluc,  cahadlucan. 
Aprensivo,  va.  adj.   Mahadloc,  mahadlo- 

con,  matahapon. 
Apresador,  ra.    adj.    Macadacopon,  ma- 
nanacop.— s.  Paradacop. 
Apresamiento,    m.     Pagdacop,    pagcada- 
cop. 
Apresar,  a.  Pagdacop.—  Sibad.— Pagbang- 
ga.— Pagpandug. 
Aprestar,  a.  Pagtima,  pagandam. 
Apresto,  m.  Catimahan.  —  Balón.-—  Casang- 

capan. 
Apresura.  /.   Cadagmitan,  pagcadagmit. 
Apresur ación.  /.  Pagcadagmit,  pagcama- 
dagmit,  pagcadali,  pagcamadali,  pagcama- 
lacsi,  cadagmitan. 


58 


AP 


Apresuradamente,  adv.  m.  Sin  dagmit, 
sin  dali;    dagmit  caopay. 

Apresuramiento,  m.  vid.   Aprcsuración. 

Apresurar,  a.  y  r.  Dagmit,  dali.  Dali- 
quiat.  Icag.--Salicamo. — Cusay.— Singabut. 

Apresuroso,  sa.  adj.  Madagmit,  madali, 
maicag. 

Apretadamente,  adv.  m.  Sin  hogot,  ho- 
got  caopay. 

Apretadera.  /  Higot.— Bagcos. 

Apretado,  da.  adj.  fig.  Macuri. — fig.  fam. 
Mahicao. — -fig.  Mahadlocon. — m.  Soso.  Ha- 
goot;  mabohoot,  mahoot,  macoot,  masiot, 
madasuc. 

Apretador,  ra.  adj.  Maghohogot.—j.  Pa- 
rahogot. — m.  íghohogot,  icahogot. 

Apretadura.  /.  Paghogot,  pagcahogot. — 
Pagpirit,  paglugos. 

Apretamiento,  m.     Pagcasoot,  casoot. 

Apretar,  a.  Paghogot. — Pagicag. — fig.  Pa 
cabido,  pacasubo;  pacasaquit. — Pagpiit. — 
Piyod.  Sic-on,  son-oc,  goromos,  gosmoc, 
hanuc,  modmod,  honhon,  cubong,  cupug, 
corom,  dasug,  dasuc,  doróos;  bisug;  bo- 
hoot;  hoot,  coot,  siot,  capug,  dayom,  cu- 
pug, quidyon. — Apretar  con  las  manos. 
Paggomo,  paggomos;  pagom-od. — Apretar 
el  puño.  Gom-od;  gomol. — Apretar  á  cor- 
rer.— Pag  dalagan. — Hoot,  soot. 

Apretón.  ///.  Pagpiit,  pagsoot,  capiit,  ca- 
soot.—/%>-.  Casáquit-,  cacurian. 

Apretujar,  a.  fam.    Pagpiit,  pagsoot    sin 

maopay. 

Apretura.  /.  Casoot,  pagcasoot. —fig.  Ca- 
curian.— Haligot,   cahalig-tan. 

Aprieto,  m.  vid.  Apretura  i.a  y  2.a 

Aprisa,  adv.  ni.  Sin  dagmit,  sin  dali, 
dagmit,   dali. 

Apriscar,  a.  Pagpasolud  san  mga  hayop 
sa  susluran- 

Aprisco,  ni.    Susluran. 

Aprisionar,  a.  Pagpagandug,  pagbilanggo. 
Paggapus. 

Aproar,  n.  Mar.  Pagbiric  ó  pagtadong  an 
dolong  san  sacayan  sa  bisan  diin. 

Aprobación.  /  Pagaprobar.  . 

Aprobar,  a.  Pagaprobar;  guinaprobaran 
san  maestro  an  totolo  nga  cabatáan. 

Aprontar,  a-  Pagandam,  pagtima  sin  dag- 
mit.—Paghatag  sin  dali. 

Apropiación.  /.  Pagcaangcon. 

Apropiado,  da.  adj.  Igo,  angay. 

Apropiar,  a.  Pagangcon,  pagáco. — Igo. — 
Igo  nga   casayoran.  Pag  iya. 

Aprovechamiento,  m.  Panolos.  Catolo- 
san,  capulsanan. 

Aprovechar,  n.  r.  Tolos,  polos. — a.  Pag- 
polos. — Handa. — Calit-calit. — Hamolos. 


AP 

Aproximación.    /     Harani.—  Pagharani, 

pageaharani. 
Aproximadamente,  adv.  m.  Harani  cao- 
pay. Cumapin,  cumulang. 
Aproximar,  a.  y  r.  Harani,  dooc,  topad. 

Solsol. — Tangab. 
Aptitud.  /.  Casadangan,  cabatiran. 
Apto,  ta.  adj.  Sadang,  batid. 
Apuesta.  /  Posta,  topo. 
Apulgarar,   n.     Pangosog    sa  tudlo    nga 

dumarageo. 

Apulgararse.  /-.  Taguiptip. 
Apuntador,  m.   Sasab-tan,  sarab-tan. 
Apuntalar,    a.   Pagsulay.— Pagsalag. 
Apuntar,  a.   Pagtomod. — Pagtudlo.— Pag- 

butang  sin    tigaman. — Pagpilit.— Pagsacal. 

Pagtais. — Apuntar   el   día.  Banagbanag. — 

Paglagda. 
Apunte,  m.  Panumduman,  listaban. 
Apuñalar.  Pagbono   sin  salsalon. 
Apuñar,  a.  Pagcomol,  pageomcom. 
Apuñear,  a.  fam.  Pagsontoc. 
Apurado,  da.  adj.     Soco,  songeo,   song- 

coanon. — Macuri. 
Apurar,   a.    Pagobus,    pagimod. — Pagolit- 

oquit.— fig.    Pagcuri.— r.    Dagmit. — Bido, 

subo,  sáquit. 
Apuro.  ///.  Cacurian.  Casaquitan. — Casoco, 

casongcoan. 

AQ 

Aquejar,  a.  Pagsagda,  paglugos.—/??-.  Yo- 
got,  pacasaquit,  pacabido,  pacasubo,  pa- 
cabudlay,  pacabutlao. — Saquit,  bido,  subo. 

Aquel,   lia,  lio.  pron.   dem.  Adto,  yadto. 

Aquende,  adv.  1.  Dinhi  dapit. 

Aquese,  sa,  SO.  pron.  dem.  Ito,  iton. 

Aqueste,  ta,  to.  pron.   dem.  Ini,  inin. 

Aquí.  adv.  1.  Dinhi,  didi.— Aquí  (en  ésto) 
está  la  dificultad. — Dink ;  sini  an  cacurian; 
de  aquí  (de  ésto)  tuvo  origen  su  desven- 
tura. Dinhi  sini  guican  an  maraut  niya 
nga  palad;  por  aquí  (por  ésto)  puede  co- 
nocerse de  quién  fué    la    culpa.     Tungud 

■  sini  sadang  quiquilal-on  cún  canay  an  sala. 
— adv.  t.  De  aquí  (desde  ahora,  desde 
este  momento)  á  tres  dias.  Tubtub  ó  tícan 
niyan  ngada  sa  icatolo  ca  adlao. — Hani; 
yad;  yadi;  adi*. 

Aquiescencia./.  Pagcaoyon,  pageaoro- 
yon,  pageaabuyon,  pageaarabuyon;  caoro- 
yonan,  caarabuyonan. 

Aquietar,  a.  Pagpamingao,  pagpaondang, 
pagpaocoy — r.  Mingao,  ondang,  ocoy. — 
Honod. 

Aquilatar,  a.  fig.  Pagsusi. 

Aquilón,  m.  Amihan,  caamihanan.  Ami- 
han  nga  hangin. 


A.Q 

Aquilonar,  adj.  fig.  Amihan  ná. 
Aquillado,    da.  adj.  Sugad  sin  quilla. 

AR 

Ara.  /.   Misahan,  halaran. — Santo  ara. 

Árabe,  adj.  Taga  Arabia. 

Arado,    m.    id.    Sodsod    nga    puthao  nga 

gamit  sa  pagoma. 
Arador,   ra.  adj.   Magaarado. — s.    Paraa- 

rado. — m.  Cágao. 
Aralia  colgante.  Cahui  nga  bonglio. 
Arancel,  m.  id.  Casayoran  sa    mga  dere- 
chos nga  igbabayad  ó   iglilimos. 
Arandela.   /.    Salud. — Garong    ó    baclao 

nga  puthao. 
Araña.  /.   Laua.— Bongad. 
Arañar,     a.    Camas. — Pagbadlis. — Pagga- 
molat,  cambrot,  camras,  camrot,  camal. 
Arañazo,  m.  Camas. 
Arar.  a.  Pagarado;  pagsodsod. 
Arbitrar,  a.  Paglugaring. — Papagbuot. — y. 

Pangita. 
Arbitrariamente,  adv.  m.  Sa  lugaringon 

nga  pagbuot. 

Arbitrariedad.  /.   Buhat  nga    patuc  sa 
catadungan,     sa    camatuoran    cún  sa  mga 
casugoanan  bá. 
Arbitrio.  ///.  Pagbuot  sin  pagpili. 
Arbitro,  tra.  adj.  Maglulugaring,  an  ma- 
cacapaglugaiing    sin    pagbuhat  ó  pagbuot 
im  bisan   lá  ano.—  r.  Bahala. 
Árbol,  ni.  Cahuy.     De  embarcación.    To- 

ladoc. 
Arbolado,  ni.  Cacahuyan. 
Arboladura.  /.   Mga  toladoc  sa  sacayan. 
Arbolar,  a.  Pagcayabcayab. — Pagtubang  ó 

pagtaod  sin  toladoc. 
Arbolario,  ria.  adj.  fig.   y  fam.    Buang, 

dongo. 
Arboleda.  /.  Cacahuyan. 
Arboledo,  m.  Cacahuyan. 
Arbolejo.  m.  Cahuy  cahuy. 
Arbolete,  m.  Cahuy  cahuy. 
ArboÜUo.  m.  Cahuy  cahuy. 
Arbolista,  com.  Paratanum    sin    cahuy. — 

Parabaliguia  sin  cahuy. 
Arbollón,  m.  Araguian    san  tubig. 
Arborecer.  n.  Pagtubo  cún  dao  cahuy. 
Arbóreo,  rea.  adj.  Cañan  cahuy.— Sugad 

sin  cahuy. 
Arbusto,  m.  Cahuy  cahuy. 
Arca./.  Caban. 
Arcabucear,  a.  Pagluthang. 
Arcabuz,  m.    Luthang. 
Arcada.  /.  Pagisusuca. 
Arcador,  m.  Parahindo. 
Arcaduz,  m.  Araguian  san  tubig. 


Arcaduzar,  a.  Pagpaagui  san  tubig  sa  ara- 
guian. 

Arcángel,  m.  id. 
Arcano,  ni.  Tinago  sa  hunahuna.  Pagbuot 

nga  diosnon. 
Arcar,  a.  Paghindo. 

Arco.  m.    Bosog. — Balatic. — Baat. — Alim- 
bolong,  alimbosog. 
Arco  iris.     Balangao. 
Arco  de  edificio.    Ligaoa. 
Arcón.  Caban  nga  daco. 
Archipiélago,  m.    Caporopod-an. 
Archivar,  a.  Pagpiot  sin    surat,    etc.     sa 

piotan. 
Archivero,  m.  Paramangno  san  piotan. 
Archivo,  m.     Piotan  sin  mga   surat,    etc. 
Ardentía.  /.    Capaso,    pageapaso. — Ingat 

ingat  an  dagat. 
Arder,  n.  Siga,  daab  daab,  laga. — fig.  Ar- 
der de,  ó  en  amor.  Paghigugma  sin  daco. 
Arder  en  odio.    Pagdomot  sin  daco.  Arder 
en  ira.  Sina  ó  pagisug  caopay. — a.    Paso. 
— Sirab,  igrab,  iglab. 
Ardicia.  f.  Hidlao,  cahidlao,  ticos  nga  caipa. 
Ardid,  m.  Larang;  cabhal. 
Ardidez.  /.  Larang,  caladganan. 
Ardido,  da.  adj.  Irapa»  oga  in  nageacaoga 
an  mga  tanum,  cay  mapaso  caopay  an  adlao. 
Ardiente,  adj.  Mapaso. — fig.  Ticos,  ongud. 
Ardientemente,  adv.  m.  Mapaso  caupay. 
fig.  Sin  ongud,  ticos  caopay. 
Ardilla.  /.  Olalagsing,  boot. 
Ardimiento,  m.  Paglaga.   Camalaga,  pag- 
camalaga.  Capaso,  pageapaso. — fig.  Cama- 
isug,   pageamaisug. 
Ardor,  m.  Capaso.  Camapaso.    Daga-ang, 
alangaan. — fig.  Ticos,    ongud.    Camaticos, 
camaongud—  -fig.  Tingoha. 
Ardoroso,  sa.  adj.  Mapaso.— fig.  Maticos, 

maongud. 
Arduamente,  adv.  m.  Sin  curi,  macuri  ca- 
opay. 
Arduidad.  /.  Camacuri,  pageamucuri. 
Arduo,  dua.  adj.  Macuri  caopay. 
Área.  /.  Uatang.  An  pagbabalayan,  an  bi- 
nalayan. 

Areca.  /.  Bonga. 
Arecer.  a.  Pagpamara,  pagpauga. — Mará 

oga. 
Aref acción.  /.  Pagcamara,  pageaoga. 
Arel.  m.  Silsigan,  sirisgan. 
Aretar.  a.  Pagsilsig,  pagsisig. 
Arena.  /.  Baras;  cabarasan.— fig.  Baybay. 

—Arena  fina.  Bonbon,  margaha. 
Arenáceo,  cea.  adj.  Barason. 
Arenal,  m.   Cabarasan;   monbon. 
Arenar,  a.  Pagbaras  ó  pagbutang  sin  ha- 
rás.— Pagbanos  sin  baras. 


60 


Aít 


Arenero,  m.  Parabaligia  sin  harás. 

Arenga.  /.  Luá. 

Arengar.  «.  Paglua. 

Arenilla.  /.  Margaba,  barás  nga  gamay. 

Arenisco,  ca.  adj.    Barason. 

Arenoso,  sa.  adj.  Barason. 

AreópagO.    m.  Capong-tan,   capopong-tan 

sadto  sa  Atenas. 
Arete,  m.  Ariyos;  dalindalin;    dinalopang; 

totob,   tinotob. 
Arfada.  /  Tuas,  tuastoas. 
Arfar,  n.  Mar.  Pagtuas,  pagtuastoas. 
Argadijo,  ni.   Potonan,  samburan. 
Argadillo,  m.   Poronan,   samburan. 
Argado,  m.  Tiao,  tiaotiao. 
Argamasa.  /.   Masa;   lechada. 
Argamasar,  a.  Pagmasa,    paglechada. 
Argolla.  /   Baclao,   garong. 
Argolleta.  /.  Baclao  ó  garong  nga   guti. 
Argollen,  m.  Baclao  ó  garong  nga   daco. 
Argucia.  /.   Larang. 
Arguellarse,  r.  Gasa,  hugus. 
Arguello.  ;//.  Gasa:  camagasa;   hugus;  ca- 

mahugus. 
Argüir.   ;/.  Pagargu mentó,  pagindig. — Pag- 

boyboy.    Pagasoy. 
Aridecer,  a.  Pacamara.—  r.    ATara. 
Aridez.  /'.  Cámara,  pagcamara.  ¡ 

Árido,  da.  adj.  Mamara.- -Lubo. 
Arigue.  ///.  Harigue,   sibol. 
Arillo.  ///.   Baclao   nga   caluiy.- -Ariyos. 

Arillo  de  oro  que  usan  las  visayas.  j 

Alios,  pánica. 
Arimez.  ///.    An¡.  Barisbisan. 
Ariolo.  m.  Tamyuan,  manhihimalad. 
Arisco,  ca.  adj.   Maisug.  Alin,  ma-alin.        ! 
Arista.  /.   Maro.— Biliran.  ¡ 

Arma.  /"".   Hinganiban,    panganiban,    salsa-    | 

Ion. — Alamtaom.  | 

Armada.  /.   Cadam-an  nga    mga    casolda-    ! 

dosan   nga  nagsasacay.  Cadam-an  nga  mga 

tauo  nga  macadto  san  pagauayan  san  mo- 

rosun  pá. 

Armadía./.  Patao. 

Armadijo,  m.  Pilpig. — Lugpig. — Liong. 
Armado,  da.  p.  p.  Tadosan. 
Armador,  m.  Paratima  sin  sacayan;  para- 

tima  sin  mga  igluluran  sa   sacayan. 
Armamento,  m.    Casancapan  sa  pagaua- 
yan. 
Armar,  a.  Pagsancap  sin  mga  panganiban. 

—r.  Sangcap,  tima;  hamo.  Pagtaum.    Ta- 

clos,  alam. 
Armario,    m.    Burutungan  sin  mga  libro, 

panapton  ug  iba  pá. 
Armatoste,  m.  Bisan  ano  nga  maraut  an 

cabuhat. — Pilpig-  Lugpit.  Liong. 


AK 

;  Armazón  de  madera  ó  cañas  del  fo- 
;     gón.  Pasong. 

Armella.  /.  Baclao,  garong. 
I    Armería.  /.  Piotan  sin    mga    hinganiban. 
i      — Pagaradman  sin  pagbuhat  sin   mga   pa- 
nganiban cún  mga  luthang  bá. 
|    Armero,  m.  Parabuhat  sin  mga    pangani- 
ban, mga  luthan  ó  mga    pusil. — Paraban- 
'\      tay  ug  paramangno  san   mga  panganiban, 
mga  luthang  ó  mga  pusil.  —Piotan  sin  mga 
'     armas. 

i    Armígero,  ra.  adj.  Tagahinganiban.— fig. 
Maquinauayon. — ;//.     An     nagdadara     san 
mga  armas  san  iya   agaron. — Taclosan. 
i    Armisticio,    m.    Pagpaocoy  san    pagauay 
san   magcasi contra. 
Armonía.  /.  Arangay,   pagcarangay,    oro- 
yon,  pagcaoroyon,  caoroyon,  caoroyonan. 
Armonioso,  sa.  adj.  Maarangay,  arangay. 
Armonizar,  a.  Pagpaangay,  pagpaigo. 
*ArnéS.  m.  Mga  hinganiban  nga  asero  nga 
itinataclos  sa  lauas. — pl.  fig.  y  fam.    Ca- 
sangcapan.  Fulano  llevaba   todos  los  arne- 
ses    para     cazar.    Si    cuan  nagdadara  san 
mga    casangcafan    ngatanan    sa   pamanua 
cún  sa  pamusil. 
Aro.    ■;//.     Baat.  —Baclao,    garong;  balarao; 

bacus. 
Aroma,  f.  Bucad  san    cahuy    nga    aromo. 
— Taguc  nga  mahamut.— -Hamut,  mamhut. 
Cahamut. 
Aromaticidad.  /.  Camahamut,    pagcama- 

hamut. 
Aromático,  ca.  adj.  Mahamut,    mamhut. 
Aromatizar,   a.   Pagpahamut. 
Aromoso,  sa.  adj.  Mahamut,  mamhut. 
Arpa.  /.  id.  Toronggon. 
Arpadura,  y".   Camas;    capilasan. 
Arpar,  a.    Pagcamas. — Pagtabastabas. 
Arpeo.  /.  Mar.  Cau-it  nga   nagagamit    sa 

pagbangga  sa  mga  sacayan. 
Arpista,  com.   Paracascas  sin   arpa. 
Arpón,  m.  Sarapang.  Isi.  Calauit.  Ipamono; 

colauit. 
Arponado,   da.  adj.  Sugad  sin  sarapang. 
Arponero,  m.  Parahimo    sin    sarapang. — 

Tagasarapang  sa  pamanua  cún  panagat. 
Arqueado,  da.  adj.  Bauog,  bauod, 
Arqueaje.  m.  Pagbuyoc. 
ArqueamientO.   m.  Pagsocol  san  cadac-an. 

san  sacayan. 
Arquear,  a-  Pagbuyoc. — Paghindo. — Pag- 
socol san  cadac-an  san  sacayan.  Bauog, 
bauod,  buyoc. 
Arqueo,  m.  Pagbuyoc. — Pagisip  ó  pago- 
sisa  san  salapi  ug  mga  carigonan  nga  pi- 
nipiot  sa  mga  oficina,  etc. — Socol  san  ca- 
dac-an sin  sacayan.  Caroctol. 


AR 

ArquisifiagOgO*  m.  Ponoan  sa    sinagoga. 

Arrabal,  m.  Barrio  nga  harani  san  bong- 
to.—Bongto  nga  sacop  sin  bongto  nga 
claco. — pl.  Mga  caharanian. 

Arracada.  /.  Ariyos,  bitaybitay. 

Arracimarse,  r.  Pongiot  an  bonga. 

Arráez,  m.  Ponoan  nga  moros. — Capitán 
sin  sacayán  nga  moros. — Arráez  ó  ponoan 
sin  sacayán. 

Arraigadamente.  adv.  m.  Sin  marig-on, 
marig-on   caopay. 

Arraigar,  n.  Pagamut. —  r.  Gamut. — fig. 
Rig-on. 

Arraigo,  m.  Carig-onan. 

Arralar,  n.  Halaghag. 

Arramblar,  a.  Paglapdoc. — fig.  Anud. 

Arrancar,  a.  Paggabut,  gabnot;  labnit. — 
Cughad,  caghat.  — -«.  Pagguican  nga  pagda- 
lagan. — fam.  Pagticang. — Olnot.-  -Rabnit; 
rabnot;  rabut,  rabutrabut;  rungeab;  sabnit. 
Suat,  hanot,  laca,  libad,  lodlod,  balicuat, 
bognot,  ganas,  bugtas,  catear,  pangatcat, 
liolbot,  lanit.   Himiroc,  hingiray. 

Arrancar  ó  levantar  la  corteza  de  la 
morisqueta:  los  mariscos  de  las  pie- 
dras. Paglucap. 

Arrancar  el  cabello,  repelar.  Paggonit. 

Arranciarse.  ;.  Panos. 

Arranque,  m.  Pangabut. — Pagticang. — fig. 
Pagcaisug,  pageasina.- — Cadagmit,  pagea- 
dagmit,  cadagmitan. — -fig.  Dorogas. 

Arrapar,  a.  Pagagao. 

Arrapiezo,  m.  Dugnit.—  fig.  y  fam.  Bata 
pá;  obos  nga  tauo. 

Arrapo,  m.  Dugnit. 

Arras.  /.  pl.  Aras. — Bugay. 

Arrasar,  a.  Pagpatag. — Pagbungcag,  pag- 
uacay. — Pagsabid. — Pagpono.---tf.  Mahauan 
an  langit. 

Arrascar.  Labgab. 

Arrastradamente,  adv.  m.  Maraut  cao- 
pay.— Macuri  caopay. 

Arrastradero,  m.  Pagsasaogan,  saogan. 

Arrastrado,  da.  adj.  Macalolooy.— fig  y 

fain.  Maraut  nga  tauo. 

Arrastrar,  a.  Pagsaug.— Cahic—  Saghid. 
— Dañas  — Camang, — -Sagahid.- — Sagnay. 
Hila,  dagnas,  dandan,  lagac,  id- id;  radal, 
haradal. 

Arrastrar  la  maleza  ó  basura.  Pag- 
dalos.     . 

Arrastrar  el  baloto  fuera  del  agua. 
Sagnay,  damdam. 

Arrastrar  el  vestido.  Pagsanhid. 

Arrastre,  m.  Pagsaug,  panaug. 

Arratonado,  da.  adj.  Quinotcot  sin  yatot. 

Arrear,  a.  Papaglacat  sa  mga  hayop. 
Arrebañar,  a.  Pagobus,  pagimot,  hodot. 


AR 


61 


Arrebañar  todo    lo    que   se  puede. 

Pagcatincatin,  pageaput  caput. 
Arrebatadamente,  adv.  m.    Sin    tigda, 

tigda  caopay. 
Arrebatadizo,  za.  adj.  fig.  Maisug,  ma- 

dali  masina,   pos-canon. 
Arrebatado,  da.    adj.    Malacsi,    maisug, 

madali  masina,  pos-canon. — Pula  an    bay- 

hon. 
Arrebatador,  ra.  s.  y  adj.    Adragao,  pa- 

raagao. — adj.  Maagao,  mangangagao. 
Arrebatamiento.  ;«.    Pagadragao,     paga- 
gao,  pan  gaga  o.  —fig.  Pageasina.— Pagdung- 

dung,  pagcadungdung. 
Arrebatar,  a.  Pagagao,  adragao.-—;-.  Si'na. 

fig.  Pacayao. — Paglopot.  Sambonot,  aarig. 

bidbid. 

Arrebatar  el  ave  de  rapiña.  Pagdaguit. 
Arrebatar  de  la  mano.  Pagtamo. 
Arrebatar  la  parte  que  le  toca  á  otro. 

Talirog-ang. 
Arrebatarse    alguna    cosa,    tirando 

cada  uno  de  un  extremo,  ütong. 
Arrebatiña.  /  Adragao. 
Arrebato. ;;/.  Casina,  pageasina.— Pagdung- 

dung,  pagcadungdung. 
Arrebol,  m.   Alangaag. 
Arrebolar,  a.  Alangaag. 
Arrebujar,  a.   Pagcomos. — s.  Pagcompot, 

pageorompot. — Pabalot. 
Arreciar,  n.     Cosog,     pangosog,    bageus, 

dugang. — Dapot;  sugung. — Madlos.   Tolos 

tolos,  torostoros,    doróos. 
Arrecife,  m.  Bacolud.  pl.    Cabacudlan. 
Arrecirse,  r.  Banhud  in  mahagcot  caopay. 
Arrechucho*  m.  fam.  Casaquit  nga  tigda 

ug  agui  lá. 
Arredrar,   a.  Pagbulag.— fig.  Pagisul.  Pag- 

paisul.-- -fig.  Pagpahadluc. — r.  Hadluc,  tar- 

hug;  cahog. 
Arregazar,  a.  Pagualis.—  r.Ualis.  Alicmoy. 
Arregladamente,  adv.  m.  Husay  caopay, 

tuhay  caopay,  sin   maopay. 
Arreglado,  da.   adj.  Husay,  tuhay,  igo. 
Arreglar,  a.  Paghusay,  pagtuhay,   pagpa- 
igoigo.-^-r.    Oyon,    alagad.    Nogot;    itong, 

bi-ic,  dug-ot,  tuhid,  andam. — Arreglárselas. 

Yo  me  las  arreglaré.  Si  acó  lá  in  maaram. 

— Uotouot. 
Arreglo,  m.  Pagtuhay,  pageatuhay,    catu-  * 

hayan;  paghusay,  pagcahusay,  cahusayan. 
Arregostarse,  r.  Inam,  inam-inam;  caroy, 

hacaroy;   hagatgát. 
Arrejaque,  m.   Cauil  nga  totolo  an  cabali- 

coan. 

Arrellenarse,  r.  Paglingcod;  piyongeo. 
Arremangar,  a.  Ualis;  lohloh. 
Arremeter,  a.  Dosmog,  dasmag,  damag, 

6 


62 


AR 


damhag. — Alasig.  Sangdal,  sapdoc,  sarap- 
doc,  sibo,   curamag,    curamhag. 

Arremetida.  /.  Pagdosmog. — Pagticang 
gud  sin  pagdalagan  an  caballo,  tigda  nga 
pagdalagan. 

Arremolinarse,  r.  Lambiong. — Daop. 

Arrendable,  adj.   Sadang  iabang. 

Arrendación.  /.  Pagabang. 

Arrendar,  a.   Abang,   pagprenda. 

Arrendatario,  ria.  m.  y  /.   Omarabang. 

Arreo,  vi.  Hiyas,  rayandayan;  biao. — p¿. 
Casangcapan,  garamiton. 

Arrepentimiento.  m.  Pagbasul,  paghinul- 
sul. 

Arrepentirse,  r.  Basol,  hinulsol. — Cula- 
hao. 

Arrequesonarse.  /-.  Hagtic  an  gatas. 

Arrestado,  da.  adj.  Maisug,  casíngcasi- 
ngan. — />.  p.  Napreso,   piniprcso. 

Arrestar,  a.  Pagpreso,  pagbilanggo. 

Arrestarse.  ;-.  Pagtuyo  sin  pagbuhat  sin 
ano  lá  nga  niacuri. 

Arresto,  m.   Pagpreso.    Caprcso. 

Arresto,  m.  Pagtuyo  sin  pagbuhat  sin  ano 
lá  nga  macuri. 

Arrezafe,  m.  Catun-can. 

Arriar,  a.  Mar.  Pagtoros,  pagloslos,  pag- 
loros.  -Pagtalostos. 

Arriarse,  r.  Apo,  labon,  saganap,  saga- 
yap. 

Arriba,  adv.  1.  Ibábao,  sa  ibábao;  báobao. 

Arribada,  f.  Paghapit,  pagdoong 

Arribar,  a.  Abut,  datong-  -  -Paghapit.  pag- 
doong;   pagsumbalic. 

Arribo,  m.  Pagábut, 

Arriesgado,  da.  adj.  Mapintas,  tampaia- 
san,  uaray  cahadluc. 

Arriesgar,  a.  Pagtuyo,  bisan  siya  rnaaran; 
nga  may  cataragaman. 

Arrimadero,  w.  Tongtongan;  sandigan, 
sasarigan. 

Arrimar,  a.  Pagharani,  pagdooc,  pagdi- 
rig — /'.  Harani,  dooc.  Dirig.  Dingguit. — 
jig.  Sandig,  sarig.-  -fig.  Tigub,  gapil.  SqI- 
sol,  bating,  daisug,  dapig,  dingguit,  api- 
api,  arong,  alobaybay,  daui,  dasig. — fig. 
Ayop,    dangop. — Patabi,  paliguid,  sapigad. 

.—Arrimar  el  bastón  (dejar  ó  abandonar 
el  mando).  Pasaliuan  ó  pagbaya  sari  ca- 
t undanan  san  pagcapo7ioan. — Arrimar  los 
libros  (dejar  ó  abandonar  el  estudio).  Pag- 
baya san  pagaram. — Arrimar  un  bofetón. 
Pagtampalo. — Arrimar  un  puntapié.  Pag- 
tindac. — Arrimar  un  palo.  Pagdabal  ó 
pagbalbag. — Arrimar  una  estocada.  Pag 
bono. 

Arrimar  la  madre  el  niño  á  los 
pechos.  Pag-gamal. 


AR 

Arrimar  el  ascua  á  su  sardina,    ref. 

casi.  Maquiquilugaringon  sin  ora   ora. 
Arrimarse  á  la   orilla  ó  punta*  Dun- 

tay,  dantay. 
Arrimo,  m.    vid.  arrimar.  i.a  acep.—Song- 

cod.  Sandigan.   Sarigan,  sanganan.— Ayo- 
pan,   arayopan,  darangpan. 
Arrinconar,  a.  Pagpilio.  fig.  y  fam.  Pag-- 

luicas.   Paglipud. 
Arriscado,  da.   adj.  Mapintas,    casingea- 

singan.-   Madayan. 
Arriscado,  da.  adj.    Capangpangan. 
Arriscar,  a.   Pagtuyo,   bisan  siya  maaram 

nga    may    cátaragman. — Palabilabi,    pag- 

dayao. 
Arriscarse,  r.  llolog  sin  pangpang. 
Arrisco,  m.  Cátaragman. 
Arrizar,  a.  Mar.  Pagnso. 
Arroaz,  m.  Lomud  nga  isda. 
Arroba,  f.  id.  Usa  ca  arroba.  Una  arroba. 
Arrobarse,  r.   PJungdong;   cutang. 
Arrocero,  ra.  m.  y  f.  Paraoma    ó   para- 

tanum   sin  humay.  —  Parabaliguia    sin    hu- 

may  ó  bugas. 
Arrodear,  a-    Paglibut,  paglibud. — Pagan- 

tao.  ipaip;  lipas;  Jiay. 
ArrodeJarse.  r.   Pananimg. 
Arrodeo,    m.   vid.    Arrodear    i*    acep. — - 

Antao 
Arrodillamiento.  ;;/.   Paglohud,   pagcalo- 

hud. 
Arrodillar,  a.  Pagpalohud. — r.   Lohud. 
Arrogación.  /.  Pagangcon,  pacaanacanac. 
Arrogancia.   /     Camalabiao,    camaJactas 

sin  buot. 
Arrogante,  adj.   Palabilabihon,  malabiao. 

—Maisug;  mapintas,  casingeasingan.— Ma- 
dayan. 
Arrogar,  a.   Por.    Pacaanac. — Pagangcon. 
Arrojadizo,  za.  adj.  Sadang  isalabay. 
Arrojado,  da.  adj.  fig.  Maisug,  mapintas, 

uaray  cahadluc 
Arrojar,  a-  Pagsalabay  pagbaiac,    pagba- 

long.    Pagtogpó. — r.    Layug. — r.    Dagma; 

dagliag. — Arrojar    de  si.    Yuas;  p acamas; 

pagpacaiuas;    pagpauli. — Palin. — Pisnga. — 

Rabac.    Sampig,  balitoc,  buntauan,  burug, 

tapia,  sarapoc. 
Arrojar  la  lanza  sin  soltar  el  cordel 

con  que  está  amarrada.  Buntauan. 
Arrojar  de  la  boca  lá  comida  ó  sa- 
liva. Paglura. 

Arrojar  cosas  podridas,  etc.  Paghaclm. 
Arrojar  alguna  cosa  con  indignación. 

Paghagmuc. 
Arrojar  ó  tirar  desde  lejos  la  lanza 

á  un  hombre  ó  animal.  Paglantay. 
Arrojar  el  buyo  de  la  boca.  Pagpila- 


AR 

Arrojar    el    agua    los    que    reman. 

Buncaris. 
Arrojo,  m.  fig.  Isug,  pagcamaisug,  pagca- 

uaray  cahadluc. 
Arrollar,  a.  Faglocot,    pagliquin.   Bolocon 
ó  molocon. — Quiriquid. 
Arromadizarse,  r.  Pagsipon. 
Arromar,  a.  Ngarol. 
Arropar,  a.  y  r.  Ccmpot,  corompot. 
Arroyada.  /.  Sapa. 
Arroyadero,  m.  Sapa. 
Arroyo,  m.  Sapa. — pl.  Mga  sapa. 
Arroyuelo.  m.   Sapa  nga  guti. 
Arroz.    ?n.     Humay,     paray.     Tipasi — Sin 
Cascara.   Bugas.-  Fresco  y  tierno.    Pipilip- 
gon  nga    humay.  — Machacado    y  tostado. 
Pilipig. — Cocido.    Loto. 
Arroz  cocido  y  con  caldo.  Lanot. 
Arroz  hecho  pedazos  menudos.    Bin- 

!od,  alan. 

Arroz  tostado  y  esponjado  el  grano. 
Caromata. 

Arroz  mal  limpio   con   muchos  gra- 
nos con  cascara.  Ti  pasión. 
Arrozal,  m.    Cahumayan, 
Arruar.  //.  Moni.  Inga. 
Arruga.  /  Conot. — borot. 
Arrugar,    a.  Pagconot— /-.  Quipos.— Cu- 
yos, cuyos  cuyos.— Cupus.— Curipos. 
Arrugarse,  r.  Cobid,  cumicumi,  cupi,  cu- 

pi-cupi,  cosong,  curipos. 
Arruinar,  a-  y  r.  Pucan,   bungeag,   uacay, 

gubá. — Rumpag. 
Arrullar,      a.     Pagboaboa,     duyanduyan, 

pagbuga. 
Arrullo,  m.  Boaboa,  duyan  duyan. 
Arrumar,  a.  Mar.  Pagbutang  sin  maopay 

san  luran  sa  sacayán. 
Arrumbar,  a.  Pagbaya  sin  bisan   ano  nga 
uaray '  ná    polos.— r.    Mar.    Tadong  cún 
dao  sa  pagsacay. 
Arsenal,    m.     Lugar  nga    tabi    sa  dagat, 
nga    guinbubuhatan  san  mga    sacayán  ug 
guinoopay   man.— Piotan  san  mga  casang- 
capan  sa  pagguerra. 
Arte.  amb.  Cabatiran  sin  pagbuhat   sin  ano 

lá. — Pagaradman. 
Artejo,  m.  Boco. 
Arteria.  /.  Ugat. 
Artería.  /   Larang.  Catosolian. 
Arteriola.  f.  Ugat  nga  guti. 
Artero,  ra.  adj.  Toso. 
Artesa.  /.  Balalong. 
Artesón,  m.   Dulang.  Balalong. 
Articulación./.  Zool.  Caluluthan.  —  Pag- 
caluas.  Caluluasan. 
Articular,  a.  Pagtigub.—  Pagluas,— Hang- 
bat. 


AR 


63 


Artículo,  m.  Boco.— Bahin,  bolos. 

Artificial,  adj,  Buhat  sin  tauo. 

Artificio,  m.  Pagaradman,  larang,  cabati- 
ran,   quinaadman. 

Artiga.  /.  Caingin. 

Artigar,  a.  Pagcaingin. 

Artillar,  a.  Pagsangcap  sin  mga  luthang. 

Artimaña.  /  fam.  Larang. 

Artocarpo.  Camansi.  Camangsi. 

Artocarpo  muy  grande.  Langca. 

Arvejón  silvestre.  Calay  cagay. 

Arzobispado,  m.  Pagcaarzobispo,  catung- 
danan  san  arzobispo.-  Tuna  nga  sacop 
sa  gahum    san  arzobispo- 

AS 

Asa.  f.   Pacao,  carap-tan.  carap-tanan. 
Asador,  m.  Asálan. 
Asadura.  /    Abága,  bagá.— Atay. 
Asaeteador,  ra.  s.  Parapana. 

Asaetear,  a.   Pagpana. 

Asalariar,  a.  Pagsohol. 

Asaltador,  ra.  adj.  Magahat.-  s.    Gahat. 

Asaltar,  a.  Paggahat.— fig.  Gahit,  gaba.-- 
Pagdamag,  pagsolong. — Salacay. 

Asalto,  m.  Pagsolong. 

Asamblea.  /  Cabildohan,  catig-uban  sin 
mga  tauo. 

Asar.  a.  Pagasal,  ihao. — r.  fig.  Paso  cao- 
pay.  Gangay;  ligang;  lab  on;  anag:  landag. 

Ascáride.  /.  Óguing. 

Ascendencia.  /.    Guinicanan. 

Ascender,  a.  Pagsaca,  cayab. 

Ascendiente,  com.  Guinicanan.  Catigu- 
rangan. — m.   Bagagahum. 

Ascensión.  /  Pagsaca,  pageayab. — Pag- 
pasimbao. 

Ascenso,   m.  Pagpaumbao. 

Asco.  m.  Sauaing.  Caload. 
Ascua,  f.   Baga  —pl.  Cabagahan. 
Aseado,    da.  adj.   Ogday. — Mahauan. 
Asear,   a.  y  r.  Ogday,  pagpacaopay.  i'ag- 

hauan. 
Asecución.  /.   Pagcuha.  Pagcacuha. 
Asechador,  ra.  s.  Paragama! 
Asechamiento,  m.— Asechanza.    /  Pag- 

gama,  gama;  gulao. 
Asechar,  a.  Gama;  hati;   hulao. 
Asediar,  a.  Paglibut. 
Asedio,  m.  Paglibut. 
Aseguración.    /.    Pagpacarig-on.  [Carig- 

onan. 
Aseguradamente,  adv.  m.  Sin  marig-on, 

marig-on  caopay. 
Aseguramiento,  m.  Pagcarig-on.  Pagpa- 
carig-on. Carig-onan. 
Aseguranza.  /.  Carig-onan. 


64 


AS 


Asegurar,  a.  Pagrig-on.  Pagparig-on.   Pag- 

pacarig-on. — fig.  Pagmatuod. — Gaong. 
Asemejar,      a.    Pagsusugad. — r.     Sugad, 
sama,   topong. 

Asemejarse,  r.  Aguihud,  aguid,  aguid- 
aguid,  samasama,  anguid. 

Asenderear,  a.  Padalan. 

Asenso,  m.   Pagoyon.   Pagcaoyon. 

Asentaderas.  /.  pl.  fam-   Balao-ang. 

Asentado,  da.  aij.  Buotan. 

Asentamiento,  ///.  Pagpalingcod.  Pagca- 
lingcod. 

Asentar,  a.  Pagpalingcod. — r.  Lingcod- — 
Pagbutang. --- Pagmatuod.  -  Pagsurat..— Lug- 
dang. 

Asentimiento.  ;//.  Pagoyon.  Pagcaoyon. 
Caoyonan. 

Asentir.  ;/.  Pagoyon.  Pagtangdo;  arabo- 
yon. 

Aseo.  ni.  Camahauan.   Caopay. 

Asequible,  adj.  Sadang  macuha,  sadang 
abuton,  arabuton. 

Aserción.  /]   Pagmatuod.  Camatuoran. 

Aserradero,  ///.  Guinlalagadian. 

Aserradizo,  za.  adj.  Lagadion.— Guinla- 
gadi. 

Aserrador,   m.   Paralagadi. 

Aserradura.  /.  An  agui  san  Iagadi.— pl. 
Linagadi. 

Aserrar,  a.  Paglagadi. 

Aserrín,  m.  Linagadi. 

Aserto,  ni.  Pagmatuod.  Camatuoran.  Ca- 
ri g-onan. 

Asesar,   n.    Pagbuotan. 

Asesinar,  a.  Pagpatay. 

Asesinato,  m.   Pagpatay.    Pagcamatay. 

Asesino,  ni.  Parapatay  sin  tauo,  an  nag- 
patay  ó  nacamatay. 

Asesor,  ra.  adj.  Magsaragdon,  magpasa- 
yud. — s.   Parasagdon,   paraasoy. 

Asesorar,  a.  Pagsagdon,  pagasoy,  pagpa- 
sayud.— ;-.    Paquisagdon. 

Asestar,  a.  Pagpatama,  pagpatoon. — fig 
Pagigo. — Pagtuyo   sin     pagpacaraut. 

Aseveración.  /.  Pagpamatuod,  pagpaca- 
rig-on.   Camatuoran. 

Aseverar,  a.  Pagmatuod,  pagpamatuod, 
pagparig-on,   pagpacarig-on. 

Asfixia,  f.  Caotas  san  pagguinhaua,  pag- 
capoot. 

Asfixiar,  a.  y  r.  Poot,  baga  otas  an  pag- 
guinhaua. 

Así.  adi>.  m.  Sugad  sini,  sugad.—  Así  lo- 
gres lo  que  deseas.  Tubangan  cunta  ma- 
cacuha  ca  san  imo  guintutuyo. — Así  Dios 
te  ayude.  Tubangan  cunta  buligan  ca  sa 
Dios- — Sugad  man.  A  la  muy  alta  é  así 
esclarecida  princesa  Doña  Isabel,    la  ter- 


AS 

cera  de  este  nombre.  Sa  talahuron  ug 
sugad  man  mahal  nga  princesa  Doña  Isa- 
bel, an  icatolo  sini  nga  ngaran. — Tungud 
sini.  Nadie  quiso  ayudarle,  y  así,  tuvo 
que  desistir  de  su  noble  empeño.  Uaray 
sa  iya  bubulig,  ngan  tungud  sini,  napirit 
siya  sin  pagbaya  san  iya  mahal  nga  tuyo. 
Así  y  todo.  loe.  adv.  Bisan  pá. 

Asidero,  m.  Pacao,  carap-tan.  caraptanan, 
catinan,  caratinan.— -fig.  Pasangilan. 

Asiduamente,  adv.  m.  Sa  canonay,  ca- 
non ay. 

Asiduidad.  /  Camadoroto,  pageamado- 
roto. 

Asiduo,  dua.   adj.  Madoroto. 

Asiento,  m.  Lingcoran,  lingeoranan. — 
Panumduman,    listahan. 

Asientos  de  tabla  ó  cañas  en  embar- 
caciones menores.  Daramba,  dampaan. 

Asignable,  adj.  Sadang  igsugo,  sadang 
igtalaan,  sadand  ihatag. 

Asignación.  /.  Pagsugo,  pagtalaan. — Ha- 
tag,   sohol. 

Asignar,  a.  Pagsugo,  pigtalaan. — Pagha- 
tag,  pagsohol. 

Asilo.  ///.  Darangpan,  ayopan,  arayopan. 
—  fig.  l'agbulig,  pagtabang,  calooy. 

Asilla.  /  fig.  Carap-tanan  nga   guti. 

Asimiento,  m.  Pagcaput.  Pagcacaput. 

Asimilable,  adj.   Sadang  igpananglit. 

Asimilación./.  Casugad,  pageasugad,  pag- 
ca  topong. 

Asimilar,  a.  y  r.  Sanglit,  topong,  tandig, 
tand'ng.- — n.   Sama. 

Asimismo,  adj.  vi.  Sugad  sini. — Sugad 
man. 

Asir.  a.  Pagcaput,  pagporot,  pagcuha,  pag- 
capiot,  pagsicmit,  Pagtoclo. — /-/.Paggamut. 
— Ocob. — Coyot. — Cubcub, — Cauing.  Hu- 
rambay,  cait,  harnbay,  biguit,  cayot.  r. 
Capiot,  gaput. 

Asir  ó  tomar  con  garfios.  Pagcabiang. 

Asir  con  palos.   Pagsipit. 

Asir  con  los  dientes.  Pagongut. 

Asirse    las   mujeres  cuando   riñen. 

Pagalasig. 

Asir  la  carga  por  detrás.  Pagsapuo. 
Asirse  de  las  manos.  Pagagbay. 
Asistencia.  /.   Pagtambong.     Panambong. 

Pagatubang,   pageaatubang.  —  Panabang. 
Asistir,   a.   Pagopud. — Bulig.  —Pagtabang, 

pagbulig.    Pagalila,    pagalima.—  Panumba- 

lay,  pagcarocadto  sin  balay. — Pagtambong. 

— n.  Atubang. — Pagcadto. — Daguil. 
Asma,  f   Hicab;  coycoy;  hucab. 
Asmático,    ca.  adj.    Hicabon;    coycoyan; 

hucabon. 


AS 

Asociación.  /.  Pagcatiroc,   catirocan,  ca- 

tigoban.   Pagopud,   pagcaopud. 
Asociado,  da.  adj.  Opud,   oropud. 
Asociar,  a.  Pagpaopud,  pagpabulig. — Pag- 

tigub,  pagtiroc,  pagtampo. — r.    Tigub,  ti- 

roc,  tampo,  tipon,  opud. 
Asolador,  ra.  adj-   Macalaglag. — s.  Para- 

laglag,  parabungcag,   parauacay. 
Asolamiento,  ///•  Asolación.  /.  Paglaglag, 

pagbungcag,  pagcabungcag.paguacay,  pag- 

cauacay. 
Asolar,  a.   Pacairapa,    pacaoga. — r.    Oga, 

irapa  (ci'm  dao  mga   tanum). 
Asolar,  a.  Pagbungcag,  paguacay.  Paglag- 
lag. 
Asolar,  a.  y  r.  Irapa;  oga  (cún  dao    mga 

tanum  tungud  sin  cahurao,  etc). 
Asolarse,   (líquidos). — ;-.   Lugdang. 

Asoldadar.  a.  Pagsohol. 
Asoldamiento.  m.  Sohol. 
Asoldar,  a.  Pagsohol. 
Asolear,  a-  Pagbulad.    Pagcalcag. — r.   Pa- 
so (cay  napaadlao).  —  Veter.  Pagpinasoi  sa 

adlao,    pagadlauan.  —  Asininag. 
Asoleo.;//.    Veter.  Casaquit  sa  mgamana- 

nap,  tungup  cay  pinasoan  ó  inadlauan. 
Asomada./.   Paquita  sin  dali  lá. 
Asomar,  n.   Pagticang    sin    paggoa    bisan 

ano. — a.    Pagtambo,     pagdongao. — Pagtu- 

nga  (cun  dao  halas). — r.  Olbo;   sipatsipat; 

ducog,  hangao,  gabuy. 
Asombradizo,  za.  Hadlocon. 
Asombrar,  a.  Lindong.— fig.  Pagpahadluc, 

pagpalisang,  pagpaculba.  —  r.    Hadluc,    li- 

sang,  c\\\h-A.—  fig.    \  Iipausa,  bitingala.  Cog- 

mat. 
Asombro.  ///.   Cundat.   Caculba.   Hipausa. 

— Catingalhan,  catingalahan. 
Asomo.   ///.   Tigaman. — Catahap.    Cataha- 

pan. — Ni    por    asomo.—///,    adv.     Dirigud 

mahihimo. 
Asonada./.  Pagalsa, carimocan, casamocan. 
Asonancia.  /  Arangay,  pagcaarangay. 
Asonar,   n.    Arangay.  Pagdoroyog. 
Asordar,  a-  Bongol. 
Aspa.  /.   Salican. — Badbaran. 
Aspar,  a.  Pagsalic. — Pagbadbad- 
Aspaviento,  m.  Bungcaras. 
Aspecto,  m.  Nauong,   cabayhon.    Pamay- 

hon. 
Aspereza.  /  Garang-gasang,  cagarang-ga- 

sang— Balud    nga    tuna. — Saplud.    Catna- 

saplud. 
Asperges,  m.  Pagsablig,  paguiltic  sin  tubig 

nga  bendita. — Quedarse  asperges,  fr.  fig. 

y  fam.  Puyas. 
Asperidad.  /  vid.  Aspereza. 
Asperillo,   m.   Aroaslum. 


AS 


65 


Asperjar,  a.  Pagsablig,  paguiitic  sin  tubig- 
nga   bendita. 

Áspero,  ra.  adj.  Magarang-gasang. — Ba- 
lud nga  tuna. — Masaplud.— fig.  Maisug. 
Mapintas.— Masapara.— Madital.-Maaplud. 

Aspersión.  /  vid.  Asperjar. 

Áspid,  m.  Halas  nga  malara  caopay. 

Aspiración.  /  Paghingot. — Caauil  san  ca- 
lag  sa  Dios. 

Aspirar,  a.  Paghingot. — Pagtalingoha  sin 
catungdanan. — Hinggoc;  cabhal;  hanggab. 

Asquear,  n.  Load. 

Asquerosamente,  adv.  m.  Mahugao  cao- 
pay. 

Asquerosidad.  /.  Camahugao. 

Asqueroso,  sa.  adj.  Mahugao;  macahu- 
gao. — Apingon;   taraiingon;  lauayon. 

Asta.  /  Bangcao. — De  animal.  Sungay. — 
í'ati. — Nocnocan. — Dugoc. — Ilhi. 

Astenia./.  Med.   Camal  uya,  camaluyahon- 

Asténico,  ca.  adj.  Med.  Maluya,  culang 
sin    cosog. 

Astil.  ///.  Pari;  agdas. 

Astilla.  /.  Sinacsac  sin  cahuy,  dinaldag- 
Ttac.   Siac;  ipas.— Agbang,  inagbang. 

Astillar.  j¿.  Paguasay,  pagsacsac,  pagdal- 
dag.  Pagtiac.  Pagsiac. 

Astillazo,  m.  Dabal  sin  tiac  ó  siac. 

Astillero.  ///.  Burutangan  sin  mga  bang- 
cao, mga  budiac,  etc. — An  guinbubuhatan 
sin  mga  sacacayán   ug  guinoopay  man. 

Astillen,  ni.  Tiac  nga  daco. 

Astilloso,  sa.  cuij.  Masisiac. 

Astricción.  /  Capirit,  pagcapirit,  calugos, 
pagcalugos.   Pagpirit,    paglugus. — CatuboL 

Astrífero,  ra.  adj.  Bitoonan. 

Astringente,  p.  a.  Macacatubol. 

Astringir,  a.  fig.  Pagpirit,  paglugos. — Tu- 
bol. 

Astro,  tn.  Bitoon. 

Astrólogo,  m.   Manhihimitoon. 

Astroso,  sa.  adj.  fam.  Macalolooy — Obús, 
taramayon. 

Astucia.  /  Larang,  limbong. 

Astucioso,  sa.  adj.  Malimbong. — An  cliri 
napalimbong. 

Astuto,  ta.  adj.  Malimbong.  malibo. — An 
diri  napalimbong. 

Asueto,  ta.  adj.  Batid. — m.  Pagpahuay. 

Asumir,  a.   Carauat. 

Asunción.  /.  Pagsaca,  pagpasaca  can  Ma- 
ría Santísima  sa  mga  langit. — Pagpaom- 
bao. 

Asunto,  tn.  Caasoyan. — Tuyo;  catuyoa- 
nan. — Lagda. 

Asuramiento.  m.   Pagtubod;  pagpatubod. 

Asurar,  a.  Pagtubud;  pagpatubud. — r.  Tu- 
bod. — Pacaoga  (cún  dao  mga  tunum). 


66  AS 

Asustadizo,  za.  adj.  Calasan. 
Asustar,     a.    y    r.  Calas;    cogmat,  culba; 
cologmat;  alimongao. 

AT 

Atabal,  vi.  Guimbal. 
AtabalejO.  m.  Guimbal  nga   guti. 
Atabalero,  m.     Paraguimbal,    magguirim- 

bal. 
Atabal ete.  m.    Guimbal   nga  guti. 
Atabanado,  da.  adj.  Cabang! 
Ata  billar,  a.  Pagpilo. 
Atacar,  a.  Paghigot,    pagbotones  ó  pago- 

pay  san  sarual,  etc.  sa  lauas. 
Atacar,  a.     Pagtaco.    Pagsolong.    Dagahit, 

lagahit 
Ataderas.  /.   pl.  fam.    Sambud,  gopis. 
Atadero,  m.  Sambud,    higot. — Samburan. 

Gopis.  Bahus,    lio. 
Atadijo.  ;//.  fam.  Borobud. 
Atado,  vi.  Potos,  balotan.   Bantal. 
Atado,  da.  adj.  fig.    Bantut.— Baíiquid. 
Atador,  ra.  s.  Parahigot,  paragaod,  para- 

goos. 
Atadura.  /  Paghigot,   paggaud,    paggaid, 

paggoos. —Gopis,  sambud.—  -fig.  Dogtong. 

Gaot;  gacut,    haguca;   bogeos. 
Atafagar,     a.    Paglipong;  pagpalipong. 
Atajadizo,  m.     Cabalat-san,   calacturan.— 

Habong. 
At?jar.  7i.    Balatas,    lactud.— a,    Pagtapo, 

pagbacay,    paghabong  — fig.    Pagolang.— 

Quiñón,    quimón.    Atajar  el  fuego.     Pag- 

pnrong     san    casonog.    Atajar  un    pleito. 

Pagpaocoy  ó   pagotud   sin    calipongan. 
Atajar  el  agua.  Apud 
Atajar  el  río  para  pescar.    Atol,  sa 

gop,  sagpon,  olang. 
AlajO.  m.  Balat-san,   cabalat-san.    Calactu- 
ran. 
Ata'aya.  /  Ilihian,  bantayan.— m.  Bantay. 
Atalayador,  ra.  s.  Bantay. 
Atalayar,  a.   Pagbanlav. 
Atañer.  ?i.  Tungud. 
Ataque,  m.   Pagsolong;    Pangubat,    paga- 

uay.— -/%-.  Casaquit  nga  tígda. 
Atar.  a.  Paghigot.  paggaud,  paggoos,  pag- 
gapus.  Gapnot,  gacud,  gacot.  Posud. 
Bogeos.  Botoc.  Goom.  Taquín,  taquinta- 
quin.  Taguic.— Moromod.  Gahut,  galauin, 
gamat,  gaot,  barocos,  codcod,  baíiquid,' 
biting. 

Atar  la  peonza  con  cuerda  delgada. 

Alibong. 
Atar  las  manos  atrás    y  las   alas  á 

las  aves.  Baclid. 
Atar  flojamente.  Galaohay,  haguca. 


AT 

Atar  la  boca  de  tinaja  con  bejuco,, 
etc.  Laot. 

Atar  en  hacecillos.  Quintay. 
Atar  los  brazos  cruzados.  Coot,  datul. 
Atar  la  lanza  ú  otra  arma  á  la  cin- 
tura. Culili. 
Atarantado,  da.  adj.   An  tinocob  sin  laua 
nga  tarántula.—  fig.  y  fam.    Lacsi,  malacsi, 
Iacsihon.-- fig.  y  fam.  Quinalasan;  cugmat. 
Atarantar,  a.   Pacalasfpagtarhug.—  r.  Ca- 
ías, dalao,  hadluc. 
Atarazar,  a.  Pagpaac. 
Atarear,  a.  Pagtarea  ó  pagtutdo  san  pag- 

bubuhaton. — ;-.  Pagbuhat  sin  maopay. 
Atarquinar,  a.  Paglagay,  pagpono  sin  Ia- 

gáy  ó   hanang. — r.  Lagáy. 
Atarraya./.  Raya. 
Atarugamiento.  m.     Pagpadlong;  pagea- 

padlong. 
Atarugar,  a.  Pagpadlong. 
Atasajar,  a.    Pagtapa. 

Atascadero,  m.  Cahalboan;  caláguian.  Lu- 
nayan.    ílanang;   cahanangan. — fio-.  Caula- 
ngan. 
Atascamiento,  vi.     Caulangan   (basi  dirí 

maagui  ó  macacaagui). 
Atascar,    a.    Pagcalapate.— Pagulang.—  r. 

Habito.— Hibol. 
Atasco.  vi.  Caulangan  (basi  diri  maagui  ó 

macacaagui). 
Ataúd,  m.    Longon. — Saluran. 
Ataviar,  a.  Pagrayandayan,  paghiyas,  pag- 

sabong.   Pagogday,  pagpaeaopay;  hamo. 
Atavío,  m.   Hiyas,   biao,  puni;  rayandayan. 
Atediar,  a.   Pacasamuyo. — r.  Samuyo. 
Ateísmo,    m.    An    diri   pagtoo   nga   may 

Dios. 

Ateísta,  com.  An  diri  natoo  nga  may  Dios. 

Atemorizar,  a.  Pagpahadluc,  pagpaculba* 

pagpadalao,  pagtarhug.— r.  Hadluc,  culbar 

da  ao.—  Garandát. — Duela. 

Atemperar,  a.  Pagcaopay;    pagpaeaopay, 

Pagpaangay,     pagpaigo.— ;\     Oyon,  ayon. 

Atenacear,  a.   Pagsipit,   pagquimpit,  pag- 

compit,  pangimpit. 
Atenazar,  a.  vid.  Atenacear. 
Atacar,  a.   Pagsolong. 
Atención.  /  Pamati.— Pagtahud,  catahud,, 
pageatahud,  catalahuran. — pl.   Calibangan. 
Atender,    n.     Pamati,    talinghod.— Pagna- 
nong,   pagbantay.— Pagmangno,  paghopoC 
Igui. 
Atendible,    adj.    Sadang  ó  angay  pama- 
ti on. 
Atenebrarse,  r.    Masirom  an  cabanua. 
Atenerse.  ;-.  Gapil,    pagapil,   pasarig. 
Atentación.  /  Paglaris    san  sugo,  pagta- 
lapas. 


AT 

Atentado,  m.  Paglaris  o    pagtalapas    san 

sugo- — Sala  nga  claco. 
Atentado,  da.     adj.     Mador  oto,    buotan, 

maoyatum. 
Atentamente,     adv.     Sin     maopay. — Sa 

daco  nga  catalahuran. 
Atentar,  a.  Pagtuyo    sin  paglaris  sa  mga 
sugo.— Pagtuyo  sip  pacatalapas  ó  pacasala. 
Atentar,    y.     Paghinay    sin   pagbuhat    sip 

ano  lá. 
Atento,  ta.  adj.  Manayanaya-  Masariyaya. 
Atenuación.  /.  Pagiban;   pagcaiban. 
Atenuante,  p.   a.    Macacaiban. 
Atenuar,  a.  Pagiban. 
Ateo,  a.    ;;/.    y  /.  An  diri  natoo  nga  may 

Dios. 
Aterimiento,  m.  Pagcahagcot. 
Aterirse,  r.   Hagcot    caopay,  tognao  cao- 
pay. 
Aterrar,  a.  Pag pu can.—  Min.  Pagagbon. — 

;-.  Mar.  Patabi,    paliguid,    liguid. 
Aterrar,    a.   Pagpahadloc,  pagpalisan.    Pa- 
cahadlud,   pacalisang,  pacacogmat. — r*  Ha 
dluc,    lisang,  pacacogmat. 
Aterrizar.    Pagcongsad    ó    paglusad     an 
aeroplano    sa  tuna.    Aeroplano,  m.     Baga 
sacayán  nga  nal ui upad. 
Aterrorizar,  a.  vid.  Aterrar,  2»  art. 
Atesorar,  a.  Pagtipig    sin    salapi    ug    iba 
pá   nga  mangad,   -fig.  Pagdugang  sin  cao- 
payan,    etc.    Pagsaclin. — Dapa,    panapa. 
Atestación.  /.   Asoy,  pagasoy 
Atestado.     m.     Camatuoran,    Carig-onan. 

Caasoyan. 
Atestar,  a.     Pagpono    sin  bisan    ano    nga 

uaray    solud. 
Atestar,  a.    For.   Pagmatuod,    pagasoy. 
Atestiguar,   a.  Pagasoy.  pagmatuod,  pag- 

tug-an. — Pagsacsi. 
Atetar,  a.  Pagpasoso. 
Atezado,  da.  adj.   Maitom;  agta. 
Atezar,  a.  Pagpa;tum. — /-.  Itum. 
Atiesar,  a.  Paghogot. 
Atildar,    a.    Pagbutang  sin  tigaman    nga 

tilde  sa  mga   letra. 
Atinadamente,  adv.  m.  Igo  cappay. 
Atinar,  a.  Pagigo  —  fig.  Pagtigo,  pagtoltol. 
Atínconar.  a.  Min.  Pagtocud,  pagsulay. 
Atiplar,  a.    Pagtagning. 
Atisbador,  ra.   s,  Parahiling. 
Atisbadura.  /    Paghiling;    pageahiling. 
Atisbar.  a.      Paghiling.    Pagtitatita.    Pag- 

sol-ong. 
Atisbo,  m.   Paghiling;   pageahiling. 
Atizar,  a.    Palagahi,    pagsugba. — Pasugui. 
fig-  Sorugsorug. — Atizar  un  puntapié.  Pag- 
tindac — Atizar  un  puñetazo.  Pagsontoc. — 


AT  67 

Atizar    un    palo.  Pagdabal,  pagbalbag. — » 
Pagitong;  amac. 

Atizar  el  fuego.  Daob,  gatong. 

Atocinar,  a.  Paglapa  san  bactin.  Pagasins 
san   tosino 

Atolondrado,  da.  adj.  Lacsihon,  culang- 
culang;  bungug. 

Atolondramiento,  m.  Caculba;  cu  iba. 

Atolondrar,  a.  Pacaculba. — y.   Culba,  go- 
pong. 

Atolladero,  ni.  vid.  Atascadero. 

Atollar,  n.  y  r.    Halobog    sin   calaguian; 

Jhabito;  labo;   taniud. 

Átomo,  ni.  Bisan  ano  nga  gutiay  caopay. 

Atónito,  ta.  adj.  Hipausa. 

Atontar,    a.  y  r.     Culba,    gopong.    Baga 

eulangeulang. 

Atormentadamente.  adv.  m,    Masáquit 

caopay. 
Atormentador,  ra.  adj.  Macasáquit— s. 

Parasaquit;    parahampac. 
Atormentar,    a.    Pacasáquit.— Pagsáquít. 
■y.  Sáquit.— fig.  Pacabido,  pacasubo,  pa- 

cayocot. — Paghampac. 
Atornillar,  a.  Pagbutang  sin  tornillo. 
Atortolar.  a.  fig.    y  fam.    Pagpahadlue, 

pagpaculba,  pagtarhug. — r.  Hadluc,  culba, 

daiao. 
Atortorar.  a.  Mar.  Pagparig-on  san  saca- 
yán sin  pisi    nga  guinlalabag. 
Atortojar.  a.  Bagnos,  romoc. 
Atosigar,  a.  Paghilo,    pagtubli,    pagtuba. 

—  fig.  Pagdagmit,  pagpaicag. 
AtOXicar.  a.  vid.   Atosigar. 
Atrabancar,  a.  Pagdagmit,    pagdali    (sin 

uaray  man  panginano  cún  maopay  an  ca- 

buhat  cun  diri  bá). 
Atrabanco,  m.  vid.  Atrabancar. 
Atracadero,  m.  Doroongan. 
Atracar,  a.  May.  Pagdoong;  pagdooc,  pag> 

harani.—  fig.  y  fam.   Pagpabosog. — r.  Bo~ 

sog,  pool. 
Atractivo,  m.  Hangit. 
Atracón,  m.  fam.  Cabosog,  capool. 
Atraer,  a.  Cabig. —  fig.  Aramaram,  sorugv 

sorugsorug. — Lumay — Gaui- — Hangit;  bo- 
yo. 
Atrafagar,  n.  Budlay,  butlao. 
Atragantarse,  r.  Talab-oc  Habocug.  Hí~ 

bocug.  Hibol. 
Atraicionar,  a.  Pagbudhi. 
Atraidorado,  da.  adj.  Mabudhi,  mabud- 

hion. 
Atraillar,  a.  Pagtangcol. 
Atramento.  m.  Itum. 
Atramparse,  r.    Hiatub.— Libón,— Soot, 

sol-ot  cún  dao  tranca  sin  puerta. 
Atrancar,  a.  Pagtranca. 


68  AT 

Atrapar,  a.  fam.  Pagdacop.  —fam.  Pagcu- 

ha. — fig.  y  fam.    Paglimbong,    pagarama- 
.  ram,  pagsorugsorug. 
Atrás,   adv,  l.  Sa  orehe,  sa  tinhan. — !  Atrás; 

interj.  Isul. 

Atrasar,  a.  Pagiba. — r.  Orehe. 
Atraso,  m.   Camaiha. 
Atravesado,  da.  adj.  Balabag.  Libat. 
Atravesar,  a.   Pagbalabag.   Atravesar    un 

madero  en  un  arroyo.  Pagbalabag  sin  ca- 

huy  dida  sin    sapa.- — Pagtahus,    paglahus. 

— Pagbalatas.  Pagtaboc. — Pagtára. — r.  Ta- 

lab-oc;  habocog;  hibol. — Olpus.    Butauan. 

— y.  Suag,  gango,  handag. 
Atravesar  por  medio  de  hiervas    ó 

malezas.  Hagupahup. 
Atravesarse  en  la  garganta    hueso, 

espina,  etc.  Hibocug;  habocug,  pacug. 
Atreguar,  a.  Langan,  langan  lagan. 
Atresnalar,  a.  Pagpondoc. 
Atreverse,  r.  Ahas,  pangarías. — Paglaris. 
Atrevido,  da.  adj.  Mangangahas. — Masu- 

quihon.  Malaris. — Langpas;  amang,  amang- 

araang. 
Atrevimiento,   m.   Pangabas.     Camalaris. 

Cabhal.  ( 

Atribución./.  Pagcabutang  (in  diri  sayud). 

Gahum.  Catungdanan. 
Atribuir,  a.  pagbutang,    pagbutangbutang 

(in  diri  sayud).  Itungud. 
Atribulación./.    Casáquit;  cabido,  casubo, 

camingao,    cayogot. 
Atribular,  a.  Pacasáquit,  pacabido,  paca- 
subo,   pacamingao,  pacayogot, — ;-.  Sáquit, 

bido,  subo  mingao  ;  yogot. 
Atributo,  m.  Caiya   sa  bisan    ano,  quinai- 

ya. — Caopayan  ó  mga  cahingpitan  ó  mga 

caud-ganan  sa  Dios. 
Atrición.  /.  Pagbasul,   paghinulsul. 
Atril,  m.  Burutangan  sin  iibro,   etc. 
Atrilera.  /  An  paño  ó  panapton  nga  ibi- 

hubutang  sa  atri!. 
Atrincherar,  a.    Pagbutang  sin  mga  carig- 

onan  sa  libut  sin  bongto  ug  iba    pá    nga 

lugar. — /-.  Pagayop  ó  salipud  sa  mga  trin- 
chera. 
Atrio.  ;//.  Sauang  sa  singbahan. — Natad  sin 

balay. 
Atrito,  ta.  adj.   Nagbabasul    ná. 
Atrocidad.  /.  Cabangis,  pagcabangis.  Ca- 

mabangis,  pagcamabangis._~/¿?;w.  Capinan, 

oraora  na. 
Atrochar,  n.  Paglacat  ó  pagagui  sin    da- 

lan  nga  simang. 
Atrochemoche.  Sa  pagcatuyao  gud. 
Atronado,  da.   adj.  An  madagmit  magbu- 

hat  sin  uaray  panginano. — Dapag. 


AT 

Atronado,     da.      adj.     Amang, — amang- 

amang,  bungug. 
Atronadura.  /.  Cabutacan  sin   cahuy. 
Atronamiento,  m.  Calipong,  pagcalipong. 
Atronar,  n.  Pagdalugdug. — a.    Paglipong; 

•pacalipong. 

Atronerar.  a.  Pagloho  sin   cota. 
Atropar,  a.  Pagtiroc  sin  mga  tauo. 
Atropellar.  a  Pagtonob  sin  tauo;    sabud^ 

— Pagdoso,     pagticuang. — Pagtalapas    san 

sugo. — r.  fig.  Pagdagmit,   pagdali  caopay„ 

hinanali. — Pagdarahug,  pagpacaalo. 
Atroz,   adj.  Maisug,  mabangis,  mapintas. — 

fam.  Daco  caopay. — Estatura  atroz.  Hitaas 

caopay. 
Atrozmente,  adv.  m.  Sin  mapintas;    ma- 
pintas caopay,  etc. 
Atruhanado,  da.  adj.  Para  pulong  ug  pa 

rabuhat  sin    maraut. 
Atufarse,  r.  Sina,    isug. — Poot  — Aringit.: 

— Aroaslum   ná  (cún  dao  alacsio). 
Atufo,  m,  Casina,  pagcasina,  pagcaisug. 
Atún.  m.  Isda. 
Atunera.  /.   Canil  nga  daco. 
Aturar,  a.  Pagilub. — Pagbuhat    sin    mao 

pay,  pagdoroto  sin  pagbuhat. 
Aturar,  a.  fam.  Pagtacob,  pagtaclob,  pag- 

sorot  sin   soot. 
Aturdido,  da.  adj.  Culba,  lacsihon,  culang- 

culang,  bungug. 
Aturdimiento,    m.     Caculba,   pagcaculba> 

-  Calipong,  pagcalipong. — Calinop,  pagca- 

linop;   antong. 
Aturdir,  a.  y  r.  Culba. — Lipong. — Linop. 

— -Dalao;  antong;  alingagngag. 
Aturrullar,  a.  Pagtaloptacop. 
Atusar,   a.    Pagariban.    Paghinlo. — r.    fig.~ 

Pagogday. — Paghamus,    pag-arot. 

AV 

Audacia.  /.  Camapintas,  pagcapintas,  pag- 

camapintas. 
Audaz,  adj.  Mapintas. 
Audiencia./.  Hocmanan,  horocmanan,  ca- 

pong  tan,  capopong-tan. 
Auditor.  ;//-    Hocom. 
Auge.  m.  Pagombao,  pagpaombao. 
Augur.  Manaragna  nga  buaon. 
Augusto,  ta.  adj.  Talahuron;  siringbahon- 
Aullar.  n.  Ouang,   pag  usi. 
Aullido,  m.  Pagouang;    coróo,   pag  usi. 
Aullo,  m.  Pagouang. 
Aumentable.  adj.  Sadang  dugangan. 
Aumentación.  /.  Pagdugang. 
Aumentar,    a.    n.    y    r.    Dugang,    tubo^ 

— Pasambao. — Rapong. — Sambao.  Sapong^ 

dulpa,  dagon,  dugdug,  tarha,  agum. 


Atr 

Aumentar  el  precio  de  una  cosa.  Ga- 

bao. 

Aumentar  la  comida.  Bohboh. 
Aumentar     la    carga,    dinero,    etc. 

Dagdag. 

Aumentar  los  pantalones  ó  sayas  por 
parte  de  la  cintura.  Tangquil. 
Aumentar  agua  á  lo  que  se  está  co- 
ciendo. Tibhao. 

Aumentar  el  fuego  con  la  leña.  Mato. 
Aumentar  la  enfermedad.  Damgo. 
Aumentar  la  enfermedad  con  la  me- 
dicina. Sucgang,  supang. 
Aumentarse  llaga,    hinchazón,    etc. 

Surab. 
Aumento.    m.    Pagdugang;  pagtubo. — Ga- 

bao;  dugdug;  tarha. 
Aún.  a  tu.  t  y  m.  Pa.  Aun  no  ha  regresado. 
Uaray  pá  uli. — Bisan  pá.  Te  daré  los  cien 
duros  que  me  has  pedido,  y  aun  doscien- 
tos, si  los  necesitas.  Tatagan  co  icao  san 
usa  cagatos  capisos  nga  inaro  mo  saacon, 
ug  bisan  pá  duha  cagatos,  cún  may  caso- 
roc-an  ca. 
Aunar,  a.  y  r.  Tigub,  tampo.  Oyon,  abu- 
yon. 

Aunque,  conj.  advers.  Bisan,  bisan  pa. 
Aupar,  a,  fam.   Pagbulig    sin    pngsaca    ó 

pagbuhat. 
Aura.  /.   Halayahay 
Aura.  /'.  Tamsi  nga  inadaguit. 
Áureo,  rea.  adj .  Binulauan.  Número;  tag- 

poplo  cagsiam  catuig. 
Aureola,  f.  Podongpodong    nga    ibinaba- 
obao  sa  ulo  san  mga  santos.--  l'eol.    Pa- 
los. 
Auriga,  m.  Cochero. 
Aurívoro,  ra.  adj.  Maquibulauan. 
Aurora,  f.  Casirac — Despuntar,    ó     rom- 
per   la    aurora.    Malamandaman. — Aurora 
boreal.   Andarahao. — Macabubuas. 
Ausencia.  /  Uaray  hinhi;  cauaray  hinhi. 
Ausentado,  da.  adj.  Uaray  hinhi,    binu- 

lag  na. 
Ausentarse,  r.  Bulag.  Pagpalaguio. 
Ausente,  adj.  Uaray  hinhi,  binulag  na. 
Auspicio,  m.  vid.  Agüero. — Pagbulid,  pag- 
tabang.— pl.  Mga  tigaman. 
Austeridad.  /  Camasaplud,    pageamasa- 
plud.  — Camapenitenciahun.  — Pagpasaquit 
sa  lauas. 
Austero,  ra.  adj.  Masaplud.— Mapcniten- 

ciahon. 
Austral,  adj.  Casalatanan. 
Austro,  m.  Salatan  nga  hangin. 
Auténtica.  /.  Cajrig-onan  nga  sinurat  san 
camatuoran  sin  usa  nga  reliquia  cún    mi- 
•agro  bá. 


Atr 


m 


Auténtico,  ca.  adj.  Matuod. 

Auto.  m.  For.  Pagburut-an,  paghocom, 
pagsentencia,  talaan. 

Autor,  ra.   m.  y  /  Tagbuhat.  Larangan. 

Autoridad.  /  Pagcaponoan. — Gahum. — 
Ponoan,  magparabuot. 

Autorización.  /.  Paghatag  sin  gahum, 
pagtogot. 

Autorizan! iento.  m.  vid.  Autorización. 

Autorizar,  a.  Paghatag  sin  gahum,  pag- 
togot.— Pagparig-on  san  escribano  sin  su- 
rat  ó  carig-onan,  cay  iya  man  pinipirma- 
han. 

Auxiliador,  ra.  ádj.  Magburulig,  mana- 
nabang. — s.  Parabulig. 

Auxiliar,  s.  Bulig. 

Auxiliar,  a.  Pagbulig  pagtabang. — Pana- 
bang. 

Auxilio,  m.  Bulig,  pagbulig,  pagtabang, 
cabulig. 

AV 

Avacado,  da.  adj.  Hayop  nga  may  daco 

nga  tian  cundi  maluya. 
Avadarse.  ;-.  Cupos. 
Avahar,  a.    Hangab.— u.    Alitbo,    alisbo, 

alisngao;  hungao. 
Avalar,  impers.  Linog,  oyug. 
Avalizar,  a.  Mar.  Pagbalisa. 
Avalo,  m.  Linug. 
Avalorar,  a.  Pagsiring  san  bale;  magano, 

pagbale,  pagpabalc. 
Avaluación.  /  Cabalihan. 
Avaluar,  a.  Pagbale,  pagpabale. 
Avalúo,  m.  Cabalihan. 
Avance.  ;//.    Pagusuag,     pagdagus. — Pao- 
tang  sin  salapi. — Pagdosmog,  pagdasmag, 
pagdamag. 
Avante,  adv.  1.  y  /.  Dayon,  sulong. 
Avanzada.  /.  Usa  ca  panon  nga  mga  sol- 
dados    nga  nagoona  san  cadam  an,  agud 
diri  sira  calitan  san  auay. 
Avanzar,  a-  Pagdayon,    pagusuag. — Mil. 

Pagdosmog,  pagdasmag,  pagdamag. 
Avanzo,  m.  Tuhay,  catuhayan,    caisipan. 
Avaricia.  /.    Camahicao,     pageamahicao. 

Maquibahandi. 
Avariciar.  a.  Hicao. 
Avariciosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

camahicao. 
Avaricioso,  sa.  adj.    Mahicao.  Maquiba- 
han  di. 
Avariento,  ta.  adj.  Mahicao,  maimot,  ma- 

saclin,  dohong,  mahalut. 
Avaro,  ra.  adj.  Mahicao,  maimot,    masa- 
clin,  madohong,  mahalut,  macobut,  maco 
pit. 

Avasallador,  ra.  adj.  Malupigon. 
7 


7o 


AV 


Avasallamiento,  m.  Paglupig,    pagealu- 

p:g,   palupig. 
Avasallar,  a.    Paglupig,    pagpis-ic< >p. ---/'. 

Pasacop.- -Palupig. 
Ave./   Tamsi. — Di:  rapiña.   Ma^s la^uit. 

pl.  Catamsihan   . --Poctoy. •—  Lamgam. 
Avecilla,   f.  Tamsi   nga  guliay. 
Avecinar,  a.   Pagharani,   pagdooc — Pasa- 

cop. — Pagpasacop. 
AvecindamientO.  ///.   Pasacop  sin"  boni- 
to.— Oroquian. 
Avecindar,  a.  Hasacop.-r.  Pasacop.  Pag- 

pasacop. -— Pagliarani,  pagdooc. 
AvechUChO.  ///.   Tamsi   nga  maraut  an  ca- 

himo. 
Avejentar,    a.    Pacatigurang. -   r.      Tigti 

rang. 
Avejigar,  a.  Ú.   t.  c  //.  y  c.  /•.  Labtug.— 

Libutug. 
Avellana.  /   Bonga  san     cahuy  nga  ave- 
llano. 
Avemaria.  /'.   Maghimaya  cu  María.—  Al 

avemaria.   Sa   bagon   sirom.   Pagángel. 
Avenado,  da.  adj.   Tuyao  tuyao,  culang 

culang. 
Avenar.  //.  Auas  san   tubig   nga  nabibiao. 
Avenencia.  /   Pagsarabul.   Caoyonan,  ca 

abuyonan.— Catuhay,   cat  11  hayan. 
Avenida.    /    Bahá.— Pequeña.     Lanab. 

Araguian,  cialan. — Lanab;   bocios. 
Avenido,  da.  adj.   Bien    avenido.    Oyon, 

naoyon. — Mal   avenido.   Diri   naoyon. 
Avenidor,  ra.  adj.  Magturuhay.     s.     Pa- 

ratuhay. 
Avenimiento,    ///.   Pagoyon;   pageaoyon. 
Avenir,  a.   Pagoyon. — r.  Oyon,    paquigo- 

pay  sin    buot,    pageasabut.  -Alba    se    las 

avenga.   Siya  hí  in  maaram. 
Aventador,  ra.  s.   Parapalid   sin     hiimay, 

ote.—///.  Nigo. 
Aventajado,  da.  adj.  Labao  sa  iba. 
Aventajar,  a.   Labao,  orug. ■—  Pagpalabao, 

pagpaorug;   pagpacalabao,  pugpacaorug. — 

Siha. 
Aventar,  a.  Pagpalid  sin  humay,  etc.  Pag- 

tahop. — Pagpahpah.----Palid. — -Pagtayhóp. 

— Paghasohas. — Cayab;     paypay;     pá    pá; 

papha;  eayabeayab. 
Aventura.  /   Castigad,  caagui.-  -Catarag- 

man. 
Aventurar,  a.  Paghinanali. 
Aventurero,    ra.    adj.    Manhihimalad.— 

s.  Parapanhimalad. — Parapangayao. -—  Hol- 

cabug. ■—  Sohot,  balagon. 
Avergonzar,    a.    Pagpacaalo— v.    Alo.-- 

Pagdala. — Siod,  auod,  surao,  angbao. 
Avería./.  Castigad,  caperdihan. — Mar.  Ca- 

aguihan.  Cahibangan. 


AV 

Averiarse,  r.   Pagraut;   bibang. 
Averiguación.  /    Pagolitoqmt,    pagsusi; 

pago  lolitoquil,   pageasusi. 
Averiguamiento,  ///.   />/d.    Averiguación. 
Averiguar,  a.  Pagolit  oquit,  pagsusi,  pag- 

osisa,   pagO(]iiit,   suguigu1. 
Averío.   ///.   Catamsihan,   hayop     sapagtra- 

bajo. 
Averno,   ///.   Infierno. 

Averrugado,  da.  adj.  Calongo. 
Aversar.  a.  Pagdiri.  Pagdomot. 
Aversión./.  Pagdiri,  pageadiri.  Pagdomot, 

eadomol,   pageadomot.   Cadom-tan. 
Avestruz,  ni.  Tamsi    nga  duba     ca    vara 
an   cahitaas,   ug  duha   lá  ca  tudlo    sa    iya 
mga  sicjui,    uaray  bolbol  sa  liug    sa    dug 
lian   ug  sa   tiyan,  nga  liaglipot  an  iya  inga 
paco  ug  diri  nacacalupad. 
Avetado,  da.  adj-  Borocbuiic 
Avezar,  a.   Pagbatasan,    pabatid. 
Aviador,  ra.  s.  Paradina. 
I    Avidez.  /   Taüngoha,  caipa. 
;'    Ávido,  da.  adj.   Matingohaon,     maipahon. 
¡    Aviejar,    a.  Pacatigurang. — /■.  Tigurang. 
'    Avieso,  sa.  adj.    Maraut;     bariquig;     c] ni- 
;      guiri;   bnribas. 
Avigorar,  a.   l'agp  icosog.     -fig.     Pagagda, 

pagsagda. 
Avi'aníez.  /.   Camalaris,    camalabiao. 
Avinagrado,  da.  aj.  jig.  y  fam.  Maisug, 
nnpintas. 
I    Avinagrar,  a.  Pagpaaslum,  pagpa panos.  — 
I      /-.   Aslum;   panos;   Julang. 
i    Avío.  di.   Casangcapan. — Halón. 
!   Avisado,  da.  adj.  Buotan,   batid. 
¡    Avisador,  ra.  adj.  Magsusumat. — Parasu 
¡      mat. 
Avisar,  a    Pagsumat,  pagpahibaro. — Paha- 

mangp.o.   pagsagdon. 

Avisar  de  daño  ó  peligro  que  ame- 
naza.   Agoy,  alap. 
Aviso.  ///.   Sumat,- -Pahamangno,    sagdon. 
— fig-   ^Say»    bantad. — Andar,  ó  estar   so- 
bre aviso.   Pagtagam. 
Avispa.  /  Lapinig;  amomoong. 
Avispado,  da.  adj.  Malacsi. 
Avispar,  a.  paglatub  sa  inga  hayop.— fig. 

y  fam.    Pagpucao.-—  r.  jig.   Posoc. 
Avispero,  ni.  Odian  sin  lapinig. — Balay  sin 

lapinig. 
Avispón.  111    Lapinig  nga  daco. — Alimbu- 

buyog. 
Avistar,     a-    Pagtan-ao,    pagquirita. — Pag- 

quirita. 
Avituallar,  a.  Paghatag  ó  pagtima  sin  mga 
!      casoc-an  sa  pageaon. 

¡   Avivadamente.  adv.  m.   Sin  dagmit,   sin 
I      dali;  dagmit  caopay,  dali    caopay. 


AV 

AvivamietltO.  ni.   Pagdagmit,    pagcadag- 

mit.  Cadagmitan. 
Avivar,  a.  Pagdagmit,  pagpadali.  Pagsagda. 
Pagsugba;  pagpalaga. — ;/.  Cosog,  pango- 

Avizorar.  a.  fam.    Paggama. 

Avocar,  a.  Pagpasalauad. 

Avulsión,   f.    Cir.    Paggabut;   pagcagabut. 

Avutarda.  /'.  Tatnsi. 

AX 

Axioma,  m.  Casayoran   nga  dayag. 
Axiomático,  Ca.  aij.   Dayag  caopay. 

AY 

¡Ay!  intcr.   ¡Agui!  ¡aguic!  ¡aro)'!  ¡Ay  de  mí! 

¡Cairo  co! — ¡Abaa!   ¡aray! 
Ayear.  ;/.  Pagaraba,  pagaguic. 
Ayer.  adi<.  t.  Cacolop,    cahapon. 
Ayo,  ya.   ///.  y  f.  Magtutdo,  magtoroon  sin 

bata. 
Ayuda.   /".    Pagbulig,  cabulig;     pageabulig; 

—  Bulig. — Tabang. — Igcacabulig. 
Ayudador,  ra.  adj.  Magburulig,  manana- 

baiig. — r.  Parabulig. 
Ayudante,  p.  a.    Magbubulig. 
Ayudar,  a.  Pagbulig»   pagtabang,   pagtam- 

bulig. — Con   los    remos  cuando  el  viento  es 

Mojo  y  anda   poco    la     embarcación     á     la 

vela.  Paggarabay.  —  -Asud.-Alayon.--Hong- 

los;  digon;  api;   tampil;    aroalayon;     horo- 

honglos.  Ampoyot,  bacuit.   /'.  Ambag,  aur. 
Ayudarse,  poniendo  uno  er trabajo  y 

otro  la  materia.  Agsa. 
Ayunador,  ra.  adj.  M  ipuasahon.  — .v.  Para- 

puasa. 
Ayunar,    n.    Pagpuasa,     paglehe  san   pag- 

puasa  san  carne. 
Ayuno,  m.  Puasa,  pagpuasa. 
Ayuno,   na.  aij.   Puasa    pá. — Kn    ayunas, 

ó  ea   ayuno,   ino-i.  aiv.  Uaray  pá  caon.  — 

//V.  y  fam.   Uaray    sasabut. 
Ayunque,    m.   Landasan. 
Ayuntamiento,     ni.     Pagcatigub,     pagea- 

tampo.    - -Principalía,     caditoán.    -Balay     ó 

tribunal. 
Ayuntar,     a.     Pagtigub,   pagtam[)0.-   Pag- 

sumpay,  pagilugang.   Pagdogtung. 
Ayustar,     a.  Dogtong.     í'agsumpay;    pag- 

•sigo;   p.igsima;    pagsogpon. 
Ayuste,    m.    Pagdogtong,  dogtong.    Sum- 

pay.-— Dinogtong. — Sinumpay. — Sigo. 


AZ 


71 


|  Azada.  /.  Sadol. 

\   Azadada.  /.     Pagdabal    ó    pagbalbag  sin 

!      sadol. 

|  Azadón.  ;//.  Sadol. 

Azadonada.  /.   vid.  Azadada. 

Azadonar,  a.  Pagsadol. 

Azadonero.  ¡n.  An  nagamit  sin  sadol  sa 
pagbuliat. 

Azafata.    /'.     Babaye     nga    sacop  ó  suru- 
J      goon  san   hadi  nga  babaye,  nga  bulig  san 
hadi  san   pagbiste  ug  natitimos  man  niya 
an  mga  panapton  san  hadi. 

Azafate.  ///.  Tagácan;  tacuyan. 

Azafrán,  m.  Dúlao. 

Azafranal,  w.  Cadulauan. 

Azafranar,  a.     Pagdulao    ó    pagtina    sin 
i      dulao. — Pagbutang  sin  dulao. 
j    Azagaya,  f.   Bangcao  nga  guti. 
|    Azar.  ni.  1  Iipacdolan. — Casáquit,  cacutian. 
i    Azarandar,   a.  Pagtahup.    Pag-oyug-oyug. 
I  Azararse,  r.  Suhi. 
¡    Azaroso,  sa.  adj.  Masáquit,  macuri. 

Ázimo,  adj.    Púrao. 

Azolar.  a.   Carp.   Pagdaldag. 

Azor.  /;/.  Tamsi  nga  madaguit. 

Azor.  /;/.  Cota. 

AzoramientO.  ni.    Cacapoy,  pageacapoy. 

Azorar,  a.  y  r.  Capoy,  nganga.-—/?^.  Cul- 
ba.   Budlay,   butlao. 

Azorarse,  r.  Pagbati   sin  cabugat  sa  ulo. 

Azotacalles,  com.  fig.  y  fam.  Lagátao, 
lagáyao,   sodoy,  sodoy  sodoy. 

Azotado,   ni.   iíinam-pac. 

Azotador,  ra.  aij.  Maghahampac— s.  Pa- 
rahampac. 

Azotaina.  /  fam.  Hampac. 

Azotamiento,  m.  Paghampac. 

Azotar,  a.  Paghampac,  paglatub,  paglagpi. 

Azotazo.  /;/.    Ilamjjac. 

Azote.  ///.  An  iglalatub,  an  iharampac. — 
Mampac.  laptong,  latub.  —fig-  Ogay,  ban- 
tad 

Azotea.  /.   Pantao. 

Azotina.  /".  fam.   Hampac. 

Azúcar.  ami>.  Asúcar. 

Azucarar,  a.  Paghirog  sin  asúcar. — Pag- 
butang sin   asúcar. 

Azuela.  /.   Daldag;    bingeong. 

Azufrar,  a.   Pagbutang    sin  asufre. 

Azufre,   m.   Asufre. 

Azul.  adj.   Asul;   bolhog. 

Azumbre./.  'J'aracsan  sin  alacsio,  etc.  nga 
sugad  sin  gantang  an  solud. 

Azuzar,  a.  Pagpaghot;  os,  osos,  osot,  sot- 
sot,  tagsot. 


72 


B 


BA 


B.  Icaduha  nga  letra  san  abecedario  nga 
quinatsila  ug  an  siyapa  san  iya  mga  con- 
sonante. An  caluluasan  niya  be.  Segunda 
letra  del  abecedario  castellano  y  la  pri- 
mera de  sus  consonantes.  Su  nombre  es  be. 

Baba.  /.  Lauay.— Burá. 

Babada.  /.  Payud. 

Babador,  m.  Alupaypáy. 

Babaza.  /.  Burá.— Taguc. 

Babazorro.  m.  Culang  sin  catahud. — adj. 
Buquidnon.  Tinimaua. 

Babear,  n.  Paglauay. — Paburá. 

Babel,  amb.  fig.  y  fam.  Carimoc,  casa- 
moc;  pagearimoc,  pageasamoc.  Carimo- 
can,  casamocan. 

Babeo,  m.  Paglauay. — Pagburá. 

Babera.  /.   Babero,  m.  Alupaypáy. 

Babieca,  m.  Buang,  bungug.  Dungu-dungu. 

Babilla.  /  Payud. 

Babor,  m.  Luyo  ó  an  dapit  sa  uala  san 
sacayán,  cún  matan-ao  quita  tican  sa  olin 
ngadto  sa  dolong. 

Babosa.  /.  Manan ap. 

Babosear,  a.  Paglauay. 

Babaso,  sa.   adj.  Lauay. 

Babucha.  /.  Sapin  nga  guinagamit  san 
mga  moros. 

Babuino.  m.  Aliuas. 

Baca.  /.  Caban  nga  anit.  Tahub  nga   anit. 

Bacalao,  m.  Isda  nga  sugadsugad  sin  ta- 
roongan. -— fig.  y  fam.   Tauo  nga  magasa. 

Bacanal,  adj.  Calipayan  cún  lacsi  nga 
maraut. 

Bacará.  /.  Banua  nga  mahamut. 

Bacera.  /.  fam.    Casaquit  sa  baga. 

Bacía.  /.    Panhunauan,  hunauan. 

Bacín.  ;//.  Orinóla,  ihian,  ó  calibangan. 

Báculo.  ;//.  Songcud.— fig.  Ayopan,  da- 
rangpan. 

Bache,  m.  Hanang,  lagáy,  halbo.  Cahal- 
boan. 

Badajada./.  Pagtoctoc  sa  linganay. 

Badajo,  m.  Diladila,  botoboto  sin  linganay. 

Badana.  /.  Anit  sin  carnero  nga  inabo- 
han,  totob. — Zurrar    á  uno  la  badana,  fr. 

fig-  y  fam-  Pagdabal,  pagbalbag. — Mal- 
tratarle de  palabra.  Pagdarahug  sa  iya  sin 
polong 

Badén,  m.  Sapa  nga  mamara. — Hubang. 

Baderna.  /.  Mar.  Pisi  nga  sinalapid  nga 

may  usa  cún  duha  bá  ca  bara  an  hilab-an. 

Badomía.  /   Sayop. 

Bagaje,  m.  Casangcapan  sin  mga  casolda- 

dosan. 


BA 


Bagazo,  m.  Inonasan. 

Baguio,  m.  Baguio. 

¡Bah!  interj.    ¡Bá!,  ¡abáa! 

Bahía.  /  Casuguran,    pondohan,    lauigan. 

Bailador,  ra.  m.  y/.  Parasáyao. 

Bailar.  ;/.  Pagsáyao,  pagsásyao.—  Pagbiric- 
biric  cún  dao  casing. — Pagsabay  ó  sarabay. 

Bailarín,  na.  adj.  Masáyao,  magsaráyao. 
— s.  Parasáyao. 

Baile,  m.  Sáyao,  sasyao. 

Bailotear,  u.  Pagsáyao-sáyao. 

Bailoteo,   m.  Sáyao-sáyao. 

Baja..  /.  Obús  an  bale.— Mil.  Camatáy  ó 
culang  sin  tauo.  Kl  enemigo  tuvo  mil  ba- 
jas en  el  combate.  Usa  cayocut  nga  mga 
auay  an  nageamatáy  sa  pagauayan. — Dar 
de  baja.  fr.  Mil.  An  pagpara  sa  usa  ca 
tauo  sa  lista  tungud  cay  namatáy,  nasa- 
quit,  pinmalaguio,   etc. 

Bajada.  /.  Paglusad,  paglogsong. — Log- 
songan. 

Bajamar.  /.    Hubas;  hunas. 

Bajar,  a.  Paglusad,  pagsongead;  paglog- 
song.— Iban;  obús.  Bajar  la  calentura.  Iban 
an  hiranat.  Bajar  el  frío.  Iban  an  bageot. 
Bajar  el  precio.  Obús  an  bale.  —  a.  Bajar  la 
cabeza.  Pagyango;  pagdoco. -Bajar  mon- 
tes, cuestas,  pendiente,  al  pueblo,  etc.  Pag- 
dolhog;  pagtugbong.—  Bajar  jior  río.  Pagi- 
lauod. — Bajar  la  marea.  Pahubas,  paghunas. 

Bajel.  ///.  Sacayán. 

Bajelero,  m.  Tagsacayán;   arraes. 

Bajeza.  /.  Buhat  nga  maraut.—//^.  Pagca- 
obus  cún   pngeauaray  polos  san    tauo. 

Bajo,  ja.  adj.  Habobo.— fig.  Obús,  tara- 
mayon. — ;//.  I Ialarum.— Habobo;  hamabao. 
— Bajo  en  el  mar:  de  arena,  monbon;  de 
piedra,  pasig. — adv.  m.  En  vo/.  baja.  IIu- 
ring,  huringhuring. 

Bajura.  /.  Mar.   Hibabauan. 

Bala.  /.   Ponglo. 

Baladí.  adj.  Tala  lá.  Taramayon,  diri  vale. 

Baladren,  na.  adj.  Tabian,  mayacan. 

Baladronear.  ».  Pagtabi. 

Balagar.  m.  Pondoc. 

Bálago.  ;//.  Dagami,  banua. — Bura  nga  sa- 
noc  sin  sábon. — Menear,  sacudir,  ó  zurrar 
á  uno  el  bálago,  fr.  fig.  fam.  Pagdabal, 
pagbalbag. 

Balaguero,  m.  Pondoc  nga  daco  sin  da- 
gami. 

Balance,  m.  Quiling-quiling,  quiua-quiua. 
Pagca  quiling;  pagpaquiuaquiua.  Pagcaqui- 
lingquiling. 


BA 

Balancear,  a.   Pagquiling,    pagquilingqui- 

ling;  pagquiua,    pagquiuaquiua;    pagtuang, 

pagtuangtuang. 
Balandra.  /.  Sacayán  nga  may  cumbis  ug 

usa  lá  an  toladoc  ug  layag. 
Balandrán,  m.  Panapton  ó  bistc  nga   ha- 

laguig  ug  hiluag. 
Balanza.  /.   Timbangan.  —  Timbang. 
Balar,  a.   Ouang;   hirihiri.  Inga. 
Balaustre,     m.    Calimposo,    calimposoan, 

tinorno. 
Balazo.  /«.  Pagigo,  pacaigo  sin  ponglo  nga 

guican  sin  pusil  cún  luthang  bá. 
Balbucear,  11.    Ngoyil,  ngualngual,  ngual, 

cliri  pacacayacan   sin   maopay. 
Balbucencia.  /  Pangoyit,  pagngual. 
Balbuciente,  p.  a.  Mangoyit,    mangual. 
Balbucir,  n.  vid.  Balbucear. 
Balcón.  ;;/.  id.     Taramboan;  iatcatlacatan. 
Balconaje,  ni.  Damo  nga  inga   balcón. 
Baldado,  da.  p.  p.  Quiínay,  pingeao. 
Baldadura.   /.    Caquimay,    pagcaquimay; 

capingeao.  Pagcapingcao.    Capiangan. 
Baldamiento,  ni.  vid.   Baldadura. 
Baldaquín,  ///.  Baga  pabeyón. 
Baldar,  a.  Quimay;  pingeao.  Piang. 
Balde,  ni.   Iglilimas;  Timba. — De  balde,  ni. 

adu.  ITatag  lá. 
Baldear,  a.  Pagbalunas,  Paghugas. 
Baldeo,  m.  vid.  Baldear.  ' 

Baldío,  adj.   Uaray  tanuni.  Subo  nga  guba. 
Baldón,  ni.   Pagpacaraut,  pagpacaalo. 
Baldosa.  /.  id.\   Pinagba  nga  tuna  nga  ga- 

init  sa  pagsalúg  sa  bisan  diin. 
Balería,  /.  Cadam-an  nga  mga  ponglo. 
Balido,  ni.  Pagouang,   paghirihiri  san   car- 
nero. 
Balija.  /.  Maleta  nga  anit.  Maleta  nga  gui- 

nagamit  san  correo  sa    pagdara  san    mga 

surat. 
Balijerc.   ni.   An   tauo    nga    nagdara-dara 

sa  mga  surat. 
Balín,  ni.  Poroponglo. 
Balón.  ;;/.  I'onglo  nga  daco. 
Balsa.  /..  Danao.— Tabao;    gaquit;    balsa. 
Balsamina.  /.  Margosu. 
Bálsamo.  ;;/.  id.  Hamut,  mamhut. 
Balsear,  a.   Pagtaboc    sin    balsa    sa    mga 

salugr 
Balsero.  w.Bantay,  paraoiin  sa   balsa. 
Baluarte,  m.   id.,   Ilihian,    bantayan.— -fig. 

Ayopan.  Hambay. 
Ballena.  /.    Bongansiso. 
Ballenato,  m.  Bongansiso  nga  guti. 
Ballesta.  /.  Balatic. 
Bambolear,  n.  y  r.  Oyog,  oyogoyog.  Du- 

yanduyan.  Dulay,  dulaydulay. 
Bamboleo,    m.    Pagoyog,     pagoyogoyog. 


BA 


73 


Pagduyanduyan.    Pagdulay,    pagdulaydula- 

yan. 
Bambolla.  /.  fam.  Parayao. 
Bambollero,  ra.  adj.    Maparáyao. 
Banana.  /.—Banano,  m.   Saguing. 
Banasta.  /.  Alat.  Baris. 
Banastero,  ra.  ;;/.  y  /.  Parahimo  sin  alat 

ó  baris. — Parabaliguia  sin  alat   ó    baris. 
Banca.  /.   Lingcoran  nga  cahuy  nga  sugad 

sin  guti  nga  larnesa. — Baloto,  casco. 
Banco,    m.    Lincoran.—  Mar.    De    arena. 

Monbon. — De  piedra.  Bacolud. 
Banda.  /.   Lado.  Luyo. — De  la  banda    de 

acá.  Dinlii  dapit. — De  la   banda    de    allá. 

Didto  dapit.—  Mar.  /ras.  Arriar  en  banda. 

Pagbuhii. 
Banda.  /.  Panon  sin  mga  tauo. 
Bandada.  /.  Panon  sin  mga  tamsi. 
Bandeja.  /.  id.    Sanggaan. 
Bandera.  /.  id.  Palay  pacay    nga    dugnit, 

etc. 
Banderola.  /.  Bandera  nga  guti. 
Bandido,  m.  Macauat. 
Bando,    m.    Bayabay. — Echar    bando,   fr. 

Pagbayabay. 
Bando,  m.  Panon  sin  mga  tauo. 
Bandolero,   m.   Macauat. 
Bandujo,  m.  Tongol. 
Bandullo,  m.  fam.  Tiyan,  tinac. 
Bandurria.  /.  Toroggon  nga    sugad     sin 

sesta. 
Banqueta.  /.    Lingcoran. 
Banquete,  m.  Banco  nga  guti. — Panagtauo. 
Banquetear,    a-    Pagpanagtauo.    Pagtam- 

bong  sa  mga  panagtauo. 
Banquillo,  m.  Banco  nga  guti. — Lingcoran 

sin  salaan  sa  hocmanan   cún  sa  atubangan 

sa  hocom. 
Bañadero,  m.  Parigosan.  Lubugan,    luna- 

yan. 
Bañar,  a.  Parigos,  rigos.   (suave  la  /'.). 
Bañera,  f  Bantay  sa  mga    parigosan. 
Bañero.  /;/.  Tagada  san  parigosan. — Ban- 
tay sa  mga  parigosan. 
Bañil,  m.  Mont.  Lunayan  sin  mga  hayop. 
Bañista,  com.  An  maparigos. 
Baño.  ;;/.   Pagparigos. — Tubig  nga  igpapa- 

rigos. — Parigosan. 
Baqueta./,  id.  Holhog,    ihorolhog.  —  Iba- 

rasal  sin  guimbal,   etc. 
Baquetazo,  m.  Pagdabal  ó  pagbalbag  sin 

baqueta. 
Baraja.  /  id.  Papel  nga  sogalan. 
Barajar,  a.  Pagbaraja.— fig.  í'agsacot,  pag- 

salacot. 
Barandilla.  /.  Hambuyan.    Del   comulga- 
torio, lareca. 


74 


BA 


Barangay.    m.  Sacayan. — An  mga    sacop 
sin  usa  nga  guinhaopan.  ¡ 

Barato,  ta.  adj.  id.  Gutiay  an  bale. 

Báratro,  m.   Infierno. 

Baratura.  /.  Obús  ó  gutiay  an   bale.  | 

Baraúnda.  /'.   Samoc,  rimoc,   ngiras,    ari-   ! 
ngasa-  Cari  mocan,  casamocan.  ¡ 

Barba  -parte  de  la  cara  que  está  de- 
bajo de  la  boca./.  Sulang.  -Pelo  que   ¡ 

nace  en   esta  parte  de  la  cara.   Bongot.  j 

Barbas  del  gallo.   Lacay. 

Barbacana.  /.  Cota  sugad  san  cañan    sa-    \ 
uang    sa  singbahan.  .  ' 

Barbada.  /  s.ulang.— Is.da.  ¡ 

Barbado,  da.  adj.  Bongoton. 
Barbar.  //.  Pagtubo  san  bongot. 
Bárbaramente.  ad/>.  ///.     Sin     mabangis;    : 

mabangis  caopay.  ¡ 

Barbaridad.  /".  Cabangis.  pagcabangis;  ca- 

mabangis,     pagcamabangis.  -  fig.      Polong   i 

cún  buhat  bá  nga  maraul.  ! 

Barbarle,  f.  fig.  Cacuiang  sin  maopay  nga   j 

pamatasan.  —  fig.  Cabangis;  capintas,  cama-   i 

bangis;   camapintas.  i 

Barbarizar.  //.  fig.  Pagy.ican  sin  maraut.    | 
Bárbaro,  ra.  adj.  Snisir  ng  an  inga  tauo   J 

nga  sa  siglo   V   naradaug  san  imperio  nga    i 

romano  ug  nagcasasarang  sira  sa  Kuropa.    ! 

■—fig.  Mabangis,  inapintas.  Culangsin  nía-    : 

opay  nga   batasan. 
Barbechar,  a.    Pagarado  ó    pagquiua    sa 

orna. 
Barbecho.  ///.  Tuna  cún  orna  nga    uaray 

pá  tanurn.  — Pagarado  ó  pagquiua  saoma. 

—  Orna  nga  guinarado  ó  quinina  basi  pag- 

tanuman.  --Firmar  como  en   un    barbecho. 

An  pamirma  sin  uaray  anav  panginano. 
Barbería,  f.  Halay  cún  oroquian  san   pa- 
raarot.  -Cahimlang  cún  catungdanan  san  pa- 

raarot. — Lugar  nga  guinaarotan  san    inga    ' 

tauo.    Pangarotan. 
Barbero,   ///.    Paraarot. 
Barbiblanco,  ca.  aij.  Obanon  an  bongot,   • 

busag  an   bongot.  \ 

Barbicacho.   ///.    Aiupaypay. 
Barbicano,  na.  adj.    Busag  an  bongot. 
Barbiespeso,  Sa.  adj.    Bongotan,     himo- 

ngoi.  -   ; 

BarbihSCho.  adj.   Bago  pa  lá  nga  inaro-    ! 

tan  san   bongot. 
Barbilampiño,  adj.  Tala  lá  nga  muy  bo- 
ngot. 
Barbilla.  /.  Sulang. 

Barbinegro,  gra.  adj.   Maiton  an  bongot.  : 

Barbiponiente,  a  i j.  fam.  An  olilauo'nga  ! 

nalutuboan   na    san    bongot.     fig.     y    Jan/.  \ 

Basbas,  basbason. 


BA 

Barbipungente,  adj.  fam.  An  olitauo 
nga,  natutuboan  na'  san    bongot". 

Barbirrubio,  bia.  adj.  Bulao  an  bongot- 

Barbirrucio,  cia.  adj.  Busag  ug  itom  man 
an    bongot. 

Barbitaheño,  ña.  adj.  Bulau  an  bongot. 

BarJbO.  ;//.  Jsda  nga  songohan.  Pantat  ó 
pantac. 

Barbón,  ///.  Bongoton. 

Barboquejo.  ///  Cayong  cong. 

Barbotar,  m.  Ngual,   ngualngual;    ngoyit. 

Barbudo,  da.  adj.  Bongoton,  himongot. 
Barangason. 

Barbulla.  /.  fam.  Ngiras,  aringasa,  ca- 
ngiras,  can  ngasa. 

Barbullar.  //.  fam.  Pangiras,  pagaringasa. 

Barbullón,  na.  adj.  fam.  Mangiras,  maa- 
r i  ngasa. 

Barca.   /'.    Sacayan. 

Barcada./.  An  luran  —  An  tag-sa  ca  pag- 
viage. 

Barcaje,  m.  llinacay 

Barco.  ///.  Sacayan,  sarac-yan  ó  saraquian. 

BarcolongO.  ///.--  Barcoluengo.  ;//.  Saca- 
yan   nga  usa  lá  an  toladoc. 

Barcote.  m.  Sacayan  nga  daco. 

Barda.  /.  Langcao. 

Bardar,  a.    Paglagcao. 

Bardoma.  /.  Sigliot,  lagay  nga  inabaho. 

Bardomera.  /  Gaud. 

Barganal.  ///."  Alad  s  n   cahuy. 

Bárgano,  m.  Osoc  nga  cahuy. 

Barloventear.  //.  Mar.  Pagayon  sa  lian- 
gin. 

Barlovento,  m.  Mar.  An  luyo  nga  dida 
ticang  an  hangiu  cún  tungnúd  sin  saca- 
yan,  ele. 

Barniz.  >//  Salan.   Lanay.  Capulcapul. 

Barnizar,  a.  Pagsaian.  Paglanay. 

Barómetro. ///. /r/.;  Panigam-nan  san  tiem- 
po. 

BarotO.  ///.  Ba'oto,  nga  danay  man  qu¡- 
nacatigan. 

Barquear.  //.   Pagsacaysay  sa   barca. 

Barquero,  ra.  m.yf  Paramando  sa  bar- 
ca;  paraolin,    magoolin. 

Barqueta.  /'.   Sacayan  nga  guli. 

Barquete.  m.   Sacayan   nga   guti. 

BarqUÍChuelO.  m.   Sacayan   nga  guti. 

Barquilla.  /  Sarosacay.m,  .sacayan  nga 
guti. 

Barquillo.  ///.  Saosacayán,  sacayan  nga 
guti.  Tinapav  nga  manipis  nga  minata- 
tamisan   ug  Imiquin. 

Barra.  /   Cabra.      De  río.  Sabang. 

Barrabasada.  /:  Sayop  nga  daco. 

Barraca.  /.   Payag.    Malcasa. 

Barranca.  /.  vid.  Barranco. 


Barrancal.  ///.   ífanang;    cahanangan;    ca- 

lag  yan;   cahalboan.  Calusaran. 
Barranco.   ///.  Ilanang.-    //V.  Caourian,  ca- 

ulangan.      Cahalboan. 
Barrancoso,  Sa.  adj.  Hanangon,  lagayon, 

halbo. 
Barrear,  a.     Paralad,    pagpacarig-on    sin 

inga  osoc. — Pagtalubascug. — />/•.  Arq.  Pag 

para  san  sinurat. 
Barredor,  ra.   adj.   Maninilhig.—  s.    Para- 

sillvg. 
Barredura.  /'.    Pagsilhig;  panilhig.  —  Sinil- 

hig.       . 
Barrena.  /  id.  Ouiricot.  Lacob. 
Barrenar,     a.  Pagbarrena.  pagquiíicot. — 

Pagloho  sin  barrena. 
Barrendero,  ra.  m.  y  f.  Parasilhig. 
Barrenero,  ///.   Parahimo  sin   inga    barre- 
na.   -Parabaliguia  sin  mga  barrena. 
Barreno,   m.   Barrena,  quiricot.      Lobo  sin 

barrena. 
Barreña,  /".   Barreño   ///.   Sucaran    nga  da- 

co  n¿a  sugad  sin  dulang. 
Barrer,  a.  Pagsilhig. 
Barrera.  /'.    Alad.-  --fig.  (aulangan. 
Barrera,   f.     An    quinucuhaan    san     calot 

nga  ighinio  sin   coron,   ele. 
Barretear,  a.  PagtaluLa^cug. 
Barrido.  ///.   Panilhig.— An   sinilhg. 
Barriga.  /".    l'iyan,  tian.   Buyay. 
Barrigón,  na.   adj.  TUinan,    tiyanan.    lín- 

yayon. 
Barrigudo,  da.   adj.  T¡a:ian,  tiyanan.  Bu- 

yayon. 
Barril.  m.  id.   Bar.lcs,  surudlan  sin  alacsio, 

etc. 
BarrilejO.  ///.  Guti   nga  barilcs. 
Barrio,   m.    id.    Hisac  pan,    oroqu'an    sin 

mga  tauo,  nga  harayo   ó     haroharayo    sin 

bongto. 
Barrizal,  m.  Ca!ag-yan  (calaguian);   caha- 

nangan,  calusacan. 
Barro,  m.  Lagay;  hanang.   Lusac. 
Barroso,  Sa.  adj.  Malagay.  Malusac 
Barrote,  m.  Ba'abag  nga  cahuy,  parig-on 

san  bongbong;    etc. 
Barrueco,  m.  Mutia  nga    diri    malidong. 
Barruntar,  a.  Tahap. 
Baruca.  /.  Larang,  limbong. 
Barullo,  m.  fam.  Ngiras,   aringasa;    casa- 
mocan,  carimocan. 
Basa./.    Arq.    Simento,    hinmumutangan. 
Basalto,  m.  Bato. 

Basamento,  m.  Arq.  Simento,  hinmumu- 
tangan. 
Basar.  Pasarig;   pagpasarig. 
Basca.  /.  Caraut  sa   guinhaua  cún    nagii- 

suvuca. 


ÉÁ  75- 

Bascosidad.  /.  Hugao. 

Base.  f.  Simento,  hiamumutangán. •Carigo- 

nan,  sasariganan. 
Basílica.  /"    Singbahan  nga  daco    ug   nía. 

talu'im. 
Basilisco.    ///.     Mananap,    cono,  nga  ma- 

pintas,    nga   nacacamatay    sa  iba  sa  pag- 

tanao     lá. — -listar  hecho  un   basilisco.   /;-. 

fig.    y    fam.    Maisug,    mapintas,     másina 

caopay. 
Basquear.  //.   Pagraraut  an  guinhaua  cún 

nagiisusuca. 
Basquina.  /   Saya    nga  maitum. 
Basta.  /.  Halothot. 
Bastante,    p.   a.    Sadang.—  adv.  c.    Casa- 

dangan. — Tardará  bastante  en  volver.   Ma- 

iiha  pá  an    pagbalic. 

Bastantemente,  adv.  c.  Turnan  gud. 

Bastar.  ;/.  Sadang. 

Bastardo,  da.  adj.  An  diri  ná  sugad  san 
iya  guinicanan.  Hijo  bastardo.  An  anac 
san  mga  diri    quinasal. 

Baste.  ///.   Ha'othot. — pl.   Baga  oroolonan. 

Bastear,  a.    Paghalothot. 

Bastidor.  /;/.  id. — Oronatan  sin  cabal,  etc. 
Bataran,    safangan. 

Bastimentar,  a.  Paghatag  san  mga  caso- 
roc-an,   paggahin. 

Bastimento.  ///.  Gahin;  balón. 

Basto,  ta.  a/j.  Mahugao.  Tauo  nga  uaray 
batanan. 

Bastón.   ;//.   Songeud.  tongeud.    liadas. 

Bastonazo,  ///.  Pagdab.il  ó  pagbalbag  sin 
i      songeud. 

Bastoncillo.  ///.    Songeud   nga  guti. — Ga- 
lón nga    haligot.     Badasbadas. 
J    Bastonear,  a.   Pagdabal  ó  pagbalbag  sin 
1      songeud. 

Bastonero,  m.  Parahimo  sin  mga  song- 
eud.— Parabaliguia  sin  mga  songeud. --Bas- 
tonero sa  mga  pagsayao. 

Basura.  /'.  Sighot,  hugao. — Tac  sin  mga 
hayop. 

Basurero,  m.  Parahacot  san  sighot. — An 
lugar   nga   binubutarigan    san    sighot. 

Bata.  /.   Panapton  ó  viste    nga    halauig. 

Batacazo,    m.   Hugamac. 

Batahola.  /.  fam.    Ngiras,    aringasa. 

Batalla.  /.  Auay.  Gubat. 

Batallador,  ra.  aij.  Mangorubat,  maqui- 
auayon. — s-  Paraauay,  paragubat. 

Batallar,  n.  Pagauay,  paggubat,  pagpan- 
gubat,  Pagdamag. — fig.  Disputar.  Pagpo- 
long  polong, — Esgr.  Pagbulang  an  magea- 
sitauo. 

Batallón,  m.  id.  Panon. 

Batanear,  a.  fig.  y  fam.  Pagdabal,  pag- 
balbag- 


76 


BÁ 


Batanga.  /.  Catig. 

Batata.  Tamini  nga  sugadsugad  sin  ci- 
ñióte. 

Batayola.  /.  mar.  id. 

Batea,  f.  Dulang,  panay.  Sacayán  nga 
guti. 

Batehuela.  f.  Dulang  ó  panay    nga  guti. 

Batel,  vi.  Bote. 

BatelejO.  m.    Bote  nga  guti. 

Batelero,  ra.  m.  y  f  Paraolin  ó  niago- 
olin  san  bote. 

Batería,  f.  Anib;  carig-onan  san  cadam- 
an  nga  caluthangan. 

Batero,  ra.  m.  f.  Parahimo  sin  panapton 
nga    sinisiring  bata. 

Baticola.  j.  Pangicog  sin  siyasin  cabayo- 

Batida.  /.    Pamanua;   pamusil. 

Batidera.  /.  Ocay,  igoocay. 

Batidero,  vi.  Orointoc  ó  irointoc. — Bu- 
nal  an. 

Batidor,  m.  id.  Explorador.  Cumaracap. 
—  Peine.  Sudlay. 

Batidor,  m-  Ioocay,  batidor. 

Batidor,  ra.  vi.    y  f.    Maocay,  paraocay. 

Batiniín.  m.  Agong. 

Batir,  a.  Bagsac.  Las  olas  cfel  mar  baten 
la  muralla.  An  cota  binabagsacau  san  bo- 
boongan. I'agbungcag,  pagpnrio — Capa 
capa.  -  Pagocay. — Pagsudlay  nga  tipaig- 
bao. --  Pagdaog  san  auay. — Pagcacap. — 
Pagtacbo  sin  tubig  ti  can  sa  hitaas. — r. 
Pagauay,   pagsari. 

Batir  huevos,   barro,   masa  ó  cual- 
quier  COSa.  Casalosac,    siuay  siuay. 
Batir  ó  revolver  la  tierra  con  palo, 

etc.  Cugay. 
Batista.  /.  Panapton  ó  genero  nga  mani- 

pis  caopay. 
Batojar,  a.  Pagdagpas. 
Baturrillo,  m.  Sacot,  salacot. 
Batuta.  /.  Icorompas. —  Llevar  la    batuta. 
fr.  fig.'  y  fam.  Paginando  sin    mga    tauo. 
Baúl.1  ;;/.   Gabán, 
Bausán,  na.  w.    y   /.    Tauo    tauo.— fig. 

Culangculang,  buang. 
Bautismo,  m.   Pagbuniag;    pagbobó. .  Bu- 

niag. 
Bautista,  m.  Magburuniag. 
Bautisterio,  m.  Buniagan. 
Bautizante,  p.  a.  Mabuniag. 
Bautizar,  a.  Pagbuniag,— Pagbobó. 
Bautizo,  m.  vid.  Bautismo. 
Baya.  /.  Bonga  sin  cahuy. 
Bay adera.  /.  Magsaráyao. 
Bayo,  ya.  adj.  Cayumamison. 
Bayón.  vi.  id.  Biol. 

Bayoneta.  /.  id.  Togsoc  nga  gamit  sa 
mga  pusil. 


BA 

Bayonetazo,  m.    Pagdabal    ó    pagbalbag 

san  bayoneta. 
Bayuca.  /.  fam.  Tang-uayan. 
Bazar,  m.  Tindahan. 

Bazo.  /;/.  Odilas.    hagudilas.    Magudila. — 
Bazo,  za.  adj.   Dorodulao. 
Bazofia.    /.    Mga    tura    sin  pageaon    nga 

sinalacotan. — Buhat  nga  maraut. 
Bazucar,   a.  Pagquino,  pagquiloquigo;  pa- 

glog-o. 
Bazuquear,  a.   vid.   Bazucar. 
Bazuqueo,    m.    Pagquino,    pagquiloquigo; 

paglog-o. 

BE 

Beata.  /.  Binocot,  babaye  nga  maampoon. 
Beatería.  /.  Buhat  nga  buaon. 
Beaterío,  m.  Balay  cún   oroejuian  sa  mga 

binocot. 
Beatificación.  /.  Pagpacasantos. 
Beatificar,  a.  Pagpacasantos.   Pagasoy    ó 
pagmatuod  sa  santos  nga  Papa  san    pag- 
casantos  sin   usa  ca  tauo  nga  inadagad  ca- 
opay sa  Dios    dinhi     sa    tuna,    ng    niyan 
naghihimaya  ná  sa  langit 
Beatífico,  ca.  adj.  Macacasantos,  macaca- 
bar  áan. 
Beatísimo,   ma.  adj.    Bardan,    palararan 
caopay. — Beatísimo  padre.   Talahuron    ca- 
opay nga  amay. 
Beatitud.  /.    Cabaráan    ó    capalaran    nga 
dayon. — Catalahuran  sa  sanios  nga    Papa. 
Beato,  ta.  adj.  Bardan  sa  langit,   palaran 
sa  langit. — Matinumanon,  masogot  sa  Dios, 
maampoon. 
Beatón,  na.  adj.    Tauo    nga    salincapao, 

bu  aun. 
Bebedero,  ra.  adj.  Maopay  iin-mon,  inu- 

mon. — Intiman. 
Bebedizo,  za.  adj.  Irin-mon. 
Bebedor,  ra.  s.  Parainum. 
Beber,  a.  Pag  inum. — Para  catar  ó  probar 

Pagdiii'dim. 
Bebible,  adj.  fam.  Sadang  in-mon. 
Bebida.  /.   Inumon. 
Bebido,  da.  adj.  Huboghubog. 
Beborrotear.  ;/.  fam.  Pag-inum-inum  sin 

talagudti. 
Beca.  /.  id.  Isaraclay  nga  dugnit  nga  ga- 
mit sa  mga  colegiales,  etc. 
Becerra.  /.  Nate  nga     babaye    sin    vaca 
nga  tala  lá  may  usa  ca  tuig. 
Becerro,  m.  Nate  nga    lalaqui    sin    vaca 
nga  tala  Id  may  usa    ca    tuig. — Anit    sin 
nate  nga  vaca  nga  inabohan 
Befa.  /.  Pagtamay,  pagyobit,  pagtiao,  tiao. 

Pagdorogas. 
Befar,  a.  Pagtamay,  pagyobit,  pagtiao. 


BE 

Befar,  a.  Baga  pagtilamticam  san  cabayo 
san  iya  baba. 

Befo,  fa.  adj.  Modotan,  mod-ilan. 

Bejín,  m.  Poscanon. 

Bejucal,  m.  An  tinutudcan  san  úay. 

Bejuco,  m.  Uay. — Parásan.— Calapi. — Ta- 
lorora.— fino.  Nito. — Buan. 

Beldad. "/.  Catahum,  caaniag;  camatahúm, 
pagcamatahúm,  camaaniag,  pagcamaaniag. 
- — Matahúm  caopay. 

Belén,  m.  fig.  Balaybalay,  buquidbuquid 
nga  guinbubuhat  sa  pagdayao  san  santos 
nga  Pagcatauo  san  aton  Guinoo  Jesucristo. 
— fig-  y  fam-  Carimocan,  casamocan,  can- 
giras. 

Beleño,  m.  Tanum  nga  may  duha  ca  dan- 
gao  an  gitáas. 

Belesa.  /.  Tanum  nga  may  tolo  ca  dan- 
gao  an  hitáas. 

Belfo,  fa.  adj.  Modotan. 

Bélico,  Ca.  adj.  Maquiauayon.  An  tungud 
sa  paquigauay. 

Belicosidad.  /.  Camaquiauay,  camaquia- 
uayon. 

Belicoso,  sa.  adj.  Maquiauay,  maquiaua- 
yon, mangorubat. 

Beligerante,  adj.  Nagaauay,  nagpapa- 
quiauay. 

Belígero,  ra.  adj.  Maquiauay,  mangorubat. 

Bellaco,  Ca.  adj.  Tampalasan,  maquilas, 
maraut,  toso. 

Bellacuelo,  la.  adj.  Tosotoso 

Bellamente,  adv.  m.  Sin  maopay. 

Bellaquear,  n.  Pagtampalas,  pagtoso. 

Bellaquería.  /.  Catosohan.  Dahas. 

Belleza.  /.  Camaopay;  camatahúm,  cama- 
aniag. Caopay,  catahum,  caaniag,  cabayan, 
cabaysay,  camabaysay;  catahuman.  Cao- 
payan. 

Bello,  Ha.  adj.  Matahum,  maaniag,  ma- 
baysay. 

Bellota»  /.  Bonga  san  cahuy  nga  encina, 
san  roble  ug  iba  pá. 

Bellota  silvestre.  Olayan. 

Bellote,  m.  Raysang  nga  daco. 

Bendecir,  a.  Pagbcndisión,  panarangin.— 
Pagdaycg,  pagdayao,  pagorug,  pagsan- 
orug,    pag-opa. 

Bendición.  /.  id.  Bendisión. 

Bendito,  ta.  p.  p.  Bininditahan. — adj. 
Baraan  ó  Santos  sa  langit. — Baraan,  pala- 
ran,  bulahan. 

Benedícite.  m.  Pagsarit  an  religioso  sa 
iya  ponoan. 

Beneficiar,  a.  Pagcalooy.— Pagquiua  sin 
tuna. — Pagpanggui  sin  abacá. 

Beneficio,  m,  Calooy.— Capulsanan;  pa- 
nolos. — Ancuha. — Fot.  Derechos  ó  limos. 


BE 


77 


— Pagdalos,  pagpayatac,  pagquiua  sa  tuna. 
-Pagpanggui  san  abacá. — Tungud;  catung- 

danan. 
Beneficioso,  sa.  adj.  Himorolsan. 
Benéfico,  ca.  adj.  Macacaopay,  macaca- 

tabang. 
Benemérito,  ta.  adj.  Tacus  pagbalsan. 
Beneplácito,  m.  Togot. 
Benevolencia.  /.  Camaopay  sin  buot  (sa 

mga  igeasitauo). 
Benévolo,  la.  adj.  Maopay  sin  boot,  ma- 

lolooyón. 
Benignamente,   adv.  m.   Sa  daco   nga 

paghipuangud. 
Benignidad.  /.  Camahipuanguron,    cama- 

lolooyon ,  camahino-clugon. — Calooy. 
Benigno,  na.  adj.    Malolooyon,    mapuan- 

guron,  maalayhan.-— Malinao. 
Benjamín,  m.  jig.  An  guimamamanghuri, 

manghud. 
Beodez.  /.  Cahubog,  pageahubog. 
Beodo,  da.  adj.  Hubog. 
Berbiquí,  m.  id.  Hirihud  sa  pagloho    sin 

cahuy,  etc. 

Berenjena.  /.  Tarong. 
Berenjenal,  m-  Tanaman  sin  mga  tarong. 
Bergante,  m.  Tampalasan,  uaray  alo. 
Bergantín.  Sacayan  nga  duduha  an  tola- 
doc. 

Berlina.  /.  id-  Carruaje. 
Berlinga.  /.  Catayan.  Cotay. 
Bermejear.  «.  Bulao,  bulágao. 
Bermejo,  ja.  adj.  Bulao,  bulágao. 

Bermejuelo,  la.  adj.  Borobulao. 

Bermejura.  /.  Cabulao,  pagcabulao. 

Bermellón,  m.  Pula  nga  color. 

Berraco.  m.  Butacal. 

Berrear,  n.  Pag-inga. 

Berrenchín,  m.  Baho  sa  lauas  san  bug- 
soc  in  maisug.—  fig.  y  fam.  Casina,  caisug. 

Berrera.  /.  Baniía  nga  may  duduha  ca 
dan  gao  an  hitaas. 

Berrido,  m.  Pag-inga,  inga. 

Berrín,  m.  Pos-canon,  madali  masina. 

Berrinche,  m.  fam.  Casina,  caisug,  pag- 
casina,  pageaisug. 

Berro,  m.  Banua  nga  utanon. 

Berrocal,  m.  Caigangan,  cabagtoan,  pang- 
pang. 

Berrueco,  m.  Pangpang,  igang. — Mutia 
nga  diri  malidong. — Bolug. 

Berza.  ^ .  Coles,  utanon. 

Besalamano,  m.  Surat  nga  guti  nga  ua- 
ray firma,  cundi  may  calactura  nga  sugad 
sini  B.  L.  M.,  ug  an  cahologan — pagharoc 
san  camut. 

Besamanos,  m.  Pagharoc  san  camut  san 
hadi-  Paghatag  sin  catalahuran. 


78 


m 


Besar,  a.  Pasliaroc 
Beso.  ;//.   Haroc,  pagharoo 
Bestezuela.  /  Mananap  nga  guti,  mana 

napay. 
Bestia.  /  Mananap.  llayop. 
Bestiaje,  vi.  Cahayopan. 
Bestial,  adj.  Minananap. 
Bestialidad.  /  Pagcamananap.— Sala  nga 

maraut,  cay  pacasaía  sin   mananap. 
Besucar,  a.    /am.     Pagharoc    sin    agsub, 

paghinaroc. 
Besugo,  m.  Isda.  Dapac. 
Besuquear,  a.  fam.  vid.  Besucar. 
Besuqueo,  m.  vid-  Besucar. 
Betel,  m.    Buyo.    Mamón,    tilad.— Ticom. 

Guiboyoi.  Caningagon.  Cagang.  Cagascas. 

Saguiauan.  Culang  sa    baybayon.     Cagop- 

cop.  LabiJad. 
Bético,    ca.  adj.   Taga  Andalucía. 
Betún,  m.  Salong.—Buli.— Salan. 
Bezo.  m.  Modotan,  mod-ilan. 
Bezoar.  m.  Bato  sin  bactin. 
Bezote,  m.  Bitaybitay  nga  nagamit  sadto 

sa  mga  indio  sa  im-im  sa  obús. 
Bezudo,     da.    adj.    Modotan.— Pihing.— 

Mod-ilan. 

RI 

Biblia./.  An  Santos  nga  Surat. 

Bíblico,  Ca.  adj.  An  tungud  ('>  cañan  San- 
tos nga  surat. 

Biblioteca.  /.  Piotan  sin  mga  libro. 

Bibliotecario.  ;//.  Paramangno  san  biblio- 
teca. 

Bicerra.  /  Canding  nga  ihahas. 

Bicolor,  adj.  Duduha  an  color. 

Bicorne,  adj.  Duduha  an  sungay. 

Bicuento.  ///.  Usa  ca  ribo  sin  mga  ribo. 

Bicho,  ni.  Mananap,  mananapay.  Mal  bi- 
cho, /ras.  /an/.  Tauo  nga  maraut  ug  nia- 
topotopo. 

Bien.  //•/.  Caopayan.  Bien  Sumo,  solamente 
lo  es  Dios.  An  caopayan  nga  uaray  tub- 
tub,  an  Dios  la.— El  bien  del  pueblo.  An 
caopayan  san  bungto.—  adv.  m.  Maopay. 
Sin  maopay.  Caopay.  Juan  cumple  siem- 
pre bien.  Maopay  guibapon  an  pagtuman 
ni  Juan.  Bien  hemos  comido  hoy.  Nan- 
gaon  cami  niyau  sin  maopay.  Bien  tarde. 
Colop  caopay.  Bien  desdichadamente.  Ma- 
raut caopay.  Bien  rico.  Bahandianon  ca- 
opay.— p¿.  Manggad,  bahandi. — Bien  que. 
m.  conjwit.  Bisan.— Hacer  bien.  Pagtabang; 
paglimos. — Si  bien.  ;//.  conjioit.  Bisan,  bi- 
san pá. 

Bienal,  adj.  Duha  ca  tuig  an  dugay  ó 
camaina;  cañan  duha  ca  tuig. 

Bien'  andante,  adj.  Palaran,  bulahan. 


Rf 

Bienandanza.  /.  Palad,  capalaran. 

Bienaventurado,  da.  adj.  Baraan;  bula 
han,  palaran, — ¡ron-   Tangcud. 

Bienaventuranza.  /.  Cabaráan,  pageaba- 
ráan  sa  langit. — Capalaran,  cabulahánan; 
pagcapalaran,  pagcabuláhan. 

Bienaventurar,  a.  Papaghimaya. 

Bienestar,  m.  Pagcabutang  nga ,  maopay 
ó  maopay  nga  pagcabutang. 

Bienfortunado,  da.  adj.  Palaran. 

Bienhablado,  da.  adj.  Maopay  mayacan, 
matotonon  mayacan. 

Bienhadado,  adj.  Palaran. 

Bienhechor,  ra.    adj.  y  s.  Mananabang. 

Bienio,  m.  Tiempo  nga  cañan  duha  ca  tuig. 

Bienmandado,  da.  adj.  Masogot. 

Bienquerencia.  /.  Maopay  nga  cabuot, 
caauil. 

Bienquerer,  m.  Maopay  nga  cabuot,  ca- 
auil. 

Bienquerer,  a.  Pagauil,  paghigugma. 

Bienquistar,  a.  Pagaramaram  ó  pagpao- 
pay  sin  buot. 

Bienquisto,  ta.  p.  p.  Tinatahud. — adj. 
Matahuron,  bantugan  (cay  buotan). 

Bienvenida.  /  Pagabut  ó  pagdatong  sin 
uaray  ano  man  nga  novedad. — Paghatag 
sin  maopay  nga   pagabut. 

Bienvivir,  n.  Pagpacabuhi  sin  maopay. — 
Pagbatasan  sin  maopay. 

Bifloral  ó  bifloro,  adj.  Iwt.  An  cahui 
nga  nagbubucad  sin  duha  ca  bucad. 

Biforme.  adj.  poet.  An  may  duha  ca  ba- 
ihon 

Bifurcación.  /.  Pagsimang  ci'm  daodalan. 
Pagsanga  ci'in  dao  cahuy. 

Bifurcarse,  r.  Simang.   Sanga 

Bigamia  /.  Pagcasal  sin  balo,  icaduha  nga 
pagcasal  sa  bisan  sin-o  nga  tauo. — Cahim- 
tang  sin  lalaqui  nga  quinasal  sin  duha 
nga  babaye;  cún  an  babaye  nga  quinasal 
sin  duha  nga  lalaqui;  cundi  ini  diri  nato- 
got  sa  Dios  ug   sa    Santa  Iglesia. 

Bigamo,  ma.  adj.  Quinasal  sin  macadu- 
ha. — An  quinasal  sin  balo. — An  nagpapa- 
casal  san  buhi  pá  an  i  ya  ona  nga  asaua. 

Bigardear,  n.  /am.  Pagsodoy;  pagsodoy 
sodoy,  paglagátao,  paglagayao. 

Bigardo,  da.  adj.  fig.  Sodoy,  sodoy  so- 
doy,  lagátao,  lagáyao,   1  alagan. 

Bigornia,  m.  Bongot. 

Bigotudo,  da.  adj.  Bongoton;  bongoton, 
himongot. 

Bilingüe,  adj.  An  maraam  sin  duha  nga 

pamolong. — Sinurat  sa  duha  nga  pamolong. 

Bilioso,  sa.  adj.  Lacoon. 

Bilis.  /.  Laco. 

Bilítero,  ra.  adj.  Duduha  an  letra. 


BI 

Bil trotear.  n.  fam.    Pagsodoy  sodoy. 
Biltrotera.  adj-   Sodoy  sodoy,  lacauan. 
Billar,  m.  id.  Paintoc,  juego  nga  catsilan-on. 
Billete,  ni.  id-  Papel  nga  may  número  sa 

lotería  ó  rifa. 
Billón,  m.  Usa  ca  ribo  nga  caribohan,  usa 

caribo  sin  mga  ribo,  nga  an  caisipan  duha 

ca  ribo. 
BimatlO,  na.  adj .  Nga  may  duha  nga  ca- 

mut. 
Bimestral,  adj.  Duha  ca  bulan  an  dugay. 
Bimestre,  adj .  Duha  ca  bulan  an  dugay. 

— m.  Tiempo  nga  cun  an  duha  ca  bulan. — 

Sohol  nga  ihinahatag  cún  matapus  an  duha 

ca  bulan,  sa  tagduha  ca    bulan. 
Bina.  /  Icaduha  nga  pagarado  sa  tuna. 
Binador,  ni.  An   magarado  sin  icaduha. 
Binar,  a.  Pagarado  sin  icaduha  sa  tuna. 
Binazón.  /.  vid.  Bina. 
Binza.  /".  Motospotos  sin  bunay,   etc. 
Biografía,  f.  Casayoran  sin   quinabuhi  sin 

tauo. 
Biógrafo,  fa.  m.  y  /    Parasurat    hionong 

sin   quinabuhi  sin  tauo. 
Biombo,  m.  Salipuran;    sinasalipdan. 
Bipartido,  da.  adj.  Binuca;  guinduha    ca 

banhin,  guintunga. 
Bípede,   adj. — Bípedo,  da.  adj.  Duduha  an 

siqui  ó  teel. 
BirilCÚ.  m.  Bagcos,   tacgong. 
Birlar,  a.  fig.  y  fam.  Pagpatay  ó  pagdabal 

sin  tigda  sa  igcasitauo,    etc.   fig.    y.   fam. 

Pagticas,  pacadara  tungud   sin   limbong. 
Birlocho.  ;//•  Carruaje. 
Birrete,  m.  Socong  nga  pula   nga    cañan 

santos  nga  Papa  ihinahatag   sa  mga  carde- 
nal san  pagtogot  sa  ira  san  ira  catungdanan. 
Birretina,  f.  Socong  socong.-— Socong    ó 

tag-olo. 
Bisabuelo,   la.  ni.   y  f.  Icaduha  nga  apoy, 

an  amay  cún  iroy  bá  san  soho  ta  nga  ca- 

apoyan. 

Bisagra.  /  id. 

Bisayo,  ya.  adj.  Bisaya,    taga  cabisay-an. 

An  tungud  sa  mga  cabisayan.— /;/.  Binisaya 

nga  pamolong. 
Bisbisar,  a-  fam.  Ngoyit. 
Bisección.  /.  Pagtunga. 
Bisexual,  vid.    Hcrmafrodita. 
Bisiesto,  adj .  An  tuig  nga  may  caruhaan 

cag  siam  ca  adlao  an  bulan  sa  Febrero. 
Bisílabo,  ba.  adj.  Duduha  an  sílaba. 
Bisnieto,  ta.  m.  y  f.  Anac  sin   apo. 
Bisojo,  ja.  adj.  Libat,  balabag  an  mata. 
Bisoño,  fla.   adj.  Basbason. 
Bisutería.  /.  Tendahan  san   mga  muda. 
Bitácora.  /.  Mar.  An    binubutangan    san 

agujón  dida  san  sacayán. 


BI 


79 


Bizarrear.  n.  Pagpacalalaqui;  padayao. 
Bizarría.  /*  Camadayan.  Camaisug,  pagca- 

lalaqui. 
Bizarro,  rra.  adj.  Maisug.  Madayan. 
Bizco,  ca.  adj.  Libat,  balabag  an  mata. 
Bizma.  /.  Haclop. 
Bizmar,  a.  Paghaclop. 
Biznieto,  ta.  m-  y  f   Icaduha  nga  apo,  ó 

anac  sin  apo. 

I3LA 

Blanco,  ca.  adj.  Basag.— s.    Cabusag. — s. 

Pangirigo-an. — adj.  Gallo  ó  gallina  blanco. 
j     Oguis. 

!   Blancor,  m. — Blancura./.  Cabusag,  pagca- 
|      busag;  camabusag,  pagcamabusag. 
|   Blandamente,  adv.  ni.  Sin  mahinay,  ma- 
!     hinay  caopay. 
Blandear.  //.  y  r.  Toros. — a.  Pagaramaram 

basi  malain  sin  boot  cún  tuyo  bá. — Blan 

dear  con  uno.  fr.    Pagsangcayí  pagalagad, 

pagoyon  sa  i  ya. 
Blandear,  a.  Pagualauala. — r.  Quiuaquiua. 
Blandir,  a.   Pagualauala. 
Blando,  da.  adj.  Mahomoc,  malomo. 
Blando,  coma   la  fruta    ya   madura. 

lamig. 
Blandujo,  ja.  adj.  fam.  Horohomoc. 
Blandura.  /.   Cahomoc,  pagcahomoc,    ca- 

lomo,  pagcalomo;  camahomoc,  pagcamaho- 

moc,  camalomo,   pagcalomo.  Cahomocan. 
Blanqueación.  /.  Pagpabusag;    pagbubu 

sag. 
Blanqueado,  da.  adj.  Mamumusag. 
Blanqueadura.  /  Pagpabusag;   pagbubu- 

sag. 
Blanqueamiento,  ni.  vid.  Blanqueo. 
Blanquear,  a.  Pagbusag;  pagpabusag. — n. 

Busag,  (nabubusag). — Him-sag,  himusag. 
Blanquecedor.  m.  An  nagpapaingat   san 

bulauan,  salapi,  ctc- 
Blanquecer,    a.  Pagpaingat  san   bulauan, 

salapi,  etc. — Pagbusag;   pagpabusag. 
Blanquecimiento,  m.  vid.  Blanqueación. 
Blanquecino,  na.  adj.  Himusag,    busag- 

busag..  Duason. 
Blanqueo,  m.    Pagpabusag;    pagbubusag, 

pagbusag. 
Blanquinoso,  sa.  adj.  Himusag,    busag- 

busag.  Duason. 
Blanquizal.  /;/.  Calot. 
Blanquizco,  ca.  adj.  Himusag,  busagbu 

sag.   Duason. 
Blasfemador,  ra.  s.  Parabuyayao. 
Blasfemar,   n.  Pagbuyáyao.  Malimali,  ta- 

raboc. 
Blasfemia.  /.  Buyáyao.    Pamuyáyao. 


80 


BLA 


Blasfemo,ma.  adj.  Mabuyáyao.— s.  Para- 

buyáyao. 
Blasón,  m.   Kansag. 
Blasonador,  ra.  adj.  Magpaparáyao. 
Blasonar,  n.  fig.  Pagparáyao. 
Blefaritis.  /  Med.  Hubag  san  alobaob  sa 

mata.     ' 
Blonda.  /.  Kncaje  nga  seda. 
Blondo,    a.    adj.    Tauo    nga    may    bohoc 

nga  bulao. 
Bloquear,  a.  Paggubat  ó  paglibot  san  mga 

carigonan  ó  mga  inooquian  san  mga  caa- 

uay,  cundi  haroharayo  pá  nga  diri  abutan 

in  pag luthangon  sirasan 

mao  nga  mga  caauay. 
Bloqueo,  m.  vid.  Bloquear. 

BO 

Boa.  /  Saua. 

Boato,  m.  Padayao. 

Bobada.  /.   Dorogas. 

Bobalías,  com.  fam.  Buog,  culangculang. 

Bobalicón,  adj.  fam.  Buog,  culangculang. 

Bobarrón,  na.  adj.  fam.  Buog,  culangcu- 
lang. 

Bobatel,  m.  fam.  Buog,  culangculang. 

Bobático,  ca.  adj.  fam.  Dorogas  nga  pag- 
polong  cún  pagbuhat  bá. 

Bobear,  n.  Pagdorogas.— fig.  Pagcauang 
lá  sin  pagbuhat.   Dongo. 

Bobería.  /  Dorogas.  Cauang  nga  pagbu 
hat.    Cadongo. 

Bóbilis,  bóbilis.  (De)  mod.  adv.  An  qui 
nucuha  sin  uaray  ano  man  nga  trabajo. 

Bobo,  ba.  Buog,  culangculang,  bongug, 
buag,  dongo. 

Boca.  /  Baba,  hiua. — Boca  torcida.  Hiui. 
— Pequeña.  Quipot.— Boca  de  cañón,  tinaja 
etc.  Ganggang. — Boca  de  río.  Sabang. — 
Boca  de  cangrejo.  Cagat. — Boca  de  fuego. 
Pusil,  luthang. — Boca  del  estómago.  Si 
roesoroc. — Oscuro  como  boca  de  lobo.  Ma- 
sirom  caopay. — Boca  abajo,  m.  adv.  Colop 
yáob. — Boca  arriba.  ;«.  adv.  Huy-ang. 

Bocacalle.  /.  Guincacasuangan  sin  dalan 

Bocadear,  a.  Pagpinitpinit. 

Bocado,  vi.  Tol-on. — Tomar  un  bocado, 
Pagcaon  sin  guti.-— Bocado — mordedura 
Quinagat,  tinocob. — Bocado, — pedazo.  Pi 
nit. — Hongit. 

Bocamanga,  f  Hapin  sin  puños. 

Bocanada.  /.  Usa  ca  tol-on  sin  irin-mon. 
— -Usa  lá  ca  pagsuca  ó  pagsugpa.  Bocanada 
de  viento.  Tarapoc. — De  agua.  Gugum. 

Bocera.  /.  Moh  moh. 

Boceto,  m.  Lagda  cún  dao  sa  pagpintar. 

Bocezar,  n.  Quiuaquiua  san  bábá. 


BO 

Bocina.  /.   Toronggon. — Bodyong. 

Bocinar,  n.  Pagbodyong. 

Bocinero,  m.  Parabodyong. 

Bocón,  na.  adj.  fam.  Daco  an  bábá.— fig. 

y  fam.  Mayacan  sin  oraora. 
Bocoy,  m.  Daco  nga  bariles. 
Bocudo,  da.  adj.  Daco  an  bábá,  daco  an 

hiua. 
Bocha.  /  Bula  nga  cahuy. — pl.   Uyasan. 
Bochar,  a.  Paguyas  sin  bula  nga    cahuy. 
Bochorno,    m.    Alindanga.— fig-    Capaso 

sa  ulo. — Capaso  ó  capula  san  bayhon  tu- 

ngud  sin  caauod. 
Bochornoso,  sa.  adj.  Maalindanga. — Ma- 

cacalipong.  Macacaauod. 
Boda.  /   Pagcasal.  Panagtauo  sin  quinasal. 
Bode.  m.  Canding  nga  lalaqui. 
Bodega,  f.  An  binubutangan  san    alacsio. 

— Sirong,  ingud. 
Bodegón,  m.  Sirong    nga    daco. — Tenda- 

han  sin  mga  cacaanon. — Tianggui,    tiang- 

guian. 
Bodegonear,    n.  Pagsodoysodoy. 
Bodeguero,  ra.   m.  y  /.  Tagada  san  bo- 
degón. Maraut  nga  cocinero, 
Bodeguero,     ra.     m.   y   /.    Bantay    san 

bodegón. 
Bodigo,  m.  Tinapay  nga  guti. 
Bodoque,  m.  art.  y  ofi  Bula  nga  puthao. 

— mct.  y  fam.  Ora  ora  in  ca  lorong  lorong. 

Hacer  bodoques,  fr.  Guinlubong  na. 
Bofe,  m    Bagá. 
Bofena.  /.  Bagá. 
Bofetada./.  Tampalo.— Dar  bofetada.  Pag- 

tampalo. 
Bofetón,  m.   Tampalo. 
Boga.  /.  Isda. 
Boga  /  Pagbugsay.    Paggayon.    Paggaod. 

Boga  arrancada.  Mar.   Rangpas. 
Bogada.  /   An  lacat  san  sacayán  sa    usa 

la  ca  pagrangpas,   paggayong,  etc. 
Bogador,  ra.  m.  y  /  Parabugsay,    mag-/ 

burugsay;  paragayong;  paragaod. 
Bogar,  n.    Mai'-    Pagbugsay;    paggayong; 

paggaod. — Pagrangpas.  Pagbungcaris. 
Bogavante,  m.  Avantero. 
Boina.  /  Baga  socong,  tagulo. 
Bojar.  a.  Paguatang,  pagsocol. — n.  Uatang, 

socol. — Lieos. 
Bojear,  a.    Mar.    Pagsocol. — n.    Socol. — 

Lieos. 
Bojeo  m.  Mar.  Socol.— Lieos. 
Bojiganga,  f.  Mga  comediante  sadto  anay 

sa  mga  bongto  nga  guti. — Viste  nga  ma- 

catataua. 
Bojo.  m.  Mar.   Socol. — Lieos. 
Bola.  /.  Maripoyoc. -— fig.  y  fam.  Mentira. 

Búa. 


BO 

Bolazo.  m.  Pagbotac  sin  maripoyoc. 
Bolear.  «.  Batac. 
Boleo,  m.  Pagbatac,  batac—  Dabal. 
Bolero,   ra.    adj.    Tinmois,    pinmalaguio, 

tois. — Buaon. 
Bolero,  ra.  m.  y /  Parasáyao,  magsaráyao. 
Boleta.  /  Surat   nga  gutiay,  carig-onan. — 

Guti  nga  papel  nga  polos  sin   tabaco,    ci- 
garrillo. 
Boletar.  a.  Pagtabastabas  sin    papel    nga 

potos  sin  cigarrillohon. 
Boletín,  m.  Guti  nga  papael.   Carig-onan. 

— Periódico. 
Boliche,  m.  Guti    nga    maripoyoc. — Uya 

san. — Horno  sa  pagtunao  sin  timga. 
Boliche,  m.   Raya. 
Bólido,  vi.  Meteor.  Tisoc. 
Bolina,  f,  Pisi  nga  may  higot   nga  timga, 

—etc.  sa  catapusan  sa   pagsocol    san    ca- 

hilarum    san  dagat. — Navegar    de    bolina. 

Pagayon  sa  hangin,  ayon  an  hangin. 
Bolineador,   ra.  adj.  Mar.  Sinisiring  an 

sacayán  nga  matulin  cun    ayon  an  hangin. 
Bolinero,   ra.  adj.  Mar.  vid.  Bolineador. 
Bolo.    m.    Cahuy    nga  malison  ug  halipot 

nga  yapad  an  baga   pono. — Uyasan,    uyá- 

gan. 
Bolsa.  /  Hupao. — Sapot.  Caray.  Testícu- 
los. 
Bolsear,  n.  Conot  (in  naconot    an    biste.) 
Bolsillo,  m.    Hupao. 
Bolso,  m.    Hupao. 
Bollar,    a.    Pagmarca  san    mga  género    ó 

panapton  basi  sabuton  cún  diin  guican  nga 

fábrica. 
Bollar,  a.  Pagtomboc. 
Bollero,  ra.    /;/.  y  /.  Parahimo  sin    mga 

bollo  nga  tinapay. — Parabaliguia   sin    mga 

bollo  nga  tinapay. 
Bollo,    m.  Tinapay  nga  guti    nga  sinasac- 

tan  siri  bunay,  matam-is,  etc. — Tomboc— 
jig.  Hubag  sa  ulo  tungud  sin  hipacdol,  etc. 
Bomba.  /  id.,  pabotohun. 
Bombardear,    a.    Pagluthang    ó  pagbuhi 

san  mga  luthang. 
Bombardeo,  nu  Pagluthang. 
Bombazo,  m.  An  pagboto  san  bomba. 
Bombear,  a.  Pagbuhi  sa  mga  bomba. 
Bombero,  m.  An  paramanejo  san  bomba 

sa  paglimas,  sa  pagparong  sin  mga  casonog, 

etc. 
Bombo,    ba.    adj.    Lipong. — m.  Guimbal 

nga  daco. 
Bombón,  ni.  Lahug,  salud. 
Banachón,  na.  adj.fam.  Maopay  sin  boot; 

tangcud. 
Bonancible,  adj.   Linao,    malinao;  hurao, 
mahurao. — Ludang. 


BO  81 

Bonanza,  f.  Calinao,  pagcalinao;  camali 
nao,  pagcamalinao. — Ir  en  bonanza.  Mao- 
pay nga  pagsacay,  ayon  an  hangin. 

Bonazo,  za.  adj.  Maopay  nga  tauo,  ma- 
mingao,  murayao. 

Bondad.  /  Caopay,  pagcaopay;  camaopay, 
pagcamaopay.    Caopayan. 

Bondadoso,  sa.  adj.  Maopay  nga  tauo, 
malolooyon. 

Bondoso,  sa.  adj.  vid.  Bondadoso. 

Bonetada.  /.  fam.  Pagtocas  san  socong 
cún  calo  bá. 

Bonetazo.  m.  Pagdabal  sin  socong. 

Bonete,  m.  Socong,  tagulo;  i  ni  nga  socong 
may  upat  nga  cataisan  sa  ibabao  dapit. 

Bonificar,  a.  Pagpacaopay.— Pagsurat  sa 
libro  nga  caisipan  sin  ano  lá  nga  tungud 
sin  usa  ca  tauo. 

Bonísimo,  ma.  adj.  Maopay  caopay,  gui- 
mamaopaye. 

Bonito,  m.  Isda. 

Bonito,  ta.  adj.  Maopay,  matahúm. 

Bono.  m.   Com.    Carig-onan. 

Boñiga,  f.  Tae  sin  hayop  ó  mananap. 

Boqueada.  /  Pagtinga.  Dar  la  última  bo- 
queada. Nagtitinga  ná,  haragumatay,  ná- 
naghihimatay  ná. 

Boquear,  n.  Pagnganga,  pagtingab. — Pag- 
tinga, paghingotas. — a.  Pagpolong,  pag- 
yacan. 

Boquera.  /  Araguian  san  XxMx^.—  Veter. 
Casamdan  sa  baba  san  mga  hayop. 

Boquerón,  m.  Bangag  ó  loho  nga  daco  sa 
mga  cota. 

Boquete,  m.  Araguian  nga  haligot. 

Boquiabierto,  ta.  adj.  Nanganga.— Nag- 
papausa. 

Boquiancho,  Cha.  adj.  Haluag  an  bábá. 

Boquiangosto,  ta.  adj.  Haligot  an  bábá, 
pogot. 

Boquiblando,  da.  adj.  Mahomoc  an  bábá. 

Boquiduro,  ra.  adj.  Matig-a  an  bábá. 

Boquifresco,  ca.  adj.  Mahomog  an  bábá. 

Boquifruncido,  da.  adj.  Haligot  an  bábá. 

Boqu  i  hendido,  da.  adj.  Lupog  an    bábá. 

Boquihundido,  da.  adj.  Daco  an    baba. 

Boquilla.  /  Ganggang  san  sarual. — Ara- 
guian  sin  tubig. 

Boquinegro,  gra.  adj.  Itom  an  bábá. 

Boquirrasgado,  da.  adj.  Haluag  an  baba. 

Boquirroto,  ta.  adj  Masayon  mayacan, 
himolong,  tabian. 

Boquirrubio,  bia.  adj.  jig.  Mayacan  bi- 
san lá  ano  nga  iya  hinbabaroan. 

Boquiseco,  ca.  adj.   Mamara  an  bábá. 

Boquisumido,  da.  adj.  Daco  an  bábá. 

Boquitorcido,  da.  adj.  Hiui  an  bábá. 

Boquituerto,  ta.  adj.  Hiui  an  bábá. 


82 


BO 


Borbollar,  n.  Alimbucad;    atimbucad. 
Borbollón,  m.  Pagalimbucad,    pagatimbu- 

cad,  iquinaatimbucad  an  bura. 
Borbollonear,   n.  vid.  Borbollar.      ' 
Borborigmo,  m.    Agoró,  agoroc. 
Borbotar,  n.   Alimbucad,  caladcad. 
Borbotón,  m.  vid.  Borbollón. 
Borceguí.  m.  Sapin    nga    lahus  sa  boco- 

boco. 
Borda.  /  An  dapit  sa  ibabao  sa    caguili- 

ran  sin  sacayán. 
Bordada,  f.  Mar.  An  lacat  san     sacayán 

san   pagbiric     ó    pagbira. — Dar    bordadas. 

fr.  Mar.  Pagbiric,  pagbira. 
Bordado,  m.  Pagborda.  Binorda. 
Bordador,  ra.  m.  y  f.  Paraborda. 
Bordadura.  /  Pagborda.  Binorda. 
Bordar,  a.  Pagborda,  pagpahot   paliot  san 

dagum  sa  cabal,  etc. 
Borde,     m.    Liguid. — Ngabil    sin    tadiao, 

etc. 
Bordear.  n.   Mar.  Pagbiric,  pagbira. 
Bordo. ' iu.  Quilid  san  sacayán    nga    dapit 

sa  goa. — An   lacat  san  sacayán  san    pag- 
biric, pagbiric,  pagbira. — A  bordo,  m.  adv. 

Didto  gud  sa  sacayán. — Al    bordo,  m.  adu. 

Sa  luyo  sa  sacayán.  Dar  bordos,    fr.  Mar. 

Pagbiric,  pagbira.    -De  alto    bordo,    expr. 

Sacayán    nga  claco.  --Rendir  el  bordo   en, 

ó  sobre    alguna  parte.     Pagdatong,    paga- 

but. 
Bóreas,  w.  Amihan  nga  hangin. 
Borla.  /   Culili. — Parongpong. 
Bornear,    u.    Tuang,    taquilid.— r.  Colob 

cún    dao    cahuy. — Paglabra    guilibut    san 

mga  harigue  ó    pinacaharigue. 
Borneo,  m.  Pagbiric. — Pagquiua  quiua  sa 

mga  pagsayao. 
Borní,  ni.  Tamsi  nga  rnadagmit. 
Borona.  /    Daua.— Mais. 
Borra.  /.     Nate  nga    babaye    sin  carnero 

nga  usa  pá  lá  ca  tuig. — Barahibo  sin  can- 

ding. — Larug    sin   lana,   etc. 
Borrachear,  n.  Paghubog  sin  agsub. 
Borrachera.    /    Cahubog,  pageahubog. 

Quinahub-gan. 
Borrachería.  /.   vid.  Borrachera. 
Borrachez.  /  vid.   Borrachera. 
Borracho,  Cha.  adj.   llubog.  Mub-ganon. 

— j.  Parahubog. 
Borrachuelo,    la.   adj.  Hubog.— s.  Para- 
hubog. . 
Borrador,  m.  Surat  nga  hohoaron    pá. — 

Panumduman. 
Borradura.    /    Pagpara.   Capara,  pagea- 

para. 
Borrajear,  a.  Pagsurat  sin  uaray    pangi- 

nano. 


BO 

Borrajo,  m.  Puroctan. 

Borrar,  a.  Pagpara,  pagpanas. 

Borrasca.  /  Onos;  uranos.— fig.    Baguio. 

Borrascoso,  sa.  adj.  Madlos  an  hangin. 

Borregada,  f.  Mga  canatihan  nga  carnero. 

Borrego,  m.  Nate  nga  lalaqui  sin  carnero 
nga  usa  cún  duha  bá  ca  tuig. 

Borrega,  f.  Nate  nga  babaye  sin  carnero 
nga  may  usa  cún  duha  bá  ca  tuig. 

Borreguero,  ra.  adj.  An  pinangangao- 
!  nan  ó  pinananabsaban,  san  mga  canatihan 
!  nga  carnero. — s.  Bantay  ó  paramangno 
¡  san  mga  canatihan  nga  carnero. 
j  Borrica.  /.  Hayop  nga  babaye  nga  bor- 
í      rica. 

í  Borricada.  /  Caborricohan.— y^f.  Caton- 
i      tonhan. 

j  Borrico,  m.  Hayop  nga  lalaqui  nga  bo- 
¡     rico. 

i  Borrico  ó  borriquete,  m.  Carp.  Saray 
I      an  sin   cahuy. 

i  Borro,  m.  Nate  nga  lalaqui  sin  carnero 
i  nga  diri  pa  ayáo  sin  duha  ca  tuig  cundi 
í     labis  ná  sin  usa. 

i  Borrón,  m.  Nalamid-an. — Surat  nga  hu- 
|  h uaron  pá. — Ngaran  nga  danay  isinasabi 
sa  mga  autor  nga  obús  sa  ira  mga  sinu- 
rat. — Carat-an. —  Caditcadit,  cudit.  cudit. 
!  Borronear.  ;/.  Pagcaditcadit,  pagbarobad- 
|     lis,  pageuditeudit. 

1  Borroso,  sa.  adj.  Larugon. — Panas. — Pi- 
1      nara,  ñapara. 

1   Borujo.  m.  Baga  sapal  san  aceitunas. 
¡'   Boscaje,  m.  Cacaliuyan,  cabanuaan. 
i    Bosforo.  ///.  Guincasuangan. 
i   Bosque,  m.  Guba,  cagugub-an.  Cacahuyan, 
i      cabanuaan. 

\  Bosquejar,  a.  Paglagda  (cún  sa  pagpintar.) 
¡      —fig-  Pagasoy  nga  diri  pá  hingpit. 

Bosquejo,  m.  Lagda. — Bisan  ano  nga 
buhat  nga  diri  pá  human. — Caasuyan  nga 
diri  pahingpit. 

Bosquete,  m.  Buquid  buquid. 

Bostezador,  ra.  adj.  Muhuyam.  Labga- 
bon. 

Bostezar,  ó  toser  con  frecuencia. 
Coy-coy,  coseos.    Ilubac,  hicab. 

Bostezar.  ;/.   Paghuyam.  Labgab. 

Bostezo,  m.  Huyam,  labgab. 

Bota.  /.  Surudlan  nga  anit  sin  alacsio. 

Bota.  /.  Sapin  nga  anit. 

Botador,  m.  Tócon. 

Botafuego.  Isusurit,  idarageot. 

Botalón,  m.   Mar.  id. 

Botamen,  m.  Caprascohan,  inga  sudlanan 
nga  guti. 

Botamen,  m.  Mar.  Mga  surudlanan  sin 
tubig,   alacsio,  etc- 


fío 

Botana.  /   Sorot.    fig.    y   fam.    Tangpus 

sin  casam-dan. — Olat  sin   casam  dan. 
Botánica.  /'.  Pagaradman  sa  pagquilala  san 

inga  banua. 
Botar,  a.  Ontol. — Mar.    Pagcaling. — Pag- 

locso,    paglorolocso. — Hatac,    y  abo. — Pag- 

palutao    sin  sacayán. 
Botaratada.  /.  fam.  Catontohan. 
Botarate,  m.  fam.  Culang  culang. 
Botavante,  m.  Sugad  sugad  sin  budiac. 
Botavara.  /.  Mar.  id. 
Bote.  ;;/.  Pagbunal,    pagibobono  sin  bang- 

cao. — Paglocso,  paglorolocso  san  caballo. 

Pagontol. 
BQte.  ;;/.  Surudlan   sin  mga  tambal,  hamot 

etc.,  prasco. — Estar    de  bote  en  bote.  fr. 

fig.  y  fam.  Soot  caopay;   pono  caopay. 
Bote.  m.  Sacayán  nga  guti. 
Botella.  /  id.  Boteya,  surudlan  sin    alac- 

sio,  lana,  etc. 
Boteqilín.  m.  Mar.  Sarosacayan,  botebotc, 

bote  nga  guti. 
Botería.  /   Mar.  Cabarilisan,  mga  surud- 

lanan  sin   tubig,  etc. 
Botero,  m.  Parahimo   sin  mga  surudlanan 

sin    cañan  .alacsio,    etc. — Parabaliguia  san 

mao  nga  mga    surudlan. — Paragayong    sa 

bote. 
Botica.   /.    Balay    nga  binubutangan    san 

mga  tambal   nga   icabobolong   sa  mga   ca- 

saquít,     ug    iguinbabaliguia    an    mao    nga 

mga  tambal. 
Boticario.    ;//.    Paratima    ug    parabaliguia 

san  mga  bolong. 
Botija.'/.   Biso,  toytoy,    tinghoy. 
Botijero,  m.  Parahimo  sin  mga    biso,  etc. 

— Parabaliguia  sin  mga  biso,  etc. 
Botijo,  m.  vid.  Botija. 
Botijuela.  /   Biso  ó  taytoy  ó  tinghoy  nga 

guti. 
Botín,  m.  Sapin  nga  anit. — Tahub  sa    bi 

tiis  tubtub  sa  tohud  ngada  sa  teel. 
Botín,  m.  An  cuba  sa  mga  soldados    nga 

nagdaog  sa  mga  pagauayan. 
Botiquín,    m.    Cajoncajon    nga   guti  nga 

may  solod  nga  inga  bolong. 
Boto,  ta.  adj.  Mangarol. 
Botón,  m.  Sarinsing.— Bucad  nga  diri    pá 

buclad. — Pingquit,  botones. 
Botón  de  fuego.  Labong. 
Botonadura.  /  Soso  an  mga  botón  ó  mga 

botones. 
Botonero,  ra.  m.  y  /.  Parahimo  sin  mga 

botones. — Parabaliguia  sin  mga   botones. 
Bóveda.  /  Langitlangit,  alcoba  sa  singba- 

han,  etc.  Bóveda  celeste.  An  langit. 
Boya.  /  Patao. 
Boyada.  /  Cabacahan. 


BO 


83 


Boyar,  n.  Mar.   Lutao. 

Boyera.  /.  Pasluran  sin  mga  todo  nga 
baca. 

Boyeriza,  vid.   Boyera. 

Boyero,  m.  Bantay,  paramangno  sin  ca- 
bacahan. 

Bozal,  m.  Bangot. 

Bozo.  m.  Borobongot  sin  tauo  nga  bata 
pá. — Bangot. 

BRA 

Braceada.  /.    Paghayon,  paghayonhayon. 

Braceaje,  m.  Pagtomboc  sin  salapi,  bula- 
uan,  etc. 

Bracear.   ?i.   Hayon,  hayonhayon. 

Bracear.  ;/.  Mar.  Pagbotong  san  pisi  basi 
mabiric  an  mga  verga  san  sacayán. 

Bracear    como    el     caballo    cuando 
I     nada.  Ti  m  par  as. 

;    Bracero,  m.  Maalayon,  an   napasohol. 
■   Bragas.  /.  />/.  Sarual  nga  haluag.— Sarual 
!      nga  haligot  ug  halipot  tubtub  la  sa  tohud. 
¡   Bragadura.  /.    Guincasuangan    san    mag 
|      casipaa. 

;   Braguero,  m.  Baggé. 
I    Bragueta.  /.  Iton   guincaabrihan   san    sa 
|      rual. 

!    Bramadera.  Bodiong  ó  patoronggon  nga 
!      guinagamit  san  mga  bantay  sa  pagpadaop 
!      san  mga  cahayopan. — Cularat. 
|   Bramante,  m.  Lubid.    Tabid. 
¡'    Bramar,  n.    Paguoang,    inga. — El  viento. 
j      Dagohong. — La  mar.  Dago-oc. 
|    Bramido,    m.    Ouang,    ¡nga.— Dagohong. 
'      — Dago-oc   Mirihiri. — Paghoni. 
i  Brancada.  /.  Bitana. 
¡   Brandal,  m.  Mar.  Sarac-an  sa   mga  saca- 


Brasa.  /.   Baga. 

Brasero,  m.  Bagahan. 

Brasil.  Palo  Brasil  m.  Sibúcao. 

Bravata.  /.  Tiao,  tiaotiao,  horot. 

Bravear.  ;/.  Paghorot,  pagtiatiao. 

Bravera.  /.  Hungauan  ó  araguian  san  paso 
ó  aso  sa  mga  horno. 

Braveza.  /.  vid.   Bravura. 

Bravio,  a.  adj.  Ihalas,  ilahas. — Mapintas, 
maisug. 

Bravo,  va.  adj.    Maisug,    casingeasingan.  . 
— Mapintas,  malabha. — Mar  brava.  Mada- 
gat  caopay,  mabalod  caopay. 

Bravonel,  m.  Maparayao. 

Bravura.  Caisug,  pageaisug,  capintas,  pag- 
capintas,  camaisug,  pageamaisug,  cama- 
pintas,  pageamapintas. 

Braza.  /  Dupa. 

Brazada.  /.  Usa,  duha,  etc.,  ca  pagbotong 


84 


BRA 


sin  timba  ug  iba  pá  nga  silgad.— vid.t  Bra- 
zado. 

Brazado,  m.  Hacbot. —  Un  brazado  de 
hierba.  Usa  ca  hacbot  sin  banua. 

Brazaje,  m.  Pagtomboc  sin  salapi,  bula- 
uan,  etc. — Mar.  An  cahilarurn  san  tubig, 
ó  cun  pira  ba  ca  dupa  an  caliharum. 

Brazalete,  m.  Sab-ong  sa  panglayan.  Ba- 
c)ao,  casicas. 

Brazo,  m.  Butcon. — Patas  delanteras  de 
los*  cuadrúpedos.  Imon-a. — Rama  de  árbol. 
Sariga. — De  Dios.  Cagahuman  sa  Dios  — 
De  mar.  Casuguran. — De  río.  Panga  sin 
salug. — De  silla.  Borobutcon. — Real.  Ga- 
húm  nga  hadianon. — Secular,  ó  seglar. 
Gahútn  san  inga  ponoan. 

BRE 

Brea.   /.    Salong.    Guisalogi.— Del    árbol 

pili.  Pili. 
Brebaje,  m.    Irin-mon    nga    alacsio,    etc., 

nga  rnacuri  sa  bábá.— Irin-mon  nga  alacsio, 

etc.,  sa  mga  saracay. 
Brecha.  /    Loho  cún  linolohoan  an  cota, 

etc. 
Brega.    /.    Pagsari.-— fig.    Dorogas. — An- 
dar á  la  brega. — fr.  Icag  san  pagbuhat. 
Bregar,  u.     Pagsari. — Ticos,    ongud     nga 

pagbuhat. 
Breña.    Pangpang,    cababtoan    nga    pono 

sin  casi^hotan,  igang. 
Breñal.  ///.—Breñar,    m.    Capangpagan, 

cababtoan  nga  pono    sin    casighotan,    ca- 

igangan. 

Breñoso,  sa.  adj.   Batohun. 
Bresca.  /.  Odian  sin    potiocan. 
Brete.  ;;/.  Colma,  grillos  nga  puthao   nga 

ibinubutang  sa  mga  teel  san    mga    preso. 

— jig.  Cacurian. 
Brete,    m.    Mamón,   tilad. 
Breva.  /  Siyapa  nga    bonga    san    cahuy 

nga  higuera. 
Breve,  adj.  Halipot,   harani.—  Madali,  ma- 

dagmit. — m.   Surat  nga  halipot  nga  guican 

sa   Santos  nga  Papa,  nga    casayoran    san 

mga  itinotogot  niya    ó    mga   iguinsusugo. 

— En    breve,    m,    adv.  Ayao  pag-iha,  dag- 

mit    caopay. 
Brevedad.  /.  Cadagmit,   cadali,    cadagmi- 

tan,  cumut  (en  Leyte.) 
Brevemente,  adv.  m.  Sin  dagmit,  sin  da- 

li,-  dagmit  caopay,  dali   caopay. 
Breviario,   m.  Libro   nga   pangadieon  sa 

mga  capadian. 

BRI 

Briaga*  /.  Pisi  nga  madacmol. 


BRÍ 

Briba.  /.  Camaoyoc,  cahubia. — Andar,  ó 
echarse  á  la  briba.  An  naoyoc  lá,  cay 
nagpapacapobres  cún  nagpapacamasaquit, 
in  di   man. 

Bribón,  na.  adj.  An  naoyoc,  hubia.— Ma- 
raut,  tarnpalasan. 

Bribonada.  /.  Buhat  nga  maraut,  pag- 
limbong. 

Bribonear,  n.  Oyoc— Pagbuhat  sin  ma- 
raut, paglimbong. 

Bribonería.  /  Camaoyoc,  pagraut  sin 
batasan. 

BribonzuelO,  la.  adj.  vid.  Bribón. 

Bricho.  m.  Dahon  dahon  nga  haligot  ug 
manipis  sin  salapi  cún  bulauan  bá  nga 
guinagamit  sa  mga  pagborda. 

Brida.  /.  Ihirigot.  An  preño  ug  an  pisi 
cún  anit  bá  nga  ihirigot  nga  ibubutang  sa 
bábá  ug  san  ulo  san  caballo,   etc. 

Brigada,  f.  Panon  sin  mga  soldados,  da- 
mo  nga  mga  soldados. 

Brillador,  ra.  adj.   Maingatingat,  masiga. 

Brillante.  /.  a.  Maingaitngat,  masiga.— 
adj.  flg.  Maopay,  malabao. — m.  Bato  nga 
mahal  nga  sugad  sin  salaming. 

Brillantemente,  adv.  m.  Sin  maopay  gud. 

Brillantez.  /  vid.  Brillo. 

Brillar,  n.  Ingatingat,  siga,  sinao,  ilat-igat, 
pagguilaguila,  si-ao  si-ao. — jig.  Lucir  ó 
sobresalir  en...  Nauantauan,  labao. 

Brillo,  ni.  Camaingatingat,  camasiga,  ca- 
masinao,  camasi-ao,  guilaguila. 

Brincador,  ra.  adj .  Malocso,  malocsohon. 
— Maambac. 

Brincar,  u.  Poglocso;  paglorolocso. — Pa 
gámbac, 

Brinco.  ;;/.   Locso,   paglocso. — Pagan) bac 

Brindar,  n.  (Cún  tiinum  an  tauo  dida  sa 
mga  panagtauo.  Paglua  nga  pagabiabi  ug 
pageaipa  sin  caopayan  sa  iba  nga  mga 
tauo. — Pagalap.    Tagay. 

Brindis,  m.  vid.  Brindar. 

Brinquillo,  m. — Brinquiño,  m-  Locsolocso. 

Brío.  m.  Cosog,  gahum,  isug. — jig.  Ca- 
ín adayan. 

Briol,  m.  Mar.  An  mga  pisi  nga  guina- 
gamit san  paglocot  sa  mga  layag  san  sa- 
ca yán. 

Briosamente,  adv.  m.  Macosog  caopay, 
maisug  caopay,  mabascug  caopay. 

Brioso,  sa.  adj.  Macosog,  maisug,  mabas- 
cug. 

Brisa.  /•  Hangin  hangin,  halayahay.  De 
la  parte  de  la  tierra.   Ton-og. 

BRO 
Brocal,  m.  Alobay-bay   sin    atabay.— -De 


BRÓ 

sundan.  Linicanan. — De  lanza.  Binaclauan. 
— Ribete.    Linirocan. 

Brocha.  /.  Inisnis,  ihihirog. 

Brochada.  /  An  tagsa  ca  pagnisnis  ó 
paghirog. 

Brochazo,  nt.   vid.    Brochada. 

Broche,  m.  Sab-it. 

Brochón,  m.  Ininisnis,  ihihirog. 

Brodista.  com.  Tauo  nga  naquiqui limos 
sin  iya  cacaonon. 

Broma.  /  Ngiras,  aringasa,  sabá. — Doro- 
gas,  tiao. 

Broma.  /.  Tatud. — Bituca  sa  mga  pagcota. 

Broma  de  la  madera  que  está  en  el 
agua  Ó  fango.   Tamilac,  amasug. 

Bromar,  a.  Pagtatud. 

Bromear,  n.  Pagdorogas,  pagtiao,— Pangi- 
ras,  pagaringasa. 

Bromista.  adj.  Madorogas. 

Bronca.  /  fam.  Dorogas  nga  macabí bi- 
do,  tiao    tiao. 

Bronce,  m.  Tumbaga. 

Bronco,  ca.  adj.  Baol. — Diri  matulin  cún 
dao  sacayán. — fi?.  Maisug, 

Bronquina.  /  fam.  Auay,  sari,  pagauay, 
pagsari . 

Broquel,  m.  Calasag.  Taming. 

Broquelarse,  r.    Pangalasag.    Panaming. 

BroquelazO.  ///.  Pagdabal  sin  calasag  ó 
taming. 

Broquelero,  nt.  Parahimo  sin  mga  cala- 
sag ó  mga  taming. — Tagacalasag,  tagata- 
ming. — fig.  Maquisasarion. 

Broquelete.  /«.  Calasag  nga  guti.  Ta- 
ming nga  guti. — Bitay  bitay  sin  babaye 
sa  talinga. 

Broqueta.  /.  Itorohug  sin  inasal. 

Brotar,  a.  Toroc;  guitib;  botbot,  butho. 
—  Panaringsing, — Manar.  Tubod,  borabud. 

Brotar  la  espiga  del  palay.  Biyos,  ug- 
bos. 

Brote,  nt.  Saringsing. 

Broza./.  Sighot;  casighotan. — Hugao.  Siot. 

BroZOSO,  sa.  adj.  Masighot.  Masiot. 

BRU 

Bruces,  m.  adv.  (A,  ó  De).  Colop.— 
Echarse  de  bruces.  Pagcolob. — Dar,  ó  caer 
de  bruces.  Hipacolob.  Dar,  ó  caer  de 
hocicos.   Hipacolob,  sucamud,  hasucamud. 

Bruja.  /.  Asuang,  balbal,  onglo,  barang, 
barangan. 

Brujear.  n.  Pagasuang. 

Brujo,  m.  vid.  Bruja.— Llamar  brujo  á  al- 
guno. Panhingasuang. 

Bruma.  /.  Borong  sa  dagat. 

Brumazón,  nt.  Daco  nga  borong  sa  dagat. 


BRÜ  85 

Brumo,  nt.  Taro  nga  busag. 

Brumoso,  sa.  adj.  Borongon,  arumon. 

Bruno,  na.  adj.  Maitum. 

Bruñido,  m.  Pagpaingat,  pagpahamis,  pag- 
hinlo. 

Bruñidor,  nt.  Iharamis.  Quilquig;  quilqui- 
gan. 

Bruñidura.  /.  vid.  Bruñido. 

Bruñimiento.  ;«.  vid.   Bruñido. 

Bruñir,  a.  Pagpaingat,  paghinlo.— Pagpa- 
hamis. 

Brusco,  ca.  adj.  Maisug. 

Brutal,  adj.     Minananap. 

Brutalidad.  /.  Pagcamananap  (san  mana- 
nap).._^-.  Pagcaculang  sin  maopay  nga 
batasan.— fig.  Buhat  nga  maraut. 

Bruto,  ta.  adj.  Culangculang,  dao  culang 
sin  buot.— Visiohanon,  maraut  sin  bata- 
san.—;;/.  Mananap,  hayop.— En  bruto,  nt. 
adv.  Buguasan  pá. 

Bruza.  /.  Iscoba,  iparahid,  ipapahid  sa 
mga  caballo,  etc. 

BU 

Bu.  m.  fam.  Asuang,  polong  nga  iguinpa- 
pahadluc  sa  mga  cabataan.  Mira  que  vie- 
ne el  Bu.  Ocoy,  iito  ná  an  asuang. 

Buarillo.  m.  Buaro.  m.  Tamsi  nga  ma- 
daguit. 

Buba.  /.  Tabucao,  hubaghubag.—  pl.  Mga 
hubag  ó  mga  casam-dan  sa  hita,  sa  iroc 
ug  sa  liug,  cun  guican  sira  tungud  sin. 
pagbuhat  sin  maraut. 

Bubático,  ca.  adj.  Tabucáuon. 

Bubón,  m.  Hubag  nga  daco,  nga  may  na- 
na. Cahubagan. 

Buboso,  sa.  adj.  Tabucáuon.  Casam-da- 
non. 

Bucear,  a.  Mar.  Pagsalom,  pageadacup, 
pagíorop. 

Buceo*  nt.  vid.  Bucear. 

Bucle,  m.  Bohoc  nga  liniquin. 

Bucólica.  /.  fam.  Caran-on. 

Buche,  m.  Balonan,  babalonan.— fam.  So- 
roesoroc,  guinhaua.  Pedro  ha  llenado  bien 
el  buche.  Napool  caopay  si  Pedro. 

Buche,  m.  Nate  sin  hayop  nga  borrico. 
—Porción  de  líquido  que  cabe  en  la  bo- 
ca. Usa  caagocom. 

Buchete.  m.  In  nagpapalabtug  an  aping. 

Buega./.  Daplin. 

Buen.  adj.  Maopay.  Buen  año.  Maopay 
nga  tuig. 

Buenavoya.  /.  An  naalayon  ticang  sa 
buot  sin  caparagayong  sin  sacayán. 

Buenamente,     adv.    m.     Sin     masayon; 
masacayon  caopay. — Ticang  sa  buot. 
9 


m 


mx 


Buenaventura.  /.  Palad  nga  maopay.— 
Adivinación  supersticiosa  por  las  rayas  de 
las  manos.  Paghimalád. 

Bueno,  na.  adj.  Maopay. —  Útil  y  á  pro- 
pósito. Angay,  igo. — Sano,  Maopay,  ni» 
gopay. — Bueno  está,  expíes,  fam.  Sadang 
ná,  maopay  ná. 

Buey*  ///.  Todo  nga  baca. 

Búfalo,  la.  m.  y/.  Carabao. 

Bufar,  n.  Pusngac. 

Bufete,  m.  Suratan. 

Bufido,  m.  Pagpusngac,  pusngac. 

Bufo,  fa.  m.  y  /.  Gopong. 

Bufón,  na.  adj.  Madorogas. 

Bufonada.  /.  Dorogas.  Tiaotiao. 

Bufonearse,  r.  Pagdorogas.  Pagtiaotiao. 

Buharda.  /.  Panhungauan  dida  sa  mga 
atop. — An  dapit  sa  ibabao  san  alcoba.        ■ 

Buhardo,  ni.  Tamsi   nga  madaguit.  | 

Buhedera.  /.  Panhungauan. 

Buhedo.  m.  Calot. 

Buhonería./.  Tienda  nga  guindadaradara. 

Buhonero.  ;#.  Paratienda. 

Bulr.  a.  Paghamis;  pagpahamis. 

Buitre,  m.  Tamsi   nga  madaguit. 

Buitrón,  m.  Bobo. 

Bujeta.  /.  Cabán.  Cabáncabán 

Bujía,  f.  Candela  nga  busag  (an  taro).— 
Candelero. 

Bula./.  />/.— De  vivos.  Bula  sa  mga  buhi; 
cañan  mga  buhi. — De  difuntos.  Bula  sa 
mga  minatay;  cañan  mga  minatay. 

Bulto.  ;//.  Volumen  ó  tamaño  de  cualquie- 
ra cosa.  An  cadaco  sa  bisan  ano. — Tumor 
ó  hinchazón.  Hubag;  cahubagan. — Busto 
ó  imagen  de  escultura.  Ladauan  nga  ca- 
huy,  bato,  etc. — Fardo.  Bantál. 

Bulla.  /    Ngiras,  aringasa,  samoc. 

Bullaje.    ///.  Cangiras,  casamocan. 

Bullanga.  /  Cari  mocan,  casamocan. 

Bullanguero,  ra.  adj.  Masamoc,  maqui- 
quirimoc. — s.  Parasamoc,  pararimoc. 

Bullebulle,  com.  fig.  y  fam.  Matistis. 

Bullicio,  m.  Ngiras,  aringasa. — Carimo- 
can. — Gahub- 

Bulliciosamente,  adv.  m.  Ngiras  cao 
pay,  aringasa   caopay. — Rimoc  caopay. 

Bullicioso,  sa.  adj.  Mangiras,  maarin- 
gasa,  masamoc—  -Matistis. — Marimoc. — 
s.  Pararimoc,  parasamoc. — adj.   Mahiual. 

Bullir.  ;/.  Caladcad.  Alimbucad.  Bucal.— 
Hiboc,  hibochiboc. — a.  Pagquiua.  Pedro 
no  bullía  pié  ni  mano.  Si  Pedro  uaray 
pagquiquiua  san  iya  teel  sugad  man  an 
iya  camut.-— Copot  copot. 

Buque,  m.  Mar.  Lauas  san  sacayán. — 
Mar.  Sacayán  nga  daco  nga  quinumbisan. 

Burbuja./.  Bura,  boroboro. 


Burbujear.  //.  Pagbubura,  pagboroboró. 

Burdígano.  m.  An  anac  sin  caballo  ngan 
sin    borrica. 

Burdel.  adj.  Visiohanon,  maquimala-oay. 
— m.  Balay  nga  inooquian  sin  mga  baba- 
ye  nga  macasasala  contra  san  icaonum 
san  mga  sugo  sa  Dios.— Balay  ó  rugal  nga 
guinbubuhatan  sin  mga  escándalo  nga  sa- 
yud  caopay,  cay  mga  marimoc  sira.  Diri 
niyo  sira  pagsusugaran,  basi  diri  camo 
abutan  sin  mga  carat-an.  An  sala  nga 
malao-ay  paglilicayan,  basi  diri  camo  pai- 
uason    san    cahimay-an. 

Burdo,  da.  adj.  Bahol  ó  maraut  cún  dao 
género  ó  panapton. 

Bureo,  m.  Caliauan.   Pagdula. 

Burga.  /.  Borabud  sin  tubig  nga  mapaso. 

Buril,  m.  Tombuc,  itoromboc. 

Burilada.  /  Pagtomboc. 

Buriladura.  /  Pactomboc. 

Burilar,  a.  Pagtomboc 

Burla.  /.  Pagtamay,  pagyobit.  Pagyam-id. 
— Dorogas. — -Limbong,  paglimbong. 

Burlador,  ra.  adj.  Matamay,  mayobit.— 
Madorogas. — Malimbong — s.  Paratamay, 
parayobit. — Paralimbong. 

Burlar,  a-  Pagdorogas.  —Paglimbong.--;'. 
Pagtamay,  pagyobit.  Pagyam-id- 

Burlarse,  alegrándose  del  mal  de 
uno.  Hiocat,    hiota. 

Burlería.  /  vid.  Burla. 

Burlesco,  ca.  adj.  fam.  Madorogas,  gui- 
nopong. 

Burlita.  /  vid.  Burla. 

Burlón,  ña.  adj.  Maquidorogas—  s.  Para- 
tamay, parayobit. 

Buró.  ///.  Calot  nga  busagbusag. 

Buró.  ;;/.  Suratan,   susratan. 

Burra.  /  An  burro    nga  babayc. 

Burrada.  /  Cadaman  ó  damo  nga  mga 
hayop  nga  burro. — fig-  y  fam.  Caculang- 
culang. 

Burrajo,  m.  Tac  nga  uga  sin  mga  hayop. 

Burro,  m.  Hayop  nga  burro.— Sarayan  cún 
dao  sa  palagadi. — Sugal  ó  susgal  nga  si- 
nisiring  burro. 

Burujo,  m.  Baga  sapal  sin  mga  aceituna. 

Burujón,  m.  Hubag  sa  ulo. 

Busca.  /  Pagbiling. — Mont.  Mga  magba- 
ranua,  mamaranua;  parabanua. 

Buscada.  /  Pagbiling.  Pamiling. 

Buscador,  ra.  adj.  Maghihiling,  magto- 
toroy.  maghahanap. — s.  Parabiling,  parato- 
roy,  parahanap. 

Buscar,  a.  Pagbi.ing,  pagtoroy,  paghanap. 
Buscársela,  fam.  Pagpangita,  pagpacahuhi. 

Buscar  fuego  en  la  vecindacL  Pag- 
bugeat. 


BU 

Buscar    por    todas    partes.    Hagap, 

hangyap. 
Buscar  por  las  huellas  ó  rastro.  Hupul. 

Buscarruidos,  com.  fig.  y  fam.  Suqui- 
han,  maquisararion;  marimoc. 

Buscavidas,  com.  fig.  fam.  An  maosisa 
san  batasan  san  iba. —  fig.  y  fam.  ¡VTado- 
roto  sin  pagpangita  ó  pagpacabuhi. 

Buscón,  na.  adj.  vid-  Buscador.— Mani- 
nicas. 

Busilis,  m.fam.  Cacurian. — Dar  en  el  bu- 
silis.   Pacatigo    cun  hain  an  cacurian. 

Búsqueda.  /.    Pagbiling. 


BU 


87 


Busto.  m>  Ladauan  nga  uaray  buteon,  ua- 

ray  man  mga  teel. 
Butaca.  /  Lingcoran,  lingeoranan. 
Butiondo,  da.  adj.    Mangilad,   maquima- 

lau-ay. 
Buyo.   m.   Buyo,  mamón. 
Buz.  m.  Pagharoc. — Hacer  el  buz.//',  fig, 

y  fam.     Pagtahud,    baga  pagtahud. 
Buzo.  ni.  Cadop,  lorop,   salum. 
Buzón,  m.  Cale  á  araguian  san  mga  tubig. 

Loho    nga   paghohologan    san   mga   surat 

sa  correo. — Tapón.   Sarop. 


c 


c 


C.  Tercera  letra  y  segunda  de  las  conso- 
nantes del  abecedario  castellano.  Icatolo 
nga  letra  ug  icaduha  san  mga  consonante 
san  abecedario  nga  quinastila.  Su  nombre 
es  ce.  Ce  an  caluluasan  niya.  Seguida  in- 
mediatamente de  la  e  ó  la  /,  suena  como 
la  zeda.  Cún  may  sonud  nga  e  cún  i  bá, 
mayomo  an  caluluasan  sugad  san  z  zeda. 
Cena,  cifra.  (En  visaya,  pangiclup,  caisi- 
pan).  En  cualquiera  otro  caso  tiene  so- 
nido fuerte,  como  la  ka.  Sa  iba  nga  mga 
caso  matig-a  an  caluluasan,  sugad  san  ka. 
Cama,  cabeza,  cola,  cuneta,  clavo,  clima, 
cristal,  conflicto.  (En  visaya,  higdáan,  ulo, 
icug,  hubang,  raysang,  banua,  salaming, 
cacurian). 
C.  Letra  numeral  que  tiene  el  valor  de 
ciento.  Letra  nga  numeral  nga  usa  ca 
gatus  an  cabalihan. — Cuando  se  la  ponía 
una  línea  encima,  valia  cien  mil.  Sadto 
anay  cún  binabadlisan  sa  ibabao  dapit, 
mausa  ca  gatus  ca  coyut  an  cabalihan 
niya. — Repetida,  combinada  con  otras  le- 
tras y  vuelta  al  revés,  representa  diferen- 
tes valores,  v.  gr.  CC,  doscientos;  XC, 
noventa;  CIC,  mil;  1C,  quinientos.  Cún 
pagduduhaon,  ngan  cún  igoopud  sin  lain 
nga  mga  letra  ug  suhion  siya,  magea- 
calainlain  an  cabalihan,  v.  gr.  CC,  duha 
ca  gatus;  XC,  casiaman,  CIC,  yocut,  JC,  lima 
ca  gatus. 

CA 

¡Ca!  inter j.  fam.   ¡Bá! 

Cabal,  adj.  Sungcad,  igo. — An   tungud  sa 

tag-sa. — fig.  Turnan. — adv.  m.    Sin    mata- 

dung,  matuod. 
Cabalgada.  /.  Mga  soldado  ó   mga    tauo 

nga  nangangaballo. 


CA 


Cabalgador,  m.  An  mangangaballo  ó  nan- 

ngangaballo. 
Cabalgadura.  /.  Hayop  nga    pannganga- 

balloan. 
Cabalgar,  n.  Pagsacay  sin  caballo. — a.  Pan- 
ngaballo. 

Cabalgata.  /.  Mga  tauo  nga  mannganga- 
ballo,   panngaballo. 

Cabalmente,  adv.  m.  Sin  turnan,  matuod. 
—Igo  gud. 

Caballa.  /.  Isda  nga   agumaa. 

Caballear,  n.  fam.  Panngaballo  sin  agsub. 

Caballería.  /.  Hayop  nga  caballo,  mulo, 
etc. 

Caballeriza.  /  Camalig  ó  pasluran  san 
inga  caballo,  mulo,  etc. — Cadam-an  san 
mga  caballo  dida  sa  pasluran. — Mga  tauo 
nga  nagmamagno. 

Caballerizo.  ;//.  Bantay  ug  paramangno 
san  camalig  ó  pasluran,  ug  sugad  man  san 
mga  tauo  nga  iya  mga  sacop. — Caballerizo 
de  campo,  ó  del  rey.  An  tauo  nga  sacop  sa 
palacio  ngan  iya  man  catungdanan  an  pan- 
ngaballo sa  uala  san  carruaje  san  hadi. — 
Caballerizo  mayor  ¿leí  rey.  Usa  san  mga 
ponoan  sa  palacio  nga  may  catungdanan 
sin  pagmangno  san  mga  caballo  san  hadi, 
san  mga  panganiban  ug  iba  pá. — Primer 
caballerizo  del  rey.  An  sonud  san  sinisi- 
ring  nga  caballerizo  mayor,  ug  cún  maua- 
ray  ini  dida,  siya  an  masaliuan  sin  pag- 
mangno san  mga  caballo,  etc.  san  hadi. 

Caballero,  ra.  adj.  Mangangaballo.— m. 
Tauo  nga  guican  sa  mahal  nga  guinicanan. 
— Tauo  nga  buotan  ug  maopay  an  pama- 
tasan. 

Caballerosidad.  /.  Pagcabuotan  ó  pagea- 
maopay  sin  gaui.  Pagcamahal. 


88  CA 

Caballeroso,  sa.  adj.  Mahal,  buotan;  ca- 
ñan mahal  ó  buotan   nga  tauo. 
Caballete,    m.   Guti    nga    caballo.— Suga- 
bong. — Bongabong. — Bongabongan. — Cal- 
cagan. 
Caballo,  m.  Hayop  nga  caballo. 
Cabán.  m.   Baquiran. — Lleno    ó     medido. 
Baquid,  aniga. 

Cabana.  /  Lagcao,    payag. 

Cabeceamiento,  m.  Pagquiuaquiua  sa  ulo, 
vid.  Cabecear. 

Cabecear,  n.  Pagquiuaquiua  sa  ulo,  pag- 
lingi,  paglingi  lingi. — Pagpirao  —  Tuadtuad. 
— Tuastuas,   tuas. 

Cabeceo,  m.  vid.  Cabecear. 

Cabecera.  /.  Parte  superior  ó  principal  de 
'un  sitio  en  que  se  juntan  varias  personas, 
y  en  donde  se  sientan.  Pinacaolo. — De  la 
mesa.  Sugbung. — De  la  cama.  — Haolo. — 
Bongto  nga  inooquian  san  labao  nga  .  po- 
noan  sin  usa  nga  Provincia  cún  Distrito 
bá. 

Cabeciancho,  cha.  adj.  Haglapad  an  oló. 

Cabecilla,  com.  fig.  y  fam.  Tauo  nga  cu- 
langculang  ó  maraut  an  iya  batasan.— m. 
Ponoan  sin  mga  tulisan  ó  mga  maraut  nga 
mga  tauo. — Dinhi  sa  Samar  sinisiring  ca- 
becilla an  poroponan  san  mga  cabataan  ug 
san  mga  nagbubuhat. 

Cabellera./.  Bohoc  nga  hahba  sa  oló, 
pongos. — Casirac  san  tisoc  (nga  bitoon). 

Cabellera  postiza.  Talabho.  Bangloy. 

Cabello,  m.  Bohoc. 

Cabello  suelto.  Lugay. 
Cabelludo,  da.  adj.  Bohocan. 
Cabelludo,  m.  Bohoc  nga  guti. 
Caber.     Sadang.     Tocarle    á    uno    alguna 

cosa.  Tama.  Todo  cabe.  f.  fig.    Mahihimo. 
Cabestrar,  a.  Pagdacop    ó  pagbalong  san 

mga  hayop  nga  layao. 
Cabestrear,    n.   Pagsonud    an  hayop  san 

nagtutug-uay  sa  iya. 
Cabestrería.  /.  Lugar  nga  guinbubuhatan 

sin  mga  pisi,  mga  higot  sin  mga  hayop,  etc. 
Cabestrero,    m.    Parahimo   sin  mga  pisi  ó 

niga    higot. — Parabaliguia    sin    mga  pisi    ó 

mga  higot. 
Cabestrillo.  ;*.  Sinasaclayan.— Cadena  de 

oro,  plata,  etc.  colgada  al  cuello.  Isinasal- 

ong. 

Cabestro.  Higot. 

Cabeza.  /.  Oló.— Olóoló  sin  raysag.— Po- 
noan, pangulo. — Cabeza  de  barangay.  Guin- 

haopan. 
Cabezada.  /.  Golpe  que  se  da  con  la  ca- 
beza. Pagsonggo,  pagpantuc  Golpe  que  se 
recibe  en  la  cabeza,  chocando  con  un  cuerpo 
duro.  Hipantuc  —  Pagtuad  tuad  an  sacayán. 


CA 

— Dar  cabezada./;-.  Pagdoco  an  oló.— Dar 
cabezadas.  //-.  fam.  Pagpirao. — Higot,  ba- 
chud. 
Cabezal,  m.  Olonan,  tandayan. 
Cabezazo,  m.   Pagsonggo,  pagpantuc. 
Cabezo.  ///.  Pungcay  ó  casalpongan  sin  bu- 
quid. — Buquidbuquid. 
Cabezón,  na.  adj.  fam.  Daco  an    oló.— 
Matig-a  an  oló.— m.  Padrón  ó  listahan  san 
mga  namumuhis  ug  san  mga  buhis  nira. — 
Bangot,    bachud. — Cabezón    de   camisa   y 
abertura  de   cualquier    ropaje   para   poder 
sacar  la  cabeza.  Tuhang. 
Cabezorro,  m.  fam.  Daco  caopay  nga  oló. 
Cabezota,  com.  fam.  Daco  nga  oló.— fig. 

y  fam.  Matiga  nga  oló. 
Cabezudo,  da.  adj.  Daco  nga  caoló.— fig. 

y  fam.  Matig-a  nga  oló. 
Cabezuela./.  Oló  nga  guti.—  Himono-an 

san   bucad. 
Cabida.  /  Cadac-an;  daco  an  solud,   guti 
an  solud.  Dácu  an  luran,  guti  an  luran  cún 
dao  sacayan. — Tener  cabida  ó  valimiento. 
fr.  fig.  Gahúm. 

Cabildo,  m.  Capadian  sa  catedral.— Cada- 
toan  san  bongto.— Junta  nira,  ug  an  lugar 
nga  pinapagtitiroc  sa  ira. — Paghorohorogpo 
ó  pagcarocayanan  hionong  sin  pagpili  sin 
ponoan,  etc. 
Cabimiento,  ///.  vid.  Cabida. 
Cabizbajo,  ja.  adj.  Sacmoro.  Hongohong. 
Cable,  m.  Mar.  Pisi  nga  daco. 
Cabo.  m.  Catapusan  sa  bisan  ano. — Cabo  de 
candela.  Opus. — Cabo  ó  punía  del  tabaco. 
Subía.-  -Cabo  ó  mango.  Polo. — Monte  ó  pe- 
dazo de  tierra  elevado  que  entra  en  el  mar. 
Rauis,  carauisan. — Cabo  ó  fin.  Catapusan. 
— Mar.  Mga  pisi. — Ponoan;  paramangno.— 
Al  cabo  del  mundo.  Sa  bisan  diin  san  ca- 
libutan. — Dar  cabo  á  una  cosa.//'.  Pacao- 
bus,  pacabungeag.— De  cabo  á  cabo,  de 
cabo  á  rabo.  tn.  adv.  fam.  Tican  sa  tini- 
ticangan  tubtub  sa  catapusan. — Estar  al  ca- 
bo de  una  cosa,  ó  muy  al  cabo.  fr.  fig. 
An  casayud  sin  bisan  ano.  Estar  uno  al  cabo, 
ó  muy  al  cabo.  fr.  fig.  Haragumatay  na. 
Hasta  el  cabo  del  mundo,  loe.  fam.  Sa 
bisan  diin  san  calibutan. — Llevar  á  cabo, 
ó  al  cabo  una  cosa.  fr.  Pagtuman,  pag- 
human. 
Cabra.  /  Canding. 

Cabrería.  /  Sinisiring  an  balay  cún  dida 
iguinbabaliguia  an  gatas  san  canding. — 
Pasluran  san  mga  canding. — Cacandingan. 
Cabreriza.  /  Pasluran  san  mga  canding. 
Balay  san  bantay  san  mga  canding,  nga 
harani  san  pasluran. 
Cabrerizo,  m.  vid.  Cabrero. 


CA 

Cabrero,  ra.    m.    y  /.    Bantay    sin  mga 

canding. 
Cabrestante.  ;//.  id.    Birican,  liquisan  nga 

cahuy  cún   puthao  bá. 
Cabria.  /.    id.    Salar ac  nga  gamit  sa  pag- 

tindog  sin  toladoc,    harigue,   etc. 
Cabrilla.  /.     Canding   nga  guti.— Isda  sa 

dagat  sa  España.— Sarayan  sin  cahuy  basi 

masayon  paglagadion  cún  pagdaldagon  bá; 

ini  nga  sarayan  may  tolo  nga  baga  inga  teel 

niya. — pl.  Án    mga    bitoon  nga  sinisiring 

balatic. 
Cabrillear,  n.    Mar.    Sinisiring  in  maba- 

lodbalud  ug  nabubusag  an  dagat. 
Cabrilleo,  m.  Mar.  Pagbalodbalod  ug  pag- 

bubusag    an  dagat. 
Cabrina.  /  Anit  sin    canding. 
Cabrío.  m.    Canding  nga    lalaqui. 
Cabriola,  f.  Logso,  lorologso. 
Cabriolar,  n.    Paglogso,  paglorologso. 
Cabriolear,  u.   Paglogso,  paglorologso. 
Cabrita.  /.  Nate  nga  babaye  sin  canding. 
Cabritero,  ra.  m.    y  /    Parabaliguia  sin 

mga  canding  nga  natc. 
Cabritilla.  /  Anit  nga  inaboban  sin  natc 

nga   canding,    carnero,  etc. 
Cabrito,  m.   Nate  nga  lalaqui  sin  canding. 
Cabrón,  m.   Canding  nga  lalaqui  nga  dacó 

ná.   Sinisiring   man    an  asaua  nga   lalaqui 

nga  nagtogot  sa    iya    asaua   sin  pagpaca- 

sala   sin  laen    nga   lalaqui. 
Cabruno,    na.    adj.    An   tungud  ó  cañan 

canding. 
Caca.  f.  fam.  Tac.  —fig-   y  fam.  Carat-an 
Cacahual,  m.  Cacaóan. 
Cacao,  m.   An  cahuy  ug  bonga  san  cacao. 
Cacaotal,    m.  Cacaóan. 
Cacareador,   ra.  adj.  Manuc  nga  nagpu- 

putac. 
Cacarear,  n.   Pagcutac,  pagputac— a.  fig. 

y  fam.  Pagyacan  sig    oraora  ná    hionong 

sin  iya   mga   buhat. 
Cacareo,  m.  vid.     Cacarear.    Pagcacutac- 

cutac. 
Cacear,  a.  Pagocay  sa  bisan  ano  sin  cabo. 
Cacera.  /.    Cale,    araguian   sin    tubig. 
Cacería.  /  Pamanua.    Pamusil. 
Cacique,   m.    Ponoan. 
Caco.  /;/.  fig.     Macauat. 
Caco.    m.  fam.   Mátalo,    mahadlocon. 
Cacha.    /    Polo  nga   binucabuca  san  la- 
baja,   etc. 
Cachada.  /.     Pacaigo  sa   casing  sa  igea- 

sicasing. 
Cachamarín.  m.     Sacayán  nga    guti  nga 

duduha  an   toladoc. 
Cachar,    a.  Pagpinitpinit,    pagtiac— Pag- 

lagadi    nga    pagtunga   lá,  pagbuca. 


CA  89 

Cacharrería,  f.  Tenda,  tendahan  sin  mga 
pinggan,   coron,  daba.   etc. 

Cacharrero,  ra.  m.  y  f  Parabaliguia 
sin    mga  pinggan,   coron,  etc. 

Cacharro,  m.  Sinisiring  an  sugad  sin  ti- 
loron,  coron,  daba,  etc.— Tipie  sin  tilo- 
ron,    etc. 

Cachaza.  /.  fam.  Cahinayhinay,  pagcahi 
nayhinay. 

Cachazudo,  da.  adj.  Mahinayhinay. 

Cachera.  /.   Panapton   nga   bahol. 

Cachete,   m.  Carrillo  de    la  cara.   Aping. 

Cachete.  Golpe.  Sontoc. 

Cachetero,    m.  Panganiban,    iborono. 

Cachetina.  /.   Pagsorosontoc. 

Cachetudo,  da.  adj.  Tauo  nga  daco  an 
aping   niya. 

Cachicán,  m.  An  tinataporan  ó  ponoan 
san  mga  magburuhat  sa  tuna. — adj.  fig- 
y  fam.  Batid,  malimbong. 

Cachicuerno,  na.  adj.  An  cuchillo  ó  sal- 
salon  nga  sungay  an  polo. 

Cachifollar,  a.  fam.   Pagpacaato. 

Cachi gordete,  ta.  adj.  fam.  Tauo  nga 
h  abobo  ug  matamboc. 

Cachigordo,  da.  adj.  fam.  Tauo  nga 
habobo  ug  matamboc.  / 

Cachillada.  /.  Paganac  sin  mananap  sin 
damo  nga  mga  anac. 

Cachiporra.  /.  Sungcud  ó  bambo  nga 
may  oloolo  sa  luyo  nga  catapusan. 

Cachiporrazo,  m.  Pagdabal  ó  pagbalbag 
sin  sungeod  ó  bambo,  etc. 

Cachivache,  m.  Despect.  Tipie  sin  ping- 
gan, tadiao,  tiloron,  etc. — Pinggan,  tadiao, 
tiloron,  coron  ug  iba  pá  nga  mga  gara- 
mi  ton  nga  sugad. 

Cacho.  ;//.  Tipie—  Pinit. 

Cachón,  m.  pl.  Boboongan. — Auas  sin 
tubig. 

Cachondo,  da.  adj.  Hilaslas. 

Cachorillo.  m.  Tio  sin  ayam,  natc  sin 
león. — Pusil  nga  guti. 

Cachorro,  rra.  fio  sin  ayam,  lobo  etc. 
Nate  sin  león,  etc. — pl.  Catío-an.  Canati- 
han. 

Cachucha.  /.  Sayao.— Baga  calo,  tagolo. 

Cada.  adj.  Tag-sa,  tag-satag-sa.  Un  do- 
blón á  cada  criado.  Tagan  sin  pisos  an 
tag-sa  tag-sa  nga  sacop. — El  pan  nuestro 
de  cada  día.  An  canon  namon  sa  iqid- 
naailao—Cada  //«  meses.  Sa  tag-tolo  ca- 
bulan. —  Cada  uno.  An  tag-sa- — Cada  cual. 
An  tag-sa  tag-sa. 

Cadalecho,  m.  Higdaan.  > 

Cadalso,  m.  Bitayan. 

Cadáver,  m.  Patay.  Minatay, 


90 


CA 


Cadavérico,  ca.  adj.  Duason  nga  sugad 
sin  minátay. 

Cadejo,  m.  An  bohoc  nga  nagogomon. 
Basing  nga  igagama,  etc. 

Cadena,  /.  Talicaran. — Rungbay  sin  mga 
preso. — -fig.  Cadena  ó  continuación  de  su- 
cesos. Pagcasonud  sonud  sin  mga  pag- 
caagui. — Cadena  de  oro,  etc.  Paquisap. 
Arq.  Enlace  ó  trabazón  de  maderos.  Pag- 
sumpay,  pagsorosumpay.  —fr.  Cadena  ó 
pena  grave.  Castigo  nga  daco. 

Cadencia,  f.  Pagcarangay,  pageaoroyon. 
Pagcasonudsonud. 

Cadencioso,  sa.  adj.  Aarangay,  oroyon. 

Cadeneta.  /.  Quinarocaoid. 

Cadenilla.  /.  Carocadena. 

Cadente,  adj.  Ticapupucan,  icahoholog, 
ticagugabá. 

Cadera.  /.  Payud. 

Cadete,  m.  Tauo  nga  nagaaram  sa  pag- 
casoldado  dida  sin  colegio  nga  militar. 

Cadí.  ;;/.  Hocom  sa  mga  moros. 

Cadoso.  .m.  Hilad-man  sin  salug  ug  ca- 
linauan. 

Caducamente,  adv.  m.  Sin  luya.  Malu- 
ya  caopa>'. 

Caducar,  a.  Pagluya. — Pagbaya,  cay  diri 
ná  nagagamit. 

Caducidad.  /'.  Pagcatiguran.-—  Pagcadali 
mapapara. 

Caduco,  ca.  adj.  Tigurang  ná  caopay.— - 
Madali  maobus  ó  matapus,  madali  mapa- 
para  ó   mapopoo. 

Caduquez.  f.  Pagcatigurang. 

Caedizo,  za.  adj.  Masayon  maholog.  Ma- 
sayon  mapucan.  Masayon  maparic.  Masa- 
yon  hologon,  pucanon  ó  paricon. 

Caedura.  /.    Sánot,   hiningotos. 

Caer.  n.  y  r.  Holog.  Pucan.  Paric. — Caer 
la  fruta  de  los  árboles.  Purac. — Caer  las 
hojas  de  los  árboles.  Data,  tarag,  hurag. 
Caer  de  espaldas.  Huyang. — Caer  ó  tocar 
á  alguno  un  empleo,  carga  ó  suerte.  Ta- 
ma.— Caerse  los  dientes  al  niño.  Ngiho. 
Al  adulto  ó  anciano.  Solam. — Kl  pelo. 
Dogon.  Caer  en  el  garlito.  Sacban.  Caer 
ó  deslizarse  de  la  embarcación  al  mar. 
Palin. 

Café.  m.  Capé.  An  bonga  san  capé. — Ten- 
dahan  sin  capé. 

Cafetal,  m.  Cacapihan,  tuna  nga  tinan-man 
sin  linaso  capé. 

Cafetera.  Lasoan  sin  capé. — Ipisan  san 
capé.  fr.   fam,  Cahubog. 

Cafetero.  ///.   Parabaliguia  sin  capé. 

Cafeto,  m.  Cahuy  nga  capé. 

Cáfila.  /.  fam.  Cadam-an  ó  damo  nga  mga 
tauo  cún  iba  pá  nga   nagsosorosnud. 


CA 

Cafre,  s.  Taga  África  dapit  sa  cabo  sa 
Buena  Esperanza,  —fig.  adj.  Mabangis. — 
Culang  sin  hibaro. 

Cagaaceite,  m.  Tamsi  (nga  baga  lana  an 
|     iti   niya). 

'•   Cagachín,  m.  Namoc  nga  guti. 
I   Cagada.  /.  De  animales.  Tae. — De    aves. 
¡     ít¡ •  — fig-  Sayop,  pagsala. — De  niños.  Iguit. 
i     —De  ratón,  culebra,  etc.  Iti. 

Cagadero,  ni.   Calibangan,  oroan. 
■    CagafierrO.  m.  Tae  sin  puthao. 
\   Cagajón,  m.  Tac  sin  hayop  ó    mananap. 

Cagalera.  /.  fam.  Calibangan,  bugri,  bu- 


gris,  bugrit. 
Cagar,    a.    Pagoro,    libang.- 


vos     niños. 
Iguit. —  Pag   iti. 
Cagarrofa.  m.  Namoc  nga  guti. 
Cagarruta.  /.  Tae  sin   canding,    carnero, 

etc. 
Cagatorio,  m.  Calibangan,  oroan. 
Cagón,    na.    adj.    Maoro  ó  malibang  sin 

agsub.  Bugrit.  —fig.  y  fam.  Matalao. 
Caída./.  Pagcapucan;  caholog,  pageaholog. 
— Caída  ó  declive  de  una    cuesta.    Baqui 
|     lid.— fig.    An    sala    ni   Adán  ug  san  mga 
i      ángeles  nga  maraut  — Caída  de  ojos.  Pag- 
¡      piong  san  mata. — A   la  caída  de  la  tarde. 
•      ni.    adv.    San  ó    in     colopay     ná. — A    la 
I     del  Sol.  An  pagtonod  san  adlao. 
1    Caído,  da.  adj.   Maluya,   maluyahon. 
¡    Caimán.  ;//.  Buaya. — Río,  estero,   laguna, 
!      etc.,  donde  hay  caimanes.    Buahayon   nga 

salug,  capa,  danao,  etc. 
¡    Caimiento,  m.  Caluya,  pagealuya.   Cama- 
luya,  camaluyahon,    pageamaluya,    pagea- 
maluyahon. 
Caja./.   Cabán.—  Caja  ó  ataúd.  Longon. 
,    Cajel.  adj.  An  bonga  ug  cahuy  nga  cajel. 
:    Cajero,  m.   Parahimo  sin  mga  cabán.-  An 
tauo  nga  tinatapuran  sin   pacaruát  san  sa- 
lapi  ug  sin  pagbayad    man. 
■    Cajetilla,  f.  Potos  sin  mga  sigarillos  nga 
i      papel. 
¡    Cajista,  com.  Paratuhay  sa  mga  letra  dida 

sa  imprenta. 
:    Cajón,    ni.    Cabán    nga  daco. — De  mesa, 
1      etc.   Honos. 

:  Cajonera.  /  Mga  honos. 
i  Cajonería.  /  Mga  honos. 

\    Cajuela.  /.  Cabán    nga   guti- 

i    Cal.  /    Apog. — viva.   Buhi    nga     apog. — 

muerta.  Patay  nga  apog. — De  cal  y  canto. 
\  í'vpr.  fig.  y  fam.  Cota,  marig-on  dao 
\      cota. 

¡   Cala.  /.    Pagtirostiros,    paglapadlapad    sin 
¡      sandía,  etc. — Cala  ó  especie  de  mecha  de 

jabón,  aceite  y  sal,  ó  de  otros  ingredien- 
!      tes,   que   se  aplica  en  lugar  de  ayuda  para 


Ca 

exonerar  el  vientre.    Calilla. —  Pagloho    sin    \ 

cota  basi  sábuton  an   cadacmolan    nga  cún    ■ 
.  ano  an  iguincota. 
Cala.  /.    Casuguran  nga  guti. 
Calabacino,    ni.  Tabayag. 
Calabaza./-  Calabaza.— Larga  y  blanca. 

Opo. — Silvestre.  Tabayag. 
Calabazar,  m.  Tanamanam,  tanaman  sin 

mga  calabaza. 
Calabobos,  ni.  fam.  Tari  ti. 
Calabocero.    m.     Bantay    sa   mga    preso 

aadto  sa  calaboso. 
Calabozaje  ///.  Hinangtang. 
Calabozo,    m.    id.    Pandogan,    bilangoan. 

Cota. 
Calabrote,  m.  Mar.  Pisi  nga  diri  daco  cao- 

pay. 
Calada.  /.  Tohum. — Paglupad   sin  dagtnit 

an  tamsi   nga  madaguit.-— Dar  una  calada. 

fr.  fig.  fam.  Cún  guiniis-gan  an  usa. 
Calado.  ///■    Pag    borda    sin    panapton— - 

Mar.  Lotop. 
Calafate.  ///.   Panday  nga  nagbubuhat  cún 

may  guinhihimo    nga    sacayán  — Parabuli. 
Calafateador.  >u.  vid.  Calafate. 
Calafatear,  a.  Pagbuli,  pagsilsil. 

Calafateo,  m.  Pagbuli,  pagsilsil;  pageabuü, 
pagcasilsil. 

Calafate  ría.  /.  vid.  Calafateo. 

Calaje,  ni.   Monos. 

Calaluz.  ni.  Saca  van  sa  India  nga  Orien- 
tal. 

Calamar,  ///.  Cugueta:  pequeño  aún;  ta- 
ma á. 

Calambre,  ni.   Banlmd.  Quimay. 

Calamidad.  /  Cacurian. 

Calamite.  /.'  Pacía. 

Calamitosamente,  adv.  m.  Sin  curi;  ma- 
curi  caopay. 

Calamitoso,  sa.  adj.  Macuri. 

Cálamo.  ni.  Toronggon. — Cauayan. — 
Pluma. 

Calamocano,  na.  adj.  fam.  Huboghu- 
bog.— Maluya  ná  cún  dao  tigurang. 

Cálamo  cúrrente,  loe.  adv.  lat.  fig.  Sin 
dagmi,  sin  uaray  panginano  caopay. 

Calandrajo,  m.  fam.  Bado,  etc.  nga  na- 
guisi. — Dugnit. 

Calar,  a.  Honop.  Homud.  Tohom.— Pene- 
trar ó  atravesar  un  instrumento,  como  es- 
pada, barrena,  etc.,  otro  cuerpo  de  una 
parte  á  otra.  Tahus,  lahus. — n.  Mar.  Su- 
mergir el  buque  una  parte  del  casco  en 
el  agua.  Lotop. — r.  Holos. 

Calavera.  /.  Olo  sin  minatáy.— m.  fig, 
Culangculang. 

Calaverada.  /.  fam.  Buhat  sin  tauo  nga 
culangculang;  pagsayop,  pagsala. 


ÓA 


Ú\ 


Calaverear.  71.  fam.  Pagbuangbuang,  pag- 

sal  ásala. 

Calcañar,  m.  Ticud. 
Calcaflo.  m.  Ticud. 
Calcar,  a.  Pagsósó. 
Calcáreo,  rea.  adj.  Apogon. 
Calce.  ///.  Puthao  nga  malidong    sa    mga 
rueda  san     mga     carruaje,    etc. — Calce    ó 
cuña.    Sisip. 

Calcinación.  /.  Pagpaapog. 
Calcinable.   adj.    Sadang    pagpaapogon. 
Calcinar,  a.   Pagpaapog. 
Calculable,  adj.   Sadang  hunahunaon,  sa- 
dang isipon. 
Calculación.    /.  Pahunahuna,    pagisip. 
Calculador,   ra.     adj.     Mahunahuna.— s. 

Paraisipisip. 
Calcular,   a.   Paghunahuna,    pagisip. 
Cálculo,   m.    Paghunahuna,   pagisip,   pag- 

tuhay. 
Calda.  /.  Pagpapaso.  Pagbaga.— pl.   Pari- 

gosan   sin  mga    tubig  nga   mapaso. — Dar 

calda,    ó  una   calda    á   uno.  fr.  fig.  y  fam. 

Pagsagda  sa  iya   basi  magbuhat  sin  bisan 

ano. 
Caldear,    a.  Pagpaso    sin   maopay.  Paca- 
paso. — Pagpabaga  san    puthao,    etc. 
Caldeo,  m.    Pagpapaso.    Pacapaso. 
Caldera.  /.   Baóng. 

Calderada.  /'.    Usa    ca    pono  -san  baóng. 
Calderería.  /   Tendahan  sin    mga  baóng. 

etc. 
Calderero,   m.  Parahimo    sin  mga  baóng, 

etc. 
Caldereta.  /.  Baóng  nga  guti. — Sudlanan 

sin   bendita  nga  tubig.     Guinisa  nga  may 

nate  sin  canding,  panacot,  etc. 
'Calderilla.  /.  Sudlanan    sin  bendita    nga 

tubig.— Mga    cuarta,    ug    bisan    ano  nga 

salapi  nga  tumbaga. 
Caldero,    m.    id.    Toonan    ó     daba    nga 

puthao,  etc. 
Calderón,  m.  Baóng  nga  daco. 
Caldo,  m.  Sabao. 
Caldoso,  sa.  adj.  Sabáoan. 
!   Calducho,  m.  Sabao  nga  culang  sin  rasa 
I   Calefacción.  /.  Pagpaso.  Pagcapaso. 
Calendario,  m.  id.  Irisipan. 
Calentador,  ra.  adj.  Macapaso. 
Calentamiento,  m.  Pagpaso;  Pagcapaso. 
Calentar,  a.  Pagpaso. — Agua,    café,  etc. 

Paglaso.-— Pagdangdang.— r.  Dangdang. 
Calentura./.  Hiranat.       * 
Calenturiento,  ta.  adj.  Hinihiran-tan. 
Calenturón.  m.  Daco  nga  hiranat. 
Calenturoso,  sa.  adj.  Hinihiran  tan. 
I   Calepino.  m.  fig.  Diccionario  nga  liimttn. 


92 


CA 


Calera.  /.   An  quinucuhaan  sin    bato  nga 

apogon.— -Calero. 
Calera.  /.  Sacayán  sin  mga  mananagat. 
Calero,  ///.  id.  Sitio  donde  se  hace  la 
cal  al  aire  libre.  Calero.  —Sitio  donde  se 
ha  lucho  cal  al  aire  libre.  Guincalerohan. 
—Quemar  la  piedra.  Pagcalero. — An  pa- 
racuha  san  b^to  nga  apogon  ug  nagea- 
calero. 

Calesa.  /  Carruaje  nga  duduha  lá  an 
mga    rueda. 

Caletre,    m.  fam.    Hunahuna,  hibaro. 

Calibrar,  a.  Pagsocol  san  cadaco  sin 
ponglo  cún  an  cahiluag  san  ganggang 
san    pusil   cún    luthang  bá. 

Calibre,  m.  Cahiluag  san  pusil  cún  lut- 
hang bá.--An  cadaco  san  ponglo. — Ser  de 
buen  calibre  una  cosa.  Maopay.  Ser  de 
mal  calibre  una  cosa.  Maraut. 

Calidad./.  Quinaiya.  Pagcaquinaiya.-Cab- 
tang. —  Pagcamahal  ó  camahalan  tungud 
cay  guican  sa  mahal  nga  dugo. — Caiya. — 
An  turumanon  nga  sinasabi  sa  mga  trato. 
A  calidad  de  que.  m.  adv.  Basi.  Con  la 
condición  de  que  has  de  pagarme  mañana. 
Basi  magbayad  ca  sa  acón  búas. — Cundi. 
Con  la  condición  de  que  me  pagarás  ma- 
ñana. Cundi  magbabayad  ca  sa  acón  búas. 

Cálido,  da.  aij.    Mapaso.  Macacapaso. 

Caliente,  adj.  Mapaso.— Agua  caliente. 
Linaso. 

Calificable,  adj.  Sadang  asoyon  ó  huna- 
hunaon. 

Calificación.  /.     Pagasoy.  Casayoran. 

Calificado,  da.  adj.  An  maygahúm,  ma- 
hal nga  tauo.— Casayoran. 

Calificar,  a.  Pagasoy,   pagpasabut. 

Calificativo,  va.  adj.  Pagaasoy. 

Calígine./.  Borong.  Casiruman. 

Caliginoso,  sa.  adj.  Mas;rum. 

Calina.  /.   Borong,  alisngao. 

Calinoso,  sa.  adj.  Borongon. 

Cáliz,  w.  Calis  nga  salapi  ó  bulauan  nga 
guinagamit  san  mga  Padre  nga  nagmimisa. 
Bot.   Panit    san    bucad. 

Calizo,    za.   adj.     Apogon. 

Calma.   /     Linao.— Hurao.— fig.    Iban.— 

fig.  Mingao,  murayao.— fig.  y  fam.  Ca- 
hinayhinay.— En  calma,  m.  ad.  Malinao 
an    dagat. 

Calmante,  p.   a.     Macacaiban. 

Calmar,  a.  Pagiban.  Pacaiban.— r.  Pag- 
hinayhinay. — Linao.     Hurao. 

Calmoso,   sa.   adj.   Malinao.  Mahurao.-- 

fam.    Mahinayhinay    nga     tauo,   mahubia. 

Calofriarse,   r.   Horomohom. 

Calofrío,  m.  Horomohom. 


CA 

¡   Calor,  m.   Paso.    Capaso,   pageapaso.    Ca- 
¡     mapaso,  pageamapaso. 
Caloroso,  sa.  adj.  Mapaso. 
Calosfriarse,  r.   Horomohom. 
Calosfrío,  m.  Horomohom. 
Calumnia.  /    Pagbutangbutang    sin    sala. 

Pagcabutangbutang  sin  sala. 
Calumniador,  ra.  adj.   Mabutangbutang 

sin  sala. — r.  Parabutangbutang  sin  sala. 
Calumniar,   a.  Pagbutangbutang  sin  sala. 
Calumnioso,  sa.  adj.  Pagbutangi  sin  sala. 
Caluroso,    sa.  adj.  Mapaso. 
Calva./.   Opao.    Dangas. 
Calvario,  m.  Via  crucis. — Buquid  ó   lugar 
!      mga  guindup  han  can  Jesucristo    sa  Cruz. 
Calvatrueno,  m.  Opao  na. 
Calvez.  /.   Caopao,   cauaráy  ná  bohoc    sa 

oló. 
Calvicie.  /  vid.  Calvez. 
Calvo,  va.  adj.  Opao. — Dangas,  dangason. 
Calza.  /  Cuña.  Sisip. — Viste    nga    naca- 
catahub  san  púa  ug  bitiis. — Medias. — Calza 
ó  talego  lleno  de  arena    con    que  se  dan 
golpes    á    alguno    para  maltratarle  ó  ma- 
tarle. Biol  biol  ó  sopot  nga  daco  nga  pi- 
nopono    sin    baras    ngan  ihinahampac  an 
tauo  sa  pagdarahug  sa  iya  cún  sa  pagpa- 
tay  bá  sa    iva. — Kn     calzas    bermejas,    ó 
prietas,    expr.    fig,  y  fam.  En    aprieto  ó 
apuro.    Quinucurian.  —  Tomar      calzas    de 
Villadiego,    fr.  fig.  y  fam.    Pagtois,  pag- 
tanan,  pagpalaguio. 
Calzada.  /  Dalan.   Lunang. 
|    Calzadera.  /  Higot  sin  sapin  nga  albar- 
ca. 
Calzado.    ;;/.    An     sapin    ug  iba    pá  nga 

sugad  sugad  sin  sapin,  ug  mga    medias. 
Calzadura.  /  Pagsapin. 
Calzar,  a.    Pagsagin.    Pagmedias,^Calzar 

ó  poner  cuña.  Pagsisip. 
Calzón,  m.  Sarual. 
Calzoncillos,  m.  pl.  Sarual. 
Callada.  /  Hilum,  ocoy.~fig.  Linao.  Hu- 
rao. 

Calladamente,  adv.  m.  Sa  hilum  lá. 
Callado,   da.  adj.   Diri  mayacan. 
Callandico,  to.  d.  Sa  hilum,    sa    hinay- 

hinay. 
Callar.  ;/.  Paghilum,  ocoy.— fig.  Paglinao. 
Paghurao.— a.  Diri    pagasoy,    uaray   niya 
pagasoye,  ó  pagasoyan. 
Calle./.  Dalan. 
Callear,  a.  Paghauan  sin  dalan,  pagdalan 

dida  sa  mga  viña. 
Callejear,  n.  Pagsodoysodoy,    paglacatla- 

cat  sa  mga  dalan  sin  uaray  man  tuyo. 
Callejero,   ra.  adj.  Malacat,  malácao,  la 
cáuan. 


CA 

Callejón,  m.  Dalan.— Araguian    nga    ha- 

ligot  ug  halaba. 
Callejuela.  /.  Dalan  nga  haligot. 
Callo,  m.  Lupac.    pl.    De    vaca,  carabao. 

Bituca.    Quibal. 
Callosidad.  /.  Calupac. 

CallOSO,  Sa.  adj.  Lupacan. 

Cama.  /.  Higdáan. 

Cama  de  niños.  Culanan  ó  culana.  IIu- 
lid,  huliran. 

Cama  levantada  del  suelo  como  ha- 
maca. Bantayao. 

Carnada.  /.  Mga  tío  sin  babaye  nga  ayam 
cún  mga  misa  sin  conejo,  etc.,  sa  usa  lá 
ca  paganac— fig.  fam.  Panon  sin  mga 
macauat. 

Camal,  m.  Higot  sin  hayop. 

Camaleón,  m.  Mananap  nga  sugad  sin 
tiqui. 

Camándula.  /.  Orden  sa  religión  ni  San 
Benito. — fig.   y  fam.   Camalimgbong. 

Camandulero,  ra.  adj.  fam.  Malimbong, 
buaon. 

Cámara.  /.  Lasalas,  guinbalaye. — pl.  Cá- 
maras de  sangre.  Fagoro  sin  otol. 

Camarada.  m.  Opud,  oropud. 

Camaranchón,  m.  An  ibabao  sa  alcoba. 

Camarera.  /.  An  babaye  nga  amoy  tina- 
tapuran  nga  nagseserve  sa  mga  balay  san 
mga  mahal  nga  mga  tauo. — Mayor.  An 
babaye  nga  gahuman  pá  sadton  iba  nga 
nagseserve  san  hadi  nga  babaye. 

Camarería.  /.  Pagcacamarcra.  Catungda- 
nan  san  camarera. 

Camarero,  m.  Oficial  san  sinisiring  nga 
cámara  sa  santos  nga  Papa. — An  ponoan 
sa  cámara  san  hadi. — Sacop. 

Camarín,  m.  Camalig. 

Camarón,  m.  Pasayan.  Orang. 

Camaronera.  /.  Parabaliguia  sin  pasayan. 

Camaronero,  m.  Mananagat  sig  pasayan. 
Parabaliguia  sin   pasayan. 

Camarote,  m.  Higdaan  dida  sa  mga  sa- 
cayán,  camarote. 

Camasquince,  com.  fam.  Paralabut. 

Camastro,  m.  despect.  Hindáan  nga  ma- 
calolooy. 

Cambalache,  m.  fam.  Pagbalio. 

Cambalachear,  a.  fam.  Balio. 

Cambalachero,   ra.  adj.    Maquibalio. 

Cambiable,  adj.  Sadang  balioon.  Sadang 
igbalio. 

Cambiador,  ra.  adj.  Magtatagalio. 

Cambiamiento,  m.  Pagbalhin.  Pagcabal- 
hin.  Pagcalain,  calainan. 

Cambiar,  a.  Pagbalio,  pagtagalio .— Pag- 
balhin.— ?&g\2iin.—Mar.  Pagbira.  Pagbiric. 
Pagsocli. 


CA 


03 


Cambio,  m.  vid.  Cambiar. 

Cambray.  m.  Busag  nga  género  ug  ga 
may  caopay. 

Camelar,  a.  fam.  Pagpacalalaqui.-- -/<?;//. 
Pagaramaram,  paglimbong. 

Camelo,  m.  fam.  Dorogas. 

Camello,  m.  Mananap  nga  daco  ug  ha- 
taas  pá  san  caballo. 

Camellón.  /.  Balalong. 

Camilla.  /.  Duyan. 

Caminador,  ra.  adj.  Malacat  sin  pagea- 
buhi. 

Caminante.  /.  a.  Malacat.-— s.  Omaragui. 

Caminar,  n.  Pagcadto  sa  lain  nga  bongto. 
Paglacat,  paglacao. 

Caminata.  /.  fam.  Paglacat. 

Camino,  m.  Dalan.  Lunang.— fig.  Catiga- 
yonan. — De  Camino,  m.  adv.  De  paso. 
Fui  á  Palacio,  y  de  camino  visité  á  Pedro. 
Quinadto  acó  sa  palacio,  ug  linaoy  man 
acó  can  Pedro. — Ir  fuera  de  camino,  fr- 
fig.  Pagsayop;  pagsala. — Ponerse  uno  en 
camino.  Pagticang. — Romper  un  camino. 
fr.  Pagdalan,  paglunang. — Salir  al  camino 
ó  al  encuentro,  fr.  fig.   Pagtapo. 

Camisa.  /.  Bado. 

Camisería.  /.  Tienda  sin  mga  bado. 

Camisero,  ra.  ;//.  y  /.  Parahimo  sin  mga 
bado. — Parabaliguia  sin  mga  bado. 

Camisola./.  Bado. 

Camisón,  m.  Bado  nga  halauig. 

Camorra.  /  fam.  Sari,  pagsasari. 

Camorrista,  adj.  fam.  Maquisari,  maqui- 
sasarion. 

Camote,  m.  Camote. — Camotal.  Camotian. 
Coger  ó  sacar  de  la  tierra  el  camote.  Pa- 
ngamote. — Están  sacando  camote.  Nanga 
ngamote  sira. 

Campamento,  m.  Pagodong  ó  pagpahuay 
an  mga  casoldadosan. — Pahuayan  sin  mga 
casoldadosan. 

Campana./  Linganay. — Campana  visaya 
y  de  moros.  Agong. 

Campanada.  /.    Pagtoctoc  san  linganay. 

Campanario,  m.  id.  An  binubutangan  ó 
binibiauan  san  mga  linganay. 

Campanear,  n.  Pagbagting  san  mga  linga- 
nay, pagtauag  tauag,  pagrepique  —  Allá  se 
las  campanee,  allá  se  las  haya.  Siya  lá 
in  maaram.  Allá  se  las  campaneen,  allá 
se  las  hayan.  Sira  lá  in  maaram.  Allá  te 
las  campanees,  allá  te  las  hayas,  loe.  fam. 
Icao  lá  in  maaram. 

Campaneo,  m.  Pagbarobagting,  pag  tauag 
tauag.  Pagrerepiqui  sin  agsub. 

Campanero,  m.  Parahimo  sin  mga  linga- 
nay.— Parabagting  ó  paratoctoc  san  mga 
linganay. 


94 


CA 


Catnpanita.  /.  Linganay  nga  gutí. 

Campanilla.  /.  Tingtingan,  campaniya. — 
De  campanillas,  ó  de  muchas  campanillas. 
e.xpr.  fig.  y  fam.  Tauo  nga  gahuman  ó 
bantugan. 

Catnpatlillazo.  m.  Daco  nga  pagtingting 
nga   campaniya- 

Campanillear,  n.  Pagtingting. 

Campanillero.  m.  Paratingting. 

Campante,  p.  a.  Nalabao. — adj.  fam. 
Malipay  ná. 

Campaña.  /.  Datag,'  patag.  Capatagan. — 
Pangubat  ug  an  camaina  ó  camadugay 
san  pag  pangubat. — An  tag-sa  ca  tuig  nga 
pagserve  san  mga  soldado. — Batir  la  cam- 
paña, fr.  mil.  Paghiling  cún  mationano 
an  baga  pageabutang. — Correr  la  campa- 
ña, fr.  mil.  Paghiling  cún  baga  ano  an 
pageabutang  san  mga  caauay. — Salir  á 
campaña,  fr.  mil.  Pagcadto  sin  pagpan- 
gubat  cún  sa  pagauayan. 

Campar,  n.  Pag  labao,  pagsiha. — Mil.  vid. 
Acampar. 

Campeador,  adj.  Sarangbayon. 

Campear,  n.  Pagsabsab  an  mga  hayop.- 
Paglacat  sa  cabanuán  an  mga  mananap. 
Lurab  ná  cún  mga  tanum.—  Paglabao, 
pagsiha,  nauantauan. — a.  MIL  Pagcayab- 
cayab  sin  mga  bandera. 

Campear,  sobresalir  ó  aventajar 
uno  entre  muchos.  Pag  lutud. 

CampeciCO,  lio,  to.  d.   Haligot  nga  tuna. 

Campechano,  na.  adj.  fam.  Tangcud, 
maliyon.  —fam.  Mahatagon. 

Campeón.  Bantugan,  bantuganan,  sarang- 
bayon.— Hambay,  parahambay. 

Campero,  m.  Bantay,  pararhangno  san 
mga  orna. 

Campesino,  na.  adj.  Caom-hananon. — s. 
Taga  caom-han. 

Campilán.  m.  Cam  pilan. 

Campiña.  /.  Datag,  patag,  capatagan. 

Campo,  m.  Tuna  nga  patag,  haluag  nga 
capatagan. — Mga  tanum.  Están  buenos  los 
campos.  Magopay  an  mga  tanum.  Están 
perdidos  los  campos.  Nagraraut  an  mga 
tanum. --Campo  de  batalla.  Mil.  Pagauayan. 
Campo  santo.  Lubganan  san  mga  minatay 
nga  católico. — Asentar  el  campo.  Mil.  Pa 
godong,  pagpahuay. — Batir  el  campo,  fr. 
mil.  Paghiling  cún  ano  an  pageabutang 
san  mga  casoldadosan,  cún  may  catarag- 
man  cún  uaray  bá. — Descubrir  campo,  ó 
el  campo,  fr.  mil.  Pagcacap,  paghiling  san 
pageabutang  ^san  mga  caauay. — fig.  Pag* 
suquit.- — El  campo  fértil,  no  descansando, 
tórnase  estéril,  ref.  An  pagpahuay  nga 
angay,    capulsanan    dayac. — En  el  campo 


CA 

de  Barahona,  más  vale  mala  capa  que 
buena  azcona,  ref.  An  paggamita,  diri  la- 
larisan. — Juntar  Gampo.  fr.  Pagtiroc  sin 
mga  magorobat. — Quedar  el  campo  por 
uno.  fr.  fig.  Pagdaog  an  usa. — Quedar  uno 
en  el  campo,  fr.  fig.  An  pinatay  dida  sa 
pagauayan. 

Camuesa.  /.  Bonga  san  cahuy  nga  ca- 
mueso. 

Camueso,  m.  Cahuy  nga  camueso.—/?^-, 
y  fam.  Tapang. 

Can.  m.  Ayam. 

Cana.  /  Oban. — Á  canas  honradas  no  hay 
puertas  cerradas,  ref.  An  catigurangan  sin 
catahud  tatagan. — Echar  una  cana  al  aire. 
fr.  fig.  y  fam.  Paglibanglibang,  pagliao 
liao. 

Canal.  /.  Araguian  san  tubig  ug  san  alitbo 
sa  ilarum  sa  tuna. — Aguian  ó  araguian 
sin  tubig,  baga  salug. — Mar.-  Salagan. 

Canal  ó  hendidura  que  se  hace  en 
un  cuerpo  sólido.  Las  i. 

Canalización.  /.  Pagcale. 

Canalizar,  a.  Pagcale. 

Canalizo,  m.  Mar.  Salagan. 

Canalla.  /.  fig.  y  fam.  Tampalasan,  tauo 
nga  maraut  sin  batasan. 

Canana.  /.  Bagcos  nga  anit,  nga  pagbu- 
butangan  sin  mga  cartucho. 

Canapé,  m.  Lingcoranan  nga  harohalaba. 

Canario,  m.  Tamsi. — ¡Canario!  interj. 
¡Pastilan! 

Canasta.  /  Alat  nga  may  carap-tan  nga 
duduha,  batolan. 

Canastero,  ra.  m.  y  f  Parahimo  sin 
alat  cún  batolan  bá. — Parabaliguia  sin 
alat  cún  batolan  bá. 

Canastilla.  /  Batolan  nga  guti,  tagacan. 

Canastillo,  m.  Tagacan. 

Canasto,  m.  Alat  nga  haligot  an  gang- 
gang. 

Cáncamo,  m.  Mar.  Puthao  nga  hirigotan 
san  mga  pisi  ug  mga  motón. 

Cancamurria.  /.  fam.  Cabido. 

Cancamusa.  /  fam.  Larang  sin  paglim- 
bong. 

Cáncana.  /.  Poroc-anan  nga  malidong. 

Cáncano,  m.  Coto. 

Cancel,  m.  Bongbongan  sa  mga  puerta 
sa  singbahan,  etc. 

Cancelación.  /  Pagcuháa. 

Canceladura.  /.  Pagcuháa. 

Cancelar,  a.  Pagcuha  ó  pagpara  san  ca* 
marig-on  sin  carig-onan  nga  sinorat,  cay 
pinapara  an  tigaman  ó  tinabas  lá.— fig. 
Pagpara. 

Cancelaría*  /.  Hoc-manan  sa  Roma,  nga 


CA 

pinaáaguian  san  mga  gracia  nga  itinotogot 
sa  Santos  nga  Papa. 

Cancelería.    .  vid.  Cancelaría. 

Cáncer,  m.  Hubag  nga  macacamátay  in 
diri  bolngon  sin  igo  nga  tambal,  casam- 
dan.    Caranga. 

Cancerarse,  r.  Hubag. 

Canceroso,  sa.  adj.  An  may  hubag  nga 
maraut.  Casam-dananon. 

Cancilla.  /.  Sadá  nga  guinhihimo  sin  mga 
cahuy  ó  cauayan. 

Canción.  /.  Sones,  carantahon. — Mga  si- 
day. 

Cancionero,  m.  Libro  nga  sinuratan  sin 
mga  carantahon  cún  mga  siday   bá. — Pa- 

rasurat  sin  mga  carantahon  cún    mga    si- 
day bá. 
Cancioneta.  /.    Halipot  nga   carantahun, 

halipot  nga  mga  siday. 
Cancionista,  m.  vid.  Cancionero,  2.  acep. 

— Paracanta  sin  mga  siday. 
Canchal,  m.   Cabagtoan. 
Cancho,  m.  Pangpang. 
Candado,    m.     id.    Isarada    nga    puthao 

cún  tumbaga    bá    sa  mga  puerta,    caban, 

etc. 
Candar,  a.  Pagllabe. — Por   ext.   Pagsadá. 
Candela.  /.  Candila. — Acabarse  la  cande- 

la.  fig.  y  fam.  Haranumatay  ná   an  tauo. 

— Arrimar  candela,  fr.  fig.  y  fam.    Pag- 

dabal,  pagbalbag. — Estar  con    la    candela 

en  la  mano.  fr.  fig.  Madali    ná  mamatay 

an  masaquit. 
Candelabro,   ni.     Sugad    sin    candelero, 

cundi  may  mga  sanga. 
Candelada.  /.  Tap-ong. 
Candelaria.  /.     Fiesta  sa  pagtahud   can 

María  Santísima;  ug  benebenditahan    man 

in  mga  candila. 
Candelecho.  m.  Payag,  lageao. 
Candelerazo.  m.  Pagdabal  sin  candelero. 
Candelería.     .  Tendahan  sin  mga  candila. 
Candelero.  m-  id.  Taoran  sin  candila. 
Candelilla.  /.  Candila  nga  guti. — Garami- 

ton  nga  guinagamit  sa  pagtambal  san  mga 

may  saquit  nga  cañan  pagihi. 
Candencia.  /.  Pagcamabága. 
Candente,  adj.  Mabága. — p.  p.  Binága. 
Candidamente,  adv.  m-  Sa  maopay  nga 

cabuot. 
Candidato,  /;/.  An  naoongara  sin  catung- 

danan  cún  mahal    bá    nga    pagcahimtang. 

— An  tatagan  sin  catungdanan  bisan  uaray 

niya    pagaroi. 
Candidatura.  /.  In  damo    an    naoongara 

sin  catungdanan.  An  pagbuot  sin  pageara- 

uat  sin  catungdanan. 
Candidez.  /.  Pagcatangcud. — Camabusag. 


CA 


95 


Cándido,  da.  adj.  Busag. — Tangcud. — 
Simple  ó  poco  advertido.  Tarotapang,  ti- 
maua. 

Candil,  m.  Lamparahan. — Pescar  al  candil. 

fr.  Pagsolo. 

Candilada.  /.  An  lana  nga  natacbo  sa 
lamparahan. 

Candilazo.  m.  Pagdabal  sin    lamparahan. 

Candileja.  /.  Lamparahan. 

Candilillo.  Candilejo,  m.  Lamparahan  nga 

guti. 
Candilón.  m.  Lamparahan  nga  daco. 
Candonga.  /.  Pagaram-aram  nga  paglim- 

bong.  — fam.  Dorogas. 
Candongo,  ga.  adj.  fam.  Madorogas,  ma- 

limbong.— fam.  An  maaram  maglarang  sa 

paglicay  san  pagbuhat. 
Candonguear,    a.   fam.  Pagdorogas. — n. 

fam.  Paglaüang  nga  paglimbog  san  diri  pag- 
buhat. 
Candonguero,  ra.  adj.  Maquidorogas. 
Candor,  m.  Cabusag,  pageabusag;    cama- 
busag,    pageamabusag. — fig.     Catangcud, 

pageatancud,  pageamaopay  sin  buot,  pag- 

caoray  ó  pageamahauan  nga  casingeasing. 
Candoroso,  sa.  adj.  Tangcud,  maopay  sin 

buot,  mahauan  nga  casingeasing. 
Canela.  /.  id. 
Canelo,  m.  Cahuy;  an  icaduha  nga    panit 

niya  amo  an  canela. 
Cangilón,  m.  Sudlanan  sin  tubig,  alacsio, 

etc. 
Cangrejero,  ra.  m.  y  /.  Par abali guia  sin 

alimango  ó  quiñis. 
Cangrejo,  m.     Alimango,   quiñis.    Casag. 

Locon. 
Cangrejo  de  tierra  que  no  se  come. 

Colao. 
Canicie.  /.  Caobanon. 
Canijo,  ja.  adj.  fam.  Maluyahon,  masaqui- 

ton. 
Canilla.  /.  Bitiis. — Irse  como  una  canilla, 

ó  de  canilla,  fr.  fig.  y  fam.  Agsubnga  pa- 

goro  sin  tubig.  fig.  y  fam.  Pagyacan    sin 

uaray  panginano  ug  sin  ano  lá. — Sangbu- 

ran,   poronan. 
Canillero,  m.  An  loho  san    barriles,  etc. 

cay  basi  macucuha  an  alacsio,  etc. 
Canina.  /.  Tac  sin  ayam. 
Caninero.  m.  Paraporot  ó    paratiroc    san 

tae  san  ayam. 
Caninez.  /.  Oraora  nga  pageaipa  sin  pag- 

caon. 
Canino,  na.  adj.  An  mga  sugad  nga  ca- 
ñan ayam. — Hambre  canina.   Guinogotum 

caopay,  oraora  sin  cagotum. 
Canje,  m.  Pagbalio,  pagtagalio. 
Canjeable,  adj.  Sadang  igtagalio. 


96  CA 

Canjear,  a.  Pagbalio,  pagtagalio. 
Cano,  na.  adj.    Obanon. 
Canoa.  /.  Baloto,  casco.— Sacayan  nga  su- 

gad  sin  bote  an  pagcahimo. 
Canoero,  m.  Paraolin  sin  canoa. 
Canon,  m.  Sugo  ó  togon  sa  mga    Consi- 

lio  sa  Santa  Iglesia.— An  Santos  nga  su- 

rat. — Bayad  hionong  sin  tuna  nga  prenda. 
Canonesa.  /.  Babaye  nga  naocoy  sa  con- 
vento sa  mga  monja,  condi  diri  siya  monja. 
Canónicamente,  adv.  m.  Aalagad  lá  san 

mga  sugo  ó  mga  togon  sa  Santa  Iglesia. 
Canonicato,  m.  vid.  Canonjía. 
Canónico,  ca.  adj.  Angay  ug  igo  san   su- 
go ó  togon    sa    Santa   Iglesia.— An    mga 

libro  sa  Santos  nga  Surat. 
Canónigo,  m.  An  Padre  nga  may  catung- 

danan  sa  singbahan  sa  catedral  sa  Manila. 
Canonista,   m.  An    maaram  •  ó    paraasoy 

san  sinisiring  nga  derecho  canónico. 
Canonizable.  adj.    An    tauo    nga    tacús 

pagnombrahan  ná  sa  papcasantos. 
Canonización.  /.   Pagpacasantos  sin  tauo 

nga  nasogot  caopay  sa  Dios. 
Canonizar,   a.    An    pagasoy  ó    pagsugo 

sa  Santos  nga  Papa  sugad  san  batasan  nga 

singbahanon     san    pagcasantos    sin    tauo, 

nga  beatificado  ná  siya,    ug    naghihimaya 

ná  sa  langit.  Pagpacasantos  sin  tauo    nga 

nasogot  caopay  sa  Dios. 
Canonjía.  /.  Catungdanan  san  Padre  nga 

canónigo.  Pagcacanónigo. 
Canoro,  ra.  adj.  Tamsi  nga    maopay  an 

iya  paghoni. — Maopay  dunggon. 

Canoso,   sa.  adj.  Obanon. 

Cansado,  da.  adj.  Maluya.— p.  p.    Binu- 

butlao,  binubudlay. 

Cansancio,    m.    Cabudlay,    pagcabudlay, 

cabutlao,  pagcabutlao  ca  capoy. 

Cansar,  a.  y  r.  Budlay,  butlao,  capoy.— 
Pagpaluya  san  tuna  tungud  san  agsub  nga 
pagtanumi .— fig.  Paglinabut.. 

Cansino,  na.  adj.  Maluya  (guican  san 
pagbuhat.) 

Canso,  sa.  adj.  Maluya. 

Cantable,  adj.  Carantahon. 

Cantador,  ra.  m.  y  /.  Paracanta. 

Cantal,  m.  Bato. 

Cantaleta.  /.  id.  Pagentremés.— fig.  y 
fam.  Dorogas. 

Cantante,  p.  a.  Magcacanta,  magcaranta. 
— ccm.  Paracanta. 

Cantar,  m.  Carantahon. 

Cantar.  n.  Pagcanta.— Las  aves.  Pagho- 
ni.— Los  que  van  embarcados.  Pagsaloma. 

Cantar  por  lo  bajo  imperceptible- 
mente. Anun,  anung. 

Cántara.  /  Tarac-san  sin  alacsio,  etc. 


CA 
Cantarera.  /  Burutangan  san  mga  sudla- 
nan  sin  tubig.  etc. 
Cantárida.  /.  Mananap  nga    lonhao    nga 
upat  an  paco. — Haclop,  tampus. 
Cantarín,  na.  adj.    Magcaranta.— r.    Pa- 
racanta sin  agsub. 

Cántaro,  m.    Sudlanan    sin    tubig,  etc.— 
— Tarac-san  sin  alacsio,  etc. 
Cantatriz.  /.  Paracanta. 
Cantazo,  m.  Pagbatac  sin  bato,   pagbatac 

sin  boc-ol  nga  tuna. 
Cantera.    /    Cabatoan,    an    quinucuhaan 

san   bato. — Pamatohan. 
Cantería.  /.  Paghibaro  sin  pagsacsac  san 
mga  bato.— Cota  sin  mga  bato  ngasinac 
sacan. — Mga  bato  nga  sinacsac-an. 
Cantero,  vi.  Cotero,  parasacsac  sin    mga 

bato. 
Cántico,  m.  Carantahon. 
Cantidad.  /.  Sinisiring  an  sadang  soc-lon 
ó  tactacson,  an  sadang  isipon,  an  dugang, 
an  iban. — An  cadaco  ó  cadamo  sa  bisan 
ano;  y  también  se  usa  el  interrogante:  pi- 
ra, ó  pipirat—Pros.  An  tiempo  nga  ica- 
caiha  sa  pacaluas  sin  usa  nga  polong.— An 
caisipan. 

Cantiga./.  Siday. 
Cantil,  m.  Bato,   cabatohan. 
Cantimplora.  /  Sudlanan  sin   tubig,  etc. 
Cantina.  /.  Lugar  sa  ilarum  sa  tuna  nga 
pinipiotan  san  alacsio  nga    gagamiton    sa 
matagaadlao.— Tendahan    sin    alacsio    ug 
mga  cacaanon,   cundi  harani  san  inooquian 
san  mga  soldado.— An  burutangan  san  ba- 
lón sa  paglalac-tan. 
Cantinela.   /.    Carantahon.  fig.    y   fam. 

Pagolioli  sin'pag  aro,  etc.,  etc. 
Cantinera.  /.  An  babaye  nga  paratagay 
sa  mga  soldados;  bisan  cún  áadto  sira  sa 
pagauayan. 
Cantinero,  m.  Paramangno  sa  mga  alac- 
sio.  An  may    tendahan,    an    may    tenda 

sin  alacsio  ug  mga  cacaanon,  cundi  hara- 
ni san  inooquian  san  mga  soldados. 
Cantizal,  m.  Cabatoan.— Batohon  ó  bag- 

tohon  nga  tuna. 
Canto.  ;«.  Pagcanta.— Carantahon. 
Canto  del  gallo.  Panagaoc. 
Canto,   m.    Catapusan,    luyo,    liguid.— De 
mesa.  Tangpe.— De  vestido.  Sagyad  ó  sa- 
guiad;  sidsid.  De  cuchillo,    parte    opuesta 
al  filo.  Licod. — Corte    del    libro,    opuesto 
al  lomo.  Boroc-an.— Canto,  grueso   de  al- 
guna cosa.    Cadacmolan. — De    canto.    vi. 
adv.  De  lado,  no  de  plano.  Tindog. 
Cantón,  m.    Esquina.    Pamiric— Banua  ó 
guinhadian. — Lugar  nga  inooqian  ó  hiño- 


CA 

honongan  sa  mga  soldados. — Cantón  re- 
dondo.  Carp.  Ringbas  nga  malison. 

Cantonada.  /.  Pamiric. — Dar  cantonada. 
fr.  fig.  Pagtois,  pagtanan  san  paglipot 
sin  pamiric.  fig.  Pagyobit,  pagentremés. 

Cantonar,  a.  vid.  Acantonar. 

Cantonearse,  r.  fam.  Hilayhilay. 

Cantoneo,  m.  fam.  Paghilayhilay,  pagea- 
hilayhilay. 

Cantonera.  /.  Taclop  nga  tumbaga,  etc- 
Babaye  nga  nagsosodoysodoy,  cay  mara- 
ut  an  iya  batasan. 

Cantonero,  ra.  adj.  Masodoysodoy. 

Cantor,  ra.  adj.  Magcaranta.—  s.  Para- 
canta. 

Cantoría./.  Pagcacantorcs.— Pagcanta,  ca- 
rantahon. 

Cantorral,  m.  Cababtoan. — Batohon  ó 
bagtohon  nga   tuna. 

CantOSO,  sa.  adj.  Batohon,  ó  bagtohon. 

Canturria.  /.  Pagcacantorcs. — Pagcanta, 
carantahon. 

Canturrear,  n.  fam.  vid.  Canturriar. 

Canudo,  da.  adj.  Obanon.— fig.  Tigurang. 

Caña.  /  Alta  y  gruesa.  Cauayan. — Patong. 
— Como  la  de  pescar.  Bagacay. — Dulce. 
Tubo. — Delgada.  Tangbo. — De  varios  co- 
lores, y  de  mucha  consistencia.  Cabuga- 
uan. — Maciza,  sin  hueco.  Balocaui. — Para 
ir  por  agua  y  conservarla  en  ella.  Salud, 
lahug. — Especie  de  caña  dulce  colorada. 
Pinarina. — Blanca.  Minay,  binabuy.— Caña 
de  largos  cañutos.  Coro  coto. — De  peque- 
ño hueco  y  casi    sólida.    Lilibonan. 

Cañada.  /  Calang,  cacalangan;  cabilotan, 
caguiotanan. 

Caña  fístula.  Barayong,  bayarong.  Bonga 
sin  barayong. 

Cañal,  m.  Cacauayanan.  Alad  nga  cauayan. 
Araguian  san  tubig. 

Cañamar,  m.  Tuna  nga  tinatanum  sin 
cáñamo. 

Cañamelar,  m.  Catub-han. 

Cañamiel.  /.  Tubo. 

Cáñamo,  m.  Tanum  nga  cííñamo.— Género 
nga  cáñamo. — De  Manila.  Abacá. 

Cañamón,  m.  Bonga  san  cáñamo. 

Cañar,  m.  vid.  Cañal   i.a  y  2.a  acepc. 

Cañabera.  /.  Tangbo,  tigbao. 

Cañaberal.  m.  Cacauayanan.— Capato- 
ngan. — Cabagac-yan. 

Cañaberear.  a.  Pagbono  sin  bagacay,  etc. 

Cañaberero.  m.  Parabaliguia  sin  mga  ca- 
uayan. 

Cañazo,  m.  Pagdabal  sin  cauayan. 

Cañedo,     m.  Cacauayanan. 

Cañería.  /.  Lahugan,  lahugan  nga  puthao, 
etc. 


CA 


97 


Cañero,  ni.  Parahimo  sin  mga  lahugan. — 

Bantay,  paramangno  sa  mga  lahugan. 
Cañizal,  m.  Cañizar    m.    Cacauayanan.— 

Capa  tongan.— Cabagac-yan. 
Cañizo,  m.  Rangcapan. 
Caño.  m.  Lahugan,  lahugan    nga    puthao; 

aguian  san  tubig. 
Cañón,  m.  Pieza  de   artilleria.  Luthang  — 

Pluma  del  ave,  cuando  empieza   á    nacer. 

Langbo  nga  barahibo. — Barahibo  sin  tamsi 

nga  amoy  iguinsusurat. 
Cañonazo,  m.    Pagboto    ó    pagbuhii    san 

luthang. 

Cañonear,  a.  Pagluthang. 
Cañoneo,  m.  Pagluthang. 
Cañonería.  /.  Cadam-an  nga  mga  luthang. 

— Catorototan  sin  órgano. 
Cañonero,  ra.  adj.  An  sacayan  nga  may 

luthang. 
Cañucela.  /.  Cauayan    ó  bagacay  nga  ma- 

nipis. 
Cañuela.  /.  Cauayan   ó  bagacay  nga  guti. 
Cañutazo,  m.  fig.  y  fam.   Sumbong. 
Cañutería.  /.  Catorototan. 
Cañutero,  m.   Surudlan  sin   dagum. 
Cañuto,  m.  Bias. — Harasam. — Luca. — Tay- 

hóp. 
Caoba.  /.  Cahuy  nga  caoba. 
Caos.  m.  An  pageabutang  san   mga  buhat 

san  bag-o  pá  lá  nga  guintuha  sa  Dios  ug 

uaray  pá  tuhaya  san    Guinoo. — fig.     Cari- 
mocan,  casamoca/i. 
Capa.  /.  Panapton  ó  biste  nga   halauig.— 

Pluvial.  An  guinagamit  sa  mga  capadian  sa 

pagbísperas.  pagprocesión,  etc. 
Capacete,  m.  Tagolo. 
Capacidad.  /.   Cadac-an.  Caluangan.— fig. 

Sarabutan. — Catigayonan. 
Capacha.  /.  Batolan. 
Capachero,  m.  Paradara  sin  batolan  nga 

may  solud. 
Capacho,  m.   Batolan. 
Capador,    m.    Paracapon.    Parahiris.  Para- 

pisit. 
Capadura.  /.  Samad  sa  pageapon. 
Capar,   a.  Pageapon. — Puercos.  Paghiris. — 

Lechón.  Pagpisit. — Puercas.  Pag-islam. 
Caparazón,   m.    Tahob. — An    lauas    san 

tamsi  in  macuha-an  ná  san  liog,  san  mga 

paco  ug  mga  siquí,  ngan  uaray  na  onud. 
Caparra.  /.  Señal  que  se  da    cuando    se 

hace  algún  ajuste.  Patinga. 
Caparrón,  m.  Saringsing. 
Capataz,  m.  Patiga. — Paraataman.    tinata- 

puran. 
Capaz*  adj.  Masasadang. — Daco,  hiluag. — 

Tauo  nga  batid,  may  cabatiran,  may  sara- 

butant 


98  CA 

Capaza./.  Batolan. 

Capazo,  m.  Batolan  nga  daco. 

Capazo,  m.  Pagdabal  ó  paglatud  san  sini- 
siring  capa  ó  panapton  nga  halauig. 

Capción.  /.  For.  Pagdacop.    Pagcadacop. 

Capcíonar.  a.  For.  Pagdacop. 

Capcioso,  sa.  adj.  Malarang;  malimbong. 

Capear,  a.  Pagcauat  san  capa. — Paguala- 
uala  san  capa. 

Capelina.  /.  Sangbud  sa  oló. 

Capelo,  m.  Calo  nga  pula  nga  guincacalo 
sa  mga  cardenal  sa  santa  Iglesia. — fig. 
Pagcacardenal. 

Capellán,  m.  Padre  nga  sacerdote. 

Caperuza.  /.  Baga  socong. 

Capilla./,  id.  Itarahub  sa  oló. 

Capilla.  /  Arampoan,  misahan.— Mga  Pa- 
dre nga  capellán. — Mga  músico,  camusi- 
cohan. — pastar  en  capilla,  ó  en  la  capilla. 
Pagbibitayon  ná;  sinisiring  cún  an  saláan 
guinbabasahan  ná  nga  guinhoc-man  siya 
sa  camatayon,  ug  tican  sadto  diri  ná  siya 
binabayaan  sa  mga  capadian. 

Capillo,  m.  Socong. 

Capirotazo,  m.  Pagpitic.  Paglatic. 

Capirote,  m.  Itarahub  sa  oló. — Pagpitic. 
Paglatic. 

Capitación.  /.  Pagtuhay  san  buhís  ó  cún 

ano  an  igbubuhis  san  tag-sa. 

Capital,  adj.  Ponoan  nga  bahin. — Sala  nga 
ponoan. — Bongto  nga  ponoan  cún  cabese- 
ra  sin  guihadian,  provincia,  etc.,  capong- 
tan,  capopongtan.  La  capital  de  España  es 
Madrid.  An  Madrid  an  capopongtan  sa 
España. — m.  Puhonan. 

Capitalista,  com.  Salapianon,    bulauanon, 

Capitán,  m.  Capitán  ó  ponoan  sin  usa 
nga  compañía  sin  mga  soldados. — Capitán 
ó  ponoan  sin  sacayán. — Capitán  ó  ponoan 
sin  bongto. — Ponoan  ó  pangulo  sin  mga 
tulisan. — -General.  Labao  nga  ponoan  san 
mga  casoldadosan. — Pasado.  An  nagca- 
pitán  sin  bongto  dinhi  sa  Filipinas. 

Capitana.  /.  Asaua  san  capitán. — Sinisi- 
ring man  capitaiia  an  sacayán  san  armada 
nga  dida  .«asacay  an  ponoan. 

Capitanear,  a.  Pagmando  sin  mga  sol- 
dados.— fig.  Pagmando  sin  mga  tauo. 

Capitanía.  /.  Catungdanan  san  capitán. 
Pagcacapitán. — Bayad'nga  ibinabayad  sa 
capitán  del  puerto  tungud  san  mga  saca- 
yán nga  nagpopondo  dida  sa  pondohan. 
— Balay  nga  inooquian  san  capitán  del 
puerto. — General.  Catungdanan  san  capi- 
tán general;  pagcacapitán  general. — Balay 
nga  inooquian  san  capitán  general. 

Capitolio,  m.  fig.  Balay  nga  daco  ug  hi- 
taas. 


CA 

Capitón,  m.  Isda  nga  daco  an  olo,  natubo 
ug  naocoy  sa  hanang. 

Capitulación.  /.  Pagsabut,  pagsasabut, 
pagtrato.  Caoroyonan,  caarabuyonan. 

Capitular,  adj.  Tauo  nga  may  botos  sa 
mga  pagelécción  ug  iba  pá. 

Capitular,  n.  Pagtrato,  pagsarabut. — Am- 
po ó  pagentrego  sa  gahum  san  mga  nag- 
daog. 

Capítulo*  m.  An  pagpili  ó  pagelécción  sa 
mga  capadian  nga  may  botos  san  mga 
magpoponoan  sa  ira  ug  pagbuot  man  sin 
iba  nga  mga  buruhaton. — Bahin. — Bolos. 

Capolar,  a.  Pagtiros. 

Capón,  adj.  Capón,  quinapón. — Hiris. — 
Pisit,  pinisitan. — Manuc  nga  capón. — ú.  t. 
c.  s. — fam.  m.  Golpe  dado  en  la  cabeza 
con  el  nudillo  del  dedo  del  corazón.  Sontoc. 

Caporal,  m.  Pangólo  ó  ponoan  sin  mga 
tauo,  nga  iya  man  minamangnoan. — Ban- 
tay  ó  paraataman  san  mga  hayop. 

Capricho.  m.  Pagbuot  nga  diri  angay  sa 
cabuotan. — Caypa. 

Caprichoso,  sa.  adj.  An  maruruyag  nga 
matuman  lá  an  iya  buot. — Sa  pagbuot  lá, 
bisan  diri  angay. 

Caprichudo,  da.  adj.  vid.  Caprichoso, 
i-a  acep. 

Cápsula./.  Bot.  Potos. 

Captar,  a.  y  r.  Pagcahig,  pagcabig  sin 
buot. 

Captura.  /  For.  Pagdacop,  pagcadacop 
sin  salaán. 

Capturar,  a.    For-     Pagdacop  sin  salaán. 

Capucho,  m.  Itarahub  sa  oló. 

Capullo,  m.  Potos  sin  bucad. 

Cara.  /  Bayhon,  nauong;  pamayhon. — 
Cruzar  la  cara  á  uno.  fr.  Pagtampalo; 
pagtampaling;  pagdabal  ó  paglatub  sa  bay- 
hon.— Dar  en  cara  á  uno.  fr.Jig.  Pagboy- 
boy. — Dar  uno  la  cara.  fr.  fig.  Pagatubang. 
De  cara.  m.  adv.  Enfrente.  Atubang.  Da 
el  sol  de  cara.  Naatubang  an  adlao. — 
Echar  á  cara  y  cruz  una  cosa.  fr.  Pagsu- 
langbao. — Guardar  uno  la  cara.  fr.  fig- 
Pagtago,  diri  paquita.— Hacer  cara./r.  Pa- 
gato,  pagasdang. — Huir  la  cara.  fr.  fig- 
Paglicay,  paglicao. — Lavar  la  cara  á  uno. 
//-.  fig.  y  fam.  Pagdayao  sa  usa,  pagara- 
maram. — Verse  las  caras,  fr.  fig.  y  fam. 
Pagquirita. 

Caraba.  /  Sacayán. 

Carabela.  /  Sacayán  nga  halaba  ug  ha- 
ligot,  ngan  totolo  an  mga  toladoc. 

Carabelón.  ;//.  Sacayán. 

Carabina.  /  Pusil. 

Carabinazo,  m.  Pagboto  san  pusil. 

Carabinero,  m.    Soldado  nga  nagtataga- 


CA 

pusil,  tagapusil. — Soldado  nga  sinusugo 
sin  paglanat    san  contrabando. 

Cárabo,  m.  Sacayán  nga  guti. 

CaraCOa.  /.   Sacayán  nga  caracua. 

Caracol,  m.  Balingogoco,  uaoang. — De 
mar.  Buscay.  Sitio  donde  se  cogen  ó  sa- 
can. Buscayon. — Banag. — Rocot. — Búlalo. 
Bodiong. 

Caracola.  /.  Bodiong. 

Caracolear,  n.  Pagbiricbiric  an  caballo, 
pagtoyoctoyoc. 

Caracoleo,   m.  vid-    Caracolear. 

Caracalero,  ra.  m.  y  /.  Parapamorot 
sin  buscay,  etc,  etc. — Parabaliguia  sin  bus- 
cay,  etc,  etc 

Carácter,  m.  Tigaman  nga  sinurat  ó  bi- 
nadlis. — Letra  ó  tigaman  nga  nahatag  sin 
casayoran.  Cahimo  ó  pagcahimo  sin  letra. 
Marca  sa  pagmarca  ó  pagtigarnan  san  mga 
hayop. — Tigaman  nga  espirituhanon  sa  ca- 
lag  ticang  sa  mga  sacramento  san  pagbu- 
niag,  san  pagconfirma  ug  san  pagorden. — 
Gaui,  panguinaui. — Carigonan  sa  buot. — 
Batasan—  Cab-tang.— Quinaiya,  pagcaqui- 
naiya. 

Caracterizado,  da.  adj.   Mahal  nga  tauo. 

Caracterizar,  a.  Pagasoy  sin  maopay. — 
Paghatag  sin  gahúm  ó  catungdanan. 

Carado,da.  adj.  Bien  carado.  Maopay  an 
iya  cabayhon.  Mal  carado.  Maraut  an  iya 
cabayhon. 

¡Caramba!   interj.    ¡Pastilan! 

Carámbano,  m.  Pinit  sin  binagtic  nga 
tubig. 

Caramel,  m.  Isda  nga  sugad  si  tamban. 

Caramelo,  m.  id.   Matamis  nga  caramelo. 

Caramente,  adv.  m.  Sin  mahal;  mahal 
caopay. — Sin  curi;  macuri  caopay. — Sin 
ongud;  ongud  caopay. — Sin  hogot  ó  sigpit, 
hogot  ó  sigpit  caopay. 

Caramillo,  m.  Torotot  nga  sugad  sin 
plauta. 

Caramillo,  m.  Tambac  (nga  diri  tuhay 
nga  pagtambac).— Búa  nga  sumat./W.  Ar- 
mar, ó  levantar  un  caramillo.  Rimoc;  pa- 
carimoc. — Idugidug. 

Caramuzal.   m.  Bangcuas  nga  sacayán. 

Carantamaula,  f.fam.  Tambóla.—^-,  y 
fam.  Pihing  nga  cabayhon. 

Carantoña.  /.  fam.  Támbala.— ¿A  fam. 
Mga  pagsarita. 

Carantoñero,ra.  m.  yffam.  Parasarita. 

Caraña.  /.  Taguc  nga  sugad  sin  guisa- 
longi. 

Carapacho,  m.  Cara,  balay  balay  sin  pa- 
uican. — Binalocan. 

Carasol,   m.    Lugar  nga  inaadlauan. 

Carava.  /.    Hampangan;  hampanganan. 


CA 


99 


Caravana.  /.  Pangabay,  in  damo  an  mga 
tauo  nga  nangangabay  sa  mga  pagbactas. 

¡Caray!  interj.    ¡Pastilan! 

Carbón,  m.  Oring. 

Carbonear,  a.  Pagoring. 

Carboneo,   m.   Pagoring. 

Carbonera.  /.    Oringan,  pi-ong,  piongan. 

Carbonería.  /*.  Tenda  sin  oring.— Ten- 
dahan  nga  oring  an  iguinbabaliguia. 

Carbonero,  ra.  m.  y  /.  Paraoring.— Pa- 
rabaliguia sin  oring. 

Carbonización.  /.  Pagtubud;  pagiuang. 
Pagcatubud;  pagcaiuang. 

Carbonizar,    a.    Pagtubud;  pagiuang. 

Carbunclo,  m.  Bato  nga  matig-a,  masiga 
ug  mahal.  — Hubag  (nga  maraut  nga  cahu- 
bag). 

Carbunco,  m.  Hubag  (nga  maraut  nga 
cahubag). 

Carbúnculo,  m.  Bato  nga  matig-a,  ma- 
siga ug  mahal. 

Carcaj,  m.  vid.   Carcax. 

Carcajada.  /.  Pagtaua  nga  tigda.  Hara- 
hara. 

Carcamal,   m.  fam.    Tauo    nga  tigurang. 

Carcamán,  m.  Mar-  Sacayán  nga  daco, 
maraut  ug  mabug-at. 

Carcañal,  w.  Ticud. 

Cárcava./.  Lobo.— Cale,  hubang.— Ocad, 
ocab. 

Carcavina.  /.    vid.  Cárcava. 

Cárcavo,    m.   Calungagan. 

Carcavón,  m.  Calag-yan  ticang  sa  mga 
pagbaha. 

Carcavuezo,  m.  Loho  ó  bito  nga  ha- 
larurn. 

Carcax,  m.  Caban  nga  haluag  an  dapit 
sa  ibabao  ug  haligot  an  dapit  sa  ílarum, 
nga  panunudlan  san  mga  pana. — Porot-sari 
ó  porostan  sin  cruz. — Talangan. 

Cárcel.  /.  Cota,  pandug,  padogan,  preso- 
han,  bilanggoan. 

Carcelaje,  m.  Hinangtang. 

Carcelería.  /.  vid.  Cárcel. 

Carcelero,  m.  Bantay  sa  presohan. 

Careóla.  /.  Sicaran  sin  hablonan. 

Carcoma.  /.  Bocboc;  agay-ay. — Binoboc- 
boc;  inagay-ay. 

Carcomer,  a.  y  r.  Bocboc;  agay-ay. 

Cardenal,  m.  Ponoan  sa  santa  Iglesia.  An 
tagsa  sadton  capitoan  nga  mga  caponoa- 
nan  sa  santa  Iglesia  nga  sinisiring  sira  an 
Sacro  Colegio;  nga  mga  magsaragdon  sira 
santos  nga  Papa  sa  mga  macuri  nga  mga 
burúhaton;  ug  amo  sira  an  mga  may  votos 
san  pagelección  ó  pagpili  sin  Pontífice; 
ngan  pula  an  ira  nga  viste. 

Cardenal,  m.  Labud. 


100  CÁ 

Cardenalato,  m.  Pagcacardenal;  camaha- 

lan  san   pagcacarccnal. 
Cardenillo,  m.  Tac  sin  tumbaga. 
Cárdeno,  na.  adj.  Maramaitom.— fig.  La- 

buron. 
Cardillo,  m.  Banua   nga  tonocon;  otanon. 
Cardinal,  adj.  Labao,  ponoan,  guinicanan. 
Carditis.  /.  Med.  Saquit   sa  casingcasing. 
Cardizal,  m.  Tuna  nga  tinotudcan  sin  mga 

banua  nga  tonocon;  casighotan. 
Cardo,  m.  Banua    nga    tonocon;   may  lain 
nga    banua    nga   tonocon  man,    cúndi    diri 
otanon. 
Cardona,  n.    p.    Más  listo    que    Cardona. 
expr.  fig.    y  fam.  Batid  caopay,    maaram 
caopay;  lasgud  caopay. 
Carear,    a.    For.     Pagatubang;    pagpaatu- 

bang. — fig.  Pagtandig,  pagtanding. 
Carecer.  «.  Uaray. 
Carena./.    Mar.    Pagrumbo    ó    pagopay 

san  sacayán. 
Carenar,  a.  Mar.  Pagrumbo    ó    pagopay 
san  sacayán. 
Carencia.  /.  Cauaray,   pagcauaray.  Cacu- 

langan  sin... 
Carenero,  m.  Mar.  Hinmumutangan   san 
mga  sacayán   in  guinoopay  ó    pinarurum- 
bohan. 
Careo,  m.  Pagtubang;  pagcaatubang;  pag- 

paatubang. 
Carero,    ra.    adj.    Mahal  an    pagbaliguia 

niya. 
Carestía.  /.  Cauaráy;  pagcauaray;    capu- 

puyasan. 
Careta.  /.  Tambóla  nga  itarahub  sa  bay- 
hon. 

Carey,  m.  Pauican.  -Cara  sin  pauican. 
Carga.  /.   Pagcarga,  pagluran.—  Pagpasag. 
—  Pagbala. — Carga,    luran. — Bug-at.— fig, 
Buhis— Catungdanan.— Mil.   Embestida  ó 
ataque  al  enemigo.  Pagdosmog,  pags'ófóng, 
pagdamag.— Á    carga    cerrada,     m.    adv. 
fig.  A  un  tiempo,  de  una  vez.  Doronggan. 
— Acodillar  uno  con  la  carga,  fr.  fig.    y 
fam.  No  poder  cumplir  con  la  obligación. 
Diri  pacatuman  sa  catungdanan. 
Cargadero,  m.    Doroogan  —  Binubutagan 
san  mga  igpapasag,  igeacarga,  ó  igluluran. 
Cargador,  m.  Paradara  sin  iya    mga    man- 
gad sa  mga    sacayán. — Parapasag. — Para- 
hacot. 
Cargamento,  m.  An  mga  luran    sa    sa- 
cayán, luran. 
Cargar,  a.  Pagpasag.  Pagluran,  pagcarga. 
Pagbala,    pagpas-an  — fig.    Pagdugan    san 
bug-at. — Pagcaon  ó  paginum  sin  .  oraora. 
—fig\  Y  fam.  Molestar,  cansar,  Paglinabut. 
— Mil.  Pagdosmog  ó  pagsolong  sin  maco- 


CA      ' 
sog,— ;/.  Inclinarse.  Biric.  Cargó  la    tem- 
pestad hacia  el  puerto.  Nabiric    an    han- 
gin   (an  baguio)  dapit  sa  pondoan. 
Cargareme,  w.   Resibo  nga     carig-onan. 
Cargazón.   /.  Luran  ó  an  mga  luran  sa 
sacayán.— Pagsool  an  olo,  an  soroc  soroc, 
etc.  Masirom  an  calibutan,  aromon  an  lan- 
git.— Camasoot  ó  camabug-at  san  olo,  so- 
roesoroc,  etc.— Camasirom    san  calibutan. 
Cargo,    m.     Carga.     Luran.     Bug-at.—^. 

Catungdanan.  Cargohan. 
Cargoso,  sa.  adj.  Macuri,  mabug-at. 
Cariacontecido,  da.  adj. fam.  Masorub 

on  an  cabayhon. 
CariagUileño,   ña.  adj.  Halaba    nga  ca- 
bayhon magasa  an    aping    ug    barobalico 
an  irong. 
Cariancho,  cha.  adj.  fam.   Halapad  nga 

cabayhon. 
Cariarse.  ;-.  Pagdonot  an  tul-an. 
Cariátide./.   Arq.  Tauo-tauo. 
Caribe,  m.  fig.  Mabangis,  mapintas. 
Caricatura.  /  Tauo   tauo    nga    pininta- 
ran,  cundí  sa  maraut  nga  pagpaagui. 
Caricia./  Pagora,   ngodiot. 
Caricioso,  sa.  adj.  Maoora,     mangongo- 

diot. 
Caridad./    Paghigugma.    Gugma.    Ighi- 
gugma.— Limos"  sa  mga  macalolooy.— Ca- 
looy. 

Caridelantero,   ra.    adj.  fam.    Culang 

sin  caauod. 
Caridoliente. 

hon. 

Caries. 


idj.  Mabidoon  nga  cabay- 


Casaquit  sin  tulan. 
Carifruncido,  da.  adj.  fam.  Maisug  nga 

cabayhon. 
Carigordo,  da.  adj.  fam.  Matamboc  nga 
cabayhon. 

Cariharto,  ta.  adj.  Malidong  nga  cabay- 
hon. 

Carilargo,  ga.  adj.  fam'.  Halaba  nga  ca- 
bayhon. 

Carilucio,  cia.  adj.  fam.    Masinao    nga 
cabayhon. 

Carilla.  /  Guti    nga    bayhon.— Llana    ó 
página.  Paypay. 

Carilleno,  na.  adj.  fam.  Bayhonon. 

Carillo,  Ha.  adj.  Maromahal. 

Carinegro,  gra.  adj.  Maitom  nga  cabay- 
hon. 

Cariñana.  /  Itarahub    sa  bayhon. 

Cariño,  m.  Hingaydoy,  handum,    gugma. 

CariñoSo,    sa.  adj.  Mahagugma. 

Cariparejo,  ja.  adj.  fam.  Diri  malulubad 
nga  cabayhon. 

Carirraído,   da.    adj.  fam.  Culang   sin 
caauod. 


CA 

Carirredondo,  da.  adj.  fam.    Malidong 

nga  cabayhon. 
Caristna.  m.   Hatag  sa  Dios. 
Caritativamente,  adv.  m.  Sa  daco   nga 

paghigugma,  ó   pagcalooy. 
Caritativo,    va.  adj.     Malolooyon,    man- 

guinlooy-an. 

Carlanca.  /.  Baliug  nga  anit  cún    puthao 

bá  sin  ayam.— fig.  y  fam.    Sangil,     pasa- 

ngilan. 

Carlancón,  na.  m.  y/.    Pasasangil. 

Carlear,  n.  Halhal.  Hangus,  hangusha- 
ngus.  Hicahic. — Micalhical.  Hinga,  hinga- 
hinga. 

Carmelita.  Padre  nga  religioso  sa  orden 
sa  Carmen. 

Carmen,  m.  Orden  san  mga  capadian 
nga  sinisiring  del  Carmen. — Escapulario 
nga  sinisiring  sa  nuestra  Señora  del  Car- 
men. 

Carmenar,  a.  Pagbadbad  sin  ano  lá  nga 
nagogomon.  Paghindo  sin  gapas.  Pagsud- 
lay  san   bohoc. 

Carmesí,  adj.  Pula  nga  color. 

Carmín,  m.  Pula.   Capulahan. 

Carnada.  /.  Paon  nga  onud. 

Carnaje,  m.  Carne  nga  tinoros  ug  inasi- 
nan. 

Carnal,  adj.  Lauasan Mala-oay.  Pecado 

carnal.  Sala  nga  mala-oay.—^'-.  Lauasnon 
ó  calibutanon. 

Carnalidad.  /.  Camaquimala-oay  sa  la- 
tías. 

Carnalmente.  adv.  m.  Su  paquimala-oay 
sa  lauas. 

Carnaval,  m.  Carnestolendas. 

Carnaza.  /.  fam.  Damo   nga  carne. 

Carne.  /.  id,  Onud,  tayud. — An  usa  san 
totolo  nga  mga  caauay  san  calag,  nga 
mao  an  lauas  ta. — Carne  viva.  An  buhi 
nga  onud,  cún  dao  dida  sa  mga  casam- 
dan. — En  carne  viva.  loe.  adv-  An  napila- 
san  ó  na  cuhaan  san  panit, 

Cárneo,  nea.  adj.  Onuran,  tayoran. 

Carnerada.  /•   Cacarnerohan. 

Carneraje,  m.  Bayad  ó  buhis  tungud  san 

Gaga  carnero. 

t&rnereamiento.  m.  Scrot  ó  multa  tu- 
ngud cay  an  mga  carnero  nanabsab  sin 
mga  tanum. 

Carnerear,  a.  Pagserot  ó  pagmulta  tu- 
ngud cay  an  mga  carnero  nanabsab  sin 
mga  tanum. 

Carnerero,  m.  Bantay  san  cacarnerohan. 

Carnero,  m.  Hayop  nga  carnero. 

Carnestolendas.  /.  pl.  An  tolo  ca  adlao 
nga  sinosondan  san  adlao  nga  pamuring. 

Carnicería./.  Tendahan  sin  carne.— Ten- 


CA 


íóí 


da  nga  carne,  tiangui.  Pangingihaoan.  fig. 
Pamatay*.  rn' iJamó  an  nga  tauo  nga  pina- 

mamaíay .  ''  V  .  %    ' '    " 

Carni1Beto,-rai'¿¿y.  Maninibad.  fig.   Ma- 

bangis,  mapintas.— m.  y  /.  Parabaliguia 
sin  carne. 

Carnicol,  m.  Coló  sin  bactin,  baca,  etc. 

Carnívoro,  ra.  adj.  Maninibad.— Mana- 
nap  nga  macaón  sin  carne. 

Carniza.  /.  An  baya  san  carne  nga  gui- 
nihao. — Mananap  ó  hayop  nga  patay. 

Carnosidad.  /.  An  onud  nga  natubo  sa 
mga  casam-dan. — Camatamboc  nga  oraora. 

Carnoso,  sa.  adj.  Onuran,  tayoran. 

Carnudo,  da.  adj.  vid.  Carnoso. 

Carnuza.  /.  Despee t.  Damo  nga  carne. 

Caro,  ra.  adj.  Mahal. — Higugmaon. 

Caromomia.  /.  Carne  nga  tapa  sin  tauo 
nga  patay  nga  binutangan  sin  mga  hamot. 

Carona.  /  Hapin  nga  loon  nga  ibinubu- 
tang  sa  taludtud  san  mga  caballo,  etc. 

Caroñoso,  sa.  adj.  Mga  hayop  nga  may 
mga  capilasan. 

Carpanta.  /.  fam.  Gotum  nga  oraora  na. 

Carpeta.  /.  Saya  saya  sin  lamesa. — Ha- 
pin sin  suratan. — Potos  sin  mga  papel  ó 
carig-onan  nga  may  tigaman  nga  casayo- 
ran  san  tag-sa. 

Carpetano,  na.  adj.  Taga  Toledo. 

Carpetazo.  (Dar),  fr.  fig.  An  diri  pag- 
despachar  layon  san  pinangangaro  dida  sa 
mga  hocmanan. 

Carpintear,  n.  Pagpanday. 

Carpintería.  /.  Pandayan. — Pagcapanday; 
catungdana  sin  panday. 

Carpintero,  m.  Panday.  pl.  Capandayan. 

Carraca.  /.  Sacayán  nga  daco  ug  mabug. 
at — Palapala. 

Carraco,  ca.  adj.  fam.  Tigurang  ná  ca- 
opay. 

Carjrah  m.  Bariles  nga  daco.. 

Carraleja.  /.  Haclop. 

Carralero,  m.  Parahimo  sin  mga  bariles 
nga  daco. 

Carraspera.  /.  fam.  Sipón.  Pagao..Casa- 
plud. 

Carrera.  /.  Pagdalagan. — Lugar  nga  pag- 
dadalaganan. — Paglalac-tan  san  mga  bito- 
on. — Dalan  ó  mga  dalan  nga  pagaaguian 
san  procesión. — fig.  Rungbay.  Carrera  de 
árboles. — Rungbay  sin  mga  cahuy. — Ca- 
mino. Dalan. — Carrera  de  caballos.  Pag- 
rumba  san  mga  caballo. — Dar  carrera  á 
uno.  fr.  Pagpaaram  ug  pagbayad  san  mga 
gasto  san  iya  pagaram. — De  carrera,  m. 
adv.  Cadagmitan. — fig.  Uaray  panginano, 
diri  nanginginano. — Entrar  uno  por  carre- 
ra, fr.  fig.  Pagbaya  sin  casay-panan  niya. 


1Ó2? 


CA 


— Estar  en  carrera,  /r.  Pagticang  sin  pag- 
tuman  sin  catungdanan.  —  Estar  en  carrera 
de  salvación,  fr.  Pagtapud  gud  san  ira 
pageabaraan1  ati  mgá'calág  s&>  purgatorio 
in  gumoa  ná  sira  dida  siton  orayan. — No 
poder  hacer  carrera  con,  ó  de,  alguno./;'. 
fám.  In  diri  maalagad  ó  mabale  an  tauo 
san  sagdon  nga  maopay,  sinisiring,  nga 
uaray  ná  gahum  sin  pacapagbale  sa  iya 
san  caopayan. — Partir  de  carrera,  fr.  fig. 
Pagbuhat  sin  bisan  ano  sin  uaray  anáy 
panginano. 

Carrero,  m.  Paratug-uay  san  mga  hayop 
nga  nagdadanas  sin  carro. 

Carreta.  /  id.  Ini  halaba,  haligot  ug  ha- 
rohabobo  san  sinisiring  cangga,  cundí  ua- 
ray baclao  nga  puthao  an  mga  rueda. 

Carretada.  /.  An  luran  sa  usa  lá  ca  pag- 
hacot;  usa  ca  paghacot. 

Carretaje,  m.  Paghacot  sin  abacá  ug  iba 
pá  sa  carro,  cay  may  trato  nga  daan. 

Carrete,  ni.  Rueda  en  que  llevan  los  pes- 
cadores rodeado  el  hilo,  cuyo  extremo 
está  asido  al  anzuelo.  Poronan. — Dar  ca- 
rrete, fr.  Pagtoros  san  hapon  in  nahaca- 
uil  an   isda,  basi  diri  macaotud  san  cauil. 

Carretear,  a.  Paghacot  sin  bisan  ano  sa 
carro. 

Carretel,  m.  Mar.  Poronan. 

Carretela.  /  id.  Coche. 

Carretera.  /.  üalan  nga  haluag,    lunang. 

Carretería./.  Damo  nga  mga  carreta.— 
An  guinbubuhatan  sa  mga  carreta. 

Carretero,  adj.  Dalan  sin  carruaje  cún 
coche  bá. — m.  Parahimo  sin  mga  cangga. 
—Paratug-uay  san  mga  hayop  nga  nag- 
dadanas sin  canngga. 

Carretilla  f.  Carocangga. 

Carretón,  m.  Carro  nga  guti.  Carocangga. 

Carricoche.  ;;z.  Carro  nga  sugad  sin  ca- 
rruaje. 

Carriego,  m.  Alat. 

Carril,  m.  An  agui  san  carro  cún  coche 
bá.— Dalan  nga  diri  caopay  haluag. 

Carrillera.  /.  Ngoso. 

Carrillo,  m.  Palimogmogan,  aping,  pisngui. 

Carrilludo,  da.  adj.  Malipog-oc. 

Carrizal,  ni.  Cabanuaan  nga  sugad  sin 
catigbauan  ó  catangboan. 

Carrizo,  m.  Banua  nga  sugad  sin  tigbao 
ó  tangbo. 

Carro,  m.  id.  Cangga. 

Carrocería./.  An  lugar  nga  guinbubuhatan 
ug  guinbabaliguiaan  sin  mga  carruaje,  ug 
dida  guinoopay  man. 

Carrocero,  m.  Parahimo  sin  mga  carruaje. 

Carrocín,  m.  Carruaje  nga  duduha  lá  an 

rueda. 


Carrofuerte. 


CÁ 

.    Carro    nga     daco    ug 


mangón. 

Carroñada.  /  Luthang  nga  halipot  ug 
mabug-at  cay  dacmol  caopay. 

Carroña.  /.  Onud  nga  donot  ná. 

Carroño,  ña.  adj.  Donot. 

Carroza.  /.  Coche  nga  daco  nga  sinasab- 
ongan  sin  maopay. 

Carruaje,  m.  Damo  nga  mga  carro,  mga 
coche,  mga  calesa,  etc.  Carruaje  nga  upat 
an  rueda  sugad  san  mga  guinagamit  sá 
Manila. 

Carruajero,  m.  id.  Cochero. 

Carruco.  m.  despect.  Carro  nga  guti,  nga 
nagbibiric  an  eje. 

Carta.  /  Surat. 

Cartabón.  /.  Iscuala. 

Cartapacio,  m.  Panumduman. — Hapin  nga 
ihinahapin  sa  pagsurat  san  inga  caliburan, 
ug  dida  isinosolud  man  nirá  an  papel  ug  iba 
pá. 

Cartazo,  m.  Surat  nga  daco. — Surat  nga 
baga  pagsauay  an  casayoran  cún  pagpaca- 
bido  bá. 

Cartearse,  r.  Pagsisinuratay. 

Cartel,  m.  Talaan  nga  sinurat  nga  ipinipilit 
sa  mga  sadá  sa  mga  Tribunal,  etc.— Surat 
nga  casayoran  san  mga  turumanon  tungud 
sin  pagbalio  san  mga  mageasibihag  sa 
pagauayan,  ug  iba  pá  nga  mga  buruhatan. 
— Surat  nga  pagayat  sa  igeasitauo. 

Cartero,  m.  Paradolong  san  mga  surat  sa 
balay  san  tag-sa  ca  tauo. 

Cartilla.  /  Áraman. — Carig-onan  nga  ihi- 
nahatag  sa  mga  Obispo  san  mga  tauo  nga 
guinordenan  nira. 

Cartón,  m.  Bahol  nga  papel. 

Cartuchera.  /.  Pinanonudlan  san  mga 
cartucho. — Quien  manda,  manda,  y  cartu- 
chera en  el  cañón,  expr.  fig.  y  fam.  An 
sugo  tutumanon  sa  capiritan. 

Cartucho,  m.  Pinotos  sin  pólvora  nga  igo 
sa  tag-sa  ca  pagbuhi  san  pusil. 

Cartulina.  /.  Barobahol  nga  papel. 

Casa.  /  Balay. — Conjunto  de  hijos  y  do- 
mésticos que  componen  una  familia.  Ca- 
balay. — Casa  consistorial.  An  tribunal^ 
casa  real  san  bongto. — Casa  de  bañ\f?^> 
Balay  nga  may  mga  parigosan. — Casa  de 
campo.  Balay  sa  orna  ó  sa  caom-han.— - 
Casa  de  juego.  Balay  nga  susgalan,  sugalan. 
— Casa  de  devoción.  Singbahan,  cobocobo, 
arampoan.— Casa  de  Dios.  Singbahan,  balay 
sa  Dios. — Casa  de  préstamos  ó  de  empe- 
ños. Balay  sin  mga  pagprenda,    cay    dida 

quinacarauat  an  salapi,  bulauan,  etc.,    nga 

igpeprenda. 
Casadero,  ra.  adj.  Caraslon  ná. 


CA 

Casado,    da.   p.    p.    Quinasal,    inasauan, 

minio. 
Casalicio.    m.  Balay. 
Casamentero,   ra.    adj.  Parapamalaye. 
Casamiento,  m.  Pagcasal,  pagcaminio. 
Casamuro.  /.  Cota. 
Casapuerta./.  Sirong;  ingud  sin  balay. 
Casar,  m.  Cabalayan. 
Casar,  n.    y  r.    Pagcasal. — a.    Pacasal. — 

Antes    que    te  cases,  mira  lo   que  haces. 

Hunahunaon  mo  ánay,    ngan    san-o    pag- 

bubata. 
Casatienda.  /.  Tendahan. 
Casca,  f.  Hollejo  de    la   uva    después  de 

pisada  y  exprimida.  Sapal  sin  uvas. — Panit 

sin  cahuy  nga  encina. 
Cascabel,  ni.  Goronggorong. 
Cascabelillo,  m.  Goronggorong. 
Cascada.  /.  Bangon.  Caagusan. 
Cascado,  da.    adj.    Kasag,  buong,  butac, 

barana. 

Cascajal.— Cascajar,  m.    Agán-an,    ca 

babtoan  nga  guti;  cabarasan. 
Cascajo,  m.  Agán-an. — Sinacsac  sin  bato, 
— Cababtoan  nga   guti. 

Cascajoso,  sa.  adj.  Batohon  sin  gudti 
nga  mga  bato. 

CascamientO.  m.  Pagbasag;  pageabasag, 
etc.   etc. 

Cascar,  a.  Basag. — Bongco. — Barana 
Pacaboong. — Boong. — Dar  á  uno  golpes 
con  la  mano  ú  otra  cosa.  Pagsontoc.  Pag- 
dabal.— a.  y  r.  fig.  y  fam.  Quebrantar  la 
salud  de  uno.   Luya,  pagluya. 

Cascara./.  Panit.— De  coco,  (fruta)  es- 
toposa.  Bonot. — De  id.  interior  y  dura. 
Bagól. — Del  huevo  de  gallina,  etc.  Bina- 
locan,  tipaca. 

Cascarón,  m.  Binalocan,  tipaca. 

Cascarrabias,  com.  fam.  Ágsub    masina. 

Cascarrón,  na.  adj.  Baol  pá  ó  matig-a, 
masaplud.  Maraut  nga  catingug. 

Cascarudo,  da.  adj.  Dacmol  an  panit, 
an  binalocan,  etc. 

Cascaruleta.  /  fam.  Talob  tacob. 

Gaseo,  m.  Cráneo.  Bagol  bagol  sa  oló. — 
C¿sco  del  coco.  Bagol,  barot.  De  loza,  pe- 
dazo de  vaso,  etc.  Bica;  tipie. — An  tag-sa 
ca  potos  san  cebolla. — Lauas  sin  botella, 
barriles,  etc. — Lauas  sin  sacayán.— Saca- 
yán  nga  casco. — Coló  sin  caballo,  etc. — De 
población.   Sauang. 

Cascote,  m.  Mga  bato  sin  cota  nga  na- 
pucan  cún  pinaric  ba. 

Cascudo,  da.  adj.  Mananap  nga  daco  ó 
dacmol  an  coló. 

Casera.  /.  Babaye  nga  nagaataman  ug 
nagseserve  sin  lalaqui  cún  mga^lalaqui. 


CA  103 

Caseramente,  adv.  m.  Sin  tangeud. 
Casería.  /  Balay  sa  orna. 
Caserío,  m.  Cabalayan. 
Casero,  ra.  adj.  Tinapay,  badhuya,  etc., 
nga  guinbubuhat  sa  balay;   hayop  nga  ti- 
notubongan  sa  balay,  —fam.  An    nagaata- 
man caopay  sa  iya  balay. — m.  y   f.    Tag 
balay,   tagada  san  balay. — Paramangno  sin 
balay. 
Caserón.    /;/.  Balay  nga  daco. 
Caseta.  /  Balay  balay. 

Casi.  adv.  c.  Harani  sa... — Gutiay  gud. — 
Ibus. 

Casilla.  /.  Balay  balay,  payag,  lageao. 

Casilla  hecha  de  hojas  para  quitar 
el  sol.  Balaran,  handong. 

Caso.  m.  Caagui,  casugad,  inabut. — Hitapo. 
—  Catigayonan.—  Gram.  Caso. — Caso  apre- 
tado. Macuri  mabadbad,  macuri  macuha.  — 
De  conciencia.  Hiborongan  ó  catahap  tu- 
ngud  sin  turumanon  sa  calag. — Reser- 
vado. Sala  nga  daco,  nga  an  ponoan 
lá  an  macapagabsolve,  cún  an  tinata- 
gan  niya  sin  gahúm. — Á  caso  hecho. 
m.  adv  Tinuyo  lá. — Caer  en  mal  caso.  / 
fam.  Pacasala  sin  daco. — En  caso  de 
que,  dado  caso.  m.  adv.  Bisan  cún  an- 
siya,  bisan  cún  sugad...— Dado  caso. 
Cún  baga  ansiya,  cún  baga  sugad... — En 
todo  caso.  loe.  adv.  Bisan  cún  ansiya, 
bisan  cún  ano. — Estar  en  el  csiso.fr.  fam. 
Sayud  ná.— Hablar  al  caso.  fr.  Pagyacan 
nga  igo  san  guintutuyo. — Hacer  al  caso 
una  cosa.  /  fam.  Igo. — Poner  caso,  po- 
ner por  caso.  fr.  Pananglit,  pananglitan. 
Por  el  mismo  caso.  m.  adv.  Tungud  si- 
ton. — Venir  al  caso  una  cosa.  fr.  fam.  Igo. 

CasÓn.  m.    Balay    nga    daco. 

Caspa.  /    Daqui. 

Caspera.  /  Sorud. 

¡Cáspita!    inter j.   ¡Pastilan! 

Casposo,  sa.  adj.   üaquihon. 

Casquetazo,  m.  Pagsonggo,  pagpantuc, 
hipantuc. 

Casquete,  m.  Tagoló,   calo. 

Casquijo,   ni.   Mga  bato  nga  gudti,  bituca. 

Casquillo.  m.  De  bastón,  lanza  ó  asta. 
Isorolob.  De  saeta.  Catarisan. 

Casta.  /    Guinicanan.  Mamat.  Tulin. 

Castamente,  adv.  m.  Sa  pageacastos,  sa 
pageaoray. 

Castaña.  /  Bonga  san  cahuy  nga  sini- 
siring    castaño. 

Castañeta.  /.    Pitic— Castañetas. 

Castañetazo,  m.  Pagcastañetas. — Pagpi- 
tic,  pitic. — Estallido.  Pagboto;   pagpaboto. 

Castañetear,  n.  Pagcastañetas.— Panla 
gopo . — Panlagotos. 


104 


CA 


Castañetear  los  dientes  el  puerco, 
el    perro,    etc.  Pagtalubtacob. 

Castañeteo,   m.    vid.    Castañetear. 

Castaño,  ña.  adj.  Pula.— Pasar  de  cas- 
taño oscuro  una  cosa.  fr.  fig.  y  fam. 
Macuri  ná. 

Castañuela.  /.   Castañetas. 

Castellanizar,  a.    Pagquinastila. 

Castellano,  na.  Catsila,  castila;  taga 
Castilla. — m.  Pamolong  nga  quinatsila. — 
Tagada  sin  castillo  ó  cota. — Ponoan  ó 
bantay   sin  usa   nga  castillo. 

Castidad./.  Pagcacastos,  pagcaoray,  pag- 
calubos. 

Castificar.  a.  Pagcacastos,  pagcaoray,  pa- 
calubos. 

Castigación.  /.  Pagcahampac— Pagserot. 
Pagpasaquit. 

Castigador,  ra.  adj.  Magharampac,  hu- 
marampac. — s.  Parahampac.  Paraserot. — 
Parabadlong. 

Castigar,  a.  Paghampac,  pagcastigo;  pag- 
serot; pagbadlong. — Pagpasaquit-Paglatub. 

Castigo,  m.  Hampac;  serot;  castigo,  —fig. 
Badlong.  Ogay. 

Castillo,  m.  id.  Cota  nga  may  mga  ba- 
luarte, ilihan  bantayan. 

Castizo,  za.  adj.  Toton  nga  pamolong. 
Casto,  ta.  adj.  Oray,  putli,  lubos,  castos. 
Castor,  ni.   Mananap  nga  sugad  sin  oding 

an  cádaco  ug  pula  an  barahibo  niya. 
Castración.  /    Pagcapon;  paghcrcs;  pag- 

pisit. 
Castrador,  ni.   Paracapon;  paraheres;  pa- 

rapisit. 

Castrapuercas.  m.  Torotot. 

Castrar,  a.  Pagcapon;  pagheres.   Pagpisit, 

pagislam. 
Castrón,  m.  Canding   nga  lalaqui  nga  qui- 

napon. 

Casual,  adj.  Pahiabut  sin  uaray  tuyo. 

Casualidad.  /.  Bisan  ano  nga  nahiabut, 
nga  uaray  paghunahuna,  ó  uaray  sasabuta. 

Casuca.  /.  Despea.  Balay  nga  guti  nga 
rnaraut  nga  pagcabuhat,  horonan. 

Casucha. /.  Despea,  vid.  Casuca. 

Casucho.  ;//.  Despect.  vid.  Casuca. 

Casulla.  /.  id.  Casuya,  biste  nga  guinaga- 
mit  san  Padre  sa  pagmisa. 

Casullero,  m.  Parahimo  sin  mga  casuya. 

CaSUS  belli.  expr.  lat,  Paquigubat. 

Cata.  /.  Tadi;  tilao.  Pagtadi;  pagtilao,  pag- 
dimdim, pagtagamtam. 

Cataclismo,  m.  Pagcabungcag  sugad  san 

linun-pan    an    calibutan.—  fig.    Carimocan 

sin  guinliadian,   etc. 
Catacumbas.  /.  //.  Mga  lungib  sa  ilarum 


CA 

sa  tuna  nga  lub-nganan  sadto  sin  mga  mi- 

natay. 
Catador,  m.  Paratadi,    paratilao,    pagdim- 

dim,  paratamgamtam. 
Catadura.  /.  Pagtadi,  pagtilao,  pagdimdim, 

pagtagamtam.— fam.  Baga  rnaraut  nga  pag- 

cabayhon. 
Catafalco,  m.  Tumba  nga  hataas   nga  si- 

nasabongan. 
Catalejo,  m.  Larga  vista,  anteojo  de  larga 

vista. 
Catalepsia.  /.   Saquit  nga  bontug. 
CataléptíCO,  ca.  adj.   Borontog,    bubula- 

gon. 
Catalogar,  a.  Paglista  sin  mga  libro,  mga 

sinurat,  etc. 
Catálogo,  m.  Panumduman  ó   listahan  sin 

mga  tauo,  mga  butang  cún  iba  pá. 
Cataplasma./.  Haclog,  tampus  ó  tangpus. 
Catar,  a.  Pagtadi,   pagdimdim,  pagtagam- 
tam. 
Catarata.  /  Bolog  sa  mata. 
Catarral,  adj.  Sip-onon. — ob-hon. 
Catarro,  m.  Sip-on,  obo. 
Catarroso,  sa.  adj.   Sip-onon,   ob-hon.— 

Sinisipon,  inoobo. 
Catástrofe.    /.   Catapusan    sin    casayoran 
cun.  comedia  bá  cún  dao  macaharadluc. — 
fig.  Cacurian.   Carimocan. 
Cataviento,  m.  Mar.   Caringpula. 
Catecismo,   m.    Casayoran    san    toronan 
sa  mga    cristianos    nga    may    mga    socna, 
pagaramdam    sa  mga  cristianos. — Libro  ó' 
casayoran  sin  pagaradmam,  nga  may  mga 
socna. 
Catecúmeno,  na.  m.  y /.  Tauo  nga  na- 
gaaram  sa   pagcacristianos,   cay    basi    siya 
buniagan. 
Cátedra.  Ualihan  nga  may  lingcoran,    ug 
dida  nalingcud  an  mga  magtoroon  sa  pag- 
tutdo    ug    paghatag    sin    casoyoran  sa  ira 
mga  tin-onan.— -fig.  Pagcaobispo,  pagcapon- 
tífice.—  fig.  Bongto  nga  inooquian  san  san- 
tos nga  Papa  cún  san    Obispo. 
Catedral,  s.  Singbahan  nga  catedral. 
Catedralidad.  /    An    pagcacatedral   ^sia 
usa   nga  singbahan.  í/ 

Catedrático,  m.    id.    Magtoroon,    magtú- 
rutdo  sin  quinaadman. 
Categoría.  /  fig.  Cab-tang,  cabtangan  sa 
tag-sa  ca  tauo.— Tauo   nga  mahal,  camaha- 
lan  niya. 

Categóricamente,  adv.  m.  Sin  sayud, 
sayud  caopay  nga  pagbaton  ó  pagsiring 
oo,  cún  diri  bá. 

Categórico,  Ca.  adj.  Sayud  nga  pagba- 
ton ó  pagsiring,  nga  ansiya  cún  diri  bá 
ansiya. 


CA 

Catequismo,  m.  An  pagtutdo  sa  tauo  san 
mga  camatuoran  san  aton  religión  nga 
santa,  basi  hibaroan  niya  ug  pagbuniagan 
man. 

Catequista,  m.  An  magturutdo  sa  iba  san 
pagtoron-an  sa  mga  cristianos  ug  san  to- 
loohan  nga  católica  cay  basi  sira  pagbu- 
buniagan. 

Catequizar,  a.  Pagtutdo  sa  iba  san  inga 
camatuoran  nga  evangclisnon  ug  san  toloo- 
han  nga  católica.— /%•.   Pagsagda. 

Caterva.  /.  Cadam  an. 

Católicamente,  adv.  m.  Aalagad  lá  san 
tutdo  sa  santa   Iglesia. 

Cotolicísimo,  ma.  adj.  sup.  Católico  cao- 
pay. 

Catolicismo,  m.  Cacristianosan.—  Pagtoo 
san  Iglesia  nga   Católica. 

Católico,  ca.  adj.  Masahid.— Matuod,  cay 
polong  sa  Dios. — An  tauo  nga  may  toloo- 
han  nga  natoo  sa  Religión  nga  Católica.— 

fr.  No   estar   muy    católico.    Sinisiring    in 

maraut  an  calauas. 

Catón,  m.  Libra   ó  araman  sa  mga    caba- 

taan. 
Catorce,  adj.  Ñapólo  cag  upat.-— Décimo- 
cuarto.  Icapolo  cag  upat — Á    catorce    de 

Abril.  Sa  icapolo  cag  upat  sa  Abril.— Tag- 

popio  cag  upat.  Nos  han  dado   á    catorce 

pesos.    Tinagan    cami    sin    tagpoplo    cag 

upat  ca  pisos. 
Catorceno,  na.  adj.  Icapolo  cag  upat. 
Catre,  m.  id.  Higdaan. 
Cauce,  m.   Casul-gan  sa  mgasalugug  mga 

sapa. — Aguian  sin  mga    tubig.  I 

Caución.  /.   Pagtagam;  pagpatagam. — Ca-   ¡ 

rig-onan;  cun  dao  an  tauo  nahatag   sa  i  ya  i 

igeasitauo  sin  carig-onan,   nga  pagtutuma-   j 

non  niya  an  i  ya  saad  cún  an  sugo  bá    sa  ¡ 

iya. — Saad. 
Caucionar.  a-  Pagtagam,    pagpatagam. — 

Paghatag  sin  carig-onan. 
Caudal,  adj.    Masolug.— Puhonan,    salapi, 

bahandi. 
Caudalejo.  m.  Guti  nga   puhonan,    salapi 
/ó  bahandi. 

Caudalosamente,  adv.  m.  Sin  damo  ó 
damo  caopay  nga  salapi  ó  bahandi.— Sin 
solug;  masolug  caopay. 

Caudaloso,  Sa.  adj.  Masolug.— Acauda- 
lado. Salapianon,   bahandianon. 

Caudillo,  m.  Ponoan,  magmarando,  pa- 
ngulo. 

Cauro,  m.  Hangin  nga  canauay, 

Causa.  /.  An  guinicanan  ó  tinicíin^an  sin 
bisan  ano.— For.  Calipongan,  capolonga- 
nan,  causa. 

Causar,    a.      El    azote     causa  dolor.    An   | 


CA 


105 


hampac  nacacasóol. — Tú  eres  la  causa  de 
mi  dolor.  Icao  an  nacacasaquit  sa  acón. 
Cáustico,  ca.  adj.  Macacapaso  caopay.— 
in.  Haclop  nga  mapintas. 
Cautamente,  adv.  m.   Sin    hinay;    hinay 
caopay,  tagam  caopay. 
Cautela.  /.    Paghinay    hinay,    pagtagam; 
pageahinay  hinay,    pageatagam. — pagpata- 
gam. 
Cautelar,  a.  y  r.  Pagtagam,  pagpatagam. 
Cautelosamente,  adv.  m.  Sin  hináy;  hi- 
nay caopay.  tagam  caopay. 
Cauteloso,    sa.    adj.    Matagam.— Malim- 
bong. 
Cauterio,   m.    Pagpaocoy    san    dugo    sin 
casamdam;  etc. — Pagpabahao    sin    casam- 
dam.—/%-.  An  tambal  nga  macacabolong. 
—  Pagpaso  ó  pagsonug  san  onud  sin  mga 
casam-dan  nga  maraut,  etc. 
Cauterización.  /.  vid.  Cauterizar. 
Cauterizar,  a.  Pagpaocoy  san    dugo    sin 
casamdam,  etc. — Pagpabahao  san  mga  ca- 
sam-dan, etc. 
Cautivar,  a.  Pagbihág;   pagpamihág. 
Cautiverio.   ;«.   Cabihágan. 
Cautividad.  /  Cabihágan. 
Cautivo,  va.  adj.  Bihág. 
Cauto,  ta.  adj.  Mahinay  hinay,  matagam. 
Cava.  /.  Pagabcay,  pagsadol. — Sa  palacio, 
an  balay  ó  inooquian  san  mga  nagaataman 
san  tubig  ug  alacsio    nga    guiniinum    san 
mga  tauo  nga  hadianon. 
Cavador,    m.    Para-abcay    sa    tuna;  para- 

cabeab. 
Cavadura.    /    Pagabcay,    pacabeab.    Pa- 

ngabcay  pangabeab. 
Cavan,  m.   Haquiran;  baquid. 
Cavar,   a.  Pagabcay,  pagsadol,  pageabeab. 
Cavazón.  /.  Pagabcay,  pageabeab.  Pangab- 
cay,   pangabeab. 

Caverna.  /.   Lungib.    Calungaban.— Med. 
Loho  sin  hubag  in    nagoa  ná  an  nana.  Ca- 
lón oan. 
Cavernoso,  sa.    adj.    Mataghum.— Masi- 
rum. — Halarum  ngatingul.  Calungaban. 
Cavia.  /.  Ocab  sa  pono  si  cahuy,  basi  ma- 
biao    dida  an  tubig. 
Cavidad.  /.  Hito,  loho,  boho. 
Cavilación.  /.   Pagtahap.  Pagcatahap.  Ca- 

tahapan. 
Cavilar,  a.    Pagtahap,    paghunahuna    nga 

oraora  sin  bisan   lá    ano. 
Cavilosidad.  /.    Catahapan. 
CavílOSO,sa.  adj.  Matahap,  matahaptahap. 
Cayada.  /.  Tongcud,    songcud  nga   baro- 
balico  an  cap-tanan. 
Cayado,  m.  vid.  Cayada. 
Cayán.  m.  Cayáng  sin  baloto  ó  casco. 


106 


CA 


Cayo.  m.  Bato  ó  poro  nga  guti  sa  dagat. 
Caz.  m.   Cale  ó  aguian  sa  mga  tubig. 
Caza.  /.  Pamanua.  Pamusil. 
Cazabe,  m.  Sugad  sin  bibingca  ó  babhuya. 
Cazadero,  m.  Pamanuaan.  Pamusilan. 
Cazador,  ra.  adj.  Magmaranua.    Magmu- 

rusil. — s.  Parabanua.  Paramusil. — Perro  ca- 

sador.  adj.   IVIacadadacopon. 
Cazar,  a.  Pamanua.   Pamusil. — Cazar  aves 

con  lazo.    Paglit-ag. — Cazar  caimanes  con 

anzuelo.  Pagcauil,   pangauil  sin  buaya. — Si 

cazares,    no  te  alabes;  si   no  cazares  no  te 

enfades,    ref.     Hinayhinaya    an   calipayan, 

sugad  man  an   cacurian. 
Cazcalear,    n.  fam.    Paglacatlacat  ó  pag- 

sodoysodoy  sin  uaray  man  capulsanan. 
Cazcarria.  /.    Lapoc;  hugao  nga  nadodo- 

cot  sa  panapton,  etc. 
Cazcarriento,  ta.  adj.    Lapocon;  mahu- 

gao,  buringon. 
Cazo.   m.    Sugad  sin  cabo   ó  bongot,  cundi 

tumbaga     ó     puthao    lugaring. — Surudlan 

nga  tumbaga. 
Cazuela,  /.   Sugad    sin   yahong,   ligong. 
Cazumbrar,  a.  Pagbaat  san  mga  barriles. 
Cazumbre,   m.  Baat  sin  mga    barriles. 
Cazumbrón,  m.  Parabaat  san  mga  barriles. 
Cazurro,  rra.   adj.    fam.     Maocoy     nga 

tauo,  diri   mayacan. 

CE 

Ce.  /.  Ngaran  ó  caluasan  san  letra  nga  c. 
Ce  por  be,  ó  ce  por  ce.  m.  alv.fig.  y  fam. 
Pagasoy  sin  maopay  sin  bisan  ano. — Por 
ce  ó  por  be.  loe  adv.  fig.  y  fam.  Guihapon. 
Por  ce  ó  por  be  se  salió  con  la  suya.  Na- 
tuman  guihapon  an  iya  caruyag. 

Ceba.  /.  Tubong. 

Cebada./.  Tanum  nga  cebada  ug  an  bonga 
niya. — Dar  cebada,  fr.  Pagtubong  ó  panu- 
bong  sa  mga  hayop. 

Cebadal.  ///.  Orna  nga  tinanum  sin  cebada. 

Cebadera.  /  Tubongan.— Caban  nga  su- 
rudlan san  cebada  nga  itutubong  sa  mga 
hayop. — Layag  sin  sacayan. 

Cebadero,  m.  Parabaliguia  sin  cebada. — 
An  hayop  nga  mulo,  etc.,  nga  linuranan 
san  cebada  nga  itutuhong  sa  iba  nga  ig- 
casihayop. 

Cebar,  a.  Pagtubong.  Panubong.— fig.  Pa- 
sarig,  pasandig.— fig.  Pagdugang  dugang 
sin  songo  basi  diri  maparong  an  calayo. 
Pag  dugang  dugang  sin  lana  basi  diri  ma- 
parong an  lámpara.— fig.  Padugang. — Pag- 
sebo  sa  mga  luthang  ó  mga  pusil. — Pag- 
dagcot    sin    cohetes,    etc. — r.   fig.    Ticos 


CE 

nga  pagbuhat,  ongud  nga  pagbono,  pintas 
nga  pagdabal,  etc.,  etc. 

Cebo.  m.  Tubong. — Pólvora  nga  igsesebo 
sa  mga  luthang,  mga  verso  ó  mga  pusil. 
Para  pescar  ó  cazar.  Paon. 

Cebolla./.    Seboyas. 

Cebollar,   m.  Tanaman  sin  seboyas. 

Cebollero,  ra.  m.  y  f  Parabaliguia  sin 
seboyas. 

Cebolleta.  /.  Langbo  pá  nga  seboyas. — 
Seboyas. 

Cebollino,  m.  Seboyino. — Taran-mon  nga 
seboyas. — Bonga  sin  seboyas. 

Cebollón,  m.  Daco  nga  seboyas. 

Cebón,  na.  adj.  Yobo,  bactin  nga    yobo. 

Ceca.  /.  Balay,  pamandayan  sin  salapi, 
bulauan,  etc. — De  Ceca  en  Meca.  «De  la 
Ceca  á  la  Meca.  loes.  figs.  fams.  Sodoy 
sodoy;  hadoy  hadoy;  buyan  buyan. 

Cecear,  n.  Pagluas  san  s.  nga  sugad  sin 
c. 

Ceceo,  vid.   Cecear. 

Ceceoso,  sa.  adj.  An  maluas  san  s,  su- 
gad sin  c. 

Cecial,  m.  Barol  nga    isda. 

Cecina.  /  Tapa. 

Cecinar,  a.  Pagtapa. 

Ceda.  /  vid.  Zeda. 

Cedacería.  /.  An  guinbubuhatan  sin  mga 
ag-agan. — Tienda,  tendahan  sin  mga  ag- 
agan,  ug  saráar. 

Cedacero,  m.  Parahimo  sin  mga  ag-agan, 
ug  mga  saráan. 

CedacltO.  m.  Ag-agan  nga  guti,  saráan 
nga  guti. 

Cedazo,  m.  Ag-agan. —Para  colar  líqui- 
dos. Saráan. 

Ceder,  a.  Paghatag,  pag  togot. — n.  Tang- 
do,  ampo. — Iban,  hotos.  Hotos  ná  an  baha. 
Ha  disminuido  la  avenida. 

Cedilla.  /  vid:  Zedilla. 

Cedria.  /  Taguc  san  cahuy  nga  cedro. 

Cédride.  /  Bonga  san   cahoy  nga  cedro. 

Cedro,  m.  Cahoy  nga  cedro,  hatáas,  ma- 
hamot,  ug  diri  inagay-ay. 

Cédula./  Papel  nga  guti  nga  sinurat  cún, 
susuratan  bá  sin  ano  lá. — De  confesión,  ó 
comunión.  Seyo  ó  carig-onan  nga  nagea- 
catuigan  an  tauo. — De  vecindad,  ó  perso- 
nal. Carig-onan  nga  casayoran  san  ngaran 
san  tauó,  san  iya  cahimtang,  cún  diin  siya 
oocoy  ug  sin  iba  pá. — Real.  Sugo,  cún 
togot  bá  nga  hadianon. 

Cedulaje.  m.  Bayad  tungud  san  mga 
cédula. 

Cefalalgia./.  Med.  Camasool  sa  oló. 

Cefalea.  /  Med.  Camasool  nga  ora  ora 
sa  oló. 


CE 

Céfiro,  m.  Habagat  nga  hangin  — poét. 
Hangin  nga  halaya-hay. 

Cegajoso,  sa.  adj  Bilason,  Tagumata. 

Cegar,  n.  Pagbuta.  —  a.  Pacabuta.— fig.  Ce- 
gar ó  cerrar  puerta.  Pagsagda.— Cegar 
pozo,  etc.  Pagtagbon.  Cerrar  portillo,  etc. 
Pagcota;  pagtahub.  fig.  Hibor*ong,  lipong 
sa  hunahuna,  sa  buot,  etc. 

Cegarra,  adj.  fam.  y  s.  Harap. 

Cegarrita,  adj.  fam.  Curisong. 

Cegato,  ta,  adj.  fam.  y  s.  Harap. 

Cegatoso,  sa.  adj.  Bilason.  Tagumata. 

Ceguedad.  /.  Pagcabuta,  cabuta.— fig. 
Hiborong,  pagcalipong  sa  hunahuna,  sa 
buot,  etc. 

Ceguera.  /  Pagcabuta,  cabuta.  Cabuta- 
han. 

Ceja.  /.  Iquirinhat  — Quiray.— Arquear   las 

cejas,  fr.  Logdat. — Quemarse     las    cejas. 

fr.  fig.  y  fam.  Ongud  nga  pagaram. 

Cejar,  a.  Pagisul. 

Cejijunto,  ta.  adj.  Hingiray. 

Cejo.  m.  Borong. 

Cejudo,  da.  adj.  Hingiray. 

Celada./  Mil.  Gama.— Atang.— fig.  Lim- 

bong. 
Celador,  ra.  adj.  Magbarantay. — m.   y  /. 

Bantay. 
Celaje,  m.  Color  san  mga  panganud. — pl. 

Mga  panganud,  mga  panganoron. 
Celar,  a.  Pagtalingoha  sin  pagtuman    san 

sugo.— Paggama;  pagatang. — Pagbantay. 
Celar,  a-  Pagtago. 

Celar,  a.    Pagtomboc. — Pagtabas  sin  buril. 
Celda.  /.   Solud.— Casitas  que    hacen    las 

abejas  en  los  panales.   Odian. 
Celdilla,  f.  Solud   nga  guti.— Odian. 
Celebérrimo,  ma.   adj.  sup.  Bantugan 

caopay. 

Celebración.   /.    Pagmisa    san    Padre.— 

Pagsingba.  Pamati  san  santos    nga    misa. 

— Pagdayao,  pagcadayao. 
Celebrante,  m.  An  Padre  nga  nagmimi- 

sa  ó  tipagmisa  ná. 
Celebrar,  a.  Pagdayao,  paghimaya. — Pag- 

singba. — pagtahud. — Pagmisa  an  mga  ca- 

padian. — Celebrar  contrato.  Pagtrato. 
Célebre,    adj.    Bantugan.— Mahirimayaon 

nga  tauo. 
Celebridad.  /.   Bantug,  dongog,    bansag. 

• — Pamiesta. 
Celebro,  m.  Oló. 
Celemín,  m.    Tarac-san    nga    sugad    sin 

gantang. 
Celeridad.  /.  Cadali,  pagcadali,  cadgamit, 

pagcadagmit.  Cadagmitan.  Camadali,  pag- 

camadali,  camadagmit,  pagcamadagmit.  Ca- 

matulin,  pagcamatulin, 


CE 


107 


Celeste,  adj.  Langiton;  sa  langit. — Color 

azul  claro.   Inanel. 
Celestial,  adj-  Langiton.— fig.  Bisan   ano 

lá  nga  maopay  gud. 

Celestialmente.  adv.   m.    Pagbuot   sa 

Dios;  pagbuot  sa  langit. — fig.  Sin  maopay. 
Maopay   gud. 
Celibato,  m.    Pagcaolitauo,    cahimtan    sa 

pagcaolitauo. — fam.  Olitauo. 
Célibe,  s.  Olitauo.  Daraga.  Tauo  nga  ua- 

ray  pá  asaua. 
Célico,  ca.  adj  poét.   Langiton.  —fig.  Ma- 
opay gud. 
Celo.  m.  Pagtalingoha  sin    pagtuman   san 
mga  sugo    ó    catungdanan. — Pagogop    sa 
Dios,  pagogop  sa  toloohan,    pagtalingoha 
san  caopayan    sa    mga    calag. — Por    ext. 
Pagtuyo  ó  pagtalingoha    sin    caopayan — 
Recelo.  Catahap.— pl.  Abugho. 
Celosía.  /.   Sedepan,  pasere-an,  sil-engan. 
Celoso,  sa.  adj.   Matingohaon,    mabanta- 
yon.    Pagaogop,    parahambay. — Receloso. 
Maabughoon. — Mar.  Maquilas,    maquiling 
nga  sacayán. 
Celotipia.  /.   Camaabughoon. 
Celsitud./.    Pagcaharangdon.  Camahalan. 
Cementerio,    m.    Lub-nganan.     Campo- 
santo. 

Cemento,  m.  Masa. 
Cena.  /  Pangiclup,  pan  i  h  apon. 
Cenáculo,  m.  Solud  nga  guinpanihapo- 
nan  ni  Jesucristo  opud  san  iya  mga  guin- 
ton-an  san  catapusan  nga  pangiclop  sa 
sinondan  nga  adlao  san  iya  santos  pag- 
casaquit. 

Cenacho,  m.  Batulan. 
Cenadero,  m.   Caran-an,  pinangangaonan 
Cenado,  da.  adj.  An  tauo    nga    quinaon 

ná  (in  gabí). 
Cenador,  ra.  s.  Paracaon  in  gabí. 
Cenagal,  m.  Cahanangan.    Lubogan.    Ca 

lag-yan.  Cahalboan.  Calapucan. 
Cenagoso,  sa.  adj.  Malagáy,  halbo. 
Cenar,  n.  Pangiclop,  pagcaon  in  gabi. 
Cenceño,  fla.  adj.  Magasa,  mahugos. 
Cencerra.  /  vid.  Cencerro. 
Cencerrada,  f.  fam.  Pagdorogas,  pagpa- 
tonog  san  mga  bodyong,  pagpataihop  sa 
mga  sungay,  pagbasal,  pagtoctoc  sa  mga 
caraha  cún  san  mga  torotumbaga  ug    iba 
pá,  cay  pagdorogas  sa  mga  tigurang  san 
adlao  nga  iguincacasal  sa  ira. 
Cencerrear,  n.  Pagpatonog  sin  mga  cen- 
cerro.— fig.   y  fam.    Pagcascas    sin    sesta 
sin  uaray  man  catuhayan. 
Cencerreo,  m.  vid.  Cencerrear. 
Cencerro,  m.    Baga    guti    nga   linganay 
nga  puthao  nga  manipis,  cún  tumbaga  bá, 


Í08 


CE 


nga  binibiao  sa  luig    san  mga  hayop  nga 
vaca/  carnero,  etc. 

Cencido,  da.  adj .  Sinisiring  an  tuna  cún 
banua  bá  nga  uaray  pagtotonobi. 

Cenefa.  /.  Rayan   dayan  sin  pabeyón,  etc. 

Cenicero.  m.  Abohan. 

Ceniciento,  ta.  adj.  Abohan. 

Cénit,  m.  Sinisiring  an  yongud  sa  langit 
nga  nayoyongud  sa  aton  mga  oló. 

Ceniza.  /  ¡\hó.— fig.  Mga  cabilin  ó  mga 
tul-an  sin  minatay. — Miércoles  de  ceniza, 
id.,  adlao  san   pamuring. 

Cenizo,  za.  adj.  Abohan. 

Cenizoso,  sa.  adj.  Abohan, 

Cenobio,   ni.  Convento. 

Cenobita,  com.  Tauo  nga  naoocoy  sa  con- 
vento. 

Cenojil.  Codcod,  icorodcod. 

Cenopegias.  /.  pl.  Fiesta  nga  guinsesele- 
bra  sa  mga  hebreo  sa  pagpanumdun  nga 
an  ira  mga  catigurangan  nangocoy  sin  mga 
payag  didto  sa  camingauan  san  uaray  pa 
sira  abut  sa  tuna  sa  Canaan. 

Cenoso,  sa.  adj.  Malagay,   halbo. 

Censatorio.  ///.  An  magbayad. 

Censo,  m.  Padrón, — Buhis. — Bayad. 

Censor,  ni.  An  parahimo  sadto  ánay  san 
padrón  ug  paraataman  man  san  bongto. — 
An  tinataporan  sin  pagbasa  sa  mga  libro 
nga  sinurat;  ug  mahatag  man  siya  sin  ca- 
sayoran  cún  ano  bá  an  iya  hunahuna  hio- 
nong  siton.— -Paralibac. 

Censura.  /.  Catungdanan  san  censor,  pag- 
cacensor. — Asoy  san  tinatapuran  sin  pag- 
basa sa  mga  libro  cún  sa  mga  sinurat  nga 
casayoran  cún  ano  bá  an  iya  hunahuna 
hionong  siton.— Nota  ó  tigaman  sa  pag- 
diniri  sin  ano  lá.  — Castigo  ó  serot  sa  mga 
salaan,  nga  angay  san  mga  sugo  nga  sing- 
bahanon. 

Censurable,  adj.  Angay  pagaguian  sa 
censura. — Angay    pagdirion. 

Censurar,  a.  Paghuna  huna  hionong  sin 
usa  nga  libro  ó  sinurat  cún  iba  pá  bá. — 
Pagsauay,  pagdiri  sin  ano  lá  cay  maraut. 
Paglibac. 

Centavo,  va.  adj.  Cún  an  usa  ca  gatos 
pagbahinbahinon  sin  usa  man  ca  gatos 
ca  bahin,  adton  usa  ca  bahin  cún  an  tag- 
sa  ca  bahin  amo  an   sinisiring  centavo. 

Centella.  /.  Linti. — Calayo  sin   santic. 

Centellear,  n.  Paglinti.  Ingat  ingat,  ilat 
igat,  güila  güila. 

Centelleo,  m.  Paglinti.  Pagcaingat  ingat, 

pageailat  igat,  pageaguilaguiía. 
Centena./.  Usa  ca  gatos. 
Centenada.  /.  Usa  ca  gatos. 
Centenar,  m.  Usa  ca  gatos. — An   pagea- 


dugay  sin  usa  ca  gatos  ca  tuig. — ni.  Guí- 
noolinolinan  sin   tag-usa  ca  gatos  ca    tuig. 

Centenar.— Centenal,  m.  üma  ó  tuna 

nga  guintanum  sin   centeno. 
Centenario,  ria.  Magatos,  an   tauo    nga 

may  usa  ná  ca  gatos  ca  tuig. — ni.    An  pag- 

cadugay  sin'  usa  ca  gatos     ca   tuig. — Gui- 

noolinolinan  sn  tag-usa  ca  gatos  ca    tuig. 
Centeno,  m.  Tanum   nga   centeno. 
Centeno,  na.  adj.  Usa  ca  gatos. 
Centesimo,  ma.  adj.    Usa    ca   gatos. — 

Cún  an  usa  ca  gatos  pagbahinbahinon    sin 

usa  man    ca  gatos    ca    bahin,    adton    usa 

ca  bahin  cún  an  tag-sa  ca  bahin  amo    an 

sinisi  ring   centesimo. 
Céntimo,  m.  Sentimos. 
Centinela,  amó.    Bantay. 
Centralizar,    a.   Pagtigub  sin  ano    lá  sa 

bisan  diin  nga  lugar  nga  común. — Pagang- 

con  an  labao  nga  gobierno  san  bug-os  nga 

gahum. 
Céntrico,  ca.  adj.  An  nabubutnga. 
Centro,  ni.  An  butnga  gud. — Cahilad-man. 

— fig.  An  guintutuyo  gud. 
Centuplicar,  a.   Arít.  Pagisip  ó    pagtiro- 

tigub...por  ciento. 
Céntuplo,    ni.    An    cuha    san    pagisip    ó 

pagtirogub...por  ciento. 
Centuria.   /.     Usa    ca    gatos    ca    tuig  ó 

caisipan  sin  usa    ca   gatos    ca    tuig. — Usa 

ca  gatos  ca  tauo  ó  cadam-an  sin    usa    ca 

gatos  ca  tauo,  cún  sa  mga  romano. 
Centurión,   ni.  Ponoan   ó  capitán  sin  usa 

ca  gatos  nga  mga  soldados,   cún    sa    mga 

romano. 
Centurionazgo,     ni.      Catungdanan      san 

centurión. 
Cénzalo,  ni.  Namoc. 
Ceñidero.  m.  Bacgos,  bageos,  bacus.  Tac- 

gong. 
Ceñido,  da.  adj.   Maoyatom  san  iya  mga 

paggasto. 
Ceñidor-  ni.  vid.  Ceñidcrp. 
Ceñir,  a.  Pagbacgos..  pagbagcos,  pagbacus. 

Pagtacgong. — Pagsangbud.— -fig.    Pag-iban. 

— r.  fig.  Pagoyatum  sa  mga   paggasto,   sa 

mga  pagpolong,  etc. 
Ceño.  m.  Buriiígit.  Pagcaburingit. 
CeñOSO,  sa.  adj.  vid.  Ceñudo. 
Ceñudo,  da.  adj.  Maburingit. 
Cepa.  /.  Olo  sin  cahuy  ó  tanum  nga  nai- 

larum  sa  tuna. — Pono. 
Cepillo,  m.  Arquilla   ó  caja    de    madera, 

ú  otra  materia,  que  se   pone  y  fija  en  las 

iglesias  y  otros  parajes  públicos,  para  que 

echen  en  ella  limosna.  Caban  nga  guti 
nga  linohoan  nga  paghohologan  ó  buruta- 
ngan  san  salapi  nga  limos. — Carp.    Sapio. 


CE 

— Para  quitar  el  polvo  á  los  vestidos.  Sc- 
piyo,  iscoba. 

Cepo.  m.  Sanga  sin  cahuy. — Cabuy  nga 
burutangan  san  landasan. — Pandug,  pandu- 
gan.- — vid.  Cepillo,  i.  a  acep. — Trampa  pa- 
ra coger  caimanes  ú  otros  animales.  Atub. 

Cera./.  Taro.  -De  los  oidos.  Atoli. 

Cerbatana.  /.  Sungpit. 

Cerca./.  Cota.— De  cañas,  etc.  Alad.— 
Enlazadas  unas  con  otras.  Siclat. 

Cerca,  adv.  1.  y  t.  Harani,  dooc,  hirani. — 
Ponte  cerca  de  mí.  Dooc  ca  sa  acón.  Son 
cerca  de  las  diez.  Harani  ná  á  las  diez. 
— Cerca  de.  m.  adv,  Harani.  En  esta  Iba- 
talla  murieron  cerca  de  dos  mil  hombres. 
Sa  sini  nga  pagauayan  harani  in  duha  ca 
yocut  ca  tauo  an  namatay.— Acerca  de.  m. 
adv.  Tungud  siton  ó  sini,  hionong  siton 
ó  sini. 

Cercado,  m.  Cota.  Alad.  Siclat.    Atabay. 

Cercador,  ra.  s.  Paralibot.—  Paraalad.— 
m.    Tomboc. 

Cercanamente,  adv.  1.  y  /.  Haraniay  gud. 

Cercanía.  /.  Caharanian. 

Cercano,  na.  adj.    Harani,  dooc. 

Cercar,  -a.  Pagcota  nga  libón. — Pagalad. 
— Paglibut  sin  bongto,  cun  sa  paquigauay. 

Cercenador,  ra.  Paratabas.  Paratalib. 
Parapotol. 

Cercenadura.  /.  Pagtabas.  Pagtalib.  Pag- 
patol.  Pagcatabas.  Pacatalib.  Pagcapotol. — 
An  tinabas;  an  tinalib;  an  pir»otol. 

Cercenamiento,  m    vid.   Cercenadura. 

Cercenar,  a.  Pagtalib.  Pagtabas.  Pagpo- 
tol. — Pagiban. 

Cerciorar,  a.  Pagmatuod. — r.  Panguinsa- 
yud. 

Cerco,  m.  Libut.— Alad.— Aro  dc.Baat... 
— Baclao. — Paglibut  an  mga  soldados  sin 
bongto  sa  paquigauay. — Carrillo.  Hampa- 
ngan. — De  sol  ó  luna.  Balárao. — Alzar  el 
cerco,  fr.  Levantar  el  cerco,  fr.  Pagisul  ó 
pagpauli  an  mga  soldados  nga  nanlilibut 
sa  bongto. — Poner  cerco,  fr.  Paglibut  an 
mga  soldados  sin  cota  ó  bongto. 

Cercha.  /.  Arq.  Vara  nga  cahuy  nga  ma- 
nipis  nga  binabalico. — Carp.  Tabla  nga  ba- 
licó. 

Cerda.  /.  Barahibo  sa  icug  san  caballo, 
etc.  De  la  crin.    Bunday.-  -Barahibo. 

Cerdamen*  tn.  Usa  ca  como  nga  barahibo- 
Usa  ca  como  nga   bunday. 

Cerdear,  n.  Panluya  an  mga  hayop  san 
imon-a  nga  teel. 

Cerdo,  m.  Bactin.-=-Yobo. 

Cerdoso,  sa*  adj.  Barahiboon. 

Cerdudo,  da.  Barahiboon, 


CE 


100 


Cereal,  adj.  y  s.  Sinisiring  cereal  an  humay, 
an  mais,  an  trigo,  etc. 

Cerebelo,  m.  Oló. 

Cerebro,  m.  Oló. 

Ceremonia.  /.  Batasan  nga  singbahanon. 
Batasan  nga  natutuman  sa  pagtahud  ó  pag- 
hatag  sin  catalahuran.   Mga   buruhaton. 

Ceremonial,  m.  Mga  turumanon. — Libro 
ó  lista  nga  nasayoran  san  mga  turumanon. 

Cerería.  /  Tienda  sin  taro.  Tendahan  sin 
taro. 

Cerero,  m  Parabuhia  sin  taro. — Parabaligia 
sin   taro. 

Cerero,  m.  fam.  Tauo  nga  sodoysodoy,  ha- 
doyhadoy. 

Cereza.  /.  Bonga  sa  cahuy  nga  cerezo. 

Cerezo,  m.  Cahuy  nga  cerezo. 

Cerilla.  /.  Seriya,  pabilo  nga  halaba  nga 
idaracot. — De  los  oídos.  Atoli. 

Cermeña.  /  Bonga  san  cahuy  nga  cermeño. 

Cermeño,  m.  Cahuy  nga  cermeño. — adj. 
Tauo  nga  tapang,  boringon. 

Cernada.  /.  Abo. 

Cernadero,  m.  Saraan. 

Cerneja.  /.  Barahibo  nga  maripoyoc  sa  si- 
qui  san  caballo,    etc. 

Cerner,  a.  Pag-agag.  Pagsilsig.—  Estar 
la  flor  del  palay,  etc.  en  cierne  ó  fecundán- 
dose. Burud  ná  an  humay,  etc. — fig.  Llover 
suave  y  menudo.  Tariti. — r.  Andar  ó  me- 
nearse moviendo  el  cuerpo  á  uno  y  otro 
lado,  como  quien  cierne.  Hayon  hayon.  Hi- 
lay  hilay. — Mover  las  aves  sus  alas,  man- 
teniéndose en  el  aire  sin  apartarse  del  sitio 
en  donde  están.  Pagcapa  capa. 

Cernícalo,  tn.  Tamsi  nga  madaguit— ; -fig. 
y  fam.  Tapang. — Coger,  ó  pillar  un  cer- 
nícalo.  Hubog. 

Cernidillo,  m.  Tareti,  tarocati.— fig.  Pag- 
hilay  hilay,  paghayonhayon. 

Cernido,  m.  Pag  ag-ag,  pagsilsig.  Pagca- 
ag-ag,  pagcasilsig. — Inag-ag,  sinilsig. 

Cernidura./,  vid.  Cernido.  i.a  acep. — pl. 
Inagagan. 

Cero.  m.  id.  Cún  ibutang  sa  too  sin  núme- 
ro, may  cabalihan  niya;  cundi  cún  ibutang 
sa  uala,  uaray  cabalihan. — Ser  uno  cero  á 
la  izquierda,  fr.  fig.  y  fam.  Uaray  polos 
nga  tauo.  Uaray  haros. 

Ceroferario.  m.  Monacillo  nga  nagdadara 
san  siriales. 

Cerote,  m.  Hinamil.— fig.  y  fam.  Cahadluc. 

Cerquillo*  m.  Serquiyo,  sugad  san  cañan 
mga  capadian. 

Cerquita*  adv.  1.  y  t.  Harani  caopay. 

Cerrada.  /  Panit  sa  liug  sa  mga  hayop  ó 
mananap.  Culit. 


nú  ce 

Cerradura.  /.  Trancahan.  An  ¡sosocsoc  ó 
itatranca. 

Cerradero,  ra.  adj.  y  s.  m.  y  /.  An  si- 

nasadhan. — s.    Trancaban,    socsocan. — Iso- 

socsoc,    itatranca. 
Cerradizo,  za.  adj.  Sadang  sasadhan. 
Cerrado,  da.  adj .  fig.  Diri  sadang  matu- 

quib. — fig.   Aromon,  masirom  an  calibutan. 

—fig'  y  fam,  Maocoy  nga  tauo,   diri    ma- 

yacan.— p.  p.  Sinadhan. — ni.  Cercado.  Ina- 

lad. 
Cerrador,  m.  Tranca,  isosoesoc. 
Cerradura.  /.  Yabihan. 
Cerraja.  /.  Yabihan. 
Cerrajear.  «.  Paghimo  ó  pagpanday   sin 

mga  tranca   nga  puthao,  mga  yabihan,  etc. 
Cerrajero,  m.  Parahímo  ó  parapanday  sin 

mga  tranca  nga  puthao  inga  yabihan,  etc. 

Mananalsal. 
Cerramiento,  m.  Pagsadá;  pageasadá.— 

InaJad;  alad. 
Cerrar,  a.  Pagsadá. — Pagacob  sin    caban, 

honos.  etc. — Pagtranca;  pagyabi;  paglocob. 

— Cerrar  los  ojos.  Pagpiyong  sa   mata. — 

Cerrar    un    libro.     Pagticlub   sin  libro. — 

Cerrar    la    mano.    Pagcomcom.    Cerrar  la 

boca.   Pagtac-om.  Cerrarse  herida  ó  llaga. 

Báhao. — Quilpot.-— Dag-om.  Libón. 
Cerrazón»  /.  Camasirom  san   calibutan    ó 

cabanua. 

Cerrero,  ra.  adj.  Looc,  dalaág. 
Cerril,  adj.  Igang,  igangan,   cababtoan.— 

Malaris,  diri  maanad. 
Cerro,  m.  Pangpang;  buquid;    hataas    nga 

caigangan. — Liug  san  mananap,— Espinazo 

ó  lomo.   Butagtuc. 
Cerrojo,  m.  Tranca,    isosoesoc. 
Certero,  ra.  adj.   Mangirigo.— Igo,   ma- 

tuod,  maaram. 
Certeza.   /.    Sayud,    casayud   nga  dayag 

ug  marigon. 

Certidumbre.  /.  vid.  Certeza. 
Certificación.  /.  Pagpacarig-on,  pagpaca- 

matuod. — Carig-onan. 
Certificado,  m.  Carig-onan. 
Certificar,  a.  Pagmatuod.  Pagpacamatuod. 

Pagpamatuod.     Pagpacarig-on. — Pagsertifi- 

car  sin  surat,  cundí  magbabayad  siya  san 

talaan    nga    bayad,    ug    tatagan    siya    sin 

carig-onan  nga  rnatuod    nga    nagpadolong 

siya  sin  surat  sa  correo. 
Certificatoria.  /  Carig-onan. 
Certísimo,   ma.   adj.   sup.  Matuod  nga- 
gayod 

Cerúleo,  lea.  adj.  Inanel. 
Cerumen*,  m.  Atoii. 
Cerval,  adj.  Sugad  sin  bugsoc— fig.  Miedo 
cerval.  Daco  gud  nga  cahadlue. 


CE 

Cervatica.  /  Doron  nga  daco. 
Cervato.  ///.  Nate  sin  bugsoc,  cundi    diri 

ná  nasoso. 
Cerveza.  /.  Irinmon  nga  servesa. 
Cervicabra,  f.    Mananap    nga  sugad  sin 

bugsoc  ug  sin  canding. 
Cervigudo,  da.  adj.  An   may    daco  nga 

tange  ogo. 
Cerviguillo.  m,  Tangcogo  (andapit  sagoa). 
Cerviz./.   Tangcogo — Bajar  la  cerviz,  fr. 

fig.  Pagpaubus. — Doblar  la  cerviz,  fr.  fig. 

Pagpaobus,  bisan  cún  dao  pagpiriton  siya. 

—Levantar  la  cerviz,  fr-  fig.  Pagpalabilabi, 

pagpalabiao.— Ser   de  dura  cerviz,  fr.  fig. 

Matig-a  an  iya  oló,  diri  mabale. 
Cervuno,  na.  adj.  Sugad  sin  bugsoc. 
Cesación.  /.   Pagocoy,  pagodong,    pagta- 

laon;  pagpaocoy,  pagpaodong,  pagpatalaon. 
Cesamiento,  m.  vid.  Cesación. 
Cesante,  p.  a.  An  naocoy,  an  naodong. — 

An  uaray  ná  catungdanan,  cay  hinucasan. 
Cesantía,  f  Pangocoy,  pangodong. — Pag- 

cauaray  ná  catungdanan. — Bayad    nga  ihi- 

nahatag  sa  gobierno  san  iba  sadton  maua- 

ráy  ná  catungdanan,    aalagad  lá  san  mga 

sugo. 
Cesar,  n.  Ocoy;  pagpaocoy:   odong,   pag- 
paodong: pagtalaon. 
Cesión,  f  Pahatag,  pagtogot,  cún  dao  an 

usa  ca  tauo  nahatag  sa    iba    sin    bahandi 

ug  iba   pá. 
Cesionario,  ria.  m.  y  f.  An    tauo    nga 

natagan  ó  nabil-nan  sa  bahandi,  etc. 
Cesionista,  m.  An  tauo  nga  nahatag  sin 

bahandi,   etc. 
Cesonario,  ria.  m.  y  f.  vid.  Cesionario. 
Césped,  m.   Usa  ca  bobon. 
Céspede.  ;;/.  vid.  Césped. 
Cespedera.  /.  An  quinuhaan  san   tuna. 
Cesta.  /.  Alat. — Tagacan,  tacuyan. 
Cesto.  ;;/.  Alat.    Buguias.    Bala.  Alábate, 

cesto,  que  venderte  quiero,  refi  An   mai- 

pa  macacuha  sin  ano  lá,  diri  siya  patapud 
la,  cundi  magluluraring  man  siya. — Estar 
uno  hecho  un  cesto,  fr  fig.  y  fam>  An 
napirao:  an  hubag.' — Quien  hace  un  cesto,' 
hará  ciento,  ref.  An  macabimo  sin  usa 
nga  bala,  macahimo  sin  madarno  pá  baya. 
—  Ser  uno  un  cesto,  fr.  fig.  y  fam,  Tauo 
nga  tapang. 
Cestón,  m.  Mil.  Sugad  sin  bangeat. 
Cetáceo,  cea.  adj.  An  mga    dageo    nga 

mga  isda  nga  nagaanac  ó  nagyabyab. 
Cetra.  /.  Taming  ó  calasag  nga    anit. 
Cetrino,  na.  adj,  Maromaítom. 
Cetro»  m.    Cetro    nga  bulauan,    etc.,    nga 
gm'nagamit  sa  mga  hadi;  tigaman  san  ira 


CE 

pagcahadi.— fig.  Pagcahadi. — Empuñar  el 
cetro,  fr.  fig.  Pagticang  sin    paghadi. 

CI 

Cia.  /.  Payud  (an  tul-an). 

Ciaboga.  /.  Mar.  Pagbiric  san  sacayán 
nga  may  bugsay  ó  gayong,  sa  paggayong 
sa  luyo  ug  pagsia  man   sa  luyo. 

Ciar.  n.   Pagisul.— Sibog. — Pagsia. 

Cicatear,  n.  fam.   Paghicao. 

Cicatería.  /.  Cahicao,  pagcahicao. 

Cicatero,  ra.  adj.  Mahicao. 

Cicateruelo,  la.  adj.   Mahicao  hicao. 

Cicatriz.  /.  Olat. 

Cicatrización,  f.  Pagpabahao  san  casam- 
dan  ó  cahubagan. 

Cicatrizante,  p.  a.   Macacabahao. 

Cicatrizar,  a.  Pagbahao.— r.  Rahao. 

Cicatrizativo,  va.  adj.  Macacabahao. 

Ciclan,  adj.  Lucgóc. 

Ciclón,  m.  Baguio. 

Cidra,  m.  Bonga  san  cahuy  nga   cidro. 

Cidro,  m.  Cahuy  nga  cidro. 

Ciego,  ga.  adj.  y  s.  Buta  sa  duha  nga 
mata. — Á  ciegas.  ;;/.  adv.  Sa  daco  nga 
pageabuta. — fig.  Sin  uaray  ánay  paghuna- 
huna,  sin  uaray  ánay  panginano. — No  te- 
ner uno  con  qué  hacer  cantar,  ó  rezar, 
á  un  ciego,  fr.  fig.  fam.  Puyas  gud  sin 
salapi  ó  mangad. --Soñaba  el  ciego  que  veía, 
y  soñaba  lo  que  quería,  ref.  An  patapud 
nga  ora  ora,  may  guihapon  cabidoan. 

Cieguecico,  ca,  Uo,lla,  to,  ta.  adj.  Buta. 

Cieguezuelo,  la.  adj.  Buta. 

Cielo,  m.  Langit. — Cahimayaan  sa  langit. 
— ¡Valcdme,  cielos!  ¡Tabangi  acó,  mga  la- 
ngit! —fig.  Langit.  El  cielo  de  la  cama.  An 
langit  langit  sa  higdaan. — -De  la  boca. 
Ngalngagan,  ngalngagon. 

Ciempiés,  m.  Olalahipan. 

Cien.  adj.  Gatos,  usa  ca  gatos. 

Ciénaga.  /.  Cahalboan,  calaguian. 

Ciencia,  f.  Caaram. — Camaaram. — Paga- 
rad-man.  — -Quinaadman.  — fig.  — Sarabutan. 
— Calasguran .  — Cabatiran . 

Cienmilésimo,  ma.  adj.  Sinisiring  an 
tagsa  sadton  usa  ca  gatos  ca  yocut  ca  ba- 
hin  nga  iguinbabahin  an  usa  ca   bug-os. 

Cienmilmillonésimo,  ma.  adj.  Sinisiring 

an  tagsa  ca  bahin  sadton  usa  ca  gatos  ca- 
yocut  caribo  ca  bahin  nga  iguinbabahin 
bahin  an  usa  ca  bug-os. 

Cienmillonésimo,  ma.  adj.  Sinisiring  an 
tag-sa  ca  bahin  sadton  usa  ca  gatos  ca  ribo 
ca  bahin  nga  iguinbabahin-bahin  an  usa  ca 
bug-os. 

Cieno,  ni.  Hanang,  lapuc. 


CI 


111 


Científico,  ca.  adj.  Maaram;   maquinaad- 

manon. 
Ciento,  adj.  Gatos. 
Cientopies,  m.  Olalahipan. 
Cierna.  /  An  bucad  nga  lalaqui  san    hv- 

may,  trigo,    etc. 
Cierne.  (En),  m.  adv.  Namumucad   ná. 
Ciertamente,  adv.  m.  Matuod,  sa  pagea- 

matuod. 
Cierto,  ta.  adj.  Matuod.   Totóo.— Sayud. 

— Dayag.— Cierto  hombre.  Usa  ca  tauo.— 

Cierta  noche.  Usa  ca  gabi.— Es  cierto    el 

hecho.  Matuod  ó    sayud    an    buhat. — De 

cierto,  m.  adv.  Matuod. — No',   por    cierto. 

m.  adv.  Diri  ngagayud. — Por  cierto,  m.  adv. 

Matuod,  sa  pageamatuod. — Sí,   por  cierto. 

loe.  adv.  Oo,.  ngagayud,  totóo,  ngagayud. 
Cierva.  /.  Bugsoc  nga  babaye. 
Ciervo,  m.  Bugsoc  nga  lalaqui. 
Cierzo.  ;«.  Hangin  nga  amihan. 
Cifra.  /.    Número.— Mga  tigaman.  — Calac- 

turan. 
Cifrar,  a.     Pagnúmero.    Pagtigaman,  pag- 

lactud     nga    pagsurat. — Pagtirotigub.— fig. 

Cifrar  la  esperanza  en  Dios.  Patapud  lá  sa 

Dios. 
Cigarra.  /.  Ngiya-ngiya. 
Cigarrera.  /.  Babaye  nga  para    tostos.— 

Babaye  nga  parabaliguia  sin  tostos. — Buru- 

tangan  sin  tostos. 
Cigarrero,  m.  Lalaqui  nga   parahimo   sin 

tostos. — Lalaqui   nga  parabaliguia  sin  tos- 
tos. 
Cigarrillo,  m.  Sigarriyo  nga  papel. 
Cigarrista,  m.  Paratabaco. 
Cigarro.  ///.  Tostos,  tinostos,  inunay. 
Cigüeña.  /.  Tamsi  nga  cigüeña. 

;;/.  Banua  nga  mahamut. 
Cilicio,  m.  Silisio,  igsasaquit  sa  lauas. 
Cilindro,  m.  id.  Malison. 
Cilla./.  Tambobo. 
Cima.  /  Pungcay.— Catapusan  sin  cahuy., 

— Catapusan.  Dar  cima  á  una  cosa.  fr.  fig. 

Pagtapus,  pagtampus,   paghuman  sin  bisan 

ano. 
Cimarrón,  na.  adj.  Looc,    buquidnon.— 

Banua,  etc.  nga  ihalas  ó  ilahas. 
Cimbalillo,  m.  Linganay  nga  guti. 
Címbalo,   m.  Linganay  nga  guti. — Pagpac 
Cimbel,  m.  Tamsi  nga  catian. 
Cimborrio,  m.  id.  Cahitas-an  sa  singbahan 

dapit  sa  altar  mayor. 
Cimbra.  /.  Pabalayan  nga  cahuy  sa    pag- 

himo  sin  mga  arco  nga  cota,  etc. 
Cimbrar,    a.    Pagpahagorong. — r.    Hago- 

rong. — Buyoc. 
Cimbrear,  vid.  Cimbrar. 


112 


CI 


Cimbreño,  fia.  adj.  Mahagorong.—  Mabu- 

yoc. 
Cimentado,  tn.  Pagporug   ó  pagpacaopay 

san  bulauan. 
Cimentar,  a.  Pagsimento,    pagholog    sin 
simento. — Pagporug    ó    pagpacaopay    san 
bulauan. 
Cimiento,  m.  Simicnto.  Simentohan. — fig. 
Guinicanan.     Tinicangan. — Cimiento     real. 
Sinacot  nga  suca,  apog  ngan   sin    binayo 
nga  baldosa,  ug  ini  ibubutang  sa   bulauan, 
ngan  idadangdang  sa  calayo,  cay    pagpo- 
rug ó  pagpacaopay  san  mao  nga  bulauan. 
Abrir  los  cimientos,  fr.  Pagocad   sa  mga 
simento. 
Cimitarra.  /.  Panganiban  nga  asero    nga 

sugad  sugad  sin  capilan. 
Cinamomo,  m.  Cahuy  nga  sinamomo  nga 

mahamot. 
Cinc.  vi.  Sinc. 
Cincel,    m.    Garamiton  nga    puthao    nga 

iglalabra  sin  mga  bato,  tumbaga,  etc. 
Cincelador,  m.  Paralabra  sin  mga    bato, 

tumbaga,  etc. 
Cincelar,  a.  Paglabra  sin  mga  bato,   tum- 
baga, etc.,   pagtomboc. 
Cinco,  adj.  Lima.— Icalima.  Número  cinco. 
Icalima  nga  número. — El  cinco    de  Mayo. 
An  icalima  sa  Mayo. 
Cincoañal.  adj.  An  may  lima  ca  tuig. 
Cincomesino,    na.    adj.    An  may    lima 

ca  bulan. 
Cincuenta,    adj.    Calim-an.— Icacalim-an. 
Año  cincuenta.  Icacalim-an  ca  tuig. — Cin- 
cuenta años.  Calim-an  ca  tuig. 
Cincuentañal.  adj.  An  may  calim-an   ca 

tuig. 
Cincuentavo,  va.  adj.    Sinisiring  an  tag- 
sa  ca  bahin  sadton  calim-an   ca  bahin  nga 
ibinabahinbahin  an  usa  ca  bug-os. 
Cincuentón,   na.  adj.  An   may    calim-an 
ná  ca  tuig. 
'  Cincha.  /.  Bacgong. 
Cinchadura.  /.  Pagbacgong 
Cinchar,  a.   Pagbacgong. 
Cinchera.  /.  Linolotonan  san  bacgong. 
Cincho.   vi.    Bacus,    bageos. — Raclao  nga 
puthao    nga    icacarig-on  sa    mga  barriles, 
etc. — Bacgong. 
Cineración.  /.  Pagpacaabo. 
Cinerario,  ría.  adj.  Abohun.— Urna  cine- 
raria. Caban  ó  longon    nga    binubutangan 
san  mga  tul-an  sin  tauo. 
Cinéreo,  rea.   adj.  Abohon.  Dao  abo. 
Cinericio,  cia.  adj.  Abohon.  Dao  abo. 
Cíngulo.  vi.  id.  Tacgong. 
Cínife.  ;«.  Namoc. 


CI 

Cinta.  /.  Sintas,  talighoton. — En  cinta,  m 
adv.   Burud. 

Cintarazo,    m.   Pagdabal  sin  espada. 

Cintarear.  a.  jam.  Pagdabal  sin    espada. 

Cinteado,    da.    adj.    Sinasab-ongan      sin 
mga  sintas. 

Cintero,  ra.    vi.  y  /.  Parahimo  sin  talig- 
hoton.— Parabaliguia  sin  talighoton. 

Cinto.  Bacgong.  Bacus,  baegos. 

Cintura./.  Hauac. 

Cinturón.  vi.  Hauac  nga  daco. — Bacgong. 
Bacus,  baegos. 

Ciprés.  /;/.  Cohuy  nga  ciprés. 

Circo,  vi.  Linidongan,  ug  dida    padadala- 
ganan  an  mga  caballo,  etc. — Sirco  ó  lugar 
nga  pinanunutdoan  an  mga  tauo  sin  pag- 
sirco;   ug  dida  man  nagsisirco  sira. 
Circuición.  /.  Paglicos. 
Circuir,  a.  Paglicos.  Paglibut. 
Circuito,  vi.  Lieos. 

Circulación,  f.  Pagpadolong  sin  mga  or- 
den ó  surat. — Pagaguiagui. 
Circular.  /.   Sircular,  sugo'  sin   ponoan  sa 

iya  mga  nasasacopan.— Surat  sa    iba    nga 

mga  tauo. 
Circular,  a.  Pagpadolon  sin  orden  ó    su- 
rat.— n.  Pagaguiagui.  Lacat  lacat. 
Círculo,  m.  Lieos. 
Circumcirca.  adv.  lat.  Harani  sa...  Cuma- 

pin  cumulang. 
Circuncidar,  a.  Pagturi. 
Circuncisión.  /.  Pagturi.— Piesta    sa    si- 
yapa  ca  adlao  sa  bulan  sa    Enero. 
Circunciso,  Sa.  p.  p.  irreg.  Pinanuri. 
Circundar,  a.  Paglicos,  paglibut. 
Circunferencia.  /.  Lieos. 
Circunlocución.  /.  Pahalabáa  sin  polong 

sa  pagpacaopay  san  pamolong. 
Circunloquio,  ni.   Paghalabáa  sin  polong, 

nga  diri  casoroc-an  nga  gayud. 
Circunnavegación.  /.  Pagsacay  nga  pag- 

lipot. 
Circunnavegar.  Pagsacay  nga    paglipot. 
Circunspección.  /.    Catahud.    Cabuotan, 

cadoroto,   camaligdong. 
Circunspecto,  ta.  adj.  Buotan,  madoroto, 

matahud,   maligdong. 
Circunstancia.  /.  Pagcaagui. 
Circunstanciadamente,   adv.    m.    Sin 

maopay,  sin  uaray  culang   nga   casayoran. 
Circunstantes,  s.  pl.  An  mga  iini,  an  n»ga 

aadi,  an  mga  nagaatubang. 
Circunvalación.  /.  Paglibut.    Panlibut. 
Circunvalar,  a.  Paglibot. 
Circunvecino,  na.  adj.  Hiripid,  higripid. 
Cirial,  m.  pl.   Siriales. 
Cirineo,  m.  fig.  r.  jam.    Bulig.    Mabulig, 

matabang. 


CI 

Cirio.  ;«.  Daco  nga  candila;  sirio. 
CilTO.  m.  Hubag  nga  matig-a,  nga  din  ma- 

sool. — Cirro,   ni.  Bot.  Cambud. 
Ciruela.  /.  Bonga  san  cahuy  nga  ciruelo. 
Ciruelo,  ni.  Cahuy  nga  ciruelo. 
Cirugía.  /.    Casayoran    san   pagtambal. — 

Paghibaro  sin  pagtambal. — Pagcamananam- 

bal. 
Cirujano.  ni.  Mananambal,  paratambal. 
Ciscar,   a.fam.    Paglamire.— r.    Pagoro    ó 

paglíbang. 
CÍSCO.    m.    Uring.    Buring.— fig.    y    fam. 

Ngiras,  aringasa.    Carimocan,     casamocan. 

—Uring  nga  binayo. 
Cisión.  /.  Samad  sin  guti.— Carlit.— Tanga. 
Cisma,  amb.  Pagbulag.   Pagcabulag.—  Diri 

pagcaoroyon  sin  buot. 
Cismático,  ca.  adj.  An  mabulag  sa  pagtoo 

sa  Dios  sugad   san  sugo  sa  santa    Iglesia. 

— An  macacasamoc  sin  bongto,    etc. 
Cisquero,  ni.  Paraoring    ó    parabayo    sin 

uring. — Parabaliguia  sin  oring  nga  binayo. 
Cisterna.  /.  Atabay. 
Cisura./.  Samad  sin  guti. — Carlit. — Tanga. 
Cita./.  Talaán  nga   adlao,  etc.,  nga  igcaca- 

yacan. — Camatuoran  san  iguinaasoy. 
Citación.  /.  Pagpahabaro  san  adlao,    etc., 

nga    igcarocayanan.    Pagtauag. — Pagpaha- 
baro. 
Citador,  ra.  adj.  An  magpapahabaro. 
Citano,  na.  m.  y  /.  fam.  Cuan. 
Citar,  a.   Pagpahabaro  san  adlao,  etc.,  nga 

talaán   nga    igcacayanan. — Pagtigaman    sa 

liguid  sin  surat  san  autor,   etc.,  nga  quinu- 

haan  sadton  mga   polong.— For.   Pagpata- 

uag,  pagpahabaro. 
Cítara.  /.  Torongon  nga  sugad   sugad  sin 

sesta. 
Citarista,  com.  Paracascas  san   cítara. 
Citarizar,  n.  Pagcascas  sin  cítara. 
Citatorio,  ria.  adj.  Sugo  nga  pagpatauag. 
Citerior,  adj.  An   dapit  nganhi. 
Citramontano,  na.  adj.  An  dapit  nganhi. 
Ciudad.  /  Bongto. 

Ciudadanía.  /.  Pagca-bongtohanon. 

Ciudadano,  na.  adj.  •  Bongtohanon,  sa- 
uangnon. — s.  Tagabongto,  tagasauang. 

Ciudadela.  /.  Cota  nga  may  mga  baluarte. 

Cívico,  ca.  adj.  Cañan  bongto,  cañan  mga 
igcasitaghimongto. 

Civil,  adj.  Cañan  bongto,  cañan  mga  ig- 
casitaghimongto.—yftf.  Buotan,  maopay 
nga  tauo. — Si  vil. 

Civilidad.  /.  Camaopay  sin  tauo  nga  ma- 
aram  magtahud  sa  igcasitauo. 

Civilización.  /  Pamatasan  nga  maopay 
san  mga  .bongto  ug  san  mga  tauo. 


CI  113 

Civilizado,  da.  adj.  An  may  batasan 
nga  maopay. 

Civilizarse,  r.  Pagbatid  ó  pagpahaara  sa 

maopay  nga  pamatasan- 

Cizalla./.  Tinabas  nga  tumbaga,  etc. 

Cizaña./  Humay  humay,  marayparay. 
—f¿g.  Visio  nga  nacacaraut  sa  maopay 
nga  batasan.— /%".  Bisan  ano  nga  icaca- 
raut. — Daua  daua. 

Cizañador,  ra.  adj.  Masagda  ó  manu- 
numat  sin  icacaraut  ó  icabubungcag  san 
camaopay  sin  buot.—  s.  Parasagda  ó  pa- 
rasumat.... 

Cizañar,  a.  Pagsagda  ó  panumat  sin  ica- 
caraut ó  icabubungcag  san  caopay  sin 
buot. 

Cizañero,  ra.  adj.  vid.  Cizañador. 

CLA 

Clac.  Pacpac— ;//.  Calo  nga  hataas. 

Clamar,  a.  Pagsangpit,  pagtauag. —Paga- 
raba,  paginaraba.— n.  Pagpolong  ó  pagua- 
le  sin  macaaramdoc  nga  pagpolong.— 
fig.  Pangamaya. 

Clamor,  ni.  Gagsud,  guliat.— Paginaraba, 
pagaraba.— Toque  de  las  campanas  por 
los  difuntos.  Pagdoblas. 

Clamoreada.  /  Pangagsud,  panguliat  — 
Paginaraba,  pagaraba. 

Clamorear,  a.  Paginaraba. — Tocar  las 
campanas  á  muerto.  Pagdoblas. 

Clamoreo,  m.  Paginaraba. 

Clamoroso,  sa.  adj.  Mabinachóon. 

Clandestinamente,  adv.  m.  Sa  tinago. 

Clandestino,  na.  adj.  Tinago. 

Clangor,  m.  Tonog  sin  torongon. 

Clara.  /  Busag  sin  bunay.— Silhag. — 
Halhag.— fam.  líspacio  de  tiempo  en  que 
se  suspende  el  agua  en  tiempo  lluvioso  y 
hay  alguna  claridad.  Hurao,  hurao   ná. 

Claraboya.  /.  Inabrc  sa  atup  basi  ma- 
lambrag. 

Claramente,  adv.  m.  Dayag  caopay. 

Clarear,  a.  Paglambrag.— Silhag. — Hal- 
hag—Hurao. 

Claridad.  /.  Calambragan,  capauáan,  ca- 
sonáan. 

Clarificar,  a.  Pagpahayag.— Pagpati-nao. 
Pagpalihao. 

Clarín,  m.  Torotot. 

Clarinete,  m.  Torotot. 

Claro,  ra.  adj.  Malambrag,  mapaua,  ma 
sono. — Dayag;  hayag— Mati-nao. — iVIali- 
hao. — Sayud.— Silhag. — Halhag. — Á  la 
clara,  ó  á  las  claras,  ni.  adv.  Dayag  cao- 
pay.— Claro  está.  expr.  Matuod. — Poner 
en  claro-  fr.  Pagasoy  sin  maopay. 


114  CLA 

Claror,  m.  Calambragan,  capauáan,  caso- 
náan. 

Clasificación.  /  Pagcalain.  Calainan. 

Clasificar,  a.  Paglain. 

Claudicación.  /.  Capiang,  pagcapiang. — 
Pagsayop,  pagsala. 

Claudicar,  n.  Piang.— fig.  Pagsayop,  pag- 
sala. 

Clavado,  da.  adj.  Rinaysang.—  Venir 
clavada  una  cosa  á  otra.  fr.  fig.  y  fam. 
Igo  gud,  angay  gud. 

Clavar,  a.  Pagraysang.  Pagosoc.  Pagpa- 
dolot.  Pagbongsad.  Me  clavé  un  hueso 
en  la  garganta.  Nahibocag  acó.  Me  clavé 
una  caña  aguzada.  Nahasura  acó. — Pagbo- 
no. 

Clavazón.  /.   Pagca  raysang. 

Clave./.  Casayoran  basi  hibaroan  an  mga 
nahaáasoy  nga  may  hiborongan. — Casayo- 
ran sin  mga  tigaman  basi  sabuton  an 
ira  cahologan. — Mus.  Tigaman  basi  sabu- 
ton an  tonos. — Arq.  Sungqui  nga  bato. 

Clave  .  m.  Hanua  ó  tanum  nga  clavel;  an 
bucad   niya. 

Clavera.  /  Sol-oban  sin  paghimo  san  oló 
oló  sin  raysang. — Lobo  ó  an  agui  san 
raysang. 

Clavero,  m.  Paracaput  ug  paramangno 
san  mga  yabe  sa  singbahan,  etc. 

Clavetear,  a.  Pagraysang  ó  pagbutang 
sin  mga  raysang  nga  bulauan,  salapi,  tum- 
baga, etc.  sa  mga  caban,  mga  sacia,   etc. 

Clavicordio,  m.  Torotot. 

Clavija.  /  Padlong  nga  tumbaga,  puthao, 
cahuy,  etc.,  nga  cuha  cuba. — Carp.  Pad- 
long nga  cahuy. — Mus.  Padlong  nga  ca- 
huy ó  puthao  nga  carigonan  ug  sinasang- 
buran  san  mga  cuerdas. — Apretarle  á  uno 
las  clavijas,  fr.  fig.  y  fam.  Paglugos. 

Clavijero,  m.  Cahuy  nga  harohalaba  ug 
haligot  nga  tinataoran  san  mga  padlong 
san  mga  torotot  ó  toronggon. 

Clavillo,    to.  ni.   Raysang  nga  guti. 

Claviórgano.  w.  Torotot. 

Clavo.  ;//.  Raysang. — Clavo  ó  especia. 
Sangqui.—  Agarrarse  á,  ó  de,  un  clavo 
ardiendo.//',  fig.  y  fan.  Talingoha  lá  sin 
pagpacabuhi  sin  cacurian.  Talingoha  lá 
sin  pacagauas  sin  cataragman.  Talingoha 
lá  sin  pacacuha  sin  ano  lá. — Arrimar  el 
clavo,  fr.  Vetcr.  Pagsamad  san  coló  san 
hayop  san  pagpadol-ta  sa  iya  san  ray- 
sang.— Clavará  un  clavo  con  la  cabeza. 
evpr.  ñg.  y  fam.  Matig-a  nga  caoló,  ma- 
tiga  sin  oló. — Dar  en  el  clavo,  fr.  fig.  y 
fam.  Pacaigo. — Dar  una  en  el  clavo  y 
ciento  en  la  herradura,  fr.  fig.  y  fam. 
Pagyacan  sin  damo,  ug  pagsala  sala. — De 


CLA 

clavo  pasado,  loe.  adv.  fig.  Sayud  caopay, 
dayag  caopay.—  fig.  Masayon  buhaton. — 
No  importar  un  clavo  una  cosa.  fr.  fig.  y 
fam.  Diri  ngay  asahon. — Por  un  clavo,  se 
pierde  una  herradura,  expr.  prouerb.  An 
pagbaya  sa  mga  guti  nacacaraut  lugud, 
cay  masayon  ná  mabayá  sa  mga  daco. — 
Remachar  el  clavo,  fr.  fig.  y  fam.  Pagsa- 
la sala  lugud  sin  daco,  in  naruruyag  an 
tauo  magpacaopay  san  iya  sayop. — Un 
clavo  saca  otro  clavo,  expr.  proverb.  Ray- 
sang in  nacacagabut  san  igcasiraysang. 


CLE 

Clemencia.  /.  Calooy. 

Clemente,  adj.  Malolooyon,  mapuangu- 
ron. 

Clementemente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pagcalooy.  9 

Clementísimo,   ma.  adj.  Guinmalolooye. 

Clerecía.  /  Capadian  nga  diri  mga  reli- 
gioso.— Catungdanan  sin  Padre  nga  cléri- 
go . — Pagcaclér  igo. 

Clericato,  m.  Cahimtang  ug  camahalan 
sin  Padre   nga  clérigo. 

Clericatura.  /  Cahimtang  sa  pagcaclé- 
rigo,  pageaelérigo. 

Clérigo,  m.  Padre  nga   clérigo. 

Clero,  m.  Mga  capadian,  mga  clérigo,  mga 
sacerdote. 


CLI 

Cliente,  com.  Sacop.— An  may  calipongan, 
ug  napaayop  sin  abogado. 

Clientela.  /  Panabang  sin  mga  gahuman 
nga  mga  tauo  san  mga  naayop  sa  ira. — 
An  mga  pinanabangan  sin  gahuman  nga 
tauo. — An  mga  nagcacapolongan  nga  naa- 
yop sa  usa  lá  ca  tauo  nga  macatabang  sa 
ira. — An  mga  magsaquit  nga  napatambal 
sa  usa  lá  nga  tambalan. 

Clima.  /   Cabanua: — Tuna. 

Climatérico',  ca.  adj.  fig.  Maraut  an  ca- 
banua.— Kstar  uno  climatérico,   fr.  fig.    y 

fam.  In  nasisina  an  tauo  ug  maraut  an  iya 
cabuot. 

Clin./  Bunday. 


CLO  • 

Cloaca.  /  Aguian  san  mga  tubig  nga  ma- 
lí ugao  san  mga  bongto. 
Clocar,  n.  Paagac  an  manuc» 


CLÓ 

Cloque,  m.  Caoit  nga  puthao  nga  isinusum. 
pay  sin  bambo  ó  cauayan  nga  may  duba 
ca  vara  an  hilaban  nga  guinagamit  san 
mga  parasacay  ug   mga  mananagat. 

Cloquear,  n.   Fagagac. 

Cloquear,  a.  Pagdacop  san  isda  nga  atún 
san    cloque. 

Cloqueo,  m.  Pagagac  Pagcaagac. 

Cloquera.  /.   Paghilumlum. 

Cloquero,  m.  Paracaput  ó  paragamit  san 
cloque  nga  caoit  nga  puthao. 

Clueco,  ca.  adj.  An  manuc  ug  iba  pá  nga 
mga  tamsi  nga  naghihilumlum. —  fig.  y 
fam.  Tauo  nga  tigurang  ug  maluyá  ná. 

Cuclillas,  (en),    adj.     Pagpionco. 

co 

Coacción./.  Paglugos,  pagpirit,  pagpogos. 
Coacervación.  /.    Pagtambac,     pagtipon, 
pagtapong.  Pagcatambac,  pageatipon,  pag- 
catapong. 
Coacervar,  a.  Pagtambac,  pagtipon,  pag- 
tapong. 
Coactivo,  va.  adj.  Macacalugos,  macaca- 

piri't. 
Coacusado,  da.     adj.  Fcr.     An     igeasi- 

iguinsombong,  an  igeasi  iguinqueja. 
Coadjutor,  ra.  m.   y/.  Bulig.— Padre  nga 
coadjutor  nga  mabulig  san  Cura    Párroco. 
Coadjutoría.  /.  Catungdanan    san    Padre 
nga  coadjutor.  Pagcacoadjutor. 
Coadunación.  /.  Pagtigub.  Pagcatigub. 
Coadunamiento,  m.  vid.  Coadunación. 
Coadunar,  a.  Pagtigub. 
CoadjUtorio,  ria.  adj.  Mabulig,  matabang. 
Coadyuvador,  ra.  m.  y  f.  Bulig,  parabu- 
lig,  mananabang. 

Coadyuvar,  a.  Pagbulig,   pagtabang. 
Coagente,  m.  Bulig,  opud  nga  mabulig. 
Coagulación./  Pagbug-os,  pagbagtic.  Pag- 
cabug-os,  pageabagtic.  Pagpabug-os,    pag- 
pabagtic. 
Coagulador,  ra.  adj.  Macacabug-os,   ma- 
cacabagtic. 
Coagular,   a.  Pagpabug-os,  pagpabagtic. — 
r.  Bug  os,  bagtic. 
Coágulo,  m.  Cabagtic  san  dugo. — Bagtic; 

binactic. 
Coalición.   /.    Pagcahingion,    pagcatigub. 
Págcaoyon  sin  buot. 
Coapóstol,  m.  Igeasi  apóstol. 
Coaptación.  /  Pagpaangay,    pagpaigo. — 
&ir.    Pagpahioli  san  tul-an    nga   nabari. 
Coaptar.    a.    Pagpahaangay,  pagpahaigo. 

Pagpaangay,  pagpaigo. 
Coartación.  /  Diri  pagtogot. 
Coartar,  a.  Diri  pagtogot- 


CO 


1Í5 


Cobarde,  adj.  Matálao,  mahadlucon. 
Cobardear,  n.  Talao;  hadluc,  dalao. 
Cobardemente,    adv.  vi.    Ora  ora    sin 

hadluc,  sa  daco  nga  cahadluc. 
Cobardía.  /.  Cahadluc,    pagcahadluc,  ca- 

tálao,  pageatálao. 
Cobertera.  /.  Tacob,  taclob. 
Cobertizo,  m.  Suy-ab.  Barongbarong. 
Cobertor,  m.   Tampi,  taplac. 
Cobija.  /.  An  teja  nga  iquinocolob. — Man- 
tilla   corta.    Pandong. — An    barahibo    san 
tamsi  sa  paco. 
Cobijar,  a.   Pagtacob,  pagtaclob,— Pagco- 
rombut,     pageorompot,     pageompot. — fig. 
Ayop,  sirom,  dangop. 
Cobradero,  ra.  adj.  Soroc-ton. 
Cobrador,  m.  Parasocot. 
Cobramiento.  m.  Pagsocot. 
Cobranza.  /.  Pagsocot.  Panocot. 
Cobrar,  a.   Pagsocot. — Pagopay  an  masa- 

quit. — Pagbotong  sin   pisi. — Paglucat. 
Cobre,  m.  Tumbaga. 
Cobro,  m.  Pagsocot.  Panocot. 
Coca.  /•  Cuba  nga  cahuyeahuy;  an  bonga 
niya. 
Cocal.  M.  Calubian- 

Cocción,  f.  Pagloto,   pagcaloto. — Catunao 
an    canon    sa    guinhaua. — Paglaso;     pag- 
c al  aso. 
Coceador,  ra.  adj.  Mabondoc  nga  hayop. 
Coceadura.  /.  Pagbondoc. 
Coceamiento,  m.  Pagbondoc. 
Cocear,  u.  Pagboniioc— fig.  y  fam.  Pag- 

laris,   pagdiri. 
Cocedero,  ra.  adj.  Masayon  ma!oto. — ;;/. 

Pangalayo-an. 
Cocedizo,  zá.  adj.    Masayon  maloto. 
Cocedor,  m.  Pangalayo-an. 
Cocedura.  /.  Pagloto;   pagcaloto. 
Cocer,  a.    Pagloto. — Tunao  an  can-on  sa 
guinhaua. — Paglaso    sin    tubig,    chocolate, 
capé,  etc. 
Cocido,  da.  p.  p.  Linoto. — Linaso. --///.  An 

laolla. — Loto. 
Cocimiento,  m.  Pagloto;  pagcaloto.— Pag- 
laso; pagcalaso. — Tambal  nga  irinmon  nga 
linaso. 
Cocina./.  Cocina,  pangalayo  an. 
Cocinar,  a.  Pangalayo. 
Cocinero,  ra.  m.  y  /  Mangangalayo. 
Cocinilla,  ta.  /  Lasoan,  panlasoan. 
COCO.  m.    Lubi. — An   bonga  niya,  lubi. — 
Recoger  la  fruta  ó   hacer    la   recolección. 
Pangalubian.— Cascara   primera    del  coco, 
muy    fibrosa.    Bonot. —  Cascara    segunda, 
muy  dura.  Bagol,^— Fruta  redonda  y  blanca 
que  se  forma  del  agua  congelada  del  coco 
fruta.~-Buay. 


116  CÓ 

Coco.   m.  Olud. 

Cocodrillo.  m.   Mananap  nga  sugad  sugad 

•    sin    buaya. 
Cocotal.  m.  Calubian. 

Cocote,  m.   Tangcógo. 

Cocotero,  m.  Lubi. 

Cochambre,  m.  fam.  Hugao,  bisan  ano 
nga  mahngao  ug  mabaho.   Langsiao. 

Cochambrero,  ra.  adj.  fam*  Mahugao, 
malangsiao. 

Cochambroso,  sa.  adj.  fam,  Mahugao, 
malangsiao. 

Cocharro,  m.  Irinman. 

Cochastro,  m.    Pasi  sin  babuy. 

Coche,  m.  Coche,  sugad  sin  carruaje. — 
Caminar  ó  ir  en  el  coche  de  San  Fran- 
cisco, fr.  fig.  y  fam.  Paglacat  ó  pagbac- 
tas    lá. 

Cochear.  «.  Pagcarruaje. 

Cochera.  /  Binubutangan  san  mga  coche. 

Cochero,  m.    Cochero. 

Cochevira.  /.  Camboc  sin   bactin. 

Cochina.  /  Bactin  nga  babaye. 

Cochinada./,  fig.  y  fam.  Hugao,  lamire. 

fig.  y  fam.    Maraut  nga  buhat. 

Cochinería.  /.   vid.    Cochinada. 

Cochinilla.   /     Bayod.— Sacayán  ni   Pan- 
yagodyud   usa  ca   gatus  an  gumaód.     An 
bayod.  La   cochinilla. 
Cochinillo,   ni.    Pasi. 
Cochino,  na.  m.    y/.  Bactin.—^.  y  fam. 

Mahugao. — Cochino    fiado,     buen    invierno 

y  mal  verano,  ref.    An    nagpaotang,  tiso- 

cot    na   ngani,  sin   cacurian  áabutan. 
Codal,    adj.     May    manico,   socol   sin  ma- 

nico. — Carp.  Balay  sin  lagadi. 
Codaste,  m.  Mar.  Pamorong  sa  olin. 
Codazo,  m.   Pagtico.  Pagrantoc  san  seco. 
Codear,  n.  Pagtico. — Pagrantoc  san  seco. 
Codelincuente,  adj.   Magcasimay  sala. 
Codera.  /  Soot  san  sico. 
Códice,  m.     Libro   nga  sinuratan  sin  mga 

surat  ó  dáan  nga  mga  sumat. 
Codicia.  /  Caipa  nga  diri  angay  sin  mga 

bahandi.— fig.   Ongud  nga  paghiongara  sin 

mga  caopayan  — La  codicia  rompe  el  saco. 

ref.    An  buot  mag    idadamo    nauauaráyan 

lugud.  — Por  codicia  del  florín,  no  te  cases 

con  ruin.  ref.  Cún  an  salapi  niya  an  inaala- 

gad  mo    lá,    diri    icao  mapacasál.— Quien 

por  codicia  vino  á  ser  rico,  corre  más  pe- 
ligro, ref.    An  pinatitigayon  sa  diri  angay 

nga  pagpaagui,  madaliaymaagui    dao  ha- 

ngin. 

Codiciable,  adj.    Sadang  talingahaon. 
Codiciador,    ra.    adj.   Matingohaon,  ma- 
ngingita.—  s.  Paratingoba,   parapangita. 


CÓ 

Codiciar,  a.   Ipa.   Pagtingoha,  pagtalingo- 

ha,  pagpangita  sin  salapi  ug  iba  pá. 
CodicilO.  ;;/.  Carig  onan  nga  sinurat  sa 
lugaringon  nga  pagbuot  basi  macuba  cún 
igdugang  bá  sin  bisan  lá  ano  san  testar 
nga  nabuhat  ná  niya,  cún  pagpacarig-on 
bá  san  mao  nga  testar. 
Codiciosamente,  adv.  m.    Sa   daco  nga 

pageaipa,    sa   daco  nga  pagtingoha. 
Codicioso,  sa.  adj.  Maiipa.— fig.  y  fam. 
Matingohaon,  buhatan. — Juntáronse  el  codi- 
cioso y  el  tramposo,  expr.  fig.  y  fam.  An 
maquisalapi  ug    an    otanganon    nansisipag- 
lilimbong    sira  guihapon. 
Código,  m.  Casugoanan. 
Codillo,  ni.   Paa    sa   mga   mananap  dapit 

sa  dughan. 
Codo.  m.  Sico. — Medida  desde  el  codo  á 
la  extremidad    de  la    mano.  Manico. — Al- 
zar   de    codo,   ó    el  codo.  fr.  fig.  y  fam. 
Paginum    sin   oraora. 
Codorniz.  /  Pitao,  pitpitao. 
CoepíSCOpo.  m.  Igcasiobispo. 
Coercer,  a.  Paghauid,  pagpogong. 
Coerción.^.  For.    Paghauid,    pagpogong. 
Coercitivo,  va.  adj.  Macacahauid,  maca- 

capogong. 
Coetáneo,  nea.  adj.   Magtaladongan. 
Coeterno,  na.  adj.  Magcasidayon. 
Coevo,  va.  adj.  Magtaladongan. 
Cofa.  /.  Mar.  Salugsalug  sa  ibabao  sa  nga 

toladoc  san  sacayán. 
Cofín,  m.  Alat,  cahon  cahon. 
Cofrade,  m.  Tauo  nga  sacop  sin  cofradía. 
Cofradía.  /  Cadam-an  nga  mga  tauo  nga 
nageacatiroc  sira  sa  pagtuman  sin  mga  bu- 
hat nga  maopay. 
Cofre,  ni.  Cabán,  pinopotos  sin  anit  sa  goa 

ug   sin  género  sa   solud. 
Cogedero,  ra.  adj.   Sadang    ná    cuhaon, 
sadang  ná  pagboroon. — m.   Cap-tanan,  ca-  • 
rap-tanan. 
Cogedizo,  za.  adj.  Masayon  macuha. 
Cogedor,  ra.  s.  Paracuha  — m.    Surudlan 
sin  hugao. 
Coger,  a.  Pagcuha.  Pagcaput.  Pagcatin. — 
Pagboro  san  bonga.— La  tierra  no  ha  co- 
gido bastante  agua.  Uaray  pá  catutubigui 
caopay  an  tuna.— Me  cogí  un  pellizco.  Na- 
piit  acó.— Me  pellizcó.  Quinotol  acó  niya. 
—Coger  el  palay.  Pamari,  pangani.— Esta 
tinaja  coge  cinco  gantas.  Ini    nga    tadiao 
nasolud  sin  lima   cagantang.  No  cogen  las 
cinco  gantas  en  esta  tinaja.  Diri   naghihi- 
nadang  an  lima  ca  gantang  sini  nga  tadiao. 
— La  alfombra  coge  toda    la    iglesia.    An 
alpombra  nacacaloob  san  bug-os  nga  sing- 
bahan.— Me    cogió    comiendo.    Hinabutan 


CÓ 

acó  niya  naquiquinaon  pa  acó. — Me  cogió 
la  noche  en   Borongan.    Nagabihan  acó  sa 

Borongan Nos  cogió  la  tempestad  en  Su- 

lat.  Binagiohan  canii  sa  Sulat. — Esto  no 
coge  aquí.  Ini  diri  naghihinadang  dinhi. — 
Coger  á  uno  de  nuevo  una  cosa.  fr.  Calit; 
niyan  pá  lá  acó  babati  ó  dudungug  siton. 
— ¡Cogite!    Dinacop  co  icao. 

Coger  el  pié  para  que  uno  caiga. 
Binte,  biacang. 

Coger  ú  obligar  uno  á  otro  á  bajar 
sin  darle  lugar  á  ir  por  lo  necesa- 
rio para  el  viaje.  Gabang. 

Coger  con  tenazas  ó  tijeras.  Guimpít. 

Coger  al  náufrago.  Hapolot. 

Coger  poco  á  poco,  ó  con  cuidado 
como  el  gato  al  pájaro,  etc.  Hicap. 

Coger  la  resina  del  árbol  que  la 
produce.  Luguit. 

Coger  la  fruta  madura.  Pupho. 

Coger  con  los  dedos  granos  derra- 
mados. Pudiot. 

Coger  fruta  con  gancho.  Singit. 

Cogida,  f.  fam.  Pamari,  pangani,  an  cuha 
nga  humay. — fam.  Pagsungay  an  todo  san 
tauo  nga  nagsosuerte  sa  iya. 

Cogitabundo,  da.  adj.  Mapalandongon 
nga  tauo. 

Cognación.  /.  Pagcaoropud  nga  guican  sa 
tnao  nga  guinicanan. 

Cognado,  da.  m.  y  /.    Caorop-dan. 

Cognomento,  m.   Bansag;   cabansagan. 

Cogollo.  ;//.  Ogbus. — Saringsing  sa  mga 
caliuy. 

Cogote,  m.    Tangcogo. 

Cogullada.  /:    Yangugyangug. 

Cohabitación.  /  Paglongon  si  balay. 

Coabitar.  //.  Paglongon  sin   balay. 

Cohechar,  a.  Soop.  Pasoop. 

Cohecho,  m.  Pagsoop. 

Coheredero,  ra.  m.  y  f  Igcasisooc,  ig- 
casilonsan;  igeasimanoronud. 

Coherencia.  /  Caarangay,  pageaarangay, 
pageaoroyon.   Caoroyonan. 

Coherente,  adj.  Maangay,  maoyon,  maigo. 

Cohesión.  /.   Pagcasonudsonud. 

Cohete,  m.  id.    Pabotohon. 

Cohetero,  ni.  Parahimo  sin   mga  cohetes. 

Cohibición.  /.  Pagpogong,   paghauid. 

Cohibir,  a.  Pagpogong,  paghauid. 

Cohonestar,  a.  i'agpacaopay  sa  bisan  ano 
nga  buhat. 

Coincidencia.  /  Pagcaangay.— Caanga- 
yan.— Pagcadongan. — Pageaoroyon.  Cao- 
royonan. 

Coincidir,  «.  Angay,  igo.— üongan.— 
Oyon. 


CÓ 


117 


Coinquinarse,  n.  Pacaraut  san  maopay 
nga  bantug. 

Coito,  m.  Paghiranii.  Dirig,  doróg.  Hilaua- 
san,  hinilauasan. 

Cojear.  ;/.  Piang.  Quiang,  quiangquiang. 
Quihud. 

Cojera./.  Capiang,  pageapiang.  Capiangan. 

Cojijo,  m.  Paghigdaá  bisan  guti  an  binabati 
nga  masool. 

Cojijoso,  sa.  adj.  An  mahidáa  bisan  gu- 
ti an  binabati  nga  masool. 

Cojín.  ///.  Oroolonan. 

Cojinete.  ///.   Oroolonan. 

Cojo,  ja.  adj .  Piang.  Quiang.  Quihud— 
No  ser  uno  cojo  ni  manco.  //'.  jig.  y  fam. 
Batid  caopay  san  iya  catungdanan. 

Cojudo,  da.  adj .  An  mananap  nga  uaray 
pageaponi. 

Cojuelo,  la.  adj.  Piang. 

Col.  /.  Coles,  otan  nga  coles. 

Cola.  /  Icog.  De  gallo.  Laoi. 

Cola.  /.  Cola  sin  anit. 

Colaboración.  /.  Pagbulig.    _ 

Colaborador,  ra.  ///.  y  f.  Bulig,  cabulig. 

Colaborar.  ;/.  l^ulig. 

Colación,  f.  Paghatag  san  sacerdote  sin 
gahúm  ó  catungdanan  sin  pageacura-  su- 
gad  san  batasan  nga  singbahanon;  pagea- 
rauat  niya  san  mao  nga  catungdanan.  Pag- 
hatag ó  pagearauat  sin  mga  grado  ó  ca- 
tungdanan sugad  san  guinbabatasan  sa 
mga  universidad. —Colación  ó  pangiclop 
san  gabi  sa  mga  adlao  nga  iguinpupuasa, 
— An  tuna  cún  an  mga  tauo  nga  mga 
sacop  sa  tag-sa  nga  parroquia. — Sanglit; 
cún  an  usa  ca  butang  iguinpapananglit  sa 
lain  nga  butang. 

Colactáneo,  nea.  m.  y/.  Itib,  mageaitib. 

Colada,  f.  Pag  almidol  san  panapton. — 
Alniidol.- — Panapton  nga  inalmidol.-  — 
Aguian  san  mga   hayop. 

Coladera.  /.  Saráan. 

Coladero,  m.  Saráan. — I  laligot  nga  ara- 
guian. 

Colador,  m.  An  mahatag  ó  matogot  san 
colación  san  mga  beneficio  nga  singbahanon 

Colador,  m.  Saráan. 

Coladura.  /  Pagsara. 

Colanilla.  /.  Isorocsoc  nga  guti  sa  mga 
puerta,  ug  mga  ventana. 

Colapez.  /.  Icog  sin  isda. 

Colapiscis.     Icog  sin  isda. 

Colar,  a.  Paghatag  ó  pagtogot  san  mga 
beneficio  nga  singbahanon. 

Colar,  a.  Pagsara. — "Pagalniidol  san  panap- 
ton.— Pagagui  sin  haligot  nga  araguian, 
pagsohot.— /«;;/.  Paginum  sin  alacsio.— No 
'3 


118 


CO 


colar  una  cosa.  fr.  fig.  y  faw.  Diri  pag- 
totooron. 
Colateral,  adj.  An  áada  sa  luyo  ug  sa 
sa  luyo,  sugad  an  mga  altar  sa  singbahan 
nga  áada  sa  luyo  ug  sa  luyo  san  altar  ma- 
yor.— Caorop  dan  nga  diri  guican  sa  mao 
nga   guinicanan. 

Colativo,  va.  adj.  An  mga  beneficio  nga 
singbahanon  nga  diri  sadang  carauaton  cún 
diri  tungud  san   colación  nga  canónica. 

Colativo,  va.  adj.  Macacaagui,  macaca- 
hugas. 

Colcha./.  Itatahub  san  higdaan. 

Colchadura.  /  Pagpasolud  sin  gapas,  etc. 
sa  colchón, 

Colchar,  a.  Pagpasolud  sin  gapas,  etc.  sa 
colchón. 

Colchero,  ra.  w.  y  /.  Parahimo  sin  mga 
colcha.— Parabaliguia  sin  mga  colcha, 

Colchón,  m.  Ibabasnig  san  higdaan. 

Colchonero,  ra.  m.  y  f  Parahimo  (ó  pa- 
rabaliguia) sin  mga  ibabasnig  sa  higdaan. 

Coleada.  /.  Pagpilipiqui. — Paglapdos. 

Coleadura./.  Pagpilipiqui. 

Colear.  ;/.  Pagpilipiqui. 

Colección.  /  Catiguban,  cadam-an  sin 
mga  libro,   etc. 

Coleccionador,  m.  Paratipig  ó  paratimos 
sin  mga  sinurat,  mga  salapi,   etc. 

Coleccionar,  a.  Pagtipig  ó  pagtimos  sin 
mga  sinurat,  inga  salapi,  etc. 

Coleccionista,  m.  vid.  Coleccionador. 

Colecta.  /  Buhis  ó  an  buliis  nga  tungud 
sa  tag-sa  tag-sa. — Amot,  aramot;  an  pag- 
carauat  san  amot.— Mga  pagampo  nga 
pinangangadie  san  mga  Padre  nga  nag- 
mimisa.— Paniroc  ó  pagsolud  sa  singbahan 
sadto  ánay  san  mga  cristianos  sa  pagsimba 
ug   pagampo. 

Colectación.  /  Pagsocot  ó  pagearauat; 
panocot  ó  pangarauat. 

Colectar,  a.  Pagsocot  ó  pagearauat. 

Colecticio,  Cia.  adj.  An  mga  soldados 
nga  mga  basbason  pá. 

Colectivamente,  adv.  m.  Sahid,    ngata- 

nan  gud. 

Colectivo,  va.  adj.  Macacatiroc,  macaca- 
tipon.— Gram.  Nombre  nga  colectivo. 

Colector,  m.  Paratiroc  ó  paratimos.— Pa- 
rasocot. — Tinatapuran. — Paracarauat  san 
limos  san  mga   pamisa. 

Colega,  m.  Caopud. 

Colegial,  adj.  Tauo  nga  sacop  sa  colegio. 

Colegio.  m.  Cadam-an  nga  mga  tauo  ó 
mga  cabataan  nga  nangongocoy  sin  balay, 
ug  dida  sira  nagaaram.— Balay  nga  cole- 
gio.—  Escuelahan. 


CO 

Colegir,  a.    Pagtiroc,  pagtipon. — De   aquí 

se    colige... Dinhi    sini  guican... 
Coleo.  ///.  Pagpilipiqui. 
Coleóptero,  ra.  adj.   Zool.    Sinisiring  an 

mga  mananap  nga  upat  an  paco. 
Colera.  /  Sab-ong  sa  icog  san  caballo. 
Cólera.  /     Peste.— fig.    Caisug,  casina. — 
Amaine  usted  la  cólera,  exp.  fam.  Paghi- 
nayhinay,  ayao  pagisug.— Cortar  la  cólera. 
fr.  Med.  Pagtambal  basi  macuba   an  pes- 
te.    Pagtambal    basi    macuha    an    maraut 
sa  guinhaua. — Cortar  la  cólera  á  uno.  fr. 
fig-  >'  fam.  Pagpamáan  sa  iya  tungud  san 
pagserot  ó  pageastigo. — Cuando  la  cólera 
sale  de  madre,  no  tiene  la  lengua   padre. 
An   nag-iisug  ó  nasisina  caopay,    mahina- 
nali  mamolong. 
Colérico,    ca.    adj.    An    pinepeste.— fig. 

Maisug,  masina,  posconon. 
Coleta.  /  Pongos. 
Colgadero,  m.  Caoitan.  Sablayan. 
Colgadizo,  m.  Atup  atup,  carocamalig. — 

Camalig  sin  mga  hayop. 
Colgado,    da.  p.  p.  Binitay.   Binibiao. 
Colgador,  m.   Impr.  ísarablay.—  Sablayan 
san  mga    j>apel  nga  bago  pá  lá    nga    pi- 
namoldc. 
Colgadura.  /  Mga    bitaybitay    ó    rayan- 
dayan  sa  mga  singbahan,  mga  balay,  etc. 
Colgajo,  m.   Lacnit.— Pahoy. 
Colgante,  p.  a.  Nabibiao. 
Colgar,    a.     Pagbiao.— Pagbitay    sin    mga 
rayandayan.— fig.  y' fam.  Ahorcar.   Pagbi- 
tay.—fig.  Paghigot  (cún  dao  caadlauan    ó 
adlao  nga  natauohan  san  tauo). — ;/.   Calam- 
bitay.  C'olumbitay. 
Cólica.  /  Saquit;  in  nagsisinuca    an  tauo 

ug  nalilibang  man. 
Colicano,  na.  adj.  Pamosangon. 
Cólico,  m.  Saquit  sa  tiyan,     nga    masool 

caopay  ug  guintotobol  an  tauo.  Tobol. 
Colicuación.  /  Pagtunao;  pagpatunao. 
Med.  Carnagasa  tungun  sin  saquit  nga  pag- 

calibang  sic  oraora. 
Colicuar,  a.  Pagpatunao.— r.  Tunao. 
Colicuecer,  a.  Pagpatunao,  tunao. 
Coliflor.  /  Otan   nga  sugad  sin  coles. 
Coligación.    /.    Pagcatigub,     pageasabut, 
pagsarabut.— Pagcaoyon    sin    buot;  caoro- 
yonan,  caarabuyonan.-Pagcasunodsunod. — 
Pagcasumpay,   casumpayan.-Pagcahingion. 
Coligado,  da.  adj.  Natigub,  natipon;   na- 

oyon. 
Coligadura.  /  vid.  Coligación. 
Coligamiento,  m.  vid.  Coligación. 
Coligarse,  r.  Tigub,  tipon;  hingon.    Pag- 
sarabut. 
Colilla./  Sub/a. 


co 

Colina.  /.  Bongtud;  cabongturan. 

Colina.  /.  Liso  san  coles. — Taranmonnga 
coles. 

Colindante,  adj.   Hiripid,  higripid. 

Colino,  m.  Taran-mon  nga  coles. 

Colirio,  m.  Tambal  sa  mata. 

Coliseo,  m.  Teatro,  comediarían. 

Colisión,  f.  Pagcaintoc,  pageairointoc. 
Songgo;  casonggoan.-Capilasan.— -fig.  Pag- 
cacontra.. 

Colitigante,  com.  An   contra. 

Colmadamente,  adv.  m.  Sin  olong,  sin 
damo,  sin  daco;  damo  caopay;  pono  cao- 
pay. 

Colmar.  Pagpono.  Pagolong. — fig.  Pagha- 
tag  ó  pagtogot  sin  damo. 

Colmena.  /  Potiocan  ó  balay  sin  potio- 
can. 

Colmenar,  m.  Potiocan,  balay  sin  potio- 
can. 

Colmenero,  ra.  m.  y  f.  An  may  potio- 
can. Paramangno  sin  potiocan. 

Colmillada.  /  vid.  Colmillazo. 

Colmillazo,  m.  Pagbogno. 

Colmillejo.  m.  Tango  nga  guti. 

Colmillo.  ///.  Tango.  —  Enseñar  los  colmi- 
llos, fr.  fig.  y  fam.  Pagpacalalaqui,  pag- 
buclad  san  pageamaisug. — Pagpatahud,  in 
napatahud  an  tauo.— Escupir  por  el  colmi- 
llo, fr.  fig.   y  fam.    Pagtiao  ú&o.—fig.  y 

fam.   Pagpalabilabi. — Tener  uno  colmillos. 

fr.  fig.  y  fam.  Lasgud  ó  batid  caopay 
nga  diri  masayon  limbongan. 

Colmilludo,  da.  adj.  Tangoan,  tangohan- 
— fig.  Batid  caopay  nga  diri  masayon  lim- 
bongan. 

Colmo,  m.  An  nagatura  cún  pono  na  án 
tarac-san,  saphiran  ó  an  sinaphiran. — fig. 
Catumanan;    catapusan. 

Colmo,  ma.  adj.  Pono    (nga  labis    ná). 

Colocación.  /.  Pagpahamutang;  pageabu- 
tang.  Cabutang. — Catundanan. 

Colocar,  a.  Pagbutang.  Pagpahamutang. 
Pagpahimtang;   pagpahamtang. 

Colocutor,  ra.  m.  y  /.  An  tauo  nga 
nagpopolong  sa  igeasitauo. — An  tag-sa  san 
inga  masabe  sin  coloquio  ó  masacban  sin 
carocayacan. 

Colodrillo*  m.  Tangcogo. 

Colonia. /.  Cadam  an  nga  mga  tauo  nga 
nacadto  ó  nahalin  sa  lain  nga  tuna  ug 
didto  sira  oocoy  sin  pagpacabuhi. — An 
tuna  nga  quinadtoan  san  mao  nga  mga 
tauo. 

Colono,  m.  An  naocoy  sin  colonia. — Pa- 
rabma  ó  paraquiua  sin  tuna  nga  iguina- 
bang  lá  sa  iya  ug  dida  siya  oocoy. 

Coloquintida.  /.  Banua. 


CO 


119 


Coloquio,  m.  Carocayacan.  Paquigpolong 

polong. 
Color,  m.  Color. — Pintar. 
Coloración.  /  Pagpalutao  san  pintar. 
Colorado,    da.  adj.  Pula,  mapula. 
Colorar,  a.  Pagpintar;  pagtina. 
Colorear,     a.    Pasangil.     Pagbaribad.— n. 

Pula  pula.    Poropula. 
Colosal,  adj.  Daco  caopay.— Hataas  cao- 
pay. 
Coloso,  m.  Tauo  tauo  nga  hataas  caopay. 

—fig.  An  nalabao,  nadaco  ug  nahataas  pá 

sa  iba. 
Columbrar,  a.    Pagtanao,    pag quita,   fig. 

Pagamborong. 
Columna.  /.  Pilar.  Harigue. 
Columnata.  /.  Mga    pilar.    Mga    harigue 

sin  balay,  etc. 
Columpiar,  a.  Pagduyan,  pagduyanduyan. 

—r.  fig.  y  fam.   Paghilayhilay. — Abiog. 
Columpio,  m.  Duyan. 
Colusión.  /.  For.  Pagsarabut  sin  duha  ó 

iba  pá  nga  mga  tauo,  cay  an  ira  tuyo  an 

paglimbong  ó  pagpacaraut  sa  igeasintauo. 
Colla.  /.  id.  Madlus  nga  hangin. 
Collado,  m-  Bongtod.  Cabongtoran. 
Collado,  ó  monte  eminente.  Landao, 

bulanao.    Pequeño,    ó  montecillo.    Tayud, 

bulud. 
Collar,  m.  Baclay,  baliog. 
CollarejO.  ni.  Barobaclay,  baliog  nga  guti. 
Collarín,  m.  Barobaclay,  baliog  nga  guti. 
Collera.  /.  Baga  baliug  sin  hayop. 
Collón,  na.  adj.  fam.  Matalao. 
Collonada.    /.  fam.  Cañan    matálao   nga 

buhat. 
Collonería.  /.  fam.  Camatálao,  pageama- 

tálao. 
Coma.  m.  Gran/.  Tigaman  nga  ortográfico 

nga  sugad'  sini:    (,)    Sin    faltar    una  coma. 

exp.  adv'.  fig.    y    fam.   Sin  uaray  culang. 
Comadre.  /.    Manaram. — Comade. — fam. 

Alcahueta.  Tita  tita.—/*?///.  Babaye  nga  sin 

igeasibabaye  nga  harami  sin  balay. 
Comadrear,  n.  fam.  Paglibaclibac. 
Comadreja.  /.   Mananap  nga  sugad  sugad 

darodaco  sin  yatot  nga  daco. 
Comadrero,  ra.  adj.  Hadao    hadao,    ha- 

doy  hadoy. 
Comadrón,  m.  Tambalan  nga  nagaasiste 

san  naghihinglao. 
Comandancia.  /.    Catungdanan    sin    co- 
mandante; pageacomandante. — Provincia  ó 

cabongtohan  ó  tuna  nga  sacop  san  gahum 

sin  comandante. 
Comandante,  m.  id.  Ponoan  sin  usa  nga 

nga  plasa  ó  mga  casoldosan. — Ponoan  sin 

sin  usa  nga    batallón. — Ponoan    nga    nag- 


120 


co 


mamando  san  ejército  sin  usa  nga  guin- 
hadian  cún  provincia  bá. — Ponoan  nga 
labao  sin  iba  nga  mga  comandante  nga 
inga  sacop  niya. 

Comandar,  a-  Mil.  Pagponoan,  pagsugo, 
paginando  sa  mga  soldados. 

Comarca.  /.  Cabahin  sin  tuna,  ug  sacop 
man  dida  in  mga  cabongtohan. 

Comarcano,  na.  adj.  Harán  i. 

Comarcar.  //.  Dooc,  harani;  in  naghihira- 
ni  an  mga  bongto,  etc. — a.  Pagtalay  san 
mga  cahuy,  mga  lubi,  etc.,  in  guintatanum. 

Comba.  /.  Cabalico,  pagcabalico.  Cabali- 
coan. 

Combadura.  /.  vid.  Comba. 

Combar,  a.  Pagbalico;  colob,  in  nacolob 
an  cahuy. 

Combate,  m.  Auay.  Pagauay.  Pagsari. — 
Pagauayan. 

Combatiente,  m.  An  tag-sa  nga  solda- 
dos sin   usa   nga   ejército. 

Combatidor,  m.  Mangorubat. 

Combatir.  //.  Pagauay,  pagsari.  Pagga- 
but.— a.  Pagdosmog,  pagdamag. — Pagsang- 
dal—fig.  Pagbagsac—  fig.  Pagcontra.— /%?•. 
Pacasáquit,  pacabido,   pacasubo. 

Combés.  ;//.  Mar.  Combis,  tican  sa  tala- 
dor mayor  ngadto  sa   dolong. 

Combinación,  f.  Pagcaarangay,  pagcaso- 
ronud.  Catuhayan.  Catiriguban,  cataram- 
poan . 

Combinar,  a.  Pagtir¡g-ub,  pagtarampo, 
pagtuhay.  Pagpaangay. — Pagtanding,  pag- 
tandig. 

Combo,  ba.  adj.  Colob,  quinolob;  binali- 
co. — m.  Bangil  nga  daco  sin  mga  barriles. 

Combustible,  adj.  Masayon  málaga,  ma- 
sayón  masonog. — m.  Songo. 

Cobustión.  /.    Pagcalaga,    pagcasonog. 

Combusto,  ta.  adj.  Nasonug.  Nagbaga  ná. 

Comedero,  ra.  adj.  Sadang  pangaonon. 
— ///.  Caran-an.—  m.  Tubongan  sin  mga 
hayop  ó  mga  tarnsi. — Limpiarle  á  uno  el 
comedero,  fr.  fig.  y  fam.  Paghucas  sa 
iva    san  catungdanan. 

Comedia.  /.  Comedia.— Comediaban. 

Comediante,  ta.  m.  y/,  id. 

Comedidamente.  adi>.  m.  Sa  maopay 
nga  pagatubang. 

Comedido,  da.  adj.  Buotan,  mahoyo, 
matahud. 

Comedimiento.  ///.  Catahud,  pagcatahud. 

Comedio,  w.  Catutungaan  sin  guinhadian 
ug  iba  pá. 

Comedirse.  Ligdong. 

Comedor,ra.  adj.  Macaón  sin  daco;  ma- 
lamon;  camaquicaon  sin  daco. — ///.  Ca- 
ran-an. 


CO 

Comején.  Bocboc,  agáy-ay. 

Comensal,  com.  Sacop  sa  balay. 

Comentar,  a.  Pagasoy,  paghatag  sin  ca- 
sayoran. 

Comentario,    m.    Casayoran  nga  sinurat. 

Comento,  m.  l'agasoy,  paghatag  sin  ca- 
sayoran. 

Comenzar,  a.  Pagticang. 

Comer,  n.  Pagcaon. — Comer  con  otros  en 
un  mismo  plato  ó  de  un  mismo  plato. 
Pagsaro. — Comer  carne,  pescado,  etc.,  para 
beber.  Pagsumsum. — Comer  las  aves  pi- 
cando. Pagtoctoc. — Comer,  tragando  entera 
ó  á  medio  mascar  la  comida.  Paglamoy; 
paglamon. — Comer  un  pescado  á  otro. 
Pagsibad. 

Comer  con  ansia  ó  avidez.  Daramut, 

samut. 

Comer   con   la   boca  llena   como  el 

mono.  Ami-mi. 
Comer  aprisa  como  el  puerco.  Hab- 

hab. 

Comerse  las  palabras.  Molonmocon. 

Comerciante,  p.  a.  id.  An  nagcocomcrcio. 

Comerciar,  a.  Pagcomercio;  pagbaliguia; 
pagpalit. 

Comercio,  m.  Pagbaliguia;  pagpalit;  co 
mercio,  corocomercio.—yf^-.  An  mga  co- 
merciante. 

Comestible,  adj.  Sadang  pangaonon. — ni. 
pl.   Caran-on. 

Cometa.  ;//.  id.  Hitoon  nga  daco,  masirac 
ug   icogan. — f.  líanugbanug. 

Cometer,  a.  Pagtogot,  pagtogon  an  usa 
ca  tauo  sin  i  ya  gahum  sa  usa  man  ca  tauo, 
pagtupad  sa  iya.  Pagtoin.  Pagtoing. — Pa- 
casala,  pagbuhat  sin  sala.  Paggamit  san 
mga  figura   nga  gramatical. 

Cometido,  m.    Togon,  itinogon. 

Comezón./.  Cacatol,  pagcacatol.  Guirhap. 

Comible,  adj.  jam.  Cacaonon. 

Cómico,  Ca.  s.  Parasurat  sin  mga  come- 
dia.— Copong. — ;;/.  y/.    Comediante. 

Comida.  /.  Can-on. — De  la  mañana.  Pa- 
máhao.— De  medio  dia.  Paningodto. — Por 
la  noche.   Pangiclop,  pamáhao  sa  gab-i. 

Comida  de  enfermo.  Tilog.  Tilig.  seca 

y  espesa,    basca;    muy  cocida,    lagota;  la 

que  se  hace  del  corazón   de  árbol  silvestre 

arasip. 
Comido,  da.  adj.   An  quinaon  ná. 
Comienzo,  m.    Tinicangan. — Guinicanan. 
Comilón,  na.  adj.  fam.  Macaón  sin  daco. 
Comino.  711.  Tan u m  nga  comino;  an    bo- 

nga  niya.   Panacot  nga  comino. 
Comisario.  ;//•   id. — Surogoon. — Tinoinan. 

Tinatapuran. 
Comisión.  /•  Togon,  sugo. 


co 

Comisionado,  da.  adj.   Sinusugo,  tinata- 
puran.  U.  t.  c.  s. 

Comisionar,  a.  Pagsugo,  pagtoin.  Pagto- 
gon. 

Comisionista,  vi.    Sinusugo,  tinatapuran. 

Comisorio,  ría.  adj.  For.    Bisan  ano  nga 
pagtutumanon  sa  adlao  nga  itinaláan. 

Comistrajo,    m.  fam.      Mga  can-on  nga 
may  sinasacot    sin  lain  nga  mga  cacaanon. 

Comitiva.  /.    Mga  tauo  nga  mga  oropud 
sin  guinoo  ó  mahal   nga  tauo. 

Como.  adv.  m.  Sugad.  Hazlo  como  te  digo. 
Buhaton  mo  sugad  san  iguinsisiring  co  sa 
imo. — (También  del  modo  siguiente  en 
visaya).  No  sé  cómo  agradecerle  tantos  fa- 
vores. Diri  acó  maaram  cún  oouanou  co 
an  pacabalos  sa  iya  san  mga  pagcalooy 
nga  daco.  {Cómo  está  el  enfermo?  iMatio- 
u ano  an  masaquit? — Denota  á  veces  idea 
de  encarecimiento  en  buen  ó -mal  sentido. 
¡Cómo  llueve!  ¡Oran  nga!  ¡Cómo  huyó!  ¡Pin- 
malaguio  nga!-En  sentido  comparativo,  de- 
nota idea  de  equivalencia,  semejanza  ó  igual- 
dad, y  significa  generalmente,  al  modo  ó  la 
manera  que,  ó  á  modo  ó  manera  de.  Ks  ru- 
bio como  el  oro.  Bulao^^e/san  bulauan; 
se  quedó  como  muerto;  dao  minatáy  siya; 
encontró  con  dos  como  ladrones  ó  como 
tulisanes;  nagbitapo  siya  sin  duba  nga 
baga  mga  macauat  cún  baga  mga  tulisan. 
— Según.  Esto  fué  lo  que  sucedió,  como 
me  dijo  Pedro.  Ansia  ini  an  inabut,  su- 
gad san  isinumat  sa  acón  ni  Pedro.  La  ' 
caridad,  como  dice  Jesucristo.  An  paghi- 
gugma,  sugad  san  polong  ni  Jesucristo. — 
Fu  calidad  de.  Asiste  á  la  boda  de  Ma- 
ría como  testigo.  Tumambong  ca  sa  pag- 
pacasal  can  María  dao  testigos  ca. —  Por 
qué  motivo,  causa  ó  razón;  en  fuerza  ó 
en  virtud  de  que.  {Como  no  fuiste  ayer  á 
misa?  {Cay  ano  uaray  ca  singba  cacolop? 
No  sé  cómo  no  le  mató.  Ambut  cñn  cay 
ano  uaray  niya  pagpataya.  As)  que.  Como 
llegamos  á  la  posada,  se  dispuso  la  co- 
mida. Pagabut  lá  namon  sa  hapitan,  pi- 
natitima  an  canon. — A  fin  de  que,  ó  de 
modo  que.  Mandamos  á  nuestros  presiden- 
te y  oidores  que  provean  como  por  culpa 
de  los  alcaldes  no  se  dilaten  las  causas. 
Nagsusugo  cami  sa  amon  presidente  ug 
mga  oidor  nga  magsugo  nga  tangud  sin 
sala  san  mga  hocom  diri  pagihaon  an  mga 
causa. — Empléase  como  conjunción  copu- 
lativa, equivaliendo  á  que.  Sabrás  como 
liemos  llegado  buenos-  Mababaro  ca  nga 
inabut  cami  nga  mga  magopay.— Hace 
igualmente  oficio  de  conjunción  condicio- 
nal equivaliendo,  á  si.  Como  no  te  enmicn- 


co 


121 


des,  serás  castigado.  Cún  diri  ca  bumaya 
san  batasan  mo  nga  maraut,  cacastigohun 
ca. — Toma  también  carácter  de  conjun- 
ción causal.  Como  recibí  ayer  tarde  el  avi- 
so, no  pude  llegar  á  tiempo.  Cay  quina- 
rauat  co  cacolopot  an  togon,  uaray  acó 
biabut.  En  esta  acepción  suele  preceder 
á  la  conjunción  que.  Lo  sé  de  fijo,  como 
que  le  mató  delante  de  mi.  Sayud  acó, 
cay  pinatay  siya  niya  sa  atubangan  co. 

Cómoda  f.  Cómoda  nga  panunudlan  sin 
mga  panapton  ug  iba  pá,  ngan  may  mga 
honos. 

Comodable,  adj.  For.  An  sadang  ipao- 
tang. 

Comodante,  com.  For.  An  napahuram 
sin  ano  lá. 

Comodatario.  ///.  For.  Hinuram  co  ini, 
him-dac  ini. 

Comodato,  m.  For.  Pagburam.  Pagpahu- 
ram. 

Comodidad.  /.  Maopay  nga  pageabutang. 
Cahimiangan. 

Cómodo,  da.  adj.  Maopay.  Masayon.  Hi- 
miang. — ;//.  Polos,  capulsanan,  panolos. 

Compacto,  ta.  adj.  Sósó. 

Compadecer,  a.  y  r.  Looy;  paghicalooy, 
paghipuangud;  paghino-clog. 

Compadrar.  n.  Pagcompare. — Paquisang- 
cay. 

Compadrazgo,  m.  Pagcaoropud  san  tauo 
nga  san  bata  nga  iya  quinocogus  ó  qui- 
nacaput  san  pagbuniag  ó  pageomfirma  sa 
iya,  ug  san  mga  cagatiac  san  bata. 

Compadre,  m.  Compare. — An  padrino 
san  bata  sa  pagbunuiag  ug  sa  pageonfirma. 

Compaginación.  /.  Pagtuhay;  pageatu- 
hay.  Catuhayan- — Paghusay;  cahusayan. 

Compaginador,  m.  Magturabay,  paratu- 
bay. — Magburusay,  parahusay. 

Compaginar,  a.  fig.  Pagtuhay.—Paghu- 
say. — Angay.  Pagcaangay. 

Compañero,  ra.  m.  y  /  Opud;  oropud. 

Compañero  en  fortuna  ó  en  desgra- 
cia. Onong. 

Compañía,  f.  Pagopud,  caopud. — Panon 
sin  mga  soldados  nga  minamandoan  sin 
capitán  —Mga  tauo  nga  naayon  ug  nag- 
cabubulig  sira  sa  pageomercio. 

Comparable,  adj.  Sadang  ipananglit,  sa- 
dang itanding. 

Comparación.  /  Pagsanglit,  pagtanding. 
Pananglitan. 

Comparar,  a  Pagsanglit,  patanding,  pag- 
tandig.  .     ._ 

Comparecencia.  /.  For.  Pagatubang. 

Comparecer,  n.  For.  Pagatubang  — Pag- 
pabayag.  Paquita. 


122 


CO 


Compareciente,    com.  For.  An  nagaatu- 

bang  sa  hocom. 
Comparendo,  m.  For.  Sugo  sin   pagpaa- 

tubang. 
Comparición.  /.  For.  Pagatubang.—  For. 

Sugo  sin  pagpaatubang. 
Comparsa.  /.  Oropud,    in  nagcacaoropud 

in  mga  tauo    sa    pagdorogas,    etc. — Mga 

tauo  nga  nagboboroniog. 
Comparte,  m.  For.  Api. 
Compartimiento,  m.  Pagpahat.    Pagma- 

lon.  Pagbabin.  Pagbahinbahin. 
Compartir,  a-  vid.  Compartimiento. 
Compás,  m.  Compás,  garamiton  sin  pan- 

day  ug  iba  pá  sa  pagsocolsocol. 
Compasar,     a.     Pagcompás. — Pagdoyog, 

pagdoroyog. 
Compasible,  adj.  Angay  calooyan. 
Compasión.  /  Calooy.  Paghicalooy,  pag 

hipuangud,   paghino-clog. 
Compasivo,  va.  adj.  Malolooyon,    mahi- 

puanguron,  mahino-clogon. 
Compaternidad.    /.     Pagcaoropud      nga 

espirituhamon,  nga  guican  san  Sacramen- 
to san   Pagbuniag  ug  san  Pagcomíirma. 
Compatible,  adj.  Mahihimo... 
Compatriota,  com.  Compatricio,    cia.    m. 

y  /•   Igcasitaghimongto. 
Compeler,  a.  Pagpirit,  paglugus,    pagpo- 

Compendiar,  a.  Paglactud. 
Compendio,  m.  Lactud    nga    casayoran, 

calacturan. 
Compendioso,  sa.  adj.    Linactud,     lina- 

Jactud. 
Compensable,  adj.    Sadang   pagbaloson. 
Compensación.  /    Pagbalos.— For.  Pag- 

balio,  pagtagalio. 
Compensar,  a.  Pagbalos.— Pagbayad. 
Competencia.  /   Paghibaton  sin   polong. 

— Pagindig. — Tungud. — Cabatiran. 
Competente,  adj.    Sadang;    igo,    angay. 

— Tungud  ó  iya  tungud. — Batid. — Hígara, 

hiara. 
Competer.  ;/.  Tungud  (ó  iya  tungud.) 
Competición.  /.  vid.   Competencia. 
Competidor,  ra.  adj.  Magcairindig. 
Competir.  ?/.  Pagindig,  pagirug. 
Compilación.  /.    Casayoran    nga    lactud 

sin  mga  susumaton. 
Compilar,  o.   Paglactud  sin   casayoran. 
Compinche,  com-  fam.  Sangcay. 
Complacencia.  /.  Calipay,  calípayan. 
Complacer,  a.     Pagalagaíag,    pagtangdo, 

pago  yon,  paghatag  sin  maopay  nga    buot 

sa  igeasitauo.—  r.  Lipay,  hirnaya.— Himo- 

ot. — Saya. 


CO 

Complemento,  m.  Catumanan,  cahingpi- 

tan. 
Completamente,  adv.  ni.   Sin    uaray  cu- 

lang. 
Completar,  a.    Pagingpit. — Paghuman. — 
Pagpono. 
Completas.  /.  pl.  Catapusan  nga   panga- 
dion  sa  mga  Padre  sa  matagaadlao    (sini- 
siring  Completas). 
Completo,  ta.  adj.  Turnan.  Hingpit.  Pono. 
Complexión.  /  Calauas,  calauasan,  onob 
san  pageabata.   Macosog  an    iya    calauas. 
Masinaquiton    an    acón    calauasan.     Onob 
san  pageabata  an    camaluyahon    co.     Ca- 
baedan. 
Complicación.  /.    Casamocan. — Dugang. 

Complicar*  a.  Samoc. — Dugang,  in  nag- 
dudugan,  pananglit,  an  saquit  nga  bina- 
bati. 

Complicar^  inficionar,  contagiar.  Pag- 
darahig. 

Cómplice,  com.  Opud  sin  pacasala,  bulig 
sin    pacasala. 

Complicidad.  /.   Pagcabulig  sin  pacasala. 

Componer,  a.  Pagtuhay.  Paghusay. — Pa- 
gopay.  Pagpacaopay. — Pagbuhat. 

Comporta.  /  Sugad  sin   alat  ó    buguias. 

Comportable,  adj.  Arantoson,  sadang 
mailub,    irilubon. 

Comportamiento,  m.  Batasan,  pangui- 
naui. 

Comportar,  a.  Pagbaquiang,  pagbayao. — 
fig-    Pagilub,    pagantos. — r.  Pagbatasan. 

Comporte,  m.    Batasan,  gaui. 

Composición.  /.  Catuhayan.  Cahusayan. 
Pagpacaopay. — Cahusay,  in  nageacaoroyon 
sira  sin  buot.— Buhat  nga  sinurat,  buhat 
nga  musical  ó  cañan  música. — Hacer  com- 
posición de  lugar,  fr.  fig.  Paghunahuna 
sin  maopay  hionong  san  mga  catigayo- 
nan  nga  angay  basi  matuman  an  guin- 
tutuyo. 

Compositor,  ra.  s.  Paratuhay.  Parahu- 
say.— Paraopay.— Parabuhat,    parahimo. 

Compostura.  /  Pagbuhat,  paghimo.— 
Pagpacaopay.  Pagopay.— Catuhayan.  Ca- 
husayan.— Cabuotan,  camadoroto. 

Compra.  /.  Pagpalit.  Pagbotong,  (pasiva 
de  un).    Pagbalio. 

Comprador,  ra.  adj.  Mapalit.  Mabalio. 
Mabotong. — s.    Parapalit. 

Comprar,  a.  Palit.  Balio.  Botong.  Bacal. 
Vino  ú  otro  licor.  Tanguay. — Voy  á  com- 
prar género.  Mapalit  acó  sin  género.— ¿A 
quién  has  comprado  la  tortuga?  ¿Sino  an 
piñal  i  tan  mo  san  pauican? — Hemos  com- 
prado con  el  dinero  sobrante  veinte  caba- 
nes  de  palay.    Amon   ipinalit  an  iba  nga 


co 

salapi  sin  caruháan  ca  baquid  nga  humay. 
¿Compras  pescado?  ¿Mabalio  ca  sin  isdar 
He  comprado  este  carabao.  Binotong  co 
inin  carabao. — Cómprame  este  esclavo. 
Botongan  mo  acó  sinin  oripon. — Ya  lo  he 
comprado.  Tapus  co  ná  botonga. — Yo  lo 
compraría,  pero  no  tengo  con  qué  com- 
prarlo. Bobotongon  co  cunta,  cundi  uaray 
acó  ibobotong. — líe  comprado  esta  em- 
barcarción  por  dos  campanas  y  una  lanza. 
Duba  ca  agong,  usa  ca  sungil  án  ibinobo- 
tong  sinin  sacayán. — Voy  á  comprar  un 
lechón.  Macadi  acó  sin  pagbacal  sin  pasi. 

Compraventa.  /.  For.  Paquibutong.  Pa- 
tjuipalit. 

Comprender,  a.  Locop,  loob.— Sabut. 
Tuquib. — Apong. 

Comprensible,  adj.  Sadang  subuton,  sa 
dang  matuquib. 

Comprensión.  /.  Sarabutan,  pageasabut, 
ihibaro. 

Comprensivo,  va.  adj.  Masabut,  mahi- 
baro. — Macasabut  macatuquib. — Masacop, 
maloob. 

Comprensor,  ra.  adj.  Masabut,  maha- 
baro,  matuquib,  maapong. — Maloob,  ivalo- 
cop. —  'J'eol.  s.  Baraan  sa  langit. 

Compresible,  adj.  Sadang  ibanan. 

Compresión.  /.  Pagcapüt— Pagcaiban.— 
Pagcasoot. 

Compresivo,  va.  adj-    Mapiit,  Macapiit. 

Comprimir,  a.  Pagpiit.  pagiban. — Pagha- 
uid,  pagpogong. — Pagpirit,  paglugos,  pag- 
pogos. — Pagsoot. 

Comprobación.  /.  Casayoran. 

Comprobar,  a.  Paghatag  sin  casayoran, 
pagasoy  nga  pagparig-on  sa  bisan  ano. 

Comprometedor,  ra:  adj.  fam.  Macalu- 

gos,  macapirit. 
Comprometer,  a.  y  r.  Sinisiring  cún  an 

duba  ca  tauo  nga  may  calipongan    napa- 

tapud  sira  sa  usa  ca  tauo,  cay    basi  siya 

an  magtuhay  sa  ira — Pacalugos,  pacapirit- 

—  Paghatag  sin  catungdanan. 
Compromisario,  s.  Bahala. 
Compromiso,    m.    Pageasabut    san    mga 

may  calipongan  ug  patapud  sira  sin  tauo 
nga  magtuhay  sa  ira. — Cacurian. 
Compuerta.  /.    Usa    capinuta  nga    sada. 

Paod. 
Compuestamente,  adv.  m.  Sin   maopay.- 

luhay  caopay.  Husay  caopay. 
Compuesto,  p.  p.  Guinopay.  Tuhay    ná. 

Husay    ná. — m.    Sinisiring    compuesto,    an 

damo  nga  mga    butang    nga    nacacahimo 

sin  usa  ca  bug-os. 
Compulsa.  /.  For.  Sinacal,  hinuad. 
Compulsar,  a.  For.  Pagsacal,  paghuad. — 


00 


123 


Paghiling  sin  mga  carig-onan  nga  sinurat, 
basi  masayud  san  mga  asoy  didá. 

Compulsión.  /.  For.  Pagpirit,  paglugus, 
pagpogos.  Pacapirit,  pacalugus,  pacapo- 
gos. 

Compulsivo,  va.  adj.  Macapirit,  maca- 
lugos,  macapogos, 

Compulso,  sa.  p.  p.  Pinirit,  linugos,  pi- 
nogos. 

Compulsorio,  ria.  adj.  For.  Sugo  sin 
hocom  basi  mahiling  an  usa  nga  carig- 
onan  nga  sinurat  cún  causa  bá. 

Compunción.  /  Pagbasul,  paghinulsul. 

Compungimiento,  m.  Pagbasul,  paghi- 
nulsul. 

Compungir,  r.    Pagbasul,    paghinulsul. 

Computación.  /.  Isip,  pagisip,  paghuna 
huna. 

Computar,  a.  Pagisip,  pagihap,  pagcuen- 
ta. 

Computista,  com.  Paraisip,  paraihap,  pa- 
racuenta. 

Cómputo,  m.  Isip,  pagisip,  paghunahuna. 

Comulgar,  a.  Pagpacarauat,  paghatag 
san  comunión.—;/.  Pagcarauat,   pagcumul- 

Comulgatorio,  m.  Pangarauatan,  comul- 
gaban. 

Común,  adj.  Bisan  ano  nga  angay  ug  igo 
sa  cadam-an. — Precio  cumún.  Presio  nga 
naglalacat.— ¡w.  An  bug  os  nga  bongto. 
An  mga  cadatoan  san  bongto. — Caliba- 
ngan,  oroan. — El  común  de  las  gentes. 
expr.  An  cadam-an  san  mga  tauo. — Kn 
común,  m,  adv.  Damo  nga  mga  tauo  an 
nagpopolos  sin  bisan  ano  nga  diri  luga- 
ringon  sin  usa  lá.— Sahid,  ngatanan.—  Pol- 
lo común,  m.  adv.  Danay  man. 

Comunal,  adj.  Cañan  cadam-an.  Canan- 
bug-os  nga  bongto,  etc. 

Comunicable,  adj.  Sadang  igpaangbit. 
Sadang  igasoy.— Malolooyon,  buotan. 

Comunicación.  /.  Pagcaangbitan.  Pag- 
paangbit. — Pagbalosbalos.  Pagcarocayacan. 
— Araguian. — Surat  ó  sugo  nga  sinurat. 

Comunicado,  m.  Surat  nga  ipinadodolong 
sa  usa  nga  periódico  basi  igpamolde  ug 
igmantala- 

Comunicar,  a.  Pagpaangbit,  paghatag. — 
Pagpahibaro,  pagasoy,  pagpasabut. — Pag- 
polong,  pagearocayan. — Pagsurat  sa  lain 
nga  tauo. — r.  Pagbalosbalos. — Paquisag- 
don. 

Comunidad.  /.  Mga  capadian  nga  na- 
ngongocoy  sa  mga  convento. — Mga  tauo 
nga  nanhohonong  sa  mga  convento,  mga 
colegio,  etc.— Mga  cadatoan  san  bongto, 
etc. 


122 


CO 

com,  For.  An  nagaatu- 


Compareciente. 

bang  sa  hocom. 
Comparendo,  m.  For.  Sugo  sin   pagpaa- 

tubang. 
Comparición.  /.  For.  Pagatubang  —  For. 

Sugo  sin  pagpaatubang. 
Comparsa.  /.  Oropud,    in  nagcacaoropud 

in  mga  tauo    sa    pagdorogas,    etc. — Mga 

tauo  nga  nagboboroniog. 
Comparte,  m.  For.  Api. 
Compartimiento,  m.  Pagpahat.    Pagma- 

Jon.  Pagbahin.  Pagbahinbahin. 
Compartir,  a-  vid.  Compartimiento. 
Compás,  m.  Compás,  garamiton  sin  pan- 

day  ug  iba  pá  sa  pagsocolsocol. 
Compasar,     a.      Pagcompás. — Pagdoyog, 

pagdoroyog. 
Compasible,  adj.  Angay  calooyan. 
Compasión.  /  Calooy.  Pagliicalooy,  pag 

hipuangud,  paghino-clog. 
Compasivo,  va.  adj.  Malolooyon,    mabi- 

puanguron,  mahino-clogon. 
Compaternidad.  /.    Pagcaoropud     nga 

espirituhamon,  nga  guican  san  Sacramen- 
to san   Pagbuniag  ug  san  Pagcomfirma. 
Compatible,  adj.   Mahihimo... 
Compatriota,  com.  Compatricio,    cia.    ;//. 

y  /.   Igcasitaghimongto. 
Compeler,  a.  Pagpirit,  paglugus,    pagpo- 

gos. 

Compendiar,  a.  Paglactud. 
Compendio,  m.   Lactud    nga    casayoran, 

calacturan. 
Compendioso,  sa.  adj.    Linactud,    lina- 

lactud. 
Compensable,  adj.    Sadang   pagbaloson. 
Compensación.  /.    Pagbalos.— For.  Pag- 

balio,  pagtagalio. 
Compensar,  a.  Pagbalos.  — Pagbayad. 
Competencia.  /   Paghibaton  sin   polong. 

— Pagindig. — Tungud. — Cabatiran. 
Competente,  adj .    Sadang;    igo,    angay. 

— Tungud  ó  iya  tungud. — Batid. — Hígara, 

hiara. 
Competer.  ;/.  Tungud  (ó  iya  tungud.) 
Competición.  /.  vid.  Competencia. 
Competidor,  ra.  adj.  Magcairindig. 
Competir,  n.  Pagindig,  pagirug. 
Compilación.  /.    Casayoran    nga    lactud 

sin  mga  su  su  matón. 
Compilar,  a.  Paglactud  sin   casayoran. 
Compinche,  com.  fam.  Sangcay. 
Complacencia.  /.  Calipay,  calipayan. 
Complacer,  a-.     Pagalagalag,    pagtangdo, 

pagoyon,  paghatag  sin  maopay  nga    buot 

sa  igeasitauo. — r.  Lipay,  himaya. — Himo- 

ot. — Saya. 


CO 

Complemento,  m.  Catumanan,  cahingpi- 
tan. 

Completamente,  adv.  m.  Sin  uaray  cu- 
lang. 

Completar,  a.  Pagingpit. — Paghuman.— 
Pagpono. 

Completas.  /.  pl.  Catapusan  nga  panga- 
dion  sa  mga  Padre  sa  matagaadlao  (sini- 
siring  Completas). 

Completo,  ta.  adj.  Turnan.  Hingpit.  Pono. 

Complexión.  /  Calauas,  calauasan,  onob 
san  pageabata.  Macosog  an  iya  calauas. 
Masinaquiton  an  acón  calauasan.  Onob 
san  pageabata  an  camaluyahon  co.  Ca- 
baedan. 

Complicación.  /.    Casamocan. — Dugang. 

Complicar,  a.  Samoc. — Dugang,  in  nag- 
dudugan,  pananglit,  an  saquit  nga  bina- 
bati. 

Complicar^  inficionar,  contagiar.  Pag- 
darahig. 

Cómplice,  com.  Opud  sin  pacasala,  bulig 
sin   pacasala. 

Complicidad.  /.   Pagcabulig  sin  pacasala. 

Componer,  a.  Pagtuhay.  Paghusay. — Pa- 
gopay.  Pagpacaopay. — Pagbuhat. 

Comporta,  f.  Sugad  sin   alat  ó    buguias. 

Comportable,  adj.  Arantoson,  sadang 
mailub,    irilubon. 

Comportamiento,  m.  Batasan,  pangui 
naui. 

Comportar,  a.  Pagbaquiang,  pagbayao. — 
jig-    Pagilub,    pagantos. — ;-.  Pagbatasan. 

Comporte,  m-    Batasan,  gaui. 

Composición.  /.  Catuhayan.  Cahusayan. 
Pagpacaopay. — Cahusay,  in  nageacaoroyon 
sira  sin  buot. — Buhat  nga  sinurat,  buhat 
nga  musical  ó  cañan  música. — Hacer  com- 
posición de  lugar,  fr.  jig.  Paghunahuna 
sin  maopay  hionong  san  mga  catigayo- 
nan  nga  angay  basi  matuman  an  guin- 
tutuyo. 

Compositor,  ra.  s.  Paratuhay.  Parahu- 
say. — Paraopay. — Parabuhat,    parahimo. 

Compostura.  /  Pagbuhat,  paghimo. — 
Pagpacaopay.  Pagopay. — Catuhayan.  Ca- 
husayan.— Cabuotan,  cam  ador  oto. 

Compra.  /.  Pagpalit.  Pagbotong,  (pasiva 
de  un).    Pagbalio. 

Comprador,  ra.  adj.  Mapalit.  Mabalio. 
Mabotong. — s.    Parapalit. 

Comprar,  a.  Palit.  Balio.  Botong.  Bacal. 
Vino  ú  otro  licor.  Tanguay. — Voy  á  com- 
prar  género.  Mapalit  acó  sin  género. — ¿A 
quién  has  comprado  la  tortuga?  ¿Sin-o  an 
pinalitan  mo  san  pauican? — Hemos  com- 
prado con  el  dinero  sobrante  veinte  caba- 
nes  de  palay.    Amon   ipinalit  an  iba  nga 


co 

salapi  sin  caruháan  ca  baquid  nga  humay. 
¿Compras  pescado?  ¿Mabalio  ca  sin  isdaf 
He  comprado  este  carabao.  Binotong  co 
inin  carabao- — Cómprame  este  esclavo. 
Botongan  mo  acó  sinin  oripon. — Ya  lo  he 
comprado.  Tapus  co  ná  botonga. — Yo  lo 
compraría,  pero  no  tengo  con  qué  com- 
prarlo. Bobotongon  co  cunta,  cundi  uaray 
acó  ibobotong. — Me  comprado  esta  em- 
barcarción  por  dos  campanas  y  una  lanza. 
Duba  ca  agong,  usa  ca  sungil  án  ibinobo- 
tong  sinin  sacayán. — Voy  á  comprar  un 
1  echón.  Macadi  acó  sin  pagbacal  sin  pasi. 

Compraventa.  /.  For.  Paquibutong.  Pa- 
quipalit. 

Comprender,  a.  Locop,  loob. — Sabut. 
Tuquib. — Apong. 

Comprensible,  adj.  Sadang  subuton,  sa 
dang  matuquib. 

Comprensión.  /.  Sarabutan,  pagcasabut, 
ihibaro. 

Comprensivo,  va.  adj.  Masabut,  mahi- 
baro. — Macasabut  macatuquib. — Masacop, 
tnaloob. 

Comprensor,  ra.  adj.  Masabut,  maha- 
baro,  matuquib,  maapong. — Maloob,  ivalo- 
cop. —  Teol.  s.  Baraan  sa  langit. 

Compresible,  adj.  Sadang  ibanan. 

Compresión.  /.  Pagcapiit.—  Pagcaiban.— 
Pagcasoot. 

Compresivo,  va.  adj-    Mapiit,  Macapiit. 

Comprimir,  a.  Pagpiit.  pagiban. — Pagha- 
uid,  pagpogong. — Pagpirit,  paglugos,  pag- 
pogos. — Pagsoot. 

Comprobación,  f.  Casayoran. 

Comprobar,  a.  Paghatag  sin  casayoran, 
pagasoy  nga  pagparig-on  sa  bisan  ano. 

Comprometedor,  ra:  adj.fam.  Macalu- 

gos,  macapirit. 
Comprometer,  a.  y  r.  Sinisiring  cún  an 

duba  ca  tauo  nga  may  calipongan    napa- 

tapud  sira  sa  usa  ca  tauo,  cay    basi  siya 

an  magtuhay  sa  ira — Pacalugos,  pacapirit. 
-Paghatag  sin  catungdanan. 
Compromisario,  s.  Bahala. 
Compromiso,    m.    Pagcasabut    san    mga 

may  calipongan  ug  patapud  sira  sin  tauo 
nga  magtuhay  sa  ira. — Cacurian. 
Compuerta.  /.    Usa    capí  ñuta  nga    sada. 

Paod. 
Compuestamente,  adv.  m.  Sin  maopay.- 

luhay  caopay.  Husay  caopay. 
Compuesto,  p.  p.  Guinopay.  Tuhay    ná. 

Musay    ná, — m.    Sinisiring    compuesto,    an 

damo  nga  mga    butang    nga    nacacahimo 

sin  usa  ca  bug-os. 

Compulsa.  /.  For.  Sinacal,  hinuad. 
Compulsar,  a.  For.  Pagsacal,  paghuad. — 


CO 


123 


Paghiling  sin  mga  carig-onan  nga  sinurat, 
basi  masayud  san  mga   asoy  didá. 

Compulsión.  /.  For.  Pagpirit,  paglugus, 
pagpogos.  Pacapirit,  pacalugus,  pacapo- 
gos. 

Compulsivo,  va.  adj.  Macapirit,  maca- 
lugos,  macapogos, 

Compulso,  sa.  p.  p.  Pinirit,  linugos,  pi- 
nogos. 

Compulsorio,  ria.  adj.  For.  Sugo  sin 
hocom  basi  mahiling  an  usa  nga  carig- 
onan  nga  sinurat  cún  causa  bá. 

Compunción,  f.  Pagbasul.  paghinulsul. 

Compungimiento,  m.  Pagbasul,  paghi- 
nulsul. 

Compungir,  r.    Pagbasul,    paghinulsul. 

Computación.  /.  Isip,  pagisip,  paghuna 
huna. 

Computar,  a.  Pagisip,  pagihap,  pagcuen- 
ta. 

Computista,  com.  Paraisip,  paraihap,  pa- 
racuenta. 

Cómputo,  m.  Isip,  pagisip,  paghunahuna. 

Comulgar,  a.  Pagpacarauat,  paghatag 
san  comunión. — n.  I'agcarauat,   pagcumul- 

Comulgatorio,  m.  Pangarauatan,  comul- 
gaban. 

Común,  adj.  Bisan  ano  nga  angay  ug  igo 
sa  cadam-an. — Precio  cumún.  Presio  nga 
naglalacat.— m.  An  bugos  nga  bongto. 
An  mga  cadatoan  san  bongto. — Caliba- 
ngan,  oroan. — El  común  de  las  gentes. 
expr.  An  cadam-an  san  mga  tauo.— Kn 
común,  vi,  adv.  Damo  nga  mga  tauo  an 
nagpopolos  sin  bisan  ano  nga  diri  luga- 
ringon  sin  usa  lá.— Sahid,  ngatanan.— Por 
lo  común.  ;;/.  adv.  Danay  man. 

Comunal,  adj.  Cañan  cadam-an.  Canan- 
bug-os  nga  bongto,  etc. 

Comunicable,  adj.  Sadang  igpaangbit. 
Sadang  igasoy.— Malolooyon,  buotan. 

Comunicación.   /.    Pagcaangbitan.    Pag- 

paangbit. — Pagbalosbalos.  Pagcarocayacan. 

— Araguian.— Surat  ó  sugo  nga  sinurat. 

Comunicado,  m.  Surat  nga  ipinadodolong 

sa  usa  nga  periódico    basi    igpamolde  ug 

igmantala. 
Comunicar,  a.  Pagpaangbit,  paghatag. — 

Pagpahibaro,  pagasoy,    pagpasabut— Pag- 

polong,   pagearocayan. — Pagsurat    sa    lain 

nga    tauo. — r.     Pagbalosbalos. — Paquisag- 

don. 
Comunidad.   /.    Mga    capadian    nga  na- 

ngongocoy  sa  mga    convento. — Mga  tauo 

nga  nanhohonong  sa  mga  convento,    mga 

colegio,  etc. — Mga  cadatoan  san   bongto, 

etc. 


124 


CO 


Comunión.  /  Pagcaangbitan.— Pagcomul- 
ga,  pagcarauat.  Au  Guisasantose  nga  Sa- 
cramento sa  altar.  Recibió  la  comunión. 
Nacarauat  siya.  El  sacerdote  está  dando 
la  comunión  á  los  niños.  An  Padre  nag- 
papacarauat  sa  ruga  cabataan.— Partido 
político.  Mga  tauo  nga  nageacaoyon  sin 
mga  paglarang,  nga  buot  mageaput  san 
gobierno,  diri  sira  an  naggogobierno. 

Comunmente,  adv.  ni.  Sin  agsub.— Ca- 
li ay. 

Con.  prep.  Por  la  pasiva  de  i,  cuando  se 
aplica  al  instrumento  que  sirve  para  hacer 
alguna  cosa.  Hirióle  con  la  lanza.  An  bang- 
cao  an  i  binono  sa  iya.  Matóle  con  el  sun- 

dang.   An  sundang  an  /  pinatay  sa  iya. 

Con  declarar,  se  eximió  de  tributar.  An 
pagasoy  lá  niya,  nahagauas  san  pagbuhis. 
— Aunque.  Con  ser  tan  antiguo,  le  han 
castigado.  Bisan  tigurang  ná  siya,  quinas- 
tigo  siya  nira.— Con  tal  que.  Con  dao,  cún 
baga. 

Conato.  Tuyo.  Conato  de  incendio.  Pagi- 
sosonog  ó  pagisusurit  sin  balay. 

Cóncava.  /.  vid.   Cancavidad. 

Concavidad.  /.  Caluangan.  Luvang,  calu- 

yángan.— Siclob.— Calungaban.— Calunga- 
gan 

Cóncavo,  va.  adj.   Luang;  luyang;  siclob; 

lungab;  lungag.— m.   vid.   Concavidad. 
Concebir.  ;/.  a.  Panamcon.  Mabdos.  Sag- 

pon.—fig.  Pahibaro.   pagtuquib,  pagsabut, 

paghunahuna. — Punid. 
Concedente.  p.  a.  An  matogot,   an    ma- 

hatag. — An  maalagad  ó   maoyon. 
Conceder,  a.  Pagtogot,  paghatag.— Paga- 

lagad,  pagoyon. 
Concejal,  adj.  Tauo   nga  may    catungda- 

nan  san  bongto.    Dato. 
Concejo.    ///.    An    mga    cadatoan    ó  mga 

justicia  san  bongto. 
Concento,  m.  Pagdoroyog   nga  pageanta. 
Concentración.    /.    Pagtiguib.    Pagpa- 

tiguib. 
Concentrado,  da.  adj.  An  áada  sa  solud. 
Concentrar,  a.  Pagtiguib.  Pagpatiguib  sin 

bisan  ano  sa  usa  la  nga  lugar.— Pagpasanoc. 
Concepción.    Pagpanamcon. 
Concepto,  ///.  Paghunhuna,    pagsabut. 
Conceptuar,  a.  Paghunahuna. 
Concernir,  m.  Matungud. 
Concertadamente,  adv.  m.  Tuhay  cao- 

pay.   Husay  caopay. 
Concertar,  a.  Pagtuhay.  Paghusay.— Pag- 

trato    ó    pagsabut   san  bale  sin  ano  lá.— 

Angay,  'go;  pagpaangay,  pagpaigo.— Pag- 
doroyog an  mga    toronggon.— ;/.    Angay, 

igo,   oyon. 


CÓ 
Concesión.  /.   Pagtogot,  paghatag. 
Concesionario,  m.    For.    An    tinogotan, 

an  tinatagan. 
Conciencia.  /.  id.  Cab-tang  san  calag  san 
tauo  sin  pagquilala  san  mga  binubuhat 
niya,  cay  siya  an  tagbuhat.  Sarabutan, 
hibaro  san  caopayan  nga  pagtutumanon 
ug  san  carautan  nga  paglilicayan.— Á  con- 
ciencia, m.  adv.  Mga  buhat  nga  magopay 
ug  marig-on  nga  pageabuhat.— Acusar  la 
conciencia  á  uno.  />.  Otip,  in  naootip  an 
tauo  sin  maraut  nga  buhat  niya. — Cargar 
la  conciencia,  fr.jig.  Pacasala.  —  Descargar 
la  conciencia./;-.^.  Pagcompesal  sin  mao- 
poy;  pagtuman  sa  mga  catnngdanan  sa 
catadongan.— Manchar  la  conciencia,  fr. 
fig.   Pacasala 

Concierto,  m.  Catuhayan;  cahusayan;  mao- 
pay  nga  pageabutang  sa  bisan  ano.— Pag- 
sarabut,  pageaoroyon  sin  buot  hionong  sin 
bisan    ano;    caoroyonan,    caarabuyanan. — 
Pagtocar  an  mga  músico.  Música  nga  pag- 
totocaran  sin  mga  instrumento    ó  mga  pa- 
toronggon  mga   magcalainlain. 
Conciliable,  adj.  Sadang  pagopayon. 
Conciliábulo.  ///.  Concilio  nga  diri  ticang 
sa  Santos  nga  Papa,  cay  uaray  man  niya 
togot.— -fig.  Cabildohan  sin   mga  tauo    nga 
maraut  an  ira    guintutuyo. 
Conciliador,  ra.  adj.    Magturúhay.  Mag 

hurusay. 
Conciliar,  adj.   Decisión,  decreto  conciliar. 
Togon,  sugo  sin  Concilio.— m.  An  tauo  nga 
matambong  sin  Concilio.- 
Conciliar,  a.    Paquigogay  sin  buot;  pagtu 

hay,  paghusay  san  mga  nageocontra. 
Concilio,    m.    id.    Junta    ó*  catiguban  san 
mga    Obispo    sa    santa    Iglesia,  nga  may 
sugo  an  Santos  nga  Papa,  basi  maghuna- 
huna  ug  magsugo  man  hionong  san    mga 
tungud    san    toloohan    nga    santa    ug  san 
mga  turumanon  san  mga  cristianos. — Sugo    ' 
ó  mga  casugoanan  sin    Concilio. 
Concisamente,  adv.  m.  Sin  lactud.  Lac- 

tud  caopay. 
Concisión.  /.    Lactud;    calacturan;    toon 
nga  pagpolong  toton  nga  pagyacan. 
Conciso,  sa.  adj.   Toon    nga    pagpolong; 

toton  nga  pagyacan;  lactud. 
Concitación.  /.  Pagsorug,  pagsorugsorug- 
Concitador,  ra.  s.  Parasorugsorug. 
Concitar,  a.  Pagsorug,    pagsorugsorug.— 
Pagaindac     (cún     baga     mananap).— Paoa- 
samoc. 
Concitativo,  adj.   Macasorugsorug.—  Ma- 

cacasamoc,   macacarimoc. 
Conciudadano,  na.  m.  y  /.  Igcasitagli 


CÓ 

mongto,  ígcasibongtohanon. — Magcasibong- 

tohanon. 
Cónclave,  m.  Lugar  nga  guincacatirocan 

ug  inooquian  sa  mga  cardenal  sin   Santos 

nga  Papa. — An  mao  nga  mga  cardenal  nga 

nageatitipon. — Mam  pangan,  hampanganan. 
Conclavista,  m.  Surugoon  nga  nagseserve 

sa  mga  cardenal  in  áadto  sira  sa  cónclave. 
Concluir,    a.    Paghuman,    pagtapos,   pag- 

tampus;  pagobus,  pagimod;  tibauas;  tibos. 
Conclusión./,  vid.  Concluir. — Catapusan; 

cahumanan;  catubtuban. 
Concolega,    m.    Caopud  sin    pagaram    ó 

pagestudio. 
Concomerse,    r.    fam.    Pagquindot,  pag- 

quiuaquiua  san  inga  sugbong. 
Concomimiento,    m.   fam.    Pagquindot, 

caquindot,   pageaquindot. 
Concomio,  m.  fam.  vid.   Concomimiento. 
Concordancia.  /.  Pagcaarangay,  pageao- 

royon. 
Concordar,    a.    Pagtuhay;    paghusay. — n. 

Angay,  oyon,   igo. 
Concordato../».  Pagcasabut  ó  caoroyonan 

sa    Santos  nga  Papa  ngan  san  tuga   hadi 

ó  mga  gobierno  hionong  sin  mga  turuma- 

non    sa    singbahan    ó    sugad    san  batasan 

nga    singbahanon. 
Concorde,  adj.  Oyon. 
Concordia.  /.    Pagcaoroyon. 

Concorpóreo,  rea.  adj.  Teol.  Sinisiring 

an    tauo    nga    nacarauat   sa  pagcahimtang 

sa  gracia,  nga  nahimo  siya  dao   usa    nga 

lauas  can  Jesucristo. 
Concretar,    a.    Pagtuhay.    Paghusay.— r. 

Paglactud  sin  casayoran;  pagasoy  sin  usa 

la  nga  casayoran. 
Concubina.  /.    An  'babaye    nga  naticub 

sin  lalaqui  in  di  man  sira  quinasal.  hunay. 

1  .aye. 
Concubinario.    m.    An  lalaqui  nga  may 

babayc  ug  diri  sira  mga    quinasal.    Laye. 
Concubinato,     m.    Pagtigub,    paglongon 

ug    pacasala    san    lalaqui    ug  san  babaye 

nga  diri  mga  quinasal.   Laye. 
Concúbito,  m.  Paghiranii.   Dirig.    Dorog. 

Hilauasan. 
Conculcar,   a.    Pagtamac— fig.   Pagdara- 

hug,  pagtamay,  pagyobit. 
Concuñado,  da.  m.  y  /.    Magcasibayao. 
Concupiscencia.  /.  Caipa  sin  mga  mang- 

gad  nga  calibutanon. — Caipa  nga  lauasnon, 

caipa  nga  diri  angay  ug  malao-ay. 
Concurrencia.    /.    Cadam-an    nga  mga 

tauo  nga    nananambong    ó    nageacatipon. 

— Dongan  nga  mga  pageaagui. 
Concurrir,  a.  Pagdaop.  Panambong. — Pa- 

gamot,   pagaramut— Pagoyon,  pagtangdo. 


có  iá5 

Concurso,  m.  Cadam-an  nga  mga  tauc 
nga  nananatnbong  ó  nageacatipon. — Do- 
ngan nga  mga  pageaagui. — -Pintacasi. 

Concusión.  /  Cabantad,  pagbantad  sa 
casingeasing  cún  sa  lauas  bá,  cundi  tig- 
da. — Pagdabal,  pagbalbag. — Pagaro  nga 
diri  angay  sin  multa  sadton  mga  may  ca- 
tungdanan. 

Concha.  /.   Tipaca,  binaloc-an. — Tipay. 
Carey.   Cara. — Alicorong. 

Conchabar,  a.  Pagtigub. — Pagsabut,  pág- 
sarabut  sin  pagbuhat  san  diri  angay. 

Conchado,  da.  adj'.  Binalo-canan.— Ali- 
corongan. — Carahan  an  pauican. 

Conchil.  m.  Poroton.  Pangtion.  Ruscay,  etc. 

Conchudo,  da.  adj.  vid.  Conchado. — 
fam.   Matagam;  matahap;  batid. 

Conchuela.  /.  Binaloc-an  nga  guti,  ali- 
corong nga  guti,  cara  nga  guti. 

Condado,  m.  Camahalan  sin  pageaconde. 
Pagcaconde. — Tuna  nga  sacop  san  gahum 
sin  conde. 

Conde,  m.  id.  Camahalan  sin  tauo  nga 
itinogot  sa  i  ya  san  hadi- 

Condecoración.  /.  Paghatag  san  tauo 
sin  camahalan;  bansag. 

Condecorar,  a.  Paghatag  ó  pagtogot  san 
tauo  sin  camahalan. 

Condena.  /.  Sentencia,    badlong. 

Condenación.  Pagsentcncia. — Pagcapini- 
lian. 

Condenado,  da.  adj.  Pinilian.— p.  p. 
Guinscntcnciahan,  guinhoc-man. 

Condenador,  ra.  s.  Parascntencia,  para- 
buot. 

Condenar,  a.  Paghocom,  pagsentcncia 
san  may  sala. — Pygdiri  sin  tutdo  cún  ba- 
tasan bá  nga  maraut. — Paghocom  sa  Dios 
san  mga  tauo  nga  maraut  sa  mga  casa- 
quitan  sa  infierno. 

Condenatorio,  ria.  adj.  For.  Sugo  ngá 
pinasurat  san  hoco.m  nga  casayoran  san 
sentencia  san  tauo  nga  may  sala. 

Condensación.  /.  Casanoc.    Pagpasanoc. 

Condensar,  a.  Pagsanoc.  Pagpasanoc. 

Condensativo,  va.  adj.  Macacasanoc. 

Condesa.  /.  An  asaua  nga  babaye  san 
conde,  babaye  nga  tinagan  sin  camahalan 
sin  pagcaconde. 

Condescendencia.  /.  Pagalagad  san  buot 
san  iba. 

Condescender,  n.  Pagoyon,  pagtangdo 
ó  pagalagad  san  buot  san  iba. 

Condescendiente,  p.  a.  Maalagad,  mao- 
yon,  matangdo  san  buot  san  iba. 

Condición./.  Cahimtang.  Cahimtangan. 
Cab-tang.— Pagcaquinaiya  —  Pagcabutang 

Condigno,  na.  adj.  Macacatumba. 
14 


126 


€0 


Condimentar,  a.  Pagpacaopay  ó  pagbu- 
tang  sin  panacot  san  mga  cacaanon. 

Condimento,  m.  Panacot 

Condiscípulo,  la.  m.  y  f.  Igcasitinon-an. 

Condolerse.  /'.  Paghicalooy,  paghipua- 
ngud. 

Condonación.  /.  Pagpasalio,  pagperclona. 

Condonar,  a.  Pagpasalio,  pagperdona. 

Condonante.  p.  a.  An  magpapasalio, 
magpcperdona. — s.  Parapasalio,  parapcr- 
dorta. 

Conducción.  /  Pagdolong,  pagdara,  pag- 
hatud. — Pagmando,   pagona. 

Conducir,  a.  Pagdolong,  pagdara,  pag- 
hatud. — Pagmando,  pagona,  pagagbay.— 
Pagsohol. — r.  Pagbatasan. — n.  Angay,  igo. 

Conducta.  /.  Batasan,  gaui,  cagauian. — 
Sohol. 

Conducto,  m.  Cale  ó  araguian  san  raga 
tubig. — Araguian. 

Conductor,  ra.  adj.  Magdodolong.— 
Magaagbay. — s.  Paradolong. — Paraagbay. 
— Magmarando.  Magorona. 

Coneja.  /.  Conejo  nga  babaye. 

Conejera.  /.  Bohó  nga  inooquian  san  mga 
conejo. 

Conejero,  ra.  adj.  Ayam  nga  macada- 
dacopon  sin  mga  conejo. — m.  y  f.  Para- 
hopot  sin  mga  conejo.- —Parabaliguia  sin 
mga  conejo. 

Conejo,  m.  Hayop  nga  conejo. — Kl  co- 
nejo ido,  el  consejo  venido,  ref.  Al  asno 
muerto,  la  cebada. al  rabo.  Aanhon  pá  an 
cumpay,  cún  patay  ná  an  caballo. 

Conejuelo.  m.  Conejo   nga  guti. 

Conejuna.  /.  Barahibo  sin  conejo. 

Conexión,  f.  Pagcasonudsonod,  pageaa- 
rangay,  pageaoroyun.  pl.  Mga  pageasang- 
cay. 

Conexionarse,  r.  Paquigsangcay;  pa- 
sangeay. 

Confabulación.  /.  Pagbiringion;  pagea- 
hiringion. 

Confabulador,  ra.  m.  y  /.  Mahiringion, 
[adj.  en  vis.) 

Confabular,  n.  y  r.  Hiringion. 

Confección.  /.  Pagpacaopay,  pagtima. 
Farm.    Tambal. 

Confeccionar,  a.  Pagpacaopay,  pagtima, 
paghuman  san  pagbuhat.  —  Pagbuhat  pag- 
tima sin  tambal. 

Confector,  m.  Paraauay.  Parasuhay. 

Confederación.  /.   Pagcabingion,    pagsa- 

rabut,  pageaoyon  sin  buot  cún  mga  larang. 

Caoroyonan,  caarabuyonan. 
Confederado,  da.  adj.  An  naapi  sa  iba. 

— s.   Api,  gapil. 


co 

Confederar,  a.  y  r.   Hingion,    hiringion, 

sarabut,  pagoyon  sin  buot  ó  mga    larang. 
Conferencia,  f.    Carocayacan.—  Lección 

(cún  sa   mga  Universidad). 
Conferenciar,  u.    Pagcarocayacan,    pag 

polongpolong. 
Conferir,  a.  Pagtanding. — Paghatag,  pag 

togot. — n.   Pagcarocayacan. 
Confesar,  a.  Pagmatuod.  Pagtug-an.  Pag- 

sumbong.— IJagcompesal,  panumatsan  mga 

sala. 
Confesión.  /.  Pagsumat  san   mga    hinba- 

baroan. — Compesión  ó  panumat    san  mga 

sala.   Pagtug-an.  Pagsumbong. 
Confeso,    sa.    p.  p.    Quinompesal  ná.  — 

adj .  For.  An  nagtug-an    ó    nagsumat  san 

iya  sala. 
Confesonario,  ni.  Compesalan. 
Confesor,  m.  An  Padre    nga    pageocom- 

pesalan,  nga  may  gahum    sin    pagabsolve 

san  mga  sala. — An    tauo    nga     cristianos 

nga    nagtug-an    sa  caday-gan  san    pagtoo 

can  Jesucristo. 
Confiable,  adj.  An  tauo  nga*  sadang    ta- 

puran,  ó  paglaoman 
Confiadamente,  adv.    m.    Sa    daco  nga 

pagtapud  ó^  paglaom. 
Confiado,  da.  adj.    An    natapud    sa    iya 

ngahao. — Matapud,    malaon. 
Confianza.  /.  Paglaom,    pagtapud. — Pag- 
tapud caopay    sa    iya  ngahao     nga    baga 

paglabiao. 
Confiar.  //.  Paglaom.    Pagtapud.  —a.    Pa- 

laom,  patapud,   pasarig. 
Confidencia.    /.    Paglaom.    pagtapud. — 

Hilum  nga  pagsumat. 
Confidencial,  adj.    Masisipagtapud,    pag- 

sipagtapud.  Pagtapud. —Carta  confidencial. 

Pagtapud  nga    pagsurat. 
Confidencialmente,  adv.  m.  Sa  hilum  ug 

daco  nga  pagtapud. 
Confidente,  adj.  Tapuran,  sarigan. — com. 

An  tinatapuran. — Lampitao  ó  langpitao. 
Configuración.  /.    Cahimo,    pageahimo, 

pageabuhat. 
Configurar,  a.  Paghimo,  pagbuhat. 
Confín,  adj.  Harani,  dooc. — Tigaman,  guio- 
tan  ó  mojón  san  mga  bongto  ó  mga  guin- 
hadian,   catubtuban. 
Confinante,  p.  a.  Harani,  dooc. 
Confinar.  ;/.    Harani,    taquip. — a.   Paghi- 

ngilin. 
Confirmación.  /.    Pagmatuod.-— Pagcom 

pirma.— Pagpacarig-on  san  camatuoran. 
Confirmadamente.   adv.  m.   Sa  pagpa- 
carig-on. 
Confirmador,    ra.    adj.    Magmamatuod, 


co 

magpapacarig-on. — Magcocompirma.-j.  Pa- 

racompirma. 
Confirmante,  s.  Paracompirma. 
Confirmar,  a.   Pagparig-on;  pagpacarig-on 

san  camatuoran.— Pagcompirma. 
Confirmatorio,  ria.  adj.  Talaan  nga  pag 

pacarig-on  san  tinatalaan  nga  daan. 
Confiscable,  adj.  Sadang  pagembargohon. 
Confiscación.  /.  Pagem'bargo. 
Confiscar,  a.  Pagembargo,  pagpacuha  sa 

hocom  san  mga  manggad    san    tauo    nga 

may  sala  ug  iholog  san    sinisiring  fisco. 
Confitar,  a.    Paghirog    sin    matam-is    san 

bonga  nga  sugad  san  cañan  pili,  etc. — Pag- 

loto  san  bonga  sa  almíbar  ó  matam-is.— y£f>\ 

Fagpatam-is. 
Confite,  m.  id.  Matam-is  nga  malidong. 
Confitera.  /.  Burutangan   san  matam-is. 
Confitería.  /.  Palay  ó  lugar  nga  guinbu- 

buhatan  san  matam-is.—  Tendanhan  sin  ma- 
tam-is. 
Confitero,  ra.  m.  y  /.  Parahimo  sin  ma- 
tam-is.— Parabaliguia  sin   matam-is. 
Confitura.  /.  Matam-is,  bonga  nga    mina- 

tam-isan. 
Conflagración.  /.  Casonog  nga    daco.— 

Casamocan,  carimocan  sin  bongto   ó  guin- 

hadian. 
Conflicto,  m.  Cacurian. 
Confluencia.  /.  Pagdaop  sin     damo    nga 

tauo. — De  caminos.  Guincacasemaran. — De 

ríos.  Guincacadongcoan. 
Confluente,  m.  vid.  Confluencia,  2.a  y   3.a 

aceps. 
Confluir.  ;/.    Pagdongo. — Pagsemad. — fig. 

Pagdaop  an  mga    tauo. 
Conformación./.  Pagcabutang;  pagbahin- 

bnhin. 
Conformar,  a.  Pagpaangay,    pagpaigo. — 

P.'igoyon,  pagalagad. 
Conforme/  adj.  Magsama,  maangay,    ma- 
ig>) — Maoyon,  maalagad. — Mailubon,    ma- 
antoson. — adv.  m.  Sugad.    Conforme  á    lo 
mandado.  Sugad  san  iguinsusugo. 
Conformemente,  adv.  m.  Alagad  lá  san 
sugo,  etc. 
Conformidad,  f.  Pagcasama.    Pagcaoyon. 
— Pagalagad.  —  Pagilub,  pagantos  san  mga 
cacurian. — De  conformidad,  m.  adv.    Ala- 
gad lá.  —En  conformidad,  m.  adv.  Sugad. 
— En  esta,  ó  en  tal  conformidad,  exp.  adv. 
Tnngud  ini. 
Confortación.  /.    Pagpacarig-on,    pagpa 
cosog,  pagpacabascug.    Pagparig-on,    pag- 
pacosog,  pagpabascog. 
Confortador,  ra.  adj.  Macacarig-on,  ma- 

cacacosog,  macacabascog. 
Confortamiento,  ni.  vid.  Confortación. 


CO 


127 


Confortante,  p.  a.    Macacarig-ón,    maca- 
cacosog,  macacabascog,  macacaopay. 
Confortar,   a.    Pagparig-on,    pagpacosog, 
pagpabascog.  Pacarig-on,  pacacosog,  pag- 
cabascog. — r.  Rig-on,  cosog,  bascug. — Pag- 
lipay  san   nagsusubo. — r.    Lipay. 
Confortativo,  va.  adj.  Macacacosog,  ma- 
cacabascog. 
Conforte,  m.  vid.    Confortación. 
Confracción.  /.  Pagotud.  Caotud,  pageao- 

tud. — Pagbari.  Cabari,  pageabari. 
Confricación.  /.  Pagbanos,  pagbagnos. 
Confricar,  a.  Pagbanos,  pagbagnos. 
Confrontación.  /.  Pagatubang  in  duha  ó 
iba  pá  nga  mga   tauo.  Pagcaatubang.  Pag- 
paatubang. — Pagtanding. 
Confrontar,    a.    Pagatubang. — Pagpaatu- 
bang.^Pagtanding. 
Confundimiento,    m.    Pagcaboroc;  hibo- 

rong»— fig.  Paobus. 
Confundir,  a.  Pagsacot,  pagsalacot. — Bo- 
roc.  Baringag.— fig.  Pacadaog  (cún  sa  mga 
pagearocayacan). — Obús.    Paobus. — Auod. 
—  Hiborong. —  Daugdaug. 
Confusamente,  adv.  m.  Uaray  catuhayan; 

uaray  cahusayan.  Uaray  casayoran. 
Confusión.  /.  Uaray  catuhayan;  uaray  ca- 
husayan.— Uaray  casayoran. — Paghiborong. 
Pagruhaduha  sa  hunahuna.y?^.  .Pagpaobus. 
— fig-  Pagpacaalo. — Caauod. 
Confuso,  sa.  adj.  Guinsasalado. — Masirom. 
Tala  lá  nga  natatan-ao. — fig.  Dinadalao. — 
Hiborong,  hiborongan. 
Confutación.  /.  vid.  Confutar, 
Confutar,  a.   Pagato    sin  polong,  cundi  sa 

maopay  nga  pagpaagui. 
Congelable.  adj.  Sadang    bumagtic,    raa- 

bagtic,  bagticon. 
Congelación,   f.    Cabagtic,    pageabagtic. 

Pagbagtic. 
Congelamiento,  m.  vid.  Congelación. 
Congelar,  a.  Pagpabagtic— r.  Bagtic. 
Congelativo,  va.  adj.  Fís.  Macacabagtic. 
Congénere,  adj.  Sa  mao  ngahao  nga  gé- 
nero; sa  mao  ngahao  nga  guinicanan. 
Congeniar,  n.  Pagsama  sin  cagauian    an 

duha  ó  iba  pá  nga  mga  tauo. 
CongénítO,  ta.  adj.  Dongan  sin  igtodoc. 
Congerie  /.  Damo  nga  mga.... 
Congestión.  /.  Casaquit  sa   lauas. 
Conglobación.  /.  Pagtambac,  pagtipon.— 
fig.  Pagdamo  sin  mga  polong,  etc. 
Conglobar,  a.  Pagtirigub,  pagtambac,  pag- 
tipon. 
Conglomeración.  /.    Paniroc. — Pagtiroc, 
pagtigub,  pagtipon,    pagpondoc. 

Conglomerado,  da.  p.  p.  Tinigub,  pinon 


128 


CO 


doc. — adj.  Bot.  Mga  bucad  nga  napopon- 

doc. 
Conglomerar,  a.  Pagtiroc,  pagtigub,  pag- 

tipon,  pagpondoc. — Panga pi. 
Conglutinación.   /    Pagpilit,    pagdapat, 

pagpadocot;  pagcasapilit. 
Conglutinar,  a.  Pagpilit,  pagdapat,    pag- 

docot;  pagpadapat;   pagpadacot.  Pagsapilit. 
Congoja.  /.    Calipong  sa    oló. — Casaquit, 

cabido,  casubo  sa  casingcasing. 
Congojar,  a.  Pacabido,  pacasubo,  pacasa- 

quit. — r.  Bido,  subo,  sa'quit. 
Congojosamente,    adv.    m.    üraora    sin 

bido,  oraora  sin  subo,  ora  ora  sin  sáquit. 
Congojoso,  sa.  adj  Macacabido,  macaca 

subo,      macacasáquit. — Mabidoon,      maso- 

rub-on. 
Congraciador,   ra.  adj.  An  naquiquiopay 

sin  buot,  naquiquisangcay. 
Congraciamiento,     m.      Paquiopay     sin 

buot,  paquisangcay.  Pagpaquiopay  sin  buot, 

pagpaq  uisangcay . 
Congraciar,  a.  Pagpaquiopay    sin     buot, 

pagpaquisangcay.  Paquiopay  sin  buot,  pa- 
quisangcay. 
Congratulación.    /.     Paglipay;     calipay, 

pagcalipay. 
Congratular,  a.  Paglipay.    Panlipay.    Li- 

pay. 
Congregación.  Cadam-an  ó  junta  sin  mga 

tauo  nga  rnay  mga  turumanon  nira. 
Congregante,  com.  Sacop    sin  congrega- 
ción. 
Congregar,     a.     Pagtigub,     pagtiroc. — r. 

Tigub,  tiroc. — Pasacop. 
Congreso,  m.  Cadam-an  ó  junta  sin  mga 

tauo  sa  paghunohuna,    pagbuot    ó    pagtu- 

liay  san  mgá  turuhayon. 
Congrio.  7)i.    Isda  nga    sugad    sugad    sin 

casili:    uaray    hímbis,     cundi     tonocon    an 

onud. 
Congruencia.  /.  Caangayan. 
Congruente,  adj.  Angay,  igo. 
Congruentemente,  adv.  di.  Sin   angay, 

sin  igo. — Angay  gud,  angay    caopay,  igo 

gud,  igo  caopay. 
Congruidad.  /.  Caangayan. 
Congruo,  grúa.  adj.  Angay,  igo, 
Conjetura.  /.  Paghunahuna,    pagambong, 

pagamborong. 
Cenjeturar.  a.  Paghunahuna,  pagambong, 

pagamborong. 
Conjuez.     m.    Igcasihocom. — Magcasiho- 

com. 
Conjugación.  /.  id.   Pagconjugar. 
Conjugar,  a.  Pagconjugar. 
Conjunción,    id.— De    la    luna.    HimaUi- 

yon  san  bulan. 


CO 

Conjunto,  ta.  adj.  Dooc. — Linaquip. — 
Tinaquin. — Dinaquin. — Sinacot,    sfnalacot. 

Conjuración.  /.  Pagalsa,  pageontra  san 
ponoan. 

Conjurado,  da.  adj.  An  nagapil  ó  na- 
bulig  san  pagalsa. 

Conjuramentar,  a.  Pagaro  san  pagsum- 
sumpa. — r.  Pagsumpa. 

Conjurar,  a.  Pagalsa,  pageontra  san  po- 
noan; pagdiri  san  pagsogot,  paglaris. — 
Pangadie  san  Padre  san  mga  pinanganga- 
die  sa  santa  Iglesia  sa  pagbugao  san  yaua 

.sa  mga  tauo  nga sinasaoban  niya. — Ongud 
nga  paquimalooy. — fig.  Pagpaharayo,  pag- 
licay  sin  carautan  ó  cataragman. 

Conjuro,  ¡n-  Pagbugao  san  yaua  ó  panga- 
die san  Padre  san  mga  pinangangadie  sa 
santa  Iglesia  sa  pagbugao  san  yaua  sa 
mga  tauo  nga  sinasaoban  niya;  pagbendita 
san  orna  basi  pumalaguio  an  doron,  ma- 
matay  an  olud,  etc. — Búa  nga  pagampo  ó 
pagaraba  san  mga  asuang,  etc.— Ongud 
nga  pangamaya 

Conllevar,  a.  Pagbulig.— Pagilub  san 
camaisug,  etc.,  sa  igeasitauo. 

Conmemoración.  /.  Paghinumdum.-— De 
los  difuntos.  Piesta  sa  mga  minatay. 

Conmemorar,  a.    Paghinumdum. 

Conmensurar,  a.  Igo  nga  pagsocol. 
Conmigo,  ablat.  de  sing.  del  pron.    pers. 

de   1.a  pers.  Sa  acón. 
Conmilitón,  m.  Igcasisoldados,    soldados 

nga  opud  sa  igcasisoldados  sa  pagauay. 
Conminar,  a.  Paghorot. 
Conmiseración.  /.    Paghicalooy,    paghi- 

{)uangud,  calooy. 
Conmistión.  /.  Pagsacot,  pagsalacot;  pag- 

casacot. 
Conmistura.  /.  vid.  Conmistión. 
Conmoción.  /.  Pagbantad;  cabantad,  pag- 

cabantad. — Pagalsa,  casamucan,  carimucan 

sin    bongto  ó  guinhadian. 
Conmonitorio,  m.   Panumduman. — Sugo 

ó    surat  sin  labao  nga  nagpapahabano   sa 

hocom  nga  iya  sacop  san  iya  catungdanan. 
Conmover,  a.  Pagsamoc,  pagrimoc,  paca- 

samoc,  pacarimoc.  Paggobot. — Oyog,  ban- 

tad. 
Conmutabilidad.  /.     Camabalio,  pagea- 

mabalio. 
Conmutable,  adj.  Sadang  mabalio.— Sa- 

dang  igliuan. 
Conmutación.  /.  Pagbalio;  pagtagalio.-- 

Pagliuan. 
Conmutar,  a.  Pagbalio,  pagtagalio. — Pag- 
liuan. 
Connatural,     adj.     Lugaringon.     Ünob. 

Onay. 


co 

Connaturalización.  /.  Pagcahiara. 
Connaturalizarse,  r.  Hiara.  Paghiara. 
Connivencia.  /.  Baga  pagtangdo  san  po- 

noan  san   mga  binubuhat  san  iya  mga  na- 

sasacopan    nga  diri  nga    gayud    angay. — 

Pagcasabut,  pagsarabut. 
Connotación.  /.  Pagsabi. 
Connotar,  a.  Pagsabi 
Connovicio,  Cia.  ;//.  y  /.    Igcasinovicio. 
Connubio,  nu  Pagcasal;  caminio. 
Connumerar,  a.  Pagsabi.   Pasacop. 
Conocedor,  ra.  adj~  Maaram,  batid,  las- 

gud. 
Conocer,  a.  Pagquilalá.— fig.  Pacasala  an 

tauo  sin  babaye. ■—  Paghunahuna. 
Conocible,  adj.     Sadang  quilal-on. 
Conocidamente,  adv  m.  Dayag  caopay, 

sayud  caopay. 
Conocido,  da.    adj.    Mahal,    bantugan.— 

;//.  y  f.  Quilala. 
Conocimiento,  m.   Pagquilalá.  Sarabutan. 

Paghunahuna. 
Conque,  conj.   ilat.     Ano.    ¿Conque   estás 

enfermo?  ¿Ano   masa(]uit  ca?  Conque  ¿nos 

vamos  á    Sulat  ó  á  Tubig?  Ano  ¿macad to 

quita  sa  sulat  cún  sa  Tubig  bá? 
Conquista.  /.  id.  Pagdaog. 
Conquistador,  ra.  s.  Paraconquista. 
Conquistar,    a.     Pagcon quista,  pagdaog; 

cún  dao  agui  sa  pagauay  an  pagcuha  sin 

bongto  ó  guinhadian;  ngan  tungud  sini  sa- 

cop  ná  san   nagdaog.— fig.    Pagcauat  san 

buot  sa  igcasitauo. 
Conrear,  a.  Paguiltic  sin  lana  an  barahi- 

bo  nga  paghahablonou. 
Conregnante,    adj.  Igcasihadi    sa    usa  ki 

nga  guinhadian. 
Conreinar,    n.    Paghadi;   siniring  cún  an 
duba    ca  tauo  naghahadi    sa    usa    lá    nga 

guinhadian. 

Consabido,  da.  adj.  Sinabi  na. 
Consagración.  /    Pagconsagra. 
Consagramiento,  ni.  Pagconsagra. 
Consagrante,  p.  a    An  mag  coconsagra. 
s.  Paraconsagra. 

Consagrar,  a.   Pagconsagra,   paghalad. — 
Paghuring    san     Padre    sa    hostias  ug    sa 
alacsio  sadton   mga  polong  nga  mahal  nga 
ibinilin  ni  Jesucristo. 
Consanguíneo,  nea.  s.  Caoropdan. 
Consanguinidad.    /.     Pagcaaropud   nga 
guican  sa  usa  lá  nga  guinicanan. 
Consciente,  adj.  An  maaram  cún  ano  an 

iya  binubuhat. 
Consecución  /.     Pacacuha,   pacasangput. 
Consecuencia.  /.     Camatuoran    nga  gui- 
can sin  mga  polong  nga  mga  matuod  man. 
Caagui    ó    casugad  nga  ticang  sa    lain. — 


CO 


129 


Caritalan. — En    consecuencia,    ctfir.   adv. 
Busa. — Por    consecuencia,  m.  adv.    Busa, 
tungud. 
Consecuente,  adj.  Masonud. — An    maa- 

lagad  san  ginhuhunahuqa  niya. 
Consecutivamente,  adv.  m.  Sonudgud. 
Consecutivo,  va.  adj.  Masonud. 
Conseguimiento,    ni.    Pacacuha,    pagca- 

sangput. 

Conseguir,  a.  Pagcuha,   pagsangput,   pa- 

gabut,  pagdangat.   Pacacuha,  pacasangput, 

pacaabut,  pacadangat. 

Conseja.  /.  Sumat,   sumaton,   susuguiron. 

Consejero,    m.    Parasagdon,    paralaygay, 

parauaydong. 
Consejo,  m.  Sagdon,  laygay,  uaydong. 
Casalagdonan. —  Hoc-manan  nga  labao,  nga 
magcalainlnin  an  mga  ministro,  cundi  usa 
lá  an  ponoan. — Consejo  sa  mga  ministro. 
—  -Dar  el  consejo  y  el  vencejo,  ref.  Pag- 
sagdon  ug  pagtabang  man  san  sinasagdo- 
nan. — Entrar  en  consejo,  fr.  Paquisagdon 
cún  ano  an  pagbubuhaton.—  Quien  da  el 
consejo,  da  el  tostón,  ref.  Pagsagdon  ug 
pagtabang  man  san  sinasagdonan. — Quien 
no  oye  consejo,  no  llega  á  viejo,  ref.  Pa- 
mamation  guihapon  an  sagdon  san  mga 
buotan. — Tomar  consejo  de  uno.  fr.  Pa- 
quisagdon- sa  iya. 
Consentido,  da.  adj.  An   naalagad  ó  na- 

tangdo  san  buhat  nga  maraut  san   iba. 
Consentidor,  ra.  adj.   Matangdo,  maala- 

gad. — s.  Paratangdo. 
Consentimiento,  m.  Pagtangdo,   pagala- 

gad. 
Consentir,  a.  Pagtangdo,  pagalagad.  Pag- 

togot. 

Consentir,  disimular,  como  el  padre 
ó  amo  que  consiente  los  pecados 
ó   faltas    de  sus    hijos    ó  criados. 
Hugop. 
Conserje,  m.  Bantay,  tinatapuran  sin  pag- 
mangno  sin  palacio  cún  balay  bá   sa    go- 
bierno, ug  iya  man  catungdanan  an    pag- 
pasilhig  ug  pagpabanos  ngan  sin  pagcaput 
san  mga  llave. 
Conserjería,  f.   Catungdanan  san  conser- 
je; pagcaconserje. — An  soludngainooquian 
niya  dida  san  balay  nga  iya  minamangnoan. 
Conserva.  /.    Matatn-is    nga    conserva  — 
Mar.  Pangabay    anjnga  sacayán,  basi  ma- 
sayon  an  pagsibulig   ug  pagsitabang    cún 
may  casoroc-an. 
Conservación.  /.  Pagpadayon. 
Conservar,  a.  Pagpadayon. — Pagmangno. 
Paghopot.  Pagtipig. — Paghimo  sin  matam- 
is  nga  conserva. 
Considerable,  adj.  Tacús  nga  paghuna 


130 


co 


hunaon,  tactis  nga  palandongon. — Daco, 
damo  caopay. 

Considerablemente,  adv.  m.  Daco  ó 
damo  caopay  nga... 

Consideración.  /  Paghunahuna,  pama- 
landong,  pamorobout. — Pagtahud,  catahud, 
catalahuran.— Cargar,  ó  fijar  la  considera- 
ción en  una  cosa.  fr.  jig.  Paghunahunaon 
sin  maopay  hionong  siton. — En  conside- 
ración. ;//.  adv.  Tungud   siton  ó  sini. 

Consideradamente,  adv.  m.    Sa   daco 

nga  pagtahud. — Sa  paghunahuna  sin  ma- 
opay. 

Considerado,  da.  adj.  Tauo  nga  buotan 
sa  pagbuhat. — Talahuron. 

Considerar,  a.  Paghunahuna,  pagpalan- 
dong,  pamalandong,  pamorobuot. — Pagta- 
hud. Paghatag  sin  catalahuran. 

Consiervo,  va.  Igcasisacop;   igcasioripon. 

Consigna.  /.  Tigaman;  raga  sugo  sin  po- 
noan,  nga  hinbabaroan  Iamang  niya  ug  an 
sinusugo  niya. 

Consignación.  /.   Bayad  ó  hatag. 

Consignador,  m.  com.  An  may  tinatapu- 
ran  sa  lain  nga  lugar  hionong  san  iya  inga 
sacayán  ó  mga  padara  nga  mga  manggad. 

Consignar,  a.  Pagtalaan  sin  igbabayad. 
Pagbayad. — Pagpili  sin  lugar  nga  pagbu- 
bu  tangán  sin  ano  la.— Pagpadara  san  mga 
manggad  ngadto  san  tinatapuran.— Pagbu- 
tang  sin  salapi   in   may   sugo    an    hocom. 

Consignatario,  m.  An  macarauat  san  sa- 
lapi cay  pinabutang  dida  sa  iya  san  ho- 
com.— Com.  An  tinatapuran  nga  guin- 
papadad-an  san  mga  manggad  nga  Juran 
san   sacayán. 

Consigo,  pro/i.  pers.  de  3^  pers.  sing.  Sa 
iya,  niya.  pl.  Sa  ira,  nira 

Consiguiente,  aij.  An  ticang  ug  sonud 
sa  lain.—  Ir,  proceder,  ó  ser  uno  consi- 
guiente, fr.  Pagdayon  lá  guihapon  sa  mao 
nga  pagbuhat,  paghunahuna,  batasan,  etc. 
— Por  consiguiente,  ó  por  el  consiguiente. 
m.  loujmit.  Hat.  Busa,  tungud  san  isinabi  ná. 

Consiguientemente,  adv.  m.  Busa,  tu 
ngud...... 

Consiliario,  m.  Parasagdon,  paralaygay, 
parauaydong.  Magsaragdon,  maguaraydong. 

Consistencia.  /.  Cadayonan;  camarig-on. 
— Cadacmolan. 

Consistente,  adj.   Marig-on. 

Consistir,  ti.  Sarig,  rig-on;  cay  may  sina- 
sarigan  ó  carig-onan.— Pagticang. 

Consistorialmente.  adv.  m.  Alagad   lá 

sa  mga  talaan  ó  mga  sugo  sa  consistorio. 
Consistorio.  ///•  id.  Sinisiring  cún    pina- 
titiroc  sa  Santos  nga  I'apa  an  mga  carde- 
nal sa  santo  Iglesia. — Junta  ó    cabildohan 


CO 

san  mga  may  catungdanan,  san  mga  po- 
noan  san  bongto,  etc. — An  balay  nga  guin- 
cacatirocan  nira. 

Consocio,  cia.  m.  y  /.  Igcasibulig,  igca- 
siopud. 

Consolable,  adj.  Sadang  paglipayon.  Ma- 
calilipay. 

Consolablemente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pagcalipay. 

Consolación.  /  Paglipay;  calipay;  pag- 
calipay. 

Consolador,  ra.  adj.  Macacalipay. — s. 
Paralipay. 

Consolante,    p.   a.    Macacalipay. 

Consolar,  a-  IJaglipay.  Pacalipay, — r.  Li- 
pay. 

Consolativo,    va.   adj.    Macacalipay. 

Consolatorio,    ria.    adj.  Macacalipay. 

Consolidación.  /.  Carig-onan.—  Cama- 
rig-on,  pagcamarig-on. 

Consolidar  a.  Pagrig-on,  Pagparig-on. 
Pagpacarig-on  — Pagopay  san  nabari,  pag- 
dogtong    san   naotud,    etc. 

Consonancia.  /.  Arangay,  pagcaarangay. 

Consonar.   ti.    Doyog,   doroyog. 

Consorcio,  m.  Pagangbit. — Pagopud. 

Consorte,  com.  Opud,  onong;  an  nahao- 
pud,  an  nahaonong. — An  baña  (cún  tungud 
san  iya  asaua).  An  asaua  cún  tungud  san 
iya  baña.  An  asaua  nga  lalaqui  (cún  tu- 
ngud san  iya  asaua  nga  babaye).  An  asa- 
ua nga  babaye  cún  tungud  san  iya  asaua 
nga   lalaqui. 

Conspicuo,  CUa.  adj.  Mahal.— Dayag. 

Conspiración.  /  Pagalsa. — Pagopud  ó 
pagbulig  sa  iba  sa  pagdarahug  ó  pagpa- 
caraut  sa  igcasitauo. 

Conspirado,  m.   Paraalsa. 

Conspirador,  ra.  m.  y  /   Paraalsa. 

Conspirar,  ti.  Pagalsa  contra  san  ponoan. 
— Pagopud  ó  pagbulig  sa  iba  sa  pagdara- 
hug ó  pagpacaraut  sa  igcasitauo. — Tapong; 
in  naghihitapong  an  mga  calipay,  an  mga 
casubo,  etc. 

Constancia.  /.  Pagpadayon.  Paghinayon. 
Cadayonan  san  mga  pagbuhat,  mga  pag- 
larang,  etc. 

Constante,  p.  a.  Matuod.— adj.  Dayon, 
an  madayon  lá  sin  pagbuhat,  etc. 

Constantemente,  adv.  m.  Canunay.  Da- 
yon  lá.  Cadayonan  ó  sin  cadayonan. — Ma- 
tuod ngagayud,  matuod  caopay. 

Constar,  ti.  Matuod,  dayag. — Sinisiring 
man  cún  an,  usa  ca  bug-os  mamayada 
san  ngatanan  ng  bahin  nga  nacacomponer 
ó  nacacahingpit  sa  iya. 

Consternación.  /.  Calisang  sa  hunahuna, 
pagcalisang.  Cacugmat  sa  casingcasing. 


CÓ 

Consternar,  a.  y  r.  Lisang,  cugmat.  Pa- 
calisang,  pacacugmat. 

Constipación.  /.   Sipón,  casip-on. 

Constipado,  m.  Sipón. 

Constipar,  a.  y  r.  Sipón. 

Constitución.  /.  Pagtuha,  pagbuhat.— 
Cahimtang;  cahimtangan;  pagcahimtang. — 
Pagcabutang. — Mga  casugoanan  nga  amo 
an  aalag-don  san   mga  sacop. 

Constituir,  a.  Pagtuha,  pagbuhat,  paghi- 
mo. — Pagsugo. — Paghatag  ó  pagtogot  sin 
catungdanan. 

Constitutivo.  ;;/.  Pagcaquinaiya. 

Constreñidamente.    adv.    m.  Sa  daco 
I      nga  pagcapirit. 

Constreñimiento,  m.  Capiri,  calugus. 
Pagpirit,   paglugus. 

Constreñir,  a.  Pagpirit,  paglugus,  pagpo- 
gos.—Med.  Diri  pacaoro,  diri   pacalibang. 

Construcción.  /.     Pagbuhat,  paghimo. 

Constructor,  ra.  s.  Parabuhat,  parahimo. 

Construir,  a.  Pagbuhat,  paghimo 

Constuprador,  adj.  An  macasala  sin  da- 
raga  sa  paglugus  lamang  sa  iya. 

Constuprar.  a.  Paglugus  sin  daraga  sa 
pagpacasala  sa  iya. 

Consubstancial,  adj.  Sa  mao  ngahao 
nga  cahimtang. 

Consubstancialidad.  /.    Pagcahimtang. 

Consuegrar,  n.  Pagbalcye. 

Consuegro,  gra.  m.  y/.  Balcyc. 

Consuelo,  ni.  Pahuay. — Calipay;  calipayan. 

Consuetudinario,  ria.  adj.  Hinabatasan. 
An-  tauo  nga   may  batasan  sin  pacasala. 

Consulta./.  Pac]u¡sagdon.— Sagdon  —  Pa- 
nginsayud. 

Consultar,  a.    Paquisabut. — Paquisagdon. 

Consultar  al  hechicero.  Timara. 

Consultor,  ra.  s.  Parasagdon  paralagay, 
parauaydong. — An    naquiquisagdon. 

Consumación.  /.  Catapusan,  cahumanan; 
catubtuban.— La  consumación  de  los  si- 
glos. An  catapusan  san  calibutan.— Ca- 
ob-san. 

Consumadamente,  adv.  m.  Sin  hingpit, 

hingpit  caopay,   turnan  gud. 

Consumado,    da.   adj.     Hingpit,  human, 

turnan. 

Consumador,  ra.   s.     Parahingpit,  para- 

liuman. 
Consumar,  a.  Paghingpit,  paghuman,  pag- 

tapus,  pagobus. — Pagtuman. — Consumar  la 

redención    del    género  humano.   Pagpano- 

bus    sa  mga  tauo.    Consumar  un    crimen. 

l'agbuhat  sin  sala,  pacasala. 
Consumido,    da.    adj.  jig.  y  fam.    Ma- 

gasa,    mahogos.— fig.  y  fam.    Mabidoon, 

niabarac-anon.  Obús,  tapus. 


Consumidor,  ra.  s.  Paragasto. 

Consumimiento,  m.  Cabungcag,  pagea- 
bungeag. — Caobus,  pageaobus. 

Consumir,  a.  Pagbungcag;  pagobus,  pag- 
hodot. — Paggasto  sin  mga  cacaanon,  mga 
género  ug  iba  pá. — An  pagearauat  san 
Padre  nga  nagmimisa  san  lauas  ug  dugo 
san  aton  Guinoo  Jesucristo.— y^.  y  fam. 
Pacabido,  pacasubo. 

Consumo,  m.  Gasto  sin  mga  cacaanon, 
mga  género  ug  iba  pá.— pl-  Buhis  tungud 
sin  pageomcrcio  sin  mga  cacaanon  ug 
iba  pá. 

Consunción.  /.  Cabungcag,  pageabung- 
cag. — Caobus,  pageaobus. —  An  pageara- 
uat san  Padre  nga  nagmimisa  san  lauas 
ug  dugo  san  aton  Guinoo  Jesucristo. — Ca- 
magasa,  pageamagasa,  camahugos,  pag- 
camahugos. 

Consuno.  (De),  m.  adv.  Sa  pageaoroyon 
sin  buot. — Saliid,  ngatanan. 

Consustancial,  adj.  Sa  mao  ngahao  ca- 
himtang. 

ConSUStancialidad.  /  Pagcahimtang  cún 
sa  mao  ngahao  nga  cahimgtang. 

Contabilidad.  /.  Pagcacuenta    ó    catuha- 
yan  nga  binubuhat  dida    sa    mga    oficina 
san  gobierno  sa    mga    pagcuenta;    sugad  , 
man  an  iba  nga  mga  tauo. 

Contacto,  m.  Paghidooc  —  Pagintoc,  pa- 
girointoc. — Pagcaput;  pagsicaput. 

Contadero,  ra.  adj.  Irisif>on. 

Contado,  da.  adj.  Macatitingala. — Tini- 
gam-nan.— Al  contado,  m.  adv.  Cún  idino- 
dohol  layon  an  salapi  nga  bayad. — De 
contado,  m.  vdv.  Sa  layon  layon. — Por  de 
contado,  m.  adv.  Cundi    bisan  pá... 

Contador,  ra.  s.  Paraisip,  paraihap. — 
Paracuenta  ó  paradara  san  cuenta  san  sa- 
lapi  nga  nagoa  ug  san  nasolud  man. 

Contaduría,  f.  Catungdanan  san  parada- 
ra san  cuenta. — Balay  nga  inooquian  niya. 

Contagiar,  a.  y  r.  Tapón  (cún  dao  sa- 
quít  nga  matapon:)— fig,  Pagdarahig  tun- 
gud sin  maraut  nga  batasan. 

Contagio,  m.  Pagtapon  an  saquit  sa  iba 
nga  tauo. — An  mao  ngahao  nga  saquit 
nga  matapon.— /%>-.  Pagcaraut  sin  batasan 
nga  ticang  san  maraut  nga  batasan  sa 
igeasitauo  ó  maraut  nga  mga  tutdo  niya. 

Contagioso,  sa.  adj.  Matapon. 

Contaminación.  /.  Pagtapon;  pageata- 
pon.-- fig.  Pagtalapas  san  sugo  sa  Dios. 

Contaminar,  a.  y  r.  Tapón.— fig.  Pag- 
talapas san  sugo  sa  Dios. 

Contar,  a.  Pagisip,  pagihap. — Pagsumat, 
pagsuguid,  pagmugo. — Pasacop,  in  sina- 
sacop  san  pagisip. — n.  Pagcuenta. 


132 


CO 


Contemplación.  /.  Pamalandong,  pamo- 

robuot,  paghunahuna. 
Contemplador,  ra.     adj.  Mamalandong. 

~-s.   Parapamalandong. 
Contemplar,  a.  Pagpalandong,     pamoro- 

buot,   paghunahuna,  pagino,    paginoino. — • 

Pagalagad  lá  san  buot  san  iba. 
Contemplativo,  va.  adj.  Mamalandong. 

— An  maalagad  lá   san    buot  san    iba. 

Contemporáneo,  nea.  adj.  Taladon- 
gan. 

Contemporización.  /.  Pagalagad  lá  san 
buot  san  iba. 

Contemporizador,  ra.  adj.  An  maala- 
gad lá  san  buot  san  iba. 

Contemporizar,  u.  Pagalagad  lá  san  bu- 
ot san   iba. 

Contención.  /.  Pagpolongpolong,  paghi- 
baton  sin  polong.  Pagirug,  pagindig. 

Contencioso,  sa.  alj.  Án  mayacan  nga 
pagcontra  lá. — For.  An  guincacapolonga- 
nan.  An  guincacalipongan. 

Contendedor,  m.  Paraauay,  parasari. 

Contender,  n.  Pagauay,  pagsari. — jig.  Pag- 
hibaton  sin  polong. 

Contendiente,  p.  a.  An  maauay,  masari. 
— An  maghihibaton  sin  polong. 

Contendor,  m.  Paraauay,  parasari 

Contenedor,  ra.adj.  Sudlanan,  surudlan, 
surudlanan. — Macacahauid. 

Contener,  a.  Solud.— Pagpogong.--/^. 
Paghauid. — Como  en  ello  se  contiene,  expr. 
fig.  yj'am.  Sugad  san   iguinaasoy. 

Contenido,  d&.  adj.  Buotan,  madoroto.— 
vi.  Solud  ó  an  solud  sa  botella,  etc. 

Contenta.  /.  Babtol,  regalo,  gala. — Carig- 
onan  nga  ¡hinahatag  san  capitán  san  bongto 
sa  comandante  ó  ponoan  sa  mga  soldados 
sa  pageamatuod  nga  nagbayad  sira  san  inga 
pinangaro  nga  auxilio  ug  uaray  buhat  nga 
maraut. — Carig-onan  nga  ihinahatag  san  co- 
mandante ó  ponoan  sa  mga  soldados  sa  ca- 
pitán san  bongto  sa  pageamatuod  nga 
tinagan  sira  san  ngatanan  nga  pinangangaro 
nga  auxilio. 

Contentamiento,  vi.  Calipay,  pagealipay. 
Cal  i  payan. 

Contentar,  a.  Paglipay. 
Contentible,  adj.  Taramoyon. 
Contento,  ta.  adj.  Malipay,  malipayon. — 
///.   Calipay,  pagealipay.  Calipayan. 

Contera.  /.  Isorolob. 

Contérmino,  na.  Harani;  an  sonud    nga 

bongto,  orna,  etc. 
Conterráneo,  nea.  adj.  Igcasitaghimong- 

to. 
Contestable.  adj<  Sadang  baloson.  Sadang 

batonon. 


CO 

Contestación.  /.  Balos. — Paghibaton  sin 
polong. — Patón. 

Contestar,  a.  Pagbaton.  Pagbalos. 

Conteste,  adj.  An  testigos  nga  nagaasoy 
san    iguinasoy  ná  san   usa. 

Contexto,  m.  Catuhayan.  Cahusayan. — Por 
ext.   Gomon.—jig.   Casayoran. 

Contextura.  /  Pagcasonudsonud.  — fig. 
l^aga  cabaedao,  cahimo;  calauasan. — vid. 
Contexto. 

Conticinio,  m.  An  cahalarum  ná  san  gab-i 
nga  mamingao  ná  an  ngatanan. 

Contienda. ■/  Pagauay,  pagsari.— Paghi- 
batonbaton  sin  polong. 

Contigo,  ablat.  de  sing.  del  pron.  pers.  de 
2.a pers.  Sa  imo,  nimo. 

Contiguamente,  adv.  m.  Harani  ó  dooc 
caopay. 

Contigüidad./  Caharani,  pagcaharani,  ca- 
dooc,  pageadooc. 

Contiguo,  gua.  adj.  Harani,  dooc,  dapig. 

Continencia.  /.  Casadangan.— Pagpogong 
san  mga  cairib-gon   san  lauas. 

Continente,  adj.  An  natuman  san  casa- 
dangan.— An  nacapogong  san  mga  cairib- 
gon  san  lauas. — vi.  An  may  solud. — Atiba- 
ba, cabaedao  6  cahimo  sa  lauas. — Goog. 
Canay-pan,  canayapan,  nayap. 

Contingente,  adj.  An  sadang  maabut  ó 
diri  sadang  maabut.— An  bayad  ó  amot  ó 
hatag  san  tag-sa  in  damo  an  mga  nagba- 
bayad,  nageacaamut  ó   naghahatag. 

Contingible,  adj.  Mahimo,  sadang  maabut. 

Continuación.  /.  Pagdayon;  pageadayon. 
Cadayonan. 

Continuador,  ra.  adj.  An  nagdadayon  san 
buhat  nga  naticangan  ná. 

Continuamente,  adv.  m.  Sin  dayon;  da- 
yon  lá. 

Continuar,  a.   Pagdayon. — //.   y  y.  Dayon 

Continuo,  nua.  adj.  Dayon. 

Contonearse,  r.  Hilayhilay.  Hayonha- 
yon. 

Contoneo,  vi.  Paghilayhilay.  Paghayonha- 
yon. 

Contorcerse,  r.  Biribid. 

Contornear,  a.  Paghbud.  Paglibut. 

Contorneo,  m.  Paglibud.   Paglibut. 

Contorno,  ni.  Caharanian. 

Contorsión.  /.  Pagbiribid. 

Contra,  prep.  Contra.   Patuc 

Contrabalancear,  a.  Pagtimbang. 

Contrabalanza.  /.  Timbang. 

Contrabandista,  s.  Parapalit  óparabalí- 
giua  sin  manggad  nga  iguindidiri  sabadi. 

Contrabando,  m.  Pagcomercio  nga  iguin- 
didiri, extravío. 

Contracambio,  m.  Pagbaüo,.  pagtagalio. 


CO 

Contracción.  /  Quimay.     Copos.    Colob. 

Banhud. 

Contracosta.  /.  Luyo. 
Contradanza*  /.   Sabay,    sarabay. 
Contradecir,    a.    Pagotong. — Pagtaguim- 

bua. 
Contradicción,  f,  Pagotong. — Pagtaguim- 

bua. 

Contradictor,  ra.  s.  Paraotong. 
Contraer,  a.  Pagpahaligot. — Pagtirigub. — 

Cumicumi.     Comus. — Colob. — Pagbatasan. 

— fig-  Paglactud  sin   casayoran. — Quimay. 

— Copos. — Banhud. — Matrimonio. — Pagpa- 

casal,  pacarauat  san   matrimonio. 
Contrahaz.  /.  Cababalec-dan. 

Contrahecho,  cha.  adj.  Boctot. 
Contrapelo.  (A)  ni.  adv.  Senosora. 
Contrapesar,  a.  Pagtimbang. 
Contrapeso,  m.  Timbang. 
Contrapeste.  ///.  Tambal  contra  san  peste. 
Contraponer,  a.   Tanding. — Pagdiri. 
Contraposición.  /.  Pagdiri. 
Contrariar,  a.  Pagcontra.  Pagdiri. 
Contrario,  ria.  adj.  Contra.    Patuc— fig. 

Macacaraut. 
Contrastar,  a.  Pagato,  pagasdang. — Pag- 
timbang san  sal  api  ó  bulauan. 
Contrata.  /.  id.  ' 
Contratación.  /.  Pagcomcrcio. 
Contratar,  a.  Pagcomcrcio,    pagcontrata. 
Contratiempo,  m.   Cacurian. 
Contratista,  com.  id.  An    nacarauat    san 

contrata. 
Contrato,    m.   id.    Pagsabut,    pagsarabut, 

pagtrato,  carocayacan   nga  guincacaoroyo- 

nan 
Contravención.  /.    Pagtalapas,    pagpasi- 

para  san  sugo,  paglapas. 
Contraveneno,  m.  Tambal  nga  contra  san 

hilo. 
Contravenir,  a.  Pagtalapas,    pagpasipara 

san  sugo,  paglapas. 
Contraventor,  ra.  adj.  An  matalapas  san 

sugo. — s.  Paratalapas  san  sugo. 
Contrayente,  p.  a.  An  macarauat  san  ma- 

matrirnonio. 

Contribución.  /.  Buhis.— Amot. 
Contribuidor,  ra.  adj.   Buhis.— s.  Para- 

amot. 
Contribuir,  a.  Pagbuhis,  pagbayad  ó  pag- 

hatag  san  buhis. — Pagamot,  pagaramut. — 
fig-   Pagbulig. 
Contribulado,  da.  adj.  Mabidoon,  maso- 

rub-on,  mamingao. 
Contribuyente,  s.  Buhis. 
Contrición.  /.  Pagbasul  nga  ongud. 
Contrincante,  m.  An  magirug. 


CO  133 

Contristar,     a.    Pacabido,    pacasubo. — r¿ 

Bido,  subo. 
Contrito,  ta.  adj.  An  nagbabasul,    mahi- 

nulsulon. 
Controversia.    //    Pagpolongpolong    sin 

dulia  ó  iba  pá  nga  mga     tauo,     pagindig 

basi  madayag  an   camatuoran. 
|   Controvertir,  n.  y  a.  Pagargumento. 
Contubernio*  m.  Longon  sin  balay.  Pag- 
camansebado. 
Contumacia.  /  Pagtuyo  ó  camatig-á  san 

buot  sin  pogogop  sin  sayop. — Pagíaris,  pag- 

suqui. 
Contumaz,  adj.  Masuqui,   malaris. 
Contumelia./.  Pagpacaalo,    pagpacaraut. 
Contumeliosamente,  adv.  m.  Sa    daco 

nga  pagpaca  alo  ó  pagpacaraut. 
Contumelioso,  sa.  adj.  Macaca-alo,  ma- 
.  cacaraut. — An  nagpapacaalo  ó  nagpapaca- 

raut. 
Contundir,  a.  Pagmacmac. 
Conturbación.  /.  Caborong,  calipong,  ca- 

gopong  sa  hunahuna.  Casáquit  sa  casing- 

casing.-— Casamocan,  carimocari. 
Conturbado,  da.  adj.  Maboborong,    ma- 

lilipong,  magogopong  an  hunahuna.  Masá- 

quit  an  casingcasing. — Masamoc,  marimoc. 
Conturbador,     ra.    adj.    Macacaborong, 

macalipong,  macacagopong    sa    hunahuna. 

Macacasáquit  sa  casingcasing. — Macacasa- 

moc,  macacarimoc. 
Conturbamiento,  m.  vid.   Conturbación. 
Conturbar,    a.    Pacaborong,    pacalipong, 

pacagopong. — Pacasamoc,     f)acarimoc. — r. 

Hiborong,  lipong,  gopong. — r.  Samoc,   ri- 

moc. 
Conturbativo,  va.    adj.    vid.  Conturba- 
dor. 
Contusión.  /  Hubag    ó    masool    tungud 

sin  hipacdol  ó  hiontog,  etc. 
Convalecencia.  /   Camalay-may.— Balay 

nga  inooquian  ó  pinangongoquian  san  mga 

magsaquit  nga  nagmamalay-may  pá. 
Convalecer,  n.    Malay-may,    oroopayda. 

—fig.  Hiuli,  in  hinoolian  an  tauo  san  co- 

sog  ó  iba  páv 
Convaleciente,  p.  a.  Malay-may. 
ConvalecimientO.  m.  Camalay-may,  pag- 

camalay-may. 
Convecino,  na.  adj.  Hipid,  dooc,  hiripid, 

harani. 
Convencer,  a.  Pagba-oay. 
Convencedor,  ra.  s.  Paraba-ouay. 
Convencido,  da.  p.  p.  Hinmatuoran. 
Convencimiento,  m.  Pagba-oay. 
Convención.  /.  Pagtrato    nga    carocaya- 
can.— Caoroyonan,    caarabuyonan. — Mga 

ponoan  nga  nagcacaput  san  galium  sin  usa 
15 


iU 


co 


nga  guinhadian. — Pagcasahut    sin   polong. 

Convenible,  adj.  An  maalagad  sa  iba. — 
Angay  ó  igo  nga  bale. 

Conveniencia.  /  Pagcaarangay,  pagcao- 
royon.  Caangayan. — Polos;  capulsanan;  pa- 
nolos. — Pagtrato,  pagcasabut  sin  polong. 
— Maopay  nga  pagcabutang  san  tauo. — 
,  pl.  Mga  manggad,  mga  bahandi,  mga  cao- 
payan. 

Conveniente,  adj.  Angay,  igo,  oyon, 
ayon. 

Convenio,  m.  Trato,  pagtrato  nga  caro- 
ca yacan.  Pagcaoyon  sin  buot. 

Convenir,  n.  Pagoyon,  in  nagcacaoyon 
sin  buot  an  duha  ca  tauo,  etc. — Daop. — 
Angay,  ig°>  oyon. — Conviene  á  saber. 
expf.  Sugad  si  ni. 

Convento,  m.  id.  Balay  nga  inooquian 
san  mga  capadian.  Balay  nga  inooquian 
sa  mga  monja  ó  mga  binocot. 

Convergencia.  /.  Pagdorongco. 
Converger,  ó  convergir.  //.  Geom.  Do 

rongco. 
Conversable,   adj.    Sadang    igasoy,    sa- 

dang  igpahabaro. 
Conversación./.  Carocayacan, pagcaroca- 

yacan,  carocabagao,pagcarocabagao.  Sayta. 
Conversar.  //.  Pagcarocayacan,    pagcaro- 

cabagao;  pagyacan,    pagbagao.— Pagsayta. 

Paghonong;  paglongon  sin  balay. 
Conversión,  /f  Pagliuan.  Pagbalic  sa  Dios. 

— Pagbaya  san  maraut  nga  bata-an. 
Converso,  sa.    adj.    An    binalic    ná    sa 

Dios.—///.  Religioso    nga    lego    nga    diri 

nagmimisa. 
Convertir,    a.    Pagliuan. — Pagpabalic    sa 

Dios. — r.  Balic  sa   Dios. 
Convexidad.  /.  Casiquiaong. 
Convexo,  xa.  adj.  Siquiaong. 
Convicción.  /.  Pagba-oay. 
Convicto,  ta.  adj.  For.  Sinisiring  an  tauo 

nga  guinprobaran  san  guinbuhat  niya    an 

sala,  bisan  uaray  niya  pagasoy  siton. 
Convidador,    ra.    s.    Paradapit   basi    an 

tauo  tumanbong  sin  panagtao,   etc. 
Convidar,  a.    Pagdapit   basi    an    tauo  tu- 
manbong  sin     panagtao,    etc. — Paghauid. 

— Pagalap. — Convidar    á   uno   con    alguna 

cosa.  fr.  Paghatag  sa   iya   sin  bisan  ano. 
Convincente,   adj.   Maba-oay.   Macacaba- 

oay. 
Convite,  m.  Panagtao. 
Convocación.  /.    Pagtauag.    Pagpatauag 

— Pagpadaop. — Pagpatiroc. 
Convocador,  ra.  s.    Paratauag  basi  mag- 
catitiroc  an  mga  tauo. 
Convocar,    ¿i.    Pagtauag.    Pagpatauag. — 
Pagpadaop.  —Pagpatiroc . 


CÚ 

Convocatoria.  /.  Surat  ó  sugo  sin  po- 
noan  nga  pinatitiroc  an  mga  tauo. 

Convoy.  ///.  Abay;    pangabay. 

Convoyante,  p.  a.  An  nagaabay;  an  na- 
ngangabay.  , 

Convoyar,  a.  Pagabay,    pangabay. 

Convulsión,  s.  Bantad,  quiuaquiua. 

Convulsivo,  va.  adj.  An  nababantad;  an 
naquiquiuaquiua. 

Convulso,  sa.  adj.  Nababantad;  naqui- 
quiuaquiua. 

Conyugal,  adj.  An  sa  (ó  cañan)  mga  mi- 
nio ó  mga  quinasal. 

Cónyuges,  in.  pl.  Magtiayon,  magasaua; 
an  baña  ó  asaua  nga  lalaqui,  an  asaua  nga 
babaye. 

Cooperación.  /.  Pagbulig,  cabulig,  pag- 
cabulig.  Pagtabang;  panabang. 

Cooperador,  ra.  adj.  Mabulig,  matabang. 
— s.  Parabulig,   paratabang,   mananabang. 

Cooperante,  p.  a.   Mabulig,  matabang. 

Cooperar.  //.  Pagbulig. — Pagtabang. 

Cooperario.  ///.  Bulig. 

Cooperativo,  va.  adj.  MacacabuÜg;  ma- 
cacatabang. 

Coordinación.  /.  Pagtuhay;  catuhay,  pag- 
catuhay.  Catuhayan.  Paghusay;  cahusay, 
pagcahusay.  Cahusayan.  Pagbutang  sin 
maopay  sin  bisan  ano  sa  pagcasonudsonud. 

Coordinamiento.  ///.  vid.  Coordina- 
ción. 

Coordinar,  a.  Pagtuhay.  Paghusay.  Pag- 
butang sin  maopay  sin  bisan  ano  sa  pag- 
casonudsonud. 

Copa.  /.  id.  Irinman.  De  árbol.  Cataribug- 
san,  catarimpucayan,  catiroytiuan. — Bra- 
sero que  tiene  la  figura  de  copa.  Baga- 
han. — Del  sombrero.  Oló  oló. — Apurar 
la  copa  de  dolor,  de  la  desgracia,  etc. 
In    quinucurian    caopay. — Irse    de    copas. 

fr.  fig.  fam.  Pagotot. 

Copado,  da.  adj.  Marapag  nga  cahuy. 
— Oló  oló  nga  hataas  sin  calo. 

Copar,  a.  Mil.  Pagdacop. 

Copera*  /.  Piotan  sin  mga  copa;  buruta- 
ngan  sin  mga  copa. 

Copero.  vi.  Paracaput  san  copa  ug'  para- 
hatag  sin  paginum  sa  iya  agaron. — Buru- 
tangan  san  mga  copa. 

Copeta.  /.  Copa  nga  gutj. 

Copete,  m.  Tegdosan. — De  aves.  Imoroc. 

Copetudo,  da.  adj.  Tegdosan. — Imorocan. 

Copia.  /  Cahura;  cadamo. — Hinuad,  si 
nacal. 

Copiador,    ra.    adj,  Maghuhuad.—  s.  Pa- 

rahuad,    parasacal. —  Libro    nga   copiador. 

Libro  nga  hinuhuaran    sin    mga  surat   ug 

iba  pá. 


co 

Copiante,  com.  Parahuad  sin  mga  sinurat 
nga  diri  i  ya  lugaringon. 

Copiar,  a.   Paghuad,  pagsacal. 

Copilar.  vid.  Compilar. 

Copiosamente,  adv.  m.  Sin  daco;  sin  da- 
mo. — Daco  caopay;  damo  caopay. 

Copiosidad.  /  Cahura;  cadamo. 

Copioso,  sa.  adj.  Hura;  daco;  damo. 

Copista,  com.  Parahuad  sin  inga  sinurat 
nga  diri  iya  lugaringon. 

Copla.  /.  Siday. 

Coplear,  ;/.  Pagtuha  sin  mga  siday.  Pag- 
sumat  ó  pagcanta  sin  mga  siday. 

Coplero,  ra.  m.  y/.  Parabaliguia  sin  mga 
siday.-— fig.  Parahimo  sin  siday  nga  maraut. 

Coplista,  com.  Parahimo  sin  siday  nga 
maraut. 

Copo.  /;/.  Usa  ca  bug-os  nga  gapas  nga 
hinindo;   usa  ca  bug-os  nga  nieve.   Luli. 

Copo.  ni.   Pagdacop. 

Copón,  m.  Daco  nga  copa. — Id  ,  nga  mao 
an  binubutangan  ó  pinipiotan  san  lauas 
nga  mahal  san  aton  Guinoo  Jesucristo  di- 
tla  sa   sagrario. 

CopOSO,  sa.   adj.  Marampag    nga  cahuy. 

Copra.  /.  An  onud  san  bonga  san   lubi. 

Copudo,  da.  adj.  Marampag  caopay  nga 
cahuy. 

Cópula./.  Dogtong;  balighot;  pagdogtong; 
pagbalighot. — Pagharanii. 

Copularse,  r.  Pagharanii.— -•#.  Pagsumpay, 
pagtigub;  pagdogtong,   pagbalighot. 

Coqueta,  adj.  Babaye  nga  maquiparayao 
sa  mga   lalaqui. 

Coquetear.  ;/.  Pagparayao  nga  tinuyo. — 
Pagtalingoha  sin  pagpaqu'ta  sa  iba  sin  ba- 
ga maopay  nga  buot. 

Coquetón.  adj .  fam.  An  lalaqui  nga  ma- 
quiparayao sa  mga  babaye. 

Coquina.  /  Poroton  sa  dagat. 

Coquito,  m.  Haca  haca,  in  guinhahacaha- 
ca  an  bata  basi   matua. 

Coraje,  m.  Caisug;  camaisug;  cacosog;  ca- 
macosog. — Casina,   pageasina. 

Corajudo,  da.  adj.  Masina,  masinahon, 
pos-canon. 

Coral,  m.  Bagangbang.  Bolisong. — pl. 
Cuentas  nga  corocal. 

Coralillo,  m.  Halas    nga  malara    caopay. 

Corambre.  /  Mga  anit  sin  carabao,  va- 
ca, etc. 

Corambrero,  m.  An  nageocomercio  sin 
mga  anit. 

Coraza.  /  Tacobtacob  sa  lauas,  nga  tum- 
baga, asero,  etc- 

Corazón,  m.  Casingcasing.— Poso.— Poso- 
poso. — De  árbol.  Tugas. — De  id.  Balodbod. 


CO 


135 


Corazón  fofo  de  árbol.  Bucag. 

Corbata.  /.  id.  Rayandayan  sa  liug. 

Corbatín,  m.  id.   Rayandayan  sa  liug. 

Corbeta.  /.  Sacayán  nga  totolo  an  toladoc. 

Corcel.  ;;/.  Caballo  nga  malacsi  ug  daco 
an  lauas. 

Corcesca.  /.  Panganiban  nga  sugad  su- 
gad  sin  bangeao. 

Corcino,  m.  Mananap  nga  sugad  sin  bug- 
soc. 

Corcova.  /.  Boctot. 

Corcovado,  da.  adj.  Boctot,  boctoton. 
Cosa  corvada.  Bayucad.  Corvado  como 
lomo  de  caballo,   etc.  Ludioc,  loriog. 

Corcovar,  a.  Pagpabalico.  Pagpaboctot. 

Corcovear,  n.  Paglocso,  paglorolocso. 

Corcoveta.  /  com.  fig.  y  fam.   Boctot. 

Corcovo.  ;;/.  Paglocso,  paglorolocso. — fig. 
y  fam.  Cabalico;  cabal icoan. 

Corcusido,  m.  Maraut  nga  pagsursi. 

Corcusir,  a.  fam,  Pagsursi  nga  maraut. 

Corcheta.  /.   Sab-itan. 

Corchete,  m.  Sab-it. 

Corcho,  m.  Panit  san  cahuy  nga  alcorno- 
que.—Sarot  nga  corcho  sin    botella,    etc. 

Cordal.,  adj.  Bag-ang  sa  baba  nga  naol- 
put  in  daco  ná  an  tauo. 

Cordato,  ta.  adj.  Buotan. 

Cordel.;;/.  Pisi.— Lubid.— Tabid.—  De  red. 
Bahában. — Tonda- 

Cordeles  que  sostienen  el  palo  de 
la  vela  en  las  embarcaciones  me- 
nores.  Banting. 

Cordeles  gruesos  de  pescar.    Palag- 

das,  rambo,  hangtad,  hughog. 

Cordelazo.  ;;/.  Paglatub  sin  p:si. 

Cordelejo,  m.  Pisi  nga  gamay.— fig.  Dar 
cordelejo.  Pagdorogas.  Pagtiao  tiao. 

Cordelería.  /.  Catungdanan  san  parapisi; 
paralubid  ó  paratabid.-—  An  lugar  nga  guin- 
bubuhatan  sin  pisi,  etc. — Tendahan  sin 
mga  pisi,  etc. 

Cordelero,  ra.  m.  y  /.  Parapisi,  paralu- 
b:d,  paratabid. — Parabaliguia  sin  pisi,   etc. 

Cordera.  /  Nate  nga  babaye  sin  carnero. 

Corderilla.  /  Nate  nga  babaye  nga  gu- 
tiay  pá  sin  carnero. 

Corderillo.  m.  Nate  nga  lalaqui  nga  gu- 
tiay  pá  sin  carnero.—  m.  Anit  sin  nate  nga 
carnero   nga  inabohan. 

Corderina.  /.  Anit  s;n  nate  nga  carnero. 

Cordero,  m.  Nate  nga  lalaqui  sin  carne- 
ro.—^. Hayop. — Cordero  de  Dios.  An 
aton  Guinoo  Jesucristo. 

Cordial,  adj.  Macacacosog,  macacabascog, 
macacarig  on  sa  casingcasing. — Ticang  sa 
casingcasing. — m.  Irinmon  nga  macacaco- 
sog sa  mga   rnagsaquít. 


136 


CO 


Cordialidad.  /  Cauili  nga  ticang  sa  ca- 
singcasing. 

Cordialmente.  adv:  in.  Ticang  gud  sa 
casing  casing. 

Cordillera.  /  Mga  cabuquiran  nga  nag- 
cacasonud  sonud.    Canayonan. 

Cordobán,  ni.  Anit  sin  canding  nga  ina- 
bohan. 

Cordobana.  (Andar  á  la),  fr.fam.  Paghubo. 

Cordón,  m.  id.  Pisi. 

Cordura.  /.  Cabuotan,  pagcabuotan. 

Corezuelo,  m.  Pasi.  — Panit  sin  pasi  nga 
i  nasal. 

Corifeo,  ni.  fig.  Pono  o  pangulo. 

Coridón.  ni.  Bato  nga  mahal  ug  matig-a. 

Corista,  m.  Padre  nga  uaray  pá  carauat 
san  orden  sa  mga  sacerdote. — coin.  An 
nabulig  sin  pagcanta. 

Corito,  ta.  adj.  Matalao,  hadlucon. 

Corma.  /   Pandugan. 

Cornada.  /.  Sinungay,  in  sinungay  an  ta- 
uo  sin  carabao,  etc. 

Cornadura.  /.  Sungay. 

Cornal,  ni.  Pisi  nga  anit  nga  higot  sa  mga 
vaca  dida  sa  mga  sungay. 

Cornamenta.  /  Sungay. 

Corneja.  /.  Tamsi  nga  sugad  sin  uác. 

Cornerina,  f.  Bato  nga  matig-a  nga  ma- 
pulapula,  ug  mahal. 

Corneta,  f.  Toronggon  nga  corneta. — Su- 
ngay nga  guinpapatunog  sa  pagpadaop  sa 
mga  hayop. — m.  Paratayhop  san  corneta. 

Cornígero,  ra.  adj.    Sungayan. 

Cornisa.  /.  id.  Minoldurahan  dapit  sa 
ibabao. 

Cornudo,  da.  adj.  Sungayan. 

Coro.  ni.  id.  An  mga  nageacanta.    Codo. 

Corona,  f.  id,  Podongpodong. — Rosario 
nga  may  pipito  nga  Amay  naraon  ngan 
sin  tagpoplo  nga  Maghimaya  ca  Maria  sa 
tag-sa  nga  Amay  namon  nga  pinanganga- 
die  ug  ihinahalad  sa  mahal  nga  Virgen 
María.—  fig.  Guinhadian.  La  corona  de 
España.  An  guinhadian  sa  España.- -Co- 
rona real.  Corona  sa  hadi,  ó  corona  nga 
hadianon.  —Del  sol  ó  de  la  luna.  Balárao. 

Coronación.  /.  Pagcorona;  pagpodong- 
podong. 

Coronamiento,  m.  Pagcorona;  pagpo- 
dongpodong. — fig.  Catapusan  sin  ano  lá 
nga  buhat. 

Coronar,  a.  Pagcorona;  pagpodongpodong. 
—fig.  Paghuman  sin  ano  lá  nga   buhat. 

Coronel,  ni.  id.  Ponoan  sin  usa  nga  re- 
gimiento sin  mga  soldados. 

Coronilla.  /.  Alimpoporo. 

Coroza.  /  Calocalo  sin  papel    nga    haro- 

hataas. 


CO 

Corpachón. — Corpanchón. — Corpazo.  m. 
fam.  Daco  nga  lauas. 

Corpecico,  lio,  to.  ni.  Guti  nga  lauas. 

Cor pi ftejo. — Corpino.  ///.  Guti  nga  lauas. 

Corporación.  /  Mga  tauo  ó  cadam-an 
nga  mga  tauo,  sugad  pananglit;  an  mga 
capadian  nga  nangongocoy  sa  convento; 
an  mga  cadatoan  san  bongto  in  nageaca- 
tiroc  sira,  etc. 

Corporal,  adj.  Lauasnon. — m.pl.  An  cor- 
porales nga  guinagamit  san  Padre  ug  bi- 
nubuclad  sa  ibabao  sa  altar  in  nagmirnisa. 

Corporalidad.  /.  Pagcaluasnon. 

Corporalmente.  adv.  m.  Sa  lauas. 

Corporeidad.  /.  Pagcalauasnon. 

Corpóreo,  rea.  adj.    Lauasnon. 

Corpudo,  da.  adj.  Daco  an  lauas. 

Corpulencia.  /.  An  cadaco  ó  pageadaco 
sin  lauas. 

Corpulento,  ta.  adj.  Daco  an   lauas. 

Corpus,  m.  id.  An  adlao  nga  iguinpopro- 
cesión  san  Guisasantosi  nga  lauas  san 
aton  Guinoo  Jesucristo  dida  sa  corpusan. 

Corral,  m.  Alad. — Libón.— Siclat.— Cer- 
cado que  se  hace  en  la  mar  para  encerrar 
la  pesca  y  cogerla.  Bonoan.  Corral  para 
encerrar  carabaos,  vacas,  etc.  Pasluran. 

Corraliza.  /.  Alad. 

Correa.  /  Anit  nga  halaba  ug  manipis 
nga  ighihigot. 

Corrección.  /.  Pagpacaopay  san  hinsay- 
pan.  Pagbaya  san  maraut  nga  ba tasan. — 
Pagsauay,  pagauay. 

Correccional,  adj.  Macaopay,  macaca- 
sauay.  Sinisiring  man  an  castigo  nga  ibi- 
nubutang  nga  igo  ó  patuc  san  sala  nga 
guinbuhat. 

Correctivo,  va.  adj .  Macacaopay. — s.  ni. 
Balong. 

Correcto,  ta.  adj.  Igo,  toon  nga  pamo- 
long,  etc. 

Corrector,  ra.  adj.  Magaopay,  (cún  dao 
rnagsala  ngan  guinoopay  an  sayop.)  Mag- 
sarauay. — s.  Parasauay.    Paratuhay. 

Corredera.  /.  An  lugar  nga  pagdada- 
laganan  san  mga  caballo. — Pisi  nga  corre- 
dera nga  guinagamit  sa  mga  pagsacay. 

Corredizo,  za.  adj.    Masayon    mahubad, 

masayon  mabuca. 
Corredor,  ra.  adj.  Madalagan  caopay. — 

m.  Corredor.  Tauo  nga  sinusugo  ó  tinata- 

puran  sin  pagbaliguia  ó  pagpalit  sin  bisan 

ano. — Corredor  ó  balcón  sa  mga  balay. — 

Pantao.  fig.  y  fam.  Titatita. 
Corregible,    adj.    Sadang    pagopayon. — 

Sasauayon. 
Corregidor,  m.  id.  Ponoan. 
Corregimiento,  ni.  Catungdanan  san  co- 


co 

rrcgidor,   pagcacorregidor. — An    tuna    nga 
nasasacop  san  iya  gahum. 
Corregir,  a.  Pagopay  san  mga  hinsay-pan. 

— Pagsauay;  pagsagdon. 

Correlación.  /    Pagcaangay,   pagcasatna. 

Correncia.  /.  Calibang,  pagoro  sin  tubig. 

Correntía.  /  fam.     Calibang,  pagoro  sin 

tubig.  Pagtubigui,  in  tinutubigan    an    orna, 

ticang    binari,    basi    magcadonot    an    mga 

dagami. 

Correntiar.  a.  vid.     Correntía  (2.a  accp). 

Correntón,  na.  adj.    Sodoy  sodoy,  laga- 

tao,  laga'yao. 
Correo,  m.  id. — Poradolong  san  correo. — 
Mga  surat   nga  dará  an   correo. — Mga  su- 
rat,  etc.,  nga  inabut   sa  correo. 
Correo,  m.   For.     Opud   sin   pacasala,    an 

naopud  sa  iba  sin    pacasala. 
Correón.  m.  Daco  nga  correa. 
Correoso,  sa.  adj.    Magonit,  mahonitho- 

nit. 
Correr,  n.  Pagdalagan.— Hablando  de 
vientos.  Paghangin  —  Hablando  de  ríos. 
Pagagui,  pagagus. — El  camino  corre  de 
norte  á  sur.  An  dalan  uatadong  tican  sa 
caamihanan  ngadto  sa  casalatanan.  —  Cor- 
ría el  mes  de  Mayo.  Naglalacat  an  bulan 
sa  Mayo. — a.  Padalagan.  Correr  un  caba- 
llo. Padalagan  sin  caballo.  Pagbocod,  pag- 
lanat.— fig.  Avergonzar.  Pagpacaalo. — r. 
Alo,  auod,   dalao. 

Correr  líquido,  sangre,  agua,  etc.  Ba- 
lidbalid.  Daligdig.  Hima. 
Correría.    /     Pánicas. — Paglacat  ó    pag- 

viaje. 

Correspondencia.  /.  Pagbalos;  pagbalos- 
balos. — Mga  surat  nga  pinadolong  ngadto 
sa  correo,  cún  an  mga  inabut  sa  correo. 
Corresponder,  a-  Pagbalos.— Tama.  Tu- 
ngud.— Angay,  igo. — y.  Pagbalosbalos.— 
Pagsihigugma. 

Correspondiente,  adj.  Angay,  igo.-— An 
mga  nagbabalosbalos. 
Corresponsal,  adj.   Tinatapuran,  an  mga 
nagbabalosbalos. 
Corretear,  a.  fam.  Sodoysodoy,  paglacat- 

lacat  sin   uaray  tuyo. 
Correvedile,  com.  fig.   y  fam.     Titatita, 
paradara  dará  sin  mga  sumat. 
Corrida./.  Pagdalagan.—  Del  tiempo.  Pa- 
gagui san  tiempo. — De    toros.   Pagbulang. 
De  corrida.  m.  adi>.   Sin    dagmit,  sin  dali. 
Dagmit  caopay,  dali   caopay. 
Corridamente,  adv.  m.  Sin  masayon,  sin 

uaray  caolangan. 
Corrido,  da.    adj.     An  nalabao  sin    guti 
san    timbang  cún  tarac-san  bá.—jig.     An 


CO 


137 


naalo,  an  naauod  ó    dinadalao.— fam.  An 
batid  ó    may  calibutan. 
Corriente,  p.  a.  An  nagdadalagan. — adj. 

An    bulan    cún  tuig  nga  naglalacat. — Ma- 

tuod,  sayod,  bantug  ná. — Solug,  casul-gan, 

agus,  caagusan   sa  mga  salug,  etc. 
Corrientemente,  adv.  m.  Sin  masayon, 

sin  uaray  caolangan. 
Corrillero,  ra.  adj.  Sodoysodoy  nga  tauo. 
Corrillo.  ;//.  Hampang,  harampang.  Ham- 

pangan,   haram pangan. 
Corrimiento.  ///.  Pagdalagan.  Pagdaop.-— 

Casulgan.  Caagusan. — fig.  Caalo,  caauod. 
Corro,  m.  Guinlilerongan  sin  mga  tauo. 
Corroboración.  /.  Pagparig-on,  pagpaco- 

sog,  pagpabascug.  Pagpacarig-on. 
Corroborante,  p.   a-  Macacarig-on. — adj. 

Macacaopay,  macacacosog,  macacabascug. 
Corroborar,  a.  Pagpacosog,  pagpabascog. 

fig.  Pagparig-on,  pagpacarig-on. 
Corroer,  a.    Bocboc;  agay-ay. — Tatud- — 

Cotcot. 
Corromper,  a.    Pagdonot;  pagpabaho. — r. 

Donot;    baho. — Paglimbong  ó  pagsulay   ó 

pacasala  sin  babaye. — Pagpacaraut  ó  pag- 

talapas    san  maopay    nga    pamatasan. — n. 

Anghit.  Angso.   Lang-ig.  Lang-ug.  Maraut 

an  baho. 

Corromper,  ó  desflorar  á  una  jo- 
ven.   Basag. 

Corrosión.  /.  Pagbocboc;  pagagay-ay; 
pagtatud;     pageotcot. 

Corrosivo,  va.  adj.  Macacotcot. 

Corroyente,  p.  a.  Macotcot;  macacotcot. 

Corrugación,  f  Quimay;  caquimay;  co- 
pos; cacopos;  colob;   cacolob. 

Corrupción.  /.  Cadonot,  pageodonot. — 
Corru{)c¡ón  de  costumbres.  In  nagraraut 
an  pamatasan.  Agsub  nga  pagtalapas  san 
maopay  nga  batasan, 

Corruptela,  f  Agsub  nga  pagtalapas  san 
sugo  cún  san  maopay  nga  batasan. 

Corruptibilidad.  /.  Pagcamadonot. 

Corruptible,    adj.    Madonoton,      sadang 

madonot. 

Corruptivo,  va.  adj.  Macacadonot. 

Corrupto,  ta.  p.  p.  irreg.  Nadonot,  nag- 

raut  ná. 

Corruptor,  ra.  adj.  Macacaraut. 

Corrusco,  m.  fam.  Usa  ca  pinit    nga  ti- 

napay. 
Corsario,  Ha.  An  nagmamando    sin    sa- 

cayán,  nga    may  carig-onan   sa    gobierno, 

sa  pagbangga  sa  mga  contra;  ug  an  mao 

nga  sacayán. — ;;/.  Tulisan  sa  dagat. 
Corsear.  ;/•  vid.  Corso. 
Corso,  m.  Mar.  Pagsacay  ug  paglanat  sa 

mga  tulisan  cún  sa  mga  caauay  bá. 


138 


CO 


Corta.  /  Pagpilay  ó  pagpolod  sin  mga 
cahuy.  Pagcaingin. 

Cortabolsas,  com.  fam.  Macauat,  mani- 
nicas. 

Cortadera.  /.  Puthao  nga  inascrohan  nga 
igtatabas  sin  puthao  nga  binaga. 

Cortadillo,  m.  Vaso  nga  guti. 

Cortado,  da.  adj-  Angay,  igo. 

Cortador,  m.  Parabaliguia  sin  carne  sa 
cadaygan . 

Cortadura,  f.  Samad,  casam-dan,  caha- 
bolan. — Aaraguian  dida  sa  butnga  sin  du- 
ba nga  mageasibuquid. 

Cortafrío,  vi.  Puthao  nga  inascrohan  nga 
igtatabas  sin  puthao. 

Cortante.  /.  a.  Matarum. 

Cortaplumas,  s.  m.  id.  Itaraha  sin  plu- 
ma. 

Cortar,  a  Pagpilay,  pagpolod  sin  cahuy. — 
Pagtabas  sin  género. — Pagsamad,  pagha- 
bol. — Pagtaha  san  pluma. — Bagtic,  in  na- 
bagtic  an  gatas,  etc. — r.  Dalao,  in  dina- 
dalao  an   tauo. 

Cortar  la  cabeza.  Pogot. 

Cortar  ó  arrancar  la  barba  con  con- 
cha ó  grano  de  palay.  Pahimongot. 

Cortar  descargando  el  golpe.  Tigbas. 

Cortar  hojas  con  las  uñas.  Ouitloqui 

tío. 

Cortar  lo  que  sobra.  Gutab,  gurab. 
Cortar   las   orejas    á   los   animales. 

Palong. 

Cortar  mordiendo  y  llevarse  la  pre- 
sa. Aclab. 

Corte.  ;;/.  Taruin  sin  panganiban  ó  sal- 
salon. — Pagpilay,  pngpolud.  Pagtabas.  Pag- 
taha. 

Corte,  f.  Hongto  nga  inooquian  san  hadi 
ug  san  iva  mga  consejo  ó  mga  magsa- 
ragdon. — An  mga  tauo  nga  naopud  san 
hadi.— Corte  celestial.  An  langit. — pl.  Cor- 
tes. In  nageacatiroc  an  mga  senador  ug 
an  inga  diputado. 

Cortedad,  f.  Pagcaguti  sin  bisan  ano. — 
/¿f.  Caculang  sin  buot,  sin  cosog,  sin  hi- 
baro,  etc. — Cacubus,  cadalao. 

Cortejador,  ra.  adj.   Maabiabihon. 

Cortejante.  /.  a.  Maabiabi,  maabiabihon. 

Cortejar,  a.  Pagtambong.  pagopud  sa  iba 
ug  pagalagad  lá  san  iya  caruyag.—  Pagso- 
rosuerte  sin   babaye. — Pagab'abi. 

Cortejo.  ///.  vid.  Cortejar  (i.  acep.)  Pag- 
regalo,  pagabiabi. 

Cortés,  adj.  Maabiab;hon,  buotan,  maalay- 
han,  matahud. 

Cortesanamente,  adv.  w.  Sa  daco  nga 
pageatahud- 


CO 

Cortesanía,  f.  Catahud,  pageatahud.  Ca- 
talahuran. 

Cortesano,  na.  adj.  Maabiabihon.— m 
Tauo  nga  naocoy  sa  corte  ó  palacio. 

Cortesía.  /.  Catahud,  pageatahud.  Cata- 
lahuran. 

Cortésmente.  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag- 
eatahud. 

Corteza.  /  Panit. — Estoposa,  del  coco- 
fruta.  Bonot. 

Cortezón.  m.  Panit  nga  daco. 

Cortezudo,  da.  adj.  Panitan  sin  daco 
nga  panit. 

Cortezuda.  /  Panit  nga  guti. 

Cortijada.  /.  Mga  cabalayan  sa  orna. 

Cortijo,  m.  Tuna  ug  balay  nga  lngaringon 
sa  orna. 

Cortina.  /.  Tahub  nga  hinibiao  sa  mga 
puerta,  mga  ventana,  etc.— Cota  ticang  sa 
usa  nga  baluarte  ngadto  man  sa  usa. — 
Cota  sa  liguid  sa  salug  cún  sa  baybay 
basi  masayon   an  pagsacay    cún  paghauas- 

bcá. 

Cortinaje,  m.  Mga  cortina. 

Corto,  ta.  adj.  Halipot.-yf^-.  Malipot  sin 
hunahuna,  etc. 

Corto  de  vista,  llarap. 

Cortón,  m.  Olud. 

Coruscante,  p.  a.  Maingatingat,  mailat 
igat;    maguilagula. 

Coruscar.  ;/.  Ingat  ingat,  ilat  igat;  pag- 
guilaguila. 

Corusco,  ca.  adj.  vid.  Coruscante. 

Corva.  /.   Locon  locon. 

Corvadura.  /'.   Cabalicoan. 

Corvato,  m.   Sino  sin  oác. 

CorvecitO.  m.    Oác  nga  guti. 

Corvejón,  m.  Locon  locon. — Tahi'id  sin 
iiianuc. 

Corvo,    va.  adj.  Bal  ico. 

Corza,  f.  Bugsoc  nga  babaye. 

Corzo.  ;;/.   Bugsoc  nga  lalaqui. 

Cosa.  /.  Bisan  ano,  bisan  ano  nga  butang. 
Cosa  de  oir.  expr.  Tacús  ó  angay  pama- 
tion,  cún  angay  panginanohon. — Cosa  de 
ver.  expr.  Tacús  ó  angay  pangitaon;  cún 
angay  bá  nga  panginanohon. — Cosa  dura. 
fig.  Bisan  ano  nga  macuri,  cún  sigpit  bá 
caopay. — Cosa  no  vista,  ó  nunca  vista. 
fig-  Y  fam-  M'san  ano  »ga  macati tíngala, 
bisan  ano  nga  pangorosahon,  bisan  ano 
nga  macagarandat,  bisan  ano  nga  uaray 
[>a  (juitáa  sin  sugad. — Cosa  perdida,  loe. 
Bisan  ano  nga  ñauara;  siniring  man  cún 
an  tauo  diri  naataman  san  iya  catung- 
danan,  ó  diri  nabale  san  caopayan.-— Cosa 
rara.    expr.    Bisan  ano    nga    orosahun. — 


co 

Fuerte  cosa.  fam.  Bisan  ano  nga  macuri. 
—  Poquita  cosa.  fam.  Guti  lá,  gutiay  lá; 
sinisiring  man  an  tauo  nga  maluya. — Co- 
sa de  media  arroba  falta.  Haga  tunga  pá 
sin  arroba  an  culang.  Cosa  de  ocho  cuas 
tardará  en  concluirse  la  obra.  Harani  pá 
in  uaualo  ca  adlao  ngan  sano  cahuhuman 
an  buhat.  Dejando  una  cosa  por  otra,  ó 
mudando  de  conversación.  Solibang  co.— 
Kl  que  no  duda,  no  sabe  cosa  alguna. 
ref.  An  diri  natahap,  culang  sin  quinaad- 
man. — Manda  y  descuida:  no  se  hará  cosa 
ninguna,  ref.  Magsugo  ngani  ug  uaray 
osisa:  diri  matutuman  an  sugo  niya. — No 
quiero  eso,  ni  cosa  que  lo  valga,  loe.  Diri 
acó  siton,  bisan  ano  lá  nga  sugad.— No 
haber  tal  cosa.  fr.  Diri  matuod;  búa  lá. 
—No  hacer  cosa  á  derechas,  fr.  Pagsa- 
yop  lá  san  pagbuhat. — No  hagáis  cosa 
(jue  hieda,  exp.  fig.  Ayao  pagsala,  ayao 
pagsayop.— No  valer  cosa,  fr.fam.  Uaray 
bale. — ¿Qué  cosa?  loe.  fam.  ¿Ano  an  iya 
polong   ¿Ano?  ¿Ano   nga? 

Coscorrón.  ///.  Hibang,  cahibangan  sa 
olo  tungud  sin    hipantuc  ó  hipacdol. 

Cosecha.  /.  An  bonga  ngsf  cuha  sa  tuna. 
Pamari,  pangani. — Pamoro.— Del  coco  fru- 
ta.  Pangalubian. 

Cosechar,  ti.  y  a.  Pagbari,  pagani  san 
humay;  pamari,  pangani.— Pagboro  san 
bonga;  pamoro. — Pangalubian. 

Cosochero,  ra.  m.  y  /.  Humayan,  pará- 
yan. 

Coser,  a.  Pagtahi. 

Cosetada.  /.  Pagpitad  sin  dagmit  ó  pag- 
dalagan. 

Cosible,  adj.  Tarahion,  sadang  pagtahion. 

Cosicosa.  /.  Tirigoon,  tigotigóay. 

Cosido,  m.     Pagtahi.   Juana  es  primorosa 

en  el    cosido.    Si  Juana  batid  caopay  san 

pagtahi. — Tinahi.  Kl  cosido  es  fuerte.  Ma- 

t'ig-on  an  tahi. 

Cosmogonía.  /  Caaram  san   pagtuha  san 

bug-os  nga  calibutan. 
Cosmografía.  /.  Casayoran  san  calibutan. 
Cosmorama.  m.  Sil-ingan. 
Cosmos,  m.  Calibutan. 
Coso.  m.  Lugar  nga  inalad  nga  paauayan 

sin  tauo  ngan  sin  todo  nga  vaca. 
Coso.  m.    Olod  nga  nagtubo  sa  lauas  sin 

cahuy  nga  bongaan. 
Cosquillas.    /.    pL     Guiroc— Buscarle  á 

uno  las  cosquillas.  /;-.  fig.  y  fam.    Pagsu- 

lay  sa  tauo  basi  masisina  siya. — No  su- 
frir,   ó    tener  malas  cosquillas.  fr>  fig.    y 

Jam.  Maisug  nga  tauo. 
Cosquillejas.  /.  //.  Guiroc. 
Cosquilleo,  m.  Guiroc.    ' 


ÓÓ  130 

Cosquilloso,    sa.    adj.     Guirid-can.— fig. 

Maisug,  poscanon. 
Costa.  /.   An  bayad  tungud  sin  bisan  ano. 
A  costa    de.  ;//.  adu.    Tungud  sin  ó  san, 
cay  an. — Á  toda  costa,  m.  adv.  Sin  uaray 
baribad. 
Costa.  /.    An  baybay  ó  liguid  san  dagat. 
Ir,  ó  navegar  costa  á  costa,  fr.  Mar.    Li- 
guid   nga  pagsacay. — Dar  á  la<  costa,  fr. 
Mar.    In    idinadagsa  san  hangin  an  saca- 
yán  sa  baybay. — Donde    baten  las  ondas. 
Lapiahan,  tapiahan,   tampacan. 
Costado,    m.     Caguiliran.     Quilid. — Luyo 
(nga  dapit  sa  too  cún  sa  uala  ba)  sin  usa 
nga  ejército. — Luyo.  Guilid. 
Costal,  m.  id.  Baroyot. 
Costalada.  /.  Huy-ang;  cahuy-ang. 
Costalazo,  m.  Huy-ang,  cahuy-ang. 
Costalejo.  m.  Costal  nga  guti. 
Costar,  n.  Bayad  nga  igbabayad.  Bale. 
Coste,  m.    Bayad;  bale. 
Costear,  a.  Pagasto,  pagbayad  san  gasto. 
Costear,  a.   Liguid  nga  pagsacay. 
Costera.  /.  Luyo. 

Costero.  ///.  Costaniera,  ansiyapa  nga  bug- 
ha  nga  macucuha  sin   cahuy  san  paglaga-, 
dia,  ug  an  catapusan  man. 
Costezuela.  /.     Buquid  buquid. 
Costilla./.  Gosoc.— fig.  y  fam.  Manggad, 
bahandi. — fig.  y  fam.  An  lugaringon  nga 
asiua. — Medirle  á  uno  las  costillas.//',  fig. 
y  fam.  Pagdabal  ó  pagbalbag  sa  iya. 
Costillaje.  ;;/.  fam.   Mga  gosoc. 
Costillar,  m.  Mga  gosoc.  Cagosocan. 
Costilludo,  da.  adj.  fam.  Taludturan. 
Costo,  m.  Bayad.  Bale.  Gasto. 
Costosamente,  adj.  m.    Mahal  gud,   ma- 

hal  caopay. — Sin  curi;  macuri  caopay. 
CostOSO,  sa.  adj.   Mahal.—  fig.  Macuri. 
Costra.  /.  (Postilla).  Cugang,'  nuca. 
Costribo.  m.  Sarigan. 
Costroso,  sa.  adj.  Nucahon. 
Costumbre.   /     Batasan.    Gaui.— Saquit 
sin   bibaye. — Pamatasan,  pangauian,  caga- 
uian;  panguinaui. 

Costura.    /.      Tinahian.— Pagtahi.— Mar. 
Sinumpayan.  Dinogtongan. — Mar.    Sul-at. 
Costurera.  /  Paratahi;  mananahi. 
Costurón,  m.  Tinahian.—/^.  Olat. 
Cotana.  /  Loho  nga  guininantang- 
CQtarro.  m.  Ayopan  san  mga    pobres    ó 
mga  macalolooy. — Alborotar  el  cotarro,  fr.     , 
fig.  y  fam.  Pacasamoc   sa    iba    nga   mga 
tauo  nga  nageacatiroc. — Andar  de  cotarro 
ken  cotarro,  fr.  fig.  y   fam.    Pagharohanv 

pang. 

Cotejamiento,  m.  Pagtanding. 
Cotejar,  a.  Pagtanding,  pagtandig. 


140  CO 

Cotejo.  ;//.  Pagtanding. 

Cotidianamente.  adi>.  ni.  Sa  iquinaadlao, 
sa  matagaadlao. 

Cotidiano,  na.  adj.  Iquinaadlao,  mata- 
gaadlao. 

Cotilla.  /.   Boda  nga  haligot  sin  babaye. 

Cotillo,  m.  Toctocan  sin  pal (3. 

Coto.  m.  Tuna  nga  inalad  ó  quinota. — 
Mojón,  tigaman. — Postura  ó  tasa,  bayad. 
—Término  ó  límite,  catapusan,  catubtuban. 

Cotón.  ni.  Género  nga  cotón  nga  sinamay, 
(tingeal  an  iguinhihimo). 

Cotonía.  /.   (Género  nga  cotonía. 

Cotorra.  /.  Picoy. 

Covacha.  /.   Lungib  nga  guti. 

Coy.  m.  Mar.  Duyan. 

Coyunda.  /.  Pisi,  higot  sin  hayop. 

Coyuntura.  /.  Calolot-han. 

Coz.  /.  Bondoc. 

CRA 

Cra.  m.  Paghuni  sin  oac. 
Cráneo,  m.  Bagolbagol  sa  oló. 
Crápula.  /.  Calmbog,  pageahubog. 
Crapuloso,  sa.  adj.  Parahubog  (s.  en  vis). 

Hubganon. 
Crasamente,  adv.  w.  fig.  Sa    daco    nga 

pageatapang. 
Crascitar,  n.   Paghoni  san  oac. 
Crasitud.  /.    Tamboc;    catamboc,    pagea- . 

tamboc;  camatamboc,  [)agcamaiamgboc. 
Craso,  sa.  adj.  Matamboc,  mataba.— Ma- 

samoc— fig,  Sayop,    palimbong,  etc.,  nga 

tinutuyo  lá. 
Cráter.  ///.  Gangháan  sin  buquid  nga  nag 

totoga. 
Cratícula.  /.  Pangarauatan  sa  mga  monja. 

CRE 

Creable,  adj.  Hirimoon,  sadang    himoon 

sadang  buhaton. 
Creación.  /.  Pagtuha  sa  Dios  san  ngata- 

nan  sin  uaray  hirimoon. 
Creador,  s.  Magturulia,  magburuhat    san 

ngatanan. 
Crear,  a.  Pagtuha,  pagbuhat,   paghimo. 
Crecedero,  ra.  adj.  Matubo  pá'. 
Crecer,  n.    Pagtubo,    pagsulig.— El    n\ar. 

Pagtaob. 
Creces.  /.  pl.  Tubo;   dugang. 
Crecida.  /.  Bahá. 
Crecido,  da.  p.  p.  Tinubo,  dinaco.  Ham- 

tong. 
Creciente,  p.  a.  Matubo,  masulig.— f.  Ba- 

ha — Cuarto  creciente  de  la  luna.    Pagca- 

odto  san  bulan.— Del  mar.  Taob. 


CTtStf 

Crecimiento,  ///.  Dugang,.  tuba;     pftgcfu- 
gang,  pagpatubo. 

Credencia.  /   Lamesa  nga  guti  nga  nato- 
topad  sa  altar  nga  guinmimisahan. 

Credencial/  /.  Carig-onan  nga  sinurat  íTga 
ticang  sa  hadi  ci'in  sa  iba    ngamga  ponoan. 

Crédito,    m.    Pagmatuod.— Dungug,   ban- 
tug,  gahum. — Otang. 

Credo,  m.  An  Mi  too  acó. 

Credulidad.  /.  Pagtuod. 

Crédulo,  la.  adj.  An  matauod  layon. 

Creederas.  /.  pl.  PagdalidaÜ  sin  pagtuod 

sa  mga  sumat. 
Creedero,  ra.  adj.  Sadang  tooron. 
Creedor,  ra.  adj.  An  matuod  layon  san 

sumat. 
Creencia.  /.  Pagtoo,  pagmatuod. 
Creer,  a.  Pagmatuod. — Pagtoo. — Tuod. 
Creíble,  adj.  Sadang  tooron;  angay  toroon. 
Crema.  /.  Lapot  sin  gatas.  Naglalapot  an 

gatas. 
Crema,  vid.  Diéresis. 
Cremación.  /  Pagsonug;   panonug. 
Crémor,  m.  id.   Tambal  nga  crémor    nga 

guinagamit  sa  pagpurga. 
Crepitación.  /.  Pagbotó.  Paglagatuc. 
Crepitar.   ;/.   Pagbotó.  Paglagatuc. 
Crepúsculo,  m.   Lambrag;   camalambrag. 
Cresa.  /  Zool.  Olud.  Didis. 
Crespo,  pa.  adj.   Corong. 
Cresta.    Pumapong,   pungapong. — Copete 

de  pluma  que  tienen  algunas  aves.  Imoroc. 

— jig.    Cima    ó    cumbre    de  las  montañas 

elevadas.  Pungay  sin  buquid    nga   hataas- 

Alzar,    ó    levantar    uno  la  cresta,  fr.  fig. 

Pagpalabiao,     pagpalabilabi. — Surang     sin 

manuc.  Tidong. 
Crestado,  da.  adj.   Surangan. 
Crestón,  m.  aum.  Daco  nga   pungapong. 
Creta.  /.  Bato  nga  bugag  ug  mahomoc. 
Creyente.   />.    a.  An  natoo.  Matinooron. 

Torooron. 

CRI 

Cría.  /  Bata. — Nate. — Misa;  siuo,  pisó. — 

Pasi. 
Criada.  /.  fig.  Pacpac  nga    ipai^acpac  sin 

bunacan  nga   panapton. 
Criadilla.  /.  Bunay.  Libgos. 
Criado,  da.    adj.  Bien  criado.  Tinutdoan 

sin  maopay.  Mal  criado.  Tinutdoan  sin  ma- 

raut. — m.  y   /.  Alagad,   sacop,  surugóon. 
Criador,  m.  Magturuha,  magburuhat.  Tag- 

buhat. 
Crianza.    /.    Pagtutdo,— Buena     crianza. 

Maopay   nga  batasan.    Mala  crianza.  Ma- 

raut  nga  batasan.— Paghopot    ug    pagpa- 

soso  sin  bata  nga  minasos-an. 


Cftí 

Criar,  r.  Pagtuha,  pagbuhat,    paghimo.— 

Pagpasoso   san    bata. — Pasoso.    Hongit. — 

Pagtutdo. 

Criar  y  cuidar.  Huput. 
Criatura.  /.   Binuhat.— Bata.—  Criatura  de 

un    año,     saca    la    leche   del  calcaño.  r,f. 

An    bata    nga    matamboc   nga   nasoso  sin 

inaopay. — Ser  uno  una    criatura.    /;-.   fig. 

y  fam.  Bata  pá. fig.  y  farn.  An  rnay  ba- 

tasan  nga  cañan  cabatáan. 
Criba,    f.    Haga    nigo    nga  anit  nga  lino 

holohoan;  silsigan. 
Cribar,  a.  Pagtahop    ó  pagsilsig  san  trigo. 
Cribo.  ;;/.  vid.  Criba. 
Crica.  /.  Quinatauo  ó    quinabuhi    sin    ba- 

baye.  Cale. 
Crimen,  m.  Sala,  sayop  ó  lisa  nga   daco. 

— De    lesa    majestad.  Sala  nga  contra  sa 

hadi  ó  san  iya  pageahadi. 
Criminación.  /.  Pagsumbong  sin  sala. — 

Pagbutang  sin  sala. 
Criminal,  aij.  Saldan. 
Criminalidad.  /   Pagcasakían. 
Criminar,  a.  Pasumbong   sin    sala- — Pag- 
butang sin  sala. 
Criminoso,  sa.  adj.  Salaán. 
Crímoda.  f.  Camapaso  an  lauas. 
Crin.  /.  Bunday. 

Crinado,  da.  adj.  Halaba  an  bunday. 
Criollo,  lia.  adj.  y  s.  Sinisiringan  anac  sin 

mga  caganac  nga  europeo  ó    castila,    nga 

natauo  siya  sa  lain  nga  tuna  nga  diri  Ku- 

ropa. — Sinisiring  man   an  agta  nga  natauo 

sa  América. 
Cripta.    /'.  Calangagan  sa  ilarum   sa    tuna 

nga  lub-ganan  sadto  ánay  san  inga  mina- 

tay. 
Cris.    m.  Panganiban  nga  sugad  sin    cam- 

pilan,  cundí  goroguti. 
Crisis.  /.  Cahintang  mga  macuri   nga  nia- 

dali    maliuan. 
Crisálida,  f.  Olud,  cundi  cún  magoa    ná 

siya  dida  siton  iya  balay,  nahihimo  siya  nga 

anonogba  cún  marong   parong. 
Crisma,  amb.  Santo  lana  nga  sinac-tan  sin 

bálsamo  nga  mahamot  nga  guinbebendicio- 

nan  sa  Señor  Obispo  sa  adlao  nga  jueves 

santo. — Romper  la  crisma  á  uno.  fr.   fig. 

y  fam.  Pagbono  sa  oló. 
Crismar,  a.  Pagbuniag.  Pagcomfirma. 
Crismera.  /.  Sudlanan  nga  salapi  nga  pio- 

tan  sa  santo  lana. 
Crisol,  m.  Tunauan    sin  bunlauan,  salapi. 

etc. 
Crisólito,  m.  Ngaran  sin  duha  ca  lain  nga 

bato  nga  mga  mahal. 
Crispar,  a.  Pacabanhud. — s.   Banhud. 
Crispatura.  /.  Pacabanhud.   Cabanhud. 


CÍÍI 


ut 


Crispir,  a.  Paguedcad. 

Cristal.  ///.  Salaming.— fig.  poét.  Tubig. 
El  cristal  de  la  fuente.  An  tubig  nga  ma- 
tin-ao  sa  borabud.  Los  cristales  del  Tajo. 
An  mga  tubig  sa  sulug  nga  Tajo. 

Cristalino,  na.  adj.  Sinalaming. — Ma- 
tin  ao. ■—■/;/.  Tauo  tauo  sa  mata. 

Cristalizar,  a.  Pagpahimo  ó  pagpabuhat 
nga  salaming,   pagpasalaming. 

Cristianamente,  adj.  m.  Sugad  san  angay 
sa  mga  cristianos. 

Cristianar,  a.  fam.  Pagbuniag. 

Cristiandad,  f  Cacristianosan. — Pagca- 
cristianos,  pageabinuniagan. 

Cristianísimo,  ma.  adj.  Maopay  gud  nga 
cristianos. 

Cristianismo,  m.  Pagcacristianos,  pagea- 
binuniagan, religión  nga  cristiana. — Cacris- 
tianosan. 

Cristiano,  na.  adj.  Cristianos,  binuniagan. 

Cristo,  m.  An  Anac  sa  Dios,  nga  nagpa- 
catauo. — Santo   Cristo. 

Crisuela.  /.  Sangga  sin   lamparahan. 

Criterio,  m.  Cabuotan,  pageabuotan. ■— Hu- 
nahuna  sin  pagquilala  san  camatuoran. 

Crítica.  /".  Paghunahuna  hionong  san  ca- 
maopay  ó  camatuoran  sa  bisan  ano. — Hu- 
naluma  nga  binubuhat  hionong  sin  usa  nga 
libro,  etc. — Hunahuna  nga  contra  ó  diri 
ayon  san  guinbubuhat  san  iba. 

Criticar,  a.  Paghunahuna  nga  caangayan 
hionong  sa  mga  butang. — Pagdiri  san  mga 
buhat  ó  batasan  sin   iba. 

Crizneja.  /.  Higot. 

CRO 

Croar,  u.  Paghoni  san  pacía. 

Crónica.  /.  Casayoran  san  mga  inagui,  sa 

pag  casonudsonud. 
Crónico,  ca.  adj.   Dugay  ná  nga  casaquit. 
Cronicón,  m.  Lactud  nga  casayoran    san 

mga  inagui,  sa   pageasonudsonud. 
Cronista,  m.  Autor  ó  parasurat  sin  crónica. 

CRU 

Crucificado.  (El)  m.  An  aton  Guinoo  Je- 
sucristo nga  guindupa  sa   Cruz. 

Crucificar,  a.  Pagdupa  sa  cruz.— fig.  y 
fam.  Pacasaquit  caopay.  Esto  me  crucifica. 
Ini  nacacasaquit  caopay  sa  acón. 

Crucifijo,  m.  Ladauan  ni  Jesucristo  nga 
aton  Guinoo  nga  guindupa  sa  Cruz. 

Crucifixión.  /.  Pagdupa  sa  cruz.  Pagpa- 
dupa  sa  cruz. 

Crucifixor,  ra.  m.  y  /.  Parapagdupa  sa 
cruz. 

ió 


142 


cfttr 


Cruciforme,  adj.  Sugad  sin  cruz. 

Crudamente,  adv.  m.  Sin  curi.  Macuri 
caopay. 

Crudelísimo,  ma.  adj.  Guimapintasi. 

Crudeza.  /.  Catig-a,  pagcatig-a.  catigha, 
pagcatigha.  Camatig-a,  pagcamatig-a,  ca- 
matigha,  pagcatnatigha.  Cahilao,  pagcalii- 
lao.— fig.  Cataghum,    camahagcol.  —fig.  y 

fam.  Baga  carnaisug. —  Camaluya  san  so- 
rocsoroc,  in  diri  natutunao  caopay  an  qui- 
naon. 

Crudo,  da.  adj.  Plilao.— /%-.  Maisug.— 
fig.  Matagbum,  mahagcot. 

Crudo,  mal  cocido.  Piscat. 

Cruel,  adj.  Madarahug,  mabangis,  mapin- 
tas,  maisug. 

Crueldad./.  Camabangis,  pagcamabangis, 
camapintas,  pagcamapintas,  carnaisug,  pag- 
camaisug. 

Cruelmente,  adv.  m.  Sin  bangis,  sin  pin- 
tas, sin  isug;  mabangis  caopay,  mapintas 
caopay,  maisug  caopay. — Sa  daco  nga 
pagcamabangis,  etc. 

Cruento,  ta.  adj.  Dugoón,  durugoón. 

Crujido,  m.  Agutiot.   Magodol.  llagónos. 

Crujir.  7i.  Agutiot.  Hagodol.  Hagonos. 

Crujir  los  dientes  ó  rechinarlos  de 
ira.  Ngulut. 

Crúor,  m.    Poét.  Dugo. 

Cruórico,  ca.  adj.  Dugóon. 

Crustáceo,  Cea.  adj.  Poroton  sa  dagat, 
pangtion. 

Cuaderna.  /'.  An  icaupat  ca  bahin  sin  bi- 
san ano. 

Cruz.  /  id. — Tigaman  san  cristianos. — 
fig.  Casaquit,  cacurian. 

Cruzada.  /.  Aua)';  sinisiring  cruzada  an 
inga  cristianos  nga  napasacop  sadto  ánay 
ug  nangongopud  sa  inga  nacacadto  sin 
pagauay  contra  sa  mga  diri  cristianos,  ug 
tinotogotan  man  sira  sa  Santos  nga  Papa 
sin  mga  indulgencia. 

Cruzar,  a.  Atravesar  un  camino,  campo, 
etc.  Pagbalatas. — r.  De  brazos.  Pagcorog- 
pos. — Pasacop  sa  usa  nga  cruzada  ug  pag- 
cadto  sin  pagauay  sa  mga  diri  cristianos. 
— Balabag. 

CU 

Cu.  /.  Ngaran  san  letra  nga-^. 

Cuadernal,  m.  Mar.  Motón. 

Cuadernillo,  m.  Lima  ca  pliego  nga  pa- 
pel. 

Cuadernal,  w.  Listaban,  panumduman 
nga  sugad  sin  libro  nga  guti. 

Cuadra.  /.  Rouang  nga  haluag  ug  halaba 
sin  balay,  etc.*— Pasluran  ó  camalig  sa  mga 
hayop. 


Cü 

Cuadrado,  da.  adj .  Guininantang.  Guiní- 
pat. 

Cuadragenario,  ría.  adj.  An  may  capa- 
tan  ca  tuig. 

Cuadragésima.  /.  Cuaresma. 

Cuadragesimal,  adj.  Sacop  sa  cuaresma. 

Cuadragésimo,  ma.  adj.  Icacapatan.— 
An  tagsa  san  capatan  ca  baliin  nga  iguin- 
babahinbahin  an  usa  ca  bug-os. 

Cuadrangulado,  da.  adj.  Guininantang. 
— Guinipat. 

CuadrangUlar.  adj.  Guininantang.— Gui- 
nipat. 

Cuadrángulo,  la.  adj.  ñ.  rn.  c.  s.  m.  Gui- 
ninantang.— Guinipat.    . 

Cuadrante,  vi.  Grasan  nga  sinisiring  sa 
adlao,  nga  natudlo  san  oras  tungud  san 
landong,  cún  ibutang  sin  maopay. 

Cuadrar,  a.  Pagbuhat  sin  ano  lá  nga 
guininantang.— carp.  Paggipat. — n.  üyon, 
angay,  ayon. — r.  Pagodong. — fig.  y  fam. 
Baga  pagato. 

Cuadricenal,  adj-  Iquinagtagcapatan  ca 
tuig. 

Cuadrienal,  adj.  An  may  opat  ca  tuig. 
Tagupat   ca  tuig. 

Cuadrienio.  ;//.   Upat  ca  tuig. 

Cuadríforme.  adj.  An  may  upat  nga 
baga   cabay-hon.-  -Ouinuadro. 

Cuadriga.  /.  poet.  Sinisiring  an  upat  nga 
caballo  nga  nagtotopad  nga  nagdadanas 
man  sin  carro. 

Cuadrilátero,  ra.  adj.  An  may  opat 
nga  baga  bayhon    cún    luyo  b¿í. 

Cuadríliteral.  adj.  An  may  opat  nga 
letra. 

Cuadrilongo,   ga.  adj.    Dinuang. 

Cuadrilla.  /  Panon    sin   mga   tauo. 

Cuadrillero,  m.  Ponoan  ó  pangulo  sin 
usa  ca  panon  nga  mga  tauo.— Cuadrillero 
nga  surugoon  san  capitán  san  bongto,  cún 
san   capitán  san  mga   cuadrillero- 

Cuadrillo,  m.  Odiong,  cundi  guinipat  an 
iya  cahimo. 

Cuadrimestre,  adj.  Upat  ca  bulan. — m. 
Tagupat  ca  bulan. 

Cuadrigentésimo,  ma.  adj.  Upat  ca 
gatos.  Jcaopat  ca  gatos. 

Cuádriple.  adj.  An  nacasacop  sin  nacao- 
pat  sa  usa  nga  número. 

Cuadro,  dra.  adj.  vid.  Cuadrado. — m. 
Pabalayan   sin  estampa. 

Cuadrúpedo,  da.  adj.  y  s.  m.  Mananap 
nga  upat  an  teel. 

Cuádruple,  adj.  An  nacacasacop  sin  na- 
caupat  sa  usa  nga  número. 

Cuajada.  /.  Gatas  nga  binagtic. 

Cuajamiento,  m.   Cabagtic,  pageabagtic. 


cu 

Cuajar,  m.  Pagbabalonan.  Tongol. 

Cuajar,  a-  Pagpabagtic,  pagpabug-os. — r. 
Bagtic.-— n.  fig.  y  fam.  Turnan.  Cuajó  la 
pretensión.  Natuman  an  tuyo. — r.  fig.  y 
fam.  Pono.  Se  cuajó  de  gente  la  plaza. 
Napono  sin  tauo  an   sauang. 

Cuajaron,  m.  Apul  nga  dugo;  binagtic 
nga  dugo,  etc. 

Cuajo.  ;;/.  Pagbabalonan. — De  cuajo,  m. 
adv.  Pagcuha  ó  paggabut  gud  sin  bisan 
ano  dida  san  hinmurnutangan  niya. — En- 
sanchar el  cuajo,  fr.  fig.  y  fam.  Sinisiring 
in  sinasagda  an  usa  basi  diri  niya  mabido 
tungudsin  casaquit  ó  cacurian. — Tener  uno 
buen  cuajo,  ó  cuajo,  ó  mucho  cuajo,  fr. 
fig.  y  fam.  An  mahinay  nga  buot,  an  ora 
ora  sin  camahinay  san  pagbuhat,  etc. — 
Volverse  el  cuajo,  fr.  An  pagsuca  san  ba- 
ta san  gatas  nga  iya  nasoso. 

Cual.  pron.  relat.  Nga.— Hain.  Antonio,  el 
cual  salió  ayer  de  Borongan,  está  enfermo. 
Si  Antonio,  nga  guinmican  cacolop  sa  Bo- 
rongan, sinasaquitan. —  Teresa,  la  cual  llegó 
ayer,  está  presa.  Si  Teresa,  nga  inrnabut 
cacolop,  napepreso- — Todo  esto,  lo  cual 
manda  el  Rey,  se  cumplirá.  Ini  ngatanan, 
nga  isinusugo  san  Hadi,  pagtutumanon. — 
pl.  Cuales.  Manda  el  capitán  venir  á  Pe- 
dro y  Juan,  los  cuales  son  de  Sulat.  Pi- 
nacacanhi  san  capitán  si  Pedro  ngan  si 
Juan,  nga  mga  Sulatnon  sira. — Uno  de  es- 
tos pañuelos,  no  sé  cuál,  es  mío.  Usa  sini 
nga  mga  podong,  ambut  cün  hain,  amo 
an  acón. — ¿Cuál  de  estas  dos  camisas  te 
daré?  ¿Hain  sinin  duduha  ca  bado  an  iha- 
hatag  co  dimo? — ¡Ano!  ¡Cuál  sería  el  do- 
lor que  sintió  en  su  corazón  maternal! 
¡Ano  dao  lá  an  casaquit  nga  binati  sa  iya 
iroynon  nga  casingeasing! 

Cualidad,  f.  Ouinaiya;   pagcaquinaiya. 

Cualquier,  pron.  indet.  Bisan  hain.  Bisan 
sin-o.   Bisan  ano. 

Cualquiera,  pron.  indet.  Bisan  hain.  Bi- 
san sin-o.  Bisan  ano. 

Cuan.  adv.  c.  Cadaco,  cadamo.  (De  este 
modo  en  visaya).  No  puedes  imaginarte 
cuan  fuerte  fué  el  viento.  Diri  ca  sadang 
maghunahuna  san  pageamabascog  san  ha- 
ngin. — El  castigo  será  tan  grande,  cuan 
grande  fué  la  culpa.  (De  este  modo  en 
visaya).  Sugad  san  cadaco  san  sala,  ma- 
susugad  man  an  cadaco   san  castigo. 

Cuando*  adv.  t.  San.  Yo  estaba  en  poder 
de  los  moros  cuando  murió  mi  padre.  Na- 
cadto  acó  nga  bihag  sa  moros  san  ñama- 
táy  an  acón  amay. — Cun.  Me  llamarás 
cuando  sepas  que  he  llegado.  Masasangpit 
ca  sa  acón  din  nahabaro  ca  nga  dinatong 


CU 


143 


ná  acó. — En  sentido  interrogativo  y  en 
tiempo  venidero,  san-o.  ¿Cuándo  vendrás? 
{San-o  ca  cacanhi?— En  sentido  interroga- 
tivo y  en  tiempo  pasado,  cano,  cacano. 
{Cuándo  llegó  el  capitán  á  Borongan?  {Cano 
ó  cacano  inabut  an  capitán  sa  Borongan? 
— En  caso  de  que,  ó  si,  cun.  Cuando  sea 
irrealizable  la  obra,  ¿á  qué  principiarla? 
{Cün  diri  mahihimo  buhaton  an  buhat, 
¿cay  ano  an  pagticanga? — Se  usa  como 
conj .  advers.  con  la  significación  de  aunque. 
Bisa?i.  No  faltaría  á  la  verdad,  cuando  le 
fuera  en  ello  la  vida.  Diri  cunta  siya  mag- 
bubua,  bisan  macucuha  tungud  siton  an 
iya  quinabuhi. — Toma  asimismo  carácter 
de  conj.  contiuuat.,  equivaliendo  á  puesto 
que.  Cay.  Cuando  tú  lo  dices,  verdad  será. 
Cay  icao  an  namomolong  siton,  camatuo- 
ran  adá. — Empléase  tambiém  como  conj. 
distribuí.,  equivaliendo  á  unas  veces  y 
otras  veces.  Danay.  Siempre  está  hablan- 
do, cuándo  con  verdad,  cuándo  sin  ella. 
Nagyayancan  lá  siya  guihapon,  danay  ca- 
matuoran.  danay  man  diri. — Cuando  más. 
■m.  adv.  Bisan  pá. — Cuando  menos,  m.  adv. 
Bisan  lá. — Cuando  mucho,  m.  adv.  Cuanto 
más.  A  lo  más.  Bisan  pá. — De  cuando  en 
cuando.  ;//.  adv.  Danay. 

Cuantía.  /.  Cadaco.  Cadamo. 

Cuantioso,  sa.  adj.  Daco.  Damo. 

Cuanto,  ta.  adj.  Pira,  pipira. — Expr.  en- 
fática con  que  se  pondera  la  grandeza, 
número,  etc.  de  una  cosa.  ¡Cuánta  gran- 
deza! (De  este  modo  en  visaya).  ¡Pagca- 
mahal  dao!  ¡Cuántos  infelices!  ¡Pagcadamo 
nga  mga  macalolooy! — Todo  lo  que.  Le 
dio  cuanto  tenía.  Ihinatag  sa  iya  an  nga 
tañan.  Vengan  cuantos  quieran.  Macanhi 
an  ngatanan  nga  mga  maruyag. — adv.  c. 
Dile  cuánto  me  alegro  de  que  esté  mejor. 
Pagsusumatan  mo  siya  nga  malipay  acó 
sin  daco  cay  nagoopoy  ná  siya. — ¿Cuánto 
vale  ese  libro?  ¿Pipira  an  bale  siton  nga 
libro? — Antepuesto  á  otros  adverbios  ó 
correspondiéndose  con  tanto,  empléase  en 
sentido  comparativo  y  denota  idea  de 
equivalencia  ó  igualdad.  Cuanto  mayor 
sea  el  trabajo,  mayor  debe  ser  la  recom- 
pensa. Sugad  san  cadaco  san  buhat,  su- 
gad man  an  cadaco  san  balos;  ó  hingan 
cadaco  an  buhat,  hingan  man  cadaco  an 
balos. — Empleado  con  verbos  expresivos 
de  tiempo,  denota  duración  indeterminada, 
ó  larga  duración.  ¡Cuánto  duró  la  plática! 
(De  este  modo  en  visaya).  ¡Pagcamaiha 
dao  san  uale!  ¿Cuánto  duró  la  plática? 
¿Naiha  bá  an  uale?  ¡Cuánto  há  que  murió! 
¡Naiha  ná  ó  dugay    na    nga    namatay! — 


144 


CU 


En  cuanto  á  eso;  cuanto  á  eso.  ;;/.  adv. 
Tungud  siton. — Cuanto  antes.  ;//.  adv. 
Cadagmitan,  sin  dalidali.— Cuanto  más.  m. 
adv.  y  conjunt.  con  que  se  contrapone  á 
lo  que  ya  se  ha  dicho  Jo  que  se  va  á 
decir,  denotando  en  este  segundo  miem- 
bro de  la  frase  idea  de  encarecimiento  ó 
ponderación.  Se  rompen  las  amistades  an- 
tiguas, cuánto  más  las  recientes.  Maootud 
an  mga  pageasangeay  nga  daan,  lab  i  pá 
an  mga  pageasangeay  nga  bag-o. — Cuanto 
más  antes.  ;;/.  adv.  Cadagmitan,  sin  dali- 
dali.— Cuánto  más  que.  ///.  adv.  y  conjunt. 
con  que  se  denota  haber  para  una  cosa 
otra  mayor  causa  ó  razón  que  la  que  ya 
se  ha  indicado.  Y  pues  no  hay  quien  nos 
vea,  menos  habrá  quien  nos  note  de  cobar- 
des; cuánto  más  que  yo  he  oido  muchas 
veces  predicar  al  cura  de  mi  lugar,  que 
tú  muy  bien  conoces,  que  quien  busca  el 
peligro  perece  en  él.  Ug  cay  uaray  ma- 
caquito, sa  aton,  uaray  man  maca  apagmu- 
go  nga  mga  magia  loo  quita;  lab  i  pa  cay 
nacadungug  acó  sin  nac adamo  sid  pagua  le 
san  Padre  sa  acón  bongto,  nga  quiuilala 
mo  caopay,  nga  an  motor  o  y  san  catar  ag- 
inan mahoholog  sa  ¿ya.  — En  cuanto.  ;;/. 
adv.  Mientras.  Un  cnanto  los  niños  canta- 
ban, estaba  la  iglesia  llena  de  gente.  In 
7iagc acanta  ó  san  págeanta  an  cabatawi, 
nagsosoot  an  mga  tauo  sa  singb  alian.— 
Por  cuanto.  /;/.  adv.  que  se  usa  como  cau- 
sal para  notar  la  razón  que  se  va  á  dar 
de  alguna  cosa.  Tungud,  cay. 

Cuarenta,  adj.  Capatan. — Icacapatan.  Nú- 
mero cuarenta.  Icacapatan  nga  número. 
Capítulo  cuarenta.  Icacapatan  ca  bahin. 

Cuarentena.  /.  Capatan.  Capatan  ca  ad- 
lao.  Capatan  ca  bulan,  capatan  ca  tuig. 

Cuaresma,  f.  id.  Sinisiring  cuaresma  an 
capatan  ca  adlao  nga  sinosondan  san  san- 
tos nga  Pagcabuhi  liuat  san  aton  Guinoo 
Jesucristo,  ug  sugo  má  sa  aton  Iroy  nga 
santa  Iglesia  an  pagpuasa,  sa  pagpanum- 
dum  sadton  capatan  ca  adlao  nga  guin- 
puasaan  san  Guinoo  didto  sa  camingauan. 
Cuaresma  alta,  sinisiring  an  nasolud  nga 
haroharayo  san  tinicangan  san  tuig. —  Cua- 
resma baja,  sinisiring  an  nasolud  nga  ha- 
roharani  san  tinicangan  san  tuig. 

Cuarta.  /.  An  tag-sa  san  icaupat  ca  ba- 
hin nga  iguinbabahin  an  usa  ca  bug-os. — 
Palmo.  Dangao. 

Cuartana.  /  Hiranal  nga  binabati  in 
umagui  in   upat  ca  adlao. 

CuartaríO,   Ha.  adj.  Hinihirantan. 

Cuartazos,  m.  fr.  fam.  Tauo  nga  daco 
an  lauas  niya,  cundi   maluya. 


CU 

Cuartear,  a.  Pagbahinbahin  sin  bisan  ano 
sin  tag-upat  cabahin  pagtinagupat  ca  ba- 
hin.— For.  ext.  Pagbahinbahin. — Descuar- 
tizar. Paglapa. —  r>  Buco.    Liqui.  Basag. 

Cuartel,  m.  An  tag-sa  san  icaupat  ca  ba- 
hin nga  iguinbabahin  an  usa  ca  bug-os. — 

Mil.  Oroquian  ó  hinohonongan  san  mga 
soldados. 

Cuarterón.  ///.  An  icaupat  ca  bahin  sin 
usa  nga  libra. 

Cuartilla.  /  Tarac-san. — An  icaupat  ca 
bahin  sin  usa  nga  arroba. — An  icaupat 
ca  bahin  sin  usa  ca  pliego  nga  papel. 

Cuartillo,  m.  Tarac-san  icaupat  ca  bahin 
sin  gantang. — Tarac-san,  icaupat  ca  bahin 
in  azumbre. — Cuartiyo,  icaupat  ca  bahin 
sin  sicapat. 

Cuarto,  ta.  adj.  Icaupat. — ;//.  Solud  ó 
bocot  sin  balay. — Moneda.  Usa  nga  guti. — 
De  Luna,  cuarto  creciente.  Pagcaodto  san 
bulan. — Menguante.  Icaualo  san  dolom;  do- 
lom. 

Cuartogénito,  ta.  adj.  An  icaupat  nga 
natauo. 

Cuarzo,  m.  Bato  nga  matiga  nga  sugad 
sin  salaming. 

Cuasi,  adj.  c.     Harán  i. — Ibus,  sugad. 

Cuaternario,  ria.  adj.  An  may  upat  nga 
número. 

Cuaternidad.  /.  Pagcaupat. 

Cuaterno,  na.  adj.  An  may  upat  nga 
número. 

Cuatralbo,  ba.  adj.  An  busag  an  upat 
nga  inga  teel. 

Cuatrero,  m.  Macauat  sin  mga  hayop. 

Cuatriduano,  na.  adj  An  may  upat  ca 
adlao. 

Cuatrienio,  m.  Upat  ca  tuig  ó  an  ca- 
maiha   sin  upat  ca  tuig. — Tagupat  ca  tuig. 

Cuatrimestre,  adj.  Upat  ca  bulan.  Ta- 
gupat ca  bulan.  —  An  camaiha  sin  upat  ca 
bulan. 

Cuatrinca.  /  Upat  ca  tauo,  etc. 

Cuatrisílabo,  ba.  adj.  An  may  upat  nga 
mga   silaba. 

Cuatro,  adj.  Upat. — Icaupat.  Año  cuatro. 
Tuig  nga  icaupat.-  -El  cuatro  de  Agosto. 
An  icaupat  ca  adlao  sa  Agosto. — m.  Ti- 
gaman  san  número  4. — A  las  cuatro  de 
la  mañana.  Sa  á  las  cuatro   san  aga. 

Cuatrocientos,  tas.  adj.  Upat  ca  gutus. 
Cuadringentésimo.   Icaupat  ca  gatus. 

Cuatrodoblar,  a.  Pagtinagupat. 

Cuba.  /  Sugad  sin  barriles  nga  daco  nga 
sudlanan  sin  tubig,    alacsío,    etc. 

Cubero,  m.  Parahimo  sin  mga  cuba. — 
Parabaliguia    sin   mga  cuba. 

Cubeta.  /  Sugad  sin  balde. 


cu 

Cubeto,  m.  Cuba  nga  guti. — Balde  nga 
guti. 

Cubicación.   Geom.  Pagsocol. 

Cubicar.  Geom.  Pagsocoí  sa  cadaco  sin 
usa  nga  lauas. 

Cubiculario,  ;//.  Alagad  ó  sacop  sin  prin- 
cipe ó  mahal  nga  tauo. 

Cubierta  con  que  nace  el  racimo 
del  COCO.  Daol. — La  del  plátano.  Pan- 
dong. 

Cubiertamente,  adv.  m.   Sa  tinago. 

Cubierto,  ta.  p.  p.  Tinahoban,  tinabonan. 
vid.  Cubrir-1-;//.  Sinisiring  an  mga  ping- 
gan,  cuchillo,  tenedor,  cuchara,  tinapay  ug 
servilleta  nga  ibinubutang  sa  lamesa  sa 
tag-sa  ca  tauo. — Sinisiring  man  an  cuchara, 
tenedor  ug  cuchillo  man. — Mga  cacaanon 
uga  dongan  ibinubutang  sa  lamesa- — Atup 
sin  balay. — Dar  á  uno  el  simple  cubierto. 
fr.   Pagpacaon  lá  sa  iya. 

Cubil.  ni.  Loho  nga  ayopan  sin  hayop  ó 
mananap. 

Cubilete.  ///.    Vaso    nga  tumbaga,  etc. 

Cubital,   adj.  Socol   sin  manico. 

Cubo.   m.   Timba  sugad  sin  balde. 

Cubrir,  a.  Pagtahub,  pagtabon. — Pagtam- 
pi,  pagtaplac. — r.  Corumbot,  corompot, 
compot. — Salipod;  pasalipod. — Apo.  La- 
bon.  Pono.  Poros.  Kl  polvo  cubría  los 
vestidos  de  los  viajeros.  Napoporos  san 
topotapo  an  mga  viste  san  mga  nageaca- 
lacat— fig.  Pagtago.-^V.  Pagcasta  an  mga 
mananap. — Arq.  Pagatup. — r.  Ponerse  el 
sombrero.  Pagcalo. 

Cubrir  las  pisadas  para  que  no  le 
hallen  por  las  huellas.  Hirum. 

Cucaña.  /  Pasacá-an. 

CucañerÓ,ra.  adj.  jig.  y  fam.  An  batid 
sin  pagpangita  sin  uaray  gud  cabudlay  nga 
daco. 

Cucar,  a.     l'agpiyong  an  luyo  nga  mata. 

Cucaracha.  /.  Bangca. 

Cuclillas.  (Kn)  m.  adv.  Pongco,  piyong- 
co,  piyongeot. 

CUCO,  ca.  adj.  fig.  y  fam.  Ogdayon.  - 
fig.  y  fam.  Batid  sin  pagpangita  sin  iya 
caopayan. 

Cuculla./.  Itarahub'sa  oló. 

Cucurucho.  ;//.  Sininarongsong. 

Cuchara.  /.  id.— De  coco.  Luag. 

Cucharada.  /  An  tag-sa  capagpono  san 
cutsara  ó  luag;  usa  cacutsara,  duha  cacut- 
sa'ra,  duha  ca  luag. -Meter  uno  su  cucha- 
rada, fr.  fig.  y  fam-  ó  echar  uno  su  cuarto 
á   espadas.  Pagsacbang  sin  carocayacan. 

CucharazO.  m.  Pagdabal  .mu  cutsara  ó 
loag. 

Cucharero,  ra.  m.  y  /.  Parahimo  sin  cut- 


CU 


145 


sara  ó  loag. — Parabaliguia  sin  cutsara  ó 
loag. 

Cuchareta.  /.  Guti  nga   cutsara    ó  loag. 

Cucharetear.  //.  fam.  Pagocay  san  cut- 
sara ó  loag.  Pagloag —  fig.  y  fam.  Pag- 
labut  san  diri  iya. 

Cucharetero,  ra.  ///.  y/.  Parahimo  sin 
mga  cutsara  ó  loag. — Parabaliguia  sin  mga 
cutsara  ó  loag. 

Cucharilla.  /.  Guti  nga  cutsara  ó  loag. 
— Casaquít  sa   atáy  san  mga  bactin. 

Cucharón,  m.   Daco  nga  cutsara  ó    loag. 

Cuchichear.  //.  Paghuring  huring. 

Cuchicheo.  /;/.  Paghuring  huring.  Pagca- 
huring  huring. 

Cuchichiar.  n.  Paghoni  san   pipitao. 

Cuchilla.  /.  Sundang.— Salsalon. 

Cuchillada.  /.  Pagtigbas  sin  sudang  ó  sal- 
salon.— Casam-dan,  cahabolan. — Sanan  cu- 
chilladas, y  no  malas  palabras,  ref.  Tina- 
tambal  an  habol,  ug  diri  an  polong  nga 
macaraut. 

Cuchilleja.  /.  Goroguti  nga  sundang  ó 
salsalon. 

CuchillejO.  ;;/.  Goroguti  nga  sundang  ó 
salsalon. 

Cuchillería.  /.  Catungdanan  san  parahi- 
mo cún  parabaliguia  bá  sin  sundang,  sal- 
salon, panganiban,  etc.—  Tendahan  sin  mga 
sundang,  salsalon,  etc.— Camalig  ó  lugar 
nga  guinhihimoan  san  mga  sundang,  sal- 
salon,  etc. 

Cuchillo.  ;;/.  id.— Sundang.- -Bolo.— Si- 
pol. — De  los  vestidos.  Tangqu;l. --Pasar  á 
cuchillo,  fr.  Pagpatay,    památay. 

Cuchitril,  m.  Tangcal.—  fig.  Bocot  ó  so- 
lud  nga  haligot   ug   maraut. 

Cuchuchear,  n.  Paghuring  huring.  /z¿\  y 
fam.  Pagtitatita. 

Cuchufleta.  /  fim.  Polong  nga  dorogas. 

Cudria.  /.  Pisi  nga   sinalapid. 

Cuelmo.  /;/.  Potos  nga  tapurao. 

Cuellicorto,  ta.  adj\  Halipot  an  liog,  oca- 
can. 

Cuellierguido,  da.    Nanangatid. 

Cuellilargo,  ga.  adj.  Halaba  an  liog,  ata- 
labongoy. 

Cuello.  ;//.  I>iog. — De  vasija.    Liogliog. 

Cuenca.  /.  Pinggan  nga  cahuy. — Calunga 
han   sa   mata. 

Cuenco,   m.   Irinman. 

Cuenda.  /.  Paghot  s'n  tingcal. 

Cuenta./,  id.  Pagcuenta. — Cuentas,  panga- 
dian.  Cuentas  nga  binibiao  sa  liog. — Co- 
rrer por  cuenta  de  uno.  Iya  lá  catungda- 
nan.— Quedar  por  su  cuenta.  Siya  lá  in 
maaram;  iya  ná  catungdanan. — Ten  cuen- 


146 


CU 


ta  con  lo  que  te  digo.  Dumdumon  mo  an 
poJong  co  sa  imo. 

Cuentero,  ra.  s.  Parasumat  sumat,  para- 
sombong. 

Cuentista,  s.  Parasumat  sumat,  parasom- 
bong. 

Cuento,  ///.  Sumat. — Susumaton,  susugui- 
ron. — Sombong  nga  icacaraut. — Arit.  Ri- 
bo.—Cuento  de  cuentos.  Arit.  Usa  caribo 
sin  mga  caribohan. 

Cuerda.  /.  JMsi. — Lubid.— Tabid.—  Mga 
preso   nga  tinaquintaquin. 

Cuerdamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag- 
cabuotan. 

Cuerdo,  da.  adj.  Huotan. 

Cuerezuelo.  m.  Pasi. 

Cuerna,  f.  Vaso  nga  sungay  nga  irin- 
man. — Sungay  nga  libón  silgad  san  cañan 
bugsog. 

Cuernezuelo.  m.  Guti  nga  sungay. 

Cuerno,  ///.  Sungay. — Especie  de  bocina 
hecha  de  un  cuerno.  Bodiong  nga  sungay. 

Cuero,  m.  Panit. — Este  mismo  pellejo,  "des- 
pués de  desollado  el  animal.  Anit. — 'Dejar 
á  uno  en  cueros.//-.  Paghucas  sa  iva  san 
ngatanan.— -En  cueros,  ó  en  cueros  vivos. 
ni.  adv.  Naghuhubo.— Estar  uno  hecho  un 
cuero,  fr.  fig.  y  fam.    Hubog. 

Cuerpo,  vi.    Lanas. 

Cuerva.  /.  Oác. 

Cuervo,  m.  Oác. 

Cuesco,  m.  Liso  sin  bonga. — Otot. 

Cuesta.  /  Muquid.— Baquilid.  Bangilid. 
Ilanay-hay. — A  cuestas,  ///.  adv.  Pagsug- 
bong,  pagpas-an. — Ir  cuesta  abajo.//'.  Log- 
song,  tilogsong. 

Cuestación.  /   Amot,  aramot.  Paquiamot. 

Cuestión.  /  Pagpolongpolong.— Capolo- 
nganan. — Paghibatonbaton   sin   polong. 

Cuestionable,  adj.    Ruhaduha 

Cuestionar,  a.   Pagpolongpolong. 

Cueva.  /  Lungib.— De  ladrones,  fig.  Su- 
blian  san  mga  looc  ó  mga  macauat. — Gu- 
ngab. 

CÚévano.  ni.  Alat;   buguias. 

Cuezo,  w.   Dulang. 

Cuidado.  ///.  Cabaraca.-  -Caholop.  Catahap. 
— Correr  una  cosa  al  cuidado  de  uno. //•. 
Catungdanan  niya  an  pagmangno.— ¡Cui- 
dado! ¡Hinay,  hinay!  ¡Hinay! — E^tar  uno 
de  cuidado.  //-.  fam.  Masaquit  caopay:  na- 
haragumatay  ná. 

Cuidadosamente,  adv.  m.  Sin  hinay.  Sa 
daco  nga    camadoroto. 

Cuidadoso,  sa.  adj.  Madoroto,  maoyatum. 
Mabantayon. 

Cuidar,  a.  Pagdoroto,  pagoyatum  sin  pag- 
buhat.— Pagbantay.  Pagmangno.  Paghopot. 


CU 

Cuidar  los  animales  ó  aves  á  sus  hi- 
jos. Agac. 

Cuidar  con   regalo  al  nifio  ó  enfer- 
mo. Signo. 
Cuita.  /.  Cacurian,  casaquitan.  Cabido,  ca- 

subo.  Uaray  palad. 
Cuitado,  da.  adj.  Masorub-on,niabidoon. 

Cauaray  palad. — fig.  Matalao. 
Cuitamiento,  m.  Catalao. 
Culada.  /.   Ontad;  paontad. 
Culantrillo,  m.  Banua   nga  mayada  mga 

sanga  nga  guti,  itun  mga  maguilad  ug  da- 

rodahumon. 
Culantro,  m.  Banua  nga  mahamut. 
Culata.  /  id.  Catapusan  sa  pusil,  etc. 
Culatazo,  m.  Pagdabal  sin  pusil,  etc.  Pa- 

gisul  san   pusil,  etc.,  san   pagbuhii. 
Culcusido,  ni.  fam.  Tinahian  nga  maraut. 
Culebra.  /  Halas.— Saua.  Bitin. 
Culebra  volandera.  Banahanon. 
Culebrear,  n.    Paglicolico,     pagsimangsi- 

mang. 
Culebrina./.  Luthang  nga  halaba  ug  guti 

an  loho. — Exalación.  Linti. 
Culebrón.  ///.  Daco  nga  líalas.—/^-,  y  fam. 

Malimbong  nga  tauo. 
Culera.  /.  Tangco  sin  sarual  dap't  sa  ba- 

lao-ang. 

Culero.  ///.  Hapin. 
Culminante,  adj.  An  labi  nga  hataás.  An 

nalabao.  An  hiráas  gud. 
Cilio.   ///.    Balao-ang. — Bobot. — De    tinaja, 

botella,  etc.  Sagud. 
Culpa.  /   Sala.    Sayop. 
Culpabilidad.  /.  Sala.  Cama-casasala. 
Culpable,  adj.  An  nacasala.    Macasasala. 

An   rnay  sala. 
Culpación.  /   Pagbutang  san  sala. — Paca- 
sala. 
Culpado,  da.  adj.  An  nacasala.  An  may 

sala.   Saláan. 
Culpar,  a.  Pagbutang  sin  sala. — Pacasala. 
Cultivar,  a.  Pagquiua,  pagarado,  pagdalos, 

pagbuhat  sa  tuna.  -  jig-  Pagaram. 
Cultivo,  ni.  vid.  Cultivar. 
Culto.  ///.   Pagsimba,   pagtahud.  Paningba. 
Culto,  ta.  adj.  Maopay  \x\  batasan.  Batid. 
Cultura.  /  vid.    Cultivo.— Cabatiran;    ca- 

maopay  sin  batasan. 
Cumbre./   Pungcay;    capongeayan.  —  fig. 

An  cahitas-an  sin  bisan  ano. 
Cúmplase.  ///.   Talaan    basi    matuman   an 

sugo. — Cúmplase  y  vuelva.  Igbalic  cún  may 

ná  pagtuman. 
Cumpleaños.  ///.  Caadlauan  san  iquinata- 

uo  co. 
Cumplidamente,  adv.   ni.  Sin  turnan,  sin 


CU 

hingpit,   sin  human.  Turnan  caopay,  hingpit 
caopay,  human  caopay. 
Cumplidor,  ra.  adj.  Matinumanon.  —s.  Pa- 
ral uman. 
Cumplido,  da.  adj.  Maopay;   matahud.— 
vi.  Pagtahud,  paghatag  sin  catalahuran. 
Cumplimentar,  a.  Pagduao,  paglaoy;  pag- 
hatag sin  maopay  nga  buot.    l<or.     Pagtu- 
man  san  labao  nga   sugo. 
Cumplimentero,  ra.  adj.    Maabiabihon. 
Cumplimiento,  m.  Pagtuman.  Catuman. — 
Pagtahud,   paghatag  sin  catalahuran;  pagha- 
tag  sin  maopay  nga  buot. 
Cumplir,  a.  Pagtuman.— Pagayao.—r.  Tu- 
rnan. 

Cumplir  la  palabra.  Tangcud. 
Cum  quibus.  vi.  favi.  Salapi.  Puhonan. 
Cumulación.  /.   Pagtambac,    pagpondoc. 

Pagtipig.  Pagtigub- 
Cumulador,  ra.  s.  Paratambac,  parapon- 
doc.   Paratipig.    Paratigub. 
Cumular,  a.  Pagtambac.  pagpondoc.  Pag- 
tipig.  Pagtigub. 
Cúmulo.    ///.     Tambac,    pondoc.    fig.   Ca- 
dam-an.    * 
Cuna.  /.   Higdaan  sin  bata  nga  sugad  sin 
duyan   nga  guti.  fig.  Bongto  ó   balay    nga 
natauohan  san  tauo.— fig.  Guinicanan.— /¿¿r 
1  inicangan.  —  Conocer  á  uno  desde  su  cuna. 
/>'■  fig.  Pagpuilala  sa  iya  tican  san  pagea- 
bala  niya. — Lo  que  se  aprende  en  la  cuna, 
siempre  dura.  rcf.  An  guinaad-man  sa  pag- 
cabata,  macuri  ná  hicalimtan. 
Cundir.  //.  I-Ionob. — Dugang,  hadugang. — 

Tapón. — Damo. — Daco. 
Cunear,  a.  Pagduyan   duyan. 
Cuneta.  /.  Cale,  hubang. 
Cuña.  /.  Sisip.  Bangil. 
Cuñado.   ;//.    Hayao.— Cuñada./.  Hipag. 
Cuñete,  m.  Barriles  nga  guti. 
Cuño.  ni.  l'omboc,  itoromboc. — Marca,  mi- 
li arca.   Si  logan. 
Cuota.  /.  Amot,    aramot.— Buhis. 
Cupo.  vi.   Amot,   aramot.-— Buhis. 
Cúpula,  f.  Bobong  bobong  sin  singbahan, 
etc. 
Cura.  vi.  An  padre  cura,  amanan  sa  calag. 
■■-/    Pagbolong,     pagtambal. — De    almas. 
C;it:ungdanan  san  cura  párroco;  pageacura. 
Curable,  adj.  Sadang  bol-ngon. 
Curación.  /  Pagtambal,    pagbolong.    Pa- 
taiubal,   pabolong. 

Curado,  da.  adj.  fig.  Lahing  ná.— Oga 
"á.— Laon  ná. — Tapa  ná.  Barol  ná. 
Curador,  ra.  adj.  Magbarantay,  magma- 
rangno. — s.  Parabantay,  bantay,  para- 
mangno,  paraataman.— s.  Mananambal,  pa- 
gtambal, parabolong. 


Cü  147 

Curandero,  vi.  Mananambal,  paratambal, 

parabolong. 
Curar.  ;/.  y  r.  Pagopay.— a-  Pagtambal 
pagbolong.  r.  Patambal,  pabolong. — Paga- 
sin;  pagloon  san  carne,  isda,  etc. — Pagabo 
sin  mga  anit. — Pagpaoga  sin  cahuy,  tabla, 
etc.  Pacaopay.  Pagpacaopay, 
Curativo,  va.  adj.  Macacatambal,    maca- 

cabolong,  macacaopay. 
Curato,  vi.  Bongto  nga  minamangnoan  sin 
I 'adre  cura.  An  tuna  nga    sacop    sa    mao 
nga  bongto. 
Cureña.  /.  id.  Pasaogan  sin  luthang. 
Cureñaje,  vi.  Mga  pasaogan   sin  luthang. 
Curia.  /.  Mocmanan. 
Curiosear,  a.   Panginsayud  san  cañan  iba, 

(buhat  ó   polong). 
Curiosidad.  /.    Panginsayud.— Talingoha 

sin  pagbuhat  sin  -maopay  sin  bisan  ano. 
Curioso,  sa.  adj.  Maquisayud.— Maopay. 
— Ogdayon. 
Curro,  rra.  adj.  Ogdayon. 
Currutaco,  ca.  adj.   Maquiogdayon. 
Cursado,  da.  adj.  Haara,  hiara,  batid. 
Cursar,  a.  Pagcacadto  sa  bisan   diin.  Ag- 
sub  nga  pagbuhat  sin    bisan    ano. — Paga- 
ram  sa  caliburan,  etc. 
Curso.  ///.  id.  Guinaadaman. -Sigue  su  cur- 
so la  solicitud.   Naglalacat  pá  an  paquima- 
looy. — VA  curso   del    tiempo.    An    lacat    ó 
pagcasonudsonud  san  tuig. — pl.  Pagoro  sin 
tubig. 
Curtidos,  vi.  pl.  Mga  anit    nga  inabohan. 
Curtidor,  vi.  Paraabo  san  inga  anit. 
Curtimiento,  m.  Pagabo  sin  mga  anit. 
Curtir,  a.  Pagabo  sin  mga  anit. 
Curva.  /.  Balico,    cabalicoan. 
Cúspide.  Pungcay. 

Custodia.  /.  Pagbantay.— Bantay  ó  mga 
bantay. — Custudia  nga  binubutangan  san 
guisasantosi  nga  Sacramento. 
Custodiar,  a.  Pagbantay,  pagmangno,  pa- 
ga taman. 
Custodio,  vi.  Bantay,  nagbabantay;  para- 
bantay. 

Cutáneo,  nea.  adj.  Sa  panit  lá. 
Cutis.   vi.  Panit. 

Cuyo,  ya.  pron.  relat.  {Cuyo  es  este  libro? 
iCauay  bá  ini  nga  libro? — Mi  hermano,  cu- 
ya mujer  está  enferma,  líegó  ayer.  An 
acón  bugto,  nga.  masaquit  an  iya  asaua, 
inabut  cacolop. 

CHA 

Ch.  Icaupat  nga  letra  ug  icatolo  san  mga 
consonante  san  abecedario  nga  quinatsila. 
An  caluluasan  niya  che. 


148  CHA 

Cha.  w.   Simiente. 
Chabacanada.  /  Caraut. 
Chabacanería.  /.  Caraut,  pagearaut.  Ma- 
raut   nga   pageabuhat.— Maraut    nga    pag- 
polong. 
Chabacano,  na.  adj.  Maraut,  uaray  polos. 
Chabasca. /.  Sanga  sin    cahuy    manipes. 
Chabeta.  /.   Sugad  sin  raysang  ó  padlong 
nga  puthao.— Perder  uno    la   chabeta.   //-. 
ÁK~-  y  fam.  Sinisiring  \\\  matuyao  an  tauo. 
Chacal,  ;//.  Mananap   nga   mapintas. 
Chaborra.  /  Daraga,  cun  ñapólo  caglima 

catuigan  iya  edad. 
Chacolí.  ;«.  Alacsio  nga   maaroaslum. 
Chacolotear.  ;/.  Palac  palac. 
Chacoloteo,    ///.    Pagpalac    palac,    palac 

palac. 
Chacota.  /".    Sabá,    pagsabá,    pagaringasa 
nga  malingug.  -Hacer  uno  chacota  de  una 
cosa.  //-.  fam.  Pagtiao   tiao. 
Chacotear.  n.   Pagsabá,    pagaringasa   nga 

malingug.  Pagtiao. 
Chacotero,  ra.  adj.  Masaba,  .maaringasa 
sa  malingug   nga  pangiras.   Matiaotiao. 
Chachara.    /.    fam.    Damo    nga     polong 

nga  uaray  man  haros. 
Chacharear.  //.  fam.  Pagpolong   sin    da- 
mo nga  uaray  man  haros. 
Chacharero,  ra.   adj.    An    mayacan    sin 

damo  nga  uaray  haros. 
Chacho,  Cha.  m.  y  f  fam.   Bata. 
Chafallar,  a.  fam.    Pagtangco  sin  maraut 
(nga    pagtangco).     Pagbuhat  ó    pagyacan 
nga  diri   ansia. 
Chafallo,  m.  fam.     Tangco   (nga    maraut 

nga  pagtangco). 
Chafallón,  na.  adj.     An    mayacan,    etc., 

nga  diri    ansia. 
Chafar,  a.  Tamac—  Pagcomus.  -Lilo. 
Chafador.  Matamac,    macomus. 
Chafadlira.  /.    Pagcatamac  Pagcacomus. 
Chafarote.  ;//.   Panganiban   nga  sugad  sin 

sundang  ó  campilang. 
Chafarrinada.  /.  Nalami-dan.  Caditcadit, 

cuditeudit. 
Chafarrinar,  a.    Paglamire,  pageaditcadit, 

pageuditeudit. 
Chafarrinón,  m.  vid.    Chafarrinada. 
Chalán,  na.  s.  Katid  sin  pagpalit  ug  pag- 
baliguia.— Parapalit   .ug    parabaliguia    sin 
mga  hayop. 
Chalana.  /.     Sacayán  nga  sugad  sin  ba- 
loto. 
Chalanear,    a.     Pabatid    sin  pagpalit  ug 

pagbaliguia. 
Chalanería.  /.  Cabatiran  sin  pagpalit  ug 

pagbaliguia. 
Chaleco,  m.  Saleco. 


Cha 

Chalupa.  /.  Sacayán. 

Chamarasca,  f  Lahingon,  etc.,  nga  nía: 

laga  in  dinadageotan.    An  laga  ngahao. 

Chamizo.  ///.   Songo,  ó  cahuy  nga  tinubud. 

Chamorra.  /.  fam.    Oló  nga  inarotan. 

Chamorro,  rra.  adj.  An  inarotan  sa  oló. 

Sinisiring  man  chamorro  an   tauo  nga  na- 

tauo  sa  caporopod-an  nga  Marianas. 

Chamuscar,  a.     Pagsarab. — Pagtubud. — 
Paso,  sonug. 

Chamusco,  m.     Pagsarab— Pagtubud.— 

Capaso.  casonug. 
Chamusquina.  /.     Pagsarab.— Pagtubud. 

Capaso,     casonug.  —fig.  y  fam.     Pagauay, 

pagsasari. — Oler  á  chamusquina.    Angtud. 

maangtud. 
Chanada.  /.   fam.    Catosohan. — Dorogas 

nga  maraut. 
Chancear.  //.  y  ;-.  Dorogas.  Tiao.  tiatiao. 

Sorugsorug. 
Chancero,  ra.  adj.    Madorogas.   Matiao- 
tiao. 
Cnancillería.  /.     Labao  nga  hoc-manan, 

capong-tan,   capopongtan. 
Chancla,  f.     Sapin  nga  maraut  *ná  an  ti- 

cudticud. 

Chancleta.  /.  Sinclas. 
Chancletear.  ;/.  Pagsinelas. 
Chancleteo,  m.  Palacpalac  sin   sinelas. 
Chanclo,  m.    Sapin  nga  cahuy  cún  goma 

bá. 
Cháncharras  máncharras.  /.  pl.  fam. 

Pasangilan,   baribad.  No  andemos  en  chán- 
charras máncharras.    Ayao  cjuitá   pagbari- 

bad. 
Chanchullo,  m.  fam.  Paglimbong,  paglibo. 
Chanfaina./  Guinisa  nga  may  atay,  baga 

etc.  nga  tinadtad. 
Changüi.  ;;/.  fam.  Dorogas,  limbong. 
Chantar.^?.   Pagbiste   ó  pagbutang.--/í?;;?. 

Pagboyboy  ó   pagsumat  sa  iya  ngahao  cún 

sa  atubangan  ni  ya. 
Chanza.  /.   Dorogas,  tiaotiao. 
Chapa.  /.     Taclop  nga  manipis   nga  put- 
hao, tumbaga,  etc.—/'/.    Juego.  Sulangba- 

uon. 
Chaparrada.  /.  vid.  Chaparrón. 
Chaparrón,    m.     Uranos,    mabascug    nga 

oran  cundi  diri   nagiiha. 
Chapatal,  m.  Lubugan,  cahanangan,  cala- 

pocan,  calagyan  (suave  la  g). 
Chapear,  a.  Pagtaclop.— ;/'.   Palacpalac. 
Chapeo,  m.  Calo. 
Chapería.  /.  Mga    rayandayan    sin    mga 

taclop. 
Chapeta.  /.  Taclop  nga  guti. — An    baga 

capulahan  sa  palimogmogan. 
Chapetón,  m.  Daco  ó  bahol   nga  taclop. 


CffÁ 

Chapín.  ;//.  Sapin  nga  corcho  nga  pino- 
tos  sin   anit. 

Chaplnazo.  ///.  Pagdabal  sin  sapin  nga 
corcho,  etc. 

Chapinería. y".  Catungdanan  san  parahiino 
sin  sapin  nga  corclio,  etc.  An  lugar  ó  ba- 
lay nga  guinhihimoan  san  inga  sapin. — 
Tcndahan  sin  inga  sapin. 

Chapinero.  ;//.  Parahimo  sin  mga  sapin. 
— Parabaliguia  sin  mga  sapin. 

Chápiro.  ;//.  fam.  Pastilan.  ¡Por  vida  del 
chápiro!  ¡Por  vida  del  chápiro  verde! 
¡Voto  va  al  chápiro!   ¡Pastilan  dao! 

Chapitel,  m.  An  catapusan  sa  mga  torre. 

Chapodar,  a.  Pagsaplong  san  mga  sanga 
sin  cahuy. 

Chapón,  m.  Nalamid  an  sin  daco  sin  tinta. 

Chapotear,  a.   Ilomog;  pagpahomog. 

Chapuceramente,  adv.  m.  Sa  maraut 
nga  pageabuhat. 

Chapucería.  /.  Maraut  nga  cabuhat  ó 
pageabuhat. — Búa. 

Chapucero,  ra.  adj.  Maraut  nga  pagea- 
buhat.— An  d'.ri  maaram  magbuhat  sin 
maopay. — Buaon. 

Chapurrar,  a.  Diri  pacaluas  sin  maopay 
sin  pamolong.  fam.  Pagsimbog,  pagsam- 
bog. 

Chapurrear,  a.  Diri  pacaluas  sin  mao- 
pay sin  pamolong. 

Chapuz.  vi.  Pagsalum. 

Chapuzar,  a.  Salum;  pasalum. 

Chaqueta.  /.  Saqucta. 

Charada.  /.  Tirigoon  sin  mga  polong. 

Charanguero,  ra.  adj.  Maraut  nga  pag- 
eabuhat.—An  diri  maaram  magbuhat  sin 
maopay. 

Charca.  /.  Danao,  tubigan,  lam-ao. 

Charco,  m.  Danao,  tubigan,  lunayan. — 
Pasar  uno  el  charco,  fr.  fig.  fam.  Pagta- 
boc  ó  pagsacay  sa  dagat. 

Charla,  f.fam.  Pagyacan;  pagearocayacan. 

Charlador,  ra.  adj.  fam.  Mayacan. —s. 
Parayacan,  caparayacan. — Tabían. 

Charlar.  n.  fam.  Pagyacan,  pagtabí. 

Charlatán,  na.  adj.  Mayacan,  tabían. — s. 
Parayacan,  caparayacan. 

Charlatanear.  ;/.  Pagyacan,  pagtabí. 

Charlatanería.  /  Camayacan,  pageama- 
yacan. 

Charlatanismo,  m.  Camayacan,  pageama- 
yacan. 

Charol,  vi.  Salan.  Biton. 

Charolar,  a.  Pagsalan.  Pagbiton  sin  sa- 
pin, etc. 

Charrada.  /.  Buhat  ó  polong  nga  binu- 
quidnon.— fig.  y  fam.  Maraut  nga  pagea- 
buhat. 


CHE-Cfíí 


Í4$ 


Charrán,  adj.  Toso  nga  tauo. 
Charranada.  /.  Catosohan. 
Charranear,  n.  Pagtoso. 
Charranería.  /.  Camatoso. 
Charrería.  /.  Maraut  nga  pageabuhat. 
Charro,  rra.  adj.  fig.   Sugad   sin  buquid- 

non.— fig.  y  fam.  Maraut  nga  pageabuhat. 
Charretera./.  Tigaman  nga  bulauan,  nga 

salapi  nga   guinagamit    san    mga    ponoan 

nga  soldado    sa  calo  cun  sa   paco  sa    ira 

saqueta. 
Chascarillo.  m.  Sumat  ó  susumaton  nga 

macatataua. 
Chasco.    ///.     Dorogas,    sorugsorug.-- fig. 

Palias. 
Chasquear,  a.  Pagdorogas,    pagsorugso- 

rug. — Pagpalias. 
Chasquear,    a.    Paglagatuc,     paglagopo, 

paglogoros, 
Chasquido,  m.  Lagatuc,  lagopo,  lagoros. 
Chato,  ta.  adj .  Pungag,  pungas. 
.    Chatonado.  adj.    Guinrayandayanan;    an 
!     langit  guinrayandayanan  san   mga  bitoon: 
I     los  cielos  están  chatonados  ó  tachonados 
¡      ó  adornados  de  estrellas. 
|  Chaval,  la.  s.  Bata. 

che 

Che.  /'.  Ngaran  san  letra  nga  di. 


v^iic.  /.    iNgaran   san   leu 
Chepa.  /.  fam.  Boctot. 


CHI 

Chico,  ca.  adj.  Guti;  gutiay,  dito.— s.  Ba- 
ta. -  -m.  y  f.  I*ln  el  trato  de  confianza. 
Atud,   botó. 

Chicolear.    ;/.  fam.     Pagsorosuerte     sin 
babaye. 

Chicoleo.   ;;/.  fam.    Sorosuerte. 

Chicorrotín.  m.  Bata    nga   guti. 

Chicote,  ta.  m.  y  f.  fam.  Bata  nga  ma- 
tamboc  ug  maopay  an  calauas,  husog. — 
Mar.  Catapusan  sin  pisi;  pisi  nga  otud 
ó    halipot. 

Chicuelo,  la.  s.  Bata. 

Chicha.  /.  fam.  Cacaanon  nga  carne.— 
Irinmon,  alacsio  nga  maluya. — De  chicha 
y  nabo.  loe.  fig.  y  fam.  Di  bale,  uaray 
polos. — Tener  pocas  chichas,  fr-  fig.  y 
fam.  Sinisiríng  in  maluya  an  tauo  ug 
magasa. 

Chícharo,  m.  Otanon  nga  sugad  sin  ba- 
latong. 

Chicharra./  Ngiya  ngiya. — Cantar  la  chi- 
charra, fr.  fig.  y  fam.  Sinisiring  in  mapa 
so  caopay.  Gangis. 

17 


íSó 


CIÍI 


Chicharrar,  a.  Pagpaso,  in  mapaso  cao- 

pay  an  adlao. 
Chicharrero,  m.  fig.  y  fam.    An    lugar 

nga  mapaso  caopay,  cay  inaadlauan  gud. 
Chicharrón,  m.  Pitsarón. 
Chichear.  n.  Sitsit.  Panitsit. 
Chicheo,  m.  Sitsit.  Panitsit. 
Chichón,  m.  Botug. 
Chichota.  /  n.  En  Ja  frase.— Sin   faltar 

chichota.  Sin  uaray  culamr  bisan  ano. 
Chifla.  /.   Pagtaghuy.   Taghuy. 

Chifladera.  /.  Taghuy. 

Chifladura./.  Pagtaghoy.— Catuyao,  pag- 

catuyao,   calorong,  pagcalorong. 
Chiflar.  //.  Pagtagho}.— a.  Pagyobit,  pag- 
tamay.— fam.    Paginum  sin  damo  nga  alac- 
sio  ug  sin  dagmit. 
Chiflarse.  r.  fam.    Tuyaotuyao,    lorong- 

lorong. 
Chiflato,  m.  Taghoy. 
Chifle,  m.  Taghoy. 
Chiflete,   m.   Taghoy. 
Chifüdo.  m.  Pagtaghoy. 
Chiflo.  m.  Taghoy. 
Chile,  m.  Cuticot. 
Chillador,    ra.    s.    Parasingguit. — Paraa- 

guic-ic,  paraiyac. 
Chillar,  n.  Pagsingguit,  guliat.— Aguic-ic, 

íyac— Sonosono.—  Agotiot.    -Jc-ic 
Chillido,  m.    Singguit,    guliat.— Aguic-ic, 

iyac. — Sonosono. — Agotiot. 
Chillón,  na.  adj.  Mangiras. 
Chimenea.  /.  Araguian  san  aso.— De  ar- 
ma de  fuego.  Simenea. 
Chimpancé,  m.  Olot  nga  daco. 
China.  /.  Bato  nga  guti.—  Banua  ó  gu in- 
vadían sa  mga  insic  ó   mga    cainsican. 
Chinarro.  m.  Bato  nga  darodaco. 
Chinazo.  m.  Pagbatac  ó     pagbinatac    sin 
bato. 

Chincharrero,  m.  Sudloton. 
Chinche./.  Sudlot.— y%-.  y  fam.  adj.  Per- 
sona chinchosa.  Masamoc  nga  tauo.— Caer, 
ó  morir  como  chinches,  fr.  y  ji¡r.  fam. 
Sinisiring  in  damo  an  nagcacaníátay 
Chinchorro,  m.  Raya.  Pocot. 
Chinchoso,  sa.  adj.  fig.   y  fam.    Mariri- 
moc,    masasamoc. 
Chinela.  /  Sinelas. 
Chinesco,  ca.    adj.     Insic,  ó  cañan  mga 

insic. — A  la   chinesca,  m.  adv.    Ininsic. 

Chino,  na.    s.     Insic,    tagacainsican.—  m. 

Pamolong  nga  ininsic. 

Chiquero,  m.  Hinihigdaan   sa  mga  cabac- 

tinan.  Tangcal.— Pasluran  san  mga  hayop. 

Chiquichaque  m.  Paralagdi  sin  mga  gui- 

pat. 
Chiquilicuatro,  m.  fam.    Tauo  nga  ma- 


Ctít 


samoc    ug  macatataua,  cay  guti  an    Iauas 
mya  ug  maraut  an  iya  cabaedao 
Chiquillada./    Quinabatáan   nga    buhat. 
Chiquillería.  /  fam.   Mga  cabatáan. 
Chiquillo,    lia.    adj.    Guti,  gutiay,  dito.— 
s.  líata. 
Chiquirritico,  ca,  lio,  lia,  to,  ta.  adj. 

Goroguti,   gorogutiay.   Guigugutii. 
Chiquirritín,    na.  adj.     Goroguti,    goro- 
gutiay.   Guigugutii. — s.   Bata. 
Chiquitín,  na.  adj.  fam-  vid.  Chiquirritín 
Chiquito,  ta.  adj.    Guti,    gutiay,  gorogu- 
l'.  #  gorogutiay.— s.    Bata. 
Chiribitil,  m.    Capiliuan    (3  taragoan    nga 
habobo  ug  haligot.-- fam.    Solud  nga  guti. 
Chirimbolo,  m.fam.     Garamiton,    guiña- 
mitón. 
Chirimía.  /     Toronggon    nga  sugad  sin 

clarinete. 

Chiripa.  /  Hitingali. 
Chiripear,  a.  Paghitingali. 
Chiripero,   m.   Hitingali. 
Chirivía.  /  Tanum   nga  otanon,  an  onud 

an  quinacaon. 
Chirla.  /  Bibi. — De  mar.  Toay.  Bug-atan 
Chirlador,    ra.  adj.  fam.      Mayacan    sin 

hataas  nga   tingug. 
Chirlar,  n.  fam.   Pagyacan  sin  hataas  nga 

tingug. 
Chirle,  adj.  fam.      Uaray    rasa.—;;/.    Tac 

sin  canding  ó  carnero. 
Chirlo.  ;;;.    Casam-dan   nga  halaba  sa  bay- 
hon. — Olat     san    mao    nga    casam-dan    in 
báhao  ná. 
Chirlón.  m.    Parayacan.— Mayacan. 
Chirona.  f.fam.    Pandog,   pandogan,  pre- 

sohan. 
Chirriadero,  ra.  adj.  vid.  Chimador. 
Chirriador,  ra.  adj.  Masonosono.— Maa- 
gutiot. 
Chirriar,  n.    (Cosa  qne  se  fríe).  Sonosono. 
Rueda  de    carro.     Agutiot.— Paghoni    san 
mga  tamsi,   cundi  maraut   nga  paghoni. 
Chirrido,   m.   Paghoni  sin  tamsi  ó  mana- 
nap  sugad  san  ngiya-ngiya,    etc. 
Chirrío,  m.  Agotiot. 
Chirrión.  ;;;.  Cangga  nga  maagutiot. 
¡Chis!  znterj.   Sitsit;  sotsot. 
Chisgarabís.  m.  fam.  Tauo  nga  masasa- 
moc   ug    macatataua,    cay  guti    an    lauas 
mya  ug  maraut  an  iya  cabaedao. 
Chisguete,  m.  fam.     Usa    capagtolon  sin 
alacsio.— Pxhar  un  chisguete,  fr.  Paginum 
sin  usa  catol-on. 
Chisme.  ;;;.  Sumat  ó  sumbong  sin  maca- 
caamong. 
Chismear,  a.     Pagsumat    ó   pagsumbong 
sin    macacaamong. 


CHO 

Chismería.  /.  vid.   Chisme. 

Chismero,  ra.  s.  Parasumat  6  parasum- 
bong  sin  macacaamong. 

Chismografía.  /.  fam.  Pagsumat  ó  pag- 
sumbong  sin  macacaamong.  —fam.  Paga- 
soy  san  mga  sumat  sumat  nga  naglalacat. 

Chismoso,  Sa.  s.  Parasumat  ó  parasum- 
bong  sin   macacaamong. 

Chispa.  /  Riti.  Pisic  -Oran  nga  guti, 
tariti. — fam.  Borrachera.  Cahubog. — Chis- 
pa  eléctrica.  Linti. 

Chispazo.  ;//.  Pamiti.    Pisic. 

Chispear,  m.  Pagpamiti.  Pisic,  pitipiti. — 
Relucir  ó  brillar  mucho.  Uatigat,  ingatingat' 
sin  maopay.-— Llover  muy  poco,  cayendo 
sólo  algunas  gotas  pequeñas.    Pagtariti. 

Chispo,  pa.  adj .  fam.  Huboghubog. 

Chisporrotear,  n.  fam.  Pagpamiti,  piti- 
piti. 

Chisporroteo,  m.   Pamiti;    pitipiti. 

Chisposo,  sa.  adj.  An  nagpapamiti;  an 
nagpipitipiti. 

Chistar.  n.   Pagtingol. 

Chiste,  m.  Sumat  nga  macatatua.— Uoro- 
gas.— Dar  uno  en  el  chiste,  fr.  fig.  y  fam. 
Pacatigo. 

Chistera.  /    Balohoy.— Calo. 

Chistoso,  sa.  adj.  An  magsusumat  sin 
macatataua.  Madorogas. 

Chiticalla,  com.  fam.  Tauo  nga  maocoy, 
mahilum. 

Chiticallando,  adv.  m.  fam.  Sa  hinayhi- 
nay,  hinayhinay  gud. 

¡Chito!  interj.  fam.  Sotsot. 

¡ChitÓIl!  interj.  fam.    Sotsot. 

Chiva.  /.  candín  nga  babae. 

Chivata.  /.  Songcud  nga  may  olo  olo  nga 
guindaradara  san  mga  pastores. 

Chivato.    ;//.   Candín   nga  natc. 

Chivada.  /.  Canatehan  sin  carnero. — Qui- 
nabatáan  nga  buhat. 

Chivetero,  m.  Pasluran  san  mga  canate- 
han sin  canding. 

CHO 

¡Cho!  interj.  Oá. 

Chocar,  n.  Pagsonggo. — fig.  Pagauay,  pag- 
t  sari.-- fig.  Pacabido. — fig.  Pacausa. 
Chocarrear,  n.  Pagdorogas   nga    maraut. 
Chocarrería,  f.  Dorogas  nga  maraut. 
Chocarrero,  ra.  adj.  Madorogas. — s.  Pa- 

radorogas  sin    maraut. 
Choclo,  m.  Sapin  nga    cahuy. 
Choco,  m.  Culambutan  nga  guti. 
Chocolate,  m.  id.  Sicolate. 
Chocolatera.  /'.  Sicolatchan. 


CHOCHU 


151 


Chocolatería.  /.  Balay  nga  linilig-san  san 

cacao. — Tendahan  sin  sicolate. 
Chocolatero,   ra.  adj.  Maquisicolate. — m. 

Paraliguis  sin   cacao. 
Chochear.  //.    Angoango. 
Chochera./.  Caangoango,  pageaangoango. 

— Tinigurang  nga   polong  ó  buhat. 
Chochez.  /.  vid.   Chochera. 
Chocho,  Cha.  adj.  Angoango,  tigurang  ná. 
Chofes.  m.  pl.  Bagá. 
Chofeta.  m.  Bagahan. 
Chofísta.     com.   Paracaon  sin    mga    bagá. 
Chola  Ó  Cholla.  /.  fam.  Oló.—fg.  Sam- 
butan. 
Chopa.  /  Isda  nga  guti. 
Chopo,  m-  Cahuy  nga  hataas. 
Choque,  m.  Songgo. —.#/?/.  Auay. 
Choquezuela.  /.  Toaytoay. 
Choricero,  ra.  ///.  y/.  Parabuhat  sin  mga 

soriso.  -  Parabaliguia  sin  mga  soriso. 
Chorizo  m.  Soriso,  halipot  nga  tinae  nga 

pinopono  sin  onud  ug  talagudti  nga  tam- 

boc  sin  bactin  nga  tinatadtad  ug  binubu- 

tangan  man  sin  panacot. 
Chorlito,  m.  Tamsi.— Cabeza  de  chorlito, 
fig.  fam.  Sinisiring'  an  tauo  nga    magaan 

nga  caoló. 
Chorreadura.    /     Agay.— Caaguihan.— 

Mancha.   Dumit. 
Chorrear,  n.  Pagagay. — Pagagui    (cún  dao 

tubig,  etc). — Toro. — Tabiguis.    Agus. 
Chorreo,  m.  Agay.  Toro.  Agui.  Agus. 
Chorrera.  /.  Caaguihan  sin   tubig,  etc. 
Chorretada.  /  Agusan.-—Usa    capigsot 

nga  dugo,  etc. 
Chorro,    m.  Agusan. — Usa   capigsot    nga 

dugo,  etc. 
Chota.  /.  Nate  nga  babaye  sin  canding  ó 

vaca. 

Chotacabras.  /.  Tamsi. 
Choto,  m.  Mate  nga  lalaqui    sin    canding 

ó  vaca. 
Chotuno,  na.    adj.    An   mga    canatehan 

sin  canding,  nga  nasoso  pá. — Oler  á  cho- 
tuno, fr.  Maangso. 
Chova.  /  Tamsi  nga  sugad  sin  oác. 
Choza.  /.  Payag.  Lagcao.  Handog. 
Chozno,  na.  m.  y  /.  Icaupat  nga  apo. 
Chozo,  m.  Payagpayag.  Lagcao. 
Chozuela.  /.    Payagpayag.    Lagcao    nga 

guti. 

CHU 

Chubasco,  m.  Onos;  óranos. 

Chucha.  /.  Cahubog. 

Chuchear,  n.  Huringhuring.  Pamusil. 

Chuchería./.  Talagudti;  bisan    ano  nga^ 


152 


CHU 


guti  an  bale,  cundi    maopay    man;    bisan 

ano  nga  cacaanon  nga  marasa  ug  guti  an 

bale. 
Chucho,  m.  fam.  Ayam. 
Chuchumeco,  m.  Tauo  nga   habobo,   ug 

rnaraut  an  iya  cabacdao. 
Chueca.  /  An  mga  tul-an  sa   mga   calu- 

lut-han. 
Chufar.  //.  Pagtamay,  pagyobit. 
Chufear.  ?/.  vid.  Chufar. 
Chufeta.  /.  Bagaban. 
Chufeta,  f.  fam.  Uorogas. 
Chufleta.  /.  fam.  Dorogas. 
Chufletear,  n.  fam.  Pagdorogas. 
Chufletero,  ra.  adj.  fam.  Madorogas. 
Chulear,  a.  Pagtamay,  pagyobit.    Pagdo- 
rogas, pagtiaotiao. 
Chulo,  la.  adj.  Madorogas,  matiaotiao. 
Chunga.  /.  fam.  Sorosucrte. 
Chunguearse,  r.  fam.   Pagsorosucrtc. 
Chupa.  /.  Sarupan. 
Chupado,  da.  adj.  fig.    y  fam.    Magasa 

ó  mahogos  caopay. 
Chupador,  ra.  adj.  Masopsop,   masarop- 

sop. — ///.  Saropsopan. 
Chupadura.  /  Pagsopsop,   pagsaropsop. 
Chupar,    a.     Pagsopsop,     pagsaropsop. — 

Pagpangos  sin  tubo. — Homhom. — Nocnoc. 

— Hamul,  molmol. 


CHU 

ChUpatíVO,  va.  adj.   Macacasopsop. 

Chupete.  (Ser  una  cosa  de)  fr.  fam.  Bi- 
san ano  nga  maopay  gud. 

Chupetón,  m.  Pagsopsop  sin  macosog. 

Churrullero,  ra.  adj.  An  mayacan  sin 
tiaray  liaros. 

Churruscarse,  r.  Pagitutubud  ná. 

Churrusco,  m.  Pinit  nga  tinapay  nga  ti- 
nubod    caopay. 

Churumbela.  /.  Toronggon  nga  sugad 
sin  flauta. 

Churumo,  m.  Rasa. 

Chus.  (No  decir  uno)  ni  mus.  fr.  fig.  y 
fam.  Diri  pagyacan  sin  ano  lá.  •► 

Chuscada.  /  Buhat  nga  rnaraut  nga  diri 
angay. 

ChUSCO,  ca.  adj.  Madorogas  sa  baga  mao- 
pay nga  pagpaagui. 

Chusma.  /.  Cadam-an  sin  mga  tauo  nga 
maglaris,   mangiras,  etc. 

Chuzazo.  ///.  Pagdabal  sin  bambo  ó  song- 
cud  nga  may  tais  nga  puthao. 

Chuzo,  m.  Bambo  ó  songcud  nga  may 
tais  nga  puthao.— A  chuzos,  m.  adv.  y 
fam.  Sin  damo,  sin  daco. — Echar  chuzos. 
fr.  fig.  y  fam.  Pangisog,   pagbusá. 

'Chuzón,  na.  adj.  Batid,  macuri  limbo- 
ngan.— Batid  sin  pagdorogas  sa  iba  sa  mga 
carocayacan. 


D 


DA 


D.    ícalima  nga    letra  ug  icaupat  san  mga 

consonante  san  abecedario  nga  (ininatsila. 

An  caluluasan    niya,    de. 
D.  Letra    nga  numeral    nga  an  cababalihan 

niya  lima  ca  gatos. 
Dable,  adj.  Mahihimo,  sadang  buhaton. 
Daca.    Andar   al     daca  y  toma.   fr.  Cacli 

ó    icadi  ó   cadian,  iya. 
Dación.  /.  For.  Paghatag.    Pagcahatag. 
Dádiva.  /  Hatag. 
Dádiva  del  marido  á  la  mujer.     Pa- 

nguli.  Del  suegro  al  yerno.  Taltal,  tinalta- 

lan.   La  que  se  hace  al  dato,  de  lo  que  se 

vende.  Bihit,  bihut. 
DadíVOSamemte.  adv.  m.  Sin   ongud  nga 

paghatag.  Sa  daco  nga   pagcalooy. 
Dadivoso,  sa.  adj.  Mahatag,   mahatagon. 

— s.    Parahatag. 
Dado  que.  conj.  coudic.   Cún.    Dado    que 

sea  verdad  lo  que  dices.  Cún   camatuoran 

an  imo    polong. 
(Dador,  ra.   adj.  Mahatag,  maghahatag.— 


DA 


.v.    Humalatag;    parahatag.-—///.  Paradolong 

ó  nagdodolong  sin  surat. 
Daga.  /".  Panganiban  nga  duduha  an  tarum 

dapit  sa    cataisan. 
Dalmática.  /".  Biste   nga   guinagamit    san 

diácono  ug  subdiácono. 
Dama.  /.   Mahal  nga  babaye. 
Damajuana.  /.  id.  Dacv  nga   surudlan. 
Damascado,  da.    adj.  Dinamasco. 
Damasco,  m.    Género    o    panapton    nga 

igagama  cún   sa  barahibo  bá   sin   carnero. 

— Cahuy  nga  damasco,  ug  an  bonga  niya. 
Damería.  /   Pagpasaho.  Pagparayao  (cay 

baga  magaan  an  cabuot) — Baga  cabaraca. 
Damnable.  ¿7/-//.  Angay  ó  tacús  pagdirion. 
Damnación.  /  Pagdiri;  pagdiniri. 
Damnificador,  ra.  adj.    Magpaj)acaraut. 
Damnificar,  a.   Pagpacaraut. 
Dante,  p-  a.     Mahatag.    An     naghahatag. 
Danza.  /.   Sarabay;   sayao. 
Danzador,  ra.  Magsarayao,  magsarabayv 

— s.  Parasayao. 


DA 

Danzante,  m.  y  /.  Parasáyao,  sumarayao. 
pl.  Magsaráyao,  sumasáyao. 

Danzar,  a.  Pagsayao,  pagsabay  ó  pagsa- 
rabay. 

Dañable,  adj.  Macacaraut. 

Dañado,  da.  adj.  Maraut,  malaris. — Con- 
denado. Pinilian. 

Dañador,  ra.  adj.  Macaraut. 

Dañar,  a-  Pagraut. — Pacaraut. — Pagpaca- 
raut. — Pagdarahug. — r.  Raut. 

Dañino,  na.  Madarahug.  Matocob. 

Daño.  m.  Pagpacaraut.  Pacaraut. — Carat- 
an,  car au tan. 

Dañosamente,  adv.  vi.  Sa  daco  nga 
pagpacaraut. 

Dañaso,  sa.  adj.  Macacaraut. 

Dar.  a.  Paghatag. — Pagtogot.  -Dar  con- 
suelo. Paglipay. — Dar  consejo.  Pagsagdon. 
-Dar  un  bofetón.  Pagtampaling. — El  re- 
loj dio  las  cinco.  Nagalascinco  ná  an  ora- 
san.  — Dar  azotes.  Paghampac. — Dará  co- 
nocer una  cosa.  Pagpahabaro:  pagpahayag. 
— Dar  á  entender  una  cosa.  Pagasoy. — 
Dar  con  una  persona  ó  cosa.  Paghiaguii. 
— Dar  de  sí.  fi.  ünat. — Darse  uno  por 
vencido,  fr.  Ampo.  Padaog. — Dar  sobre 
uno.  fr.  Pagdosmog  sa  iya.  —Dar  tras  uno. 

fr.  fam.  Pagbocud,  paglanat. 

Dardabasí.  m.  Panug. 

Dardada.  /.  Pacaigo  san  odyong. 

Dardo,  ni.  Odyong;  pana. — Isda  sa  salug, 
cundi  tonocon. 

Dares  y  tomares,  loe  fam.  Mga  salapi 
nga  ihinatag  ug  quinarauat. — fig.fatn.  Pag- 
hihibatonbaton  sin  polong. 

Data.  /.  Pecha  nga  ibinubutang  sa  tinica- 
ngan  cun  sa  catapusan  bá  san  mga  surat  ó 
iba  pá  nga  mga  carig-onan. — Data  ó  an 
iguinpadata  nga  caibanan  sin  otang  ó  car- 
go.—-Tigaman  ó  casayoran  san  tuig  ó  adlao 
nga  iguinbuhat  ó  inabut  sin  bisan  ano. 

Datar,  a.  Pagdata,  pigtigaman. — ;/.  'lícang 
pá.  Nuestra  amistad  data  del  año   pasado. 

An  pageasangeay  namong  ticaiig  pá  sa 
tuig  nga  natapus. 

Dataría.  /.   id.    Hocmanan    sa    curia    nga 

romana,  nga  ainoy    araguian    sa    iba    nga 

mga  pagtogot  sa  Santos  nga  Papa. 
Datario.  ///.  An   Padre    nga    ponoan    san 

hocmanan  nga  sinisiring  Dataría. 
Dativo,  vi.  (¡raiii.  Icatalo    nga    caso    san 

declinación. 
Data.  ///.  Camatuoran.  Casayoran.  Carig-o- 
nan. 
Dato.  vi.  Dato,    ponoan. — Título  de  digni- 
dad.  Pagcadato. — pl,    Cadatoan. 


DE 


153 


De.  /  Ngaran  san  letra  nga  d. 
De.  prep.  San.  La  casa  de  mi  padre.  An 
balay  san  acón  amay. — Las  alhajas  de 
mi  mujer.  An  mga  hiyas  san  acón  asaua. — 
Sa.  Vengo  de  Tubig.  Ticang  acó  sa  Tubig. 
— No  sale  de  casa. — Diri  nalusad  sa  balay. 
— Nga.  El  vaso  de  plata.  An  vaso  nga  sa- 
lapi.— El  vestido  de  seda.  An  panapton 
nga  igagama. — La  casa  de  piedra.  An  ba- 
lay nga  bato. — Un  vaso  de  agua.  Usa  ca 
vaso  nga  tubig  ó  usa  ca  vaso  sin  tubig. 
— Una  tinaja  de  aceite.  Usa  catadiao  nga 
lana. — Por.  Tungud.  De  miedo,  no  puede 
responder.  Tungud  sin  cahadluc,  diri  na- 
cacabaton.—  Con.  Tican.  ZV  intento  lo  hizo. 
Tican  sa  buot  an  pagbuhat  niya  siton;  ó 
de  la  manera  que  sigue:  tinuyo  lá  an  iya 
pagbuhat  siton. — Sa.  El  mes  de  Mayo.  An 
bulan  sa  Mayo. — La  ciudad  de  Manila.  An 
bongto  sa  Manila. —  Desde.  Tican.  De  Oras 
vamos  á  Catubig.  Tican  sa  Oras  macadto 
guita  sa  Catubig. — Ya  es  hora  de  caminar. 
(De  este  modo  en  visaya).  Tuig  ná  nga 
iglalacat. — Llegaron  de  madrugada.  Aga 
aga  an  ira  pagabut. — El  bueno  de  Pedro. 
An  maopay  nga  si  Pedro. — De  esto  se  in- 
fiere. Dinhi  sini   guican. 

Dealbación.  /.  Pagpacabusag. 

Deán  vi.   Ponoan  sa  mga  canónigo. 

Deanato.  ///.  Catungdanan  san  deán;  pag- 
cadeán. — An  tuna  nga  sacop  san  gahum 
san  deán. 

DeanazgO.  vi.  vid.  Deanato. 

Debajo,  adv.  1.  Uarum,  sa  ilarum;  sa  obús; 
sa  sirong. 

Debate.  ///.  Pagpolongpolong. 

Debatir,  a.  Pagpolongpolong,  pagindig, 
pagiroindig  — Pagauay. 

Debe.  vi.  com.  Otang. 

Debelación.  /.    Pagdaog;    pageadaog. 

Debelador,  fa.  adj.  Macadaog. 

Debelar,  a.  Pagdaog,  in  guindaog  an  mga 
caaoay  tungud  sin  mga  panganiban  nga 
damo. 

Deber,  m.  Catungdanan.  Tungud. — Deu- 
da. Otang. 

Deber,  a.  (En  visaya).  May  catungdanan. 
Debe  de  hacer  frío.     Sa  buot  co,  matag- 

^hum  ó  mahageot. — Debieron  de  salir  á 
pelear.  Sa  buot  co,  guinmican  sira  sa  pa- 
gaoay. 

Debidamente,  adv.  vi.  Sin  turnan,  sin 
hingpit,  sin  maopay.  Turnan  caopay,  hing- 
pit  caopay. 

Débil,  adj.  Maluya. — Lopog. 

Debilidad.  /.  Caluya,  pagealuya.  Cama- 
luya,  pageamaluya.    Camaluyahon. 

Debilitación.  /.  vid.    Debilidad. 


154  DE 

Debilitadamente.  adv.  m.  Ora  ora  sin 
luya.  Maluya  caopay. 

Debilitante,  p.  a.  Macacaluya. 

Debilitar,  a.  Pagluya,  pagiban  san  cosog. 

Débilmente,  adv.  m.  Ora  ora  sin  luya. 
Maluya    caopay. 

Débito.  /;/.  Deuda.  Otang. --Conyugal.  Ca- 
tungdanan  san  mga  inasaoan. 

Década.  /.  Ñapólo. 

Decadencia.  /.   Camaluya,  pagcamaluya. 

Decaer,  n.  Iban.  Luya. 

Dacaimiento.  ///.  Camaluya,  pagcama- 
luya. 

Decálogo,  m.  An  inga  ñapólo  nga  mga 
sugó  sa  Dios. 

Decampar.  //.  Pagpauli  an  mga  casolda- 
dosan,  in  binabayaán  an  guinooquian  nira 
nga  lugar. 

Decano,  m.  Guimagurangi  ó  guimamagu- 
rangi  san   mga  cadatoan,   etc. 

Decantación.  /'.  Pagtuad  sin  mahinay  an 
surudlan  basi  maipis  an  tubig,  ug  diri  an 
lagud. 

Decantar,  a.  Pagpabantug,  pagsumatsu- 
mat. 

Decantar,  a.  Pagtuad  ó  pagquiling  sin 
hinayhinay  san  surudlan  basi  maipis  an 
tubig  etc.,   ug  diri    haoopud  an   lagud. 

Decapitación.  /.  Pagpogot  san  oló. 

Decapitar,  a.  Pagpogot  san  oló. 

Decena.  /.  Ñapólo. 

Decenal,  adj.  Sacop  ó  dugay  sin  ñapólo 
catuig. 

Decenar,  m.  Ñapólo  catauo. 

Decenario,  m.  Cuentas  ó  tohog  sin  tag- 
poplo  ca  cuentas. — adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan ñapólo. 

Decencia.  /.  Camahusay,  camahinis  sa 
lauas,  ete. 

Decenio,  m.  Ñapólo  ca  tuig.  An  dugay 
sin  ñapólo  ^a   tuig. 

Deceno,  na.  a/j.  Icapolo,  icanapolo. 

Decentar,  a.  Pagticang  sin  paggamit  sin 
ano  lá.—  Pagticang  sin  pagiban. — r.  Sa- 
mad, in  nasasamad  an  lauas  san  masaquit 
nga  diri   nacacaluyo. 

Decente,  adj.  Mahinis;  matadong.-— Angay, 
igo. — Maopay  sin    batasan. 

Decentemente.  adi>.  m.  Sin  maopay,  sin 
casadangan. 

Decepción.  /.    Sayop,  sala.   Limbong. 

Decible,  adj.  Sadang  igasoy. 

Decidero,  ra.  adj.  Sadang  igasoy. 

Decididamente,  adv.  m.  Ticang  sa  buot. 

Decidir,  a.  Pagbuot,  pagotud  sin  calipo- 
ngan. 

Decidor,  ra.  adj.   Madorogas,  • 

Décima.  /.     An  icapolo. 


DE 

Decimal,  adj.   Icapolo. 

Décimo,  ma.  adj.  Icapolo,  icanapolo. 

Decimoctavo,  va.  adj.  Icapolo  cag  ualo. 

Decimocuarto,  ta.  adj.   Icapolo  cag  upat. 

Decimonono,  na.  adj.  Icapolo  cag  siam. 

Decimonoveno,  na.  adj.  Icapolo  cag 
siam. 

Decimoquinto,  ta.  adj.  Icapolo  cag  lima. 

Decimoséptimo,  ma.  adj.  Icapolo  cag 
pitó. 

Decimosexto,  ta.  adj.  Icapolo  cag  unum. 

Decimotercio,  Cía.  adj.  Icapolo  cag  tolo. 

Decir,  m.  Polong. — Sumat. 

Decir,  a.  Pagpolong,  pagyacan,  pagbágao. 
Pagasoy.  Pagsumat.  Pagsiring. — Dice  la 
Santa  Escritura.  Nga  laong  (ó  polong)  sa 
Santos  nga  Surat.  -  Dice  Pedro.  Nga  laong 
(ó  polong)  ni  Pedro. — Dijo  él.  Nga  niya. — 
Dicen  ellos.  Nga  nira. — Decís  vosotros. 
Nga  niyo. — Decimos  nosotros.  Nga  naton 
(ó  namon).  fig.  Este  traje  me  dice  bien. 
Ini  nga  panapton  uaangay  sa  acón. — Como 
si  dijéramos,  exprc  j'am.   Sugad  sini. 

Decisión.  /  Pagtaláan.  Taláan.— Cama- 
rig-on  sin  casingeasing. — Pagbuot  ó  pag- 
hocom. 

Declamar.  //.  Pagpolong,  pagyacan  sa 
cadaygan.  Paguale- — Paguale  ó  pagasoy 
sa  mabascog  nga  polong. 

Declaración.  /.  Pagasoy. — Casayoran. — 
Caasoyan.  -Pagpahayag. 

Declaradamente,  adv.  w.  Sin  sayud. 
Sayud  caopay.  Dayag  caopay.  Hayag  cao- 
pay. 

Declarador,  ra.  adj.  Magaasoy. — s.  Pa- 
raasoy. 

Declarante,  p.  a.  Magaasoy.  -  m,  y  /. 
For.   Paraasoy. 

Declarar,  a.  Pagasoy.  Pagpahabaro,  pag- 
pasayud. — Fcr.  Pagtaláan,  pagsugo. — y. 
Pahayag,  paquita. 

Declarativo,  va.  adj.   Macacaasoy. 

Declaratorio,  ria.  adj.  Macacaasoy.  An 
may  caasoyan  ó  casayoran. 

Declinable,  adj.  Gram.  An  madedeclinar. 

Declinación./  Cahalag,  pagcahalag;  pag- 
halag.  Pagcahanayhanay.  Cahal-gan.-  — 
Gram.  Pagdeclinar,  declinación. 

Declinar,  a.  Taliquid,  quiling. — jig.  Iban. 
fig.   Halag.  —  Gram.    Pagdeclinar. 

Declive,  m.  Higad:  cuhigaran.  Halag;  ca- 
hal-gan. 

Declividad.  /.  Cahigaran.  Cahal-gan. 

Declivio,  m:  vid.  Declive. 

Decocción.  /.  Pacaloto.  Caloto,  pagcaloto. 

Decomisar,  a.  Pagpadacop,  pagpacuha, 
pagpreso,  pagpa preso,  vid.  Decomiso. 

Decomiso,  m.  Sinisiring  in  may  sugo  an 


DE 

justicia    sin    pagpadacop,    pagpacuha   sin 

ano,  tungud  cay  uaray    catutuman  an  ta- 

laan  ó  sugo  ni  ya 
Decoración.     /     Rayaiu  layan,      sab-ong. 

Carabolan. 
Decoración.  /  (2.  art.),  pagsaoló. 
Decorado,  m.  Rayandayan,    sab-ong,   ra- 

bol  rabol;  carabolan. 
Decorador,  m.  Pararayandayan,    parasab- 

ong,   pararabol. 
Decorar,  a.  Pagrayandayan,    pagsab-ong, 

pagrabol.  Pagbutang   sin  inga  lucay. 
Decorar,  a.  Pagsaoló. 
Decoro,    m.    Catahud,    catalahuran. — Ca 

maopay  sin  buot,    caniahauan    sa  casing- 

casing;    pagtahud. — Dungug,    bantug    nga 

niaopay. 
Decoroso,   sa.  adj.   Maopay   sin  batasan. 
Decrecer.  n.  Hotos,    iban.   Copus. 
Decrépito,  ta.  adj.  Tigurang  na  caopay, 

ango-ango;  arug. 

Decrepitud./.  Pagcatigurang,  pagca  ango- 
ango;   pagcaarug. 
Decretal.  /.  Surat  sa    Santos    nga    Papa 

nga  casayoran  sin  ano  man  nga  hinbobo- 

rongan. — pl.   Libro  nga  sinuratan  san  inga 

surat,   mga  catogonan  ó  mga  casugoanan 

sa  mga  Santos  nga  mga  Papa. 
Decretar,    a.    Pagsugo,    pagtalaan.    Pag- 

buot. 
Decreto.  ///.   Sugo,  talaan,  pagbuot. 
Decurión,  m.  Cabo  ó  ponoan  sin  ñapólo 

nga  mga  saldados.- -Ponoan. — An    tinata- 

puran  sa  caliburan  sin    paglecciona  sa  iba 

nga  cabataan. 
Decurso,  ni.   Pagcasoiv.idsonud  san  tuig. 
Dechado,  m.     Susgaranan,     pagsorondan, 

panundugan.  — Lagda,  lagdaan. 
Dedada.  /  Usa  ca  pagtolpoc,  usa  ca-pag- 

laohit  san  tudlo  dida  sin  matam-is,  dugos, 

etc. 
Dedal,  m.  id.  Didal. 
Dedicación.     /    Paghalad.      Pagcahalad. 

Pagtungud;  paghitungud;   pagpahanungud. 
Dedicar,  a.  Paghalad.  Pagtungud;    paghi- 

lungud;  pagpahanungud.— /'.  Pagaram. 
Dedicatoria.  /.  Surat    ó    casayoran    nga 

ibinubutang  sa  tinicangan    sin    libro,   etc., 

basi  hibaroan  an  tauo,  etc.,  nga  guinpapa- 

nongdan. 
Dedil,  n.  Tacob  sin   tudlo. 
Dedillo,  m.  Tudlo  nga  guti.— Saber    uno 

una    cosa  al    dedillo,  fr.   fig.  y  fam.    In 

nahibabaro  siya  ó  batid   caopay    sin    ano 

man. 
Dedo.  ni.  Tudlo.— Dedo  anular  ó  médico. 

Uara  ngaran.— Dedo  auricular  ó  meñique. 

Cumaingquing. — Dedo  cordial,  de   en  me- 


DE 


\ñ5 


dio,  ó  del  corazón.  Talimutnga. — Dedo 
pulgar  ó  gordo.  Tamuragco,  ó  dumarag- 
co. —  Dedo  índice,  mostrador.  Itotoro,  ó 
iturutdo.— Kl  dedo  de  Dios.  fig.  An  ga- 
hutn  sa  Dios. — A  dos  dedos  de.  .  .  loe.  fig. 
y  fam.  Haraniay  gud;  ibus  dao.  Alzar  uno 
ef  dedo.  fr.  fig.  fam.  Pagtudlo.— Comerse 
uno  los  dedos  por  alguna  cosa.  fr.  fig.  y 
fam.  In  naiipa  siya  caopay  sin  ano  lá. — 
Contar  por  los  dedos,  fr.  Isip,  ó  ihap  sa 
mga  tudlo. — Los  dedos  de  la  mano  no 
son  iguales,  fr.  proverb.  An  mga  tudlo 
sa  camut  diri  nageacatopong.—  Poner  á 
uno  los  cinco  dedos  en  la  cara.  fr.  fig. 
y  fam.  Pagtampalo  sa  iya. — Ponerse  uno 
el  dedo  en  la  boca.  fr.  fig.  Pagocoy  ó 
paghilum,  cay  caangayan. 

Deducción.  /.  An   cuha. 

Deducir,  a.  Cuha. — Hunahuna. — Pagiban. 
— For.  Pagpahayag  san  minamatadong. 

Defecación.  /.  Pagcuha  san  íagud  ó  mga 
hugao. — Pagoro,    paglibang. 

Defecar,  a.  Pagcuha  san  lagud  ó  mga 
hugao. — Pagoro,   paglibang, 

Defección.  /.  Pagbulag.  Pagcabulag.  Pag- 
carimuc. 

Defectivo,  va.  adj.  Culang  pá,  quinucu 
langan  pá,    diri  turnan. 

Defecto,  vi.  Cacablas,  caculangan.  Cacab- 
las  sin  catumanan.  — Sayop,  sala. 

Defectuoso,  sa.  adj.  Culang  pá,  quinucu- 
langan  pá,  diri  turnan. — Macasasala,  nía- 
say-panon. 

Defendedor,  ra.  adj.  Mananabang.  —  r. 
Paratabang.  Bantay. 

Defender,  a.  Pagtabang,  paglaban,  pag- 
tabag --Pagogop.  Paghambay.-Pagbantay. 

Defendible,  adj.  Sadang  tabangan. 

Defensa.  /.  vid.  Defender.— Arma,  instru- 
mento ú  otra  cosa  con  que  uno  se  de- 
fiende de  un  riesgo.   Icatabang. — Amparo. 

Darangpan,  arayopan. — Obra  de  fortificación, 
que  sirve  para  defender  una  plaza,  un 
campamento,   etc.    Carig-onan. 

Defensión.  /.  Darangpan,  arayopan. 

Defensiva.  /.  Baga  pageabutang  san  na- 
hulat  lá  san  contra. — Estar  ó  ponerse  á 
la  defensiva,  fr.  An  andam  ó  tima  ná,  ug 
nahulat  lá  san  contra. 

Defensivo,  va.  adj.  Macacatabang,  ma- 
cacabulig.— Icacatabang,  icabubulig. 

Defensor,  ra.  adj.  Mananabang,  mag- 
burulig. — s.  Paratabang,  parabulig.-Parao- 
gop,  hambay — Bantay. 

Defénsoría.  /.  For.  Pagcamanaijabang. 

Deferencia.  /.  Pagoyon  ó  pagalagad  san 
buot  sa  iba.  Pagtahud;  catahud;  catalahu- 


150 


DE 


Deferente,  adj.  Maoyon  ó  m'aalágací  san 
buot    sa  iba. 

Deferir,  n.  Pagoyon  ó  pagalagad  san  btiot 
sa  iba,  cay  an  pagtahud. — Pagtogot,  pag- 
pahabaro,  paghatag  sin  parte  tungud  san 
catundanan  ó  gahum  nga  itinogot  san 
tauo. 

Deficiencia.  /.  Cacablas,  caculangan. 

Deficiente.  adj.  Cablas,  culang. 

Déficit.  ;;/.  Otang.  cargo,   caculangan. 

Definición  /.  Casayoran,  caasoyan. — De- 
cisión.  Taláan. 

Definidor,  ra.  adj.  Mahatag  sin  casayo- 
ran; masusugo. — m.  Padre  nga  definidor 
nga  bulig  san  labao  nga  ponoan  sin  pa- 
gataman,  pagsugo  ó  pagbuot  hionong  sin 
mga  turumanon  nga  iba  sa  mga  capadian. 

Definir,  a.  Pagasoy,  paghatag  sin  casayo- 
ran.— Pagsugo,  pagtaláan. 

Definitorio.  m.  Mga  Padre  nga  definidor 
opud  rnán  an  ponoan. — An  solud  nga 
guincacatirocan   nira. 

Deflagración.  /.    Paglaga.   Pagcalaga. 

Deflagrar,  n.  Paglaga. 
Deflegmación.  /.  Pagcughat. 
Defoliación.  /.     Catactac  ó   caholog  san 

inga  dahon  san  cacahuyan  tungud   sin  ba- 
guio, etc.,   etc. 
Deformación.  /.    Pagcaraut  sin  pagcahi- 

mo,  cabaedao,  etc. 
Deformar,  a.  Pagraut  sin  pageahimo,  ca- 

buhat,  etc. 

Deformatorio,  ria.  adj.  Macacaraut. 
Deforme,  adj.    Maraut  an  cabuhat,  maraut 

an  cahirno,  maraut   an  cabaclao,  etc. 
Deformidad.  /.     Caraut    sin    pageahimo, 

cabaedao,  etc. — jig.  Sala    ó  sayop  nga  ma 

hugao. — jig.  Pagcamaraut  san  sala,  etc. 
Defraudación.  /.     Pagticas,  paglimbong, 

pageauat. 
Defraudador,  ra.  adj.  Manin;cas,  malirn- 

bong,     macauat. — Paraticas,    paralimbong, 

paracauat. 
Defraudar,  a.  Pagticas;  paglimbong,  pag- 
eauat. 
Defuera,    adv.  1.    Goa,  sa  goa,  gauas,  sa 

gauas. 

Defunción.  /.  Camatayon;  pageamatay. 
Degeneración.  /.  Pagiban,  in  nagtitiiban 

an  cosog,  an  bahandi,  etc.,  etc. 
Degenerar,  a.   Pagtinos,  in  nagfitiinos  an 

mga    bahandi.     Pagiban,    in    nagtitiban  an 

magopay  nga  calauas. — Lubad,  in   nalulu- 

bad  an   mga  pintar. 
Deglución.  /.    Pagtol-on;  paglarnoy,  pag- 

lamon. 
Deglutir.    ;/.  y  a.     Pagtol-on;    paglarnoy, 

paglamon. 


DE 

Degollación.  /.    Pagpogot.  Pamogot. 

Degolladero.     Paraty-an   sin  mga  hayop. 

Degollador,  ra.  Parapogot. 

Degolladura.  /.  Samad  nga  binubuhat  sa 
liog  san   pagpogol. 

DegollamientO.  m.    Pagpogot.   Pamogot. 

Degollar,  a.  Pagpogot.— Pagpotol  san  oló 
san  isda. 

Degollina.  /.  jam.  Pamatay. 

Degradación.  /.  Paghucas.  Pagcahucas. 
Pagobus  ó  pagpaobus  nga  diri   angay. 

Degradante,  adj.  Bisan  ano  nga  maca- 
caraut san  maopay  nga  dungug  ó  bantug. 

Degradar,  a.  Paghucas.— Pagobus  ó  pag- 
paobus nga  diri  angay.  Pagpasipara. 

Degüello,  m.  .  Pagpogot.  Pamogot.— Pa- 
matay.— Entrar  á  degüello,  jig.  mil.  Sini- 
siring  in  nasolong  sin  bongto  an  mga  ca- 
auay  ug  pinamamatay  nira  an  mga  tauo 
sin  uaray  calooy. — Tirar  á  uno  al  degüe- 
llo, jr.  jig.  y  jam.  Pagtuyo  lá  sin  pagpa- 
caraut  sa   iya. 

Degustación.  /.  Pagtadi,  pagtilao. 

Dehesa.  /.  Caran-an  san  mga  hayop. 

Deicida.  adj .  Tinatauag  an  mga  nagpatay 
san  aton  (jíuinoo  Jesucristo. 

Deicidio.  ///.  Pagpatay  can  Jesucristo  Dios 
nga  matuod  ug  tauo  man  nga    matuod. 

Deidad.  /.  Pagcahimtang  sa  Dios.— Tina- 
tauag man  sin  sugad  an  mga  diosdios  sa 
mga  diuatahan. 

Deífero,  ra.  adj.  An  nagdadara  sa  Dios 
sa  casingeasing. 

Deificación.  /.  jig.  Pagpacasantos. 

Deificar,  a.  Pagpacaclios,  in  pinacacadios 
an  tauo  ó  iba  pá.— Pagpacasantos,  'in  nasa- 
santos  an  tauo  tungud  san  gracia. — fig. 
Pagdayao  nga  ora  ora  ná  sa  usa  ca  tauo. 

Deífico,  ca.  adj.  Diosnon. 

Deípara.  adj.  Pansag  lamang  ni  María 
Santísima  cay  íroy  siya  sa  Dios. 

Deisidemonia.  /  ant.  An  nahadluc  san 
mga  dios  dios  nga  buaon. 

Dejación.  /.  Pagbaya.  Pagcabaya. — vid. 
Dejar. 

Dejada.  /.  Pagbaya. 

Dejadez.  /.  Cahubia,  pageahubia. 

Dejado,  da.  adj.  Mahubia.— Maluya- 

Dejamiento,  m.  vid.  Dejación. — Cahubia; 
camahubia. — Caluya;  camaluya. 

Dejar,  a.  Pagbaya.— Dejó  de  hacer  lo 
prometido.  Binayaan  niya  an  pagtuman 
san  isinaad  niya. — Buhi,  boliyo.  No  dejes 
(sueltes)  la  maroma.  Ayao  pagbuhii  ó  pag- 
boliyoa  an  pisi. — Bilin.  Dejé  á  mi  hijo 
en'  casa.  Binilin  co  an  acón  anac  sa  balay. 
— Como  verbo  auxiliar,  unido  á  algunos 
participios  pasivos,  explica  una  prevención 


riccrca  de  lo  que  el  participio  significa. 
Dejo  ya  dicho,  escrito,  etc.  (En  visaya  de 
este  modo).  Nagsiring  na  acó,  nagsurat 
uá  acó. — Como  verbo  auxiliar,  unido  á  al- 
gunos infinitivos,  indica  el  modo  especial 
de  suceder  ó  ejecutarse  lo  que  significa 
el  verbo  que  se  le  une,  y  entonces  se  usa 
regularmente  como  recíproco.  Dejarse  que- 
rer; dejarse  ver.  (De  este  modo  en  visa- 
ya). Pagugma  ca;  paquita  ca.  Déjeme  llevar 
de  la  ira-  Napadaog  acó  san  casina.  Déja- 
le vencer.  Padaog  ca. — Como  interjección, 
es  á  veces  expresión  de  amenaza.  Déjale 
que  venga.  (De  este  modo  en  visaya). 
Pabai  lá  nga  cumanhi.  Déjalo,  que  ya  veras. 
Pabai  lá,  cay  maquiquita  ca... 

Dejativo,  va.  adj.  Mahubia.  Maluya. 

Dejillo,  ni.  Sarisari  ó  sainsain  sin  pagea- 
rocatingud. — Rasa. 

Dejo.  m.  Catapusan  ó  catubtuban  sa  bisan 
ano. — Sarisari  ó  sainsain  sin  pagearocatin- 
gug.  Rasa.—  Cahubia.  Camaluya. 

Del.  Contrac,  de  la  prep.  de  y  el  artículo 
el.  San.  La  naturaleza  del  (por  de  el)  hom- 
bre. An  cahimtang  san  tauo. 

Delación.  /.  Pagsumbong. 

Delantal.  ;/?.  Tampis. 

Delante,  adv.  1.  Ona.— Enfrente.  Sa  atu- 
bangan. Yongud. — adv.  m.  Sa  atubangan. 
Arrodillarse  delante  del  rey.  Paglohud  sa 
atubangan  san  hadi. 

Delantera.  /.  Yongud.  La  delantera  de 
la  casa.  An  yongud  sa  balay. — Ona.  -Co- 
ger, ó  tomar  á  uno  la  delantera.  //-.  fam. 
Pagona  sa  iya. 

Delantero,  ra.  adj.  Ona,  nagoona. 

Delatable.  adj.  Angay  igsumbong. 

Delatar,  a.  Pagsumbong. 

Delator,  ra.  adj.  Masumbong. — s.  Para- 
sumbong. 

Delectable.  adj.  Macalilipay. 

Delectación.  /  Calipay,  cali  payan.— Ca- 
li pay  ó  calipayan  sa  lauas.  . 

Delectamiento.  w.  vid.  Delectación. 

Delegación.  /.  Pagtoin,  pagtapud,  pagto- 
got  sin  gahum. — Catungdanan  san  tinata- 
puran. — Oroqu'an   san  tinatapuran. 

Delegado,  da.  adj.  Tinoroínan,  tinatapu- 
ran; tinotogotan  sin  gahum. 

Delegante,  p.  a.   An  matogot  sin  gahum. 

Delegar,  a.  Pagtoin,  pagtapud,  pagtogot 
sin  gahum. 

Deleitabilísimo,  ma.  adj.  sup.  Macalili- 
pay gud  caopay. 

Deleitable,  adj.  Macalipay. 

Deletación.  /.  Calipay;  calipayan. — Cali- 
pay ó  calipayan, sa  lauas. 

Deleitamiento,  m.  vid.  Delectación. 


í)tí 


157 


Deleitar,  a.  Paglipay.   Pacalipay. — ;-.    Li- 

pay'. 
Deleite,  m.   Calipay;    calipayan. — Calipay 

ó  calipayan  sa  lauas. — /V.  Calipayan Cai- 

ribgon. 

Deleitosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pagcalipay. 

Deleitoso,  sa.  adj.  Macalipay. 

Deletéreo,  rea.  adj.  Macacamatay. — Ma- 
jara,  macahihilo. 

Deletreador,  ra.  adj.    Magtatagusa   sin 

letra.   Magtatagduha  sin  letra. 
Deletrear,  n.  Pagtatagusa  sin  letra.  Pag- 
tatagduha  sin  letra.    Pagtatagusa    sin    po- 
long. 
Deletreo.  »i.  vid.  Deletrear. 
Deleznable,    adj.    Masayon    maboóng   ó 

mabari . — Madalonot  caopay. 
Delfín,  m.  Mananap  nga  daco    sa    dagat 

nga   nagaanac.   Lomud. 
Delfín.  Bansag  ó  ngaran  sadto   ánay    san 

anac  nga  suhag  san  hadi  sa  Francia. 
Delfina.    /.    Asaua    san    anac  nga  suhag 
san  hadi  sa  Francia. 

Delgadez.  /.  Pagcamagasa. — Pagcamani- 
pis. 

Delgado,  da.  adj.  Magasa,  mahugos; 
yagpis. — Manipis;  tagpis,   gamay. 

Deliberación.  /.  Pamorobout  ó  paghuna- 
huna  sin   maopay. 

Deliberadamente,  adv.  m.  Sa  paghuna- 
huna  sin   maopay. 

Deliberar.  ;/.  Pamorobuot,  paghunahuna 
ánay  sin  maopay. — a.  Pagbuot,  paglarang 
sa  paghunahuna  ánay  sin  maopay. 

Delicadamente,  adv.  m.  Sin  hinay;  hi- 
nay  caopay. 

Delicadez.  /  Caluya,  pagealuya.  Cama- 
luya,  pageamaluya. — Camadali  masina. — 
vid.   Delicadeza. 

Delicadeza.  /.  Camaopay. — Maopay  nga 
cabuot,  camaabiabihon. — Baga  camahomoc 
sin  buot. — Ongud  ó  maopay  nga  pagtu- 
man. 

Delicado,  da.  adj.  Maabiabihon,  maho- 
moc  ó  maopay  nga  cabuot. — Maluya;  ma- . 
gasa;  masinaquiton,  masinaquit-non. — Ma- 
talagpóc,  masayong  maboong,  mabari,  ma- 
lubad,  etc.,  etc. — Marasa,  malalim. — Ma- 
curi,  macuti. — Matahum;  maopay  nga  ca- 
bayhon. —Pos-canon  madali  masina. — SU 
naho-an. 

Delicia.  /.  Calipay  nga  ongud  sa  calag.— 
Calipay  nga  masog-ong  sa  lauas. — Calipa- 
yan. Este  niño  es  la  delicia  de  sus  padres. 
Ini  nga  bata  an  calipayan  san  iya  mga 
cagan  ac. 

Deliciarse,  r.  Lipay. 


158 


DÉ" 


Deliciosamente,  adv.  vi.  Sa   dáco  nga 

pagcalipay. 
Delicioso,  sa.  adj.  Macacalipay. — Maca- 

lilipay,   macaruruyag. 
Delicuescencia^  /  Camatunao,  pagcafna- 

tunao'. 
Delicuescente,  adj.  An  matutunao. 
Delincuencia.  /,  Camatalapason,  pagca 

rnatalapason,  macasasala. 
Delincuente,  p.  a.  Matalapas.  Matalapa- 

son.  Matalapas-non.— s.  Paratalapas. — Sa- 

Jaan,  macasasala. 
Delincación.  /  Pagbadlis,    paratigaman, 

paglagda. 
Delineador,  ra.  s.  Parabadlis,    paratiga- 
man, paralagda. 
Delineamiento,  m.  vid.    Delincación. 
Delineante*  m.  vid.  Delineador. 
Delinear,  a.  Pagbadlis,  pagtigaman,  pag- 
lagda. 
Delinquimiento,  m.   Pagtalapas.   Pagca- 

talapas;  pacasala. 
Delinquir,    n.    Pagtalapas    sa    batasan   ó 

sugo.  Pacatalapas,  pacasala.   Lapas. 
Deliquio.    ;//.    Camaluya;    baga  calipong; 

baga  cacuhai  san  balatian. 
Deliramento*  vi.  Calipong  sa   oló. 
Delirante»  p.  a.  Linilipongan  an   oló. 
Delirar,  n.  Lipong,  in    nalilipong   an    oló 

ug  nagyayacan  an  tauo  s;n  uaray  sasabut. 
Delirio,  vi.  Calipong  sa  oló. 
Delirium  tremens.  ;//.  Calipong  sa  oló 

ug  cabantad  sa  lauas  tungud  sin    capara- 

inum. 
Delito,    vi.    Sala;    sayop;    pagtalapas  san 

sugo. 
Delusoriamente,  adv.  m.  Agui  sa  lim- 

bong. 
Delusorio,    ria.    adj.     Malimbong,    ma- 

libo. 

Demacración.  /.  Camagasa. 
Demacrarse,  r.  Gasa,  Hugos. 
Demanda.  /.   Paquimalooy,    pangamaya. 

Pangaro. — Ir  en  demanda  de  una  persona 

ó  cosa.  fr.  Pagtoroy  ó  pagbiling  sa   iya. 
Demandadero,  ra.  m.  y  /.  Surugoon. 
Demandado,  da.  m.  y'/,  id.  An   iguin- 

queja    ó    iguinsumbong    siya  sa  hocom  ó 

ponoan. 
Demandador,  ra.  m.  y  f.  Par  aqueja  ó 

parasumbong  didto  sa  hocom  ó  ponoan. 
Demandante,    p.  a.  An  magquequeja  ó 

magsusumbong  didto  sa  hocom  ó  ponoan. 
Demandar,     a.     Pangaro,    paquimalooy, 

pangamaya. — For.  Pagqueja,  pagsumbong 

ug  pagasoy  san  iya  minamatadong. 
Demarcación.  /.  Pagtigaman  ó  pagguio- 

tan. — Guiotan. 


M 

Demarcar,  a.  Pagtigaman,  pagguiotari, 
pagbutang  sin  tigaman  ó  guiotan. 

Demás,  adj.  Juan  y  demás  compañeros. 
Si  Juan  ug  an  iba  pá  nga  mga  oropud. — 
adj .  c.  Además.  Labut  pá.^ — Por  demás. 
m.  adv.  Cauang  lá. 

Demasía.  /.  Capinan.  Cacapin. — Er  de- 
masía, m.  adv.  Capin,  oraua,  ora  ora. 

Demasiadamente,   adv.    c.  Ora  ora  ná 

gud. 
Demasiado,  da.  adj.  Capin,    oraua,    ora 

ora,  labis  ná. 
Demediar.  Pagtunga  sin  bisan  ano. 
Demencia.  /.   Catuyao,  pageatuyao,    cali- 
pong, pagealipong,  calorong,   pagcalorong. 
Dementar,  a.  Pacatuyao,  pacalipong,  pa- 

calorong. — /-.  Tuyao,  lipong,  lorong. 
Demente,  adj.  Tuyao,  lorong,    lipong  sa 

oló. 
Demérito,  m.  Caculang  sin   cabaralsan. 
Demisión.  /  Pagobus;  pagpaobus. 
Demoledor,    ra.    s.    Parabungcag,  para 

paric. 
Demoler,  a.  Pagbungcag,   pagparic.  . 
Demolición.    /     Pagbungcag.    pagparic; 

pageabungeag,  j)agcaparic. 
Demoniaco,  Ca.  adj.  Suyadnon,  yauanon. 

— An  sinasaoban  san  yaua. 
Demonio,  w.  Yaua. 
Demora.  /'.  Caiha,  pagcaiha,  camaiha  pag- 

camaiha. 
Demorar,  a.  Paglangan,  paglanganlangan- 

— //.  Pagina,  dugay. 
Demostrable,  adj.  Sadang  igasoy,  sadang 

igpahayag. 
Demostración.  /.  Pagasoy,    pagpasayud. 

— Casayoran. — -Pagpahayag,      pagpaquita, 

pagpahibaro. 
Demostrador,  ra.  adj.   Macacaasoy.-- s. 

Paraasoy. 
DemostramientO.  m.  Casayoran;  caaso 

yan. 
Demostrar,  a.  Pagasoy,  pagsayud;    pag- 

pasayud,  pagpahibaro. — Enseñar.  Pagtutdo. 

— Pagpadayag;  pagpahayag;  pagpaquita. 
Demostrativo,  va.  adj.  Macacaasoy. 
Demudación.  /    Paglain;  pacalain;   calai 

nan. 
Demudar,    a.     Paglain.— -Pagbalhin.— f. 

Lain. 
Denario.  m.    Salapí    nga    guinagamit    sa 

Roma. 

Denario,  ria.  adj.  Ñapólo. 
Denegación.  /.  Pagdiri    ó    diri    pagtogot 
:  san  pinangangaro. 

Denegamiento,  m.  vid.  Denegación. 
Denegar.  Pagdiri  ó  diri  pagtogot  san  pi- 
nangangaro. 


DE 

Denegrecer»  a.  Pagtina;  pagpaitum.  De- 
nigrar. Pagbungcag  san  dungug  ó  bantug. 

Denegrir,  a.  vid.  Denegrecer. 

Denigración.  /.  Pagbungcag  san  dungug 
ó  bantug. — Pagcaraut. 

Denigrante,  p.  a.  Macacaraut. 

Denigrar,  a.  Pagbungcag  san  dungug  ó 
bantug  sa  igeasitauo. — Pagpacaraut,  pag- 
pacaalo. 

Denigrativo,  va.  adj.   Macacaraut. 

Denodadamente,  adv.  m.  Sin  isug.  Isug 
caopay. 

Denodado,  da.  adj.  Maisug,  mapintas,  ca 
singeasingan. 

Denodarse.  r.  Pagisug. 
Denominación,  f.   Bansag,  sangbay,    ca- 
sarangbayan. 
Denominadamente,  adv.  m.  Sa  pagea- 

lainlain. 
Denominar,  a.  Paghingaran,  paghatag  sin 

camahalan. 
Denostador,  ra.  adj.  Madarahug   in    po- 
long.— s.  Paradarahug  sin   polong. 
Denostar,  a.  Pagpacaraut,  pagdarahug  sin 

polong. 

Denotación.  /   Pagpahabaro,   pagasoy. 
Denotar,  a.  Pagpahabaro,  pagasoy. 
Denotativo,  va.  adj.  Macacaasoy. 
Densidad.  /.  Fis.  Cada-can. — Camasanoc. 

— Camasirom. 
Denso,    sa.  adj.    Soot,    sooc,    hoot.— Sa- 

noc. — fig.   Masirum. 
Dentado,  da.  adj.  Ngi ponan. — Maguiring- 

guiring. 
Dentadura.  /.  Mga  ngipon,  tango  ug  bag- 

ang. 
Dentar.  tf.Paghimo  sin  tango   san    lagadi, 

etc. — n.  Pagtoroc  san   ngipon. 
Dentellada.  /.  Pagtocob,  pageagat. — Qui- 

nag-tan  sin  ngipon. 
Dentellado,    da.    adj.    Ngiponan.— Tino- 

cob,  quinagat,   pinaac. 
Dentellar,  a.  Talobtacob,    in    nagtatalob- 

tacob  an  ngipon. 
Dentellear,  a.  Pagtacob,   pageagat,    pag- 

paac. 

Dentera.  /.  Ngilo. 
Dentezuelo.  ^.Ngipon  nga  guti. 
Dentición.  /.   Pagtud-qui  san  ngipon. 
Denticular,  adj.  Maguiringguiring. 
Dentículo,  m.  Arq.  Guiniringguiring. 
Dentífrico,  ca.  adj.    An    nagagamit    san 

paghugas  ug  pagpacaopay  san  ngipon. 
Dentista,  s.  Paraopay,    paracuha   ug   pa- 

rabutang  man    sin    mga     ngipon    ó     bag- 

ang. 

Dentivano,  na.  adj.  Hinango. 
Dentón,  na.  adj.  Hinango. 


DE 


159 


Dentrambos,  bas.  Contrac,  de  de  entram- 
bos y  de  de  entrambas.  Sira  an   duha. 

Dentro,  adv.  /.  y  t.  Sa  solud. — Sacop.  Den- 
tro de  un  cajón.  Sa  solud  sin  usa  nga  ca- 
jón.— Dentro  de  un  año.  Sacop  sin  usa  ca- 
tuig. — A  dentro,  m.  adv.  Sa  solud,  solud. 
—Por  dentro,  m.  adv.  Sa  solud. 

Dentudo,  da.  adj.  Hinango. 

Denudación.  /.  Cabacbac,  in  nagbabacbac 
an  cahuy¡  cagasgasi,  cún  dao  bato,  etc. 

Denuedo,  m.  Cacosog,  caisug,  pageacosog, 
pageaisug.  Camacosog,  camaisug,  pageama- 
cosog,   pageamaisug,  pagcalalaqui., 

Denuesto,  m.  Pagtamay,  pagyubid  nga 
daco. 

Denuncia.  /.  Pagpahabaro.    Pagsumbong. 

Denunciable.  adj.  Sadang  igpahabaro. 
Sadang  igsumbong. 

Denunciación.  /.  vid.  Denuncia. 

Denunciador,  ra.  s.  Parasumbong. 

Denunciar,  a.  Pagpahabaro.— Pagpabaya- 
bay,  pagpabantug. — For.  Pagsumbong. 

Deo  VOlente.  expr.  lat.  fam.  In  matogot  ó 
tumogot  an  Dios. 

Deparar,  a.  Pagandam,  pagtima,  pagta- 
gana.  Pagtogot,  paghatag. — Pagsagang. 

Depauperar,  a.  Pagpacamalolooy—  r.  Ha- 
ngul,  soco,  songeo. — Med.  Luya,  in  nanlu- 
luya  an  tauo. 

Dependencia.  /.  Pagpasacop  sa  gahum  sa 
lain. 

Depender,  n.  Sacop,  pasacop.  Guican.  Ti- 
cang. 

Dependiente,  m.  Sacop. 

Depilatorio,  ria.  adj.  An  ighihirug  basi 
macucuha  an   bohoc. 

Deplorable,  adj.  Bisan  ano  nga  inabut  nga 
macuri,  macacabido  ó  macacasubo. 

Deplorar,  a.  Bido,  pageabido. 

Deponer,  a.  Pagbaya.— Paghucas,— Paga- 
soy.  Pedro  depone  que  ha  visto  al  ladrón. 
Si  Pedro  nagaasoy  nga  nacaquita  siya  san 
macauat. — Evacuar  el  vientre.  Pagoro,  li- 
bang — Bajar  ó  quitar  una  cosa  del  lugar 
en  que  está.  Ilusad,    pagcuha. 

Deportación.  /.  Pagpanhingilin,  pagpaha- 
lin. 

Deportar,  a.  Pagpanhingilin,    pagpahalin. 

Deporte,  m.  Paglibanglibang,  pagliaoliao; 
calingauan. 

Deposición.  /.  P^xposición  ó  declaración 
que  se  hace  de  una  cosa.  Pagasoy;  caaso- 
yan. — Privación  ó  degradación  de  empleo 
ó  dignidad.  Paghucas. — Evacuación  de 
vientre.  Psgoro,  calibang. 

Depositar,  a.  Pagbutang.— fig.  Encomen- 
dar, confiar  á  uno  alguna  cosa.  Pagtapud 
sa  iya,  patapud  sa  iya. 


160 


DE 


Depositario,  ria.  ni.  y/.  An  tinatapu- 
ran  ug  dida  man  sa  iya  ibinutang  ó  ip¡- 
nabutang  in  ano  man. 
Depósito,  m.  Pagbutang.— Bisan  ano  nga 
ibinutang. — An  lugar  nga  binubutangan. 
Biauan. — Piotan. 
Depravación.  /.  Camaraut,  pagcamaraut 
sin  pamatasan. 

Depravado,  da.  adj.  Visiohanon. 
Depravar.   Pagraut  sin  batasan. 
Deprecación.  /.    Paquimalooy,  pangama- 
ya,    pangare 
Deprecante,  p.  a.     Naquiquimalooy,    na- 

ngangamaya,  nangangaro. 
Deprecar,  a.  Paganipo,   pagpaquimalooy, 

pagpangamaya,  pagpangaro. 
Depreciación.   /.     Pagcatban  ó  pagtoros 
san    cabalihan   sin   ano  man,    cún  igpapa- 
nanglit  san    cabalihan   niya  ánay,  etc. 
Depredación.  /   Pagcauat,    pagticas. 
Depredador,  m.  Macauat,  mani nicas. 
Depredar,  a.  Pagcauat,   pagticas. 
Depresión.  /  Pagpiit;  pagcapiit.  —  Pagca- 

obus. — Paobus. — Pacaiban. 
Depresivo,  va.  adj.  Macacapiit.— Macaca- 
obus. — Macacaiban. 
Depresor,  ra.  adj.  Madarahug  sa  icasitauo. 
Deprimir,  a.    Pagpiit  basi  maiban   an  ca- 
daco. — fig.   Pacaobus.   Paobus. 
Depuesto,  ta.  p.  p.  Linusad. — I-Iinucasan. 
Depuración.  /.   Paghauan,    pagpacaopay. 
Depurar,  a.  Paghauan,  pagpacaopay. 
Depurativo,  va.  adj.  Med.  Tambal   nga 

macacaopay  san  dugo. 
Derecha.  Too. —  Á  la    derecha,   m.   adv. 

Patoo,  sa  too. 
Derechamente,  adv.   m.  Sin  tadong.  Ta- 
dong  caopay. 
Derechera.  /.  Dalan  nga  matadong. 
Derecho,  Cha.   adj.  Matadong.  —  Minama- 
tadong.  —  in.    Catadongan. — Pagbuot    nga 
calugaringon  san  pagbuhat    sin    caopayan 
ug  san  tuga  diri    iguindidiri   sa    aton. — pl. 
Tanto  que  se  paga.   Bayab. — Casugoanan. 
— Derecho    divino.    Batasan  ó    sugo    nga 
diosnon. — Derecho  eclesiástico.  Batasan  nga 
singbahanon,  sugo  sa  santa   Iglesia. —Con- 
forme  á  derecho.  ;//.  adj.    For.    Angay  ó 
igo  sa  catadungan. 

Derechura.  /  Tadong,  camatadong,  pag- 
camatadong. — En    derechura,  ni.  adv.  Ta- 
dong la. 
Derivación.    /.    Mamat;  camamatan.     Ti 
cang.  Guican. — Pagcasunodsunod. 
Derivar.  ;i.  Ticang.   Guican. 
Derogación.  /.  Pagpara;    pageapara.  Pag- 

papara,  pagpacuha. 
Derogar,  a.  Pagpara. 


DE 

Derogatorio,  ria.  adj.  For.  Macacapara. 
Derrabar,  a.  Pagotud  san  icug. 
Derramamiento,  m.  Pagtacbo,  pagyabo. 
Pagbóbó. — Pagóla.     Pagpaola. — Pagauas; 
pagpaauas. — Caiuanasí  ó  cainauasan  sin  du- 
go, etc. — Pagcadalaag. 
Derramar,  a.   Pagtacbo,    pagyabó.—  Pag- 
bóbó.— Pagóla. —  Pagauas.— Pagpabuhis; 
pagpaamot.— fig.    Pagpabantug.— Pagdala 
ág;  pagpasarang. 
Derrame,    m.    vid.    Derramamiento. — An 
natatacbo  san  pagtácus;    an    maáuas    ó  na- 
gaagui  sa  mga  tolitol,  etc.,  etc. 
Derredor,  m.  Lieos,  libut. — Al,  ó  en,  de- 
rredor, m.  adv.  Magpalibut. 
Derrenegar,  n.  fam.   Pagdomot,    pagho- 
mot. 
Derrengado,  da.  adj.  Natutuad  cay    di- 
nabal an  payud  cún  talodtod  bá. 
Derrengar,  a.  Pagdabal,    etc.,    sa    payud 

cún  sa  taludtud  ba. 
Derretimiento,    m.    Pagtunao;    catunao, 

pageatunao. 
Derretir,  a.  Pagtunao;  pagpatunao 
Derribamiento.  m.  vid.  Derribo. 
Derribar,  a.  Pagbungcag;  pagpucan,  pag- 
paric. — r.  Bungcag,  pucan,    paric. — Colob. 
Derribo,  m.  Pagbungcag,  cabungeag,  pag- 
cabungcpg;  pagpucan;    capucan,    pageapu- 
can:  pagparic,  caparic,  pageapaparic. — An 
pinaric— An  baya  ná  nga  mga  cahuy,  etc., 
sin  balay  nga  nabungeag. 
Derrocadero,  m.  Capangpangan. 
Derrocar,  a.  Holog  ticang  sa   pangpang. 
— Pagdaog  cún   dao    sa    pagsarisari.— /£-. 
Pagbungcag,  pagparic. 
Derrochador,  ra.  s.  Caparagasto  sin  diri 

angay- 
Derrochar,  a.  Paggasto  nga    diri    angay. 
Derroche,  vi.  Paggasto    nga    diri    angay- 
Derrota.  /.   Camino,   vereda  ó    senda    de 
tierra.  Dalan,  lunang,  onogan. — Mar.  Rum- 
bo ó  dirección  que  llevan   en   su    navega- 
ción    las     embarcaciones.     Tadong. — -Mil. 
Fuga   desordenada  de  un  ejército  vencido. 
Padalagan  an  mga  soldados   ngaguindaog- 
Pagdaog  san    contra.    Pagdaog    an  contra. 
— Seguir  la  derrota.  />.  Mil.    Paglanat. — 
Tolos. 
Derrotar,  a.  Paggasto  nga  diri   angay. — 

Pagdaog. 
Derrotero,   m.  Pagaguian.  Babalat-san,  ca 

balat  san. — Mar.  Tadong.— Guinaguian. 
Derrubiar,  a.  Tono. 
Derrubio.  ;//.  Pagtono. — Tono.  Tinono. 
Derruir,  a.  Pagbungcag,   pagpucan,    p'ag 
paric. 


DE 

Derrumbadero,  m.  Cahilad-man. — Hipac- 
dulan. 
Derrumbamiento,  m.  Caholog,  pagcaho- 

log.  Pacaholog. 

Derrumbar,  a.  Pagholog. — r.  Holog. 
Desabarrancar,  a.  Pagbotong  san  naho- 

log  sin  cahalboan. 
Desabastecer,    a.  Diri  ná  pagdolong   sin 

mga  cacaanon  nga  casoroc-an. 
Desabollar,  a.   Pagpacaopay  san  mga  ca- 
lupocan  sin  tumbaga,  etc. 
Desabonarse,  r.   Pagpapara  sa    listahan. 
Desabono,  m.   Pagpapara    sa  lista. — Pag- 

pacaraut  san  bantug  sa  igcasitauo. 
Desabor,  m.  Saplud;    camasaplud,    pagca- 
masaplud. — fig.   Casáquit,   cabido,    casubo. 
Desaboradó,  da.  adj.  Masaplud. 
Desaborar.  a.  Pagpasaplud,   pagcuha  san 

rasa  ó  lami. 
Desabordarse,  r.  Mar.  Pagbulag  an    sa- 
cayán  ticang  sinonggoan  o    binanggaan  an 
usa. 
Desaborido,  da.  adj.  Uaray   rasa  ó  lami. 
Desabotonar,  a.  Pagbuca  an  botones. 
Desabozar,  a.  náut.    Pagbuclad. 
Desabridamente,  adv.  m.  Ora   ora  sin 
saplud.   Masaplud    caopay. — Ora    ora    sin 
isug.  Maisug  caopay. 
Desabrazar,  adj.  Pagbulag.  Paguarong. 
Desabrido,  da.  adj.  Masaplud,  uaray  rasa. 

—fig.  Maisug. 
Desabrigadamente,  adv.  m.  Uaray  ayo- 
pan  ó  uaray  sadang  ayopan. — Uaray  inco- 
corompot  ó  itatahub  sa  lauas. 
Desabrigado,  da.  adj.  Uaray  sasalip  dan. 
Desabrigar,  a.  Pagbucas. 
Desabrigo,  m.   Pagbucas.-— /£f.    Hinabaya- 
an,  uaray  matabang,  uaray  sasalip-dan. 
Desabrimiento,  m.  Saplud;    camasaplud, 
pagcamasaplud,  pagcauaray  rasa,  —fig-  Ca- 
isug,  pagcaisug. — fig.  Cabido,  casáquit. 
Desabrir,  a.  Pagcuhai   an  rasa    san    can- 
on.--/^. Pacabido,  pacasáquit. 
Desabrochar,  a.    Pagbuca    an    bontones, 
etc.— fig.   Pagbuclad. 
Desacalorarse,  r..  Pahalayahay. 
Desacatadamente,  adv.  m  Sa   pagcaua- 
ray catahud. 

Desacatador,  ra.  adj.   Matamay,    mayo- 
bit. — s.  Paratamay,   parayobit. 
Desacatamiento,  m.  vid.   Desacato. 
Desacatar,  a.  Pagtamay,  pagyobit,  culang 

sin   cahud,   uaray  catahud. 
Desaceitado,  da.  adj.    Nga    uaray    lana. 
Desacerbar,  a.  Pagpatam-is.  Pagpahomoc. 
Desacertadamente,  adv.  m.  Sayop  cao- 
pay. 
Desacertado,  da.  adj.  Magsasala,   masa- 


DE 


161 


sayop.     Uaray    pacacaigo,    uaray    pacaca- 

toltol. 
Desacertar,  a.     Pagsala,    pagsayop.  Ua- 
ray pacaigo,  uaray  pacatoltol. 
Desacierto,  m.  Pagsala,  pagsayop.  Casay- 

panan. 
Desacobardar,  a.   Pagagda,  pagsagda. 
Desacomodadamente,    adv.    m.    Soco 

caopay,  songco  caopay,    saguipo    caopay. 
Desacomodado,  da.  adj.    Songcoanon, 

soco,  saguipo.— Surogoon  nga  uaray  aga- 

ron. 
Desacomodamiento,  m.  Cacutian— i ag 

hucas   san  catungdanan. 
Desacomodar,  a.  Pagcurii.    Paghucas  san 

catungdanan. 
Desacomodo,   m.  Pagcurii.  Paghucas  san 

catungdanan. 

Desacompañamiento,  m.  Diri  ná  pagó- 
la ud,  pagbaya. 
Desacompañar,  a.  Diri  ná  pagopud,  pag- 
baya. 
Desaconsejado,  da.  adj.  An  nagluluga- 

ring   lá  sin   uaray  sarabutan  ug    diri  anay 

naquiquisagdon. 
Desaconsejar,  a.     Pagsagda  sa   iya  basi 

diri    cunta  matuman    an  guintutuyo    niya. 
Desacordadamente,  adv.  m.  Uaray  cao- 

royonan,    uaray  carabuyonan. 
Desacordado,  da.  adj.   Diri  nagcacaara- 

ngay.  .  .  . 

Desacordar,   a.  Diri  pagdoroyon.— n.  Din 

pagoyon,  diri  pagayon.  —  r.    Pacalimot. 
Desacorde,  adj.  Diri  nagdodoroyon. 
Desacorralar,  a.   Pagpagoa  san  mga  ha- 

yop  sa   pasluran. 
Desacostumbradamente,  adv.  m.    Ua 

ray  batasan  (siton),  diri   agsub. 
Desacostumbrado,  da.  adj.  Diri  agsub, 

diri   magamit  san    cadam-an,  diri  batasan. 
Desacostumbrar,  a.  Pagbaya,    pagpaba- 

ya  san  binabatasan. 
Desacotar,    a.    Pagcuha    san    tigaman  ó 

mo]on.— fig.  Pagbulag.  —fig.  Pagdiri. 
Desacoto,  m.  vid.   Desacotar. 
Desacreditar,  a.  Pagpacaraut  san  dungug, 

6    camahalan. 
Desacuerdo,  m.  Diri  pageaoyon  diri  pag- 

caabuyon.— Sala,   sayop.  -Calimot,  calipat. 

Calipong  sa  oló. 
Desacuñar,  v.   Pagcuha  san  bangil. 
Desachispar,  v.  Paghauas  san  cahubog. 
Desaderezar,  a.  Pagtabacay. 
Desadeudar,  a.    Pagbayad  sin  cañan  iba 

otang. — r.  Bayad  san  otang. 
Desadorar,  a.    Diri    pagsingba  ó  diri  pag- 

tahud. 

Desadormecer,  a.  Pagpucao. 


162  DE 

Desadornar,  a  Pagcuha  san  sabong,  ra- 
yandayan,  etc. 

Desadorno,  m.  Caculang  ó  cauaray  sa- 
bong,  rayandayan,  etc. 

Desadvertidamente.  adv.  m.  Sin  uaray 
panginano. 

Desadvertido,  da.  adj.  An  diri  nangingi- 
nano. 

DesadvertimientO.  m.  Cauaray  pangi- 
nano. 

Desadvertir,  a.   Diri  panginano. 

Desafección.  /.  Caculang  sin  gugma.  Ca- 
maraut  an   buot. 

Desafecto,  ta.  adj.  An  culang  ó  uaray 
gugma  ó  diri  naasa.— Contra. — m.  Cacu- 
lang   sin    gugma;    camaraut  an    buot. 

Desaferrar,  a.  Paghubad,  pagbuca.— Mar. 
Pagbotong   san  sinipit. 

Desafiador,  ra.  adj.  Maquiaauayon.  pl. 
Magpaquiaauayon. — s.    Paraayat. 

Desafianzar,   v.   Pagcuhaa   an    carigonan. 

Desafiar,  a.  Pagayat.  Paquiauay.  Paqui- 
pagirug.    Pagirug. 

Desafición.  /.  Culang  sin  pagtalingoha. 

Desaficionar,  a.  Diri  paghiongara,  diri 
pagtalingoha  sa  ano  man. 

Desafinación./.  Caculang  ó  cauaray  pag- 
dodoroyog. 

Desafinadamente.  adv.    m.   Uaray  gud 

pagdodoroyog. 
Desafinar,  n.  Diri  pagdoroyog.. 
Desafío,  m.    Pagayat.    Paquiauay.    Paqui- 

pagirug.  Pagirug. 

Desaforadamente,  adv.  m.  Diri  igo  sa 

caangayan. — Sin  lacsi;  lacsi    caopay. — Sin 

isug;  isug  caopay. 
Desaforado,  da.  adj.  Malacsi,  maisug — 

Diri  angay  sa  sugo  6  batasan.— fig.   Dag- 

co  caopay. 
Desaforar,    a.    Pagtalapas    san    togot    ó 

privilegio. — Paghucas  san  tauo    san    togot 

ó    privilegio    niya,     tungud    cay    nacasala 

siya. — 7'.   Pagisug. 
Desaforrar,  a.  Pagcuha  san  hapin. 
Desafortunado,  da.  adj  Culang  sin  pa 

lad,  uaray  palad. 
Desafuero,    m.   Pagtalapas    san     sugo. — 

Pagtalapas  san  caopayan    cún    sa  maopay 

nga  pamatasan.—  For.  Pacasala,  in  nacaca- 

sala  an  tauo  ug  pinahuhucasan  san  iya  sala. 
Desagarrar,  a.  fam.  Pagbuhii,   pagboliyo. 
Desagotar,  a.  Paglimas,  pagtiti. 
Desagraciado,  da.  adj.  Uaray  caopayan. 
Desagraciar,  a.  Pagpacaraut. 
Desagradable,   adj.   Macacabido.— Maca- 

ngalas. 
Desagradar,  n.  Pacabibo.—  Pacangalas.— 

r.  Bido. — Ngalas. 


DE 

Desagradecer,  a.  Pagbalos    sin    maraut, 

pagbalos  nga  diri  angay. 
Desagradecido,    da.    adj.  Diri    maaram 

magbalos;  pagcauaray  balos  nga  maopay. 
Desagrado,  m.  Cabido,  casubo.  Caaringit. 
Desagraviar,  a.  Paquipasalio,    paquiper- 

dona;  paquigpasalio. 
Desagravio,  m.  vid.   Desagraviar. 
Desagregar,  a.  Pagbulag. 
Desaguadero,  m.  Cale  ó  loho  nga  aguian 

sa  mga  tubig;  auasan  sin  tubig. 
Desaguador,  m.  Araguian  sa  mga    tubig 

ngadto  sa  mga  orna,    auasan   sin  tubig. 
Desaguar,    a.     Paglimas,     pagpaagui    an 

mga  tubig  basi  diri  maapo. 
Desaguazar,    a.    Paglimas.     Pagauas    an 

mga  salud  sa  dagat. 
Desagüe,  m.  Paglimas;  pagpaauas  an  mga 

tubig;  aguian  sa    mga  tubig.    Auasan    sin 

tubig. 
Desaguisadamente,  adv.  m.  Sin    uaray 

catadongan. 
DasagUÍsado,  da.  adj.  Buhat  nga  contra 

san  sugo  ó  catadongan. — m.  Pagpacaraut, 

pagtamay. 
Desaherrojar,  a.  Pagtangtang  san  colma 

ó  grillos. 
Desahijar,  a.  Pagpalutas. 
Desahitarse,  r.  Pagopay   san  sool  ó  san 

nacacaraut  sa  guinhaua. 
Desahogadamente,  adv.    m.   Sin  uaray 
caolangan. — Sa  cauaray  caauod. 
Desahogado,  da.    adj.  Culang    sin   caalo 
ó  caauod. — Diri  soot,  halaghag.     An  may 
maopay  nga  pagcabutang. 
Desahogar,  a.    Paglibanglibang,    pagliao- 
liao. — Pagbayad  san  otang. — r.  Pacaguin- 
haua. 
Desahogo,  m.  Caiban  san  casáquit,  paca 
guinhaua. — Calipayan. — Caculang  sin  caalo 
ó  caauod. — Vivir  uno    con    desahogo,  fr. 
fig.  y  fam  Himiang  nga  tauo. — Caguinha- 
uáan. 

Desahuciar,  a.   Pagsaua — Pagpaiuas  san 

tauo  sa  balay  etc.,  nga  diri  iya  lugaringon. 

Desahucio,  m.   Pagpaiuas  san  tauo  sa  ba- 

layí  orna,  etc.,  nga   diri   iya  lugaringon. 

Desahumado,  da.  adj.     An  alacsio  nga 

maluya  ná,  cay  nahungao. 
Desahumar,  a.  Pagpagoa  san  aso. 

Desairadamente,  adv.  m.  Yano  lá  nga 
pagcalacat,  etc.,   etc. 

Desairado,  da.  adj.  Yano  lá  nga  pagca- 
lacat, etc. — Baga  inaalohan. 

Desairar,  a.  Baga  pagpacaalo. — Diri  pag- 
carauat. 

Desaire,  m.  Caculang  sin  camadayan.— 
Baga  pagpacaalo.— Diri  pagcarauat. 


Í)É 

Desajustar,  a.    Gobot,  gomon. — Diri  to- 
ropong;  diri  tuliay,  diri  husay. 
Desajuste,  m.   Caculang  sin  catuhayan  ó 
cali  usa yan. 
Desalabanza.  /.  Pagtamay,  pagyobit 
Desalabar,  a.  Pagtamay,  pagyobit. 
Desalabear,    a.   Carp.    Pagpatadong   san 
cahuy  nga  linabrahan  nga  nacolob. — Pag- 
sapio  nga  mahamis. 
Desalar,  a.    Pagcuha   san  asin  san  carne, 
etc.,  nga  inasinan;  pagpacuha  an  camaasin; 
pagpatab-ang. 
Desalarse,  r.  fig.  Paglacat  ó  pagdalagan 
sin  dagmit  caopay. —  fig.  Ticos  nga  pagtu- 
yo  sin  pacacuha  ó  pacasangput  sin  ano  lá. 
Desalbardar,  a.  Pagbuca  san  sincha,  etc. 
Desalentadamente.  adv.  m.  Sin  hangus, 
sin  capoy.    Hangus  caopay,  capoy  caopay. 

Desalentar.  Hangus,  capoy.-— fig.  Pagtar- 
hug,    pagpatalao,  pagpahadluc. 

Desalfombrar,  a.  Pagcuha  ó  paglocot 
san   alpombra. 

Desalhajar,  a.  Paghimos  san  inga  garami- 
ton  sa  balay. 

Desaliento,  m.  Cahangus,  cacapoy,  cama- 
luya. 

Desaliñadamente,  aiv.  m.  Sa  pageaua- 
ray  husay  an  pagpanapton,  etc.,  etc. 

Desaliñar,  a.  Tabacay,  uaray  husay  an 
pagpanapton,  an  pagdara  san  mga  hiyas, 
etc.,   etc. 

Desaliño,  ni.  Cauaray  husay  an  pagpanap- 
ton, etc.,  etc. 

Desalivar.  ;/.  Paglauay,  paglura  nga  ora 
ora. 

Desalmadamente,  adv.  m.  Sa  pageaua- 
ray  cahadluc  sa  Dios. — Sin  uaray  ca'ooy. 

Desalmado,  da.  adj.  Culang  ó  uaray  ca- 
hadluc sa    Dios.— Mabangis,   mapintas. 

Desalmamiento,  ni.  Pagcauaray  cahadluc 
sa  Dios. — Camabangis,  camapintas,  pagea- 
mabangis,  pageamapintas. 

Desalmarse,  r.  fig.  Odlao,  hidlao;  ipa.~- 
fig.  Pagtuyo  caopay  sin  pacacuha  ó  paca- 
sangput sin  ano   lá. 

Desalmidonar,  a.  Pagcuha  san  almidol 
sa  panapton  nga  inalmidolan. 

Desalojamiento,  m.  vid.   Desalojar. 

Desalojar,  a.  Pagpaiuas.-;/.  Pagbaya  san 
inooquian. 

Desalquilar,  a.  Pagbaya  ó  pagiuas  sa  ba- 
lay nga  inab-ngan. 

Desalterar,  a.  Pagpamingao,  págpamura- 
yao. 

Desalumbradamente,  adv.  m.  Sa  daco 
nga  paghiborong. , 

Desalumbrado,  da.  adj.    An  nahihibo- 

rong,   diri  macacatoltol,  diri  macacaigo. 


DE 


163 


Desalumbramiento,  m.  Hiborongan,  diri 
pacatoltol,  pacaigo. 
Desamable,  adj.    Diri    tacús  higugmaon. 
Desamador,  ra.    adj.    Diri   mahagugma. 
s.  Diri  parahigugma. 
Desamar,  a.    Diri  ná  paghigugma. — Pag 

homot,    pagdomot. 
Desamarrar,  a.  Hubad;  badbad;  buca. 
Desamistarse,  r.    Diri  ná  paquipagsang- 

cay  sa  iya. 
Desamoblar,  a.  Paghimos  san  mga  gara- 
mi  ton   sa  balay. 
Desamor,  m.    Pagbalos  nga  maraut,    ma 

raut  nga  balos.-— Paghomot,    pagdomot. 
Desamorado,  da.   adj.  An  culang  ó   ua- 
ray higugma,  culang  sin  gugma. 
Desamorar,  a.  Diri  nga  paghigugma. 
Desamoroso,  sa.  adj.  An   culang  ó   ua- 
ray higugma,   culang  sin    gugma. 
Desamorrar,  a.  Baga  pagpucao  san  mao- 

coy  lá,   basi   mabulig  sin  carocayacan. 
Desamortajar,  v.  Pagcuha  san  saput. 
Desamortecer,  v.  Paghauas  san  banhud. 
Desamotinarse,  r.  Pagbulag  san  carimo- 

can  ó   casamocan. 

Desamparadamente,   adv.  m.  Sa  pag- 
cauaray  sadang  ayopan. 
Desamparado,  da.  p.  p.    Baya,  binaya, 
binayaan. 

Desamparador,  ra.  s.  Parabaya. 
Desamparar,  a.  Pagbaya. 
Desamparo,  m.  Pagbaya,  pageabaya. 
Desamueblar,  a.  Paghimos  san  mga  ga- 

ramiton  sa  balay. 
Desanclar,  'a.  Mar.  vid.   Desancorar. 
Desancorar,  a.  Mar.  Pagbotong  sa  mga 

sinipit. 

Desandar,  a.  Pagisul. 
Desandrajado,  da.  adj.  An  nagpapanap- 

ton  sin  macalolooy  nga  panapton. 
Desangramiento,  m.  Pagcárlit  nga  daco 

nga  gumoa  in  damo  nga  dugo. 
Desangrar,    a.     Pagcárlit    sin    daco  nga 
gumoa  in  damo  nga    dugo.-— fig.  Palimas, 
pagtiti  san  tubig  sin  danao,  etc. — r.  Pag- 
dugo  sin   damo. 
Desanidar,  n.  Pagbaya  san  tamsi  san  iya 

salag. 

Desanimadamente,  adv.  m.  Culang  sin 

cosog,  culang  sin  pagtalingoha,  maluya  ná. 

Desanimar,  a.    Pagtarhug,  pagpahadluc, 

pagpatalao., — r.  Hadluc,  talao. 
Desánimo,  m.   Caculang  sin  cosog,  cacu- 
lang sin  pagtalingoha;  camaluya. 
Desanudar,    a.     Paghubad,    pagbuca  sin 
balighot— fig.  Pamuclad. 
Desafiudadura.  /    Paghubad,.  pagbuca. 
Pagcahubad,  pagacabuca. 


Í)É 

Paghubad,    pagbuca  sin 


164 
Desañudar. 

balighot. 
Desapacibilidad.  /.   Pagcamabibido,  pag- 

camacasusubo,  pagcamacangalas. 
Desapacible,  adj .  Macabibido,  macasusu- 

bo,    macangangalas,    macuri    pamation    ó 

macuri  sa  talinga. 
Desaparear,   a.    Pagbulag  san  magpares. 
Desaparecer,    a.      Pagtago.     Paguara.— 

Tago,  uara;  tañan,  tois. 
Desaparecimiento.;//,  vid.  Desaparición. 
Desaparejar,  a.   Pagbuca  san  cincha,  etc. 

Panhubad,  pagcuha  san  aparejo  sasacayan. 
Desaparición.  /.  Pagtago,  paguara.  Pag- 

tanan,    pagtois.-— Pagcauara. 
Desapasionadamente,  adu.  m.  Sin  ua- 

ray  cagapilan. 

Desapasionarse,  r.  Diri  ná  pagapil. 
Desapegarse,  r.  Pagbulag,  pagbaya. 
Desapego,  m.    Pagbaya,  pagbulag.  Uaray 

cagapilan. 
Desapercibidamente,  adv.  m.  Sin   ua 

ray  punginano.   Sin  uaray  patagam,  sin  ua- 
ray   pagandam. 
Desapercibido,  da.    adj.    Uaray   pagta- 

gam,  uaray  pagandam.  uaray  pagtima. 
Desapercibimiento,  ni.  Cauaray    pagia- 

gam,   cauaray  pagandam,  cauaray  pagtima. 
Desapestar,  a.  Pagtambal    sa    mga  sina- 

saquitan   san  peste.     Pagloon. 
Desapiadamente.  adu.   m.  Sin  mabangis; 

mabangis  caopay.    Sa  cauaray  calooy. 
Desapiadado,  da.  adj.  Mabangis,  mapin- 

tas. 
Desapiolar,  a.     Paghubad    san    gapus    ó 

higot. 
Desaplicación.    /.    Caculang   sin  pagtali- 

ngoha  sin  pngaram,  cahubia. 
Desaplicadamente,  adv.   m.  Sa  cauaray 

gud  pagtalingoha  sin   pagaran] . 
Desaplicado,    da.    adj.     Diri     nagaaram, 

hubia. 
Desapoderadamente,  adv.  m.  Sin  dag- 

mit,  sin  dali;  dagmit  caopay,  dali   caopay, 

hinanali  caopay. 
Desapoderado,  da.  adj.  Madagmit,   ma- 

dalí,  mahinanali.  Todos    corrían    desapode- 
rados. Nagdadalagan  ngatanan  sin  dagmit. 

— fig'  Maisug,  mapintas,  macosog,  mabas- 

cug.     Tempestad     desapoderada.     Hangin 

nga  mabascug.  , 

Desapoderamiento,  m.  Pagagao.— Pag- 

hucas. 
Desapoderar,  a.  Pagagao. — Paghucas. 
Desapolillar,  a.  Pagcuha  san  hugao  san 

panapton. — r.  jig.  y  fam.     Pahangin. 
Desaporcar,    a.   Pagcuha    san    agbon  sa 

mga  tanum. 


DÉ 

Desaposentar.  <7.  Pagpaiuas  sa  bisan  sín-o 

sa  bocot  ó  solud  nga  inooquian. — fíg.  Pag- 

paiuas,  pagpaharayo. 
Desaposesionar,  a.   Pagagao,     paghucas 

sa  bisan   sin-o  san  iya  quinacap-tan. 
Desapoyar,  a.    Pagcuha    san    carig-onan 

nga  sinasandigan  ó    sinasarigan    sa    bisan 

ano. 
Desapreciar,    a.   Pagpasipara. 
Desaprender,  a.  Limot,  pacalimot. 
Desapretar,  a.  Pagtobuc  san  hohot. 
Desaprisionar,    a.    Pagtuhas,    pagpagoa 

sa  bisan  sin-o  sa  pandugan. 
Desaprobación.  /.  Diri  pag  aprobar. 
Desaprobar,  a.   Diri  pagaprobar,  diri  pag- 

oyon  ó  pagtangdo. 

Desapropiamiento.  ;//.  vid.  Desapropio.' 
Desapropiarse,  r.  Paghatag    san   lugari- 

ngon,  pagdiri  ó  pagbaya  san  lugaringoiT. 
Desapropio,   m.  Paghatag,  pagdiri  ó  pag- 
baya san    lugaringon. 
Desaprovechadamente,  adv.  m.  Sa  ca 

uaray  polos. 
Desaprovechado,  da.  adj.  Hubia.  Uaray 

polos. 
Desaprovechamiento,  m.  Caculang  sin 

caopayan. 
Desaprovechar,  a.  Pagpasipara. — n.  Pag- 

isul  sin  pagbuhat  san  caopayan. 
Desapuntalar,   a.  Pagcuha  san    mga  su- 

lay  ó  mga  tocud. 
Desapuntar,  a.  Pagbincas. — Pagtastas  san 

pauod.  Pagpara    san  pilit. 
Desarbolar,  a.  Mar.    Pagpucan,    pagbari 

ó  pagbungcag  san  mga  toladoc    sa    saca- 

yán. 
Desarbolo,  m.  vid.  Desarbolar. — Capucan, 

cabari,    cabungcag    sa    mga    toladoc    san 

sacay¿ín. 
Desarenar,   a.  Pagcuha  san    barás;    pag- 
cuha san  barás  sa  ano  man  nga    barason. 
Desareno,  m.  vid.  Desarenar. 
Desarmadura.  /.  vid.  Desarmar. 
Desarmamiento,  m.  vid.  Desarmar. 
Desarmar,  a.  Pagagao,  pagcuha  san    mga 

armas  sin  usa  nga  bongto,  etc. — Pagdiri  sin 

pagdara   s:n  mga  armas  ó    mga    pangani- 

ban. — Desunir,  separar  las  piezas  de    que 

se  compone  una  cosa.  Pagluta. 
Desarme,  m.  vid.  Desarmar. 
Desarraigar,  a.  Paggabut.— fig.  Pagcaya, 

pamaya  sin  ano  man  nga  maraut. 
Desarraigo,    m.    Paggabut;     pagcagabut; 

pangabut.  Pamaya. 
Desarrancarse,  r.  Pagbulag. 
Desarrapado,  da.  adj.  An  nagpapanap- 

ton  sin  macalolooy  ó  guisi  nga   panapton. 

Desar rebozadamente,  adv.  m.  Sin  sa- 


Í)ÍJ 

yud,    sin    dayag;    sayud    caopay,     dayag 
caopay. 

Desarrebozar,   a.  Pagpahayag,   pagpada- 
yag. — r.  Hayag,  dayag,  sayud. 
Desarrebujar,  a.   Hubad,  badbad.—  Pag- 
bucas  san  taplac,  etc. 

Desarregladamente,  adv.  m.  Sin  uaray 
cahusayan;  sin  uaray  casadangan. 

Desarreglado,  da.  adj.  Uaray  casada- 
ngan sin  pagcaon.paginum,  etc. 

Desarreglar,  a.  Paglis-ad. — Samoc,  rimoc. 

Desarreglo.  /;/.  Caculang  sin  cahusayan, 
caculang  sin  casadangan.  Casamocan,  cari- 
mocan. 

Desarrendar,  a.  Quitar  la  rienda  del 
caballo.  Pagholso  sin  rienda.— r.   IIolso. 

Desarrendarse,  y.  Quedarse  una  here- 
dad sin  arrendatario.  Sinisiring  in  uaray 
macarauat  sin  orna,  calubian  etc.,  nga 
iguinaabang. 

Desarrimar,  a,  Pagisol  ó  pagiuas  sin  si- 
lla, etc. 

Desarrimo,  m.  Caculang  sin  sasandigan. 
ó  sasarigan. 

Desarrollar,  a.  Pagbuclad.— fig.  Pagasoy 
sin  maopay  sin  usa  man  nga  casayoran. 
— r.  Adquirir  gradualmente  los  animales 
y  vegetales  incremento  y  vigor.  Pagtubo, 
pagsulig. 

Dosarrollo.  ///.  Pagbuclad — Pagasoy. — 
Pagtubo,   pagsulig;  catubo. 

Desarropar,  a.  Pagbucas    san    panapton. 

Desarrugadura.  /".  Pagpangonat;  pango- 
nat. 

Desarrugar,  a.  Pangonat. 

Desarrumar,  a.  Mar.  Cambut;  ipinapag- 
cacambut  an  abacá,  etc. 

Desartillar,  a.  Pagcuha  sa  mga  luthang 
sa  sacayán  cún  sa  mga  baluarte. 

Desarzonar,  a.  Lugas. 

Desasado,  da.  adj.  An  uaray  carap  ta- 
nan  tungud  cay  nacuha  ó  naboong. 

Desaseadamente,  adv.  m.  Mahugao  cao- 

pay. 
Desaseado,  da.  adj.  Mahugao,  buringon. 
Desasear,    a.  Hugao,  in  mahugao  an  mga 

panapton;  etc. 
Desasegurar,  a.  Pagcuha  sao  carig-onan 

ó  sasarigan. 
Desasentar,    a.  fig.    Pacabido,  pacaraut. 

— r.  Pagbuhat  sa  linilincoran. 
Desaseo,  m.  Camahugao;  cahugao. 
Desasimiento,  m.  Pagbuhii  ó    pagboliyo 

san    quinacap-tan.  — fig.    Pagbaya,     pagea 

baya. 
Desasir,  a.  Pagbuhi  ó  pagboliyo  san  qui- 
nacap-tan.— r.     Buhi,     boliyo. — Lutas.— r. 

fiK>  Pagbaya. 


DE 


16*5 


Desasociable,  adj. — Magisug,  Maaringit- 
Desasosegadamente.   adv.    m.  Culang 

sin    camingao   ó  camuráyao.  Macuri    cao- 
pay, ora  ora  sin  curi. 
Desasosegar,  a.  Pacacuri,    pacasaquit. — r. 

Curi,  sííquit. 
Desasosiego,    ni.   Caculang    sin    camurá- 
yao ó   camingao.   Cacurian. 
Desastradamente,  adv.  Canogon  caopay. 

— Mahugao  caopay  nga  pagpanapton- 
Desastrado,   da.  adj.    Macalolooy,  cano- 
gon   nga    tauo. — An     nagpapanapton    sin 
mahugao  ó  guisi  nga  panapton. 

Desastre,  m.  Cacurian  nga  daco. 

Desastrosamente,  adv.  m.  Macuri  cao- 
pay, oraora  sin   curi. 

Desastroso,  sa.  adj.  An  quinucurian, 
macalolooy. 

Desatacar,  a.  Pagbuca  sa  mga  botones,  etc. 
—  Pagcuha  san  taco  dida  sa  mga  pusil,  etc. 

Desatadura.  /.  Paghubad;   pageahubad. 

Desatalentado,  da.  adj  Diri  nacacaigo, 
diri  nacacatoltol. 

Desatamiento,  m.  vid.  Desatadura. 

Desatancar,  a.  Paghauan  san  mga  hu- 
bang  ó  mga  cale,  etc. 

Desatar,  a.  Paghubad. — Pagbuhii  an  hini- 
higotan. — jig.  Desleír.  Pagtunao. — fig.  Acia* 
rar.  Pagasoy. — /-.  fig.  Pagyacan  sin  ora 
ora. — Pagbuca;  pagbadbad. 

Desatascar,  a.  Pagbotong  san  naholog 
si  ti  cahalboan,  etc.,  etc. — Paghauan  san 
mga  hubang  ó  mga  cale,  etc. 

Desataviar,  a.  Pagcuha  san  biao,  mga 
liias  etc.,  sa  lauas. 

Desatavío.  ///.  Maraut  ó  mahugao  nga 
pagpanapton,  etc. 

Desate.  ///.  Pagyacan  nga  ora  ora. —De 
vicnt-re.  Calibang,  pagoro  sin  tubig. 

Desatención.  /  Paglingao,  paglingaoli* 
ngao.  Pacabalingao.— Caculang  sin  cata- 
hud. 

Desatender,  a.  Lingao,  lingaolingao;  ba- 
lingao. — Diri  pagtabud,  diri  pacapanginano. 
—Diri  pagbalos  sugad  san  caangayan. 

Dasetentadamente.  adv.  m.  Sa  caculang 
ná  sin  sarabutan,  uaray  ná  sarabutan. 

Desatentado,  da.  adj.  Culang  ó  uaray 
sarabutan,  culan  ó  uaray  pacacaigo  ó  pai 
cacatoltol  san  camatooran  ó  caopayaq^I 
Ora  ora  ná,  diri  husay.  /B89Q 

Desatentamente,  adv.  m.  Sa  caeghutg 
ó  cauaray  catahud.  3VB83U 

Desatentar,  a.  Lipong,  hiborong,  .yteQguad 
ra  an  mga  balatian.  íVBZdd 

Desatento,  ta.  adj.  Malingao,  mahogoea  . 
lingao,  mabalingao. — Culang  ó  uarayBídfl 
tahud.  .  load 

i? 


Í66' 


M 


Desatesorar,  a.  Paggamit  fy  paggasto'  san 
tinitipig  nga  salapi,  etc. 

Desatiento,  m.  Cauaray  ná  sarabutan. - 
Camaquiuaquiua,  caculba,  calipong  sa  buot. 

Desatinadamente,  adv.  m,  Sa  caculang 
sin  buot  nga  maopay. 

Desatinado,  da*  adj.  Uaray  pacaigo,  ua- 
ray  pacatoltol. — An  mayacan  nga  diri  an- 
siya  nga  culang  sin  buot  ó  hunahuna  nga 
maopay. 

Desatinar,  a.  Pagyacan  nga  diri  ansiya, 
paguara  an  mga  balatian. — n.  Pagsala,  pag- 
sayop. — Diri  pacaigo,  diri  pacatoltol. 

Desatino,  m.  Cauaray  sin  pacaigo,  caua- 
ray pacatoltol. — Sala,  sayop. 

Desativar.  a.  Min.  Paghauan  sin  calian 
ó   dulangan. 

Desatolondrar,  a.  Pahiuli. 

Desatollar,  a.  Pagbotong  san  naholog  sin 
cahalboan. 

Desatontarse,  r.  Hioü. 

Desatracar,  a.  Mar.  Pagbulag. 

Desatraer,  a.  Pagbulag. 

Desatraillar,  a.  Paghubad  ó  pagbuca  san 
higot  sin  ayani. 

Desatrampar,  a.  Paghauan  sin  luthang 
ó  iba  pá  nga  sugad. 

Desatrancar,  a.  Pagcuha  san  tranca  sa 
puerta  ó  iba  pa  nga  macaolang  sin  paga- 
bre, — Paghauan  sin  atabay,  borabud,     etc. 

Desatufarse,  r.  Pagpagoa  san  alitbo.— 
fig.  Pagbaya  san  casina. 

Desaturdir,   a.     Papaghioli.  ;-.  Hioli. 

Desautoridad.  /.  Caculang  sin  gahum, 
pageauaray  gahum. 

Desautorizadamente,  adv.  m.  Sa  caua- 
ray gahum,  sa  cauaray  bantug  nga  mao- 
pay. 

Desautorizado,  da.  adj.  Culang  ó  ua- 
ray gahum,  uaray  bantug  nga  maopay  ó 
marig-on. 

Desautorizar,  a.  Paghucas.— r.  Palmeas. 
— Pagtamay  san  bantug  nga  maopay  sin 
iba.— r.  Patamay. 

Desavahado,  da.  adj.  Mahauan,  culang 
sin  borong  ó  alisngao. 

Desavahar,  a.  Papaggoa  san  alisngao, 
paso  ó  alitbo  sadton  mapaso  caopay. — 
Pahungao,  pataghum,  pahageot. — r.  fig. 
Paglibanglibang. 

Desavecindado,  da.  adj.  Balay  ó  bong- 
to  nga  uaray  tauo. 

Desavecindarse,  r.  Pahalin  sa  lain  nga 
bongto. 

Desavenencia*  /.  Capolonganan,  diri   pa- 
caoyon  sin  buot. 
Desavenido,  da*  adj.  An  diri   naoyon  sa 

buot  sin  lain. 


Desavenimiento,  m.  vid.  Desavenencia. 

Desavenir,  a.  IDiri  pagoyon;  diri  nagea- 
caoyon  sin  buot. 

Desaventajadamente,  adv.  m.  Sin  daco 
nga  calainan. 

Desaventajado,  da.  adj.  Obús. 

Desaviar,  a.  Pasimang.— r.  Simang. — 
Diri  paghatag  sin  balón,  etc. 

Desavío,  m.  Diri  paghatag  sin  balón,  etc. 
— Pagsimang;  pacasimang. 

Desavisado,  da.  adj.  Tapang. 

Desavisar,  a.  Paghatag  sin  noticia  nga 
contra  san  iguinsumat  ná  nga  daan. 

Desayudar,  a.  Pagolang. 

Desayunado,  da.  adj.  An  iiamahao    ná. 

Desayunarse,  r.  Pamahao.— fig.  Hablan- 
do de  un  suceso  ó  especie,  tener  la  pri- 
mera noticia  de  aquello  que  se  ignoraba. 
Niyan   co  pá  lá  hibaro. 

Desayuno,  m.  Pamahao,  pageaon  sin  guti 
sa  aga. 

Desayuntamiento,  m.  Pagbulag;  cabu- 
lag,  pagcabulag. 

Desayuntar,  a.  Pagbulag. 

Desazogar.  Pagcuha  san    azogue. 

Desazón,  f.  Cauaray  rasa. — Camad-an  san 
tuna  in  namamara  caopay  an  orna  cay 
culang  sin  uran. — Cabidoan;  casaquitan; 
maraut  nga  calauas;  masáquit  an  calaua- 
san. 

Desazonado,  da.  adj.  fig.  Macuri  6  ma- 
sáquit an  lauas.  An  rnay  cabidoan.  Masá- 
quit an  lauas. 

Desazonar,  a.  Pagcuha  san  rasa  sa  ano 
inán  nga  cacaanon;  pagpatab-ang. — fig. 
Pacasáquit,  pacabido,  pacasubo. — ;-.  Sa- 
quit,  bido,  subo.— r.  fig.  Pagabat  sin  sa- 
quit. 

Desbabar,  n.    Paglauay. 

Deshancar,  a.  í'anguha  san  mga  lingco- 
ran.— Pagdaug  sa  banquero  san  sugal. 

Desbandada.  /.  Pagdalagan  ug  pagbaya 
an  mga  soldados  san  mga  bandera. — A 
la  desbandada,  m.  adv.  Nagsasarang  nga 
padálagan. 

Desbandarse,  r.  Mil.  Pagdalagan  ug  pag- 
baya an  mga  soldados  san  mga    bandera. 

Desbarahustar,  a.  Pagrimoc,  pagsamoc, 
Pacasamoc,    pacarimoc. 

Desbarahuste,  m.  Casamocan,  carimo- 
can. 

Desbarajustar,  a.  Pagrimoc,  pagsamoc. 
Pacasamoc,    pacarimoc. 

Desbarajuste*  Casamocan,   carimocan. 

Desbaratado,  da.  adj.  fig.  y  fam.  Visio- 

hanon,  maraut  sin   batasan. 

Desbaratador,  ra.  s.  Parabungcag,   pa- 

rauacay. — Paragasto  sin  diri  angáy. 


DE 

Desbaratamiento,  m.  Pagbungcag,  pag- 
uacay.  Pagbungcag,  pagcauacay. — Caua- 
ray  catuhayan  ó   cahusayan. 

Desbaratar,  a.  Pagbungcag,  paguacay. — 
Paggasto  nga  diri  angay  san  mga  malig- 
nad.— Mil.  Paggabot  sa  mga  contra,  pag- 
daug. — //.  Pagsala  san  pagyacan. — r.  fig. 
Pagbuhat  ó  pagyacan  sin  diri  angay. 

Desbarate,  m.  vid.  Desbaratar.— De  vien- 
tre. Calibang,  pagoro  sin    tubig. 

Desbarato,  m.  vid.    Desbaratar. 

Desbarbado,  da.  adj.  Uaray  bongot. 

Desbarbar,    a.  Panguha  san  mga   gamut 

nga  magnipis  san  mga  tanum.— fam.    Pag- 

;irot  san   bongot. 

Desbarrar,  n.  Pagoyas  nga  macosog  san 

cabra,  bisan    diri  macaigo.— Hitalindas. — 

fig.    Pagsayop,    pagsala    san     pagbuhat   ó 

pagyacan. 

Desbarrigado,  da.  adj.  An  guti   an   ti 

yan. 
Desbarrigar,  a.  fam.    Pagsamad  ó  pag- 

bono  sa  tiyan. 
Desbarro,  m.  vid.  Desbarrar. 
Desbastadura.  /.  vid.  Desbastar. 
Desbastar,  a.  Paguasay,    pagdaldag,  pag- 

bingeong,  pagsacsac,   pagiban  sin  ano  man 

nga  paglalabrahan.— Pagcalisquis  cún  dao 

uay. 
Desbaste,  m.  vid.   Desbastar. 
Desbastecido,  da.  adj.  Uaray  balón,  ua- 
ray cacaanon. 
Desbautizarse,  r.  fig.  y  fam.  Isug,  sina, 

in  nasisina  caopay. 
Desbazadero.  m.   Cadalon-tan. 
Desbeber,  n.  fam.  Pagihi. 
Desbecerrar,  a.  Pagpalutas  san  canatihan. 
Desblanquecido,  da.  adj.  Himusag. 
Desblanqueñado,  da.  adj.  Himusag. 

Desbocadamente,  adv.  m.  Sa  cauaray 
catahud,   sa  cauaray  caalo. 

Desbocado,  da.  adj.  An  luthang  nga  ha- 
luag  an  ganggan. — Garamiton  nga  hibang 
an  tarurn.  — fig.  y  fam.  An  mayacan  sin 
maraut. 

Desbocamiento,  m.  Pagdalagan  caopay 
an  caballo  etc.,  nga  diri  nacacahuid  sa  iya 
an  freno,  —fig.  Pagyacan  sin  maraut,  sin 
mga  pamuyáyao. 

Desbocar.  Paghibang  sin  gaggang. — ;/. 
Desembocar.  Pacasapo  sin  casuguran,  etc. 
Paggoa  nga  pagsabang.  Pagauas  an  mga 
salug  sa  dagat,  etc. — r.  Pagdalagan  cao- 
pay an  caballo  nga  diri  nacacahauid  sa 
•ya  an  freno.— fig.  Pagyacan  sin  maraut, 
sin  mga  pamuyáyao. 

Desbonetarse.  y.  fam.  Pagtocas  san  bo 
note. 


DE 


167 


Desboquillar,  a.  Pagcuha  ó    paghibanag 
san  boquilla. 

Desbordamiento,  m.  Pagauas.  Pangapo. 

Desbordar,  n.  y  r.  Pagauas.  Pangapo. 

Desbravar,  a.  Pagpaanad  sin  hayop. — n. 
r.  Iban  an  caisug   ó  capintas. 

Desbravecer,  n.  r.  Iban  an  caisug  ó  ca- 
pintas. 

Desbrazarse,  r.  Pagualauala. 

Desbrevarse,  r.  In  maluya  an  alacsio,  ó 
ticacaraut  ná. 

Desbriznar,  a.  Pagtirostiros.    Pagpiticpi- 

tic.  Pagbucabuca. 
Desbrozar,  a.  Paghauan. 
Desbrozar,    m.     Paghauan. — Cabanuáan, 

casighotan. 
Desbrujar,  a.  Pagpinaricparíc  in  nagpipi- 

narieparic  an  buquid,  cota,  etc. 
Desbuchar,  a.  Pagsinuca  an  mga    tamsi 

— Pamucad  sin  polong. 
Desbulla.  /.  Togad. 
Desbullar,  a.  Sucat,  panucat  sin  mga  po- 

roton. 
Descabal,  adj.  Diri  pá  ayao;  diri  turnan; 

diri  topong;  diri  igo. 
Descabamiento.  m.  Pagcuha,  pagiban. 
Descabalar,  a.  Pagcuha,  pagiban. 
Descabalgadura.  /.  Paghauas  sa  caballo, 

etc.,  pageahauas. 
Descabalgar,  n.  Paghauas  sa  caballo,  etc. 
Descabelladamente,  adv.  m.  Sin  uaray 

catuhayan,  sin  uaray  cahusayan. 
Descabellado,  da.  adj.  Uaray  catuhayan, 

uaray  cahusayan;  diri  tuhay,  diri  husay. 
Descabellamiento,  m.  fig.  Pagsala,  pag- 
sayop sa  mga  pagyacan. 
Descabellar,  a.  Gomon,  in  nagogomon  an 

bohoc. — Pagpatay  san  toro  in  naigoan  an 

oló  san  pagbon-a. 
Descabello,  m.  Pagpatay  san  toro  in  cai- 

goan  an  ulo  san  pagbon-a. 
Descabestrar,  a.  Paghubad  san  higot  in 

nasasabud  sa  siqui,  etc. 
Descabezadamente,   adv.  m.  fig.   Sin 

uaray  catuhayan,  sin  uaray  cahusayan. 
Descabezado,  da.  adj.  fig.   Diri  angay, 

diri  igo. 

Descabezamiento,  m.  Pagpogot,  pamo- 

got  san  uló.  Pagpotol  san  uló  san  isda. 

Descabezar,  a.  Pagpogot  san  u!ó.  Pag- 
potol san  uló  san  isda. — Pagliuat  san  pa- 
drón nga  guinbuhat  sa  mga  bongto. 

Descabritar,  a.  Pagpalutas  san  canatihan 
san  mga  canding. 

Descabullirse,  r.  Losot;  tois,  tañan.— 
fig.  Catusohan  rtga  pagbaribad. 

Descaderar,  a.  Pagdabal,  pagbono,  etc., 
etc.  sa  payud.—  r.  Hibang  an  payud. 


168 


DE 


DescadÜlador,  ra.    m.    y   /.    Parapicna 

sin  barahibo  sin  carnero,  etc. 
Descadíllar.  a.  Pagpicna  sin  barahibo  sin 

carnero,  etc. 
Descaecer,  n.   Ticaluya  an  lauas;  ticaiban 

an  gahum,  an  bantug,  an  salapi,  etc. 
Descaecimiento,  m-    Camaluya,     pagea- 

maluya. 
Descaimiento.  ;//.  Camaluya,  pagcamalu- 

ya. 
Descalabazarse,  r.  Paso  ó  lipong  sa  oló 

sin  pagtinoroy  ó  pagosisa  sin  ano  man. 
Descalabrado,  da.  adj.  fig.    Samad   sa 

oló;  daog;  holoy  cún  dao  sa  inga  pagsu- 
gal,  etc. 

Descalabradura.  /.  Samad  nga  guti  sa 
oló.— Olat. 

Descalabrar,  a.  Pagsamad  ó  pagbono  sin 
guti  sa  oló;  pacasamad. — r.  Samad. 

Descalabro,  m.  Cacurian. 

Descalcar,  a.  Mar.  Pagsuc-uat. 

Descalcez.  /.  Cauaray,  pageauaray  data 
nga  sapin  ug  medias. 

Descalzar,  a.  Pagholso  san  sapin  ó  me- 
dias.— Pagcuha  san  bangil. 

Descalzo,  za.  adj.  Uaray  dará  nga  sapin 
ug  medias. 

Descambiar,  a.  Pagtagalio  ngahao. 

Descaminadamente.  adv,  m.  Simang 
caopay. 

Descaminar,  a.  Pacasimang. — ;-.  Simang. 

Descamino,  m.  Pasimang.  Pacasimang; 
simang. 

Descamisado,   da.  adj.  fam.  Uaray  bado. 

Descampado,  da.  adj.  Mahauan  nga  tu- 
na.— s.  Patag  ó  datag  nga  tuna. 

Descansadamente,  adv.  m.  Sin  murayao, 
sin  mamingao.  Murayao  caopay,  mami- 
ngao    caopay. 

Descansadero,  m.  Pahamudlayan,  pa- 
huayan. 

Descansado,  da.  adj.  Murayao,  mami- 
ngao. 

Descansar,  n.  Pahuay,  pahamudlay. — Ta- 
laón. — Reposar,  dormir.  Paghingatorog. — 
Estar  sano,  tranquillo  y  sin  cuidado,  en  la 
confianza  de  los  oficios  ó  el  favor  de  otro. 
Pasarig,  patapud. — listar  una  cosa  asentada 
ó  apoyada  sobre  otra.  Sarig,  sandig. — Es- 
tar enterrado,  reposar  en  el  sepulcro.  Lu- 
bong. 

Descanso,  m.  Paliuay.— Paliuayan;  paha- 
mudlayan. Camurayauan. — Asiento  sobre 
que  se  apoya,  asegura  ó  afirma  una  cosa. 
Casariganan,  carig-onan. 

Descantar,  a.  Paghauan  ó  pagcuha  san 
mga  bato. 

Descantear,  a  Pagtalib  sin  bato,  etc. 


DE 

Descantillar,  a.  Tipac,  boong. 

Descantonar,  a.  Tipac,  boong. 

Descañonar,  a.  Paghimolbol  sa  mga  tamsi, 
— Sinosura  nga  pagarot. —  fig.  y  fam.  Pa- 
gobus  san  salapi  sin  usa  ca  tauo  sa  pag- 
sugal,  cún  salain  nga  pageaagui. 

Descaperuzar,  a.  Pagtocas  san  itarahob 
sa  oló,  (nga  sinisiring  caperuza). 

Descaperuzo,  ni.  Pagtacas  san    itarahob 

•sa  oló. 

Descapillar,  a.  Pagtocas  san  itarahob  sa 
oló  (nga  sinisiring  capilla). 

Descapírotar.  a.  Pagtocas  san  itarahob 
sa  oló  (nga  sinisiring  capirote). 

Descaradamente.  adi>.  m.  Sin  uaray 
caalo,  sin  uaray  catahud;  sa  cauaray  ca- 
alo,  sa  cauaray  catahud. 

Descarado,  da.  adj.  Uaray  alo,  uaray 
tahud,  culang  sin   catalahuran. 

Descaramiento,  m.  Caeulang  sin  caalo, 
caculang  sin  catahud  ó  catalahuran. 

Descararse,  r.  Pagbuhat  ó  pagyacan  nga 
culang  sin  caalo  ó  catahud. 

Descarga.  /  Paghauas. — Pagbuhi  ó  pag- 
boto  sa  mga  luran  nga  hinauas. 

Descargadero,  >/i.  Doroongan.  Binubuta- 
ngan  san  mga  luran  nga   hinauas. 

Descargador,  ;//.  Parahauas. 

Descargar,  a.  Paghauas,  pagiban  san  lu- 
ran.— Disparar  las  armas  de  fuego.  Pag- 
buhi sa  inga  luthang  ó  mga  pusil. — Sa- 
car de  cualquier  arma  de  fuego,  sin  dis- 
parar, la  carga  que  tenía.  Pagcuha  san 
carga  san  pusil,  etc.— fig.  Libertar  á  uno 
de  un  cargo  ú  obligación.  Gauas,  pag- 
pagauas  sa  usa  ca  tauo  sin  catungdanan. 
-Vaciarse  una  nube  en  copiosa  lluvia. 
Paguran  sin  daco, --/-.  Dejar  el  cargo, 
empleo  ó  puesto.  Pagbaya  san  catungda- 
nan: panucas. 

Descargo,  m.  Paghauas;  pagiban  san  carga. 
—  Pagiban  san  cargo  ó  utang. — Pagbaton 
(')  pagbaribad  sin  usa  ca  tauo  tungud  san 
mga  iguinsusumbong  nga  contra  sa  iya. 
-Pagtuman  san  catungdanan. 

Descargue,  m.  Paghauas,  pagiban  san 
carga. 

Descariñarse.  /-.  Diri  ná  pagpaora,  diri 
ná  paghigugman. 

Descariño.  ;//.  Diri  ná  pagpaora,  diri 
pagpalangga. 

Descarnadamente,  adv.  m.  fig.  Sin  ua- 
ray alo  ó  catahud.  Sin   uaray  licaolicao. 

Descarnar,  a,  Pagquilas,  pagcuha  sin  onud 
didto  san  tul-an.  Pagpale,  an  pagcuha 
san  tul  an  guinpapale  an  onud. 

Descaro.  ;//.  Cauaray  ó  pageauaray  alo, 
caculang  sin  catahud. 


DE 

Descarriamiento,    vi.   Simang.  Casima- 

ngan. 
Descarriar,  a.  Pagsimang.  Pagbulag. 
Descarriladura.  /    Pagsimang;    pagcasi- 

mang. 
Descarrilamiento,   m.   Simang;    pagcasi- 

mang. 
Descarrilar.  n.  Simang,  in  nasisimang  an 

ferrocarril,  etc. 
Descarrilladura.  /.  Pagsamad,    pageasa- 

niad  sa  palimugmogan. 
Descarrillar,  a.   Samad,   bono  ó  pagcuha 

san   palimugmogan. 
Descarrío,  m.  Simang,    pagsimang,    pag- 

casimang.  Casimangan. 
Descartar,  a.  fig.    Pagbaya. — r.  fig.    Pa- 

sangil,  pagbaribad. —  Pagdescarte,  cún  dao 

sa  gagsugal  sa    baraja. 
Descarte,    m.    id.    Cún   dao   sa  pagsugal 

sa  baraja. — fig.  Pasangilan,  baribad. 
Descasamiento,  m.    Pagbulag;    pageabu- 

bulag  san  mga  quinasal,  cay  may  sugo  an 

mga    ponoan   sa  santa  Iglesia,  tungud  cay 

may  mga  caolangan. 
Descasar,  a.  Pagpabulag  san  mga  quina- 
sal  cay  may  mga  caolangan.-—;-.  Pagbulag. 
Descascar,     a-     Pagparot,     pagpanit.    -r. 

Hoong. 
Descascarar,  a.  Pagparot,  pagpanit. 
Descaspar.     a.     Pagdacdac    sin   saloqui- 

gue,  etc. 

Descasque,  m.  Pagparot.  Pagpanit. 
Descastado,  da.  adj.  An  culang  sin  ca- 
tahud sa  mga  caorop-dan. — An   diri    nag- 

babalos  sin   maopay. 
Descastar,  a.  Pagobus  sin  mamat. 
Descaudalado,    da.    adj.    An  nacaperde 

san  puhonan  ó  salapi.  Uuaray  salapi. 
Descendencia./.  Mamat,  camamatan.  Tu- 

lin,  catulinan. 
Descender,  n.  Paglusad,.   congsad.    Log- 

song  cún  dao  buquid,    etc. — Pagtogbong. 

— Auas  ó  tabiguis   cún    dao  tubig,  etc. — 

Ticang.  Guican. — Ilalugos. 
Descendimiento,  m.  Paglusad,  pageong- 

sad. —  Paglogsong. — Pagtogbong.-  -  Pagha- 

gus. —  An  paghalugus  ó    pagtangtang    sa 

Cruz  sa  oton  Guinoo  Jesucristo. 
Descensión.  /.  vid.  Descendimiento. 
Descenso.  ;//.  Paglusad. — Pagiban. 
Descentralización.   /.     vid.    Descentra 

lizar. 
Descentralizar,   a.    Pahatag  ó  pagtogot 

sa    iba    nga   mga  tauo  sin  lialium  nga  ln- 

garingon    anay    san    labao    nga  gobierno; 

pagbahinbahin. 
Desceñidura.  /'.  Paghubad,  cahubad,  pag- 

cab ubad  san  bageos. 


DE 


169 


Desceñir,  a.  Paghubad  san  bageos.  . 
Descepar,  a.  Paggabut,  paggabnot. 
Descercado,  da.  adj.  Uaray  alad,   uaray 

cota. 
Descercar,  a.  Pagbuncag  san  cota  ó  alad. 
Descerezar,  a.  Pagpanit  ó  pangulia   san 

panit  san    capé. 
Descerrajado,  da.  adj.  fig.  y  fam.  Ma- 

raut  nga  tauo;  cay  maraut  an  iya  batasan. 
Descerrajadura.  /.  Paggabut  ó  pagbung- 

cag  san  yabihan  san  puerta,  etc. 

Descerrajar,  a.  Paggabut,  pagcuha  pag- 
bungeag  san  yabihan  san  puerta,  cabán, 
etc. 

Descifrador,  m.  Paraasoy,  parahatag  sin 
casayoran. 

Descifrar,  a.  Pagasoy,  paghatag  sin  casa- 
yoran. 

Descimentar,  a.  Pagbungcag  ó  pagcuha 
san  cimiento  sin  balay  nga  cota,   etc. 

Descinchar,  a.  Paghubad  ó  pagbuca  san 
cincha. 

Desclavador.  /;/.  An  iggagabut  sin  ray- 
sang. 

Desclavar,  a.  Paggabut,  paggabnot  sin 
raysang. — Pagtangtang. 

Descoagular,  a-  Pagpatunao. — r.  Tunao. 

Descocadamente,  adv.  m.  Sa  cauaray 
catahud  ó  caalo. 

Descocado,  da.  adj.  fam.  Uaray  catahud 
ó  caalo. 

Descocar,  a.  Panguha  san  mga  olud  nga 
nacacaraut  sa  mga  cahuy. 

Descocedura.  /.  Pagtunao,  catunao,  pa- 
catunao  sa  guinhaua  an  (juinaon. 

Descocer,  a.  Tunao,  in  natutunao  sa  guin- 
haua an  quinaon. 

Descoco,  m.  fam.  Caculang  ó  cauaray  ca- 
tahud ó  caalo  sa  mga  pagpolong  ug  mga 
pagbuhat. 

Descoger,  a.  Pagbuclad. 

Descogollar,  a.  Panguha  san  mga  ogbus. 

DescogOtado,  da.  adj.  fam.  An  inarotan 
san  bohoc  dapit  sa  tingdol. 

DescogOtar.  a.  Pagpatay  san  pagdabal  ó 
pagbono  sa  tingdol. — Mont.  Pagotud  sa  po- 
no an  mga  sungay  san  bugsoc. 

Descolar,   a.  Pagotud  san  icog. 

Descolchar,  a.  Mar.  Pagbadbad  san  mga 
pisi. 

Descolgar,  a.  Pagtoros. — Pagdalios-os,  da 
rios. — r.  fig.  Logsong.  Las  tropas  se  des- 
cuelgan de  las  montañas.  An  mga  casol 
dadosan  nagcacalogsong  ticang  sa  mga  ca 
bu  qu  irán. 

Descoligado,  da.  adj.  An  bulag  ó  diri 
gapil. 

DeSCOlmar.  a.  Pagsaphid.—//^.    Pagiban. 


170  DE 

Descoltnillar.  a.    Panguha,    pangabut    ó 

pangotud  san  mga  tango. 
Descoloramiento,  m.  Pacalubad.  Caduas, 

pagcaduas. 
Descolorar,  a.  Fagpalubad,  pagpatay  san 

color. — r.  Lubad. •— Duas. 
Descolorido,  da.  adj.  Maduas,  duason. — 

Malubad. 
Descolorimiento,  m.  vid.  Descoloramien- 
to. 
Descolorir,  a.  vid.  Descolorar. 
Descolladamente.  adv.    m.    Sin    labao, 

sin  labis.   Labao  caopay,  labis  caopay. 
Descollar.  //.  y  r.  Labao,  nauantauan. 
Descombrar,  a.  Paghauan. 
Descomedidamente,  adv.  m.   Ora   ora 

ná,  labis  ná. 
Descomedido,  da.  adj.  Maora    ora    ná, 

macapin  ná. — Culang  ó  uaray  sin  catahud 

ó  catalahuran. 
Descomedimiento,  w.  Caculang  ó  caua- 

ray  catahud  ó  pageatahud. 

Descomedirse,  r.  Pagtamay,  pagyobit, 
culang  sin  pagtahud  sa  polong  cún  sa  bu- 
hat  bá. 

Descomer.  ;/.   Libang,  pagoro. 

Descompadrar,  a.  fam.  Pagsorugsorug. 
— Pagcabulag  sin  pageasangeay. 

Descompás,  m.  Caora  ora  ná;  caculang 
sin  soco]. 

Descompasadamente,  adv.  m.  Ora  ora 
ná,  capin  ná,   labis  ná. 

Descompasado,  da.  adj.  vid.  Descome- 
dido. 

Descompasarse,  r.  vid.   Descomedirse. 

Descomponer,  a.  Pagbungcag;  paguacay. 
— Pagbaliscad. — ;-.  llunag. — Corromperse, 
entrar  ó  hallarse  un  cuerpo  en  estado  de 
putrefacción.  Donot,  ticadodonot.— Desa- 
zonarse el  cuerpo,  perder  la  buena  dispo- 
sición del  estado  de  salud.  In  nagraraut 
an  lauas,  ticacaraut    an  lauas. 

Descomposición.  /.  Pagbungcag,  pagua- 
cay:  cabungeag,  cauacay,  pageabungeag, 
pageauacay. — Cadonot,   pngeadonot. 

Descompostura.  /.  vid  Descomposición 
i :A  sig. — Maraut  nga  pageabutang.  Diri 
angay  nga  pagpanapton. — Cauaray  alo,  ca- 
culang sin  catahud  ó   pageatahud. 

Descomulgado,  da.  adj.  Maraut  nga  tauo, 
tampa'asan. 

Descomunal,  adj.  Daco  caopay.  Sahi, 
siha. 

Desconceptuar,  a.  Pagpacaraut. 

Desconcertado,  da.  adj.  Bungcag,  ua- 
cay.  Maraut  sin   batasan. 

Desconcertador,  m.  Parabungcag,  para- 
uacay.  Parasorugsorug. 


DE 

Desconcertad ura.  /.  Pagbungcag;  ca- 
bungeag, pageabungeag. 

Desconcertar,  a.  Pagbungcag,  paguacay. 
— Dislocar.  Lopo. — r.  fig.  Pagbuhat  ó  pag- 
yacan  sin  diri  angay. 

Desconcierto,  m.  Cabungeag,  pageabung- 
eag.—Calupo,  pagcalopo.-- -y?^-  Carimocan, 
casamocan,  uaray  catuhayan.  —fig.  Pagbu- 
hat ó  pagyacan  nga  diri  angay—y^.  Ca- 
libang,  pagoro  sin  tubig,  cún  otol  bá. 

Desconcordia.  /.  Diri  pageaoyon. 

Desconfiadamente,  adv.  m.  Sa  daco 
nga  pageatahap. 

Desconfiado,  da.  adj.  Matahap;  diri  na- 
tapud. 

Desconfianza.  /.  Catahap,  pageatahap; 
catahapan. — Pagturao;   pageaturao. 

Desconfiar.  ;/.  Pagturao. — Pagtahap. — 
Holop. 

Desconformar,  a.  Diri  pagoyon;  diri  pa- 
caoyon- 

Desconforme,  adj.  Diri   naoyon. 

Desconformidad.  /.  Calainan.  Pagcacala- 
in. — Diri  pageaoyon,  diri  pageaabuyon  sin 
buot. 

Desconocer,  a.  Diri  paghinumdum. — Diri 
pagquilala. — Pagpacadiri  hibaro  sin  ano  lá. 

Desconocidamente,  adv.  m.  Sa  pagea 
uaray  bal  os  nga   maopay. 

Desconocido,  da.  adj.  Maraut,  diri  ma- 
aram  magbalos.-— Diri  quilala. 

Desconocimiento,  m.  Pagcauaray  balos 
nga  maopay. 

Desconsentir,   a.  Diri   pagtangdo. 

Desconsideradamente,  adv.  m.  Sin  ua- 
ray paghunahuna  ó  panginano. — Sin  uaray 
catahud. 

Desconsiderado,  da.  adj.  Culang  sin 
paghunahuna  ó  panginano. — Culang  sn 
pagtahud. 

Desconsolación.  /.  Casubo,  cabido,  casá- 
quit;  pageasubo,  pageabido,  pageasáquit. 
Casuboan,  casub-anan,  cabidoan,  casaquitan. 

Desconsoladamente,  adv.  m.   Sin   mi 

ngao,  sin  sáquit  sin  subo,  sin  bido.  Ma- 
mingao  caopay,  masáquit  caopay,  masubo 
caopay,  mabido  caopay. 

Desconsolado,  da.  adj.  Mabido,  mabido- 
on,  masubo,  masorub-on,  mamingao,  ma- 
mingauon,     Masinaquit-non,    masinaquiton. 

Desconsolador,  ra.  adj.  Macabido,  ma 
casubo,   macasáquit. 

Desconsolar,  a.  Pacabido,  pacasubo,  pa- 
casáquit,  pacamingao.  Pido,  subo,  sáquit, 
mingao. 

Desconsuelo,  m.  Casubo,  cabido,  casáquit, 
camingao;  pageasubo,  pageabido,  pageasá- 
quit, pageamingao.   Casuboan,  casub-anan, 


DE 

cabídoart,  casaquitan. — Camaluya  sin  so- 
roc-soróc. 

Descontagiar,  a.  Pagpaloon  basi  macu- 
ba an  balio  nga  nacacaraut. 

Descontar,  a.  Pagiban. 

Descontentadizo,  za.  adj.  Madali  ma- 
sina,  madali  magisug,  pos-canon. 

Descontentamiento,  m.  Cabidoan,  casa- 
quitan. 

Descontentar,  a.  Pacabido,  pacasubo, 
pacasáquit. 

Descontento,  ta.  adj.  Mabibido. — m. 
Cabido,  pagcabido.  Cabidoan. 

Descontinuación.  /.  Diri  pagcadayon. 

Descontinuar,  a.  Diri  pagdayon,  diri 
pagliinayon,  diri  pacadayon, 

Descontinuo,  nua.  Diri  dayon. 

Desconvenible,  adj.  Diri  maigo,  diri  ma- 
angay. 

Desconveniencia.  /.  Casáquit,  cacurian. 

Desconveniente,  adj.  Diri  angay,  diri 
igo. 

Desconvenir.  ?i.  Diri  pacaoyon,  diri  pa- 
caangay. 

Descorazonadamente.  adv.  m.  fig.  Ora 
ora  sin  luya  an  casingcasing,  an  hunahu- 
na,  an  buot;  maluya  caopay  an  casingca 
sing,  an    hunahuna,  an  buot. 

Descorazonamiento,  m.  Camaluya,  pag 
camaluya  sa  calag,  sa  casingcasing. 

Descorazonar,  a.  Pagcuha,  pagocal  san 
casingcasing.— /%-.  Pagtarhug,  pagpahad- 
iuc,  pagpatalao. — r-  Dálao,  hadluc,  tálao. 

Descorchar,  a.  Pagcuha  san  panit  san 
cahuy  nga  alcornoque. — Pagboong  ó  pag- 
loho  san  balay  san  potiocan  sin  pagcuha 
san  dugos. — Pagboong  ó  pagbungcag  sin 
cabán  etc.,  sin  pangauat  san  aada  sa  solud. 

Descordar,  a.  Pagcuha  san  cuerdas  san 
mga  toronggon.. 

Descorderar,  a.  Pagpalotas  san  canati- 
lian  san  mga  carnero. 

Descornar,  a.  Panguha  san  sunga  y  sin 
mananap  nga  sungayan  san  bugsoc. 

Descorregido,  da.  adj.  Diri  nasabut  sin 
casadangan;   diri  mabale. 

Descorrer,  a.  Paguli  ngahao  sin  pagda- 
lagan  san  guindalaganan  ná. — Plegar  ó 
reunir  lo  que  estaba  antes  estirado,  como 
las  cortinas,  etc.  Pagpacli. — ??.  y  r.  Correr 
ó  escurrir  una  cosa  líquida.  Auas,    tagas. 

Descorrimiento,  m.  Pagauas  san  tubig, 
etc.  Caauasan  sin  tubig,  etc. 

Descortés,  adj.  Culang  ó  uaray  catahud. 

Descortesía.  /.  Caculang  ó  cauaray  ca- 
tahud. 

Descortésmente.  adv.  m.  Culang  sin  ca- 
.  tahud. 


DE 


171 


Descortezador,  ra.  s.  Parapanit  sin  ca- 
huy, etc.,  paraparot  sin   pina,  etc. 

üescortezadura.  /  An  panit  nga  nacu- 
ha. — An  pinanitan  ó  quinuháan  san  panit. 
— An  pinarot. — An  pinarotan. 

Descortezamiento.  ///.  Pagpanit  ó  pag- 
cuha san  panit  sin  cahuy,  etc.;    pagparot. 

Descortezar,  a.  Pagpanit  ó  pagcuha  san 
panit  sin  cahuy,  etc.;  pagparot  sin  camote, 
etc. 

Descortinar,  a.  Pagbungcag  sin  cota. 

Descosedura.  /.  Nabingcasan  an  guinca- 
tahian. 

Descoser,  a.  Pagbingcas. 

Descosido,  da.  adj.  fig.  An  mayacan  san 
diri  angay  \gmugo.— fig.  Maraut  nga  pag- 
cabutang. — m.  Nabingcasan  an  guincata- 
hian. 

Descostarse,  r.  Pagbulag, 

Descostillar,  a.  Pagdabal  sa  gosoc  —  r. 
Huy-ang. 

Descostrar,  a.  Pagcuha  san  nuca. 

Descotar.  a.  vid.   Escotar. 

Descote.  m.  vid.  Escote. 

Descoyuntamiento,  m.  Calupo,  pagea- 
lupo. 

Descoyuntar,  a.  Lupo,  in  nalulupo  an 
tul-an. 

Descoyunto,  w.  Calupo,  pagealupo. 

Descrecencia.  /.  Caiban.  pageaiban. 

Descrecer,  a.  Pagiban. — Paghonas,  pag- 
hotos. 

Descrecimiemto.  m.  Caiban,  pageai- 
ban. 

Descrédito,  m.    Hingaraut 

Descreer,  a.  Pagbaya  san  pagtoo. — Diri 
pagmatuod  san  polong  san  iba. 

DeSCreidamente.  adv.  m.  Sin  uaray  pag- 
too. 

Descreído,  da.  adj.  Uaray  ná  pagtoo; 
diri  natuod. 

Descreimiento,  m.  Pagbaya,  pageabaya 
sa  pagtoo;  caculang  sin    pagtoo. 

Descrestar,  a.  Pagpalong. 

Describir,  a.  Pagbadlis,  paglagda. — Pag- 
asoy,  paghatag  sin  casayoran. 

Descripción.  /.  Pagasoy,  pageaasoy.  Ca- 
asoyon.  Casayoran. 

Descriptivo,  va.  adj.  Macacaasoy. 

Descriptor,  ra.  s.  Paraasoy— adj.  Mag- 
aasoy. 

Descrismar,  a.  Pagsontoc.  fig.  y  fam. 
Pagdabal  sin  macosog  sa  oló. — r.  Sina. 
Esto  me  ha  hecho  descrismar.  Ini  nacasina 
sa  acón.— Pagtuyo  nga  pagosisa  nga  na- 
cacalipong  lá  sa  oló. 

Descristianar,  a.  Pagsontoc— fig.  y  fam. 
Pagdabal  sin  macosog  sa  oló. 


if2  m  * 

Descuadernar,  a-  Pagluang,  pagluang. 
luang. 

Descuadrillado,  da.  adj.  Binulag  san 
cadaní  an  ///.  \reter.  Saquit  nga  capiang 
sa  mgn  tuananap. 

Descuadrillarse,  r.  Piang,  in  napipiang 
an  mananap. 

Descuajar,  a.  Tunao.  Pagpatunao. — Agr. 
Paggabut;  pangabut. 

Descuaje,  m.  vid.   Descuajo. 

Descuajo,  ///.  Agr.  Paggabut,  pangabut 
sin  inga  cahuy  ó  inga  banua. 

Descuartizar,  a.  Paglapa.— Dividir.  Pag- 
pahat.   Paglotos. 

Descubiertamente.  adi>.  vi.  Sin   sayud. 

Sayud  caopay,  dayag  caopay. 
'Descubierto,  ta.  p.  p.  Dayag,  sayud,  ha- 
yag. — adj.  Uaray  tahub.  Llevar  la  cabeza 
descubierta.  Uaray  pageacalo,  uaray  pag- 
popodong,  etc.- — m.  An  pagpatente  san 
Cuisasantosi  nga  Sacramento  sa  altar.  — 
Otang  ó  cargo. — A  la  descubierta,  ó  al 
descubierto,  m.  adv.  Sayud  caopay,  dayag 
caopay,  hayag  caopay. — -Uaray  ayopan, 
uaray  sadang  ayopan.  Uaray  macasalipod, 
uaray  sasalip  dan. — En  descubierto-  vi- 
adi>.  May  otang  ó  cargo  pá. — fig.  Uaray 
sadang  igbaribad.--Kn  todo  lo  descubierto. 
///.  adi>.  Sa  bug-os  nga  caübutan  nga  qui- 
ñi quilala. 

Descubridor,  ra.  adj.  An  macaagui  sin 
ano  lá.  -Manginginsayud,  magoosisa. — s. 
Parasumbong. — Paraosisa. — /;/.  Mil.  Lang- 
pitao. 

Descubrimiento,  vi.  Pagcaagui. —Mani- 
festación de  lo  que  estaba  oculto.  Pag- 
pamuclad  san  tinago. 

Descubrir,  a.  Pagpahayag,  pagpasabut, 
pag[)ahabaro,  pagsumat,  pagmugo. — Pag- 
bucas.  Pagbuclad. — Hallar  lo  que  estaba 
ignorado  ó  escondido.  Pacaagui.  Paghi- 
sab-o:  an  tuna  sa  América  nahisabohan  ni 
Colón.  Colón  descubrió  la  tierra  de  Amé- 
rica.— Registrar  ó  alcanzar  á  ver.  Paghi- 
ling,  pagtanao. — Venir  en  conocimiento 
de  una  cosa  que  se  ignoraba.  Sayud,  hi- 
baro,  in  nasasayud  ó  nahihibaro  ná  san 
din  anay  hinbabaroan. 

Descubrirse  lo  OCUltO.  Tungha.  Des- 
cubrirse,   aparecer  de  improviso.  Golbo. 

Descuello,  ni-  Pagcahitaas,  pagcalabao, 
calabao,  casiha. — jig.  Capalabilabi,  camá- 
laris,  camalabiao. 

Descuento,  m.  Iban;  pagiban;  pageaiban. 
Cai  bañan. 

Descuernacabras,  m.  Hangin  nga  ami- 
han  nga  mabascog  ug  mahageot. 

Descuerno.   ///.  fam.  Pagpacaalo. 


m 

Descuidadamente,  adv.   »i.   Sin   uaray 

panginano. 
Descuidado,   da.   adj.    Mahubia.—  Uaray 

panginano;   uaray  pagtatagam. 
Descuidar,   a.   Paglmcas  sin  catungdanan. 

— ;/.  Diri    pagbantay,    piri    panginano. — r. 

Balingao.   Lipat. 
Descuido,  m.  Caculang   sin   panginano. — 

Calipat,  pagcalipat. — Cabalingao,   pageaba- 

lingao. — Casaypanan.  Hipacdolan. 
Descuitado,  da.  adj.  Murayao,  mamingao 

nga  tauo. 
Descular,  a.  Paglitub;    sinisiring    man    in 

vabooiig  an  sagud. 
Deschuponar,  a.  Panguha   sa  cahuy  sad- 

ton  mga  saringsing  nga  nacacaraut  sa  iya. 
Desde,  prep.  'Pican,  tubtub.  Desde  !a  crea- 
ción  del  mundo.  Tican  ó  tubtub  san  pag- 

tuha  san   caübutan.   Desde  Manila.    Tican 

ó  tubtub  sa  Manila.  Desde    ahora.    Tican 

ó  tubtub   niyan. 
Desdecir,  n.  fig.   Diri   angay,  diri  igo,  diri 

oyon.-- fig.  Iban. — r.  Pagisul    sin    polong. 
Desdén,  ni.  Baga  pagpasipara  ó  pagtamay. 
Desdentado,  da.  adj.  Ngiho. 
Desdentar,  a.  Pangiho. 
Desdeñable,  adj.  Angay  pagtamayon. 
Desdeñadameñte.  adj.  vi.  Sa  baga  pag- 
pasipara ó  pagtamay. 
Desdeñado,  da.  adj.    Mapasipara,    matá- 

may,  mayobit. 
Desdeñador,  ra.  adj.  Mapasipara,   mata- 

may,    mayobit.-  -s.    Parapasipara,    parata- 

may,  parayobit. 
Desdeñar,  a.  Pagpasipara,  pagtamay,  pag- 

yobit. 
Desdeñosamente,  adv.   vi.  Sa  baga  pag- 
pasipara ó   pagtamay. 
Desdeñoso,  sa.  adj.    Mapasipara,    mata- 

may,  mayobit. 

Desdevanar,  a.  Pagbadbad. 
Desdicha.  /.  Cacurian,    cauaray    palad. — 

Casongcoan,  capobrihan,  camacalooy. 
Desdichadamente,  adv.    m.    Oraora   sin 

curi,  uaray  gud  palad. 
Desdichado,  da,  adj.   Macal olooy,   uaray 

palad. 
Desdoblar,    a.   Pabuclad. 
Desdorar,    a.    Pagcuha    san    dorado. — r. 

Lubad.— fig.    Pagpasipara    san    caopayan. 

Pagbungcag  san  bantug  ó  dungug. 
Desdoro.    ///.    Pagpasipara,     pagbungcag, 

pageabungeag  san  bantug  ó  dungug. — Ca- 

lubad,  pagealubad. 
Deseable,  adj.  Angay  ó  tacus  tinguhaon. 
Deseablemente,  adv.  m.  Sa  daco   nga 

pageaipa  ó  pagtingoha. 
Deseador,  ra.  adj.  Maipa,  matingohaon, 


m 

maoongara. — s.  Paraipa,    paratingoha,  pa- 
raongara. 

Desear,  a.  Pagipa,  pagibog.  Pagtingoha, 
pagtalingoha,  paghiongara,  ongara.  Pagbu- 
ot. — Odlao,  hidlao. 

Desecación.  /.  Pagpamara.  Pagcamara. 
— Camad-an.  —Caoga,  pagcaoga. 

Desecamiento,  in.  Pagpamara. — Camad- 
an.  Caoga,  pagcaoga. 

Desecante.  /.  a.  Macacamara.  Macacaoga. 

Desecar,  a.  Pagpamara.  Pagpaoga. — r. 
Mará.    Oga. 

Desecativo,  va.  adj.  Macacamara.  Maca- 
caoga. 

Desechar,  a.  Pagsobol.— Pagbaya.— Me- 
nospreciar. Pagpasipara,  pagyobit,  pagta- 
may. — Pagbaribad,  diri  pagearauat. 

Desecho,  m.  An  baya  ná .  — fig.  Pagpasi 
para,  pagyobit;  pagtamay. 

Desedificación./.  Maraut  nga  susgaranan. 

Desedificar,  a.  fig.  Paghatag  sin  maraut 
nga   susgaranan. 

Deselladura.  /".  Pagcuha,  pageacuha  san 
seyo  ó  marca. 

Desellar,  a.  Pagcuha  san  seyo  ó  marca 
sa  mga  surat,  etc.,  etc. 

Desembalaje,  ni.  Pamuca  sin  bogeos, 
bantal  ug  iba  pá. 

Desembalar,  a.  Pagbuca  sin  bogeos,  ban- 
tal ug  iba  pá,  panguha  sin  potos  sa  bisan 
ano  nga  pinopotos. 

Desembanastar,  a.  Pagocad,  pagcuha  san 
sulud  didto  san  alat,  etc. 

Desembarazadamente,  adv.  m.  Sin  ua 
ray  caolongan,  sin  uaray  cabilingan. 

Desembarazado,  da.  adj.  Uaray  caolo- 
ngan. 

Desembarazar,  a.  Pagcuha  san  nacacao- 

*ang- 

Desembarazo,  ni.  Cabatiran.  Cauaray  ca- 
olangan. 

Desembarcadero,  m.  Doroongan. 
Desembarcar,  a.  Paghauas. 
Desembarco,  m.    Paghauas.  Pagcahauas. 
Desembargar,  a.    Pagcuha  san  nacacao- 

lang. — For-     Pagsugo  sin  diri    ná  pagem- 

bargo. 
Desembargo,  m.  For.     Pagsugo  sin  diri 

ná   pagembargo. 

Desembarque,  m.  Paghauas.  Pagcahauas. 
Desembarrar,  a.   Pagcuha  san  lagay. 
Desembaular,   a.     Pagcuha  san  áada  sa 

cabán,  etc. 
Desembebecerse.  /-.  Paghioli,  in  hinoo- 

Üíin  an  nalilipong.  Hagutauan. 
Desembelesarse.  /-.   Paghioli,  in  hinoo- 

lian  an  nahipaosa. 
Desembocadero,  m.     Aguian,  araguian. 


tm  17Z 

desembocadura.   /     Aguian,  araguian. 

De  un  río  en  otro.   Guinbuangan. — Paraje 

por  donde  un  río    desemboca  en  la  mar. 

Sabang. 
Desembocar. ;/.  Pagagui,  paggoa. — Guin- 

buang. — Pagauas  an  salug  ngadto    sa  da- 

gat. 
Desembolsar,  a.     Pagcuha    san  áada  sa 

húpao  ó  bolsa. — Paghatag    ó  pagentregro 

sin    salapi. 
Desembolso,  m.     Paghatag,  pagbayad  ó 

pagentrego  sin  salapi.     • 
Desemboqu6.  m.  Aguian,   araguian. 

Desemborrachar,  a.  Paghaohao.  r.  Huas, 

in  nahuas  na  an  cahubog. 
Desemboscarse,    r.     Paggoa  sa  cagura- 

ngan  ó  casighotan   cún    sa  lugar    nga  ca- 

tatagoan. 
Desembotar,    a.  fig.     Pagtais  ó  pagbaid- 

san   mangarol. 
Desembravecer,  a.  Pagpaanad. — r.  Anad. 
Desembravecimiento,    m.    Pagpaanad. 

Pagcaanad. 
Desembrazar,  a.    Paglmbcas  san  bado, 

etc.  dida  san,  buteon. — Pagbatac   sin  ma- 

cosog. 
Desembriagar,  a.  Paghaohao.—  r.  Huas. 

in  nahuas  ná  an  cahubog. 
Desembrollar,    a.     Paghusay.  Pagtuhay. 
Desembuchar,  a.    Pagsinuca,  in  nagsisi- 

nuca    an  mga    tamsi. — fig.    Pamuclad  sin 

polong. 
Desemejante,  adj.    Lain,    diri  magsama, 

diri  sugad. 
Desemejanza.  /.  Paglain.  Pagcalain.  Ca- 

lainan. 
Desemejar,  n.  Lain.— a.   Paglain. 
Desempacar,  a.    Pamadbad  san  mga  pi- 
nopotos ug  panguha  san  solud. 
Desempacarse,   r.  Pagmingao  an  nasisi- 

na,  pahuas  san  casina. 
Desempachar,  a.  Pacuha  san  nacacaraut 

sa  soroesoroc. — r.  fig.  Cacuhai    san  caha- 

dluc  ó    cadalao. 
Desempacho,  m.    Caguinhauaan,  cacuhai 

san  casina. 

Desempalagar,  a.  Pagrarasahi. 
Desempañar,  a.  Paghinis  sin  salaming,  etc. 

Pagcuha  san  hapin    ngo    iguinhahapin  sa 

mga  cabataan  nga  gudti  pá. 
Desempapelar,    a.    Pagcuha     san    potos 

nga  papel. 
Desempaque,    m.     Pamadbad    san    mga 

pinopotos. 
Desempaquetar,  a.   Pagbadbad  sin  pino- 
potos. 
Desemparentado,    da.   adj.  An    naray 

mga  caoropdan. 


174 


DE 


Desemparvar,  a.  Pagpondoc. 

Desempatar,  a.  Pagliuat  basi  macuha  an 
caparejo. 

Desempedrador,  m.  Paraocal   sin  bato. 

Desempedrar,  a.  Pagocal  sin  bato. 

Desempeñar,  a.  Paglucat  —Desempeñar- 
se de  deudas  contraidas.  Pagbayad  san 
otang. — Cumplir,  hacer  aquello  á  que  está 
uno  obligado.  Pagtuman,  san  catungdanan. 

Desempeño,  m.  Paglucat;  pagca'lucat.— 
Pagtuman  san  catungdanan. 

Desempeorarse,  v.  Pagopayopay. 

Desemperezar.  ;/.  Pagbaya  san  cahubia. 

Desempolvadura.  /.  Pagyabyab;  pagea- 
yabyab. 

Desempolvar,  a.  Pagyabyab. 

Desempolvoradura.  /.  Pagyabyab;  pag- 
cayabyab. 

Desempolvorar,  a.  Pagyabyab. 

Desemponzoñar,  a.  Pagtambal  basi  ma- 
cuha an  lara  ó  hilo.  Pagcuha  san  lara  ó 
hilo  sadton  nacacalara  ó  nacacahilo. 

Desempotrar,  a.  Pagcuha  ó  paggabut 
sin  bisan  ano  dida  san  hinmumutangan. 

Desenalbardar,  a.  Pagcuha  san  silla  sa 
mga   caballo,  etc. 

Desenamorar,  a.  Diri  na  paghigugma, 
diri  ná  pagpaora. 

Desenastar,  a.  Pagtangso. 

Desencabestradura.  /.  Paghubad,  pag- 
cah ubad. 

Desencabestrar,  a.  Paghubad  san  siqui 
san  hayop  nga  nasasabud  san  pisi. 

Desencadenamiento,  m.  Pagtangtang; 
pageatangtang  sin  talicara. 

Desencadenar,  a.  Pagtangtang  sin  tali- 
cara.— fig.  Paga  [)agbungcag  san  pageaso- 
nudsonud  6  pageasarosando  san  mga  bu- 
tang. 

Desencajamiento,  vi.  Pagocal,  pagocang. 
Pagcaocal ,  pagocang. 

Desencajar,  a.  Pagocal,  pagocang. 

Desencaje,  ni.  vid.  Dcsencajamicnto. 

Desencajonar,  a.  Pagocad  ó  pagcuha 
san  solud  didto   sa   honos. 

Desencalabrinar,  a.  Pagtambal  san  ca- 
hpong  ó  hiborong  sa  oló. — r.  Paghioli,  in 
hinolian  an  tauo  san  cali[x>ng  6  hiborong 
sa  olo. 

Desencalcar,  a.  Pagsucad.  Pagtuboctu- 
boc. 

Desencallar,  a.  Pagpalutao  san  sacayán 
nga  sinanglad. 

Desencaminar,  a.  Pagpasimang. — r.    Si- 

mang,  hasimang. 
Desencantamiento,  m.  Pagbungcag  san 

búa  nga  larang  san  pageadiuata. 
Desencantar,  a.  Pagbungcag  san  búa  nga 


Í)É 

larang  san  pageadiuata.  Pagsumpa  san  ba. 

rang  ó  diuata. 
Desencantaración.  /.  Paghucad.  Pagca- 

hucad. 

Desencantarar,  a.  Paghucad. 
Desencanto,  m.  Pagbuncag  san  búa  nga 

larang  san  pageadiuata. 
Desencaprichar,  a.  Pagsagda    basi     ma- 
cuba an  sala  ó  lisa. 
Desencarcelar,  a.    Pagtangtang,    pagpa- 

goa  san  napepreso.   Pagtuhas. 
Desencarecer,     a.    Pagtoros    á     pagiban 

san  bale- 
Desencastillar,   a.     Pagpalaguio,    pagpa- 

goa  sa  castillo  ó  cota  san  inga  nagbaban- 

tay  dida. — fig.  Pagasoy  san  diri    pá    sina- 

sabut  san  iba. 
Desencerrar,  a.  Pagpagoa.— fig.  Pagasoy 

san  diri  pá  sinasabut   san  iba. 
Desencintar,    a.    Pagcuha     ó    paghubad 

san  mga  cinta. 
Desenclavar,  a.  Pagtangtang.  Pagtanggal. 

—fig-  Pagbotong  sa  usa  sin  macosog. 
Desenclavijar,  a.  Pagcuha  ó  pagtanggal 

sin  padlong.—  fig.  Pagocal,  pagocang. 
Desencoger,  a.  Pagbuclad. 

Desencolar,  a.  Pagocal. 

Desencolerizar,  a.  Pagi)amurayao,  pag- 
pamingao  san  nasisina. — r.  Pamurayao,  pa 
mingao,  pahuas  san  casina. 

Desenconamiento.  ///.  Pagcaiban  san 
hubag,   ngotngot,  etc. 

Desenconar,  a.  Pagpaiban  san  hubag, 
ngotngot,  etc. — r.  Iban. — fig.  Pagpahuas 
san  casina- — r.  Muas. — fig.  l^agpogong  san 
casina. 

Desencono.  ;//.  Pagcahuas  san   casina. 

Desencordar,  a.  Pagcuha  san  mga  cuer- 
das san  sesta,  etc.,  etc. 

Desencordelar,  a.  Paghubad  san  mga 
pisi. 

Desencorvar,  a.  Pagpatadong  san  naba- 
balico. 

Desencuadernar,  a.  Pagluang,  pagluang- 

luang. 

Désendemoniar.  a-  Pagbugao  san  mga 
yaua;   pagpabugao. 

Desendiablar,  a.  Pagbugao  san  mga  ya- 
ua; pagpabugao. 

Desenfadadamente,  adv.  m.  Sa  cauaray 
caulangan.  Malipay  caopay. 

Desenfadaderas.  /.  pi.  fam.  Mga  pag- 
baribad,  mga  pasangilan. 

Desenfadado,  da.  adj.  Malipay  ná,  ua- 
ray  calibangan,  uaray  nacacaulang  sa  iya. 
— Tratándose  de  un  sitio  ó  lugar  ancho, 
espacioso,  capaz.  Haluag,  dageo. 

Desenfadar,  a.  Pagpamurayao,  pagpami- 


DE 

ngao,  paglipay  san  nasisina. — r.    Pamura- 
yao,  pamingao,  pahuas  san  casina. 
Desenfado,    m.      Caliligauan.     Cabatiran. 
Cauaray  calibangan  ó  caolangan.— fig.  Ca- 
lipayan  sa  calag. 

Desenfaldar,  a.  Pagbuclad  san  tampis. 
Desenfardar,  a.  Pagbuca    san   mga  ban- 
tal  ó  pardo. 
Desenfardelar,  a.  Pagbuca  san  mga  ban- 

tal  o  pardo. 

Desenfrenadamente,  adv.  m.  Sa    pag- 
cav  i  si  oh  anón. 

Desenfrenamiento,  m.  Pagcavisiohanon. 

Desenfrenar,  a.    Pagcuha    san    freno  sa 

inga  caballo,  etc.—  r.  fig.    Pagvisio,     pag- 

l)uhat  sin  maraut,  pagpagapil  san  maraut. 

Desenfreno,  m.   fig.    Pagcavisiohanon. — 

De  vientre.  Pagoro  sin  tubig. 
Desenfurecer,  a.  Pagpamurayao,  pagpa- 
rningao,  pagpahuas  san  caisug.- — r.     I  lúas 
an  caisug. 

Desenganchar,  a.  Pagpalos. 
Desengañadamente,  adv.  m.  Sin  sayud, 
sin  dayag;  sayud  caopay,  dayag  caopay, 
sin  uaray  limbong.— fig.  y  fam.  Maraut 
caopay.  Bien  desengañadamente  lo  ha  he- 
dió. Maraut  caopay  an  i  ya  pagbuhat. 
Desengañado,  da.  adj.  fig.  y  fam.  Ta- 
ramayón  ug  maraut. 

Desengañador,  ra.  adj.  An  nagpapaqui- 
lala  ó  nagpapamáan    sa    iba  basi    maqui- 
(¡uilala  san  sayop  ó  ¡isa. 
Desengañar,    a.     Pagpamáan.—  r.  Hima- 
máan. — Pagpasabut  san  sayop  ó  sala. 
Desengañilar.  a.  Pamulcas. 
Desengaño,   m.     Cahimamáan.—  Pagcasa- 
but  san  camatuoran,  nga  asay  nacacacuha 
san  limbong  ó  lisa  sa  hunahuna. 
Desengarrafar,  a.  Pagboliyo. 
Desengarzar,  a.   Paglucba  san  lomong. 
Desengastar,  a-  Paghoghog. 
Desengomar,  a.  Pagcorocoso. 
Desengoznar,  a.  Pagholbot. 
Desengrasar,  a.    Pagcuha  san  tamboc.— 
u.  fam.   Hugus,  gasa. 
Desengrosar,  a.  Paggasa,  paghugus. 
Desengrudamiento,  m.  Pagcuha,  pagea- 
cuha  san  atole  ó    binocboc. 
Desengrudar,  a.  Pagcuha  san  atole  ó  bi- 
nocboc. 

Desenhebrar,  a.    Paghogot  sin  tanug. 
Desenhornar,  a.   Paghaon  san  tinapay  ó 
i  ha  pá  sa  horno. 
Desenjaezar,  a.  Pagcuha  san  sab-ong  sa 

mga  caballo,  etc. 
Desenjalmar,  a.   Pagcuha  san  silla,  etc., 
san  mga  caballo,  etc. 


DE 


175 


Desenjaular,     a.    Pagpagoa  san  tangeal, , 

sa  carongan,  etc. 
Desenlabonar,  a.  Pagocang. 
Desenlace,    m.     Pagbuca,    pagcab(uca  sin 
balighot.— Catapusan.— Cahusayan,     Catu- 
hayan. 
Desenladrillar,  a.  Paglucba  sa  mga  bal- 
dosa, etc. 
Desenlazar,  a.     Pagbuca  sin  balighot.— 
fig.  Pagasoy. 

Desenlosar,  a-  Paglucba. 
Desenlutar,  a.    Pagbaya  san  pagluto. 
Desenmarañar,  a.   Paghusay.  Pagtuhay. 
Desenmascarar,  a.    Pagcuha  san  taclob 

san  bayhon. 
Desenmohecer,  a.    Pagcuha  san  alamag 
ó  agop-op. 
Desenmudecer,  n.    Pagcaluas  ná,  an  din 

anay  nacacalauas. — fig.  Pagyacan. 
Desenojar,  a.    Paglipay  san  nasisina. — r. 

Lipay. 
Desenojo,  m.    Pagbaya  san  casina,  pagli- 
pay. 
Desenredar,  a.  Paghusay.  Pagtuhay. 
Desenredo,  m.  Cahusayan.  Catuhayan. 
Desenrollar,  a.  Pagbuclad. 
Desensabanar,    a.  fam.     Paghubcas  sin 
taplac  ó    tampi. 
Desensañar,  a.   Pagpahuas  san  casina. 
Desensartar,  a-  Paghoghog. 
Desensebar,  a.    Pagcuha  san  tamboc. 
Desenseñar,   a.    Pagpacalimot  san  hinba- 
baroan  ná. 
Desensillar,  á.   Pagcuha  san  silla  sa  mga 

caballo,   etc. 
Desensoberbecer,  a.   Pagpabaya  san  ca- 

palabilabi. — r.  Baya  an  capalabilabi. 
Desensortijado,  da.  adj.  An  tul-an  nga 

nalulupo. 

Desentablar,  a.  Paglucba. 
Desentenderse,  r.   Pagpacadiri  sasabut  6 

maaram. — Pagbaya,    diri    api. 
Desenterrador.    ;//.     Paracuha   san  mga 

minatáy  sa  lub-nganan. 
Desenterramiento,  m.  Pagcuha,  pagea- 

cuha  san  mga  minatáy  sa  lub-nganan. 
Desenterrar,    a.  Pagcuha  san  mga  mina- 
táy sa  lub-ngan.  Pagocad  ug  pagcuha  san 

nalulubong. 
Desentierramuertos,  com.  fig.  y  fam. 

Paralibac  sa  mga  minatáy. 
Desentoldar,  a.  PagMcas. 
Desentonación.    Pagcasalangisan,  pagea- 

sarangasan. 

Desentonadamente.  adv.    m.   Sa  daco 

nga  pagcasalangisan. 
Desentonamiento,    m.    Pagcasalangisan, 

pageasarangasan, 


176 


DE 


.Desentonar,  a.  Pagcaobus  san   ca  palabi 
labi — n.  y  y.  Salangisan,  sarangasan.    Si- 
mangsimang. 
Desentono,  m.   Pagcasalangisan,  pagcasa 

rangasan.  Pagsimangsimang. 
Desentornillar,  a.   Pagcuha   ó    paggabut 

san  mga  tornillo. 
Desentorpecer,  a.   Pagpahauas    san    ca- 

banhud. — Pagtutdo  san  diri  maaram. 
Desentrañamiento.  vi.  Pagbaya,  pagca 
baya  san  lugaringon  ug  paghatag  sa    iba. 
Desentrañar,  a.  Pagbosbos.— fig.  Pagsu- 
si.  Pagtuquib   sin  halarum. — r.  fig.  Pagba- 
ya san  lugaringon  ug   paghatag  sa  iba. 
Desentronizar,  a.  Paghucas. 
Desentumecer,  a.    Pagpahauas    san    ca- 
badhud. — ;-.  Iíoas. 
Desentumir,  a.    Pagpahauas    san    caban- 

hud. — r.    Hoas. 
Desenvainar,    a.    Paggabnot.    Pagholbot, 

paghurabot. 
Desenvelejar,  a.  May.   Panguha  san  inga 

Iayag  san  sacayán. 
Desenvendar,  a.  Paghubad  san  mga  sang- 

bud. 
Desenvergar,   a.  May.  Paghubad  san  mga 

Iayag  dida  sa  mga  verga  ó   bancaran. 
Desenvoltura.  /*.    Pagcahiara.    Camadag- 

mit,   camasayon  sin  pagbuhat,   etc.    Cama- 

raut  sin  ba tasan. 
Desen volvedor,  ra.   s.  Parabuclad.  Para 

asoy.  Paraosisa. 
Desenvolver,   a.    Pagbuclad.— fig.   Paga- 
soy. 
Desenvuelto,  ta.  adj.  fig.  Maraut  sin  ba- 

tasan,  malacsi. — fig.   Lasgud  sin  pagbuhat, 

pamolong,   etc. 
Desenzarzar,  a.  Paglanit,  in   nacaput  an 

tonoc  sa  panapton,  etc. 
Deseo.  ;;/.   Caipa,    caibog.    Tingoha. — Ca- 

hidlao. 
Deseoso,  sa.  adj .  Maiipa,  maruruyag,  nía- 

tingohaon. 
Desequido,  da.  adj.  Mamara.  Oga. 
Desequilibrar,  a.  Paghiringig. 
Desequilibrio,  m.   Paghiringig. 
Deserción.     /.     Pagcalaguio.— For.    ]}ag- 

baya. 
Deserrado,  da.   adj.  Uaray  sala  ó  sayop. 
Desertar,  n.  Pagpalaguio.  Pagbaya. 
Desertor,  ni.  An  mapalaguio.  An  mabaya 
Deservicio,  m.   Pagtalapas. 
Deservidor,  m.  Paratalapas. 
Deservir,  a.  Pagtalapas. 
Deseslabonar,    a.    Pagangat,    pagocang. 
Desespaldar,  a.  Pagbono,  ó   pagdabal  sa 

talodtod. 
Desesperación.  /.  Pagturao.— Casina. 


DE 

Desesperadamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

pagturao.  Sa  daco  nga  pageasina. 
Desesperado,  da.  aij.  Maturao.  An  ma- 

sisina  caopay. 

Desesperanzar,  a.  Pagpaturao. 
Desesperar,  a.  Pagpaturao. — n.  Pagturao. 

— y.  Tu  rao. 
Desestancar,  a    Pagdesentanco. — Pagpa- 

agui  san  tubig  etc.,  nga  nabibiao. 
Desestanco,  ni.  Pagdesestanco. 
Desesterar,  a.   Pagcuha  ó    paglocot    san 

mga  banig,   pagbulcas. 
Desestima.  /.  Pagdiri,  diri   pagearauat. 
Desestimación./.  Pagdiri,  diri  pagearauat. 
Desestimador,  ra.  adj.   Diri   macarauat. 
Desestimar,  a.  Pagdiri,  d¡ri  pagearauat.— 

Paghainuc. 
Desfajar,    a.    Pagcuha  ó    paghubad    san 

bageos. 
Desfachatado,  da.  adj.  fam.  Culang  sin 

catahud. 
Desfachatez.  /.  fam.   Caculang  sin  cata 

hud. 
Desfalcador,  ra.  adj.  Maninicas. — s.  Pa 

racuha  san  diri  iya. 
Desfalcar,  a.   Pagticas  ó  pagcuha  san  diri 

iya  lugaringon  nga  ipinapagtitimos  sa  iya. 
Desfalco,  m.  Pagticas  ó  pagcuha  san  sa- 

lapi   nga  diri  lugaringon. 
Desfallecer,  n.  Capoy,  hinga,  hingahinga 

haragumatay,  hangus,   hangushangus- 
Desfallecimiento.  ;//.     Cacapoy,    pagea- 

capuy,  camaluya. 
Desfavorable,  adj.  Contra.  Songsong  an 

hangin  ó  solug. 
Desfavorecedor,  ra.  adj.  Diri  mabulig, 

diri  matabang. — s.  Diri  parabulig,  diri  pa- 

ratabang. 
Desfavorecer,  a.  Diri  pagbulig,  diri  pag- 

tabang. — Pagcontra. 
Desfiguración.  /.  Pagcalain.— Caduas. 
Desfiguramiento,  m.  Pagcalain.-  Caduas. 
Desfigurar,  a.  Paglain;  pagpalain. — y.  La- 

in. — Duas. 
Desfijar,  a.  Paglucba,  j>aggabut  ó  pagcu- 
ha sin    bisan  ano  dida  san  hinmumutangan 

ni  ya. 
Desfilachan  a.  Pagbadbad  sin  hinabol  nga 

sabot. 
Desfiladero,  m.    Dalan  ó    araguian    nga 

haligot. 
Desfilar,  ti.  Mil.  Talay  nga  pagcalacat. — 

Mil.  Pagagui     an    mga    casoldadosan    sa 

atubangan  san  hadi,  etc.— fam.  Pagsonud- 

sonud  sin  paggoa. 
Desfile,  m.  Mil.  Pagagui  an  mga  casolda- 
dosan sa  atubangan  san  hadi,  etc. 
Desflemar,  a.  Cughad,  cughat. 


DE 

Desflecar,  a.  Pagcuha  san  mga  flecos. 

Desfloración.  /.  Pagcaboro.  Pagcadara- 
hug  san  camatahum  sin  bisan  ano. 

DesfloramietltO.  m.  Pagpasipara  san  pag- 
cabug-os  sin  daraga,  pacasala-sa  iya. 

Desflorar,  a.  Pagboro  sin  bucad,  pagda- 
rahug  san  camatahum  sin  bisan  ano. — . 
Pagpasipara  san  pagcabug-os  sin  daraga, 
pacasala  sa  iya.— fig.  Tala  lá  nga  paga- 
soy  sin  bisan,  ano. 

Desflorecer,  u.  Holog,  in  nagcacaholog 
an   mga  bucad. 

Desflorecimiento,  m.  Caholog  ó  pagca- 

holog  san  mga  bucad. 
Desfogar,  a.  Paagui  san  calayo.  —Hongao. 
Desfogonar.    a-—r.    Boong,'  buca;  in  na- 

boong  6  nabuca  an  oido  san  luthang. 
Desfogue,  m.  Paghungao;  cahungao,  pag- 

cahungao. 
Desfollonar,  a.  Pagcuha    sin  iba  nga  mga 

dahon,  basi  áadlauan  an  bonga. 
Desfondar,  a.  Boong,  loho;    in    naboong 

ó  naloho  an  sagud. 
Desformar,  a.  Maraut  nga  pagcabuhat  ó 
cahimo. 
Desfortalecer,  a.   Pagbungcag  sin  cota  ó 
baluarte;  pagpauli  san    mga    nagbabantay 
dida. 

Desforzarse,  r.  Pagbolos. 
Desgaire,  m.    Maraut  nga    panguiuaquiua 

sa  lauas. — Baga  pagpasipara. 
Desgajadura./.  Cabanguian  san  sanga. 
Desgajar,  a.  Pagbangui.  Pagguingi. 
Desgaje,  m.  Pagbangui.  Pagcabangui. 
Desgalgadero,  m.  Pangpang.    Caigangan 

nga  hitaas. 
Desgalgar,  a.  Pagholog  ticang  sa  hitaas. 
Desgalichado,  da.  adj.  fam.  Maraut  nga 
pagpanapton,  maraut  nga  pagcalacat,  diri 
hayonhayon. 
Desgana.  /.  Cauaray  ganas  sin  pagcaon. 
fig.  Caculang  sin  pagtuyo  ó  pagtalingoha. 
Desganar,  a.  Baga    pagtacas.—  r.    Uaray 

ganas  sin  pagcaon. 
Desganchar.  a.  Pagcuha  san  mga  sanga 
sa  mga  cahuy. 
Desgano,  m.  vid.  Desgana. 
Desgañifarse,  r.  Pagsingguit,  paggagsud, 

pagguliat  sin  daco. 
Desgaftitarse.  r.  fam.  Pagsingguit,  paggag- 
sud. pagguliat  sin  daco. 
Desgarbado,  da.  adj.  Mahubia  ó  diri  ma- 
dayan. 
Desgargantarse,    r.  fam.    Pagsinggut, 

Pa8ga8sud>  pagguliat  sin  daco. 
Desgargolar,  a.  Paguireuiry. 
Desgaritar,  n.  Colopan,    in    guincolopan 
san  pagsacay. 


DE 


177 


Desgarradamente,  adv.  m.   Guisi   cao- 
pay. — Sa  cauaray  caalo. 

Desgarrado,  da.  adj.  Visiohanon. 
Desgarrador,  ra.  adj.  Magparaguisi.  Ma- 

cacaguisi. 
Desgarrar,  a.  Pagguisi.— fig.  Desgarrarse 

el  corazón.  Picas,  dao    napipicas    an    ca- 

singeasing.  r.  fig.    Pagbulag,    pagbaya    ó 

diri   ná  pagopud  sa  iba. 
Desgarro,  m.  Caguis-an.— fig.  Pagcauaray 

caalo. — fig.  Pagpacalalaqui. 
Desgarrón,  m.  Caguis-an. 
Desgastar,    a.  Paghodot.— ;-.  fig.  Luya,  in 

nagluluya  ná. 
Desgatar.   a.   Pagdalos  ó  pnggabut  sin  ba- 

nua. 
Desgaznatarse,  r.  Pagsingguit,    paggag- 
sud, pagguliat  sin  daco. 
Desglosar,  a.  Pagcuha  ó  pagpara   san  ti- 

gaman,  casayoran  ó    nota    nga    binutang 

dida  sin  sinurat. — Pagcuha  an  iba  nga  mga 

paypay  sin  mga  autos. — Pagbulag  an   usa 

nga  minolde  nga  natitigub  sa  iba. 
Desglosé,  m.  Pagcuha.  Pagpara.  Pagbulag. 
Desgobernado,    da.  adj.  An  diri  maaram 

magataman  san  iya  tungud. 
Desgobernar,  a.  Maraut  nga  pagataman 

ó  pagmando.  Pacasamoc. 
Desgobierno,  m.  Carimocan,  casamocan, 

maraut  nga  paggovierno  ó  pagataman. 
Desgolletar,  a.  Pagcuha  san  liugliug  san 

tadíao,  etc. 
Desgorrarse.  ;-.  Pagtocas  sa  calo  ó  tagoló. 
Desgoznar,  a.  Pagholbot  ó  pagcuha  san 

mga  baga  cauit  nga  carig-onan  sin  puerta. 
Desgracia.  /.  Cauaray    pnlad.     Canogon. 

Cacurian.  Casáquit. 
Desgraciado,  da.  adj.  Uaray  palad. 
Desgraciar,   a.  Pacaraut.  Pacabido.  Cairo. 
Desgramar.  a.  Paggabut  ó  pagdalos  sin 

banua. 
Desgranar,  a.  Pagcuha  san  liso  san  bon- 
ga. Pagguioc  san  humay 
Desgranzar.   a  Pagtahop  san  humay,  etc. 
Desgreñar,    a.    Paggqmon  san  bohoc. 
Desguarnecer,  a.  Pagcuha  san    sab-ong 
ó  rayandayan. — Pagbungcag    sin    cota    ó 
baluarte— Pagcuha  san    pati    san   daldag, 
etc  ,  etc.  —  Pagcuha  san  guarnición  sa  mga 
caballo  in  di  ná  nagcacaruaje,  etc. 
Desguarnir,  a.  Pagcuha  san    sab-ong    ó 
rayandayan.-  -Mar.  Paghubad  san   pisi  sa 
cabrestante,  etc. 
Desguazar,  a.  Carp.  Pagticang  sin    pag- 

daldag. 
Desguindar,  a.   Mar.    Paguha    san    mga 
guinda  san  sacayán. — r.  Descolgarse.  Pag- 
darios. 


178 


DE 


Deshabitado,  da.   adj.    Uaray    ná    tauo. 
Deshabitar,  a.    Pagbaya    san    balay    cún 

oroquian. 
Deshabituación,   m.   Pagpabaya;    pagca- 

baya  san  daan  nga  batasan. 
Deshabituar,  a.  Pagpabaya  san  daan  nga 

batasan. — r.  Pagbaya  san  daan  nga  batasan. 
Deshacedor,  ra.  s.   Parabungcag.    Parai- 

ban.  Paradaog.    Paratunao. — De    agravios. 

adj.  An  magbobolos. 
Deshacer.  Quitar  la  forma  ó  figura  cá  una 

cosa,     descomponiéndola.— Pagbungcag. — 

Desgastar,     atenuar.     Pagiban.— Derrotar. 

Pagdaog    san    contra.— Derretir,    liquidar. 

Pagtunao— Despedazar.   Pagpicas,  pagotu- 

dotud. — Pagcomog.    No    me    tientes,    por 

que  te  voy  á    deshacer    contra    el    suelo. 

Ayao  ca  pagtitiao  sa  acón,  cay  igcocomog 

co  icao  dida  siton  salug— Quitar  el  corral 

de  pescar.   Paghilcas. 
Desharrapado,  da.  adj.  Macalolaoy,  an 

nagpapanapton  sin  macalolooy  ó  guigsi 
nga  panapton. 

Desharrapamiento,  vi.  Camacalolooy, 
pagcamacalolooy. — Mezquindad  ó  avaricia. 
Camahicao,    pageamahieao. 

Deshebiliar,  a.    Pagbuca  san   hebilla. 

Deshebrar.  a.  Pagbadbad  sin  hinabol  nga 
sabut. 

Deshechizar,  a.  Pagbungcag  san  búa  nga 
larang  san  pacadiuata. 

Deshecho,  cha.  p.  p.  Baya,  binaya,  bina- 
yaan.— tf^'.  Hablando  de  lluvias,  tempo- 
rales, borrascas,  etc.,  impetuosas,  fuertes, 
violentas.    Mabascug,  macosog. 

Deshelar,  a.  Pagtunao;  pagpatunao  san 
binagtic. 

Desherbar,  a.  Pagdalos  ó  paggabut  san 
mga  banua. 

Desheredación.  /.  Pagpagauas  san  bisan 
sin-o  san  malón. 

Desheredamiento,  m.  Pagpagauas  sa  bi- 
san sin-o  san  malón. 

Desheredar,  a.  Pagpagauas  sa  bisan  sin-o 
san  malón  nga  i  ya  tungud,  diri  pamalon 
sá  i  ya. 

Deshermanar,  a.  Pagbungcag  ó  panguha 
san  pageaoyon  ó  pageatopong  san  mga 
rnageasisama. — r.  Pagtalapas  sin  catalahu- 
ran  nga  angay  san    mga  igcasibugto. 

Desherrar,  á.  Pagtangtang  san  colma,  etc., 
sa  mga  preso. — Pagcuha  san  herradura  sa 
siqui  san  mga  hayop.— r.  Cuha,   holog. 

Desherrumbrar,  a.  Paghinis  basi  macu- 
ba an  tac  san  puthao. 

Deshielo,  m.  Pagtunao.  Pagcatunao. 

Deshilachar.  a.  Pagbadbad  sin  hinaboi 
nga  sabut. 


DE 
Deshilar,  a.  Pagbadbad  sin    hinabol    nga 

sabut. 

Deshincadura.  /.  Pagcagabut. 
Deshincar,  a.   Paggabut    san    nadodolot. 
Deshínchadura.  /  Cacopus  ó  pageaco- 

pus  sin  hubag. 
Deshinchar,  a.  Pagpacopus  ó  pagpahulpa 

san  hubag.  -  r.  Cupos,  hulpa,   hophop. 
Deshojador,    ra.    adj.    Macacaragas    sin 

dahon.—  s.  Parapangotos  sin  dahon. 
Deshojadura.  /.  Pangotos  sin  dahon. 
Deshojar,  a.  Pangotos  sin  dahon.— Ragas, 

in  nararagas  an  dahon. 
Deshoje,  vi.  Caholog  ó    pagcaholog    san 

mga  dahon. 
Deshollejar,  a.  Pagpanit  ó  panguha  san 

panit  san  mga  bonga. 
Deshollinar,  a.  Solpot  sin    pagcuhá    sin 

aguío. 
Deshonestamente,   adv.  m.  (In  magbu 

buhat)  sin  mala-oay. 
Deshonestidad.  /.  Camala-oay,  pageama- 

lo-oay;    camaquimala-oay. 
Deshonesto,  ta.    adj.    Mala-oay,    mangi- 

lad,  mahuca. 
Deshonor,    m.    Cauara    ó  pageauara  san 
bantug    nga    maopay.— Pagpacaalo.    Pag- 
pacaraut. 
Deshonorar,    a.    Pagbungcag  san  bantug 
—r.  Paguara    san  bantug.— Paghucas    sin 
catungdanan. 
Deshonra.  /.    Cauara    ó    pageauara    san 
bantug.— Pagpacaalo,  pagpacaraut,   pagea- 
culang  sin  catahud  sa    igeasitauo.— Tener 
uno  t  deshonra  una  cosa./r.  In  diri  angay 
sa    iya    cahimtang    bisan  ano  nga  buhat, 
nga  nacacaraut  sa  iya. 
Deshonrabuenos,  com.    fam.    Paralibac, 

parabutangbutang  sin   sala. fam.  An  diri 

natuman  ó  nasonud  san  maopay  nga    ba- 
tasan san  iya  mga  catigurangan. 
Deshonradamente.  adv.  m.  Sa  pageaua- 
ray  bantug  nga   maopay.    Sa    pagpacaalo 
ó  pagpacaraut. 
Deshonrador,  ra.  s.  Paralibac,    parabu- 
tangbutang sin  sala,  parabungcag  san  ban- 
tug ó  dungug  nga  maopay. 
Deshonrar,  a.  Pagbungcag    san    bantug. 
—Pagpacaalo,    pagpacaraut. .-Pagpasipara, 
pagpalugos    ó    pacasala    sin    babaye  nga 
maopay  an    iya    bantug. — r.    Cauara   san 
bantug  nga  maopay. 

Deshonrosamente,  adv.  m.  Sa  pageaua- 
ray  bantug  nga  maopay.  Sa  pagpacaalo 
ó  pagpacaraut. 

Deshonroso,  sa.  adj.  Macáalo. 
Deshora.    /.  id.—k  deshora  ó  deshora?. 


DE 

m.  adv.  Desoras  ná. — Lapas  ná. — De  re- 
pente. Sin  tigda. 
Deshornar.  a.  Paghaon  san  tinapay  ó  iba 

pá  sa  horno. 
Deshospedado,  da.  adj.   An  uaray  hara- 

pitan. 
Deshospedamiento,  m.  Diri  pagtogot  ó 

diri  na  pagtogot  sin   paghapit. 
Deshuesar,  a.  Panguha  san  túl-an  sin  ha- 

yop;  pangulia  san  liso  sin  bonga. 
Deshumano,  na.  adj.  Mabangis,    mapin- 

tas. 
Deshumedecer,  a.  Pagpamara;  pagpaoga. 

— Pagloon. — /-.   Mará;    oga. 
Desiderable,    adj.    Tacús  tingohaon,  ta- 

cús  caruruyagon. 
Desiderátum,  m.  An  guintitingoha  ó  guin- 

tutuyo  gud. 
Desidia.  /.  Cahubia,  pagcaliubia. 
Desidiosamente,  adv.  m.  Sin  hubia.  Hu 

bia  caopay. 
Desidioso,  sa.  adj.  Mahubia,  hubia. 
Desierto,  ta.  adj.  Uaray  tauo.— ;;/.  Catni 

ngauan. 
Designación.   /.    Pagsugo.— Pagtigaman 

Pagtálaan. 
Designar,   a.    Pagtuyo.— Pagsugo.    Pagti 

gaman;  pagtálaan.  Paglarang. 
Designio.  ///.  Tuyo.  Larang,  Calad-ganan 
Desigual,  adj.  Diri  magsama — No    llano. 

Mabongtud     nga    tuna. — Garan-gasang. — 

jig.  Arduo,   muy  dificultoso.  Macuri,    ma- 

curi  caopay.    -Tiempo  vario.  Salad    salad 
Desigualar,  a.    Paglabaolabao.    Pagbatol 

batol.   Pagpalabaolabao,  pagpabotolbotol. 
Desigualdad.  /.  Pagcadiri  magsama,  pag 

cadiri   parejo. — Cabongtud  sin    tuna. — Ca- 

garang  gasang. — Calainan. 
Desigualmente,    adv.    m.     Sa  pagcadiri 

parejo. 
Desimaginar,  a.  Pagpara  sa    dumdum  o 

hunahuna. 
Desimpresionar,  a.  Pagpabalic,  pagsag 

don  sa  igeasitano  basi  macuha  an     sayop 

niya. 
Desinclinar,  a.  Pagpatadong.— r.  Tadong 
Desincorporar,    a.    Pagbulag,    pagpabu 

lag  san  natitigub  ó    natitipon. — r.  Bulag. 
Desinencia.  /.  Gram.  Sinisiring   an  cata- 

Plisan  san  mga  polong  nga  guican  sa  iba. 
Desinfección.  Pagloon.  Paguiltic  sin  ma. 

hamot. 
Desinfectante.  /.  a.  Macacacuha    ó  ma^ 

cacahauas  san    maraut  nga  baho. 
Desinfectar,    a.    Pagloon    sin  mahamot 

Paguiltic  sin   mahamot. 
Desinficionar,  a.  vid.  Desinfectar.    - 
Desinflamar,  a.  Pagpaisul  san  bubag. 


DE 


m 


Desinflar,  a.  Pagpagoa  san  hangin. 

Desinsaculación.  /  Paghucad;  pagea- 
hucad. 

Desinsacular,  a.  Paghucad. 

Desinterés,  m.  Cauaray  interés,  cauaray 
quinahanglan. 

Desinteresadamente,  adv.  m.  Sa  ca- 
uaray interés  ó  quinahanglan. 

Desinteresado,  da.  adj.  Uaray  interés, 
uaray  quinahahanglan. 

Desinvernar,  n.  Paggoa  an  mga  casol- 
dadosan  sa  mga  oroquian  nga  sinisiring 
de  invierno  tiempo  nga  mahageot. — a. 
Pagpagoa  san,  etc. 

Desistencia.  /  vid.  Desistimiento. 

Desistimiento,  m.  Pagbulag.  Pagcabu- 
lag.— Pagbaya.  Pagcabaya.  Pagondang. 

Desistir,  n  Pagbulag;  pagondang.— Pag- 
baya. 

Desjarretadera.  /.  Garamiton  ó  salsalon 
nga  guinagamit  san  pagotud  ó  pagtirosti- 
ros  sin  carne. 

Desjarretar,  a.  Pagotud  san  páa  dida  sa 
tohud.  Pagbigting  sa  tohud. — Jig.  y  fam. 
Pagpaluya,  cún  dao  an  masaquit  quinu- 
cuhaan  sin  clamo  nga  dugo. 

Desjarrete,  m.  Pagotud;  pageaotud  sa  to- 
hud. Pagbigting;  pagcabigting  sa  tohud, 
pangotud.  Pagmigling. 

Desjugar,  a.   Pagpuga. 

Desjuntamiento.  ///.  Pagbulag.  Pagcabu- 
lag. 

Desjuntar,  a.  Pagbulag.  l'agi)abulag. — ;-. 
Bulag. 

Deslabonar,  a.  Pagocang. — r.  Jig.  Bulag 
sin  pagopud  sa  iba. 

Desladrillar,  a.  Paglucba  sin  baldosa, 
etc. 

Deslamar.  a.  Panguha  san  lagud. 

Deslastrar,  a.  Paghanas  ó  pagholog  san 
lastre. 

Deslatar.  a.  l^anguha  san  cahuy  nga  si- 
nisiring lata  dida  sa  mga  sacayán,  etc. 

Deslavar,  a.  Tala  lá  nga  paghugas. — 
Pagpaluya  sa  bisan  ano,  in  pinangunguhaan 
san  cosog,  color,  gahúm,  duga,  etc.,  etc. 

Deslavazar,  a.  vid.  Deslavar. 

Deslazar,  a.  Pagbuca. 

Desleal,    adj.  Malaris. 

Deslealmente,  adv.  m.  Sa  pagcamalaris. 

Deslealtad.  /.  Camalaris,  pagcamalaris. 

Desleidura.  /.   vid.  Desleimiento. 

Desleimiento,  m.  Pagpatunao;  pageatu- 
nao. 

Desleir.  a.  Pagpatunao. — r.  Tunao. 

Deslendrar,  a.  Sicsic;  lusa. 

Deslenguado,  da.  adj.  jig.  An  mayacan 
sin  maraut. 


180 


Dtí 


Deslenguamiento.  m.  fig.  y  fam.  Pag- 
cayacan  sin  maraut. 

Deslenguar,  a.  Pagotud  san  dila.—  r.  fig. 
y  /<?/;?.  Pagyacan  sin  maraut. 

Desliar,  a.  Paghubad,  pagbuca. — r.  Hu- 
bad,  buca,  buscag. 

Desligadura.  /.  Paghubad,  pagbuca.  Pag- 
cahubad,  pagcabuca. 

Desligar,  a.  Paghubad,  pagbuca.—;-.  Hu- 
bad,  buca,  buscag. — fig.  Pagasoy. — r.  Sa- 
yud.—fig.  Pagabsolvc  san  sinisiring  nga 
mga   censura  sa  santa  Iglesia. 

Deslindador.  m.  Parabutang  sin  tigaman, 
guiotan  ó  mojón. — Paraasoy. 

Deslindamiento,  vi.  Pagtigaman,  pagbu- 
tang  sin  tigaman,  pagguiotan,  pagmojón. — 
Pagasoy  sin  casayoran. 

Deslindar,  a.  Pagtigaman,  pagbutang  sin 
tigaman,  pagguiotan,  pagmojón.— fig.  Pag- 
asoy sin  maopay. 

Deslinde,  m.  vid.  Deslindamiento. —Tiga- 
man, guiotan,  mojón. 

Desliz.  ///.  Paghitalindas.  Paghidalinas. — 
Hipacdolan;  sa'a,  sayop. 

Deslizadero,  m.  Hitalindasan.  Cadalon- 
tan. 

Deslizadizo,  za.  adj.  Madalonot. 

Deslizamiento.  ///.  Paghitalindas.  Paghi- 
dalinas. 

Deslizar.  //.  Dalinas.  Dalí  oros.  Dalios-os. 
Talindas.  Baquinas,  balinas.  Dalosdos. — 
Dalondon.  r.  fig.  Dalipanos. — Halugus. — 
fig.   Pagsala,   pagsayop. 

Deslizarse  como  herramienta  cuan- 
do se  falla  el  golpe.  Dalatum. 

Deslomad ura.  /'.  Pagdabal,  pagcadabal 
sa  talodtod. — Cal  upo  san    talodtod. 

Deslomar,  a.  Pagdabal  sa  talodtod.—/'. 
Lupo;  innalu'upo  an  mga  taloltod. 

Deslucidamente,  adv.  ni.  Sa  cauaray 
cao payan. 

Deslucido,  da.  adj.  fig.  Uaray  caopayan 
sa  mga  pagbuhat,  mga  pagpolong,  mga 
pagasoy,  etc.,  etc.  Diri  macacatigí),  diri 
macacatoltol. 

Deslucimiento.  ///.  Caculang  sin  cabati- 
ran   ó  caopayan. 

Deslucir,  a.  Pagpara  ó  panguhan  san 
caopayan  sa  bisan  ano. — Lubad. 

Deslumbrador,  ra.  adj.  Maca  casi  lac, 
macacabislao. — Macatitingala. 

Deslumbramiento,  m.  Pagcabibislao. — 
Calipong  ó   hiborong  sa  hunahuna. 

Deslumbrar.  a.  y  r.  Bislao,  silao.— fig. 
Pacalipong,  pacaborong.—  r.  Hiborong. 

Deslustrar,  a.  Pagpalubad.  Lubad. 

Deslustre,  m.  Calulubad.  Cacuhai  san  ca- 
matahum  ó  caopayan. 


DE 

Deslustroso,    sa.  adj.  Lubad  ná,  maraut. 
Desmadejado,  da.  adj.    Maluya,    malu- 

yahon. 
Desmadejamiento.  ?//.  Caluya,  pagcalu- 

ya-  Camaluya,   pageamaluya. 
Desmadejar,  a.  Pacaluya. 
Desmajolar,  a.  Pangabut  san  mga  parra. 

-Paghubad  san  higot  san  sapin. 
Desmallador,  ra.  adj.  An  magparaguig- 

si  ó  magparabungcag  sin  hinoc-tan. 
Desmalladura.  /.  Pagcaguigsi,  pangotud 

ó  pageabungeag   sin  hinoctan. 
Desmallar,  a.  Pangotud,  pagguisi  ó  pag- 

bungeag  sin  mga  hinoctan. 
Desmamar,  a.   Lutas,    pagpalutas. 
Desmamonar,   a.    Panguha    ó    pangotud 

san  mga  saringsing. 
Desmán,  m.  Caora  ora  ná    sa  mga    pag- 

buhat,  sa  mga  pagpolong,  etc.;  daco    nga 

pagpasipara. — Cacurían,  casáquit. 
Desmán,  m.    Mananap    nga    naoocoy    sa 

mga  tabi  sin  salub. 
Desmandado,  da.  adj.    Malaris,  diri  nía- 

bal  i. 
Desmandamiento,    m.    Pagcaliuat    san 

daan  nga  sugo. — Paglaris. — Pagcabulag  sa 

mga  oropud. 
Desmandar,  a.  Pagliuat    ó  pagbaya    san 

daan  nga  sugo. — Pagliuat   o  pagdiri  ná  sin 

paghatag. — r.   Paglaris,    pagpasipara. — Bu- 

lag  sa  mga  oropud. 
Desmanear,    a.  Paghubad   san    pisi    nga 

higot  san  ¡mona  sin   hayop. 
Desmantecar,  a.  Pagcuha  san  tamboc  ó 

manteca. 
Desmantelado,  da.  adj.  Balay  nga  ma- 
raut ná  nga  uaray  ná  dida   mga    garami- 

ton. 
Desmantelamiento.  m.  Cabungcag,  pag 

cabungeag  sin  cota. 
Desmantelar,   a.  Pagbungcag  sin  cota. — 

fig.  Pabaya  sin  balay. 
Desmaña.  /.  Caculang  sin  cabatiran,   ca- 
uaray hibaro. 
Desmañadamente,  adv.  m.  Sa  caculang 

sin  cabatiran,  sa  cauaray  hibaro. 
Desmañado,  da.  adj.  Diri  batid,  cauaray 

cabatiran. 
Desmañar,  a.  Pacaolang;  pagolang. 
Desmarañar,  a.  Paghusay.  Pagtuhay. 
Desmarojar.    a.    Pangabut  sa  mga  lauas 

sin  cahuy  san  lorog,  cagopcop,  etc. 
Desmarrido,  da.  adj.  Maluya,  mabidóon, 

uaray  ná  cosog. 
Desmatar,  a.  Pangabut  san  mga    banua. 
Desmayadamente,  adv.  m.  Ora  ora  sin 

curi,  ora  ora  sin  luya;  macuri  caopay,  ma- 
luya caopay. 


DÉ 
Desmayado,  como  el  que  pierde  el 

conocimiento.    ílaontog.  Iborontog. 
Desmayado  de  hambre.  Lunos. 
Desmayado,  da.  adj.  Sin  i  si  ring  an  obús 

ó  lubad  ná  nga  color. 
Desmayar,  a.  Pacabontog;   pacalipong  sa 

oló. — 11.  fig.    Pagalang,    pagluya,   hadluc, 

dálao. — /-.  Bontog,  lipong  sa  oló,    nioroy. 
Desmayo,    ;;;.  Calipong  ó  pagcalipong  sa 

oló 

Demazalado,  da.  adj.  Maluya. 
Desmedidamente,  adv.  m.  Ora  ora  ná, 

labis  ná,  uaray  ná  socol. 
Desmedido,    da.   adj.    Ora  ora  ná,  labis 

ná,   uaray  sacol. 
Desmedirse,  r.  Pagora   ora. 
Desmedrar,  a.  Pacaraut  sa  bisan  ano. — 

r.  Raut,   in   nagraraut  bisan  ano. — n.  Iban, 

luya. 
Desmedro.;;;.    Pacaraut.—  Pagraut.    Pag- 

titicaraut. 
Desmejora.  /.  Pagticaraut.    Pagtiticaluya. 
Desmejorar,   a.    Pacaraut.— r.    Pagtitica- 

raut;  pagtiticaluya. 
Desmelancolizar,   a.  Paglipay  san   nabi- 

bido. — r.  Lipay,  baya  san  cabido. 
Desmelar,    a.    Pagpuhag    ó  pagcuha  san 

dugos  sa  potiocan. 
Desmelenar,  a.  Paggobot  san  bohoc. 
Desmembración.-/.  Pangotudotud,  pag- 

caotudotud,   pagcabulag. 
Desmembrar,    a.  Pagotudotud,  paglapa, 

pagbulag. 

Desmemoriado,  da.  adj  Limoton,  mali- 

limoton. 
Desmemoriarse,    r.    Limot,  diri  paghi- 

numdum. 
Desmenguar,  a.    Pagiban.— Pagpacaraut. 
Desmentida.   /.     Pagtaguinbuá,  pagpahi- 

rnoá. 
Desmentidor,  ra.  adj.  Magtataguinbuá. 
Desmentir,  a.  Pagtaguinbuá,  pahimuá. 
Desmenuzable.  adj.    Sadang    pagtirosti- 

roson,  sadang  pagtipictipicon,  sadang  pag- 

pinitpiniton- 
Desmenuzar,  a.   Pagtirostiros,    pagtipic- 

tipic,  pagpinitpinit.— fig.  Pagosisa  sin  mao- 

pay 
Desmeollamiento.  m.  Pagcuha;    pagca- 

cuha  san  otoc. 
Desmeollar,  a,  Pagcuha  san  otoc. 
Desmerecedor,  ra.  adj.  An  diri  tacús. 
Desmerecer,  a.  Diri  tacús. 
Desmerecimiento,  m.  Caculang  sin  ca- 

baralsan. 
Desmesura.  /.  Caculang  ó  cauaray  cata- 

hud  ó  pagcatahud. 


DE  181 

Desmesuradamente,   adv.  m.  Ora  ora 

ná,  labis   ná. 

Desmesurado,  da.  adj.  Maora  ora  ná, 
malabis   ná.— Culang  sin  catahud,  malaris. 

Desmesurar,  a.  Pagora  ora  ná  (in  uaray 
cahusayan  ó  catuhayan.) — r.  Pagtamay, 
pagyobit,  culang  sin  pagtahud  sa  polong 
cún  sa  buhat  bá. 

Desmigajar,  a.  Pagpire  pire. 

Desmigar,  a.  Pagpire  pire. 

Desmirriado,  da.  adj.fam.  Magasa,  ma- 
mingao. 

Desmocha.  /.  vid.  Desmoche. 

Desmochadura.  /.  vid.  Desmoche. 

Desmochar,  a.  Pagpangotud,  pagpamari, 
pagtaga. 

Desmoche,  m.  Pangotud,  pamari,  pag- 
taga. 

Desmogar.  a.  Solpoc. 

Desmogue.  ;;;.  Pagsolpoc. 

Desmolado,  da.  adj.  Uaray  mga  bag-ang. 

Desmontadura.  /.  Pagcacaingin,  pag- 
guba. 

Desmontar,  a.  Pagcaingin,  pagguba. — 
Deshacer  un  montón  de  tierra.  Pagparic 
sin  tuna.  Pagiban  sin  pondoc. — Desarmar 
ó  desunir.  Pagluta- — Pagbungcag  sin  ba- 
lay dapit  sa  ibábao. — Quitar,  ó  no  dar  la 
cabalgadura  al  que  le  corresponde  tenerla. 
Pagagao  sin  hayop  nga  cabayo,  etc. — Ba- 
jar del  disparador  la  llave  de  la  escopeta. 
Pagtangop. — ;;.  Apearse  de  una*  caballería, 
etc.   Paghauas. — a.    Pagdoroc. 

Desmonte,  m.  Pagcacaingin,  pagguba,  pag- 
doroc. Pagparic,  pagiban. — Fracmentos  ó 
despojos  de  lo  desmontado.  Dinoroc- 

Desmoñar.  a.  fam.  Pagotud  san  pongos. 
Pagbuca  san  pongos. — r.  Buca  an  pongos. 

Desmoralización.  /.  Pagraut,  pagearaut 
san  batasan.     Patnatasan  nga  maraut. 

Desmoralizador,  ra.  adj.  Magraraut  sin 
batasan;  macacaraut  san  batasan. — s.  Pa- 
rahatag  sin  mga    escándalo. 

Desmoralizar,  a.  Pagraut  sin  batasan; 
paghatag  sin  mga   escándalo. 

Desmoronadizo,  za.  adj.  An  magüti- 
nono. 

Desmoronamiento,  m.  Pagtinono. 

Desmoronar,  a.  Tono,  pagtinono. 
Desmullir,  r.  Pagrungcab  sin  hapin. 
Desmurar,  a.  Pagbungcag  sin  cota. 
Desnarigado,  da.  adj.  Pmgas.  pungag. 
Desnarigar.  a.    Pagsaplong.— Mordiendo. 

Bungad. 
Desnatar.  a  Pagcuha  san  lapuglapug  san 

gatas,  etc. 
Desnaturalización.  /.  Pagcacuha  ó  pag- 

cahucas    san  tauo  san    pageabongtohanon 


íds 


DE 


niya.  Pagpaiuas  ó  pagpahingilin  sa  iya. 
Pagpahucas  an  tauo,   etc. 

Desnaturalizado,  da.  adj.  Malaris,  ma- 
talapason  san  iya  catungdanan. 

Desnaturalizar,  a.  Pagcuha  ó  paghucas 
san  tauo  san  pagcabongtohanon  niya.  Pag- 
paiuas ó  pagpahingilin  sa  iya. — r.  Panu- 
cas an  tauo  san  pagcabongtohanon  niya. 
Paglain  san  cahimo  ó  cahimtang. 

Desnegamiento.  m.  Pagcatipa.  Pagpaisul 
sin  polong. 

Desnegar,  a.  Pagtipa. — /-.  Pagpaisul  sin 
polong. 

Desnervar.  a.  Pagpaluya. 

Desnevar,  n.  Tunao,  in  natutunao  an 
nieve. 

Desnivel»  m.  Pagcadiri  tadong,  culang 
sin   catadong. 

Desnivelar,  a.  Diri  pagtatadong.— /-.  Diri 
na  tadong. — Quiling. 

Desnucar,  á.  Pagdabal  sa  tingdol  nga 
malupo  an  tul-an. 

Desnudamente,  adv.  m.  fig.  Dayag  cao 
pay.  Sin  sayud. 

Desnudar»  a.  Paghubo.  Paglubas. 

Desnudez»  /.  Cahubo,  pagcahubo. 

Desnudo,  da.  adj.  Hubo."  Dubas. 

Desobedecer»  a.  Pagtalapas  san  sugo, 
paglaris.  Pagliuag. 

Desobedecimiento,  m.  vid.  Desobe- 
diencia. 

Desobediencia.  /.  Pagtalapas,  pagcatala- 
pas,  paglaris.  Camalaris,  pagcamalaris. 

Desobediente,  p.  a-  Malaris.  Malapsa. 

Desobligar,  a.  y  r.  Tuhas. 

Desobstruir,  a.  Pagcuha  san  nacacaolang. 

Desocupación.  /.  Uaray  calibangan,  ua- 
ray  buhat. 

Desocupadamente»  adv.  m.  Sin  uaray 
calibangan. 

Desocupar,  a.  Pag  iuas.  Gauas.  Hagauas. 
-—Pagcuha  san  nacacaolang. 

Desoir.  a>  Balingao.  Pacabalingao. 

Desojar,  a.  Pagbitas.  Pagbutas. — r.  Bitas. 
Butas. — -r.  fig.  Paghiling  sin  maopay. 

Desolación.  /  Pagcaguba,  pageabuncag, 
pagcalaglag.— fig.  Casubo,  camimgao,  ca- 
bido. 

Desolar,  a.  Pagguba,  pagbuncag,  pagua- 
cay,  paglaglag. — r.fig.  Subo,  mingao,  bido. 

Desoldar,  a.  Pagpaocal  san  sóida. 

Desolladamente,  adv.  ///.  Sa  cauaray  ca- 
alo  ó  catahud. 

Dosol ladero,  m.  Panganitan;  parat*yan. 

Desollado,  da.  adj.  fam.  Uaray  alo,  ua- 
ray tahud.—- p-  p.  Guinanitan.  Napilasan. 

Desoí lador,  ra.  adj.  Magaanit.  Macaca- 
pilas,-^^  Paraanit  sin  vaca,  carabao,  etc. 


DE 

Desolladura.  /  Pagcaanit;  paganit.— Ca- 

pilas.  Capilasan. 
Desollamiento.  m.  vid.  Desolladura. 
Desollar,  a.  Paganit,  Pagpanit. — r.   Pilas. 

—fig-  Pagpacaraut,  pagpcaalo,  pagdarahug. 

— fig-  Y  fa,n-  Paglibac  sin  daco    sa    igea- 

sitauo. 
Desollón,  m.  fam.  Capilas.  Capilasan. 
Desopilar,    a.  Pagtambal  ó   pagcuha  san 

nacacaolang  basi  lumacat  an    dugo  sa  la- 

uas. 
Desopilativo,  va.  adj.  Med.  Tambal  nga 

nacacahoas  san    saquit    nga    nacacaolang 

basi  lumacat  an  dugo  sa  lauas. 
Desopinado,  da.  adj.  An  uaray  ná  ban- 

tug  nga  maopay. 
Desopinar,  a.  Pagbuncag  san  maopay  nga 

dungug,  pagpacaraut  sa  igeasitauo. 
Desoprimir,  a.  Paggauas  sa  bisan  ano  san 

nacacapiit  ó  nacacalugos  sa  iya. 
Desorden,  m.   Cagobot,    pageagobot.  Ca- 

rimocan.  Casamocan.— Cauaray  catuhayan- 

Cauray  cahusayan.  —  Caora  ora  ná. 
Desordenación.  /.  vid.  Desorden. 
Desordenadamente,  adv.  m.  Rimoc  ca 

opay,  samoc  caopay.  Ora    ora  sin  rimac, 

ora  ora  sin  samoc. — Sin  uaray  catuhayan 

sin  uaray  cahusayan. 
Desordenado,  da.  adj.  Marimoc,    masa 

moc.  Uaray  catuhayan;   uaray  cahusayan 
Desordenamiento,  m.  v:d.  Desorden. 
Desordenar,  a.  Pagrimoc;  pagsamoc;  pag 

gobot. — r.  Rimoc,  samoc    gobot. —  r.    Pa 

gora  ora. 
Desorejado,  da.  adj.  fig.  y  fam.    Sinis»- 

ring  an  maraut  sin  batasan. — p.  p.  Palong 
DesorejamientO.  m.  Pagpalong;     pagea- 

palong. 
Desorejar,  a.  Pagpalong. 
Desorganización.  /.  Pagpacarimoc;  pag- 

pacasamoc.  Carimocan;  casamocan. — Caua- 
ray catuhayan;  cauaray  cahusayan. 
Desorganizador,   ra.  adj.  Marimoc,  ma- 

samoc.  Macacarimoc,  macacasamoc. — s.  Pa- 

rarimoc,  parasamoc,  paragobot. 
Desorganizar,  a.  Pacarimoc,   pacasamoc. 

caopay. — /'.  Rimoc,  samoc.  Bungcag. 
Dosorientar.  a.  Pacalipong,  pacaborong. 

— r.  Lipong,  borong,  hiborong. 
Desorillar,  a.  Pagtabas  san  liguid  sin  gé- 
nero, etc. 
Desovar,  n.  Pagbunay  an  mga  isda. 
Desove,  ni.  Arí  pagbunay  san  mga   isda. 
Desovillar,  a.  Pagbadbad. 
Despabiladeras»  /.  pi.  Isurugui,    iporol- 

P°g- 
Despabilado,  da.  adj.  Iras .— fig.   Lacsi, 

batid, 


DE 

Despabilador,  ra.  s.  Parasugui,  parapol- 

p°g- 
Despabiladura.  /.  Tap-oc 

Despabilar,  a.  Pagsugui.— fig.  Pagdagmit 
sin  pagbuhat  bisan  ano.— fig.  Pagtuyo  sin 
pagara m.—fig.  y  fam.  Pagpatay. — r.  fig. 
Pucao. — Pagpolpog. 

Despacio,  adv.  m.  Hinay,  hinayhinay,  luay. 

Despacito,  CO.  adv.  m.  fam.  Hinayhinay, 
luayluay. 

Despachaderas.  /.  pl.  fam.    Maisug    in 

papaquianhan. 
Despachar,  a.    Pagdagmit    sin    pagbuhat 

sin  bisan  ano. — Enviar.  Pagsugo;     pagpa- 

guican. — Vender.    Pagbaliguia. — Despedir. 

Pagpauli. — fig.  y  fam.  Matar.  Pagpatay. — 

n.  Darse  prisa.   Pagdagmit. 
Despacho,  ni.  Sugo,  despacho;    pagsugo. 

— Dcspachohan;  tendahan. 
Despachurrar,  a.  Pagromoc. 
Despajadura.  /.  Paglain    ó  pagbulag  an 

tipasi  san  dagami. 
Despajar,  a-  Paglain  ó  pagbulag  an  tipa- 
si  san  dagami  san  pagguioc  ó    pagtahop. 
Despajo,  m.  vid.  Despajadura. 
Despaldar,  a.  vid.  Despaldillar. 
Despaldillar,  a.  Pacalupo  ó   pagbari  san 

lumpac. 
Despaletillar,  a.  vid.    Despaldillar.—/^. 

y  fam-  Pagtnacmac  san  talodtod. 
Despalillar,  a.  Panhingolud  sin  tabaco. 
Despalmar,  a.  Pagcagus  sa  mga  sacayán. 

— Pagbacló. 
Despancijar,  a.  fam.  vid.  Despanzurrar. 
Despanzurrar,  a.  fam.  Pagbosbos,    pag- 

bono  sa  tiyan. 
Despapar,  a.  Equit.  Paghangad  ó  pagtiad 

caopay  an  cabayo  san  iya  oló. 
Desparejar,  a.  Pagbulag  san  magpares. 
Desparpajar,  a.  Paguacay. — n.  fam.  Pag- 

yacan  sin  damo  ug  sin  uaray    catuhayan. 
Desparpajo,  m.    fam.  Calasguran-.sin  pag- 

yacan  ug  iba  pá. 

Desparramado,  da.  adj.  Haluag;  taltag. 
Desparramar,  a.  Pagsabuag;  pagtaltag.— 
fig.  Pagobus  sin  paggasto  nga  diri  angay 

san  mga  manggad. — /-.  Balingao. 
Despartidor,  ra.  s.  Parabahin. 
Despartimiento,  m.  Pagbahin;    cabahin; 

pagcabahin. 
Despartir,  a.  Pagbahin. 
Despatarrarse,  r.  fam.  Sicacang. 
Despatillar,  a.  Pagtigib  san  cahuy,  etc., 

basi  sumolud  ngadto  san  lasi. 
Despavesad ura.  /.  Pagpolpog,  pagsugui. 
Despavesar,  a.  Pagpolpog,  pagsugui. 
Despavoridamente,  adv.  m.  Ora  ora  sin 

culba;  culba  caopay. 


DE 


183 


Despavorido,  da.  adj.  Culba,    quinucul- 

báan. 
Despavorir,  n.  y  r.  Culba;  lisang. 
Despeadura.  /.  Capáol. 
Despeamiento.  m.  Capáol. 
Despearse,  r.  Páol. 
Despectivo,  va.  adj.  Baga  pasipara. 
Despechadamente,  adv.  m.  Sa  maraut 
nga  cabuot. 

Despechar,  a.  Pagcabido,  pacasaquit. — r. 
Bido;  isug.— fam.  Pagpaíutas  san  caba- 
táan  nga  nasóso   pá. 

Despecho,  m.  Maraut  nga  cabuot. — De- 
sesperación. Pagturao. 

Despechugadura.  /.  Pagcuha;  pagcacu- 
ha  ó  pagcaquilas  san  onud  san  aba  sin 
tamsi. 

Despechugar,  a.  Pagcuha,  pagquilas  san 
¡  onud  san  aba  sin  tamsi. — r.  fig.  y  fam. 
j      Bucas  an  bado  dapit  sa    dughan. 

Despedazador,  ra.  s-  Paratiros;  para- 
¡     otudotud. 

Despedazamiento.  ;;/.    Partiros;    pagca- 
tiros,   pagcaotudotud. 
i   Despedazar,  a.   Pagtiros,  pagotudotud. — 
fig.   Pacaraut  sin   bantug,  etc. 

Despedida.  /.  Pagpaguican.  Pagsarit  an 
tiuli,  an  tibulag. 

DespedimientO.  m.  vid.  Despedida. 

Despedir,  a.  Pagbolio.  Pagbatac  sin  bato. 
Pagpaiuas  ó  pagpaoli  san  sacop  sa  balay, 
etc. — Acompañar  por  obsequio,  etc.,  al 
que  sale  de  una  casa  ó  un  pueblo.  Pag- 
paguican.— r.  Hacer  ó  decir  alguna  expre- 
sión de  afecto  ó  cortesanía  para  separarse 
una  persona  de  otra.  Pagsarit  an  tiuli  ó 
tibulag. 

Despedregar,  a.  Paghauan  an  tuna  sin 
mga  bato. 

Despegable.  adj.  Sadang  malucba,  sadang 
mahucal. 

Despegadamente,  adv.  m.   Sin  uaray  ga- 

v  gapil,  sin  uaray  gagapilan. 

Despegado,  da.  adj.  fig.  y  fam.  Maisug. 

Despegadura.  /.  Paglucba;  calucba,  pag- 
calucba. 

Despegamiento,  m.  vid.  Despego. 

Despegar,  a.  Pagbulag.  Paglucba.  Pago- 
cal.  Pagac-ac,  Paglacnit. — Pagbaya. 

Despego,  m.  Pagbaya,  pagbulag;  pagca- 
baya.   Uaray  caga  pilan. 

Despeinar,  a.   Paggobot   san   bohoc. 

Despejadamente,  adv.  m.  Batid  caopay. 
Dayag  caopay. 

Despejado,  da.  adj.  Batid,  lasgud,  masi- 
nabuton. 

Despejar,  a.  Paghauan. — r.  Adquirir  ó 
mostrar  soltura  y  esparcimiento  en  el  trato. 


184 


DE 


Batid;  pabatid.-Divertirse;  esparcirse.  Liao, 

liaoliao. — Aclararse,    serenarse    el  tiempo, 

etc.  Linao.  Ilurao. 
Despejo,  m.  Pagcahauan.— Cabatid;    pag- 

cabatid.  Cababatiran.  Camasinabuton. 
Despelotar.  a.     Paggobot   san  bohoc. 
DespeluzamientO.   m.    Paggobot;   pagea- 

gobot  sin  bohoc. 
Despeluzar,  a.     Paggobot  san  bohoc.--/-. 

Erizarse  el  cabello.  Marat. 
Despeluznar,  a.    vid.    Despeluzar. 
Despellejar,  a.  Paganit.  Pagpanit. 
Despenar,  a.  Paggauas  sa  bisan  sin-o  san 

casaquit,  cabido,  etc. 
Despendedor,  ra.  s.  Paragasto  san  mang- 

gad  sin   ora   ora  ná. 
Despender,    a.     Paggamit,    paggasto  san 

manggad,  etc. 
Despensa.  /  id.    Burutangan  ó  piolan  san 

inga  cacaanón,  etc. 
Despenserfa.  /     Catungdanan  san  para- 

mangno  san  despensa. 
Despensero,  ra.  ///.  y  f.   Paramangno  san 

despensa,  paragahin. 

Despeñadamente.  adi>.  vi.    Sa  pageabi- 

nanali. 
Despeñadero,   w.  Pangpang  ó  tuna    nga 

tingpo  — fig.   Cataragman. 
Despeñamiento.  m.  vid.  Despeño. 
Despeñar,  a.  Pagholog.— r.  Holog.    Om- 

pas. 
Despeño,  m.   Pagholog;   caholog  pageaho- 

log. — Calibang,  pagoro  sin  tubig.  —fig.  Tig- 

da  nga  pageaholog.— fig.  Caperdihan. 
Despepitarse,  r.    Pagsingguit,    pagyacan 

ó    pagguliat    sin      macosog. — fig.     Paghi- 

mannali. 
Desperdiciadamente.    adu.    m.   Carag 

caopay. 

Desperdiciado,  da.  adj.  Macacarag. 
Desperdiciador,  ra.  adj,   Macacarag.— 

s.   Paracarag. 

Desperdiciar,  a.  Carag. 
Desperdicio,  m.  Pagcacarag.  Caperdihan. 

An  baya  ná. 
Desperdigar,  a.    Pagbulag;    pagburublag. 
Desperezarse,  r.   Pagpaonat  sa  lauas  basi 

niacuha  an  cabanhud  ó   cahubia. 
Desperezo,  m.  Pagpaonat  sa  lauas. 
Desperfecto,  m.  Guti  nga  carat-an. 
Despernado,  da.  adj.  fig.   Paol,   budlay 

san    paglacat. 
Despernar,    a.   Pagotud    san    páa. — l'aol. 
Despertador,   ra.   adj.    Macacapucao.  — 

Mahipagmata. — m.    y    f.    Parapucao      sa 
iba. 
Despertamiento,  m.  Pagpucao;  capucao, 

pageapucao. — Pagmata. 


DE 

Despertar,  a.  Pagpucao.— r.  Pagmata,  hi- 

pagmata. — fig.  Pagpinanumdum. 
Despesar,    m.   Casaquit,    cabido,    casubo. 
Despestañar,  a.  Paggabut  san   piroc. — r. 
fig.  Paghiling  sin    maopay. 
Despezar,  a.  Pagiban  ó  pagnipis  san  luyo 

nga  catapusan. 
Despezonar,  a.  Panguha    san    himonoan 

san  bonga,  etc. — r.  Bari,  an  himonoan  san 

bonga,  etc. 
Despiadadamente,  adv.  m.  Sin  mabangis; 

mabangis  caopay.  Sa  cauaray  colooy. 
Depiadado,  da.  adj.  Mabangis,  mapintas. 
Despicar,  a.  Paglibanglibang,  pogliaoliao. 

Pagbayad  sin  otang. — r.    Pagbolos. 
Despichar,    n.  fam.    Patay.— a.    Pagpa- 

h un gao. 
Despiertamente.  adv.   m.  Batid    caopay 

u£  dagmit  man. 
Despierto,  ta.  />.    p.    An    nagmamata.— 

adj.  fig.  Batid,  lacsi,   dagmit. 
Despilfarradamente,  adv.  m.   Ora   ora 

sin  caparagasto. 
Despilfarrado,    da.   adj.    Magparagasto 

sin  ora  ora. 
Despilfarrar,  a.  Paggamit  ó  paggasto  san 

manggad  ó  salapi  sin  diri  angay. 
Despilfarro,  m.  Paggasto  sin  ora  ora. 
Despimpollar,  a.  Paggabut  sin   mga    sa- 

ringsing. 
Despintar,  a.  Pagpanas,  pagpara  san  pin- 
tar.— r.  Lubad. 
Despiojar,  a.  Panhingoto. 
Despique,  m.   Pagbolos. 
Despizcar,    a.    Pagtirostiros,    pagpiripiri, 

pagpinitpinit. 
Desplacer.  ;;/.  Casaquit,   cacurian. 
Desplacer,  a.   Pacasáquit,  pacabido,  paca- 
subo. 

Desplantación.  /.  Pangabut. 
Desplantar,  a.  Paggabut  sin  cahuy  ó  banua. 
Desplatar,  a.    Pamili  an  salapi  nga    may 

sinasactan  nga  timga,  etc. 
Desplate,  m.  Pamili  san  salapi,  etc. 
Desplayar,  n.  Paghubas. 
Desplegadura.  /.  Pamuclad.  Pamitad. 
Desplegar,  a.  Pagbuclad;    pagbitad.— fig. 

Pagasoy. 
Despleguetear,  a.  Panguha  san  mga  cam- 

bud  sa  mga  tanum. 
Despliegue,  m.  Pamuclad. 
Desplomar,  a.  Pagpahalag. — r.  Halag,  hi- 

lig. — Pucan;  paric. 
Desplome,    m.  Pagpahalag. — Capucan,  ca- 

paric;  pageapucan,   pageaparic. 
Desplomo,  m.  Cahalag,  pagcahalag. 
Desplumadura.  /.  Paghimolbol. 
Desplumar,   a.  Paghimolbol. 


DE 

Despoblación.  /.  Pagcauaray  ná  tauo  sa 
bongto.  Caculang  ó  pagcaculang  sin  tauo 
sa  bongto. 

Despoblado,  m.  Camingauan,  cabanuáan, 
uaray  ná  tauo  an  binongtoan   ánay. 

Despoblador,  ra.  s.  Parabungcag  sin 
bongto. 

Despoblar,  a.  Pagbungcag  sin  bongto; 
pagpalaguio  an  mga  tauo;  pagpahalin  sa 
tauo  sa  lain  nga  rugal.— - fig.  Despoblar 
un  campo  de  árboles,  de  hierbas.  Paghauan. 

Despojador,  ra.  s.  Paradgao.  Paraliticas. 

Despojar,  a.  Pagágao.  Paghucag.  Pagticas. 
— r.  Paglubas. — Pagbaya  sa  bisan  ano  nga 
lugaringon. 

Despojo,  m.  vid.  Despojar. — An  cuba  san 
mga  casoldadosan  nga  nagdaog  sa  mga 
contra. — An  abaga,  oló  ug  mga  teel  san 
hayop  nga  gu'iniihao. — pl.  Sobras  ó  des- 
pojos de  la  comida.  An  nahasalin  in  ta- 
pus  ná  pangaon. —  Mga  calap  sin  balay  nga 
guinbungcag,  nga  sadang  pá  bigamit. 

Despolvar,  a.   Pagyabyab. 

Despolvorear,  a.  Payabyab. 

Despopularizar,  a.  Pagpacaraut  san  ban- 
tug  sa  igcasitauo. 

Desportillar,  a.  Pagguipac;  pagtipac — r. 
Guipac;   tipac. 

Desposado,  da.  adj.  Bag-o  pá  nga  qui- 
nasal. — Guinapus  sa  camut  sin  puthao. 

Desposar,    a.    Pagcasal.  r.  Pagpacasal. 

Desposeer,  a.  Pagagao  ó  pagbucas  san 
tauo  san  quinacap-tan  niya. 

Desposeimiento.  ///.  Pagagao,  pagbucas; 
pagcaagao,  pagcahucas. 

Desposorio,  m.  Pagsipagsaad  san  lalaqui 
ug  san  babayc  sin  pagpacasal;  pagpacasal. 

Déspota,  m.  Ponoan  sadto  ánay. — fig. 
Tauo   nga  mabangis,  mapintas,  malupigon. 

Despóticamente,  adv.  m.  Ora  ora  sin 
camabangis. 

Despótico,  ca.  adj.  Magparabuot  sugad 
lá  san  iya  caruyag  bisan  diri  angay  sa  ca- 
tadungan,  mabangis;  mapintas,   malupigon. 

Despotismo,  ni.  Labao  nga  gahúm  sin 
tauo  alagad  lá  san  iya  caruyag.  Camaba- 
ngis, camapintas,  camalupigon  sin  tauo. 

Despotricar,  n.  fam-  Pagyacan  si  uaray 
panginano. 

Despreciable,  adj.  Taramayon,  angay  ó 
tacús  pagtamayon  ó  pasiparahon. 

Despreciador,  ra.  adj.  Magtatamay,  ma- 
tamay,  mapasipara. 

Despreciar,  a.  Pagtamay,  pagpasipara. — 
Pagyobit. 

Despreciativo,  va.  adj.  Baga  pagtamay. 

Desprecio,  m.  Pagtamay,  pagpasipara, 
pagyobit, 


DE 


185 


Desprender,  a.  Pagtangtang. — r.  Tactac. 

— r.  fig.  Apartarse  ó  despropiarse  de  una 

cosa.  Pagbaya  sin  bisan  ano. 
Desprendimiento,  m.    Pagbaya;     Pagca- 

baya.-- fig.  Camahatagon. 
Despreocupación.  /.  Paghunahuna    nga 

matadong  ó  maopay. 
Despreocuparse,  r.  Gauas,  higauas    sin 

caborong  sa  hunahuna. 
Desprevención.  /.  Caculang  ó  pagcacu- 
lang   sin    pagtagam.   Cacablas,  casongco, 

casoco,  caponong. 
Desprevenidamente,  adv.  m.  Sin  uaray 

pagtatagam.    Ora   ora  caponong,  soco  cao- 

pay. 
Desprevenido,  da.  adj.  Uaray    pagtata- 
gam. Cablas,  songco,  soco,  ponong. 
Desproporción.    /.     Caculang  sin  angay 

nga  pagcatoropong. 
Desproporcionadamente,  adv.  m.   Sin 

caculang  sin  angay  nga  pagcatoropong. 
Desproporcionar,  a.  Pagbubat    sin    diri 

toropong,  diri   arangay. 
Despropositado,  da.    Sinisiring   an  sala 

nga  pagbuhat  ó  pagyacan. 
Despropósito,   m.   Pagsala   ó     pagsayop 

nga    pagyacan    ó   pagbuhat. 
Desproveer,  a.  Pagagao   ó  paghucas    sa 

igcasitauo  sa  iya  mga  casoroc-an. 
Desproveidamente.    adv.    m.  vid.    Des- 
prevenidamente 
Desprovisto,    ta.     adj.    Cablas,   songco, 

soco,   ponong 
Despueble,    rn.    Pagpalaguio,    pagpahalin 

sa  lain  nga  rugal. 
Despueblo,      m.   vid.  Despueble. 
Después,   adv.  t.  1.  y  ord.    Onina.    Dican, 

tican.  Después  de  comer.  Catican  pangaon. 

Duspués  que  llegue.  Onina  in  umabut. 
Despuntar,   a.  Pagotud,  págtalib,  pagiban 

sin    tais. — Mar.    Paglipot   sin  carauisan. — 

Panaringsing,  in    nananarinsing  ná  an  mga 

tanum  ó  mga  cahuy. — Despuntar,  empezar 

á  amanecer.  Tagunmaaga. 
Desquiciamiento.  /;/.  Págocang;  pagcao- 

cang. 
Desquiciar,    a.    Pagpaocang.— r.   Ocang. 

— fig-    Panguha  san  carig-onan   nga    amoy 

sinasarigan. 

Desquijaramiento.  m.  Pagrabi. 
Desquijarar,   a.   Pagrabi. 
Desquijerar,    a.  Car.  Paglagdi  sin  cahuy 

sa   magluyo    tubtub    lá    sin    tigaman,    nga 

paghimoon  nga  mecha. 
Desquilatar,    a.    Pagiban. 
Desquitar,     a.     Pagbaui.    Paglucat.— fig. 

Pagbolos. 
Desquite,  m.    vid.    Desquitar. 


186  DE 

Desrabotar,    a.    Pagotud,   pangotud    san 

icug. 
Desrancharse,   r.   Pagbaya   san  pinopó- 

rocan. — Mil-  Pagburublag. 
Desrazonable   adj.   y    fam.    Diri    angay 

sa   catadungan. 
Desreputación.  /    Cauaray   ó    caculang 

sin  bantug    nga   maopay. 
Desrizar,     a.     Paggobot    san    quinorong; 

pagbuca   san    corong. 
Desroblar,    a-    Pagpatadong    sin    raysang 

nga    nadudupo. 
Destacamento,    m.  Mil.   Panon    sin  inga 
casoldadosan. 
Destacar,  a.  Mil.  Pagbulag    san  cadam-an 

in  usa   capanon   sin     casoldadosan. — Pint. 

Pagpalutao  san    pintar.—;-.  Orug,  labao- 
Destajador,    m.   Palo  sin  p.inday  sa  put- 

hao. 
Destajar,  a.  Pagpaquiao. 
Destajero,  ra.  m.  y  /  Parapáquiao. 
Destajista,  com.   Parapáquiao. 
Destajo,  m.   Páquiao.—  A  destajo,  m.  adv. 

Pináquiao.  —Hablar  uno  á  destajo.  fr.  fig. 

y  fam.  Pagyacan  sin  ora  ora. 
Destalonar,  a.  Tabas.  Guisi. 
Destallar,  a.  Pangotud     san  mga   saring- 

sing  san  raga  cahuy,  etc. 
Destapar,  a.  Pagbucas.  Pagtocas  san  tacop. 
Destapiar,  a.  Pagbungcag  sin  cota. 
Destarar,  a.  Paghimayad. 
Destartalado,  da.  adj.  Gobot,  uaray  ca- 
li usayan. 
Destazador,   m.  Paralotos    san    mga    ha- 

yop  nga  guinihao. 
Destazar,  a  Paglotos,  pagbahinbahin. 
Destechadura. /.  Pagtastas,  pagcuha,  pag- 

cacuha  san  atup. 
Destechar,  a.  Pagtastas  san   pauod.  Pag- 
cuha san  atup.  Baracas. 
Destejar,  a.  Panguha  san  atup  nga    teja. 
Destejer,  a.  Pagbadbad  sin  hinabol. 
Destellar,  a.  Ingat,  ingat  ingat,  ilat  igat. 
Destello,  m.    Pagcaingat    ingat.    Pagcailat 

igat.  Casirac. 

Destemplanza.  /  Pagraut  raut  san  ba- 
nua  ó  tiempo.   Ora   ora  sin    paso;    oraora 

sin  tagbum,     etc. — Pagquibot    quibot    san 

pulso  in  nagraraut  an  lauas. — Caculang  sin 
casadangan. 

Destemplar,  a.  Paglain  ó  pagbungcag  san 
pageaarangay  sin  bisan  ano. — Poner  en 
infusión.  Tangog. — Raut,  in  nagraraut  an 
tonog  cún  an  pagangay  san  tonog  san  to- 
ronggon. — r.  Raut  in  nagraraut  an  pulso. 
— Ngarol  cún  dao  mga  salsalon. 

Destemple,  m.  Diri  pagdoroyog. — Casá- 
quit  nga  diri    oraora. — Pagraut    raut    san 


DE 

tiempo,  etc.    Pagcadiriangay  sa  mga  pag- 
yacan, etc. 
Destentar.  Pagsagdon   sa  igeasitauo    nga 

diri  mapadaog  san  panulay. 
Desteñir,  a.  Pagpalubad  ó    panguha    san 

tina  sadton  tinina  ná.  Pagpanas,    pagpara 

san  mga    color. — r.    Lubad.    Panas,    para. 
DesterraderO.  m.  fig.  Caharuyoan. 
Desterrar,  a.    Ngilin,    paghingilin.-~Pag- 

cuga,  pagocab  san  tuna  sa  mga  gamut  san 

mga  tinatanum,  etc. — Pagpaiuas,  pagpaha- 

rayo. 
Desterronar,  a.  Pagdogmoc  sin  tuna  nga 

borobug-os. 
Destetar,  a.   Pagpalutas.— r.  Lutas. 
Destete,  m-    Paglutas;  pagpalutas. 
Destiempo,  (a)  Lapas  ná,  liuas  ná. 
Destiento,  m.   Caculba,  cacondat. 
Destierro,  m.  Paghingilin,  pagpaiuas,  pag- 

paharayo. — Ilingil-nan  san  mga  may  sala, 

etc. — fig.   Caharayoan. 
Destilación.  /.  Pagpatoro;   pagtoro;    pag- 

caagas;  pagdaligdig. — Pagpaauas;  pagauas. 
Destiladera.  /.  Asangan. 
Destilador,  ra.   s.    Paraasang.— m.    Asa- 

ngan.  Alacsiuan. 
Destilar,      a.     Pagasang.     Pagalacsio.— n. 

Agastoro,  daligdig,  auas.  Pagpatoro,  pag 

paauas. 

Destilar  agua  ó  sangre  un  cadáver. 

Sago,  sagohan. 

Desti/atorio.  m.   Asangan. 

Destinación./  Pagsugo,  pagtalaan.— Pag- 
hatag  sin  catungdanan. 

Destinar,  a.  Pagsugo,  pagtalaan.— Pagha- 
tag  sin  catungdanan. — Toin. 

Destino,  m.  Catungdanan. — Guinagamilan. 
— Palad,   maopay  cún  maraut  bá. 

Destitución.  /  Paghucas;  canucas,  pagea- 
hucas. 

Destituir,  a.  Paghucas  sin  catungdanan. 
Pagagao. 

Destocar,  a.  Pagb.ica¡  paggomoc  san  pon- 
gos ó  bohoc. — ;'.  Pagtucas  san  calo. 

Destorcer,  a.  Paglubad,  pagsulbad,  pag- 
badbad san   linubid  ó  pinisi,  etc. 

Destornillado,  da.  adj.  fig.  Baga  culang- 
culang. 

Destornillador,  m.  Garamiton  sin  pagga- 
but  sa  mga  torniyo. 

Destornillar,  a.  Paggabut  sin  mga  torni- 
llo; suhi  nga  pagbiric  s'n  torniyo. 

Destoserse,  r.  Pagigham. 

Destrabar,  a.  Paghubad  san  gapus,  pag- 
tangtang .  san  colma  ó  bisan  ano  nga  naca- 
caolang. 

Destral,  m.  Uasay  nga  guti. 
Destraleja.  /.  Uasay  nga  goroguti. 


DE 

Destramar,  a.    Pagcuha    san    lagda    san 

hinabol. 

Destrenzar,  a.   Pagbadbad  san  sinalapid. 
Destreza.  /.  Cabatiran.  Camaaram. 
Destripar,  a.  Pagbosbos-  Paghinái. — Pan- 

guha  san  bucag. 
Destripaterrones,  m.  fig.  y  fam.  Soho- 

lan  ó  paraalayon  sin  pagbuhat  sa  tuna. 
Destrísimo,  ma.  adj.  sup.  Batid  caopay. 
Destriunfar,   a.    Paghimantaya  san   mga 

triunfo  sa  pagsugal. 
Destrizar,  a.  Pagguisiguisi,  pagotudotud, 

pagtabastabas. — r.  fig.    Sina,    in    nasisina 

caopay  ó  napoposoc  sin  ora  ora. 
Destrocar,  a.  Paguioli  san  guintatagalio. 
Destrón,  m.  Parahagubay,  an  naghahagu- 

bay  sin  buta. 
Destronamiento,  m.  Paghucas;  pagcahu- 

cas  san  hadi  ó  labao  nga  ponoan. 
Destronar,  a.  Paghucas  san  hadi  ó  labao 

nga  ponoan  san  iya  pagcahadi.  Pagagao. 
Destroncamiento,  m.  Pagponoa  sin  pag- 

polud  sin  cahuy. 
Destroncar.  Pagponoa  sin     pagpolud  sin 

cahuy. — fig.  Pagdarahug  sa  igcasitauo. 
Destrozador,  ra.  s.  Parabungcag,    para- 

uacay. 
Destrozar,      a.     Pagbungcag,     paguacay, 

pagguba. — Pagtirostiros,     pagoludotud. — 

MU.  Pagdaog  san  mga  contra— Paggasto 

sin  daco  ug  din  angay. — Paghinithinit.  Irab. 
Destrozo./;^.  Cabungcag,  cauacay,  caguba. 
Destrozón,  na.  adj.  fig.  An  madali  ma- 

caguisi  san  iya  panapton,  sapin,  etc.,  etc. 
Destrucción./.  Pagcaguba,  pageabungeag 

pageauacay  pagcalaglag.  Caguba,  etc.,  etc. 
Destructivo,  va.  adj.   Macaguba,    maca- 

bungeag,  macauacay,  macalaglag.  Macaca- 

guba,  etc.,  etc. 
Destructor,  ra.  s.    Paraguba,    parabung- 
cag, parauacay. 
Destructorio,  ria.  adj.  vid.  Destructivo. 
Destrueco,  m.  vid.  Destrueque. 
Destrueque,  m.  Paguioli  san  guintatagalio. 
Destruible,  adj.  Sadang  maguba,  sadang 

mabungeag,  sadang  mauacay. 
Destruidor,  ra.  s.  Paraguba,  parabungcag, 

parauacay. 
Destruir,  a.    Pagguba,    pagbungcag,   pa- 
guacay. Pagbaracas.— fig.  Paggasto  sin  diri 

angay. 
Desucación.  /    Pagpuga;    pageapupuga, 

^aghodos. 

Desudar,  a.  Pagpahid  san  huías  ó  balhas. 
Desuellacaras,  m.  fig.  y  fam.    Paraarot 

nga  diri  magaram  magarot,  (macacapilas). 

^"com.  fig.  y  fam.  Tauo  nga    uaray    alo, 

niaraut  sin  batasan, 


f)E 


I8t 


Desuello,  m.  Paganit,  pagpanit  Capilas, 
pagcapilas.— ; fig.  Pagcauaráy  aló. 

Desuncir,  a.  Paglucas  san  yugo. 

Desunidamente.  adv.  m.  Bulag  caopay. 

Desunión.  /.  Pagbulag,  pagburublag,  pag- 
cabulag,  pagcaburublag.  —  -fig.  Pagcadiri 
angay  ó  pageadirioyon  sin  buot. 

Desunir,  a.  Pagbulag  pagburublag.—^-. 
Diri   pagangay  ó  diri    pagoyon    sin    buot. 

Desuñar,  a.  Pamaclo. — Paggabut  san  coló. 
— Agr.  Paggabut  san  gamut  san  cahuy. 
etc. — Paghingolo. 

Desurdir,  a.  Pagbadbad  sin  hinabol  nga 
genero. 

Desusar,  a.  Diri  ná  paggamit,  diri  ná  ba- 
tasan. 

Desuso,  m.  Án  diri  ná  paggamit,  an  diri 
ná  pagbatasari  sin  sugad. 

Desustanciar.  a.  Pagpatab-ang,  pagcuha 
san  rasa  sa  bisan  ano,   pagpaluya. 

Des  vallar,  a.  Panguha  san  mga  dahon 
nga  laya  ná  san  mga  tanum. 

Desvaído,  da.  adj.  Tauo  nga  hataas  ug 
diri  madayan. 

Desvainadura./.  Pagbuca;  pageabuca  san 
binalocan  san  príjoles,  etc. 

Desvainar,  a.  Pagbuca  san  binalocan  san 
príjoles,   etc. 

Desvalido,  da.  adj.  An  uaray  natabang 
sa  iya. 

Desvalijador.  ;;/.  Macauat,  tulisan. 

Desvalijamiento,  m.  Pagcuha;  pageacu- 
ha  san  áada  sin  surudlan  — Pagtolis,  pag- 
cauat  san  áada  sin  cabán. 

Desvalijar,  a.  Pagcuha  san  áada  sin  su- 
rudlan.— Pagtolis,  pageauat  san  nagbabac- 
tas  san  nadadara  niya  sa  cabán. 

Desvalimiento,  m.  Pagcauaráy  natabang 
sa  iya. 

Desván,  m.  Alcoba. 

Desvanecer,  a.  Pagpapara.— r.  Para.— 
Paga  pagparayao. — a.  Evaporarse. — Hu- 
ngao. — Plaquear  la  cabeza  por  un  vahido, 
turbarse  el  sentido.   Lipong  an  oló. 

Desvanecidamente,  adv.  m.  Sa  daco 
nga  pagparayao. 

Desvanecimiento,  m.  Pagparayao,  cama- 
labiao. — Calipong,  pagealipong  sa  oló. 

Desvaporizadero,  m.  Hongauan,  caalis- 
ngauan. 

Desvarar,  a.  Dalinas,  dalioros,  dalios-os, 
talindas,  baquinas,  balinas. — Mar.  Pagpa- 
lutao  san  sacayán  nga  nasanglad. 

Desvariadamente,  adv.  m.  Sa  pagcadi- 
ri igo  ó  diri  angay,  sa  cauaray  tatama. 

Desvariado,  da.  adj.  Mayamyam,  maya- 
can,  mabuhat  sin  diri  igo  ó  angay. — Diri 
angay,  diri  igo,  diri  matadong. 


188  DE 

Desvariar.  n.  Pagyamyam,  pagyacan  sin 

diri    angay. 

Desvarío,    m.    Pagsala    sin    pagpolong    ó 

pagbuhat.—  Calipong,   pagcalipong  sa    oló. 

Desvedar,  a.  Pagtogot  san  iguindidiri  anáy. 

Desveladamente.  adv.  m.  Uaray  gud  hi- 

ngatorog. 
Desvelamiento,  m.    vid.   Desvelo. 
Desvelar,  a.  Diri  pangatorog,   pagaligma- 
ma. — /-.  Aligmata.  Pirao. — r.  fig.  Pagoya- 
tum  caopay. 
Desvelo,  vi.  Pagaligmata.  Vwao.—fig.  Ca- 

maoyatum,  pagcamaoyatum. 
Desvenar,   a.  Panguha  san  ogat  san  carne. 
Desvencijar,  a.  Pagbungcag,  paglupo. 
Desvendar,  a.  Paghubad  san  sambud. 
Desventaja.  /.    Calainan. 
Desventajoso,  sa.  adj.  Lain. 
Desventar,  a.   Pagpagoa  san  hangin. 
Desventura.  /.  Cauaray  palad.   Cacurian. 
Desventuradamente,  adv.  m.  Sin  uaníy 

gud  palad. 
Desventurado,  da.  adj.  Uaray  palad. — 

Canogon  nga  tauo. — Mahicao. 
Desvergonzadamente,  adv.  m.  Sin  ua- 
ray gud  canlo. 

Desvergonzado,  da.  adj.  Uaray  alo. 
Desvergonzarse,  r.  Pagyacan   sin    uaray 

alo  ó  uaray   tahud. 
Desvergüenza.  /.   Cauaray  ó  pagcauaray 

alo  ó  tahud. 
Desviación.  /.   Pagpaharayo.  Paghihirayo. 
Desviar,  a.   Pagpaharayo;    pagiuas. — Pag- 

hirayo;  iuas. 

Desviar  con  el  codo.  Siuay. 
Desviejar.  a.  Pagbulag  ó  paglain  san  mga 

carcanerohan  nga  mga  agal   ná. 
Desvigorizar,  v.   Pagpaluya. 
Desvío.  vi.  Pagpaharayo.   Paghihirayo. 
Desvirar,  a.   Pagtabas- 
Desvírgar.  a.    Pacasala    sin    babaye    nga 
bug-os  pá  an  pogcalubos  niya. 
Desvirtuar,   a.   Pagpaluya,    pagcuha    san 

gáhum,  cosog,  etc.,   etc. 
Desvivirse,  r.  Hidlao  caopay,  icag  caopay. 
Desvolver,  a.  Paglain  sin  cahimo    sa    bi- 
san ano. — Pagarado  san  tuna. 
Deszocar,  a.  Pagsamad  sa  tecl. 
Deszumar,  a.  Pagpuga. 
Detal.  (En)  vi.  adj-  Sa  pagcatinag-sa  tag-sa. 
Detall,  m.  Mil.   vid.  Detalle. 
Detallar,  a.     Pagasoy    san    ngatanan,    sa 

pagcatinagsa-tag-sa. 
Detalle,  ni.   Casayoran.    Caasoyan,    asoy. 
Detención.  /  Caiha,   pagcaiha.    Camaiha, 

bagcamaiha.— Pagpreso;  pagcapreso. 
Detenedor,  ra.  adj.  Macahauid.— r.    Pa- 
rahauid. 


DE 

Detener,  a.  Paghauid.  Pagoíáng-— Pagpre- 

so,  pagpandug,    pagbilanggo. — r.    Pagiha. 

— Pagtimos.  fig.   Pagocoy,    pagodong. — r. 

Basiao.  Hiao. 
Detenidamente,  adv.  m.   Sa  hinayhinay, 

hinay  caopay;  maiha   caopay. 
Detenido,  da.  p.  p.  Pinipreso. — adj.  May 

caolongan  ó  calibangan,  culang  sin  larang, 

diri  maisug. — Mahicao. 
Detenimiento,  m.   Caiha,    pagcaiha.    Ca- 
maiha,   pagcamaiha. 
Detentación.  /.  For.  Diri   pagoli  san  diri 

lugaringon  ngadto  san   tag  ada. 
Detentador,   m.    For.    An  diri    iooli    san 

diri  iya  lugaringon,  ngadto  san   tag-ada. 
Detentar,  a.  For.  Diri  pagoli  san  diri  lu- 
garingon ngadto  san   tag-ada. 
Detergente,  adj.  Med.    Macacahuas,    ma- 

cacaopay. 
Deterior.  adj.  Obús,  diri  sugad  sin  cama- 

opay. 
Deterioración.  /.  Pagraut,    in    nagraraut 

ná  bisan   ano. 
Deteriorar,  a.  Pagraut,   in    nagraraut    ná 

bisan   ano. 
Deterioro,  m.   vid.   Deterioración. 
Determinación. /.  Pagtalaan.— Camaisug, 

pagcamaisug,   pagcauaray   cahadluc. — Pag- 

sugo.  Paglarang. — Pagscntencia. 
Determinado,  da.   adj.  Maisug,  casingca- 

singan. —  Gvam.  Artículo  determinado.  An 

nagaasoy  sin  maopay  san  nombre  nga  li- 

nalaquip  niya. 
Determinar,  a.  Pagtalaán.  Paglarang.  Pag- 

sugo.   Pagasoy  sin   maopiiy. — For.  Pagho- 

corn  ó   pagscntencia. 
Detersión.  /.  Pagpahid,  pamahid.  Pagnos- 

nos.  Paghinis.  Paghanis. 
Detestable    adj.    Doromotan,  dorum-tan; 

maraut  caopay. 
Detestación.  /.  Pagsumpa,  panumpa;  pag- 

domot,  paghomot;  cadorom-tan. 
Detestar,    a.  Pagsumpa. — Pagdomot,  pag- 
homot. 
Detonación.  /    Hagudol,    pagcahagodol. 
Pagboto. 

Detonar,  n.  Paghagodol.  Pagboto. 

Detracción.  /.  Pagiuas;  pagcaiuas. — Pag- 
libac,  pagbutangbutang  sin  sala. 

Detractar,  a.  Paglibac,  pagbutangbutang 
sin  sala. 

Detractor,  ra.  adj.  Magparalibac,  magpa- 
rabutangbutang  sin  sala. — s-  Paralibac, 
parabutangbutang  sin  sala. 

Detraer,  a.  Pagiuas;  pagpaiuas.— fig.  Pag- 
libac, pagbutangbutang  sin  sala. 

Detrás,  adv.  1.  Sa  licod,  sa  tihac,  san 
orehe,  sa  luyo. 


DE 

Detrimento,  m.  Uaray  cahalin.  Caperdí- 
han.  Cacurian.  Óarautan. 

Deuda./.  Otang.— Sala. 

Deudo,  da.  m.  y/.  Caoropdan.— ni.  Pa- 
rentesco. Pagcaoropud. 

Deudor,  ra.  adj.  Otangan.  A  muchos. 
Otangananon. — El  deudor  no  muera,  que 
la  deuda  en  pie  se  queda,  ref.  Mabuhi  an 
otangan,  paglalaoman  an  bayad. 

Deuteronomio.  m.  Santos  nga  Surat  ó 
icalima  nga  libro  san  Pentateuco  ni  Moisés. 

Devalar,  n.  Mar.  Paghihirayo  san  tadong 
cún  dao  sa  pagsacay. 

Devanadera.  /.  Poronan,  samburan. 

Devanador,  ra.  s.  Paraporon,  parasam- 
bud. — m.  Poronan,  samburan. 

Devanar,  a.  Pagporon,  pagsambud. 

Devanear,  a-  Pagsalasala  san  pagyacan  ó 
pagbuhat.  Pagyacan  sin  diri  angay. 

Devaneo,  m.  Pagsalasala,  pagsayopsayop. 
— Cauang  nga  pagbuhat. — Baga  calipong 
sa  oló. 

Devantal.  m.  Tampis. 

Devastación.  /  Cabungcag,  cauacay,  ca- 
guba,  calaglag;  pageabungeag,  pageauacay, 
pageaguba,  pagcaíaglag.  Pagdahas. 

Devastar,  v.  Pagpabungcag. 

Devengar,  a.  Sohol  nga  igsosohol  tun- 
gud  san  guintrabahoan  ó  guinserb;han. 

Deviación.  /  Pagpaharayo.    Paghihirayo. 

Devoción.  /.  id.  Pagtahud,  pagsingba. 

Devocionario,  ni.  Barasahan  san  cristia- 
nos an  iya  mga   pagampo. 

Devolución./.  Pagoli,  pagbalic.  Pagbayad. 

Devolver,  a.  Pagoli,  pagbalic. — Pagbayad. 

Devorador,  ra.  adj.  Maninibad.— s.  Pa- 
rasibad.  Paralamoy;  parala-mon;  parala- 
mud.  Parahangpas. 

Devorar,  a.  Pagsibad.  Paglamoy.  Pagla- 
mon.  Paglamud.  Paghangpas. 

Devotamente,  adv.  m.  Sin  maopay,  sa 
daco  nga  pagtahud. 

Devoto,  ta.  adj.  Maampóon  masingbahon. 
— Harangdon. 

DI 

Día.  m.  Adlao.  Caadlauan. — Cumpleaños. 
Caadlauan. — Día  de  año  nuevo.  Tinican- 
gan  san  tuig. — Día  de  ayuno.  Adlao  nga 
igpupuasa. — Día  de  fiesta,  día  de  guardar, 
día  de  precepto.  Adlao  nga  iglelehe. — 
Día  de  trabajo.  Adlao  nga  igbubuhat.— 
Día  del  juicio.  Adlao  nga  ighohocpm. — 
Día  de  los  difuntos,  ó  finados.  Adlao  san 
mga  minatáy. — Día  de  ceniza.  Adlao  san 
pamuring. 

Diabetes.  /  Med.  Saquit  sin  pagihi 


Dí  lé0 

Diabético,  ca.  adj.  An  may  saquit  sa 
pagihi. 

Diabla.  /  fam.  y  fest.  Yaua, — A  la  dia- 
bla. ;;/.  adv.  fam.  Maraut  nga  cabuhat  ó 
maraut  nga  pageabuhat. 

Diablear,  n.  fam.  Pagbuhat  ó  pagsoro- 
suerte  sin  diri   angay,  sin  maraut. 

Diablejo,  m.  Yaua,  manunulay    nga  guti. 

Diablillo,  m.  Manunulay  nga  guti. — Tauo 
nga  malacsi. 

Diablo.  /;/.  Yaua.— fig.  Tauo  nga  maisug. 
—fig.  Tauo  nga  maraut  an  iya  cahihio. — 
Tauo  nga  malimbong;  tauo  nga  may  ca- 
batiran. — pl.  Cadiablohan,   cayauáan. 

Diablura.  /  Buhat  ó  polong  nga  diri  an- 
gay, maraut. 

Diabólicamente,  adv.  m.  Sin  maraut,  sin 
diri  angay. 

Diabólico,  ca.  adj.  Suyádnon.  Maraut 
c^iopay. 

Diaconado.  m.  Orclen  sa  mga  diácono. 
Pagcadiácono. 

Diaconal,  adj.  An  tungud  sa  mga  diácono. 

Diaconato.  m.  Orden  sa  mga  diácono. 
Pagcadiácono. 

DiaConisa.  /.  Babayc  nga  nagseserbe  sa 
singbahan. 

Diácono,  m.  id.  Ministro  sa  santa  Iglesia, 
nga  di  pá  nacacapagmisa,  cundi  hadooc 
na  sa  pageasacerdote. 

Diadema,    amb.  Podongpodong,  corona. 

Diafanidad.  /  Camatin-ao  pageamatin-ao, 
camasilhag,  pageamasilhag. 

Diáfano,  na.  adj.  Matin-ao,  masilhag. 

Diafóresis.  /  Med.   Huías,  balhas. 

Diaforético,  ca.  adj.  Med.  Macacahulas, 
macacabalhas. — s.  Pahulas,  pabalhas. — Su- 
dor diaforético.  Ora  ora  nga  huías  in  hi- 
nihiran-tan    an  tauo. 

Diagonal.  Halag. 

Dialecto,  m.  Pamolong. 

Dialogar,  a.  Pagpolongpolong. 

Diálogo,  m.  Pagpolonglong. 

Diamante,  m.  id.  Bato  nga  mahal,  ma- 
tin-ao ug  maguilaguila  caopay. 

Diamantino,  na.  adj.  Diamantehon. — 
fig.  y  poét.  Matig-a,  matigha. 

Diamantista,  com.  Paralabra  ó  paraopay 
san  mga  diamante. — Parabaliguia  sin  mga 
diamante. 

Diametralmente.  adv.  m,  Ticang  sa  luyo 
sa  usa  camalidong  ngadto  man  sa  usa  ca- 
luyo. 

Diámetro,  m.  Badlis  nga  matadong  sin 
usa  camalidong.  Badlis  nga  matadong  nga 
nabubut  nga  sa  usa  camalidong  ug  naa- 
but  ticang  sa  luyo  ngadto  man  sa  usa  ca 
luyo. 


ím 


DI 


Diana,  f.  Pagtoctoc  san  guimbal  cún  aga 
aga  pá. 

Diriamente.  adv.  t.  Iquinaadlao,  sa  ma- 
tagaadlao 

Diario,  ria.  adj.  Sa  iquinaadiaoadlao,  sa 
matagaadlao,  sa  adlaoadlao. — m.  Casayo- 
ran  san  mga  inagui  ú  inmabut  sa  iquina- 
adlao cún  sa  tag-satag-sa  ca  adlao.  Perió- 
dico nga  guinpapalusad,  guinpapagoa  ó 
iguinpupublicar  sa  adlaoadlao  ngatanan. — 
An  gasto  sa  iquinaadlao  sa  pagcaon,  etc. 

Diarista,  com.  Tauo  nga  nagtutuhay  ug 
nagpupublicar  sin  periódico  sa  adlaoadlao 
ngatanan. 

Diarrea,  f.  Mcd.  Calibang,  pagoro  sin  tu- 

Diatriba*  /.  Pagpacaalo  sa  iba  sa  polong 
cún  sa   pagsurat    bá. 

Dibujador,  ra.   s.  Paralagda,   parabadlis. 

Dibujante,  s.    vid.  D'bujador. 

Dibujar.  Paglagda,  pagbadlis.— fig.  Pago- 
soy  sin  maopay. 

Dibujo,  m.  Lagda  sin  pagp'ntar. 

Dicción.  /.   Polong. 

Diccionario»  m.  Libro  nga  casayoran  san 
mga  polong  sin  usa  nga  pamolong  sa  pag- 
casonudsonud  sa  tag-sa   nga  letra. 

Diciembre,  m.  Bulan  sa  Diciembre.  Bu- 
lan nga  icapolo  cagduha  sin  tuig. 

Dictado,  ni.  Camahalan,  cabansagan,  ca- 
salangbayan  sin  tauo- 

Dictado,  m.  An  pagpolong  sa  usa  ca  tauo 
sin  mahinayhinay  san  iguinsusurat  sin  lain. 
~—pl-  fig-  Mga  casirac  ó  mgá  sugo  san 
cabuotan  cún  sa  condene  a  bá. — Escribir 
uno  al  dictado,  fr.  Pagsurat  san  iguinpo- 
polong  sin  lain. 

Dictador,  m.  Ponoan  nga  la  bao  (nga  guin- 
nonombrahan  sadto  ánay  san  mga  cónsul 
nga  romano). 

Dictadura.  /.  Pagcadictador,  catungdanan 
san  dictador. — An  camaina  san  pagcadic- 
tador. 

Dictamen,  m.  Hunahuna;  paghunahuna. 
— -Casarse  uno  con  su  dictamen,  fr.  fig. 
Pagalagad  lá  sa  iya  lugaringon  nga  pag- 
hunahuna.— Tomar  dictamen  de  uno.  fr. 
Paquisagdon. 

Dictar,  a.  Pagpolong  sa  usa  ca  tauo  sin 
mahinayhinay  san  iguinsusurat  sin  lain.-— 
Pagsugo;  pagpalusad  ó  pagpagoa  san  mga 
sugo.— fig.  Sugo.  An  casingeasíng  co  in 
nasusugo.  Mi  corazón  me  lo  sugiere  ó  dicta. 

Dictatorial,  adj.  An  tungud  san  pagca- 
dictador.-—/^. Andiri  naalagad  san  sugo 
ó  mga  casugaonan,  mapintas. 

Dictatorio,  ria.  adj.  An  tungud  san  pag- 
cadictador. 


m 

Dicterio,  m.  Pagtamay,  pagyobit,  pagpa- 
caraut  sin  polong  sá  igeasitauo. 

Dicha.  /.  Palad  nga  maopay,  capalaran, 
cabulahan,  pageapálaran,  pageabulahan. 
Cahimiangan. 

Dicharachero,  ra.  s.  Parayacan  sin  diri 
natoon  ó  baga  diri  angay. 

Dicharacho,  m.  fam.  Polong  nga  diri  na- 
toon ó  baga  diri   angay. 

Dicho,  m.  Polong,  yacan,  bagao,  sumat. 
— Del  dicho  al  hecho  hay  gran  trecho,  ref. 
Uaray  sapayán  an  polong,  an  buhat  an 
quiquitaon. 

Dichosamente,  adv.  m.  Pal  aran  caopay, 
bulahan  caopay. 

Dichoso,  sa.  adj.  Palaran,  bulahan. — Hi- 
miang. 

Didáctica.  /.  Pagaramdam  sin  pagtutdo. 
Pagasoy  sin  maopay. 

Diecinueveavo,  va.  adj.  An  tag-sa  sad- 
ton  ñapólo  cagsiam  ca  bahin  nga  iguinba- 
bahinbahin  an  usa  cabug-os. 

Dieciochavo,  va.  adj.  An  tag-sa  sadton 
ñapólo  cag  ualo  ca  bahin  nga  iguinbaba- 
hinbahin  an  usa  cabug-os. 

DieciOChenO,  na.  adj.  Icapolo     cagualo. 

Dieciseisavo,  va.  adj.  An  tag-sa  sadton 
ñapólo  cagonum  cabahin  nga  iguinbaba- 
hinbahin  an  usa  cabug-os. 

Dieciseiseno,  na.  adj.  Icapolo  cagonum. 

Diecisieteavo,  va.  aij.  An  tagsa  sadton 
ñapólo  cagpitó  ca  bahin  nga  iguinbabahin- 
an  usa  cabug-os. 

Diente.  Ngipon.  Tango. 

Diestra.  /.  Too,  camut  nga  too. — Juntar 
diestra  con  diestra,  fr.  fig.  Paguigsangcay; 
paquigsabut. 

Diestramente,  adv.  m.  Batid  caopay, 
maaram  caopay. 

Diestro,  tra.  adj,  Toohon.— Batid,  maa- 
ram, lasgud. — m.  Higot  sin  hayop. — Lle- 
var de,  ó  del  diestro,  fr.  Pagtug-uay. 

Dieta*  /.  Pagpuasa  nga  sugo  sin  tamba- 
lan. 

Dieta,  f  Catibugan  sin  mga  tauo  sa  iba 
nga  mga  guinhadian  sa  pagdarang  ó  pag- 
hunahuna hionong  san  mga  burahaton. — ■ 
Bayad  ó  sohol  san  hocom  ó  tinatapuran 
nga  sinusugo;  iquinaadlao  ini  nga  pagso- 
hol. — Bayad  ó  sohol  sa  iquinaadlao  san 
tambalan  nga  nagvivisita  sin  masaquit. — 
For.  Paglalac-tan,  nga  dánay  cañan  ñapólo 
ca  legua. 

Diez.  adj.  Ñapólo. — Décimo.  Icapolo;  ica- 
napolo. 

Diezmar*  a.  Paghimoloan.— Pag  bayad  san 
san  mga  icapolo. 

Diezmero,    ra.    m,    y  /,  Parabayad  san 


DI 

mga  icapolo.— Paracarauat  san  mga  icapolo. 
Diezmesino,    na.    adj.    An    mayada  ná 
ñapólo    ca  bulan.— An  tungud  san  cañan 
ñapólo  ca  bulan. 

Diezmilmillonésimo,  ma.  adj.  An  tag-sa 
san  mga  bahin  sin  usa  cabug-os  nga  iguin- 
babahin  sin  ñapólo  cayucut  caribo  nga 
mga  bahin. 

Diezmillonésimo,   ma.   adj.  An  tag-sa 

san  mga  bahin  sin  usa  ca  bug-os  nga  iguin- 

babahin  sin  ñapólo  caribo  nga  mga  bahin. 

Diezmo,  m.  An  mga  icapolo;   himoloan. 

Difamación.  /.  Pagpacaraut.  Pagcabutang- 

butang  sin  sala. 

Difamador,  ra.  adj.    An    nagpapacaraut 
san  bantug  nga  maopay  sa  igcasitauo. — s. 
Parabutangbutang  sin  sala. 
Difamar,  a.  Pagpacaraut,  pagbutangbutang 

sin  sala. 
Difamatorio,    ria.    adj.    An   macacaraut 
san   bantug  nga  maopay  sa  igcasitauo. 
Diferencia.  /•  Calainan.  Pagcalain.    Pag- 
calainlain. 
Diferenciar,    a.  Paglain,    paglainlain.— «. 

Diri  pagoyon,  diri  pagabuyon  sin  buot. 
Diferente,  adj.  Lain.   Malain. 
Diferentemente,  adj  m.  Lain   gud,  ma- 
lain gud. 
Diferir,    a-    Paglangan,    paglanganlangan. 

Pagangan,  pagangangangan.—  n.  Lain. 
Difícil,  adj.   Macuri,   malisud. 
Difícilmente,    adv.    m.   Sin  curi,  ora  ora 
sin  curi.  Macuri  caopay. 
Dificultad.  /.  Cacurian.  Cacuri,  pagcacun. 
Camacuri ,  pagcamacuri .— Ruhaduha.— Cao- 
langan. 
Dificultar,  a.  Pagcurii.— Pagolang,  pagcao- 
lang. 
Dificultosamente,  adv.  m.  Sin  curi,  ora 
ora  sin  curi.  Macuri  caopay. 
Dificultoso,  sa.  adj.   Macuri,    malisud.— 
fig.  y  fam.  Maraut  nga  pamayhon. 
Difidencia.  /.  Catahap,    caholop;    pagca- 
tahap,  pagcaholop.    Catahapan,  caholopan. 
—  Pagturao;     pagcaturao.— Caculang      sin 
pagtoo  ó  pagtupud. 
Difidente,  adj.  Maturao,   an  din  natapud. 
Difluir,  n.  Loob.— Damat. 
Difundir,    a.    Pagh alaba    sin    pagasoy    ó 
pagsurat.— Loob.— fig.  Pagpabantug,  pag- 
mantala.  Himantug. 
Difunto,  ta.  adj.  s.  Patay,  minatay. 
Difusamente,  adv.  tn.  Loob  caopay.  Ha- 
laba caopay  nga  pagasoy,  etc.     • 
Difusión.  /.   Pagloob— Halaba  nga  paga- 
soy  ó  pagsurat  nga    di    man    quinahang- 
lan. 
Difusivo,  va.   adj.   Maloob.    Macacaloob 


DI  M 

Difuso,    sa.    adj.    Haluag.— Halaba   cao- 
pay nga  pagosoy,  etc. 
Digerible,  adj.  Matutunao  sa  guinhaua. 
Digerir,  a.  Tunao,  in  natutunao    sa  guin- 
haua an  quinaon. 
Digestible,      adj.    Masayon    matunao    sa 

guinhaua.  . 

Digestión.   /.    Pagtunao  sa    guinhaua  an 

quinaon. 
Digestivo,    va.      adj.    Macacatunao     san 
quinaon.-¿».  tn.  Tambal  san  mga  hubag 
ug  mga  casam-dan. 
DigestO.  tn.  Catiguban  san  mga   casugoa- 
nan  sa  sinisiring  derecho  romano. 
Digitación.  /.  Pagtutdo  sin  pagtoctoc  sin 
bisan  ano  nga  instrumento  sa  mga    tudlo. 
Digitado.  Sugad  an.mga  tudlo. 
Digital.  An  nahatungud  sa  tudlo. 
Dignación.  /  Pagtogot  ó     paghatag    san 

pinangangaro. 
Dignamente,  adv.  tn.  Sin  tacus. 
Dignarse,  r.  Matacús,  malooy. 
Dignatario,  tn.  An  may  catungdanan. 
Dignidad.  /.  Pagcatacús—  Camahalan,  ca- 
od-ganan.— Máhal  nga    cahimtang,   mahal 
nga  catungdanan. 
Dignificante,  p.  a.  Macacatacús,  macaca- 

santos. 
Dignificar,  a.  Pacatacús,  pacasantos. 
Digno,  na.  adj.  Tacús. 
Digresión.  /.  Pagotud  san  carocayacan  ug 
pagpolong  sin  diri  igo  san  guinsusumat  o 
guincacarocayacanan. 
Dij.  m.    vid-  Dije. 

Dije.  m.  Biao,  hiyas,    rayandayan.— -fig.   y 
fam.  Maopay  nga  tauo.- fig'  y  fam.  lauo 
nga  ogdayon. 
Dilaceración.    /.     Pagsamadsamad     nga 
paguisi    sa  lauas.    Pagcasamadsamad    nga 
dao  pageaguisi  sa  lauas. 
Dilacerar,    a.    Pagsamadsamad    nga    dao 
pagguisi    sa  lauas.- fig  Pagbungcag    san 
bantug,  etc.,  sa  igcasitauo. 
Dilación.  /.  Caiha,  pagcaiha;  camaiha  pag 
camaiha,     camadugay,     pageamadugay.— 
Pagcabuasbuas. 
Dilapidación.  /  Paggasto,  pageagasto  nga 
diri  angay  san"  m¿a  manggad. 
Dilapidador,    ra.   s.  Paragasto    sin    din 

angay  san  mga  manggad. 
Dilapidar,  a.  Paggamit    ó    paggasto  nga 
diri  angay  san  mga  manggad. 
Dilatable,  adj.   Sadang  pagdacoon,  sadang 
paghalabaon,  sadang  pagdugangan.  Sadang 
osuagon. 
Dilatación.  /.    Pagdaco,   paghalaba,    pag- 
dugang;  pageadaco,    pagcahalaba,    pagea- 
dugang.  Pagosuag;  pageaosuag. 


192         DI 

Dilatar,  a.  Pagdaco,  paghalaba,  pagdugang; 
pagpadaco,  pagpahalaba,  pagpadugang.— 
Pagasuag;  pagpaosuag. — Pagiha;  pagpaiha; 
pagbuasbuas. 

Dilatarse,    cundir,    extenderse    en 

bien  Ó  en  mal.  Tagon-tong.  Extender- 
se por  todas  partes.  Sarang.  Dilatarse  Jo 
que  estaba  condensado.  Buscag. 

Dilatoria.  Pagcabuasbuas. 

Dilección.  Paghigugma.  Pagpalanggrí,  pag- 
paora. 

Dilecto,  ta.  p.  p.  Pínalangga,  pinaora; 
hinigugma. — adj.  íligugmaon  caopay  cún 
sa  maopay  nga  buot. 

Diligencia.  /.  Cadoroto,  pageadoroto;  ca- 
madoroto,  pugeamadoroto  sin  pagbuhat  ó 
pagtuman.— Cadagmitan.  Camadagmit,  pag- 
camadagmit. — Diligencia  ó  coche  nga  da- 
co.—faw.  Tuyo;  paquimalooy. — For.  Dili- 
gencia ó  pagtuman  san  mga  talaán. — Eva 
cuar  una  diligencia,  fr.  Pagtapus  ó  pag- 
tuman sin  tuyo. — Hacer  uno  las  diligen- 
cias de  cristiano,  fr.  Pagtuman  san-  catui- 
gan.  Pagtuman  san  mga  turumanon  san 
cristianos  sa  igeamátay. — Hacer  las  dili- 
gencias del  jubileo.  fr.  Pagtuman  san 
iguintotogon  sa  pagcuha  san  indulgencia. 
— Hacer  uno  sus  diligencias.  fr.  Pagpati- 
gayon  sin  pageacuha  sin  tuyo. — Hacer  uno 
una  diligencia. y>.  Pagoro,  malilibang. — La 
diligencia  es  madre  de  la  buenaventura. 
fr.  Proverb.  An  talingoha  hitutumanan  in 
cadorotohan. 

Diligenciar,  a.  Pagpatigayon. 

Diligenciero,  m.  Bahala. 

Diligente,  adj.  Madoroto,  maoyatum,  ma- 
tingohaon. — Maicagon,  madagmit  sin  pag- 
buhat. 

Diligentemente,  adv.  m.  Sin  dagmit. 
Dagmít  caopay,  madoroto  caopay,  mao- 
yatum caopay,  etc. 

Dilogía.   /.  Pagcaruhaduha. 

Dilucidación.  /.    Casayoran,  caasoyan. 

DÜUCidador.   m.   Paraasoy. 

Dilucidar,  a.  Pagasoy. 

Dilucidario.  ///.  Sinurat  nga  casayoran  ó 
caasoyan  sin  libro. 

Dilución.  /.  Pagtunao;  catunao,  pagea- 
tunao. 

Díluente.  p.  a.    An   nacatunao. 

Diluir,  a-  Pagtunao;  pagpatunao.— r.  Tu- 
nao. 

Diluviar,  v.  Pag-uran  sin  ora  ora. 

Diluvio,    m.  Paglonop;  panlonop. 

Dimanación,  m.  Guinicanan.  Tinicangan. 
Capong-tan  ó  capopong-tan. 

Dimanar.  ;/.  Guican.  Ticang. — fig.  Pongot. 

Dimensión.  /.  Cadac-an.    Cahilab-an.  Ca- 


DI 

hiluagan.  Cahilapad,  cahilap-dan.  Cahitas- 
an.  Cahiladman.  Casoclanan. 

Dimes  y  diretes,  loe.  fam.  Paghihiba- 
tonbaton  sin  polong.  Pagquipolong-polong. 

Dimidiar.  a.  Pagtunga.— Pagbuca.— Pag- 
picas. 

Diminución.  /.  Caiban,  pageaiban.  Cai- 
banan. — Cacopus,  pagcacopus.-Ir  una  cosa 
en  diminución,  fr.  Ticaiban,  ticaluya. 

Diminuir,    a.  Pagiban. — Copus. 

Diminutamente,  adv.  m.  Tala  lá;  tala, 
gudti  caopay. 

Diminutivamente,  adv.  m.  Talagudti 
caopay. 

Diminutivo,  va.  adj.    Macacaiban. 

Diminuto,  ta.  adj.  Quinuculangan  pá;  aya- 
uan  pá. — Guigugutii,  guigugutiayay. 

Dimisión.  /  Pagrenunsia,  pagbaya  sin  ca- 
tungdanan,  etc. 

Dimitir,  a.  Pagrenunsia,  pagbaya  sin  ca- 
tungdanan,  etc.  Dimitir  la  cuestión  ó  pleito. 
Pagbaya  san  capolongan. 

Dinasta,  m.  Dato  nga  sacop  sin  labao  nga 
dato  ó   hadi. 

Dinastía.  /.  Cahadian  sa  usa  lá  nga  catuli- 
nan;  an  pageahadi  nira. 

Dinerada.  /.  Cadamo  nga  salapi.  Dine- 
rado.  SaJapianon,  bahandianon.  Cuartahan. 

Dineral,  m.  Cadamo  nga  salapi;  salapi- 
nga  damo. — Timbangan  san  salapi  ó  bu- 
lauan. 

Dinero,  in.  Salapi,  cuarta. 

Dineroso,  sa.  adj.  Salapianon,  mangga- 
ran,  bahandianon. 

Dineruello.  m.  Sarosalapi,  guti  nga  sa- 
lapi. 

Dintel,  m.  Arq.  Patungbolan  sin  sada  ó 
ventana. 

Dintelar,  a.  Pagtongbol. 

Diocesano,  na.  adj.  An  tungud  sa  dió- 
cesis, —r.  An  obispo  ó  arzobispo  sa  dió- 
cesis. 

Diócesis.  /.  An  tuna  nga  sacop  san  ga- 
hum  sin    arzobispo  cún  obispo  bá.  . 

DÍOS.  m.  Dios,  an  Dios  nga  totoo  ug  ma- 
cagarahum  san  ngatanan. — Dios  ó  deidad 
falsa.  Diosdios. — Dios  Hombre.  Si  Jesu- 
cristo nga  aton    Guinoo  nga  nagpacatauo. 

Diosa.  /.  Dios  dios  nga  babaye  nga  pina- 
cadios  sa  mga  diuatahan. 

Diploma,  m.  Carig-onan  nga  sinurat  nga 
togot  sin  hadi  cún  iba  bá  nga  mga  ponoan. 

Diplomacia.  /  Pagaradman  ó  pagquilala 
san  mga  caopayan  ug  mga  tungud  sin  usa 
nga  guinhadian  sa  iba  nga  mga  magea- 
siguinhadian. —/?£•.  yjam.  Pagaramaram. 

Diplomática.  /  Pagaradman  ó  nga  nag- 
tutdo    san    mga    lagda    nga    ipaquiquilala 


DI 

san  mga  diploma  ug  sin  iba  pá  nga  mga 
carig-onan  nga  sugad. — vid.  Diplomacia  1.a 
acep. 

Diplomático,  ca.  adj.  An  tungud  sa  di- 
ploma.— An  tungud  sa  diplomacia.  Mga 
turuhayon  san  mga  magcasiguinhadian  ug 
an  mga  tauo  nga  mga  magturuhay  siton. 
— \fig-  Y  fam-  Tauo  nga  toso. 

Díptero,  ra.  adj.  Zool.  Mananap  nga  du- 
duha  an  paco  niya;  sugad  an  langao. 

Diputación.  /.  Pagpili  sin  tauo. — An  ca- 
dam  an  san  mga  diputado. — Catungdanan 
san  pagcadiputado,  ug  an  camaina  sini 
nga  catungdanan. — Diputación  provincial. 
Mga  cadatoan  nga  guinpili  sa  usa  nga  pro- 
vincia basi  magataman  sira  ug  magpacao- 
pay  san  mga  tungud  sa  iya.— An  balay 
nga  guincacatirocan  san  mga  diputado  nga 
mga  provincial. 

Diputado,  ni.  Tinatapuran,   tinotoinan. 

Diputar,  a.  Fagpili,   pagtoin. 

Dique,  m.  Casampongan  stn  tubig. 

Dirección.  /.  Pagtadong;  pagcatadong. — 
Pagtutdo. — Sagdon,  laygay,  uaydong.  Ca- 
salagdonan,  cauaydongan. —  Catungdanan 
san  director,  pagcadircctor. — Balay  nga 
despachohan  nga  inooquian  san  director. 
— Geom.  Camatadong,  pageamatadong. 

Directamente,  adv.  m-  Sin  tadong;  tadong 
caopay. 

Directivo,  va.  adj.  Macacatadong. 

Directo,  ta.  adj.  Tadong,  matadong. — Da- 
yon  lá. 

Director,  m.  Tinatapuran  ó  tinotuinan  san 
mga  labao. — Director  espiritual. — Amanan 
sa  calag. 

Directorio,  m.   Lagda;    lagdaan. 

Dirigir,  a.  Pagtadong.  Pagtutdo,  pagtul-id, 
pagtolidong.-—  Pagaagbay. — Paginando. 

Dirimente,  adj.  Macacabulag,  macacabad- 
bad. 

Dirimir,  a.  Pagcabulag,  pagcabadbad. — 
Pagtuhay. 

DirradiaciÓn.  /.  An  pageah alaba  san  ca- 
rnaguilad.  nga  guican  san  mga  buhat. 

Dirriadiar.  v.  Pahilabaa  an  mga  calam- 
bragan. 

Dirruir,  a.  Pagbungcag,  pagpucan,  pag- 
paric. 

Discantar,  a.  Pagcanta.-- fig.  Paglua  sin 
mga  siday. — fig.  Pagbuhat  sin  mga  siday. 
— fig.  Pagasoy  sin  ano  lá;  halaba  nga 
pagasoy. 

Discante,  ///.  Cuitara  ó  sesta  nga  guti. 

DisceptaciÓn.  /.  Pagargumento,  pagindig, 
pagasoy.    Casayoran. 

Disceptar.  a.  Pagargumento,  pagindig,  pa- 
gasoy. 


DI 


193 


Discernimiento,  m.  Surabutan.  Pagquila 
la  san  calainan  san  mga  butang. 

Discernir,  a.  Paglainlain,  pagquilala  san 
calainan  san  mga  butang. 

Disciplina.  /.  Pagaradman. — Batasan.— 
Iharampac. — Pagharohampac. 

Disciplinar.  ¿7.  Pagtutdo,  pagtoon.— Pag- 
hampac. — r.  Pagharohampac. 

Disciplinazo,  m.  Paglatub  san  iharampac. 

Discipulado,  m.  Pagcatinon-an. — Cahim- 
tang  sa  pagcatinon-an.— Pagtutdo,  pagtoon. 

Discípulo,  la.  m.  y  /.  Tinon-an,  guinton- 
an,   tinütdoan. 

Disco,  m.  Astron-  Balárao. 

Díscolo,  la.  adj.  Malaris,  maboruca. 
Hunon. 

Discordancia.  /.  Diri  pageaoyon.  Calai 
nan.  Diri  pageaarangay. 

Discordar,  n.  Patuc.  Lain.— Diri  pagoyon. 
— Diri  pagarangay,  diri   pagdoroyog 

Discorde,  adj.  Diri  maoyon,  diri  maabo- 
yon.— Diri  maarangay,  diri  madoroyog. 
Barihas. 

Discordia.  /.  Cacontra  san  mga  caburut- 
on  ó  niga  paghunahuna. 

Discreción.  /.  Sarabutan,  cabatiran,  calas- 
guran. — Turnan  nga  pagpolong,  turnan  nga 
pageabuhat.  Cabuotan;  camadoroto,  cama- 
oyatum.— A  discreción,  m.  adv.  Sugad  lá 
san  acón  caruyag;  sugad  lá  san  imo  caru- 
yag. — Rendirse  á  discreción;  darse  ó  en- 
tregarse á  discreción,    fr.  Mil.  Ampo. 

Discrepancia.  /.  Calainan. 

Discrepar.  ».  Lain,  (nalain),   nagcacalain. 

Discretamente,  adv.  m.  Sa  pageabuotan. 

Discretear,  n.   Pagpacabuotan. 

Discreteo,  m.  Pagpacabuotan. 

Discreto,  ta.  adj.  Buotan,  madoroto,  ma- 
oyatum.— m.  y/.  Bantay,  parasagdon,  tauo 
nga  pinili  basi  mabulig  ug  masagdon  san 
ponoan. 

Discrimen,  m.  Cataragman,  catahapan. — 
Calainan. 

Disculpa.  /  Baribad,  pasangilan. 

Disculpable,  adj.  Tacús  ó  angay  pabari- 
baron,   angay  igbaribad. 

Disculpablemente,  adv.  m.  Sa  pagea- 
baribad. 

Disculpadamente,  adv.  m.  Sa  angay  nga 
pagbaribad. 

Disculpar,  a.  Pagbaribad. 

Discurrir,  n.  Lacat;  lacao,  bactas,  dalagan 
sa  bisan  diin.— fig.  Paghunahuna,  pagino- 
ino  ,  pagburobuot;  pagasoy. — a.  Inventar 
una  cosa.  Paglarang. 

Discursar,  a.  Paghunahuna;  pagasoy,  pa- 
guale. 

Discursista.  com.  Caparayacan  nga  tauo. 


194 


DI 


Discursivo,   va.   adj.    Mahunahuna,    ma- 

malandong. 
Discurso,  m.    Hunahuna.— Paghunahuna. 
— Paguale;     pagasoy. — Casayoran;    caaso- 
yan.— Sinurat  nga  diri  caopay  halaba,  nga 
casayoran  sin  usa  lá  nga  cahimtang.— Ca- 
maiha,   camadugay. 
Discusión.  /.  Pagiroindig,  pagisan,    pagi- 
rug>    pagpolongpolong    nga    pagosisa    sin 
bisan  ano.  Caasoyan. 
Discutidor,  ra.  aij.  Maquiindig,  maquii- 

san,  maquiirug,  maquipolongpolong. 
Discutir,  a.  Pagiroindig,  pagisan,  pagirug, 
pagpolongpolong  nga' pagosisa    sin    bisan 
ano.   Pagasoy. 
Disecación.  /.  vid.  Disección. 
Disecador,  m.  vid.  Disector. 
Disecar,  a.  Pagbosbos,  paglapalapa  sin  la- 
uas  sin  minatay  basi  casaygan  an    pagea- 
butang  san  mga  bahin  sa  solud  sa    lauas 
ug  an  saquit  nga  nacamatay   sa   iya,    etc. 
— I'agpamara,   pagpatig-a  san  onud   sin  la- 
uas nga  patay   in  pagbutangan  sin  tambal. 
Disección.  /.  Pagbosbos,   paglapalapa   sin 
Jauas  sin  minatay. — Pagpamara,  pagpatig-a 
san  onud  sin  lauas  nga  patay. 
Disécea.  /  Mcd.  Baga  cabongol. 
Disector,   m.  Parabosbos,  paralapalapa  sin 
lauas  sin    minatay. — An    nagpapamara    ó 
nagpaptig-a  san  onud  sin  lauas  nga  patay. 
Diseminar,  a.   Pagpugas,  pagsab-uag. — r. 

Sarang. — a.  Pagsaburac;  pagsabrag. 
Disensión,  f.    Pagdiniri,    pageapatuc    sin 
mageasibuot.— /%OP;ighibatonbaton  sin  po- 
long. 
Disenso,  m.  Pagdiri,  pagdiniri,  diri   paga- 

lagad,  diri  pagoyon  sin  buot. 
Disentería.  /.  Baraod. 
Disentimiento,  m.  Pagdiri,  pagdiniri,  diri 

pagalagad,  diri  pagoyon  sin  buot. 
Disentir,  n.  Pagdiri,  pagdiniri,  diri    paga- 
lagad, diri   pagoyon,     pagpatuc    sin    buot, 
paglain  sin  pagluinahuna. 
Diseñador,    w.    Paralagda,    parabadlis.— 

Paraduang. 
Diseñar.'  a.    Paghgda,     pagbadlis.— Pag- 

duang, 
Diseño,   m.     Lagda,    badlis  — Duang     sin 

balay. 
Disertación.  /.  Pagpolong  ó  pagasoy  sin 

maopay. — Casayoran.. 
Disertar,  a.  Pagpolong  ó  pagasoy  sin  mao- 
pay sa  ano  man  nga  cahimtang,   ug  pag- 
baton  man   san   mga  polong  sa  iba. 
Diserto,  ta.  adj.  Himolong  sin  maopay. 
Disfagia.  /  Med.     Cacurian   ó  caolangan 
sin   pagtolon. 


DI 

Disfamación.  /.     Pagpacaraut,  pageabu- 

tangbutang  sin  sala. 
Disfamador,  ra.  adj.  An  nagpapacaraut 
san  bantug   nga  maopay  sa  igeasitauo — s. 
Parabutang  butang  sin  sala. 
Disfamar,  a.    Pagpacaraut,    pagbutangbu- 

tang  sin    sala. 
Disfamatorio,  ria.  adj.   An    macacaraut 
san  bantug  nga  maopay  sa  igeasitauo. 
Disfavor,  m.    Baga  pagpacaaío. — Diri  ná 

paghatag. 
Disformar,  a.  Pagraut  sin  pageahimo,  etc. 
Disforme,  adj.   Maraut  nga  cahimo  ó  ca 

buhat. — Daco  caopay. 
Disformidad.  /  Caraut   sin  cahimo  ó  ca 
buhat.  — Cadaco   nga  ora  ora. — fig.    Pag- 
camaraut  san    sala,  etc. 
Disfraz,  m.  Limbong,  larang  nga  paglim 

bong. 
Disfrazar,   a.  Paglain   sin  viste  etc.,  basi 

diri    quilal-on. 
Disfrazarse  ó» encubrirse  para  ocul 

tar  el   daño.  Tagadlon.  Comot. 
Disfrutar,  a.  Hiagum,  polos,  tolos. — Pag 
polos    sin  bisan  ano   bisan  diri  pagmang 
noon. — Maopay  an  lauas;  himiang  nga  pag 
cabutang. 
Disfrute,    m.    Panolos;  cabaralsán  caopa 

yan. 
Disgregación.  /.    Pagbulag;    pagcabulag, 
Disgregar,  a.  Pagbulag.  Ipli. 
Disgustadamente,   adv.  m.     Uaray  gud 
rarasahi.^ — Masina  caopay.  fig.  Cangaralsan. 
Disgustado,  da.  adj.    Uaray  rarasahi. — 

Maisug,  masisina.  Mangagalas. 
Disgustar,  a.    Uaray  cararasahi  an  baba. 
fir.  Pacasina,  pacabido. — r.  Sina,  bido. 
Disgusto,  ni.  Saplud,  uaray  rasa. — Casina, 

pageasina.  Cabido,    pageabido.  Cangalas. 
Disidencia.  /.  Pagbaya,  pacabaya  san  da- 
an  nga  mga  guinhunahuna. — Cacoiltra,  in 
nageocontra  caopay    ug    diri    nageacaoyon 
an  mga  buot. 
Disidente,  s.    Bulag,  an  diri  naoyon  san 

cañan  cadaman. 
Disidir,  n.  Bulag   san  daan  nga  mga  guin- 
hunahuna.— Paghunahuna    nga   contra  san 
cañan  cadaman. 
Disílabo,  ba.  adj.  Duduhan  an  mga  síla- 
ba ó  mga  polong. 
Disímil,  adj.  Lain,  diri  magsama;  diri  mag- 

topong. 
Disimilitud./.    Paglain.  Pagcalain.  Calai- 

nan. 
Disimulación.    /.     Pagpacadiri     dungug, 

pagpacadiri  naquita,    etc.,  etc. 
Disimuladamente,  adv.  m.  Sa  pageadiri 
nasabut,   etc. 


Df 

Disimulado,  da.  adj.  Diri  nagpapasabut 
sa  iba  san  guinhunahuna  niya. — Á  lo  di- 
simulado, m.  adv.  Sa  calit. — Hacer  uno 
el  disimulado,  fr.  fam.  Nagpacadiri  nasa- 
but;  nagpacadiri  nadungug. 

Disimulador,  ra.  adj.  An  nagpapacadiri 
maaram,  etc.,  etc. 

Disimular,  a.  Pagpacadiri  nasabut,  pag- 
pacadiri  nadungug,  pagpacadiri  naqüita, 
etc.,  etc.   Ogop. 

Disimular,  cargarse  con  los  pecados 
ó  faltas  ajenas.  Hugop. 

Disimular  la  voluntad  de  otro.  Alam- 
pas. 

Disimulo,  ni.  vid.    Disimular. ' 

Disipable,  adj.  Sadang  mapapas- 

Disipación./  Pagpapas.  Pagcapapas. — 
Cahungao. — Camaluya,  cagapil,  in  nagag- 
pil  an  tauo  sa  mga  carib-gon  nga  calibu- 
tanon. 

Disipadamente,  adv.  m.  Papas  caopay. 
Hungao  caopay. — Maluya  caopay,  gapil 
caopay  sa  mga  calilingauan  sa  calíbutan. 
\  Disipado,  da.  adj.  An  magapil  sa  mga 
calilingauan  ó  curulauan  sa  calibutan.— s. 
Paragamit  sin  diri  angay  san  mga  bahandi. 

Disipador,  ra.  s.  Paragasto  sin  diri  an- 
gay san  mga  bahandi. 

Disipar,  a.  Papas. — Hungao. — Paggasto  ó 
paggamit  sin  diri  angay  san  mga  bahan- 
di .—Luya,  in  nagluluya  an  calag  sin  pag- 
tuman  ó  pngampo  sa  Dios. 

Dislate.  ;//.  Sayop,  sala. 

Dislocación.  /.  Calupo,  pagealupo.  Calup- 
an. 

Dislocadura.  /.  vid.  Dislocación. 

Dislocar,  a.  Pagcuha  sin  bisan  ano  dida 
san  hinmumutangan  niya-  Lupo,  paca- 
lupo. 

Dismembración.  /.  Pangotudotud;  pag- 
caotudotud;  pagcabulag. 

Dismenorrea.  /-  Med.  Casaquit  nga  ma- 
cún sin  babaye. 

Disminución.  /  Pagiban.  Caiban;  pagea- 
iban.  Caibanan. — Cacopus;  pageacopus. 

Disminuir,  a.  Pagiban.— Copos.— Hoho. 
— Huyac. — Hoyos. — Hulpa;  hupa. — -Ho- 
tos.— Binggot. 

Disnea.  /.  Med.  Cacuri,  pageacuri,  cacu- 
rian  sin  pacaguinhaua. 

Disociación.  /.  Pagbulag;  pagcabulag. 

Disociar,  a.  Pagbulag. 

Disoluble,  adj.  Sadang  buc-on.  Sadang 
ig-bulag.  Sadang  matunao. 

Disolución.  /.  Cabuca,  pageabuca.  Cabu- 
lag,  pagcabulag.    Catunao,    pageatunao.— 

fig.  Camaraut  ó  pageamaraut  sin  pamata- 
san,— fig.  Cabungcag,   pageabungeag   san 


151 


1& 


mga  borobongto  etc.,  tungud  sin  batasafi 

nga  maraut. 
Disolutamente,  adv.  m.  Maraut    caopay 

sin  batasan. 
Disolutivo,  va.  adj.    Macacatunao.— Ma- 

cacapapas. 
Disoluto,  ta.  adj.  Visiobanon,  maraut  sin 

batasan.  Bigaon  nga  babaye. 
Disolvente,  p.  a.  Macacahuas. 
Disolver,  a.  Pagbuca.— -Pagbulag.— Huas. 

— Tunao. — Papas. 
Disonancia. '/.  fig.  Caculang  sin  caaran- 

gay.   Bisan  ano  nga  dinudungug,  in  macu- 

ri  sa  tal  i  nga. 
Disonante,  adj.  Macuri  pamation.  fig.  Diri 

naangay;  diri  nadodoroyog. 
Disonar.  n.  Diri  pagarangay,  diri  pagdo- 

royog. — Diri  pagangay,  diri  pagoyon. 
Dísono,  na.  adj.  Diri  naangay;  diri  nado- 
doroyog. 
Dispar,  adj.  Lain,  diri  topong,  diri  mag- 

saraa,  diri  parejo. 

Disparadamente,  adv.  m.  Ora  ora  sin 
tigda,  ora  ora  sin  macosog.  Tigda  caopay, 
macosog  caopay. 

Disparadero,  m.  Pasangolan  sin  pusil. 
sin  balatic,  etc.— fig.  Hipacdolan,  hitalin- 
dasan . 

Disparador,  m.  Parabuhi  sin  luthang,  pa- 
raluthan;  parabatac  sin  bato,  etc. — Pasan- 
golan sin  pusil,  sin  balatic,  etc. 

Disparar,  a.  Pagbuhi  sin  luthang,  pag- 
luthang.  Pagpana.  Pagbatac  sin  bato. — n. 
fig.  Pagyacan  ó  pagbuhat  sin  mga  diri  an- 
gay.— r.  Pagdalagan  sin  macosog. — Pag- 
pitec  san  pana.  Paglabtic  san  balatic. 

Disparatadamente,  adv.  m.  Sin  diri  ca- 
angayan,  sin  uaray  catadongan. 

Disparatado,  da.  adj.  An  mayacan  ó 
mabuhat  sin  diri  caangayan.  Patuc  sa  ca- 
tadongan. 

Disparatador,  ra.  s.  Parayacan  ó  para- 
buhat  san  diri  caangayan  ó  patuc  sa  ca- 
tadongan. 

Disparatar,  n.  Pagyacan  ó  pagbuhat  sin 
diri  angay  ó  patuc  sa  catadongan;  pagsa- 
yop,  pagsala. 

Disparate,  m.  Sayop,  sala. 

Disparatorio,  m.  Casaypanan. 

Disparidad./.  Pagcadiri  magsama,  pagea- 
diri  toropong,  calainan. 

Disparo*  m.  Boto.  vid.  Disparar. 

Dispendio,  m.  Paggasto  sin  daco.— fig. 
Paggamit  sin  diri  caangayaan. 

Dispendiosamente,  adv.  m.  Ora  ora  nga 
paggasto,  ora  ora  nga  paggamit  sin  diri 
caangayan. 


196 


DI 


Dispendioso,  sa.  adj.  Macurí  cadpay, 
daco  nga  gasto. 

Dispensa.  /.  Pagtogot,  paghacag  sin  ca- 
looy. — Carig-onan  nga  sinurat  nga  hinmu 
mutangan   san   pagtogot. 

Dispensable.  adj.  Sadang  itogot.--Sa 
dang  calooyan. 

Dispensador,  ra.  adj.  An  matogot.— s 
Paratogot. — Paragahin. 

Dispensar,  a.  Pagtogot,  paghatag  sin  ca- 
looy.  Pagahin. — Gauas  sin  catungdanan 
— Pagperdona  ó  pagpasalio. 

Dispepsia.  /.  Med.  Maraut  nga  pagcatu- 
nao  sa  guinhaua  an  quinaon. 

Dispersar,  a.  Pagsarang.  Pagpasarang. — 
Mil.  Pagpalaguio,  pagpadalagan  san  mga 
soldados,  etc.,  cay  mga  daog   sira. 

Dispersión.  /.  Pagsarang. 

Disperso,  sa.  adj.  An   nagsasarang. 

Displicencia.  /.  Maraut  nga  cabuot. — Ca- 
maluya. 

Displicente,  adj.  Diri  angay  sa  buot— 
Maisug  ó  maraut  sin  cabuot. 

Disponedor,  ra.  adj.  An  magturuhay  san 
mga  butang. — s.   Paratuhay. 

Disponer,  a.  Pagbutang  sin  maopay,  pag- 
tuhay,  paghusay. — Pagbuot,  paglarang. — 
Pagtirna,  pagandam. — r.  Pagtestar. 

Disponible,  adj.  Tima  ná,  sadang  ná  ma- 
ga mi  t,  sadang  ná  popol-san. 

Disposición.  /.  Pagbutang,  pageabutang 
sin   maopay;  pagtuhay,  pageatuhay;  paghu- 

*  say,  pageahusay.  Pagtirna,  pageatima. — 
Buena  disposición  ó  estado  de  salud.  Mao- 
pay an  lauas;  magopay  an  mga  lauas. — Dis- 
posición, gallardía  y  gentileza  en  la  per- 
sona. Camadayan. — Disposición  ó  soltura 
en  despachar  y  proveer  las  cosas  que  uno 
tiene  á  su  cargo.  Cabatiran. — Orden,  man- 
dato, deliberación  del  superior.  Sugo,  pag- 
sugo,  pagbuot,  pagburut-an,  taláan  san  po- 
noan. — Cualquiera  de  los  medios  que  se 
emplean  para  la  ejecución  de  un  propósito, 
para  evitar  un  mal  ó  para  atenuar  sus 
efectos.  Pagpatigayon;  catigayonan.— Últi- 
ma disposición.  Testar,  an  pagtestar.— A 
la  disposición  de  usted,  expre.  Magsugo 
ná  lá  si  usted. —Estar  ó  hallarse  en  dispo- 
sición una  persona  ó  cosa.  fr.  Uaray 
caolangan. 

Dispositivamente,  adv.  m.-Cún  may  gud 
sugo. 

Dispositivo,  va.  adj.  Cún  may  sugo. 

Dispuesto,  ta.  p.  p.  Tima  ná,  an  andarn 
ná- — Sinugo,  sinusugo.—  adj .  Madayan,  og- 
dayon,  maopay  nga  pageabutang  sa  lauas. 
— Batid,  lasgud.— Bien  dispuesto.  Maopay 
an  lauas. — Mal  dispuesto.  Maraut  an  lauas. 


DI 

Disputa.  /.  Pagpolong.  Capolongari,  pa- 
giroindig.  Pagpolongpolong. 

Disputable,  adj.  Arasoyon  pá. 

Disputador,  rá.  adj.  Maquipolongpolong, 
maquiindigindig. 

Disputar,  a.  Pagpolongpolong,  pagindig, 
pagiroindig. — Paghibatonbaton  sin  polong. 

Disputativamente,  adv.  m.  Agui  lá  sa 
pagpolongpolong. 

Disquisición.  /.  Pagosisa,  pageaosisa  sin 
maopay  sa  bisan   ano. 

Distancia.  /.  Cahirayo,  caharayo,  pagea- 
hirayo,  pageaharayo.  Cahirayoan,  cahara- 
yoan.— fig.  Diferencia,  desemejanza  nota- 
ble entre  unas  cosas  y  otras.   Calainan. 

Distante,  adj.   Ilarayo. 

Distantemente,  adv.  m.  Sin  hirayo  sin 
harayo.  Hirayo  ó  harayo  caopay. 

Distar.  n.  Hirayo,  harayo. — fig.  Diferen- 
ciarse notablemente  una  cosa  de  otra:  Lain, 
in  nagcacalain  gud. 

Distar  un  lugar  de  otro.  Tayao.  Tanay. 

Distinción./.  Paglain.  Pagcalain.  Calainan. 
— Casayoran. — Camahalan  nga  itinogot  san 
tauo. 

Distinguible,  adj.  Sadang  paglainon.  Sa- 
dang pá  igasoy.  Sadang   quit-on. 

Distinguido,  da.  adj.  Mahal  nga  tauo, 
dongganan,  donggananon,   bantogan. 

Distinguir,  a.  Pagquilala  san  calainan  san 
inga  mageasibutang. — Paglain;  pagpalain. 
Paglainlain. — Pagtanao,  pagquita  sin  mao- 
pay.— Pagasoy.  —fig.  Pagpaora,  pagpalang 
ga. — r.   Labao,  nauantauan,  orug  pá. 

Distintamente,  adv.  m.  Lain  gud.  Lain 
caopay. 

Distintivo,  va.  adj.  Macacalain.— m.  Ca- 
mahalan, casalangbayan,  cabansagan,  tiga- 
man  sin  pageaponoan,  etc.,  quilalahan,  pa- 
ngilalahan. 

Distinto,  ta.  adj.  Lalain.—  Sayud.  dayag. 

Distocia.  /.  Cir.  Macuri  ó  masáquit  nga 
paghimasoso. 

Distracción./  Paglibanglibang.  Paglingao; 
paglingaolingao.  Balingao,  pacabalingao. 
Calilingauan;  curulauan. 

Distraer,  a  Pagbulag,  pagiuas,  pagpaiuas, 
paghirayo;  pagpahirayo. — Paglibanglibang. 
Pacalingao;  pacabalingao. — r.  Lingao,  li- 
ngaolingao,  balingao. 

Distraídamente,  adv.  m.  Lingao  caopay, 
balingao  caopay,  sin  uaray  panginano. 

Distraído,  da.  adj.  Maraut  sin  batasan. 
— Lingao,  balingao,  diri  manginano. 

Distraimiento,  m.  vid.   Distracción. 

Distribución.  /.  Pagbahin,  pageabahin; 
pagbahinbahin,  pageabahinbahin.  Pahat, 
pagpahat.  Malón,  pamalon. 


DI 

Distribuidor,  ra.  s.  Parabahin,  parapahat, 

paramalon. 
Distribuir,    a.    Pagbahin,    pagbahinbahin. 

Pagpahat.  Pagmalon.  Babtol. 
Distributor,  ra.  s.  vid.  Distribuidor. 
Distribuyente.  p.  a.  An  mabahin,  an  ma- 

pahat,  an   mamalón. 
Distrito,  m.  id. 

Disturbar,  a.  Pacasamoc,  pacarimoc. 
Disturbio.  ;;/.  Pacasamoc,  pacarimoc.  Ca- 

samocan,  carimocan. 
Disuadir,  a.  Pagbao-ay.  Guinbinao-ay  acó 

niya.  Me  disuadió. 
Disuasión.  /.  Pagbao-ay;    pagcabao-ay. 
Disuasivo,  va.  adj.  Macacabao-ay. 
Disuria.  /.  Med.  Macuri  ó   masáquit    nga 

pacaihi. 
Disyunción.  /.  Pagbulag;  pagcabulag. 
Disyuntivamente,  adv.  m.  Bulag  caopay, 

sa  pagcatinag-sa  tagsa. 
Disyuntivo,  va.  adj.  Macacabulag. 
Diurético,  ca.  adj.  Med.  Tambal  nga  nía- 

cacaihi. 
Diurno,  na.  adj.  In  adlao  pá. — m.  Libro 

nga  pangadiean  sa  mga  capadian. 
Diuturnfdad./  Camadugay,  camaiha,  pag- 

camadugay,  pagcamaiha.  Cadugayan. 
Diüturno,  na.  adj.  Nadugay,    naiha. 
Diva.  /.  poét.  Diosdios  nga  babaye. 
Divagación.  /.  Pagsayopsayop,    pagsala- 

sala  sin  pagyacan. 
Dívagador,   ra.  adj.    An   magsasayopsa- 

yop  ó  magsasalasala  sin  pagyacan. 
Divagar,  n.  Paghadaohadao,  paghadoyha- 

doy;     paglagáto,     paglagáyao. — Sirnang. — 

Pagsayopsayop,  pagsalasala  sin  pagyacan. 
Diván,  m.  Capopong-tan  sa  mga  turco,  ug 

an  balay  nga  guincacatirocan  sini  nga  mga 

ponoan. — -Lingcoran  nga  sugad  sin  banco 

nga  uaray   sandigan. 
Divergencia.  /.  Gcom.  Pagborublag.--/^-. 

Calainan. 
Divergir,  n.  Geom.  Burublag.— fig.  Paglain 

sin  buot  ó  hunahuna,  diri  pagoyon. 
Diversamente,  adv.  m.    Sin   lain.    Lain 

caopay. 
Diversidad.  /.  Calain,  pagcalainlain.  Ca- 
lainan.— Cadam-an    nga   magcacalainlain. 
Diversificar,  a.  Paglain,  paglainlain. 
Diversiforme.  adj.  Magcalainlain. 
Diversión.  /.  Pagbulag,    pagcabulag.  Pa- 

giuas,    pagcaiuas.    Pagpahirayo. — Pagham- 

pang,  pagharohampang.  Caliauan.  Pagoyas, 

cadoláan. 
Divérsivo,  va.    adj.  Med.    Tambal    nga 

pagpaisul  san  saquit. 
Diverso^  sa.  adj.  Lain,  malain. — pl.  Va- 
rios, muchos.  Damo, 


DI 


197 


Díversorio.  m.  Hapitan. 

Divertido,  da.  adj.  Malipayon,  mahima- 
yaon. 

Divertimiento,  m.  vid.  Diversión. — Cali- 
pay  sin  dali. 

Divertir,  a.  Pagbulag.  Pagiuas.  Pagpahi- 
rayo.—  Hampang,  liao,  liaoliao,  libangli- 
bang.  Pagoyas,  pagdola. — Med.  Pagpaisul 
san  saquit. 

Divididero,  ra.  adj  An  pagbabahinon, 

Dividir,  a.  Pagbahin,  pagbahinbahin.— 
Pagpahat. — -Pagtunga. — Pagmalon.— Pag- 
lotos.  Pagpicas. — Pagpiri,  pagpiripiri;  pa- 
gotudotud;  pagpinit,  pagpinitpinit. — r.  Pu- 
lag. 

Dividuo,  dua.  adj.  For.  Sadang  pagba- 
hinon. 

Divieso,  m.  Hubag,  bolog,  bologan. 

Divinal,  adj-  Diosnon. 

Divinamente,  adv.  m.  Sin  diosnon.-- fig. 
Orosahon  caopay,  macatitingala  caopay, 
hingpit  caopay,  turnan  gud. 

Divinidad.  /.  Pagcadios.— En  el  gentilis- 
mo, ser  divino  que  los  idólatras  atribuían 
á  sus  falsos  dioses.  Pagcadiosdios. — Decir, 
ó  hacer  uno  divinidades,  fr.  fig.  fam.  Pag- 
polong,  ó  pagbuhat  sin  ano  man  sin  tu- 
rnan gud  caopay. 

Divinizar.  Pacadios.— fig.  Pagsantos. 

Divino,  na.  adj.  Diosnon.—/^-.  Guimata- 
hum,  iguioorogui,  mahal  caopay. — m.  y /. 
vid.  Adivino. 

Divisa.  /.  Tigaman. 

Divisa.  /.  For.  Malón  nga  ticang  sa  mga 
caganac  nga  ibinilin  nira  sa  ira  mga  anac. 

Divisar,  a.  Pagquita,  pageulao,  pagtanao. 

Divisibilidad.  /.  Pagcamabahinon. 

Divisible,  adj.  Sadang  mabahin,  sadang 
pagbahinon. 

División./.  Pagbahin;  cabahin,  pageaba- 
hin.  vid.  Dividir. — fig.  Cacontra  ó  diri  pag- 
caoyon  san  mga  mageasibuot.— Mil.  Usa 
capanon  nin  mga  casoldadosan  nga  damo. 

Divisional,  adj.  Bahinbahinon. 

DÍVÍSÍVO,  va.  adj.  Macacabahin.  ' 

Diviso,  sa.  p.  p.  Binahin,  binahinbahin. 

Divisorio,  ria.  adj.  Macacabahin.— s 
Guiotan,  tigaman,  mojón. 

Divorciar,  a.  Pagpabulag  ó  pagsugo  an 
ponoan  sa  Santa  Iglesia  sa  mga  quinasal 
nga  bumulag  sira  ug  diri  tumigub. — /-. 
Bulag. — fig.  Pagbulag,  pagpabulag. 

Divorcio,  m.  Pagbulag;  pabulag;  pagpa- 
bulag. 

Divulgable*  adj.  Sadang  igbantug,  sa- 
dang igsumatsumat,  sadang  igmantala. 

Divulgación.  /.  Pagbantug,    pagmantala, 
cabantug,  pageabantug;  panumatsumat. 
«3 


198  DI 

Divulgador,  ra.  s.  Parabantug,  paraman- 
tala,  parasumatsumat. 

Divulgar,  a.  Pagbantug,  pagmantala,  pag- 
sumatsumat. 

Diz.  Contrac,  de  dicen,  ó  dicese.  Nga  laong 
nira;   cono. 

DO 

Do.  adv.  1.  Bisan  diin.  Hain.  ¿Dó  ella? 
¿Hain  bá  siya?. 

Dobladamente,  adv.  m.  Pinilo.— fig.  Sa 
maraut  nga  tuyo,   limbong. 

Dobladillo,  m.  Picio  sin  panapton. — Ba- 
hol  nga  sinulit. 

Doblado,  da.  p.  p.  Pinilo,  guinpilo. — adj . 
Bac-dan,  mabacud  nga  tauo. — Balud,  bong- 
tud  nga  tuna. 

Dobladura.  /.  Pilo,  capilo.— Pinilo.  Capí- 
loan. 

DoblamientO.  m.  Pagpilo;  pagcapilo. 

Doblar,  a.  Pagdugang. — Pagpilo.— Pagco- 
not. — Pagbalico;  lupo. — Mar.  Pagsalipot. 
— n.  Pagbagting  san  linganay  sugad  in 
may  minatáy.  Dejando  señal  en  lo  dobla- 
do. Quipi. 

Doblar  los  brazos  y  piernas.    Lucon. 

Doblarse  el  papel.  Cupi. 

Doble,  adj.  Pinilo,  dudulia. — Bahol  cún 
dao  género. — Mabacud  nga  lalaqui. — fig. 
Malimbong  nga  tauo. 

Doblegable,  adj.  Masayon  mabalico.  Ma- 
sayon  mapilo.  Masayon  mabuhat,   etc. 

Doblegadizo,  za.  adj.  Masayon  mapilo, 
masayon  mabalico.   Masayon  maboyoc. 

Doblegar,  a.  Pagpilo.  Pagbalico.  Pagbo- 
yoc.  Pagbariquig. — Oyogoyog. 

Doblegarse  como  puente  ó    cordel. 

Cuyad. 

Doblegarse  ó  encorvarse  bajo  la  car- 
ga. Biring. 

Doblemente,  adv.  m.  Pilopilo. — Sa  ma- 
limbong nga  tuyo,  etc. 

Doblez,  m.  Locot.  Pilo.  Capilo.  Calocot. 
— An   napiloan. — amb.  jig.  Paglinibong. 

Doblón,  m.  Salapi  nga  bulauan  nga  mag- 
calainlain  an  bale. 

Doblonada.  /.  Damo  nga  salapi. 

Doce.  adj.  Ñapólo  cag  duba. — Duodécimo. 
Icapolo  ó  icanapolo  cag  duha.  Año  doce. 
Icapo'o  cag  duha  ca  tuig. 

Docena.  /.  Ñapólo  cag  duha. 

Docenal,  adj.  Guitatagpoplo  cag  duha  an 
pagbaliguia. 

Docenario,  ria.  adj.  Nga  may  ñapólo  cag 
duha. 

Doce  no,  na.  adj.  Ñapólo  cag  duha.  Ica- 
napolo cag  duha; 


DO 

Docente,  adj.  Madturutdo,  magtoroorí. 

Dócil,  adj.  Tangcud,  maalagad. — Masinog- 
tanon,  mapaobuson,  mapaob-sanon,  maa- 
nad,    matinumanon. 

Docilidad./.  Catangcud,  camaalagad,  pag- 
camaalagad.   Camasinog-tanon,  etc.,  etc. 

Dócilmente,  adv.  m.  Sin  tangcud;  tangcud 
caopay. 

Doctamente,  adv.  m>  Maaram  caopay. 

Docto,  ta.   adj.  Maaram,  quinaadmánon. 

Doctor,  ra.  m.  y  /.  id.  Magtoroon,  mag- 
turutdo. 

Doctorado,  m.  Pagcadoctor,  catungdanan 
san  doctor. 

Doctoramiento.  m.  An  pagtogot  ó  pag- 
carauat  san  pagcadoctor. 

Doctorando,  m.  An  harani  ná  cumarauat 
san  pagcadoctor. 

Doctorar,  a.  Pagtogot  san  pagca  doctor 
Pagcarauat  san   pagca-doctor. 

Doctrina.  /  Pagtutdo.  pagtoon,  pagpat 
laid,  pagtalaid. — Pagaradman,  pagtoron-an 
Quinaadman. — Uale,  paguale. 

Doctrinador,  ra.  adj.  Magturutdo,  mag- 
toroon.— s.  Paratutdo,  paratoon,  parauale 

Doctrinante.  ¿.  a.  Magtututdo,  magtotoon, 

Doctrinar,  a.  Pagtutdo,  pagtoon,  pagpat- 
laid,  pagtalaid,  paguale. 

Doctrinero,  m.  Paraasoy  san  doctrina  cris- 
tiana.— Padre  nga  religioso  nga  Párroco 
sa  mga  taga  Filipinas. 

Doctrino,  m.  Bata  nga  ilo  nga  quinacara- 
uat  sa  usa  nga  colegio  ug  tinututduan 
ngada  san  pagcadaco  ná. 

Ducumentar.  a.  Pagasoy  san  camatuo- 
ran  tungud  san  mga  carig  onan  nga  iguin- 
papahayag. 

Documento,  m.  Pagtutdo,  pagsagdon  basi 
lumicay  san  maraut. — Carig-onan  nga  si- 
nurat. 

Dogal,  m.  Higot  nga  ighihigot  sa  mga  ha- 
yop  sa  liug. — Pisi  nga  igbibitay  sa  mga 
saláan. — Estar  uno  con  el  dogal  á  la  gar- 
ganta, ó  al  cuello,  fr.  jig.  In  nahihibo- 
rong  an  tauo  ó  quinucurian  siya   caopay. 

Dogma,  m.  Camatuoran. — Camatuoran  nga 
iguinpahayag  sa  Dios  ug  tinotoohan  san 
mga  cristianos  cay  may  sugo  an  Santa 
Iglesia. 

Dogmatista.  m.  An  paraasoy  ó  paratutdo 
nga  contra  san  camatuoran  san  religión 
nga  católica. 

Dogmatizador.   m.  vid.  Dogmatista. 

Dogmatizante,  p.  a.  Magaasoy  ó  mag- 
tututdo nga  contra  san  camatuoran  san 
religión  nga  católica. — s.  vid. — Dogmatista. 

Dogmatizar,  a.  Pagasoy  ó  pagtutdo  nga 
contra  san  religión  nga  católica        '   '" 


DO 

Dogo,  ga.  s.  Ayam. 

Dogre.  m.  Sacayán    nga    guti    nga    may 
cumbis. 

Doladera,  s.  Uasay. 

Dotador,  m.  Paradaldag,  parauasay,  para- 
sapio  sin  cahuy.  Parasacsac  sin  bato. 

Doladura.  /.  Sinapio. 

Dolar,  a.  Pagdaldag.  Paguasay.  Pagsapio 
sin  cahuy.  Pagsacsac  sin  bato. 

Dolencia.  /  Saquít. 

Doler.  7t.  Sool,  olol,  saquít. — r.  Pagbasul. 
— Paghicalooy,   paghipuangud. 

Doliente,  adj.  Masaquit  —  Masáquit,  ma- 
sorub-on,  mabidoon. — Namat-yan. 

Dolmen,  m.  Cota. 

Dolo.  m.  Limbong,  libo;  paglimbong,  pag- 
libo. 

Dolomía.  /.  Bato  nga  matinao  ug  magui- 
laguiia. 

Dolor,  m.  Saquít,  sool,  olol.— Casáquit, 
cabido,  casubo.  De  los  pecados. — Pagba- 
sul, paghinulsul. 

Dolor  que  se  muda  de  una  parte  á 

otra  del  cuerpo.  Suot. 

Dolorido,  da.  adj.  Masaquit,  masool,  ma- 

olol. — Masaquit,    mabidoon,    masorub-on. 

m. — Namat-yan  ó  an  may  minatáy. 

Dolorosa.  /.  Ladauan  n:  María  Santísima 

sa  mga  casáquit. 
Dolorosamente.  adv.  m.  Sin  sáquit,  sin 

bido,  sin  subo.  Masáquit  caopay,    mabido 

caopay. 
Doloroso,  Sa.  adj.  Masáquit,  macalolooy. 

Masaquit. — Macacasáquit,  macacasóol,  raa- 

cacaolol. 
Dolosamente,  adv.  m.  Ora  ora  sin    lim- 
bong; limbong  caopay. 
Doloso,  sa.  adj.  Malimbong,  malibo,  ma- 

calit. 
Doma.  /.  Pagpaanad  sa  mga  caballo   nga 

nate. 
Domable,  adj.    Sadang    maanad,    sadang 

pagmansohon. 
Domador,  ra.  m.  y/.  Tauo  nga  nagpapa- 

anad  sin  mga  hayop. 
Domadura.  /.  Pagpaanad  sin  hayop.  Pag- 

caanad. 
Domar,  a.  Pagpaanad  sin  hayop  ó  mana- 

nap. — fig.  Pagpogon,  paghauid. 
Domeñar,     a.     Pagpaanad,    hauid;    pag- 

cahauid. 

Domesticable.  adj.  Mahihimo  pagmanso- 
hon. 
Domésticamente,  adv.  m.  Sin  maopay, 

sin  tangeud. 
Domesticar,  a.  Pagpaanad  sin    mananap 

nga  ihalas. 


DO 


199 


Domesticidad.  /    Camaanad,    pageama- 
naad  sin  hayop  nga  nabubuhi  sa  balay. 
Doméstico,  ca.  adj.  An  tungud    sa    ba- 
lay.— Hayop  nga  mabuhi  sa    balay. — Sa- 
cop  nga  nagseserve  sin  balay. 
Domiciliar,  a.  Pagpasaca,  pagpaocoy  sin 
balay. — r.  Ocoy,  honong  sin  balay,  etc. 
Domiciliario,  m.  An  naocoy  ó  nahonong 

ná  sin  bongto. 
Domicilio,  m.  Oroquian,  honongan,  balay. 
Dominación.  /.  Pagcatag-ada;  pagbuot; 
gahum;  pageatag-iya. — pl-  Teol.  Sinisiring 
mga  Dominaciones  an  icaupat  ca  cubay 
sa  mga  Espíritu  nga  langitnon. 
Dominador,  ra.  adj.    An    may    gahum, 

magparabuot. 
Dominante,  p.  a.  An  may  gahum. — adj. 
Maisug;  magparabuot,  an  diri    buot    nga 
paglalabtan  siya. — An  malabao,  an  nana- 
uantauan. 
Dominar,  a.  Pagbuot;    pagtag-ada,    pag: 
tag-iya. — Pagpogon,  paghauid.-— -fig.  Paga- 
ram  sin  maopay  sin  ano  lá  nga  pagarad- 
man. — n.  Labao,  nauantauan. 
Dominativo,  va.  adj.  Magparabuot,  ma- 
isug, an  diri  buot  nga    paglalab-tan    siya. 
Dominatriz.  s.  Magparabuot. 
Dómine,  m.  fam.  Paratutdo  sin  gramática 
latina.  An  magturutdo  sin  linatin  nga  gra- 
mática. 
Domingo,  m.  id.  Siyapa    nga    adlao    san 
semana,  ug  iglelehe  man. — De  Adviento. 
An  tag-sa  san  icaupat    nga  mga  Domingo 
nga  sinosondan  san   santos  ngaPagcatauo 
san  aton    Guinoo    Jesucristo. — De    Cuasi- 
modo. An  octava  san  Pagcabuhi  liuat  san 
aton  Guinoo.— De  la  Santísima  Trinidad. 
An  sonud  san  Pasco  san  Espíritu    Santo. 
— De  Lázaro.  An  icalima    nga    Domingo 
sa  santa  cuaresma. — De  Pentecostés.   An 
Pasco  san   Espíritu    Santo. — De    Ramos. 
An  Domingo  nga  adlao  sa  mga  lucay. 
Dominguero,  ra.  adj.  fam.  An  sa   mga 
domingo  ó  an  guinagamit    sin    danay    sa 
mga  domingo. — Tauo  nga  maogdayon  ug 
malipayon  sa  mga  domingo    ug    sa    mga 
adlao  nga  iglelehe  lamang. 
Dominguillo,  m.    Tauo    tauo. — Traer    á 
uno  como  un  dominguillo,    ó    hecho    un 
dominguillo,  fr.  Jig.  y  fam.    In    sinusugo 
an  tauo  sin  agsub  ug  sin  cadagmitan,. 
Dominica.  /.  Domingo  nga  adlao. 
Dominical,  adj.  An  tungud  sa    domingo 

nga  adlao. 
Dominicano,  na.  adj.  An  tungud  sa  mga 
capadian  ni  Santo  Domingo. — An    padre 
nga  religioso  (cún  religiosa  nga  sacop)  sa 
orden  ni  Santo  Domingo. 


200 


DO 


Dominico,  ca.  adj.  vid.  Dominicano. 

Dominio,  m.  Gahum;  pagcaponoan;  pag- 
catag-ada,  pacatag-iya. — An  tuna  nga  na- 
sasacop  san  gahum  sin  usa  nga  hadi  cún 
sin  usa  bá  nga  república. — Pagbuot  ó  ga- 
hum san  tag-sa  tungud  san  iya  mga  lu- 
garingon. 

Dominó,  m.  Oyasan  nga  dominó. 

Don.  m.  Hatag,  regalo.  —  Hatag,  calooy  ó 
gracia  sa  Dios. 

Don.  m.  Camahalan  ó  caod-ganan  sin  tauo. 

Donación.  /.  Paghatag,  pagtogot. 

Donado,  m.  Lalaqui  nga  nagseserve  sa 
mga  capadian  sa  convento,  ug  nagbibiste 
sin  hábito,  cundi  diri  siya  Pade. 

Donada.  /•  Babaye  nga  nagseserve  sa  mga 
monja  sa  convento,  cundi  diri  siya  monja. 

Donador,  ra.  adj.  Mahatag,  humalatag, 
matogot. — Maregalo. — s.  Parahatag,  para- 
togot. — Pararegalo. 

Donaire,  m.  Caopay  nga  pagpamolong. — 
Polong  nga  dorogas. —  Camadayam,  pag- 
camadayam. 

Donairoso,  sa.  adj.  Maopay,  madayan. 

Donar,  a.  Paghatag,  pagtogot,  pagregalo. 

Donatario,  m.  An  tinatagan,  an  tinotogo- 
tan. 

Donativo,  m.  Hatag,  amot,  aramot. 

Doncel,  m.  Olitauo  nga  bata  pá,  nga  gui- 
can  siya  sin  mahal  nga  guinicanan,  ug 
diri  pá  siya  pinacaballero. — Tauo  nga  ua- 
ray  quiquilala  sin  babaye. 

Doncella.  /.  Babaye  nga  uaray  pá  qui- 
quilala sin  lalaqui.  Daraga.— Babaye  nga 
sacop  nga  nagseserve  san  iya  agaron  nga 
babaye  man. 

Doncelleja.  /.  Daragahay. 

Doncel lería.  /.  vid.   Doncellez. 

Doncellez./.  Pagcadaraga,  cadaraga,  pag- 
cabug-os.  Cahimtangsan  daraga  nga  sacop. 

Doncellueca.  /.  fam.  Daraga  nga  daro- 
daco  ná. 

Docelluela.  /.  Daragahay. 

Donde,  adu.  Hain;  diin. 

Dondequiera,  adu.  1.  Bisan  diin. 

Dongón.  ni.  Cahuy  nga  dongon. 

Donillero,  m.  Tauo  nga  maquiquisugalon. 

Donosamente,  adu.  m.  Sin  maopay,  sin 
angay  gud. 

Donosidad.  /.  Dorogas  ó  polong  nga 
macacataua. 

Donoso,  sa.  adj.  An  mayacan  sin  maca- 
cataua. Madayan. 

Donosura.  /.  Pagcayacan  sin  maopay  ó 
angay  ug  macacataua  man.  Camadayan, 
pageamadayan. 

Doña.  /.  Camahalan  ó  caod-ganan  sin  ba- 
baye. 


DO 

Doñear,    n.  fam.    Pagopudopud    sa  mga 

babaye  ug  pagearocayacan  sa    ira. 
Doquier,    adu.    1.    Bisan  diin,  bisan  hain 

nga   lugar. 
Doquiera,  adv.  1.  vid.  Doquier. 
Dorada.  /.  Isda  nga  dorado. 
Doradilla.  /  Banua  nga  itatambal. — Isda 

nga  dorado. 
Dorado,    da.    adj.    Binulauan,  sugad  sin 

balauan.   Dorado. — m.  Isda  nga  dorado. 
Dorador,  m.  Paradorado. 
Doradura.  /.  Pagdorado;   cadorado;    pag- 

cadorado. 
Doral,    m.    Tamsi    nga   busag   nga  sugad 

sin    talábon. 
Dorar,  a.  Pagdorado. 
Dormición.  /  Catorog,   pageatorog. 
Dormida.  /.  Pageatorog  ó  pagpahoay  san 

olud  nga  naggagarama  ó  nagbubuhat  san 

igagama. — Pangatorogan  san    mga    hayop 

nga  carnero  in  gabí.   Hoponan    sin    tamsi 

nga  ihalas  in  gabí. 
Dormidera.  /.  Banua  ó  tanum. — pl.fam. 

Carnasayon  sin  pahingatorog. 
Dormidero,    ra.    adj.   Macacatorog.—  m. 

Pangatorongan  san  mga  hayop  in  gabí. 
Dormilón,  na.  adj.  fam.  Matorogon. 
Dormir,  n.  y  r.   Torog. 
Dormirlas,  m.  Tagugtagub. 
Dormitar,  n.  Pírao. 
Dormitivo,  va.  adj.    Med.     Tambal  basi 

cumatorog  an    tauo. 
Dormitorio,  m.  Higdaan. 
Dornajo,    m.     Dulang,  tubongan  sin  mga 

bactin. 
Dornillo.  m.   vid.  Dornajo.— Yahong  nga 

cahuy. 
Dorsal,  adj.    An  sa  licod;  an  sa  tolodtod 

ó  tinhan. 
Dorso,  m.  Licod,  talodtod,  tinhan. 
DOS.    adj.     Duha. — Segundo.  Icaduha — El 

dos  de  Mayo.  Icaduha  sa  Mayo. 
DosalbO,  ba.  adj.    An  hayop  nga    busag 

sin  duduha  nga  tecl  niya 
Dosañal,  adj.    Nga  may  duha  ca  tuig.— 

An  cañan  duha  ca  tuig. 
Doscientos,  tas.  adj.    Duha  ca  gatus.— 

Ducentésimo.  Icaduha  ca  gatus. 
Dosel,    m.     Corobcorob   nga   bestihan  sin 

Obispo,  etc. — Tahufe,  itarahub. 
Dosis.  /.  Tambal  nga   ihinahatag  san  ma- 

saquit  sa  tag-sa  ca  paghatag  sa  iya. — fig- 

Una  buena  dosis  de    paciencia,    etc.  Daco 

nga  pagpaciencia,  etc. 
Dotación.  /.  Hatag,  togot.  Paghatag,  pag- 
togot. Pagcahatag,   pageatogot. 
Dotador,   ra.  adj.   Mahatag  matogot. — s. 

Parahatag,    paratogot. 


DO-DRA-DRI 

DotamientO.  a.  vid.  Dotación. 

Dotar,  a.  Paghatag,  pagtogot.  Pagbugay; 
paghatag  sa  usa  nga  babaye  sin  manggad 
ó  salapi,  basi  cumarauat  sin  cahimtang. 

Dote.  amó.  Manggad  ó  salapi  nga  dará 
san  babaye  san  pagaarauat  niya  sin  ca- 
himtang.— Hatag,  togot.  Bugay. 

Dovela.  /.  Arq.  Bato  nga  linabrahan. 

Dovelaje.  m.  Cadam-an  nga  bato  nga  li- 
nabrahan. 

Dovelar,  a.  Cant.  Pagsacsac,  paglabra  sin 
bato. 

Dozavado,  da.  adj.  Nga  may  ñapólo  cag 
duha  ca  luyo  cún  mga  bahin   bá. 

Dozavo,  va.  adj  Icapolo  cagduha. 


DRA 

Dractna.  /  Salapi  (sa  mga  griego  ug  mga 
romano). — Farm.  Icaualo  ca  parte  sin  usa 
nga  onza. 
DraconadragO.  m.  Cahuy  sa  Canarias. 
Draconiano,  na.  adj.  fig.  Sugo  nga  ma- 

pintas,  ttc. 
Draga.  /.    Máquina  sin  pagocab  ó  pagpa- 
halarum    sin  salug,  sabang,  etc. 
Dragante,  m.  Blas.    Ladauan  sin  oló  sin 
dragón,  nga  nanganganga  ug  naglalamon. 
Dragar,  a.    Pagocab   ó  pagpahalarum  sin 
salug,  sabang  etc.,  san  draga. 
Drago,  m.     Cahuy  nga  daco   sa  América 
ug  sa   Canarias. 
Dragomán,  m.  Paraasoy. 
Dragón,  m.   Mananap  nga  sugad,  cono,  sin 
daco  caopay  nga  halas,  cundí  siquihan  ug 
pacoan  ngan  maisug  ug  mapintas  caopay. 
Mananap  nga  sugad  sin  tiqui,  ngan  paco- 
an.— Banua  ó  tanum   nga  dragón. — Solda- 
dados  nga  dragón.— Marino.  Isda  nga  dra- 
gón sa  dagat. 
Dragona.  /.  Dragón  nga  babaye. 
Dragonete.  m.  Blas.  vid.  Dragante. 
Dragonites.   /.     Bato,  cono,    sa    oló  sin 
dragón. 
Dragontea.  /.   Banua;  maraut  an  baho  san 

bucad  niya. 
Drama,  m.  Dao  comedia  nga  sinurat,  n>a 
may  mga  soena.  —fig.  Caagui,   pageaagui. 
Dramaturgo,  ga.  m.  y   /.  An  parasurat 
sin  mga  comedia. 


DRI 

Drino.  m.  Halas  nga  malara  caopay,  bisan 
tutun-ban  Iamang. 


DRIDRO-DU 


201 


Driza.  /.  Mar.  Pisi  nga  igiisa  ó  igtotoros 

bá  sa  mga  verga. 
Drizar,  a.  Mar.  Pagtoros  cún    pagisa   bá 

sa  mga  verga. 

DRO 

Droga.  u  .  Panacot  nga  iguinsasacot  sa  mga 
tambal,  etc.,  etc. — fig.  Limbong. 

Droguería.  /.  Pagcomercio  sin  mga  dro- 
ga.— Tendahan  sin  mga  droga. 

Droguero,  ra.  m.  y  /  An  nageocomer- 
cio  ug  nagtitienda  sin  mga  droga. 

Droguista,  com.  vid.  Droguero.—/^.  Pa 
ralimbong. — adj.  Tauo  nga  malimbong. 

Dromedario,  m.  Mananap  nga  daco  sa 
Arabia. — fig.  Bisan  ano  nga  mananap  nga 
daco. 

Drope,  m.  fam.  Tauo  nga  taramayon. 

DU 

Duba.  /.  Cota,  cun  alad  nga  cota. 
Dubio.  m.  For.  Ruhaduha,  hiboborongan. 
Paquiana  basi  igasoy  cún  ano. 
Dubitable,  adj.  Hiborongan,  Maruhaduha. 
Dubitación.  /  Ruhaduha,  catahap,   hibo- 
borongan. 
Dubitativo,  va.  adj.  An  may  hiborongan. 
Ducado,  m.  Camahalan  ó   caod-ganan  sin 
duque;  pageaduque. — Tuna  nga  sacop  san 
gahum  sin  duque. 
Ducal,  adj.  An  tungud  sa  duque. 
Ducentésimo,  ma.  adj.  Duha  ca  gatus; 

icaduha  ca  gatus. 
Dúctil,  adj.  Mahonithonit.— fig.  Mahomoc, 

malomo. 
Ductilidad.  /.  Camahonithonit. 
Ductivo,  va.  adj.  Macacadara.  Oyon. 
Ductor,  m.  Mando,  magmarando,  pangulo, 

ponoan. 
Ductriz. /.  Mando,  magmarando. 
Ducha.  /  Caagusan  nga  macosog  sin  tu1- 
big  sa  mga  parigosan. 
Ducho,  cha.  adj.  Batid,  maaram. 
Duda.  /.  Ruhaduha;    hiborongan;  catahap. 

— Sin  duda.  m.  adv.  Matuod;  totoo. 
Dudable,  adj.  Hiborongan.  ruhaduha. 
Dudar,  n.  Hiborong,  ruhaduha,  tahap. 
Dudosamente,  adv.  m.    Ruhaduha    cao- 
pay. 
Dudoso,  sa.  adj.  Ruhaduha,  may  hiboron- 
gan, may  catahapan. 
Duela.  /.  Bugha  nga    corocolob    sa    mga 

barriles. 
Duelista,  m.  Paraayat. 
Duelo,  m.  Pagayat,  pagauay  sin  du^a  ca 
tauo. 


202 


DU 


Duelo*  m.  Casáquit,  cabido,  casubo. — Sin 

duelo,  m.  adv.  Sin  uaray   casoclanan,  sin 

uaray  culang. 
Duende,  m.  Asuang,  balbal,  onglo.  Barang. 
Duendo,  da.  adj.    Maanad,    maaghop. — 

Hayop. 
Dueña.  /.  Babayc  nga  tag-iya  ó    tag-ada 

sin  balay,  tuna,  etc. 
Dueño,  m.    Tag-iya,    tag-ada    sin    balay, 

tuna,  etc. — Agaron. 
Duermevela,  tn.  fam.  Inop,  damag. 
Duerna.  /.  Dao  balalong. 
Duerno.  m.  Impr.  Duha    ca    pliego    nga 

papel  nga  minoldc  ug  linalaquip. 
Dula.  /.  Cahayopan. 
Dulce,  adj  Tam-is,  matam-is. — Matab-ang. 

— fig.  Maopay,  maaghop,  maalayhan. 
Dulcedumbre./  Catam-isan.  Quinatamis. 
Dulcemente,  adv.  m.  Ora  ora  sin  tamis. 

Matam-is  caopay. 
Dulcera.  /.  Burutangan    ó    binubutangan 

san  tam-is. 
Dulcería.  /.  An  guinbubuhatan  san  tam- 
is. — Tendahan  sin  matam-is. 
Dulcero,  ra.  adj.  Maquimatam-is. — m.    y 

f.  Parahimo    sin     matam-is. — Parabaliguia 

sin  matam-is. 
Dulcificante,  p.  a.    Matam-is.    Magpaca- 

matam-is.  Macacaiban  san  pait. 
Dulcificar,  a.  Pagpacatam-is.— r.  Tam-is- 

— fig.  Pagiban  san  pait,  bido,  etc. 
Dulcinea.  /.  fig.  y  fam.  An  babaye  nga 

quinaruruyag  ó  hinihigugma. 
Dulcísimo,  ma.  adj.  Guimatam-isi;  matam- 
is  caopay. 
Dulcísono,  na.    adj.    poet.    Macar uruyag 

dong-gon,  cay  doroyog  ug  angay  man. 
Pulero.  m.  Bantay  san  mga  cahayopan. 
Pulía.  /.    Teol.  Pagsingba  ó    pagtahud    sa 

mga  santos. 
Pulimán.  ni.  Viste  nga  halauig    sa    mga 
¡  turco. 

Pulzaina,  /.  Torotot.— fam.   Matam-is. 
pulzarrón,  na.  adj.  fam.    Matarotam-is, 

cundí  masaplod. 
Pulzura.  /.    Catam-isan.    Quinatam  is. — 
¡fig.  Caopay;  camaopay. 
Pulzurar.  a.  Pagpatam-is. 
Puna,  f  Harohabon  sin  baras  didto    san 

baybayon;  butaybutay. 
DÚO.  m.  Mus.  Pagcanta  ó    pagtayhop    in 

duha  ca  tauo. 


DU 

Duodécimo,  ma.  adj.  Icapolo  ó  icanapo- 
lo  cag  duha. — An  tag-sa  sadton  ñapólo 
cag  duha  ca  bahin  nga  ibinabahin  an  usa 
ca  bug-os. 

Duodenario,  ria.  adj.  Cañan  ñapólo  cag 
duha  ca  adlao  ó  sacop  sin  ñapólo  cag 
duha  ca  adlao. 

Duodeno,  na.  adj.  Icapolo  ó  icanapolo 
cag  duha. 

Duomesino,  na.  adj.  Nga  may  duha  ca 
bulan. — Sacop  sin  duduha  ca  bulan. 

Duplica.  /  For.  Surat  nga  pagasoy  ó 
pagbaton  san  quinehaan  san  nagqueha 
nga  contra  sa  iya. 

Duplicación.  /.  Pagduha;  pagpilo;  pagdu- 
gang. 

Duplicado,  m.  Icaduha  nga  carig-onan, 
surat,  etc. 

Duplicar,  a.  Pagduha;  pagpilo;  pagdugang. 

Duplícatura.  /.  Capilo;  pageapilo.  Capi- 
loan. 

Duplicidad.  /.  Camalimbong,  pageama- 
limbong. 

Duplo,  pía.  adj.  Duduha. 

Duque,  m.  id.  Camahalan  ó  caodganan 
sin  tauo. 

Duquesa.  /.  id.  Asaua  sin  duque. — Cama- 
halan  ó  caud-ganan  sin  babaye. 

Dura.  f.  fam.  vid.  Duración. 

Durable,  adj.  Maiha,  madugay. 

Duración.  /.  Caiha,  pageaiha.  Camaina, 
pageamaiha.  Camadugay,  pageamadugay. 
Cadugayan;  cadayonan. 

Duraderamente,  adv.  m.  Sin  dugay,  sin 
dayon.  Dugay  caopay. 

Duradero,  ra.  adj.  Maiha,  madugay. 

Duramente,  adv.  m.  Sin  curi.  Macuri 
caopay. — Sin  isug,  sin  pintas.  Maisug  ca- 
opay, mapintas  caopay. 

Durante,  p.  a.  Maiha,  madugay. --adv.  Du- 
rante la  guerra.  Tubtub  san  camaiha  san 
pagauay. — Durante  la  guerra,  ó  durando  la 

guerra.  Tubtub  san  camaiha  san  pagauay. 

Durante  la  guerra,  ó  mientras  dura,  ó  du- 
raba la  guerra.  Tubtub  nga  nagaauay  pá. 

Durar,  n.  Dayon,  dugay;  pagiha. 

Dureza.  /.  Cagtig-a,  catig-ha;  pageatigha. 
Camatig-ha,  pageamatig-a,  pageamatig  ha. 

Durmiente,    p.    a.    An     macatorog. — m. 

Abayabay. 

Duro,  ra.  adj.  Matig-a,  matig-ha.-— fig.  Mai- 
sug, mapintas. — Duro.  adv.    m.  Pangosog. 


E 


203 


E.    Icaonum  nga  letra  san  abecedario  nga 

quinatsila  ug  icaduha  san  mga  vocal. — /. 

Ñgaran  sini  nga  letra. 
É.    conj.  copul.  Ug,  ngan.  Pedro  é  Ignacio. 

Si    Pedro    ug  si    Ignacio.— Padre  é    hijo. 

Amay  ngan  sin  anac. 
¡Ea!     interj .     ¡Tara!—  ¡Ea,  pues!    adv.  m. 

¡Tara! 
Ebanista,  m.  Panday  sa  cahuy. 
Ebanistería.  /  Pagaradman  sin  pageapan 

day;  pageapanday.    Pandayan. 
Ébano,  m.  Bantulinao. 
Ebriedad.  /.  Cahubog,  pageahubog.  Qui- 

nahubgan. 

Ebrio,  bria.  adj.  Hubog.  Hub-ganon. 
Ebrioso,  sa.   adj.     Maquialacsio    ug  ma- 

dali  mahobog.  -  s.  Parainum,  parahubog. 
Ebullición.  /.  Caladcad,  pagcaladcad.  Pa- 

galim,  bucad. 
Ebúrneo,  nea.  adj.  Matiposo,  sugad  sin 

tiposo. 
Eburno,  m.    Tiposo. 

EC 

Ecce  Homo.  m.  Ladauan  ni  Jesucristo  nga 
aton  Guinoo  sugad  nga  iguinpaquita  ni 
Pilatos  sa  mga  judíos. 

Eclesiásticamente,  adv.  m.  Sugad  san 
angay  san  batasan  nga  singbahanon. 

Eclesiástico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  sing- 
bahan. — m.  Padre  ó   padé. 

Eclipsable.  adj.  Mabacunaua,  masirom. 

Eclipsar,  a.  Pagbacunaua.— fig-  Pagsirom. 
r.  fig.  Tois,  tañan,   pagalio. 

Eclipse,  m.  Bacunaua;  pagbacunaua. 

Eco.  m.  Aningal. — Tonug  sin  linganay, 
etc. — Hagubohob.  Hagong-hong. 

Economía.  /.  Paghirot;  pageahirot  sin 
maopay  san  salapi,  manggad,  etc. — Caso- 
co,  casongcoan. — Caangayan. 

Económicamente,  adv.  m.  Igo  sa  caá 
ngayan. 

Económico,  ca.  adj.  Angay  ó  igo  nga 
paghirot  sin  manggad,  etc.,  etc. — Mahicao. 

Economizar,  a.  Paghirot  sin  paggasto. 

Ecónomo,  m.  An  tinataporan  sin  pagso- 
cot  ug  pagmangno  sin  manggad. — An  Pa- 
dre nga  liuan  san  Párroco  nga  propietario. 

Ecuanimidad.  /.  Cadayonan  nga  caanga- 
yan sin  paghuüahuna,  etc.  . 

Ecuóreo,  rea.  adj.  poét.  An  tungud  sa 
dagat. 


EC 


Echacantos,  m.  fam.    Tauo  nga  tarama- 
fam.  Paptitatita,  pagsü- 


yon. 
Echacorvear. 

lay. — Pagbua. 

Echacorvaría.  /.  fam.  Pagcatitatita,  pag- 
casulay. — Pagcabua. 

Echacuervos.  m.  fam.  Titatita,  manono 
lay. — fam.  Tauo  nga  buaon  ug  taramayon. 

Echada.  /  Pagbatac;  pageabatac. — Pagpi- 
lac;  pageapilae. — vid.  Echar. — Usa  ca  so- 
col  sin  cahilaba  sin  lauas  san  tauo  nga 
nahigda  sa  tuna. 

Echadero.  Pangatorogan,  pahuayan. . 

Echadizo,  za.  adj.  An  sinusugo  sin  pa- 
gosisa  ug  pangisayud,  ngan  sin  pagsumat 
sin  ano  lá. — An  baya  cay  diri  ná  naga- 
garnit. 

Echador,  ra.  s.  Parabatac.  Parapilac. — 
vid.   Echar. 

Echadura./  Paghilumlum,  in  naghihiíum- 
lum  an  manuc. — pl.  Echaduras.  Agubanga, 
op,a  ó  tictic. — Echadura  de  pollos.  Casiuoan. 

Echamiento,  m.  Pagpilac;  pageapilae.  Pag- 
patac;  pageabatac— vid.   Echar. 

Echar,  a.  Pagpilac;  paghapil. — Pagbatac, 
pagbalong.  Pagbalongbalong. — Pagpitic— 
Echar  sangre.  Pagdugo. — Echar  agua.  Pag- 
tubigui. — Echar  vino.  Pagipis  sin  alacsio. 
—  Echar  olor.  Baho. — Echar  dinero  en  arca, 
saco,  etc.  Pagsulud  sin  salapi  sa  cabán,  so- 
pot,  etc. — Echar  ó  hacer  salir  á  uno  de 
algún  lugar.  Pagpaiuas. — Echar  ó  deponer 
á  uno  de  su  empleo  ó  dignidad.  Paghucas- 
— Echar  raices  las  plantas.  Paggamut. — 
Echar  ó  brotar  y  arrojar  hojas  las  plantas. 
Panahon. — Echar  ó  brotar  flores  las  plan- 
tas. Pamucad. — Echar,  brotar  y  arrojar  fru- 
tos las  plantas.  Pamonga. — Echar  un  -bo- 
cado. Pangaon. — Echar  un  trago.  Pangi- 
num. — Echar  tributos.  Pagsugo  ó  pagaro 
sin  buhis. — Echar  cartas.  Pagholog  sin  su- 
rat  sa  correo. — Echar  de  comer.  Pagtu- 
bong,  panobong. — Echar  cálculos.  Paghu- 
nahuna. — Echar  cuentas.  Pagisip,  pagcuen- 
ta.— Echar  un  bando.  Pagbayabay. — Echar 
por  la  derecha.  Patoo. — Echar  por  la  iz- 
quierda. Pauála. — Echar  por  el  atajo.  Pag-; 
balatas. — ^Echar  maldiciones.  Panarangin, 
pamuyayao.— Echar  por  tierra.  Pagbung- 
cag,  paguba. — Echar  á  destierro.  Paghin 
gilin. — Echarse  á  un  pozo.  Holog  sin 
atabay. — Echarse  al  río.  Paglayug  sa  sa- 
lug. — Echarse  por   la  ventana.   Paglayug 


204 


EC-fíD 


sa  tarambo-an. — Echarse  ó  tenderse  uno, 
por  un  rato  más  ó  menos  largo.  Paghig- 
da. — Kcharse  ó  ponerse  las  aves  sobre  los 
huevos.  Paghilumlum. — Echar  de  menos 
á  una  persona  ó  cosa.  Pagilio. — Echar  de 
ver.  fr.  Panginano. — Echarla  de  valiente. 
loe.  fam.  Pagpacalaiaqui,  pagpacamaisug. 
— Echarla  de  sabio,  loe.  fam.  Pagpaca- 
maaram. — Echarla  de  maestre,  loe.  fam. 
Pagpacamaestro. — Echar  uno  por  alto  una 
cosa.  //-.  fig.  Pagpasipara. — Echarse  uno 
á  dormir.  //-.  fig.  Pacabalingao. — Echarse 
á  perder,  fr.  Pagraut,  in  nagraraut  bisan 
ano. — Echarse    uno    de    recio.—//',  fig.    y 

fam-  Paglugos,  pagpirit. — Echar  tras  uno. 
fr.  Paglanat. — Toli;  tonud;  tupra  sonot; 
son-ad;  sugba;  subo;  saringbal;  sangolo;  sa- 
burac;  sabuag;  sabía;  ribas;  pislong;  pilpil; 
odad;  uaclit  uacli;  loob;  ligdas;;  lasagas; 
laming;  lambug;  labuc;  idoc;  yacyac;  hilad; 
hangeop;  handig;  hamlag;  hamac;  hagpay; 
dampil;  dampig;  calauit;  bat-ao;  banao; 
alis;  arug. 

Echazón.  /  Pagholog  sa  dagat  san  mga 
luran,  in  mabadlod  caopay. — Pagholog, 
pagpilac. 

HD 

Edad.  /.  id.  Tuig  tican  san  pageatauo. 

Edecán,  m.  id.  An  sinusugo  sin  pagpa- 
dolong  ug  pagpahibaro  sa  rnga  casoldado- 
san  san  mga  sugo  san  ira  ponoan. 

Edema,  m.  Med.    Hubag  nga  mahomoc. 

Edematoso,  Sa.  adj.  Med.  Mahuhubag. 
Hinuhubag. 

Edén.  m.  Puruy  an,  honongan  dinhi  sa 
tuna  san  siya  pá  nga  tauo  nga  si  Adán,  san 
uaray  pá  siya  pacasala. — fig.  Rugal  nga 
macaruruyag   ug  macalipay. 

Edeodinia.  /.  ülol  san   quinatauo. 

Edición.  /.  Pagparnolde  sin  bisan  ano  nga 
sinurat. — Primera  edición.  Siyapa  nga  pag- 
parnolde.—  Segunda  edición.  Icaduna  nga 
pagparnolde. 

Edicto,  m.  Sugo,  talaan,  pagbuot  nga 
iguinpabayabay  san  mga  ponoan.  Bayabay. 
— Sugo  ó  talaan  nga  sinurat  nga  ipinabu- 
tang  sa  mga  puerta  sa  mga  Tribunal,  etc., 
basi  masayud  san  sugo  an  cadam-an. 

Edificación./.  Pagbuhat;  cabuhat;  pag- 
cabuhat  sin  balay  camalig,  etq. — Paghatag 
ó  pagpaquita  sin  maopay   nga  susgaranan. 

Edificador,  ra.  adj.  An  magbubuhat.  An 
magpabuhat. — r.  Parabuhat. 

Edificante,  p.  a.  An  mahatag  sa  iba  sin 
ponondogan  nga  maopay.    . 

Edificaf.  a>  Pagbuhat,    pagljimo,    pagtin- 


dog  sin  balay,  camalig,  etc. — fig.  Pagpa- 
nondog,  paghatag  ó  pagpaquita  sin  mao- 
pay nga  susgaranan. 

Edifícativo,  va.  adj.  fig.  Macacaopay 
cay  mahatag  sin  susgaranan  nga  maopay. 

Edificio,  m.  Balay,  camalig  singbahan,  etc. 

Editor,  m.  An  nagpapamolde  sin  libro, 
bisan  diri  iya  buhat. 

Editorial,  adj.  Buhat  sin  mga  editor.  An 
tungud  sin  pagparnolde  sin  mga  sinurat  ó 
mga  libro. 

Educación./.  Pagtutdo,  pagtoon. — Catut 
doanan.  Pagpaaram  san  mga  cabataan 
etc. — Catahud,  pageatahud,  catalahuran. 

Educador,  ra.  adj.  An  nagtututdo  —  s 
Paratutdo. 

Educando,  da.  m.  y  /  Bata  nga  nagaa- 
ram  sa  colegio;   an  tinotutdoan 

Educar,  a.  Pagtutdo,  pagtoon. — Pagpaa- 
ram. 

Educción.  /  Pagcuha;  cacuha,  pagcacul' 

Educir,  a.  Pagcuha,  an  cuha  sa  bisan  ano. 

EdulcoraciÓn.  /  Pagpatam -is. 

Edulcorar,  a.  Farm.  Pagpatam -is. 

EF 

Efe.  /  Ngaran  san  letra  nga  f. 

Efectivamente,  adv.  m.  Sa  pageama- 
tuod,  matuod. 

Efectividad.  /  Camatuoran.— Mil.  Caca- 
pua  ná  san  catungdanan. 

Efectivo,  va.  adj.  Matuod.-— Quinacap- 
tan  nga  catundanan. — En  efectivo,  m.  adv. 
Salapi   gud. 

Efecto,  m.  An  cuha,  an  sonud  sa  bisan 
ano.— Tuyo  ó  hintutungdan  san  pagbuhat 
sin  bisan  ano. — Mga  género,  abacá  ó  iba 
pá  nga  iguincocomercio. — pl.  Mga  mang- 
gad,  mga  bahandi,  mga  guinamiton. — Con, 
ó  en  efecto,  m.  adv.  Matuod,  matuod 
nga  matuod,  sa  pageamatuod. — Llevar  á 
efecto.  Poner  en  efecto,  frs.  Pagtumah. — 
Surtir  efecto,  fr.  Turnan,  in  natuman  an 
guintutuyo. 

Efectuación.  /  Pagtuman,  pageatuman, 
catuman. 

Efectuar,  a.   Pagtuman,  pagbuhat. 

Efemérides.  /  pl.  Libro  ó  panumdu- 
man  nga  casayoran  san  niga  caagui  sa 
adlaoadlao  ngatanan. 

Efervescencia.  /  Capaso,  pageapaso 
nga  ora  ora  san  dugo.— fig.  Capaso  ó  ca- 
posoc  sa  buot. —  Quim.  Caladcad,  bura- 
bura.  "•'..... 

Efervescente.  a4j.  Mapaso.  Iyla.caladca4, 
maburaburaf  '.    '  , ,j. ,';.!..' 

Eficacia.  /.  Gahúm;  cagahúman.  "Cosog. 


ÉF-ÉG-EJ 

Eficaz,  adj.  Macosog,  magahum;  gahu- 
man.-—  Macacacosog,  macacaopay. 

Eficazmente,  adv.  m.  Sin  macosog,  sin 
marig-on;  macosog  caopay,  marig-on  cao- 
pay. 

Eficiencia,  f.  Gahum   sa  pagbuhat. 

Eficiente,  adj.  An  tagbuhat;  an  nagbu- 
buhat. 

Eficientemente,  adv.  m.  Cay  may  ga- 
hum sa  pagbuhat. 

Efigie.    /.  Ladauan. 

Efímero,  ra.  adj.  Nga  usa  iá  caadlao  án 
cadugay  ó  camaiha. — Madalí. 

Efluvio,  m.  Alitbo,  alisngao. 

Efod.  m.  Viste  nga  mahal '  san  mga  sacer- 
dote nga  labao  sh  mga  judío. 

Efugio.  m.  Litigaran — Pasangilan,  baribad. 

Efundir,  a.  Pagtacbo,  pagyabo. — Pagóla 
san  dugo,  pagdugo,  in  nagdudugo  an  ca- 
sam-dan,  etc. 

Efusión.  /.  Pagóla  san  dugo.— yíg-  Paghi- 
gugma  nga  guican  sa  casingeasing. 

EftlSO,  sa.  p.  p.  Guiñóla,  inola. 

HG 

Egida.  /.  Por  ext.  Taming,  calasag. 
Egipcio,  cia.  adj.  Taga  Egipto. 
Egoísmo,  m.  Camnquilugaringon    sin    ora 

ora  ná. 
Egoísta,   adj.  Maquilugaringon  sin  ora  ora 

ná. 
Egregiamente,  adv.  m.   Sa  pagcamahal. 
Egregio,  gia.  adj.  Mahal,  birilhon. 

Ej 

Eje.  m.  id.  Sar-angan  sid  carretón,  coche, 
etc. 

Ejecución.  /.  Pagtuman;  catuman,  pagea- 
tuman.  Pagbuhat;  cabuhat,   pageabuhat. 

Ejecutable,  adj.  Sadang  matuman,  sa- 
dang  mabuhat. 

Ejecutante,  p.  a.  An  matuman,  an  ma- 
buhat.— adj.  An  mapirit  sa  iba  sin  pagba- 
yad,  cay  may  man  otang  ug  may  sugo 
an  hocom. 

Ejecutar,  a.  Pagtuman,  pagbuhat. — Ajus- 
ticiar. Pagpatay,  pagbitay — For.  Pagpirit 
sin  pagbayad,  cún  may  otang,  cay  may 
sugo  an  hocom. 
.Ejecutivamente,  adv.  m.  Sin  dagmit 
caopay,  sin  dali  caopoy.  Magdagmit  cao- 
pay, madali  caopay. 

Ejecutivo,  va.  adj.  An  matutuman  gud 
cay  may  sugo. 

Ejecutor,  ra.  adj-  An  tauo  nga  matutu- 
man, mabubuhat    ó    mahihimo  san    bisan 


É3  ÉL 


205 


ano.  m.  For.  An  sinusugo  san  hocom  sin 
pagtauag,  pagsocot,  etc. — De  la  justicia. 
Parapatay;  parabitay;  parahampac;  para- 
sáquit,  etc. — Paratuman. 

Ejecutoría.  /.  Carig-onan  sin  camahalan 
sin  tauo.— For.  Sugo  ó  talaan  sa  mga 
hocom  nga  labao. 

Ejecutoria.  /  Catungdanan  san  sinusugo 
san  hocom  sin  pagtauag,  pagsocot,  etc. 

Ejemplar,  alj.  Matinumanum,  sanglitanan. 
— m.  An  tag-sa  sa  mga  libro  ug  iba  pá 
nga  iguinpamolde. — Sin  ejemplar,  m.  adv. 
Buhat  nga  uaray  sanglit. — Caso  que  sirve 
ó  debe  servir  de  escarmiento.  Caagui  nga 
badlong  basi  magmáan  an  iba. 

Ejemplarmente,  adv.  m.  Sin  maopay  nga 
batasan,  sin  husay  nga  batasan. — Bisan 
ano  nga  badlong  ó   castigo  basi  magmáan. 

Ejemplifícación.  /.  Pagbutang  ó  pagasoy 
sin   pananglitan,  pagpananglit. 

Ejemplificar,  a.  Pagpananglit,  pagasoy, 
pagbutang  sin  mga  pananglitan. 

Ejemplo,  m.  Susgaranan,  pagsorondan,  pa- 
nondungan.  Pananglit,  pananglitan.  Susga- 
ran.  Dar  ejemplo,  fr.  Pagpanondug,  págha- 
tag  sin  maopay  nga  susgaran. — Por  ejem- 
plo, expr.  Pananglit,  sugad  sini. 

Ejercer,  a.  Pagbuhat,  pagtuman. 

Ejercicio,  .m.  Pagtuman. — Catungdanan. 
Paglacatlacat  basi  magmaopay  an  lauas. 
El  ejercicio  á  caballo  es  muy  saludable. 
An  pangaballo  macacaopay  gud  sa  lauas. 
— Ejercicios  espirituales.  Pagtuman  san 
mga  türumanon  sa  calag  sacop  sin  pipira 
caadlao  sa  pagampo  ug  pagpenitencia. — 
Mil.  Pagara m  an  mga  soldados  san  ira 
pageaso ¡dados.  Pagpaaram  ó  pagpabatid 
san  mga  soldados  sa  mga  türumanon  nira. 

Ejercitación.  /.  Pagaram,  pagpabatid  — 
Pagtuman. 

Ejercitante,  p.  a.  An  magtutuman.--^. 
An  nagtutuman  san  mga  türumanon  sa 
calag  sacop  sin  pipira  ca  adlao' sa  pagam- 
po ug  pagpenitencia. 

Ejercitar,  a.  Pagaram;  pagpabatid.— Pag- 
tutdo. — Pagtuman. 

Ejército,  m.  Casoldadosan,  mga  mangu- 
rubat. 

Ejido,  m.  Rugal  dapit  sa  bungto  nga  ua- 
ray tagada. 

EL 

EL  artíc.  determ.  en  gen.  m.y  nítm.  sing.  An, 
Él.  pron.   Siya. 

Elaboración.  /.  Cabuhat,  pageabuhat.  • 
Elaborar,  a.  Pagbuhat,  paghimo. 


206  EL 

Elación./.  Capalabilabi,  camaíabiao.— Pag- 

cahitaas  nga  paghunahuna  ó  pagbuot. 
Elasticidad.  /  Caonat,  pagcaonat. 
Elástico,  ca.  adj.  Maonat. 
Elche,  m.  An  nagbaya    san    religión    nga 

cristiana. 
Ele.  Ngaran  san  letra  nga  /. 
Elección.  /  Pagpili. 
Electo,  ta.  p.  p.  Pinili.— ///.  Pinili. 
Elector,  ra.  adj.  An   magpipili. 
Elefante,  m.  Mananap  nga  daco,  an   gui- 
dadacoi  nga  mananap. 
Elegancia./.  Camahal,    pagcamahal;    ca- 
mahalan.  Camatahum,   pagcamatahum;   ca- 
tahoman;   camaaniag,   pagcamaaniag. — Ca- 
maogdayon,      pagcamaogdayon. — Lasgud 
nga   pagpamolong. 
Elegantemente,  adv.  m.  Mahal    caopay, 
matahum  caopay,  maaniag  caopay,  maopay 
gud. — Maogdayon     caopay. 
Elegibilidad.  /  Sadang  pagpipilion. 
Elegible,  adj.   Sadang  mapili. 
Elegido,  m.  Pinili. 
Elegir,  a.   Pagpili. 
Elemental,  adj.  An   tinicangan    san    inga 

buhat. 

Elenco,  ni.  Irisipan.  Lactud  nga  casayoran. 

Elevación.  /.  Pagcayab.  Pagíiitaas;  pagca- 

hitaas,    cahitaas  — fig.    Pagpaombao. --/%-. 

Pagpalabilabi;  camalabiao. 

Elevadamente.  adv.  m.  Ora  ora  sin  hi- 

taas.   Hitaas   caopay. 
Elevado,  da.  adj.  fig.    Hataas,    hitaas.— 
Halarum  nga   pagasoy;   halarum    nga    pa- 
quiana,  etc. 

Elevamiento,  m.  vid.  Elevación. 
Elevar,    a.     Pagcayab.— Hangad.  — Paghi- 
taas,    paghataas.— fig.    Pagpaombao.— fig. 
Pagpalabilabi. — Pagcauan.   Cuyao,  cayao. 
Elidir,     a.    Pagcauang.— Suprimir.      Pag- 
cuha. 
Eliminar,  a.  Pagpaiuas.  Pagbaya. 
Elisión.  /.  Gram.  Pagcuha,  pageacuha  sin 
vocal  nga  catapusan,  cún    vocal    man    an 
tinicangan  san  sonud  nga  polong. 
Elocución.  /  Batasan  sin  pagpamolon. — 

Toon  nga  pagamolong. 
Elocuencia.  /.  Calasguran. 
Elocuente,  adj.  Lasgud. 
Elocuentemente,   adv.  m.   Sin  lasgud. 
Lasgud  caopay. 
Elogiador,  ra.  adj.    An    magdadayao  sa 
iba. — Paradayao  sa  iba. 
Elogiar,    a.   Pagdayao;   pagdayeg,  pagsa- 
lin-orug. 
Elogio*  m.   Pagdayao,   pagsanorug. 
Elucidación  f.  Caasoyan;  casayoran. 


EL-EM 

Elucidar,  a.  Pagasoy,  paghatag  sin  cas'a- 
yoran. 

Elucidario,  m.  Libro  nga  casayoran  san 
mga  macuri  tuquibon  sa  hunahuna. 

Eludir,  a.  Paglicao,  paglicay  in  may  qui- 
nucuri  an .  — Pagsambi  ngay . 

Ella.  pron.  en  gen.  f.  Siya. — Aquí  fue 
ella.  Dinhi  pagbon-a;  dinhi  pabuhata,  etc. 
— Aquí  será  ella.  Dinhi  quiquitaon  ó  qui- 
quitaon  ta  dinhi.— Ahora  será  ella.  Niyan 
ta  quiquitaon. — Después  será  ella.  Qui- 
quitaon ta  onina. 

Ellos,  ellas,  pl.  Sira. 

EM 

Emanación.  /  Guinicanan.  Tinicangan. 
Emanar.  Guican,  ticang. 
Emancipación.  /    Pagpagauas;  paggauas 

sa  gahum  sa   lain. 
Emancipar,  a.  Pagpagauas  sa   gahum  sa 
iba.  Paggauas  sa  gahum  sa  iba;  paghigauas 
sin  casacop. — r.  fig.  Gauas,  tuhas. 
Emasculación.   /  Pagcapon,   pageahiris, 
pageasipit,  pagca-islam. 
Emascular,  v.    Pagpacapon.    Al  puerco, 

paghiris;   al  lechón,  pagpisit. 
Embabiamiento,  m.  Cabalingao,    pagea- 
balingao;  calipat,   pagealipat. 
Embachar.  a.  Pagpaslud  san  mga  hayop. 
Embadurnador,  ra.  adj.  An  maghihirog 
sin  lagáy.— s.  Parahirog  sin  lagay.    (Para- 
hiso)  hiso. 
Embadurnar,  a.   Paghirog  sin  lagáy. — ;-. 
Lagáy,  in  nalagyan  an  tauo.  (Suave  la  g). 
Embaidor,    ra.    adj.  Huaon,  malimbong. 
— s.  Parabua,  paralimbong. 
Embaimiento,  m.  Palimbong. 
Embaír,  a  Paglimbong. 
Embajada.  /.  Togon.  Sugo. 
Embajador,  m.  id.  Surugoon  ó  an    sinu- 
sugo    san    hadi    cún    san  labao    nga  go- 
bierno. 
Embajadora.  /.  Asaua  san  embajador. 
Embajatriz.  /.   vid.  Embajadora. 
Embalador,  m.  Parabantal.  Parapotos. 
Embalaje,  ni.   Pagbantal.   Pagpotos. — Po- 
tos an  igpopotos — Bayad  san  igpopotos. 
Embalar,  a-  Pagbantal.  Pagpotos. 
Embaldosado,    m.    Salug   nga  sinal-gan 

sin  mga  baldosa. 
Embaldosar,    a.    Pagbutang    ó  pagsalug 
sin  mga  baldosa. 

Embalsadero,  m.  Dánao,  tubigan. 
Embalsamador,  ra.  adj.  An  maghihirog 
ó  magbubutang  sin   mahamot. — s.  Parahi-     * 
rog  ó  parabutang  sin  mahamot. 
Embalsamamiento*  m.  Paghirog  ó  pag- 


EM 

butang;  pagcahirog  ó  pagcabutang  sin  ma- 
lí amut. 
Embalsamar,  a.  Paghirog    ó    pagbutang 

sin  mahamut  san  inga  lauas  san  mga   mi- 

natáy. — Pagpahamut. 

Embalsar,  a.  Pagluran  sa  balsa. — Rebal- 
sarse, r.  Biao,  in  nabibiao  an  tubig. 
Embalumar,   a.  Pagluran,  pagdara  ó  pag- 

pasag  sin  mga  dagco,  sin  uaray  catuhayan 

cay  damo  ug  mabug-at  vsa    luyo-  r.   fig. 

Bug-at,  in  binubug-atan  sin  mga    caliban- 

gan,  ug  nagsasarangapan  an  tauo. 
Embanastar,  a.    Pagbutang    ó    pagsolud 

sa  alat,  bangcat,  etc. 
Embarazada,  adj.  y    s.    Burud;    sagpon; 

mabdos-  Bungtis. 
Embarazadamente,  adv.   m.   Sin   curi; 

macuri  caopay,  cay  may  caolangan  ó  ca- 

curian. 

Embarazador,  ra.  adj  An  maoolang. 
Embarazar,  a.  Pagolang. 
Embarazo,  m.  Caolangan,  cacurian.— Ca- 

burud,  casagpon,  camabdos;  pagcamabdos. 
Embarazosamente,  adv.    m.   Sin   curi; 

macuri  caopay,  cay  may  caolangan  ó  ca- 

curian. 
Embarazoso,  sa.  adj.  Macacaolang. 
Embarbascar,  a.  Pagtubli.  Pagtuba;   pa- 

nubli  — fig.  Pagsalangisang;   pagolang.— r. 

Sabud,  in  nasasabud  an    arado    san    mga 

dagco  nga  gamut. 
Embarbecer,  n.  Sodot,  in  nanonodot  ná 

an  búngot  san  tauo. 
Embarcación.  /.  Sacayán.— An  camaiba 

san  pagsacay. — Adiong. 
Embarcadero,  m.  Doroongan. 
Embarcador,  m.  An  nagpapadara  sa  sa- 
cayán sin  bisan  ano  nga  luran. 
Embarcar,  a.  Pagsacay.   Paluran.— r.  Sa- 

cay.  Luran. — Pagsalacay. 
Embarco,  m.  Pagsacay.  Pagluran. 
Embardar.  a.  Pagtahub  sin  banua,  cogon 

etc.,  san  mga  cota. 
Embarduñar.  a.  vid.  Embadurnar. 
Embargador.  m.   Paraembargo. 
Embargar,  a.    Pagolang— /¿\    Hipaosa, 

lipong,  in  nahipaosa  ó  nalilipong    an  mga 

balatian.--  For.  Pagembargo. 
Embargo,    m.    Pagraut,   in   nagraraut    an 

guinhaua,  cay  uaray  catutunao  an  quinaon. 

— ant.    Caolangan.— For.     Pagembargo.— 
Sin  embargo,  m.  adv.  Bisan  pá. 

Embarnecer,  n.    Pagtamboc,  pagtabá. 

Embarnizadura.  /.  Pagsalan. 

Embarnizar,  a.  Pagsalan. 

Embarque,  m.  Pagluran. 

Embarrador,  ra.  An  maghihirog  sin  la- 
gáy.— s.  Parahirog  sin  lagáy. 


EM 


207 


Embarradura.  /.  Paghirog  sin    lagáy.— 

Paglagáy,  in  linalag-yan  an  tauo,  etc. 
Embarrancarse,  r.    Hahanang,   habito, 

halbo. — n.  Sanglad  an  mga  sacayán. 
Embarrar,  a.  Paghirog  sin    lagáy.— Pag- 
lagáy, in  linalag-yan  an  tauo,  etc. 
Embarrilados  m.    Parasolud    sin    bisan 

ano  sa  mga  barriles. 
Embarrilar.  Pagsolod  sin  bisan    ano    sa 

mga  barriles. 

Embarrotar,  a.  Pagsiol. 
Embarullador,  ra.  adj.  Masamoc,  mari- 

moc. — s.  Parasamoc,  pararimoc. 
Embarullar,  a.  fam.  Pagsamoc,  pagrimoc. 

—fam.  Pagbuhat  sin  hinanali  ug  sin  uaray 

cahusayan. 
Embasamiento,  m.  Ara.  Carig-onan,  ca- 

sarigan  ó  simiento. 
Embastar,  a.  Paghaluthot. 
Embaste,  m.  Haluthot. 
Embastecer,  n.   Pagtamboc,  pagtabá.— r. 

Bahol. 
Embate,  m.  Paghampac,    in    hinahampac 

an  sacayán,  an  bato  etc.  sin  mabascug  nga 

cabadlan. — Pagdosmog  nga  macosog. 
Embaucador,  ra.  adj.  Malimbong,  buaon. 

— s.  Paralimbong,  parabua;  tamyauan. 
Embaucamiento,  m.  Limbong.    Paglim- 

bong. 
Embaucar,  a.  Paglimbong,  pagbua;   pag- 

tamyao. 
Embaular,  a.  Pagsolud  sin  bisan  ano   sa 

cabán.— -fig.  fam.  Pagcaon  sin  damo. 
Embausamiento,  m.   Pahipaosa,  paghiti- 

ngala. 

Embazador.  vi.  Paratina  sin  dorodulao. 
Embazadura.  /.  Pagtina,    pageatina    sin 

dorodulao. 
Embazadura./.  Paghipaosa,  paghitingala. 
Embazar,  a.  Pagtina  sin  dorodulao. 
Embazar,  a.  Pagolang.—//^.  Hipaosa,  hi- 

tingala. — n.  fig.  Olang. — r.  Tacas. 
Embebecer,  a.  Paglibanglibang. — r.    Hi- 
paosa, hitingala. 
Embebecidamente.  adv.    m.    Sa    daco 

nga  paghipaosa  ó  paghitingala.  Sin  uaray 

panginano. 
Embebecimiento,  m.  Paghihiborong,  pag- 
hipaosa paghitingala. 
Embebedor,  ra.  adj.  Mahomhom;  mayop- 

yop. — Masacop. 

Embeber,  a.  Paghomhom;  pagyopyop; 
paghonop. — Sacop,  locop. — fig.  Pasacop. 
— n.  Coros. — r.  fig.  Hipaosa,  hitingala. — 

fig.  Pagaram  sin  maopay  sin  bisan  ano. 

Embelecador,  ra.  adj.  Malimbong,  ma- 
libo.—  s.  Paralimbong,  paralibo. 


208 


EM 


Embelecar,  a.  Paglimbong,  paglibo;  pag- 
tamyao. 

Embeleco.  ?«.  Limbong,  libo. -—fig.  y  fam. 
Buog  nga  tauo. 
Embeleñar,  a.  Pacaosa,    pacatingala. — r. 

Hipaosa  hitingala. 
Embelesamiento,  m.  Hipaosa,  hitingala. 
Embelesar,  a.    Pacausa,    pacatingala. — r. 

Hipausa,  hitingala. 
Embeleso.  ///.  Hipaosa,  hitingala.    Catin- 

galahan,  catingal-han. 
Embellaquecerse,  r.  Tistis. 
Embellecer,  a.  Pagpatahum,  pagpaaniag; 

pagsabong,     pagrayandayan. — r.    Tahum, 

aniag,  hias,   puni. 
Embellecimiento,  m.    vid.     Embellecer, 

1.a  sig  —  Camatahum,   camaaniag.  Catahu- 

man.  Cahiasan.  Capunihan. 
Embermejar,  a.  vid.  el  siguiente. 
Embermejecer,  a.  Pagpabulao,    pagtina 

sin  bulao. — Pagpacaalo,  in  pinacacaalohan 

an  tauo  ug  nagpupula  an  iya  bayhon. — //. 

Bulao,  baga  bulao. 
Emberrenchinarse.  ?.  Sina,  ¡sug. 
Emberrincharse,  r.  Sina,  isug 
Embestida.    /.    Pagdosmog,     pagdamag; 

pagdamuag;  pagsangdal.  Pagbangga. — fig. 

y  fam.   Paquigpolong  sa  igcasitauo  tungud 

sin  bisanano. 
Embestidor,  ra.  adj.  Madosmog,    mada- 

mag;  madamuag,  masangdal.  Mabangga. — 

m.  fig.  y  fam.    An    naaro    sin     pagotang 

cún  limos  bá   ug  damo  an  iya  rnga  pasan- 
gil  an. 
Embestidura. /.  vid.  Embestida,  i.»  acep. 
Embestir,  a.    Dosmog,   damag;    damuag; 

sangdal.  Bangga.— fig.  y  fam.   Pagaro  sin 

pagotang  cún  limos  bá. — Laboc. 
Embetunar,  a.  Pagbulit.  Pagsilsil. 
Embijar,  a.  Pagpintar  ó  pagtina  sin  asiotis. 
Emblandecer,  a.   Pagpahomoc—  s.    Ho- 

moc. — r.  fig.  Hicalooy,  hipuangud. 
Emblanquecer,  a.  Pagpabusag.    Pagbu- 

sag. — r.   Busag. 
Emblanquecimiento,  m.  Pagbusag,  pag- 

cabusag. 
Emblema,  m.  Alidaguiran.  H'gaday. 
Embobamiento,  m.  Hipaosa,  hitingala. 
Embobar,  a.  Paglibang.— r.  Hitingala,  hi- 
paosa. 
Embobecer,  a.  Pagpatapang,  pagpalorong. 

— /'.  Tapang,  lorong. 
Embobecimiento,  m.  Catapang,  pacata- 

pang;  calorong,   pagcalorong.  Catapangan, 

pageadungo. 
Embocadero,  m.  Loho;  calohoan. — Sa!u- 

ngan.  Sabang. 
Embocado,  da.  adj.  Alacsio  nga  marasa. 


EM 

Embocadura.  /.  Pagsolud  ó  pagagui  sin 

haligot.  Parte  de  los  instrumentos  músicos 

de  viento,  que  entra  en  la   boca.    Horoy- 

pan. — Parte  del  freno,  que  entra  en  la  boca. 

Bangot. —Hablando    de    vinos:    este  vino 

tiene  buena  embocadura.  Ini    nga    alacsio 

marasa    caopay. — Paraje    por    donde    los 

buques    pueden    penetrar  en   los  ríos  que 

desaguan  en  la  mar.  Sabang. 
Embocar,  a.  Pdgsolud  sa  baba  sin  bisan 

ano.— Paglosot.  Pagsabang.  Pagsulan.— fig. 

y  fam.  Tragar  y  comer  mucho  y   deprisa. 

Paginum,  paglamon   ó  pageaon  sin    damo 

ngan  sin  dagmit. 
EmbOCinado,  da.    adj.  Masugad  sin  bod- 

yong. 
Embodegar,  a.  Pagsulud    ug  pagtimos  sa 

bodega  ó  sirong  sin  alacsio,  lana,  etc. 
Embo'ar.   a.  Pagtaod  sin  cauayan  etc.,  sa 

catapusan  san  sungay  san  todo   nga  vaca 

etc.,  basi  din   macasungay. 
Embolar,  a.  Pagpintar  anay  sin  bisan  ano 

nga   pagdodóradohon. 
Embolia.  /.    Med.     Casaquit    nga  ticang 

tungud  sin  dugo  nga  nabagtic. 
Embolismador,  ra.  a'tj.  Maidug,  maidug- 

idug  nga  tauo. — s.  Paraidug,  paraidugidug. 
Embolismar,  a.  fig.  y  fam.  Pagidug,  pag- 

idug:dug,  pagsumatsumat  sin  mga  búa. 
Embolismo,    m.  fig.    Cacurian.— fig.  Ca- 

samocan,    car  i  mocan.— fig.    y    fam.    Idug, 

idugidug,  búa  nga  sumat. 
Embolsar,    a.     Pagsolud    ó    pagtimos  sa 

bolsa  ó  sopot  sin  salapi,   etc. 
Embolso,  m.  vid.  Embolsar. 
Embonar,  a.  Pagpacaopay. 
Emboñigar,  a.   Pahirog  sin  tae  sin  vaca, 

etc. 
Emboque,  m.    Pagagui,  pageaagui   sa  bi- 
san diin  nga  haligot. — fig. y  fam.  Limbong, 

l.bo. 
Embornal,  m.  Boho,  loho,   araguian    san 

tubig. 

Emborrachador,  ra.  adj.  Macacahubog. 
Emborrachamiento.  ;«.  Cahubog,  pag 

cahubog.   Quinahub-gan. 

Emborrachar,  a.  Pagcahubog.—  r.  Hubog. 
—Alan. 

Emborrar,  a.  Pagsolud  sin  gapas  ó  ba- 
rahibo  sin  carnero  etc.,  sa  mga  olonan, 
etc.— fig.  y  fam.  Paginum,  paglamon  ó 
pageaon   sin  damo  ug  sin  dagmit. 

Emborrascar,  v.  Pagpacasina,  pagpacai- 
sug. 

Emborrazamiento.  m.  Paghigot,  pagea 
higot  sin  tilad  nga  tamboc  san  lauas  san 
tamsi  nga  guinaasal. 

Emborrazar.    a.     Paghigot  sin  tilad  nga 


EM 

tamboc    sin    bacün    san    lauas  san  tamsi 

nga   guiña  asal. 

Emborricarse,  r.fam.  Lipong,  hiborong. 
Emborronar,  a.   Pagcaditcadit,   pagcudit- 

cudit.-— fig.   Pagsurat  sin  dagmit  ug  maraut 

nga  pagsurat. 
Emborrullarse,   r.fam.  Paghibatonbaton 

sin  polong,  pagsingguit. 
Emboscada.  /.  Gama;  pangama.  Pagban- 

hig. 
Emboscadura.  /.  Pagpangania,    pagtago 

sin  paggama. — Pagsolud    ó    pagsohot    sin 

cagugub  an. — Taragoan. 
Emboscar,  a.   Pagpangama;  pagbanhig. — 

Pagtago  ó  pagsohot  sin  cagugub-an. 
Esbosquecer.  v.  Guba,  in  nahihimo  nga 

guba  an  tuna. 
Embotador.   m  Parapangarol  sa  mga  sal- 

salon. 

Embotadura.  /.  Pangarol. 
Embotamiento,  m.  Pangarol. 
Embotar,  a.    Pagpangarol.— r.   Ngarol.— 

fig.  Pagpanluya. 

Embotarse,  r.  fam.  Pagsapin   sin    botas. 
Embotellador,  ra.  m.  y  /.  Paraipis    sin 

alacsio  etc.,  sa  mga  botella. 
Embotellar,  a.  Pagipis  sin     alacsio    etc., 

sa  mga  botella. 
Embotijar,  a.  Panolud,  pagipis  sin    alac- 
sio, tubig  etc.,  sa  mga  biso. — r.  fig.  y  fam. 

Hubag. — fig.  y  fam.  .Sina,  isug. 
Embozadamente,  adv.  m.   Lorolimbong 

nga  pagyacan  ó  pagbuhat  sin    bisan  ano. 
Embozar,  a.  Pagtahub  san  bayhon  ngada 

san  irong  ó    mga    mata.  — Paglorohmbong 

nga  pagyacan  ó  pagbuhat    sin    bisan    ano 

basi  diri  masabut  an  iba. 
Embozar.  Pagbangot  san  mga    hayop    ó 

mga  ayam. 
Embozo,  m.  An  itarahub  sa  bayhon. — fig- 

Paglorolimbong   nga  pagyacan  ó   pagbuhat 

sin  bisan  ano. — Quitarse  uno   el     embozo. 

//'.    fig.   y  fam.    Pagpahayag  san  tuyo  nga 

guintatago  ánay. 
Embracilado,  da.  adj.  fam.  An  mga  ca- 

bataan  nga  gudti  nga  guincocogos. 
Embravecer,  a.  Pagpaisug. — r.  Isug,  pin- 
tas; sina. — n.  fig.  Hioli,     in    hinoolian    an 

mga  tanum  san  calurab. 
Embravecimiento,  m.  Caisug,  pagcaisug, 

capintas,    pagcapintas.    Camaisug,    pagca- 

maisug,    camapintas,     pagcamapintas.    Ca- 

sina. 
Embrazadura.  /.  Pagsocsoc  san    butcon 

sa  polo  san    taming,    etc. — Polo    sin    ta 

rning,  etc. 
Embrazar,  a.   Pagsocsoc    san    butcon  sa 

polo  san  taming,  calasag,  etc. 


EM  209 

Embrear,  a.  Paghirog  ó  pagbulit  sin  ba- 

lao,  etc. 
Embregarse,  r.  Paghilabut  sa  mga    pag- 

sari,  sa  mga  capolonganan,  etc. 
Embreñarse,  r.  Pagsohot  sin  guba  ó  ca- 

sighotan. 

Embriagador,  ra.  adj.  Macacahubog. 
Embriagar,    a.    Pacahubog. — Hubog. — 

Alan.— fig.  Hipaosa,  hitingala. 
Embriaguez.  /.     Cahubog,    pagcahubog. 

Quinanubgan.— fig.    Paghipaosa,    paghiti- 

ngala;  baga  cauara  sa  hunahuna. 
Embridar,    a.    Pagbutang    san    freno    sa 

mga  caballo,  etc. 
Embrión,    m.    Bisan   ano    nga  uaray    pá 

cahihingpit    an     cahimoan.  Quibol. — Flor. 

En  embrión.   Quidioman    nga  bucad    iton 

di  pá  mabuclad. 
Embroca.  /.  Farm.  Haclop. 
Embrocación.  /.    Farm.    Haclop. — Med. 

Hinay  nga  pagsablig  ó  pagpobo  sin  tam- 
bal dida  san  masool. 
Embrocar,  a.  Pahoad  ó   pagipis  san  solud 

sin  sorudlan  ngadto  sa  usa  man    nga    su- 

rudlan. 
Embrocar,  a.  Pagporon,  pagsambud    san 

sinulit  etc.  dida  sin  samburan. — Pagsungy 

an  todo  san  tauo  nga  nagsusuerte  sa  iya. 
Embrochado,    da.    adj.   Binordahan  sin 

sinulit  nga  bulauan,  salapi,  etc. 
Embrolla..  /.  fam.  Limbong.  Casamocan. 

—Búa. 
Embrolladamente.  adv.  m.  Gobot  cao- 

pay;  sin  uaray  catuhayan  sin   uaray  cahu- 

sayan. 
Embrollador,  ra.  adj.  Macagobot,  maca- 

samoc. — s.  Paragobot,    parasamoc. 
Embrollar,  a.  Paggobot   pagsamoc,  pag- 

gomon. 
Embrollo,  m.  Limbong,  gomon.  Casamo- 
can.— Bua.^f^-.  Cacurian. 
Embrollón,    na.    adj.  fam.    Macasomoc; 

maamoc. 
Embrolloso,  sa.  adj.  Magogobot,    masa- 

samoc,    magogonion. 
Embromador,  ra.  adj.  Madorogas;    ma- 

tiao;   macondat. — s.  Paradorogas,  paratiao, 

paracondat. 
Embromar,  a.   Pagtiao,  pagtiaotiao,  pag- 

condat. — Paglimbong. — Pagdoragas. 
Embroquelarse,  r.  Panaming,    pangala- 

sag. 
Embroquetar.  a.  Pagtohug  sin  inasal. 
Embrosquilar.  .  a.    Pagpaslud    san   mga 

hayop  sa  pasluran. 
Embrujar,  a.  Pagasuang. 
Embrutecer,    a.    Pacabuog,  pacalarong. 

— a.  Buog,  lorong. 


210 


EM 


Embrutecimiento,  m.  Clorong,  cabuog; 

pagcalorong,  pacábuog. 
Embuchado,  m.  Mga  tinai    nga    pinanu- 

dlan    sin    dugo,  onud  sin  bactin,  etc.  ug 

nahimo  nga  mga  morcilla,  soriso,    etc. 
Embuchar,  a.    Paglamoy,  paglamon,  pag- 

caon  sin  damo  ug  sin  da^mit. 
Embudador,  ra.    m.  y  f.  Paracaput  san 

sudo,  cay  pagipis  sin   a!a;sio,    etc. 
Embudar,    n.    Pagsudo,     pagbutang    san 

sudo  cay  pagipis  san  alatsio,  etc. 
Embudo,  m.   Sudo.— fig.  Libong,  búa. 
Embujar.   a.  fam.  Pagtambac,  pagpondoc. 
Embuste,    m.     Búa,     limbong.— //.    Mga 

singsing,    arillos,    bitaybitny,    biao   ug  iba 

pá  nga  guinagamit  sa  mga  babaye. 
Embustear,  n.   Pagbua,  paglimbong. 
Embustería.  /.  fam.  Búa,  limboj ig.    La- 

rang  sin  pagbua  ó   paglimbong. 
Embustero,  ra.  adj.    Buaon,  malimbong. 

— s.  Parabua,  paralimbong. 
Embutido.   ;//.     Pagsolud,    pagpanolud. — 
Mga  tinai  nga  pinanudlan  sin  dui^o,  onud 
sin  bactin  etc.,  ug  nahimo  nga  mga  mor- 
cilla, soriso,  etc. 
Embutir,  a.  Pagsolud,    pn  ;panolud;    pag- 
pono. — Pagpadolot;     pagpndocut.— /¿-.     y 
fam.    Paglamoy,     paglamon,    pa¡;caon  sin 
damo  ug  sin  dagmit. 
Eme.  /.    Ngaran  san   letra  nga  m. 
Emendable.  adj.  Sadang  pagopayon,  sa- 

dang    pagsauayon. 
Emendación.  /.  Pagopay,    pagpacaopay, 

pagsauay,  pageasauay. 
Emendador.  ni.  Paraopay,  parnsauay. 
Emendadura.  /  vid.  Emendamiento. 
Emendamiento,  m.  Pagpacaopay,  pagli- 
uat,  cay  cún  nagsasala  an    pagsurat    etc., 
liniliuat. 
Emendar.    Pagpacaopay,  pagliuat  cay  cún 
nagsasala  an  pagbuhat,  limuat.--Pagbayad 
san    mga  perjuicio  nga    guinbuhat. 
Emergencia.  /  Caagui,    pageaagui,  casu- 
gad. 

Emergente,  adj.  An  t:oang  sa.  .  .— An 
guican  sa. .  . 

Emérito,  adj.  Sinisiring  an  tauo  nga  na- 
pahucas  san  iya  catungdrnan  ug  binaba- 
losan  siya  sa  mga  labao  tungud  san  iya 
magopay  nga  pagtuman. 

Emersión.  /.  Astivn.  Pagsirangsin  bitoon, 
etc. 

Emético,  ca.  adj.  Med.  Tan  .bal  nga  ca- 
ñan  pasuca,    isuruca. 

Emienda.  /  Pagpacaopay,  pagliuat,  cay 
cún  nagsasala  an  pagbuhat,  liniliuat.  — Po- 
ner emienda,  fr.  Pagliuat  san  sala,  in  nag- 


EM 

sayop  san  pagsurat.  etc. — Tomar  emienda. 
fr.  Pagcastigo  san  nacasala. 
Emigración.  /.  Paghalin,    pageahalin  an 

tauo  sa  lain  nga  tuna. 
Emigrado.    i;>.    An     nahalin    sa  lain  nga 

tuna  ug  dida  siya  oocoy,   dumoróong. 
Emigrante.  />.  a.  An  mahalin  sa  lain  nga 

tuna. 
Emigrar,  n.   Paghalin  sa  lain  nga  tuna. 
Eminencia.    /.  Cahitas-an  sin  tuna.— fig. 
Caud-ganan,    caopayan   sa    calag. — Catala- 
huran  ó  camahalan  nga   itinotogot  sa  mga 
cardenal  sa  Santa  Iglesia  nga  Romana. 
Eminente,  adj.  Hataas;  lábao,  nauantauan. 

— fig.   1 1  aran  jdon . 
Eminentemente,  adv.  m.  Mahal  caopay; 

hinpit  caopa>^,  maopay  gud. 
Eminentísimo,  ma.  adj.  Bansag  nga  ca- 
mahalan ó  caudganan  sa  mga  cardenal  sa 
Santa   Iglesia  nga  Romana.  Guimamahali, 
guioorogui. 
Emisario.    ;;/.     Loho   ó  araguian  sa  mga 
tubig  sin  danao,  etc- — Tauo  nga  sinusugo 
sin  pangisayod  ó  paghiling. 
Emisión.  /.  Pagiuas. — pagcaiuas. — Pagpa- 
lacat    san    sinisiring    papel   moneda  ó  iba 
pá  nga  sugad. — Paghatag  sin  sagdon,  ca- 
sayoran,  etc. 
Emitir,  a.  Pagiuas. — Pagpalacat  san   sini- 
siring   papel  moneda  ó  iba  nga  sugad. — 
Pagasoy  ó  paghatag   sin  sagdon,    casayo- 
ran,    etc. 
Emoción.  /.   Cabantad,    pageabantad    sin 

tigda  sa  calag. 
Emoliente,  adj.  Tambal  nga  macacahomoc 

ó  icahomoc  sin  hubag  nga  matig-a. 
Emolumento,  m.  Polos,  bayad    ó    sohol 

tungud  sin  catungdanan. 
Empacar,    a.  Pagbantal;  pagsolud  sin  bi- 
san ano  sa  mga   cabán. 
Empachado,  da.  adj.   Harabason,  harab- 

son;   dálao,   dinadálao. 
Empachar,    a-    Pagolang,    pageaolang.— - 
Pagraut  an  guinhaua,  in   uaray    catutunao 
an  quinaon. — Pagtago,  paglicao. — r.     Alo. 
dálao.   harabas. 
Empacho,  m.    Caalo,  caauod,    cadálao. — 
Caulangan,     cabilingan,     cacurian. — Uaray 
catutunao  an   quinaon. — Empacho  de  estó- 
mago.   Casaquit  sa  soroesoroc   cay   uaray 
catutunao  an  quinaon. 
Empadronador,  m.  Parahimo  ó    parasu- 

rat  sin  mga  padrón. 
Empadronamiento,  m.  Pagsurat;  paghi 
surat;  pagpasurat,  pagpasacop  sa  mga  pa- 
drón.-—Padrón,  listahan  sa  mga  tauo. 
Empadronar,  a.  Pagsurat  sa  padrón, — r. 


Paghisurat,  pagpasurat,  pagpasacop  sa  pa- 
drón. 

Empalagar,  a.  Somol;  ngalas;    tacas. 

Empalago  ó  empalagamiento,  m.  Ca- 

somol,  pagcasomol;  cangalas,  catacas. 
Empalagoso»    sa.    adj.    Macacasomol. — 

fig.  Macangalas,  macasam  )c. 
EmpalamientO.  m.   Pagtohog,    panohog. 
Empalar.  Pagtohog  sugatl  sin  inaasal. 
Empaliada.  /.  Sab-ong,  panab  ong  sa  inga 

balay  etc.,  in  may  mga  fiesta. 
Empaliar,  a.  Pagsab-ong,  in  may  maagui 

nga  procesión,  etc. 
Empalizada.  /.  Alad. 
Empalmadura.  /.  Pagsunipay;  pageasum- 

pay.      Sinumpayan. — Pagdogtong;     pagea- 

dogtong.  Dinogtongan. 
Empalmar,  a.  Pagsumpay. — Pagdogtong. 
Empalme,   m.  vid.  Empalmadura. 
Empalmillar.  Cota  nga  bato  nga  inaagui 

an  tubig  sa  salug  sa  laen  nga  lugar. 
Empanada.  /.    Caran-on    nga     nahihimo 

sin  onud    ug  iba  pá    ngan    pinopotos  sin 

harina. 
Empanar,  a.  Pagpotos  sin  bisan  ano  sin 

harina,  ug  pagloto  dida  sa    horno. — Agr. 

Pagtanum. — r.   Agr.  Pagiiapa  an  mga  ta- 

num  tungud  cay  soso  caopay. 
Empandar,  a.  Pagbalico. 
Empandillar,  a.  fam.  Pí<glaquip  sin    du- 

duha  nga  dahon  sin    baraja    cay    paglim- 

bong. 

Empantanar,    a.    Pagpono  sin   tubig  ó 

pagdánao. — Pagholog  sa  catibugan. — r. 
Habolnod  sin  tubigan — fig.  Pagolang.  Pa- 
caolang. 

Empañadura.  /.  Potos,  panapton  nga  ig 
popotos  sin  bata,    hapin. 

Empañar,  a.  Pagpotos  sin  hapin  san- ba- 
ta.— Pagpasirom  san  masilao.  r.  Sirom. — 
fig.  Pagpacaraut  san  bantug. 

Empapar,  a.  y  r.  Honob.  Homhom. — r. 
fig.  Sayud,  in  nasasayud  caopay  an  tauo 
sin  ano  man  nga  tutdo,  etc. 

Empaparse,  r.  fam.  Pagraut  an  guinhaua 
cay  uaray  catutunao  an  quinaon. 

Empapelador,  ra.  m.  y  /.  Parapotos  sin 
bisan  ano  sin  papel 

Empapelar,  a.  Pagpotos  sin  bisan  ano 
sin   papel. — Pagpotos    sin    papel.— fig-    y 

fam.  Pagbuhat  sin  mga  diligencia  sa  bi- 
san sin-o  nga  tauo. 

Empapirotar,  a.  fam.  Pagsab-ong  sa  bi- 
san sin-o  nga  tauo  sin   maopay. 

Empaque,  m.  Pagbantal;  pagsolud  sin  bi- 
san ano  sa  mga  cabán. 

Empaquetador,  m.  Parabantal;  parasolud 


EM 


211 


ó  paratimos  sin  bisan  ano  sa  mga  cabán. 

Parapotos. 
Empaquetar,  a-    Pagbantal.    Pagsolud    ó 

pagtiinos  sin    bisan    ano    sa    mga  cabán. 

Pagpotos. 
Emparamentar,  a.    Pagsab-ong;    panab- 

ong. 
Emparchar,    a.    Pagpatco    ó    pagbutang 

sin  pateo. 
Emparedado,  da.  adj.  Pinipreso  ó  bini- 

bilanggo  san  cota. — Binogho,    binocot    in 

napepelio  lá  ang  tauo  cay  pagbuot  niya. — 

m.  fir.  Usa  ca  hilab  nga  sumsuman    nga 

linalaquip  sin  duha  cá  pinit  nga    tinapay. 
Emparedamiento,   m.  Pagpreso,    capre- 

so,  pagbilangL;o  sa  cota. — Balay    nga    pi- 

nangongoquian  sa  mga  pinipreso    ó    bini- 

bilanggo.    Balny    nga    hinohonangan    san 

mga  binocot  nga  napepelio. 
Emparedar,  a.  Pagpreso  ó    pagbilanggo 

sa  cota. 
Emparejador.      m.     Parapagtoropong. — 

Parapagsigo. 
Emparejadura.  /.   Pagcatoropong,  pag- 

casatna. 
Emparejamiento,  m.   Pagtoropong,  pag- 
catoropong.— -Pagcasigo. — Pagcatopad. 
Emparejar,  a.     Pagtoropong,    pagpatoro- 

pong,  pagpasama.— Pagpasigo. — Pagtopad. 

— Sama,  pades. 
Emparentar,  a.  Pagcaoropod    nga    espi- 

rituhanon  nga  guican    sa    Sacramento  san 

Pagcasal;  pagoropud. 
Emparrado,  m.  Carabongan  sin  sanga  sin 

parra  etc.,  n.'a   binabalayan. — Balayan  sin 

parra,  balago.i,  etc. 
Emparrar,  a.    Pagbalayan    sin  parra,  ba- 

lagon,  etc. 
Emparrillado,  m.   Linara  nga  pagbutang 

san  mga  cahuy,   cauayan,  etc. 
Emparrillar,  a.  Pagasal  sin  bisan  ano  dida 

sin  saladang,  pagsaladang. 
Emparvar,  a.  Pagpondoc  san  guinioc  nga 

trigo,  etc. 
Empastador,    m.    Parapintar  nga  nagpa- 

palulao  ó  nagpapacaopay  san  iya  pintar.— 

Pincel  nga  igpipintar. 
Empastar,  a.    Pagpotos.— Pint.  Pagpalu- 

tao  san  pint  ir. 
Empaste,  ni.     Caopayan  ó    an  pagpacao- 

pay  san  mg.i  color  sa    mga  pinintaran. 
Empastelar,  a.  fig.  y  fam.  Pagtuhay  sin 
bisan  ano  sin  diri  angay  sa  catadungan  nga 

pagtuhay,  cundi  basi  mahuman  lá  dayon. 
¡mpr.  Pagsalacot  san  mga  letra,  ug  tungud 
sini  uaray  casayoran. 
Empatadera.  /.  fam.  Pacaolang.     Caola 

ngan. 


212  £M 

Empatar,  a.  Pagapong.  Si  Pedro  ngan  si 
Juan  nagapong  sin  votos. — Pagolang;  pa- 
caolang. 

Empate,  m.  Pagapong. 

Empavesada./.  Pangalasag.— Mar.  Tina- 
bas  nga  panapton  nga  magcala:nlain  sin  co- 
lor nga  ipinanab-ong  sa  mga  sacayán,  etc, 
Itarahub  sa  mga  lingcoranan  san  raga  pa- 
líia,  bote,   etc, 

Empavesado,  da.  adj.  Nangangalasag. — 
ni.  Tagacalasag  ó  paradara  sin  calasag. 

Empavesar,  a.  Pangalasag,  panaming. — 
Mar.  Pagsab  ong  sin  sacayán,  pagbutang 
sin  mga  bandera. 

Empavorecer.  n.  Hadluc,  dálao. 

Empecatado,  da.  adj.  Malaris  caopay,  di 
gub   mabalc. 

Empecer,  a.  Pagdarahug,  pagpacaraut. — 
n.  Pagolang;   pacaolang 

Empecimiento,  m.  adv.  Empecer. — Cao 
langa  n. 

Empedernido,  da.  adj.  fig.  Matig-a  sin 

casingeasing. 
Empedernir,  a.    Pagpatig-a,  pagpatigha. 

r.  Tig-a,  tigha. 
Empedrado,  m.    Sinalgan  sin  mga  bato. 

Hinapidan  sin  mga   bato. 
Empedrador,  m.  An  nagsasalug  sin  bato. 

An  naghahapid   sin  bato. 
Empedramiento,  m.  Pagsalug  sin  bato. 

Paghapid  sin  bato. 
Empedrar,  a.  Pagsalug  sin  bato   sa  mga 

balay,   singbahan,  etc.    Paghapid    sin  bato 

sa  mga  dalan,  etc. 
Empega,  f.  Ighihirog. — Tigaman. 
Empegadura.  /.    Paghirog  san  mga  suru- 

dlan  sin  masapilit. 
Empegar,  a.  Paghirog  san     mga  surudlan 

sin     masapilit. — Pagtigaman    sin  masapilit 

san  mga  carnero. 
Empego,  m.  Pagtigaman  sin  masapilit  san 

mga  cacarnerohan. 
Empeglintar.  a.   Pagtigaman  sin  masapi- 
lit san  mga  cacarnerohan. 
Empeine,    m.     Parte  inferior  del  vientre 

entre  las  ingles.   Puclo;  pos-on. — Empeine 

del  pié.  Alabaob. 
Empeine,   m.    Buni  ó  casaquit   ng  sugad 

sin  buni. 
Empeinoso,  Sa.  adj.  Bun-ihon. 
Empelar,  n.  Sodot,  in  nanonodot  an  ,bo- 

hoc. 
Empelazgarse,    r.  fam.     Rimoc,  samoc, 

sari. 
Empelechar,  a.  Pagpasigo  san  mga  bato 

nga    mármol,  —Pagbutang    sin    mga    bato 

nga   mármol. 
Empelotarse,  r.  fam.  Samoc,  rimoc,  sari, 


Empella.  /  An  dapit  sa  ibabao  san  sapín. 
Empellada.  /.  Ticuang;  pageaticuang. 
Empellar,  a.  Pagticuang. 
Empellejar,  a.  Pagtahub    ó  pagpotos  sin 

mga  anit. 
Empeller,  a.  Pagticuang. 
Empellón,  m.    Pagticuang;    pageaticuang. 
— A  empellones,  m.  adv.  fig.   y  fam.  Ti- 
niticuang  lá. 

Empenachado,  da.  adj.  Imorocan. 

Empentar,  a.  Pagticuang.  Pagdoso. 

Empentón,  m.  Pagticuang;  pageaticuang. 

Empeñadamente,  adv.  m.  Nga  may 
otang. — Sa  tinuyo,  tinutuyo  gud,  tuyo  gud 
caopay. 

Empeñar,  a.  Pagprenda. — Paquibulig,  pa- 
quitabang — ;-.  Adeudarse.  Otang;  paotang; 
pagpacaotang. — Precisar,  obligar.  Paglugus, 
pagpirit. — Insistir  con  tesón  en  una  cosa. 
Pagtuyo  gud. — Interceder.  Pagbulig,  pag- 
tabang. — Tratándose  de  acciones  de  gue- 
rra, contiendas,  disputas,  altercados,  etc., 
empezarse,  trabarse.  Pagticang,  pagona  sin 
pagticang. 

Empeño,  m.  Pagprenda.  Otang;  paotang; 
pagpacaotang. — Catungdanart  sin  pagbayad 
san  may  otang.— Catungdanan. — Pagtuyo 
gud. — Hintutungdan  san  guintuyo. — Pro 
tector.  Mananabang. — Con  empeño,  m.  adv. 
Sa  daco  nga  pagtuyo,  sa  daco  nga  pagta 
lingoha. — En  empeño,  m.  adv.  Iguinprenda, 

Empeoramiento,  m.  Pagdugang;  pagea 
dugang  san  saquit,  san  carautan,  etc. 

Empeorar,  a.  Pagdugang  lugud  sin  cara- 
utanf  sin  saquit.  etc. — n.  Pagraut  pá  an 
nagraraut    ná. 

Empequeñecer,  a.  Paggiban;  pagguti. 

Emperador,  m.  id-  Hadi.  Emperador. 

Emperatriz.  /.  Babaye  nga  asaua  sin  em- 
perador.— Hadi  nga  babaye.  Emperatriz. 

Emperchar,  a.  Pagbiao  sin  panapton  dida 
san   biauan. 

Emperdigar,  a.  Pagsugba  sa  calayo  sin 
tamsi,   carne,  etc. 

Emperejilar,  a.  fam.  Pagsabong  sin  ma- 
opay. — r.   Pasab-ong. 

Emperezar,  n.  y  r.  Pagpacahubia;  pahu- 
bia. — a.  fig.   Paglangan,    paglanganlangan. 

Empergaminado,  da.  adj.  Pinotos  sin 
anit  nga  manipis. 

Empernar,  a.  Pagraysang,  pagbutang  sin 
mga   perno. 

Empero,  conj.  adver.  Cundi. — Sin  embar- 
go. Bisan  pá. 

Emperramiento,  m.  fam  Pagsuqui,  pag- 
tuyo sin  diri  pagtangdo. 

Emperrarse,  r.  Suqui,  pagtuyo  sin  dirá 
gud  pagtangdo  ó  pagalagad. 


Emperrador.  m.  Opong  sin  mga  gámut 
sin  mga  banua  nga  ipapahamis  sin  igha- 
hablon. 

Empezar,  a.  Pagticang. — 7i.  Ticang;  gui- 
can. — Lo  que  no  se  empieza,  no  se  acaba. 
ref.     Diri  mahuhuman  in   diri  ticangan. 

Empican  a.  Pagbitay. 

Empicotadura.  /.    Pagbitay;  pagcaWtay. 

Empicotar,  a.  Pagbitay. 

Empinadura.  /.  vid.  Empinamiento. 

EmpinamientO.  m.  Pagpabangon,  pagpa- 
tindog.— Pagiquidiquid;  pagcaiquidiquid- — 
Pagsinta. 

Empinar,  a.  Pagpabangon,  pagpatindog. 
— fis-  y  fam-  Paginum  sin  damo. — r.  Pa- 
giquid,  pagiquidiquid;  pagiquiniquin. — Pag- 
sinta an  mga  mananap.— fig.  Labao,  na- 
uantauan. 

Empinar  el  jarro  bebiendo.  Tuncas. 
Empinarse  la  culebra.  Hinducag. 
Empingorotar,  a.  fam.  Pagtongtong.— r. 
Tongtong. 
Empiolar.  a.  Paghigot  sin  tamsi  ó  catian. 
—fig;  Pagdacop,   paggapus. 
Empíreo,  rea.  adj.   Langitnon,  diosnon. 
— s.  Langit,  cahimayáan  sa  langit. 
Empireuma,  m.    Camaangtud    sin    bisan 
ano,  quinacalayoan  sin  ora  ora. 
Empireumático,  ca.  a.ij.  Maangtud. 
Empizarrado,  m.  Atup  ngabato  sin  balay. 
Empizarrar,  a.  Pagatub  sin  bato  nga  ma- 
nipis  nga  sinisiring  pizarra. 
Emplastadura.  /.  Paghaclop;  haclop. 
Emplastamiento.  ;«.  Paghaclop;   haclop. 
Emplastar,  a.  Paghaclop.— fam.  Pagolang; 
pacaolang. — r.  Lamire,    in    nalalarime    an 
siqui  ó  camut. 
Emplastecer,  a.    Pint.    Pagpahámis    san 
pagpipintaran. 
Emplasto,  m.  Haclop. 
Emplástrico,  ca.  adj.  Masapilit. 
Emplazador.  m.  For.  An  nagtataláan  sin 
adlao  nga  igaatubang  san  hocom. 
Emplazamiento,  m.  For.   Pagtaláan;   ti- 
nalaanan. 
Emplazar,  a.  For.  Pagsugo,  pagtaláan  sin 
adlao  nga  igaatubang    sa    hocom.—  Moni. 
Pamanua. 

Empleado,  da.  m.  y  /.  An   sinusugo   ó 
tinatapuran. 
Emplear*  a.  Pagsugo,  paghatag  sin  catung- 
danan. — Paggamit,  paggasto. 
Empleita.  /.  Línara,  sinalapid. 
Empleitero,  ra.  m.  y  f.  Parahimo  sin  Ii- 
nara  ó  sin  sinalapid.— Parabaliguia  sin  li- 
nar a  ó  sinalapid. 
Empleo*  m, ^ Paghatag  sin  catungdanan. — 
Catungdanan,- — Paggamit;    pagcagamit.— 


ÉM 


2ÍÉ 


Apear  á   uno  de  un  empleo,  fr.fig.  y  fam. 
Paghucas  sin  catungdanan. — Jurar  un  em- 
pleo, fr.  Pagcarauat  sin  catungdanan,  aguí 
ánay  sa  pagsumpa  nga  binatasan. — Suspen- 
der á  uno  del  empleo,  fr.  Pagsugo  sin  pag- 
hucas san  catungdanan. 
Empleomanía.  /.  Talingoha    ó  caipa  sin 
pagcaput  ó  pagcarauat    sin    catungdanan. 
Emplomador.  m.  Parabole  sin  timga.  Pa- 
rasolda  sin   timga. 
Emplomar,  a.  Pagbole  sin  timga.  Pagsolda 

sin   timga. 
Emplumar,  a.  Pagparongparong  sin  calo, 
etc. — n.  Panodote  sin  barahibo  an  tamsi. 
Emplumecer,  n.  Panodote    sin   barahibo 
an  tamsi;  (de  sodot). 
Empobrecer,  a.  Pacapobres,   pacahangul, 
pacasongco,  pacasoco. — n.  Pobres,  hangul, 
songco,  soco,  pagcamacalolooy. 
Empobrecer,  n.  y  r.  Donot. 
Empobrecimiento,  m.  Pagcapobres,  pag- 
cahangul,  casongco,   casoco,  pagcamacalo- 
looy. 
Empoltronecerse,  r.  Pagpacahubia;  hu- 

bia. 
Empolvar,    a.     Pagdocot    san    tapotapo. 
Pagporos  sin  tapotapo. — Pagbutang  ó  pag- 
pahirog  sin  polvos  sa  bohoc  ó  bayhon. 
Empolvorar,  a.  vid.   Empolvar. 
Empolvorizar,  a.  vid.   Empolvar. 
Empolladura./.  Odian  sin  potiocan. 
Empollar,  a.  Paghilomlom. 
Emponzoñador,  ra.  adj.  Macacahilo,  ma- 
cacalara. 

Emponzoñamiento,  m.  Pacahilo,  pacala- 
ra.  Pagpacahilo,  pagpacalara. 
Emponzoñar,  a.    Pacahilo,    pacalara.—  r. 
Hilo;    lara. 
Emporcar,    a.    Paglamire,    paghugao. — r. 

Lamire,   hugao. 
Emporio,  m.  Lugar    nga    guincacatirocan 
san  mga  tauo  sin  pagcomercio. 
Empotrar,   a.     Pagbutang  sa   butnga  san 
cota  sin  cahuy,  etc.    Pagbongsad  sa  tuna 
sin  cahuy  etc.,  nga  pinacarig-on  sin  cota. 
Empozar,  a.   Pagholug  sa  atabay. 
Empozar,  a.  Pagpalooy  san  cáñamo. 
Empradizar,  a.  Pagtanum  sin  banua  basi 
macasabsab  an  mga  hayop. 
Emprendedor,  ra.  adj.  Matingohaon  sin 
pagbuhat  ó  pagtanum  bisan  san  mga  ma- 
curi. 
Emprender,  a.    Pagticang  sin  bisan  ano. 
Pagguican.— fam.   Paglabut,  paghilabut  sa 
igcasitauo. 
Empreñar,  a.    Pacasagpon,  pacaburud. 
Empresa.  /.   Pamasi,  buhat,  larang  ó  ca- 
ladnganan  nga  naticangan  sin  ongud.— Tu- 


Úl4 


EM-Étí 


yo. — Paghiringion  sin  pagcomercio  ó  pag- 

buhat. 
Empresario,  Ha.    m.    y  /.  An  pinaquiao 

sin  buhat.    An    mga  naghihiringion  ó  na- 

garapi  sin    buhat. 
Empréstito,  m.  Otang,  paotang.-Inotang. 
Empringar,  a.    Pagdoldol  san  tamboc. 
Empujar,  a.  Pagticuang.   Pagdoso. 
Empuje,    m.     Pagticuang;     pagcaticuang. 

Pagdoso;   pagcadoso. 
Empujo,  m.  vid.   Empuje. 
Empujón.  m.  Pagticuang.  Pagdoso.  Á  em- 
pujones, m.  adv.  fig.  y  fam.  Tiniticuang  lá. 
EmpUlgadura.  /.    Paghogot,  pagcahogot. 
Empulgar.    a.    Paghogot    san  pisi  ó   uay 

san  balatic. 
Empuñador,  ra.  adj.   Macomcom,  maca- 

put  sa   camut  sin  bisan  ano. 
Empuñadura,  f.     Carap-tan,    caraptanan 

sin  espadada,  etc. 
Empuñar,  a.  Pagcomcom,  pagcaput,  pag- 

catin  sa  camut  sin  espada,  etc. 
Emulación.  /.  Caipa  sa  calag  sin    pagtu- 

man  san  caopayan  nga  guinbubuhat  sin  iba. 
Emulador,  ra.  adj.  An  mairug  sa  iba. 
Emular,  a.  Pagipa  sin  pagtuman  san  guin- 

tutuman  san  iba;   pagirug. 
Emulo,   la.    adj.    An    nagiirug  sa  iba  ug 

nagtatalingoha   sin    paglabao    sa    ira.  An 

contra. 
Emunctorios.  m.  pl.    Baga  mga  lisoliso. 
Emundación.  /.  Pahugas;  pagpahid;  pag- 

cahugas;  capahid,   pagcapahid. 

EN 

En.  prep.  Sa.  Pedro  está  en  Madrid.  Si 
Pedro  áadto  sa  Madrid. — San.  En  llegando 
el  superior  al  pueblo,  reúnese  la  principa- 
lía.  San  pagdatong  san  ponoan  sa  bongto, 
nagcacatiroc  an  mga  cadatoan. 

Enaceitarse,  r.  Malana;  mapanos. 

Enaguachar,  a.  Tubig,  pagtubigui  sin 
ora  ora. — Pagraut  an  soroc  soroc  tungud 
san  paginum  sin  damo  ó  pagcaon  sin  damo 
nga  mga  bonga. 

Enaguas.  /  pl.  Loon  nga  saya. 

Enaguazar,  a.  Tubig,  pagtubigui  ó  pag- 
pono  caopay  sin  tubig  san  mga  orna,  etc. 
r.   Pono  caopay  sin   tubig. 

Enajenable,  adj.  Sadang    ihatag   sa    iba. 

Enajenación.  /.  Paghatag  sin  bisan  ano 
sa  iba. — Caüpong,  pagcalipong  sa  oló. — • 
Catuyao,  pagcatuyao.— fig.  Caculang  sin 
panginano, 

Enajenador,  ra.  adj.  Anmahatagsin  iya 

lugaringon    sa    iba. — s.    Parahatag  sin  iya 

lugaringon  sa  iba. 


Enajenamiento,  m.  vid.  Enajenación. 
Enajenar,   a.  Paghatag  sin  manggad  nga 

lugaringon    sa    iba. — fig.    Pacalipong;  pa- 

calorong,    pacatuyao. — r.   Lipong;    lorong, 

tuyao. 
Enalbardar,    a.    Pagbutang    san    silla  sa 

mgá  caballo,  etc. — fig.  Pagpotos    sin    bu- 

nay,  binocboc,  etc.,  bisan  ano  nga  pagpe- 

pritoson. 
Enalmagrado,   da.  adj.  fig.    Taramayon. 

— Mahicao. 
Enalmagrar,  a.  Pagtina  sin  poropula. 
Enaltecer,  a.  Pagsanorug,  pagdayao,  pag- 

dayao,  pagdayeg.  Pagpaombao. 
Enamarillecer,  n.  y  r.  Duas.— Dulao. 
Enamoradamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

gugma,  sa  daco  nga    paghigugma. 
Enamoradizo,  za.  adj.   Maquihigugma. 
Enamorado,  da.    adj.    Mahagugma. — s- 

Parahigugma. 
Enam.orador,  ra.    adj.    Mahigugma.— r. 

Parahigugma. 

Enamoramiento,  m.  Paghigugma. 
Enamorante,  p.  a.  Mahagugma. 
Enamorar,  a.  Pahigugma. — ;-.     Higugma. 
Enamoricarse.    ;-.   fam.     Higugma    nga 

diri  ongud. 
Enanchar,  a.  fam.    Pagpahiluag;    pagpa- 

halapad. 
Enangostar,  a.  Pagpahaligot.—  r.  Haligot. 
Enano,   na.  adj.    Guigugutiay. — m.    y    f. 

Tauo  nga  h abobo  caopay,  pandacan,    ma- 

yahon. 
Enarbolar,  a.    Pagbiquiao    sin     bandera. 

etc. — r.  Pagsinta  an  caballo. 
Enarcar,  a.  Pagbaat  sa  mga  barriles,  etc. 
Enardecer,  a.  fig.  Pagipa  sin  daco. — Ipa. 
Enardecimiento,  m.  Daco  nga  pagcaipa. 
Enarenación.  /.    Sinacot   nga  apog   ug 

sin  barás,  nga  guinagamit  sin  pagpabusag 

sa  mga  cota- 
Enarenar,  a.  Pagbarás  ó  pagbutang   sin 

barás. — r.  Sanglad  an  sacayán. 
Enarmonarse,  r.  Pagsinta    an    mga   ca- 
ballo, etc. 

Enarración.  /.  Pagasoy.  Casayoran. 
Enarrar.  a.  Pagasoy. 
Enastado,    da.  adj.  Sungayan. 
Enastar,  a.  Pagpolo.  Pagpate. 
Encabalgamiento,  m.  An  tinotongtongan 

ó  binobutangan  sa  mga  lutháng. 
Encabalgar,    n.   Pangaballo.— Tongtong. 

— a.  Pagpátigayon  sin  mga   caballo. 
Encabellecerse,  r.  Sodot,  in  nanonodot 
an  bohoc. 

Encabestrar,  a.  Higot  ó  pagbutang  sin 
higot  sa  mga  hayop.—  r.  Sabud,'  in  nasa- 
sabud  an  háyop  san  higot.  ' 


EN 

Encabezamiento,  m.  Pagticang.  Tinica- 
ngan  sin  surat. — Padrón. — Cahusayan  san 
buhis  nga  igbabayad  sa  mga  tauo. 

Encabezar,  a.  Pagpasurat  ó  pagpasacop 
sa  padrón. — Pagsurat  ó  paghimo  sin  pa- 
drón.— Pagticang  ó  pagsurat  san  tinica- 
ngan  sin  libro,  etc. — Pagbutang  sin  anisa- 
do sa  mga  alacsio  basi  rnagmapintas. 

Encabezonamiento,  m.  vid.  Encabeza- 
miento. 

Encabezonar,  a.  vid.   Encabezar. 

Encabriar,  a.  Arq.  Pagbutang  sin  mao- 
pay  san  mga  pagbo. 

Encabritarse,  r.  Pagsinta  an  mga  caba- 
llo. 

Encadenación.  /  vid.    Encadenamiento. 

Encadenadura.  /.    vid.  Encadenamiento. 

Encadenamiento,  m.  Paghigot,  pageahi- 
got  sin  talicara.— fig.  Pagcasonudsonud. 

Encadenar,    a.  Paghigot    sin    talicara. — 

fig.  Paghusay  sin  maopay  sa  pagcasonud- 
sonud. 

Encajar,  a.  Pagpasigo,  pagpasoot,  pagpa- 
hoot. — Sigo,    soot,    hoot. — Pagpasolud. — 

fig.  y  fam.  Pagsumat.  Le  encajé  una 
mentira.  Nagsumat   acó   sa  iya  sin  búa. — 

fig.  y  fam.  Disparar,  dar  ó  arrojar.  Le 
encajé  un  tiro.  Pinusil  co  siya.  Le  encajé 
un  palo.  Dinabal  co  siya. — Le  encajé  un 
tintero  en  la  cabeza.   Ibinat^c  co    sa    iya 

oló  in   tintero;  naigoan  co  an    iya  oló  sin 

tintero. — No   viene  al  caso,  no  encaja  bien. 

Diri  naangay,  diri  naigo. — Paghaora. 
Encaje,  m.  Pagcasigo;  pageasoot,    pagea- 

hoot. — Sitio  ó  hueco  en  que    se    mete    ó 

encaja  una  cosa.  Loho. — Binorda. 
Encajera.  /.  Paraborda. 
Encajonar,  a.  Pagsolud  ó     pagtimos    sin 

bisan  ano  dida  sa  cabán  ó  hornos- 
Encalabozar,  a.  fam.  Pagpreso,  pagbilang- 

go,  pagpandug. 
Encalabrinar,  a.  Lipong  sa  oló.—  r.  Pag- 

tuyo  sin  bisan  ano;  diri  pasagdon. 
Encaladura.  /.  Pagbusag,  pagpabusag  sin 

bisan  ano  s¡n  apog. 
Encalar,  a.  Pagbusag,  pagpabusag  sin  apog 

san  cota,  etc. 
Encalmadura.  /  Saquít  sin    hayop    nga 

ticang  san  paso  nga  ora  ora. 
Encalmarse,  r.  Paso,  in    pinapasoan    an 

mananap  cay  mapaso  nga  ora  ora. — Linao, 

uaray  hangin. 

Encalvecer,  n.  Opao. 

Encalladero,  m.  Sanglaran. 
Encalladura.  /.  Pagsanglad. 
Encallar,  «.  Sanglad. 
Encallecer,  n.  y  r.  Lupac. 
Encallecido,  da.  adj.  Visiohanon  caopay. 


EN 


215 


Buhatan  caopay.  Hiara  sa  mga    cacurian. 
Lupacon  san  pagbuhat,  etc. 
Encallejonar,  a.  Pagagui  sin  haligot  nga 
dalan.  Pagpaagui  sa  haligot  nga  aguian  ó 
dalan. 
Encamarar,    a.    Pagbutang     ó    pagtimos 
san  humay  etc.,  sa  isteba  ó  bohosan. 
Encamarse,  r.  fam.  Paghigda,  labi  pá  cún 
masaquít  an  tauo. — Panlocot,  locot,  in  nan- 
lolocot  an  mga  mananap. — Hapay,  in  na- 
hapay  an  humay  etc.  tungud    sin    hangin 
nga  mabascog. 
Encambrar,  a.  vid.  Encamarar. 
Encambronar,  a.  Pagalad  sin  mga  cahuy 
nga  tonocan.— Pagpacarig-on  sa  bisan  ano 
sin  mga  puthao. 
Encaminadura.  /.  vid.  Encaminamiento. 
Encaminamiento,  m.  Pagtutdo  san  aguian 
ó  dalan.  Pagtadong  sa    dalan    nga    paga- 
aguian. 
Encaminar,    a.    Pagtutdo    san     dalan    ó 
aguian,  pagturay-o. — r.  Tadong  sa  dalan, 
etc. 
Encamisarse.  Pagbado.     Biste    san    mga 

payaso. 

Encamorrarse,  v.  Pagsuhay.  Pagauay. 
Encampanado,  da.  adj.  Sugad   sin   lin- 

ganay. 
Encanalar,  a.  Pagcale  basi  maagui  an  tu- 
big. 
Encanalizar,  a.  vid.  Encanalar. 
Encanallarse,  r.  Pagraut  sin  batasan. 
Encanarse,  r.  Ola. 

Encanastar,  a.  Pagsolud    sin    bisan    ano 
sa  alat.  batolan. 
Encancerarse,  r.  Hubag. 
Encandecer,  a.  Pagpabaga  sa  bisan  ano. 
Escandiladera.  /.  fam.  Babaye  nga  para- 

suhay. 
Encandilado,  da.  adj.  fam.  Tindug. 
Encandiladora.  /.  fam.    vid.    Encandila- 
dera. 
Encandilar,  a.  Bislao,  culap.— fig.    Paca- 
lipong,  pacahiborong. — fam.  Pagsugba. — r. 
Dinga,  in  nagdidinga  an  mata. 
Encanecer,  n.  Oban.— n.  y  r.  Alamag.— 
fig.    Tigurang,  in  natitigurang  ná  an  tauo. 
EncanijamientO.  m.  Pagpagasa.  Camaga- 
sa,  pageamagasa;  camaniuang. 
Encanijar,   a.  Pagpagasa.  —  r.   Gasa,     ni- 
uang. 
Encanillar,  a.  Pagsangbud,  pagporon. 
Encantación.  /.  vid.  Encantamiento. 
Encantado,  da.  adj.  fig.   y  fam.   Baga 
bongugbungug. 

Encantador,  ra.  adj.  Nangangasuang.— 
s.  Paraasuang.— fig.  Macaruruyag,  maca- 
lilipay. 


216  EN 

Encantamiento,      m.     Pangasuang.— fig. 

Catingalahan. 
Encantar,  a.    Pagasuang;    pangasuang. — 

fig.  Pacausa,  pacatingala. 
Encantarar,  a.  Pagsolud  sin     coron    san 

mga  papeleta  san  pagsorteo,  etc. 
Encanto,  m.  Pangasuang.—/?^.  Catingala- 
han, pan  gasa. 
Encantusar,    a.    fam.    Pagaramaram,    in 

guinaramaram  an  tauo. 
Encañado,    m.    Aguian    san    tubig.— Ha 

mong  sin  mga  tanum. 
Encañador,  ra.    m.    y   /.    Parasangbud, 

paraporon. 
Encañadura.  /  Dagami     sin    centeno. — 

Aguian  san  tubig. 
Encañar,  a.  Pagpaagui  san    tubig  sa  mga 

aguian. — Pagsangbud,  pagporon. — Licating 

ná  an  humay,  etc. — Paghamong  san    mga 

tanum. 

Encañizada.  /.  Lotud.  Pondol  sin  isda. 
Encañonar,    a.  Pagsangbud,  pagporon.— 

Pagpuntería      dayon    san    namumusil. — n. 

Sodot,  in  nanonodot  ná  an  barahibo    san 

tamsi. 
Encanutar,  a.  Paghimo    sin    luca.— Pag- 
solud sin  bisan  ano  sa     luca,  sa  bias,    sa 

lacbías. 
EncapacetadO,  da.  adj.  An  maytagoló. 
Encapachar,  a.  Panolud  sin  bisan  ano  sa 

bacat,  etc. 
Encapado,  da.  adj.  An  nageacapa  ó    an 

may  dará  nga  capa. 
Encapazar,  a.  vid.  Encapachar. 
Encaperuzado,  da.  adj.  fam.   An   nag- 

sosocong. 
Encapillar,  a.  Mar.  Pagsocsoc    san    pisi. 

— r-  fig-  Y  fam  Pagbiste  sin  bado,   etc.— 

Mar.  Longtud,  baobao. 
Encapirotado,  da.  adj.  An   natatahuban 

san  olo. 
Encapotadura.    /.    Buringit;    caburingit, 

pageaburingit. 
Encapotamiento,  m.  vid.  Encapotadura. 
Encapotar,  a.  y  r.  Tahub,  in  tinatahuban 

an  lauas  san  capote.— r.    fig.    Buringit. — 

Sirum,  in  nagsisirum  an  caíibutan. — Bajar 

el  caballo  la  cabeza.  Tongoc. 
Encapricharse,  r.  Pagtuyo  sin  pagpada- 

yon  sa  lugaringon  nga  paghunahuna    nga 

diri  angay. 
Encapuchar,  a.  y  r.  Pagtahub  ó   pagbu- 

tang  sin  itarahub  sa  oló. 
Encarado,  da.  adj.  Bien  encarado.  Mao- 

pay  an  pamayhon  —  Mal  encarado.    Mara- 

ut  an  pamayhon.— De  bellas  facciones. 
Maopay  an  cabayhon. — De  feas  facciones. 
Maraut  an  cabayhon. 


EN 

Encaramar,  a.    Pagtongtong. — r.   Tong 

tong.  Calambitay.— -fig .  y  fam.    Pagpaom- 

bao. — r.  Ombao,  labao. 
Encaramiento.    m.    Pagatubang,    pagat- 

bang;  pagpaatubang,    pagpaatbang;  pagea- 

atubang. 
Encarar,  n.  y  r.  Pagatubang,  atbang. 
Encaratularse,   r.  Pagtahub    sa    bayhon 

sin  tambóla  ó  barobayhon  nga  papel,  etc. 
Encarcavinar,  a.  Pagholog  ó  pagbutang 

sa  ocab,  sa  bito,  etc. 
Encarcelación./.  Pagpreso,  pagbilanggo, 

pagpandug.  Capreso,  cabilanggo. 
Encarcelar,    a.    Pagpreso,    pagbilanggo, 

pagpandug. 
Encarecedor,  ra.  adj.    An   nagpapado- 

gang  dugang  sin  sumat. 
Encarecer,  a  Pagpamahal  san  bale.  n.  y 

r.    Mahal    an    bale. — fig.     Pagpalabao. — 

Pagtogon  sin  ongud. 
Encarecidamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

pagtuyo. 
Encarecimiento,  m.    Pagmahal;    pagpa- 
mahal san  bale.  fig.   Con    encarecimiento. 

m.  adv.  Sa  daco  nga    pagtuyo»    sa    daco 

nga  pagtalingoha. 
Encargado,  da.  adj.  An  tinoinan,  an  ti- 

nogonan,  an  nacarauat  sin  togon. — De  ne- 
gocios. An  tinatapuran.  * 
EncargamierfltO.   m.  Pagtogon;    patogon.   • 

— Togon . — Catungdanan. 
Encargar.  Pagtogon,  pagtuguian,  pagtoin. 

— r.  Patogon,  patoin. 
Encargo,  m.  Pagtogon:  patogon. — Togon. 

— Catungdanan. 
Encariñar,   a.    Pagmalahigugma  — r.    Ili- 

gugma  caopay. 
Encarna.  /  Mont.  Panobong,  in  ipinano- 

nobong  sa  mga  ayam   an     mga  tinae  san 

bugsoc  nga  patay. 
Encarnación.    /.     An    pagpacatauo    san 

aton  Guinoo  Jesucristo  sa  guinooraye  nga 

tiyan  ni  Santa  María  Virgen. — Pínt.    Pin- 
tar nga  poropula,  nga  sugad  sin  carne  an 

color,  nga  igpipintar  sa  mga  bayhon    san 
mga  tauo  tauo. 

Encarnadino,  na.  adj.  Himola,  poropula. 
Encarnado,  da.   adj.   Pula,    mapula. — m. 
Pintar  nga  pula  nga  iguinpipintar  sa  mga 
tauo  tauo. 
Encarnadura.     /.    Buena      encarnadura. 
Maopay  nga   cadugo  cay  masayon  matam- 
bal.  Mala  encarnadura.  Maraut    nga  cadu- 
go cay  macuri  matambal. — Casam-dan,  ca- 
habolan. 
Encarnamiento,  m.  Pagonodonod  ná  an     i 
casam-dan.  j 

Encarnar,  n.  An  pagpanamcon  ó  pagpa,     I 


EN 

catáuo  san  Anac  sa  Dios    sa    guinooraye 

nga  tiyan  ni  Santa  María  Virgen. — Onud: 

in  naonudonud  ná  an  casam-dan,  in  naon- 

dan  ná    an  casam-dan. — Bono,    sagbat. — 

fig.  Dolot,  in  nadodul-tan  an  casingcasing 

san  ano  man  nga  sumat. — Moni.  Cebarse 

el  perro  en  la  cosa  que  coge.  Hangrit. 
Encarnativo,  va.  adj.   Cir.  Tambal  nga 

idadanggas  sa  mga  casam-dan. 
Encarne,  m.  Moni.  Malón,    mina.nalonan 

an  ayam  sin  bugsoc  etc.,    nga  dinacop. 

Encarnecer,  n.  Pagtubo,  pagsulig;   pag- 

tamboc. 

Encarnizado,    da.    adj.    Pula,    pula    an 

mata. — Pagauay    nga    macuri,    cay    uaray 

maampo  ug  damo  an  mga  samad. 

Encarnizamiento,  m.  Paghangrit— fig. 
Camabangis,  pagcamabangis,  camapintas, 
pagcamapintas. 

Encarnizar,  a.  Pagtobong  ó  pagpacaon 
sa  ayam  sin  carne  sin  mananapbasi  mag- 
mapintas    siya.     fig.    Pagisug,     pagpintas, 

pagbañgis r.  Hangrit,  lamon,  in    guinla- 

lamon  san  lobo  an  onud  san  mananap  ó 
hayop  nga  pinatay  niya. — Hampas  cún 
dao  isda. 

Encaro,  m.  Pagtam-da,  (de  tamud). — Pag- 

.  puntería.-  Pusil  nga  halipot. 
«Encarpetar,  a.  Pagtimos  sin  mga    papel 
sa  mga  suratan. 

Encarrilar,  a.  Pagtadong;  pagpatadong. 
—fig.  Linghayao. 

Encarrillar,  a.  vid.  Encarrilar. — r.   Sabud. 

Encarroñar,  a.  Pacadonot. — /-.    Donot. 

Encarrujado,  da.  adj.  Quinorong. 

Encarrujarse,  r.  Corong.  Conos. 

Encartación.  /.  Pagpasurat  ó  pagpasa- 
cop  sa  padrón. — Paghisacop  ó  pagbisurat 
sa  padrón  san  mga  sacop. — Pasacop  ug 
pagbayad  sin  buhis  sa  agaron.  An  bungto 
nga  nacarauat  sin  tauo  nga  iya  agaron  ó 
ponoan  ug  binubuhisan  man. — An  bongto 
ó  mga  bongto,  nga  tungud  sin  sugo  nga  ha- 
dianon,  pinasasacop  man  sa  mga  privilegio 
nga  daan  ná  itinotogot  sa  iba  nga  mga 
bongto  nga  hagrani. 

Encartamiento,  m.  Paghocom,  pagsen- 
tencia. — Pagtauag  basi  umatubang  an  tauo 
sa  hocom.  —  Pagpasacop,  pagpasurat. — v:d. 
Encartación. 

Encartar,  a.  Paghocom,  pagsentencia  san 
tauo  salaan  nga  naglaris  san  sugo  ug  ua- 
ray pagalagad  san  pagpatauag  sa  iya.— 
Pagtalaan  ug  pagpatauag  san  tauo  basi 
umatubang  sa  hoc-manan. — Pagpasurat, 
pagpasacop. — Pagsacop. 

Encartonador,  m.  Parapotos  sin  cartón 
sa  mga  libro. 


EN 


217 


Encartonar,    a.   Pagpotos   ó  pagbutang 

sin  cartón  sa  bisan  ano. 
Encasar,    a.    Cir.    Pagsogpon  san  tul-an 
nga  nalopo. 

Encascabelado,  da.  adj.  An  may  mga 

corongcorong. 

Encasquetar,  a.   Pagcalo;  pagsadoc;  pag- 

socong.— r.  Pagtuyo  sin    pagpadayon  san 

guinhunahuna. 

Encastar,  a.  Paglibug  nga  pagpacaopay. 

— n.  Pagcasta.  Cogud  cún  mga  tamsi. 
Encastillado,  da.  adj.  Palabilabihon,  ma- 
labiao. 

Encastillador,    ra.    adj.  An  naayop  sa 
mga    baluarte    ó  carig-onan  nga  cota  cún 
sa  mga  hagtaas  nga  buquid  ó   mgapang- 
pang. 
EncastillamientO.    m.    Pagayop  sin  ba- 
luarte. Pagóyop  sa  mga  hagtaas    nga  bu- 
quid  ó  mga  psngpang. 
Encastillar,  a.  Pagpacarig-on  ó  paghimo 
sin  mga  cota  ó  mga   baluarte. — r.    Paga- 
yop   sin    baluarte.—/^.    Pagayop  sa  mga 
hagtaas  nga  mga  buquid  ó  mga  pangpang. 
—  Pagtuyo  sin  pagpadayon  sa  lugaringon 
nga  pagbuot  ug  diri   pasagdon. 
Encatarrado,  da.  adj.  Sinisip-on,  sip-o- 
non. 

Encausar,  a.  Pagbuhat  sin  mga    diligen- 
cia an  hocom  ó  ponoan. 
Encauzar,    a.    Pagcale    basi    umagui,  an 
mga  tubig.-- ; fig.  Pagpatadong. 
Encavarse,  r.  Sohot,  tago. 
Encebollado,  m.  Guinisa  sin  carne,    nga 
guintirostiros  ug  binutangan  sin    mga    se- 
boya  ug  mga  panacot. 
Encefalitis.  /.   Med.   Casaquit  sa  oló  nga 

may  hubag  sa  solud. 
Encéfalo,  m.  Zcol.  An   solud  sa  oló.  Oló. 
Encelar,  a.  Pagtago,  paglicao. 
Encelar,  a.  Pacaabugho.— r.  Pagabug-ho. 
Encella.  /  Hormahan  sa  paghimo  sin  mga 

queso. 
Encellar,  a.  Paghimo  sin  mga  queso  ala- 
gad lá  san  hormahan. 
Encenagado,  da.  adj.  Lagayon,  lapdocon; 

malugaroc. 

Encenagamiento,  m.  Caholog  ó  pagca- 
holog  sa  lagay,  sa  hanang,  etc. 
Encenagarse.  V.    Holog,    in  naholog  sa 
lagay,    sa    hanang,    sa  lubugan,  etc.— fig. 
Pagvisio  ó  pagraut  sin  batasan,    pagluga- 
rug.— Pagagui  sa   lagay. 
Encendajas.  /.  pl.  Mga  lahingon. 
Encender,  a.  Pagdagcot;  pagpalaga.— Pag 

sonog;  pagsurit. — Pacapaso. — Tungab. 
Encendidamente,    adv.   m.  fig.  Ongud 


218 


EN 


nga  pagtuyo,  ticos  nga  pagtuyo  ó  pagta- 
üngoha. 
Encendido,  da.  p.  p.  Linaga — adj.  Pula 

caopay. 
Encendimiento,  m.    Pagcalaga.  Casonog, 
pagcasonog.— Capaso,    pagcapaso;     cama- 
paso,     pagcamapaso.— Caposoc,    casina.— 
fig.  Caipa. 
Encenizar.    a.    Pagbutang    ó    pagagbon 

sin  abo. 

Encentador,  ra.  An  magtiticang. 
Encentadura.  /.  Pagticang;  pagcaticang. 
Encentamiento.   m.    Pagticang,   in  nati- 
cang  ná  sin  cadonot    an   Jauas  san  masa- 
quit  nga  uaray  pacacaluyo. 
Encentar,  a.  Pagticang.—/-.  Pagticang  ná 
sin    cadonot   an    lauas    san    masaquit    nga 
uaray   pacacaluyo. 
Encepar,  a.   Pagprcso,    pagbilanggo,  pag- 
pandug.— Pagbalay,  in  binabalayan  an  ca- 
non san  pusil.— ;/.   Paggamut,  nangagamut 
ná  an  mga   tanum  ó  mga   cahuy. 
Encerado,  da.  adj.  Sugad  sin  taro— líi- 
nanul.  Hinamilan,   hinaguran,   hinodhoran 
Enceramiento.  m.   Paghamil;    paghagud 

paghodhod. 
Encerar,    a.    Paghamil.    Paghagud,    pag- 
hodhod. Tagas.  * 
Encernadar.    a.    Pagtagbon  ó  pagagbon 
sin  abo. 
Encerotar,  a.   Paghamil  sin  lubid,  etc. 
Encerradero,  m.  Pasluran. 
Encerrador,  ra.  adj.  Magpapasolud.  Ma- 

locop.— - m.  Parapaslud  sa  inga   hayop. 
Encerradura.  /.   vid.    Encerramiento. 
Encerramiento,  m.    Pagsolud.  Pagpas- 
lud.    Pagpasolud. — Honongan     nga    inoo- 
quian  san  mga  pagbaya  ó  naglicay  san    ca- 
libutan.--Bilanggoan,    pandogan,   presohan 
nga  haligot. 
Encerrar,    a.    Pagsolud;    pagpaslud.    Pag- 
pasolud.—^. Locop,    loob. — Pitac.   r.  fig. 
Paglicay  sa  calibutan    ug    pagsolud  sa  usa 
nga  combento. 

Encerrona.  /.  fam.  Pagpelio  ó  pagbug- 
ho.— Hacer  la  encerrona,  fr.  fam.  Pag- 
pelio ó  paglicay  sa  calibutan  sa  pira  ca 
adlao. 
Encestar,  a.  Pagsolud  ó  pagbutan  sin  bi- 
san ano  sa  batolan,  tagacan,  tacuyan  etc 
Encía.  /.  Lagus. 

Encíclica./.  Surat,  sugo  ó  togon  sa  Santos 
nga  Papa  nga  iguinpapadara  niya  sa  mga 
obispo  ngatanan  san  bug-os  nga  cacristia- 
nosan. 
Enciclopedia.  /.  Catiguban  san  ngatanan 
nga  mga  pagaradman.— Libro  nga  casayo- 
ran  sin  damo  nga  mga  pagaradman 


EN 

Encierro,  m.  Pagsolud;  pagpaslud.  Pag- 
pasolud.—Honongan  nga  inooquian  san 
mga  nagbaya  ó  naglicay  san  calibutan.— 
Bilanggoan,  pandogan,  presohan  nga  ha- 
ligot.— Pasluran. 
Encima,  adv.  1.  Sa  ibabao,  sa  igbao.— 
fig.  Labáo.— Por  encima,  m.  adv.  Tala  lá. 
Encimar,   a.  Pagbutang  sa  ibabao  cún  sa 

igbao.—  r.  Paglabao;  paghitaas. 
Encina.  /.  Cahuy  nga  encina. 
Encintar,  a.    Pagsab-ong,   pagrayandayan 
sin  mga  cinta.— Pagbaclao  san  mga  todo- 
todohay. 
Encismar,  a.  Pacasamoc. 
Encizañado^  ra.    adj.    Masamoc,   mari- 
moc.  Macacasamoc,  macacarimoc. 
Encizañar,  a.  Pacasamoc,   pacarimoc. 
Enclaustrado,    da.    adj.  An  sinolud,  an 
pinasolud  sin  combento.    An  naocoy  ó  na- 
honong  sa  combento. 
Enclavación,    f.     Pagraysang;    pagearay- 
sang. 


Enclavadura.  /.    Samad  in  nasasamad  an 
hayop  sa  siqui  sin   raysang.— Tinigban. 

Enclavar,  a.    Pagraysang.—/^-.  Pagtahus. 

Enclavijar,  a.    Pagsumpay.—  Pagpadlong. 

Enclenque,  adj.   Masaquiton,  masinaquit- 
non,  maluyahon. 

Enclocar,  n.  y  r.  Paghilumlum,  paghilum- 
hum. 

Encloquecer,  n.  vid.   Enclocar. 

Encobar,    n.  y  r.    Paghilumlum. 

Encobrado,  da.  adj.  Sinac-tan  sin  tum- 
baga.— Sugad  sin   tumbaga. 

Encoclar,  n  vid.    Enclocar. 

Encocorar,  a.  fam.  Paglinabut,  paghilabut 

Encoger,  a.  y  r.  Quirom;  quirugtol;  qui 
gong;  ocnol;  ngotob;  molocon;  lolon;  lu 
bag;    hiyac;    gusud;    goco;    coros;   coropo; 

corogpus;  corobto!;  coro;  copus;  conos;  cu 
bid;    buyoncot;     balolón;     quirug;    quirim 

quipot;  quipos;    qu  lpot;  quigf)os.— fig.  Da 

lao,  in  dinadalao  an   tauo  ó  naauod. 
Encogidamente,    adv.  m.     Ora   ora  sin 

dalao;  dalao  caopay. 
Encogido,  da.    adj.     Matalao,     madalao, 

maauod. 
Encogimiento,    m.    vid.    Pincoger.    Aña- 
diendo pag,   ca,  6  pagea,  según  convenga. 

fig.    Cadalao,   caauod. 
Encojar,  a.  Pagcapiang. — r.  Piang;  quiang, 

quiangquiang.— /-.  fig.  y  fam.    Pagsaquit,' 

in    nasasaquit  an  tauo. — Pagpacamasaquit, 

in    di  man  masaquit. 
Encoladura.  /    vid.     Encolamiento. 
Encolamiento,    m.    Paghodhod,    pagea- 

hodhod. 
Encolar,  a.  Paghodhod. 


m 

Encolerizar,  a.  Pacasina. — r.  Sina;  pingot. 
pingit;  bariauot. 
EtlCOtnendable.  adj.    An  sadang  itogon. 
Encomendado,  m.  Sacop  o  tinatapuran. 
Encomendamiento,   m.    Togon.— Itino- 
gon. 
Encomendar,  a.   Pagtogong,  pagtuguian. 
;-.    Patapud. — a.   Pagtois. — Papanimangno. 
Encomendero.  /;/.     Tinogonan  ó    tinata- 
puran, an  pinapapanimangno. 
Encomiador,  ra.  adj.  Magdadayao,  mag- 
dadayeg. — s.  Paradayao,   paradayeg. 
Encomiar,  a.  Pagdayao  caopay,  pagdayeg 
caopay. 
Encomiasta.     ///.    Paradayao,    paradayeg. 

Dayeg,  dayao. 
Encomiástico,    ca.     adj.     Magdadayao, 
magdadayeg;  madayao,  madayeg. 
Encomienda,  f.   Togon. — Itinogon. — Ca- 
mahalan  nga  cañan  hadi  itinotogot  sa  iba 
nga  mga  sacop    niya. — Cabansagan,    casa 
langbayan,  cabantugan.—Pagdayao,  pagda- 
yeg.— Pagtabang;  darangpan;  arayopan.  pl. 
Mga  pangomosta. — Paliinumdum. 
Encomio,  m.  Pagdayao  caopay,  pagdayeg 
caopay;  ongud  ó  ticos  nga  pagdayao. 
Encompadrar,  n.fam.    Oropud,    cay   an 
tauo  nga  nageocogos  sin  bata    san  pagbu- 
niag  cún  san  pageonfirma  bá  nagoropud  na, 
ngan  san  mga  caganac  san  bata;  pageom- 
padre.  Pagsangcay   caopay. 
Enconamiento,  m.  Hubag;  panhubag. — 
jig.  Pagdomot,  paghomot,  maraut  nga  ca- 
buot. 

Enconar,  a.  Pagcahubag. — r.  Hubag,  pan- 
hubag.— jig.  Pagdomot,  paghomot,  pagraut 
sin    buot     sa  iba.   r-  Sugmat. 
Encono,  m.  Pagdomot,  paghomot,  maraut 
nga  cabuot. 

Enconoso,    sa.    adj.   jig.    Macacaraut. — 
Masayon  madomot    ó  mahomot    sa  iba. 
Encontradamente,    adv.  m.   Contra    ó 
patuc  caopay. 

Encontradizo,  za.  adj.  Matihapo;  ma- 
bagat. — Hacerse  uno  encontradizo./^.  Na- 
bagat,  mabagat;  naghihinibagatbagat. 
Encontrado,  da»  p.  p.  Hinaguian,  guina- 
guian. — adj.  Naatubang  ó  nayongud. 
Encontrar,  a.  Agui,  pacaagui. — Paghitapo, 
paghisugat. — Tapo,  sugat,  bagat. — Pag- 
quita. — r.  Pagcacontra  sin  buot. — Opinar 
diferentemente;  discordar  unos  de  otros. 
Diri  pacaoyon  an  mga  paghunahuna.  Ha- 
blando de  los  afectos,  las  voluntades,  los 
genios,  etc.,. conformar,  convenir,  coincidir. 
I'agoyon,  pagabuyon;  pacaoyon,  pacaara- 
buyon. — Sacob. — Suray.--Sulatsugat.-Sug- 
bat.~ Sugatsugat. — Sugabo. — Sigabo.-Sa-  I 


ÉIfí 


m 


roso. — Saplag.— Sagábo. — -Camlang. — Ba- 
nios. 
Encontrarse    ó   tropezar  con  algo. 

Sabguil,  cabit,   sapil. 
Encontrón,  m.  Capingque,  pagcapingque. 

Casonggo,  pagcasonggo, 
Encopetado,  da.  adj.  jig.  Malabiao,  pa- 

labilabihon. 
Encopetar,  a  Pagimoroc. — r.  Labiao,  pa- 

labilabi. 
Encorachar,  a.  PagsoJud  sa  sudlanan  nga 

anit  sin  género,  etc. 
Encorajar,    a.   Pacosog,  paisug.—  r.  Sina, 

isug,   pongot. 
Encorar,  a.  Pagtahub  sin  anit.—  Pagsolud 

sin  bisan    ano    sa  solud  sin  anit.— Pagpa- 

bahao  san  mga  casam-dan.— n.   Bahao  an 

mga  casam-dan. 
Encorazado,  da.  adj.  An  nagbibiste  sin 

tahubtahub  nga  tumbaga,  asero,  etc.— An 

natatahoban  sin  anit. 
Encorchetar,  a.  Pagbutang  sin  cauitcauit. 
Encordar,  a.  Pagbutang  sin  mga  cuerdas 

sa  mga  sesta,  etc.,  etc. — Paggapus. — Pag- 

sangbud  sin  damo  nga  mga  casangbud. 
Encordelar,  a.  Pagbutang  sin  mga    pisi. 

Paghigot  sin  mga  pisi. 
Encordonado,  da.  adj.  Sinab-ongan   sin 

mga  sinalapid  ó  mga  cordón  ó  sinulc. 
Encordonar,  a.  Pagbutang  ó  pagsab-ong 

sin  mga  sinalapid  ó  sinule  nga  mga  cordón. 
Encorecer,  a.  Pagpabahao   san   mga    ca- 

sam  dan. — ;/.  Bahao  an  mga  casam-dan. 
Encoriación.  /.  Pagpabahao,  cabahao  sin 

casam-dan. 
Encornadura.  /.  An  cahimo  ó  pageahimo 

san  sungay  sin  sungayan. 
Encornudar,  n.  Pagolput  san  sungay. 
Encorozar,  a.  Pagbutang  sa  igeasitauo  sin 

calocalo  nga  papel  sa  pagpacaalo  sa  iya. 
Encorralar,  a.  Pagpasolud  sin  bisan  ano 

sa  alad. — Pagpaslud. 
Encorrear,    a.    Paghigot    sin  bisan    ano 

sin  correa  nga  anit. 
Encortinar,  a.  Pagbiao  sin  mga    cortina 

cay  pagsab-ong. 
Encorvada.  /.  Cayoctot,  cagoco,  cabuyon 

cot  sa  lauas. — Hacer  uno  la  encorvada 
jr.  jig.  yfam.  Pagpacamasaquit  in  di  man 
Encorvadura.   /.    Pagpinoc;    pagyoctot; 

paggoco,    pagduyoc;    pagbuyongcot;  pag- 

pií-ooc;    pagis-is;    pagbunglan;    pagbiroc; 

pagbaricolcol;  pagbalico,  pageapioc;    pag 

cayoctot;  pagGagoco;  etc.,  etc. 
Encorvamiento,  m.  vid.  Encorvadura. 
Encorvar,  a.    y    r.  Piuoc;  yoctot;  gocó; 
•duyoc;    buypncot;    pil-ooc;   is-is  bunglan; 
biroc;  baricohol;  balico.—  r,  jig.  Gapil. 


220  EN 

Encostradura.  /.  Potos. 
Encostrar,  a.  Pagpotos. 
Encovadura.  /.  Pagpasolud  in  bisan  ano 
sin  lungib;  pagsohot  sin  loho,  etc.,, 

Encovar,  a.  Pagpasolud  sin  bisan»  raiio  sa 
lungib;  pagsohot  sin  loho,  etc. — r.  Solud; 
sohot.— fig.  Tipig;  \acop.— fig.  Pagpatago. 
— r.  Tago. 

Encrasar,  a.  Pagpasanoc. — r.  Sanoc. 

Encrespador,   m.  Icocorong  sa  bohoc. 

Encrespadura.  /.  Cacorong,  pagcacorong 
san  bohoc. 

EncrespamientO.  m.  Cacorong  an  bohoc 
tungud  sin  cahadluc  ó  caculba. 

Encrespar,  a.  Pagcorong.  Corong;  tabar- 
hut. — ;-.  fig.  Pagdagco  an  balud,  in  maco- 
sug  an  hangin.   Pagliroc   san  bohoc. 

Encresparse  el  pelo.  Morat. 

Encrestado,  da.  adj.  Malabiao,  palabila- 
hon. 

Encrestarse,  r.  Tendug,  in  natindog  an 
pumapong  san  tamsi. 

Encrucijada.  /-  Casimangan  ó  guincaca- 
tapoan  san  mga  dalan. 

Encrudecer,  a.  Pagpahilao.— fig.  Pacasi- 
na,    pacaisug. — r.   Sina,   isug. 

Encruelecer,  a.  Pagpaisug,  pagpapintas, 
pagpabangis. — r.  Isug,  pintas,  bangis,  sina 
caopay. 

Encuademación.  /.  Pagtahi  ug  pagpo- 
tos man  sin  libro. 

Encuadernador,  m.  Paratahi  ug  parapo- 
tos  man  sin  mga  libro. 

Encuadernar,  a.  Pagtahi  ug  pagpotos 
man  sin  mga  libro. 

Encubar,  a.  Pagipis  ó  paghuad  san  alac- 
sio  dida  sin  mga  barriles.— Pagsolud  san 
mga  salaan,  sugad  san  nagpatay  sin  amay, 
sa  usa  nga  barriles  opud  sin  usa  nga  ma- 
nuc  nga  lalaqui,  usa  nga-olot  nga  babaye, 
usa  nga  ayam  ngan  sin  bibora  mananap 
malara,  ngan  iholog  ó  ihapil  ngatanan  sira 
sa  tubig. 

Encubertar  a.  Pagtahub. 

Encubierta.  /.  Limbong,  lingo,  budhi. 

Encubiertamente,  adv.  m.  Sa  tinago, 
sa  hilum. — Sa  malimbong,  sa  malingo,  sa 
mabudhi — Limbong  caopay,  budhi  cao- 
pay.— Sa  hinayhinay. 

Encubierto,  ta.  p.  p.  Tinago,  tinatago. 

Encubridor,  ra.  adj.  Matago,  malicao. 
— s.  Paratago,  paralicao. 

Encubrimiento,  m.  Pagtago,  paglióao; 
catago,  pageatago.  Panago. 

Encubrir,  a.  Pagtago,  paglicao. — Pag- 
hogop. 

Encuentro,  m.  Capingqui,  pagcapingqui. 
Casonggo,  pagcasonggo. — Paghitapo,  pag- 


Eisr 

hisugat;  paghibagat. — Ir  al  encuentro  de 
uno.  />.  Pagbagat. — Salir  al  encuentro  de 
uno.  fr.  Pagsalubong,  pagsugat. — fig.  Pa- 
gato  sa  iya.  fig.  Pagpatagam  sa  iya  sa 
ano  man  nga  iya  pagbubuhaton. 
Encuesta.  /.  Panginsayud,  pagosisa. 
Encuitarse.  ;-.  Subo,  bido,  sáquit,  mingao, 

yogot. 
Encumbrado,    da.    adj.    Ombao,    labao, 

hataas. 

Emcumbramiento.  m.  Paghataas;  pag- 
pahataas. — -Pagcaombao;  pagpaombao. — 
Capalabilabi,  camalabiao. — Cahitaas,  pag- 
cahitaas.  Cahitas-an. 
Encumbrar,  a.  Pagpaha'aas. — r.  Hataas. 
— fig.  Pagpaombao;  pagpalabao. — n.  Pag- 
saca  ó  pagtocad  sa  pungeay. — r.  Palabila- 
bi,  palabiao. 
Encunar,  a.  Pagholid    san    bata    sa    iya 

higdaan. 
Encurtido,  m.  Bisan  ano  nga  mga    otan 

nga  guiñamos  sin  suca,  asara,  inasara. 
Encurtir,  a.  Pagamus   sa    mga    otan    sin 

suca,  pagasara  sin  sili,    etc. 
Enchancletar,  a,  Pagsapin  sin  sitíelas. 
Encharcada.  /.  Danao;  lam-ao. 
Encharcar,     a.    Pagpono    sin    tubig.- -r. 

Danao,  lam-ao,   apo,  labon,  lonop. 
Enchiquerar,  a.  Pagpaslud   san   todo   sa 
pasl uran.  —fig.    y  fam.   Pagbilanggo,  pag- 
pandug,  pagpreso. 
Enchufar,  a.  Pagluta. 
Enchufe,   m.   Pagluta. 
Endeble,  adj.  Maluya,  malay-mai. 
Endeblez.  /.  Caluya,   pagealuya;    camalu- 
ya,  pageamaluya. 
Endécada,  f.  Ñapólo  cag  usa  ca  tuig. 
Endecha.  /.  Pagcanta  sin  mamingao. 
Endechadera.  /.  Babaye  nga  nahaya,  in 
may  minatáy,    cay   sinosoholan    siya,    ug 
naopud  man  ^an  paglubong. 
Endechar,  a.  Pagcanta  sin  mamingao  tu- 
ngud san  níga  minatáy;  pagtahud    sa    ira 
sa  mga  paglubong. — r.  Subo,  mingao,  yo- 
got, araba. 
Endehesar,  a.  Pagdolong  sa  mga  hayop 
ngadto  sa  tuna  .nga  banuáan    ó  pananab- 
sabon  nga  cacog-nan. 
Endemia.  /.   Med.    Saquit    nga    binabati 
sin  agsub,  cún  sa  amihan  bá,   cún  sa  ha- 
bagat  bá. 
Endémico,  ca.  An   sinasaquitan  ó  nabati 

san  sinabi  ná  nga  saquit. 
Endemoniado,  da.  adj.    Sinasaoban,    si- 
nasaopan  san  yaua.  Yauaan.— fig.  y  fam. 
Maraut  caopay.  Macacaraut. 
Endemoniar,  a.    Pagpasaob,   pagpasaop, 
pagpasolud  san  yaua  sa  lauas  sin  tauo.— 


EN 
fig.  y  fam.  Pacasina,   pacaisug. — r.    Sina, 

isug. 
Endentado,    da.  adj.  Tangotangoan,  ma- 

guiringguiring. 
Endentar,  a.  Pagcasimasima  san  tangota- 

Endentecer,  n.  Pagtoroc  na  san  ngipon 
sa  mga  cabataan. —Quien  presto  endente- 
ce, presto  hermanece.  ref.  An  bata  nga 
dagmit  ngi  ponan,  dagmit  man  mabubug- 
toan. 

Enderezadamente,  adv.  m.  Sin  tadong. 

Tadong  caopay. 

Enderezado,  da.  adj.  Ayon;  oyon;  igo. 
Enderezador,  ra.  adj.  An  maaram  mag- 

mangno  ó  magataman;   an  maaram    mag- 

patadong. — s.  Paramangno,  paraataman  sin 

maopay. 
Enderezamiento,     m.     Pagtadong;  cata- 

dong,   pagcatadong.  Pagpatadong. 
Enderezar,  a.  Pagtadong.    Pagpatadong. 

Panadong.— -fig.  Pagpacaopay.— r.  Tadong. 

— Honducag.  Linghayao.   Lacdug. 
Enderezar  el  cuerpo.  Tuhad. 
Endeudarse,  r.  Otang,  pacaotang. 
Endiablada.  /.  Dorogas  nga  macatataua. 
Endiabladamente,  adv.  m.  Maraut  cao 

pay. 
Endiablado,  da.  adj.  fig.  Maraut  caopay. 

—fig-  fam.  Macacaraut. 
Endilgádor,  ra.  s.  Paratadong.—  adj.  Ita- 

tadong  ó  itutungud    sin  bisan    ano,    aala- 

gad  lá  san  iya  guintutuyo  ó  larang. 
Endilgar,  a.  fam.  Tadong,    tungud,    cún 

itutumgud     ó    itatadong     sin    bisan    ano, 

aalagad  la  san    iya  guintutuyo,    ó  larang. 

Turay-o. 
Endiosamiento,  m.  fig.   Capalabilabi,  ca- 

malabiao.— fig.  Ilipaosa  nga    baga    naua- 

uad-an  an  tauo  san  mga  balatian. 

Endiosar,  a.  Pagpacadios  san  tauo  r.  fig. 
Palabilabi,  palabiao.— fig.  Hipaosa.  hiti- 
ngala. 

Endoblado,  da.  adj.  An  nate  nga  nasoso 
sa  iya  iroy  ug  sa  iba  man. 

Endocarditis.  /.  Med.  Casaquít  san  ca- 
singcasing  nga  nahuhubag. 

Endonar,  a.  Paghatag,  pagtogot,  pagre- 
galo. 

Endorsar,  a.  vid.  Endosar. 

Endorso,  m.  vid.  Endoso. 

Endosar,  a.  Paghatag  sa  lain  sin  carig- 
onan  nga  papel  basi  cumarauat  siya  san 
sal  api  nga  sinasabi   dida.— fig.  Pagtoing. 

Endoselar.  a.  Pagbimo  sin  corobcorob, 
sin    itarahub. 

Endoso,  m.  vid.  Endosar.— An  surat  sa 
cababalic-dan  sin    papel    nga    carig-onan, 


EN 


221 


cay  paghatag  ó    pagtogot    sa   lain.— Pag- 
toing. 
Endriago,  m.  Gadia  nga  an  iya    canimo, 

cono,  may  cañan  tauo  ug  cañan  iba    man 

nga  mga  mananap. 
Endrina.  /.  Bonga  san  cahuy  nga  ciruelo 

nga  ihalas  ó  ilahas. 
Endrino,    na.    adj.    Maitum—  m.  Cahuy 

nga  ciruelo  nga  ilahas. 
Endulzadura.  /.  Pagpatam-is.    Catam-is, 

pagcatam-is.   Catam-isan. 
Endulzar,  a.  Pagtam-is;    pagpatam-is.    r. 

Tam-is.— fig.  Pagpagaan,   pagpasayon.— r. 

Gaan,  sayón. 
Endurador,  ra.  adj.  An  diri  magastohun, 

diri  mahatagon.—  s.    Diri    paragasto,    din 

parahatag. 
Endurar,  a.    Pagpatig-a,    pagpatigha,— r. 

Tiga  tigha—  Paghinayhinay  san  mgapag- 

gasto.'— Pagilub,     pagantos.— -Pagangana- 

ngan. 
Endurecer,  a.  Pagpatig-a,  pagpatigha.— 

r.  Tiga,  tigha.  fig.  Pagpacosog,  pagpabas- 

cug.— ;-.  Cosog,   Bas^ug.— fig.  Isug. 
Endurecerse  de  viejo.  Asas. 
Endurecidamente.  adv.  m.  Ora  ora  ca- 

matig-a,  matig-a,  ó  matigha  caopay. 
Endurecimiento,  m.  Catig-a,  pagcatig-a 

catigha,  pagcatigha.  Camatig  a,    pagcama- 

tiga,  camatigha,  pagcamatigha. 
Ene.  /.  Ngaran  san  letra  nga  «.—De  palo. 

fig-  y  fam.  Cahuy  nga  bitayan  ó  pamimi- 

tayan  san  mga  salaan.— Ser  de    ene    una 

cosa.  fr.   fam.    Maansiya    lá    guinhapon, 

maabut  lá  guinhapon,  etc. 
Enebrina.  /  Bonga  san  cahuy  nga  enebro. 
Enebro,  m.  Cahuy  nga  marabong  ug  ma- 

hamut 
Enejar,  a.  Pagbutang  sin  eje  sa  mga  car- 
ro, etc. 
Eneldo,  m.  Banua  nga  tambal    nga    nag- 

papacatorog. 
Enema,  m.  Med.  Tambal  sa  mga    dagco 

nga  mga  casam-dan.—  Med.  Lavativa. 
Enemiga.  /.  Cahomot,   cadomot,     maraut 

nga  buot. 
Enemigamente,  adv.  m.  Ora  ora  sin   ho- 

mot  ó  domot.  Homot  ó  domot  caopay. 
Enemigo,  ga.  adj.  Auay;  contra;    patuc. 
— Auay,  caauay. 

Enemistad.  /.  Pagsipaghomot,  pagsipag- 
domot.  Cadorom-tan. 

Enemistar,  a.  Pagbungcag  san  pagca- 
sangcay.— r.  Pagsisihomot,  pagsisidomot. 

Éneo,  a.  adj.  poét.  Tinumbaga,   tumbaga. 

Energía.  /.  Camarig-on  sin  buot,  cacosog, 
pagcacosog  sin  buot.— Ongud  ó  ticos  nga 
buhat,  pagyacan,  etc.,  etc. 


&2  ÉN' 

Enérgicamente,  adv.  m.  Sin  ongud,  sin 
ticos.  Ongud  caopay,  ticos  caopay. 
Enérgico,    ca.  adj.  Marig-on   ó  macosog 
sin  buot;  maongud,  maticos. 
Energúmeno,   na.  adj.  Sinasaoban  ó  si- 
nasaopan  san  yaua. 
Enero,  m.  id.  Siyapa  nga  bulan  san  tuig. 
Enervación.  /.  Caluya,  pagcaluya;  cama- 
luya,   pagcamaluya;  camaluyahon. 
Enervar,  a.  Pagluya;  pagpaluya.— r.  Luya. 
Enfadadizo,    za.    adj.  Masayon  masina, 
poscanon. 
Enfadar,  a.  Pacasina,  pacangalas.— y.  Sina, 
isug,  pingot,  ngalas,    lood/hoga,    hangrit, 
aringit,    arimongot. 
Enfado,  m.  Cangalas,  pagcangalas;  casina, 

pagcasina:  caisug;  pagcaisug. 

Enfadosamente,  adv.  m.    Ora    ora    nga 

cangalas;  ora    ora    nga    casina;    mángalas 

caopay;  masina     caopay;   maisug    caopay. 

Enfadoso,  sa.  adj.  Macacangangalas;  ma- 

casisina. 

Enfaldar,  a.  Pangotud  san  mga  sanga  nga 

dapit  sa  obús  san  mga  cahuy.—  r,  Pagpa- 

le  san  saya,  cún  san  atubangan  san  bado. 

Enfaldo,  m.  Atubangan  san  bado,  saya,  etc., 

nga  guinpapale. 
Enfangar.  a.   Paglubong  sin  bisan   ano  sa 
lagay.   Talmong.— /-.    Hatalmong,  holog  sa 
lagay.     Nahatalmong  sin  lagay    an    bado. 
Cayóse  la  camisa  en   el  cieno.— Pagtomong. 
—r.  fig.  Holog,  paglugarug  sa    mga    cai- 
rib-gon    sa  lauas. 
Enfardar,  a.  Pagbantal.  Pagpotos. 
Enfardelados  m.  Parabantal.   Parapotos. 
Enfardeladura.  /.    Pagbantal;   pagpotos: 
pagcabantal;  pageapotos. 
Enfardelar,  a.   Pagtimos    sin    bisan    ano 
sa  mga  sopot.— Pagbantal.   Pagpotos. 
Énfasis,  amb.  Hataas  nga  pamolong    nga 
iguinpapaorug    an    guinpopolong    ó    guin- 
babasa. 
Enfáticamente,  adv.  ni.  Sin   hataas  nga 

pamalong... 
Enfático,  ca.  adj.  Hataas  nga  pamolong... 

ó   pagsurat. 
Enfermar.  n.  Saquit.— a.  Pacasaquit— fig 
Pacaluya.  d  JK 

Emfermar  los  niños  por  excesos  de 
la  madre  en  la  comida,  etc.  Lanti. 
Enfermedad.  /.  Casaquit.—^.  Casáquit. 
Enfermería./.  Pamul-nganan,  pamumurul- 

nganan,  poroy-an  san  mga  magsaquít. 
Enfermero,  ra.  m.  y  f.  Paramañgno,  pa- 
raalila,  parabantay  san  mga  magsaquit. 
Enfermizo,    za.    adj.    MasinaquiUnon.— 
Capaz  de  ocasionar    enfermedades,    como 
algunos  manjares  por  su  mala  calidad,  al- 


m 

gunos  lugares  por  su  mala  situación,  etc. 
Macacasaquit. 
Enfermo,  ma.  adj.  Masaquit. 

Enfervorizar,  a.  Pagpaongud,  pagpaticos 
san    pagtuman,    etc.— y.    Ongud,    ticos  — 
Pagbangad. 
Enfeudar,  a  Paghatag  ó  pagtogot,  sin  feu- 
do. Pagpahimomolos. 
Enfielar.  a.  Pagsugad  san  pagtimbang. 
Enfilar,  a.  Pagrungbay.  Pagtalay,  pagtala- 
yatay,  pagtalaytay.—   Ensartar.  Pagtohog. 
Enfístolarse.  ;-.  Pagnacnac,  pagtiticahala- 
rum  san  casam-dan. 
Enfiteusis. /.   Paghatag  sa  usa    ca    tauo 
sin  usa  nga  tuna  poro  ó   balay,    diri    cay 
basi  iyahon,    cundi    cay    basi    pagpul-san 
niya,   ngan  mahatag  siya  sin  usa  nga    so- 
hol  sa  iquinatuig  etc.,  san  totoo  nga  tagiya 
Enfiteuta.  com.  An  nagpopolos    sin    tuna 
ó  balay  ug  nagbabayad  sin   sohol  san  to 
too  nga  tagiya. 
Enfiteútico,  ca.  adj.    Tuna,    balay    etc., 
nga  hinatag  sa  usa  ca  tauo,   basi   pagpul- 
san  niya,  ngan  mahatag  siya  sin   usa  nga 
sohol  san  totoo  nga  tagiya. 
Enflaquecer,  a.  Pagpagasa,  pagpahugus, 
pagpanioang.— - fig.    Pagpaluya — n.    y    y. 
Gasa,  hugus,  niuang.—  fig.  Luya. 
Enflaquecimiento,  m.  Camagasa,  pagea- 
magasa,  camaliugus.  pageamahugus,  cama- 
manioan,  pageamanioang.   Cagasa;    pagea- 
gasa,  cahugus,  pageahugus.  Caluya,  pagca- 
luya;  camaluya,   pagcamaluya. 
Enflautado,  da.  adj.fam.    Maparayao. 
Enflautador,    ra.  adj.  fam.    Manunulay, 

malimbong,  masorugsorug. 
Enflautar,  a.  fam.  Pagsulay;  paglimbong, 

pagsorugsorug. 
Enflechado,  da.  adj.   An  pana  ó  balatic 

nga  tinaoran  sin  odyong. 
Enfoscar,  a.  Pagsirom.  y.  Tuyo.  Isug,  sina. 
Enfrailar,  a.    Pagpasolud  sa  pageapadre. 
n.  Pagsolud  sa  pageapadre. 
Enfranquecer,   a.    Pagpaagui,  pageagui 
sin  lugar. 
Enfrascamiento.  m.  Pagsohot,  pageaso- 

hot  sin  casighotan  ó  cabanuaan.  Panohot. 

Enfrascar,  a.  Pagsolud  ó  pagipis  sin  tu- 
big,  alacsio,    etc.,  sa  mga    frasco. 

Enfrascarse,  r.  Agui  ó  sohot  sin  casig- 
hotan ó  cabanuaan. 

Enfrenador.  m.  Parasangal  san  mga  ha- 
yop.— An  nagpapaanad  san  mga  hayop. 

Enfrenamiento,  m.  Pagsangal;  pageasa- 
ngal . — Pagpaanad . 

Enfrenar,  a.  Pagsangal.— Pagpaanad.-Pa- 
cahauid.— y.  fig.  Hauid. 

Enfrente,  adv.  1.  Sa  atubangan;  yongud. 


EN 

Enfriadera*  /.  Pátatahufriart  sin  mga  ano 
man  lá  nga  patataghumofl. 
Enfriadero,  m.  Patataghuman.— Cataghu* 
man. 
Enfriador,  ra.  adj.  Mataghum:  mahagcot, 
mahagnao,  mabugnao,    matugnao. — s.  Pa- 
rataghum,  parahagcot,  parahagnao,  pabug- 
nao,  paratugnao. 
Enfriamiento,    m.    Cataghum,   pagcatag- 

hum;  camataghum,  pagcamataghum 

Enfriar,    a.    Pagpataghum,    pagpahagcot, 
pagpahagnao,  pagpabugnao,  pagpatungao. 
r.  Taghum,  hagcot,  hagnao,  bugnao,    tug- 
nao.— /%-.  Pagpaluya   san    mga  caiiib-gon. 
r.  Luya. 
Enfundadura. /.  Pagsolud  sin  bisan  ano 
sa  pinostan. 
Enfundar*  a.  Pagsolud  sin  bisan  ano  sa  pi- 
nostan.— Pagpono- 
Enfurecer,  a.  Pacaisug,  pacasina. — r.  Isug, 
sina,  p'ntas,  aligotgot.   Ngorongoro.— Paca- 
labilabi,  pacalabiao. — r.   Labilabi,  labiao.— 
r.  fig.    Onos,  onusonus    cün    dao  hangin. 
Madagat,  mabalud,    bungcag  ná  an  dagat. 
Enfurruñarse,  r.  Isug,  sina. 
Engace,  m.     Pagtohug.  •—/%•.  Pagcasonud- 
sonud. — Quinauad. 
Engaitador,  ra.  adj.  Malimbong. 
Engaitar,    a.  fam.     Pagaramaram,  pagso- 

rugsorug. 
Engalanar,  a.  Pagrayandayan,  pagsab-ong. 
Engallado,  da.   adj.  Onat  magiacat,    etc., 
an  tauo. 

Engallarse,  r.   Pagonat    magiacat. 
Enganchador,  ra.  adj.  Macao  it. 
Enganchamiento,  w.    Pagcao-it;  pagea- 
caoit. 
Enganchar,  a.  Pagcao-it.— PaghDnda  san 
caballo  d;da  san   carruaje.—^-,  y  fam.  Pa- 
garamaram.— Mil.     Pagaramaram  basi  su- 
nioíud  an  tauo  sa  pagcasoldado,  cay  sino- 
soholan  mán.-r.   Solud  sa  pagcasoldado. 
Enganche,    m.     Pagcao-it;  pageacao-it, — 
i'aghanda— Solud,  pagsolud  sin  pagcasol- 
dado. 

Engangrenarse.  v.  Pagdonot  an  onud 
cún  tul-an  sa    lauas. 

Engañabobos,  com.  fam.  Malimbong,  ma- 
libo.   Buaon. 

Engañadizo,  za.  adj.  Masayon  limbongan. 
Engañador,  ra.  adj.  Malimbong,  malibo. 
Huaon. 

Engañamiento.  m.  vid.  Engaño. 

Engañar,  a.  Pagbua.— Paglimbong,  pagli- 
bo.  Umandagas.  Lingo.  Licop.  Libolibo. 
Libug.—  Entretener,  distraer,  engañar  el 
tiempo,  el  sueño,  etc.  Paglibanglibang, 
pagliaoliao.—  r.  Cerrar  los  ojos  á  la    ver- 


EN 


223 


dad.    Pasayop,    palimbong. — Equivocarse. 
Sayop,  sala. 
Engañifa.  /.  Lorolimbong. 
Engaño,  m.  Búa.  Limbong,  libo. — Sayop, 

sala. 
Engañosamente,  adv.  m.  Sa  malimbong 
nga  polong,  etc.,  etc. — Sayop  caopay. 
Engañoso,  sa.  adj.    Buaon.    Malimbong, 

malibo;  malibug;  malingo. 
Engarabatar,  a.  fam.  Pagca-oit. — r.  Caoit. 
Engarabitarse,  r.  fam.  Pagsaca  sin    hi 
taas. 
Engarbarse,    r.    Pagtongtong      an    mga 

tamsi   sin  hitaas. 
Engarbullar,  a-  fam.  Samoc;  gomot;  sa- 

cot. 
Engarce,  m.  Pagtobug.  Quinauad. 
Engargantadura.  /.  Simasima  sin  mga 

tangotango. 

Engargantar,  a.  Paghongit;  pagpatol-on. 
— 7i.  Engranar.  Pagpasimasima;   simasima. 
Engargante,  m.  Simasima  sin  mga  tango- 
tango. 
Engaritar,  a.    Pagpacarig-on    ó    paghimo 
dida  sa  mga  cota  sin  mga  baluarte  ó  mga 
bantayan. — fam.  Paglimbong. 
Engarrafador,  ra.  adj.  An  macaput  sin 
macosog. 
Engarrafar,  a.  fam.  Pagcaput,    pageatin 
sin  macosog. 
Engarrar,  a.  Pagcaput,   pageatin. 
Engarro,  m.  Pagcaput,    pageatin;    pagea- 
caput;  pageacatin. 
Engarrotar,  a.  vid.  Agarrotar. 
Engarzador,  ra.  adj.  Matohug.— s.   Pa- 
ratohug. 
Engarzadura./.  Pagtohug.   Quinauad. 
Engarzar,  á.  Pagtohug,    Cauad. 
Engastador,  ra.  s.  Paralomong. 
Engastadura.  /.  vid.  Engaste. 
Engastar,   a.  Paglomong. 
Engaste,  m.  Lomong.  Paglomong  sin  bato 
nga  mahal  sin  singsing  nga  bulauan. 
Engatado,  da.  adj.  Macauat. 
Engatar,  a.  fam.  Pagaramaram  sin    pag- 
limbong. 

Engatillado,  da.  adj.  Bongcogan  sa  liog. 
Engatillar,  a.  Arq.  Pagpadlong  ó  pagpa- 
carig-on sin  padlong  nga  puthao  cún    ca- 
huy  bá. 

Engatusador,  ra.  adj.    Masorogsorog.— 
s.  Parasorugsorug. 

Engatusamiento.    m.  fam.  Pagsorugso- 
rug;  pagcasorugsorug. 
Engatusar,  a.  fam.  Pagsorugsorug,  paga- 
ramaram. 
Engavillar,  a.  Pagopong,    pagtarotambac 
sin  binari. 


224 


EN 


Engazado!*,    ra.  adj.  Matohug,   magtoro- 

hug-— s.  Paratohug. 
EngazamientO.  m.  Pagtohug.    Quinauad. 
Engazar,  a.    Pagtohug.   Cauad.— Pagtina, 

pagtomong. 
Engendrador,  ra.  adj.    Manganac;     ma- 
camamat;  macabonga. 
Engendrar,  a.  Anac,  panganac. 
Engendro,    m.    An    anac    ó    bonga    nga 
aadto  pá  sa  tiyan    san    iroy. — Anac     nga 
natauo  nga  diri  pá  hingpit. — Mal  engen- 
dro, fig.  y  fam.  Bata  nga  tampalasan,  ma- 
raut  sin  batasan. 
Engtbar.  a.  Pagpaboctot— /-.  Boctot. 
Engina.  /  Hubag  sa  bot-ol. 
Engolfar,  a.  Pagpalauod.—  r.  Palauod  cao- 

pay. 
Engolondrinarse,  r.  fam.  Palabilabi,  pa- 

labiao,  laris. 
Engolosinar,  r.  Pagpaipa.— r.   Ipa,    tad¡, 

tilao. 
Engolletado,  da.  adj.  fam.  Palabilabihon, 

malabiao,  raalaris. 
Engolletarse,  r.  fam.  Palabilabi,  palabiao, 

laris. 
Engomadura.  /.  Paghirog;  pageahirog  sin 

goma,  taguc,  etc. 
Engomar,  a.  Paghirog  sin  goma,  etc. 
Engorar,  a.  Bogoc  an   bunay. 
Engordadero,    m.    Tangcal    ó    alad  sin 
bactin,  in  tinatangeal  ug  inaalad  ngan    ti- 
nutubongan  sin  maopay   basi    tumamboc. 
Engordador,  ra.  adj.  An  nagpapatamboc. 
Engordar,  a.  Pagpatamboc,  pagpataba.— 
;/.  Tamboc,  taba.    fig.  y  fam.    Pagbahan- 
dianon. 
Engorde,  m.  Pagpatamboc,  pagpataba  san 

bactin. 
Engorro,  m.  Caolangan,  cabilinggan,    ca- 

curian. 
Engorroso,  sa.  adj.  Macuri. 
Engoznar,  a.  Pagbutang    sin  mga    cao-it    ' 
cao-it  sa  mga  puerta,  etc.  I 

Engranaje,  m.  Mee.    Pagcasimasima    sin 
mga  tangotango,  etc.   An  cadam  an  sadton 
mga  nageacasimasima. 
Engranar,  n.  Mee.   Simasima. 
Engrandar,  a.  vid.  Agrandar. 
Engrandecer,   a.    Pagdaco,     pagdugang. 
Pagpadaco,  pagpadugang.-Pagdayed,  pag- 
dayao,  pagorug.  Exagerar.    Pagpaora  ora. 
—fig-    Pagpaombao,  .  paghatag    sin    labao 
nga  catungdanan. 
Engrandecimiento,  m.  Pagcadaco,    pa- 
dugang,  pageadugang.— Caora    ora.— Pag- 
paombao, pagpalabao;  calabao. 
Engranerar,  a.  Pagbohos,  pagesteba  san 
humay,  etc. 


EN 

Engranujarse,  r.  Pamorogbotog   san  ca- 

calauasan. 
Engrapar,  a.  Pagpacarig-on  sin  baga  ray- 

sang  nga  tais  ug  balico  magpaluyo. 
Engrasar. >.  Pagbutang  sin  tamboc,  man- 
teca, etc.— Paghirog  sin    tamboc,    pagpo- 
ros  sin  tamboc. — r.  Hirog.  Poros. 
Engredar,  a.  Paghirog  sin  tuna  nga  busag 
nga  sugadsugad  sin  calot. 
Engreimiento,  m.  Pagpalabilabi,    pagpa 
labiao.  Capalabilabi,   camalabiao. 
Engreír,  a.    Pacalabilabi,    pacalabiao. — r. 

Palabilabi,  labiao. 
Engrescar,  a.  Pagpaauay,    pagpasari.— r. 
Auay,    sari. — Pagsagda     sin    pagdorogas, 
sin  pagsugal,  etc. 
Engrifar,  a.  Pagcorong.—  r.    Corong,    ta- 

barhut. 
Engrifarse,  v.  Pagisug.  Pagcasina. 
Engrosar,  a.   Pagpasanoc,    pagdugang — 

;/.  Tamboc,  taba. 
Engrudador,    ra.  m.  y/.    Parahirog  sin 

atole. 
Engrudamiento,  m.    Paghirog;    pageahi- 
rog sin  atole. 
Engrudar,  a.  Paghirog   sin  atole. 
Engrudo,  m.  Atole. 
Engruesar,  n.  Tamboc,  taba. 
Engrumecerse,  r.  Pagbinagtic,     in  bina- 

bagtic  an  lana,   etc. 
Engualdrapar,  a.  Pagsoclob  ó  pagsoclobi 

san  caballo. 
Enguantarse,  r.  Pagbutang  sin  mga  guan- 
tes. 
Enguedejado,  da.  adj.   Halaba  an  bohoc. 
Enguijarrar,  a.    Paghapid  sin  mga    bato 

nga  banteles  sa  mga  dalan,  etc. 
Enguirnaldar,  a.  Pagsab-ong  ó  pagrayan- 
dayan  sin  corona. 
Enguizgar,  a.  Pagsorug,  pagsagda. 
Engullidor,  ra.  adj.  Malamon,  malamoy, 
s.  Paral  amon,   paral amoy. 
Engullir,  a.  Paglamon,  paglamoy. 
Engurrio,   m.  Cabido,  casubo,  casáquit. 
Engurruñarse.  V.  Bido,  mingao. 
Enharinar,  a.   Pagbutang  sin  harina  ó  bi- 

nocboc;    pagpotos   sin   harina. 
Enhastiar,    a.     Pacangalas;  pacabido.— /-. 
Ngalas;   bido. 
Enhastillar,  a.  Pagbutang  san  mga  pana 

dida   sin  cajoncajon  ó   sudlanan. 
Enhebrar,  a.  Pagtanug.    Pagtohug. 
Enhenar,  a.    Pagtahub  sa   bisan   ano  sin 
banua  nga   oga  ná. 
Enherbolar,    a.    Pagdeta     san    bangeao 
pana,    etc;    pagpaharang. 
Enhestador.   m.  An    nagpapatigdong. 


EN 

Enhestadwra.  /  Pagpatigdong;  pagcatig- 
dong. 

EnhestamientO.   m.  vid.    Enhestadura. 

Enhestar,  a.  Pagtigdong,  pagtindog;  pag- 
patigdong, pagpatindog. — r.  Tigdong,  tin- 
dog. 

Enmelar,  a.  Pagbutang   sin  apdo. 

Enhiesto,  ta.  adj.  Tinigdong,  tinindog; 
tigdong,  tindog. 

Enhilar,  a.  Pagtanog.  Pagtohog/^-.  Pag- 
husay  sin  maopay  san  mga  pagyacan  ó 
mga  pagsurat.— _/?¿f.  Pagmangno  sin  mao- 
pay.— vid.  Enfilar. — n.  Tadong,  tuyo,  in 
may   guintutuyo.— Paghoghog. 

Enhorabuena.  /.  Pasalamat.— adv.  m. 
Sin  uaray  ano  man  nga  cacurian. — Pagha- 
tag  sin  maopay   nga  oras. 

Enhoramala,  adv.  m.  Sa  maraut  nga 
palad. 

Enhornar,  a.  Pagbutang  ó  pagsolud  sin 
bisan  ano  sa  horno  basi  maasal  cún  ma- 
loto  bá. 

Enhuerar.  a.  Bugoc,  in  mabogoc  an  bu- 
nay. 

Enigma,  m.   Tigotigo,  tigotigoay. 

Enigmáticamente,  adv.  m.  Sa  matigo- 
tigoon    nga  polong. 

Enigmático,  ca.  adj.  Matigotigoon;  ma- 
curi  sabuton  ó  tuquibon. 

Enigmatista.  com-  An  mayacan  sin  ma- 
tigotigoon nga  polong. 

Enjabonadura./.  Pagbunac;  pagcabunac. 

Enjabonar,  a.   Pagbunac    sin  sabón. 

Enjaezar,  a.  Pagsoclob  nga  pagsab-ong 
san  caballo,  etc. 

Enjagüe,  m.  Bayad  nga  pinangangaro  san 
mga  hingotangan. 

Enjalbegad or,  ra.  adj.  Magpi pintar  sin 
busag. 

Enjalbegadura.  /.  Pagpintar;  pamintar 
sin   busag. 

Enjalbegar,  a.  Pagbusag;  pagpintar  sin 
apog   ó   sin  tuna  nga   busag. 

Enjalma.  /.    Hapin   sin  hayop- 

Enjalmar,  a.  Paghapin  san  hayop  basi 
diri  mapilas.— Paghimo  san  mao  nga  mga 
hapin. 

En  jal  mero.  m.  Parahimo  san  mao  nga 
mga  hapin. — Parabaliguia  san  mao  nga  mga 
hapin. 

Enjambradera.  /.  An  potos  san  balay- 
balay  nga  natutuboan  san  mga  potiocan 
nga  sinisiring  mga  iroy. — Iroy  san  mga 
potiocan. 

Enjambre,  m.  Gaput  sin  potiocan.— /£\ 
Cadam-an. 

Enjarciar,  a.  Pagbutang  san  mga  jarcia 
sa  mga  sacayán. 


EN 


225 


Enjaretar,  a.  Paghaloghog. 

Enjaular,  a.    Pagtangcal  ó    pagsolod  sin 

tangcal;  pagsolud  sin  corongan.— fig.  yfam. 

Pagbilanggo,  pagpreso,  pagpandug. 
Enjergar,  a.  fam.  Pagticang   ug    pagata- 

man  san  mga  guintutuyo. 
Enjertación.  /.  Papagsingin  sin  cahuy  sa 

lain  nga  cahuy. 
Enjertar,    a.    Papagsingin    sin    cahuy  sa 

lain  nga  cahuy  nga  guinosa  lá  an  pono. 
Enjerto,  ta.  p.  p.  An  pinapagsingín   nga 

cahuy  nga  guinosa  lá  an  pono. 
Enjibar.  v.  Pagpabuctot. 
Enjorguinar.  a.  Pagburing,  paghirog  sin 

aguio. 
Enjoyar,  a.  Paghiyas,  pagsab-ong,  pagra- 

yandayan.— Paglomong  san  mga  mutia  ug 

iba  pá  sin  bulauan,  etc. 
Enjoyelado,  da.  adj.  Hiyas  nga  bulauan, 

etc.— Bulauan  ug  iba  pá  nga  may  lomong 

nga  mutia,  etc. 
Enjoyelador.  m.  Paralomong    sin    mutia 

etc.,  sa  bulauan,  etc. 

Enjuagadientes,  m.  Uimogmog  nga  tu- 
big,  etc. 

Enjuagadura.  /.  Paglimogmog.Paghugas; 
pageahugas. — Limogmog. — Hinugas. 

Enjuagar,  a.  Palimogmog.— r.  Limogmog. 
— Paghugas;  paglog-o;  paglino. 

Enjuagatorio,  m.  vid.  Enjuague. 

Enjuague,  m.  Palimogmog,  Paghugas;  pag- 
eahugas.—Uimogmog. — Ihuhugas. 

Enjugador,  ra.  adj.  Magpapamara.  Maca 
cámara.— Baga  saladang  sin  pagpamara  ó 
pagdangdang  sa  calayo  san  panapton. 

Enjugar,  a.  Pagpamara.— Pagpahid  ó  pa- 
mahid  sa  loha,  huías  ó  balhas.  -/'.  Enma- 
grecer. Gasa,  hogus. 

Enjuiciamiento,  m.  For.  Pagbuhat;  pag 
cabuhat  sin   mga  diligencia. 

Enjuiciar,  a.  For.  Pagbuhat  sin  mga  di- 
ligencia.— Paghocom,  pagsentenci a. 

Enjulio.  m.  Cahuy  nga  malison  nga  sang- 
buran  san  hablon. 

Enjundia.  /.  Bon-ó  sin  manuc  ó  tamsi. — 
Tamboc,  taba. 

Enjundioso,  sa.  adj.  Bon-ohan  nga  ma- 
nuc ó  tamsi. — Matamboc,  mataba. 

Enjunque,  m.  Luran  nga  mabug-at  nga 
ibinubutang  sa  ilarum  san  sacayán. 

Enjutar,  a.  Arq.  Pagpamara;  pagmara. 

Enjutez./.  Cámara,  pageamara.  Camad-an. 

Enjuto,  ta.  p.  p.  Pinamara.  Ñamara. — 
Mamara. — adj.  Magasa,  mahogos. 

Enlabiador,  ra.  adj.  Masorugsorug.— s. 
Parasorugsorug. 

Enlabiar,  a.  Pagsorugsorug,  pagarama- 
ram. 


226 


EN 


Enlabio,  m.  Limbong. 

Enlace,  m.  Pagtirigub.  Pagcasonudsonud. 
Pagsorosumpay.  Casumpayan.«—y%\  Pag- 
caoropud.  Pagcasal;  pagpacasal. 

Enlaciar»  a.  Pacaíaya.— n.  y  r.  Laya;  pan- 
laya. 

Enladrillado,  m.  Sinal-gan  sin  mga  la- 
driyo. 

Enladrillar,  a.  Pagbutang  ó  pagsalug  sin 
*nga  ladrillo.  Paghapid  sin  inga  ladriyo. 

Enlamar,  a.  Lapdoc. 

Enlanado,  da.  adj.  Barahiboon. 
Enlardar,  a.  Paghirog  sin  manteca  ó  tam- 

boc  san  tamsi  ó  iba  pá  nga  guinaasal. 
Etllazable.  adj.  Sadang  tirigubon,  sadang 

Slimpayon. 
Enlazador,  ra.  adj.   An  magsorosumpay, 

— s.  Paracauad. 
Enlazadura.  /.  vid.  Enlace 
Enlazamiento.  m.  vid.  Enlace. 
Enlazar,  a.  Pagtirigub;  pagsorosumpay- — 

Pagcauad. — Pongotpongot.— fig.    Pagcasal; 

pag pa casal.— fig.  Pagoropud. 
Enlejiar,  a.  Pagabo;  pagbutang  sjn  lejía. 
Enlenzar.    a.    Pagbule    sin  mga  tinabas 

nga  género  san  mga  sul-at  san  mga  tabla, 

etc. 
Enligarse,  r.   Pamolot  sin  mga  tamsi. 
Entizar,    a.    Pagdugang;    pagsurang  san 

sorod  cay  basi  habolon  ná. 
Enlodadura.   /:  Paglagay,  pagbugao;  pag- 

cahugao  sin   lagay. 
Enlodar,  a.  Paglagay,  pagbugao;  pacahu- 

gao  sin  lagay. — r.  Lagay. 
Enlodazar,  a.  vid.  Enlodar. 
Enloquecedor,    ra.    adj.  Macacalipong. 

Macácatuyao. 
Enloquecer,  a.  Pagcalipong. — ».  Tuyao, 

lipong. — Agr.  Dudyong,  diri  ná  pamonga 
,  an  mga  cahuy. 

Enloquecimiento,  vi.  Pacatuyao,  pacali- 
,  lipong. 
Enlosado,  m.  Sinal-gan  sin  mga  bato  nga 

mahamis. 
Enlosar,    a.    Pagsalug  sin  mga  bato  nga 

mahamis. 
Enlozanarse,  r.  Rabong  cún  dao  cahuy. 

— Dayandayan   cún  dao   tauo. 
Enlucido,  da.  adj.  Binusag.—  m.  Paletada. 
Enlucidor,  m.  Parabutang   sin     paletada. 

— An    nagpapahinis    ó    nagpapasinao    sin 

salapi,   etc. 
Enlucimiento,    m.    Pagpaletada,  pagbu- 
tang, pageabutang   sin    paletada. — Pagpa- 

hinis,  pagcasinao  sin  salapi,   etc. 
Enlucir,  a.  Pagpaletada,    pagbutang    sin 

paletada    sa  mga  cota.— Pagpahinis    pag- 

pasinao  sin   mga   panganiban,  salapi,   etc. 


Enlustrecer,  a.  Pagpahinis,  pagpasinao, 
pagpaingatingat. 

Enlutar,  a.  Pamalata.— fig.  Sirom,  arom. 
Enllentecer,  a.  Pagpahamoc,  pagpayomo. 

— r.  Homoc,  yomo. 
Enmaderación.  /.  vid.  Enmaderamiento. 
Enmaderamiento,  m.  Mga  pagbo  ug  iba 
pá  nga  mga  cahuy  nga  guinamit  sin  balay. 
Enmaderar,  a.  Pagbutang  san  mga  pagbo 
ó    iba    pá    ngá    mga    cahuy  sa  igbao  in 
nagbabalay. 
Enmagrecer,  a.  Pagpagasa,  pagpahugos. 
Pacagasa,  pacahugos. — ;/•  r.  Gasa,  hugos. 
Enmantar,    a.    Pagtahub    sin  taplac.  —r. 
Mingao. 

Enmarañamiento*  m.  Cagomon,  cago 
moc,  cagobot;  pageagomon,  pageagomoc, 
pageagobot. 

Enmarañar,  a.  Paggomon,  paggomoc, 
paggobot. — r.  Gamón,  gomoc,   gobot. 

Enmararse,  r.  Mar.    Palauod. 

Enmaridar,  n.  Pacasal,  carauat  san  ma- 
trimonio an  babaye. 

Enmarillecerse,  r.  Duas.  Dulao,  Darag. 

Enmaromar,  a.  Paghigot  sin  daco  >ga 
pisi. 

Enmascarar,  a.  Pagtahub  san  bayhon 
sin  barobayhon  nga  papel,   etc. 

Enmelar,  a.  Paghirog  sin  dugos — Pag- 
dugos  an  mgalpotiocan.— fig.  Pagpatam-is 

Enmendación./.  Pagsauay;  pagpacaopay. 

Enmendador,  ra.  adj.  Magsarauay;  mag- 
pacaopay. 

Enmendadura.  /.  Pagsauay.  Pagliuat  san 
sayop  in  nasayop  an  tauo  sa  pagsurat, 
etc.  Pagpara  san  sayop  ó  sala. 

EnmendamientO.  m.  vid.  Enmendadura. 

Enmendar,  a.  Pagsauay,  pagpacaopay. 
Pagliuat,  in  p¡ ñapara  an  sayop  ó  sala  sa 
mga  pagsurat,  etc.  Pagpara  san  sayop  ó 
sa]a- — r  Baya,  in  binabayaan  an  maraut. 
— Pagbayad  sa  mga  perjuicio  nga  guin- 
buhat.— Fot.  Pagliuat,  in  liniliuat  ó  guin- 
papacaopay  san  labao  nga  hoc-manan  an 
sentencia  nga  ihínatag  niya,  cay  may  pa- 
ngamaya  an  iba  san  mga  nageacali pongan 

Enmienda.  /.  Pagsauay.  Pagliuat,  in  nasa- 
sayop  sa  mga  pagsurat.  Pagpara  san  sa- 
yop ó  sala.— Bolos.— Bayad.  Pagbayad 
san  mga  perjuicio  nga  guinbuhat. 

Enmollecer,  a.  y  r.  Agop-op.  Alamag. 

Enmollecer,  a.  Pagpahomoc,  pagpayomo. 
— r.  Homoc,   yomo. 

Enmordazar,  a.  Habanga,  pagbanga  sin 
cahuy  sa  baba. 

Enmudecer,  a.  Pagpahilum,  pagpahipos, 
pagpaocoy  sin  payacan. — n.  Ngula. — fig- 
Paghilum,  paghjpos,  diri  pagyacan. 


EN" 

Ennegrecer,  a.  Pagtina  sin  itom.  Pagpai- 
íum. — r.  Itum.  Ariu. 
Ennoblecer,  a.  Pagpamahal.— fig.  Pagpa- 
caopay  sin  bongto,  etc. 
|     Ennoblecimiento,  m.  Pagpamahal,  Pag- 
!       pacaopay. 
í    Ennudecer.  ».  Ocoy  sin  pagtubo. 

Enodio.    m.    Bugsoc    nga  guti   pá,  cundi 
Jutas  ná. 
Enojadizo,  za.  adj.  Madali    masina,  ma- 
sinahon. 
Enojar,  a.  Pacasina,  pacaaligotgot.— Sina, 
aligotgot,  isug,  pongot,    posóc,    toyó,     pi- 
ngot,   pingit,  yohot,  hangrit,  hariauot. 
Enojo,  m.    Casina,  caaligoegot,  caisug,  ca- 
pongot,    caposóc,   catoyó,    capingot,  capi- 
ngit,  cayohot,   cahangrit,  cabariauot.  Pag- 
casina,  etc.,  etc. 

Enojosamente,    ádv.    m.    Sa    daco  nga 
pngeasiná,  sin  ora  ora  nga  casina,  etc.,  etc. 
Enojoso,  sa.  adj.    Macacasina,   etc.,    etc. 
Enojuelo.  m.  Guti    lá  nga   casina. 
Enorgullucerse. r.  Pagpalabilabi,  palabio. 
Enorgullecimiento,  m.  Capalabilabi,  ca- 
malabiao. 
Enorme,  adj.  Daco  caopay. 
Enormemente,  adv.    Ora  ora  sin  cadac*>; 
sin  daco   caopay. 
Enormidad.  /.  Capinan,  cadacoan;  cadaco, 

pageadaco. 
Enormísimo,  ma.  adj.  Guidadacoi,  daco 
gud  caopay. 
Enquiciar,  a.   Paghaom   san  puerta,   ven- 
tana, etc. 
Enquillotrarse.     Pagparayao,     pagpalabi- 
labi.—-/?/. Paghigugma. 
Enquiridion.  m.  Libro  nga  panumduman 
ó  casayoran  nga  lactud. 
Enrabiar,  a.  Pacasina. — r.    Sina,    pingot, 
l'ingit;  bariauot. 
Enramada,    f.    Cadam-an,    cadac-an    nga 
inga  sanga  sin  mga  cahuy.—  Caraycay  sin 
mga  lucay  ó  mga  sanga  sin  cahuy.— Ha- 
bong. 
Enramar,  a.    Pagcaraycay.  Paghabong. 
Enranciarse,  r.  Pan-os;  banghao. 
Enrarecer,  a.  Pagpahilapad;  pagpahilaba. 
~~r.  Hilapad;  hilaba. 
Enrasar,  a.  Albañ.  Pagpahamis  san  mga 
cota.— Corp.  Pagparejo  sadton  mga    mol- 
dura sa  borobut  nga  san  mga  sada  ó  mga 
bentana. — n.  Albañ.  Topong,  pagpatopong. 
Enrayar,  a.  Pagsocsoc,  panoesoc  san  siqui- 
siqui  san  rueda  san  carruaje,  etc.  — Sangol, 
pasangol. 

Enredadera.  /  Balagon.— Varias  clases. 
Salagsalag.  Sabilao.  Polpugan.  Patani.  Pa- 
ngaguason.  Olonan  sin  bayud.  Nipay.  Na- 


ÉIÍ. 


áát 


guini.    Manul.     Macapucao.    Luba.    Litid. 
Lingolingo.    Inul-nan    sin  halas.   Hagnot. 
Hagnaya.  Corot.   Carogbac.   Calacala.  Ca- 
goscos.  Cagopcop.  Burac.  Balugo.  Balan- 
tiong.  Alagbati.  Abobo.   Alangpihan.    Ba- 
gadápon.  Balocáui.  Balónos.    Buracan.  Ca- 
rugbacDaláganan.  Dalugdugan.  Igasud  óli- 
malima.  Lactang.  Paliauan.  Pangasam.  Pan- 
hacad.    Panostos.  Pilipog.  Roñas.    Saguia- 
uan.  Tangolon.  Tugabang.  Guiboyoi,  buyo, 
Ticom.  Caningagon.  Cagang.  Cagascas.  Cu- 
lang  sa  baybayon.  Labilad. 
Enredador,  ra.  adj.  Magbibitana,    mag- 
raraya,  manraraya,  magpopocot,  magsasa- 
piao. — s.  Parabitana,  pararaya,  parapocot, 
parasapiao. — adj.  jig.    y   fam.    Mangiras, 
maaringasa-  Buaon. 
Enredar,  a.  Pagbitana;  pagsapiao,   pagra- 
ya,  panraya,  pagpocot.  Pagbatong;  pama- 
tong.— a.  y  r.  Gomon;  gomoc;  sangot;  sa- 
bud;  sang-at;   pongotpongot;  cauid;  biribid; 
balaod. — Travesear.  Ñgiras,  aringasa;  oyas; 
songgo;  oguias;  duag;  condat;  camhag;  ba- 
nagbanag;   atag. — ;-.  /^«.^/('/.Amancebar- 
se. 
Enredijo.  ;;/.    Cagomon;    cagomoc. — Ag- 
pad. 
Enredo,  m.  Cagomon;  cagomoc  — Ngiras, 
cangiras,  aringasa,  caaringasa.— -fig. — Búa, 
limbong  nga  nacacasamoc  ó  nacacacuri  sa 
iba. — fig.  Cacurian,  caolangan. — Agpad  an 
bohoc. 
Enredoso,  sa.  adj.  Masamoc  caopay,  ma- 

curi  caopay. 
Enrehojar.  a.  Pagpabusag  san  taro. 
Enrejado,  m.    ínalad,    alad    nga    puthao. 
etc. — Atabay    man    sa    Ley  te.    Sedepan, 
paserc-an,  silengan. 
Enrejar,  a.  Pagalad  sin  puthao,  sin  caua- 
yan,  etc. — Pagbutang  san  arado. — Sar-ang, 
in  nahasar-ang  san  arado  an  hayop. 
Enrevesado,  da.  adj.   Mangiras,    maari- 
ngasa, diri  mabale. 
Enriador,  ra.  m.  y  f.  An  tauo  nga  nag- 

papalooy  sa  tubig  san  cáñamo,  etc. 
Enriamiento,  m.  vid.  Enriar. 
Enriar,  a.  Pagpalooy  sa  tubig  san    cáña- 
mo, etc. 
Enrielar,  a.  Pagpilpig  ó  paghimo  sin  mga 

barreta  nga  halipot  sin  bulauan,  etc. 
Enripiar,  a.  Albañ.  Pagbituca    ó    pagbu- 
tatig  sin  mga  bato  ó  bituca. 
Enriquecedor,  ra.  adj.  An  napapanhino- 
nud  san  cabahandianon. 
Enriquecer,  a.    Papanhinonud,    pagpaba- 
handianon,    pagpamanggaran.- — r.     Págba- 
handianon,  pagmanggaran-^-j^-.  Pagrayan- 
dayan,  paghias,  pagpaombao. 


22g 


Etf 


Enriscada,  da.  adj.  Capangpangorf;    cai- 

gangon;  bagtohun. 
Enriscamiento,  w.  Pagtago,  panago,  pag- 

sohot,  panohot  ngadto  sin  mga  pangpang, 

igang  ó  cabagtohan. 
Enriscar,  á.  fig.    Pagbuhat,    pagalsa.— r. 

Togo,  sohot,  panago,  panohot  sin  mga  pang- 
pang, mga  ca'tgangan  ó  cabagtohan. 
Enristrar,  a.  Pagibobono  ó  pagtima     sin 

bangcao.  — Pagsangbud  san  mga  lasona. — 

fig.  Pagtadong.  Pacatoltol. 
Enristre,  m.  vid.  Enristrar. 
Enrizamiento,  m.    Cacorong,    pagcaco- 

rong  sin  bohoc. 
Enrizar,  a.  Pagcorong  san  bohoc. 
Enrobrescido,  da.  adj.  Matugas  ug  ma- 

rig-on. 
Enrocar,  a.   Pagbalio  san  hadí  ngan    san 

torre  san  ajedrés. 
Enrodelado,  da.  adj.  Tagacalasag,  taga- 

taming. 
Enrodrigar,  a.  Pagosoc    sin    cahuy    nga 

pagaburan  san  bago  nga  tinanum. 
Enrodrigonar,  a.  Pagpagabud     ó    paghi- 

got  san  bag-o  nga  tinanum  dida  san  paga- 
buran. 
Enrojar,  a.  vid.  Enrojecer. 
Enrojecer,    a.    Pagpula.     Pagpabaga.— r. 

Pula.  Paga. 
Enrollar,     a.  Paglocot;    pagliquin.    Bolo- 

con  ó   molocon. — Paglacon. 
Enromar,  a.  Papangarol.— /-.  Ngarol. 
Enrona.  /.  Pinaric  ó  mga  baya  nga   mga 

bato  sin  cota,  teja  ug  boong,  etc.,   etc. 
Enronqiiecer.    a.    Pacapágao;     pacaláos, 

pacacanáas. — r.  Págao;  láos,   canáas- 
Enronquecimiento,  m.  Capágao,  págao; 

calaos,  pagcacanáas. 
Enroñar,  a.  Nuca 
Enroscadamente.  adv-.  m.  Linacon. 

Enroscadura.  /.  Paglacon;   pagcalacon. 
Enroscar,  a.  Paglacon. — r.  Lacón.   Colo- 

rot;  cambid;  borobud;  bilibug. 
Enrubiador,  ra.  adj.   Macabulao,   maca- 

bulagao. 
Enrubiar,  a.   Pacabulao,  pacabulagao. — r. 

Bulao,  bulagao. 
Enrubio,  ni.  Pacabulao;   pacabulagao,   ca- 

bulao,  cabulagao. — Bisan  ano    icabubulao, 

icabubulagao. 
Enrudecer,   a.  Pagpatapang;   pacatapang. 

— r.  Tapang.  Lorong.  Dungodungo. 
Enruinecer,  n.  Hicao. 
Ensabanar,  a.  Pagtaplac,  pagtampi. 
Ensacar,  a.  Pagsolud    sin    bisan    ano    sa 

biol;   etc. 
Ensaimada.  /.  Tinapay    nga    maripoyoc, 

matam-is  ug  minan  teca  an. 


ÉSff 

Ensalada.  /.  id.  Otan  nga    binubutangan 
sin  asin  lana,  suca  ug  iba  pá.—fig.    Sala- 
cot sin  bisan  ano  nga   diri  tuhay. 
Ensaladera.  /.  Pinggan  nga  halarum  nga 
binubutangan  san  ensalada. 
Ensaladilla.   /.   Matam-is  nga  magcalain- 
lain. — Mga  bato  nga  mahal  nga  magcalain- 
lain  an  color  nga  ibinutang  dida  sin  hiyas. 
Ensalmador,  ra.  m.  y  /  Parahilot,  man- 
hihilot  sa  pagpacaopay  san  mga  tul-an  nga 
nalopo  ó  nabari, — Tamyauan. 
Ensalmar,  a.  Pagpahaoli,  pagpacaopay  san 
tul-an  nga  nalupo   ó    nabari.— Pagtamyao. 
Ensalmo,  m.   Tamyao   nga    pagtambal. — 
Hacer  una  cosa  por   ensalmo.//'.  Paghina- 
nali  caopay  sin  pagbuhat  sin  bisan  ano. 
Ensalobrarse,  r.  In  tnaasin  ó    maguiua- 

non  an  tubig. 
Ensalzador,  ra.  adj.  Magpapaombao.mag- 
papalabao  sa  iba,  magpapaorug.— An  ma- 
dayag,  madayao  ó  maorug  sa  iba. 
Ensalzamiento,  m.  Pagpaombao,  pagpa- 
labao,    pagpaorug. — Pagdayao,    pagdayeg, 
pagorug. 
Ensalzar,    a.    Pagpaombao.    Pagpalabao, 
pagpaorug. — Pagdayao,    pagdayeg,    pago- 
rug, pagsanorug,  pagsaün-orug.— r.  Paom- 
bao,  palabao,  paorug. 
Ensamblador,    m.   Parasumpay    sin    mga 

cahuy  "in  may  buhat. 
Ensambladura./.  Pagsumpay;  pagcasurn- 
pay.    Casum  payan.    Guincasumpayan    san 
mga  cahuy. 
Ensamblaje,  m.  vid.  Ensambladura. 
Ensamblar,  a.  Pagsumpay  san    mga    ca- 
huy,  in  nagbubuhat  sin  balay,  etc. 
Ensamble,  m.  vid.  Ensambladura- 
Ensancha./  Hilapad;  hilaparan,  hilap-dan, 
cahilap-dan. — Dar  ensanchas,  fr.fig.  Anga- 
nanga  basi  matuhay  an    turuhayon    pá  — 
fig.  y  fam.   Ora  ora  nga  pagtangdo  ó  pag- 
togot  basi    matuman    an    lugaringon    nga 
pagbuot  ó  pagcaruyag. 
Ensanchador,  ra.  adj.  An  nagpapahila- 

pad,  an  nagpapahiluag. 
Ensanchamiento,  m.  vid.  Ensanche. 
Ensanchar,  a.  Pagpahilapad,  pagpahiluag, 
pagpadaco. — Ngatngat;  ngathal;  ngalngag; 
mime;  hanghang;  bicag. 
Ensanche,  m.  Hilapad,  hiluag;  hilaparan; 
hilap-dan,  hiluagan,  cahilap-dan  cahiluagan. 
Ensandecer,  n.     Tapang,  lorong;  tuyao- 

tuyao. 
Ensangrentamiento.  m.  Pagporos;  pa'g- 

caporos  sin   dugo. 

Ensangrentar,  a.   Pagporos  sin  dugo.— 
r.  Isug,  sina  caopay. 
Ensañamiento,  m.  Camaisug,  camapintas 


ngá  pagdaráhug  sa  táuo  ngá  daog  ná  cúñ 

naampo  ná. 
Ensañar,  a.  Pácaisug,  pacasin'a.  Isug,  sina, 

pintas. — r.  Pagdaráhug  caopaysa  tauo  nga 

daog  ná  ó  naampo  ná. 
Ensarmentar,   a.    Pamorot  san  mga  sa- 

ringsing  ó  mga  sanga  nga  pinolud  ná. 

Ensarnecer,  n.  Nuca. 

Ensartar,  a.  Pagtohug. — jig.  Pagyacan  sin 

damo.  sin  uaray  cahusayan. — Haloghog. 
Ensay.    m.    Pagsanghid    san  bulauan,    sa- 

lapi,  etc. 
Ensayador,    m.      Parasanghid. — Parabasi, 

parasulay. 
Ensayar,    a.    Pagbasi,   pagsulay. — Pagen- 

sayo. — Pagsanghid. 
Ensaye,  m.  Pagsanghid. 
Ensayo,    m.     Pagbasi,    pagsulay.  —  Pagcn- 

sayo. — Casayoran    nga    lactud. — Pagsang- 
hid san  bulauan,    salapi,  etc. 
Ensebar,  a.  Paghirog  sin  sebo  ó  tamboc. 
Enselvado,  da.  adj.    Damo  an  cagugub- 

an,  damo  an  cacahuyan. 
Enselvar,  a.  Pagagui,  pagtago  ó  pagsohot 

sin   cagugub-an. 
Ensenada.  /.  Casugoran. 
Ensenar,  a.  Pagtago  ó  pagsolud  sin  bisan 

ano  sa  dughan. — Pagsolud  sa  cagungaban. 

Pagsolud  sa  honongan. — Mar.  Pagsolud  sa 

casugoran. 
Enseña.  /.  Tigaman. 
Enseñador,  ra.  adj.    Magtoroon,  magtu- 

rutdo. — s.  Paratoon,  paratutdo. 
Enseñamiento,  m.  vid.  Enseñanza. 
Enseñanza.  /.  Pagtutdo,  pagtoon. — Paga- 

rad-man,  pagtoron-an. — pl.  Catutdoanan. 
Enseñar,  a.   Pagtutdo,  pagtoon.  Pagtul-id; 

pagtulidong;    pagturay-o;    pagsogop;  pag- 

sugay,    pagpanton.— Mostrar.    Pagpaquita; 

pahiling. — r.   Pagbatid  ó  pagbatasan  sa  bi- 
san ano. 
Enseño,  m.  fam.  vid.  Enseñanza. 
Enseñorearse,  r.   Pagtatag-ada,  pagtatag- 

iya  sa  bisan  ano;  pagbuot. 
Enserar,  a.  Pagpotos  sin  banig,  etc. 
Enseres,  m.  pl.    Garamiton;    guinamiton; 

casangeapan;   manggad. 
Ensiforme,  adj.  Sugad  sin  espada. 
Ensilar,    a.     Pagbohos    san    humay,  etc.. 

cundi  sa  ilarum  sa   tuna  ug  sa  lugar  nga 

mamara. 
Ensillado,  da.  adj.  Lupiac,  in  nalulupiac 

an  taiodtod  san   cabayo,  etc. 
Ensilladura.  /.  An  taiodtod  nga  binubu- 

tangan  san  siya   sa   cabayo,  etc. 
Ensillar,    a.    Pagbutang    san  siya  sa  ca- 
bayo, etc.  - 


ÉÑ 


m 


Ensimismarse.-  r.    Dungdung,  pamálán- 

dong  ngá  halarurn,  hipaosa. 
Ensoberbecer,  a.  Pacalabilabi,  pacalabiao. 

r.  Palabilabi,  labiao. — r.fig.  Madagat,  ma- 

balud. 
EtlSOgar.  a.  Paghigot  sin  pisi. — Pagpotos' 

sin  guti  nga  pisi  ó  lubid  san  mga  botella, 

frasco,   etc. 
Ensopar,  a.  Paghorom  san  tinapay  sa  alac- 

sio. 

Ensordecedor,  ra.  adj.  Macacabongol. 
Ensordecer,  a.    Pacabongol.— n.  Bongol. 

Pagpacabongol. — Paghipos,    pagocoy,  diri 

pagbaton. 
Ensordecimiento,  m.    Cabongol,  pagea- 

bongol. 
Ensortijamiento.  Cacorong,  pageacorong 

san  bohoc. — Quinorong   nga  bohoc. 
Ensortijar,  a.  Pagcorong  san  bohoc,  etc. 
Ensotarse,  r.  Pagtago,  pogsohot  sin  ca- 

banua-an  ó  cacahuyan. 
Ensuciador,  ra.  adj.    Macacahugao. 
Ensuciamiento,  m.  Ilugao;  cafcugao,  pag- 

cahugao,  pagcalamiri. 
Ensuciar,  a.  y  r.    Hugao;  lamire;  rigsoc; 

puguis;  lugarug,  iguit;   danag;  capul. — jig. 

Dumit,  buring. 
Ensueño,  m.  Inop. 
Entablado,  m.  id.  Salug  nga  sinal-gan  sin 

mga  tabla. 
Entabladura.  /.  Pagbutang,  pageabutang 

sin  mga  tabla. 
Entable,    m.   vid.  Entabladura. 
Entablar,  a.  Pagsalug  sin  mga  tabla;  pa- 

galad  sin  mga  tabla;  pagbutang, .  pagpaca- 

rig-on  sin  mga  tabla. ^Disponer,  preparar. 

Pagtima.  —  Entablar    demanda.     Pagqueja, 

pagsumbong. —  Notar.     Pagasoy,  paghatag 

sin  casayoran. 
Entablillar,  a.  Pagaisag;  paglaquilaqui. 
Entalamadura.  /    Atúp  sa  mga  carro. 

Cayang. 
Entalamar,    a.     Pagtahub    ó  pagatup  sa 

mga  carro. 
Entalegar,  a.    Pagsolud  sin  bisan  ano  sa 

sopot. 
Entallable.  adj.  Sadang  ighimo.  Sandang 

itomboc.  Sadang  igliroc. 
Entallador,    m.     Parahimo,   paratomboc, 

paraliroc. 
Entalladura./.  Paghimo,  pagtomboc,  pag- 

liroc;  pageahimo,  pacatomboc,  pagealiroc. 
Entallamiento,  m.  vid.  Entalladura. 
Entallar,    a.    Paghimo,  pagtomboc,  pag- 

liroc. 
Entallar,  n.  Igo,  in  naiigo  an  biste  sa  la- 

uas  san  tauo,  etc. 
Entallecer,  n.  Panaringsing. 

*7 


Entapizar,  á.  Pagtahub  ó  pagbutang  sin 

mga  género  nga    sinamay  ó  binordahan. 
Entarascar,  a.fam.  Pagsab-ong  sin  damo 

caopay  nga  inga  hiyas  ó  mga  biao. 
Entarimado,  m.    Salug  nga  sinal-gan  sin 

mga  tabla. 
Entarimar,  a.  Pagsalug  ó  pagbutang  sin 

salug  nga  tabla. 
Entarquinar,    a.     Pagabono  ó  pagagbon 

san  orna  ó  tuna  sin  lapdoc. 
Ente.  m.  Cahimtang  sin    bisan  ano,  bisan 

ano  nga  may  quinabuhi.— /?///.  Tauo  nga 

tinatauaan,   cay  maraut  an  cabacdao  niya, 

etc.,  etc. 

Entecado,  da.  adj.  vid.  Enteco. 
Enteco,  ca.  adj.    Masaquiton,  saraquitan, 

masinaquit-non;  maluyahon;  magasa. 
Entelerido,  da.    adj.    Hinahagcotan;    di- 

nádalao;  quinocugmat. 
Entena.*/  Bancaran. 
Entenado,  da.  m.  y  /.   Hinablosan,  guin- 

sondan. 

Entendederas.  /.  pL  fam.    Hunahuna, 

cundi  baga  uaray  sasabut  ó  caculang  sin 
hunahuna. 
Entendedor,  ra.  adj.  Maaram,  masabut, 
mahibaro.—  s.  Parasabut— A  buen  enten- 
dedor, breve  hablador.  Al  buen  entende- 
dor, pocas  palabras,  refrs.  An  may  caba- 
tiran,  maaram  siya,  bisan  pamolongon  lá 
sin  gutiay. 
Entender,  a.  Hibaro,  maaram,  sabut,  hu- 
nahuna.— Tuquib. — Sayud,  quilala. — -Oir. 
Pamati,  dungug. — Pagbuot.  A  mi  enten- 
der, m.  adv.  Sugad  san  acón  paghunahu- 
na. — Cada  uno  se  entiende,  expr.  Acó 
lá  an  maaram.  An  tag-sa  lá  an  maaram. 
— ¿Cómo  se  entiende?  expr.  ¿Ano  bá  ito? 
—Entender  en  una  cosa.  fr.  In  bisan  ano 
lá  an  guinbubuhat. — Entenderse  con  uno. 
//-.  Pagsarabut;  paquigsabut.—  Entenderse 
con  una  cosa.  fr.  Siya— acó— lá  in  maa- 
ram.—No  se  entiende  eso  conmigo,  fr. 
Gauas  acó  siton.  ¿Qué  se  entiende?  expr. 
¿Ano  bá  ito?  -r.  Singabut. 
Entendidamente,  adv.  m.  Sin  daco  nga 
paghibaro,  sin  daco  nga  pagsabut,  sin  daco 
nga  paghunahuna. 
Entendido,  da.  adj.  Maaram,  masinabu- 
ton;  quinaadmanon,  lasgud,  batid. 
Entendimiento,  m.  Hunahuna.— Alma, 
en  cuanto  discurre  y  raciocina.  An  calag- 
in  naghuhunahuna— Razón  humana.  An 
cabuotan  san  tauo. 

Entenebrecer,  a.   y  r.   Sirom,   dulom, 
ngitngit. 

Enteocasmo.  m.  Casina  sa  calag. 


Enteractia. /.  Pagcahaliput  nga  abaga. 
Enteralgia.  /.  Pagcáolol  san  abaga. 
Enteramente,  adv.   m.  Ayao,  hingpit,  tu- 
rnan. 
Enterar,  a.  Pagsayud,  pagpahibaro. — r.  Sa- 
yud, panginsayud,  hibaro,  maaram. — Sulao. 
Entereza.  /.   Cahingpitan,    Catumanan. — 
fig.  Camatadong,   pagcamatadong  san  pag- 
buhat,    paghocom,    etc.— fig.    Camarig-on 
sin  buot. — Severa    y  perfecta  observancia 
de  la  disciplina.  Hingpit  nga  pagtuman. — 
Virginal.  Cabug-os,  pagcabug-os. 
Enteritis./.  Med.  Hubag  sa  solud  sa  tiyan. 
Enterizo,  za.  adj.  Bug-os. 
Enternecedor,   ra.   adj.   Macacahomoc. 
Magpapahomoc. 
Enternecer,  a.  Pagpahomoc. — r.  Homoc. 

—fig.   Hipuangud,  hinoclog;  hicaloay. 
Enternecidamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

paghipuangug. 
Enternecimiento.  ;//.  Pagpahomoc;  pag- 
cahomoc.-Paghipuangud,  paghinociog,  pag- 
hicalooy. 
Entero,  ra.  adj.  Bug-os,   hingpit,   turnan, 
ayao. — An  mananap  nga  diri  capón  ó  pi- 
sxt.—fig.  Recto.   Matadong. 
Enterrador,  m.  Paralubong. 
Enterramiento,    m.    Paglubong.— Lub- 

ngan,   lub  nganan,  linob-ngan. 
Enterrar,  a.  Paglubong.— Taghud. 
Entesar,  a.  Pagpacarig-on. 
Entibador,    m.    Paratocud  ó    parabutang 
sin  mga  tocud. 
Entibación.  /  Pagtocud. 
Entibar,  n.  Sarig.— a     Pagtocud,    pagbu- 
tang sin  mga  tocud. 
Entibiadero.  m.  Palanhuran  san  tubig,  etc. 
Entibiar,  a.  Pagpalanhud. — r.  Lanhud. — 
fig-  Pagpahinay. — r.  Hinay. 
Entibo,  m.  Arq.  Casarigánan. — Tocud,  su- 
lay. — fig.  Carig-onan. 
Entidad./  Cahimtang,  cahimtangan.    -De 
entidad,  loe.   May  cabalihan;  sadang  pangi- 
nanohon  cunta. 
Entierro,  m.  Paglubong. — Lub-ngan,  lub- 

nganan,  linobngan. 
Entigrecerse,  r.  Sina,  isug,  pintas,  bangis. 
Entinar,  a.  Pagsolud  sin  bisan  ano  sa  ba- 
tí nguran. 

Entintar,  a.  Paghirog  sin  tinta Pagtina. 

Pagtagum. 
Entiznar,  a.  Pagburing.— fig.  Pagpacara- 

ut  san  bantug. 
EntoldamientO.  m.  Pagalcoba  sin  layag, 
genero,  etc.  Pagbongbong  (cún  sa  liguid). 
Entoldar,  a.  Pagalcoba  sin  layag,  género, 
etc.  Pagbongbong  (cun  sa  mga  liguid).  r* 
fig.  Palabilabi,  labiao. 


EN 

Entomizar.  a.  Paglara  sin  pisi  ó  lubid. 
Entomología.  /.  An  bahin    ó    casayoran 
san  historia  nga  natural  nga  nagaasoy  san 
mga  tungud  san  inga  mananap  nga  gudti 
sugad  olod,    potiocan,    alibangbang,    etc. 
etc. 
Entonación.  /.    Pagcanta,    pagticang    sin 
pagcanta.    fig.  Pagparayao;    pacalabilabi. 
Entonado,  engreído.  Hayon  hayon. 
Entonador,  ra.  adj.    An    magcacanta    ó 
maticang  sin  pagcanta.     m.  An  naghaha- 
sohas. 
EntonamientO.  m.  Pagtingug,    pagcanta, 
pagangay  nga  pagcanta.    fig.  Pagparayao. 
Entonar,  a.   Pagcanta,  pagangay  nga  pag- 
canta.    Paghasohas.     Pagticang    sin    pag- 
canta basi  umalagad  an  iba.     Med.    Pag- 
pocaopay  san   mga    cosog    sa    lauas.     r. 
Palabilabi,  labiao. 
Entonces,    adv.  t.    Sadto.     adv.    m.    En 
tal  caso;  siendo  así.  Cún  ansiya  iton.     En 
aquél  entonces.  loe.  adv.  San  sadto. 
Entonelar,  a.  Pagsolud  sin  bisan  ano  sa 
mga  barriles. 

Entono,  m.  vid.  Entonación. 
Entontecer,  a.  Pagpalorong,  pagpatuyao- 
tuyao,   pagpabongog,  pagpahongug.     n.  y 
r.  Lorong,  tuyaotuyao,  bongug,  hongug.' 
Entontecimiento,  m.  CaloVong,  catuyao- 
tuyao,  cabongug,  cahongug. 
Entorchado,  m.  Sinulit  nga  igagama,  nga 
pinotos  sin  igagama  ngahao,  cún  bulauan 
bá,  cún  salapi  bá,  nga  tinabid  basi    rnag- 
marig-on.     Mil.  Binorda  nga   salapi,    nga 
tigaman  sin  pageabrigadier;  borda  nga  bu- 
lauan, nga  tigaman   sin  pageamariseal    de 
campo;  cún  usa  lá;  ngan  cún  duduha,'  ti- 
gaman sin  pageateniente  general;   ug    cún 
totolo,  tigaman  sin  pageacapitán  general. 
Entorchar,  a.   Pagtirigub  sin  mga  cande- 
la ug  pighimo  nga  usa  lá    nga    upat    an 
mga  pabilo.     Pagpotos   san  sinulit  ó  tabid 
sin  bulauan,  salapi,  etc. 
Entorilar,  a.  Pagpaslud  san  toro  sa  pas- 

iiiran. 
Entornar,  a.  Pagrabi  san    sadá,    paanga- 
tangat,  pagquipotquipot    san    sadá,    taro- 
tangeob. 

Entornillar,  a.  Paghimo    sin    bisan    ano 
nga  masugad  sin  torniyo. 
Entorpecedor,  ra.  adj.  Macacabugat;  raa- 
cacapaol;  macacaolang. 
Entorpecer,  a.    Pacabug-at.    Pacapaoí.— 
fig.  Pacalipong  sa   hunahuna.— fig.    Paca- 
olang. — r.  Bug-at.  Paol.  Lipong.  Olang.— 
Banhud. 
Entorpecimiento,  m.  Cabuh-at.   Capaol. 


EN 


231 


Calipong    sa    hunahuna.   Caolangan. — Ca- 
banhud. 
Entortadura.  /.  Pagbalico;  cabalico,  pag- 
cabalico. — Pacabuta,  cabuta  sa    luyo    nga 
mata. 
Entortar,  a.  Pagbalico.     r.  Balice     Paca- 
buta sa  luyo  nga  mata. 
Entosigar,  a.  Paghilo,  pacalara. 
Entrada.  /.  Aguian,    araguian.     Pagagui, 
pagsolud.     Pagdatong.  Pagabut  sin  pono- 
an  sa  bongto.    fig.  Gahum  sin    pagbuhat 
sin  ano  lá.     En  los  teatros  y  otros  luga- 
res donde  se  dan  espectáculos,    concurso 
ó  personas  que  han  entrado.  An  cadam-an 
nga  mga  tauo  nga  sinolud  ó  nananambong 
sa  mga  pagteatro.     Tinicangan  sin    libro, 
etc.     Cada  uno  de  los  ángulos    entrantes 
que  forma  el  pelo  en  la  parte  superior  de 
'  la  frente.    Cadangas.     Caudal    que    entra. 
Salapi  nga  nasolud.     Invasión  que  hace  el 
enemigo  en  un  pueblo.  Pagsolong  sin  bong- 
to an  mga  caauay.     Primeros  dias  del  año, 
del  mes,  etc.  Pagsolud  san  tuig,  san    bu- 
lan, etc. 
Entramado,  m.  Arq.  Bongbong  nga    ca- 
huy;  bongbong  nga    cahuy   quinotáan    an 
butnga.  Sinal-gan  nga  cahuy. 
Entramar,  a.  Pagbongbong  sin  cahuy. 
Entrambos,  bas.  adj.  pl.  Sira  an   duha. 
Entrampar,  a.  Pagahit;  paliong;  palangub; 
paatub.  Pacagahit;  pacaliong;   pacalangub: 
pacaatub. — r.  Hagahit;  haliong;  halangug; 
haatub. — fig.    Paglimbong.  — fig.     y    fam: 
Pacagomon  sa  ano  man  basi  diri  madayag 
an  camatuoran.— fig.   y  fam.  Pagotang  sin 
damo. 
Entrante,  p.  a.  Masolud.— s.  Tisolud. 
Entraña.  /  Abaga,  an  solud    sa   guinha- 
ua. — pl.  fig.  Lo  más  oculto  y  escondido. 
An    labi    nga    hilarum,  cahilad-man.    Las 
entrañas  de  la  tierra,  de  los  montes.    An 
cahilad-man  sa  tuna,  sa  mga    cabúquiran. 
— fig-  Voluntad;  afecto  del  ánimo.  Gugma^ 
calooy.— -fig.  índole  y  genio  de  una    per- 
sona. Gaui,    batasan,    casingeasing.   Hom- 
bre de  muchas  entrañas.  Tauo  nga  casing- 
casingan. — Hombre    de     pocas    entrañas. 
Tauo  nga  matálao.— Echar  uno  las  entra- 
ñas. //-.  fig.  Pagsinuca  nga  ora  ora. 
Entrañable,  adj.   Mahigugmaon. 
Entrañablemente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

paghigugma;  sa  daco  nga  pagpaora. 
Entrañar,  a.  Contener  en  germen  una 
cosa  á  otra;  llevarla  dentro  de  sí.  Dará. 
Laquip. — n.  Penetrar  hasta  lo  más  íntimo 
del  corazón.  Abut,  dolot  gud  sa  casingea- 
sing.— r.  Pagsihigugma,  pagsisangeay. 
Entrapajar,  a.  Pagcodcod  sa  oló;  sa  ca- 


232 


EN 


mut  etc.,  basi  matambal  an  saquít. — r. 
Poros  sin  hugao  ó  tapotapo  an  panapton. 

Entrapar.  a.  Pagbutang  sin  barocaboc  sa 
oló  ug  pagsudlay  basi  macuha  an  hugao; 
paghiso. — Agr-  Pagbutang  sa  mga  gamut 
san  mga  tanum  sin  mga  dugnit  ug  pag- 
tagbon  ngahao  sin  tuna  basi  magmalurab 
ug  mamonga. — r.  Poros  sin  hugao  ó  ta- 
potapo an  panapton. 

Entrar,  n.  Pagsolud.  Pagagui.  Entrar  por 
la  ventana.  Pagagui  sa  taramboan. — Desa- 
guar, desembocar  los  ríos  en  otros  ó  en 
la  mar.  Guibuang;  auas.  Penetrar  ó  intro 
ducirse.  Dolot. — Acometer,  arremeter.  Pag 
solong,  pagdosmog,  pagdamag. — Tratan 
dose  de  usos  ó  costumbres,  seguirlos, 
adoptarlos.  Pagalagad,  paggapil,  pagtuman 
— fiS-  Ser  contado  con  otros  en  alguna 
línea  ó  clase.  Sacop. — Entrar  el  agua  en 
la  embarcación  por  fuerza  de  las  olas. 
Salacay. — Entrar  en  el  puesto  ó  empleo 
de  otro.  Pagsaüuan  sa  iya. — Entrar  agua 
en  la  herida.  Solop. — Entrar  como  en 
agujero;  entrar  los  peces  en  el  corral  ó 
chinchorro.  Sohot — Entrar  agua  en  la  em- 
barcación por  algún  agujero  ó  abertura. 
Agui,  in  nagagui  an  sacayán. 

Entrar  y  salir  unos  y  otros,  y  andar 
encontrándose.  Baños.  Balios,  barios. 

Entrar  en  el  lazo.  Pasapduc. 

Entrar  ó  meter  la  espada  hasta  la 
empuñadura.  Labon,  puspos. 

Entre,  prep.  Sa. 

Entre  dos   luces.  Maguinsirum  ná. 

Entreabrir,  a.  Pagaroabre 

Entreancho,  Cha.  adj.  Panapton  nga 
diri  halapad,  di  man  haligot. 

Entrecalle.  /.  Arg.  Calangan;  guincaca- 
langan,   guincapag-itan,   guincasuangan. 

Entrecanal.  f.  Agr.  Cal-angan,  casuangan. 

Entrecano,    na.  aiij.  Obanobanon. 

Entrecava.  /.  Ocad  nga  hahábao,  ocab 
nga  hibabao. 

Entrecavar,  a.  Pagocad,  pagocab  sin  há- 
babao. 

Entrecejo,  m.  Cal-angan,  casuangan  san 
mageasiquiray.  —fig.  Kuringit. 

Entrecerca.  /  Cal-angan,  casuangan  san 
mageasi  inalad. 

Entrecinta,  f.  Cahuy  nga  binabalabag  sa 
obús  san  mga  pagbo. 

Entreclaro,  ra.  adj.  Mapauapaua,  ma- 
lambrag,  lambrag;  madayagdayag. 

Entrecogedura.  /.  Pagdacop;  cadacop, 
pageadacop. 

Entrecoger,  a.  Pagdacop,  pageaput. 

Entrecoro.  m.  Cal-angan  sa  singbahan 
tican  sa  coro  ngadto  sa  comulgaban. 


EN 

Entrecortadura.  /  Qujnotban,  quinocot- 
ban. 

Entrecortar,  r.  Pagcotub. 

Entrecriarse,  r.  Sal  adsalad  an  mga  ba- 
nua   ó  tanüm. 

Entrecubiertas.  /.  pl.  Mar.  Casuangan 
san  icaduha  etc.,  nga  cumbis  san  sacayán. 

Entrecuesto,  m,  Butagtuc. 

Entredecir,  a.  Pagdiri. 

Entredicho.  Pagdiri,  sugo,  pagsugo  sin 
diri  pagpolong  ó  pagbuhat  sin  bisan  ano. 

Entredoble,  adj.  Panapton  ó  género  nga 
diri  bahol,  di    man  gamay. 

Entrefino,  na.  adj.  Diri  bahol,  di  man 
gamay. 

Entrega.  /.  Paghatag,   pageahatag. 

Entregador,  ra.   adj.  An  mahatag. 

Entregamiento,  m.  Paghatag;  pageaha- 
tag. 

Entregar,  a.  Paghatag. — ;-.  Ponerse  en 
manos  de  uno,  sometiéndose  á  su  di-* 
rección  ó  arbitrio.  Ampo;  patapud,  pasa- 
rig. — Tomar,  recibir  una  cosa  ó  en  car- 
garse de  ella.  Carauat. — Dedicarse  entera- 
mente á  una  cosa.  Pagtuman  ó  pagbuhat 
sin  bisan  ano. — jig.  Entregarse,  dejarse 
dominar  por  vicios.  Pagdaog  sa  mga  vicio. 

Entregar  á  traición.  Budhi. 

Entregerir.  v.  Pagsalacot. 

Entrego,  m.  Paghatag;  pageahatag. 

Entrejuntar,  a.  Carp.   Sigo;  pagpasigo. 

Entrelazar,  a.  Pagsalapid.  Paglara.  Pag- 
cauad. 

Entreliño,  m.  Casuangan  san  mga  mag- 
casitanum. 

Entrelistado,  da.  adj.  Sinamay;  binoroc- 
boroc;  sinab-ongan. 

Entrelucir,  n.  Tan-ao.  Dayag. 

Entrellevar.  a.  Baquiang,  bayao,    pasag. 

Entremedias,  adv.  t.  y  /.  Butnga. 

Entremés,  m.  Dula  nga  macatataua.— 
Sinisiring  man  an  mga  asara,  mga  acei- 
tuna nga  ibinubutang  sa  ía  mesa,  etc. 

Entremesear,  a.  Paggopong;  pagdula. 
Pagdorogas  sin  macatataua. 

Entremetedor,  ra.  adj.  Malabut;  ma- 
quilabut. 

Entremeter,  a.  Pagsocsoc. — r.  Paglang- 
pas,  paglabut,  paghilabut. 

Entremetido,  da.  adj.  Langpas,  mala- 
but, maquilabut,  mahilabut.-— s.  Paralabut. 

Entremetimiento,  m.  Paglabut,  paghila- 
but. 

Entremezcladura.  /  Pagtigub,  pagtam- 
po. 

Entremezclar,   a.  Pagtigub,  pagtampo. 

EntremiSO.  m.  Sinisiring  an  baga  lamesa 


EN 

nga  h abobo,  nga  guinbubuhatan   san  mga 

queso. 
Entremorir,  n.  Sinisiring  in    tipaparong 

ná  an  suga. 

Entrenzar,  a.  Pagsalapid. 
Entremostrar.  v.  Pagpahayag.   Pagpasa- 

yud. 
Entreoír,  a.  Pagdungug,  cundi  diri  sayud 

cún  ano. 
Entrepanes,  ni.  pl.   Mga  tuna  nga  uaray 

tanum  nga    nabubutnga  sa    iba  nga  guin- 

tanuman. 
Entrepafiado,  da.    adj.    An    may    mga 

guincacasuangsuangan. 
Entrepaño,  m.  Arq.     Casuangsuagan    sa 

mageasiharigue  ó  macasipilar. 
Entreparecerse,     r.    Tarotanao,  dayag- 

dayag 
Entrepaso.   m.  Paglacat  nga  dagmit    san 

caballo. 

Entrepeines.  m.  pl.  Gomon  sin  barahibo. 
Entrepelar.  n.    Obanoban;    cabang,    cun 

dao  hayop. 
Entrepernar,  n.  Pagsocsoc  san  mga  páa 

san  mageasipáa  san  iba. 
Entrepiernas.  /.  pl.  An  dapit    sa    obús 

san  mga  páa.     Siang. 
Entrepuentes,  m.  pl.    Mar.    Casuangan 

san  icaduha  etc.,  nga  cumbis  san  sacayán. 
Entrepunzadura./.    Ngotngot,   cangot- 

ngot. 

Entrepunzar,  a.  Pagngotngot. 
Entrerrenglonadura.  /  Surat  sa  butnga 

sin  duduha  cabonyog  nga  letra. 

Entrerrenglonar,  a.  Pagsurat  sa  butnga 
sin  duduha  cabonyog  nga  letra. 

Entrerrisa.  /.  Paropagtaua. 

Entresaca.  /.  Pagpili,  paglain;  pageapili, 
pagcalain. 

Entresacadura.  /.  vid.  Entresaca. 

Entresacar,  a.  Pagpili,  paglain.  Pagi- 
ban  cún  daco  an  bohoc,   etc.   Harangcatao. 

Entresijo,  m.  fig.  Bisan  ano  nga  natata- 
go.  Tener  muchos  entresijos,  fr.  fig.  Bi- 
san ano  nga  macuri  caopay  nga  macuri 
mabadbad.  fig.  Paghinayhinay  sin  pag- 
buhat  ó  paghunahuna. 

Entresuelo,  m.  An  solud  nga  nabubut- 
nga sa  solud  sa  ibabao  ug  san   sirong. 

Entresurco.'  m.  Agy.  An  guincacasua- 
ngan  san  mga  agui  san  pagarado. 

Entretalla.  /.  vid.  Entretalladura. 

Entretalladura.  /.  Paghimo,  pageahimo 
sin  tauotauo  nga  catunga  lá  sin  lauas. 

Entretallar.  Paghimo  sin  tauotauo  nga 
catunga  lá  sin  lauas.  Paghimo  sin  mga 
encaje  nga  binorda.  fig.  Pacaolang  sa 
iba. 


EN 


233 


Entretanto,  adv.  t.  Entretanto  estoy  en 
la  sementera,  aprenderás  la  lección.  Tub- 
tub  nga  aádto  pá  acó  sa  orna,  magaaram 
ca  san  lección. — Entretanto  preparaba  el 
médico  la  medicina,  murió  el  enfermo.  In 
an  tambalan  nagtitima  san  bolong,  nama- 
táy  an  masaquit. 

Entretejador,  ra.  adj.  Maghahablon  sin 
sinamay. — Magsusumpay. 

Entretejadura.  /.  Samay,  sinamay. 

Entretejer,  a.    Pagsamay.— /¿-.    Pagsum 

-  pay. — Pagsibac 

EntretejimientO.  m.  Pagsamay;  pagsum- 
pay;  pageasumpay;  pageasumpay. 

Entretela.  /.  Loonloon  nga  panapton. 

Entretelar,  a.  Pagloonloon  sin  panapton. 

Entretenedor,  ra.  adj.  Magpapalingao- 
lingao.     Magcacalingaolingao.    Malingaolj- 

ngao s.  Parapalingaolingao.  Paralingaoli- 

ngao. 

Entretener,  a.  Pagpalingaolingao.  Pagpa- 
libanglibang.  Pagpnanganangan. — r.  Lingao, 
lingaolingao.  Libanglibang.  Angan,  angan- 
angan.  Laúd,  laudlaud. 

Entretenida  (Dar  á  uno  con  la),  fr.  Pag- 
libanglibang  sa  iya. 

Entretenido,  da.  adj.  Madorogas  ó  ma- 
lipayon  nga  tauo. 

Entretenimiento,  m.  Paglibanglibang; 
pagcalibanglibang. — Pagopayopay  ó  pag- 
buhatbuhat  sa  mga  dalan,  etc.,  ug  diri 
pagbaya;  basi  diri  macuri  onina  an  buhat 

Entretiempo,  m.  Ilabagat. 

Entreuntar,  a.  Paghiroghirog,  pagdihog- 
dihog. 

Entrevenarse.  r.  Solud,  in  sinusud-lan 
sin  tubigtubig  an  mga  caogatan. 

Entreventana.  /.  Bongbong  ó  cota  ngá 
casuangan  san  mageasitaramboan. 

Entrever,  a.  Tan-ao,  quita,  tala  lá  nga 
tinatan-ao  ó  quiniquita. 

Entreverado,  da.  adj.  An  may  sinasa- 
cot  ó  tinitigub  sin  magcalainlain. 

Entreverar,  a.  Pagsacot,  pagsalacot,  pag- 
tigub  sin  magcalainlain. 

Entrevista.  /.  Pagquita,  pagquirita,  pag- 
caatubang  ug  pagearocayacan  hionong  sin 
bisan  ano. 

Entripado,  da.  adj.  Sool  sa  tiyan,  bisan 
ano  nga  macacasool  sa  tiyan. — Mananap 
nga  patay  nga  uaray  cacuhae  sa  tinae. — 
ni.  fig.  y  fatn.  Casina,  capongot. 

Entristecer,  a.  Pacabido,  pacasubo  paca- 
mingao;  pacasáquit. — r.  Bido,  subo,  mi- 
ngao,  saquit,  saromon,  samuyo,  samdong, 

hangrit. 

Entristecimiento,  m.  Pacabido,  pacasu- 
bo,    pacamingao,    pacasáquit.     Cahidoan, 


234 


EN 


casuboan,  casuboanan,  camingao,  casaqui- 

tan. 
Entrojar,  a.     Pagtipig    san    mga    bonga. 

Pagbohos  ó  pagestiba  san  humay,  etc. 
Entrometir.  a.  vid.  Entremeter. 
Entrometido,  da.  adj.  vid.    Entremetido. 
Entronar,  a.  vid.    Entronizar. 
EntroncamientO.  m.  Guinicanan,  pagasoy 

nga  an  duha  ca  tauo    etc.  guican  sa  mao 

nga   guinicanan. 
Entroncar,  a.    Pagasoy  nga  an  duha    ca 

tauo  etc.,  guican  sa  mao  lá  nga    guinica* 

nan. — «.  Oropod,    pageaoropud. 
Entronización.  /    Pagnombra  sin  pagea- 

hadi  ó  ponoan  nga    labao. 
Entronizar,  a.  Pagpili  ó  pagnombra    sin 

pa¿cahadi  ó  ponoan  nga  labao. —fig.  Pag- 

paombao,  pagpalabao. — r.   fig.    Palabilabi, 

Jabiao. 
Entronque,    m.     Caoropud,  pageaoropud 

ngan  san  guinicanan  sa  usa  cabal ay. 
Entruchada.  /.  fam.  Limbong,  libo. 
Entruchar,  a.  fam.  Paglmbong,  paglibo, 

pagaramaram  nga  paglimbong. 
Entruchón,    na.    adj.    fam.    Malimbong, 

malibo. — s.  Paraiimbong,  paralibo. 
Entuerto,    m.    Pagpacaraut;  diri  camatu- 

oran. — p¿,  Camasool  sa  tiyan    nga    danay 

b/nabati  san  mga  babaye  tican  nahinglao. 
Entullecer,  a.  fig.    Olang;     pacaolang.— 

>/.  y  r.  Lulid. 
Entumecer,  a.  Pacabanhud.  —  r.  Banhod. 

•—  r.  fig.  Balud  cún  dao  dagat,  b.iha    cún 

dao  salug. — Quimay. 
Entumecimiento,  vi.    Cabanhud,    pagea- 

banhud. — Caquimay. 
Entumirse,  r.    Banhud. 
Entunicar,  a.  Pagpaletada  sin    macaduha 

sa  cota  nga  pagpipintaran. 
Entupir,  a.  Paglibon.— Pagpiit. 
Enturbiar,  a.  y  r.  Lubog.— fig.   Siron. 
Entusiasmar,  a.  y  r.  Sindac. 
Entusiasmo,  m.  Sindac,  casindac. 
Entusiasta,  adj.  Masindac. 
Entusiástico,  ca.  adj.    Masindacon. 
Enumeración.  /.    Casayoran    san  pagea- 

sonudsonud.— Caisipan. 
Enumerar,  a.  Paghatag  sin  casayoran  san 

pageasonudsonud.  Pagisip,    pagihap. 
Enunciación.  /.  Pagasoy.  Casayoran. 
Enunciar,  a.    Pagasoy,  pagpahabaro. 
Enunciativo,  va.  adj.  Macacaasoy. 
Envainador,  ra.  adj.  Magtatacob  sin  sun- 

dang,    etc. 

Envainar,  a.  Pagtacob  san  sundang.  etc. 

Envatentonamiento.  m.  Pagisug.  Pagpa 
isug.  Pagpacaisug. 


EN 
Envalentonar,    a.    Pagisug.    Pagpaisug. 

Pagpacaisug;  pagpacalalaqui. — r.    Isug. 
Envalijar,  a.  Pagsolud   sin  bisan   ano    sa 

valija  ó  cahoncahon. 
Envanecer,   a,    Pacapalabilabi,  pacapala- 

biao,    pacaparayeg.— r.  Palabilabi,    labiao, 

parayeg. 
Envanecimiento,   m.  Ca  palabilabi,   cala- 

biao,  caparayeg. 
Envaramiento,  a.  Cabanhud. 
Envarar,  a.   Pagpabanhud. — r.  Banhud. 
Envasador,  ra.   adj.    Magüpis,  maghu- 

huad    sin  alacsio    etc.—  s.    Paraipis,   para- 

huad. — m.  Sudo  nga    daco. 
Envasar,  a.   Pagipis,  paghuad   sin  alacsio, 

etc.— Paginom  sin  ora  ora.— Pagsulod  sin 

humay  etc.,   sa    mga  biol.— fig.    Pagbono 

ó  paglahus  sin  bangeao,  etc. 
Envase,  m.  Pagipis,  panhuad  sin  alacsio, 

etc. — Sudlanan. 
Envedijarse. ;-.  Gomoc— -fig.  y  fam.  Pa- 

garauay. 
Envejecer,  a.     Pacatigurang.—  n.     Tigu- 

rang. 

Envejecer  las  plantas.  Luo. 
Envejecido,  da.   p.  p.  Natigurang,  tini- 

gurang.^'.  —fig-   Batid;   daan    na,  maiha 

ná. 

Envejecimiento,  m.   Catigurang,  pagea- 

tigurang. 

Envenenador,    ra.   adj.     Macahihilo.— 
s.    Parahilo. 

Envenenamiento,  m.  Paghilo;  pageahilo. 
Envenenar,  a.  Paghilo;  pacahilo.—  r.  W\- 

lo.— fig.  Pagbutangbutang;  pagpacaraut. 
Enverdecer,  n.     Lurablurab  ná    an  mga 

tanum,  banua  etc. 
Envergar,  a.  Ma\   Paghigot  an  mga  la- 

yag  sa  mga  bancaran. 
Envés,  m.  Licod.— De  la  mano.  Camaóo. 
Envestidura.  /.   Paghatag    sin  catungda- 

nan  ó    camahalan. 
Envestir,   a.  Paghatag,  pagtogot    sin  ca 

tungdahan    ó  camahalan. 
Envíadizo,  za.    adj.    An    tauo  nga   sinu- 

sugosugo. 
Enviado,  m.  An    sinugo  ó  sinosugo. 
Enviajado,  da.  adj.  Arq.   Balico. 
Enviar,  a.  Pagsugo  sa  usa  ca  tauo  sa  bi- 
san dün. — Pagpadolong,  pagpadara. 
Enviciar,  a.   Pagpacaraut;    pagraut,    pag- 

v¡c¡0< — n_  Panahun  caopay  an  mga  tanum 

ug  diri   pamonga  sin  maopay. 
Envidia.  /.  Caaua,  pagcaaua. — Emulación, 

deseo  honesto.  Caipa  nga  maopay. 
Envidiable,  adj.  Angay  ó  tacús  paipahon. 
Envidiar,  a.     Pagaua.— fig.     Pagipa    san 

maopay. 


EN-EP 

Envidioso,  sa.  adj.  Maaua,  maauaon.  Ha- 

lud. 
Envilecer,  a.  Pagtamay,  pagpasipar?- 
EnvilecimientO.  m.     Pagtamay,    pagpa- 

sipara. 
Envinagrar,  a.  Pagbutang    sin  suca. 
Envinar,    a.     Pagbutang    sin    alacsio    sa 

tubig. 
Envío,  m.   Com.  Pagpadolong,  pagpadara. 

Padara. 
Envión,  m.  Pagticuang;    pagcaticuang. 
Enviscar,  a.  Pagbirog  sin  taguc  nga  ma- 

sapilit  san  mga  sanga  san  mga  tanum,  etc., 

basi  hadodocot  dida  an  mga  tamsi. 
Enviscar,  a.  Pagpaghot. 
Envite,    m.  id.   Posta. 
Enviudar,  n.  Balo  in  nababalo    an    tauo. 
Envoltorio.    ;//.     Potos,   pinotos,    pintos; 

borobud. 
Envoltura.  /.    Potos,  mga    potos    ó    pa- 

napton    nga  igpopotos    sa    mga  bata    nga 

gudti. 

Envolvedero.  m.  Potos. 
Envolvedor.  m.  Potos. 
Envolver,    a.     Pagpotos. — Sarac— Coro- 

cud. — Curigmos. — Carumcom. — Borobud.- 

Hongcos. — Bodbod. — Alimi-im. 
Envolvimiento,  m.  Pagpotos. 
'Enyugar,  a.    Pagbutang  san  yugo  sa  mga 

hayop. 

Enzainarse,  r.  Horug. 
Enzarzar,  a.  Pagbutang  sin  mga  tonocon 

nga  cahuy  sa  bisan  diin. — fig.     Pagsagda 

sa  iba  basi  mngauay,   magsari,  etc.  etc. — 

/.   Habalaod. 
Enzootia.  /.    Veter.   Casaquit  sin  mga- ha- 
yop. 

Enzurdecer,  n.  Uala,  uala  nga  tauo. 
Enzurronar,  a.  Pagsolud  sin  bisan    ano 

sa  surudlanan. 
Eñe.  /  Ngaran  san  letra  nga  ñ. 

EP 

Epacta.  /.  Irisipan,  calendario. 
Epidemia.  /.   Panaquit;  damat. 
Epidemial,  adj.    Saquit  ngá  damat. 
Epidémico,  ca.  adj.  Saquit  nga  damat. 
Epidermis.  /.  Zool.  Panit. 
Epifanía.  /.     Pahayag,  paquita:    An    pa- 

ningba  san  totolo   nga  cahádian    sa    aton 

Guinoo  Jesucristo. 
Epigastrio,  m.  Zool.  Tiyan. 
Epígrafe,  m.   Calacturan  ó  lactud  nga  ca- 

sayoran. — Casayoran  sa  tinicangan. 
Epigrama.  /  Casayoran. 
Epilepsia.  /.  Med.  Saquit    nga  cabantad 

sa  lauas   ug  calipong  sa  oló. 


EP-E<3  235 

Epilogación.  /  Catapusan  nga  casayo- 
ran.—Ladtud  nga  casayoran  san  iguina- 
soy  ná. 

Epilogal.  adj.  Lactud  ó  linantud  nga 
pagasoy. 

Epilogar,  a.  Paglactud  sin  pagasoy  o  pag- 
surat. 

Epílogo,  m.  Catupusan  nga  casayoran. — 
Lactud  nga  casayoran  san   iguinasoy    ná. 

Epiqueya.  /.  Asoy  ó  caasoyan  san  sugo 
sugad  san  caangayan. 

Episcopado,  m.  Pagcaobispo;  catungda- 
nan   san  pagcaobispo — Mga  obispo. 

Episcopal,  adj.  An  tungud  sa  pageabis- 
po—  m.  Libro  nga  casayoran  san  mga  tu- 
rumanon  nga  lugaringon  sa   mga  obispo. 

EpíSCOpolOgiO.  m.  Panumduman  ó  casa- 
yoran san  mga  ngaran  san  mga  nagobispo 
sin  usa  nga  singbahan. 

Episodio,   m.    Caagui,  casugad. 

Epispástico,  Ca.  adj.  Bisan  ano  nga 
tambal  nga  macacalabtug  sa  panit. 

Epístola.  /.  id.— Surat. 

Epistolar,  adj.  An  tungud  sa  epístola 
cún    surat  bá. 

Epistolario,  m.  Libro  nga  sinuratan  sin 
mga  epístola   cún  mga  surat    bá. 

EpistolerO.  m.  Paracanta  san  epístola. 

Epitafio,  m.  Casayoran,  isinurat  sa  bato 
an  ngaran  sadton  namatáy. 

Epitalamio,  m.  Mga  siday  hionong  sin 
pagdayao  sin  qui nasal. 

Epitema.  •/.  Med.  Tambal  nga  macaca- 
cosog. 

Epíteto.    ;;/.  Casayoran. 

Epítima.  /.  Med.  Tambal  nga  macaca- 
cosog. 

Epitimar.  a.  Med.  Pagtambal  ó  pagbu- 
tang sa  lauas  sin  tambal  nga  mageacacosog. 

Epitomar,  a.  Paglactud  sin  casayoran. 

Epítome,  m.  Casayoran  nga  lactud. 

Epizootia.  /.  Panaquit  sin  mga  hayop, 

Época.  /.  Tuig;  tiempo.  Panoig,  panoigon. 

Epopeya.  /  Hataas  nga  polong  ó  casa- 
yoran;  halarum  nga  polong  ó    casayoran. 

Epulón,  m.  Paracaon  sin  daco  ug  maopay 
nga  mga  caran-on. 

EQ 

Equiángulo,  la.  adj.  Toropong  magluyo. 

Equidad.  /.  Caparejo. — Camatadong.  Ca- 
tadungan. — Casadangan. 

Equidistante,  p.  a.  Magsama  sin  cahi- 
rayo. 

Equidistar,  a.  Sama  sin  cahirayo. 

Equilátero,  ra.  adj.  Toropong  ó  magsa- 
ma magluyo. 


236*  EQ-ER 

Equilibrar,  a.    Pagpasama,  pagpatopong: 
pabantang.— r.  Sama,  topong,   bantang. 

Equilibre,  adj.   Topong. 

Equilibrio,  m.  Catopong,  pagcatopong. 

Equimosis.  m.  Med.  Loton,  loton  sin  pag- 
higoti. 

Equino,  na.  adj.  poét.  An  tungud  san  ca- 
ballo. 

Equinoccio,  m.  Astron.  Sinisiring  in  mag- 
totoropong  an  mga  adlao  ug  an  mga  gab-i. 

Equipaje,  m.  Casangcapan. 

Equipar,   a.  Pagsangcap,    pagtima. 

Equiparación.  /.  Pagsanglit,  pagtandig, 
pagtanding. 

Equiparar,  a.  Pagsanglit,  patandig,  pag- 
tanding. 

Equipo,  m.  Pagsangcap,  pagtima. 

Equipolencia./.  Pgcasama;  pagcamasama. 

Equipolente,  adj.  Masama. 
Equiponderar,  n.    Sinisiring  in  magsama 

antimbang  san  magcasibutang. 
Equis,  f.  Ngaran  san  letra  nga  x.— P2star 

uno  hecho  una  equis,  fr.  fig]  y  fam.  Hu- 

bog. 
Equitación.  /  Pangaballo. 
Equitativo,  va.  adj.   An  may  casadangan. 
Equivalencia.  /.    Pagcasama;    pagcama- 
sama. Tumbas,    catuangan. 
Equivalente,    adj.   Masama,  tumbas.  To- 

ang. 

Equivalentemente,  adv.  m.  Sa  pagca- 
masama. 

Equivaler,  n.     Sama.   Tumbas.  To-ang 

Equivocación.  /.  Sala,  lisa,  sayop;  pag- 
sala,  pagsayop. 

Equivocadamente,  adv.  m.  Sayop. 

Equívocamente,  adv.  m.  Nga  may  lain 
nga  cahologan  ó    duduha  an    cahologan. 

Equivocar,  a.  Pagsayop,  paglisa;  pasa- 
la. — equivocarse  una  cosa,  con  otra./r.  In 
magsama  an  duduha  ca  butang.-- -r.  Sa- 
yop, lisa,  sala;  baringag.--— Siuay;  uoroc; 
lapat;    atupali. 

Equívoco,  ca.  adj.  Malainlain  nga  mga 
cahologan;  an  may  magcalainlain  nga  mga 
cahologan. 

Equivoquista.  com.  An  mayacan  sin  mga 
polong  nga  magcacalainlain  sin  cahologan. 

ER 

Era.   /.     Tuig.    Tiempo.    Panoig;    panoi- 

gon. — Era  común,  cristiana,   ó  de    Cristo. 

An    tuig    tican    san    pagcatauo    san   aton 

Guinoo  Jesucristo. 
Era.  /.  Tuna  nga  patag  ug  mahamis   nga 

pagguiguiocan  san  trigo,  etc.— Pasong. 


EK 

Eradicacion.  /  Pacahauas  gud  sin  bísín 

ano  nga    saquit. 
Eradicativo,  va.  adj.  An  nacahauas  gud 

sin  bisan  ano  nga  saquit. 
Eral.  m.   Nate  nga  lalaqui  sin   vaca,    nga 

cañan   duduha  pá  lá    ca    tuig. 
Erar,  a-    Pagpasongpasong  sa  tuna. 
Erario,    ni.  Piotan    san   salapi  sin  usa  nga 
guinhadian  ó    provincia. — Salapi. 
Ere.  /.    Ngaran  san  letra  nga  >-  nga  ma- 
yomo  an  caluluasan. 
Erección.    /.     Pagtindug,    pagpatindong. 

Pagcatindug,   pagcatindong. 
Eréctil.  adj.  An  natindug    ó  naonat. 
Erectilidad.  /.   Camatindog  ó  camaonat. 
Erector,  ra.    adj.     An    magtitindog,    an 
magpapatindug  ó   magpapabuhat  sin  sing 
bahan,  etc.— s.  Paratindug,  parabuhat.  Pa 
rapatindog,  parapabuhat  sin  singbahan,  etc 
Eremita,   m.  Bughó.— Bantay  ó    paraban 
tay  sin^cobocobo  ó    singbahan   nga   guti 
Eremítico,  ca.  adj.  Bughoon.  Mabughoon. 
An    tungud    san     bantay  sin   cobocobo  ó 
singbahan  nga  guti. 
Eremitorio,   m.   An   lugar  nga  guintindo- 
gan  ó  guinbuhatan  sin  cobocobo  ó  singba- 
han nga  guti. 
Erguimiento,  m.  Pagyanghag;  cayanghag; 
camayanghag.— Paglacduc;    camalacduc,— 
Capalabilabi;    camalabiao. 
Erguir,    a.     Pagtindug,    pagbangon.    Pag- 
yanghag. Paglacduc.— r.  Palabilabi;  labiao- 
Erial,  adj.  Soho  nga  guba.— Orna  ó  tuna 

nga  uaray  paquiquiu-ha   ó  pagtatanumi. 
Eriazo,  za.  adj.  vid.  Erial. 
Erigir,    a.  .  Pagtingdug,  pagbuhat.   Pagpa- 

tindug,    pagpabuhat  sin  singbahan,    etc. 
Erina.  /   Cir.  Garamiton  sin   tambalan. 
Erío,  a.  adj.  vid.   Erial. 
Erisipela.  /.    Calamayo. 
Erisipelar.  a.    Pagcacalamayo.—  r.     Cala- 
mayo. 
Eritema,    m.    Med.  Calamayo  nga  bulao 

an  panit. 
EHtreo,  a.  adj.   Bulao,  bulágao. 
Erizado,  da.    adj.    Tonocon.— fig.    Pono 
sin...   Lonlon.   Negocio  erizado  de  dificul- 
tades.  Tuyo  nga  pono  sin  mga  cacurian: 
tuyo  nga   lonlon  sin  mga  cacurian. 
Erizamiento.    m.    Paglibarot,  pagbariha- 
yao,   pagbarahicag.  Pagcalibarot,   pagcaba- 
rihayao,   pagcabarahicag  san  bohoc. 
Erizar,    a.  Paglibarot,  pagbarihayao,  pag- 
barahicag   san    bohoc— r.    Libarot    bari- 
hayao,    barahicag;  libarhot. 
Erizo,   m.   Mananap  nga  tonocon,  guti  an 
lauas  ug  sugadsugad  sin    bactin.— Bonga 


fifi 

nga  tonocon  an  panit.— fig.  y  fam.     Mai- 

sug. — Erizo  marino.  Tayum. 

Ermita.  /.  Singbahan  nga  guti,  cobocobo. 

Ermitaño,  m.   An  bantay  san   singbahan 

nga  guti   ó   cobocobo. — Tauo  nga    bughó 

nga  naoocoy   sa  camingauan. 
Ermuflio.    m.     Privilegiado    ó    gauas  sn 

pagbuhis. 
Erogación,  f  Pamalon  sin  salapi  ó  mang- 

gad. 
Erogar.  /.  Pamalon  san  salapi  ó  manggad. 
Erogatorio.  m.    Tadluy  sin  botella,    etc. 
Erótico,  Ca.    adj.     Mahigugmaon;    an   tu- 

ngud  ó  hionong  san  gugma. 
Erotismo,     m.     Caipa  nga    macosog   san 

gugma. 
Erotomania.  /.  Med.  Calipong  sa  olo  nga 

ticang   san   gugma. 
Errabundo,  da.  adj.  Dalaag,  salaag. 
Errada.  /.  Pagsayop,  pagsala;  sayop;  sala, 

uaray  pacaigo. 
Erradamente,  adv.  m.  Sayop.  sala. 
Erradicación.  /.  Paggabut;  pangabut. 
Erradicar,  a.  Paggabut;   pangabut. 
Erradizo,   za.  adj.  Dalaag,    salaag. 
Errado,    da.  adj.  Masayop,  másala. 
Errante,  p.  a.  Masayop,  másala.-  adj.  Da- 
laag, salaag. 
Errar,  a.  Pagsayop,  pagsala;  diri  pacaigo. 

— Pacasala. — n.  Pagdilaag,  pagsalaag,  pag- 

salaag. 
Errata,  f.  Sayop  san  pagpamoldc    ó  pag- 

surat. 
Errático,  ca.  adj.  Dalaag,  salaag. 
Errátil,  adj .   Dalaag,   salaag;    diri    sayud, 

sarang  an   hunahuna. 
Erre.  /.  Ngaran  sab  leí  "a  nga  r.   in    ma- 

tig-a  an  caluluasa. — Krre  que  erre.  ni.  adv. 
fam.  Mao  lá  guihapon,  amo  lá   guihapon, 

ansiya  lá  guihapon. — Trope/.ar  uno  en  las 

erres,  fr.  fig.  Huboghubog. 
Erróneamente,  adv.  m.  Sayop,  sala. 
Erróneo,  nea.  adj.  May  sayop  ó    sala. 
Erronía..  /.  Domot  ó  maraut  nga  cabuot 

sa  igcasitao  cún  sa  iba  pa. 
Error,  m.  Sayop,  sala,   lisa.    Calis-danan. 
Erubescencia.  /.    Caauod    nga  quinaiya 

san  tauo. 

Eructación.  /.  Tug-ab,  bidlo. 
Eructar,  n.  Pagtug-ab,  pagbidlo. 
Eructo,  m.  Tug-ab,  bidlo. 
Erudición.  /.  Camaaram.    Pagcamaaram; 

quinaadman. 
Eruditamente,  adv.  m.  Maaram  caopay. 
Erudito,  ta.  adj.  Quinadmanon,  maaram, 

batid    lasgud. 
Eruela.  /.  Tuna  nga  patag  ug    mahamis 

nga  paguiguiocan  san  trigo,  etc. 


ÉRÉS 


237 


Eruginoso,  sa.  adj.  Taihon. 
Erupción.  /.   Borogbotog.— Bogtó,   tuga. 
Eruptivo,  va.  adj.  Borogbotog  nga  saquít. 
Erutación.  /  Tug-ab,  bidlo. 
Erutar.  n.  Pagtug-ab,   pagbidlo. 
Eruto,  m.  Tug-ab,   bidlo. 

ES 

Esbatimentar,  a.  Landong. — n.  Pacalan- 
dong. 

Esbatimento,  m.  Landong. 

Esbeltez.  /.  vid.  p:sbelteza. 

Esbelteza.  /.  Pagcahitaas  sin  tauo,  nga 
maopay  gud  an  cabacdao  ó  pagcahimo 
san  iya  lauas.  Camasiba;  camaaniag,  ca- 
matahum,  camabagsay. 

Esbelto,  ta.  Tauo  nga  hataas  nga  mao- 
pay an  iya  cabacdao  ó  cahimo;  maaniag, 
matahum,  mabagsay. 

Esbirro,  m.   Aguasil. — Paradacop;  mana- 
naco  p. 
Esbozo.  ;;/.  Pint.  Lagda  nga  pagpipintaran. 
Escabechar,  a.  Pagquilao,  pagescabeche. 

— fig-    Y  faw-    Pagpatay  sin   panganiban. 

— Pagpacsio. 
Escabeche,     m.     Ouinilao,     iniscabcche, 

pacsio. 
Escabel.  ;//.  Turun-ban,  turun-banan.  Ling- 

coranan  nga  uaray  sandigan  sa  tinhan. 
Escabiosa.  /.  id.  Banua  nga  tambal. 
Escabioso,  sa.  adj.  Nucaon. 
EscabrO.  m.  Baga   nuca    sa  panit  san  car- 
nero. 
Escabrosamente,  adv.  w.  Magarang-ga- 

sang  caopay,  lis-ong  caopay. 
Escabrosidad.  /.    Lis-ong;  pagcalis-ong; 

cagarang  gasang. — fig.  Camaisug  ó  cama- 
pintas    sin     tauo    san   iya  mga  pagyacan, 

etc.,  etc. 
Escabroso,  sa.  adj .  Malis-ong;  magarang- 

gasang.  fig.  Maisug,  mapintas. 
EscabullimientO.  m.  Cahidlos,    pagcahi- 

dlos.  Pagcapalaguio,   pagcaloos. 
Escabullirse.   ;-.  Hidlos,  caplos.— fig.  Pa- 

laguio,  loos,  tois,   tañan. 
Escafílar.  a.  Pagtabas  sin  baldosa,  etc. 
Escala.  /.    Hagdan;    hagdanan.  Sarac-an, 

sarac-anan;  panarac-an. 
Escala.  /.    Hapitan  ó  harapitan  san  mga 

nagsasacay. 
Escalada.  /.  Panaca  sin   mga  hagdan,  in 

guinugubat  an  mga  cota. 
Escalado,    da.    adj.    Sinisiring    an   mga 

isda    nga    binobosbos  sin  puthao  ug  gui- 

naasinan  ó  guinbábarol. 
Escalador,    ra.  adj.  Magsasaca,  masaca. 

s. — Parasaca. 


Escalafón,  m.  Mil.  Listaban  sin  mga  po- 
noan  san  mga  casoldadosan,  alagad  lá 
ira  cahinitang  ó  cadaan. 

Escalamiento^  m.  Pan  acá;   pagsaca. 

Escálamo,  m.  Mar.  Bancanan  sin    gaód. 

Escalar,    a.    Panaca  sin   inga  hagdan,  in 
guinugubat  an  mga  cota.  Pagsaca,  pagso- 
lud;  cún  paggoa  bá  sa  bisan  diin,  in  pag- 
lolohoon    an    cota    an  lipón,  etc. —  Pagsa- 
cuat  san  tabla  nga   nacacaolang    san    tu- 
big    dida    sin    cale,  etc.,  basi  maagui  an 
mao  nga  tubig. 
Escaldado,  ÚSí.adj.  Matahap.— fig-  y  fam. 
Tauo  nga  maraut  an  batasan. 
Escaldar,  a.  Paglapua.   Pagbaga,    pagpa- 
baga  sa  calayo  san  puthao,   etc. 
Escalera  /.  Hagdan;  sarac-an,  sarac-anan, 

panarac-an. 
Escalereja.  Hagdan  nga  guti,  barohagdan. 
Escalerilla.   /.     Hagdan   nga  guti,  haro- 
hagdan. 

Escalerón,  m.   Hagdan  nga  daco. 

Escaleta./.  Tongtongan  o  burutangan  san 
mga  luthang  nga  dagco. 

Escalfado,  da.  adj.  An  cota  nga  diri 
mahamis  cay  nagquiquinaholog  an  pale- 
tada. 

Escalfador,  m.  Surudlan  nga  tumbaga, 
etc. — Bagahan  nga  guti  nga  totolo  an  si- 
quisiqui. 

Escalfar,  a.  Pagloto  sin  bunay  dida  sin 
tubig  nga  linaso  cún  sabao  bá. 

Escalforte.  m.  Sapin  nga  daco  nga  lino- 
loonan  sin  dagami  basi  magmapaso  an 
siqui. 

Escalfeta.  /.  Bagahan  nga  guti. 

Escalinata.  /.  Hagdan  nga  bato. 

Escalio,  m.  Orna  ó  tuna  nga  binayaan. 

Escalmo,  m.  Bancarian  sin  gaod. 

Escalofriado,  da.  adj.  Maharomhom, 
maharomohom. 

Escalofrío,  m.  Haromhom,    horomohom. 

Escalón,  m.  Balitang. 

Escalonar,  a.  Pagtarotaltal  sin  bisan  ano 
nga  diri  mahihirayo  caopay. 

Escalpelo,  m.  Cir  Garamiton  sin  tamba- 
lan  nga  manipis  ug  tais  man. 

Escama.  /.  Hingbis.— fig.  Baga  catahap. 
Med.    Nunca. 

Escamada.  /.  Hinirohingbis  nga  borda. 

Escamado,  m.  Hinirohingbis  nga  paglabra. 

Escamadura.  /.  Panguha  san  hingbis, 
paghingbis. 

Escamar,  a.  Paghingbis. — n.  Hinirohing- 
bis nga  pagpaborda  ó  paglabra.— fig.  Pag- 
patahap.  r.  Tahap. — Panhingisda. 

Escamocho  m.   Salin,  tura. 


ES 

Escamonda.  /.  Panguha,  pangotud  ó  pag- 

taga  san  mga  sanga  san  mga  cahuy. 
Escamondadura.  /  An  mga  sanga  nga 

p  nangotod   sa  mga  cahuy. 
Escamondar,    a.  Panguha  sa  mga  cahuy 

sin  mga  sanga  ug  san  mga  oga    ná    nga 

mga  dahon. — jig.  Panguha  sa    bisan    ano 

san  nacacaraut  ó  uaray  polos. 
Escamondo,    m.  Panguha  sa  mga  cahuy 

san  mga  sanga  nga  diri  bongaan. 
Escamonea.  /.  Banua  ug  tambal  man  nga 

ipururga. 

Escamonearse,  r.  fam.  Sina,  isug. 
Escamoso,  sa.  adj.   Hingbison. 
Escamotar,    a.     Paglimbong.— fig.    Pag- 

cauat. 
Escamoteador,  ra.  adj.  Malimbong. — s- 

Paralimbong. 
Escamotear,  a.  Paglimbong. 
Escamoteo,  m.   Limbong,  paglimbong. 
Escampado,da.  adj.   Mahauan  nga  tuna. 

Patag   ó  datag  nga  tuna. 
Escampar,  a.    Paghauan. — 71.    Hurao    ná, 

tulac. — fig.  Pagisul,  pagbaya. 
Escampavía.   /.     Sacayán    nga    guti    ug 

matul  i  n. 
Escampo,  m.   Hurao  ná,   tulac  ná. 
Escamudo,  da.  adj.   Hingbison. 
Escancia.  /.    Pagipis  sin  alacsio. — Pagta- 

gay  sin  alacsio    sa    mga  panagtao.-— Pagi- 

num,  panginum  sin  alacsio. 
Escanciador,   ra.   s.     Paratagay  sa  mga 

panagtao. 
Escanciarlo,    m.     Paratagay    sa  mga  pa- 
nagtao. 
Escanciar,   a.  Pagipis  sin   alacsio.   Pagta- 

gay  sin   alacsio  sa    mga  panagtao. — Pagi- 

num   sin  alacsio. 

Escanda,  f.   Trigo   nga  escanda. 
Escandalar.  m.  Mar.     Burutangan  ó  an 

binubutangan   san    agujón. 
Escandalizado!-,  ra.  adj.  Maescándalo. 

s.  Paraescándalo. 
Escandalizar,  a.    Pacacscándalo.  Pagha- 

tag  sin  maraut  nga  susgaranan. — r.    Sina, 

isug. — r.    Baga  hipaosa. 
Escandalizativo,  va.  adj.  Macacaescán- 

dalo. 
Escándalo,  m.  id.    Polong  cún   buhat  bá 

nga  maraut,  cay  nacacaraut  sa  igcasitauo. 

Casamocan,     carimocan,    cahgiras,    caari- 

ngasa. — Susgaranan     nga    maraut. — Baga 

hipaosa. 
Escandalosamente,  adv:  >n.  Ora  ora  nga 

escándalo. 
Escandaloso,  sa.  adj.  Maescándalo.  Ma- 

cacaescándalo. — s.    Paraescándalo. — Masa- 

moc,  marimoc,  mangiras,  maaringasa. 


ES 

Escandallar,    a.    Pagsocol    san  hilarum 
san  dagat  cún  salug  bá,  ug  an  iguinsoso- 
col. — Lagdon  an  ngaran. 
Escandallo,  m.  Lagdong. 
EscandecenCia.  /.  Casina  nga  daco. 
Escandecer,    a.     Pacasina.— 7-.    Sina  sin 
daco. 
Escandelar.  m.    Mar.    Burutangan  ó  an 

binubutangan  san  agujón. 
Escandelarete.  7/7.  vid.  Escandelar. 
Escandía.  /.  Trigo  nga  escanda. 
Escañero.  7/7.  Rantay  san  mga  lingeoran 
san  mga  ponoan    san  bongto. 
Escaño.    7/7.     Lingeoran    nga  halaba  nga 
may  sandigan  sa    tinhan. 
Escañuelo,  m.  Turun-bañan  sa  siqui. 
Escapada.  /.    Pagpalaguio,  pagtois,  pag- 
tanan. 
Escapamiento,  m.  vid.  Escapada. 
Escapar,  a.    Hagauas  sin  cacurian. — Tra- 
tándose del  caballo,  hacerle  correr  con  ex- 
traordinaria   violencia.    Pagpadalagan    sin 
macosog  san  cabayo. — n.    Salir  de  la  pri- 
sión, etc.    Tuhas. — Pagpalaguio,  palaguio, 
pagtois,     pagtanan. — Pacabuhi    an     preso, 
an  carabao,  etc.— fig.  Pagsala  san  pagya- 
can. 

Escaparate.  777.  Cabaong  nga  burutangan 
sin  mga  pinggan  ug  iba  pá  nga  may  mga 
sada  nga  saíaming. 

Escapatoria./.  Pagpalaguio,  pagtois,  pag- 
tanan; pacabuhi.— /£-.  Pasangilan,  baribad. 

Escape.  777.  Paghigauas  sin  cacurian.  — Pa- 
dalagan  sin  macosog. — Pagpalaguio,  pag. 
tois,  pagtanan. — Á  escape.  777.  adv.  Dala- 
gan  gud,  cadagmitan. 

Escapular.  a.  Mar.    Paglipot.  Pagliay. 

Escapulario.  777.  id.  Carmen. 

Escaque.  777.  Matamata  sin  damahan. 

Escara.  /.  Cir.   Nuca. 

Escarabajear,  a.  Paglacat  sugad  sin  ma- 
nae.—/¿\  Maraut  nga  pagsurat. 

Escarabajo,  ni.  Manae. 

Escarabajuelo.  777.  Manae  nga  guti. 

Escaramucear,  n.  Pangauay  an  mga  na- 
ngangabayo. 

Escaramuza.  /  Pangauay  san  mga  na- 
ngangabayo.— fig.  Auay.  —fig.  Paghibaton- 

baton  sin  polong. 

Escaramuzados  777.  Paraauay. 

Escaramuzar.  77.  Pangauay  an  mga  na- 

ngangabayo. 

Escarapela.  /.  Auay,  sari,    sarisasi.— Ti- 

gaman  nga   magcalainlain  an  color  sa  mga 

tag-oló  san  mga  casoldadosan,  basi  pangi- 

lal-on  cún   tagadiin    sira   nga    guinhadian. 
Escarapelar.  77.  Auayauay,   sarisari;  pag- 

hibatonbaton   sin   polong. 


ES 


239 


Escarbadero.  m.  Cahigan,  cayeayan  ó  an 
guincacayeayan  san  mga  bugsoc,  etc. 
Escarbadientes,  m.  Sil-at. 
Escarbador,  ra.  adj.  Macahig,  macayeay. 

— m.  An  igoocáy  san  calayo. 
Escarbad U ra.  /.   Pagcahig,  pageayeay. — 
Pagocay  san  calayo. 
Escarbaorejas.  m.  Ipangangatule. 
Escarbar,  a.   Pagcahig,   pageayeay,    pag- 
cácá,   pageacha. — Pagocay    san    calayo. — 
Camras;  cahcah;  cabeab. 
Escarbo,  m.  vid.  Escarbar. 
Escarcela.  /.  í Tupao. — Biao  ó   hiyas    sin 
babayc 
Escarceo.  777.  Baludbalud,  in   mabaludba- 
lud  an  dagat. — pl.   Eimbotay. 
Escarcina.  /.  Carocampilang  nga  halipot 
ug  balice 
Escarcinazo.  777.  Pagbono  ó  pagdabal  sin 

carocampilang. 
Escarcha.  /.  Yamog,  ton-og  nga  nababag- 
tic,  cay  ora  ora  nga  hageot. 
Escarchado,  da.   adj.   May  yamog,  may 
ton-og  nga  nababagtic— fig.    Tam-is  nga 
pinotos  sin  azúcar. — m.  Binorda  nga    bu- 
lauan  ó  salapi  dida  sin  panapton. 
Escarchar,  n.   Bagtic  an  yamog    ó   ton- 
og  cay  ora  ora  nga  hageot. 
Escarcho,  m.  Isda  nga  dageo  an  oló    ug 

pula  an  onud  ngan  uaray  rasa. 
Escarda.  /.  Sadol  nga  guti;  igdadalos.— 

Pagdalos  san  mga  tanum. 
Escardadera./.  Bolo,  igdadalos. 
Escardador,  ra.  m.  y  /  Paradalos. 
Escardadura.  /.    Pagdalos.— Sadol    nga 
guti,  bolo,  igdadalos. 
Escardar,  a.  Pagdalos,  pagguiho. 
Escardilla./.  Bolo,  igdadalos. 
Escardillar,  a.  Pagdalos,  pagguiho. 
Escardillo,  m.  Bolo,   igdadalos. 
Escariador.  777.  Raysang  nga  asero    nga 
nagagamit  san    mga    parahimo    sin    mga 
caldero. 
Escarificación.   /.    Nuca; "  pagpanuca. — 
Cir.  Pagsamadsamad  sa  lauas. 
Escarificador,    m.    Cir.    Garamiton    nga 
guinagamit  sin  pagsamadsamad    sa    lauas 
basi  gumoa  an  saquít. 
Escarificar,  a.  Cir.  Pagcarocarlit,  pagsa- 
madsamad sa  lauas  basi  gumoa  an  saquít. 
— Cir.  pagdanggas  ó  pagcuha  san  nuca  sa- 
liguid  san  mga  sam-dan. 
Escarizar,  a.  Cir.  Pagdanggas  ó  pagcu- 
ha san  nuca  sa  liguid  san  mga  casam-dan. , 
Escariador.    777.     Garamiton  nga  puthao 
nga  guinagamit    san    mga    parahimo   síd 
mga  sudlay  ó  mga  sorud. 
Escarlata.  /.  Color  nga  pula.— Panapton 


240 


ES 


nga  pula. — Saquit,  nga  nagpupula  an  pa- 
nit. 

Escarlatina.  /.  Panapton  nga  pula.— Sa- 
quit nga   nagpupula  an  panit. 

Escarmenador,  m.  Parahusay. 

Escarmenar,  a.  Paghusay.— fig.  Pagcas- 
tigo  ó  pagcuha  sa  iba  san  salapi  basi  diri 
paggastohon  sin  diri  angay. — fig.  Pagcu- 
hacuha  ó  pagcauatcauat  sin  talagudti  ó  sin 
daguinot. 

Escarmentar,  a.  Pagmaan. 

Escarmiento,  ni.  Pagmaan. — Castigo,  sc- 
rot,  badlong. 

Escarnecedor,  ra.  adj.  Matamay,  mayo- 
bit. — s.   Paratamay,    parayobit. 

Escarnecer,  a-  Pagtamay,  pagyobit. 

Escarnecidamente.  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pagtamay,  sa  daco  nga   pagyobit. 

Escarnecimiento,  m.  Pagtamay,  pagyo- 
bit. 

Escarnio.  ///.  Pagtamay,  pagyobit,  ongud 
nga  pagyobit. 

Escaro,  m.  Isda  nga   escaro. 

Escaro,  ra.  adj.  Pingcao. 

Escarola.  /.  Otan  nga  escarola;  quiniqui- 
lao  nga   escarola. 

Escarpa.  /.  Tingpo.   Halag. 

Escarpado,  da.  adj.  Tingpo. 

Escarpadura./.  Tingpo,  catingpo.  Halag. 

Escarpar,  a.  Pagquilquig.—  MU.  Pagting- 
po,  pagpahalag. 

Escarpe,  m.  Tingpo,  catingpo.  Halag. 

Escarpelo,  ni.  Garamiton  sin  tambalan. 
Quilquigan  nga  puthao. 

Escarpia.  /.  Raysang  nga  may  cabalicoan 
dapit  sa  oló  basi  igbitay  dida  sin  bisan 
ano. 

Escarpidor,  m.  Sudlay. 

Escarpín,  m.  Sapin.— Medias. 

Escartivana.  /.  Tinabas  nga  papel  ó  pa- 
napton. 

Escarza.  /.  Veter.  Samad  san  siqui  san 
hayop,  cay  nahasura  sin  bato,    etc. 

Escasamente,  adv.  m.  Hicao;  culang. — 
Sin  curi;  tala  lá. 

Escasear,  a.  Paghatag  sin  guti,  paghicao 
sin  paghatag. — n.  Guti,  in  ticáguti  bisan 
ano. 

Escasear  por  falta  de  medios.  Pag 

imol,  pagsonco. 

Escasero,  ra.  adj.  fam.  Mahatag  sin  ta- 
lagudti.— s.  Parahatag  sin  talagudti. 

Escasez.  /.  Caculangan,  caculang,  sin  hu- 
,    may,  etc. 

Escaso,  sa.  adj.  Culang,  guti;  culangcu- 
lang  san  duha  ca  vara,  etc. — Mahicao. 

Escatimar,  a.  Paghicao,  pagimot  sin  pag- 
hatag. 


ES 

Escatimosamente,  adv.  m.  Sin  maraut, 

sin  limbong. 
Escatimoso,  sa.  adj.  Maraut,  malimbong, 

mahicao. 
Escena.  /  Comediahan. — An  tagsa  ca  ba- 

hin  san  comedia. — fig.  Caagui,  casugad. 
Escenario,  m.  Comediahan. 
Escénico,  ca.  adj.  An  tungud  san  come- 
diahan. 
Escépticamente.  adv.  m.  Diri  pagtoo. 
Escéptico,   ca.    adj.    An  tauo   nga   diri 

nagmimitoo  sin  bisan  ano. 
Escirro,  m.  Med.  Hubag  nga  cáncer. 
EscirrosO,sa.  adj.  Mabubag  dao  cáncer. 
Escisión,  f.  Pagguisi;  caguisi;  pageaguisi; 

pagbulag,  cabulag;  pagcabulag. 
Esclarecedor,  ra.  adj.  Malambrag,  raa- 

hayag.    Mapaua. — Macalambrag,    macaha- 

yag;  macapaua. 
Esclarecer,  a.   Pagpaua,  paghayag;  pag- 

paingat-ingat.--/^.  Pagpamahal,  pagpaban- 

tug.—fig-    Pagpasirang. — n.     Paglambrag, 

malasibas,  malamandaman. — fig.   Pagasoy, 

paghatag  sin  casayoran. 
Esclarecido,  da.  adj.  Mahayag,  mapaua. 

Bantugan,  hamili,  birilhon,  dongganón. 
Esclarecimiento,  m  vid.  Esclarecer. 
Esclavina.  /  id.   Panapton  nga  ibinubu- 

tang  sa  liug,  ug  danay  man  sa  mga  sug- 

bong. 
Esclavitud.  /.    Cabihag,    pageabihag;  ca- 

bihagan. -Congregación,  cadam-an  san  mga 

tauo    nga  napasacop  sin  congregación  sa 

pagtuman  sin  mga  turumanon  nga  angay 

sa  Dios.— Caoripon,  pageaoripon.  • 
Esclavizar,  a.  Pagbíhag;    pagpamihag. — 

fig.  Pagcucurii. — Pagoripon. 
Esclavo,  va.  s.  Oripon.  Bihag.—  m.  y/. 

An  tauo  nga  napasacop    sin  cofradía  nga 

esclavitud. 

Esclerótica.  /.  Zool.  Lapuglapug  sa  mata. 
Esclusa.  /    Cota  ó  bongbong  nga  cahuy 

nga  sampongan  sa  mga  tubig  dida  sin  sa- 

lug,  sapa  ó  cale. 
Escoba./.  Silhig.  Libo. 
Escobada.  /.     An  tag-sa  ca  pagsilhig. — 

Dar  una  escobada,  fr.    fam.    Maraut  nga 

pagsilhig. 
Escobadera.  /.  Babaye  nga  parasilhig. 
Escobajo,    m.     Silhig    nga  daan  ug  ma- 
raut ná. 
Escobajo,  m.  Ohot. — An  binoroan  ná  san 

bubua,  calapi.  etc.,  etc. 
Escobar,  a.  Pagsilhig.  Paglibo. 
Escobazar,  a.  Paguisec,  paguitic. 
Escobazo*   m.  Pagdabal  sin  silhig. 
Escobén,    m.    Mar.  Loho  nga  malidong 


ES 

sa  mga  dolong  san  mga  sacayán  nga  pa- 

gaaguian  san  mga  cadena  ó  mga  pisi. 
Escobera.  /'.  Siihigon  nga  banua. — Para- 

himo  sin  inga  silhig. — Parabaliguia  sin  mga 

silhig. 
Escobero,  m.   Parahimo  sin  mga  silhig. — 

Parabaliguia  sin  mga  silhig. 
Escobeta.  /.  Iscoba. — Silhig  nga  guti  sin 

barahibo  sin  bactin  ó  cabayo. 
Escobilla.  /.  vid.  Escobeta. 
Escobillón,  vi.  Cahuy  nga  binubutangan 

sin  abacá  sa  luyo  nga   catapusan,  nga  ig- 

papahid   san  inga  luthang  nga  dagco. 
Escobina.   /.     An    quinaon    sin  barrena, 

quinaricad  sin  barrena  ó  hurihud. 
Escobón,  m.   Daco  nga  silhig. 
Escocer,  n.    Hapdos;    ngotngot.  Handab; 

hamdas. 
Escocimiento,     m.     Hapdos,    cahapdos, 

pagcahapdos. 
Escoda./.  Pico  nga  iglalabra  sin  bato,  etc. 
Escodadero.   Mont.     An  guinbabaguiran 

san  bugsoc  san  iya  sungay  basi  macucuha 

adton,  baga  panit  níya. 
Escodar,  a.  Pagsacsac  sin   bato. 
Escofia.  /.   Baga  socong  nga  masilhag. — 

Baga  tag-oló. 

EsCOfiar.  a.  Pagsocong  —  Pagtag-oló. 
Escofina.  /.    Ringbas  nga  daco  nga  gui- 

nagamit  sa  pagpahamis   san  mga  cahuy. 
Escofinar,    a.     Pagringbas  nga  pagpaha- 
mis san  cahuy. 
EscofiÓn.  m.     Baga  socong  nga  daco  ug 

masilhag. — Baga  tag-oló  nga  claco. 
EscofiÓn.  m.    Hiyas  sa  oló  san  mga   ba- 

baye. 
Escogedor,  ra.  adj.   Magpipili.— s.  Para- 

pili. 
Escoger,  a.   Pagpili;  paghagsay. 
Escogidamente,  adv.  m.  Igo  gud. — Tu- 
rnan gud. 

Escogido,  da.  p.p.  Pinili. 

Escogiente.  p.  a.  Magpipili. 

Escogimiento,  m.  Pagpli;  pagcapili. 

Escolapio,  m.  Pade  sa  Orden  nga  sinisi- 
ring  de  las  Escuelas  Pías.— An  nalibud  sa 
las   Escuelas  Pías. 

Escolar,  a.  An  tungud  sa  mga  caliburan, 
cún  sa  mga  liburan.— m.   Litjud. 

Esco!ar.  n.  Pagsara.  vid.   Colar. 

Escoliador,  m.  Parabutang  sin  tigaman 
nga  casayoran  sin  sinurat,  paraasoy. 

Escoliar,  a.  Pagasoy,  pagbutang  sin  ti- 
gaman nga  casayoran  sin  sinurat. 

Escoliasta,  m.  vid.   Escoliador. 

Escolimado,  da.  adj.  fam.  Maluyahon, 
saraquitan. 


ES 


241 


Escolimoso,  sa.  adj-  Pus-canon,    madali 

masina. 
Escolio,  m.  Tigaman   nga    casayoran    sin 

sinurat,  casayoran. 

Escolopendra.  /.  Olalahipan.— Isda. 
Escolta.  /•  Pangabay  sin    mga    soldados- 

Bunyog.  Abay  nga  sacayán.— Rugal  nga 

Escolta  nga  haraniay  sa  Manila. 
Escoltar.   Pagopud,    pagabay,    pangopud, 

pangabay. 
Escollera.  /.  Mga  bato  nga    ibinubutang 

sa  dagat  nga  masugad  sin  terraplén. 
Escollo,  ni.  Pasig.— fig.   Cataragman,    ca- 

curian. 
Escombra.  /.  Paghauan;  pagcahauan. 
Escombrar,  a.    Paghauan,    pagcuha    san 

nacacaolang. 
Escombro,  m.  Sighot,  baya  sin  buhat  nga 

cota  ó  balay  nga  napucan. 
Escombro,  m.   Isda  nga  guti   pá  tamban 

ug  masugadsugad  sa  iya  ngan  marasa  ca- 

opay. 

Escomerse.  ;.  Iban. 

Esconce,  m.  Pilio.-Cabalicoan. 
Escondecucas,  m.  Tagubtagub. 
Esconder,   a.  Pagtago.— r.  Tago.— Ocnol; 

hibon;  curipo;  bongbong;  coro. 
Esconderse  huyendo.  Solindop.  Looc. 

El  que  vienen  buscando    para    prenderle. 

Copo. 
Escondidamente.  adv.  m.  Tago  caopay. 
Escondidas  (Á).  m.  adv.      Sa    pagtago, 

sa  paglicaolicao. 
Escondidillas  (Á).  m.  adv.   Sa  pagtago- 

tago,  sa  paglicaolicao. 
Escondido    (En),  m.  adv.  Tago  caopay. 
Escondimiento,  m.  Pagtago;   pagcatago. 
Escondite,  m  Taragoan.— Pagtagubtagub. 
Escondrijo,  m.  Taragoan. 
Esconzado,  da.  adj.  Binabalico,  an  may 

cabalicoan. 

Escopeta,  f.  Pusil,  luthang  nga  guti. 
Escopetar,  a.  Min.  Pagocad  ug  pagcuha 

san  tuna  sa  mga  mina  nga  bulauan. 
Escopetazo,  m.  Boto,  pagbuto  san  pusil. 

—  Casamdan  san  tauo,   etc.,  nga  pinusil. 
Escopetear,  a.  Pamosil  sin  agsub.— fig-  y 
fam.  Paghihibatonbaton  sin  polong. 
Escopeteo,  m.  Agsub  nga  pamusil. 
Escopetería.  /.    Mga    casoldadosan    nga 

mga  tagapusil. — Agsub  nga    pamoto    san 

mga  pusil. 
Escopetero,  m.  Soldados  nga    tagapusil. 

—Tagapusil.— Parahimo  sin  mga  pusil.— 

Parabaliguia  sin  mga  pusil. 
Escopetilla.  /.  Pusil  nga  guti. 
Escopeten,  m.  Pusil  nga  daco. 
Escopleadura.  /.  Tinig-ban.— Luguit. 


242 


ES 


Escoplear,  a.  Patiguib, 

Escoplo,  m.  Corp.  Tiguib. 

Escorbuto,  m.  Saquit,  matapon.ug  danay 
nagdodonot  an  mga  lag.is. 

Escorchapín,  m.  Sacayán. 

Escorchar.  a.  Pagpanit. 

Escordio.  m.  Banua  nga  itarambal. 

Escoria.  /  Tae  sin  puthao,  etc.—  fig.  Bi- 
san ano  nga   baya  ná,  cay  uaray  ná  polos. 

Escoriación./.  Saquit   sa    bot-ol. 

Escorial.  ;;/  Tuna  nga  mina  nga  quinu- 
naan  san  bulauan,  salapi,  etc.— Tuna  nga 
binubutangan  san  mga  tae  san  puthao, 
etc-— Tapong  ó  tambac  sin  mga  tae  sin 
mga  puthao,    etc. 

Escoriarse.  r.  Saquit,  in  nasasaquit  an 
bot-ol  o  napapaso  an    iba  nga   lauas. 

Escorpina.  /  Isda  nga   escorpina. 

Escorpión,  m.  Orangorang,  sipitsipit  — 
Isda  nga  escorpión.— Máquina  sa  pagguc- 
rra.— Iharampac  nga  talicara  nga  may  mga 
cabaheoan  sa  catapusan  nga  sugadsugad 
san  ícug  san  sipitsipit. 

Escorrozo,    m.  fam.     Lipay;    pagealipay. 

escorzón,  m.  Manan ap  nga  sugad  sin 
pacía. 

Escorzonera.  /.  Banua  nga   itarambal,  ug 

igtitina    man   an    gamut  niya. 
Escoscarse,  r.  fam.    Pagquindot,   pagqui- 

uaquiua  san  mga    sugbong. 
Escota.  /.  Mar.  id.    Pisi    sa  pagtoros  cún 

paghogot  bá  san  layag. 
Escotado.    w.  Tohang  sin   bado,  etc 
Escotadura.   /   Tohang  sin  bado,  etc- 

Cagoh-an  nga    daco. 
Escotar.  a.  Pagtabas   sa    bisan    ano    basi 

maigo  san  macaagui    an    tubig  sin  salug, 

danao,    etc. 
Escote.    /;/.    Tohang  sin  bado,     etc.— Ra- 

yandayan    sin  bado  sin  babayc— Aramot 

amot. 

Escotera./.  Mar.  Loho  sa  caguiliran  san 

sacayán   nga  pagaaguian   san  escota. 
Escotero,  ra.  adj.    An  malacat  sin  uaray 

man  dará. 
Escotilla.    /  Mar.   id.  Cagoh-an  nga  pa- 

aguian   san  luran  dich  sin    sacayán. 
Escotillón.    m.  Cagoh-an;  tacop  nga  tabla 

nga  cuhacuha  dida  sin  salug,  cumbis,  etc  , 

etc. 

Escotín.  m.  Mar.    Escota  ó  pisi  sin  layag. 

fcSCOZOr.  m.  Hapdos,  ngotngot;  cahapdos, 
pagcahapdos. 

Escriba,  m.  Paraasoy  san  sugo  ó  daan 
ng«'i  batasan  sa   mga    hebreo. 

Escribanía.  /  Catungdanan  sin  escriba- 
no; p.agcaescribano.— Balay  cún  oroquian 


ES 

bá  sin  escribano.- — Susratan,  suratan. — Ca- 
sangeapan  sa  pagsurat. 

Escribano,  m.  id.  Tauo  nga  tinatapuran 
ó  tinotoinan  san  mga  labao  nga  mga  po- 
noan,  basi  magpacarig-on  siya  san  mga 
carig-onan  nga  sinurat  nga  napipirmahan 
man   niya. 

Escribiente,  m.  Par?surat,  manunurat, 
sumusurat. 

Escribir,  a.  Pagsurat.— Saricauot,  sariauot, 
aguí  sin  pagsurat. 

Escriño,  m.  Batolan;  alat. — Cajoncajón 
nga  guti. 

Escrita.  /  Isda  nga  escrita. 

Escritillás. /.  pl.    Itlog  sin  carnero. 

Escrito,    ta.   p.  p.  Sinurat.— m.  Surat. 

Escritor,  ra.  m.  y  /  Parasurat,  manu- 
rat,    sumusurat. — An  nagsurat  sin  libro. 

Escritorio,  m.  Piotan  sin  mga  papel,  mga 
surat,  etc.^ — An  guinsusuratan;  susratan, 
suratan. 

Escritura.  /.  Pagsurat. — Pagaradman  sin 
pagsurat.  An  nagaaram  sin  pagsurat. —  Su- 
rat.—Carig-onan  nga  sinurat.-— Libro  nga 
sinurat;  libro  nga  guinpamolde. — An  San- 
tos nga  Surat, 

Escriturar,  a.  Per.  Pagpasurat  sin  trato, 
etc.,  nga  pinacacarig-on  san  may   gahum. 

Escriturario,  Ha.  adj.  /w.  An  may  ca- 
rig-onan nga  sinurat. — m.  An  paraasoy  ug 
paratutdo  sa  Santos  nga   Surat. 

Escrófula.  /    Med.  Hubag. 

Escroto,  m.  Zool   An  panit  nga  potos  san 

mga  itlug. 
Escrupulete.  m.  fam.  Guti  nga  catahap 

ó    ruhaduha  hionong  sin    bisan    ano    cún 

baga    maopay    bá,    cún    baga  maraut  bá. 
Escrupulillo,  m.  vid.    Escrupulete.— Bo- 

toboto  sin  góronggorong. 
Escrupulizar,  a.    Pagtahap    ó    pagruha- 

duha. 
Escrúpulo,  m.  Catahap   ó  ruhaduha  hio- 
nong sin  bisan  ano   cún  baga  maopay  bá, 

cún   baga    maraut  bá- 
Escrupulosamente,  aiv.  m.  Sa  catahap, 

sa    pagruhaduha. — Sin    turnan,  sin   ongud 

nga  pagtuman. 
Escrupulosidad.  /     Catahap,    pagearu- 

haduha. — Pagosisa  nga    ongud;   pagluman 

nga    ongud. 
Escrupuloso,  sa.  adj.    Matahap,    maru- 

haduha. — An   macacatahap,  an  macacaru- 

haduha.— fig.     Mahadlocon    sin    pacasala, 

matinumanon. 
Escrutador,  ra.  adj.   An  magoosisa  cao- 

pay. — s.  An  paraisip    san  mga  votos. 
Escrutar,    a.    Paghiling  ug    pagisip    san 

mga  votos  nga  iguinvotos   ná. 


ES 

Escrutinio,  m.  Pagosisa,  pagsusi  sin  mao- 
pay  basi  an  casayud  cún  ano,  pangisayud 
sin  maopay. — Paosisa  ó  pagisip  san  inga 
votos;    pagvotos. 

Escrutiñador,  ra.  adj.  Maosisa,  masusi. 

Escuadra.  /.  Iscoala. 

Escuadra.  /.  Cadam-an  sin  mga  soldados 
nga  may  cabo  ó  ponoan. — Mga  sacayan 
de  guerra. 

Escuadreo,    m.  Pagsocol;   panocol. 

Escuadría.  /.  An  duha  ca  luyo  sin  gui- 
pat. 

Escuadro,  m.  Isda  nga  escuadro. 

Escuadrón,  m.  Mil.  Usa  ca  panon  sin 
inga  casoldadosan. 

Escuadronar,    a.    Mil.    Pagpanonpanon 
san  mga  soldados. 
'    Escualidez.    /.    Camahugao,  pagcamahu- 
gao. —  Camagasa,  pagcamagasa;  camaduas, 
pagcamaduas. 

Escuálido,  da.  adj.  Mahugao. — Magasa; 
maduas. 

Escualo,  m.  Isda  nga  escualo. 

Escucha.  ;;/.  Cumaracap,  iampitao. — An 
monja  cún  binocot  nga  may  catungdanan 
sin  pagopud  san  igcasimonja  ó  igcasibi- 
nocot  nga  pinacacadto  sa  locutorio  cay 
may  maduao  sa  iya;  b'antay  san  caroca- 
yacan. — Sacop  nga  babaye  nga  mahigda 
harani  san  hinihigdaan  san  iya  agaron  nga 
babaye,  basi  dumungug  siya  in  taogon 
san  agaron. 

Escuchador,  ra.  adj.  Mamati,  madungug. 

Escuchar,  a.  Pamati,  pagdungug,  pagta- 
linhud. 

Escudar,  a.  Panaming;  pangalasag;  sagang. 
—fig-  Pagtabang    sa    igcasitauo. 

Escuderaje.  m.  Pagalagad  ó  pagsirvc 
san   paradara  san  taming   san  iya  agaron. 

Escuderear,  a.  Pagalagad,  pagsirve. 

Escuderete.  m.  vid.   Escudero. 

Escudería.  /.  Pagalagad  ó  pagServe  san 
tauo  nga  paradara  san  taming  san  iya 
agaron. 

Escudero,  m.  Sacop  nga  paradara  san 
taming  san  iya  agaron;  surugoon. — Tauo 
nga  mahal,  cay  guican  sa  mabal  man  nga 
guinicanan. 

Escudilla.  /.   Caldohan,  yahong,    ligong. 

Escudillar,  a.  Pagipis  san  sabao  dida 
san  caldohan.— fig.   Pagbuot  lá. 

Escudillo,  m.  Taming  nga  guti;  calasag 
nga  guti. 

Escudo,  m.  Taming;  calasag.— fig.  Ayo- 
pan,  arayopan,  darangpan. 

Escudriftable.  adj.  Sadang  osisahon. 

Escudriñador,  ra.  adj.  Maoosisa,  ma- 
quiquisayud. — #,    Paraosisa,    pagolitoquit. 


ES 


243 


Escudriñamiento,  m.  Pagosisa,  pagoli- 
toquit  pagcaosisa;   panginsayud. 

Escudriñar,  a.  Pagosisa;  pagolitoquit; 
paquisayud;  pagsusi. 

Escudriño,   tn.  vid.    Escudriñamiento. 

Escuela.  /.   Liburan,   escolahan. 

Escuerzo,  m.  Mananap  nga  sugad  sin 
pacía. 

Escueto,  ta.  adj.  Hayag,  dayag;  maha- 
uan;   uaray  caolangan. 

Escueznar.  a.  Pagcuha  san  onud  san 
bonga  nga  nuez. 

Escuezno.  m.  An  onud  san  bonga  nga 
nuez. 

Esculpidor,    m.  Panday;    paragohit. 

Escultor,  ra.  m.  y  /.  Panday;  paragohit. 

Escultura.  /.  Quinaadman  sin  paggohit. 
— An  guinohit. 

Escuna.  /.  Sacayán   nga  goleta. 

Escupidera.  /.    Luráan. 

Escupidero,    m.  Luraán. 

Escupido,  m.    Lura.  Cughad. 

Escupidor,  ra.  adj.  Malura.—  s.  Paralura. 

EsCUpidura.  /.    Lura.  Cughad. 

Escupir,  n.  Lura,  laoay.—  a.  Paglura,  pag- 
lura  sin  dugo.  Pagloa. — fig.  Borogbotog 
an  panit. — Escupir  á  uno.  //'.  fig.  Pagta- 
may  sa  iya. 

Escupitajo,  m.  fam.  Lura.  Cughad. 

Escupitina.  /.  fam.  Lura.  Cughad. 

Escupitinajo,   m.  fam.  Lura.    Cughad- 

Escurribanda.  /.  fam.  Calaguio,  pagca- 
laguio.-~/¿27//.  Maraut  nga  pagataman. 

Escurrida,  adj.  Babaye  nga  haligot  an 
hauac. 

Escurridizo,  za.  adj.  Mahidlos;  madarios; 
madalhug;  madalios-os;  mada;ros;  madalo- 
not. — Hacerse  uno    escurridizo.  //'.  fig.   y 

fam.   Pagpalaguio. 

Escurriduras.  /.  pl.  Mga  larug;  catapu- 
san  sin   inumon. 

Escurrimbres./,  pl.fam.  Mga  larug;  ca- 
tapusan  sin  inumon. 

Escurrimiento.  m.  Sala,  sayop,  hipacdo- 
lan,    calisdanan. 

Escurrir,  a.  Pagogad,  pagopus  san  inu- 
mon.— n.  Agas. — Dal  gdig. — r.  Os-os.  hip- 
los,  hidlos,  darios,  dalios-os,  dalhug,  dai- 
ros. — Palaguio- 

Ese.  /.   Ngaran  san  letra  nga  s. 

Ese,  esa,  eso  pron.  dem.  Ito,  iton. — 
Esos,  esas.  Iton  mga. — Piso  mismo,  m. 
adv.  Sugad  man. — Ni  por  esas,  ó  ni  por 
esotras.  Bisan  pá;  diri  mahihimo. 

Esencia.  /.  Cahimtang,  pacahimtang;  ca- 
himtangan;  quinaiya,  pagcaquinaiya.  Cat- 
duc. —  Pagca  .  .  . — Ser  de  esencia  una  cosa. 
*r.  Casoroc-an  6  quinahanglan  gud. — Ser 


244 


ES 


la    quinta  esencia   de    una    cosa.  fr.   fig. 

y  fam.   An  labi   nga    purao;  an  labi    nga 

maopay. 
Esencial,  adj.  An  onay    san  pagcaquina- 

iya  sa  b.san    ano.— Caiya.     An   labi     nga 

casoroc-an  ó  quinahanglan. 
Esencialmente,  adv.  m.  Onay. 
Esfera.    /.   Cadaygan;     calidongan.—- poét. 

Langit. — fig.     Cahimtang. — Esfera    terrá- 
quea, o    terrestre.  An  calibutan,  an     tuna 

ug  an   tubig. 
Esférico,   ca.  adj.  Ligao. 
Esforrocinar.   Panguha  san  inga    saring- 

sing  nga  nanonoroc  sa  puno  san  cahuy,  etc. 
Esforrocino,  ni.   Saringsing  nga  nanono- 
roc  si  pono   ó  colauasan  san  cahuy,  etc. 
Esforzadamente,  adv.  m.  Sin  isug,  sin 

cosog,  sin  mabascog.    Isug  caopay,  cosog 

caopay,  mabascug  caopay. 
Esforzado,  da.    adj.     Maisug,    macosog, 

rnabascog,  casingeasingan. 
Esforzador,  ra.  adj.  Macacaisug,    maca- 

cacosog,  macacabascog- 
Esforzar,  a.    Pacaisug,  pacacosog,    paca- 

bascug.  —  Pagpaisug,    pagpacocog,    pagpa- 

bascug. — /-.  Isug,  cosog,  bascog.  Pamosud; 

ondo. 
Esfuerzo.  ;//.  Pangisug,    pangosog—  Cai- 

sug,  cacosog,  cabascog. 
Esgrima./.  Pagaradman;  pagaram  cay  basi 

mabatid    san     panagang. 
Esgrimidor.  ;//.   An    maopav    managang. 
Esgrimidura.  /.    Panagang 
Esgrimir,  a.  Panagang. 
Esguazable.  adj.    Salug,  etc.,    nga  mahi- 

mo   masogbo. 
Esguazar,  a.    Pagsogbo  sin  salug,  etc. 
Esguazo.  ;//.  Pagsogbo  sin  salog,  etc. 
Esguince,  m.  Paquindot    cay  basi  din  ma- 

hisac-aban.— Buringit;  aringit. 
Eslabón,  m.    Baclao  ó  an   tag-sa    ca    ba- 

clao    sin  talicara  nga  puthao.— Santic. 
Eslabonar,  a.    Pagsorosumpay    san    mga 

mageasibaclao  sin  talicara    nga    puthao. — 

Pagpacayot.  fig.    Pagsutnpay    nga    tuhay 

sin  caroeayacan,    etc. 
Eslabonarse    ó  trabarse    una    cosa. 

Sabngat. 
Eslora.  /  Mar.     Hilab-an,  cahilab-an    sin 

sacayan. 
Esmaltar,  a.    Pagpintar  sugad  san  cañan 

inga  pinggang.— fig.    Pagsab-ong,    pagra- 

yandayan. 
Esmalte,  m.    Pintar    sugad  san  cañan  mga 

pinggan. — Sinab-ongan,  guinrayandayanan. 
Esmaltín,  m.  Pintar  nga  azul. 
Esmeradamente,  adv.   m.    Sin   maopay; 

maopay    gud. 


ÉS 

Esmerado,  da.  adj.  Maopay  nga  cabu- 
hat. — An  madoroto  sin  pagbuhat. 

Esmeralda.  /.  Bato  nga  mahal  ug  verde 
an  color. 

Esmerar,  a.  Paghamis;  pagpacaopay;  pag- 
hinlo. — ;-.  Pagtalingoha,  pagdoroto  sin  pag- 
caopay. — Pagbuhat  sin  maopay,  pageugui. 

Esmerejón,  m.  Luthang  nga  guti. 

Esmeril,  m.  Bato  nga  matig-a  caopay. - 
Luthang  nga  guti. 

Esmerilar,  a.  Paghinlo,  pagpahamis  sin 
bato  nga   esmeril. 

Esmero,  vi.  Cacugui,  talingoha  gud,  ca- 
modoroto  sin  pagbuhat  sin  maopay  sa  bi- 
san ano  nga  buhat. 

Esmoladera.  /.  Bairan. 

Esófago,  m.  Totol-nan,  tonton-an,  bot-ol. 

Esotérico»  ca.  adj .  An  tinatago  ug  diri 
iguinpapasabut. 

Esotro,  tra.  pron.  dem.  Iton  usa. 

Espabiladeras.  /.  pl.  Isurugui,  iporolpog. 

Espabilar,  a.  Pagsugui;  pagpolpog;  pag- 
totud. — fig.  Pagcauat. — fig.  Pagtuyo  sin 
pagaram. —  fig.  y  fam.  Pagpatay. — r.  fig. 
Pucao,  pagmata. 

Espaciar,  a.  Pagluang. — Pagsumatsumat, 
pagpabantug.—  lmpr.  Pagbulag  san  mga 
polong,  etc. — r.  fig.  Halaba  nga  pagasoy 
ó  pagsurat;  pagina  san  pagasoy  ó  pagsurat. 

Espacio,  vi.  CaJac-an.  Caluangan- — Inter- 
valo de  tiempo.  Cadugayan. — Tardanza, 
lentitud.  Camaina;  camahinayhinay. 

Espaciosamente,  adv.  m.  Maiha  caopay; 
mahinayhinay  gud. 

Espaciosidad.  /.  Hiluagan,  cahlluagan; 
cadac-an. 

Espacioso,  sa.  adj.  Hiluag,  haluag.— 
Mahinayhinay. 

Espada.  /.  id.  Panganiban. — Tauo  nga 
parapatay  san  mga  todo  sin  espada. — Tauo 
nga  maopay  managang. — Paypay  nga  es- 
pada sa  baraja. — Ceñir  espada./;-.  Pagta- 
clos  ó  pagsacbit  san  espada. — Desceñirse 
la  espada.  //'.  Paghurabnit,  paghurabut.— 
Desnudar  la  espada,  fr.  Paghurabnit,  pag- 
hurabut. — Entrar    con    espada     en   mano. 

fr.  fig.  Pagticang  sin  ongud  sin  bisan  ano 
nga  buhat.  Entre  la  espada  y  la  pared. 
loe.  fig.  y  fam.  Cacurian,  in  napipirit  ó 
nalulugos  an  tauo  sin  pagpili  sin  bisan 
ano  nga  diri  iya  caruyag. — Espada  en 
cinta,  m.  adv.  Pagsacbit  san  espada. — Ren- 
dir la  espada.  /;-.  Mil.  Ampo  ná. — Sacar 
la  espada  por  una  persona  ó  cosa,  fr.fig- 
Pagbulig,  pagtabang  sa  iya. — Salir  uno 
con  su  media  espada,  fr.  fig.  Pagsacbang 
sin  caroeayacan  sin  diri  angay  nga  mga 
polong. — Ser  una  cosa  lo  mismo    que   la 


ES 

espada  de  Bernardo,  ó  que  la  espada  de 
Bernardo  que  ni  pincha  ni  corta,  fr.  fig. 
y  fam.  Bisan  ano  nga  uaray  haros,  ó  ua- 
ray  polos. — Tirar  uno  de  la  espada,  fr. 
Pa-^hurabnit,  paghurabut  san  espada. 

Espadachín,  m.  An  maopay  managang. 
An  nagpapacaísug,  maquisari,  maquiauay. 

Espadada.  /.  Pagbono  ó  pagdabal  sin 
espada. 

Espadado,  da.  adj.  An  may  sacbit  nga 
espadn. 

Espadador,  ra.  m.  y  /.  Parabalbag  sin 
binonot,  etc. 

Espadaña./  Banua  nga  espadaña. — Cam- 
panario nga  usa  lá  an  cota. 

Espadañada.  /.  Pagdirodigua,  pagsinuca 
sin  tigda. 

Espadañar,  a.  Pagbulagbulag  sin  bisan 
ano  sin  mga  haglaba  ug  mga  hagligot. — 
Pagbuclad  san   ruga  tamsi  san  ira  icug. 

Espadar,  a.  Pagbalbag  sin  binonot,    etc. 

Espadarte,  m.  Isda  nga  sinisiring  pez 
espada. 

Espadería.  /.  An  lugar  nga  guinbubu- 
hatan  ug  guinbabaliguian  san  mga  espada. 

Espadero,  m.  Parahimo,  paraopay  sin 
mga  espada. — Parabaliguia  sin  mga  espada- 

Espadilla.  /.   Espada  nga  guti. 

Espadillar,  a.   Pagbalbag  sin  binonot,  etc. 

Espadín,  m.  Espada  nga  guti. 

Espadón,  m.  aum.  Espada  nga  daco. 

Espadrapo,  m.  Panagton  ngahinirogan  an 
Juyo  sin  taro  nga  masapilit  nga  iharalop 
sa  mga  casam-dan. 

Espalda.  /.  Talodtod,  gotoc. — Licod.  Tin- 
han.— Á  espaldas,  ó  á  espaldas  vueltas. 
¡n.  adv.  Gama,  calit. — Dar  uno  de  espal- 
das, fr.  Huy-ang. —   Dar  uno  las  espaldas. 

fr.  Palaguio.  Volver  las  espaldas  al  ene- 
migo. Palaguio;  palanat. — Echarse  uno  á 
las  espaldas  una  cosa.  fr.  fig.  Pagtuyo  s  n 
pagbaya  sin  catungdanan.— Echarse  uno 
sobre  las  espaldas  una  cosa.  fr.  fig.  Pagca- 
rauat  sin  catungdanan  hionong  sin  bisan 
ano.  Echar  una  cosa  sobre  las  espaldas  de 
uno.  fr.  Itapud  sa  iya  sin  ano  man  nga 
catungdanan. — Guardar  uno  las  espaldas 
á  otro-  Pagbulig  ó  pagtabang  sa  iya.  Ha- 
blar por  las    espaldas,  fr.  fig.    Pagpolong 

'  nga  contra  sa  igeasitauo  cay  uaray  siya 
dida — Hacer  uno  espaldas,  fr.  fig.  fam. 
Pagilub,  pagantes,  fig.  Pagtagam. — Hacer 
espaldas  á  uno.  fr.  y  fam.  Pagbulig,  pag- 
tabang sa  iya. — Medirle  á  uno  las  espal- 
das, fr.  fig.  y  fam.  Pagdabal  sa  iya  sa 
talodtod. — Mosquear  las  espaldas,  fr.  vg. 
y  fam.  Paghampac  sa  iya  sa  talodtod. — 
Relucir  la  espalda,  fr.  fig.  y  fam.  In  man- 


ES 


245 


ggaram  6  bahandianon  an    tauo. — Volver 

las  espaldas,  volver  pie  atrás,  fr.  fig.  Pa- 
laguio, isul. — Bongcog. 
Espaldar,  m.  Puthao  cún  asero    ba    nga 

itarahub  sa  talodtod.—  Respaldo.  Sandigao. 

— Espalda.    Talodtod,    gotoc.     Tinhan. — 

Bitay  nga  mga  panapton    nga    halaba   ug 

haligot  nga  ibinibiao  sa  mga  bongbong  ó 

rnga  cota. 
Espaldarazo,  m.  Pagdabal  sin  espada  sa 

talodtod,  pagdabal  sa  talodtod. 
Espaldear,  a.  Mar.  Pagpusa  an  cabadlan 

sin  macosog  sa  olin  san  sacayán. 
Espalder.  m.  Mar.  Parabugsay,  paragaod, 

paragayong  nga  sinisiring  avantero. 
Espaldera.  /.  Talodtod,  gotoc. 
Espaldilla.  /.  Lumpac.  Tinhan. 
Espalditendido,  da.  adj.  fam.   An   na- 

huy-ang. 
Espaldón,  m.  Fott.  Alad  nga    madacmol. 
Espaldudo,  da.  adj.  Taludturan. — Bung- 

cogan. 

Espalmadura.  /.  Binado. 
Espalmar,  a.  Pagbacló.— Pagcagus  sa  mga 

sacayán. 
Espantable,  adj.  Macaharadluc,  macalili- 

sang. — Macatitingala,  orosahon. 
Espantablemente,  adv.  m.  Sin    nadluc, 

sin  lisang;  hadluc  caopay,  lisang  caopay. 
Espantadizo,  za.  adj.    Mahadluc,    mali- 

sang.  Calas.  Mabungcarason.  Ignap. 
Espantador,  ra.  adj.  Macahadluc,  maca- 

lisang. 
Espantajo,  m.  Caya,  cayacaya. 
Espantar,  a.  Pacahadluc,  pacalisang,    pa- 

calas,    pagtarhug.     Pagbugao,    pagalao. — 

Tuhac.   Surao.  Suboy.  Ignap.  Duela.  Bang- 

caras. — Isi;  isig;  iroiro;  só;  osot;  os;  os-os. 

Huragcol.— r.  Lanoy.— r.  Hitingala,  hipa- 

usa. 

Espantarse  uno  de  lo  que  se  dice  6 
se  oye.  Sinca. — Las   gallinas.   Suhag. 

Espanto,  m.  Cahadluc,  calisang,  cacug- 
mat,  cácalas.— Pagtarhug;  pagpatarhug. 

Espantosamente,  adv.  m.  Sin  hadluc» 
sin  lisang;  hadluc  caopay,  lisang  caopay, 
calas  caopay. 

Espantoso,  sa.  adj.  Macaharadluc,  ma- 
calilisang;  macacalas. — Macatitingala,  oro- 
sahon. 

España,  n.  p.  Tuna  ó  guinhadian  sa  Es- 
paña. 

Español,  la.  adj.  Taga  España. — m.  Len- 
gua española.  Pamolong  nga  quinatsila. 

Españolado,  da.  adj.  An  dumoroong  nga 
masusugadsugad  san  iya  pagpanapton  ug 
batasan  sa  mga  taga  España. 


246 


ES 


Españolar,  a.fam.  Pagquinatsila.—  r.  Aala- 
gad  san  binabatasan  san  mga  español. 

Españoleta.  /.  Daan  nga  sayao  san  mga 
taga  España. 

Españolismo,  m.  Auil  san  mga  taga  Es- 
paña san  mga  tungud   sa  ira  tuna. 

Españolizar,  a.  Pagquinatsila. — r.  Aala- 
gad  san  binabatasan  san  mga  taga  España. 

Esparadrapo,  ni.  Panapton  nga  hinihiro- 
gan  an  luyo  sin  taro  nga  masapilit  nga 
iharaclop  sa  mga  casam-dan. 

Esparaván,  m.  Tamsi  nga  madaguit. 

Esparavel,  m.  Raya. 

Esparcidamente,  adv.  m.  Bulag  caopay. 
— Taltag  caopay.— Sabuag  caopay  —  Ban- 
tug  caopay. 

Esparcido,  da.  adj.  fig.  Malipayon. 

Esparcidor,  ra.  adj.  Mabulag.  Mataltag. 
Masabuag.  Mabantug.—  s.  Parabulag.  Para- 
taltag.  Parasabuag.  Parabantug.  Manunu- 
mat,  parasumat. 

Esparcimiento,  m.  Pagbulag;  pagcabu- 
lag.  Pagtaltag;  pagcataltag.  Pagsabuag; 
pagcasabuag.  Pagsumatsumat.  Paglipay, 
paghimaya,  maopay  nga  cabuot.  Pagliao- 
liao,  paglibanglibang. 

Esparcir,  a.  Pagbulag.  Pagtaltag.  Pagsab- 
lig.  Pagtolboc.  Pagsabrag,  pagsaburac,  pag- 
sabuag. Pagsabia.— fig.  Pagsumatsumat, 
pagbantug;  p^gpabantug.—  r.  Puprac;  ua- 
rac. — r.  Lipay,  paghimaya,  pagliaoliao, 
paglibanglibang. 

Esparragado,  m.  Guinisa  nga  may  otan 
nga  mga  espárrago. 

Esparragador,  ra.  m.  y  /.  Bantay,  pa- 
raataman  ug    paracuha  san  mga  espárrago. 

Esparragar,  a.  Pagataman  ug  pagcuha 
san  mga  espárrago. — Anda,  ó  vete  á  es- 
parragar, expr.  fig.  y  fam.  Pagpaiuas  sa 
iya  sa  baga  pagpasipara  ug  pagisug. 

Espárrago,  m.  Tanum  nga  espárrago; 
otan  nga  espárrago.— Palo  largo  y  dere- 
cho que  sirve  para  asegurar  con  otros  un 
entoldado.  Tocud.— Min.  Madero  atravesa- 
do por' estacas  pequeñas  á  distancias  igua- 
les, para  que  sirva  de  escalera.  Sarac-an 
sarac-anan. — Anda,  ó  vete  á  freir  espárra- 
gos, expr.  fig.  y  fam.  Pagpaiuas  sa  iya  sa 
baga  pagpasipara  ug  pagisug. 

Esparraguera.  /.  Tanum  nga  espárrago. 
— Tanaman  ó  tuna  nga  tinanuman  sin 
mga  espárrago. 

Esparraguero,  ra.  ;«.  y  /.  Bantay,  pa- 
raataman  ug  paracuha  san  mga  espárrago. 
— Parabaliguia  sin  mga  espárrago. 

Esparrancado,  da.  adj.  Bira,  nasicacang, 
napiraca. 


ES 

Esparrancarse,  r.  fam.  Pagbira,  pag- 
sicacang,  pagpiraca. 

Esparto,  m.  Tanum  nga  esparto.  Sabut 
sin  esparto. 

Espasmo,  m.  Pasmo,  saquít  nga  ticang 
sin  hagcot. — Saquít  nga  nacacacoró  san 
mga  cosog  san  lauas. 

Espata.  /.  Bot.  Tangotay. 

Espátula.  /.  Cuchara  nga  guti. 

Espatulomancia.  /.  Pagasuang;  pagtag- 
na  nga  búa  tungud  san  mga  tul-an  san 
mga  mañana p. 

Especería.  /.  Tendahan;  tienda  sin  mga 
panacot. 

Especia.  /.  Panacot. 

Especial,  adj.  Malain. — Orosahon. 

Especialidad.  Calain;  calaínan. 

Especialista,  adj.  An  batid  ó  lasgud  sin 
ano  man  nga  quinaadman. 

Especialmente,  adv.  m.  Labi  pá,  orug 
pá. 

Especie.  /.  Ca — y  an.  Catauohan.  Caaya- 
man.  Caangelisan. — Bagay. — Caagui,  casu- 
gad.  Tuyo.— Baribad,  pasangilan. 

Especiería.  /.  Tendahan;  tienda  sin  mga 
panacot. — Mga  panacot. 

Especiero,  ra.  m.  y  /.  Parapalit  ó  para- 
baliguia sin  mga  panacot. 

Especificación.  /.  Pagasoy;  pagcaasoy 
sin  maopay. 

Especificadamente.  adv.  m.  Asoy  cao- 
pay; sin  sayud;  sayud  caopay. 

Especificar,  a.  Pagasoy  caopay. 

Especificativo,  va.  adj.    Macacaasoy. 

Específico,  ca.  adj.  Macacalain. — m.  Med~ 
Tambal. 

Especiosidad.  /    Camahalan,  catahuman. 

Especioso,  sa.  adj.  Mahal,  matahum,  bi- 
rilhon.—  fig.  Diri  matuod,  malimbong. 

Especiota.  /.  fam.  Sumat  nga  búa  ó  diri 
ansiya. 

Espectáculo,  m.  Comedia,  sirco,  ham pa- 
ngan, hampanganan. — Caagui,  casugad  tu- 
ngud sin  ano  man  nga  orosahon  nga  iguin- 
papaquita. 

Espectador,  ra.  adj.  Mahiling  sin  mao- 
pay sa  ano  man.— Matambong  sa  mga 
comedia  ó  mga  hampangan. 

Espectro,  m.  Ladauan  nga  macaharadluc 

Especulación.  /.  Paghiling  sin  maopay 
basi  masayud. —  Com.  Pagpatigayon,  pag- 
pangita,  pagcabuhi. 

Especulador,  ra.  adj.  Mahiling  sin  mao- 
pay.-Magpapatigayon,  magpapangita;  mag- 
papacabuhi. — s.  Parahiling  sin  maopay. — 
Parapatigayon,  parapangita. 

Especular,  a.  Paghiling  basi  masayud. — 


ES 

fig.  Pamorobuot,  pamalandong,  paghuna- 
huna.— n.  Pagpatigayon,  pagpangita,  pag- 
pacabuhi. 

Especulativa.  /.  Gahum  sa  calag  sin 
paghunahuna  hionong  sin  bisan   ano. 

Especulativamente,  adv.  m.  Sá  paghu- 
nahuna lá- 

Especulativo,  va.  adj.  An  tungud  sa 
mga  paghiling  cay  basi  masayud. — An  tu- 
ngud sa  mga  pagpangita. — Macacapatiga- 
yon,  macacapangita. — An  ticang  sa  pag- 
hunahuna lamang. — An  mahunahuna  sin 
maopay. 

Espejado,  da.  adj.  Salaming;  an  sugad 
sin  salaming. 

Espejear,  n.  Ingatingat. — Espejar  ó  mi- 
rarse al  espejo,  r.  Aniño. 

Espejería,  f.  Tendahan  sin  mga  salaming. 

Espejero.  /;/.  Parahimo  sin  mga  salaming. 
— Parabaliguia  sin  mga  salaming. 

Espejo.  ;//.  Salaming.  —fig.  Panganinohan. 
Susgaran,  susgaranan,  panundugan,  pag- 
sorondan.  —  Paíidpalid. 

Espejuelo,  m.  Salaming  nga  guti;  saro- 
salaming.  Paíidpalid. 

Espelunca.  /.  Lungib,  lungab. 

Espeluzar,  a.  Paggobot  san  bohoc. — r. 
Barihayao;    barihacag. 

Espeluznante,  p.  a-  Macabarihayao;  ma- 
cabarahicag. 

Espeque,   m.  Liguat. 

Espera.  /.  Paglaom. — Hulat,  paghulat. — 
Plazo  ó  término  señalado  por  el  juez 
para  ejecutar  una  cosa,  como  presentar 
documentos,  etc.    Talaati. 

Esperador,  ra.  adj.  Maglalaom.  Maghu- 
hulat. 

Esperanza.  /.  Iglaom.   Paglaom. 

Esperanzar,  a.  Pagpalaom;  pagpalaom. 

Esperar,  a.  Paglaom. — Paghulat. — Espe- 
rar en  uno.  fr.  Pagtapud  sa  iya. — Hang- 
pon;  banhig. 

Esperezarse,  r.  Pagpaonat  san  lauas 
basi  macuha  an  cabanhúd  ó   cahubia. 

Esperezo,  m.  Pagpaonat  sa  lauas. 

Espernia.  /.  Gatas. — De  ballena.  Tamboc 
sin  bongansiso  nga  iguinhihimo  nga  mga 
candela  nga  esperma;  candela  nga  esperma. 

Espernada.  /.  Catapusan  sin  talicara. 

Esperón,  m-  Mar.  Adton  catapusan  gud 
san  dolong  san  sacayán. 

Espesar,  a.  Pagpasanoc;  malapoyot. — 
Paghoot;  pagpahoot- — r.  Soot.    Sósó. 

Espesativo,  va.  adj.  Macacasanoc. — Ma- 
cacahoot.  Macacasoot, — Macacasósó. 

Espeso,  sa.  adj.  Masanoc;  malapoyot. — 
Continuado,  repetido,  frecuente.  Agsub, 
dayon  lá. — fig.   Mahugao. — Sósó. 


ES  247 

Espesor,  m.  Cadacmol,  cadacmolan. — Cst~~ 

sósóan. 
Espesura,  f.     Casanoc. — Cahoot. — Casó- 

sóan. 
Espetar,  a.  Pagtohug. — Pagtahus,  pagbo- 
no  sin  panganiban  nga  tais — fig .  y  fam~ 
Pagsumat,  pagasoy,  pagsurat  sin  ano  man 
nga  nacacausa  ó  nacacabido. — r.  Pagpa- 
tindug  sin  maopay  san  lauas. — fig.  yfarn. 
Paginum  sin....   etc.  Pasarig. 

Espetera.  /.     Tabla  nga  pagbibiauan  sin 
carne  cún  mga   garamiton    bá  sin  cosina. 
— Mga  garamiton  sa  cosina. 
Espeto,   m.   Itorohug  sin  carne,  etc.,  nga 
guinaasal. 

Espetón,  m.  Puthao  nga  halaba  ug  mani- 
pis  nga  itorohug  sin  inaasal. — ^Dagum  nga 
daco  may  olóoló. 

Espía,     m.    y  f.     Cumaracap,  lampitao. 

Espiar,  a.  Pagacap,  paglampitao.  Paghi- 
ling.— Mar.  Pagbotong  san  pisi  ó  cable 
san  sacayán  basi  humarani  ngada  san  bi- 
nobotongan  san  sinipit. 

Espibia.  f.  Cabalicoan  san  liog  san  bayop» 
dapit  sa  luyo. 

Espibio.  m.  vid.  Espibia. 

Espibión.  vi.  vid.  Espibia. 

Espicanardi.  /.  Tanum  nga  sugad  sin 
seboyas. 

Espicanardo.  jn.  Banua  nga  tambal  ug 
mahamot. 

Espichar,  a.  .  Pagbono  sin  dagum,  baga- 
cay,  etc.,  pagdocdoc— /rt/;z.  Patay. 

Espiche,  m.  Panganiban  ó  garamiton  nga 
tais. 

Espichón,  m.  Samad,  casam-dan,  cahabo- 
lan  sin  tais  nga  panganiban. 

Espiga.  /.  Ohay. — Cada  uno  de  los  cla- 
vos de  madera  con  que  se  aseguran  las 
tablas  ó  maderos.  Padlong. — -Púa  ó  punta 
del  tallo  de  un  árbol.  Ügbus.^-Clavo  pe- 
queño de  hierro  y  sin  cabeza.  Raysang 
nga  guti  nga  uaray  olóoló — Carp.  Dila 
dila  sin  cahuy,  nga  tinig-ban. — Ongos. 

Espigadera.  /.  Babaye  nga  pafaporot  san 
mga  ohay  nga  binayaan  san  mga  nag- 
bari. 

Espigado,  da.  adj.  Mito  ná,  tuig  riá  ba- 
brion  cún  humay,  trigo,  etc. — fig.  Masu- 
lig,  hataas  an  lauas. 

Espigadora.  /  vid.  Espigadera.  . 

Espigar,  a.  Pagporot  san  mga  ohay  nga 
binayaan  san  mga  nagbari. — Pagbugay.  n. 
Bus-uac,  tibus-uac  ná  an  humay,  tibonga 
ná. — r.  Sulig;  tubo. —  Caap.  Hacer  la  es-» 
piga  en  las  maderas  que  han  de  entrar 
en  otras.    Pagdiladila. 

Espigón,  m.    Ohay  nga  tonocon. — Bonga 


248 


ES 


ó  poso  sin  maís. — Cota,  etc.,  sa  liguid  sin 
salug  ó  dagat. 
-Espigón,  m.  Sogud. — Cataisan. 

Espiguilla.  /.  Guti  nga  ohay. — Sinta  ó 
rayandayan  nga  haligot  nga  may  mga 
guiringguiring. — Bucad  sin  iba  nga  mga 
cahuy. 

Espín.  m.  Mananap  nga  tonocon  an  lauas 
niya. 

Espina./.  Tonoc. — Suyac. — Tionay. — Ga- 
nit. — Basoni. — Parte  dura  y  puntiaguda 
que  en  los  peces  hace  el  oficio  de  hueso. 
Bocog. — fig.  Escrúpulo,  recelo,  sospecha. 
Otip,  caorotipan;  ambong;  catahap. — Darle 
á  uno  mala  espina  una  cosa./r.  fi*.  y  fam. 
In  nababaraca  ó  natatahap  an  tauo. — Estar 
uno  en  espinas.  //-.  fig.  y  fam.  In  naba- 
baraca an  tauo  hionong  sin  ano  man. 
Estar  uno  en  la  espina.  //-.  fi?.  y  fam. 
Magasa  caopay. — No  saques  espinas  donde 
no  hay  espigas,  ref.  Ayao  pagbuhat  in 
uaray  paglalaoman. — Quedarse  uno  en  la 
espina,  ó  en  la  espina  de  Santa  Lucía. 
fr.  fig.  y  fam.  Magasa  caopay. — Sacar  la 
espina.  //-.  fig.  Pagbaya  san  maraut. — ta- 
carse uno  ía  espina,  fr.  fig.  y  fam.  Pag- 
baui  san  sadto  nga  naperde,  cún  dao  sa 
pagsugal. — Tener  á  uno  en  espinas  fr. fig. 
y  fam.  In  nababaraca  an  tauo  hionong  sin 
ano  man.  , 

Espinaca.  /.  Tanum  nga  otanon. 

Espinadura.  /.  Pagbono  sin  tonocon. 

Espinar,  m.  Catun-can. — fig.    Cacurian. 

Espinar,  a.  Pagbono  sin  tonocon. — Pag- 
butang  sin  mga  daog  ó  lacuig  ó  tonocon. 
— r.  Hatonoc;  hasuyac  ,hationay,  haganit, 
hibasoni. 

Espinazo.  vi.  Cagongcong,  butagtuc. 

Espinel,  m.  Hapon  nga  bahol,  nga  binu- 
butangan  sin  mga  hapon  nga  magnipis  nga 
may  mga  cauil. 

Espínela.  /.  Bato  nga  matig-a. 

Espíneo,    nea.  adj.  Tonocon. 

Espinera.  /.  Cahuy   nga  tonocon. 

Espineta.  /  Toronggon. 

Espingarda.  /.  Luthang.— Pusil  nga  ha- 
laba. 

Espinilla./.  Lulud. 

Espino,  vi.  Cahuy  nga  tonocon. 

Espinoso,    Sa.  adj.   Tonocon. 

Espión,  vi.  Cumaracap,  lampitao, 

Espionaje,  m.  Pagcacap,  paglampitao. 

Espiración.  /  vid.  Espirar. 

Espirar,  a.  Pagalisngao;  pagalitbo  sin 
maopay  cún  maraut  bá  nga  baho. — Pag- 
hatag  sin  espíritu  ó  quinabuhi. — Paggúin- 
haua. — poét.  Paghalayahay. 


ES 

Espiritado,  da.  adj.  fam.  Tauo  nga  mag- 
asa caopay. 

Espiritar,  a.  Pagpasaob,  pagpasaop,  pag- 
pasolud  san  yaua  sa  lauas  sin  tauo. — fig. 
y  fam.  Pacasina,  pacaisug. — r.  Sina,  isug. 

Espiritoso,  sa.  adj.  Alacsio  nga  mapin- 
tas. 

Espíritu,  m.  id. — Calag. — Gracia  sa  Dios. 
— Gahum  ó  cosog  sa  lauas,  cún  sa  ca- 
singeasing  bá. — Espíritus  vitales.  Ipapa- 
noihul,  ipacaquinhol,  ipacáquibotquibot. — 
Dar,  despedir,  ó  exhalar  el  espíritu.  />. 
fí<r.  Patay. — Pobre  de  espíritu,  loe.  An 
nagpapacapobres  sa  buot. 

Espiritual,  adj.  An  sa  calag,  espirituha- 
non,  calagnon. 

Espiritualidad,  f.  Pagcaespíritu. — Cahim- 
tang  sin  Padre  nga  sacerdote,  pageapadé. 
— Buhat  ó  bisan  ano  nga  espirituhanon. 

Espiritualizar,  a.  Pacasantos  tungud  san 
gracia. 

Espiritualmente.  adv.  m.  Sa  calag,  sa 
espíritu. 

Espirituoso,  sa.  adj.  Alacsio  nga  ma- 
pintas. 

Espita.  /  Tadloy.  Harasam. 

Espitar,    a.   Pagtadloy. 

Espito,  m.  Biauan  sin  papel;  cahuy  nga 
halaba  nga  binabalab-gan  sin  tabla  nga 
pagbibiauan  sin  papel  dida  sa  mga  fábri- 
ca ó  mga  imprenta. 

Esplendente,  p.  a.  Masiga,  masilao,  ma- 
silatsigat,  masilacsigac,  maingatingat,  ma- 
guilaguila. 

Esplender,  n.  Siga,  silao,  silatsigat,  si- 
lacsigac,  ingatingat,  guilaguila. 

Espléndidamente,  adv.  m.  Sa  pagpada- 
dayao. 

Esplendidez.  /  Pagpadayao.  Camadayao. 
Camahatagon. 

Espléndido,  da.  adj.  Padayauan.  Maha- 
tagon.' — Masiga,  masilao,  masilatsigat,  ma- 
silacsigac, maingatingat,  maguilaguila. 

Esplendor,  m.  Camasiga,  camasilao,  ca- 
masilatsigat,      camasilacsigac,     camaingati- 

ngat,    camaguilaguila.   Pagca — fig.    Ca- 

madayao,  camahalan. 

Esplendorosamente,  adv.  vi.  Sa  pag- 
camadayao,  sa  pagcamahal. — Masiga  cao- 
pay, masilao  caopay,  masilatsigat  caopay, 
masilacsigac  caopay,  maingatingat  caopay- 
Ora  ora  sin  siga,  ora  ora  sin  silao,  ora 
ora  sin  silatsigat 

Esplendoroso,  sa.  adj.  Masiga,  masilao,. 
masilatsigat,  masilacsigac,  maingatingat, 
maguilaguila. 

Espliego,  m.  Banua  nga  espliego;  an  bu- 
cad  niya  mahamot  caopay. 


ES 

Esplín,  m.  Cabido,  casubo. 

Esplique*  m.  Guihay  nga  hinihirogan  sin 

masapilit  ug   binubutangan    sin    paon    sa 

pagdacop  san  mga  tamsi. 
Espolada.  /.  Pagticdul     sa    cabayo,    etc. 

san  tahúd-tahúd. 
Espolazo,  m.  vid.  Espolada. 
Espoleadura.  /.  Casamad  san  pagtieduli. 
Espolear,  a.  Pagticdul. 
Espoleta.  /.  Mecha  nga    pructan   sa  inga 

bomba,  etc 
Espoleta.  /.  Tul-an  nga  guti  sa  aba    san 

mga  tamsi. 

Espolín,  m.  Tahúdtahúd. 
Espolín,  m.  Garamiton  sin  paghabol. — Gé- 
nero nga  igagama  nga  binordahan  sin  mga 

bucad. 

Espolinar.  a.  Paghabol. 
Espolio,  m.  Mga  manggad   ó  mga  cabilin 

san  pageamatay    san  mga  obispo    ug    iba 

pa  nga  mga  capadian. 
Espolique,  m.    An     sacop    nga    nagoona 

magbactas  san  iya  agaron  nga  nanganga- 

bayo. 
Espolista,   m.    An     nagaabang    san    mga 

cabilin  san  obispo,    etc.   nga    namatáy. — 

vid.   Espolique. 
Espolón,  m.  Tahúd. — Pilar  nga  carig-onan 

sin  cota. — An  catapusan    san    dolong  san 

sacayán. —Flojo.  Lungay. 
Espolvorear,  a.  Pagyabyab. 
Espolvorizar,  a.  Pagyabyab. 
Espóndil,  m.  An  tag-sa    nga   tul-an    san 

talodtod  ó  butagtuc 
Esponja.  /.  Buga. 
Esponjado,  m.  Asucar    nga    caramelo    ó 

quinaramelo. 
Esponjadura.  /.  Paghabuhad;  aricas,  ca- 

labucab. 
Esponjar,  a.  Paghabuhad,  pagaricas;  pag- 

calabucab. — r.   fig.  Palabilabi,  palabiao.— 
fam.    Maopay  an    calauas. — Pagpahomoc. 

— Luscag. 
.Esponjosidad.  /.    Pagcamahabuhab,    ca- 

maaricas,  camacalabucab.  Camahomoc. 
Esponjoso,  sa.  adj.    Mahabuhab,    maari- 

cas,  macalabucab.  Mahomoc. 
Esponsales,  m.  pt.  Sinisiring  an  pagsaad 

san  lalaqui  ug  san  babaye  nga    magpapa- 

casal  sira,  labi  pá  cún    ini    nga    pagsaad 

guinbubuhat  nira  sa  atubangan  sin  ponoan. 
Esponsalicio,  Cia.  adj.  An  tungud    san 

mga  pagsaad  nga  magpapacasal. 
Espontáneamente,  adv.  m.   Ticang   sa 

buot,  sa  lugaringon  nga  pagbuot. 
Espontanearse,  r.  Pagasoy  ó  pagsumat 

sa  mga  ponoan  ó  iba  pá  san  mga  diri  pá 

hinbabaroan  nira. 


ES 


249 


Espontaneidad,  f.  Pagcabuot.— Pagasoy 

ó  paghunahuna  nga  masayon. 
Espontáneo,  nea.  adj.  Ticang  sa   buot; 

lugaringon. 
Espontón.  m.  Bangcao. 
Esportada.  /.  Usa  ca  alat,  usa  ca    batu- 

lan;  an  solud  sa  usa  ca    alat     ó    batolan, 

etc. 
Esportear,  a.  Paghacot  sin  bisan  ano,  in 

gamiton  an  alat,  batolan,  etc. 
Esportilla.  /.  Alat  nga  guti,  batolan  nga 

guti. 
Esportillero,  m.  Parahacot,   in    magamit 

an  alat,  batulañ,  etc. 
Esportillo,  m.  Alat  nga    guti,    barobatu- 

lan,  tagacan. 
Esportón,  m.  Alat  nga  daco,  batolan  nga 

daco. 
Esposado,  da.  adj.  Quinasal. 
Esposas.  /.  pl.  Ibaraclid  sin  camut. 
Esposa.  /.     An  asaua    nga  babaye. — Es- 
poso, m.  Baña,  an    asaua   nga   lalaqui.  m. 

y  /.  Tauo  nga   may  saad  sin  pagpacasal. 

Quinasal. 
Espuela.    Tahúdtahúd. — Dar    de    espuela 

ó   de  espuelas,  ó  de  la  espuela    ó    de  las 

espuelas,  fr.  Pagticdul  san  hayop  basi  lu- 

macat. — Echar   la  espuela,  fr.  fig.  y  fam. 

Orehe   nga  pagtagay    san    mga   nanginum 

ná.— Estar  con  las    espuelas   calzadas,  fr. 

Tiguican   ná. — fig.    Tibuhat  ná. 
Espuerta.  /.    Batolan. 
Espulgadero.  m.  Sinisiring  an  lugar  nga 

panhihinomaan    ó    panhihingot-an  san  mga 

tauo- 
Espulgador,  ra.  adj.   An  nagpapanhino- 

ma  sa  lain- 
Espulgar,    a.     Panhinuma,  panhingoto. — 

fig.    Pagosisa  sin  maopay  sa  bisan  ano. — 

Lusa. 
Espulgo,  m.  vid.    Espulgar. 
Espuma,  f   Burá.  Buráy.  Daas. 
Espumadera.  /.  Luag. 
Espumajear,  n.    Paglaoay  ó  paglura  sin 

damo  sa  baba. 
Espumajo,  m.  Laoay   ó  lura  sa  baba. 
Espumajoso,  sa.   Burahon. 
Espumante,  p.  a.   An  nagbuburá. 
Espumar,  a-  Pagcuha  san  burá. — n.  Pag- 

burá. 
Espumarajo,  m.    Laoay  ó  lura  sa  baba. 
Espúmeo,   mea.  adj.  Burahán.— Maburá. 
Espumero.  m.  Burá-an. 
Espumilla.  /.    Género  nga  manipis  cao- 

pay  ug  masilhag. 
Espumillón.  m.  Género  ngg  igagama  nga 

bahol  caopay. 
Espumoso,  sa.   adj.    Burahan.— Maburá. 


250 


ES 


Espundia.  /.    Veter.    Hubag  ó  casam-dan 

nga  macuri  sa  mga    hayop. 
Espurio,  Ha.  adj.  An  diri  na   sugad  san 

irá  guinicanan.  Hijo  espurio-  An  anac  san 

mga  diri   quinasal;    anac    sa  gauas. 
Espurrir.  a.  y  r.  Onat. 
Esputar,  a.     Pagcughad,   pagcughat.    Pa- 

gobo. 
Esputo,  m.   Cughad,   cughat. 
Esquebrajar,  a.  Pagbuca.  Pagboong. — r. 

Buca;  boong. 
Esqueje,   m.  Ogbos,   (mabubuhi  cún  igta- 

num), 
Esquela.  /.  Surat  nga  guti. 
Esqueleto,    m.    An  mga  tul-an   sa  lauas, 

nga  uaray  ná  onud. 
Esquema,  m.  Caasoyan. 
Esquena.  /.    Cagongcong,  butagtuc. — Ba- 

lidbid.— Bocog. — Balinbin. 
EsquenantO.   ///•    Banua  nga  mahamut  ug 

tambal    man. 
Esquero.  m.  Mu  pao.   Luca. 
Esquiciar.  a.  Pagticang  sin  pagbadlis. 
Esquicio,    vi.     Lagda    ó    badlis  sin    pag- 

pintar. 
Esquifada.  /.  An  luran  nga  data  san  sa- 

cayán  nga  sugad   sin  bote. 
Esquifar,  a.    Mar.     Pagsangcap  sin  mga 

bugsay  ug  sin  mga   magburugsay  sa  mga 

sacayan. 
Esquife,    m.    Sacayán   nga  sugad  sin  bote. 
Esquila.  /".  vid.  Cencerro.— Linganay  nga 

guti. — Campaniya. 
Esquila.  /.   Pagarot  san  mga  carnero,  etc. 
Esquila.  /'.     Pasayan. — Mananap  nga  ma- 

sugad  sin    langao. 
Esquilador,  ra.  w.    y/  Paraarot,  parabu- 

rug. 
Esquilar,     a.     Pagarot,     pagburug,     pag- 

gonting. 
Esquileo,  m.  Pagarot,   pagburug,  paggon- 

ting. — Tuig  nga   ígaarot. 
Esqui leta.  /.  Campaniya. 
Esquilimoso,  sa.  adj.  fam.    Sinusumhaa 

san  can-on,  inumon,  etc. 
Esquilmar,  a.  Tolos.    Himolos. — Pagsob- 

sob  sin  maopay  an  mga  tanum  san  baga 

luga  san  tuna.  —fig.  Pacahangul,  pacasong- 

co,   pacasoco.   Bangui,  songeo,  soco,    ma- 

calolooy. 
Esquilmo,  m.  An   bonga    nga   nacucuha; 

panolos. 
Esquilón.  ///.  Campaniya  nga  daco. 
Esquina.  /.  Pamiric. 
Esquinado,  da.  adj.  An  may  pamiric. 
Esquinazo,  m.  fam.  Pamiric. 
Esquinzar.    a.    Pagtabastabas    san     mga 

dugnit. 


ES 

Esquinzo,  m.  Mananap  nga  sugadsugad 
sin  buaya. 

Esquí  raza.  /.   Sacayán. 

Esquirla.  /.  Tul-an  nga  binulag  san  onay 
nga  tul-an,  tungud  cay  nalupo,  nabari,  etc. 

Esquivar,  a.  Paglicao. — r.  Licay,  baribad. 

Esquivez.  /.  Camaisug. 

Esquivo,  va.  adj.  Maisug. 

Esquizado,  da.  adj.  Bato  nga  mármol 
nga  binud-can  sin  magcalainlain  nga  color. 

Estabilidad.  /.  Cadayon,  pageadayon;  ca- 
madayon,  pageamadayon,  cadugay,  pagea- 
dugay;  camarig-on,  pageamadugay:  carig- 
on,  pagearig-on;  camarig-on,  pageamarig- 
on.  Cadayonan;  caduga-yan;  carig-onan. 

Estabilir.  a.   vid.  PIstablecer. 

Estabilísimo,  ma.  adj.  Dayon  lá,  mang- 
ón  caopay. 

Estable,  adj.  Madayon,  madugay,  marig-on. 

Establear,  a.  Pagpaanad,  pagpamanso  sin 
hayop. 

Establecedor,  ra.  adj.  An  magpatindug, 
an  magpabuhat. — s.  Paratindug,  parabuhat. 
— adj.   An  magsusugo. — s.   Parasugo. 

Establecer,  a.  Pagtindug;  pagpatindug; 
pagbag-o  sin  pagbuhat. — Pagbuot,  pagsu- 
go,  pagtalaan. — r.  Paghonong  ó  ¡)agocoy 
sa  bisan  diin. 

Establecimiento,  m-  Sugo,  talaan,  casu- 
goan. — Pagtindug  sin  colegio,  etc. — Balay, 
oroquian. 

Establemente,  adv.  m.  Sin  dayon,  sin 
dugay,  sin  marig-on.  Dayon  gud,  madu- 
gay caopay,   marig-on  caopay. 

EstablerizO.  m.  vid.    Establero- 

Establero,  m.  Bantay,  paraataman  san 
camalig  san  mga  hayop. 

Establo,  ni.  Camalig  sin  mga  hayop. 

Estaca.  /.  Osoc,  talibogsoc;  bogsoc,  tag- 
duc;  gahuc;  garang. — Sanga  ó  cahuy  nga 
itaranum. 

Estacada.  /   Alad;   inalad.   Siclat. 

Estacar,  a.  Pagalad;  pagbogsoc;  pagtac- 
duc.   Pagarang. 

Estacazo,  m.   Pagdabal  sin  cahuy. 

Estación.  /  Cabutaijg,  pageabutang  sin 
bsan  ano. — Tuig.  vid.  caí.  ln  d.  b. — Pag- 
estación.  pagduao,  pagvisita  sa  mga  sing- 
bahan,  sa  mga  altar,  etc. — Hapitan,  hara- 
pitan. 

Estacional,  adj.  Tuig  ná.  vid.  caí.  In  d- 
b. — Bagá  naoocoy  ó  naoodong  lá. 

Estacionario,  ria.  adj ' .fig.  Diri  naosuag- 
— Baga  naoocoy  ó  naoodong  lá. 

Estacionarse,  r.  Pagdayon  lá  sa  mao> 
nga  paghunahuna,  etc. — Pagocoy,  pagho- 
nong, pagodong. 


ES 

Estacionero,  ra.  adj.  An  magestación 
sin  agsub  sa  mga  singbahan,  etc. 

Estacón,  m.  Osoc  nga  daco. 

Estacte.  /.  Lana  nga  mahamut. 

Estacha,  m.  Pisi  ó  higot  san  isi  o  sara- 
pang  nga    ibobono    sin   bongansiso. 

Estada.  /.  Paghonong,   pagocoy. 

Estadal,  m.  Socol  sin  ñapólo  cagunum  ca 
vara. — Cinta  nga  bendita  nga  binibiao  sa 
liug. 

Estadía.  /.  Com.  An  tag-sa  ca  adlao  nga 
maagui  ticang  natuman  ná  an  talaan  nga 
trato  san  pagearga  ó  pagdescarga  san  sa- 
cayán,  ug  tungud  sini  an  capitán  san  sa- 
cayán  pagbabayaran  sa  mga  perjuicio.— 
An  mao  nga  bayad. 

Estadio,  m.  Padalaganan  san  mga  cabayo 
basi  mahaara,  ug  mga  tauo  man  basi  ma- 
batid  sin  pagdalagan  ug  sin  pagauay;  ini 
nga  estadio  may  usa  ca  yocut  nga  mga 
pagpitad  an  cahirayo. 

Estadista,  m.  Paraasoy  san  pageabutang 
ug  mga  manggad  sin  bongto,  provincia 
cún  guinhadian  bá. — Tauo  nga  batid  san 
maopay  nga  pagataman  san  mga  tungud 
sin  guinhadian,  etc. 

Estadística.  /.  id.  Caisipan  san  mga  tauo 
ug  mga  manggad  sin  usa  nga  guinhadian 
cún  provincia  bá. — Casayoran. 

Estadístico,  ca.  adj.  An  natutungud  sa 
estadística. 

Estadizo,  za.  adj.  Maiha  ná;  bisan  ano 
nga  nagraraut  tungud  san  camaina  ná  nga 
uaray  panginanohi  ó  paglalab-ti. 

Estado,  m.  Cahimtang.  Cahimtangan.  Pag 
cahimtang.— Cabutang,  pageabutang;  cabu- 
tangan. — Tuna  ug  an  mga  nanghohonong 
dida  nga  mga  sacop  sin  ponoan. 

Estafa.  /.  Paglimbong,  pagaro  sin  salapi 
ug  iba  pá  sa  malimbong  nga  polong,  pag- 
cuha  sin  salapi  ug  iba  pá  sa  paglimbong 
nga  pagcuha. 

Estafador,  ra.  m.  y  f.  An  maaro;  ma- 
cuha  ó  macauat  sin  salapi  ug  iba  pá  sa 
paglimbong  lamang. 

Estafar,  a.  Pagaro,  pagcuha  ó  pageauat 
sin  salapi  ug  iba  pá  sa  paglimbong  lá  ug 
sa  cauaray  tuyo  sin  pagbayad. 

Estafermo.  ;«,  Tauotauo  nga  may  ta- 
ming  sa  uala  nga  camut,  ug  sa  too  usa 
nga  anit  nga  may  biao  nga  mga  sopotso- 
pot  nga  mga  pono  sin  baras,  ug  an  mao 
nga  pisi  higot  sin  cahuyeahuy  nga  nabi- 
biric.  Ibubutang  dida  sin  padalaganan, 
ngan  cún  nagdadadlagan  an  mga  nago- 
oyas,  ug  binobono  nira  sin  tais  an  taming, 
nabibiric   sadto  an  tauotauo  ug    nagdada- 


ES 


251 


bal  sa  ira  san  mga  sopotsopot  in  diri  lu- 
garing  sira  mga  batid  ug  malacsi. — fig. 
Tauo  nga  naoocoy  ug  nahihipausa  man. 

Estafeta.  /.  Correo,  tauo  nga  nagdodolong 
san  correo;  tauo  nga  nagdodolong  san 
despacho. — Balay  nga  pangarauatan  san 
mga  surat   nga  ipinadodolong  sa  correo. 

Estafetero,  m.  An  bantay  san  correo 
nga  macarauat  ug  madolong  man  san  mga 
surat  ngadto  san   mga  guinpapadolongan. 

Estafisagria.  /.  Banua  nga  tambal. 

Estajero,  m.  Parapaquiao;  an  pinaquiao 
sin  buhat. 

Estajista,  m.  vid.   Estajero. 

Estajo,  m.  Paquiao;  pinaquiao. 

Estala.  /.  Hapitan,  harapitan  san  mga 
nagsasacay. 

Estalación.  /.  Catungdanan,  cahimtang 
san  tag-sa  tag-sa  nga  mga  capadian  sin 
catedral. 

Estalactita./.  Natamosó  nga  bato.  Ca- 
tamos an. 

Estalagmita.  /.  Natamosó  nga  bato,  Ca- 
tamos-an. 

Estallar,    n.  Pusa.    Boto.   Lipac.  Potoc. — 

fig-  Tigda  nga  pagisug:  tigda  nga  pagli- 
pay,  etc. 

Estallar,  como  el  trueno  ó  arma  de 
fuego  que  se  dispara.  Hagobohog. 

Estallido,  m.  Tonog  sin  bisan  ano  nga 
napupusa.  Boto,  potoc,  lipac. — Lagatuc, 
lagopo,   lagoros,  lugatos. 

Estambrar,  a.  Paghimo  sin  estambre. 

Estambre,  amb.  An  barahibo  nga  halaba 
san  cacarnerohan. — Baga  sinulit  nga  bahol 
nga  hinihimo  san  mao  nga  barahibo. — 
hot.  Maro.— Hablon. 

Estamenara.  /.  Mar.  An  tag-sa  nga  li- 
gazón san  sacayán  dapit  sa  butnga  san 
mageasicaguiliran . 

Estamento,  m.  An  tag-sa  sa  mga  estado 
nga  nananambong  sadto  anay  sa  mga 
corte,  nga  amo  an  sa  mga  capmdian,  an 
sa  mga  .camahalan,  an  sa  mga  caballero 
ug  an  sa  mga  universidad.  An  mga  tina- 
tapuran  san  hadi  sin  paghusay  san  mga 
hurusayon  sa  guinhadian. 

Estameña.  /.  Panapton,  género  nga  date 
nga  hinihimo  san  barahibo  sin  carnero. 

Estamefíete.  m.  Panapton  nga  masugad- 
sugad  san  estameña. 

Estampa.  /.  Ladauan  nga  pinintar.— -fig. 
Cahimo,  cabaedao. — Pagimprenta  ó  pag- 
pamolde. 

Estampado,  da.  adj.  Panapton  nga  mi- 
namarcahan  sin  magcalainlain  nga  mga 
color.—  m.  Pagimprenta  ó  pagpamolde. 


252  ES 

Estampar,  a.  Pagmarca,  pagpamolde,  pag- 

imprenta. — Tigaman,    liroc. 
Estampería.  /.   An  balay  nga    guinbubu- 

hatan    sin    mgal    adauan. — Tcndahan    sin 

mga  1  adauan. 
Estampero,  m.   Parabuhat   sin  mga   lada- 

uan. — Parabaliguia  sin  mga  ladauan. 
Estampía,  f.  Ir  sólo  en  la.  Pagpalaguio  ó 

pagbutu  sin  tigda.  fr.   Embestir,  partir  ó 

salir  de  estampía.    Pagbuhat  sin  bisan  ano 

sin  tigda,  sin   uaray    pagtitima,  sin  uaray 

igpah:baro. 
Estampido,  ni.  Hoto,   potoc,  lipac.   Laga- 

tuc,  lagopo,   logoros,  lugatus. 
Estampilla,  f.  Marca,  seyo  nga  guinaga- 

mit  sa  pagfirma. 
Estancación.  /.  Pagpaocoy,  pagpaodong. 

— Pagestanco. 
Estancar,    a.      Pagpaocoy,     pagpaodong, 

pagondang.  Pagestanco. 
Estancarse  sanare  ó  agua.  Tangol. 
Estancia.  /.  Oroquian,     honongan. — Pag- 

poroco  ó  an  camaina    san    masaquít  dida 

sin  hospital. 
Estanco,  ca.   adj.  Mar.  Sinisiring  an  mga 

sacayán    nga    uaray  caaguihan,    cay    diri 

nagagaui  an    tubig. — Estanco;   pagestanco 

— Pagocoy;    pagpaocoy. — fig.    Piotan    sin 

mga  surat,  etc. 

Estandarte,  m.  Tongol. 

Estangurria.  /.  Bus-ao. 

Estanque,  m.  Tubigan. 

Estanquero,  m.  Bantay  sa  mga  tubigan. 

Estanquero,  ra.  m.  y/.  Parabaliguia  sin 
tabaco  ug  iba  pá  nga  guinestanco. 

Estanquillero,  ra.  m.  y  /.  vid.  Estan- 
quero,  2.0  art. 

Estanquillo,  m.  An  guinbabaliguiaan  san 
mga  inestanco. 

Estantal.  m.  Albañ.  Carig-onan  ó  harigue 
nga  cota. 

Estante,  p.  a.  (en  visaya.)  Aada,  aadto. 
— An  maocoy  sa  bisan  diin. — Estante  ó 
burutangan  sin  mga  libro,  etc. 

Estantería.  /.  Caestantehan  ó  cadam-an 
nga  mga  estante  nga  burutangan  sin  mga 
libro,  etc 

Estanterol.  m.  Mar.  Cahuy  ó  tocud 
nga  ibinubutang  sa  mga  sacayán  nga  gud- 
ti,  nga  carig-onan  ó  sasarigan   san    toldo. 

Estantigua.  /.  Bisan  ano  nga  macahara- 
dluc  nga  baga  napaquiquita  san  tauo  in 
gabi. — fig.  y  fam.  Tauo  nga  hataas  ug 
magasa,  nga  maraut  an  iya   pagpanapton. 

Estantío,  tia.  adj.  Maocoy  Iá,  maodong; 
biao,  nabibiao.— fig.  Maluya,  mahinayhi- 
nay. 

Estañador,  m.  Parabulit;  parasolda. 


ES 

Estañadura.  /.  Pagbulit;  pageabulit:  pag- 

solda;  pagcasolda. 
Estañar,  a.  Pagbulit;  pagsolda. 
Estaño,  m.  id.  Sugadsugad  sin  timga,  cun- 
dí matig-a  pá  ug*  busagbusag. 
Estaquilla.  /.  Pático.— Padlon.— Raysang 

nga  capin  sin  dangao  an  hilaba. 
Estaquillador,  m.  Hiribud    nga    baroba- 

hol  ug  haligot. 
Estaquillar,  a.  Pagpadlong,  pagpacarig-on 
sin  padlong  san  ticudticud  san  mga  sapin. 
Estar,  n.  Buhi. — Ocoy,  honong. — Estar  en- 
fermizo. Saraquitan,  masinaquit-non. — Es- 
tar ocioso.  Horungag.- — Estar  alerta.  Agma. 
— Estar  incomodado  ó  con  mal  rostro,  y 
no  responder  cuando  se  le  pregunta.  Amgo. 
—Estar  una  cosa  en  mal  estado,  como  pan 
con  moho,  etc.  Alim. — Estar  prevenido, 
vivir  alerta.  Anib,  anibanib. — Estar  una 
cosa  enfrente  de  otra.  Atbang. — Estar  en- 
tre dos  aguas.  Balamban. — Estar  para  abrir- 
se la  flor.  Biyoos. — Estar  en  pié  sin  mo 
verse  á  uno  ni  á  otro  lado.  Budao. — Es- 
tar pendiente  una  cosa,  como  fruta  del  ár- 
bo1,  etc.  Cabit.— Estar  el  panal  vacío  ó 
sin  miel.  Cagas. — Estar  barata  una  cosa, 
por  haber  abundancia.  Dagma. — Estar  hue- 
ca una  cosa.  Gungab. — Estar  muñéndose. 
Haragumatay,  tipatay  ná. — Estar  medio 
borracho.  Horong. — Estar  medio  dormi- 
do y  sin  saber  lo  que  se  hace.  Mungao. 
Estar  algo  dulce  la  miel  de  caña,  cuando 
se  cuece;  pero  no  todavía  en  su  punto. 
Palabuyo-an. — Estar  en  embrión  ó  infor- 
me todavía.  Ouidyom. — Estar  cerca  de  su 
ocaso  el  sol,  etc.  Salnop. — Estar  para  al- 
canzar lo  que  se  persigue,  sin  poderlo 
agarrar.  Sapilsapil. — Estar  tensa  ó  tirante 
una  cosa,  como  jarcia,  cuerda  de  guitarra, 
etc.  Tagongtong. — Estar  un  sitio  descu- 
abierto  al  vienio,  azotado  de  él.  Tampac 
— Estar  tieso,  tenso  ó  tirante  un  cuerpo 
muerto  ó  alguna  parte  del  cuerpo.  Tocog. 
— Estar  ó  hallarse  uno  en  el  primer  sue- 
ño.— Tooc. — ¿A  cuántos  estamos  de  Junio? 
¿Icapira  quita  niyan  sa  Junio?  A  once.  Ica- 
polo  cag  usa.  Estamos  de  matanza.  Nagi- 
ihao  cami  sin  bactin.... — Estar  de  prisa. 
Dagmit. — Están  de  caza.  Namamanua,  na- 
mumusil  sira.— Este  vestido  me  está  en 
veinte  duros.  Ini  nga  panapton  pinalit  co 
sin  caruhaan  ca  pisos. — Este  vestido  me 
está  bien.  Angay  sa  acón  ini  nga  panap- 
ton-— Estar  por  escribir.  Magsusurat  pá 
acó. — Estoy  por  Antonio.  Si  Antonio  an 
acón. — Estoy  por  irme  á  casa.  Nagmama- 
laoli  acó  sa  balay. — ¿Estás?  ¿Sayud  ca? — 
¿Estáis?  ¿Sayud  camoí—  ¿Está   usted?  ¿Sa- 


ES 

yud  si  usted?  Estaraos  enterados.     Sayud 

cami. 

Estatera.  /.  Timbang,   tinbangan. 
Estatua.  /.  Tauotauo.   Ladauan. 
Estatuaria.  /.  Paghimo  ó   paghibaro    sin 

paghimohimo  sin  mga  tauotauo  ó  raga  la- 
dauan. 
Estatuario,    m.     Panday  ó  parahimo  sin 

mga  tauo-tauo   ó  mga  ladauan. 
Estatuir,  a.   Pagsugo,  pagbuot,  pagtalaan. 
Estatura,  f.    Hitaas,  cahitaas,  pagcahitaas 

sin  tauo. 
Estatuto.  ih.   Sugo;   casugoanan. 
Estay,  m.   Mar.  Pisi  nga  bahol. 
Este.  m.     Dumagsa,  casirangan. — Hangin 

nga  dumagsa. 

Este,  esta,  esto.  pron.  dem.  In¡. 
Esteba.  /.  Banua  nga  tonocon. 
Estela.  /     An   agui  san    sayán  in  nagla- 

lacat. — Tanum;  banua. 
Estelaria.  /.  Tanum;  banua- 
Estelífero,  ra.  adj.  poét.  Bitoonan. 
Esteliótl.  m.     Bato,  cono,  sin  pacía,  nga 

aada  siton  iya  oló. 
Estelionato,  m.  For.  Limbong. 
Estelótl.  m.  vid.    Estclión. 
Estemple,  m.  Min.  Tocud  nga  cahuy. 
Estentóreo,  rea.  adj.    Daco  nga   tingug 

nga  mangiras. 
Estepa.  /.  Patag  nga  haluag  nga   culang- 

culang  sin  mga    tanum. 
Estepa.  /.  Cahuycahuy  nga  estepa. 
Estera.  /.     Banig.—  De  caña  machacada. 

Sadiap.— Cargado    de    esteras,   loe.  fig.  y 

fam.  In  nangangalas  ná  sin  pagilub  ó  pa- 

gantos.— Amacan. 
Esterar,  a.    Pagbanig.  Pag'sadiap. 
Estercoladura.  /..  Pagtagbon,  pagbobon 

san  tuna  sin  tae  sin  mga  hayop. 
Estercolamiento,  m.  vid.  Estercoladura- 
Estercolar,  m.  Titiponan  san  sighot. 
Estercolar,  a.  Pagtagbon,   pagbobon  san 

tuna  sin  tae  sin  mga  hayop. — n.   Pagoro, 

in  naoro  an  hayop. 
Estercolero,  m.   Titiponan  san  sighot. — 

Parahacot  ug  paratipon  san   sighot. 
Estercolizo,   za.  adj.    Masugadsugad  sin 

tae  sin  hayop. 

Estercóreo,  rea.  adj.  Tachón,  cañan  tae. 
Estercuelo,  m.  vid.  Estercoladura. 
Estereotipia.  /—Estereotipar,  a.  Pagim- 

prenta  ó  pagmolde    sin  mga  letra  nga  diri 

cuhacuha. 
Esterería.  /  An  guinbubuhatan  sin  mga 

banig    ó    mga  amacan    cún    sadiap  bá. — 

Tendahan  sin  mga  banig,  amacan,  sadiap. 

Esterero,    m.     Parahimo  sin  mga  banig, 

etc. — Parabaliguia  sin  mga  banig,   etc. 


ES  253 

Estéril,   adj.  Bau-as.  Langday.--^.  Díri 

bongaan. 
Esterilidad.    /.     Cabau-as,    pageabau-as. 

Calangday,    pagcalangday—  Caculang  sin 

bonga,   cauaray  ó    pageauaray  bonga. 
Esterilizador,  ra.  adj.   Macacaolang  sin 

pagbonga. 
Esterilizar.  a.  Pagcaolang  sin.pamonga. 

Sangdao- 
Esterilla.  /.  Salapid   ó  sinalapid   nga  ha- 

ligot. 
Esterlín.  m.  Género  ó    panapton   nga  es- 
te din. 
Esternón,  m.  Zool.   Tul-an  sa  dughan. 
Estero,  m.    Pagbanig,  pagamacan,  pagsa- 

diap. — Tuig  sin  pagbanig,  etc- 
Estero,  m.   Sapa,  salugsalug,  lalaó. 
Esterquilinio.  m.  Cahugauan,  casighotan. 
Estertor,  m.  Hingaroc 
Estertoroso,  sa.  adj.    Nanhihingaroc 
Esteva.  /.  Polo  nga  balico  san    arado. 
Estevado,  da.  adj-  Bariquig  ó  balico  an 

paá. 
Estevón.   m.   vid.   Esteva. 
Estezado,   m.  Anit  sin  bugsoc,  etc.,  nga 

inabohan- 
Estiba.  /.  Elalánada.— Biol  nga  daco  nga 

pagpopon-an  ug  pagsosootan  san  barahibo 

sin  carnero,  etc. — Mar.  Lastre    ug    luran 

sa  mga  sacayán. 
Estibador,  m.  Parasolud  ug  parasoot  san 

barahibo  dida  sin  mga  biol  nga  dageo. 
Estibar,    a.    Pagsoot.— Mar.     Pagbutang 

sin  maopay  san  luran  ó  carga. 
Estibio,  m.  Baga  tumbaga  nga    busag. 
Estiércol.  ;//.  Tae. — Iti. — Hugao. 
Estigio,  gia.  adj.  Danao  sa  infierno,  nga 

laong,  an  mga  diuatahan.  Infiernohanon. 
Estigma,  ni.  Marca  ó  tigaman  sa    lauas. 

— fig.   Pagpacaraut    sin    bantug. — Bantug 

nga  maraut. — Bot.  Baga  maro  sin    bucad. 
Estigmatizador,  ra.  s.  Paramarca  ó  pa- 

ratigaman    sa    lauas. — An    nagpapacaraut 

sin  bantug. 
Estigmatizar,  a.  Pagmarca  ó  pagtigaman 

sa    lauas    sin    puthao    nga     binaga. — fig. 

Pagpacaalo,  pagpacaraut  sin  bantug. 
Estilar,  a.  Pagbatasan. 
Estilicidio.  m.  Pagtinoro.    Lanay. 
Estilo,  m.  Isusurat. — Batasan;  gaui. — Sain- 

sain,    sarisari    sin    pagearocatingug. — Bot. 

Baga  himono-an  sin  bucad. 
Estima.  /.  Paggaya,  paghigugma,  pagsaho, 

paguili,  pagyoyo,  paghirot,  paghirac,  pag- 

palangga. 
Estimabilidad.  /.  Pagcamagaya,    pagea- 

mahigugmaon,  pagcauili. 

3o 


254 


E¡§ 


Estimabilísimo,   tha.    adj.  Hirigumaon 

caopay. 
Estimable,  adj.  Higugmaon,  orod-gon. 
Estimación.  /.   Bale,  cabaliban.— vid.  Es- 
tima. 
Estimador,  ra.  adj.  Mahagugma,  magaya, 

mauili,  mahirot.  Mabuot. 
estimar,  a.  Pagbale.— Pagbuot.— Paggaya, 

paghigugma,  pagsaho,  paguili,  pagmayoyo, 

paghirot,  paghirac,   pagorug,  pagpalangga, 

pagauil. 

Estimativa.  /.  Hunahuna. 
Estimulación.  /.  Pagagda,    pagsagda.— 

Pagtolsoc;   pagcatolsoc. 
Estimular,  a.  Pagtolsoc;  pagdocdoc. — jig. 

Pagagda,  pagsagda. 
Estímulo,  m.  Tolsoc,  baga   songcud  nga 

may  tolsoc  sa    catapusan.— fig.    Pagagda, 

pagsagda. 
Estinco,  m.  Manan ap  nga  sugadsugad  sin 

tiquí. 
Estío,  m.  Habagat. 
Estiomenar.    a.    Med.  Cotcot   san  onud 

san  lauas  in  may   saquít. 
Estiomeno.  m.  Med.  Cotcot,    pagcotcot. 
Estipendiar,  a.  Pagsohol,  pagbayad,  pag- 

hatag  san  sohol  ó  bayad. 
Estipendiario,  m.  An  sinosoholan    ó  bi- 

nabayaran . 
Estipendio,   m.  Sohol,  bayad. 
Estipticar.  a.  Mcd.  Tubol. 
Estipticidad.  /.  Catubol. 
Estíptico,  ca.  adj.  Tubol.— Macacatubol. 
Estipulación.  /.  Carocayocan. — Pagsaad; 

pagcasaad;    panaad. 
Estipulante,  p.  a.  An  masaad. 
Estipular,  a.  Pagcasabut  sin  polong;  pag- 
saad. 

Estiradamente,   adv.   m.  fig.   Tala  'lá. 

Mariano  estiradamente  tiene  para    comer. 

Si  Mariano  tala  lá  nga  may  quinacaon.— 

fig.  Sin  cosog;  sin  pirit,  sin  lugos.  Cosog 

caopay;  pirit  caopay,  lugos   caopay. 
Estirado,  da.  adj.  Ogdayon.— fig.  Mada- 

yao  ó  maparayao.— fig.   Magicao. 
Estirajar,  a.  fam.  vid.  Estirar 
Estirajón.  •  m-  fam.  vid.  Estirón. 
Estiramiento,     m.     Pagpaonat;    caonat. 

Pagpahalaba. 
Estirar,  a.  Onat,  ontay;  ondauas;    ognat; 

notnot;  lusdac;  hosiod;    huy-od;    hoyhoy; 

hignat;  hatid;  hantay;  butay;   bugnat;  bic- 

nat;  batad;  tonghoyud;    hinat.— -fig.    Pag- 

pahalaba,  pagpadaco. 
Estirar  cuerda  ó  cordel.  Paghogot. 
Estirar  el  vestido  corto  ó  arrugado. 
Paglosdac. 
Estirazar*  a.  fam.  vid.  Estirar. 


Estirón,  m.  Pagonat  sin  macosog;  tígda 
nga  pangabut. — Picnit,  in  pinipicnitan  an 
talinga. — Pagtubo,  pagsulig.— Dar  uno  un 
estirón,  fr.  fia;,  y  fam.  Dagmit  nga  pag- 
tubo ó  pagsulig. 

Estirpe.  /.  Pono  ó  guinicanan. 

Estítico,  ca.  adj.    Tubol.— Macacatubol. 

Estival,  adj.  An  sa  habagat. 

Estivo,  va.  adj.  An  sa  habagat. 

Estocada.  /.  Pagbono  san  espada,  bang- 
cao,  etc.—  Casamad  san  pagbon-a. 

Estofa.  /".  Género  ó  panapton  nga  bino- 
bordahan. 

Estofado,  ni.  Guinisa  nga  estofado. 

Estofado,  da.  adj.  Ogdayon. 

Esto  "ador,  ra.  m.  y  /.   Paraborda. 

Estofar,  a.  Pagborda. 

Esto  ar.  a.  Paguisa  sin  estofado. 

Estola.  /.  id  Guinagamit  sa  mga  capa- 
dian  sa  pagpamisa  ug  sa  pagtuman  san 
iba  nga  mga  catungdanan  nga  singbaha- 
non;  may  tolo  ca  vara  an  hilab-an  ug 
upat  ca  tudlo  an  hilap-dan;  mayada  man 
totolo  ca  cruz  nga  güti,  an  duduha  sa 
mageasicatapusan  ug  an  usa  sa  butnga. 

Estolidez.  /.  Caculangculang  gud  sin 
buot  ug  sarabutan. 

Estólido,  da.  adj.  Culangculang  sin  buot 
ug  sarabutan. 

Estolón,  m.  Estola  nga  daco. — Estola 
nga  daco  ug  halapad  nga  guinagamit  lá 
san  diácono  sa  iba  nga  mga  adlao  sa 
santa  cuaresma. 

Estomacal,  adj.  An  sa  soroesoroc. — Ma- 
cacaopay  sa   soroesoroc. 

Estomagar,  a.  fam.   Pacangalas. 

Estómago,  m.  Soroesoroc. 

Estomaguero,  m.  Panapton  nga  ibinubu- 
tang  sa  tiyan  san  cabataan  in  pinopotos 
sira  san  hapin. 

Estomatical,  adj.  vid.  Estomacal. 

Estomaticón.  m.  Haclop  nga  mahamut 
nga  ihahaclop  sa  soroesoroc. 

Estopa,  m.  Gomon  sin    lino  ó  cáñamo. — 
Género  ó  panapton  nga  bahol.— Binonot. 
Estoque,  m.  Panganiban  nga    sugad    sin 
espada  nga  haligot.— Banua  nga  estoque. 
Estoqueador,    m.    Parabono  sin  espada 
ó  estoque. 
Estoquear,  a.  Pagbono  sin  espada  ó  es- 
toque. 
Estoqueo,  m.  An  pagbono  sin  espada  ó 

estoque. 
Estoraque,  m.  Camangian. — Cahuycahuy 

nga  camangian. 
Estorbador,  ra.  adj.    Maoolang.    Maca- 

caolang. 


ES 

Estorbar,  a.  Olang;  pagcaolang.  Saui; 
salang;  sagubin;  duang. 

Estorbo,  m.  Caolangan. 

Estornija.  /.  Baclao  nga  puthao. 

Estornino,  m.  Tamsi   nga  estornino. 

Estornudar,  n.  Sunga;  osngab. 

Estornudo,  m.  Pagsunga;  pagosngab:  su- 
nga, osngab. 

Estornutario,  ria.  adj.  Macacasunga; 
macacaosngab. 

Estotro,  tra.  pro»,  dem.  Iton  usa,  iton 
iba. 

Estrabismo,  m.  Med.  Calibat,  pagealibat 
sa  mata. 

Estracilla.  /.  Tinabas  nga  guti  ug  bahol 
sin  panapton. 

Estrada.  /.  Araguian.  Dalan. 

Estrado,  m.  Casangcapan  ug  mga  rayan- 
dayan  sin  rouang  sin  balay. — Rouang  sin 
balay  sa  pagearauat  sa  mga  sumasaca  ó 
mga  visita. — Salugsalug  ó  turunban  nga 
binanigan,  nga  binubutangan  san  lingeoran 
ó  trono  nga  hadianon. — pl.  Hoc-manan, 
horoeman. — Citar  á  uno  para  estrados,  fr. 
For.  Pagtauag  sa  iya  basi  umatubang  sa 
hoc-manan. — Hacer  estrados,  fr.  For.  Pa- 
saca,  pamati,  in  pinasasaca  ug  pinamama- 
tian  man  san  hocom  an  mga  nageacapo- 
longanan. 

Estrafalariamente,  adv.  m.  Sa  maraut 
ó  diri  angay  nga  pagpanapton,  maraut  ó 
diri    angay  nga    pagcalacat,  etc. 

Estrafalario,  ria.  adj.  fam.  Maraut  nga 
nga  iya  pagpanapton,  maraut  nga  iya  pag- 
calacat, etc. 

Estragadamente.  adv.  ni.  Sin  uaray  ca- 
husayan,  maraut  caopay. 

Estragador,  ra.  adj.  Macacaraut. 

Estragamiento,  m.  fig.  Batasan  nga  ma- 
raut.  De  estómago.  Batus. 

Estragar,  a.  Raut,  in  nagraraut  an  pa- 
matasan. 

Estrago,  in.  Pagcaí&glag;  pamatay  sin  mga 
tauo. — Cabungcag;  cacurian. 

Estrambótico,  ca.  adj.  fam.  Uaray  ca- 
husayan. 

Estramonio,  m.  Bot.  Banua  nga  tambal 
sa  mga    hicabon. 

Estrangulación.  /.  Pagtiló;  pagcatiló. 
pagtiloi. 

Esrangulador,  ra.  s.  Paratiló. 

Estrangular,  a.  Pagtiló.— Pagsambud  sa 
lauas  basi  diri  lumacat  an  dugo. 

Estratagema.  /.  Larang  nga  paglimbong. 
Limbong,  libo. 

Estrategia.  /.    Cabatiran. 

Estratégicamente,  adv.  m.  Batid  cao- 
pay; ora  ora  sin  batid. 


ES 


255 


Estratégico,  ca.  adj.  Angay  sa  cabati- 
ran.— Mabatid. 

Estrave,  m.  Mar.  Catapusan  san  quilla 
san  sacayán,  nga  nababalico  dapit  sa  do- 
long. 

Estraza.  /.   Dugnit  ó   tinabas  nga  bahol. 

Estrazar,  a.  Pagtabastabas,  pagguisiguisi. 

Estrechamente,  adv.  m.  Sin  haligot;  ha- 
ligot  caopay. — fig.  Sin  turnan,  turnan  cao- 
pay.—/^. Sin  hogot;  hogot  caopay,  sig- 
pit  caopay. 

Estrechamiento,  m.  Pagcahaligot.— Ca- 
hogot,  pageahogot. 

Estrechar,  a.  Paghaligot;  pagpahaligot. 
Sigpit,  sigpot. — Quipot.  Alacay.— -fig.  Pag- 
pirit;  paglugus. — r.  Hogot.—; fig.  Pagsang- 
cay;   pagoropud. 

Estrechez./.  Cahaligot,  pagcahaligot.  Ca- 
halipot,  pageahalipot.  Cahogot,  casigpit. — 
fig.  Pagcasangcay  nga  onguá.— fig  Cacu- 
rian.— fig.  Casoco,  casongeo,  caponong. 

Estrecho,  Cha.  adj.  Haligot.  Piquite.  Ha- 
goot. — De  cara.  Suringót. — m.  Geogr.  Su- 
langan. — adj.  Masoot.~^f.  Rígido,  aus- 
tero, exacto.  Masinog-tanon.— fig.  Escaso, 
miserable.  Mahicao. — Al  estrecho,  m.  adv. 
Sa  capirit. — Poner  á  uno  en  estrecho  de 
hacer  una  cosa.  fr.  Pagpirit,  paglugos  sa 
iya. 

Estrechón.  m.  Mar.     Palapaca  an  layag. 

;  Canduang,  in  nageacanduang  an  sacayán. 

Estrechura.  /.  Cahaligotan,  cahalig-tan. 
fig.  Ongud  nga  pagcasangcay.— fig.  Cacu- 
rian.—fig.  Maopay  ug  hogot  nga  pama- 
tasan. 

Estregadera.  /.  Ibabagnas  nga  guinhi- 
himo  sin  mga  barahibo  nga  haglipot  ug 
soso. 

Es'tregadero.  m.  Ouisoquisoan.  —  Buna- 
can  san  pananton. 

Estregadura.  /.  Pagbagnos,  pagbagnas; 
pagbanos;  pagbangud;  pageoscos,  pageo- 
rocoso;  pag  is-is.  Pagquisoquiso;  pagquiri- 
quisi.    Pagcabagnos,    pageabagnas,    etc. 

Estregamiento,  m.  vid.   Estregadura. 

Estregar,  a.  Pagbanos,  pagnosnos,  pag- 
corocoso,  ngodngod,  pagnisnis,  pagbagnos, 
pagbagnas,  pagbaguid,  pagbangud;  pag- 
eoscos, pag  is-is;  pagmoromon;  pagquiri- 
quisi;  pagquisoquiso. 

Estregón.  Hipantuc,  hipacdol. — Capila- 
san. 

Estrella. /.  Bitoon.— De  Venus.  Capanu- 
san. — Volante  ó  fugaz.  Panoy. — De  la  ma- 
ñana. Caboguason,  caagahon. — Birobitoon. 
— Con  estrellas,  m.  adv.  Halarum  ná  an 
gabi. — Tagunmaaga. — Levantarse  uno  á 
las    estrellas,    fr.  fig.   Pagpalabilabi,    pag 


256 


ES 


isug.— Levantarse  con  estrellas  ó  con  las 
estrellas,  fr.  fam.  Pagtagunmaaga. — Poner 
sobre  las  estrellas  á  una  persona  ó  cosa. 
fr.  fig.  Pagpaorug,  pagpadayao  sa  iya  sin 
ora  ora. — Querer  uno  contar  las  estrellas. 
fr.  fig-'y  fam.  Pagbuot  pagtuman  sin  nía- 
cüri  gud. — Tener  uno  estrella.  /;-.  fig. 
Palaran. — Ver  uno  las  estrellas,  fr.  fig.  y 
fam.  Pagbati   sin  daco  nga  camasool. 

Estrellada.  /.  Banua  nga  maguiring  gui- 
ring. 

Estrellado,  da.  adj-  Bitoonon. — Bunga- 
ran  nga  cabayo. 

Estrellamar.  /.  Poroton  nga  tonocon 
(sa  dagat). 

Estrellar,  adj.   Bitoonon. 

Estrellar,  a.  Pagbatac  sin  macosog  basi 
mapusa  ó  maboong. — Pamasag  san  bunay. 

Estrellero,  ra.  adj  An  cabayo  nga  ma- 
bangad  caopay  san  oló. 

Estrellón,  m.  Bitoon  nga  daco. — Birobi- 
toon  nga  daco. 

Estrelluela.  /  Bitoon  nga  guti. 

Estremecedor,  ra.  adj.  Macaconogco- 
nog. — Macalilisang. 

Estremecer,  a.  Conogconog. — Condat. 
Cadal.  Anduc.--Lisang.-Quirugquirug.  Cug- 
mat.  Corug,  corugeorug. 

Estremecimiento,  m.  Pagcaconogconog, 
caconogeonog. — Cacondat.  Pagcacadal.  Ca- 
quirugquirug.  Cacugmat,  cacorug-corug. — 
Calisang;  pacalisang 

Estrena.  /.  Hatag,  regalo. — Paggamit  pá 
lá,  siyapa  nga  paggamit. — Hacer  uno  la 
estrena,  fr.  fam.  Pagona  sa  iba  sin  pag- 
buhat,  paggamit  ó  pagpalit  sin  bisan  ano. 

Estrenar,  a.  Paggamit  'nga  siyapa  sin  bi- 
san ano,  paggamit  pá  lá. — r.  Pagticang 
pá  lá  sin  pagtuman  sin  catungdanan. — 
a.  Pagsulay  ó  pagbasi   sin  bisan  ano. 

Estreno,  m.  vid.  Estrenar. 

Estrenque,  m.  Pisi  nga  bahol. 

Estrenuidad.  /  Camacosog,  camaisug, 
camabascug;  camalacsi;    pageacosog. 

Estrenuo,  nua.  adj.  Macosog,  maisug, 
mabascug;  malacsi. 

Estreñido,  da.  adj.  T\xbo\.—fig.  Mahicao. 

Estreñimiento,  m.  Tobul;  catobul. 

Estreñir,  a.  Pacatubol—  r.    Tubol. 

Estrépito,  m.  Cangiras;  carimocan. — Ca- 
lipac— fig.  Padayao. 

Estrepitosamonte.  adv.  m.  Ngiras  cao- 
pay.— Tonog  ó  lipac  caopay. — Padayao 
nga  daco. 

Estrepitoso,  sa.  adj.  Macangiras.  Maca- 
tonog  caopay. — Mapadayao. 

Estría./.  Lasi. 

Estriar,  a.  Paglasi. 


ES 

Estribadero,  m.  Sarandigan,  sasarigan,  ca- 
carig-onan. 

Estribar,  a.    Sandig,   sarig. 

Estribera.  /.  Tunbanan  san  pangabayo. — 
Baclao  nga  puthao  sin  balatic. 

Estribería. /.  An  guinbubuhatan  san  mga 
tunbanan  san  pangabayo. 

Estriberón,  m.  vid.  Estribera. — Barobali- 
tang  sin  buquid,  etc. 

Estribillo,  m.  An  siday  nga  guinoolioli. — 
Olioli  nga  polong. 

Estribo,  m.  Tunbanan  san  pangabayo,  sa 
pagsacay  sin  carruaje,  etc.— fig.  Carig- 
onan. — Harigue  ó  carig-onan  nga  cota. — 
Perder  uno  los  estribos,  fr.  In  nahoholso 
an  mga  tun-banan  san  pangabayo. — fig. 
Pagsalasala  sa  pagyacan  ó  pagbuhat. — fig. 
Pagisug  sin  oraora. — Perder  uno  los  estri- 
bos de  la  paciencia,  fr.  fig-  Pagisug  sin 
oraora. 

Estribor,  m.  Mar.  An  luyo  nga  too  san 
sacayán  in  aatubang  quita  sa   dolong. 

Estrictamente,  adv.  m.  Sin  sigpit,  sin  tu- 
rnan, sin  hogot.  Sigpit  caopay,  turnan  ca- 
opay, hogot  caopay. 

Estricto,  ta.  adj.  Sigpit,  hogot,  turnan,  aala- 
gad  gud  sa  batasan  ó  sugo. 

Estridente,  adj.  Mangiras. 

Estrige./.  Tamsi  nga  gabi  an  iya  paglupad. 

Estrinque,  m.  Mar.  Pisi  nga  bahol. 

Estropajear,  a.  Pagpaspas  san  cota  ó  mga 
bongbong.  Pagnisnis  san  cota  ó  mga  bong- 
bong. 

Estropajeo,  m.  vid.  Estropajear. 

Estropajo,  m.  Ipapaspas;  inisnis  sin  cota, 
etc.— fig.  Dugnit,  an  baya  ná. 

Estropajosamente,  adv.  m.  fig.  y  fam. 
Ngoyit  caopay. 

Estropajoso,  sa.  adj.  fig.  y  fam.  Mango- 
yit,  diri  nacacaluas  sin  maopay.— fig.  y  fam. 
Maraut  ó  macalolooy  nga  pagpanapton. — 
fig.  y  fam.  Mahonit  cun  cacaanon. 

Estropear,  a.  Pacalupe. — r.  Lupo.— Pag- 
raraut. — Paol. 

Estropeo,  m.  Calupo. — Capapl. 

Estropicio,  m.  Cabungcag;  caboong,  etc. 

EstrÓVO.  m.  Mar.  Sipong;  sinipong. 

Estructura.  /  Maopay  nga  cabuhat  ó  pag- 
cabuhat. — Cahusayan,  husay  nga  pageabu- 
tang  san  mga  bahin  sa  lauas. 

Estruendo,  m.  Cangiras  nga  daco.— fig. 
Carimocan,  casamocan. — fig.  Padayao  nga 
daco. — Catonog  nga  daco. 

Estruendosamente,  adv.  m.  Ngiras  ca- 
opay.— Matón  og  caopay. — Padayao  nga 
daco. 

Estruendoso,  sa.  adj.  Macangiras.— Ma- 
catonog  caopay. — Mapadayao. 


ES 

Estrujadura.  /.    Pagpuga;   pagcapuga.— 

Paghuyud;  pagcahuyud.— Pagcupug;  pagca- 

cupug.— Pagipit;  pagcaipit.—  Pagtono;  pag 

catono.— Paghodos;    pagcahodos.  —  Pagcu- 

bong;  pagcacubong — Pagpiit;  pagcapiit. 
Estrujamiento,  m.  vid.  Estrujadura. 
Estrujar,  a.    Pagpuga-  Paghuyud.  Pagcu- 
pug. Pagipit.  Pagtono.    Paghodos.   Pagcu- 

bong. — Pagpiit. 

Estrujón,  m.  Pagpuga;  pagcapuga;  paghu- 
yud, pagcahuyud.— Pagcupug;  pagcacupug. 

—Pagipit;  caipit,  pagcaipit. — Pagpiit;  capiit, 

pagcapiit. 
Estuario,  tn.  Aguian  san  tubig  san  dagat 

san  pagtaob  ug    paghubas. 
Estucar,  a.  Pagbusag;  pagpabusag  sin  yeso 

nga  masugad  sugad  sin  jaspe. 
EstUCO.  m.  Minasa  nga  masugad  sin  jaspe. 
Estuche,  ni.    Sorudlan,    piotan.— Ser  uno 

un  estuche— f  jig:  y  fam.  An  maycaba 

tiran. 
Estudiador,  ra.  adj.  fam.  An    nagaaram 

sin  maopay. 

Estudiante,  m.   An  nagaaram;  estudiante. 
Estudiantil,  adj.  fam.  An  tungud  sa  mga 

estudiante. 
Estudiantina.  /.  Mga  estudiante,    cadam- 

an  nga  mga  estudiante. 
Estudiar,  a.  Pagaram. 
Estudio,  m.  Pagaram. 
Estudiosamente,  adv.  m.    Sa  daco    nga 

pagtalinguha  sin  pagaram. 
Estudiosidad./.  Pagtalingoha  sin  pagaram. 
Estudioso,    sa.    adj.    Matuyo,    mayatuin 

sin   pagaram. 
Estufa.  /.   Bagahan;    an    binubutangan  sin 

calayo  ó  mga  baga  sa  pagpapaso    sin  bisan 

ano. 

Estultamente,  adv.  m.    Sa  pagcatapang. 
Estulticia.  /.  Catapang,  calorong. 
Estulto,  ta.  adj.  Tapang,  lorong. 
Estuosidad./.  Capaso;  camapaso  nga  ora- 

ora. 

Estuoso,  sa.  adj.  Mapaso. 

Estupefacción.   /    Paghipausa,     paghiti- 

ngala. 

Estupefactivo,  va.  adj.  Macati tíngala. 

Estupefacto,  ta.  adj.  An  nahipausa,  an  na- 

hitingala. 

Estupendamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

paghitingala;  sa  daco  nga  pagcalisang. 

Estupendo,   da.  adj.  Orosahun,  macaha- 

radluc,   macalilisang. 

Estúpidamente,  adv.  in.  Sa  daco  nga  ca- 
tapang. 

Estupidez.  /.  Catapang,  colorong. 

Estúpido,  da.  adj.  Tapang,  lorong. 

Estupor,  m.  Paghipausa,  paghitingala. 


ES-ET 


257 


Estuprador,  m.  Paralugus  sin  daraga  sa 
pagcasala. 

Estuprar,  a.  Paglugus  ug  pacasala  sin  da- 
raga. 

Estupro,  m.  Paglugus  nga  pacasala  sin 
daraga. 

Estuque.  /.  Minasa  nga  yeso  nga  sugád 
sin  jaspe. 

Esturar,  a.  Pagdangdang  sa  calayo  sin  bi- 
san ano. 

Estugar,  a.   Pagpahamis. 

Esturión,  m.   Isda  sa  dagat. 

Ésula.  /.  Banua  nga  sangaan. 


ET 

Etapa.  /.  Mil.  Balón— Mil.  Pagocoy,  pag- 

honong,  pagodong. 
Etela,  le,  lo.  lini. 
Éter.    m.    poet.    Lzngit.—  Quim.     Tambal 

nga  éter. 
Etéreo,  rea.  adj.  poet.     Langitnon.— An 

tungud  ó  cañan  éter. 
Eterización./  Med.   Pagpabaho  san  tauo 

sin  éter,  basi    diri   macabati  sin    mga  ca- 

ma-ol-ol;    cún    pagootdan    siya    sin    paa, 

teel,  etc. 
Éter  nal.  adj.  Dayon,  uaray  catapusan. 
Eternalmente.  adv.   m.    Sin  dayon,  sin 

uaray  catapusan. 
Eternamente,    adv.  m.    Sin    dayon,  sin 

uaray  catapusan. 
Eternidad.  /.  Caguihaponan,    cadayonan, 

cadugayan. 
Eternizador,    ra.    adj.  An  nacacadayon. 
Eterno,  na.  adj.   Dayon,    uaray    catapu- 
'  san,  uaray  catubtuban. 
EtesiO.  adj.  Hangin  nga  habagat. 
Ética.  /  An  bahin  sa  filosofía  nga    nahi 

tutungod  san  maopay  nga  batasan  ug  mga 

catungdanan  san  tauo. 
Etico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  Ética. 
Etimología.  /  Guinicanan  san    mga    po- 

long;  casayoran  cún  diin  guican  an  polong; 

cún  hain  bá  an  baga  pono  niya. 
Etimológicamente,  adv.  m.  An  tungud 

ó  an    angay  sa  etimología. 

Etimológico,  ca.  adj.  Tungud  sa  etimo- 
logía. 

EtimolOgista.  com.  An  tauo  nga  nagti- 
tinguha  sin  pagbiling  ó  pagaram  san  gui- 
nicanan san  mga  polong.  An  may  calas- 
guran  hionong  siton. 

Etiqueta.  /.   Batasan. 

EtOpeya.  /  Casayoran  san  mga  gaui  san 
tauo. 


258  ET-EV 

eucalipto,  m.  Cahuy  nga  eucalipto  sa 
Australia 

Eucaristía.  /.  An  Guisasántosi  nga  Sa- 
cramento sa  altar. 

Eucarístico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  Eu- 
caristía. 

Eufonía.  /.  An  baga  caangayan  nga  pag- 
polong  nga  maopay  pamation. 

Eufónico,  ca.  adj.  Angay  sa  talinga,  po- 
long  nga  maopay  ó  angay  pamation. 

Euforbio,  m.  Tanum  nga  maharang  an 
taguc. 

Eufrasia.  /.  Banua  nga  tambal. 

Eunuco,  m.  Tauo  nga  pisit — Ministro  ó 
sacop  nga  tinatapuran    san  hadi. 

Eupatorio,  m.  Banua  nga  tambal  nga 
mahamot  hamot. 

EuripO.   m.  Sulangan. 

Euro.  m.  poet.  Dumagsa. 

Europeo,  pea.  adj.  Taga  Europa. — An 
tungud  sa  Europa. 

Eutrapelia.  /.  Casadangan  nga  pagsoro- 
suerte,  angay  nga  calibangan. 

EV 

Evacuación.  /.  Pagtuman;  paghuad.— 
Calibang,  caoro. — Mil.  Pagbaya;  pagca 
baya  sin  bongto,  etc.,  san   niga    soldados. 

Evacuar,  a.  Pagtuman;  paghuad. — Med. 
Pagoro,  libang. — Mil.  Pagbaya. 

Evacuativo,  va.  Med.  Macacaoro,  maca- 
calibang.  Oroan. 

Evacuatorio,  Ha.  adj.  Med.  vid.  Eva- 
cuativo. 

Evadir,  a.  Paglicay;  paglicao;  libaslihas. 

E  vagación.  /.  fig.  Paglingaolingao;  pag- 
calingao  lingao. 

Evaluación.  /.  Cabalihan. 

Evaluar,  a.  Pagbale;  pagpabale. 

Evangeliario,  m.  Libro  sa  mga  Santos 
nga  Evangelio. 

Evangélicamente,  adv.  m.  Aalagad  sa 
Santos    nga  Evangelio. 

Evangélico,  ca.  adj.   Evangelisnon. 

Evangelio,  m.  An  Santos  nga  Evangelio. 
— pl.  Librohay  nga  pinopotos  sin  igagama 
ug  may  laquip  nga  mga  reliquias,  nga  si- 
nuratan  san  tinicangan  san  Evangelio  ni 
San  Juan  ug  sin  tolo  ca  bahin  san  tolo 
pá  nga  mga  evangelista  nga  binibiao  sa 
liug  ó  hauac  sa  mga  cabataan  nga  gudti. 

Evangelista,  /;/.  id.  Parasurat  sa  Santos 
nga  Evangelio. — Paracanta  sa  Santos  nga 
Evangelio.— Paracanta  sa  Santos  nga  Evan- 
gelio sa  mga  singbahan. 

Evangeüstero.  m.  Paracanta  sa  Santos 
nga   Evangelio  sa  mga  singbahan. 


EV-EX 

Evangelizar,  a.  Paguale  san  Santos  nga 

Evangelio  san  aton  Guinoo  Jesucristo. 
Evaporable,  adj.  Mahungao. 
.Evaporación./.  Pagpahungao;  cahungao, 

pageahungao. 
Evaporar,  a.  Pagpahungao. — r.    Hungao. 

Alisngao;  alisbo;  alitbo. 
Evaporatorio,  ria.    adj.    Med.    Tambal 

nga  macacahungao. 
Evaporizar,  a.  Pagpahungao. — r.  Hungao. 
Evasión.  /.  Baribad,  pasangilan. — Pagpa- 

laguio,  pagtois;  pagtanan.  Pacalaguio,  pa- 

cabuhi. 
Evasiva.  /.  Baribad,  pasangilan. 
Evasivo,    va.    adj.    Mabaribad,    mapasa- 

ngilan. — Macapalaguio. 
Evento,  m.  Caagui,  castigad. 
Eversión.  /.    Cabungcag,    pageabungeag; 

calagcalag,  pagcalaglag. 
EvíCCÍÓn.  /.  Por.  Paghucas  san  nacapalit 

san  pinalit  niya.— Prestar  la  evicción.    /;■. 

For.   Pagasoy  san  nagbaliguia    nga    uaray 

limbong  san  pagbaliguia  sin  bisan  ano,  ó 

pagbayad  san  mga  perjuisio  cún  dao  may 

limbong. 
Evidencia,  /.  Camatuoran  nga  dayag. 
Evidenciar,  a.  Pagasoy,    pagpadayag  san 

camatuoran  sin  ano  lá. 
Evidente,  adj.  Matuod,  dayag  caopay. 
Evidentemente,  adv.  tu.  Sin  matuod,  sin 

dayag.  Matuod  gud,  dayag  caopay. 
Evitable,  adj .  Sadang  iglicay. 
Evitar,  a-  Paglicay;   paglicao.    Lihaslihas. 
Eviterno,  na.  adj .  An    may    tinicangan, 

cundí  uaray  catapusan  sugad  an  mga  án- 

gelt-s,  an  mga  calag,  etc. 
Evo.  m.  Caguihaponan.  Cadugayan.  Uaray 

catapusan. 
Evocación.  /.  Pagtauag    san    mga    diua- 

tahan  san  ira  mga  diosdios. 
Evocar,  a.  Paquibulig,  paquitabang. — Pag- 
tauag san  mga  minatáy. 
Evolución./.    Pagtubo,    pagsulig.  Pagca- 

barobalio. — Pagpalacat    ó    pagpabiric    san 

san  mga  sacayáti  labi  pa  in  nagaauay. 

EX 

Ex  abrupto,  m.  adv.  Tigda  ó  hinanali  nga 

pagpolong  ó  pagyacan. — For.  Hinanali  nga 

paghocom. 
Exacción.  /  Pagaro  sin  multa,  pagsocot, 

panocot  sin  otang,  etc. — Pagsocot  nga  diri 

angay. 
Exacerbación.  /  Casi  na,  capongot,  caali- 

gotgot. — Med.    Pagcadugang,    in    nadudu- 

gang  an  saquit. 
Exacerbar,  a.  Pacasina,   pacaisug,   paca- 


me 

pongot;  pacaáligotgot— r.  Sina,  isug,    po- 
ngot, aligotgot. 

Exactamente,  adv.  m.  Sin  turnan,  sin 
tangcud,  igo  gud. 

Exactitud.  /.  Pagtuman  gud,  tangcud 
nga   pagtuman. 

Exacto,  ta.  adj.  Turnan,  tangcud,  ayao. 
— Matuod. 

Exactor,  m.  Parasocot  san  mga  buhis. 

Exageración  /.  Caoraora  ná. 

Exageradamente,  adv.  m.  Sin  oraora  ná. 
Qraora  ná    caopay. 

Exagerador,  ra.  adj.  Maoraora. — s.  Pa 
raoraora. 

Exagerar,  a.  Pagoraora,  pagdachá. 

Exagerativamente.  adv.  m.  Sin  oraora 
ná.   Oraora  ná  caopay. 

Exagerativo,  va.  adj    Maoraora. 

Exaltación./.  Pagcalabao,  pageaorug.  Pag- 
palabao,  pagpaorug,  pagpaombao. — Ban- 
sag;  cabansagan. 

Exaltamiento,  ni.  vid.   Exaltación. 

Exaltar,  a.  Pagpalabao,  pagpaorug,  pag- 
paombao.— r.  Pagdaog  san  casina,  etc.,  ca- 
uan,  cayao  cayao. 

Examen,  m.  Paghunahuna,  pagosisa. — Pa- 
gisip. — For.  Paquiana  sa  mga  testigos — Ex- 
ponerse uno  á  examen.  //'.  Mapaexamen. 
— Pagdumdum;   pagpinanumdun. 

Examinador,  ra.  m.  y  /.  Paraexamen  sa 
iba,  an  nagpapaquiana. 

Examinando,  m.  An  papaquianhan  ó  pag- 
examenaiion. 

Examinar,  a.  Pagdumdum,  pagisip,  pago- 
sisa.  Pagtocso.  Pagsusj.  Pagolitoquit. — Pag- 
hiling. — Pagexamen  ó  pagpaquiana. 

Exangüe,  adj.  Inauasan  san  dugo,  culang 
sin  dugo.— fig.  Maluya  ná  caopay. — fig. 
Patay  ná,   uaray  ná  quinabubuhi. 

Exanimación.  /.  Pagcauara  sa  mga  bala- 
lian;   camatayon. 

Exánime,  adj  Uaray  ná  quinabuhi,  patay 
ná.—Jig.  Maluya  gud   caopay. 

Exantema*  m.  Med.  Saquit  sa  panit  nga 
sugadsugad  sin  buti. 

Exasperación.    /.     Pagpasool. — Casina, 

pageasina, 
Exasperar,  a.  Pagpasool. — -jig.  Pacasina. 

— -/'.   Sina. 

Excarcelación.  /.   Pagtuhas;  pagpatuhas. 
Excarcelar,  a.   Pagtuhas. 
Ex  cathedra.  m.  adv.  lat.  Sinisiring  cun 

an  Santos  nga  Papa  nagtutdo  sa  mga  cris- 
tianos ngatanan,  ó  nagsugo    nga    pagtoo- 

han    an    mga     camatuoran    hionong    san 

toloohan    ó    san    magopay  -  nga  mga   pa- 

niatasan. 


fí£ 


m 


Excava.  /  Arg.  Pagocad  san  tuna  sa   Ii- 

guid  san  tanum. 

Excavación.  /.  Pagcale,  pag  hubang.  Pa- 
gocad, pagocab. — Pagcacale,  etc. 
Excavar,  a.  Pagocad,    pagocab.    Pagcale, 

paghubang. 
Excedente,  adj.  Capin,  labis,  lacad. 
Exceder,  a.  Labi,  labis,  capin,  labao.  Su- 

hat.  Saud.  Siha. — n.   Pagoraora,   pag-tala- 

pas  san  caangayan. 
Excelencia.   /.    Camahalan,    catalán uran, 

cataoganan. — Caod-ganan. — Talahuran. 
Excelente,  adj.  Malabao,  maorug. 
Excelentemente,  adv.  m.  Sin  mabal.  Ma- 

hal  caopay. 
Excelentísimo,  ma.  adj.  Talahuron;  ma- 

tinahurom. 
Excelsamente,  adv.    m.    Mahal    caopay, 

harangdon  caopay.  Labao  caopay, 
Excelsitud.  /  Pagcahataas,  pageaharang- 

don. 
Excelso,  sa.  adj.  Guihabataasi,  harangdon. 
Excentricidad.  /.   Astron.  Cahirayo,  pag- 

cahirayo. 
Excéntrico,  ca.  adj.  A«  nahagagauas,  an 

malalain. 
Excepción.  /  Pagpinid;  pageapinid.   Pag- 

lain;    pagcalain. 
Excepcional,  adj.  Malain.  Masiha. 
Excepto,  ta.  p.  p.   Lain. — adv.  m.  Labut 

sini —   Gauas  sini.... 
Exceptuar,  a.  Pagpinid.   Paglain.— Misic. 

— r.  Pamisic. 
Excerta.  /.  Calacturan,  lactud  nga    casa- 

yoran. 
Excesivamente,  adv.  m.  Sin   capin,  sin 

labao,  sin   labi.  Capin  caopay,  labi  caopay. 
Excesivo,    va.    adj.    Macapin,     malabao, 

malabis,  malabi.   Sauad.  Sog-ong,   masog- 

ong. 
Exceso,  m.  Cadapin,  pageacapin.  Capinan. 

Sauad.  Delito   ó  crimen.  Sala,  sayop. — La- 
cad. Homo. 
Excitación.  /.   Pagagda,    pagsagda.    Pag- 

bantad. 
Excitante,  p.  a.  Maagda,    masagda.    Ma- 

bantad. 
Excitar,  a.  Pagagda,   pagsagda.— Pagban- 
tad. 

Excitativo,  va.  adj.  Macacaagda,   maca- 
casagda.  Macacabantad. 
Exclamación.  /.   Pagtuao;    catuao.— Pag- 
gagsud,  pagguliat. — Pagaraba. — Pagtingug 
sin  daco;  pagpolong,  pagyacan  sin    maco- 
sog.^ — Tingul- 
Exclamar,  a.  Pagtuao.— Paggagsud....  vid. 
Iíxclamación. 
Exclamativo,  va.  adj.  vid.  Exclamatorio, 


áéo  ex* 

Exclamatorio,  ria.  adj.  Matingug.  Con 
tono  exclamatorio.  Sa  matingug  ngapolong. 

Exclaustrado,  m.  An  pade  nga  diri  ná 
naoocoy  sa  convento;  cay  pinaiiuas  san 
gobierno,  etc.,  etc. 

Excluir,  a.  Pagpaiuas;  pagiuas.  Pagpinid. 
Pagcahigauas. 

Exclusión.  /.  Pagpaiuas;  pagcaiuas.  Pag- 
pinid. Pagcahigauas. 

Exclusiva.  /.  Pagpaiuas,  diri  pagcarauat. 
— Togot. 

Exclusivamente,  adv.  m.  Gauas. 

Exclusive,  adv.  m.  Gauas. 

Exclusivo,  va.  adj.  Macacaiuas,  macaca- 
pinid.  Macacagauas. 

Excluso,  sa.  p.  p.  Pinaiuas. 

Excogitable.  adj-  Sadang  hunahunaon, 
sadang   inoinohon. 

Excogitar,  a.  Paghunahuna,  paginoino. 

Excomulgado,  da.  m.  y  /.  Tauo  nga 
inexcomulgado. 

Excomulgador,  m.  Para  excomulga. 

Excomulgar,  a.  Pagexcomulga,  pagpai- 
uas san  pagcaangbitan  sa  mga  cristianos 
ug  san  pagcarauat  san  mga  Sacramento 
san  tauo  nga  binuniagan  mga  malaris  ca- 
opay  ug  diri  m  abale  san  sugo  sa  Santa 
Iglesia. 

Excumunión.  /.  vid.  Excomulgar. 

Excoriación.  /.  Capilas,  pagcapilas.  Ca- 
pilasan.   Cadonot,   pagcadonot.  Cadonotan. 

Excoriar,  a.  Pilas.  Donot,  in  nadodonot 
an  panit. 

Excrecencia.  /.  Bolog,  bologan.    Cocot. 

— Bocoboco  cún  dao  cahuy. 

Excreción.  /.  Pagoro,  calibang. 

Excremental,  adj.  vid.  Excrementicio. 

Excrementar.  Pagoro,  libang. 

Excrementicio,  cia.  adj.  Taihon  ó  iti- 
hon,  an  cañan  tae  ó  iti. 

Excremento,  m.  Tae.  Iti,  Oros,  gotong. 

Excrementoso,  sa.  adj.  An  can-on  nga 
matutunao  layon  ug  diri  macacacosog  sa 
lauas  sugad  san  iba. — Taihon  ó  itihon,  an 
cañan  tae  ó  iti. 

Excrescencia.  /.  vid.  Excrecencia. 

Excretar.//.  Pagoro,  libang,  tac,  iti.  Pa- 
goros. 

Excursión.  /.  Pánicas.— Paglacat  ó  pag- 
viaje. — Fot.  Pagsugo,  sugo  san  hocom 
basi  magbayad  an  may  otang  cún  an  mga 
fiador  bá. 

Excusa./.  Baribad,  pasangilan. 

Excusabaraja.  /.  Tagacan,  tacuyan. 

Excusable,  adj.  Sadang  pagbaribaron;  sa- 
dang ibaribad. 

Excusación.  /.  Baribad,  pasangilan. 


Excusadamente,  adv.  m.  Sin  uaray  ca 
soroc-an  ó  guinahanglan. 

Excusado,  da.  adj.  Gauas  sin  pagbuhis 
cay  mayprivilegio. — Cauang. — Uaray  caso- 
roc-an  ó  quinahanglan. — m.  Calibangan, 
oroan. 

Excusador,  ra.  adj.  An  magbabaribad. 

Excusar,  a.  Pagbaribad,  pasangil. — Pag- 
licay. — Gauas  sin  pagbuhis,  etc. — Lihay- 
lihay,  lihaslihas. 

Excusión.  /.  For.  Pagsugo,  sugo  san  ho- 
com basi  magbayad  an  may  otang  cún  an 
mga  fiador  bá. 

Execrable,  adj.  Doromotan,  dorom-tan. 
Sadang  idarangin  cay  maraut. 

Execración.  /.  Panarangin  ó  pagmaldi- 
ción,  pamuyayao. 

Execrador,  ra.  s.  Paranarangin  ó  para- 
maldición,  paramuyayao. 

ExecramientO.  m.  vid.  Execración. 

Execrando,  da.  adj.  Doromotan,  dorom- 
tan.  Sadang  idarangin  cay  maraut. 

Execrar,  a.  Darangin,  panarangin  san  ma- 
raut.— Pagdomot,   paghomon. 

Execratorio,  ria.  adj.  Panarangin. 

Exégesis.  /•  Casayoran. 

Exégeta.  m.  Paraasoy  sa  Santos  nga  Su 
rat. 

ExegéticO,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
pagasoy  sa  Santos  nga  Surat. 

Exención.  /.  Paghigauas;  cagauas. 

Exentamente,  adv.  m.  Gauas.—  Dayag  ó 
sayud  caopay,   sa   tangcud  nga  pagpolong. 

Exentar,  a.  Pagauas. — r.  Gauas,  misic. 

Exento,  ta.  p.  p.  Guinauas,  pinagauas.— 
adj.  Gauas. — Tampac;  uaray'  ná  atop  ug 
bong-bong. 

Exequátur,  m.  Togot. 

Exequial,  adj.  Ang  tungud  sa  mga-  pag- 
lubong,  ó  turumanón  nga  singbahanon  tu- 
ngud san  mga  minatay. 

Exequias.  /  pl.  Mga  turumanón  nga 
singbahanon  tungud  san  mga  minatay. 

Exequible,  adj.  Sadang  buhaton,  sadang 
tumanon. 

Exhalación./.  Paghungao;  cahungao;  pag- 
alisngao,  pagalisbo,  pagalitbo. — Panoy. — 
Linti. 

Exhalador,  ra.  adj.  Mahungao,  maalis- 
ngao. 

Exhalar,  a.  Paghungao;  pagalisngao,  pag 
alisbo,  pagalitbo.—/^-.  Pagaraba.  —jig.  Pag- 
lacat ó  pagdalagan  sin  dagmit.— jf^\  Pag- 
tuyo  gud. 

Exhausto,  ta.  adj.  Soco,  songco,  ponong, 

puyas  gud,  uaray  gud. 
Exheredación.  /  Pagpaganas    sa    bisan 
sin-o  san  malón. 


.  EX 

Exheredalr.  a.  Pagpaganas  sa  bisan  sino 
san  malón  nga  iya  tungud,  diri  pamalon 
sa  iya. 

Exhibición.  /.  Pagpahayag;  pagcahayag, 
pagpaquita. 

Exhibir,   a.  Pahayag,  paquita. 

Exhortación.  /.  Pagsagdon,  paglaygay, 
paguaydong,  paguale.  Casalagdonan,  ca- 
uaydongan. 

Exhortador,  ra.  adj.  Masagdon,  malay- 
gay,  mauaydong,  raauale.—  s.  Parasagdon, 
paral aygay,  parauaydong,  parauale. 

Exhortar,  a.  Pagsagdon,  paglaygay,  pag- 
uaydong, paguale.   Pagagda,  pagsagda. 

Exhortatorio,  ria.  adj.  Masagdon,  ma- 
laygay.  Mauaydong. 

Exhorto,  m.  For.  Pangamaya  sin  usa  nga 
hocom  sa  igcasihocom  niya  basi  magsugo 
sin  pagtuman  san  ipinangangamaya  sa  iya. 

Exhumación.  /.  Pag  abcay  san  linobngan. 

Exhumar,  a.  Pag  abcay  san  linob-ngan 
san  minatay. 

Exigencia.  /.  Pagsocot;  panocot.— fig. 
Casoroc-an. — fig.  Pagare 

Exigente,  adj.  Maquiaro. 

Exigible.  adj.  Sadang   aróon. 

Exigidero,  ra.  adj.  Sadang  aróon. 

Exigir,    a.  Pagsocot. — fig.    Casoroc-an. — 

fig.  Pagaro. 

Exiguo,   gua.  adj.   Guti,  gatiay. 

Eximio,  mia.  aij.  Guinmamahali,  guima- 
tahumi. 

Eximir,  a.  Gauas,  haganas,  higauas,  misic. 

Exinanición.  /.  Caculang  caopay  sin  co- 
sog  ó  gahum. 

Exinanido,  da.  adj.  Maluya  caopay,  na- 
cuculangan    caopay    sin  cosog    ó  gahum. 

Existente,  p.  a.  An  may  quinabuhi;  áada 
pa. 

Existimación. /.  Pag  hunahuna. 

Existimar,  a.  Pag  hunahuna. 

Existir,  n.  Buhi.  An  may  quinabuhi. 
Áada. 

Éxito,  m.  Catapusan. 

Éxodo,  m.  Icaduha  nga  libro  san  Penta- 
teuco ni  Moisés,  nga  casayoran  san  pagea- 
guican  san  mga  israelita  tican  sa  Egipto. 

Exoneración.  /  Pagpagáan,  paghucas. 

Exonerar,  a.  Pagpagáan,    paghucas. 

Exorable,  adj.  Malolooyon,  cay  napasa- 
cop  ug  naquiquimalooy   sa  iya. 

Exorbitancia.  /.  Caora  ora,  calabao,  ca- 
capin. 

Exorbitante,  adj.  Maoraora,  malábao,  ma- 
capin. 

Exorbitantemente,  adv.  m.  Sin  ora  ora, 
lábao  caopay,  capin  caopay. 

Exorcismo,  m.  Panarangin  sa  yaua. 


EX 


261 


Exorcista.  m.  Parapanarangin  sa  yaua,  an 
may  gahúm  sa  Santa  Iglesia  sin  panara- 
ngin sa  yaua. 

Exorcizar,  a.  Panarangin  sa  yaua  aalagad 
lá  san  sugo  sa  Santa  Iglesia. 

Exordiar.  a.  Pagticang. 

Exordio,  m.  Tinicangan. 

Éxordir.  n.  Pagticang. 

Exornación.  /.  Pagsab  ong;  pageasab-ong; 
pagrayandayan.  Catahúm,  pageatahúm.  Ca- 
matahúm,  pageamatahúm.  Catahúman. 

Exornar,  a.  Pagsab-ong,  pagrayandayan. 
Pagpatahúm. — Pagtoton  nga  pagyacán. 

Exotérico,  ca.  adj.  Dayag,  sayud. 

Exótico,  ca.  adj.  Dumoroong.  Diri  luga 
ringon  nga  polong,  etc. 

Expansibilidad.  /  Camadugang,  pagea- 
madugang. 

Expansión./.  Cabalaba,  pagcahalaba.  Pag- 
dugang,  pageadugang.  Pag  usuag. 

Expansivo,  va.  adj.  Sadang  mahalaba, 
sadang  madugang,  sadang  mausuag.— fig. 
Malipayon. 

Expatriación.  /.  Pagbaya,  pageabaya  sa 
lugaringon  nga  tuna. 

Expatriarse,  r.  Pagbaya  sa  lugaringon 
nga  tuna  ó  banua,  paghalin  sa  lain  nga 
tuna. 

Expectable.  adj.  Talahuron,  tacús  higug- 
maon. 

Expectación.  /.  Ongud  ó  ticos  nga  pag- 
laom. — Fiesta  sa  mahal  nga  Virgen  María. 

Expectante,  adj.  Mahiling,  matanao;  ban- 
tay: 

Expectativa.  /.  Paglaom,  pagtapud. 

Expectoración./.  Pagcughad,  pagcughat.. 
Pagcacughad,  pageacughat. 

Expectorar,  a.  Pagcughad,  pagcughat. 

Expedición.  /  Camasayon  ó  camadagmit 
sin  pagyacán,  pagpolong,  etc. — Pagpagui- 
can  san  despacho,  etc. — Togot  nga  ticang 
sa  Santos  nga  Papa. — fig.  Pagcadto  sin 
pangubat. 

Expedicionario,  ria.    adj.    Mangurubat. 

Expediente,  m.  Capolonganan. — Cadam- 
an  san  mga  papeles  nga  tungud  sin  capo- 
longanan ug  iba  pá. — Patigayon. 

Expedir,  a.  Pagbuhat,  paghuman  san  mga 
causa,  etc. — Paghatag,  pagtogot. — Pagpa- 
dolong  sin  mga  cacaanon,  etc. 

Expeditamente,  adv.  m.  Sin  masayon, 
sin  uaray  caolangan.  Masayon  caopay. 

Expedito,  ta.  adj.  Masayon,  uaray  cao- 
langan. 

Expeler,  a.  Pagpaiuas,  pagpagoa.  Pagsic- 
uay. 

Expendedor,  ra.  adj.  An  magasto,  ma-. 
baliguia. — m.  Parabaliguia. 

3» 


262 


EX 


Expendeduría.  /.  Tindahan  ó    an    guin- 

babaliguiaan  sin  tabaco,  etc. 
Expender,  a.  Paggasto  —  Pagbaliguia. 
ExpendíCÍÓn.  /.  Paggasto.— Pagbaliguia. 
Expendio,  m.  Pagbaliguia,    an     iguinbali- 

guia. 
Expensas.  /.  pl.  Mga  hatag,  mga  bayad. 
Experiencia.  /.   Cabatiran,  cabatid. 
Experimentado,  da.  adj.  Batid;  halatu- 

hat;  lahud. 
Experimentador,  ra.  adi.  An  mabatid, 

an  mabasi. — s.  Parabatid,  parabasi. 
Experimental,  adj.  An    may    carigonan 

nga  ticang  san  cabatiran. 
Experimentar,  a.  Pagbatid;  pagbasi;  pag- 

sulay. — Pagabat;  inob. — Halatuhat. 
Experimento,  m.  Pagbatid;  pagbasi;  pag- 

sulay. 
Expertamente,  adv.  m.  Sin  batid;  batid 

caopay. 
Experto,  ta.  adj.  Batid,  maaram. 
Expiación./.  Pagpara,  pagcapara  san  mga 

sala,  etc.  Pagbayad. 
Expiar,  a.  Pagpara,    pagbayad    san    sala, 

etc. 
Expiativo,  va.  adj.  Macacapara,  macaca- 

bayad. 
Expiatorio,  ria.  ajj.  Buliat  sa  pagbayad, 

macacabayad. 
Expirar.  n.  Patay.— fig.  Tapus. 
Explanación.  /.  Pagpxitag.- -Pagasoy;  ca- 
sayoran. 
Explanada.  /.  Cabal  gan. — Cahitas-an  san 

cota. — Burutangan  san  mga  cureña. 
Explanar,  a.  Pagpatag. — fig.  Pagasoy. 
Explayar,  a.  Pagpahiluag;  pagpahilaba  — 

r.  Paglibanglibang. 
Explicable,  adj.  Sadang  asoyon;    sadang 

igasoy;  arasoyon. 
Explicación.  /  Pagasoy.  Casayoran. 
Explicaderas.  /.  pl.    fam.     Batasan    san 

tauo  sin  pagasoy  ó    pagsumat    sin    bisan 

ano. 
Explicar,  a.  Pagasoy,  pagpahabaro.  — Pag- 

tutdo.  Matumat. 
Explicativo,  va.  adj.  Maasoy;   macacaa- 

soy. 
Explícitamente,  adv.  m.   Dayag  caopay. 
Explícito,  ta.  adj.  Maasoy,  madayag. 
Exploración.  /.  Paglampitao,  pageacap. 
Explorador,     ra.    adj.     Cumaracap. — s. 

Lampitao,  paracacap. 
Explorar,  a.  Paglampitao,  pageacap.  Pag- 

hiling.% 
Exploratorio*  m.  Garamiton  sin  tambalan 

sa  pagcuha  san  bato  elida  sa  pantug. 
Explosión.  /.  Pagtonog,  pagboto;   pagea- 

tonog,  pageaboboto. 


EX 

Explosivo,  va.  adj.  Macatonog  sugad  sin 

pólvora,  etc. 

Explotación.  /.    Pagcuha    dida    sa    mga 

mina  sin   bulauan,  salapi,  etc. 
Explotador,   ra.  s.  Paracuha  sa  mga  mina 

sin  bulauan,  etc. — Paraganancia. 
Explotar,  a.  Pagcuha  dida  sa  mga    mina 

sin  salapi,  bulauan,  etc. — Pagganancia,  pag- 
cuha sin  polos  ó  ganancia. 
Expoliación.  /.   Paghucas,  pagticas;    pag 

cahucas  pageaticas. 
Expoliador,  ra.  s    Parahucas,    paraticas, 

maninicas. 
Expoliar,  a.  Paghucas,  pagticas. 
Exponente,  p.  a.  Magaasoy. — s.  Paraasoy. 
Exponer,  a.  Pagasoy,    pagpasayud,    pag- 

pahibaro. — r.  Baga  pagtoroy  ó    pagbiling 

sin  cacuiian. — Pagbutang  ó    pagbaya    sin 

bata  nga  bago  pá  lá  nga  natauo,  didasa 

mga  puerta  sa  mga  singbahan,  etc. — Pag- 

pahayag. 
Exportación./.  Paghatud,  pagdolong,  pag- 

padolong  sin   mga  género,  etc.,  ticang  sa 

usa  nga  guinhadian  ngadto  sa  lain  nga  tuna. 
Exportador,  ra.  adj.   An   madolong,    an 

m  gpapadolong:sin  mgar]género,  etc.,  ticang 

sa  usa  nga  guinhadian  ngadto  sa  lain  nga 

tuna. 
Exportar,  a.  vid.  Exportación. 
Exposición.  /.    Pahayag:    pagpahayag.— 

Pagasoy,  casayoran. 
Expositivo,  va.  adj.  Maasoy;   macaasoy. 
Expósito,  ta.  adj.  An  bata  nga  bago  pa 

nga  na  tauo  nga  binayaan  dida    sa     mga 

puerta  sa  mga  singbahan. 
Expositor,  ra.  s.  Paraasoy. 
Expresamente,  adv.  m.  Sayud  ó  dayag 

caopay. 
Expresar,  a.  Pagasoy;  pagpahibaro,  pag- 

pasayod. — y.  Pagpolong  sin  maopay. 
Expresión.    /    Pagasoy;    caasoyan. — Po- 

long.— Hatag  ó  regalo    nga    tigaman    sin 

gugma  ó  catahud. — Pagpuga  sin  bonga. — 

Farm.  Duga. 
Expresivo,  va.  adj.  An  maasoy  sin  mao- 
pay.— Mahigugmaon. 
Expreso,    sa.    adj.     Dayag,    sayud.— m. 

Correo,    cay    may   cadagmitan;    despacho 

nga  lugaringon. 
Exprimidera.  /.   Saluran    san    duga    san 

bonga,  etc.,  nga  guinpupuga,  ó  guiniipit. 
Exprimidero,  m.  Ipitan. 
Exprimir,  a.     Pagpuga.    Pag-ipit.    Tono; 

hoyud,  hodos. 
Ex  profeso.  m¿  adv.  lat.  Sa   tinuyo. 
Expropiación./.  Paghucas;    pageahucas. 
Expropiar,  a.  Paghucas. 
Expugnable.  adj.  Sadang  pagagauon. 


EX 

Expugnación.  /.  Pagagao;  pagcaagao. 
Expugnado!*,  ra.  adj.  Maagao.— s.  Para- 

agao. 
Expugnar,  a.  Pagagao  sin    bongto,   cota, 

etc.,  cún  dao  sa  mga  pangubat. 
Expulsar,  a.  Pagpaiuas,  pagpagoa. 
Expulsión.  /.   Pagpaiuas,  pagpagoa. 
Expulsivo,  adj.  Macacahuas. 
Expurgación.  /.    Paghauan,    paguray. 
Expurgar.'  a.    Paghauan,    paguray. — Pag 

para  ó  pag-diri  sin    iba  nga   mga    polong 

sin  usa  nga  libro. 
Expurgatorio,    Ha.    adj.    Macacahauan, 

macacaoray.— m.  Casayoran  sin  mga  libro 

nga  iguindidiri  ó  pinapagpara  an  iba    nga 

inga  polong. 

Expurgo,  m.  vid.  Expurgar. 
Exquisitamente,    adv.  m.  Mahal  ó  ma- 

tahum  caopay;  marasa  caopay. 
Exquisito,  ta.  adj.  Mahal  matahum;  ma- 
rasa, malalim. 
Éxtasi.  /;/.   vid.  Éxtasis. 
Extasiarse,  r.  Dungdung. 
Éxtasis,  m.   Pagdungdung. 
Extático,   ca.  adj.  Madungdung;  madung- 

dungan. 

Extemporal,  adj.  vid.  Extemporáneo. 
Extemporáneamente,  adv.   m.  Sin  ua- 

ray  pagtatagam,  sin  diri  pá  tuig. 

Extemporáneo,  nea.  adj.    Diri    angay, 

diri  igo,  diri  tuig. 

Extender,  a.  Paghantag;  hantay,  mime. — 
Pagbuclad,  pagtaltag,  pagbulad. — Pagpa- 
hiluag. — Loob,  pacaloob. — Pagsurat,  pag- 
hoad  sin  sinurat. — Hitad,  hatid,  duguiap, 
daliap,  daliang,  dayap,  catay,  bolbog, 
hitad. 

Extendidamente.  adv.  m.  Halaba  cao- 
pay. Asoy  caopay. 

Extensamente,  adv.  m.  Halaba  caopay. 
Asoy  caopay. 

Extención.  /.  Pagcahiluag,    pagcahalaba. 

Extensivo,  va.  adj.  Maangay  ó  maigo 
man  sa  iba  nga  mga  butang. 

Extenso,  sa.  adj.'  Halaba,  dageo.— Por 
extenso,  mod.  adv.  Asoy  caopay. 

Extenuación.  /.  Camaluya,  pageamaluya. 

Extenuar,  a.  Pagpaluya,  pagpagasa. — r. 
Luya;  gasa. 

Extenuativo,  va.  a.  Macacaluya,  inaca- 
cagasa. 

Exterior,  adj.  An  sa  goa,  an  sa  gauas. 

Exterioridad,  f  Sa  goa,  sa  gauas  lá  nga 
gaui;  cagauian. 

Exteriormente.  adv.  m.  Sa  goa,  sa  ga- 
uas, dapit  sa  goa,  dapit   sa  gauas. 

Exterminador,  ra.  adj.  Magpapaiuas, 
macalaglag.  ' 


EX 


263 


Exterminar,  a.  Pagpaiuas.  y%\  Paglaglag, 
pagobus. 

Exterminio,  m.  Pagpaiuas,  pagpahingilin. 

— Pagcalaglag,  pageaobus. 

Externamente,  adv.  m.  Sa  goa,  sa  gauas. 

Externo,    na.    adj.     An    sa  goa,  an  sa 

gauas. 

Extinción.  /.    Caparong,  pageaparong.— 

jig.  Caobus. 

Extinguible.  adj.   Sadang  maparong;  sa- 

dang  maobus. 

Extinguir,   a.  Pagparong.— Fig.  Pagobus. 

Extirpación.  /.  Pageaobus  ó  pag^ápoo. 

Extirpador,  ra.  adj.  Macagabuí?  mácáo- 

bus,    macapoo. 

Extirpar,    a.     Paggabut  —  Fig.  Pagobus, 

pagpoo. 

Extorsión.  /.    Pagagao;  caagao,    pagcaa- 
gao.— Fig.  Carautan,    cacurian. 

Extra.  prep\en  casi.  Sa  goa,  sa  gauas.... 

Extracción.   /.     Pagcuha;    pageacuha. — 

Pagpadolong  sin  mga  género,  etc.,  ticang 

sa  usa  nga  guinhadian  ngadto  sa  lain  nga 

tuna. 
Extracta.  /.  For.     Sinacal  ó  hinuad  nga 

surat. 
Extractador,  ra.  s.    Paral actud  ó   para- 

surat  sin  lactud  san  daan  nga  sinurat  nga 

halaba  ó  harohalaba. 
Extractar,  a.  Paglactud  nga  pagsurat  san 

daan  ná  nga  sinurat  nga  harohalaba. 
Extracto,  m.  Calacturan.-Sinacal  nga  lac- 
tud lá. 
Extractor,  ra.  m.  y  /.     Paradolong,  pa- 

rapadolong    sin]  mga  género,  etc.,  ngadto 

sa  lain   nga  tuna. 
Extradición.  /  Pagentrega   san  tauo  nga 

salaan,  nga  naayop  sa  lain  nga  tuna  ngadto 

sa   iya    lugaringon  nga  mga  ponoan. 
Extraer,  a.  Pagcuha. — Pagdolong,  pagpa- 
dolong sin  mga  género  ngadto  sa  lain  nga 

tuna. — For.   Pagsacal  ó  paghuad  sin  sinu- 
rat.— Háhá. — Puga;  cupug. 
Extrajudicial.  adj.   Bisan  ano  nga  buhat 

ó  trato  nga  diri    pinaagui  sin  hoc-manan.  . 
Extrajudicialmente.  adv.  m.  Bisan  ano 

nga  uaray  paagui-e  sin  hoc-manan. 
Extralimitarse,  r.  jig.  Pagaraora. 
Extramuros,    adv.    m.    Sa  gba  ó  gauas 

sin  bongto,  sa  caharanian*  sin  bongto. 
Extranjería.  /.  Pagcadumoroong. 
Extranjero,  ra.  adj.    Domoroong.  Tauo 

sa  lain  nga  banua  ó  guinhadian. 
Extranjía.  /.  fam.  Pagcadumoroong. — De 

extranjía,    loe.    fam.  Dumoroong.— fig.  y 

fam.    Bisan    ano    nga    maabut  nga  uaray 

pagtutuyoa. 
Extranjís  (De),  loe.  fam.  Bisan  ano  nga 


264 


EX 


maabut  nga  uaray    anay  paghunahunaa  ó 

pagtutuyoa. 
Extrañación.  /.     Paghingilin,  pagpaiuas; 

pagcahingilin. — Pagliipausa. — Pagdiri,  pag- 

cadiri. 
Extrañamiento,  m.  vid.  Extrañación. 
Extrañar,    a.     Paghingilin,    pagpaiuas   sa 

lugaringon  nga  tuna. — r.  Halin  ngadto  sa 

lain  nga    tuna. — Hipausa. — r.  Pagdiri    sin 

pagbuhat  sin  ano  man. 
Extrañez.  /.  vid.  Kxtrañeza. 
Extrañeza.  /.     Paghipausa,  paghitingala. 

Bulag,  diri  ná  pagcaoyon  sin  buot  an  mga 

sangcay  ánay. 
Extraño,    ña.    adj.     Dumoroong. — Lain, 

iba- — Orosahun,   hiborongan. — Serle  á  uno 

extraña  una  cosa.  fr.    Diri  siya  batid  si- 

ton,  ó  diri  angay  sa   iya. 
Extraordinario,  ria.  adj.  Diri  sugad  san 

binabatasan    ó  san    onay  nga  pagcasonud 

sonud.  Orosahon. — m.   Correo  nga  cadag- 

mitan. 
Extratémpora. /.  Togot  sa  Señor  Obispo 

basi  pag  ordenar  an  mga  Pade    sa  gauas 

san  tiempo  nga  tinalaan    sa  Santa  Iglesia. 
Extravagancia.   /.    Uaray  cahusayan  sa 

paghunahuna  ug  pagbuhat  man. 
Extravagante,    adj.     Uaray    cahusayan, 

diri  angay  san  binabatasan. — f.    An    mga 

togon    nga    iba  sa    Santos  nga    Papa  nga 

aada  sa  catapusan  san  sinisiring  cuerpo  san 

derecho    canónico. 
Extravasación.  /.  Pagcaauas. 
Extravasarse,  r.  Auas. 


EX 

Extravenarse,    r.    Auas;    in    naauas  an 

dugo  sa  mga  ogat. 
Extraviar,  a.  Pagpasimang.  r.  Simang. — 

Paguara.— Pagbaya. — Salaag.    • 
Extravío,  m.  Pagsimang;  pagpasimang. — 

Paguara.—  Pagbaya.—^.     Pagraraut     sin 

pamatasan. 

Extremadamente,  adv.  m.  Ora  ora  gud. 
Extremado,  da.  adj.  Ora  ora. 
Extremamente,  adv.  m.  Or¿-  ora  gud. 
Extremar,    a.    Pagora   ora- — -Palutas  san 

mga  canatihan.  r.  Pagtuyo  "sin    pagpacao- 

pay  sin   buhat. 
Extremaunción.  /.  Pagsanto   lana. 
Extremidad.  /.   Catapusan.-  -Sangpad.— 

pi.  An  oló;  siqui  camut  ug  icug  san  mga 

mananap. — An  teel  ug  camut  san  tauo. 
Extremo,  ma.  adj .  Catapusan, — Ora  ora 

ná. 
Extrínsecamente,  adv.  m.  Sa   goa,   sa 

gauas. 
Extrínseco,  ca.  adj.  Sa  goa,  sa  gauas. 
Exuberancia.  /.  Caora  ora. 
Exuberante,  adj.  Maora  ora  gud. 
Exuberar.  n.  Ora  ora. 
Exudación.  /.  Baga  paghulas  ó  pagbalhas. 
Exudar,  n.  Baga  huías  ó  baldas. 
Exulceración.  /.  Pagdonot,    pagcadonot. 
Exulcerar,    a.    Med.   Donot,  in    nadodo- 

not  an  panit  ug  nahihimo  ngq:  casam-dan. 
Exultación.    /.    Calipay,   caljpayan. 
Exultorio.  m.  Med.  Casam-dan    nga    diri 

pinasasadhan  cay  basi  gumoa  an    saquít. 
Exvoto,  m.  Halad. 


K 


F 


F.  Icapito  nga  letra  san  abecedario  nga 
quinatsila,  ug  icalima  san  iya  mga  con- 
sonante. An  caluluasan  san  iya  efe. 

Fábrica.  /  Pagbuhat,  paghimo,  pagtuha. 
— An  lugar  ngaguinbuhatan. — Balay,  sing- 
bahan,   camalig. 

Fabricación.  /.  Pagbuhat,  paghimo,  pag- 
cabuhat,  pagcahimo. 

Fabricador,  ra.  s.  Parabuhat,  parahimo. 

Fabricante,  m.  Parabuhat,  parahimo. 

Fabricar,  a.  Pagbuhat,  paghimo;  pagtuha. 
Guihit.  Timbao. 

Fabriquero,  m.  Parabuhat,  parahimo. — 
Bantay  sin  singbahan  cún  sa  mga  tungud 
sa  mao  nga  singbahan. 

Fabuco.  Bunga  san  cahuy  nga  haya. 

Fábula.  /.  Sumat,  súmat  sumat. — Búa  nga 
sumat.- — Susuguiron,  susumaton. 


FA 


Fabulista,  com.  Parasurat  sin  mga  susu- 
guiron. 

Fabulosamente  adv.  m.  Búa  caopay. 

Fabuloso,  sa.  adj.  Búa;  boaon—  -fig.  Oro- 
sahon, mahal  caopay. 

Faca.  /.  Cuchillo  nga  balico. 

Facción.  /.  Panon  sin  mga  tauo  nga 
naalsa. — pl-  Cabayhon,  canauong.— An  sol- 
dados nga  nagtutuman  san  iya  catungda- 
nan. 

Faccionario,   ria.  adj.    An    nagapil,  ó 

naopud. 
Faccioso,  sa.  adj.  Gapil  san  mga  naalsa. 

— Masomoc,  marimoc. 
Facial,  adj.  An  cañan  ó  sa   bayhon. 
Fácil,  adj.  Masayon. 
Facilidad.  /.  Camasayon,    pagcamasayon- 

— Cadagmit. 


FA 
Facilitación./  Pagpasayon,  pagpamasa- 
yon. 

Facilitar,  a.   Pagpasayon,  pagpamasayon. 
— Paghatag. 

Fácilmente,  adj.  m.   Masayon  gud,    ma- 
sayon  caopay. 

Facineroso,  sa.  adj..  Salaan,  maraut  nga 
tauo. 

Facistol,    m.    Burutangan    san  raga  libro 
sa  pagcanta  sa  mga  singbahan.. 
Facsímile,   m.     Casugad    gud,    caparejo, 
casama. 
Factible,  adj.   Hirimoon,  sadang  buhaton. 
Facticio,  Cia.  aij.  Airdiri  onay,  cay  bu- 
hat  sin   tauo. 
Factor,  m.  Tinatapúran. 
Factoraje,  m.  vid.  Factoría. 
Factoría.  /.  Catpngdanan  san    tauo    nga 
sinusugo     ó    tinatapúran;    an    balay     nga 
inooquian    niya. 
Factura./.  Buhat;  pagbuhat;  cabuhat;  pag- 
cabuhat.— Cuenta   nga  casoyoran  san  bale 
san  mga  iguinpapadara  ó  iguinbabaliguia. 
Facturar,   a.  Pagsurat   ug  pagasoy  sadton 
mga  iguinpadara  ug  iguinbabaliguia. 
Fácula.  /  An  tagsa  san  mga  casirac  san 
adlao  nga  labing  masilao. 
Facultad.  /   Gahúm.— Quinaad-man;  gui- 
naad-man.— Togot.—  pl.  Manggad,  bahan- 
di,  puhonan. 

Facultar.  «.Pagtogo,  paghatag  sin  gahúm. 
Facultativamente,  adv.  m.  Aalagad    la 
san    mga    lagda    sin    bisan  ano  nga  qui- 
naadman. 

Facultativo,  va.  adj.  An  tungud  san 
bisan  ano  nga  quinaad-man.— An  tungud 
san  gahum,  sa  bisan  sin-ó  sa  pagbuhat 
sin  bisan  ano. — m.  Tambálan,  paratambal, 
mananambál. 
Facundia.  /  Calasguran  sa  pagpolong  ó 
pagyacan. 

Facundo,  da.  adj.  Lasgud  sin  pagpolong. 
Facha.  /  fam.  Cahimo,  cabaedao,  cabay- 
hon.— Ponerse  en  facha,  fr.  Mar.  Paga- 
lacapa. 

Fachada.    /    Atubangan   san    balay,  etc. 
Cadaygan.— Hacer  fachada,  fr.  Atbang,  in 
naatbang  an  mageasi  balay. 
Fachenda.  /  fam.    Caparayao.— m.  fam. 

Parayao. 
Fachendear,  n.  fam.    Pagdayao,    pagpa- 

rayao. 
Fachendista,  adj.  fam.    An    napadayao, 

an   nagpaparayao 
Fachendón,  na.  adj.  fam.  vid.    Fachen- 
doso. 

Fachendoso,  sa.  adj.  fam.  An    napada- 
yao, an   nagpaparayao. 


FA  265 

Fada.   /.    Bonga  sin  cahuy  nga  camueso. 

— Babaye  nga  diuatahan. 
Fadiga.   /.  Bayad,  sohol  san   tag-iya   san 

balay,  orna,  etc. 

Faena.  /  Buhat. 

Fagina.    /    Pondoc    sin    mga   opong  sin 

humay,  etc.— Songo.— Pagtalogtan  ó  pag- 

toctoc  sin  pagauay. 
Fagina.  /  Buhat. 
Fagot,  m.  Toronggon. 
Faisán,  m.  Tamsi  nga  matahúm  üg    ma- 

rasa  an  onud. 
Faja.   /.    Tacgon.    Bahag.—  Tinabas    nga 

papel  nga  potos  san    libro,     etc.— Bacus. 
Fajadura.  /  Pagtacgong,  pabahag*    pag- 

sangbud  sa  lauas.— Mar.  Tinabas  nga  hi- 

nirogan    sin    alquitrán,    nga    ipopotos  sin 

nga  pisi. 
Fajamiento,  m.    Pagtacgong,    pagbahag, 

pagsambud  sa  lauas. 
Fajar,  a.  Pagtacgong,  pagbahag,  pagsang- 

bud  sa  lauas.  — Fajar  con  nno.fr.  fam.  Pag- 

dosmog  sa  iya  sin  macosog.— Pagbacgos, 

pagbacus. 
Fajín,   m.     Bacgos  sin  general  cún  briga- 
dier bá. 

Fajo.  m.  Botoc—  pl.  Mga  hapin  nga  íguin- 

hahapin  san  mga  cabataan  nga  gudti. 

Fajón.  m.  Bacgos  ó  bacus  nga  daco. 

Fajuela.  /    Bacgos   ó  bacus  nga  guti. 

Fala.  /*.  Bangcao  nga  daco. 

Falacia.  /.  Limbong. 

Falange.  /.  Panon  sin  mga  casoldadosan. 
Zool.  An  tagsa  nga  tul-an  cún  bias  san 
mga  tudlo. 

Falangia.  /  Mananap  nga  malar  alara  nga 
sugad  sin  laua. 

Falangio,  m.  vid.  Falangia. 

Falárica.  /  Panganiban  nga  sugad  sin 
bangcao. 

Falaz,   adj.  Malimbong. 

Falazmente,  adv.  m.  Oraora  sin  limbong; 
limbong    caopay. 

Falca.  /  Sisip. 

Falce.  y.  Garab;  sundang  nga  guti  ug 
balico. 

Falcinelo.  m.  Tamsi  nga  darodaeo  sin 
sarapati. 

FalCÓn.  m.  Luthang. 

Falconete.  m.   Luthang. 

Falda./.  Atubangan  san  biste.  Saguiad,  sid- 
s:d. — De  monte.  Baquilid. 

Faldamenta.  /.   Atubangan  san  biste. 

Faldamento,  m.  Atubangan  san  biste. 

Faldear,  a.  Paglacat  ó  pagbactas  sa  ba- 
quilid. 

Faldellín,  m.  Atubangan  nga  haMpot  sin 
biste.  .     .  '         / 


266 


FA 


Faldero,  ra.  adj.  Ayam  nga  guti. — m. 
Lalaqui  nga  maquiquiopud  sa  mga  babaye. 

Faldillas.  /.  //.  Adton  biste^nga  bitay 
sa   hauac. 

Faldistorio.  m.  Lingcoran  nga  uaray  san- 
digart  sa  tinhan. 

Faldón,  m.   Atubmgan    san   bado,  etc. 

Falencia.  /.    Sayop,    lisa,  sala. 

Falibilidad./.  Camasayop,  pagcamasayop. 

Falible,  adj.  Masasayop,    masasala. 

Falimiento,  m.  Pagsayop,  paglimbong, 
pabua. 

Falordia.  /.    Suguiron,  susumaton. 

Falsabraga.  /.  Fort.  Cota  nga  h abobo. 

Falsada.  f.  Tulin  nga  paglupad,  tulin  nga 
pagcalupad. 

Falsamente,  adv .  m.  Sin  búa;  búa  cao- 
pay. 

Falsario,  Ha.  adj.     Malimbong. — Buaon. 

Falsadpr,  ra.  adj.    Malimbong. 

Falsear,  a.  Paglimbong. — n.  Pagluya. 

Falsedad.  /.  Búa.    Limbong. 

Falsía.  /.    Búa.    Limbong. 

Falsificación.  /.    Paglimbong. 

Falsificador,  ra.  adj.  Malimbong.— -.r. 
Paralimbong. 

Falsificar,   a.  Paglimbong. 

Falsilla.  /.  Papel  nga  binarlitan  nga  gui- 
ni-ilarum  sin    papel  cún    dao  sa  pagsurat. 

Falso,    sa.  adj.    Malimbong;  buaon,  búa. 

Falta.  /.  Caculangan. — Sala;  lisa. — Caca- 
blas. — Calisdanan.-Casaypan,  casaypanan. 
A  falta  de  hombres  buenos,  á  mi  padre 
hicieron  alcalde,  ref.  Paghatag  sin  catung- 
danan  san  tauo  nga  culang  sin  cabatiran, 
cay  uaray  lain  nga  tauo  nga  macatuman 
siton. — Caer  uno  en  falta,  fr.  fam.  Paca- 
sala  ó  diri  pagtuman  san  catungdanan. — 
Hacer  falta  una  cosa.  //'.  Cún  casoroc  an 
sin  bisan  ano. — Sin  falta,  ni.  -adv.  Sin 
uaray  cau!angan. 

Faltar,  a.  Culang. — For.  Pacasala. — El 
aliento.  Capuy. — Lisa. — Cablas. —  Moroy . 
Púa. 

Faltar  á  su   obligación.  Auan. 

Faltar  las  fuerzas.  Hutos. 

Falto,  ta.  adj.  Culang;  cablas. — Hupao. — 
Hopohop. — Camudcamud. — Camos. 

Faltrero,  ra.   m.  y  /.    Paracauat. 

Faltriquera.  /.   Hupao    sin   sarual,   saya. 

Falúa.  /.   Palúa. 

Falucho,  m.    Sacayan. 

Falla.  /.  Palias. 

Fallar,  a.  For.  Paghocom,  pagbuot,  pag- 
"sentencia.--Poa. 

Fallar,  a.  Pagpalias. — ;/.  Baun,  in  nagra- 
raut  an  paray  ó  hunay,  etc. 

Fallecer,  n.  Patay. 


FA 

Fallecimiento,  m.  Camalayon;  pagea- 
fnatay. 

Fallido,  da.  adj.   An  nagsala,  nagpalias. 

Fallo,  Ha.  adj.  Culang. — m.  Sentencia. 
Paghocom,    pagbuot. 

Fama.  f.  Bantug.-— Dungug.  Cadungganan. 

Famélico,  ca.  adj.  Gogot-mon,  gotomon. 

Familia.  /.  Pamilia,  cabalay. — Mga  cao- 
rop-dan. 

Familiar,  adj.  An  tungud  sa  mga  pami- 
lia.— Bisan  ano  nga  hiara  caopay  san  tauo. 
— Caiya, — caira.  —  Sangcay. — Sacop. 

Familiaridad,  f.  Pagcasangcay,  cama- 
opay  nira  sin  buot. 

Familiarizar  a.  y  r.  Paquigpagsangcay, 
paquigopay  sin  buot. 

Familiarmente,  adv.  ?n.  Sa  maopay  nga 
cabuot. 

Familiatura.  /.  Catungdanan  sin  tauo  sa 
Inquisición,  cún  sa  colegio  bá. 

Famosamete  adv.  ni.  Sin  maopay;  mao- 
pay gud. 

Famoso,  sa.  adj.  Bantugan,  bantuganan 
dongganon. 

Fámula.  /.  fam.  Sacop  sorugoon  nga 
babaye. 

Famulato,  ni.  Catungdan  san  sacop  ó 
surugoon. 

Fámulo,  ni.  Sacop,  surugoon  nga  lalaqui. 

Fanal,  m.  Parola.  Parol  sa  olin  sa  mga. 
sacayán. — Virina. 

Fanáticamente,  adv.  ni.  Sayop  caopay 
ticang  sa  buot  sa  mga    tungud  san  religión. 

Fanático,  ca.  adj.  An  masayop  caopay 
ticang  sa  buot  sa  mga  tungud  san  reli- 
gión.— An  natuyo  gud  sa  bisan  ano. 

Fanatismo,  ni.  Pagcasayop  nga  tinutuyo 
san  tauo  ug  ticang  sa  buot  sa  mga  tu- 
ngud san  religión. 

Fandango,  m.  Sáyao  nga  pandango. 

Fandanguero,  ra.  adj.  Maquipandango; 
maquisáyao. 

Faneca.  /  Isda  nga  faneca. 

Fanega.   /.  Baquiran,    aniga. — Baquid. 

Fanfarrear,  n.   Paghuriual,  pagbalicad. 

Fanfarria.  /.  fam.  Pagcahuriual,  pagea- 
balicad. 

Fanfarrón,  na.  adj.  fam.  Huriual,  bali- 
cad.  Cabalicaron  nga  tauo. 

Fanfarronada.  /.  Cahuriual,  caballead, 
polong  cún  buhat  bá  sin  tauo  nga  hari- 
ual  ó  balicad. 

Fanfarronear,  n.  Paghuriual,  pagbalicad. 

Fanfarroneria. /.  Pagcahuriual,  pageaba- 
licad,  pageabalicaron  sin  tauo. 

Fanfarronesca.  /,  Batasan  sin  tauo  nga 
huriual  ó  balicad, 


FA 

Fanfurriña  /.  fam.  Casina  nga  guti  nga 
agui  lá. 

Fangal,   m.    Cahanangan,  calag-yan,  calu- 
bogan;   calapucan. 

Fango,  m.  Hanang,  lagay,     lubog;    lupac. 

Fangoso,  sa.  adj.  Malagay,  malubog,  ha- 
nangon;   lupacon. 

Fantasear,  n.  Paghunabuna  sin  mga  mag- 

calainlain. — Padayao,   pagparayao. 

Fantasía.    /.     Gahum    sin    paghunabuna. 

Paghunahuna. — Susuguiron,  susumaton  nga 

halarum . — fam.  Padayao,   pagparayao. 

Fantasioso,  Sa.    adj.    fam.    Mapadayao, 

niaparayao. 

Fantasma,  m.  Búa  nga  paghunahuna  sugad 

in  nag  iinop  an  tauo. — Landong;  onglo.  bal- 
bal;  tug-uac. 

Fantasmón,  na.    adj.  fam.    Mapadayao, 

maparayao  caopay. — m.  Daco  nga  landong; 

daco  nga  onglo;  daco  nga  balbal;  daco  nga 

tug-uac. 
Fantásticamente,  adv.  m.  Sa  cauaray  ca- 

matuoran,  limbong  lá,  búa   lá. 
Fantástico,  ca.  adj.  Malimbong,  uaray  ca- 

matuoran. 
Fara.  f.  Halas,  nga  sayud  caopay  an  agui 

niya  sa  tuna. 

Farachar.  a.  Pagbayo  sin  abacá,   etc. 
Farallón,  m.    Poro,  pangpang  nga  hataas 

sa  dagat. 
Faramalla.  /.  fam.   Limbong — com.  fam. 

Malimbong  nga  tauo. 

Faramallero,  ra.  adj.  fam.    Malimbong. 
Faramallón,  na.  adj.  fam.  Malimbong. 
Farándula,  f.  Panon   sin  mga  comediante 

sadto  ánay. 

Farándula.  /.  Limbong. 
Farandulero,  ra.  m.  y  /.  Comediante.— 

adj .  fig.  y  fam.  Malimbong. 
Faraute,  m.  Sinusugo;   surugoon,  an  nag- 

dadara  sin   sugo  ó  togon. — Paraloa  in  tipa- 

pageomedia. 

Farda,  /  Potos  sin   panapton. 
Fardaje,  m.  Mga  pardo  ó  mga  bantal. 
Fardar,  a.  Paghatag   sin  panapton. 
Fardel,  m.  Surudlan,  sopot. 
Fardelejo.  m.  Surudlan  ó  sopot  nga  guti. 
Fardería./.  Mga  pardo  ó  mga  bantal. 
Fardo,  m.  Pardo,  bantal;  boegos. 
Farellón,  m.  Poro,  pangpang  nga  hataas  sa 

dagat. 

Farfalloso,  sa.  adj.   Mangoyit. 
Farfantón,  m.  fam.  Mayacan,  tabían. 
Farfantonada.  /.  fam.  Polong  cún  buhat 

bá  sin  tauo  nga  mayacan. 
Farfantonería,/,  fam.  vid.  Farfantonada. 
Fárfara./  Banua  nga  itarambal. — Porot-san 

san  bunay  nga  dóoc  san  pula  ug  san  bu- 


FA  267 

sag;  porostan. — En  fárfara,  m.  adv.  Sirrisi- 
ring  an  bunay  nga  uaray  pá  binalocan  ó 
tipaca  dito  pá  sa  guinhaua  san  manuc. — 
fig.  Di  pá  human. 

Farfulla.  /  fam.  Camangoyit. — Paghinana- 
li  nga  pagyacan  ó  pagbuhat. 

Farfulladamente,  adv.  m.  Sin  hinanali; 
hinanali  caopay. 

Farfullador,  ra.  adj.  fam.  An  mayacan 
ó  magbuhat  sin  hinanali. 

Farfullar,  a. fam.  Pagyacan  sin  hinanali. — 
fig.  y  fam.  Magbuhat  sin  hinanali  ug  sin 
uaray  cahusayan. 

Fargallón,   na.  adj.  fam.   An  mayacan  ó 
magbuhat  sin  hinanali.— An  mahugao  san 
iya  niga  pagpanapton,  etc. 
Farináceo,  cea.  adj.  Binocboc;  an  masu- 
gad  sin  harina. 

Faringe.  Zool.  Bot-ol,  toton-an. 

Farisaicamente,  adv.  m.  Sa  salingeapao. 

Farisaico,    ca.  adj.  Cañan  mga  pariseo. 

Farisaísmo,  m.  Cadam-an,  batasan  san 
mga  pariseo;  pageaparisco. 

Fariseo,  m.  Sinisiring  an  mga  judío  nga 
salingeapao  lá  an  pagtuman  nira  san  bata- 
san. — Tauo  nga  salingeapao— /g\  y  fam. 
Tauo  nga  hataas,  magasa  ug  maraut  an  buot 
niya. 

Farmacia.  /.  Pagaradman  sin  pagquilala 
sin  mga  tanum  ug  paghimo  sin  mga  tam- 
bal.— Botica  ó  balay  nga  guinbabaliguiaan 
san  mga  tambal. 

Fármaco,  m.  Tambal,  bolong. 

Farmacología,/  Bahinngacasayoran  san 
mga  tambal. 

Farmacopea.  /  Libro  nga  casayoran  san 
tambal. 

Faro.  m.  Torre  ó  pilar  nga  hataas  dapit  sa 
dagat,  nga  may  parol  nga  dinadageotan 
in  gabi,  basi  diri  masimag  an  mga  nagsa- 
sacay. — fig.  Casirac. 

Farol,  m.  Parol. 

Farola.  /  Parola. 

Farolear,  n.fam.  Padayao,  pagparayao. 

Farolero,  ra,  adj.  fig.  y  fam.  Pagdayao, 
maparayao,  maquilabut. — m.  Paradara  san 
mga  parol.  Paradagcot  san  mga  parol.     < 

Farolón,  adj. fam.  Mapadayao,  maparayao, 
maquilabot. — m.  fam.  Parol  nga  daco. 

Farota.  /.  fam.  Babaye  nga  uaray  caalo 
ug  eulangeulang. 

Farotón,  na.  m.  y  f.  fam.  Tauo  nga  w%- 
ray  caalo  ug  eulangeulang. 

Farra.  /  Isda  nga  farra. 

Fárrago  m.  Bisan  ano  nga  uaray  cahusayan. 

Farraguista,  com.  Taúo  nga  uaray  cahu- 
sayan sa  iya  mga  paghunahuna. 


268  FA 

Farsa.  /.  Comedia  nga  macacataua. — fig. 
Limbong. 

Farsante,  m.  Comediante  sin  macacatua. 
— adj.  fig.  y  fam.  Tauo  nga  malimbong. 

Fas  (por)  ó  por  nefas,  m.  adv.  fam.  Ma- 
tadong  ó  di  matadong;  dadayonón  lá. 

Fascinación./.  Paggaba,  pagbarang.— fig. 
Limbong,  paglimbong. 

Fascinador,  ra.  adj.  Malimbong;  macalim- 
bong;   macalipong. 

Fascinar,  a.  Gaba,  barang.— fig.  Paglim- 
bong; pacalipong. 

Fase./.  Astron.  An  mga  pagcabutang  ó  pa- 
quita  san  bulan,  —fig-  Cabutang  ó  pagca- 
butang sin  ano  lá. 

Fásoles,  m.  pl.   Bonga  nga  judías. 

Fastidiar,  a.  Ngalas;  tacas;  somol. 

Fastidio,  tn  Ngalas;   cangalas. 

Fastidiosamente,  adv.  m.  Ora  ora  nga 
cangalas. 

Fastidioso,  sa.  adj,  Macangalas.—  Manga- 
las. 

Fastigio,  m.  An  cahitaas  sin  torre,  buquid, 
etc.   An  cahitaas  sin   catungdanan,   etc. 

Fasto,  ta.  adj.  Palaran,  bulahan. 

Fastos,  m.  pl-  Irisipan  sadto  ánay  sa  mga 
romano. — fig.  Casayoran  sa  pagcásonudso- 
nud   san   mga  inagui. 

Fastuosamente,  adv.  m.  Padayao  caopay, 
parayao  caopay. 

Fastuoso,  sa.  adj.  Mapadayao;  maparayao. 

Fatal,  adj.  Macuri. — Maraut. 

Fatalidad.  /    Cacurian,  palad  nga  maraut. 

Fatalmente,  adv.  m.  Sin  curi.  Macuri  ca- 
opay. Maraut  caopay. 

Fatidicalmente.  adv.  m.  Sa  maraut  nga 
palad- 

Fatídico,  ca.  adj .  An  tauo  nga  nagtagna 
san  umarabut  pá;  maraut  nga  palad. 

Fatiga.  /".  Cabutlao,  cabudlay,  cácapoy,  ga- 
hul,  hagus,  yaya,  rapus,  tablay. 

Fatigación.  /.  vid.  Fatiga. 

Fatigadamente.  adv.  m.  Butlao  caopay, 
budlay  caopay,  capoy  caopay. 

Fatigador,  ra.  adj.  Macabutlao,  maca- 
budlay,  macacapoy. 

Fatigar,  a.  Pagcabutlao,  pagcabudlay, 
pacacapoy,  pacagahul,  pacagahus,  paca- 
yaya,  pacarapus,  pacatablay. — r.  Butlao, 
budlay,  capoy,  gahul,  hagus,  yaya,  rapus, 
tablay,  dapul,  gool,  hangus,  pagal,  pungac, 
hinga, rotos,    rocroc. 

Fatigosamente,  adv.  m.  vid.  Fatigada- 
mente. 

Fatigoso,  sa.  adj.  Mabutlao,  mabudlay, 
macapoy,  magahul,  mabagus,  mayaya,  ma- 
rapus,  matablay. — Macabutlao,  macabudlay. 

Fatuidad.  /.  Caculang  sin  sarabutan. — Ta- 


VA-PÉ 

pang  nga  pagpolong  ó  pagbuhat. — Ca- 
palabilabi,  cabuang. 

Fatuo,  tua.  adj.  Culang  sin  sarabutan; 
bauang,  buang,  buog,  hongug,  palong.— 
Palabilabi,  malabiao. 

Fauces.  /  pl.   Bot-ol,  toton-an. 

Fauna.  /  Cadam-an  san  mga  hayop  sin 
usa  nga  probincia,  etc.  Libro  nga  caisi- 
pan  ug  caasoyan  san  mao  nga  mga  hayop. 

Fauno,  m.   Diosdios  sa  mga  diuatahan. 

Fausto,  ta.  aij.  Palaran,  bulahan,  baraan. 

Fausto,  m.  Padayao  nga  daco. 

Faustoso,  sa.  adj.  An  mapadayao  sin 
daco. 

Fautor,  ra.  m.  y  /  Bulig. 

Fautoría.   /.  Pagbulig,  pagtabang. 

Favila./  poi't.  Abo,  aguio. 

Favonio,  m.  Hangin  nga  halayahay. 

Favor,  m.  Pagbulig,  pagtabang. — Cata- 
hud,  hatag,  calooy.^ — Á  favor  de  Pedro. 
Sa  can  Pedro.  Si  Pedro  an  acón. — A  fa- 
vor del  viento  ó  de  la  marea.  Ayon  an 
hangin  cún  an  solug. — ¡Favor  á  la  justicia! 
¡Favor  al  rey!  ¡Panabag  como!  In  dinada- 
cop  san  justicia  an  tauo  nga  salaan.— 
Hazme  el  favor  de  tal  cosa.  Taguí  acó 
sin..... 

Favorable,  adj.  Mabulig,  matabang,  ma- 
ayon. 

Favorablemente,    adv.   m.  Sin  maopay. 

Favorecedor,  ra.  adj.  Mabulig,  mata- 
bang.— s.  Parabulig,  mananabang. 

Favorecer,  a.  Pagbulig,  pagtabang,  pag- 
tabag. — -Pagcalooy,  paghatag  sin  calooy. — 
Favorecerse  de  una  persona  ó  cosa.  fr.  Pa- 
quibulig,  paayop  sa  iya. — Tuga. 

Favorito,  ta.  adj.  Pinaora. 

Faz.  /  Bayhon;  nauong.  — Cadaygan. 


FE 

Fe.  /  An  igtoo.  Pagtoo.  Toloohan.— 
Buen  concepto  y  confianza  que  se  tiene 
de  una  persona  ó  cosa.  Pagtapud.  Tener 
fe  en  el  médico.  Pagtapud  sa  tambalan.— 
Creencia  que  se  da  á  las  cosas  por  la 
autoridad  del  que  las  dice  ó  por  la  fama 
pública.  Pagmatuod. — Testimonio  ó  cer- 
tificación que  se  da  de  ser  cierta  una 
cosa.  Carig-onan. 

Fealdad.  /.  Carat-an,  maraut  nga  cabay- 
hon,  etc.— fig.  Camaraut,  camangil-ad,  ca- 
mangidhat,  camalaoay,  camaraesut. 

Feamente,  adv.  m.  Sin  caraut  nga  cabay- 
hon  etc. — fig.  Maraut  caopay,  mangil-ad 
caopay,  mangid-hat  caopay,  malao-ay  cao- 
pay, maraesut  caopay.  . 


febeo,  d¿  adj.  poet.  An  turigud  sa*    adlao 
ó  cañan  adlao. 

Feble,  adj.  Maluya;  magasa. — Hupao  nga 
sal  api. 

Febledád.  /.  Camaluya;   camagasa. 

Feblemente,  adv.  m.  Sin  luya,  sin  gasa. 

Maluya   caopay,  magasa  caopay. 

FebO.  m.  An  adlao. 

Febrero,  ni.  id.  Icaduha  ca  bulan  san  tuig. 

Febricitante,  adj.  Med.    Hinihiran-tan. 

Febrífugo,  ga.  adj.  Tambal  nga  macaho- 

as  san  hiranat. 

Febril,  adj.  An  may  hiranat,  an  tungud  ó 

cañan  hiranat. — fig.  Maisug,  masina. 
Fecal,  adj.  Med.  Tae. 
Fécula./.  Arasip. 

Feculento,  ta.   adj.  Arasipon.— Larugon. 
Fecundable.  adj.  Sadang  marampag,   sa- 

dang  marangba,  sadang  mabonga. 
Fecundación.   /.    Camagrampag,     cama- 

grangba,  camabonga. 

Fecundador,  ra.  adj.    Marangpag,    ma- 
rangba,  mabonga. 

Fecundamente,  adv.  m.   Marampag,  ma- 
rangba caopay,  mabonga  caopay. 
Fecundar,  a.  Pagrampag,  pagrangba,  pag- 

bonga. 
Fecundativo,  va.  adj.  Macarampag,  ma- 

carangba,  macabonga. 
Fecundidad.  /.  Gahum  sin    pagpabonga. 

Camagrampag,  camagramba,  camagbonga. 
Fecundizar,  a.  Pagparampag,  pagparang- 

ba,  pagpabonga. 
Fecundo,  da.  adj.  Marangpag,  marangba, 

mabonga,   bongaan. 
Fecha.  /.  Pecha. 
Fechar,  a.  Pagbutang  sin  pecha. 
Fecho,  cha.  p.  p.  Binuhat  ó  sinurat  sa... 
Fechoría.  /.  Buhat  nga  maraut. 
Federación.  /.  Pagcahingion,  pagsarabut, 

pagcaoyon  sin  buot  cún  mga  larang.  Ca- 

oroyonan,   caaraboyonan. 
Federal,  adj.  vid.  Federativo. 
Federalismo,  m.  Pagcaoroyon  sin    buot. 
Federativo,   va.  adj.  Maoyon,  maabuyon, 

sacop  sin  labao  nga  gobierno. 
Fehaciente,  adj.  For.  Torooron. 
Felicidad.  /.  Palad,  capalaran,  cabulahan, 

cabaraan,  camahinobangan. 
Felicitación.  /.  Paghatag  sin  catahud,  sin 

maopay  nga  horas,  etc. 
Feligrés,  sa.  adj.  Sacop  sin  parroquia. 
Feligresía.  /.  An  mga  sacop    sin    parro- 
quia.— An  tuna  nga  sacop    sa    parroquia. 
Feliz,  adj.  Palaran,  bulahan,  baraan. 
Felizmente,  adv.  m.  Palaran  gud;    bula- 
han  gud,  baraan  gud. 


FET  26g 

Felonía.  /.  Cairíabudhi,  Carnalingo,    buhat 

nga  maraut. 

Felpa.  /.  Género  ó  panapton  nga  barahi- 

boon  sa  caraygan. 

Felpa.  /.  fig.  y   fam.  Pagdabal,  pagsauay 

sin  macosug. 

Felpado,  da.  adj.  Hinabol  nga  barahiboon. 

Felposo,    sa.  Género  ó  hinabol    nga    ba- 
rahiboon. 

Felpudo,  da.  adj.  vid.  Felpado. 

Femenil,  adj.  Babayenon,  cañan  mga  ba- 

baye- 
Femenilmente,  adv.  m.  Binabaye. 

Femenino,  na.  adj.  Angay  ó  lugaringon 

sin  babaye. 

Fementidamente,  adv.  m.  Búa  caopay, 

malimbong  caopay  sa  malingo  nga  polong. 
Fementido,  da.  adj.  Buaon,  malimbong, 

malingo  nga   polon. 
Femoral,  adj.  An  tungud  ó  cañan  tul-an 

sa  paa. 
Fémur,  m.  Tul-an  sa  paa. 
Fenda.  /.  Cabutacan    sa    panit    san    mga 

cahuy. 

Fendiente.  com.  Pagtigbas. 
Fenecer,  a.   Pagtapus,  paghutnan. — n.  Pa- 
tay.— Obús,  tapus. 
Fenecimiento,  m.  Pagtapus,    paghuman; 

pagcatapus,    pagcahuman. 
Fénix,    amb.  Tamsi  nga    diri    totoo,    cay 

sa  hunahuna  lá  sa  daan  nga  mga  tauo. — 

fig.  An  orug,  an  labao,  an   mahal. 
Fenomenal,  adj-  Maorosahon. 
Fenómeno,  m.  Orosahon. 
Feo,  a.  adj.    Maraut    an    cabayhon. — fig. 

Mangil-ad,  mangidhat,  malao-ay,  maracsot; 

m.  fam.  Pagpacaalo. 
Feracidad.  /.  Camagrampag,  camagrang- 

ba,  camaopay  san  tuna  nga   nah'atag    sin 

damo  nga  mga  bonga. 
Feral,  adj.  Mabangis,  mapintas. 
Feraz,  adj.   Bongaan  caopay. 
Féretro,  m.  Longon,  saluran  sin  minatay. 
Feria.  /.  Peria  bisan  ano  nga    adlao    san 

semana   gauas  an  sábado  ug    domingo. — 

Tiangui. — Pahoay  san    pagbuhat. 
Feriante,  adj.    Macarocadto    sa    tianggui 

sin  pagpalit,  pagbaliguia  ó  pagbalio. 
Feriar,  a.  Pagpalit  sin  bisan  ano  sa  tiang- 
gui.— Pagpalit,  pagbaliguia    ó  pagbalio. — 

Paghatag  sin  regalo.— n.  Paboay  san    pag 

buhat. 
Ferino,   na*  adj.  Ihalas,    iíahas.—  Macuri. 
Fermentable.  adj.  Sadang  maalimbucad, 

sadang  nxatubo.        ■ 

Fermentación./.  Caaíimbucad,  catubo. 
Fermentar,  n.    Alimbucad,  tubo,    sugad 
3a 


270 


FE 


san  pagtubo  san  tinapay  nga  bago  pá  nga 

guinhimo. — a.  Paalimbucad,  patubo. 
Fermentativo,  va.    adj.     Macacaalimbu- 

cad,  macacatubo. 
Fermento,  m.  Binhi. 
FerQCC  adj.  poét.  Mabangis,  mapintas. 
Ferocidad.  /.  Cabangis,  capintas.    Cama- 

bangis,  camapintas 
Feroz,  adj.  Mabangis,   mapintas. 
Ferozmente,    adv.    m.  Sin     bangis,    sin 

pintas.  Mabangis  caopay,    mapintas     cao- 
pay. 
Ferrada.  /.  Panganiban  nga   puthao. 
Ferrado,  da.  adj.  Natatahuban    sin    put- 
hao, pinotos   sin  puthao. 
Ferrar,  a.  Pagtahub,  pagpotos  sin  puthao. 
Férreo,   rrea.    adj.  Pinuthao.— -fig.    Ma- 

tig-a. 
Ferrería.  /  Pandayan  sa  puthao. 
Ferrete,  m.  Puthao  nga  imararca. 
Ferretear,  a.  Pagmarca  ó  pagtigaman  sin 

puthao. 
Ferretería.    /.    Pandayan    sa    puthao.— 

Pagcomercio  sin  puthao. 
Férrico,  ca.  adj.  Puthauon. 
Ferro,  ni.  Mar.  Sinipit  nga  puthao. 
Ferro-carril,  m.  id.  Dalan  nga  puthao. 
FerrugientO,    ta.  adj.  Puthauon. 
Ferrugíneo,  nea.   adj.  vid.  Ferruginoso. 
Ferruginoso,     sa.    adj.    Puthauon,     nga 

may  puthao. 
Fértil,    adj.    Rampag,     rangba;    maadab, 

malurab,  bongaan. 
Fertilidad.  /.  Camagrampag,  camagrang- 

ba;  camaadab,  camalurab. 
Fertilizar,  a.  Rampag,  rangba,  adab,  lu- 

rab,  pagpacaopay  san  tuna  basi  mamonga 

sin  maopay. 
Férula.  /.  Banua  nga  férula. — Dapi,  dag- 

.pi.— Estar  uno  bajo  de  la  férula  de  otro. 

/;-.  fig.    Sacop  niya. 

Ferventísimo,    ma.    adj.    Matingohaon 

caopay,  guimadorotohi. 
Férvido,   da.  adj.  Mapaso.   Matingohaon, 

maongud,  maticos. 
Ferviente,  adj.  fig.  Matingohaon,  maticos, 

maongud. 
Fervor,  m.  Capaso;  camapaso.—  fig.  Ticos, 

ongud  nga  pagtalingoha. 
Fervorizar,  a.    Pagpaongud,  pagpaticos. 

— r.  Ongud,  ticos,  talingoha  gud. 
Fervorosamente,  adv.    m.   Sin   ongud, 

sin  ticos.  Ongud  caopay,  ticos  caopay. 
Fervoroso,  sa.  adj.    MaongucJ,    maticos, 

matingohaon. 
Festejador,    ra.   a<fj:i'MaMMfjón.~-  s- 

Paraabiabi.  '  *  "'"'  '"'   ' 

Festejar,  a.  Pagabiabi.  - 


FE-FÍ 

Festejo,  m.  Pagabiabi. 
Festín,  m.  Panagtauo. 
Festinación.  /.  Cadagmitan.  Camadagmit, 

camatulin.  Pagcamadagmit. 
Festival,  adj.  Fiesta. 
Festividad.  /.  Fiesta. — Adlao  nga  mahal 

nga  i  gl  el  che. 
Festivo,  va.  adj.  Mahirimayaon  nga  tauo. 

— Adlao  nga   piesta. 
Festón,  m.  Sab-ong. — Binorda. 
Festonar,  a.  vid.   Festonear. 
Festonear,   a.  Pagsab-ong;    panab-ong. — 

Pagborda. 
Fetiche,  m.  Diuata,  diosdios. 
Fetichismo,  m-  Pagsimba  sa  n-ga  diuata. 
Fetidez.  /.  Cabahó,  pageabahó.   Camaba- 

hó,  pageamabahó  nga  maraut. 
Fétido,  da.  adj.  Mabaho    ó    maraut    sin 

baho. 
Feto.  m.  An  bata,  in  áadto     pá    sa  tiyan 

san  iroy.  An  anac  ó   nate,  in  áadto  pá  sa 

tiyan  san  hayop  ó  mananap. 
Feudal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  feudo. 
Feudalidad.  /.  Cahimtang  san  feudo. 
Feudalismo,  m.  Gahum  san  mga    mahal 

nga  mga  tauo  nga  may  mga   feudo. 
Feudatario,  ria.  adj.   An  mabayad    san 

feudo. 
Feudista.  m.  Parasurat  hionong  san  mga 

feudo. 
Feudo.  ;//.  Pagtogot,  in   matogot    an  hadi 

ug  iba  pá  nga  mga  mahal  nga  mga  tauo 

sin  tuna  ug  iba  pá  nga  -silgad    basi  pag- 

pulsan  san  macarauat  ug  magbayad    man 

sugad  san    caangayan     nga    guintratohan. 

Pagpahimomolos  san  hadi    cún  mga  daco 

nga  mga  tauo  sin  pagbayari  san  tuna,  etc., 

nga  itinogot. — Payad,  —fig.    Pagtahud     ug 

pagalagad. 

FI 

Fiable,  adj.  Sadang  pagtapuran  ó  pagpia- 
ran. 

Fiado,  da.  adj.  Sadang.— Al  fiado,  m. 
adv.  Sinisiring  cún  an  tauo  macarauat  sin 
ano  lá  ug  onina  la  an  pagbayad.- — En 
fiado,  m.  adj.  An  may  fianza,  pananglit, 
an  guinoa  sa  pandug  cay  nagbutang  sin 
fianza.— Inangcat,    angeat. — Hin-dam. 

Fiador,  ra.  m.  y  f.  Piador,  an  tauo  nga 
nagpipiador  sa  igeasitauo. — m.  Cordón  nga 
gutí  sugad  san  cañan  capa,  etc.-—  Itran- 
ca.  sa    mga  puerta  dapit  sa  solud. — Pasa- 

ngolan. — Sulangot. — Mangangaco. Ga- 

ngot. 

Fiambrar,  a.  Pagtima  san  balón.  Pagbahao. 

Fiambre,  m.  Balón.  Bahao.. 


FI 

Fiambrera.  /.  Surudlan  san  balón,  suru- 
dlan  san  bahao  nga  loto,  etc.  Bacul,  ba- 
lonan. 

Fianza.   /.     Pagpianza. — Pagprenda. — Ca- 
tungdanan  san  tauo  nga  nagpiador. — Pag- 
camangangaco;  pangaco. 
Fiar.  a.  Pagpiador.   Pagaco. — Pagtapud. — 

Pagangcat. 
Fiasco,  vi.  Palad  nga  maraut. 
Fiat.  vi.  Tangdo. — Togot. 
Fibra.  /.  Cosog  nga  manipis  sa    lauas. — 
Lanot.  Sabut  sin  abacá. — Gonot. 
Fibroso,  Sa.  adj.  Masabut;  macosog. 
Ficción,  f.   Paglimbong,  larang   nga   pag- 
limbong. — Larang  sin  poeta. 
Fice.  vi.  Isda  nga  fice. 
Ficticio,    cia.  adj.  Diri  matuod. 
Fidecomiso.  m.  vid.  Fideicomiso. 
Fidedigno,  na.  adj.  Torooron,  tacus  pag- 

tooron . 
Fideicomisario,  ría.    adj.    Tinatapuran. 
-For.  An  tungud    san    mga    togon    nga 
itinapud  san  nagtestar  san  tauo  nga   tina- 
tapuran  niya  basi  matuman. 
Fideicomiso,  vi.  for.    Pagbuot    ó    togoñ 
san  tauo  nga  nagtestar    hionong    san    iya 
inga  manggad  ng;í  ibinilin    ug    itinatapud 
man  niya  sa  lain  nga  tauo  basi   matuman 
an  pagtestar. 
Fidelidad.  /.  Catangcud. 

Fidelísimo,  ma.  adj.    Tangcud    caopay. 

Fideos.  ■///.  pl.  Pídeos  nga  harina  nga  tri- 
go an   iguinhimo. 

Fiduciario,  ria.  adj.  For.  vid-  Fideico- 
misario.— l;or.  Oolian,  an  heredero  nga 
oolian  san  manggad  nga  malón  ó  bilin  sa 
iya    san   nagtestar. — Tapuran. 

Fiebre.  /.  líiranat,  dulug. 

Fiel.  adj.  Tangcud.  Maopay.  Matadong, 
matinumanon. — vi.  Tauo  nga  tinatapuran 
san  gobierno  basi  matuman  an  mga  sugo. 
—  Cristianos  ó  binuniagan  nga  nasogot  sa 
Santa  Iglesia. 

Fielmente,  adu.  vi.  Sin  tangcud.  Tang- 
cud  caopay. 

Fieltro,  vi.  Barahibo    sin    carnero. — Capa 
ó  calo  nga  barahibo  an   iguinhihimo.  ■ 
"Fiera./.  Mananap    ñga    ihalas,     mapintas 
ug  maninibad. 

Fierabrás,  vi.  fig.  y  fam.  Tauo  nga  ma- 
laris,   diri  mabale. 

Fieramente,  adv.  vi.  Sin  pintas,  sin  ba- 
ngis.  Mapintas  caopay,  mabangis    caopay. 

Fiereza.  /.  Cabangis,  capintas.  Camaba- 
ngis,  camapintas. 

Fiero,  ra.  adj.  Maisug,  mabangis,  mapin- 
tas, pangcas. 

Fierro,  vi.  Puthao. 


FI 


271 


Fiesta.  /  Piesta. — Cahimaya,  calipay,  ca- 
lipayan. — Dorogas. — Adlao  nga  iglelehe, 
adlao  nga  mahal. 

Figle,  m.  Pigle  nga  torotot. 

Figón,  m.  Tendahan  sin  mga  cacaanon  nga 
guinisa. 

Figonero,  ra.  m.  y  /.  An  tauo  nga  may 
tendahan  sin  mga  cacaanon  nga  guinisa. 

Figulino,  na.  adj.  Buhat  sin  tuna  nga  li- 
noto. 

Figura.  /.  Cahimo,  cabuhat,  cabacdao. — 
Badac,  cabadac.  Lambong.  Landong. — 
Bayhon,  daguay,  nauong. — Tauotauo,  la- 
dauan. — Alidaguiran.  Paniiban. — Casugad 
ó  pagcaagui. — Lagda. — Ladauan. 

Figurable,  adj.  Sadang  paglagdaon.~Sa- 
dang  paghunahunaon. 

Figuración.  /.  Lagda,  paglagda.  Paghu- 
nahuna. 

Figuradamente,  adv.  m.  Sa  sugad  sugad, 
alidaguid. 

Figurado,  da.  adj.  Sugad  sugad,  alidaguid, 
espirituhanon  nga  cahologan. 

Figurante,  m.  y  /.  Magsarayao. 

Figurar,  a.  Paglagda,  pagbadlis. — Paghu- 
nahuna. — n.  Formar  parte  ó  pertenecer  al 
número  de  determinadas  personas  ó  cosas. 
Opud,  gapil,  sacop. 

Figurar,  representar,  como  los  mis- 
terios de  la  misa.  Paid,  ipaid. 

Figurativo,  va.  adj.  Alidaguid,  ladauan. 

Figurería.  /.  Quimod. 

Figurero,  ra.  adj .  fam.  Tauo  nga  maqui- 
mod. — vi.  y /.  Tauo  nga  parahimo  cún  pa- 

rabaliguia  bá   sin  mga  tauotauo  cún  iba  pá 

nga  sugad. 

Figurilla,  ta.  com.fam.   Tauo  nga  habobo 

ug  obús. 

Figurín,  vi.  Pinintaran  ó  modelo  sin  mga 

biste. 
Figurón,  vi.  Daco  nga  tauotauo,  daco  nga 

ladauan,    etc.,  etc. — fig.  y  fam.  Tauo  nga 

mapadayao  caopay. 
Fijable.    adj.  Sadang  madocot,    sadang  ig- 

docot, 
Fijación.    /.     Padolot— Paclocot.—  Quiñi. 

Mutang,  lugdang. 
Fijamente,  adv.  m.    Sin  marig-on.  Marig- 

on  caopay- — Sinmaopay,  panginano  caopay. 
Fijar,    a.     Padolot. — Padocot. — Pacarig-on 

— Ogboc  — Ogmad. — Pagpilit. 
Fijeza.  /  Pagdocot. 
Fijo,  ja.  adj.  Marig-on. 
Fila.  /.  Rungbay;  talay,  talayatay,  talaytay. 
Filacteria.  /.  Tinabas  nga  anit  nga  sinu- 

ratan  sin  pira  ca  polong  sa  Santos  mga  Su- 

rat,  nga  binibiao  sa  mga  judío  sa  uala  nga 

buteon  cún  sa  agtang  ba  nira. 


272  FI 

Filamento,  m.  Lanot. — Gonot. — Sabut  sin 
abacá,  cún  dao  guinpanggui  ná. 

Filandria./.  Olud  sa  guinhaua  sa  mga  tam- 
si  nga  managuit. 

Filantropía./  Paghigugma  san  catauohan. 

Filantrópico,  Ca.  Mahagugma  san  catauo- 
han. 

Filántropo,  m.  An  may  gugma  sa  mga 
catauohan. 

Filarmonía.  /.  Ongud  nga  pahiongara  sin 
pagcamúsico  ó  sin  pagcanta. 

Filarmónico,  Ca.  adj.  An  naoongara  sin 
paghibaro  san  música. 

Filástica,/.  Mar.  Pisi  nga  daan  nga  linubad. 

Filatería.  /.  Cadamo  sin  polong  sa  pag- 
asoy  ó  pagpasabut  sin    ano  lá. 

Filatero,  m.  An  mayacan  sin  damo. 

Filderretor.  m.  Género  ó  panapton  nga 
barahibo  sin  carnero  an  iguinhihimo. 

Fileno»  na.  adj.  fam.  Gutiay.   Sinahoan. 

Filete,  m.  Minoldura  nga  macuti,  halaba  ug 
haligot. — Carig-onan  san  sidsid  sin  bado, 
etc. — Asalan  nga  guti  ug  manipis. 

Filiación.  /.  Mamat,  camamatan,  camam- 
tan. — Sacop,  pagsacop. — Mga  tigaman  ó  se- 
ñas nga  lugaringon  sin  tauo. — Mil.  Listahan 
san  mga  soldados  nga  casayoran  san  cahi- 
taas  nira  ug  sin  iba  pá  nga  mga  tigaman. 

Filial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  anac.  Inanac. 

Filialmente,  adv.  m.  Sa  paghigugma  nga 
inanac. 

Filiar,  a.  Paquiana  san  tauo  san  ngaran  san 
iya  mga  guinicanan. — r.  Pagpasurat. — Pa- 
sacop,  pagapil. 

Fi libóte,  m.  Sacayan. 

Filibustero,  m.  Tulisan;  magahat. 

Filiforme,  adj.  Masugad  sin  sinulit. 

Filigrana.  /.  Buhat  nga  guinhimo  sin  baga 
sinulit  nga  bulauan  cún  salapi  bá. — Tiga- 
man nga  masilhag  sa  papel. — fig.  liuhat  nga 
macuti  ug  maopay  gud. 

Fililí,  m.  fam.  Caopay  nga  pagcabuhat,  ca- 
mahal. 

Filipéndula.  /.  Banua  nga  itarambal. 

Filipense.  s.  Taga  Pilipos. 

Filipense.  adj.  Pare  sa  Congregación  ni 
San  Felipe  Neri. 

Filípica.  /.  Pagsauay  nga  macosog. 

Filipino,  na.  adj.  Taga  Filipinas —Sa  Pili- 
pinas,   an  tungud  ó  cañan  Filipinas. 

Filis,  m.  Cabatid  sin  pagbuhat  ó  pagpo- 
long  sin  maopay. 

Filisteo,  a.   adj.  Pilisteo,   taga  Pilistim. 

Filo.  m.  Tarum. 

Filología.  /  Pagaram  ug  pagquilala  san 
maopay  ug  toton  nga  pamolong,  ug  san 
tinicangan  san  mga  polong;   pagar ad-man. 

Filológica.  /  vid.  Filología. 


FI 

Filológicamente,  adv.  m.  Sa  angay  ug 
igo  san  mga  lagda  ó  togon  san  Filología. 

Filológico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Filología. 

Filólogo,  m.  An  batid  ug  lasgud  san  Filo- 
logía. 

Filomanía.  /.  Caora  ora  sin  dahon  ó  da- 
honan  caopay  an  mga  tanum  o  mga  ba- 
nua ó  cahuy. 

Filomela.  /  vid.  Filomena. 

Filomena.  /.  poét.  Tamsi  nga  ruiseñor. 

Filosofador,  ra.  adj.  An  maaram  mago- 
sisa  ug  maghunáhuna  sin  maopay. 

Filosofar,  a.  Pagosisa  ug  paghunahuna 
sid  maopay,  masugad  sin  pilósopo. 

Filosofastro,  m.  ílespect.  Buaon  ó  maraut 
nga  pilósopo  cay  nagpapacapilósopo  lá. 

Filosofía,  /.  Pilosopía,  pagarad-man  nga 
casayoran  san  cahimtang  san  mga  binuhat. 
— Moral.  Pagarad-man  nga  casayoran  san 
camaopay  cún  camaraut  bá  san  mga  bu- 
hat san  mga  tauo. 

Filosóficamente,  adv.  m.  Angay  ug  igo 
sa  Pilosopía. 

Filosófico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Pilosopía. 

Filosofismo,  m.  Buaon  nga  Pilosopía. 

Filósofo,  fa.  adj.  An  tungud  ó  cañan  Pi- 
losopía.—  Tauo  nga  bughó  nga  nalicay  san 
calibutan. — m.  Pilósopo,  an  nagaaram  san 
Pilosopía,  an  maaram  ó  lasgud  ná  san  Pi- 
losopía.— Tauo  nga  matinumanon  ug  ma- 
penitensiahon  nga  nalicay  sa  calibutan,  ug 
mga  caliauan  nga  calibutanon. 

Filoxera.  /.  Olud  nga  gutiay  sa  tuna,  na- 
caon  san  mga  tanum. 

Filtración.  /.  Paghonob,  pageahonob;  ca- 
ñamón, pageahamon. 

Filtrador,  m.  Saraan  ó  sarahan  sin  tubig, 
alacsio,  etc. — An  nagpapasara sin  tubg, etc. 

Filtrar,  a.  Pabhonob,  pahamon. — r.  Ho- 
nob,  hamon. 

Filtro,  m.  Saraan  ó  sarahan  sin  tubig,  etc. 

Fillos.  m.  pl.  Sugad  sin  baduya,  cundi 
may  sinacot  nga  bunay. 

Fimbria.  /.  Sidsid,  sagyad  sin    panapton. 

Fin.  m.  Catapusan,  catubtuban.  Ngarab. — 
Cahumanan. — An  tungud  ó  hintutungdan. ' 
— Tuyo. — A  fin  de  que.  ni.  conjunc.  fin. 
Basi.  Á  fin  de  averiguar  la  verdad.  Basi 
madayag  an  camatuoran. — A  fin  de  que  no 
haya  pleito.  Basi  uaray  capolonganan. — A 
fines  del  mes,  etc.  m.  adv.  Sa  catapusan 
san  bulan. — Al  fin.  m.  adv.  Sa  catapusan. 
— Dar  fin.  fr.  Paghuman,  pagtampus. — 
Dar  fin  á  una  cosa.  fr.  Pagtapus,  pagobus, 
pagimod,  paghuman,  pagtampus.— Dar  fin 
de  una  cosa.  fr.  Pagbungcag,  pagobus. — 


FI 

En  fin.  Por  fin.  m.  adv.  Sa    catapusan. — 
Por  fin  y  postre,  m.  adv.  Sa  catapusan. — 
Sin  fin.  loe.  fig.  Uaray  catapusan. 
Fin  de  cosecha.  Sangisit. 

Finado,  da.  m.  y  f  Minatáy,  patay. 
Final,  adj.  An  catapusan,  an   catubtuban. 

— m.    Catapusan,    catubtuban.  —  Por    final. 

m.  adv.  Sa  catapusan. 
Finalidad.  /  fig.  Tuyo  san  pagbuhat  sin 

bisan  ano. 
Finalizar.  Pagtapus,  pagobus,  pagtampus, 

paghuman. — n.  Obús. 
Finalmente,  m.  adv.  Sa  catapusan. 
Finamente,  m.  adv.    Sin    maopay,    mao- 

pay  gud. 
Finamiento,  m.  Camatayon. 
Finar,  n.  Patay. — ;-.  Ipa  caopay. 
Finca.  /.  Sinisiring  finca  an  tuna,  an  balay, 

an  orna,  an    calubian,    an    cabac-han,  etc. 
Fincar.  n.    Pagbutong  sin  balay,  orna,  etc., 

cay  iguinbobotong  man. 
Finchado,  da.  adj.  fam.  Mapadayao,  ma- 

parayao,   ogdayon. 
Fineza.  /.  Camaopay,    camanatuc,    caraa- 

tagning. — Hatag  ó  regalo. 
Fingidamente,  adv.  m.   Sin    malimbong, 

sa  malimbong  nga  polong,  malimbong  ca- 
opay. 

Fingido,  da.  adj.  Malimbong. 
Fingidor,  ra.   adj.   Malimbong.— s.    Para- 

limbong. 
Fingimiento,  m.   Paglimbong. 
Fingir,  a.  Paglimbong. — r.  Oyoc. — r.  Pag- 

hunahuna  san  uaray  gud. 
Finible.  adj.  Sadang  matapus,  sadang  ma- 

obús,  sadang  mahuman. 
Finibusterre.    An    mga  catubtuban    san 

tuna  ó  calibutan. 
Finiquitar,  a.  Pagpiniquito;  pagbayad  san 

bug-os  nga  buhis. 

Finiquito,  m.  Piniquito,  bayad   san    bug- 
os  nga  buhis.  Carig-onan  nga  ihinatag  cay 

naempas   na. — Dar  finiquito.//',  fig.  y  fam. 

Pagobus  san  pohonan.  Pagtapus. 
Finítimo,  ma.  adj.  Harani,  dooc,    hipid, 

hiripid,  higripid. 
Finito,  ta.  adj.  An  may  catapusan,  an  may 

catubtuban 
Fino,,  na.  adj.  Manatuc,  Matagning,— Ma- 

nipis.  gamay. — fig.  Tauo  nga  maopay  an 

cabaedao  ó  cahirno  ug  maopay  an  gaui. — 

Hait,  til-is. 
Finura.  /.  Caopay. — Canipis;  cagamay,  ca-' 

nianipis,  camagamay. — Maopay  an  cagaui. 
Firma.  /.  Pirma. — Pamirma. 
Firmamento,  m.  Langit. 
Firman,  m.  Sugo  ó   talaan    san    liadi    sa 

Turquía. 


FI 


273 


Firmante,  p.  a.  An  magpipirma. 

Firmar,  a.  Pagpirma,  pamirma. — Firmar 
en  blanco,  fr.  Pagpirma  sa  papel  nga  ua- 
ray pá  surat,  basi  an  usa  magsurat  dida 
sugad  san  caangayán,— No  estar  uno  para 
firmar,  fr.  fig.  y  fam.  In  hubog  an  tauo. 

Firme,  adj.  Marig-on.— Mation.— De  firme. 
m.  adj.  Marig-on. — Macosog. 

Firmemente,  adj.  m.  Sin  marig-on,  Ma- 
rig-on caopay. 

Firmeza.  /.  Carig-onan. 

Fiscal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pisco;  an 
tungud  san  pagcapiscal. — m.  Piscal,  tina- 
tapuran. 

Fiscalía.  /.  Catungdanan  san  piscal,  pag- 
capiscal.— Balay,  oroquian  san  piscal. 

Fiscalizador,  ra.  adj.  An  magpi piscal, 
an  magoosisa. 

Fiscalizar,  a.  Pagtuman  san  pagcapiscal. 
— fig.  Pagosisa. 

Fiscalización.  /.  vid.  Fiscalizar. 

FÍSCO.  m.  Pisco,  an  salapi  san  hadi  ó  ca- 
ñan guinhadian. 

Fisga.  /•  Isi,  bolos,  buntal,  sagangat,  sara- 
pang,    calauit. 

Fisga.  /.  Dorogas,  tiaotiao. 

Fisgador,  ra.  adj.  Mamólos,  mamuntal, 
masarapáng,  macalauit.— Madorogas.  ma- 
tiaotiao.— Maosisa- 

Fisgar,  a.  Pamolos,  pamuntal,  pasarapang, 
pagcalauit. 

Fisgar,  a.  Pagdorogas,  pagtiaotiao. 

Fisgar,  a.  Pagosisa,  paghiling  cún  ano  an 
buhat  san  iba,  pagsipat  sípat. 

Fisgón,  na.  adj.  Madorogas,  matiaotiao  — 
Maosisa,  mahiling,  masipatsipat. 

Fisgonear,  a.  Pagdorogas,  pagtiaotiao.— 
Pagosisa,  paghiling. 

Fisgoneo,  m.  fig.  Fisgonear. 

Física.  /.  Písica,  pagaradman  nga  casayo- 
ran  san  pagcahimtang  san  mga  lauas,  mga 
hangin,  etc.,  etc. 

Físicamente,  adv.  m.  Sa  camatuoran,  sa 
pageamatuod. 

Físico,  Ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  Písi- 
ca.—An  tungud  ó  cañan  pagcahimtang  san 
mga  lauas. — m.  An  nagaaram  san  Písica.  An 
maaram  ó  lasgud  san  Písica—  Tambalan, 
mananambal. — An    pagcalauasan  san  tauo. 

Fisípedo,  da.  adj.  An  mga  mananap  nga 
tudloan  an  mga  teel,   sugad  an  ayam,  etc. 

Fisonomía.  /.  Bayhon,    nauong. 

Fisonómico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
bayhon. 

Fistol,  m.  Tauo  nga  malimbong.  v 

Fístula.  /.  Harasam—  Toronggon—  Cir. 
Hubag  nga  halarum  an  mata,  tuyob. 


274  PL 

Flacamente,  adv.  m.  Sin  luya.  Maluya  ca- 
opay. 

Flaco,  ca.  adj.  Magasa,  mahogus,  maniuang, 
gaslud. — fig.  Maluya. — ni.  Cahiligan. 

FlacuchO,  Cha.  adj.  Magasa  caopay,  ma- 
hogos  caopay. 

Flacura./'.  Catnagsa,  camahugos,  pagcama- 
gasa;  pagcamahugos.  Cagasa,  cahogos. 

Flagelación./.  Paghampac,  pagcahampac. 

Flagelador,  ra.  adj.  Maghahampac. — s. 
Parahampac. 

Flagelar,  a.  Paghampac. 

Flagelo,  ni.  Hampac,  iharampac. 

Flagrancia.  /.  Camailat-igat,  camaingat- 
ingat,  camasilao,  camasilacsígac,  camasiga, 
camaguilaguila. 

Flagrante.  /.  a.  Mailat-igat,  maingatingat, 
masilao,  rnasilacsigac,  masiga,  maguilagui- 
la. — adj.  An  natutuman  niya  ná. — En  fla- 
grante, m.  adv.  Hinabutan. 

Flagrar.  n.  poét.  Ilat-igat,  jngatingat,  silao, 
silacsigac,  siga,  maguilaguila. 

Flama.  /.   Laga. — Camasirac  san   laga. 

Flamante,  adj.  Masirac,  mailat-igat,  mai- 
ngatingat, masilao,  rnasilacsigac,  masiga,  ma- 
guilaguila.— Bag-o.  Bag  o  pá  lá  nga  nahu- 
man,   bago  pá  lá  nga  nagagamit. 

Flamear,  a.  Paglalaga. — Mar.  Pilicpilic  an 
lagay. 

Flamenco,  ca.  s.  Taga  Mandes. 

Flamenco,  ca.  s.  Tamsi  nga  masugadsu- 
gad  sin  talábon. 

Flamenquilla.  /.  Pinggan. 

Flameo,  m.  Tahub  nga  dulao  itinataliub 
sadto  ánay  sa  mga  babaye  nga  bago  pá  lá 
nga  quinasal. 

Flamero,   ni.  Cancellero  nga  daco. 

Flamígero,  ra.  adj.  por/.  Malalaga. 

Flámula.  /.  Handera  nga  halaba  ug  h ali- 
go t  sa  catapusan. 

Flan.    ni.  Matamis  nga  plan. 

Flanco,  ni.  Dapit.  Kl  flanco  derecho.  An 
dapit  sa  too.  Por  el  flanco  izquierdo.  Da- 
pit sa  uala. — An  labi  nga  maluya  sa  bi- 
san ano. — Mar.  y  Mil.   Luyo. 

Flaquear.  n.    Luya. 

Flaqueza.  /.  Cagasa,  cahugos,  pageagasa, 
paghugos.  Camagasa,  camahugos,  pagea- 
magasa,  pagcamahugos. — fig.  Caluya,  pag- 
caluya.  Camaluya,  pageamaluya. 

Flato.  /;/.  Ilangin  nga  nacacacuri  sa  guin- 
haua,  siclo. 

Flatoso,  sa.  adj.  Sisiclóon. 

Flatulencia.  /.  Pageasiniclóon. 

FlatulentO,  ta.  adj.  Macacasiclo.— Sini- 
clóon. 

Flatuoso,  sa.  adj.    Sisiclóon. 

Flauta.  /.  Plauta,  lantoy. 


FL 

Flautero,  ni.  Parahimo  sin  mga  plauta. 
Flautín,   m.   Plauta  nga   guti. 
Flautista,   com.  Paratayhop  sin    plauta. 
Flébil,    adj.  Angay    ó    tacús   pagtatangi- 

san. — Mabidoon,   matinangisnon. 
Flebotomía.  /.  Arad-man  sin  pagcarlit  ó 

pagsangra. 
Flebotomiano.    m.  Paracarlit  ó  parasan- 

gra. 
Fleco,   ni.  Piceos. 
Flecha.  /.  Pana.  Lais.  Odiong. 
Flechador,    m.   Parapana. 
Flechar,  a.  Pagpana. 
Flechazo,    m.      Pagpana. — Pagbono     sin 

pana. 
Flechería.  /.  Damo  nga  mga  odiong  nga 

binubuhian. 
Flechero,    m.     Parapana.— Parahimo    sin 

mga  pana. 
Flegmasía.  /.  Med.    Saquit    nga  hubag. 
Fleje,  m.  Baclao  nga  puthao    o  cahuy. 
Flema.  /.  Laco.    Batuc. 
Flemático,   ca.   adj.  Lacohon. — Mahinay 

san  pagbuhat,  etc. — Batocon. 
Fieme,  m.    Vetcr.  Garamiton  nga    puthao 

nga  tais  nga  guinagarnit  sa  pagsangra  san 

mga  hayop. 
Flemón,  m.   Daco  nga  laco. 
Flemón,  m.  Med.  Hubag;  buyoco. 
Flemoso,  sa.  adj.  Lacohon,  batocun,  ma- 

calaco,  macabatuc. 
Flemudo,  da.   adj.    Mahinay  san  pagbu- 
hat,  etc. 
Fletador,    m.    Paraabang,    paraplete    sin 

sacayán. 
FletamentO.  m.    Pagabang,    pagplete  sin 

sacayán. — Com.  Trato    sin    pagluran. 
Fletar,    a.  Pagabang,   pagplete. 
Flete,  m.  Abang,  pLete,  bayad   san  píete. 
Flexibilidad.   /    Camahamoc— fig.     Ca- 

maalagad. 
Flexible,    adj.    Mahomoc,     masayon    ma- 

baüco  ó  mapilo. — fig.  Maaálagad. 
Flexión.  /.  Pagbalico,  pagpilo.    Pagcaba- 

lico,    pageapilo. 
Flojamente,    adv.  m.     Sin    luya.  Maluya 

caopay. 
Flojear,  a.  Pagluya. 

Flojedad^  /.  Camaluya,  pageamaluya.  Ca 
luya.— ^ fig.  Cahubia,   pageahubia.  Catnahu- 
bia,  pageamahubia. 
Flojel,  ni.  Docdoc  sin  tamsi. 
Flojera.  /.  vid.  Flojedad. 
Flojo,  ja.  adj.   Haguca;  hagos;  holois;  ho- 
noy;  hungal;  carocal.    Holoyohoy,  lungay; 
lono;  lupa;  subay;    hilhig;    sumin. — Malu- 
ya.— fig.  Malí  ubi  a. 
Flor.  /.     Bucad,    burac;    cabura^an.—Del 


palay.  Maro. — An  labi  nga  maopay  sa  bi- 
san ano. — Aramay  san  tuna. 
Flora,  f.  An  cadam-an   san    mga    tanum, 

mga  banua  ó  mga  cahuy. — Libro  nga  ca- 

sayoran  siton. 
Floración.  /.  Bot.  Pagbuburac.  — Bot.  Cat- 

burac  ná. 
Florar,  n.  Burac,  bucad. 
Florear,  a.  Pagsab-ong  sin  bucad. 
Florecer.  n.  Burac,  bucad. 
Floreciente,  p.  a.  Maburac,  mabucad.— 

.Matubo,  niasuli;   palaran. 
Florecimiento,  ;//.   Pagburac,    pagbucad. 
Floreo,  ni.   fig.    Carocayacan    nga    uaray 

boros. 
Florero,  ra.  m,    y    /.     Parabaliguia  .  san 

mga  bucad. — ni.  Burutangan  sin  mga  bucad. 

— Maseta,  piorcro. 
Florescencia.  /.  Bot.   Pagbuburac—^/. 

Catburac  ná. 
Floresta,  f.  Cacahuyan,    mga    banua    ug 

mga  bucad. — Cabanuaan  nga  malurab    ug 

macaruruyag  pagquit-on. — fig.  An     maca- 

ruruyag  pagquit-on. 
Florestero,  ni.  Bantay  ó  paramangno  sin 

ploresta. 
Florete,  ;//.  Pagesgrima  sin    espada    nga 

guti.— Paspada    nga      guti. — Genero      nga 

busag  ug  garogamay. 

Floretear,  a.  Pagsab-ong  sin  mga  bucad. 
Floretista,  ni.  An  batid  sin     pagesgrima 

san  plorete. 
Floricultor,  ra.  ni.  y  f.  Batid    sin    pag- 

mangno  san  mga  bucad. 
Floricultura.  /  Cabatiran  sin    pagmang- 

no  san  mga  bucad. — Arad -man  nga  casa- 

yoran  siton. 

Floridamente,  adv.  ni.  fig.  Sin  maopay; 
maopay  gud. 

Floridez.  /.  Cadamo  sin  bucad,  pamucad. 
— fig.  Caopay  nga  pagearocayacan. 
Florido,  da.  adj.  Burácan,  bucaran.— -fig. 
Macaruruyag,  matahum  caopay,  malí  al  ca- 
opay, an  labi  nga  maopay.— fig.    Lasgud 
ó  maopay  nga  pagearocayacan. 
Florífero,  ra.  adj.  Buracan,  bucaran. 
Florígero,  ra.  adj.  poct.     Buracan,  buca- 
ran. 

Florín.   ;;/.   Salapi. 

Floripondio,  ni.  Tanum  nga  ploripondío. 
~—jig.  Bucad  bucad  nga  daco  sa  género  ó 
hinabol. 

Florista,  com.  Parahimo  sin  mga  bucad 
bucad. 

Florón,  m.  Bucad  bucad  nga  daco.    .. 
Flósculo.  m.  Bot.  Bucad. 
Flota.  /  Mga  sacayán. 
Flotable,  adj.  Malutao.— Macalutao. 


FL-FO 


275 


Flotación.  /.  Calutao,  pagealutao. 

Flotador,  ra.  adj.  Malutao.— m.  Lutao. 

Flotadura.  /.  Calutao,  pagealutao. 

Flotamiento,  m.  Calutao,  pagealutao. 

Flotante,  p.  a.  Malutao. 

Flotar,  n.  Lutao,  lunao,  hatao,  gatao. 

Flote,  m.  Lutao,  calutao,  pagealutao. 

Flotilla.  /.  Mga  sacayan  nga  guti. 

Fluctuación./.  Pagcucurii  cay  mabalud 
caopay.-— fig.  Catahap,  anganangan. 

Fluctuante.  />.  a.  Quinucurian  cay  ma- 
balud caopay.— Matahap,  maanganangan. 

Fluctuar,  n.  Curi,  pagcucurii  cay  maba- 
lud caopay. — fig.  Hiborong,  pagruhaduha. 
anganangan. 

Fluctuoso,  sa.  adj.  Quinucurian. — Mata- 
hap, maanganangan,  mahiboborong. 

Fluente.  p.  a.  Maagus,  madaligdig. 

Fluir,  n.  Agus,  daligdig. 

Flujo,  ni.  Bantad.-- Pagtaob.— Blanco.  Med. 
Saquit  sin  babaye. — De  palabras.  Pagya- 
can  sin  damo. — De  rcir.  Pagtaua  sin  ora- 
ora. — De  sangre.  Pagoro  sin  dugo:  pagdu- 
go  an  irong,  an  baba,  etc. — De  vientre. 
Pagoro  sin  tubig. 

Fluvial,  adj.  Mga  salug,  mga  sasalug,  mga 
sasapa. 

Fluxión.  /.  Damo  nga  dugo,  damo  nga 
laoay,   damo  nga  mohog,  etc.,  etc. 

FO 

Foca.  /.  Mananap  nga  masibad;  mabubuhi 
man  sa  dagat. 

Focáceo,  Cea.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mananap  nga  masibad. 

Focino.  m.  Bambo  nga  may  tais  nga  put- 
hao  sa  catapusan. 

FOCO.  m.  Catitirocan. 

Fofo,  fa.  adj.  Mabomoc.  Bucag. 

Fogaje,  m.  Buhis,  bayad. 

Fogarada.  /.  Daco  nga  laga. 

Fogarizar,  a.  Pagtap-ong,    pagdapog- 

Fogata.  /.  Tap-ong,  dapog. 

Fogón,  m.  Daporan,  abohan,  calan. 
Fogonadura.  /.  Mar.    Loho    sa    cumbis 
sin  sacayán    nga    pagpaaguian    ó    pagbu 
bungsaran  san  mga  toladoc. 
Fogonazo,  m.  Laga  ó  calayo  -san  pólvora 

iri  dinadageotan. 
Fogonero,  m.  Bantay  san  abo  ó  abohan. 
Fogosidad.  /  Camalacsi,    camapaso    san 

iya  dugo. 
Fogoso,  sa.  adj.  Malacsi,  mapaso  an  iya 

dugo. 
FogOte.  m.  Botoc  sin  cahuy  nga  isorongo. 
Foguear,  a.  Pagluthang  ó  pamusil;  in  gu- 

tiay  lá  an  pólvora,  basi  macuha  an  hugao 


276 


FO 


sa  solud  san  pusil,  etc. — Pagluthang,  pá- 
musil,  basi  mahaara  an  mga  soldados,  etc. 

Foja.  /.  Paypay  sin  libro. 

Foja.  /  Tamsi  nga  poja. 

Foliación.  /.  Pagbutang,  pagcabutang  sin 
número  sa  mga  paypay  san  mga  libro. — 
An  caísipan  san  mga  número  sa  mao  nga 
mga  paypay  sin  libro. 

Foliar,  a.  Pagbutang  sin  número  sa  mga 
paypay  san  libro,  etc. 

Foliatura.  /.  vid.  Foliación. 

Folio,  m.  Paypay  sin  libro. 

Folla.  /.  Rimoc,  samoc. 

Follaje,  m.  Dahon  san  mga  cahuy  ó  mga 
tanum,  cún  dao  dahonan  sira. 

Follar,  a.  Paghasohas. 

Follar,  a.  Pagbutang  ó  pagrayandayan  sin 
mga  dahon. 

Follarse,  r.  Pagotot. 

Follero.  m.  Parahimo  sin  mga  hasohas. — 
Parabaliguia  sin  mga  hasohas. 

Folletéro.  m.  vid.  Follero. 

Folletista,  com.  Parasurat  sin  mga  polleto. 

Folleto,  m.  Libro  nga  diri  damo  caopay 
an  mga  paypay. 

Follón,  na.  adj.  Maluya;  mahubia.— Ma- 
tálao. — m.  Cohetes  nga  diri  maboto. — Mga 
saringsing  dapit  sa  pono.— Otot. 

Fomentación./.  Pagpapaso.— Med.  Tam- 
bal nga  macacahoas  san  camasool. — Pag- 
bulig. 

Fomentador,  ra.  adj.  Macacapaso— Ma- 
bulig. 

Fomentar,  a.  Pagpapaso.— fig.  Pagsagda, 
pagbulig. — Pagtambal  sin  dugnit  ngá  hino- 
horom  sa  mao  nga  tambal. — Pagdagdag. 
— Pagdugang. 

Fomento,  m.  Paso.— fig.  Bulig,  tabang.— 
Dugang. 

Fomes.  m.  Ipacabuhat.  Ipacasala. 

Fonación,  f.  Pagpagoa  san  tingug  ó  po- 
long. 

Fonda,  f.  Ponda,  dida  siton  ponda  tina- 
tagan  an  tauo  sin  cacan-on,  cundi  magba- 
bayad   man;  harapitan. 

Fondable,  adj.  Lagdongon.  Sadang  ma- 
tuquib,  sadang  matugcad,   tugcaron. 

Fondeadero,    m.  Pondohan,  lauigan. 

Fondear,  a.  Paghiling  san  salad  ó  cahilad- 
man  san  tubig. — Paghiling  ó  pagbisita  san 
sacayán  san  mga  tinatapuran  san  gobier- 
no.— Pagcuha  sin  bisan  ano  dida  sa  sa- 
lad.—fig.  Pagosisa,  pacatuquib. — n.  Pag- 
pondo,  paglauig,  pagbongtug. — Paghiling 
san  sagud  san   sacayáa. 

Fondeo,  m.  Paghiling  ó  pagbisita  san  sa- 
cayán san  mga  tinatapuran  san  gobierno. 


FG 

^-Paghiling  san  sagud  san  sacayán. — í*ag- 
pondo;   paglauig,  pagbongtug. 

Fondillón.  m.  AJacsio  nga  daan. 

Fondista,  com.  An  tauo  nga  may  ponda 
sin  mga  cacan-on. 

Fondo,  m.  De  mar,  río  ó  laguna.  Salad. 
Tugcad.  Cahiladman. — De  embarcación. 
Sagud.— Manggad,  puhonan,  salapi. — Dar 
fondo,  fr.  Mar.  Pagpondo,  paglauig,  pag- 
bongtug.— Irse  á  fondo,  fr.    Lonud. 

Fonética.  /.  An  mga  tingug  ó  calulua- 
san  sin  usa  nga  pamolong. 

Fonje,  adj.    Mahomoc. 

Fonología.  /.  Aradman  hionong  san  mga 
caluluasan    sin  usa  nga    pamolong. 

Fontal,  adj.  An    sa  borabud. 

Fontal,  ddj.   Siyapa,   guinicanan. 

Fontana.  /.  poet.  Barabud,   tuburan. 

Fontanal,  adj.  An  sa  barabud. — m.  Tu- 
buran,  borabud. 

Fontanar,  m.  Borabud,   tuburan. 

Fontanela.  /.  Cahomocan  sa  oló,  an  ma- 
homoc pá  sa  oló  san  mga  cabataan  nga 
bag-o  pá  la  nga  natauo. — Garamiton  sa 
mga  tarnbalan  sin  pagabre  sin  puente  sa 
lauas  san  tauo. 

Fontanería.  /.  An  pagpaagui  sa  mga  tu- 
big ngadto  sa  mga  borabud. — Mga  ara- 
guian  sa  mga  tubig  ngadto  sa  mga  borabud. 

Fontanero,  ra.  adj.  An  sa  mga  borabud. 
— m.  An  parahimo  sin  mga  araguian  san 
mga  tubig  san    mga    barobud. 

Fontezuela.  /    Borabud  nga  guti. 

Foque,  m.  Mar-   Layag  nga  poque. 

Forajido,  da.  adj.   Looc. 

Foral.  adj.  An  tungud  sa  mga  sugo. — 
An   tungud  sa  mga  togot. 

Foralmente.  adv.  m.  Angay  sa  mga  su- 
go.— Angay   sa  mga  tugot 

Foráneo,  nea.  adj.  Dumoroong. — Padre 
nga  tinatapuran  sa  Señor  Obispo,  ug  ti- 
natauag  nga  Vicario  foráneo. 

Forastero,  ra.  adj.   Dumoroong. 

Forcejar,  a.  vid.  Forcejear. 

Forcejear,  n.  Pangosog.— fig.  Pagato; 
paglaris. 

Forcejo,    m.  Págpangosog. 

Forcejón,  m.  Págpangosog  nga   tigda. 

Forcejudo,  da.  adj.   Macosog  caopay. 

Fórceps,  m.  Cir.  Garamiton  nga  baga 
cumpit,  sa  pagcuha  sa  tiyan  sa  iroy  san 
bata  nga  uaray  gud  catatao-i. 

Forchina.  /'.  Panganiban  nga  may  dudu- 
ha  nga  sanga  sanga   sa  catapusan. 

Forense,    adj.  An  sa  mga  sugo. 

Forense,  adj.  Dumoroong. 

Forero,  ra.  adj.   An  sa    mga    sugo,    an 


Pó 

ángay  sa  mga    sugo. — An  sa  mga  togot, 

an  angay  sa  mga  togot. 
Forja.  /.    Pándayan. — Masa,    minasa   nga 

apog  ug  sin  baras. — Pilpigan. 
Forjador,  ra.    m.  y  /.  An  nacapilpig  sin 

salapi,  an   nacacalarang. 
Forjadura.  /.    Pagcapilpig.  Pagcalarang. 
Forjar,    a.  Pagpilpig  sin  salapi,  etc. — Pag- 

himo  sin  cota.—- fig.  Paglarang. 
Forlón,  m.  Sugadsugad  sin    carruaje. 
Forma.  /   Cahimo,  daguay. — Pagca.. .Fór- 
mula y  modo  de    proceder    en    un^  cosa. 

Batasan. — Molde  en  que  se  vacia  y  forma 

alguna  cosa.  Hormahan. 
Fortnable.  adj.  Sadang  buhaton,    sadang 

himoon,  sadang  opayon. 
Formación.  /.  Pagbuhat,  paghimo;    pag- 

cabuhat,  pageahimo;   cabuhat,    cahimo. — 

Mil.  Pagrungbay,  in  nanrurungbay  an  mga 

casoldadosan . 
Formador,    ra.  s.  Parabuhat,    parahimo. 

Parahusay. 
Formaje,  ni.  Hormahan  sin  mga  queso. 
Formal,  adj.  An  tungud    san    cahimo. — 

Buotan. — Matuod,  dayag. 
Formalidad.  /.  Cabuotan.— Catigayonan. 
Formalizar,  a.   Pagtapus,  paghuman,  pag- 

hingpit. — Pagtima    san  mga   casoroc-an- — 

/'.  Baga  pagisug. 
Formalmente,  adv.  m.    Sugad    san    ca- 

angayan. — Matuod. 
Formar,    a.      Pagbuhat.    Paghimo. — Mil. 

Pagrungbay;  pagparungbay  san  mga    sol- 
dados.— r.  Tubo,  sulig. — Formar  corrillos. 

Horon. 

Formativo,  va.  adj.  An  cahimoan. 
Formidable,  adj.   Macaharadluc,  macalili- 

sang. — Damo  ó  daco  caopay. 
Formidoloso,  sa.  adj.  Mahadluc  caopay, 

mahadlucon. — Macaharadluc,   macalilisang. 
Formón.  m.  Tiguib    nga    daco. — Garami- 

ton  nga  itarabas  sin  hostias. 
Fórmula.  /.  Batasan — Lagda. 
Formular,  a.  Pagsugo.  Pagasoy.  Pagsum- 

bong. 
Formulario,  m.  Libro  ó  surat    nga    lag- 

daan,  ó  pagsusugaran. 
Fornáceo,  cea.  adj.  poét.  An  tungud  ó 

sugad  sugad  sin  horno. 
Fornelo.  m.  Socolatihan. 
Fornicación.  /.    Paquihilauas.    Paghihila- 

uas. 
Fornicador,  ra.  adj.  Maghihilauas.    Ma- 

quihilauas. 
Fornicar,  n.  Hilauas.  Paquihilauas,  talo. 
Fornicario,  ria.  adj.  Maquihilauas. 
Fornicio,  m.  Paghihilauas.  Paquihilauas. 


P6 


m 


fornido,    da.    adj.    Macosug,    mabacud, 

baedan,  bogeos;  matugas. 
Foro.  m.  Capongtan,  capopong-tan. — Hoc- 

manan,    horoeman. — Trato. — Bayad    aala- 

gad  san  guintratohan. 
Forraje,  m.  Cumpay    ó  banua  nga  itinu- 

tubong    sa   mga    hayop—  Pagsalicse    san 

cumpay  ó  banua.— fig.    y  fam.    Cadamo 

sin  mga  ano  lá  nga  uaray  rasa  ó    gutiay 

an  rasa. 
Forrajeador,  m.    Parasalicse  sin  cumpay 

ó  banua. 
Forrajear,  a.     Pagsalicse  sin    cumpay  ó 

banua. 
Forrar,  a.  Pagpotos.  Paghapin.  Pagtotob. 

Pagloon  sin  panapton. 
Forro,  m.  Potos.  Hapin.    Pagtotob.    Pag- 
loon sin  panapton. 
Fortachón,  na.  adj.  fam.  Matambog,  ma- 

cosog.    Bac-dan,  daragangan.    . 
Fortalecedor,  ra.  adj.  Macacacosog,  raa- 

cacarig-on 
Fortalecer,  a.    Pagpacosog,   pagparig-on. 

Pagpacarig-on. — r.  Cosog. 
Fortalecimiento,    m.    vid.    Fortalecer  — 

Pacacosog,   pacarig-on. 
Fortaleza.   /.    Cosog,    gahum.   Carig-on; 

pagearig-on.     Camarig-on,   pageamarig-ón. 

— Carig  onan. 
Fortezuelo,  la.  adj.  Macosog  cosog,  ma- 

rororig  on. — m.  Baluarte  ó  il-han  nga  guti. 
Fortificación.   /.    Pagpacarig-on.— Carig- 

onan. 
Fortificante,  p.   a.  Macacacosog,  macaca- 

rig-on. 
Fortificar,   a.  Pagpacosog,  pagparig-on.— 

Pagpacosog,     pagpacarig-on.—^.      Cosog, 

rig-on. 
Fortín,  m.  Cota  ó  carig-onan   nga  arayo- 

pan  san  mga  soldados. 
Fortísimo,    ma.    adj.  Guicocosogui.  Ma- 

rig-on  caopay. 
Fortuitamente,  adv.  m.  Tamporoc,  uaray 

paghunahunáa. 
Fortuito,  ta.  Matatamporoc,  uaray    pag- 
hunahunáa. 
Fortuna.  /.    Palad  nga  maopay.  Capala- 

ran. — Onos. — Correr  fortuna,  fr.   Mar.  In 

inoon-san    an    sacayan    sa  dagat. — Probar 

fortuna,  fr.  Pagbasi,  pagsulay. 

Forzadamente,  adv .  m.  Sa  capirit. 

Forzado,  da.  adj.  Pirit,  lugus,  in  pinipi- 

rit  ó  linulugus. 

Forzador,  m.  Pagpirit,  paralugus. 

Forzamiento,  m.  Pagpirit,  paglugus.  Pag- 
capirit,  pagealugos. 

Forzar,    a.  Pagpirit,    paglugus,  pagpugus. 

Forsozamente.  adv .  m\  Sa  capirit. 
33 


2?8 


FOFR 


Forzoso,  sa.  adj.  Pirit,  lugus,  in  napipi- 
rit  ó  nalulugus. 

Forzudamente,  adv.  m.  Sin  macosog. 
Macosog  caopay. 

Forzudo,  da.  adj.  Macosog,  mabacud, 
bac-dan,  daragangan. 

Fosa.  /.  Ocad,  ocab.   Linob-ngan,    Líbho. 

Fosar,  a.  Pagocad,  pagocab,  pagcale. 

Fosforescencia.  _,.  Camasiga,  camaguila- 
guila. 

Fosforescente,  p.  a.  Masiga,  maguila- 
guila. 

Fosforecer,  n.  Siga. 

Fosfórico,  ca.  adj.  An  nacasiga,  an  na- 
caguila  gula. 

Fosforina.  /.  Duga  nga  masiga  san  mga 
isda. 

Fósil,  adj.  An  quinucuha  ó  hinaagui-an 
sa  ilarum  sa  tuna. 

FOSO.  m.  Ocad,  cale  nga  haluag. 

Fotofobia.  /.  Mid.  Casaquít  nga  canga- 
las  san  carnalambrag. 

Fotografía.  /.  Arad-man  sin  pagretrato. 
— Retrato. — Balay  nga  inooquian  san  para- 
retrato. 

Fotografiar,  a.   Pagretrato. 

Fotógrafo,  m.  Pararetrato. 

Fótula.  /.  Bangca. 

FR 

Fracasar,  n.  Boong,  puprac  cún   dao  sa- 

cayán  nga  natama  sin   cabatoan.— fig.  Ca- 

uang. — Bungcag. 
Fracaso,  m.  Caboong;  caruba;  cabungcag. 

—fig.  Casugad  ó  caagui  nga  macuri. 
Fracción.  /.  Bahin,   cabahin. 
Fraccionar,  a.  Pagbahinbahin. 
Fractura./.  Pagboong,  pagbari.  Caboong, 

cabari;  pagcaboong,  pagcabari. 
Fracturar,  a.  Boong,  bari.  Tingag. 
Fragancia.  /.  Camahamut. 
Fragante,  adj.  Mahamut,  mamhut. 
Fragaria.  /.  Banua  nga  ítarambal. 
Fragata.  /.  Sacayán  nga  daco. 
Frágil,  adj.  Matalagpoc,  masayon  maboong 

ó    mabari.— fig.     Maluya.— fig.    Matapus, 

maobus. 
Fragilidad.  /.  Camatalagpoc,    camasayon 

maboong  ó  mabari. — fig.  Camaluya. 
Frágilmente,  adv.  m.  Sin    luya;    maluya 

caopay. 

Fragmento,  m.  Tipac.  Tipie— fig.  Bahin. 
Fragor.  m.  Hagudol. 
Fragoroso,  sa.  adj.  Mahagudoh 
Fragosidad,    f.    Casighotan. — Dalan  nga 

masighot  ug  bagtohon. 


FR 

FragOSO,  sa.  adj.  Masighot.— Mahagudol. 
Fragancia.  /.  Camahamut. 
Fragranté,  adj.  Mahamut,  mamhot. 
Fragua.  /.  Pandayan. 
Fraguador,  ra.  s.  Paralang  sin    maraut. 
Fraguar,   a.  Paglarang;  pughunahuna. — n. 

Albañ.  Tig-a,  in  matig-a  ná   an   cota,  etc. 
Fragura.  /.    Casighotan. 
Fraile,  m.  Pade.  pl.  Capadian. 
Frailería.  /.  fam.  Capadian. 
Frailero,  ra.  adj.  fam.  Maquipadc. 
Frai.ía.  /.  Cahimtang  sin  pageapade. 
Frámea.  /.   Panganiban. 
Francachela  /.  fam.  Cacaanon,  sudan. 
Francamente,  adv.  m.  Totoo,    sa   mao- 

pay  nga  casing-casing. 
Francés,  sa.    s.    Taga    Francia. — Ari  sa 

Francia,    an  tungud    sa  Francia. — Lengua 

francesa.  Francés  nga  pamolong. 
Franco,  ca.   adj.  Mahatagon,  maopay  nga 

cabuot. — Uaray  caulangan. — Tangcud. 
Francolín,  m.  Tamsi  nga  sugad  sin  pitao. 
Francote,  adj.  fam.  Tangcud  caopay,  mao- 
pay an  casingeasing. 
Franela./.  Género  ó  panapton  nga  pranela. 
Frangente,  p.  a.  Mapiripiri,  maotud  otud. 

— m.  Caagui   ó  hiabul  nga  macuri. 
Frangible,  adj.   Sadang  maboong,  sadang 

mabuca. 
Frangir,    a.    Pagpiripiri,     pagotud     otud, 

pagbucabuca. 
Frangote,  m.   Com.  Pardo,  bantal. 
Franja.  /.  Rayandayan  sin  biste,    etc. 
Franjar,  a.  Pagrayandayan  san  mga  biste. 
Franjear,  a.  vid.  Franjar. 
Franqueamiento,  m.  Pagbutang  sin  seyo 

sa  mga  surat,  etc.--Pagbuhi  san  uripon- 
Franquear,  a.  Pagauas.— Pagtogot,    pag- 

hatag.— Paagui.— Pagcayad,  pagbutang  sin 

seyo  sa  mga   surat,  etc. — Pagbuhi  san  ori- 

pon. — r.  Pagalagad. — Pagsumat  ó    pagpa- 

hayag  sa  iba  san  aáda  sa   casingeasing. 
Franqueo,  m.  Pagbayad,    pagbutang    sin 

seyo    sa    mga    surat,    etc. — Pagbuhi    san 

oripon. 
Franqueza.  /   Paghigauas,  pageahigauas. 

— Camahatagon.-- fig.  Catangcud,    camao- 

pay  sin  casingeasing. 
Franquía  (En),  m.   adv.  Tima  ni.— fig- 

y  fam.  Uaray  ná  caulangan. 
Franquicia.  /  Pagtogot  sin  diri  pagbayad. 
Frasco,  m.  Prasco,  surudlan   nga  guti. 
Frase.  /  Mga  polong  nga  may  cahologan. 

— Polong. 
Frasquera./  Burutangan  san  mga  prasco. 
Fraterna.   /    Pagsauay,    pags:  gdon    sin 

ongui. 
Fraternal,  adj.  Angay  sin  mga  bngta.  • 


FR 

Fraternalmente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

paghigugma. 
Fraternidad.   /.    Pagcaoroyon    sin   buot, 

pagsihigugma. 
Fraternizar,  n.  Oyon  sin  buot,  masugad 

sin  mga  bugto. 
Fraterno,  na.  adj.  An  tungud,  an  angay 

ó  cañan  mga  bugto. 

Fatricida.  adj-  An  mapátay  sa  iya  bugto. 
Fatricidio.  m.  Pagpátay,  pagcamátay,  cún 

an  iya  bugto  an  pinapatay  niya. 
Fraude,  m.  Limbong,  paglimbong. 
Fraudulencia.  /.   Limbong,   paglimbong. 
Fraudulentamente,  adv.  m.  Sa  malim 

bong  nga  pagcaagui,  agui  sa  paglimbong. 

Malimbong  caopay. 
Fraudulento,  ta.  adj.  Malimbong.  • 
Frazada.  /.  Tampi  ó  taplac  nga    barahi- 

boon. 
Frecuencia.    /.    Paguliuli,    pagbalicbalic. 

Casagbuyan. — Pagcarocadto. 
Frecuentación.  /.  Paguliuli,    pagbalicba- 
lic.— Pagcarocadto. 
Frecuentador,  ra.  adj.  Mauliuli,  maba- 

licbalic.  Macarocadto. — s.  Paracarocadto. 
Frecuentar,    a.    Paguliuli,    pagbalicbalic. 

Pagcarocadto.  Aroagsub.— Ocot. — Sagboy. 
Frecuente,  adj.   Agsub,  dayuday,   danay; 

soyson- 
Frecuentemente,  adv.  m.  Sin  agsub,  sin 

dayuday,  sin   danay.  Agsub  caopay,   danay 

gud.  Ocot. 
Fregadero.  vi.  Hugasan  san    mga    ping- 

gan. 

Fregado,  ni.  Paghugas;  pagcahugas. 
Fregador,  m.  Hugasan  san  mga  pinggan. 

— Ihuhugas. 

Fregadura.  /  vid.  Fregado. 
Fregajo.  m.  Ihuhugas.  Ibabagnos. 
Fregamiento,  m.  Pagbagnos,  pagbagnas, 

pagbanos;   pagbangud;    pagcoscos;    pagco- 

rocoso;  pagis-is;   pagquisoquiso;    pagquiri- 

quiri.  Pagcabagnos,  pagcabagnas,  etc. 
Fregar,  a.  Pagbanos,  paghinis,  pagnisnis, 

pagnosnos,  pagbagnos,    pagbagnas. — Pag- 
hugas. 
Fregona.  /.  Sacop  nga  babaye   nga  nag- 

seserbe  sa  cosina  ug  naghuhugas  san  mga 

pinggan. 
Freidura.  /.  Pagpritos;    pagcapritos. 
Freir.  a.    Pagpritos. 

Fréjol,  m.  Bonga  nga  sugad  sin    príjoles. 
Frémito,  m.   Ouang,  inga. 
Frenesí,  m.  Calipong  sa  oló  in  hinihiran- 

tan  man  an   tauo. — fig.  Casina,    capongot. 
Frenéticamente,  adv.  m.  Lipong  caopay 

sa  oló. — Masisina  caopay. 


FR 


279 


Frenético,  ca.  adj.  Malilipong  an  oló.— 
Masisina,  mapongot,  maisug  caopay. 

Freni.lar.  a.  Paggaluticot  sin  mga  pisi, 
pagsangbud. — Mar.  Paghigot  san  gayong 
ó  gaod,  in  diri  ná  naggagayong  ó  nag- 
gagaod. 

Frenillo,  m.  Mar.  Pisi.  —  Bangquiao.— De 
la  boca.  Tilatica. 

Freno,  m.  Preño. 

Frente.  /.  Agtang. — En  frente,  m.  adv. 
Atbang,  yongud. 

Fresca.  /.  Taghum;  camataghum. — To- 
mar la  fresca.  Nagpapataghum  síya. 

Frescachón,  na.  adj.  Magopay  ug  ma- 
cusog  nga  tauo. 

Frescal.  adj.  Mga  isda  nga    inasinan    sin 

Frescamente,  adv.  m.  Bag-o  pá. 
Fresco,  ca.  adj.    Mataghum,    mabugnao. 

Haloyohoy,    halayahay. — Pescado    fresco. 

Isda  nga  labas;  carne  nga  lab-as.—  m.  Ca- 

taghuman. 
Frescor,    m.    Camataghum,    camahagcot. 

Cataghuman.  Cahalayhayan. 
Frescote,  ta.  adj.  Mataghum,   mahagcot, 

mabugnao. — fig.  fam.  Mahusog- 
Frescura.  /.  Cataghum,  cahagcot,  cabug- 

nao;  pagcataghum,  pagcahagcot,  pagcabug- 

nao.  Camataghum,  camahagcot,  camabug- 

nao;  pagcamataghurn,  etc,  Cataghuman. — 

Cahalayhayan. — Camalurab  sin  mga  tanum. 
Fresquero,  ra.  m.  y  /  Tauo    nga    nag- 

dadara  sin  isda    nga    labas. — Parabaliguia 

sin  isda  nga  labas. 
Freza.  /.  Tae  sin  mananap,  iti. 
Freza.  /.    Tigaman  ó    agui    san    isda    in 

nagbubunay     siya. — Moni.     Ocab,     ocab, 

buad. 
Frezada.  /  vid.  Frazada. 
Frezar,  n.  Pagoro  san  mga  mananap.  Pa- 

giti: 

Frezar,  n.  Pagcaon  san  dahon  an  mga 
olud  nga  sinisiring  de  seda. — Pagbunay 
an  mga  isda. — Moni.  Ocab,  ocab,  buad, 
ahit. 

Friable,  adj.  Masayon  matipictipic,  masa- 
yon  mapinitpinit. 

Frialdad.  /.  Cataghum,  cahagcot,  cabug- 
nao;  pagcataghum,  etc.  Camataghum,  ca- 
mahagcot, camabugnao;  pagcamataghurn, 
etc.  Cataghuman. — Camaluya  sin  pagbuhat. 

Fríamente,  adv.  m.  Oraora  sin  taghom, 
hagcot,  bugnao.  Mataghum,  caopay. — fig. 
uaray  rasa  sa  mga  pagcayacan,  etc. 

Friático,  ca.  adj.  Baga  bongug,  uaray 
rasa  sa  mga  pagcayacan,   etc. 

Fricación.  /.  Pagbanos,  pagbagnos,  pag- 
nosnos, pagnisnis.  Pagcabanos,  etc.,  etc. 


280 


FR 


Fricar,  a.  Pagbanos,  pagbagnos.  pagnos- 

nos,  pagnisnis. 
Fricción.  /.  Pagbanos,  pagoslob. 
Friega.  /.  Oslod. 

Friera.  /.  Saquít  sa  ticud  san  teel. 

Frigidez./,  vid.  Frialdad. 

Frígido,  da.  adj .  poét.  Mataghum,  mahag- 

cot,  mabuguao. 
Fríjol,    m.   Bonga    nga    jugad    sugad    sin 

príjolcs. 
Frío,  a.  adj.  Mataghum,  mahagcot,  mabug- 

nao,  mahabnao,  mahagnao,  matugnao  — m. 

Taghum,  hagcot,  bugnao;  habnao,  hagnao, 

tugnao.   Cadal. 
Friolento,  ta.  adj.  Hinahagcotan  nga  tauo. 
Friolera,  f.  Bisan  ano  nga  guti  an  polos 

ó  diri  bale. 
Friolero,  ra.  adj.   Hinahagcotan. 
Frisa.  /  Genero  ó  panapton  nga    barahi 

boon. 
Frisar,  a.  Paghabol  sin  panapton  nga  ba 

rahiboon. — n.   Oyón;  tanding,  tandig. — jig, 

Harani. 
Friso.  /;/.  Arq.  An  cota  nga  naibabao  san 

cornisa  ó  minoldurahan   nga  mga  bato  da 

pit  sa    ibabao. — An    cota    nga    pinintaran 

dapit  sa  obús. 
Frisol.   m.   Bonga    nga    sugad    sugad    sin 

pnjole". 
Frisuelo,  m.  vid.   Frísol. 
Fritada.  /•  Mga  piniriros. 
Fritura.  /.  vid.   Fritada. 
Frivolamente,  adv.  m.   Sa  cauaray  po!os. 
Frivolidad.  /.  Pagcauaray  polos. 
Frivolo,  la.  adj.  Uaray  polos. 
Frondosidad,  f.  Camabanggob,  camalam- 

boc,  camalurab,  camaadab,  camarabong. 
Frondoso,  sa.  adj.  M;*hanggob,    malam- 

boc,  malurab,  rnaadab,   marabong. 
Fronta'.  adj.  An  sa  ó  cañan  agtang. — m. 

Prontal  sin  altar. 
Frontera.  /  Catapusan  sin  tuna  sin  guin- 

hadian,    etc. — Cadaygan. — Carig-onan    sin 

alat,  etc. 
Fronterizo,  za.  adj.  An  aáda  sa  catapu- 

san  sin  guinhadian,  etc.,  atbang,  nagaatu- 

bang. 
Frontero,  ra.  adj.  Atbang,  atubang,  yo- 

ngud. 
Frontil,  m.  Hasnig  sin  vaca  sa  oló. 
Frontino,  na.  a/j.  An  mananap  nga  may 

tigaman  sa  agtang. 
Frontis,  m    Cadaygan  sin  balay,    singba- 

han,  etc. 
Frontispicio,  m.  Cadaygan  sin  balay,  etc. 
Frontudo,  da.  adj.  An  daco   an  agtang. 
Frotación.  /.  Pagbagnas,  pagbagnos,  pag- 

baguid,    pagbanos.    Pagcorocoso.    Pagdac- 


FR 

dac.  Pagmocmoc.  Pagmodmod.  Pagmó- 
mo.  Paghinis.  Paghonas.  Paggantas.  Pag- 
lasag.  Pagquiriquisi.  Pagquris.  Paghilot. 

Frotador,  ra.  Parabagnas,  parabagnos, 
parabaguid,  parábanos;  paracorocoso;  pa- 
radaedac;  paramoemoc;  paramodmod;  para- 
mómo;  parahinis;  parahonas;  paragantas; 
paralasag;  paraquiriquisi;  paraquiris.  Para- 
hilot. — Ibabagnas;  ibabagnos-.  ídadaedac. 

Frotadura.  /.  vid.  Frotación. 

Frotamiento,  m.  vid.  Frotación. 

Frotar,  a.  Bagnas,  bagnos,  baguid,  baños; 
corocoso;  dacdac;  moemoc;  modmod;  mo- 
mo; hinis;  honas;  gantas;  lasag;  quiriquisi; 
quiris.   Hilot. 

Frote,  m.  vid.  Frotación. 

Fructíferamente,  adv.  m.  Bongaan  cao- 
pay.  Sa  daco  nga  polos. 

Fructífero,  ra.  adj.  Bongaan. 

Fructificación.  /.  Pagcabongaan.  Pamo- 
nga. 

Fructificador,  ra.  adj.  Mamomonga. 

Fructificar,  n.  Pamonga.— jig.  Polos. 

Fructuosamente,  ádv.  vi.  Bongaan  cao- 
pay;  sa  daco  nga  polos. 

Fructuoso,  sa.  adj.  Bongaan,  may  polos. 

Fruente.  p.  a.  Mahimungaya. 

Frugal,  adj.  An  nacaon,  an  nagasto  sin 
casadangan  lá. 

Frugalidad.  /.  Casadangan. 

Frugalmente,  adv.  m.   Sin  casadangan. 

Frugífero,  ra.  adj.  poét.  Bongaan. 

Frugívoro,  ra.  adj  An  macaón  sin  mga 
bonga  lá. 

Fruición.  /  Calipay,  himaya  himongaya, 

Fruitivo,   va.  adj  Macalipay. 

Frumentario,  ria.  adj.  Ají  sa  ó  cañan 
trigo  ug  iba  pá  nga  mga  hónga. 

Frumenticio,  Cia.  adj.  An  sa  ó  cañan 
trigo  ug  iba  pá  nga  mga  bonga. 

Frunce,  m.  Conot,  pilo.  Caconotan,  capi- 
loan. 

Fruncidor,  ra.  s.  Paraconot,  parapilo. 

Fruncimiento,  m.  Pagconot,  pagpilo;  pag- 
caconot,  pageapilo. — jig.  Paglimbong. 

Fruncir,  a.  Pagconot,  pagpilo.— /¿\  Ari- 
ng!t. — Pagbaliscad  nga  pagpasipara  san  ca- 
matuoaran. 

Fruslería.  /  Bisan  ano  nga  guti  an  polos 
ó  gutiay  an  bale. 

Fruslero,  ra.  adj.  Guti  an  polos,  guti  an 
bale- 

Frustráneo,  nea.  adj.  Macauang. 

Frustrar,  a.  Pacauang.  Cauang- 

Frustratorio,  ra.  adj.  Macauang. 

Fruta.  /•  Bonga.— Fruta  madura.  Hinug; 
palabangahan. — Fruta  que  principia  á  ma- 
durar. Labaog. — Fruta  formada,  aunque  no 


PRFU 

esté  del  todo  madura.  Lagatuc. — Fruta  ó 
semilla  de  tabaco.  Lalong. — Fruta  de  la 
palma — bonga — ya  madura  y  dura.  Lang- 
gas. — Fruta  de  plátano,  blanda  y  aun 
no  llena  de  carne.  Luyat. — Fruta  pasada. 
Lom-oy. — Fruta  de  coco,  de  bonote  esca- 
so. Lupisan. — Fruta  bien  madura.  Nong- 
nong. — Fruta  próxima  á  madurar.  Palato- 
roan. — Fruta  formada,  pero  sin  madurar 
aún.  Pisut,  posit,  pusic—  Fruta  de  la  pal- 
ma— bonga — tierna  y  blanda  aún.  Pug- 
os. — Fruta  de  la  ñipa.  Pongo. — Fruta  sin 
carne  aún.  Potot. — Fruta  demasiado  madu- 
dura.  Tanang. — Fruta  algo  madura.  Alum- 
banug. — Fruta  del  camagong.  Amaga. — 
Fruta  redonda  y  blanca  formada  del  agua 
del  coco —fruta,  congelada. — Bauay. — 
Fruta  del  árbol  dapdap.  Bucao. — Fruta  de 
la  palma,  cabo  negro.  Idioc. — Fruta  de  la 
palma,  coco. — Lubi. 

Frutaje,  m.  Pinintaran  sin  mga  bonga  ó 
inga  bucadbucad. 

Frutal,  adj.  Bongaan. 

Frutecer,   n.  poét.  Namomonga  ná. 

Frutería.  /.  Tenda;  tendahan  sin  mga 
bonga. 

Frutero,  ra.  s.  Burutangan  san  mga  bo- 
nga nga  iseserbe  sa  lamesa. — m.  y  /.  Pa- 
rabaliguia  sin   mga  bonga. 

Frútice,  m.  Bot.  Cahuy  cahuy. 

FrutíCOSO,  sa.     adj.  Bot.  Sangaan. 

Fruto,  m.  Bonga.  Polos;  capulusanan.  Pa- 
nolos.  Caopayan. 

'fu 

Fú.  Pusngac  sin   oding. 

Fúcar,  m.  fig.  Tauo  nga  salapianon,  ba- 
handianon,  manggaran. 

Fuego,  m.  Calayao.  Igrab  ó  iglab;  pagea- 
igrab. — Calasbut. — Incendio.  Casonog. — 
Tapón. — Pamusil,  paluthang  ná. — Capaso; 
paso,  in  mapaso  an"  lauas.  Fuego  con  mu- 
cha llama.  Daabdaab. 

Fueguecillo,  tO.  m.  Guti  nga  calayo. 

FueguezuelO.  m.  Guti  nga  calayo. 

Fuelle,  m.  Hasohas. 

Fuente.  /.  Borabud,  tuburan,  alogan.— fig. 
Guinicanan. 

Fuetltezuela.  /.  Borabud   nga  guti. 

Fuer.  Á  fuer  de.  m.  adv.  Tungud...,  su- 
gad... 

Fuera,  adv.  1.  y  /.  Sa  goa,  gauas,  sa  gauas. 
— Fuera  de.  m.  adv.  Labut  pá. 

Fuero,  m.  Sugo,  talaan,  batasan. — Gahum. 
— Casugoanan. — Togot,  pagtogot.  Privile- 
gio.— Á  fuero,  ó  al  fuero,  m.  adv.  Sugad 


FU 


281 


ó  alagad  san  batasan.— De  fuero,  tu.  adv. 
Sugad  san  sugo  ó   batasan. 

Fuerte,  adj.  Marigon.— Macosóg,  maba- 
cud,  baedan,  daragingan,  bogeos.— Ma pin- 
tas, maisug.— Bah?l— Matugas.— Soysoy. 
—  Subaquid—  Madlos.— Matig-a,  matigha. 
— Macuri.— m.  Baluarte,  ilhian.— adj.  Ma- 
cosóg; mahonit.  Mabascug. 

Fuertemente,  adv.  m.  Sin  marig-on;  ma- 
rig-on  caopay.— Sin  macosog,  sin  mapin- 
tas,  sin  maisug;  macosog  caopay,  mapin- 
pintas  caopay,  maisug  caopay,  mabacug 
caopay. 

Fuerza.  /.  Cosog,  gahum.— Carig-onan. 
Pagpirit,  psglugus;  pageapirit,  pagealugus. 
—La  fuerza  del  ejército.  An  camais-gaman 
ó  cadam-an   san  mga  casoldadosan. 

Fuga. /.  Paglaguio;   pagcalaguio. 

Fugacidad.  /.  Camadagmit  ó  camadali 
mauara. 

Fugar,  a.  Palaguio. — r.  Laguio,  tois,  tañan. 

Fugaz,  adj.  Madali  mauara,  madali  ma- 
papas,    madali  mapoo. 

Fugazmente,  adv.  m.  Sin  dali  mauara, 
mapapas    ó  mapoo. 

Fúgido,  da.   adj.  vid.  Fugaz. 

Fugitivo,  va.  adj.  Matagotago.— Madag- 
mit  sin  pagagui. — Madali  maagui  ó  ma- 
tapus. 

Fulano,    na.    m.  y  /.  Cuan. 

Fulgente,  adj.  Maguiliguili,  masiga,  ma- 
silacsigac,  roasilao,  masinao,  maguilang- 
guilang,  maingat-ingat,  mailat-igat,  masirac. 

Fúlgido,  da.  adj.  vid.  Fulgente. 

Fulginoso,  sa.  adj.  Maromaitum;  buringon. 

Fulgor,  m.  Casirac,  pageasirac.  Camasí- 
ga,  guiliguili,  camasilao,  camasinao,  ca- 
maguilang-guilang,  camaingat-ingat,  cama- 
ilat-igat,  camasirac;  pageamasiga,  etc.,  etc. 

Fulgurante,  p.  a.  Masirac,  masiga;  masi- 
lacsigac,  masilao,  masinao,    maingat-ingat. 

Fulgurar,  n.  Sirac,  siga,  silacsigac,  silao, 
sinao,  ingat-ingat,  ilat  igat,  maguili-guili, 
maguilangguilang. 

Fulguroso,  sa.  adj.  vid.  Fulgurante. 

Fúlica.  /.  Tamsi  nga  sugadsugad  sin  ma- 
nuc,  bibi. 

Fulminación./.  Paglinti.— fig.  Pagluthang. 
—fig.  Pagexcomunión. 

Fulminador,  ra.  adj.  Malinti.— fig.  Ma- 
luthang.— fig.  Maexcomunión. — s.  Paralin- 
ti. — Paraluthang. — Paraexcomunión. 

Fulminante,  m.  Fulminante  nga  nagea 
calayo.  adj.  Macuri  nga  saquít. 

Fulminar,  a.  Paglinti.—/^-.  Pagluthang 
sin  ponglo.— fig.  Pagexcomunión. 

Fulmíneo,  nea.  adj.  Masugad   sin    linti. 

Fulminoso,  sa.  adj.  Masugad  sin  linti. 


282  FU 

Fulleresco,  ca.  adj.  Malimbong. 

Fullerería.  /.    Limbong,    paglimbong    sa 

sugal. 

Fullero,  ra.  adj.  Malimbong  sa  sugal. — s. 

Paralimbong  sa  sugal. 

Fullona.  /.  fam.    Cangiras.    Pagboruca   ó 

pagauay  sa  polong  lá. 
Fumada.  /.An  tag-sa   ca    pagyopyop   sin 

tabaco. 
Fumadero,  m.  Lugar  nga    guintagana  sa 

pagtabaco 
Fumador,  ra.  s.   Paratabaco. 
Fumante.  /.  a.  Magtatabaco. 
Fumar,  a.   Aso. — Pagtabaco.    Pagyopyop. 

Paghongsoy;  pagcuaco. 
Fumarada.  /.  An  aso    nga  guinogoa    sa 

baba,  in   nagtatabaco. — An  tabaco  nga  isi- 

nosolud  sa  hong^oy  cun  sa  cuaco. 
Fumaria.  /.  Baua  nga  pumaria. 
Fumífero,  ra.  poét.  An  naga  aso. 
Fumigación.  /.  Pagparina;  pagnamo,  pag- 

loon. 
Fumigador,  ra.  m.  y  f.  Paraparina;  para- 

namo;  paraloon. 
Fumigar,  a.  Pagparina;  pagnamo;  pagloon. 
Fumigatorio,  ría.  adj.  Garamiton  sin  pag- 

pasolud   san   aso  cún  hangin  sa  lauas. — An 

ipaparina,  an  inanamo,  an  iloloon.— ;//.  Su- 

rudlan  ó  binubutangan  san  i'oloon. 
Fumorola.  /.   Calangaban  sa  tuna  nga  na- 

gaaso,  ug  an  baho  sugad  san  cañan  asuprc. 
Fumosidad.  /   Pagcaaso. 
Fumoso,  Sa.  adj.  Maaso. 
Funámbulo,  la.  m.  y.  f.  Columbitay. 
Función.  /  Punsión.— Panginhul  sa  bisan 

ano  nga  lauas.— Pagtuman  sin  catungdanan. 
Funcionar,  n.  Pagtuman.—  Pagquiua;  pag- 

quiuaquiua. — Pagbiric,  pagbiricbiric. 
Funcionario,  m.  Tinatapuran   ó  an    may 

catungdanan   ticang  sa  labao  nga  gobierno. 
Funda.  /  Punda. 
Fundación.  /   Pagbuhat,  pagtindug.— Ca- 

rig-onan. 
Fundadamente,  adv.    m.    Sin    marig-on 

caopay.  Sin  matuod;  matuod  caopay. 
Fundador,  ra.  s.  Parabuhat;    paratindug. 
Fundamental,  adj.  An  caríg-onan,  an  gui- 

nicanan;  an  tinicangan. 
Fundamentalmente,  adv.  m.  Alagad  ó 

angay  san  pono  ó  tinicangan. 
Fundamentar,    a.  Pagholog  sin  simcnto. 

—fig-  Pagpacarig-on. 
Fundamento,  m.   Carig-onan,   simento.— 

Ponoan  nga  bahin;  labao  nga  camatuoran. 

— Fundamento  estable.  Sinogdan  nga  onay. 
Fundar,  a.  Pagbuhat  sin  balay,  cic—Jig. 

Pagrig-on;  pacarig-on. 


FU 

Fundería.  /.  An  lugar  nga  pagtutunauan 
.   san  tumbaga,  etc. 
Fundible,  adj.  Sadang  matunao. 
Fundición.  /.    Pagtunao;    catunao. — vid. 

Fundería  — An  cadam-an  san  mga  letra  nga 

magsama  san  pagimprenta. 
Fundidor,  m.  Paratunao  sin  tumbaga,  etc. 
Fundir,  a.    Pagtunao    sin    tumbaga,    etc. 

Pagsalsal,  panalsal. 
Fundo,  m.  For.  Sinisiring  an  balay,  orna, 

calubian,  etc. 
Fúnebre,  adj.  An  tungud,  an  sa  ó  cañan 

mga  minatáy. — -fig.  Masorub-on,  mabidoon, 

macuri  gud. 
Funeral,  adj.  An  tungud  sa  mga    paglu- 

bong. — m.  Paglubong. 
Funerala  (Á  la).  Suhi  nga  pagdara  san 

mga  soldados  san  ira  mga  pusil,  cay  maa- 

tubang  an  ganggang  sa  tuna. 
Funerario,  ria.  adj.  An  tungud  sa  mga 

paglubong. 
Funéreo,  rea.  adj.  vid.  Fúnebre. 
Funestamente,  adv.  m.  Macuri  nga  ga- 

yud,  uaray  gud  palad. 
Funesto,  ta.  adj.  Macuri    gud. 
Fungoso,  sa.  adj.  Bucagan;  mahomoc. 
Furente,  adj.  Maisug,  masina. 
Furia.  /.  Casina,  capongot,  caisug. 
Foribundo,  da.  adj.  Masina,    mapongot, 

maisug,  pos-canon. 
Furiente,  adj.  vid.  Furente. 
Furiosamente,  adv.  m.  Sin  sina,  sin  isug. 

Masina  caopay,  maisug  caopay. 
Furioso,  sa.  adj.  Masina,  mapongo^,  ma- 
isug, poscanon. — Tuyao.— /í^-.  Mapintas. — 
jig.  Daco.  Furioso  gasto.  Daco  nga  gasto. 

— Furioso  caudal.  Daco  nga  puhonan. 
Furo.  m.  Loho  sa  sugud  san  sudlanan  san 

asucar  nga  bag-o  pá,  basi  gumoa  an    tu- 

big,  etc. 
Furo,  ra.  adj.  Mapintas,  ilahas    ó    ihalas 

nga  mananap,  cun  tauo  ba. 
Furor,  m.  Casina,  capongot,  caisug. 
Furtivamente,  adv.'m.  Sa  tinago. 
Furtivo,  va.  adj  Maiatago. 
FUSCO,  ca.  adj.  Masirum. 
Fusible,  adj.  Sadang  matunao. 
Fúsil,  adj.  Sadang  matunao. 
Fusil,  m.  Pusil. 

Fusilar,  a.  Pagpusil,  pagluthang. 
Fusilazo,  m.  Pagpitic  san  pusil. 
Fusilería.  /  Cadam  an  nga  mga  pusil. 
Fusión.  /.  Pagtunao;  catunao,  pagcatunao. 

— fig.  Pagtirigub;  pagcatirigub.  Pagcaoro- 

yon  sin  buot  ó  hunahuna. 
Fusta.  /.  Sacayan,  iglalatub. 
Fuste,  m.    Cahuy. — Songcud,    tongcud. — 

Ilhi. — Nocnocan. 


FU 

Fustigar,  a.  Paghampac,  paglatub. 
Futesa.  /.  Cagutiay,  guti  an    polos,    guti 
an  bale. 
Fútil,  adj.  Guti  an  polos,  guti  an  bálc. 


FU 


283 


Futilidad.   /.    Pagcagutiay    san    polos    ó 

bale. 
Futuro,  ra.  adj.  Omarabut,  tiarabut.  Bo- 

roos. 


Gr 


G 


ü.  Icaualo  nga  letra  san  abecedario  nga 
quinatsila,  ug  icaunum  san  iya  mga  con- 
sonante. An  ngaran  niya  ge. 

Gabacho,  Cha.  adj.  Taga  mga  buquid 
nga  sinisiring  Pirineos,  bisan  sino  nga  tauo 
nga  taga  Francia. 

Gabán,  m.  Biste  nga  halauig  nga  may 
inga  paco. 

Gabardina.  /.  Biste  nga  sugad  sin  sa- 
queta. 

Gabarra.  /.  Sacayán  nga  sugad  sin  casco 
nga  daco. 

Gabarro,  ni.  Hubag  ó  saquit  sin  tnanuc 
sa  dila. — Caratan  sin  género,  panapton, 
cubal,  etc. — fig.  Catungcianan.— fig-  Sayop 
sa  mga  pagcuenta. —  Vtter.  Hubag  ó  casa- 
quit  sin  mananap  sa  coló. 

Gábata.  /.  Yahong,  uhatas. 

Gabazo,  m.  Inonasan  sin  tobo;  sapal  sin 
lubi. 

Gabela.  /.  Buhis. 

Gabinete,  m.  An  mga  ministro  san  hadi 

ó  guinhadian. 
Gacel,  m.  Mananap  nga  lalaqui  nga    ma- 

sugadsugad  sin  bugsoc 
Gacela,  f.  Manap  nga  babaye  nga  masu- 

gadsugad  sin  bugsoc. 
Gaceta.  /.  Gaseta. 
Gacetera.  /.   Babaye  nga  parabaliguia  sin 

mga  gaseta. 
Gacetero,  m.  Lalaqui  nga    parasurat    sa 

mga  gaseta. — Parabaliguia  sin  mga  gaseta. 
Gacetilla.  /.  An  bahin  san  gaseta  ó  pe- 
riódico nga   may  casayoran  sin    ruga    su- 

mat  ó  mga  noticia. 
Gacetillero,  m.  Parasurat  san  mga  sumat 

ó  mga  noticia  didto  sa  gaseta. 
Gacetista,  m.  Parabasa  sin  mga  gaseta. — 

Parasumatsumat  sin  bag-o  nga  mga  sumat. 
Gachas.  /.  pl.  Can-on  nga  linuto  sin  ha- 
rina. 
Gacho,  Cha.  adj.    Piuoc,    yoctot,    goco, 

duyoc,  buyoncot,  pil-ooc,  is-is,   biroc;  ba- 

lico;  boctot. 
Gachón,  na.  adj.    Malipayon    nga    tauo, 

madayan. 
Gachonada.  /.    Camadayan,    pageamada- 

yan. 


GA 


Gachonería.  /.  fam.  Camadayan. 

Gaditano,  na.  adj.  Taga  Cádiz. -An  tu- 
ngnd,  an  sa  ó   cañan  bongto   sa  Cádiz- 

Gafas.  /.  pl.  Salaming,  anteojos. 

Gafar,  a.  Pagcauit. 

Gafedad.  /.  Saquit  sa  mga  tudlo,  nga 
diri  naquiuaquiua;  capiol. 

Gafete,  m.  Sab-it. 

Gafo,  fa.  adj.  Piol;   tibac,  tibacon. 

Gaita.  /.  Torotot,  toronggon. 

Gaitería.  /.  Biste  ó  panapton  nga  magea- 
lainlain  an  color. 

Gaitero,  ra.  adj.  Madorogas,  matiaotiao. 

fam.  An  nagbíbiste  sin  panapton  nga  mag- 
calainlain  an  color. — m.  Paratayhop  sin  to- 
rotot. 

Gaje.  m.  Sohol,  bayad. 

Gajo.  m.  Sanga  sin  cahuy.— Salungasing, 
sapad;  sipi,  siping. 

Gajoso,  sa.     adj.  Sangaan  —  Sipihon. 

Gala.  /.  Hiyas,  rayandayan,  biao.— Cama- 
dayan.—An  orug  nga  camahalan. 

Galafete.  m.  Macauat. 

Galán,  adj.  Ogdayon,  madayan.—  m.  Tauo 
nga  maopay  an  cabayhon,  mahayon  ug 
malidolido.— Tauo  nga  naquiquipagsang- 
cay  sin   babaye. — Comediante. 

Galanamente,  adv.  m.  Sin  maopay;  mao- 
pay g»g. 

Galanga.  /.  Banua,  an  gamut  niya  íta- 
rambal. 

Galanía.  /.  Camadayan;  camaugdayon. 

Galano,  na.  adj.  Maopay,  ayao  sin  mga 
hiyas. — Ogdayon. 

Galante,  adj.  Maabiabihon. 

Galanteador,  adj.  An  naquiquipagsang- 
cay  sin  babaye. 

Galantear,  a.  Paquipagsangcay  sin  ba- 
baye, pagsorosuerte. 

Galantemente,  adv.  m.  Sa  camaopay 
nga  büot;  sin  maopay. 

Galanteo,  m.  Paghatag  sin  baga  maopay 
nga  cabuot,  cún  an  lalaqui  naquiquipag- 
sangeay  sin  babaye. 

Galantería.  /.  Camaabiabihon.—  Camada- 
yan; camaopay. 

Galanura.  /.  Camadayan,  camaopay. 


284  GA 

Oalapaguera.  /.  Danao  nga  gutí  nga 
may  mga  ba-o. 

Galápago,  m.  Bao,  cumao.  Hormahan 
sin  mga  teja. 

Galapo,  m.  Sapoti. 

Galardón,  m.  Balos. 

Galardonado!*,  ra.  adj.  Magbabalos,  ruá- 
balos. 

Galardonar,  a.  Pagbalos. 

Galbana.  /.  fam.  Cahubia. 

Galbanado,  da.  adj.  Himula. 

Galbanero,  ra.  adj.  fam.  Mahubia. 

Gálbano.   m.  Taguc  nga  himula  sin  cahuy. 

Galbanoso,  sa.  adj.  fam.  Mahubia. 

Gálbulo,  m.  Bonga  san  cahuy  nga  siprés. 

Galeaza.  /.  Sacayán. 

Galena.  /.  Tuna  nga  tinutud-can  sin  timga. 

Galeno,  na.  adj.  Mar.  Halayahay  nga 
hangin. 

Gáleo,  m.  Isda  nga  gales. 

Galeón,  m.  Sacayán,  adiong. 

Galeota.  /.  Sacayán  nga  masugad  sugad 
sin  binta. 

Galeote,  m.  Bariga  nga  paragaod  sa  sa- 
cayán nga  sinisiring  galera. 

Galera.  /.  Carro  ó  cangga  nga  daco. — 
Presohan,  bilanggoan. — Sacayán. — Rung- 
bay  nga  mga  higdaan  didto  sin  mga  po- 
roy-an  sin  mga  magsaquit. 

Galería.  /.  Solud  nga  halaba  ug  haluag 
nga  may  mga  taramboan,  ngan  binibiauan 
man  sin  mga  cuadro  nga  mahal  ug  mata- 
hum,  ngan  sin  mga  sabong,  ug  caliliauan 
man  san  mga  tauo. — Corredor  sa  mga  ba- 
lay.— Cadam-an  nga  mga  pintar. — Dalan 
sa  ilarum  sa  tuna  didto  sa  mga  mina,  etc. 

Galerna,  f.  Uranos,  madlos  caopay  nga 
hangin. 

Galerno,  m.  vid.  Galerna. 

Galfarro.  ///.  Banug.-— fig.  Tauo  nga  la- 
gatao. 

Galga.  /.  Bato  nga  daco. 

Galga./.  Ponggud. 

Galga.  /.  Saluran  sin  minatay  nga  pobres. 

Galga.  /.  Higot  ó  sintas  sin  sapin  sin  ba- 
baye. 

Galga.  /.  Pasangolan. 

Galgo,  ga.  s.  Ayam  nga  galgo. 

Gálgulo.  m.  Tamsi. 

Gálico,  m.  Saquít,  nga  ticang  san  paca- 
sala  sa  lain  nga  tauo. 

Galicoso,  Sa.  adj.  Masaquit  ó  sínasaqui- 
tan  sin  gálico. 

Galillo,  m.  Tilatica. 

Galimatías,  m.  fam.  Mga  polongngaua- 
ray  cahusayan. 

Galio*  m.  Banua  nga  itarambal,  nacaca- 
bagtic  san  gatas. 


<3A 

Galocha.  /.  Sapín  nga  cahuy  ó  puthad'. 
Galón,  m.  Galón  nga  rayadayan    sin    pa- 

napton. 
Galón    m.  Tarac-san,  tarac-sanan. 
Galoneador,  ra.  m.  y/.  Pararayandayan 

sin  galón. 
Galoneadura.  /.    Rayandayan,    pagcara- 

yandayan  sin  galón. 
Galonear,  a.  Pagsab-ong,  pagrayandayan 

sin  galón. 
Ga'opar.  n.  Darodalagan. 
Galope,    m.     Pagdarodatagan. — A,    ó    de 

galope.  ;;;.  adv.  fig.  Sin    dagmit;    dagmit 

caopay. 
Galopeado,  da.  adj.  fam.    Hinanali    nga 

pagcahuhat,  ug  maraut  man. — m.  Pagtam- 

palo. 
Galopear,  n.  Darodalagan. 
Galopín.  m.   Mahugao,  buringon  nga  bata. 

— Tampalasan. — Tauo  nga  may  calibutan. 
Galopinada.  /.  Buhat  sin  tampalasan. 
Galopo,  m.  Tampalasan. 
Galpito.  m.  Siuo  nga    maluya,    nga    may 

saquít. 
Galladura.  /.  An  baga    mata    mata    san 
pula  san  bunay,  nga  amoy  tinutud-can   san 

siuo. 

Gallar,  a.  Cogud. 
Gallarda./.   Sayao. — Impr.    Cahimo    sin 

letra  nga  goroguti  lá  san  cañan  breviario. 
Gallardamente,  adv.  m.  Madayan  caopay. 
Gallardear.  //.  Dayan;  hayon  hayon,  lido 

lido. 
Gallardete,  m.  Mar.  Ti  nabas  nga  panap- 

ton  nga  masugad  sugad  sin  caringpula. 
Gallardía.  /.  Camadayan;  camahayon  ha- 
yon, camalido  lido. 
Gallardo,  da.   adj.    Madayan,    mahayon, 

mahayonhayon,  malido  lido. — Maisug,  ca- 

singcasingan. — -fig.  Mahal,  maopay. 
Gallareta.  /.  Tamsi. 
Gallarón,  m.  Tamsi  nga  masugad    sugad 

sin  Ügay. 
Gallaruza.  /  Biste  nga  halauig  nga  may 

carocapiya. 
Gallear,  a.  Cogud. — n.  fig.  y  fam.    Sing- 

guit. — fig.  y  fam.  Labao  sa  iba. 
Gallegada.  /.  Cadam-an  sin  mga  gallego. 

— Polong  cún  buhat  bá  sin  tauo  nga  ga 

llego. — Sayao  nga  gallego. 
Gallego,  ga.  adj.  Taga  Galicia. — An  tun- 

god  ó  sa  Galicia. 
Gallera.  /.  Bulang,  bublangan. 
Galleta.  /.  Tinapay  nga  uaray    binhi    ug 

matig-a. 
Gallillo,  m.  Tilatica. 
Gallina.  /.    Manuc    nga  bayeye. — Gallina 

ponedora.  Ogang,  umagac. — Gallina  bían* 


(5A 

ca.  Oguis. — Gallina  de  carne  negra.  Patani. 
— Gallina  sin  cola.  Tocong. — Gallina  con 
las  plumas  al  revés.  Cambuca.  parat. — 
Gallina  de  patas  cortas.  Pandacan. — Galli- 
na blanca  con  matices  colorados  y  negros. 
Boranting. — Gallina  con  matices  dorados 
(i  amarillos.  Tinggarong;  tinggarongon. 

Gallinaza.  /.  Iti  sin  manuc. — Tamsi  nga 
madaguit. 

Gallinería.  /.  Lugar  nga  guinbabaliguia- 
an  sin  inga  manuc. — Camanucan. 

Gallinero,  ra.  m.  y  /.  Parapalit  ug  pa- 
rabaliguia  sin  mga  manuc. — m.  Cabaong, 
haponan  sin  camanucan.— Gallinero  portá- 
til. Tangcal  sin  manuc— fig.  Hampangan, 
hampanganan  sin  mga  babayc. 

Gallineta./.  Bibi  nga  tamsi. 

Gallinoso,  sa.  adj.  Matalao. 

Gallipava.  /.  Manuc  nga  daco. 

Gallito,  rn.  Manuc  nga  guW.— fig.  An  ma- 
tingul. 

Gallo,  m.  Manuc  nga  lalaqui.  —  Gallo  de 
pelea.  Hopot.  — Gallo  de  largos  espolones. 
Mangsad,  culhan,  tadhan. — Gallo  de  color 
castaño  y  verde.  Libason. — Gallo  de  plu- 
mas encarnadas.  Ihalason.- — Gallo  de  co- 
lor ceniciento.  Abohon.— Gallo  viejo  de 
largo  espolón.  Balangcauitan.  —Gallo  jo- 
ven. Sonoy,  bocol,  boclay,  bocolay. — 
Gallo  blanco  con  matices  colorados  y  ne- 
gros. Boranting.— Gallo  que  sirve  de  re- 
clamo. Catian. — Gallo  blanco.  Oguis. — 
Gallo  que  no  da  saltos  al  reñir,  sino  que 
espera  á  que  salte  el  contrario.  Sagahid. 
— Gallo  con  la  cresta  cortada  casi  á  raiz 
por  la  parte  de  atrás.  Tadlip. — Gallo  con 
especial  matiz  en  sus  plumas.  Talisayon. 
— Gallo  con  matices  dorados  ó  amarillos. 
Tinggarong,  tingarongon. — Gallo  sin  cola. 
Tocong. — Gallo  con  las  plumas  al  revés. 
Cambuca. — Gallo  de  patas  cortas.  Panda- 
can. — Gallo  negro.    Itum — Isda   sa  dagat. 

Gallocresta.  /.  Tanum  nga  itarambal. 

Gallofa.  /.  Canon  nga  limos  sa  mga  po- 
bres.— Otan. — Susumaton. — Tinapay  nga 
gutiay. — Almanaque. 

Gallofear,  n.  Paquilimos,  cay  uaray  buhat 

Gallofero,  ra.  adj.  Macalolooy,.  hangul, 
mahubia,  naquiquilimos,  cay  tinutuyo. 

Gallofo,  fa.  adj.  vid.  Gallofero. 

Gama.  /.  Mananap  nga  babaye  nga  masu- 
gad sin  bugsoc. 

Gamarza.  /.  Banua. 

Gambalúa,  m.  fam.  Tauo  nga  hataas, 
magasa  ug  maluya. 

Gámbaro,  m.  Baga  quiñis,  baga  alinmango. 

Gamela.  /.  Alat. 

Gamella.  /.  Balalong  nga  daco. 


<U 


áS5 


Gamezno,    m.    Misa    ó    siuo    sin  tamao 

tamao. 
Gamo.  m.  Mananap  nga  masugad  sin  bug- 
soc. 
Gamón,  m.  Banua  nga  itarambal. 
Gamonito,   m.  Saringsing,  sanga. 
Gamuza.  /.    Mananap    nga  masugad  su- 

gad  sin  cauding.— Anip  nga  manipis. 
Gana.  /.  Caipa.— Ganas  sin  pageaon,  etc. 
— Abrir,  ó  abrirse  las  ganas  de  comer. 
— m.  In  naiipa  sin  pageaon. — Darle  á 
uno  la  gana.  fr.  fam-  Pagbuot  sin  pag- 
buhat  sin  bisan  ano.— De  buena  gana.  m. 
adv.  Sa  maopay  nga  cabuot. — De  mala 
gana.  m.  adv.  Sa  maraut  nga  cabuót. — De 
gana.  m.  adv-  Sa  tinuyo,  ongud,  ticos.— 
Kstar  de  mala  gana.  fr.  In  sinasaquitan; 
in  quirucurian. — Tener  uno  gana  de  fiesta. 
fr.  fig.  y  fam.    In  naquiquipagsari. 

Ganable.  adj.  Sadang  macucuha. 

Ganadería.  /.    Cahayopan. 

Ganadero,  ra.  m.  y  /.  Tagiya  ó  tagada 
sin  mga  hayop. — Bantay  sin  cahayopan. 

Ganado,  da.  adj.  An  nagdaog;  an  naca- 
cuha  sin  polos. — m.  Hayop;  cahayopan. 
— Potiocan- — Ganado  de  cerda. — An  mga 
cabactinan,  an  mga  cababuyan. — Ganado 
de  pata,  ó  de  pezuña  hendida.  An  mga 
cabacahan  an  mga  carnerohan,  an  mga 
cacandingan,  an  mga  cabactinan  ug  mga 
cababuyan. — Ganado  en  vena.  An  diri  pá 
capón  ó  pisit. — Ganado  mayor.  An  mga 
cacarab-oan,  an  mga  cabacahan  an  mga 
cacabayohan,  etc.— Ganado  menor.  An  mga 
cacarnerohan  an  mga  cacadingan,  etc. — 
Ganado  menudo.  An  mga  canatihan. — An 
mga  capasian. 

Ganador,  ra.  s.  Paradaog;  paracuha  sin 
polos. 

Ganancia./.  Pagdaog;  paggua. — An  daog; 
an  cuha,  an  tubo;  an  polos.  Capulsanan. 
— Labá;  hilaba. 

Ganancioso,  sa.  adj.  An  may  polos,  an 
nagdaog  ó  nacacuha  sin  polos. 

Ganapán,  m.  Paraalayon  sin  paghacot  ó 
pagdolong  sin  haragcot;  an  mamamas-an. 
Tauo  nga   macalolooy. 

Ganar,  a.  Tubo;  pagpatubo,  cuha;  laba. 
Pagdaog. — Pacacuha,  pacaagao. — fig.  Pag- 
labao  sa  iba. 

Gancho*  nt.  Ca-oit;  sab-it;  cahit. 

Gándara./  Soho  nga  guba, 

Gandaya.  /  Sodoy  sodoy.— Andar  uno 
á  la  gandaya.  Buscar,  ó  correr  uno  la  gan- 
daya, frs.  fams.  Pagsodoy  sodoy. 

Gandaya.  /  Socong. 
Gandujado,  m.  Pinilopilo. 
Gandujar,  a.  Pagconot;  pagpilopilo. 
34 


286  GA 

Gandul,  la.  adj.  fam.  Masod'oy  sodoy;  la- 

gatao;  mahubia. 
Gandulear,  a.  n.   Pagsodoy  sodoy;    pag- 

lagatao. 
Gandulería.  /.  Casodoy   sodoy;    calaga- 

tao;  cahubia. 
Ganforro,  rra.  adj.  fam.  Maraut,  tampa- 

lasan. 
Ganga.  /.  Tamsi  nga  masugad  sugad  sin 

pitao.    fig.  Bisan  ano  nga  mahal   (ó   cao- 
payan)  nga  macucuha  sin  masayon. 
Gangoso,  sa.  adj.  Ngohoc. 
Gangrena.  /.  Cadonot,   in   nadodonot    ná 

an  onud  sin  casam-dan,  etc. 
Gangrenarse.  n.  Donot  an  onud  ó  tul-an 

sa  lauas... 
Gangrenoso,  sa.  adj .  An  nadodonot  ná. 
Ganguear,  n.  Ngohoc. 
Gangueo,  m.  Pagcangohoc. 
Gánguil,  m.   Sacayán. 
Ganoso,  sa.  adj.  Án  naiipa. 
Gansada,  f.jig.  y  fam.  Buhat,  cún  polong 

bá  sin  tapang. 
Gansarón,  m.  Tamsi. — fig.   Tauo  nga  ha- 

taas,  magasa,  ug  di  mahayon. 
Ganso,  sa.  m.  y  /.  Tamsi   nga    ganso  — 

fig.  Tauo    nga    mahubia. — fig.    Tauo    nga 

tapang. 

Ganta.  /  Gantang. 
Ganzúa.  /.  Puthao  nga  harohalaba  ug  ba- 

lico  an  catapusan,  nga  guinagamit  san  mga 

macauat  sin  pagabre  san  mga  puerta   nga 

guinllabihan,etc— fig.  y  fam.  Macauat. 
Gañán,  m.   Paraalayon. 
Gañanía.  /.  Mga  paraalayon. — An    balay 

nga  inaayopan   nira. 
Gañido,  m.  Osic  sin   ayam,    ouang;    honi 

sin  mananap. 
Gañiles,  m.  pl.  Bot-ol,  totolnan,  toton-an. 

— Hasang  sin  isda. 
Gañir,  a.  Osic  sin  ayam,  ouang;  honi;  iya- 

g&c—fig.  y  fam.  Laos,   pagao. 
Gañón,  m.  vid.  Gañote. 
Gañote,  m.fam.  Bot-ol;  totol-nan,  toton-an. 
Garabatada.  /.  Pagcao-it;  pageacao-it. 
Garabatear.  «.  Pagcao-it. 
Garabateo,  m.  Pagcao-it,  pageacao-it. 
Garabato,  m.  Cao-it;  sab-it;  lingig. — Curis. 
Garabito,  m.    Poroc-anan  nga  harohataas 

ug  balay  balay  sa  mga  nagbabaliguia  sin 

ano  má  sa  mga  tianggui,  etc. 
Garambainas  /.  Hiyas   ó  rayandayan    sa 

mga  biste  nga  diri  gud  angay. — pl.   fam. 

Mga  curis  ó  mga  letra  nga  maraut. 
Garante,  com.  Piador;  mangangaco. 
Garantía.  /.  Pagcapiador. — Carig-onan. 
Garantir,  a.  Pagpiador;    pangaco. 
Garantizar,  a.  Pagpiador;  pangaco. 


GA 

Garaffón.  m.  Hayop  nga  asno. 
Garapacho,  m.  Guinisa. 
Garapiña.  /.  Borobug-os,  barobagtic. 
Garapiñar,   a.    Pagborobug-os,    pagbaro- 

bagtic. 
Garapita.  /.  Raya,  pocot. 
Garapito,  m.  Mananap  nga  pacoan. 
Garapullo.  m.  Laboro. 
Garba.  /.  Opong  nga  humay. 
Garbanzal,  m.   Cagarbansohan. 
Garbanzo,  m.  Tanum  ug  bonga  nga  gar- 

banso. 
Garbar.  a.  Pagopong;   pagtipon  san    mga 

opong,  pagtapong. 
Garbear,  n.  Pagbayon  hayon,  paglidolido; 

pagdayao. 
Garbera,  f.  Tapong  nga  humay. 
Garbias.  m.  pl.  Guinisa  nga  tortilla. 
Garbillado!*,  m.  Parapalid  sin  humay,  etc. 

Paratahop. 
Garbillar,    a.    Pagpalid    sin    humay,    etc. 

pagtahop. 

Garbillo,  m.  Nigo. 

Garbino.  m.  Hangin  nga  habagat  sa    ca- 
mbian. 
Garbo,   m.    Camadayam;    hayón;    quiding 

quiding. 
Garboso,  Sa.  adj.  Mahayon,  malido  lido, 

maquiding  quiding. 
Garoullo.  m-  Cangiras,  aringasa. 
Garceta.  /.  Tamsi  nga  masugad  sin  tala- 

bon.— Maní.  An  tais   san  mga  sungay  sin 

bugsoc. 
Garduña.  /.   Mananap  nga  sugad  sin  miro 

ó  iro. 
Garduño,  m.  fam.  Macauat,  maninicas. 
Garfa.  /  Coló Echar  la  garfa,  fr.  fam. 

Pagcamas. 
Garfada.  /.  Pagcamas;   pageacamas. 
Garfear.  Pagcao-it. 
Garfiada.  /.  vid.  Garfada. 
Garfio,  m.  Cao-it;  sab-it;  cahit. 
Gargajeada.  /  vid.  Gargajeo. 
Gargajear,  n.  Pagcughad,  pagcughat. 
Gargajeo,  m.  Pagcughad,  pagcughat;  pag- 

cacughad;  pageacughat. 
Gargajiento,  ta.  ^¿^'.Macughad,  macughat. 
Gargajo,  m.  Cughad,  cughat,  laco. 
Gargajoso,  sa.  adj.  Macughad,  macughat. 
Gargachón.  m.  Bot-ol  ó  aguian   san    ha- 
ngin nga  iguiniguinhaua: 
Garganta.  /.  Bot-ol,  totolnan,  toton-an. — 

Del  pie.  Cagapusan  ó  gapusan    sa    teel  ó 

siqui.— fig.  Cahaligotay  nga  aguian. 
GargantadO.  /.  An  tagsa  capagsinuca  sin 

alacsio,  tuba,   etc. 
Gargantear,  n.  Pagcanta. 
Garganteo,  m.  Pagcanta;  pagcacanla. 


GA 

Gargantilla.  /.  Dahug.  Sinampaluc. 

Gárgara.  /.   Calacaga. 

Gargarismo,  m.    Pagcalacaga. — An    ica- 


GA 


287 


Gargarizar,  n.  Pagcalacaga. 
Gargavero,  n.  Bot-ol  ó   aguian    san    ha- 

ngin  nga  iguiguinhaua. 
Gárgol,  adj.  Bogoc  nga  bunay. 
Gárgol,  m.  Lasi;  linasian. 
Garguero,  m-  Bot-ol   ó  aguian  san  hangin 

nga  iguiniguinhaua. 
Gargüero,  m.  vid.   Garguero. 
Garlfalte.  m.  Tamsi  nga  madaguit. 
Garita./.  Bantayan,  balay-balay  sin  bantay. 
Garitero,   m.  An  may  balay  nga  susgalan, 

tagbalay. — Parasugal     didto    sin    susgalan 

nga  balay. 
Garito,  m.  Balay  nga  susgalan. 
Garla.  /.  fam.  Carocayocan,   lapia. 
Garlador,  ra.  adj.  fam.  Malapia. 
Garlar,  n.  fam.  Paglapia. 
Garlito,  m.  Bobo;  garao.— fig.  y  fam.  Gama. 
Garlocha.  /.  vid-  Garrocha. 
Garlopa.  /.  Carp.  Sapio  nga  halaba. 
Garnacha.  /.  Bistc  nga  halauig  nga  may 

mga  paco. — Mga  comediante. 
Garra.  /.  An  teel  nga   imon-a    san    león, 

an    coló    san    banug,   etc.  Cagat,  páac. — 

Caer    en    las    garras,  fr.  Dacop,  dinacop 

ná. — Echar  á  uno  la  garra,  fr.  fig.  y  fam. 

Pagdacop  sa  iya.— Sacar  uno  de  las  garras 

á  otro.  fr.  fig-  Paglucat  ó  paghaui. 
Garrafa.  /.  Garrapa,  surudlan. 
Garrafal,  adj.  Dagco;  daco. 
Garrafiñar,  a.  fam.  Pagagao. 
Garrafón,   m.  Garrapa  nga  daco. 
Garrama.  /.  Buhis.— fig.  y  fam.  Pangauat, 

pagticas. 

Garramar,  a.  fam.  Pagcauat,   pagticas. 
Garrancho,  m.  Sanga  nga   nabari  ó  nao- 

tud. 

Garrapata.  /.  Coto. 

Garrapatear,  n.  Pagcuris,  pagculit  cuguit. 
Garrapato,  m.  Curis,  culit  cuguit. 
Garrar.  n.  Mar.  Anud,  in    guinaanud  an 

sacayan  nga  nagpopondo. 
Garrear,  n.  Mar.  vid.  Garrar. 
Garrido,  da.  adj.  Mahal,    matahum;    og- 

dayon. 

Garroba.  /.  Tanum. 
Garrobilla.  /.    Sinacsac,  tiac  sin    cahuy 

nga  algarrobo. 
Garrocha.  /  Songcud  nga  may  tais  nga 

puthao  sa  catapusan. 
Garrochazo,    m.   Pagsamad,    pagdabal  ó 

pagbalbag  sin  songcud. 
Garrochear.    a.    Pagbono,  pagsamad  sin 

songcud. 


Garrón,  m.  Tahud. 

Garrotazo,  m.  Pagdabal  sin  tongcud, 
songcud  ó  bambo. 

Garrote,  m.  Tongcud,  songcud,  bambo. 
— Pagbitay  sin  tauo.— Biriquis. — Pagsang- 
bud  sin  maopay.— Dar  garrote,  fr.  Pag- 
bitay.—Sentenciar  á  uno  á  garrote,  fr. 
Paghocom  ó  pagsentencia  nga  pagbibita- 
yon  an    tauo. 

GarrotillO.  m.  Saquit  ó  hubag  sa  bot-ol. 

Garrucha.  /.  Motón. 

Garruchuela.  /.  Motón  nga  guti. 

Garrudo,  da.  adj-  Halaba  an  coló,  culhan. 

Garrulador,  ra.  adj.  vid.  Gárrulo. 

Garrulidad.  ;«.  Camahoni. — Camayacan. 
—fig.  Camangiras. 

Gárrulo,  la.  adj.  Tamsi  nga  mahonihoni. 
—fig.  Tauo  nga  mayacan,  hamolong.— /¿\ 
Mangiras  nga  hangin,  etc. 

Garulla.  /.  Mga  ubas  nga  napurac  san 
bulig. — Cadam-an  nga  tauo  nga  mangingi- 

ras Campar  de    garulla,    fr.  fam:  Pag- 

pacalalaqui,  cay  may  sinasarigan. 

Garza.  /.  Talábon.  Atalabong. 

Garzo,  za.  adj.  Inanel. 

Garzón,  m.  Olitauo  nga  maopay  an  ca- 
bacdao  niya. 

Garzota.  /.  Tamsi  nga  masugad  sugad 
sin  talabón.— Rayandayan  sin  barahibo  sin 
tamsi  nga  ibubutang  sa  mga  calo,   etc. 

Gas.  m".  Alitbo,  alisbo;  alisngao. — Gas  nga 
madocot  nga  sugad  sin  tnalihao  nga  lana. 

Gasa.  /.  Género  ó  panapton  nga  masilbag 
ug  manipis. 

Gastable.  adj.  Sadang  magasto.  Sadang 
magamit.  Sadang  maiban. 

Gastado,  da.  adj.  Maluya;  naiban  ná;  pa- 
nas, punas. — Dumay. 

Gastador,  ra.  s.  Paragastos;  paragamit. — 
m.  Preso. — Mil.    Soldados  nga  gastador. 

Gastamiento,  m.  Paggastos;  paggamit. 
Pagcaiban. 

Gastar,  a.  Pagastos,  Paggamit. — Pagiban. 
— r.  Panas,  punas.  Cagut.— Pagbungcag. — 
Gastarlas,  expr.fam.  Batanan.  Así  las  gas- 
tas tú.  Ansiya  iton  an  imo  batasan. 

Gasto,  m.  Gastos,  paggasto,  paggamit. — 
Guinagasto;  guinasto. 

Gastoso,  sa.  adj.  Nagpaparagasto. 

Gastralgia./.  Med.  Saquit  ó  camasool  san 
sorocsoroc. 

Gástrico,  ca.  adj.  Med.  An  tungud  ó  sa 
sorocsoroc. 

Gastritis.  /.  Med.  Saquit  nga  hubag  sa 
sorocsoroc. 

Gastronomía.  /.  Cabatiran  sin  pagtima 
sin  maopay  nga  cacaaon. — Camaquicaon 
sin  maopay. 


288 


GA 


Gastrónomo,  tna.  m.  y  /.  An  batid  sin 
pagtima  sin  maopay  nga  cacaanon. — Ma- 
quicaon    sin  maopay. 

Gata.  /.    Oding  nga  babaye. 

Gatatumba.  /.  fam.  Larang  nga  pag- 
limbong, 

Gatazo,  m.  fam.  Oding  nga  daco.— Lim- 
bong,  paglimbong. 

Gateado,  da.  adj.  Sugad  sin  oding.— 
m.  Cahuy  nga  masugad  sugad  sin  bantu- 
linao  ó  pantacan. 

GateamientO.  m.  Pagcacalambitay. — Pag- 
cacabud,  pangabud. — Pagcacamang. — Pag- 
nanap. — Pagcacalanican . 

Gatear,  n.  Calambitay,  calanican. — Cabud. 
— fam.  Camras;  cambrot.— fam.  Pagcauat. 
fam.  Nanap,  danap,  cuyamang.     Camang. 

Gatera.  /.  Loho,    aguian  san  mga  oding. 

Gatería,  f.  Caodingan,  camisayan. 

Gatesco,  ca.  adj.  fam.  An  sa  ó  cañan 
mga  oding. 

Gatillazo,  m.  Pagpocpoc  san  manuc  ma- 
nuc  san  pusil,  etc. 

Gatillo.  ;//.  Campit  nga  guti.— Manuc  ma- 
nuc sin  pusil. — Gatiyo.— fig.  y  fam.  Bata 
nga  macauat. 

Gato.  m.  Oding,  misay,  cuding,  coying, 
curing. — Gato  de  color  pardo.  Mambanon. 
— Gato  de  algalia.  Miro,  iro. — Gato  mon- 
tes. Garong./czw.  Sopot. — Salapi  nga  isino- 
solud  san  sopot.— fig.  y  fam.  Macauat, 
~ftg-  y  fam-   Malimbong,  batid. 

Gatuna./.   Banua  nga  itarambal. 

Gatuno,  na.  adj.  An  sa  ó  cañan  mga  oding. 

Gatuña,  m.  Banua  nga  itarambal. 

Gatuperio,  m.  Sinacot  sin  magcalainlain 
nga  uaray  rasa  ug  maraut. — fig.  y  fam. 
Limbong. 

Gaudeamus.  m.  Piesta;  damo  nga  can-on 
ug  inumon. 

Gaveta.  /  liónos  sin  suratan. 

Gavia./.  Tangcal  nga  pagsusudlan  sa  tauo 
nga    tuyao. — Cale,  hubang. — Mar.    Layag 

,  ngagavia. 

Gaviero,  m.  Grumetes  nga  nagmamangno 
san  layag   nga  gavia,  etc. 

Gavieta.  /  Mar.  Layag  nga  gavieta. 

Gavilán,    m.  Banug.  Manaol. 

Gavilla.  /.  Opong;  botoc— fig.  Cadam-an 
ó  panon    sin   mga  tauo. 

Gavión,  m.  Mil.  Bangcat  nga  daco  nga  pi- 
nopono  sin  tuna.— fig.  fam-  Calo  nga  daco. 

Gaviota.  /  Tamsi    nga  canauay. 

Gaya.  /.  Badlis  nga  malalain  sin  color  — 
Bansag  sin  pageamananaog. 

Gayadura./  Rayandayan  sin  biste. 

Gayar,  a.  Pagrayandayan,  pagsab-ong. 

Gayo,  ya.    adj.    Malilipay;    macaruruyag. 


GA-GE 

Gaya  ciencia,  gaya  doctrina.    Aradman    ó 

cabatiran  sin  pageapoeta. 
Gayola.  /  Corong;    curongan;    tangcal. — 

fig-  y  fam-  Pandug,  pandugan. 
Gayuba.  /.  Banua  nga  itarambal. 
Gaza.  /.  Mar.  Sipong,  sinipong  sin  pisi. 
Gazafatón,  m.  fam.  Daco  nga  pagsala  ó 

paglisa. 
Gazapa.  /  fam.  Búa,  limbong. 
Gazapatón,  m.  fam.  Daco  nga  pagsala  ó 

paglisa. 
Gazapela.  /.  Casubay,  caaguay. 
Gazapera.  /.  Balay,  loho  ó  taragoan  san 

mga  conejo. — fig.  y  fam.  Bagay-bagay  sin 

mga  tauo  nga  nagsasaot  cay  maraut  an  tuyo 

nira.—  fig.  y  fam.  Pagsari,  pagauay. 
Gazapina.  /  fam.  Hampang  sin  mga  tauo 

nga  maraut  nga  uaray  man  buhat. 
Gazapo,  m.  Misa  sin  conejo. — fig.  y  fam. 

Tauo  nga  malimbong. — fig.  y  fam.    Lim- 

bong,  búa  nga  daco. 
Gazmiar,  a.  Pagcaon  caon  sin    matam-is, 

bonga,  etc. 
Gazmoñada.  /.  vid.  Gazmoñería. 
Gazmoñería.  /  Paglimbong,  pagpacama- 

doroto,  in  di  man;    pagpacabuotan,    in  di 

man;  pagpacasantos,  in  di  man. 
Gazmoñero,  ra.  adj.  vid.  Gazmoño. 
Gazmoño,  ña.  adj.    Malimbong,  an  nag- 

papacamadoroto,  an  nagpapacabuotan,  an 

nagpapacasantos,  in  di  man. 
Gaznápiro,  ra.  adj.  Tapang,   hongug. 
Gaznatada.  /  Pagdabal  sin  macosog    sa 

liug  ó  bot-ol- 
Gaznatazo,  m.  vid.  Gaznatada. 
Gaznate,  m.  Bot-ol,    totol-nan,    toton-an; 

liug. 
GazofilaciO.  m.  Piotan  sa  mga  limos,  ug 

mga  bahandi  sa  singbahan  sa  Jerusalén. 
Gazpacho,    m.    Gaspaso,    cacaanon    nga 

may  tinapay,  lana,  suca,  seboyas    ug    sin 

tubig. 
Gazuza.  /.  fam.  Gotum. 

GE 

Ge.  /.  Ngaran  san  letra  nga  g. 
Gelatina.  /.  Baga  gulamay  nga    guinhihi- 

mo  sa  mga  cosog,  mga  tul-an,  mga    sun- 

gay  ug  mga  quinodcod  sin  anit  san    mga 

hayop. 
Gelatinoso,  sa.  adj.  An  madocot  sugad 

sin  gelatina. 
Gélido,  da.  adj.  poU.  Mahagcot  caopay. 
Gema.  /.  Ngaran  san  mga  bato  nga  ma- 

hal. — Bot.  Bucad  nga  diri  pá  buscag. 
Gemebundo,  da*  Mangongoy  ngoy- 


GE 

Gemelo,  la.  adj.  Magcaruha.— ni.  pl.  Sa- 

laming  ó  anteojos. 

Gemido,  ni.  Pag  ngoy    ngoy;    pagdudgo; 

pagbacha;  pag  agontug. 

Gemidor,  ra.  adj.  Mangongoy  ngoy;  ma- 

dududgo;  mababacho;  ma  agontug. 
Gemificación.  /.  Pagibubuscag  na  an  bu- 

cad. 
Gemir,  n.  Ngoyngoy;  dudgo;  bacho;  agon- 
tug- 
Genciana.  /.  Banua  nga  itarambal. 
Genealogía.    /.    Guinicanan. — Surat    nga 

casayoran  san  mga  guinicanan. 
Genealógico,  ca.  adj.  An  tungud,  sa  ó 

cañan  guinicanan. 
Genealogista.  m.  Parasurat  ó  para  asoy 

sa  mga  guinicanan. 
Generación.  /.  Panganac— Mamat;  cama- 
matan.  Tulin;  catulinan.  pl.  Catulintulinan. 

— Catauohan  nga  magtaladongan. 
General,  adj.  Masahid;  sa  ngatanan. — Ag- 

sub. — m.  Ponoan,  labao.  pangulo. 
Generala.  /.    Mil.    Pagtoctoc     san    mga 

guimbal. 
Generalato,  m.  Cahimtang,   catungdanan 

sin  ponoan  san  capadian.  Pagcaponoan. 
Generalidad.  /.  Cadam-an. 
Generalísimo,  m.  Ponoan  nga  labao  sin 

mga  casoldadosan. 
Generalizar,  a.  Pagpabantug;  pagpausuag. 
Género,  m.  id.  Genero  ó  panapton. — Gaui, 

batasan. 
Generosamente,  adv.  m.  Ticang  sa  ma- 

opay  nga  casing  casing. 
Generosidad.   /.    Camahal,     pagcamahal 

nga  ticang  sa  mga  guinicanan. — Camaopay 

sin    buot- — Camahatagon. — Camaisug     ug 

camacoscg  sa  mga  macuri. 
Generoso,  sa.    adj.    Mahal,    hamili;    cay 

guican  sa  mahal  nga    guinicanan. — Maha- 

tagon;  maopay. 
Génesis,  m.  An  Santos  nga  Surat  ó   an- 

siyapa  nga  libro  san  Pentateuco  ni  Moisés. 
Genial,  adj.  Lugaringon  san  gaui  san  tag- 

sa. — Macacalipay. 
Genialidad./.  Gaui,  batasan,  panguinagui. 
Genialmente,  adv.  m.  Alagad  san    gaui 

san  tagsa. 
Geniazo,  m.  fam.  Caisug;  camaisug. 
Genio,  m.  Gaui,  batasan;    cagauian.— Ba- 
tid, lasgud. 
Genista.  /.  Cahuycahuy. — Banua. 
Genital,  adj.  Quinatauo. 
Gente.  /.  Mga  tauo. — Banua  ó  guinhadian. 

— Mga  casoldadosan. — Tauo  nga.... — Pami 

lia  ó  mga  caoropdan. — Gente  de  proa.  Do- 

longanon- 


GE 


289 


Gentecilla.  /.  Tauo  nga  taramayon,  ma" 

raut  sin  batasan. 
Gentil,  adj.    Diuatahan,  uaray    buniag. — 

Macosog;  magayon,  maopay  an  cabaedao. 
Gentileza.  /.  Camadayan,  camaopay   san 

cabaedao. — Pagabiabi;  caabiabihon. 
Gentilhombre,  m.  Maopay  nga    tauo. — 

Surugoon  san  hadi. — Paraboniog  san  hadi. 
Gentilicio,  Cia.  adj.  An  cañan  ó  sa  mga 

tauo  sa  bisan  diin    nga    guinhadian. — An 

tungud  sa  mga  mamat  ó  pamilía. 
Gentílico,  ca.  adj.  Diuatahan,  an    cañan 

ó  sa  mga  diuatahan. 
Gentilidad.  /.  Búa    nga  religión   sa  mga 

diuatahan. — Cadiuatahan. 
Gentilismo,  m.  vid.  Gentilidad. 
Gentilizar.  n.  Pagdiuata. 
Gentilmente,  adv.  m.  Sin  maopay. — Aala- 

gad  lá  sa  mga  diuatahan. 
Gentío,  m.  Cadam-an  sin  mga  tauo,  damo 

nga  mga   tauo. 
Gentualla.  Mga  tauo  nga  taramayon. 
Gentuza.  /.  vid.  Gentualla. 
Genuflexión.  /.  Paglohúd. 
Genuino,  na.  adj.  Toton;    lugaringon. 
Geodesia.    /.    Usa  ca  bahin  san  Geome- 
tría nga  nahatag  sin  c  isayoran  sin  pagso- 

col  san  tuna. 
Geodésico,  ca.  adj.  An  tungud,  an  sa  ó 

cañan  Geodesia. 
Geodesta,   m.    An    batid    ó    lasgud    san 

Geodesia  parasocol  san  tuna. 
Geognosla.  /.    Pagaradman  nga  nahatag 

sin  sayoran  san    baga    cabutang  san  mga 

mina  dida  sa  tuna. 
Geognosta.  m.   An  batid    ug  lasgud  san 

Geognosia. 
GeognÓStico,  ca.  adj.  An  tungud,  an  sa 

ó    cañan    Geognosia. 
Geografía./  Pagaradman  nga  nahatag  sin 

casayoran  san  tuna. 
Geográficamente,  adv.    m.    Aalagad   sa 

mgá  lagda  san  Geografía. 
Geográfico,  ca.  adj.   An  tungud,  an    sa 

ó  cañan  Geografía. 
Geógrafo,  m.  An  batid  ó  lasgud  san   Geo- 
grafía. 
Geología.  /.  Pagaradman  nga  mahatag  sin 

casayoran  san    pageabutang  san    tuna  ug 

san  cahimo  niya  ngan  sa  ngatanan  nga  na- 

himumutang  dida. 
Geológico,  ca.  adj.  An  tungud,  an  sa  ó 

cañan  Geología. 
Geólogo,  m.  An  batid,  maaram  ug  lasgud 

sa  Geología. 
Geomancia.  /.  Pagtagna  nga  buaon    tu- 
ngud sin  ano  man  quiniquita  sa  tuna  ó  tu- 


290 


GE 


ngud  sin  mga  badlis  nga  guinbubuhat  dida 
sa  tuna. 
Geomántico,  ca.  adj.  An  tungud,  an  sa 
o  cañan  geomancia.—  m.    Manaragna    nga 

Geómetra.  m.  An  batid,  maaram   ug  las- 

gud  sa  Geometría. 
Geometral,  adj.  vid  Geométrico. 
Geometría.  /.     Pagaradman  nga  nahatag 

sin  casayoran    san  cadac-an  san  cahilaba- 

an,  san  cahiluagan,  san  cahitaas  ug  cahila- 

rum  sa  ano  man  nga  butang. 
Geométricamente,  adj.  m.  Aalagad  sa 

mga  Jagda  san  Geometría. 
Geométrico,  ca.  adj.  An   tungud,  an  sa 

o    cañan  Geometría.— fig.  ]go  gud 
Geoponía.  /  An  pagbuhat  sa   tuna. 
Geopónica.   /    vid.  Geoponía. 
Geopónico,  ca.  adj.  An  tungud,  an  sa  ó 

cañan     mga  pagbuhat  sa  tuna. 
Geranio,  m.    Banua  ó  tanum  n£a    suead 

sin  malbas. 

Gerente,  m.  Com.  Tinatapuran,  ponoan. 
Gerencia.  /.    Catungdanan    san   gerente; 

pagcagerente. 
Gerifalco,  m.  vid.  Gerifalte. 
Gerifalte,  m.  Tamsi  nga  madaguit.— Lut- 

hang.— Como    un  gerifalte,  m.  adv.  Mao- 

pay  gud. 

Germen.  m.  Guinicanan,  sinogdan.  Tinu- 

tud-^an.— fig.    Tinicangan. 
Germinación./.  Pogtoroc,  panoroc.-/^-. 

Pagolput.  J  6 

Geminador,  ra.  adj.  An  nagpapatoroc- 
An    nagpapaolput. 

Germinar,  n.  Toroc,  ulput,  botbot,  butho 

ná  an    mga  tanum. 
Germinativo,  va.  adj.  Matotoroc.  Maca- 
catoroc. 

Gerundiada.  /.  fam.  Polong  nga  pagda- 
yao  lá.  fe 

Gerundiano,  na.  adj.  fam.  Polong  nKa 
pagdayao   lá. 

Gerundio.  ,«.  vid.  in  Gram.-/¿-.  y  fam. 
lauo  nga  nayacan  ó  nagsusurat  n?a  pa- 
dayao  lá.  r 

Gestación./.  An  caiha  san  caburud  ó  ca- 

sagpon. 
Gestatorio,  ria.  adj.  An  madara  sa   ca- 

mut   la  sugad  sin  silla  ó  lingcoran,  etc. 
Uestear.  n.  Quiligquilíg,  buringit,  curiot, 

lingag,  hacahaca,  piling. 
Gestero,  ra.  adj.    Maquiligquihg,    mabu- 

nngit,  macuriot,  malingug,  mahacahaca,  ma- 

piling. 
Gesticulación.  /.  Pagcaquilig  quilig,  pag- 


aEGí 

caburingit  pagcáCuriot,    pagcalingag,  pag- 

cahacahaca,  pagcapiling. 
Gesticular,  n.  vid.  Gestear. 
Gestión.  /  vid.  Gestionar. 
Gestionar,  n.    Pagbuhat,    pagtaltngoha  ó 

pagtuman  sin  ano    man    nga    guintutuyo, 

pagpatigayon. 
Gesto,    m.    Quiligquilíg,    buringit,    curiot, 

lingag,  hacahaca,  piling. 
Gestor,  m.   Com.    Opud,    bulig,    pangulo 

san  mga  magoropud  sin  pagcomercio. 
Gestudo,  da.  adj  vid.   Gestero. 

GI 

Giba./  Boctot.— fig.  y  fam.  Labut,  p&g. 
hilabut. 
Gibado,  da.  adj.  Boctot,  boctoton. 
Gibar,  a.  Boctot;    pagpabalico.  Pagbalico, 
pagpaboctot.-- fig.  y  fam.  Paglabut,  pag- 
hilabut. 
GibOSO,  sa.  adj.  Boctot,  boctoton. 
Giganta.  /  Babaye  nga  hataas  caopay.— 
Tanum,  an  bucad  niya  naatubang  guinha- 
pon  sa  adlao. 
Gigante,  m.  Tauo   nga  hataas  caopay. 
Gigantea.  /  Tanum,  an  bucad  niya  naga- 

tubang  guinhapon  sa  adlao. 
Giganteo,  tea.  ádj.  vid.  Gigantesco. 
Gigantesco,  ca.  adj.  An  tungud,   an  sa 
ó  cañan  mga  gigante,  -fig.  Capin  ná,   la- 
bao  ná,  oraora  ná,  si  ha  sin  cadaco. 
Gigantez.  /  Cadaco,  casiha  sin  cadaco. 
Gigantón,  na.    m.  y  fi    Tauo    tauo    nga 

gigante  ó  daco  caopay. 
Gimnasia.   /    Pagpahaara    sa    lauas    sin 

mga  pagsirco;  pagsirco. 
Gimnasio,  m.  An  guintututdoan    ó  guin- 

papahaaraan  sa  mga  tauo  sin  pagsirco. 
Gimnasta,  m.  Par  asi  reo. 
Gimnástica.  /  vid.  Gimnasia. 
Gimnástico,  ca.  adj.  An  tungud,  an  sa  ó 

cañan  mga  pagsirco. 
Gimotear,  n.  fam.     Ngoyngoyay,    ngoro- 

ngoyngoyay. 
Gimoteo,  m.   Pag  ngoyngoyay,    pagngoro- 

ngoyngoyay. 
Ginebra.  /  Irinmon,   alacsio  nga  ginebra. 
Gineta.  /  Mananap. 
Gingidio.   m.  Banua. 
Girada.  /  Pagbiric  sa   lauas,  in   naquing- 

quing  an  tauo. 
Girador,  ra.  m.  y  f.  Mabibiric. 
Giraldete.  m.  Roquete    nga    uaray    mga 

paco. 
Giraldilla.  /  Bíriebiric  nga  ibinubutang  sa 
cahitaasan  sin  campanario,  etc. 


GIGL 

Girándula.  /.  Garingan  nga  pono  sin 
inga  pabotohon. 

Girar,  n.  Biric,  biricbiric.  Toyoc.  Liroc. — 
Com.  Pagpadolong  sin  carig-onan,  agud 
macaaro  san  salapi  nga  asoy  san  mao  nga 
carig-onan 

Girasol,  m.  Tanum,  an  bucad  niya  nagatu- 
bang  guinhapon  sa  adlao. 

GiratQrio,  Ha.  adj.  An  nagbibiric,  an. 
natoyoc. 

Girifalte,  m.  vid.  Gerifalte. 

Girino,  m.  Mananap  nga  guti  sa  tubig. 

Giro.  m.  Biric.  pagbiric. — Pagcaagui. — 
Com.  Pagpadara  sin  salapi,  in  tinatagan 
sin  carig  onan  nga  asay  an  iguinpapadara. 
Tomar  uno  otro  giro.  fr.  fig.  Paglain  sin 
larang  ó  paghunahuna. 

Gitanada.  /.  fig.  Pagsorugsorug. 

Gitanear,  n.  fig.  Sorugsorug. 

Gitanería.  /.  Pagaramaram,  pagsorugso- 
rug.—Cadam-an  sin  mga  gitano. 

Gitano,  na.  adj.  Mga  tauo  nga  uaray  pir- 
me  nga  oroquian  nga  naghihimalinhalin. 

GL 

Glacial,  adj.  Mahagcot  nga  oraora. 

Glacialmente,  adv.  m.  fig.  Oraora  sin 
hagcot. 

Gladiador,  m.   Paraauay. 

Glándula.  /.  Med.  Lisoliso.— Baga  hubag- 
hubag. 

Glasto,  'm.  Banua. 

Glaucio.  ;;/.    Banua. 

Glauco,  ca.  adj.  Vcroverde. — ;;/.  Ma- 
nanap. 

Gleba.  /.  Tuna  nga  burobug-os. 

Glera.  /.  Aganan. 

Globo,  m.  Calibutan. — Tuna. — Globo. 

Gloria.  /.  Cahimayáan,  cahimáy-an,  pag- 
himaya  sa  langit.  Himaya. — Bantug,  dun- 
gug. — Hirimayáan,  paghimayáan. 

Gloriarse,  r.   Padayao. — Himaya,  lipay. 

Glorieta.  /.  Balay  sa  mga  tanaman. 

Glorificación.  /.  Pagdayao;  pagcadayao. 
—  Paghimaya;  pahimaya. — Pagorug. 

Glorificádor,  ra.  adj.  An  nagpapaorug 
sa  iba. — Humalatag  san  cahimayáan  sa 
langit. 

Glorificar,  a.  Pagpaorug  sa  iba. — Pago- 
rug, pagdayao,  pagdayeg,  pagandac,  pag- 
sanorug,  pagsalinorug.  — Papaghimaya. — r. 
Padayao,  himaya,  lipay. 

Gloriosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
paghiniaya.  Sa  daco  nga  bantug  ó  dungug. 

Glorioso,  sa.  adj.  Tacús  pagdayegon,  ta- 
cus  pagodgon. — Mahimayaon. — Echar  uno 


GL-GO 


m 


de  la  gloriosa,  fr.  In  nagpapadayao  an  tauo 
sa  i ya  ngahao. 

Glosa.  /.    Casayoran. 

Glosador,  ra.  s.  Paraasoy,  parahatag  sin 
casayoran. 

Glosar,  a.  Pagasoy,  paghatag  sin  casayo- 
ran.— Sayud. 

Glosario,  m.  Casayoran  sin  mga  polong 
nga  halarum    an  cahologan. 

Glose,  ni.  Pagasoy,  paghatag  sin  casayo- 
ran. Casayoran. 

Glosilla.  /.  Impr.  Letra  nga  gutiay  pá 
san  cañan  breviario. 

Glotón,  na.  adj.  Hingaon;  malamon. 

Glotonamente.  adv.  m.  Hingaon  sin  da- 
co, sin  ora  ora  ná. 

Glotonear,  n.  Hingaon,  paghingaon,  la- 
mon. 

Glotonería.  /.  Paghingaon.— Cahingao. 

Glutinosidad.  /.  Camasapilit. 

Glutinoso,  sa.  adj.  Masapilit. 

GO 

Gobernable,  adj.  Mahihimo  magobierno. 

Gobernación.  /.  Pagmando,  pagataman, 
paghopot. 

Gobernador,  ra.  s.  Paramando,  paraata- 
man;  parahopot  —  m.  Hocom,  gobernador. 

Gobernadorcillo.  m.  Id.,  capitán  san 
bongto. 

Gobernante,  p.  a.  Magmarando,  maga- 
ataman;    maghopopot;  magbubuot. 

Gobernar,  a.  Pagbuot,  pagmando,  pag- 
sugo;  paghopot. — Pagmangno. — -Pagolin, 
pagcaling. — n.  Alagad  sa  sacayán  san  bay- 
salan. 

Gobernativo,  va.  adj.  An  tungod,  an 
sa  ó   canán  gobierno. 

Gobierno,  m.  Pagmando,  pagataman,  pag- 
hopot; panimangno. — Cadatoan  ó  cadam-an 
san  mga  labao  nga  ponoan. — Catungda- 
nan  sin  ponoan;  pagcaponoan- — An  tuna 
nga  nasasacop  san  gahum  san  ponoan. 
— Balay  nga  inooquían  san  ponoan.— An 
camaiha  san  pagcaponoan. 

Gobio,  m.  Isda  nga  gobio. 

Goce.  m.  Calipay,  pag  calipay.  Paghiagum. 

Gocho,  cha.  m.  y  /.  fam.  Bactin;  babuy. 

Gofo,  fa.  adj.  Tapang,  lorong,   hongug. 

Gofo,  fa.  adj.  Pint.  Tauo  tauo  nga  ha- 
bobo,  pandacan. 

Gola.  /.  Bot-ol,  totol-nan,  toton-an. — Ti- 
gaman  sin  pagcaopicial  sa  infantería.— Arq. 
Minoldura  nga  sugad  sin  s. 

Goldre.  m.  Caban  caban  nga  sudlanan 
sin  mga  odiong. 

Goleta.  /.  Sacayán. 


202 


GO 


Goífán.  m.  Bánua  nga  nanonoroc  sa  mga 
trbig  nga  nabibiao. 

Golfo,  m.  Casuguran  nga  daco. — Lauod, 
dagat;  calaodan. 

Golilla.  /.  Rayandayan  sa  liug. — Min. 
Baclao  nga  puthao. 

Golondrina.  /  Sayao  sayao. — Balinsasa- 
yao. 

Golondro,  m.  fam.  Caipa,  caibug. 

Golosear,  n.  vid.  Golosinear. 

Golosina.  /.  Bisan  ano  nga  marasa;  ma- 
tam-is,  bonga,  etc. — Caipa,   caibug. 

Golosinar,  n.  vid.  Golosinear. 

Golosinear,  n.  Ipa,  caoncaonsin  matam-is, 
bonga,  etc. 

Goloso,  sa.  adj.  Maquitam-is,  maquicaon 
sin  bonga,  etc. 

Golpe,  m.  Pantuc;  hipantuc.  Pacdul;  hi- 
pacdul. — Bondoc. — Bongtol.  Bontol.— Tic- 
dul. — Tucdo. — Toctoc. — Todtod. — Toltug. 
— Bunal. — Dacdac. — Golpe  ó  ruido  de  co- 
sa que  cae.  Hulag  bong. — Golpe  de  azote, 
látigo,  etc.  Labdus,  lapdus,  latub. — Golpe 
de  remo.  Hacdol. — Golpe  de  pecho,  gol- 
pe con  la  mano  cerrada  ó  puño.  Pocpoc, 
tampoc;  sompoc. — Golpe,  infortunio  ó  des- 
gracia. Cacurian. — Golpe  ó  latido.  Quibot, 
quibotquibot. — Dar  golpe  en  vano.  Pagsala. 
— Á  golpes,  m.  adv.  Naguiguidabaldabal. 
— Caer  de  golpe,  fr.  fig.  Tigda  nga  caho- 
l°gi  tigda  nga  pagcapucan. — De  golpe 
una  cosa.  fr.  fig.  Macaosa,  macatingala. 
— De  golpe,  m.  adv.  fig.  Tigda;  dagmit. 
— De  golpe  y  porrazo,  ó  zumbido,  m.  adj. 

fig.  y  fam.  Hinanali. — Descargar  golpes 
á  uno.  fr.  Pagbono  ó  pagdabal  sin  ma- 
cosog  sa  iya. — De  un  golpe,  m.  adv.  fig. 
Sa    usa   lá    capagbuhat. — Errar  -el    golpe. 

fr.  fig.  Pagsala.— Parar  el  golpe.-  fr.  fig. 
Pagsagang. 

Golpeadero,  m.  Balbagan;  bunalan;  pil- 
pigan. 

Golpeador,  ra.  s.  Parabalbag;  paradabal. 
Paramac-mac.  Parapocpoc,  etc. 

Golpeadura.  /.  Pag...;  pagea...  vid.  Gol- 
pear. 

Golpear,  a.  Macmac,  balbag;  hantuc. 
Mocmoc;  modmod;  momo.  Humac;  hunal. 
Ompag.  Poyocpoc.  Palpag.  Pidpid.  Tamba. 
Buntad.  Buntag.  Bontol.  Intoc.  Pocpoc; 
tampoc;  dagboc.  Ticdul.  Ticsap.  Toctoc. 
Tudtud.  Toltug.  Pilpig.  Bagtac.  Dagbus. 
Dagul.  Dapacdapac.  Dugmo. — Golpear  los 
que  reman.  Paghangco;  hacduL — Golpear 
con  cosa  pesada.  Pagbongtol- — Golpear 
ó  dar  golpes  con  cosa  pequeña.  Tingting. 

Golpeo  m.  vid.  Golpeadura. 


GO 

Golpeteo,  m.  Pagmaromacmac.  Pagbarb- 
balbag. 

Gollería.  /.  Canon  nga  marasa  ó  mala- 
lim.— fig.  y  fam.  Capin    ná,  capinan. 

Gollete,  m.  Tingdol,  gogóngan. — Liug 
liug. 

Gollizo,  m.  Cahaligotay. 

Goma.  /.  Taguc.  Duga. — Hubag. — Goma 
nga  masapilit. — Bagcot. 

Gomecillo,  rn.  fam,  Magaragbay,  orna- 
ragbay. 

Gomia,  f.  Harohalas  nga  dageo. — Barang, 
asuang.— fig.  y  fam.  Hingaon,  malamón. — 

fig.  y  fam.  Bisan  ano  nga  nacacaobus  ó 
nacacapoo  san  puhonan,  etc. 

Gomorresina.  /.  Taguc;  duga, 

Gomosidad.  /.  Camasapilit. 

Gomoso,  sa.  adj.  Masapilit.  Tagucan. — 
An  may  mga  hubag. 

Góndola.  /.  Sacayán. — Carruaje. 

Gondolero,  m.  Paraolin  san  sacayán  nga 
góndola;  paragayong  san  mao  nga  saca- 
yán. 

Gonfalón,  m.  Bandera,  estandarte. 

Gonfalonero,  m.  Paradara  ó    an    nagda- 

dara  san  bandera. 
Gonorrea.  /.  Bus-ao,  saquít  nga  pagauas 

sin  duyo  nga  diri  tinutuyo. 
Gordal,  adj.  An  guimamatambuqui  ó  gui 

dadacoi. 
Gordana.  /.  Tamboc  sin  hayop. 
Gordiflón,  na.   adj.  fam.  Matamboc  cao- 

pay.  _ 
Gordinflón,  na.  adj.  fam.  Matamboc  cao- 

pay. 
Gordo,  da.  adj.   Matamboc,    mataba,  ma- 

bobcos. — Bahol. — m.  Tamboc,  taba. 
Gordolobo,  m.  Banua  nga  itarambal. 
Gordura.    /.    Tamboc,    taba. — Camatam- 

boc,    camataba. — Aligui.    Bon-o.    Goboc. 

Hopong.  Pilat. 
Gorga.  /.  Tubong  sin  tamsi  nga  catian. — 

Liro;  lambiong. 
Gorgojarse.  r.  Agay-ay.  Bocboc. 
Gorgojo,  m.   Bocboc.    Ágayay. 
Gorgojoso,  sa.  adj.  Binobocboc;  inagay- 

ay. 
Gorgorita.  /.  Bura,  boroboro.— fam.    Ti- 

ngug. 
Gorgoritear,  n.  fam.  Pagtingug. 
Gorgorito,  m.  fam.  Tingug. 
Gorgorotada.  /.  Tolón,  usa  lá  catol-on. 
Gorgotero,  m.   Parabaliguia  sin  mga  tala- 

gudti. 
Gorguera.  /.  Rayandayan  sa  liug. 
Gorguz.    m.    Odyong. 
Gorila,  m.  Olot. 
Gorja.  /.  Bot-ol,  totol-nan,  toton-an. 


GOGE 

Gorjeador,   ra.  adj.  Matingug.— Mahoni. 
Gorjear,  n.   Pagtingug. — Paghoni. 
Gorjeo.  Tingug.-— Honi,  honi-honi. 
Gorra.  /.  Tag-uló.  Socong. 
Gorrada.  /.  vid.  Gorretada. 
Gorrero,  tn.  y  f.  Parahimo  sin    mga  so- 
cong.—  Parabaliguia  sin  mga  socong. 
Gorretada.  /.  Pagtocas  san   tag-ulo. 
Gorrinera.  /.  Tangcal  sin  bactin. 
Gorrino,  na.  m.  y  /.  Bactin. 
Gorrión,  tn.  Tamsi  nga  sugad-sugad    sin 

maya. 
Gorrionera.  /.  fig.  y  fam.   An  guincaca- 

tirocan  ug  taragoan  san  mga  uaray  buhat 

ó  maraut  an  tuyo  nira. 
Gorro,  m.  Socong. 
Gorrón,  na.  adj.  Atang;  atangatang. — tn. 

Bantiles  nga  bato. — Tauo  nga  visiohanon 

nga  maraut  an  batasan. — Pitsaron. 
Gorronal,  m.  Cabatoan  nga  gudti. 
Gorullo,  tn.  Gapas,  barahibo,  etc.,  nga  bo- 

robug-os. 
Gota./.  Toro,  lagdó,  tarug.  Yamug. — Gota 

á  gota.  tn.  adv.  Taguinis. — Saquít  sa  mga 

calulot-an. 
Goteado,  da.  adj.  Tinoroan. 
Gotear,  m.  Toro.  Tarug,   lagdó. — Higuís. 

— Lanay;  laguc. 
Gotera.  /.  Toro.  Catud-an. 
Goterón,  tn.  Toro  nga  daco. 
GotOSO,  sa.  adj.  An  may  saquít  nga  gota . 
Gozar,    a.    Hiagum.    Himaya,    mungaya, 

hamungaya. — Lipay. 
Gozo.  m.  Himaya-    Calipay;    calipayan. — 

jig-  Laga. — pl.  Mga  siday  sa  pagtahud  sa 

mga  casantosan. 
Gozosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag- 

calipay;  sa  daco  nga  paghimaya. 
GOZOSO,  sa.  adj.  Malipayon.  Malilipay. 
Gozque,  adj.  Guti  nga  ayam  nga  maosig 

caopay. 

GR 

Grabado,  m.  Aradman  nga  nagtutdo  sin 
pagliroc  ó  paggohit. — Linirocan. 

Grabador,  ra.  m.  y  f  Paraliroc,  parago- 
hit. 

Grabadura.  /  Paraliroc,  paggohit;  pag- 
caliroc.  pagcagohit. 

Grabar,  a.  Pagliroc,  paggohit. 

Gracejar.  n.  Pagpolong  ó  pagsurat  sin 
mga  macatataua. 

Gracejo,  tn.  Polong  nga  catataua. 

Gracia.  /.  Id.,  hatag;  togot;  calooy. — Ca- 
opayan. — Polong  nga  catataua. — fam.  Nga- 
ran  san  tagsa— Dar  gracias,  fr.  Pagpa- 
grasias,  pagpasalamat.  Pagopa. — ¡Gracias! 


Gfí 


293 


eXpr.  ¡Dios  magbayad!  jSalamatl— ¡Gracias 
á  Dios!  ¡Salamat  sa  Dios! — Parabol. — Dará 
honon. 

Graciable,  adj.  Malipayon;  maalayhan. — 
Mahatag,  matogot. 

Grácil,  adj.  Gamay,  gutíay. 

Graciola.  /.  Banua  nga  mapait  ug  itaram- 
bal. 

Graciosamente,  adv.  tn.  Sin  maopay. — 
Hatag  lá. 

Graciosidad.  /.  Caopay,  camahal;  caopa- 
yan,  camahalan.  Pagcaharang-don. 

Gracioso,  sa.  adj.  Harang-don. — Daraho- 
non  nga  tauo. — m.  y  f.  Gopong. 

Grada.  /.  Balitang. — Mga  lingcoranan  su- 
gad  san  sa  mga  quiritaan. — Turunban,  tu- 
runbanan  sa  mga  altar. 

Grada.  /.  Pacaras. 

Gradado,  da.  adj.  Binalitang. — Binuta- 
ngan  sin  mga  lingcoranan. — Binutangan 
sin  turunbanan. 

Gradar,  a.  Pagpacaras  san  tuna. 

Gradería.'  /.  Mga  balitang. 

Gradilla.  /.  Gradiyas.  Harohagdan  nga 
cuhacuha. — Hormahan  sin  paghimo  sin 
mga  baldosa. 

Gradiolo,  m.  Banua. 

Grado,  m.  Balitang. — An  pagcahirayo  ó 
pagcahidooc  san  mga  magoropud  san  pag- 
caoropud  nira. — Cahimtang  sa  pagcacapi- 
tán...  etc. 

Grado,  m.  Buot,  caruyag.— De  buen  gra- 
do, ó  de  grado,  m.  adv.  Sa  maopay  nga 
cabuot. — De  mal  grado,  m.  adv.  Sa  ma- 
raut nga  cabuot. — De  su  grado,  m.  adv. 
Caruyag  niya. — Mal  de  mi  grado,  tn.  adv. 
Bisan  diri  co  tuyo. 

Graduación.  /.  Paghatag  sa  bisan  ano 
san  iya  tungud. — Pagbahinbahin. — Catung- 
danan  ó  camahalan. 

Graduado,  da.  adj.  Mil.  An  may  grado 
labao  san  catungdanan  nga  iya  pá  quina- 
capitán,  sugad  sini  an  coronel  nga  gra- 
duado, nga  si  comandante  López,  cay  diri 
pá  quinacaptan  niya  an  pagcacoronel. 

Graduador,  m.  Isosocol. 

Gradual,  adj.  Sorosonud.  tn.  An  bahin 
san  misa  nga  guinbabasa  cún  matapus  an 
Epístola. 

Gradualmente,  adv.  m.  Sa  pagcasonud- 
sonud. 

Graduando,  m-  An  harani  ná  cumarauat 
sin  grado  sa  universidad. 

Graduar,  a.  Paghatag  san  tagsa  san  iya 
tungud. — Paghatag,  pagtogot  sin  grado. — 
Pagsocol. 

Graja.  /.  Uác  nga  babaye. 

Grajea.  /.  Matam-is. 

35 


294 


GR 


Grajero,  ra.  adj.  An  hinahaponafi  san 
mga  uác. 

Grajo,  m.  Uác. 

Grajuelo.   m.  Uác  nga  guti. 

Grama.  /.  Ranua.  Dauadaua. 

Gramal.  m.  Cabanuáan,  an  tuna  nga  ti- 
nutud-can  sin  grama. 

Gramática.  /.  Pagaradman  sin  pagpolong 
ug  pagsorat  sin  maopay. 

Gramatical,  adj.  An  tungud,  an  sa  ó  ca- 
ñan Gramática. 

Gramaticalmente,  adv.  m.  Aalagad  sa 
mga  lagda  san  Gramática. 

Gramático,  ca.  adj.  vid.  Gramatical. — 
ni.  Maaram  ó  batid  san  Gramática.  Para- 
surat  sin  Gramática. 

Gran.    adj.  Daco;  mahal. 

Grana./.  Pagonud  ná  san  humay,  etc. — 
Catbonga  ná,  catonucj  na  san  humay,  etc. 

Grana.  /.  Mananap  nga  guti.— Color  nga 
pula. — Panapton  nga  pula. 

Granada./.  Bonga  san  cahuy  'nga  gra- 
nado.— Pabotohun. 

Granadero,  m.  jig.  y  fam.  Tauo  nga 
hataas. 

Granadilla.  /  Rucad  san  banua  nga  pa- 
sionaria. 

Granadillo.  m.  Cahuy  nga  pula  an  onud. 

Granado,  m.  Cahuy  nga  mamomonga  sin 
mga  granada. 

Granado,  da.  p.  p.    Onuran.— adj.  Jig. 

Mahal,  maopay. 

Granador.  m.  Silsigan,  ag-agan  san  pól- 
vora. 

Granar,  n.  Onud,  pagticang  sin  pagonud 
an  humay,  etc.;  gara;  calatcat. — a.  Pagsil- 
sig,  pagag-ag  san  pólvora. 

Granate,  m.  Bato  nga  pula,  bulao,  itum, 
hinilao,  himula  ó  por.opula. 

Granazón.  /.  Pagonud  san  humay,  etc.; 
pamonga. 

Grande,  adj.  Daco;  dagco.  Landao,  da- 
hab.  Gacmal.  Macatarambong. — Grande  ó 
ancha  boca.  Bunganga.— Grandes  ojos. 
Butlug;  hicdat.— Grande  marea.  Daco  an 
taob,  higub. — m.  Dato,  mahal    nga  tauo. 

Grandemente,  adv.  m.  Damo  caopay; 
maopay   gud. 

Grandevo,  va.  adj.  po'et.  Tigurang  cao- 
pay, lagás  na   caopay. 

Grandeza./.  Cadaco,  calabao.— Gahum. 
Camahalan. 

Grandezuelo,    la.    adj.   Darodacóay, 

Grandilocuencia.  /  Cabatiran,  calasgu- 
ran,  halarum   nga   pagpamolong. 

Grandilocuente,  adj.   vid.  Grandílocuo. 

Grandílocuo,  Cua.  adj.  Batjdt  lasgud 
sin    pagpolong    ó   pagsurat. 


GR 

Grandillón,  na.  adj.  fam.  Daco  caopay. 

Grandiosamente,  adv.  m.  Mahal  cao- 
pay; harangdon  caopay. 

Grandiosidad.  /  Orug  nga  camahalan, 
pagcaharangdon. 

Grandioso,  Sá.  adj  Mahal  gud,  ha- 
rangdon. 

Grandísimo,  ma.  adj.  Guidadacoi. 

Grandísono,  na.  adj.  Polong  nga  hala- 
rum,   totón  ug  lasgud. 

Grandor,  m.  Cadaco. — Badac,  cabadac. 

Grandote,  ta.  adj.   Daco  caopay. 

Grandullón,  na.  adj.    Daco    caopay. 

Grandura.  /  vid.  Grandor. 

Graneado,  da.  adj.  Luboc. — Binorocbo- 
roc.  Uidcad. — Mil.  Fuego  graneado.  Dag- 
mit  ó  agsub  nga  pamusil  san  mga  sol- 
dados. 

Granear,  a.  Pagsabuag;  paghasuc;  pag- 
abud;   pagpugas. 

Granel  (A),  m.  adj.  Tinapong  nga  hu- 
may,  etc.  Tinitipon  nga  bugas,  etc. 

Granero,  m.  Bohos,  bohosan,  isteba.— 
jig.  Mga  orna  nga  bongaan  caopay. 

Granguardia.  /  Mil.  Mga  bantay  nga 
casoldadosan    nga  nangangabayo. 

Granillo,  m.  Ponggud.  Singit.  Timos.— 
fig.    Polos,   capulsanan,   panolos.    .    , 

Granito,  m.  vid.  Granillo,  i.a  acep.  Liso 
nga  guti. — Bato  nga    matig-a. 

Granizada.  /.  Uran  nga  borogbug-os  nga 
sugad  sin  gudti  nga  mga  bato. 

Granizar,  n.  Paguran  sin  borogbug-os  nga 
sugad  sin,  gudti    nga   mga  bato. 

Granizo,  m.  vid.  Granizada. 

Granja./  Balay  ó  mga  balay,  nga  may 
tanaman  nga  mga  libut  sin  cota  didto  sa 
mga  caom-han. 

Granjear,  a.  Pangita,  pagdugang  san 
puhunan. 

Granjeo,  m.  Pagpangita,  pagpacabuhi, 
pagdugang  san  puhonan. 

Granjeria.  /.  Polos;  capulsanan;  panolos. 
Pagcomercio. 

Granjero,  ra.  m.  y  /.  Bantay  paraata- 
man  sin  granja.—  Pagcomercio. 

Grano,  m.  Humay,  paray,  etc.— Tipasi.— 
Bugas.— Batul.— Liso. — Hubag. -Grano  de 
fruta  oprimido  entre  los  otros  granos.  Pi- 
yapi. — Grano  de  palay  tierno. ,  Hagum. 
- — Grano  destinado  para  semilla.— ^Binhi. 
— Grano  con  sangre,  materia  ó  aguaza. 
Libotog. — Granos  pequeños  en  jas  manos, 
etc.  Labotoy,  labtinao. — Liisic— Uyassin 
cacao,  etc. 

Granuja.  /  Ubas  nga  cuha  ná  san  bu- 
lig. — An  liso  san  ubas. — Mga  cabataan 
nga  uafay  buhat,  nga  mga  sodóy   sodoy. 


GR 
Granujado,  da.  adj.   Sugad  sin  liso. — 

Lisohan. 
Granujiento,  ta.  adj.  An  may  mga  hubag. 
Granujo,  m.fam.  Hubag. 
Granza.  /.  Tictic 
Granzón,  m.  pl.  Agubanga. 
Grao.  m.  Doroongan. 
Grasa.  /.  Manteca,  tamboc,  taba. — Buring 

sin  panapton. 
Grasera.   /.     Surudlan    sin     manteca,   ó 

tamboc. 
Grasiento,   ta.    adj.   Minanticaan,    poros 

sin  tamboc. — Langsiao. 
Graso,  sa.  adj-  Tambuc. 
Gratamente,  adv.    m.    Sa    maopay   nga 

buot. 

Grata.  /.  Porugan. 
Gratar,  a.  Pagporug,  pagpaingat  san  bu- 

lauan,    etc. 

Gratificación.  /.  Balos;  gala. 
Gratificado^   ra.  adj.  Magbaralos,  mag- 

gala. — s-    Parábalos,    paragala. 
Gratificar,   a.  Pagbalos;  paggala. 
Gratis,   adv.  m.  Id.,  uaray  bayad,    hatag 

lá,  togot    lá. 
Gratisdato,  ta.  adj.  Sa  calooy  lá,  hatag 

lá,  togot  lá. 
Gratitud.  /  Pagbalos. 
Grato,  ta.  adj.  Namit,  camagnamit,  mala- 

lim,  marasa. — Maangay,    maigo,    maopay. 

— Hatag  lá,  togot  lá.— Lus-ay. 
Gratuitamente,  adj.  m.    Sa   calooy    lá, 

hatag  la,  togot  lá,  uaray  bayad.. 
Gratuito,  ta.   adj.   Uaray    bayad,    hatag 

lá,  calooy  lá,  togot  lá. 
Gratulación.  /.    Paghatag    sin    maopay 

nga  oras. — Calipay,  pagcalipay. 
Gratular,  n.  Paghatag    sin    maopay    nga 

oras. — r.  Lipay,  himaya. 
Gratulatorio,  Ha.  adj.  Paghatag  sin  ma- 
opay nga  oras. 
Grava.  /  Bar  as  nga  bahol. 
Gravamen,  m.   Catungdanan  — Bayad,  ig- 

babayad,  baray-dan. 
Gravar,    a.    Bug-at,    in    binubugatan    an 

tauo  sin  catungdanan,  etc.    Paghatag    sin 

catungdanan. — Pagdugang  sin  igbabayad. 
Gravativo,  va.    adj.    Mabug-at;  macaca- 

bug-at. 
Grave,  adj.  Mabug-at.— Daco,  daco    cao- 

pay. — Mahadong,   maligdong.—  Macuri. 
Gravedad.  /.  Cabug-at,  pagcabug-at;    ca- 

mabug-at,     pagcamabug-at — Gamahadong, 

camaligdong.— Cacurian. 
Gravemente,  adv.  m.   Sin  bug-at;  mabug- 
at  caopay. — Sin  hadong,  mahadong  caopay. 

— Sin  curi;  macuri    caopay.. 
Gravitación.  /.  Camabug-at., 


GR 


295 


Gravitar,  n.  Bug-at— Sarig. 
Gravoso,  sa.  adj.  Mabug-at;  macuri. 
Graznador,  ra.  adj.  Mayagac,  maiyágac, 

maco  toe. 
Graznar,  n.  Pagyagnc,  pagiyagac;  pageo-, 

toe. 
Graznido,  m.  Yagac,  iyagac,  cotoc. 
Greda./.  Calot. 

Gredal.  adj.  Tuna  nga  calot—  m.  Calot. 
Gredoso,  sa.  adj.  Calot. 
Gregal,  adj.  An  naboboyug    ó    naoopud 

sa  mga  igeasisugad. 
Gregal,  m.  Hangin'  nga  cabonghan. 
Gregario,  Ha.  adj.  Opud. 
Greguería.  /.  Casalangisang. 
GregUescos.  m.  pl.  Sarual. 
Gremio,  m.  Saloro.— Cadam-art    El    gre- 
mio de  chinos.    An    cadam-an    san    mga 

insic,  an  cairisican. 
Greña.  /.  Pagpag    an    bohoc,    gobot    an 

bohoc— Andar  á  la  greña,  fr. '  fam.    Pá- 

ngonit. 
Greñudo,  da.  adj.  Pagpag  an    barahibo; 

pagpag  an  bohoc. 
Gresca.   /.    Ngiras,    aringasa,    boruca. — 

Pagauay,  pagsari. 
Grey.  /.  Cahayopan.— fig.    Cacristianosan, 

cabinuniagan. — jig.  Cadam-an. 
Grieta.  /.  Butac,  bobtac,    bugtac,    gútac, 

goac— Oguihap.— pl.    Cabutacan,    cabob- 

tacan,  cabugtackn,  cagutacán,  caguacan.— 

Caoguihapan. 
Grietado,  da.    adj.    Nabutac,    nabóbtac, 

nabugtan,  nagutac,  nagoac. 
Grietarse,  r.  Butac,  bubtac,  bugtac,  gutac, 

goac— Oguihap. 
Grietoso,  sa.  adj.  vid.  Grietado. 
Grifo,  fa.  adj.  Pagpag  an   bohoc;    gobot 

an  bohoc. — Tadloy. 
Grifón,  m.  Tadloy  nga  daco. 
Grigallo,  m.  Tamsi. 
Grilla.  /.  Mananap  nga  guti  nga  babaye. 

— Esa  es  grilla,  expr.  fam.  Búa  iton. 
Grillar.  a.  Paghonihoni  an  mga  griyo. 
Grillarse,  v.  Panaringsíng    an    trigo,    an 

humay,  etc. 
Grillera.  /.  Loho  nga  inaayopan  san  mga 

griyo. — Corong  nga  guti  sin  mga  griyo. 

Grillero,  m.  Parabutang  ug  paratangtang 

san  sepiyo  ó  colma  nga  puthao  san  mga 
preso. 

Grillete,  m.  Sepiyp  ó  colman  ga  puthao 
sa  mga  preso. 

Grillo,    m.    Mananap    nga    guti.  Yangya. 
Guitib,  toroc  ná  an  semilla,  tanum,  etc. — 

//.  Sepiyo,  colma  nga  puthao,  colma  nga 
cahuy. 

Grima.  /.  Cangalas. 


296 


GR 


Grímpola.  /.  Mar.  Bandera  nga  halaba 
ug  haligotay  sa  catapusan. 

Griñón,  m.  Itarahub  sa  oló  sa  mga  monja 
ug  mga  binocot. 

Gris.  adj.  Color  sin  abo. — m.  Mananap 
nga  sugad  sin  color  sin  abo. — fam.  Hag- 
cot,  taghum. 

Grita.  /.  Cangiras,  aringasa. — Samoc,  ri- 
moc. 

Gritador,  ra.  adj.  Magasud,  maculigui, 
macurinit,  madasag,  magagsud,  magahuy, 
maguliat,  maparac,  masaba,  masingguit, 
macoróo,  maparangag,  matingul,  maari- 
ngasa,  mangiras,  masalangisang;  masuriao. 
— s.  Para.... 

Gritar,  n.  Paggasud,  pagculigui,  pagcuri- 
nit,  pagdasag,  paggasud,  paggahuy,  pag- 
guliat,  pagparac,  pagsabá,  pagsingguit, 
pagcoróo,  pagparangag,  pagsuriao;  pag- 
tingul,  pagaringasa,  pagngiras,  pagsala- 
ngisang. 

Gritería.  /.  vid.  Gritar. 

Grito,  m.  Tingul,  gagsud,  guliat,  coróo, 
curinit,  culigui;  ngiras,  aringasa.  Parangag. 

Gritón,  na.  adj.  fant.  vid.  Gritador. 

Gromo,  m.  Saringsing. 

GropOS.  m.  pl.  An  dugnit  ó  tingcal  nga 
isinosolud  sa  tintcrohan. 

Grosca.  /.  Halas  nga  malara  caopay. 

Grosella.  /.  Bonga  sin  cahuycahuy  nga 
grosellero. 

Grosellero,  m.  Cahuycahuy. 

Groseramente,  adv.  m.  Sa  cauaray  ca- 
tahud. — Tinapang  lá;  lorong  caopay. 

Grosería.  /.  Cauaray  catahud.— Maraut 
nga  pageabuhat. — Catapang,  calorong. 

Grosero,  ra.  adj.  Bastos,  dacmol,  mara- 
ut nga  cabuhat. — Uaray  catahud. 

Grosísimo,  ma.  adj.  Guitatamboqui. — 
Guidadacoi. — Guidadacmoli. 

Grosor,  m.  Dacmol,  cadacmolan. 

Grosura.  /  Tamboc,  taba.  Catamboc,  ca- 
magtamboc,  cataba,  camagtabá. 

Grotescamente,  adv.  m.  Sa  maraut  nga 
pageabuhat  ó  pageahimo. 

Grotesco,  ca.  adj.  Maraut  nga  cabuhat 
ó  cahimo. 

Grúa.  /.  Maquina  sa  pagbuhat  sin  mga 
magbug-at. 

Gruero,  ra.  adj.  Tamsi  nga  madaguit. 

Gruesa./.  Isip  sin  ñapólo  cag  duha  ca- 
dosena. — Bayad. 

Grueso,  sa.  adj.  Matamboc,  mataba;  bu- 
nayon. — Mabahol. — Madacmol. — Biquil. — 
Guragdal. — Grueso  de  labios.  Modotan. — 
Grueso  de  filo. — Amol. — Gruesa  voz.  Ga- 
rabhauon. — m.  Cabahol.  Cadacmol,  cadac- 


GRGIT 

mojan. — El  grueso  del  ejército.  An  camais- 

ganan  san  mga  casoldadosan. 
Gruir,  n.  Paghoni  san  doong. 
Grulla.  /.  Doong. 
Grullada.  /.  Mga  tauo  nga  tinimaua  nga 

nagboboronyog. — Matuod   nga  diri  ná  igo 

isugmat  cay  sinasabut  ná.— fig.  y/¿w«.Mga 

alguasil  nga  nagcacaopud  san  ponoan  san 

pagronda;  ronda. 
Grumete,  m.  Grumetes,  paragsacay. 
Grumo,  m.    Bagtic  nga  dugo,  gatas,  etc. 

—  Ubas/  etc.,    nga   nageacasootsoot.— Sa- 
ringsing. 
Gruñido,  m.  Iyac;  igoc;  iluciguc;  aguimod 

agomod. 
Gruñidor,    ra.  adj.  Maiyac;   maigoc;  ma- 

iluciguc;   oroquian  sa  maaguimod;  maago- 

mod. 
Gruñimiento,  m.  vid.  Gruñir. 
Gruñir,  n.  Pagiyac;   pagigoc;  pagiluc-iguc; 

pagaguimod;  pagagomod. — jig.  Curiot. 
Gruñir,  refunfuñar,  v.  Gutub. 
Gruñir   la  puerca  cuando  le  quitan 

IOS  hijos.  Harachar. 
Gruñir  el  puerco.  Siricsiric. 
Gruñón,    na.  adj.  fam.  vid.   Gruñidor. 
Grupa.  /.   Balao-ang. 
Grupada,  f.  Dagco  nga  onus. 

Grupo,  m.  Cadam-an  sin 

Gruta.  /.  Lungib;  gungab.  Cagungaban. — 

pl.  Mga  oroquian   sa  ilarum  sa  tuna. 

GU 

Guacamayo,  m.  Tamsi  nga  masugad  sin 
picoy. 

Guacia.  /.  Cahuy  cahuy;  an  taguc  niya. 

Guaco,  m.  Tanum  nga  itarambal. 

Guachapear,  a.  Pagpacpac  sa  siqui  san 
tubig. — fig.  y  fam.  Pagbuhat  sin  dagmit 
ug  maraut. — n.  Tonog. 

Guachapelí,  m.  Cahuy  nga    matugas. 

Guácharo,  ra.  adj.  Labolabo,  tauo  nga 
sinasaquitan. — m.  Siuo. — Siuo  sin  tamsi 
nga  malamaya. — Tamsi  nga  guácharo. 

Guadaña.  /  Garab  nga  daco. 

Guadañar,  a.    Paggarab;  pagsaliese. 

Guadañero,  m.  Paralicse  sin   banua. 

Guadañil,    m.   vid-   Guadañero. 

Guadapero,  m.  Cahuy. 

Guadapero,  m.  Surugoon  nga  paradolong 
san  can-on  san  mga  magbabari  ó  magarani. 

Guadramaña.  /.  Limbong. 

Guadúa.  /.  Cauayan  nga  hataas  ug  ma- 
dacmol nga   tubigan  an    mga  bias. 

Guadua!,  m.  Cacauayanan. 

Gualda.  /  Banua. 

Gualdado,  da.  adj.  Madulao 


Gualdo,   da.    adj.  Madulao. 

Gualdrapa.  /.  Soclob. 

Gualdrapazo.  m.  Pagcapilicpilic  an  mga 
layag  ug  pagdabal  san  mga  toladoc,  etc. 

Gualdrapear.  a.  Pasuhisuhi  nga  pagtu- 
bang. 

Gualdrapero,  m.  An  nagpapanapton  sin 
macalolooy   nga  dugmit. 

Guama.  /.  Bonga  san  cahuy  nga  guamo. 

Guamo,   m.  Cahuy  nga  hataas. 

Guanábana.  /.  Bonga  san  cahuy  nga  gua- 
nábano. 

Guanábano.  ;//.  Cahuy. 

Guanaco,  m.  Mananap  nga  daco  pá  sin 
cabayo. 

Guano,  m.  Banua.— Iti  sin  mga  tamsi. 

Guantada.  /.   Tampalo. 

Guantazo,  m.  Tampalo. 

Guante,  m.  Guantes  sin  camut. — Adobar 
los  guantes,  fr.  Pagregalo,  paggala. — Arro- 
jar el  guante  á  uno.  fr.  Pagayat  sa  iya. — 
Asentar  á  uno  el  guante,  fr.  fig.  Pagda- 
bal, paghampac,  ó  pagsuay  sa  iya. — Cal- 
zar, ó  calzarse  uno  los  guantes,  fr.  Pag- 
butang  san  mga  guantes  sa  camut. — Des- 
calzarse uno  los  guantes,  fr.  Pagcuha  san 
mga  guantes  sa  camut. — Echar  el  guante. 
fr.  fig.  Arrojar  el  guante,  fig.  y  fam.  Pag- 
cuha, pageaput,  pagdacop.— Echar  un 
guante,  fr.  fiig.  Pagaro   sin  amot. 

Guantería.  /.  An  guinbubuhatan  san  mga 
guantes. — Tendahan  sin  mga  guantes. 

Guantero,  ra.  m.  y/.  Parahimo  sin  mga 
guantes. — Parabaliguia  sin  mga  guantqs. 

Guapamente,  adv.  fam.  Pangisug,  pagpa- 
calalaqui  sa  mga  cacurian.  —fam.  Ogdáy 
sin  pagpanapton. 

Guapetón,  na.  adj.  vid.  Guapo. 

Guapeza.  Camadayan;  camaisug,  cauaray 
cahadluc  sa  mga  cacurian. — fam.  Camaog- 
dayon.  Camagayon. 

Guapo,  pa.  adj.  Maisug,  macosog,  casing 
casingan,  uaray  cahadluc  sa  mga  cacurian. 
—fam.  Maogdayon.  Magayon. 

Guapote,  ta.  adj.  fam.  Maopay  an  iya 
cabuot,  maopay  an  iya  casing  casing. — 
—fam.  Maopay  an  iya  cabaedao;  magayon. 

Guarda,  com.  Bantay;  coime;  paramangno, 
paraataman. — Pagbantay,  pagmangno,  pag- 
ataman. — Pagtuman. 

Guarda-almacén,  m.  Bantay,  paramang- 
no, paraataman  sin  almacén. 

Guarda-bosque,  m.  Bantay,  paramangno, 
paraataman  sin  cagugub  an  nga  guinpo- 
pulsan. 

Guarda-cabras,  com.  Bantay  sin  cacan- 
dingan. 


GU 


297 


Guarda-cartuchos,  m.  Piotan  sin  mga 
cartuchos. 

Guarda-COStas.  m.  Sacayán  nga  guinsa- 
saquian  sa  pagmangno,  pagsodoy  ug  pag- 
bantay basi  diri  humauas  an  diri  ngay  ó 
diri  togot  nga  ihauas. 

Gaurda-CUños.  m.  Paratipig  san  mga 
guinagamit  sin   pagtomboc. 

Guardador,  ra.  s.  Paramangno,  paraata- 
man, parabántay. — Matinumaon—  adj.  Ma- 
tuman,  masogot. — Mahicao. — s.  Paratipig. 

Guarda-joyas,  m.  Paratipig,  paraatam  an^ 
san  mga  hiyas  san  mga  hadi. — Tipigan  ó 
piotan  san  mga  hiyas  san  mga  hadi. 

Guarda-polvo,  m.    Tahub. 

Guardar,  a.  Pagbantay,  pamangno,  pagata- 
man. — Pagayap,    paghimos,  pagtimos,  pag- 
piot. — Pagalima—  Pagbalingat. — Pagbuya. 
— Pagcutihot.— Paghagpa. — Panimalay.  — 
Pagsugabin. — Pagtagana. — Pagtayó. — Ti-, 
nangno.  —  Pagtimnó.  —  Guardar,  cumplir. 
Pagtuman,  paglehe. — Guardar  silencio.  Pág- 
hipos,      paghilum. — Guardar,     precaverse. 
Pagtaman.     Guardar     miramiento.    Pagta- 
i     hud.— Guardar  comida.  Pagbahao. 
I  Guardar  y  criar.  Huput. 
:  Guardar  debajo  del  sobaco.  Sipit. 

Guardar  secreto.  Hilit. 

Guardarrío,  m.  Tamsi. 

Guardarropa.  /.  Piotan  sin  mga  panap- 
ton. — Bantay  san  piotan  sin  mga  panap- 
ton.— Burutangan  ó  tiripigan  san  mga  pa- 
napton. 

Guardatímón.  m.  Mar.  Mga  luthang  nga 
ibinubutang  magpaluyaluyo  dapit  sa  bay- 
salan. 

Guardavela.  m.  Mar.  Higot  sin  mga  layag. 

Guardería.  /  Pagcabantay. 

Guardesa. /.  Bantay  nga  babaye,  para- 
mangno ó  paraataman.  ( 

Guardia.  /.  Bantay,  mga  bantay. 

Guardián,  na.  m.  y/.  Bantay.— m.  Po- 
noan  sa  mga  capadian  ni  San  Francisco 
de  Asís. —Guardián  sa  mga  sacayán. 

Guardianía.  /.  Pagcaguardian;  catungda- 
nan  sin  guardián. 

Guardin.  m.  Mar.  Pisi,  higot. 

Guardoso,  sa.  adj.  Maninimangno,  ma^ 
hirot. — Mahicao. 

Guarecer,  a.  Pagtabang,  pagtabac,  pag-{ 
bulig. — Pagbantay,  pagmangno,  pagata- 
man.  Pagpacarigon. — Pagbolong,  pagtam- 
bal. — r.  Ayop,  dangup. 

Guarecerse  detrás  de  alguna  cosa. 

Alipud. 
Guarida.   /    Ayopan,  arayopan,  darang- 

pan. — Sublian  san  mga  looc. 
Guarín.  m.  Pasi. 


298  GU 

Guarismo,  m.  Número,  an    tag-sa    canú- 

raero. 
Guarnecer,    a.    Pagrayandayan,    pagsab- 

ong. — Paglomong. — Pagbutang. 
Guarnición.  /.    Rayandayan,    sab-ong. — 

Lomong,  linomong. — Mga  bantay  nga  mga 

cosoldadosan.— Baat. 
Guarnicionar,  a.  Pagbutang  sin  mga  sol- 
dados sa  mga  castillo,  etc. 
Guarnicionería.  /.   An    guinbubuhatan 

san  mga  garamiton  ó  casangcapan  sa  mga 

hayop  sa  pagcarruaje,  etc. 
Guarnicionero,  m.    Parahimo;    parabali- 

guia  sin  mga  garamiton  ó  casangcapan  sa 

mga  hayop  sa  pagcarruaje,  etc. 
Guarniel.  m.  Sopotsopot  nga  anit. 
Guarnigón.  m.  Siuo  sin  pitpitao. 
Guarnir,  a.  vid.  Guarnecer. 
Guaro,  m.  Picoy. 
Guarro,  ra.  m.  y  /.  Bactin. 
Guasa.  /.  fam.  Dorogas. 
Guasón,  na.  adj.  fam.  Madorogas. 
¡Guay!  inter j.  poet.  ¡Aguie! 
Guaya.  /.  Pagtangis. 
Guayaba.  /  Bonga  sin  bayabas. 
Guayabal,  m.  Cabayabasan. 
Guayabo,  m.  Cahuy  nga  bayabas. 
Guayacán.  m.  vid.   Guayaco. 
Guayaco,  m.  Cahuy  nga    dacu    nga    ita- 

rambal. 
Gubernamental,  adj.  An  tungud,  sa    ó 

cañan  gobierno. 
Gubernativamente,  adv.  m.  Sa  pagbu- 

ot  san   mga  ponoan. 

Gubernativo,  va.  adj.  vid.  Gubernamen- 
tal. 

Gubia.  /.  Locop. 

Guedeja.  /.  Bohoc  nga  halaba.— Barahi- 
bo  san  león  dapit  sa  ibabao  san  liog. 

Guedejón,  na.  adj.  Guedejudo. 

Guedejoso,  sa.  adj.  vid.  Guedejudo. 

Guedejudo,  da.  adj.  Bohocon  sin  hala- 
ba.— Barahibóon. 

Guerra.  /.  Auay,  gubat;  pagauay,  pangu- 
bat.  Pagauayan. 

Guerreador,  ra.  adj.  Maauay,  magubat. 
Maauayon;  mag-gurubat.  pl.    Nangurubat. 

Guerrear,  n.  Pagauay,  paggubat;  pangu- 
bat. —  fig.  Pagato,  pagasdang. 

Guerrero,  ra.  adj.  An  tungud,  sa  ó  ca- 
ñan pagauay  ó  pangubat. — Maauayon, 
maquiauayon;  mangurubat. 

Guerrilla.  /.  Mga  soldados  nga  nagoona 
san  cadam-an. 

Guía.  /.  Mando;  magaragbay,  umaragbay. 
— Ogbus;  tayuc  sin   lubi. 

Guiador,  ra.  adj.  Magmarando;  magarag- 
bay,  umaragbay. 


GU 

Guiar,  a.  Pagona;  pagagbay,  pagsagabay. 

— Pagmando. — Pagtug-uay. 
Guija.  /.  Barobantiles.— Tener  uno  pocas 

guijas,  fr.  jig.  y  fam.  Habobo  ug  magasa. 
Guijarral,  m.  Cabagtoan,   cabantilesan. 
Guijarrazo,  m.  Pagbarac  sin  bantiles. 
Guijarreño,    fla.    adj.    Bantileson.— -fig 

Tauo  nga  mabacud  ug  matugas. 
Guijarro,  m.   Bantiles. 
Guijarroso,  sa.  adj.  Bantileson. 
Guijeño,    ña.    adj.    Barobantileson  —fig. 

Matiga,  matugas. 
Guijo,  m.  Barobantiles. 
Guijón.  m.  Saquit  sin  ngipon. 
GuijOSO,  sa.   adj.   Bantileson. 
Guilla.  /.  Cahura,  maopay  nga    pamonga 

san   humay,  etc. 
Guillame,  m.  Sapio  nga  haligot 
Guillote,  m.   Paraoma. — adj.    Mahubia.— 

Basbas,  basbason. 
Guillotina.  /.  Bitayan. 
Guillotinar,   a.  Pagbitay. 
Guinchar,  a.  Pagdocdoc. 
Guincho,  m.  Docdoc,  idocdoc. 
Guinda.  /.  Bonga  san  cahuy  nga  guindo. 
Guinda.  /.  Mar.  An  hitas-an  san  mga  to- 

ladoc. 
Guindaleta.  /.  Pisi  nga  gamay. 
Guindaleta.  /.    Haroharigue    nga    pagbi- 

biauan  san   timbangan,  in  may  titimbangon 

nga  salapi,  bulauan,  etc. 
Guindaleza.  /.  Mar.  Pisi   nga  bahol    ug 

halaba. 
Guindar,  a.  Pagsalauad.  Pagguinda  sa  mga 

sacayán. — fam.  Pacaagao.— fam.  Pagbitay. 
Guindaste,  m.  Salarag. 
Guindilla.  /.    Bonga  san  tanum  nga  guin- 

dillo.— Cuticot. 
Guindillo  de   Indias,    m.  Tanum  nga 

guindillo. 
Guindo,  m.  Cahuy  nga  guindo. 
Guinga.  /.  Guingón  nga  género  ó  panapton. 
Gulnja.  /.  Bonga  san  cahuy  nga  azufaifo. 
GuinjO.  Cahuy  nga  azufaifo. 
Guinjol.  m.  vid.  Guinja. 
GuinjOlero.  m.  vid.  Guinjo. 
Guiñada.    /.    Guidhat,   quiro,   quiroquim; 

pagcaquidhat,  pagcaquiroquiro. — Pagcaqui- 

lingquiling  san  sacayan. 
Guiñador,  ra.  adj.  Maquidhat,    maquiro- 

quiro. 
Guiñadura.  /.  vid.  Guiñada. 
Guiñapiento,  ta.  adj.  vid.  Guiñaposo. 
Guiñapo,  m.   Macalolooy    nga    dugnit  ó 

panapton.— fig.  Tauo  nga    nagpapanapton 

sin  macalolooy  nga  dugnit. 
Guiñaposo,  sa.  adj.  Tauo.  nga  nagpapa- 
napton sin  macalolooy  nga  dugnit. 


Gtr 

Guiñar,  a.  Pagquidhat,  pagquiro,  pagqui- 
roquiro. — Mar.  Paquilingquiling  san  saca- 
yán. — Quisap,  quisapquisap. 

Guiño,  m.  vid.  Guiñada,   i.a   acep. 

Guión,  m.  Id. 

Guionaje.  m.  Catungdaoan  sin  pagcauma- 
ragbay  ó  pagcamagmarando. 

Guipar,  a.  Pagquita,  pagtan-ao. 

Guirigay,  m.  fam.  Cangiras,  aringasa. 

Guirnalda.  /.  Podongpodong. 

Guirnaldetá./.  Podongpodong  nga  gutiay. 

Guisado,  m.  Guinisa. 

Guisador,  ra.  s.  Paraguisa. 

Guisandero,  ra.  m.  y  /.  Paraguisa. 

Guisante,  ni.  Tanum,  utan  nga  masugad- 
sugad  sin   balatong. 

Guisar,  a.  Pagguisa. 

Guiso,  m.  Guinisa. 

Guita.  /.     Lubid  ó  tabid. 

Guitar.  a.  Paghati  sin  lubid  ó  tabid. 

Guitarra.  /.  Sesta,  guitara. 

Guitarrazo.  m.  Pagdabal  ó  pagbalbag 
sin    guitara  ó  sesta. 

Guitarrero,  ra.  m.  y  f  Parahimo  sin  mga 
guitara  ó  sesta.  Parabaliguia  sin  mga  gui- 
tara ó  sesta. — Paracascas  sin  guitara  ó  sesta. 

Guitarrillo,  m.  Sesta  ó  guitara  nga  gutiay. 

Guitarrista,  m.  Paracascas  sin  guitara  ó 
sesta. 

Guitarro,  m.  vid.  Guitarrillo. 

Guitarrón,    m.  Sesta  ó  guitara  nga  daco. 

Guitero,  ra.  m.  y  /.  Paratabid,  paralubid. 
— Parabaliguia  sin   tabid  ó  lubid. 

Guitón,  na.  adj.  Hadoy  hadoy. 

Guitonear,  a.  Paghadoy  Hadoy. 

Guitonería.  /.  Paghadoy  hadoy;  pagca- 
hadoy   hadoy. 

Guja.  /.  Panganiban. 

Gula.  f  Cabosog,  bosog.  Cahingaon. 

Guloso,  sa.  adj.  Maquicaon,  maquiinum 
sin  ora  ora. 

Gulusmear,  n.  Pagcaon  caon;  pagamion 
amion  san    guiniguisa. 

Gulloría.  /.  Tamsi  nga  gutiay.— vid.  Go- 
llería. 

Gúmena./.  Mar.  Pisi  nga  bahol.' 

Gumeneta.  /.  vid.  Gúmena. 


GTJ 


290 


Gumía.  /  Panganiban  nga   harohálaba. 

Gurrufero.  m.  fam.  Hayop  nga  maraut  an 
iya  pagcahimo  ug   malaris. 

Gurrumina.  /.  fam.  Pagcaálagad.  pagala- 
gad  nga  oraorá  ná  sa  lugaringon  nga  asaua 
nga  babaye. 

Gurrumino,  m.  fam.  Asaua  nga  lal aquí 
nga  naaalagad  sin  oraora  sa  iya  asaua 
nga  babaye. 

Gurullada.  /.  fam.  Pánon  sin  mga  tauo 
nga  mga  tinimaua  nga  nagcacaboniog. 

Gurvio,  Via.  adj.  Barobalico. 

Gusanear,  n.    Ol-ol,    sool.— Bulinbuquin. 

Gusanera.  /.  Mga   olud. 

Gusaniento,  ta.  adj.  Inoolud. 

Gusano,  m.  Olud.— Gusano  grande  que 
se  cria  en  las  hojas  de  las  plantas.  Da- 
ngao. — Gusano  nocivo  á  la  planta  de  pa- 
lay. Doclis. — Gusano  que  roe  la  raiz  del 
gabe.  Bacocang. — Gusano  peludo  y  pon- 
zoñoso. Basul.— fig.  Tauo  nga  obús. — Gu- 
sano de  la  conciencia,  fig.  Caorotipan. — 
Gusano  de  luz.   Aninipot,  bucatbucat. 

Gusarapiento,  ta.  adj.  Inoolud.— y%\  Ma- 
baho  caopay. 

Gusarapo,  m.  Mga  mananap  nga  gudüay. 

Gustadura.  /.  Pagnanam;  pag'-inam,  pag- 
inaminam,  pagquinam,  pagtilao,  pagtadi; 
pagcatilao,  pagcatadi,   etc. 

Gustar,  a..  Pagtilao,  pagtadi,  pagnanam, 
Paginam,  pag-inaminam,  pagquinam,  pag- 
tagámtam. — Pagbati,  pagaba  t.—Pagbuot, 
pagcaruyag. 

Gustazo,  m.  fam.  Pagbuot  sin  pagdoro- 
gas,  sin  pagdarahug,  etc. 

Gustillo,  m.  Rasa,  lalim. 

Gusto,  m.  Inanaman;  hinginam-inanian. — 
Camarasa,  camalalim.—  Pagbuot,  pagcaru- 
yag.— Caipa,  caibog. — Calípay. 

Gustosamente,  adv.  m.  Sa  buot,  sa  daco 
nga  pagcaipa. 

Gustoso,  sa.  adj.  Marasa,  malalim; — Ma- 
opay;  malipayon.  — Macalilipay. 

Gutiámbar.  /.  Salong. 
Gutural,  adj.  An  tungud,  sa  ó  cañan  bot-ol. 
Guturalmente.  adv.  m.  Sa  bot-ol,   agui 
sa  bot-ol. 


H 


H 

H.    Icasian    nga  letra  san  abecedario    nga 
quinastila,  ug  icapito  san  iya  mga  conso- 
nante. Hache  an  cá  luluasan  sa  iya. 
Ha!  interj.     ¡Abaal   ¡Baa! 
'aba.  /.    Tanum    nga   habas;  bonga  nga 


H; 


HA 

habas.— Bonga  sin  capé,  cacao,    etc. — De 
San  Ignacio.  Igasud,  limalima. —  Veter.  Hu- 
bag  sa  baba  san'  mga  cabayo,  etc. 
Habar;  m.  An  tuna  nga  guintan-nián    sin 
mga  habas.  ' 


dúo 


ffÁ 


Haber,  m.  Manggad,  babandi.  Garamiton, 
guinamiton. 

Habear.  a.  May,  mayada,  máyaon.  Véase 
la  Gramática,  verbo  haber. — Hay  gente  en 
casa.  Mayada  tauo  sa  balay. — Los  malhe- 
chores no  pudieron  ser  habidos.  An  mga 
tulisan  uaray  hidadac-pi.  Antonio  lee  cuan- 
tos libros  puede  haber.  Si  Antonio  nag- 
babasa  san  mga  libro  nga  quinacap-tan 
niya. — Yo  he  amado.  Nahagugma  si  acó. 
— Hubo  comedia  anoche.  Nagcomedia  ca- 
gabi. — Allá  se  las  haya.  loe.  Siya  lá  inmaa- 
ram. 

Habichuela.  J  .  Tanum,  bonga  nga  judías. 

Hábil,  adj.  Batid,  sandang,  maaram  mag- 
tuman.    Talapitap. 

Habilidad./.  Cabatiran,  p§gcaaram.  Cata- 
lapitap. 

Habilidoso,  sa.  adj.  May  cabatiran,  ba- 
tid, maaram  magbuhat. 

Habilitación,  /  Paghatag,  pagtogot  sin 
gahum,    catungdanan,    etc. — Catungdanan. 

Habilitado,  m.  Tinatapuran,  tinagan  ó  ti- 
nogotan  sin  gahum. 

Habilitado!*,  ra.  adj.  An  mahatag  sin  ga- 
hum, catungdanan,  etc. 

Habilitar,  a.  Paghatag  pagtogot  sin  gahum, 
catungdanan,   etc. — Sangcap;  pagsangeap. 

Hábilmente,  adv.  m.  Sin  maopay,  sin  ba- 
tid;   batid  caopay. 

Habitable,  adj.  Sadang  honohgan,  sadang 
ooquian. 

Habitación.  /.  Solud;  honongan,  horono- 
ngan,  puruy-an,  oroquian. — Pagocoy,  pag- 
honong,  pagpuyo. 

Habitáculo,  m.  Pagocoy,  paghonong,  pag- 
puyo. 

Habitador,  ra.  adj.  An  maocoy,  maho- 
nong,  mapuyo. 

Habitamietlto.  m.  vid-  Habitación. 

Habitante,  p.  a.  Maocoy,  mahonong,  ma- 
puyo.— m.    Maropio,  tuminongnong. 

Habitar,  a.  Pagocoy,  paghonong,  pagpuyo. 

Hábito,  m.  Id.  Biste  ó  panapton. — Cos- 
tumbre. Gaui,  batasan. 

Habituación.  /.  Pagpaanad,  pagpahaara, 
pagpabatasan.  Paganad,  paghiara,  pagba- 
tasan. 

Habitual,  adj.  Gaui  ó  batasan  niya. — Da- 
yuday,  agsub. 

Habitual  mente,  adv.  m.  Sin  dayuday,  sin 
agsub.  Dayuday  caopay,  agsub  caopay. 

Habituar,  a.  Pagpaanad,  pagpahaara,  pag- 
pabatasan.— r.  Paganad,  paghiara,  pagba- 
tasan. 

Habitud.  /.  Caangayan,  caoyonan, 

Habla.  /.  Icacayacan. — Pagpolong,  pag- 
yacan, pagbagao. — Pamolong,  yacan,  bagao. 


ffA 

Hablado,  da.  adj.  Bien  hablado.  Mayacan 
sin  maopay. — Mal  hablado.  Mayacan  sin 
maraut. 

Hablador,  ra.  adj.  Hamolong,  babaan,  da- 
uitan,  mayacan,  tabian,  turaban. — s.  Para- 
yacan,  paragyacan. 

Habladorzuelo,  la.  s.  Tarotabian. 

Habladuría.  /.  Gorogoro.  Pagyacan  nga 
diri   angay. 

Hablanchín,  na.  adj.  vid.  Hablador. 

Hablar,  a-  Pagpolong,  pagyacan,  pagba- 
gao.  Paghangbat;  pagmulag  mulag;  paghi- 
mangrao;  pagláta,  pagsabi  sabi;  pagsia; 
pagsinosino;  pagtagad;  pagturab. 

Hablar  en  secreto.    Paghungud,  paghi- 

com,  paghuring,  paghuringhurihg. 

Hablar  desde  lejos.  Paglantay. 
Hablar  alto,  con  altanería.   Paglauad. 
Hablar   mucho,    sin    consideración. 

Paglapia,  pagdulit  duquit,   pagtabí. 

Hablar  fuerte  palabras  feas.  Pagyam- 
yam. 

Hablar  metafóricamente  ó  en  pará- 
bolas. Pagamguid,  paggural,  paghigaday, 
pahiggaraygaday,  pagsaguin,  pagsaguin  sa- 
guin. 

Hablar  de  prisa,  con  precipitación. 
Pagbucadcad,  pagsabosabo. 

Hablar  manifestando  alguna  cosa. 
Pagbuclad,   pamuclad. 

Hablar  alto,  á  voces.  Pagdusa,  paghag- 
ca,  pagsáac. 

Hablar  entre  dientes.  Paggorogoro, 
pagngotub  ngotub. 

Hablar  bajo.  Paghagauihao,  paghigao- 
higao. 

Hablar  al  Oído.  Paghigao  higao,  paghu- 
ring, paghuring  huring,  pagtay-ong. 

Hablar  palabras  feas.  Paghuca. 
Hablar  cara  á  cara.  Paglungad. 
Hablar  pronunciando  mal.   Pagngual. 
Hablar  sin  orden  ni  concierto.  Pag 

salangisag,  pagsamangsamang. 
Hablar  con  indirectas.  Pagsambingay. 
Hablilla/.  Gorogoro. 
Habón,  m.  Hubag. 
Haca.  /.  Cabayo  nga  habobo. 
Hacanea.  /.  Cabayo  nga  habobo. 
Hacecillo,  m.  Opong 
Hacedero,  ra.  adj.  Sadang  buhaton,  sa- 
dang himoon;  masayon  mahimo,  masayon 

mabuhat. 
Hacedor,  ra.  adj.  Magbubuhat.— s.  Mag- 

buruhat,  magturuha.  Parabuhat,  parahimo. 

— m.  An  tinatapuran   sin  panimangno  sin 

orna,  mga  cahayopan,  etc. 
Hacendado,  da*  adj.  Manggaran.  bahan- 

dianon.  Hingoma. 


HA 

Hacendar,  a.  Paghatag  ó  pagtogot  sin 
tuna  basi  malugaringon. — Pagbotong  ó  pag- 
palit  sin  tuna,  etc. 

Hacendeja.  /.  Maromanggad,  tuna  nga 
gut¡. 

Hacendera.  /,  Pintacasi  san  bug-os  nga 
bongto. 

Hacendero,  ra.  adj.  Bantay,  tinatapuran 
sin  pagsocot  san  himoloan  ó  bayad  nga 
cañan  mga  orna. — An  manininiangno  cao- 
pay  san  iya  mga  orna,  balay,  etc. 

Hacendilla,  ta./.  Maromanggad,  tuna  nga 
guti. 

Hacendista,  m.  Tauo  nga  batid  sin  pag- 
mangno  san  manggad  nga   hadianon. 

Hacendoso,  sa.  adj.  Maoyatum,  buotan 
sin   pagbuhat. 

Hacenduela.  /.  Maromanggad,  tuna  nga 
guti. 

Hacer,  a.  Pagtuha.  Pagbuhat,  paghimo. 
Gahus.  Garama. 

Hacer  hoyos  en  tierra  con  palo  agu- 
zado.  Pagguad.   Pagbingal.  Pagcadcad. 

Hacer  sal.  Pagaasin. 

Hacer  sal  al  uso  bisaya.  Paglálá. 

Hacer  á  medias  alguna  cosa,  ponien- 
do uno  el  trabajo  y  otro  la  mate- 
ria. Pagagsa. 

Hacer  ó  trabajar  sin  provecho.  Aot. 

Hacer  cal.  Pagapog. 

Hacer  caso  de  lo  que  dicen,  etc.  Asa, 

igui. 
Hacer  frente.  Pagasdang,  pagato. 
Hacer  pozo.    Pagatabay. 
Hacer  una  cosa  diariamente.  Pagatap. 
Hacerse    el    remolón.    Pagbayanbayan, 

pagcogo,    pagdalayday. 
Hacer  casa.  Pagbalay. 
Hacer  semillero  de  palay.  Pabarocboc. 
Hacer  pronto  alguna  cosa.  Pagdalon- 

dagon.  Pagdaliquiat.  Pagsiringabut. 
Hacer  balsa  con  balotos,  cañas,  etc. 

Paggaquit. 
Hacer  ollas  de  barro.   Pagguihit.  Pag- 

dihon. 

Hacer  cosquillas.  Guiroc,  goyoc. 

Hacer  de  repente  ó  de  prisa  alguna 
cosa.  Paghanali,    paghinanali. 

Hacer  alguna  cosa  sin  medida  ni 
templanza.  Lab-os. 

Hacer  ruido  al  pisar.  Pagrapacdapac; 
caradcatad. 

Hacer  señas  con  los  ojos.  Pagquinhat, 
pagquiro,  pagquiro   quiro,   pagquidhat. 

Hacer  una  cosa  antes  y  otra  des- 
pués. Pagrasondason. 

Hacer  astillas.  Pagsiac. 


HA  301 

Hacer  alguna  cosa  en  forma  de  zig- 

zás.  Pasimangsimang. 
Hacer  presa  algún  animal.  Aclob,  ha- 

clam. 

Hacer  pliegues  en  camisa,  etc.  Pag- 
coton. 
Hacer  caricias  el  gallo  á  la  gallina. 

Pnggada,   pagsaguiquit. 

Hacer  incisiones  en  árbol  para  po- 
der subir.   Pagtanga. 

Hacer  incisión  en  árbol  por  la  parte 
que  ha  de  caer.  Paggahab. 

Hacer  corte  de  madera.  Pangalap. 

Hacer  corte  de  madera  ó  leña.  Pa- 
nguhad. 

Hacer  pedazos  camisa,  etc.   Paghinit- 

hinit. 

Hacer  despacio  y  con  tiento  alguna 

COSa.  Paghinugay. 

Hacer  como  de  burla.  Paghulao  hugao. 
Hacer  con  fuerza  y  presteza  alguna 

COSa.   Paghusug. 

Hacer  al  desgaire  alguna  cosa.  Pag- 
yagayag. 

Hacer  figuras  con  el  cuerpo,  revol- 
cándose. Pagpulindasay. 
Hacer  gestos  con  el  rostro.  Pagquilig 

quiiig. 

Hacer  gestos  de  desagrado.  Pagsing 

quit.  Pagtagmul.   Pagcuriot. 
Hacer  calor.  Alindanga. 
Hacer  mala  letra.  Pagculitcuguit. 
Hacer  de  veras  ó  con  tesón  alguna 

COSa.  Paghucay. 

Hacer  las  paces.   Paghonud,  paghopoy. 
Hacer  figuras  con  el  cuerpo.  Pagoda- 

codac,  pagodoc-odoc. 
Hacer  despacio  alguna  cosa.  Pagonac- 

onac;  pagtalanay. 

Hacer  del  cuerpo.  Oro,  oros,  libang. 
Hacer  bien  alguna  cosa.  Pagosip,  pag- 

tiap. 

Hacer  esfuerzo.  Pamosud. 
Hacer  alguna  cosa  á  ratos  perdidos. 

Pagsaliat. 
Hacer  una  cosa  muchas  veces.  Pag- 

tacas- 

Hacer  alguna  cosa  á  tontas  y  á  lo- 
cas. Pagtaghap. 
Hacer  alguna  cosa  por  la  mañana. 

Pagtalin-aga. 

Hacer  fingidamente  alguna  cosa.  Pag- 
talunhayag. 

Hacer  alguna  cosa  sin  que  sea  por 
SU  principio.  Pagtubao.— Esta  tinaja  ha- 
ce tres  gantas  de  aceite.  Totolo  cagantang 
nga  lana  an  solud  slni  nga  tadyao.— Hacer 
presente,  fr.  Pagasoy,  pagpahabaro. — Ha* 
36 


302 


HÁ 


cer  saber.  Pagpahabaro.— Hacerse  allá.  loe. 

fam.  Pag  inao.— Hacerse  atrás,  fr.  Pag  isul. 
Hacer  ver.  /;-.  Pag  asoy,   pagpahabaro. 

— ¿Qué  hemos  de  hacer?   expr.   ¿Magaano 

man  quita? 
Hacera.  /.  Liguid  sa  dalan  yongud  sa  ba- 

lisbisan. 

Hacezuelo.  m.  Botoc  nga  guti. 
Hacia,  prep.  Dapit,  sapit,  sia. — Hacia  don- 
*de.  m.  adv.  Dapit  diin. — ¿Hacia  dónde  te 

diriges?  ¿Hain  an  tadong  mo  ó  ticain  ca  bá? 
Hacienda.  /..  Manggad,    mga    orna,    mga 

calubian,  etc.  Puhonan. — Hacienda  ó  saía- 

pi,  etc.,  san  hadi.  Real  Hacienda.  Hadia- 

non  nga  Hacienda. 
Haci miento  de  gracias,  m.    Pagpagra- 

cias,    pagopa. 
Hacina./.  Tapong. 
Hacinador,  ra.  m.  y/.  Paratapong. 
Hacinamiento,    m.   Pagtapong;    pageata- 

pong. 
Hacinar,  a.  Pagtapong.— /¿\    Pagtambac. 
Hacha.  /.  Candela  nga  dageo  ug    madac- 

mol. — De  viento.  Al-ag,  bono-ot.— Correr- 
se el  hacha,  fr.  Tagas. 
Hacha.  /.  Uasay;  paracol. 
Hachazo,  m.   Pagdabal   ó    pagsamad    sin 

uasay  ó  paracol. 
Hache.  /  Ngaran  san  letra  nga  h. 
Hachear,  a.  Paguasay,   pagparacol- 
Hachero,  vi.  Taoran  san  dageo  nga  can- 
dela. 
Hachero,  ni.  Parauasay,  paraparacol. 
Hacho.  ;;/.   Lauag,   soló. 
Hachón,  m.  Al-ag,  bono-ot. 
Hachuela.  /.  Uasay  ó  paracol   nga    guti. 
Hada.  f.  Asuang  nga  baga  babaye,  cono, 
an   pageahimo. 

Hado.  m.   Asuang. — Palad,  capalaran. 
Hadado,  da.  adj.    Bien    hadado:   Baraan, 

palaran.  Mal  hadado.  Cairo. 
Hagiografía.  /.    Casayoran    san    quinabu- 

hi  san  mga  santos. 
Hagiógrafo.  m.  Parasurat  sin    mga    libro 

san  Santos  nga  Surat. — Parasurat  san  qui- 

nabuhi  san  mga  santos. 
Halagador,  ra.  adj.  Magaaram  aram,  ma- 

abiabihon. 
Halagar,  a.  Pagaram  aram,    pagabi-abi. — 

Pagsarita.  Ora.-- -/%-.  Angay;  lipay. 
Halago,  m.  vid.  Halagar. 
Halagüeñamente,  adv.  m.  Sa  pageaaram 

aram,  sa  pagcaabi-abi  sin  mahinay. 
Halagüeño,  ña.  adj.  Magaaram  aram,  ma- 

abiabihon. — Macacabig  sin  mahinay. — Ma- 

lipayon. 
Halar,  a  Mar.  Pagbotong  sin  pisi,   etc. — 
Mar.  Pagbugsay,  Paggayong,   Paggaód. 


HA 

Halcón  m.  Tamsi  nga  madaguit. 

Halda.   /  Saya. — Biol  nga  halaba  ug  ha- 
luag. 

Haldear.  n.  Paglacat  sin  dagmit  an   mga 
nagsasaya. 

Halieto,  m.  Tamsi  nga  madaguit. 

Hálito.     ;;/.    Guinhaua. — Alisngao.    alisbo, 

alitbo. — poét.  Halayahay,  hangin   nga    ma- 
hinay. 
Halo.  m.  vid.  Halón. 
Halón,  m.  Balarao  san  adlao  ó  bulan. 
Haloza.  /.  Sapin  nga  cahuy  ó   puthao. 
Hallador,  ra.  adj.  Macacaagui. 
Hallar,  a.  Pacaagui;  agui    hitapo,    hitabo. 

Sab-ot  hisab-o. — r.   Estar   presente.    Adis. 

Cada. 

Hallarse  en  paz.  Hopoy. 
Hallarse  fuera  de  culpa  ó  peligro. 

Taluas. 

Hallarse  apurado.  Ibut. 
Hallarse  impedido  por  tener  que  ha- 
cer otra  obra.  Baringat. 
Hallazgo,  m.   Pacaagui,    paghitapo,  paghi 

tabo,  paghisab-o. — Bisan  ano  nga  inaguian 

ó  hinaguian. 
Hallulla.  /  Tinapay. 
Hallullo,  m.  Tinapay. 
Hamaca.  /.    Duyan. — Parasgan,    pasagan, 

talabón. 
Hamaquero*  m.  Parabimo  sin    duyan. — 

Parasag;  magparasag. 
Hambre,  f.  Gutom — fig.  Caipa. 
Hambrear,  a.  Pagotum- — n.  Gotum. 
Hambriento,  ta.  adj.  Gogot-mon,    goto- 

mon,  gutmanon,  gorot-mon;  hambo. 
Hambrío,  bría.  adj.  vid.  Hambriento. 
Hambrón,  na.  adj.  fatn.    Hambo,    goto- 

mon  caopay. 
Hampón,  adj.  Maisug,  mapintas, 
Hanega.  /.  Baquiran,  aníga;  baquid 
Haragán,  na.  adj.  Hubia,  mahubia. 
Haraganamente.  adv.  m.  Sin  hubia.  Hu- 
bia caopay. 
Haraganear.  ?i.  Hubia,  sodoy,  sodoysodoy. 
Haraganería.   /    Cahubia,    pageahubia, 

pagcasodoysoy. 
Harapiento,  ta.  adj-  An    nagpapanapton 

sin  macalalooy  nga  dugnit. 
Harapo,  m.  Macalolooy  nga  dugnit. 
Haraposo,  sa.  adj.  vid.  Harapiento. 
Harén,  m.  Ooquian  san  mga  babaye  san 

mga  moros  nga  musulmán. 
Harigue.  m.  Harigue,  sibul;   palahusan. 
Harija.  /  Dapao. 
Harina.  /.  Harina;    barocaboc;    binocboc; 

sagó;  arasip.  Lacay. 
Harinado.  m.  Lacay. 
Harinero*  m.  An  nageocomercio  sin    ha- 


HA 

riña. — An  burutangan  ó  piotan  san  harina. 
Harinoso,  sa.  ádj.  Bisan  ano    nga    may 

harina,  ú  masugad  sin  harina. 
Harmonía.  /.    Caarangay,  pagcaarangay> 

caoroyon,  pagcaoroyon;  caarangay  an,  cao- 

royonan. 

Harmónico,  ca.  adj.  Maarangay,  doroyug. 
Harmonio,  m.  Mus.  Toronggon  nga  guti 

san  órgano. 

HarmoniOSO,  sa.  adj.   Arangay;    maara- 
ngay; madoroyug. 
Harnero,   vi.  Nigo.— Silsigan. — Estar  uno 

hecho  un  harnero,  fr.  fig.  Damo    an    ca- 

sam-dan.  Casamdananon. 
Harón,   na.  adj.  Hubia,  mahabia. — An  diri 

buot  magbuhat. 
Haronear,  n.  Hubia. 
Harpa,  f.  id.  Toronggon. 
Harpado,  da.  adj.  Tango   tangoan  sugad 

sin  lagadi. 
Harpado,    da.    adj.  poét.    An  mga  tamsi 

nga  maopay  an  ira  panhoni. 
Harpía.  /.  Tamsi  nga  madaguit  nga    ma- 
sugad, cono,  sin  daraga  an  baga    bayhon 

niya. 

Harpillera.  /.  Hinabol  nga  mabahol. 
Hartar,  a.  Bosog;  pool;  liting.— /#-.  Nga- 

las. 

Hartazga.  /.  vid.  Hartazgo. 
Hartazgo,  m.  Cabosog,  capool;  caliting. 
Hartazón,  m.  vid.  Hartazgo. 
Harto,  ta.  p.  p.  Bosog,  pool;   liting,  bun- 

tis. — adj.  Masadang;  maora  ora  ná;  tacas. 
Hartura.  /.    Cabosog,  capool,  caliting . 

Cahura. — fig.  Catumanan  sin  caipa.  , 

Hasta,  prep.  Tubtub. 
Hastial,  ni.  Caraygan  sin  balay,  etc.— Jig. 

Tauo  nga  tinimaua. 
Hastiar,  a.  Ngalas;  tacas;  somol. 
Hastío,  ni.  Cangalas;   catacas. 
Hastiosamente,  adv.  ni.  Ngalas  caopay; 

sa  daco  nga  pagcangalas. 
Hastioso,  sa.  adj.  Macangalas. — Mángalas. 
Hatajar,  v.  Pagbulag  san  mga    mageasi- 

hayop. 
Hatajo,  ni.  Cahayopan.— -fig.  yfam.  Damo. 

Un  hatajo  de  disparates.  Damo  nga   mga 

casay-panan. 
Hatear,  n.  Pagtimos. — Paghatag  sin  balón 

san  mga  bantay  san   cahayopan. 
Hatería.  /.    Balón    san    mga  bantay  san 

cahayopan. 
Hatero,  m.    Paradolong  sin  balón  ó  can-on 

san  mga  nagbabantay  san  cahayopan. 
Hatillo.  Panon  sin  cahayopan. — Echar  uno 

d  hatillo  al  mar.  fr.  fig.  y  fam.  In  nasi- 

sina  ó  nagiisug  siya.  Coger,  ó  tomar  uno 


HA-HE  303 

el  hatillo,  ó  su  hatillo,  fr.  fig.  fam.  Pag- 
tican,   paguli. 

Hato.  m.  Cahayopan  nga  damo,  panon  sin 
mga  cahayopan.— Pangaonan,  ó  pangato- 
rogan  san  mga  nagbabantay  san  mga  ca- 
hayopan gauas  sin  bongto. — Balón  san 
mga  bantay  san  cahayopan.— Garamiton, 
casangeapan.— fig.  Panon  ó  cadam-an  nga 
mga  tauo  nga  tampalasan,  etc. — Damo. 
Hato  de  disparates.  Damo  nga  mga  ca- 
say-panan.— Andar  uno  con  el  hato  á 
cuestas,  fr.  fig-  y  fam.  Paghaünhalin  sin 
balay  ó  bongto.— Liar  uno  el  hato,  fr- fig. 
y  fam.  Pagtima  sin  pagguican  ó  paguli. 

Haya.  /.  Cahuy  nga  daco. 

Hayo.  ni.  Cahuy  cahuy. 

Hayuyo.  vi.  Bonga  san  cahuy  nga  haya. 

Haz.  m.   Botoc. 

Haz.  /.  Bayhon.— /%•.  Caraygan.— Haz  de 
la  tierra,  fig.  An  baobao  ó  aramay  san  tuna. 
An  bug-os  nga  tuna. 

Haza.  /.  Orna. 

Hazaleja.  /.  Pahiran. 

Hazaña.  /.  Bansag,  cabansagan,  casalang- 
bayan,  buhat  nga  catingalahan. 

Hazañar.  n.  Salingcapao. 

Hazañería.  /.  Pagsalingcapao,  buhat  nga 
salingcapao. 

Hazañero,  ra.  adj.  Masalingcapao. 

Hazañosamente,  adv.  m.  Sin  isug,  sin 
maopay,  sin  macatitingala. 

Hazañoso,  sa.  adj.  Sarangbayon,  bansa- 
gan.  Buhat  nga  catingalahan. 

Hazmerreír,  com.  fam.  Tauo  nga  tinauá- 
an  san  iba,  cay  an  iya  batasan  ó  pagea- 
himo. 

Hazteallá.  m.  Casina,  isug. 

HE 

He.  inter j.  O  ho.  ¿Ano? 
Hebdómada./.  Semana. — Caduga>an  sin 

pito  catuig. 
Hebdomadario,  ría.  adj.  An  tungud,  sa 

ó  cañan  semana. — Iquinasemana. — m.  y  f. 

An  nagsesemana  sa  mga   pageanta,    etc. 
Hebilla.  /.  Sabit  nga  guti. 
Hebillaje.  m.   An  mga   sabit  nga  guti. 
Hebillero,  ra.  m.  y  f    An  parahimo    ó 

parabaliquia  sin  mga  sabit. 
Hebra./.    Tanug.— Sabut;    nahot.— Tilad 

sin  ca.mc.~—poét.  An  bohoc. — Cortar  á  uno 

la  hebra  de  la  vida.  fr.  fig.  Pagpatay    sa 

iya. — Estar  uno    de  buena  hebra,  fr.  fig 

y  fam.  Mabacud  ug  matamboc. 
Hebraico,  ca.  adj.    Tauo  nga  hebreo. 
Hebreo,  a.  adj.    Tauo  nga  hebreo. — An 


304 


HE 


tungud,   sa  ó  cañan  bongto  nga  hebreo. — 
m.  Pamolong  nga  hebreo. 

Hebroso,  sa.  adj.  Maconit.  Matanug.  Ma- 
sabut. 

Hecatombe./  Halad  sin  usa  cagatus  nga 
mga  todo  cún  iba  pá  nga  mga  hayop,  nga 
pinamatay  ánay,  ug  iguinhahalad  sa  inga 
diuatahan  san   ira  mga  diosdios;    památay. 

Hecha./.  Buhat.— Petsa.— Buhis,  bayad. 
— De  aquella  hecha,  ni.  adv.  Tican  pá 
sadto. — De  esta  hecha,  ni.  adv,  Tican 
niya. 

Hechiceresco,  ca.  adj.  A.suangon. 

Hechicería.  /  Pagasuang,  pag-barang, 
pagdolongdong. 

Hechicero,  ra.  adj.  Asuang,  barang,  ba- 
rangan  cadanggaban,  tug-uac— fig.  Mata- 
hum,  macaruruyag,  cay  an  camaopay  niya. 

Hechizar,  a.  Pagasuang,  pagbarang,  pag- 
bosong,  pagdalongdong.— /¿-.  Bihag,  pag- 
cabihag,  tungud  sin  cal  i  payan  ó  caopay  an- 

Hechizo.  /;/.  Pagasuang,  pagbarang,  bu- 
so ng,  cu  bul,  dalongdong.— fig.  Bisan  ano 
nga  macacabig  ó  macacabihag  sa  aton  hu- 
nahuna. 

Hechizo,  za.  adj.  Salingcapao,  talunha- 
yag. — Cuhacuha. 

Hecho,  Cha.  adj.  Hiara,  higara. — Hingpit; 
hamtong.— Hecho  un  león.  Masugad  sin 
león  ó  dao  león  siya. — Bien  hecho.  Mao- 
pay  nga  pageabuhat  ó   pageahimo. 

Hecho,  m.  Buhat. — Caagui,   casugad 

Hechura.  /  Cabuhat,  cahimo;  pageabu- 
hat, pageahimo. — Binuhat,  buhat.  — Sohol  ó 
bayad  san  nagbuhat. 

Hedentina.  /  Baho  nga  maraut. 

Hedentino,  na.  adj.  Mabaho. 

Hedentinoso,  sa.  adj.  Mabaho. 

Heder,  n.  Baho;  lang-ug;  langsa^  bang-ug; 
panghac;   angso;  anghit. 

Hediondamente,  adv.  ni.  Sin  baho;  ma- 
baho   caopay. 

Hediondez.  /  Cabaho,  pageabaho;  cama 
baho,   pageamabaho.    Cadun-tan. 

Hediondo,  da.  adj.  Mabaho. 

Hedor,  m.  Baho;  lang-ug;  lansa;  bang-ug; 
panghac;  angso;  anghit. 

Helable.  adj.    Mabagtic,  mabacticon. 

Helada.  /.  Camataghum  nga  oraora  nga 
mabagtic  an    tubig,  etc. 

Heladizo,  za.    adj.  Mabacticon. 

Helado,  da.  adj.  Mahagcot,  mataghum 
caopay.—  m.    Tubig,  etc.,  nga   bagtic    ug 

mataghum  caopay.—/^-.  Tauo  nga    napa- 
usa  ó  nahipausa. 
Helamiento,    m.    Cahagcot    nga    oraora; 

camahagcot  nga  oraora. 
Helar*  a.  Bagtic,  in  nababagtic  an    tubig, 


HE 

etc.,  tungud  sin  hageot. — Hagcot,  taghum. 

— r.  Magcot. 
Helécho,  m.  Banua. 
Helena.  /.  Calayo  ni  San  Telmo. 
Helenio,  m.  Banua. 
Helgado,  da.  adj.  Tauo    nga    hinag     an 

iya  mga  ngipon  ug  diri  nagtotoropong. 
Helgadura.  /.  Casuangan  san  mga  mag- 

casingipon. — An  cadiri  toropong. 
Hélice,  m.  Mar.  Id.  Biricbiric. 
Helioscopio,  m.  Anteojo,  salamingsa  pag- 

boslong  san  adlao. 
HeliÓStato.  m.  Salaming. 
Heliotropio.  m.  Tanum,  mahamut  an  bu- 

cad. 
HeliotropO.  m.  Tanum,  mahamut  an  bu- 

cad. 
Hematemesis.  /  Med.  Pagdirodigua  sin 

dugo. 
Hematuria.  /  Med.  Pag  ihi  sin  dugo. 
Hembra.  /  Babaye.  pl.  Cababayénan,  ca- 

babay-nan,      cababayhan. — Hembra      que 

pare  todos  machos  ó  todas    hembras.  Bu- 

clid. 
Hembrear.    n.    Pagbuot    an    lalaqui     san 

mga  babaye. — Panganac    sin    lus-ay    nga 

mga  babaye,  cún  darno  nga  mga   babaye 

ug  guti  nga  mga  lalaqui. 

Hemicránea.  /  Med.  Sool  ó  lipong  sa 
oló. 

Hemina.  /  Tacalan.— Socol. — Tarac-san. 

Hemíptero,  ra.  adj.  /col.  An  mga  ma- 
nanap  nga  upat  an  mga  paco. 

Hemisferio,  ni.  An  buca  ó  dapit  sa  luyo. 
— Occidental.  An  dapit  sa  calon-dan. — 
Oriental.  An  dapit  sa  casirangan. 

Hemoptisis.  /  Med.   Pag  lura  sin    dugo. 

Hemorragia./  Med.  Pagdugo;  pagdinugo. 

Hemorroida.  /  Med.  Boa,  boua. 

Hemorroidal,  adj.  An  tungud,  sa  ó  ca- 
ñan saquít  nga  boua. 

Hemorroide.  /  Med.  Boa,  boua. 

HemorrOO.  m.   Halas  nga  malara. 

Henar,  m.  Cabanuáan. 

Henchidor,  ra.  adj.  Macacapono.—  s.  Pa- 
rapono. 

Henchidura.  /  Pagpono;  pageapono. 

Henchimiento,  m.    Pagpono;  pageapono- 

Henchir,    a.   Pagpono. — r.  Pono.  Suso. 

Hendedor,  ra.  adj.  Macacaguitic;  maca- 
cabarana;  macacabasag. 

Hendedura.  /  Barana.  Basag.  Butac, 
cabutacan-Lupoc,    calupocan.    Guitic,    ca- 

guitican.  Lubac,  calubacan. — Guna. 

Hender,  a.  Butac. — Basag.-  Guitic.  Lu- 
bac.    Lupoc- — Barana. — -LitL — Liqui. — 

Guna. — Sipac. 

Hendible,  adj.  Mabubutac.  Mababasag. — 


HE 

Maguiguitic;  malulubac;  malulupoc. — Maba- 

barana. — Maliliti. —  Maliliqui. — Maguguna. 

— Masisipac. 

Hendidura.  /.  vid.  Hendedura. 
Hendimiento,  m.    Cabutac,    pageabutac. 

Cabasag,  pageabasag.  Caguitic,  pageaguitic. 

Calubac,  pagealubac.  Calupoc,  pagealupoc. 

Cabarana,  pageabarana.  Casipac,   pageasi- 


HE 


305 


pac 
Henil. 

oga. 


n.  An  binubutangan  san  banua  nga 


Heno.  m.  Banua  nga  oga  nga  itinutubong 
san  mga  hayop. 
Heñir,  a.  Paggomo. 

Hepática.  /.  Banua  nga  itarambal  sa  mga 
saquít  san  atay. 

Hepático,  ca.  adj.  Med.  An  may  saquít 
sa  atay. — An  tungud,  sa  ó  cañan  atay. 
Herbáceo,  Cea.  adj.  Banua    ó    masugad 
sin  banua. 

Herbajar,  a.  Panubong,  pagdolong  san 
mga  hayop  ngadto  sa  may  banua.— n. 
Sabsab. 

Herbaja,  m.  Banua  ó  damo  nga  banua. — 
Bayad. 

Herbajear,  a.  y  n.  vid.  Herbajar. 

Herbario,  ria.  adj.  An  tungud,  sa  ó  ca- 
ñan inga  banua. — m.  Tauo  nga  maquílala 
san  tag-sa  nga  banua. — Mga  banua  nga 
oga  nga  pinipiot. 

Herbazal,  m.  Cabanuáan. 

Herbecer,  n.  Toroc,  olput  ná  an   banua. 

Herbívoro,  ra.  adj.  Mananap  nga  masab- 
sab,  mananabsab. 

Herbolado,  da.  adj.  Bisan  ano  nga  na- 
hirogan  sin  banua  nga  macabihilo. 

Herbolario,  ria.  m.  y  /  Mananambal 
sin  mga  banua,  ug  diri  siya  batid  san 
pagtambal. — m.  Paracuha  ug  parabaliguia 
sin  mga  banua  ó  mga  tanum  nga  itaram- 
bal.— Tendahan  sin  mga  banua  ó  tanum 
nga  itarambal. 

Herborizar,  n.  Bot.  Pagtoroy  sin  mga 
banua  sa  mga  bu  quid  ug  cagugub-an. 

Herboso,  sa.  adj .  Banuaon. 

Hercúleo,    lea.   adj.  fig.  Mabacud,  macó- 
os- 
Hércules,  m.  fig.  Tauo  nga    mabacud    ó 
niacosug  caopay. 

Heredad.  /  Orna,  (calubian,  caabac-han, 
catub-han,  etc.)  Tuna  nga  lugaringon,  ba- 
lay etc.,  nga  lugaringon. 

Heredado,  da.  adj.  Manggaran. — An  na- 
carauat  sin  malón  ó  cabilin. 

Heredamiento,  m.  vid.  Herencia. 

Heredar,  a.  Bantal;  sapul.  Pagcarauat  sin 
malón  ó  cabilin. 


Heredero,  ra.  adj.  Manoronud. — s.  Ta- 
gada  san  tuna,  balay,  etc. 

Hereditario,  ria.  adj.  Panorondon. 

Hereje,  com.  Herejes,  an  cristianos  nga 
diri  natoo  san  mga  ipinapagtoo  sa  aton 
Iroy  nga  Santa  Iglesia. 

Herejía.  /.  Pagcaherejes,  sayop  ó  sala 
nga  tinutuyo  nga  contra  san  toloohan  nga 
católica. 

Herencia.  /.  Malón,  bantal,  bilin,  cabilin, 
puyong,  capupuyongan. 

Heresiarca.  m.  Tauo  nga  pono  ó  pangu- 
lo  sin  herejía. 

Heretical,  adj.  vid.  Herético. 

Herético,  ca.  adj.  An  tungud,  sa  ó  ca- 
ñan herejía  cún  tauo  nga  herejes. 

Herida.  /.  Samad;  casam-dan,  cahabolan. 
Habas. — Herida  leve.  Dalucap. —  Herida 
cerrada  en  falso.  Batal.— -fig.  Cabido,  ca- 
subo,  ó  casáquit  sa  casingeasing. 

Herido,  da.  adj.  Samad,  habol. 

Heridor,  ra.  adj.  Masamad,  mahabol. 

Herimiento.  m.  Pagsamad,  paghabol;  pag- 
casamad,  pagcahabol. 

Herir.  ¿r.  Samad,  habol,  bono.  Guad.  La- 
las.  Lanit.  Hibang.  Sangsang.  Sidot.  Sar- 
ang.  Tigbas. 

Herirse  unos  á  otros.  Bobno. 

Herir  como  cortando.  Luba. 

Herir  soltando  ó  tirando  el  arma. 
Lantay. 

Herir  introduciendo  la  hoja  del  ar- 
ma.   Lantup. 

Herirse  contra  alguna  parte.  Baguid, 
habaguid.  Bungad.  Palas.  Sarocsoc. 

Herir  ó  hacerse  herida  grande  y  pro- 
funda. Balungag.  Ognob. 

Herir  de  punta.  Bundac.    Dugsang. 

Herir  sin  querer.  Burit. 

Herir  levemente.  Dalucap. 

Herir  de  abajo  arriba.  Dughang. 

Herir  mortalmente.  Gahat.  Tigbac. 

Herirse  en  la  ingle  ó  entrepierna. 
Habas. 

Herir  el   puerco   con  los  colmillos. 

Uangug. 

Herir  con    dirección    hacia   abajo. 

Ogsad. 

Herir  Ó  dar  tajo.  Otao.  Tigbas.  Tarabas. 

Herir  con  arma  blanca  sin  soltarla. 
Sinda. 

Herir  ó  herirse  oblicuamente.  Sucap. 
Ti  esa  p. 

Herirse  ó  dañarse  en  herida  sin  cu- 
rar aún.  Socboc. 

Herir  con  muchas  heridas.  Tanac. 
Tasac. 

Hermafrodita.  adj.  Binabaye,  tauo  mga 


306 


HE 


may  quinatauo  nga  cañan  lalaqui  ug  ca- 
ñan babaye. 

Hermafroditismo*  m.  Pagcabinabaye. 

HermafroditO.  in.  adj.  Herm afrodita. 

Hermanable.  adj.  An  tungud,  sa  ó  ca- 
ñan bugto  nga  lalaqui. — Sadang  mahiusa, 
sadang  pagtitigubon. 

Hermanablemente.  adv.  m.  Masugad 
sin  mga    bugto. 

Hermanado,  da.  adj.  Masugad   gud. 

Hermanamiento,  m.  Pagcahiusa.  Camag- 
bugto. 

Hermanar,    a-  Paghiusa;   pagtirigub. 

Hermandad.  /.  An  pagcaoropud  san 
magburugto.  —fig.  Pagcasangcay;  caoroyon 
sin  buot.— fig.  Caangayan  san  magcasibu- 
tang. — Copradia. 

Hermano,  m.  Bugto  nga  lalaqui. — Her- 
mana, f.  Bugto  nga  babaye. — Hermano 
de  leche.  Itib. — Hermano,  hermana  mayor. 
Gurang,  magurang. — Hermano,  hermana 
menor.  Manghud. — Hermanos,  hermanas 
mayores.  Camagurangan. — Hermanos,  her- 
manas menores.  Camanghuran. — Hermano 
lego  ó  donado.  Mano. 

Hermano  de  padre  ó  madre  sola- 
mente. Mabao. 

Herméticamente,  adv.  m.  Libón  nga 
pagsolda  sin  surudlan.  etc. — Libón  ó  mao- 
pay  nga  pagtahub  ó  pagsarop. 

Hermosamente,  adv.  m.  Mahal  caopay, 
matahum  caopay,  maaniag  caopay,  mag- 
bagsay  caopay. 

Hermoseador,  ra.  adj.  An  nagpapaca- 

opay  sin  bisan    ano. 

Hermosear,  a.  Pagpacaopay.  Gayón. 

Hermoso,  sa.  adj.  Mahal,  matahum,  bi- 
rilhon,  hamili,  hingpit,  maaniag,  mabagsay; 
gayón,  magayon;  macauiuili.  Maopay. 

Hermosura./.  Camahal,  pagcamahal;  ca- 
mahalan.  Catahum,  pageatahum;  camata- 
hum,  pageamatahum,  catahuman.  Cabag- 
say,  pagcabagsay;  camabagsay,  pageama- 
bagsay;  cabagsayan.  Cabaysay,  pageabay- 
say;  camabaysay,  pagcamabaysay;  cabay- 
sayan.  Caaniag,  pagcaaniag,  camaaniag, 
pageamaaniag.    Camagayon. 

Hernia.  /.  Casaquit  sa  posud  cún  sa  hita. 

Hernioso,  sa.  adj.  An  may  saquit  sa 
posud  cun  sa    hita. 

Hernista.  m.  Paratambal  san  saquit  sa 
posud  cún  sa  hita. 

Héroe,  m.  Sangiao,  bantug.  Tauo  nga  pa- 
nanglitan. 

Heroicamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  ca- 
sangiao  ó  cabantug,  sin  maopay  gud. 

Heroicidad,  f.  Casangiao,  cabantug,  pa- 
nanglitan,    casarangbayan,  cabansagan. 


HE 

Heroico,  ca.  adj.  Sangiao,  bantug,  sarang- 

bayon,  bantugan,  bansagon,    bantuganon; 

bantuganan. 
Heroína.  /.  Babaye  nga  mahal  ug  bantu. 

ganan,  babaye  nga  catingalahan. 
Heroísmo*    in.    Caticos  sa  buot  sin  pa^- 

turnan  san  caopayan.    Casangiao. 
Herpe,  amo.  Bun-i,  alap-ap. 
HerpétíCO,  ca.  adj.  Med.  An  tungud,  sa 

ó  cañan  saquit  nga  bun-i  ó  alap-ap. — Bu- 

nihon,  alap-apon. 
Herrada.  /  Timba. 
Herradero,  in.  Pagmarca  san  mga  hayop. 

— An  lugar  nga  pamamarcahan  san    mga 

hayop — Tuig  nga   igmamarca. 
Herrador,    in.    Parabutang  sin  herradura 

san  mga  teel  san  mga  hayop. — Paramarca 

san  mga  hayop. 
Herradura.  /.  An   puthao   nga  ibinubu- 

tang    ug    irinaraysang  san  coló  san  mga 

hayop. 
Herramienta.  /.  Casangcapan  ó  garami- 

ton    sin    panday,    etc.— fig.    y  fám.    Mga 

ngipon  ó  tango. 
Herrar,  a.  Pagbutang  ug  pagraysang  san 

herradura  san  coló  san  mga  hayop.— Pag- 
marca sin  puthao  nga  binaga  sanmgahayop. 
Herrería.  /.  Pagcapanday  sa    puthao. 

— Pandayan. — fig.  Carimocan,    casamocan. 
Herrerillo,  in.  Tamsi  nga  gutiay. 
Herrero,  m.  Panday  sa  puthao. 
Herrerón,    vi.    Panday  sa  puthao,  cundí 

báol  pá  siya  ó  diri   maaram    magpanday. 
Herreruelo,  m.  Paropanday    sa    puthao. 

— Tamsi. 
Herrete,  m.  Poroputhao.— Tais    nga  put- 
hao,   sauay,  etc.,  nga  ibubutang  sa  cata- 

pusan  san  haloghog  basi  magmasayon  an 

pagtohug. 
Herretear,    a.    Pagbutang    sin    tais  nga 

puthao,  sauay,  etc.,  sa  catapusan  sin  ha- 

lohog,  lubid,  sinta,  etc. 
Herrezuelo.  m.  Guti  nga  puthao. 
Herrín,  m.  Tae  sa  puthao. 
Herrumbrarse,    r.    Taé,    in    tinatae  an 

puthao,  etc. 

Herrumbre.  /.  Tae  sa  puthao. 
Herrumbroso,  sa.  adj.  Taehon. 
Herventar,    a.  Pagpabucad,    pagpacalad- 

cad. 
Hervidero,  m.  Caladcad,  caalimbucad.— 

Borabud  nga  guti  nga   nagaalimbucad    an 

tubig. — Tonog  sa  dughan. — fig.    Damo  ó 

cadam-an  sin  tauo,    etc. 
Hervir,  n.  Acal-acal,    bucal,    buladbucad, 

caladcad,  alimbucad,  piripiri,    simbocal. — 

fig.  Pagbura  an  dagat,  in  madagat  caopay. 
Hervor,  m.    Pagacal-acal,  pagbucal,    pag- 


¿ÍE-HI 

bulabucad,      pagcaladcad,     pagalímbucad, 

pagpiripiri,  pagsimbucal. — fig.  Capaso  sin 

dugo  san  mga  bata  pá. 
Hervoroso,  sa.  adj.  Maisug,  mapaso  an 

iya  dugo. 

Hesitación.  /.    Ruhaduha. 
Heterodoxia.  /.  Diri  pagoyon  san  tutdo 

ó  toloohan  nga    católica.— Diri    pagoyon 

san  polong  san  iba. 
Heteredoxo,    xa.    adj.    Herejes,  an  diri 

naoyon  san  tutdo  ó  toloohan  nga  católica. 

— An  diri  naooyon  san  polong  san    iba. 

Heterogeneidad.  /.  Pagcasocot  sin  mga 

macalainlain. 

Heterogéneo,  nea.  adj.  Socot  ó  salacot 

sin   mga  macalainlain. 
Heteromancia.  /.  Pagtagna  nga  búa  tu-. 

ngud  san  paglupad  san  mga  tamsi. 
Hético,  ca.  adj.  Masaquit  nga    hético  — 

Fiebre  hética.    Hiranat  nga  hética  nga  ma- 

cacagasa  caopay  san  lauas    san  masaquit. 

—fig.  Magasa  caopay. 
H etiquez.  /.  Med.  Saquit  nga  hética. 
Hez./.   Larug,  lagud.  Latac.  Lonoc.  Ogoc. 

Oronoron.  Sapoc.  Taé.  Tami.— fig.  An  labi 

nga  maraut  sa  bisan  ano. 

HI 

Hiadas.  /.  pl.-~ Hiades.  /.  pl.  Mgabitoon. 
Hialino,  na.  adj.  Mainag  dao  salaming. 
Hibernal,  adj.  An  tugud  sa    caamihanan 

ó  cataghuman. 

Hibernizo,  za.  adj.  vid.  Hibernal. 
Hibierno,  m.  Amihan     ná. 
Hidalgamente,  adv.  m.  Sa  maopay   nga 

casingeasing. 
Hidalgo,  ga.  m.  y  /.  Tauo  nga  mahal  an 

guinicanan  niya. 

Hidalgote,  ta.  m.  y.  f.  vid  Hidalgo. 
HidalguejO,  ja.  m.  y  /  vid.  Hidalgo. 
Hidalgüelo,  la.   m.  y  /  vid.  Hidalgo. 
Hidalguete,  ta.  m.  y  /.  vid.  Hidalgo. 
Hidalguez.  /.  vid.  Hidalguía. 
Hidalguía.  /    Camahal  ó  pagcamahal  sin 

tauo. — fig.  Camaopay,  camahatagon. 
Hidra./.  Halas. 

Hidria.  /  Tibod  nga  daco,  tadyao. 
HidrocéfalO.  m.  Med.  Casaquit  nga  labo- 

labo   sa  oló. 
Hidrofilacio.  m.    Daco  nga  calungaban  sa 

ilarum  sa  tuna,  nga  pono,  cono,  sin  tubig. 
Hidrofobia.  Cangalas  sa  tubig  sadton  mga 

tinocob  sin    buang  nga    mananap. — Cabu- 

ang,   catuyao. 

Hidrófobo,  ba.  adj.   Buang,  tuyao. 
Hidropesía.  /.  Med.  Saquit  nga  labolabo, 

saquit  nga  bilbil. 


fíí 


M 


Hidrópico,  ca.  adj.  An  may  saquit  nga 
labolabo,  bilbilon. 

Hiedra.  /  Banua  nga  nasaca  sa  mga  ca- 
huy,  sa  mga    cota,  etc. 

Hiél.  /  Apdo. 

Hielo,  m.  Tubig  nga  bagtic  ug  matagnum 
caopay-— Estar  uno  hecho  un  hielo,  fr.  fig. 
y  fam.  Hinahagcotan   caopay. 

Hiemal,  adj.  An  tungud,  sa  ó  cañan  amihan 

Hiena.  /.  Mananap  nga  mapintas  ug  ma 
ninibad. 

Hierba.  /    Banua. 

Hierbabuena.  /  Banua  ó  tanun  nga  hier 
babuena. 

Hierosolimitano,  na.  adj.  Taga  Jerusa- 
lén,  jerusalénanon. 

HierrezuelO.  m.  Guti  nga  puthao,  poro 
puthauay. 

Hierro,  m:  Puthao.— fig.  Salsalon.-- Hie 
rro  de  lanza.  Budiac. 

Higadillo,  m.  Atay  sin  tamsi,  isda  ug  iba 
pá  nga   mananapay. 

Hígado,  m.  Atay.— Malos  hígados,  fig. 
Maraut  nga  cabuot.— Con  lo  que  sana  el 
hígado,  enferma  la  bolsa,  ref.  Diri  macu- 
cuha  an  capulusanan,  in  diri  matoro  an 
huías  sa  calauasan.— Echar  uno  los  híga- 
dos, fr.  fig.  y  fam.  Pagbuhat  sin  oraora. 
—Echar  uno  los  hígados  por  una  cosa. 
Ongud  ngapagtuyo  sin  pacacuha—  Lo  que 
es  bueno  para  el  hígado,  es  malo  para 
el  bazo.  ref.  An  tambal  san  hagcot,  maraut 
san  paso. 

Higiene.  /  Caopayan,  pagpacaopay  basi 
uaray  mga   saquit. 

Higiénico,  ca.  adj.  An  tungud,  sa  ó  ca- 
ñan caopayan  san  bongto  cún  sa  tag-sa 
tag-sa  ca  tauo. 

Higo.  m.  Bonga  san   cahuy  nga  higuera. 

Higuera./  Cahuy  nga  higuera.— Higue- 
ra del  infierno  ó  infernal.  Tangantangan. 

Higuerón.  m.  Cahuy  nga  daco. 

Hijastro,  tra.  m.  y  /  Guinson-dan,  hi- 
nablosan;  hinop-tan,  guinhaop-tan. 

Hijo,  ja.  m.  y  /  Anac— Hijo  adoptivo. 
Inanac— Hijo  bastardo.  Sandil,  anac  sa  ga- 
uas  san  matrimonio. — Hijo  de  bendición 
ó  legítimo.  Lonsan. — Hijo  de  confesión 
ó  espiritual.  An  anac  sa  compesión  ó  sa 
calag.— Hijo  de  Dios.  An  Anac  sa  Dios, 
an  Verbo  nga  dayon. — Hijo  natural.  Anac 
sa   gauas  san  matrimonio. — Hijo  postumo. 

"  An  anac  nga  natatauo  san  patay  ná  an 
amay. — Hijo  único.  Bugtong. — Hijo  me- 
nor ó  último.  Podopodo,  potu. — Cada  hijo 
de  vecino,  loe.  fam.  An  tag-sa  catauo,— 
Cualquiera  hijo  de  vecino,  expr.  fam.  Bi- 
san sin-o  nga  tauo. 


'¿08  m 

Hijodalgo,  m.  Anac  sin  mahal  nga  tauo. 
Hijuela.  /.  Tinabas  nga  panapton  nga  idu- 
dugang  san  biste  nga  halipot. — Hijuela  nga 
itarahub  san  cáliz  in  nagmimisa  an  Pade. 
— Quilot,  araguian  sin  tubig. — Simang  nga 
dalan. — Paradolong  san  surat  nga  ticang 
sa  correo. — Carig-onan  san  mga  cabilin  ó 
malón.  Capopoyongan.  — Anac  nga  babaye. 
Hijuelo,  m.  Anac  nga  lalaqui. — Saringsing 

(cún  sa  mga  cahuy). 
Hila.  /.    Rungbay.  Talay,  talayatay,  talay- 
tay. — Doros.— pl.  Lagut,  linagut. -Sinulit. 
Hilacha,  /.  Sinulit  nga  nabibiao  biao  san 

panapton. 
Hilacho,   m.  vid.  Hilacha. 
Hilada,  /   Rungbay;  talay,   talayatay.  Do- 
ros.—  Arq.   Saday. 
Hiladizo,  za.  adj.   Galingon. 
Hilado,     m.  Sinulit.  Guinaling. 
Hilador,  ra.  m.  y  /.  Paragaling. 
Hilandero,  ra.  m.  y/.  Paragaling. 
Hilar,  a.  Paggaling. 
Hilaracha./,  vid.   Hilacha. 
Hilaridad.  /.  Calipay,    calipayan  —  Paghi- 

ngataua. 
Hilaza.  /.    Sinulit;  guinaling. — Bahol    nga 

sinulit.— Sabut  nga  abacá. 
Hilera.  /.   Rungbany;  talay,  talayatay,  ta- 

laytay. — Doros. 
Hilero,  m.  Casul-gan. 
Hilo.  m.  Sinulit,  inulang;   tanug. — Hilo  de 
agua  ó    sangre.    Turauig,   torugan. — Hilo 
bramante.   Lubid,  tabid.— Hilo  de  alambre. 
Cauad. — Hilo  de    la  muerte,  fig.  Camata- 
yon,  catapusan   san  quinabuhi.— Hilo  de  la 
vida.  Quinabuhi. — Cortar  el  hilo  de  la  vida. 
fr.  Pagpatay. — Estar  uno  colgado    de   un 
hilo.  fr.  fig.  y  fam.   Quinucurian    caopay. 
— Hilo  á  hilo.  m.  adv.  Lagdó.— Perder  el 
hilo.  fr.  fig.  Lipat,  limot. 
Hilván,  m.  Lacsa,  dulahot,  hafuthut;  lag- 
da. — Hablar  de  hilván,  fr.fig.  y  fam.  Pag- 
yacan  sin  dagmit. 
Hilvanar,  a.  Paglama,  paglacsa,  pagdala- 
hut,    pagdulahot,    paghaluthut. — Paglagda. 
fig  Y  fam-  Pagyacan  ó  pagbuhat  sin  dag- 
mit. Paglarang  sin  pagbuhat. 
Himeneo,  m.  Pagcasal,  quinasal. 
Himenóptero,  ra.   adj.   Zool.    Mananap 
nga  upat  an  mga  paco. 
Himno,  m.   Himnos  sa  pagdayeg  sa  Dios 
ug  sa  mga  Santos.  Siday. 
Himplar,    n.    Paghoni    san  mananap  nga 

pantera. 
Hin.  Paghirihiri  san  cabayo. 
Hincadura,  f.  Pagosoc;  caosoc;    pagcao- 
soc.  vid.  Hincar. 
Hincapié,  m.  Sicad,  pagsicad,  panicad. 


Hincar,  v.  Pagosoc,  pagbügsóc,  pagbongf. 
sad,  pagbuntad,  pagog,  pagogsang,  pag. 
tapol. 

Hincar,  agarrar  ó  clavarse  bien  en 
la  carne,  madera,  etc.  Dulot. 

Hincón,  m.  Osoc  nga  cahuy  sa  liguid  sin 
salug,  nga  paghihigotan  sin  pisi,  in  may 
tisuba  nga  sacayán. 

Hincha.  /.  fam.  Domot. 

Hinchadamente,  adu.  m.  Hubag  caopay. 

Hinchado,  da.  adj.  Hubag,  hopong.  La- 
tud;  badongon;  calabucab.  Lipaca- — fig, 
Palabilabihon . — Padayao. 

Hinchar,  a.  Pagpono  sin  bisan  ano  sin 
hangin,  paghoyop. — Hopong;  latud. — r, 
Hopong;  latud;  lubat;  labhac;  labolabo; 
lagtuc;  ladong;  lapi,  lapilapi;   badong;  bu- 

yong;  bongcug;  calabucab;  goroc;    hubac; 

hubag;  hogong. — Hincharse  la  vela  con  el 

viento.  Yosot.— fig.  Palabilabi,  palabiao. 
Hinchazón.  /.  Hopong;   labhac;     ladong; 

lapi;    badong;   batal;  bongcug;  hubag,  ca- 
li ubagan. 
Hinojo,  m.    Banua,  tánum  nga  mahamot. 
Hinojo.     ;/;.  Lohud. 

Hipar,  n.  Siclo. — Capuy,  budlay,    butlao.  I 
Hlperdulía.  /.  Pagtahud  ó  pagsingba    sa  \ 

mahal  nga  Virgen   María. 
Hipérico,  m.  Banua  nga  itarambal. 
Hipo.  m.  Siclo. 

Hipocampo,  m.  Isda  nga  daco. 
Hipocrás.  m.  Irinmon  nga  alacsio  nga  may 

canela. 
Hipocresía,  f.   Catalunhayag,   casalingca- 

pao. 
Hipócrita,  adj.  Matalunhayag,    masaling- 

capao.—  s.  Talunhayag,  salingcapao. 
Hipócritamente,  adv.  m.  Sa  talunhayag, 

sa  salingcapao. 
Hipódromo,    m.  Sinisiring  an   lugar    nga 

padadalaganan  san  mga  cabayo.  etc. 
HipOgáStriCO,  Ca.   adj.  Zool.  An  tungud 

san  dapit  sa  obús  san  tiyan. 
Hipogastrio,  m.  Zool.  An  dapit  sa    obtis 

san  tiyan. 
Hipopótamo,  m.  Mananap. 
HipOSO,  sa.  adj.  Sicloón. 
Hipoteca./.  Id. 
Hirco,  m.  Canding  nga  ihalas. 
Hirma.  /  Hangitan  san  género. 
Hirsuto,  ta.  adj.  Barahiboong,  masapara- 
HiSCa.  /  Taguc  nga  masapilit. 
Hiscal.  m.  Pisi. 

Hisopada»/  Paguiltic  sin  tubig  san  hisopo. 
Hisopear,  a.  Paguiltic  sin  tubig  san  hisopo. 
Hisopo,  m.  Banua. — Hisopo  nga    iuiuiltic 

sin  bendita. 
Hispalense,  ttdj.  Taga-Sevilla. 


ffi-fló 

Híspaío,  la.  adj.  Taga-Sevilla. 
Hispánico,    ca.  An  tungud,  sa    ó  canan^ 

España. 

Hispano,  na.  adj.  Catsila  ó  español. 
Híspido,  da.  adj.  Masapara. 
Hispir,  a.  Pagpahomoc. 
Histerismo,  m.  Cuyapcuyap. 
Historia.   /.  Casayoran.— /£-.   Sumat,  su- 

sumaton,  susuguiron- 
Historiador,  ra.  m.  y  /.  Parasurat,    pa- 

raasoy. 

Historiar,  a.  Pagasoy,  pagsurat    sin    his- 
toria. 
Historieta.  /.  Casayoran;  sumat,  susuma- 

ton,  susuguiron  nga  halipot. 
Historiógrafo,  m.  Parasurat,    paraasoy. 
Hita.  /.  Raysang  nga  guti  nga  uaray  olo- 

olo. 
Hito.  m.  Mojón,   harigue  ó  cota  nga  tiga- 

man  sa  mga  dalan    cún  rrga  guiotan. 

HO 

Hobacho,  Cha.  adj.  vid.  Hobachón. 
Hobachón,  na.  adj.  Tauo  nga  matamboc 

cundi  maluya. 
Hocicada./.    Pagdigmi.    Pagtocmol.— Hi- 

sucamud,  hipacolob.---^- .  Paghidagpa,  pag- 

hidagmac. 
Hocicar,  a.  Pagahit,    pagbuad,   pagoraud. 

— Pagdigmi.  Pagtocmol.  -  n.     Hisucamud, 

hipacolob. — jig.  y  fam.  Paghidagpa,   pag- 

hidagmac. 
Hocico,  m.  Sungad;  simud,  simudsimud. — 

Ngoso. — Haba  sin  tauo  in  dagco  an  imim 

niya. — jig.    y    fam.  Bayhon. — jig.  y  fam. 

Aringit. — Caer  ó  dar  de  hocicos,  fr.  fam. 

Hipacolub. 

Hocicón,  na.  adj.  vid.  Hocicudo. 
Hocicudo,  da.  adj.  Daco  an  baba. — Su- 

ngaran. 
Hocino,  m.   Bolo  nga  barobalico-  Garami- 

ton  nga  puthao. 

Hogaño,  adv.  t.   Sinin  tuig  nga  naglalacat. 
Hogar,  m.  Pangalayoan.— fig.  Balay,  oro- 

quian. 
Hogaza,   m.  Tinapay  nga  dagco  nga  ca- 

pin  sin  duduha  calibra  an  timbang. 
Hoguera.  /.    Dapog,  tap-ong. 
Hoja./.   Dahon. 

Hoja  de  libro  ó  escrito.  Pacli. 
Hoja  de  puerta  ó  ventana.  Sadá. 
Hoja  ancha  y  tierna.  Lapio. 
Hoja  redonda  y  ancha.  Yahong  yahong. 
Hoja  de  ñipa,  coco,  anájao,  etc.,  sin 

abrir  aún.  Bilug;  dugocan. 
Hoja  de  camote.  Bulcas,  ganas. 


no  m 

Hoja  de  gabe  sin  abrir  aún.  Bolocon, 

molocon. 

Hoja  caida  de  árbol.  Darag. 
Hoja  tierna  ó   nueva  de  coco,  etc. 

Lucay. 

Hoja  tierna  ó  nueva  de  ñipa.  Olaray; 

quigul. 

Hoja  de  plante,  pegando  ó  muy  cerca 

de  tierrt.    ^.^yad  ó  saguiad. 

Hojas  ó  mullido  que  se  pone  en  ces- 
to, etc.  Sapad. 

Hoja  corta  de  tabaco.  Tayongton. 

Hoja  que  usan  en  lugar  de  papel 
para  hacer  cigarrillos.  Tangalihan. 

Hojalata.  /  Id.  Hoja  de  lata. 

Hojalatería.  /  Sinisiring  an  lugar  nga 
guinpapandayan  san  mga  hoja  de  lata. — 
Tendahan  sin  mga  hoja  de  lata- 

Hojalatero,  m.  Parapanday  sin  mga  hoja 
de  lata. — Parabaliguia  sin  mga  hoja  de  lata. 

Hojaldrado,  da.  adj.  Masugad  sin  hojal- 
dre, inojaldre. 

Hojaldrar,  a.  Paghimo  sin  hojaldre. 

Hojaldre,  amb.  Id.  Tinapay  nga  manipis 
nga  may  manteca   ug  asúcar  man. 

Hojaldrista,  com.  Parahimo  sin  mga  ho- 
jaldre. 

Hojarasca.  /.  Darag. — Dahonan  caopay 
an  mga  cahuy  ó  mga  tanum. — fig.  Bisan 
ano  nga  uaray  polos. 

Hojear,  a.  Pagpacli. — Pagbasa  basa  sin 
dagmit. — n.  Pagpanipis  sin  tumbaga,    etc. 

Hojecer.  n.  Panahun  an  mga    cahuy. 

Hojoso,  sa.    adj.  Dahonan;  dahonon. 

Hojudo,  da.  adj.  vid.  Hojoso. 

Hojuela.  /  Dahon  dahon. — Manipis  nga 
salapi,  bulauan,  tumbaga,  etc. 

¡Hola!  interj.  ¡Abáa!  ¡báa! 

Holanda.  /  Guinhadian  sa  Holanda. — Pa- 
napton  nga  manipis  caopay  ug  busag. 

Holandés,  sa.  adj.  Taga  Holanda. — An 
tungud  sa  Holanda,  m.  Pamolong  nga  ho- 
landés. 

Holandeta.  /  vid.  Holandilla. 

Holandilla.  /  Panapton  nga  tinina  nga 
iloloon  sin  biste. 

Holgachón,  na.  adj.  fam.  Mahubia. 

Holgadamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag- 
calipay.— Haluag  caopay. — Carocal  cao- 
pay. 

Holgado,  da.  adj.  Uaray  caolangan  ó  ca- 
libangan. — Haluag. — Carocal. 

Holganza./  Camingao,  camurayao,  cahoa- 
van. — Cauaray  buhat. — Calipay,  himaya. 

Holgar,  n.  Pagpahoay. — Cauaray  buhat,- 
paglicay  san  pagbuhat. — r.  Lipay,  himaya.- 
— r.  Hampang,  dula. 


3ÍÓ 


Hd 


Holgazán,  rta.  adj.  Horos.  Maíiubía,    ía- 
gatao,  lagayao. 
Holgazanear.  /  Paglagatao,  paglagayao, 

pagtuyo  sin  diri  pagbuhat. 
Holgazanería./.  Cahubia.calagatao,  pag- 
calagayao,  catuyo  sin  diri  pagbugat. 
Holgorio,  m.  fam.  Calipay,  himaya. 
Holgueta.  /.  fam.  Calipay,  himaya. 
Holgura.   /.    Calipay,     himaya.— Hiluag; 

carocal. 
Holocausto,  m.    Halad    nga    ihinahalad, 
san  mga  judío,  —fig.  Hadang. 
Holosérico,  ca.  adj.  Panapton  nga  las-ay 

igagama. 
Holladura.  /.  Pagtonob;  paghagpay. 
Hollar,  a.  Pagtonob;  paghagpay— /f£\  Pag- 

yobit,  pagtamay,  pagpasipara. 
Holleja./.  Panit. 
Hollejo,  nt.  Panit  sin  bonga. 
Hollejudo,  m.  Panit  panit  sin  bonga. 
Hollín,  m.  Aguio,  anóos. 
Hollíniento,  ta.  adj.  Inanoosan. 
Hombracho,  m.  Bac-dan.  Tauo  nga   ma- 

tambog  ug  macosog. 
Hombrada.  /.  Pagpacalalaqui.  Catauohan. 
Hombre,     m.    Tauo.  —  Lalaqui.— Hombre 
de  buen  talle.  Himoay.  —  Hombre    grande 
que,  dicen,   vive  en  las    selvas.     Tama. — 
Hombre  que,  dicen,  mata  á  sus  semejan- 
tes y  los  come.  Tirón.— Hombre  invulne- 
rable, según  dicen.  Cub-lan. — Hombre    ya 
hecho.  Hamtong  nga  tauo. — Hombres.  Ca- 
lalaquinan. 
Hombrear,  n.  Pagpacalalaqui  an  bata  pá. 
Hombrecillo,  m.  Tauo  nga    obús,     tauo 
nga  guti,  lalaquihay. — Banua,  an  mga  bu- 
cad  niya  isinasacot  san  cerveza. 
Hombrera.  /.  Itarahub  sa  mga   sugbong. 
Hombrezuelo.  m.  Tauo  nga  obús,    tauo 

nga  guti,  lalaquihay. 
Hombría  de  bien.  f.  Camaopay  sin  tauo. 
Hombro,  m.  Sugbong;  abaga. 
Hombruno,  na*  adj.  fam.  Linalaqui. 
Homenaje,  m.    Pagsumpa    sin    pagsogot 
san  hadi  ó  agaron.— fig.    Pagtahud;    cata- 
lahuran. 
Homicida,  s.  Parapatay,  an  nagpatay  sin 
tauo.— Puñal  homicida.  Puñal    nga    ipina- 
patay  sin  tauo. 
Homicidio,  m.  Pagpátay;  pageamátay  sin 
tauo. 
Homilía.  /.  Uale  nga  casayoran  san  mga 
tungud  san  religión  nga  santa- 
Homiliario.  m.  Libro  nga  sinuratan    san 
mga  homilía. 
Hominicaco,  m.  fam.  Tauo  nga  matalao. 
Homófono,  na.  adj.   Sinisiring    an    mga 
polong  nga    bisan    malain    an    cahologan 


no 

níra,  magsama  an  caluluasan  sa  ira.  v.  gr\ 
solar,  nombre;  solar,  adjetivo;  y  solar,  ver- 
bo. 

Homogeneidad.  /.  Pagcasama,  pageama- 
sama  sa  género. 

Homogéneo,  nea.  adj.  Masama  sa  gé. 
ñero. 

Homógrafo,  fa.  adj.  Sinisiring  an  mga 
polong  nga  bisan  malain  an  cahologan 
nira,  masama  sira  cún  dao  sa  surat;  v. 
gr.:  haya,  árbol;  haya,  persona  del  verbo 
haber. 

Honda.  /.  Labiog. 

Hondamente,  adv.  m.    Halarum  caopay, 

Hondazo,  m.  Paglabiog  sin  bato,  etc. 

Hondear,  a.  Paglagdong. — Paghauas  sin 
luran  san  sacayán. 

Hondero,  m.  Paralabiog. 

Hondo,  da.  adj.  Halarum,  hilarum. — Iíi- 
bobo  nga  tuna. — m.  Sagud.     # 

Hondón.  /;/.  Sagud. — Hilad-man. — Mata- 
mata sin  dagum. 

Hondonada.  /.  Hilad-man,  hibob-an  nga 
tuna. 

Hondura.  /.   Cahilad-man,  hilad-man. 

Honestamente,  adv.  m.  Sa  pageaoray, 
sa  pageacastos. — Sa  daco  nga  catahud. 

Honestar,  a.  Pagtahud. — Pagpacaopay. 

Honestidad.  /.  Pageacastos,  pageauray, 
pageabug-os. — Cabuotan  ó  camaopay  sin 
buot. 

Honesto,  ta.  adj.  Mauray,  macastos.- 
Buotan  ó  maopay  sin  buot. 

Hongo,  m.  Libgos;  curaedot,  ohong;  lig- 
bos. 

Honor,  m.  Dungug,  bantug  nga  maopay. 
— Catalahuran. — Himaya. — Dignidad,  car- 
go ó  empleo.  Catungdanan. 

Honorable,  adj.  Talahuron;  matinahuron. 

Honorablemente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
bantug;  sa  daco  nga  catalahuran. 

Honoración.  /.  Pagtahud;  catahud.— Pag- 

paorug. 
Honorar.  «.  vid.  Honrar. 
Honorario,  ria.  adj.  Igtatahud.— m.   So- 

hol,  bayad. 
Honorífico,  ca.  adj.  Mahatag    sin    cata- 
lahuran, sin  bantug  nga  maopay. 
Honra.  /.  Bantug,  dungug  nga  maopay.— 

pl.  Pagonras,  pagampo    sa    Dios    tungud 

san  mga  minatay. 
Honrable.  adj.  Tacús  pagtahuron. 
Honradamente,  adv.  m.  Sa  maopay  nga 

bantug  ó  dungug. 
Honradez.  /.   Camaopay    ó    camatadong 

sin  buot. 
Honrado,  da.  adj.  Maopay  ó    matadong 

sin  buot,  maopay  sin  gaui. 


110 

Honrador,  ra.    adj.    Matahud,    mahalag 

sin  catalaguran. 
Honramiento,    m.     Pagtahud;     catahud, 

pagcatahud. 
Honrar,  v.  Pagtahud. — Pagpaorug. — r.  Pa-' 

dayao. 

Honrilla.  /.  Caanod. 
Honrosamente,  adv.  m.  Sin  maopay,  sin 

maopay  nga  bantug  ó  dungug. 
Honroso,  sa.  adj.    Macaopay,   macaban- 

tug.— Maopay,  maopay  sin  gaui. 
Hontanar,  m.  Tuburan,  borabud. 
Hopa.  /.  Biste  nga  halauig. 
Hopear,  n.  Pagquiuaquiua    san    icug    an 

mga  mananap. 
Hopo.  m.    Icug  nga  barahiboon  masugad 

san    cañan  carnero. 
Hora.  f.  Horas.— Tuig    ná\— Cada    hora. 

;;/.  adv.  Agsub,  danay.— Dar  hora.  fr.  Pag- 

talaan   sin  horas. — Dar  la  hora.  fr.    Pag- 

toctoc  an  orasan. 
Horadable.   adj.     Sadang  paglohoon,  sa- 

dang    pagbohoon. 

Horadación.  /.  Pagloho,  pagboho. 
Horadado,    m.    Linoholohoan,  binohobo- 

hoan. 

Horadador,    ra.  s.  Paraloho,  paraboho. 
Horadar,  a.  Pagloho,  pagboho. 
Horado,    m.  Loho,   boho. 
Horambre.  m.  Loho. 
Horario,  ria.   adj.  An  tungud  sa    horas. 

— m.  An  horario  san  oransan  nga  natudlo 

san  horas. 
Horca.  /.  Bitayan. — Horca  de  ajos    ó  de 

cebollas.   Mga  lasona  ó  mga  seboyas  nga 

liniquin. 
Horcadura.  /.  An   dapit  sa  ibabao    san 

inga  cahuy  nga  guincacasuangan  san  mga 

sunga. — An   cabalicoan   san  mga  sanga. 
Horcajadas  (Á).    m.  adj.    Pangabayo  in 

maluyoluyo  an  paa. 

Horcajadillas   (Á).  m.  adv.  vid.  A    hor- 
cajadas. 

Horcajadura.  /.  Balao -ang. 
Horcajo,  m.   Yugo  sin  hayop  nga    sinisi- 

ring    muía. 
Horcate,  m.  Yugo. 
Horco,    m.    Mga  lasona  ó    mga    seboyas 

nga  liniquin 
Horcón,  m.  Salarac. 
Horchata.  /.   Irinmon  nga    horchata. 
Horchatería.    /.    An  guinbubuhatan    sin 

horchata. — Tendáhan  sin   horchata. 
Horchatero,    ra.   m.  y  f.  Parahimo    sin 

horchata — Parabaliguia.  sin  horchata. 

Horda.  /.  Mga  looc. 
Horma.  /,    Hormahan. 


HO 


311 


Hormazo,  m.  Pagdabal  sin  hormahan.— 
Pondoc  sin  mga  bato.  • 

Hormero.  m.  Parahimo  sin  mga  hor- 
mahan.-Parabaliguia  sin   mga  hormahan. 

Hormiga.  /.  Holmigas.  Lamgam. 

Hormigas  bermejas  que  pican.  Ham- 

tic  n 

Hormigas  coloradas.   Linng  Gangcao. 

Hormigas  grandes  y  coloradas  que 
pican.   Amimitas- 

Hormigas  pequeñas  y  coloradas,  cu- 
ya picazón  escuece  mucho.  Tubac 

Hormigas  perjudiciales  á  la  madera. 
Anay.  , 

Hormigas  pequeñas.  Hacot  Bahao  ba- 
hao. 

Hormigas  con  alas.  Daga  daga 
Hormigón,  m.   Cota-- Bituca,    mga  bato 

nga  gudti— Casaquit    sin    mga   hayop.— 

Casaquit  sin  mga  tanum  nga  gumoolud. 
Hormigueamiento.   m.  Pagcahirochiroc 

Pagcabulinbuquin. 
Hormiguear,    n.     Hiroc    hiroc  Buhnbu- 

quin.  Hiboc  hiboc   Libo  libo- 
Hormigueo,  m.  Hiroc  hiroc   Pagcahiroc 

hiroc.   Pagcabulinbuquin. 
Hormiguero,  m-  Balay  sin    mga    hormi- 

gas.— -fig.  Cadam-an  nga  mga  tauo- 
Hormiguillo,  m.  Saquit  sa  mga  coló  san 

mga  hayop.— Rungbay  sin  mga  tauo  nga 

nagbabatonbaton    sin   mga    idinodohol.— 

Parecer  que  uno  tiene  hormiguillo,  fr.  fig- 

y  fam.  Pagquiuaquiua;  diri  napoporoco. 
Hornacho,  m.  Loho,   lungab. 
Hornachuela.  f.  Payag,  balaybalay. 
Hornada.  /.  An  tag-sa  capagloto  sin  ti- 

napay  etc.,  sa   horno. 
Hornaguear,   a.    Pagocab    san    tuna    sa 

pagcuha  sin  uring  nga  bato- 
Hornaguera,  f.  Uring  nga  bato. 
Hornaguero,  ra.    adj.    Carocal;     haluag. 

— An  quinucuhaan  san  uring  nga  bato. 
Hornaje.  m.  Bayad  san  cañan  pagloto  san 

tinapay, 
Hornaza.  /.  Horno  nga  gutiay  nga   pag- 

tutu ñauan  sin  bulauan,  tumbaga,  etc. 
Hornazo,  m.  Tinapay  nga  may  bunay. 
Hornear,  n.  Pagparaloto  sin  tinapay. 
Hornería.  /.  Caparaloto  sin  tinapay. 
Hornero,  ra.  m.  y/.  Paraloto  sin  tinapay. 
Hornija.  /.  Songo,  cahuy    nga    isosongó. 
Hornijero.   m.    Parahacot,    mangangahuy 

sin  mga  cahuy  nga  isorongó. 
Hornilla.  /.  Pangalayo  an. — Bunayan    sin 

mga  sarapati. 
Hornillo,  m-  Pangalayoan. 
Horno*  m.  Horno;  hornohan. 
Horón.  m.  Alat  nga  daco. 


312 


HO 


Horquilla.  /.  Cahuy  nga  halaba  nga  may 
sanQa  sanga  nga  duduha;  gorong  gorong. 
— Poyson. 
Horrendamente,    adv.    m.    Macalilisang 
caopay,  macaharadluc  caopay. 
Horrendo,  da.  adj.    Macalilisang,    maca- 
haradluc. 
Hórreo,  m.  Bohos,  isteba. 
Horrero.  m.  Paraataman  sin   mga  bohos, 

paragahin. 
Horribilidad.  /.  Pagcamacaharadluc,  pag- 

camacalilisang. 
Horribilísimo,    ma.    adj.    Macaharadluc 

caopay,  macalilisang  caopay. 
Horrible,  adj.  Macaharadluc,  macalilisang, 
N  macagarandat. 

Horriblemente,  adv.  m.  Macaharadluc 
caopay,  macalilisang  caopay. 

Hórrido,  da.  adj.  Macaharadluc,  macalili 
sang. 

Horripilación.  /  Liborot,  pagcaliborot. 
— Camacaharadluc,  camacalilisang. — Med. 
Pagcacadal. 

Horripilante,  [adj.  vis).  Macabarahicag, 
macabarihayao. — Macalilisang,  macahara- 
dluc. 

Horripilar,  a.  Barahicag,  barihayao,  liba- 
rot. — Pacalisang,  pacagarandat. 

HorHpilativo,  va.  adj.  Macabarahicag, 
macabarihayao. — Macalilisang,  macahara- 
dluc. 

Horrísono,  na.  adj.  Macalilisang,  maca- 
haradluc. 

Horro,  rra.  adj.  An  bihag  nga  tuhas  ná. 
— Tuhas. — An  hayop  nga  babayc  nga  diri 
nabuburud. — An  hayop  nga  hatag  san  mga 
tagada  ngadto  san  mga  bantay  san  caha- 
yopan. 

Horror,  m.  Calisang,   cacugmat,  cahadluc. 

Horrorizar,  a.  Pacalisang,  pacacugmat, 
pacahadluc. — r.     Lisang,   cugmat,    hadluc. 

Horrorosamente,  adv.  m.  Sin  macalili- 
sang, sin  macaharadluc.  Macalilisang  cao- 
pay, macaharadluc  caopay. 

Horroroso,  sa.  adj.  Macalilisang,  maca- 
haradluc, macacugmat. 

Horrura.  /.  Hugao,  sighot. 

Hortaliza.  /.  Tanum  nga  utan. 

Hortatorio,  ria.  adj.  Macaagda. 

Hortelano,  na.  m.  y  f.  Maquitanaman, 
bantay  sin  tanaman — Tamsi. 

Hortense,  adj.  An  tungud,  sa  ó  cañan 
mga  tanaman. 

Hortensia.  /.  Bucad. 

Hortera.  /.  Yahong  nga  cahuy. 

Horticultura.  /  Pa£rqtlL^  ug  pagataman 
san  mga  tanaman. — Pft  arad  man  sin  pag- 
quiua  ug  pagbantay  s->"  mga  tanaman. 


HO 

Hortiga.  /.  Lingatong. 

HOSCO,  ca.  adj.  Oroitum. — Maaringit,  mai- 
sug. 

HOSCOSO,  sa.  adj.  Magarang  gasang. 

Hospedador,  ra.  adj.  An  mapahapit  sin 
tauo. — s.  Harapitan  sin  tauo. 

Hospedaje,  m.  Pahapit. — Bayad  san  cañan 
pahapit. 

Hospedamiento,  m.  Pahapit. 

Hospedar,  a.  Pahapit,  pagpasaca. — r.  Ha- 
pit,  tagumbalay. 

Hospedería.  /.  Hapitan,   harapitan. 

Hospedero,  ra.  m.  y  /.  Bantay  ó  paraa- 
taman san  mga  humarapit. 

Hospiciano,  na.  m.  y  /.  Tauo    nga  ma- 
calolooy  nga  naoocoy  sin  hospicio. 

Hospicio,  m.  Balay  nga  oroquian  sin  mg£ 
macalolooy  úg  dida  sira  minamangnoan. 

Hospital,  m.  Balay  nga  puruy-an  sin  mga 
magsaquit  basi  matambal  sira,    pamul-nga 

nan,   pamumurul  ngan. 

Hospitalario,  ria.  adj.  An    mapasaca  ó 

mapahapit    sa    iya    balay    san  igcasitauo, 
malolooyon. 
Hospitalero,  ra.  m.  y  /.  Bantay  ó  para- 

mangno  sin  hospital. — Tauo  nga  maloloo- 
yon. 
Hospitalidad.  /.  Pagpahapit  ó  pagpasaca 

sa  balay  san  macalolooy,  mga  dumoroong, 

etc.    Pagpacalooy. — Pagocoy,    pagpaocoy, 

san  mga   magsaquit  sa  hospital. 
Hostería.  /   Hapitan. 
Hostia./.  Halad.  Hostias. 
HostiariO.  m.  Hostiahan,    burutangan  san 

mga  hostia  nga  di  pá  consagrado. 
Hostiero.  m.  Parahimo  sin  hostias. 
Hostigador,    ra.    adj.   Maghihilabut.— s. 

Paralabut. 
Hostigamiento,  m.  Pagcahilabut. 
Hostigar,  a.  Paghilabut. 
Hostigo,  m.  Cota  nga  tampac   sa   hahgin 

ó  uran. 
Hostil,  adj.  Auay,  patuc,  contra. 
Hostilidad.  /.  Pag  auay,   caauay  pag  pa- 

caraut   san   contra. — Romper  las  hostilida- 
des, fr.  Mil.  Pagauay  ná. 
Hostilizar,  a.  Pag  auay;    pagcontra. 
Hoy.  adv.  t.  .Niyan,  niyan  nga  adlao. — De 

hoy  á  mañana,  m.  adv.  Niyan    cún  búas 

bá.  —  De  hoy  en  adelante,  ó  de   hoy  más. 

m.  adv.  Tican  niyan  nga  adlao. 
Hoya.  /.  vid.  Hoyo. 
Hoyada.  /.  Habobo  nga  tuna. 
Hoyo.    m.  Ocad,  ocab. — Tamoc;   libaong; 

libho;  luáb,"  bilug;  bilong;  bulaho;   bolhos; 

cadangcadang;  bito;  cagungaban;  gual;  loho. 

— Piongan. — Hoyos  que  se  forman  en  los 

carrillos  cuando  se  rie.    Candiis. 


HOHU 

Hoyoso,    sa.    adj.   Damo  nga  ocad,  etc., 

etc,  bitqhon,  tamocan. 
Hoyuelo*  ditn.  de  hoyo. — Piongan. 
Hoz.  /  Garab. 
HOZ.  /.  Cacalangan  nga  haligot   sin    mag- 

casibuquid. 

Hozadero.  m.  Ahitan,  ocaran  sin  babuy,  etc. 
Hozadura.  /.  Ahit,  buad,  oraud. 
Hozar.  Pagahit,  pagbúad,  pagoraud. 

HU 

Hucha.  /  Cabán  nga  daco.--fig.  Puhonan. 
Huchear,   n.  Guliat. 

Huebra.  /  An  buhat  sin  usa  capades  nga 
mga  hayop  sa  usa  ca  adlao  cún  dao  sa 
pagpaquiua. — Usa  capades  nga  mga  ha- 
yop ug  sin  tauo  man  nga  guinpepletihari 
sa  pagquiua  sa  bug-os  nga  adlao.— Tuna 
nga  diri  pagtatanuman  sa  solud  sin  usa 
catuig. 
Hueco,  ca.  adj.  Bingag,  guhab;  gungab, 
lungab,  lungag;  lungao;  ohang.  Gom-ot. 
—fig.  Malabiao.— fig.  Mahomoc. 

HuélfagO.  m.  Saquit  san  mga  mananap 
nga  nagpapacahingahinga  sa  ira. 

Huelga.  /.  Pahuay,  tuig  nga  igpapahuay. 
— Pagdiri  'sin  pagbuhat,  cay  an  mga  mag- 
burahat  naaaro  nga  pagdudugangan  an 
sohol  cún  pag  iibanan  an  horas  nga  ig- 
bubuhat. — Caliliauan,  calilingauan.  Ham- 
panganan. 

Huelgo,  m.  Pagguinhaua.— Calipay  sa  mga 
hampangan.  Hampangan.  Hampanganan. 
— Tomar  huelgo.  //-.  Pahuay  sin  dali. 

Huella.  /.  Agui,  liroc,  liud.  Panas.— To- 
nob. — Seguir  las  huellas  de  uno.  /;-.  fig. 
Pagalagad  ó  pagsonud  sa  iya. 

Huello,  m.  An  tinotun-ban. — Pagtonob. — 
Itut-nob,  itotonob. 

Huérfano,  na.  adj.  y  s.  lio.— Huérfano 
de  padre  y  madre.  Tulapus. 

Huero,  ra.  adj.  Bogoc,  binogoc;  quilo- 
quigo.— fig.  Buang  cún  dao  lubi. — -Salir 
huera  una  cosa.  fr.  fig.  y  fam.  Binogoc 
cún  dao  bunay. 

Huerta.  /.  Tanaman. — Tanamanan. 

Huertezuela.  _,.  Tanaman  nga  haligot. 

Huertezuelo.  m.  Tanaman  nga  haligotay. 

Huerto,  m.  Tanaman  nga  diri  caopay  ha- 
laba.— Tanamanan. 

Huesa.  /.  Ocad,  ohang,  lubngan,  lub-nga- 
nan,  linobngan. 

Huesarrón.  m.  Tul-an  nga  daco. 

Hueso,  m.  Tul-an.  Saquil.  Hueso  que  so- 
bresale del  espinazo  y  de  la  nuca.  Tanguan. 

Huesos,  del  espinazo  de  caimán,  ca- 
rabao, cerdo,  etc.  Colud. 


HU 


313 


Hueso  de  las  nalgas.  Singi. 
Hueso  de  algunas  frutas.  Liso. 

Huesoso,  sa.  adj.  May    tul-an,    tul-anon. 
Huésped,  da.  m.  y  f.  Humarapit,  dumo- 

roong.-— Tag-ada  san  harapitan. 
Huestes.  /.  pl.  Mga  casoldadosan  in  aadto 

sa  pagauayan. 
Huesudo,  da.  adj.  Tul-anon. 
Hueva.  /.  Bihud.  Parayparay. 
Huevar,  n.  Pagbunay  an  mga  tamsi. 
Huevera.   /.  Babaye  nga  nagcocomercio 

sin    bunay. — Burutangan    sin  mga    bunay 

nga  malasado. 
Huevero,  m.   Lal?qui  nga  nagcocomercio 

sin  bunay. 
HuevezuelO.     m.  Bunay  nga  guti. 
Huevo    m.    Bunay,  itlug. — Huevo   huero. 

Bogoc,  binogoc;  quiloquigo. — Huevo  malo. 

Calacala. — Huevo     con     pollo.    Siuoan. — 

Huevo  con  dos  yemas.  Aguyacyac. 

Huevo  de  pescado.  Pugha,  pilat 

Huida,   f.    Palaguio;    pagcalaguio. — Loho 

nga  haluag  nga  pagbubutangan   sin  cahuy 

nga  masayon  macacuhacuha. — Equit.  Pag 

ignap  sin  tigda  an  cabayo. 
Huidero.  m.  Parahimo  sin  mga   loho  nga 

pagbutangan  sin  cahuy  nga  masayon  ma- 

cuhacuha- — Taragoan  sin  babuy,  etc. 
Huidizo,  za.  adj.  Mapalaguio. 
Huídor,  ra.  adj.  Mapalaguio. — s.    Parala- 

guio. 
Huir.  n.  Laguio;  tois;  laog;  buhi;    cahug; 

ilao;  losot;  pepe  ó  pehpeh. — Licay;  licao. 
Huir  el  cuerpo.  Lihanlihan;  lihaslihas;  li- 

haylihay;  lantay. 
Hule.  m.  Panapton  nga  hule. 
Hulla.  /.  Uring  nga  bato. 
Humanar,  a.  Pagpahaara  sa  iba  san  cao- 
payan. — r.  Pagpacatauo 
Humanidad.  /.  Naturaleza  humana.   Pag- 

catauo. — Género    humano.    Catauohan. — 

Calooy. — fam.  Daco  an  lauas. 
Humanitario,  ria.  adj.  An  tungud,  sa 

ó  cañan  caopay  an  san   catauohan,  malolo- 

oyon. 
Humanizarse,  v.  Pagpacatauo. 
Humano,  na.  adj.  An  tungud,  sa  ó  cañan 

tauo.  fig.  Malolooyon. — m.  Tauo. 
Humareda.  /.  Caasohan,  daco  caopay  nga 

aso. 
Humazga./.  Buhis,  bayad. 
Humazo,  m.  Daco  nga  aso. — Pagaso. 
Humeante,  p.  a.  Nagaaso. 
Humear,  n.  Pagaso.— Alingaongao.— Alis- 

ngao,  alisbo,  alitbo. — ^Agotoot. 
Humectación.  /.  Pagcahomog. 
Humedad.  /.  Pagcataghum  tungud  sin  tu- 
big.  Camahomog;  camahomud. 


314 


HU 


Humedal,  m.  Tuna  nga  tubigan,  matag- 
hum. 

Humedecer*  a.  Homog,  homud;  hamo- 
hamo.  Taghum. 

Húmedo,  da.  adj.  Homud,  homog;  ho- 
homogon,   hohom-gon. — Tubigan. 

Humeral,  m.  Panapton  nga  ibinabaclay 
san  Padre  sa  iya  mga  sugbong  sa  pagdo- 
long  san  Santísimo  cún  sa  pagbendición  bá. 

Humero,  m.  Araguian  san  aso. 

Húmero,  m.  An  tul-an  sa  butcon  ticang 
sa  sugbong  ngada  sa  sico. 

Humildad.  /.  Pagpaobus. — Pagcaobus. 

Humilde,  adj.  Mapaobuson,  mapaob  sanon; 
magpinaob-sanon. — Obús. 

Humildemente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pagpaobus. 

Humillación.  /  Pagpaobus.   Pacaobus. 

Humillar,  a.  Paglohud,  pagdoco,  pagyoc- 
bo,  cay  pagtahud.— -fig.  Paobus. — r.  Obús, 
gopud. — Pacaobus. 

Humillo,  m.  fig.  Cabuao,  capalabilabi,  ca- 
labiao. 

Humo.  m.  Aso. — Alisngao,  alisubo.  Alit- 
bo.-— fig.  pl.  Cabuao,  capalabilabi,  calabiao. 
— A  humo  de  pajas,  m.  adv.  fig.  y  fam. 
Hinanali  nga  pagbaton,  hinanali  nga  pag- 
diri,  etc. — Bajarle  á  uno  los  humos,  fr. 
fig.  y  fam.  Pacaobus  sa  iya. — Subírsele 
á  uno  el  humo  á  Ja  chimenea,  fr.  fig.  y 
fam.  In  nahuhubog  siya. — Subírsele  á  uno 
el  humo  á  las  narices,  fr.  fig.  y  fam.  In 
nag  iisug  siya. 

Humor,  m.  An  baga  duga  sa  lauas.— fig. 
Gaui,  batasan.— fig.  Tauo  nga  mayacan 
sin  macacataua. — fig.  Maopay  nga  cabuot. 
— Humor  ácueo.  Zool.  An  baga  tubig  sa 
mata.— Humor  untuoso  que  tienen  varios 
cuadrúpedos  hacia  el  orificio.  Didis. — Hu- 
mor negro  del  calamar,  con  el  que  entur- 
bia el  agua  para  ocultarse  cuando  le  per- 
siguen.   Tuyom. 

Humorada.  /.  Polong  cún  buhat  bá  nga 
macacataua. 

Humorado,  da.  adj.  Bien  humorado.  Ma- 
Iipayon  ó  maopay  nga  cabuot. — Mal  hu- 
morado. Maraut  nga  cabuot. 

Humoral,  adj.  An  tungud,  sa  ó  cañan 
mga  duga  sa  lauas. 

Humorosidad.  /.  Cadam-an  nga  mga  duga 
sa  lauas. 

Humoroso,  sa.  adj.  Dugaon. 

Humoso,  sa.  adj.  Nagaaso. — Asohan. — 
fig.  Maalisngao. 

Hundible,  adj.  Sadang  malonud. — Sadang 
malabo. — Sadang  matimpag;  sadang  ma- 
paric. 


HU 

Hundimiento,  m.  Calonud,  pagcalonud.— 
Catimpag,  caparic. — Cabungcag^   caguba. 

Hundir,  a.  Lonud;  labo;  bulahud. — Gon- 
ob. — Lodiog. — Lapiac. — Olnud — Onlud. — 
Timpag;  paric. — Bungcag,  guba;  yotso. — 
fig.  Hundir,  abatir.  Pagdaug  daug, 

Hundirse  ó  sumergirse  en  cieno.  Bu- 
lud,  bolhos. 

Hura.  /.  Hubag  nga  maraut  caopay  sa  oló. 

Huracán,  m.  Baguio.  Mabascug  caopay 
nga  hangin. 

Hurañería,  adj.  Caarimongot,  caaringit  ó 
cangalas  sin  paquipagyacan  sin  tauo. 

Huraño,  fía.  adj  Maarimongot,  maaringit 
ó  mangangalas  sin  paquigpolong  sin  tuao; 
ignap. 

Hurgar,  a.  Hulhog;  culiculi;  culcog. — Pag- 
hilabut— fig.  Pag  idug  idug. 

Hurgón,  m.  Caramiton  nga  puthao  nga 
ioocay  sin  calayo.— fam.  Pagbono-  Casam- 
dan  san  pagbon-a. 

Hurgonada,  f.  fam.  vid.  Hurgonazo. 

Hurgonazo,  m.  fam.  Pagbono.  Casam-dan 
san    pagbon-a. 

Hurgonear,  a.  Pag  ocay  san  calayo. — 
Pagbobono. 

Hurgonero,  m.  Garamiton  nga  puthao  nga 
ioocay  sin  calayo. 

Hurón,  na.  m.  y  /.  Mananap  nga  sugad 
sugad  sin  misa  sin  oding,  bulao  an  lauas 
ug  busag  an  tal  i  nga. — fig.  y  fam.  Tauo 
nga  maosisahon. — fig.  y  fam.  Tauo  nga 
maaringit  ug  mángalas  maquigpolong  sa 
iba. 

Huronear,  a.  Pagdacop  sin  mga  conejo, 
cún  dao  magamit  ug  guinpaanad  ná  an 
mananap  nga  hurón. — fig.  y  fam.  Paqui- 
sayud,    pag-osisa. 

Huronera.  /.   Taragoan. 

Huronero.  m.  Paramangno  san  mga  hu- 
rón nga  mananap. 

¡Hurra!  interj.  Guliat.  Gagsud. 

Hurraco.  m.  H'yas  sa  oló  san  mga  babaye. 

Hurtadillas  (Á).  m.  adv.  Sa  tago  nga 
pageauat  ó  pagcuha. 

Hurtador,  ra.  adj.  Macauat;  maninicas. 
— s.  Paracauat;  paraticas. 

Hurtar,  a.  Pageauat.  Pagculimhot.  Panga- 
has.  Pagticas. 

Hurto,  m.  Pageauat.  Cauat. — Quinauat. 

Húsar,  m.  Soldado  nga  húsar,  nga  nanga- 
ngabayo. 

Husillero.  m.  An  nagpapabiric  san  biri- 
can  nga  baga  trapiche. 

Husillo,  m.  Baga  trapiche. 

Husma.  /.  Pagbinajo.— Andar  uno  á  la 
husma,  fr.  fig-  y  fam.  Pag  osisa,  paquisa- 
yud. 


Husmeado!*,  ra.  adj.  Magbibinaho. — Ma- 
osisahon. 

Husmear,  a.  Pagbinaho.— fig.  y  fam.  Pag- 
osisa,  paquisayud.— n.  Baho,  in  maraut  ná 
an  baho.— Panginsayud. — Hingud,  hingud 
hingud. — Yoog. 

Husmeo,  m.  Pagbinaho.— Pag  osisa,  pa- 
quisayud, pangisayud.—  Yoog. 

Husmo,  m.  Baho  san  carne,  tosino,  etc.  — 


fltü  315 

Estar  uno  al  husmo,  fr.  fig.  y  fam.  Pag 

hulat  san  tuig  nga  igtutuman  san  guintu- 

tuyo. — Yoog. 
Huso.  m.  Id.  Birican. 
Huta.  J  .  Habong;   payag. 
Hutía,  m.    Mananap  nga  sugad  sugad  sin 

yatot  nga  daco. 
¡Huy!  interj.  ¡Agiue! 


I-IB-IC-ID 

I.  Icapolo  nga  letra  san  abecedario  nga 
quinatsila,  ug  icatolo  san  iya  mga  vocal.- 
— /,  an  ngaran  sini  nga   letra. 

IB 

Ibérico,  ca.  adj.  An  tungud,  sa  ó  cañan 
Iberia  sa  Europa  cun  sa  Asia. 

Iberio,   Ha.  adj.  vid.  Ibérico. 

íbero,  ra.  adj.  An  taga  Iberia  sa  Europa 
cún  sa  Asia. — An  tungud,  sa  ó  cañan  Ibe- 
ria sa  Europa  cún  sa  Asia. 

íbece.  m.  Canding    nga  ilahas. 

Ibídem.  adv.  lat.  Didto  ngahao,  dida  nga- 
hao. 

Ibis.  /.   Tamsi  nga  halaba  an  tusac. 

IC 

Icor.  m.  Cit.  Nuca. 
1  COrOSO,  sa.    adj.  Cir.  Nucahon. 
Ictericia.  /.  Med.    Camaduas. 
Ictericiado,  da.  adj.  Duason. 
Ictérico,  ca.    adj.  Med.  An    tungud,   sa 
ó  cañan  saquit    nga  camaduas. — Duason. 
IctiÓfagO,  ga.    s.  Paracaon  sin  isda. 

Ida./.  Pagcadto.— Esgr.  Pagsolon,— -Mont. 
Agui. — En  dos  idas  y  venidas,  loe.  fig.  y 
fam.  Cadagmitan,  sa  layon    layon. 

Idea.  /.  Hunahuna;  sarabutan;  hugay.  - 
Modelo,  ejemplar.  Susugaran. — Larang. — 
Intención  de  alguna  cosa.  Tuyo,  pagtuyo. 

Ideal,  adj.  An  tungud,  sa  ó  cañan  huna- 
huna lamang. 

Idealmente,  adv.  m.  Sa  hunahuna. 

Idear,  a.   Paghunahuna. 

ídem.  pron.  lat.  Siya  ngahao;  amó  nga- 
hao;   sugad  man. 

Idénticamente,  adv.  m.  Masama  gud, 
masugad  gud,  matopong   gud. 


ID 

Idéntico,  ca.  adj.  Masama,  masugad,  ma- 
topong, haguid,  toropong. 

Identidad.  /.  Pagcasama,  pagtópong. 

Identificar,  a.  Pasama,  patopong.  —  r.  Sa- 
ma, topong. — For.  Paquilala  san  tauo  cún 
baga  ansiya  ó  cún  lain  an  guintotoroy. 

Idilio,  m.    Siday. 

Idioma,  m.  Pamolong  —  Polong. 

IdiomátiCO,  ca.  adj.  An  tungud,  sa  ó 
cañan  sin  usa  nga  pamolong,  lugaringon 
sin  usa  nga  pamolong. 

Idiosincrasia.  /.  Calugaringon  ó  caiya 
san  tag-sa,  cab-tang  niya. 

Idiota,  adj.  y  s.  Obús  nga  tauo;  culang 
cu'ang;  tapang. 

Idiotez.  /.  Pugcaobus  sin  tauo;  caculang 
culang;  catapang,  catapangan. 

Idiotismo,  m.  Catapang,  catapangan.— 
Gram.  Pagpolong  nga  patuc  san  mga  lag- 
da  san  Gramática,  cund  ilugaringon  ug  ca- 
iya lá  sin  usa  nga  pamolong. 

Idólatra,  adj.  Diuatahan,  panganitohon. — 
fig.  An  mahagugma  sin  oraora  sa  usa  ea- 
tauo. 

Idolatrar,  a.  Paganito,  pagdiuata.— -fig. 
Paghihigugma  sin  oraora  sa  usa  catauo,  etc. 

Idolatría./  Pagpanganito,  pagdiuata,  pag- 
singba  san  mga  dios  dios  nga  buaon — 
fig-  Paghigugma  sin  ora  ora  sa  usa  cata- 
uo, etc. 

Idolátrico,  ca.  adj.  Panganitohun,  diua- 
tahon. 

ídolo,  m.  Anito,  diuata,  diosdios  nga 
buaon.— fig.  An  tauo  ó  iba  pá  nga  hini- 
higugma  ó    quinaruruyag  sin  ora  ora 

Idoneidad.  /  Casadangan,  cabatiran. 

Idóneo,  nea.  adj.  Masadang,  batid. 

Idumeo,  mea.  adj.  y  s.  Taga  Idumea- - 
An  tungud,  sa  ó  cañan   tuna  sa  Idumea. 

Idus*  m.  pl.  Sugad  san  pagisip  san  mga 
romanos,  an  adlao  nga  icanapolo  cag  li- 
ma sa  mga  bulan  sa  marzo,  mayo,  julio 
ug  octubre  amo  an  idus]    ug  sa  iba    nga 


316  1G 

mga    bulan  an    adlao  nga  icanapoío   cag 
tolo  amo  an  idus. 

-IG 

Iglesia,  f.  Singbahan,  balay  sa  Dios. — 
An  santa  Iglesia. — An  cadam-an  ó  catigu- 
ban  san  mga  binuniagan  nga  nanoo  ug 
nanogot  can  Jesucristo  ug  san  liuan  niya 
dinhi  sa  tuna  nga  amo  an  Santos  nga 
Papa. — Iglesia  militante.  An  cadam-an  ó 
catiguban  san  mga  matinooron  nga  na- 
ngongocoy  dinhi  sa  tuna  ug  natoo  san 
ngatanan  nga  ipinagtoo  sa  Dios  daton. — 
Iglesia  triunfante.  An  cadam-an  ó  catigu- 
ban san  mga  matinooron  nga  naghihimaya 
ná  sa  langit. — Cumplir  con  la  Iglesia,  fr. 
Pagcompesal  ug  pagcomulga  sa  catuigan 
cún  sa  pasco  san  Pagcabuhi  liuat. — En- 
trar uno  en  la  Iglesia,  fr.  fig.  Pagsolud 
sa  pageapade. — Reconciliarse  con  la  Igle- 
sia, fr.  Pagbalic  sa  Dios  an  mga  apóstata 
cún  mga  herejes  bá  ug  paglicay  man  san 
ira  mga  casay-panan. — Tomar  Iglesia,  fr. 
Pagayop  sa  singbahan. 

Ignaro,  ra.  adj.  Tapang. 

Ignavia.  /.  Cahubia. 

ígneo,  nea.  adj.  Calayo;  quinalayo;  ma- 
sugad   sin    calayo. 

Ignición.  /  Pagcalaga;  pageabaga.  Nag- 
babaga;  naglalaga. 

Ignífero,  ra.  adj.  poet.  Quinalayoan. 

IgnipOtente.  adj.  poti.  An  may  gahum 
sa    calayo. 

ígnito,  ta.  adj.    Quinalayoan. 

Ignívomo,  ma.  adj.  An  masuca  sin  ca- 
layo. 

Ignominia.  /.  Pagpacaalo  sa    caday-gan. 

Ignominiosamente,  adv.  m.  Sa  pagea- 
alo  nga  gayud. 

Ignominioso,  sa.  adj.  Maca  áálo. 

Ignorancia.  /.  Catapang;  cata  pangan. 

Ignorante,    adj.  Tapang;  diri  maaram. 

Ignorantemente,  adv.  m.  Sa  catapang 
gud. 

Ignorar,  a.   Tapang.    Ambut. 

Ignoto,  ta.  adj.  Diri  sinasabut;  an  uaray 
pá  hisabohi. 

Igual,  adj.  Topong,  sama,  toropong,  ha- 
guid,  potong,  igud,  subong. — Terreno  igual. 
Patag  nga  tuna. — No  he  visto  cosa  igual. 
Uaray  acó  quita  sin  sugad. 

Iguala.  /.  Pagtupong,  pagsama;  pageato- 
pong,  pageasama. — Sohol  ó  bayad  alagad 

san  carocayacan. 

Igualación.  /.   Pagtupong,  pagsama;  pag- 

catopong,    pageasama.— Pagpatag,   pagpi- 


IG-U-IL 

sofl,  pagdatag.— fig.  Paghorongco,  Caóyo- 
nan  sin  carocayacan. 

Igualamiento,  m.  vid.  Igualación,  1.a  y  2.a 

Igualar,  a.  Patopong,  pasama. — Topong, 
sama:  haguid. — Allanar.  Pagpatag,  pag- 
pison,  pagdatag. — Paghorongco,  pagoyon 
sin  carocayan. — Siguid,  sibal,  sibalsibaí. 

Igualdad.  /.  Casama,  catopong,  pageasa- 
ma,  pageatopong. — Caangayan. 

Igualmente,  adv.  m.  Sama  gud,  topong 
gud;  sa  pageasama  gud,  sa  pageatopung 
gud*. — Sugad  man. 

Iguana./.  Ibid — Iguana  macho.  Layagan. 
— Iguana    hembra.  Binas. 

Igüedo,  m.  Canding  nga  lalaqui. 

u 

Ijada.  /.  Quilid,  caguiliran.-  —  Saquit  ó  ca- 
masool  sa  caguiliran. 

Ijadear.  n.  Quiuaquiua  sin  dagmit  an  ca- 
guiliran in  naghihinga  hinga   an  cabayo. 

Ijar.     m.  vid.   Hijada. 

IL 

Ilación,  f.   Pagpasonud    sonud,  caangayan. 

Ilativo,  va.  adj.  Masonud. 

Ilegal,  adj.  Suali,  contra  san  sugo  ó  bata- 
san  nga   maopay. 

Ilegalidad.  /.  Casuali,  cacontra  san  sugo 
ó  batasan. 

Ilegalmente.  adv.  m.  Sualí  gud,  contra 
gud  san  sugo  ó  batasan. 

Ilegible,  adj.  Diri  sadang  pagbasahon,  diri 
sadang  mabasa. 

Ilegítimamente,  adv.  m.  Sa  diri  gud 
angay  san  sugo  ó  batasan;  sa  diri  gud  ma- 
tuod. 

Ilegitimar,  a.  Paghucas  san  tauo  san  iya 
mga  tungud  nga  caangayan  san  mga  sugo. 

Ilegitimidad.  /.  Caculangan  sin  ano  man 
nga  caangayan. 

Ilegítimo,  ma.  adj.  Diri  angay  sa  sugo 
ó  batasan.— Diri  matuod. — Hijo  ilegítimo. 
Sandil,  anac  sa  gauas  san  matrimonio. 

íleo.   m.  Med.  Saquit  nga  pagsinuca. 

IleÓn.  m.  Zool.  Tinae  nga  manipis. 

Ileso,  sa.  adj.  Uaray  hisasacbi.  An  naha- 
gauas  sin  cacurian. 

Iliberal,  adj.  Diri  mahatag,  diri  mahatagon. 

Ilícitamente,  adv.  m.  Diri  gud  angay,  diri 
gud  caangayan;  diri  gud  angay  sa  catadu- 
ngan. 

Ilícito»  ta.  adj.  Diri  angay,  diri  matadong. 

Ilimitado,  da.  adj.  Uaray  catapusan,  ua- 
ray  catubtuban. 

Ilion,  m.  Zool.  vid.  íleon. 


1L-1M 

(líquido,  da.  adj.  Cuenta  nga  di  pá  tuhay; 
otang  nga  uaray  pá  bay-di. 

Iliterato,  ta.  adj.  Tapang,  diri  maaram. 

Ilógico,  Ca.  adj.  Diri  angay  sa  Lógica;  pa- 
tuc  ó  contra  san  mga  lagda  san  Lógica. 

Ilota,  com.  Bihag.— fig.  Hucas,  cay  diri  iti 
notogot  sa    iya  an  togot  sa  iba. 

Ilotismo,  m.  Cabina g;  pagcabihag.— fig. 
Pagcahucas;  cahucasi. 

Iludir,  a.  Pogdorogas,  pagtiao. — Pagyobit, 
pagtamay. 

Iluminación.  /.  Caliuanag,  caanahag,  ca- 
banauag,  capaua,  casirac,  casirang;  pagca 
liuanag,  etc.,  etc.— Pagluminaria. 

Iluminado,  m.  Luminaria;   mga  suga. 

Iluminador,  ra.  adj.  Macacaliuanag;  ma- 
cacaanahan,  macacabanauag,  macacapaua, 
macacasirac,  macacasirang. — s.  Parabutang 
sin    luminaria  ó  suga. 

Iluminar,  a.  Pagliuanag,  paganahag,  pag- 
banauag,  pagpaua,  pagsirac,  pagsirang. — 
Pagbutang  sin  luminaria  ó  mga  suga. 

Iluminaría,  f.  Luminaria,  mga  suga. 

Iluminativo,  va.  adj.  vid.  Iluminador,  1.a 
acep. 

Ilusión.  /.  Pagsala  nga  paghunahuna,  pag- 
sala  ó  paglimbong  an  mgabalatian.  —  Pag- 
mugo,  ó  pagngaran  san  ngaran  san  iba. 
Pagmugo  san  iba  sa  maraut  nga  cabuot. 

Ilusivo,  VSL.adj.  Malimbong,  malibo,  buaon. 

HUSO,  sa.  adj.  Nalimbongan. 

Ilusorio,  ria.  adj,  Malimbong;  macaca- 
limbong. — For.  Uaray  polos,    uaray    bale. 

Ilustración.  /.  Pagpaua  san  hunahuna, 
pagtutdo;  pagaram. — Pagpahayag. — Caba- 
tiran,  calasguran,   quinaadman. 

Ilustrado,  da.  adj .  Batid,  lasgud,  maaram, 
quinaadmanon. 

Ilustrar,  a.  Pagpaua  san  hunahuna;  pa- 
garam; tutelo;  anahag. — Pagpahibaro,  pag- 
pahayag.—/^. Pacamahal- 

Ilustre,  adj.  Mahal,  hamili,  dato— Bantu- 
gan,  bantuganan. 

líustrísimo,  ma.  adj.  sup.  Talahuron  cao- 
pay,  guinmamahali. 

IM 

Imagen.  /.    Ladauan. — Aniño. 
Imaginable,  adj.  Sadang  mahunahuna. 
Imaginación.  /.  Hanahuna. 
Imaginar,  n.    Paghunahuna. — a.     Pagam- 

bong,  pagambud.  Pagpalandong. 
Imaginaria.    /.    Mil.    Bantay,    cundi  ini 

guinombrahan  lá  nga  magbantay  siya  cún 

dao  may  igsusugo  san   nagbabantay. 
Imaginariamente,  adv.  m.  Sa  hunahuna 

lá,  sa  diri  matuod. 


IM 


ui 


imaginario,  ria.  adj.  Sa  hunahuna  lá. — 

m.  Parahimo,  parapintar  sin  mga  ladauan. 
Imaginativa.  /.  Hunahuna. 
Imaginativo,  va.  adj.  An  maghuhunahuna 

sin  agsub. 
Imán.  m.  Bato   barani. 
Imbécil,  adj.  Culangculang,    buang.— Ma- 

luya. 
Imbecilidad.  /.  Caculang  culang,  pagea- 

culang  culang   sin    sarabutan. — Camaluya, 

camaluyahon. 
Imberbe,  adj.  Uaray  pa  bongot. 
Imbornal,  m.  vid.  Embornal. 
Imborrable,  adj.  Diri  mapara. 
Imbuir,  a.  Pagtutdo;  pagbao-ay. 
Imbursación.   /.    Pagpasolud    sin  coron 

san  mga  papeleta  sugad  san  guinbubuhat 

in  nagsosorteo. 
Imbursar.  a.  Pagsolud  pagpasolud  sin  co- 

run  ó  iba  pá  an  mga  papeleta  sugad  guin- 
bubuhat  in   nagsosorteo. 
Imitable,  adj.  Sadang  pagsugaron.  Angay 

ó  tacús  pagson-don. 
Imitación.  /  Pagsugad,  pagsonud;  pagea- 

sugad. 
Imitador,    ra.    adj.  Masugad,    masonud,. 

maalagad,  matondug,  masubad,    masosug; 

maiirug,  maidig,  mahapid   hapid. 
Imitar,    a.    Pagsugad,     pagsonud,     paga- 

lagad,     pagtondug,     pagsubad,    pagsosug; 

pag   irug,   pag  idig,  paghapid  hapid,  pag- 

sug-a,  aguid,  aguid  aguid,  samasama,  aguis- 

nod,  igagad. 
Impaciencia.  /.  Caculang  sin  pag-ilub   ó 

pagantos,  cauaray  paciencia. 
Impacientar,  a.  Paghilabut    sa    iba    basi 

masina. — r.  Sina,  isug. 
Impaciente,  adj.  Maisug,  masina,  pos-ca- 
non, diri    maüubon.— Bot.    Impaciente    de 

tres  flores.    Camantigui. 
Impacientemente,  adv.  m.  Maisug  cao- 

pay,    masina    caopay,    pos-canon    caopay. 

Sin  isug,  sin  sina,  sin  posoc. 
Impalpable,  adj.  Diri  mahihimo  cap-tan. 
Impar,  adj.  Uaray  pares, 
lmparcial.  adj.  Uaray  gagapilan,  an  diri 

magapil  sa  luyo  ug  sa  luyo,  cundi  an  ca- 

tadongan  lá  an   iya. 
Imparcialidad.  /.   Catadongan,    cay    diri 

magapil  sa  luyo  ug  sa  luyo. 
Imparcialmente.  adv.  m.  Uaray  gud  ga- 

gapil  sa  luyo  ug  sa  luyo. 
Impartible,  adj.    Diri    mahihimo    pagba- 

hinbahinon;  diri  mahihimo  pagbuc-on;  diri 

mahihimo  pagpicason;  diri  mahihimo  pag- 

tung-on;  diri  mahihimo  pahaton. 

Impartir,    a.    Pagpahat;    paangbit.-^/V. 

Pagaro  sin  auxilio.    .    ..    ^   ''[  ...    :,i ':J'' , 
s  .   !)i<  í    \-<    .«jídib'j^qml 


Éíé  iM 

Impasibilidad.  /.  Cadiri  bumatí. 

Impasible,  adj.  Diri  sadang  bumati,  diri 
sadang  umilub. 

Impávidamente,  adv.  m.  Uaray  gud  ca- 
hadluc. 

Impavidez.  /.  Cauaray  cahadluc,  pagca- 
uaray  cahadluc,  camaisuy  sa  casingcasing. 

Impávido,  da.  adj.  Uaray  cahadluc,  mai- 
sug,  casingcasingan. 

Impecabilidad.  /.  Cadiri  mahimo  maca- 
sala. 

Impecable,  adj.  Diri  mahimo  ó  diri  sa- 
dang macasala. 

Impedido,  da.  adj .  Quimay,  sampil,  lulid, 
irapa.— Ambin,  saguipo,  sagaqui,  baringat. 
— -Pooc. 

Impedidor,  ra.  adj.   Maoolang. 

Impedimento,  m.  Olang,  caolangan.  Li- 
bang,  calibangan.  Calanganan-  Liat,  calia- 
tan.  Cabilinggan. 

Impedir,  a.  Pagolang;  pagipol. — Pooc — 
Sunggab. — Ambin,  saguipo. — Poét.  Pausa, 
hipaosa. 

Impeditivo,  va.  adj.  Maoolang;  macaca- 
olang. 

Impeler,  a.  Pagdosdos,  pagdoso,  pagtu- 
\ac.—fig.    Pagsagda. 

Impenetrabilidad./.  Cadiri  lumahus.  Ca- 
iya  san  mga  lauas  nga  naoolang  nga  an 
usa  nga  lauas  macada  san  lugar  nga  hin- 
mumutangan  san  usa. 

Impenetrable,  adj.  Diri  mahihimo  pag- 
lahuson-— fig.  Diri  mahihimo  pagtuquibon. 
Diri  matuquid,  diri  matugcad;  diri  mahihi- 
mo alongbuton. 

Impenitencia.  /.  Pagtuyo  sin  pagpada- 
yon  san  pacasala,  camatigha  san  casing- 
casing sin  pagbasul,  diri  pfgpenitencia. — 
Impenitencia  final.  Pagpadayon.  san  paca- 
sala  tubtub  sa  igcamatáy. 

Impenitente,  adj.  An  natuyo  sin  dayon 
nga  pacasala,  an  diri  buot  magbasul. 

Impensadamente,  adv.  m.  Sin  uaray 
paghunahunaa,  sin  uaray  panginano. 

Impensado,  da.  ¿7¿¿/.Uaray  paghunahuna. 

Imperante,  p.  a.  An  naghahadi,  nagsu- 
sugo  ó  nagbubuot. 

Imperar,  n.  Paghadi,   pagsugo,    pagbuot. 

Imperativo,  va.  adj.  Masugo,  mabuot. 

Imperatoria.  /.  Tanum,   banua. 

Imperatorio,  ria.  adj.  Hadianon. 

Inperceptible.  adj.  Diri  mabati;  diri  nía- 
dungug;  diri  maquita. — Diri  matuquib. 

Imperceptiblemente,  adv.  m.  Diri  gud 
mabati,  diri  gud  madungug,  diri  gud  ma- 
quita.—Diri  gud  matuquib. 

Imperdible*  adj.  Diri  mahihimo  mauara." 


ÍM 

imperdonable,  adj.  Diri    mahihimo  ígca- 

uara  ó  igpasalio. 
Imperecedero,  ra.   adj.   Diri    matapus, 

diri   mabungcag,  dumayon- 

Imperfección.  /.  Caculang  sin  cahingpi- 
tan,  caculang  sin  caopayan. — Sala  ngaguti, 
sayop  nga  guti. 

Imperfectamente,  adv.  m.  Sa  caculang 
gud  sin  cahingpi  tan  ó  caopayan,  diri  nga 
gayud  turnan. 

Imperfecto,  ta.  adj.  Diri  hingpit,  diri 
turnan,  diri   pá  human;   labca. 

Imperial,  adj.   Hadianon. 

Impericia.  /.  Caculang  sin  cabatiran,  ca- 
uaray cabatiran. 

Imperio,  m.  Pagsugó,  pagbuot — Pagca- 
hadi. — Guinhadian. — Valer  una  persona  ó 
cosa  un  imperio.  //-.  fig.  y  fam.  Maopay 
gud.— fig.  Pagpalabilabi. 

Imperiosamente,  adv.  m.  Sa  pagbuot 
nga  lugaringon. — Sa  daco  nga  capalabilabi. 

Imperioso,  Sa.  adj.  An  masugo  sin  ho- 
got. 

Imperitamente,  adv.  m.  Sa  cauaray  ca- 
batiran. 

Imperito,  ta.  Diri  maaram,  diri  batid. 

Impermeable,  adj.  Diri  mahonob,  diri 
mahomhom,  diri   maaguihan  sin  tubig,  etc. 

Impermutable,  adj.  Diri  sadang    balion. 

Imperscrutable,  adj.  Diri  sadang  hiba- 
roan,  diri  sadang  tuquibon,  diri  sadang  ma- 
tuquib. 

Impersuasible,  adj.  Diri  mahimo  papag- 
matuoron  ó  papagtoohon. 

Impertérrito,  ta.  adj.  Diri  mahadluc. 
Casingcasingan. 

Impertinencia./.  Polong  cún  buhat  bá 
nga  diri  maigo  ó  diri  caangayan. — Cacu- 
ticuti,  pageacuticuti. — Casamoc. — Camaca- 
ourit. 

Impertinente,  adj.  Diri  maigo  diri  ma- 
ansiya. — Cuticutihan. — -Masamoc,  samo- 
can. — Macaourit. 

Impertir,  a.  Pagpahat;  paangbit. 

Imperturbabilidad./  Cadiri  sadang  ma- 
balhin;  diri  sadang  mabantad. 

Imperturbable,  adj.  Diri  sadang  mabal- 
hin;  diri  sadang  mabantad. 

Impetra.  /.  Togot;  pagtogot. 
Impetración.    /    Cadangat,     pacadangat 
"san  pinangangaro;  pangaro. 
Impetrador,    ra.    adj. An    maquimalooy, 

an  mangangaro. 
Impetrar,  a.  Pagcacuha,   pacadangat    safl 

pinangangaro.— Paquimalooy,  pangaro. 
Impetratorio,  ria.   adj.    Macacasangput, 

macadadangat. 


IM 

ímpetu,  m,  Camacosog,  cania  sug,  cama- 
bascüg. — ant.  Paros. 

Impetuosamente,  adv.  nt.  Macosog  cao- 
pay, mabascog  caopay,  maisug  caopay. 

Impetuoso,  sa.  adj.  Maisug,  macosog. 
mabascug. 

Impía.  /.  Tanum  nga  sugadsugad  sin  ro- 
mero. 

Impíamente,  adv.  ni.  Sa  cauaray  pagtoo 
ug  pagtahud  sa   Dios. 

Impiedad.  /.  Cauaray  pagtoo  ug  pagta- 
hud sa  Dios  ci'm  sa  mga  tungud  sa  Dios. 
Catampalasan,  pagcatampalasan. 

Impío,  a.  adj.  An  uaray  pagtoo  ug  pag- 
tahud sa  Dios,  cún  sa  mga  tungud  saDios. 

Tam  pal  asan. 
Implacable,  adj.  Diri  matacas,  diri  malo- 

looy. 

Implacablemente,  adv.  m.  Sa  di  mata 
cas  nga  pageasina. 

Implaticable,  adj.  Diri  mahihimoigpolong. 
Implicación.  /  Capatuc,   pageapatuc. 
Implicar,     a.  Pagpotos.— n.   Patuc. 
Implicatorio,  ria.  adj.  Mapatuc. 

Implícitamente,  adv.  m.  Sinasabut  ná. 

Implícito,  ta.  adj.  Sinasabut  ná. 

Imploración./.  Paquitriolooy,  pangamuyo, 
pagpangamaya. 

Implorar,  a.  Paquimalooy,  pangamuyo, 
pangamaya. 

Implume.  adj.  Uaray  barahibo  cún  dao 
tamsi. 

Impolítica.  /.  Cauaray  catahud,  caculang 
sin  catahud. 

Impolíticamente,  adv.  m.  Sa  cauaray 
catahud,  sa  caculang  sin  catahud. 

Impolítico,  ca.  adj.  Culang   sin  hinbaba- 

roan  sa  pagpasonud  san  mga  sacop  san 
maopay  nga  batasan,  sugad    san    caanga- 

yan. — Culang  sin  catahud. 

Impoluto,  ta.  adj.  Uray,  uaray  buring. 

Imponderable,  adj.  Uaray  tupong.  Labao. 

-  -Diri  sadang  timbangan. 
Imponedor.  m.  Parahatag    sin    catungda- 

nan. — Parabutang    sin   sala. — Paratutdo. — 

Paratadhug. 
Imponer,  a.  Paghatag    sin     catungdanan; 

pagtogon.— Pagbutang  sin  sala.—  Pagtutdo. 

— r.  Aram,  pagaram.— a.  Pagtarhug,  pag- 

pahadluc. 
Impopular,  adj.  An  diri  inooyonan  san  ca- 
dam-an.— An    diri    naoyon    sá  cadam-an. 

Culang  sin  maopay  nga  bantug. 
Impopularidad,  f.  Caculang  sin  catahud 

sa  cadam-an.  Bantug  nga  maraut. 
Importación.  /.  Com.    Pagdolong  ó  pag- 

dara  sa  usa  nga  guinhadian  sin  mga  man- 


IM 


319 


gad  nga  ticang  sin  lain  nga  mga  guinha- 
dian, cún  lain  bá  nga  tuna. 
Importancia.  /.   Caopayan. — Pagcamahal 
¿sin  tauo. — Hombre  de    importancia.    Ma- 
lí al    nga    tauo. — Casoroc-an    ó    quinahan- 
glan  gud. 
Importante,  adj.  Casaroc-an  ó  quinahan- 
glan. 
Importar,    n.    Casoroc-an,   quinahanglan. 
— a.    Bale,    an  bale  sin  bisan  ano. — Com. 
Pagdolong  ó  pagdara  sa  usa  nga  guinha- 
dian, cún  lain  bá  nga  tuna. 
Importe,  m.  An  bale  sin  bisan    ano,    an 
botong  cún  dao  nga  carabao,    balay,  etc. 
Importunación.  /.    Camahangio;    cama- 
hongio. 
Importunamente,  adv.  m.  Hongio  cao- 
pay, samoc  caopay. 
Importunar,  a.  Paghangio,  paghongio. 
Importunidad.  /.   Camahangio,    camaho- 
ngio- — Samoc. 
Importuno,    na.    adj.  Diri  igo,  diri  tuig 
sin  pangaro,    etc. — Masamoc,    macasisina. 
Imposibilidad.  /.  Cacablas  sin  cahimoan. 
— Cacablas    sin   catumanan. —  Cadiri. — An 
diri  pacahimo. 
Imposibilitar,     a.    Pagcaolang. — Lupog, 

piol. 
Imposible,    adj.    An  diri  mahimo.  —  Ma- 
cún ngagayud. 
Imposición.  /.  Pagpahimutang,  pagtacpo, 
pagsagpo,  pagpandong  san  mga  camut. — 
Buhis. 
Impostor,  ra.  adj.  Mabutang  butang  sin 
sala. — s.    Parabutang    butang    sin    sala. — 
Malimbong. — s.  Paralimbong. 
Impostura.  /.  Pagbutang  butang;  pagea- 
butang  butang  sin    sala. — Paglimbong. 
Impotencia.    /.    Caculang  sin  gahum. — 
Caculang  sin  cosog. — Diri  macacahimo,  in 
diri  an  tauo  nacacahimo. 
Impracticable,  adj.  Diri  mahihimo.  Ma 
curi  nga  gayud  aguian. 
Imprecación./.  Panhimaraut. 
Imprecar,  a.  Pagpanhimarant. 
Imprecatorio,  ria.  adj.  Manhimaraut;  po- 
long  etc.,  nga  panhimaraut. 
Impregnación./  Pagporos.  Caporos. 
Impregnarse,  r.  Poros. 
Impremeditación.  /  Sin  uaray  hunahu- 

na,    sin  uaray  tuyo. 
Imprenta./   Pagar adman  sin  pag  impren- 
ta sa  mga  libro.— Balay  nga  guinpapamol- 
dihan  san  mga  libro. 
Imprescindible,    adj.    Casorocan  ó  qui- 
nahanglan ngagayud. 
Impresión./  Pagbadlis,  pagtigaman.  Pag- 
marca.— Cahimo  sin  letra  sa  usa  nga  libro 


320 


IM 


etc.,  nga    guinpamolde. — Cabantad. — Pag- 

pamolde. 
Impresionar.^.  Pagcabantad.— r.  Bantad. 

Anduc,  aramduc,  candug. 
Impreso,  m.   Libro  ó  bisan  ano  nga  guin- 

imprenta,  guinpamolde;  minoldc. 
Impresor,  m.  Paraimprenta. — Tag-ada  san 

imprenta. 
Impresora.  /  Asaua  nga  babaye  san  im- 
presor.— Tag-ada  sin  imprenta. 
Imprestable,  adj.  Diri   nahihimo  iotang. 
Imprevisión,    /.    Cauaray    panginano    ó 

paghunahuna. 
Imprevisto,  ta.  adj.  Uaray  paghunahunaá. 
Imprimación,  /.  Pagpintar,  paglagda  san 

pagpipintaran. 
Imprimadera.  /.  Igpipintar   ó   garamiton 

sin  pagpintar. 
Imprimador,  m-  Parapintar,  paralagda  san 

pagpipintar. 
Imprimar.  ^.  Pagpintar,  paglagda  san  pag- 
pipintaran. 
Imprimir,    a.     Pag    imprenta. —  Paglagda. 

Pagbadlis,  pagtigaman.  Liroc.  Batuc.  Gohit. 
Imprimir  con  hierro  ó  tizón  encen- 
dido alguna  señal  en  los  animales. 

Solsol. 
Improbabilidad.    /.    Caculang  sin  cama- 

tuoran. 
Improbable,  adj.    Diri  matuod,  diri    ma- 

hihimo. 
Improbablemente,  adv.  m.    Sa  cauaray 

camatuoran. 
Improbar,  a.  Pagdiri.  Pagsauay. 
ímprobo,  ba.  adj.  Macún. 
Improcedente,  adj.    Diri  ayon  sa    cata- 

dungan. 
Improductivo,  va.  adj.   An  diri   bongaan 

ó  diri  tinutud-can. 
Improperar,  a.    Pagpacaraut,    pagpoalo 

sin  polong. 
Improperio.     ///.   Pagpacaraut,    pagpcaalo 

sin  polong. 
Impropiamente,  adv.   m.  Diri  ngagayud 

ansia,  diri  ngagayud  angay. 
Impropiedad./.  Pagcadiri  ansiya,  pagea- 

diri    angay. 
Impropio, pia.  adj.  Diri  maansiya.--Diri 

maangay. 
Improporción.  f.    Cauaray  caangayan. 
Improporcionado,    da.    adj.    An   uaray 

caangayan. 
Improrrogable,  adj.    Diri  ná   mausuag. 
Impróspero,    ra.  adj.  Diri    maayon,  diri 

maoyon. 
Impróvidamente,  adv.  m.  Sin  uaray  pag- 
hunahunaá. 
Impróvido,  da.  adj.  An  uaray  pagtatagam. 


IM 

Improvisamente,  adv.  m.  Sin  tigda,  sin 

uaray  pagtatagam. 
Improvisación./.  Pagpolong,  paglua,  etc., 

sin  uaray  anay  an  tauo  pagtitima,  sin  tigda. 
Improvisador,  ra.  s.  Parahimo  sin  mga 

siday  sin  tigda  ug  sin  uaray  anay  pagtitima. 
Improvisar,  a.    Pagpolong,   pagsiday  sin 

tigda  ug  sin  uaray  anay    pagtitima. 
Improviso,  sa.  adj.    An  uaray  paghuna- 
hunaá.—  Al,  ó  de    improviso,  m.  adv.  Sin 

tigda. — Calit,  ahat. 
Improvisto,  ta.  adj.  Soco,  songeo,  song- 

coanon.  Á  la  improvista,  m.  adv.  Sin  tigda, 

sin  uaray  pagtatagam. 
Imprudencia.  /    Caculang  sin    cabuotan. 
Imprudente,    adj.    Diri  buotan,  diri  nía- 

doroto. 
Imprudentemente,  adv.  m.  Sa  caculang 

sin    cabuotan. 
Impúber,  adj.—s.  Bata  pá. 
Impúbero,  ra.  adj. — s.  Bata  pá. 
Impudencia.  /    Cauaray    ó    pageauaray 

alo. 
Impudente,   adj.  Uaray  alo. 
Impúdicamente,    adv.  m.  Mala-oay  cao 

pay. 
Impudicicia.  /    Camala-oay,    pagcamala- 

oay. 
Impúdico,  ca.  adj.  Mala-oay,  culang  sin 

caalo. — Laslas;  orag. 
Impuesto.  m.   Buhis;  bayad. 
Impugnable,  adj.    Sadang    macuha    cún 

dao    sa  paggubat.  Sadang  patocan. 
Impugnación.  /  Pagagao.   Pagpaluc- 
Impugnador,  ra.  s.  Paraagao.  Parapatuc. 
Impugnar,  a.    Pagagao.  Pagpatuc. 
Impugnativo,  va.  adj.    Macacaagao.  Ma- 

cacapatuc. 
Impulsar,    a.    Pagdosdos,  pagdoso,  pag- 

tulac — jfig.   Pagsagda. — Socmt. 
Impulsión.  /  Cadosdos,  cadoso,  catulac. 

—fig-    Pausuag. — 
Impulsivo,  va.  adj.  Macacadosdos,     ma 

cacadoso,    macacatulac. — Macacausuag. — 

Macacasocnit. 
Impulso,  m-    Pagdosdos,    cadosdos,    pag- 
doso, cadoso,  pagtulac,  catulac. — Pausuag. 
Impulsor,  ra.    adj.    Madosdos,    madoso, 

matulac. 
Impune,  adj.    Uaray  castigoha. — Diri  qui- 

nacastigo. 
Impunemente,    adv.  m.  Tungud  san  ca- 
uaray castigo. 
Impunidad.  /    Caculang    sin  pageastigo. 
Impuramente,  adv.  m.  Mahugao  caopay- 

— Mala-oay  caopay. 
Impureza./  Camahugao,  pageamahugao- 

Camalo-ay;  camaquimala-oay. 


IMIN 

Impuro,   ra.  adj.  Mahugao.  Mala-oay. 
Imputable,  adj.  Sadang  igbutang-butang. 
Imputación.  /  Pagcabutangbutang. 
Imputador.  ra,    adj.  Mabutangbutang.— 

s.    Parabutangbutang. 

Imputar,  a.  Pagbutangbutang  sin  .sala  cún 
buhat  bá,  pagbutang.  Bugti,  pamugti. 

IN 

Inacabable,  adj.  Diri  matapus,  diri  mao- 
bus,  diri  maimod,  diri  mahuman. 

Inaccesibilidad./.  Pagcadiri  sadang  doo- 
can.  Pagcadiri  sadang  aguian. 

Inaccesible,  adj.  Diri  sadang  doocan. 
Diri  sadang  aguian. 

Inacción.  /.  Cauaray  buhat,  cahubia. 

Inaceptable,   adj.  Diri  sadang  carauaton. 

Inactivo,  va.  adj.  Uaray  pagquiquiua; 
hubia,  mahubia. 

Inadaptable.  adj .  Diri  igpapaangay,  diri 
iopapaigo. 

Inadecuado,  da.  adj.  Diri  angay,  diri  igo- 

Inadmisible,  adj.  Diri  mahimo  carauaton. 

Inadoptable,  adj.  Diri  mahimo  caraua- 
ton. 

Inadvertencia./.  Caculang  sin  panginano. 

Inadvertido,  da.  adj.  An  diri  mangi- 
nginano. 

Inagotable,  adj.  Diri  sadang  maobus. 

Inaguantable,  adj.  Diri  macailub,  diri 
macaantos. 

Inajenable,   adj .   Diri  sadang  ihatag. 

Inalienable,  adj-  Diri  sadang  ihatag. 

Inalterabilidad.  /  Pagcadiri  sadang  raa- 
balhin. 

Inalterable,  adj.  Diri  mabalhin,  diri  ma- 
iain,  amo  lá  guihapon. 

Inalterablemente,  adv.  m.  Amo  ó  an 
siya  lá  guihapon. 

Inalterado,  da.  adj.  Diri  malalain,  amo 
lá  guihapon. 

Inamisible,  adj.  Diri  sadang  mauara;  di- 
ri macacauara. 

Inamovible,  adj.  Dayon,  diri  sadang  ma- 
cuba cún  dao  catungdanan. 

Inamovilidad.  /  Cadayonan  ó  cadiri  sa- 
dang macuha  cún  dao  catungdanan. 

Inanición.  /  Camaluya,  pagcamaluya. 

Inanimado,  da.  adj.  Uaray  calag,  diri 
calagan. 

Inapagable,  adj.  Diri  maparong;  diri  sa- 
dang parongon. 

Inapeable,  adj.  Diri  lumusad,  diri  maha- 
uas.  Diri  sadang  iglusad,  diri  sadang  ha- 
uason.— fig.  Diri  inatuquib;  din  sadang 
tuquibon,  diri  sadang  sabuton. — fig.  An 
diri  gud  napasauay  ó  nasagdon. 


IN 


321 


Inapelable,  adj.    Paghocom  ó    sentencia 

nga  diri  ná   maliliuat. 
Inapetencia.  /.  Cauaray  ganas  sin    pag- 

caon. 
Inapetente,  adj.  An  uaray  ganas  sin  pag- 

caon. 
Inaplicable,     adj.    An    diri    sadang    itu- 

ngud  sa... 
Inaplicación.  /     Diri     pagtalingoha    sin 

pagaram,    cahubia. 
Inaplicado,  da.  adj.  Diri  nagtatalingoha 

sin   pagaram,  hubia. 
Inapreciable,  adj.  Mahal  gud  caopay. 
Inarmónico,  ca.  adj.  Diri  naarangay;  diri 

nagcacaarangay  cún  dao  sa  pagcanta,   etc. 
Inarticulado,  da.  adj.  Uaray  mga  calo- 

lothan.— Tingug  sin  polong    nga   diri    ig- 

luluas. 
Inasequible,  adj.  Diri  aabuton. 
Inaudito,   ta.  adj.  Uaray  pá  dunggu. 
Inauguración.  /.    Pagtagna  nga  búa    tu- 

ngud  san  paghoni    ó  paglupad    san     mga 

tamsi.   Pagticang. 
Inaugurar,  a.  Pagpatostos.—  Pagpaombao 

pagsangiao.  Pagtican  sin  bisan  ano. 
InauraciÓn.  /   Pagcadinorado. 
Inaveriguable,    adj.     Diri    mahimo   olit 

oquiton,  diri  mahimo  hibaroan. 
Incalculable,  adj.    Diri    sadang  hunahu- 

naon . 
Incalificable,  adj.  Diri  sadang  sisid-ngon. 
Incandescencia.  /  Cabusag.  Qinalayoan. 
Incandescente,  adj.  An  binaga  nga  tum- 
baga etc.,   nga  nabubusag. 
Incansable,  adj.  Diri  mabutlao,  diri  raa- 

budlay. 
Incansablemente,  adv.  vi.    Sin    uaray 

cabutlao,  sin  uaray  cabudlay. 
Incantable,  adj.   Diri    mahimo    pagcanta 

cay  diri   maabut  an   tingug. 

Incapacidad.  /  Catapang. 
Incapacitar,  a.  Pagasoy  nga  diri  siya  ta- 
cos sin  catungdanan. — Pagcaolang. 
Incapaz,   adj.    Tapang,  culang  sin    sara- 

butan. 
Incasable,  adj.  Diri  macacasal. — An  diri 

buot  mag  asaua. — An  diri  mahihimo  mag 

asaua. 
Incautamente,   adv.   m.  Sin  uaray    gud 

pagtatagam  ó  panginano. 
Incautarse,  r.   For.    Paghauid  sa  iya  ga- 

hum  sin  salapi,  etc. — Baga  pag  agao. 
Incauto,   ta.  adj.    Diri    nagtatagam,  diri 

nanginginano. 
Incendiar,    a.    Pagsonug;  pagsurit,   pag- 

silab. 

Incendiario,  ria.  Masurit.— s.  Parasurit. 


322 


IN 


Incendio,  m.   Casonog.  Panonug. — Pagca- 

caigrab  ó  pagcaiglab,  casilab,  calarab. 
Incensación.  /    Pag  labiog,  pag  tabiog, 

pagpaaso     san    incensario. 
Incensar,  a.    Pag  labiog,  pag  tabiog  san 

incensario,  pag  paaso  sa  iya- 
Incensario,  m.    Bagahan    nga  gagamiton 
*  sa  singbahan  sa  pagpaaso. 
Incensurable,  adj.  Diri  sadang  pasauayon. 
Incentivo,  m.  An  magaagda,  magsusulay. 
Incertidtimbre.  /.  Caculangan  sin  cama 

tuoran,  pag  ruhaduha. 
Incertísimo,  ma.  adj.  Diri  gud  matuod. 
Incesable,  adj.  Diri  maocoy. 
Incesablemente,  adv.  m.  Sin  uaray  ocoy. 
Incesante,  adj.  Diri  mao-coy. 
Incesantemente,    adv.     m.      Sin    uaray 

ocoy. 
Incesto,  m.  Sala  nga  mahiras,  pagpacasa- 

la  sa  mga  oropud  pá  nga  casoocan. 
Incestuosamente,    adv.  m.  Pagpacasala 

gud  sa  mga  oropud  pá  nga  casoocan. 
Incestuoso,  sa.  adj.  An  macasala,  an  ma- 

quihiualas  sa  caorop-dan  nga   harani  pá. 
Incidencia.  /.  Casugad,   caagui.  An   maa- 

but  sa  ano  man  nga    buruhaton. 
Incidental,  adj .  An  maabut  sa  ano  man 

nga  buruhaton. 

Incidentalmente.  adv.  m.   Sa  caagui  lá. 

Incidente,  aij.    An    maabut  sa  ano  man 

nga  buruhaton. — s.  Casugad,  caagui. 
Incidentemente,  adv.  m.  Sa  caagui  lá. 
Incidir,    n.    Pacasala,    pagsayop,    básala, 

halisa. 
Incienso,  m.  Id.   Taguc  nga  mahamut  sin 

cahuy  nga  sugad  sin   guisalongi. 
Inciertamente,  adv.  m.  Sa  cauaray  cama- 

tuoran,   sa  pagcaruhaduha. 
Incierto,  ta.    adj.  Diri  matuod. — Diri  ma- 

rig-on. — Diri  sinasabut. 
Incineración.  /.  Pagpacaabo. 
Incinerar,  a.  Pagsonug,  pagpacaabo. 
Incipiente,  adj.  Maticang  pa  lá. 
Incircunciso,  sa.  adj.   Pigos,    baduan. 
IncircunscritO,   ta.  adj.  Diri    masacop. 
Incisión.  /.    Samad.— Gahab. — Tanga. 
Inciso,  sa.   adj.  Otud. 
Inciso,  m.  Bahin,  an  tag-sa  ca  bahin   san 

iguinaasoy    nga   may    iya    cahologan. 
Incisorio,  Ha.  adj.  Matarum. 
Incitación.  /.  Pagsodiot,    pagidug. — Pag- 

sagda. 
Incitador,  ra.  adj.  Masodiot,  maidug. — s, 

Parasodiot. —  adj.  Masagda. 
Incitamento,  m.  An  isasagda,  igaagda. 
¡ncitar.  a.  Pagsodiot,  pag  idug,  pag  idug 

idug;  pagayat,  pagbubalao;   angat,  honon, 

hulhug,  baghot,  bayat,  dayo,  duguia,    hi- 


1N 

ngal,  inday,  indac,  arit,  auat,   buti  buti: — 

Pag  agda,  pag  sagda. 
Incitativa.  /.  For.  Sugo  sin    mga    labao 

nga  ponoan  ngadto  sa  iba  nga  mga  pono- 

an  nga  sacop  nira  basi  maangay  sa  cata- 

dungan  an  mga  paghocom  nira. 
Incitativo,  va.  Maagda,  masagda.  Maca- 
agda,  .macasagda. — For.  s.  m.  Sugo  sin  la- 
bao  nga  ponoan  nga   sacop  niya  basi  ma- 
turnan  an  sugo  nga  ona  nga  isinugo  sa  iya. 

Incivil,  adj.  Tapang.  Buquidnon. 

Inclemencia,  f.  Camaisug,  camapintas.— 
Camataghum,  camahagcot. — Á  la  incle- 
mencia, m.  adv.  Uaray  ayopan,  uaray  sa- 
dang  ayopan. 

Inclemente,  adj.  Maisug,  mapintas,  culang 
sin  calooy. 

Inclinación,  /.  Caquiling,  pagcaquiling. 
— Pagyogbo,  pagdoco.— /%%  Buot,  gugma. 

Inclinador,  ra.  adj.  Maquiling. 

Inclinante,  p.  a.  Maquiling. 

Inclinar,  a.  Quiling;  tuad,  tuas.— Hilig.— 
Yogbo,  doco. — Halag;  hilay.— Obo. — Hu- 
pay,  laui,  laui  laui,  banauog,  baringig, 
bariquig,  cubaob,  cuyacoy,  coob,  dapiog, 
digal,  dongo,  goyo,  hotoc,  hoyot,  huliquid, 
balangtang,  bauogbauog,  hiringig,  hoyog, 
yunguc,  obaob,  paringpading,  piclay,  quiay 
quiay,  quiliquid,  samparay,  tiad;  tocbo,  da- 
luhighig. — Tamud. — Laylay;  bayoctoc. 

ínclito,  ta.  adj.  Malial,  hamili,  birilhon, 
harangdon,  bantungan. 

Incluir,  a.  Sacop,  Laquiq.— Sacob;  talin- 
sacop,  talinsacob. — Sacom.  Sagap.  Among, 
among-among. — -Darahig.— Bayom. — Ali- 
piat. 

Inclusa.  /.  Balay;  dida  siton  nga  balay 
hinohopot  ug  minamangnoan  an  mga  ca- 
bataan  nga  gudti  pá  nga  pinapabay-an  lá 
sa  mga  caganac 

Inclusa.  /.  Balay  nga  guinbubutangan  sa 
mga  cabataan  nga  binayaan  san  ira  mgt 
caganac  san  gutiay  pá. — Sagpo,  sag-pan 
cún  sa  mga  tubig. 

Inclusero,  ra.  adj.  Tiuatauag  an  mga 
hinop-tan  ug  minangnoan  sa  balav  nga  si- 
nisiring  inclusa. 

Inclusión.  /.  Pagsacop,   pagsacob. 

Inclusivamente,  adv.  m.   Sacop  gud. 

Inclusive,  adv.  m.  Sacop  gud. 

Inclusivo,  va.   adj.  Masacop.  Macasacop. 

Incluso,  sa.  adj.  Sacop;  laquip. 

Incluyente,  p.  a.  Masacop;    macasacop. 

Incoar,  a.  Pagticang. 

Incoativo,  va.  adj.  An  maasoy  san  tini- 
cangan  cún  pagticang  bá  sa  bisan  ano. 

Incobrable,  adj.  An  diri  ná  mahihimo 
ó  macún  gud  soc-tan. 


m 

Incógnita./.  Mat.  An  diri  pá    sínasabut 

cundi  guintutuyo  sin  pagcasabut.— fig.  Pag- 

tuyo  sin  panginsayud  san  diri  pá  sinasabut. 
Incógnito,   ta.   adj.    Diri    maquílala.    De 

incógnito,  m.  adv.  An  tauo  nga  diri   ma- 

paquilala. 
Incognoscible,   adj.   Diri   maquilal-on. — 

Macuri  gud  quilal-on. 
Incoherencia./.  Cauaray  caangayan;  p?g- 

cadiri  angay. 
Incoherente,  adj.  Diri  maangay. 
Incoloro,  ra.  adj.  An  uaray   color. 
Incólume,  adj.  Maopay;   uaray  caano,  ua- 
ray casamad,  etc. 
Incolumidad.  /   Caopayan,    maopay    an 

lauas,  uaray  saquít. 
Incombustible,     adj.     Diri      masosonug; 

diri  mahihimo  sonogon. 
Incomerciable,  adj .  Diri  mahihimo  igco- 

mercio. 
Incómodamente,  adj.  Macuri  caopay. 
Incomodar,  a.  Pagcuri-i. — r.   Sina,    isug; 

toyo.  Langot,  aringit,  bingit,  buringit,  huga, 

posoc,  songeod,   tulapus. 
Incomodidad.   /.     Cacurian,    casaquitan. 

— Casina,  caposoc,  caisug.    Calisdanan. 
Incómodo,  da.    adj.    Macuri,    masaquít, 

malisud. 
Incomparable,  adj.  Uaray  sadang  isang- 

lit,  uaray  sadang    igpananglit. 
Incomparablemente,  adv.  m.  Sin  uaray 

sanglit. 
Incomparado,   da.    adj.    Uaray    sadang 

isanglit;  uaray  sadang  igpananglit. 
Incompartible,  adj.   Diri  mahihimo  pag- 

bahinon. 
Incompasible,  adj.  An  uaray  calooy. 
Incompasivo,  va.  adj.  An  uaray  calooy. 
Incompatibilidad.  /  Pagcadiri  mahihimo 

igtigub. 
Incompatible,  adj.  Diri  mahihimo  igtigub. 
Incompensable,  adj.  Diri  mahihimo  pag- 

baloson,  uaray  sadang  ipacabalos. 
Incompetencia.  /  Caculang  sin    gahum. 
Incompetente,  adj.  Diri  angay,  diri  igo. 
Incompletamente,  adv.  m.  Diri  pá  gud 
human,  diri  pá  gud  hingpit. 
Incompleto,  ta.  adj.    Diri    human,    diri 
hingpit,  ayauan  pá. 
Incomplexo,  xa.  adj.  Bulag. 
Incomponible,  adj.  Diri    mahihimo    pag 

opayon. 
Incomportable,  adj.     Diri    na    maantos, 
diri  ná  ma  ilub;  diri  sadang  antoson,  diri 
sadang  ilubon. 

Incomposibilidad.  /.  Cadiri  ná  mahihimo 
pagopayon. 


m  m 

incomposible,  adj.  Diri  sadang  pag  opa' 

yon. 
Incomposición.  /    Caculang    sin    caara- 

ngay. 
Incomprensibilidad.  /  Pagcadiri  sadang 

tuquibon. 
Incomprensible,  adj.  Diri  sadang  matu- 

quib,  diri  sadang  tuquibon. 
Incomunicabilidad.  /  Cadiri  mahihimo 

iangbit;  cadiri   mahihimo   igpahayag. 
Incomunicable,    adj.    Diri    iangbit,    diri 

mapahayag,    diri  mapaquita;  diri    pinago- 

goa  ó  diri   pinayayacan  sa  iba. 
Incomunicación.  /  Pagdiri    sin    pagpa- 

quita  cün  pagyacan  bá  sa  iba. — Diri  pag- 

paquita  sa  iba. 
Incomunicado,  da.    adj.    An    dinidirian 

sin  pagpaquita  cún  pagyacan  bá  sa  iba. 
Incomunicar,  a.  Pagdiri    sin    pagpaquita 

cún  payacan  cún  pagsurat  bá  sa    iba. — r. 

Diri  paquita,  pagtago. 
Inconcebible,  adj.  Diri  sadang  matuquib; 

diri   sadang  mahunahuna. 
Inconciliable,  a/j.  Diri  sadang  matuhay, 

Diri  maalagad. 
Inconcino,  na.  adj.  Diri  husay. 
Inconcusamente,  adv.  m.  Sin  mar¡g-on, 

sin  uaray    ruhaduha. 
Inconcuso,  sa.  adj.  Marig-on,  uaray  roha- 

duha. 
Incondicional,  adj.  Uaray  ano  man  nga 

caulangan. 
Incondicionalmente.  adv.  m.  Sin  uaray 

ano  man  nga  caulangan. 
Inconducente,  adj.  Diri  maigo. 
Inconexión.  /  Caculang  sin  pageasonud- 

sonud,  caculang  sin  caarangay. 
Inconexo,  xa.  adj.    Diri    magsosoronud, 

diri  maarangay.  • 

Inconfeso,  sa.  adj.  For.  An    salaan  nga 

diri  magtutug-an  san  iya  sala. 
Inconfidencia./.  Diri  pagtapud,  pagturao. 
Incongruamente,  adv.  m.  Diri    nga  ga- 

yud   angay. 
Incongruencia.  /  Caculang  sin    caanga- 
yan. 
Incongruente,  adj.   Diri  angay. 
Incongruentemente,  adv.  m.  Diri  ngaga- 

yud  angay. 
Incongruidad./.  Caculang  sin  caangayan. 
Incongruo,  grúa.  adj.  Diri    angay,    diri 

maigo. 
Inconmensurabilidad./  Cauaray  socol, 

cauaray  casoclanan. 
Inconmensurable,  adj.  Uaray  socol,  diri 

masocol. 
Inconmutabilidad./.  Cadiri  mabalhin,— 

Pagcadiri  sadang  mabalio. 


324  ítí 

Inconmutable,  adj.  Diri  mabalhin. — Diri 
sadan   mabalio. 

Inconquistable.^//.  Diri  sadang  macuha, 
diri  macacuha. — fig.  Diri  mapadaog. 

Inconsciente,  adj.  Tapang,  diri  maaram. 

Inconscientemente,  adv.  m.  Sin  uaray. 
sasabut. 

Inconsecuencia.  /  Caculang  sin  caa- 
ngayan  sa  mga  polong   cún  sa  mga  buhat. 

Inconsecuente,  adj.  Diri  masonud,  diri 
ansiya  an  cuha  sa  sinondan  nga  mga  po- 
long.— Diri   mangay. 

Inconsideración.  /.  Caculang  sin  cata- 
hud; caculang  sin  panginano. 

Inconsideradamente,  adv.  vi.  Sin  uaray 
catahud;  sin  uaray  panginano. 

Inconsiderado,  da.  adj.  Uaray  catahud; 
uaray  panginano;  diri   nanginginano- 

Inconsecuente,  adj.  Diri  masonud,  diri 
ansiya  an  cuha  sa  sinondan  nga  mga  po- 
long. 

Inconsistencia.  /.  Caculang  sin  carig-o 
nan. 

Inconsistente,  adj.  Culang  sin  carig-onan. 

Inconsolable,  adj.  Diri  sadang  paglipa- 
yon;    diri  malipay. — jig.    Macuri    malipay. 

Inconsolablemente,  adv.  m.  Sin  uaray 
calipayan. 

Inconstancia.  /.  Caculang  sin  carig-onan. 
- — Camasayon  maglain  sin  hunahuna,    etc. 

Inconstante,  adj.  Diri  marig-on  — Madali 
maglain  sin   hunahuna,  etc.   Arapahap. 

Inconstantemente,  adv.  vi.  Sin  uaray 
gud  carig-onan. — Madali  gud  maglain  sin 
hunahuna,  etc. 

Inconstruible.  adj.  Diri  mahihimo  buha- 
ton,  diri  sadang  pagbuhaton. 

Inconsulto,  ta.  adj.  An  binuhat  sin  ua- 
ray panginano  cún  uaray  paquisagdon. 

Inconsútil,   adj.  Guincasugponan. 

Incontable,  adj.  Diri  sadang  maisip. — Ma- 
curi ¡sipón. — Diri  sadang  igasoy. 

Incontaminado,  da.  adj.  Diri  buringon, 
diri  mabaho.  Uaray   hisac-bi. 

Incontestable,  adj.  Diri  sadang  patocan, 
diri  sadang  ruhaduhaon,  diri  sadang  hi- 
borongan. 

Incontinencia.  /.  An  diri  pagpogong  sa 
mga  cairib  gon  sa  lauas.  An  diri  paca- 
hauid  sa  mga  cairib-gon  sa  lauas. — De 
orina.  Med.  Saquit  nga  pagihi   sin  agsub. 

Incontinente,  adj .  Maquimala-oay;  mala- 
oay. 

Incontinentemente,  adv.  m.  Sin  uaray 
gud  pagpogong  sa  mga  carib-gon  sa  lauas. 

Incontinenti,  adv.  t.  Layon  layon,  sa 
layon   layon. 

Incontrastable,  adj.  Diri  sadang,macuha, 


diri   macucuha,  diri  lulupigon. — Dirí  sadang 

patocan    o  atohan  sin   polong.— jig.    Diri 

mapadaog,  diri   mapalupig. 
Incontratable,  adj.  fig.  Maisug. 
Incontrovertible,  adj.  Uaray   rohaduha, 

uaray  hiborongan. 
Inconvencible,  adj.  Diri  mapasauay. 
Inconvenible,  adj.   Diri  angay. 
Inconveniblemente,    adv.    vi.   Sin  diri 

caangayan. 
Inconveniencia./.  Cacurian.— Diri  angay, 

diri  ansiya. 
Inconveniente,  adj.  Diri  angay.— vi.  Cao- 

langan. — Cacurian. — Sapayán. 
Inconversable,  adj.  Maisug,    diri    mahi- 
himo yacnan. 
Inconvertible,    adj.    Diri  mabalhin,    diri 

mabalio. — Diri    maalagad. 
Incordio.  ///.  Mcd.   Hubag  sa  hita  cún  sa 

iroc  nga  guican  sa    saquit  nga  maraut    ó 

mala-oay. 
Incorporación.  /.  Pagtigub.  Pagpatigub. 

— Pagpasacop. 
Incorporal,  adj.  Uaray  lauas. 
Incorporalmente.  adv.   'vi.    Uaray  gud 

lauas. 
Incorporar,    a.    Pagpatigub;    pagtigub  — 

Pagpabangon  san    mahigda. — r.    Tigub. — 

Bangon.   Pasacop- 
Incorporeidad.  /.  Cauaray  lauas. 
Incorpóreo,  rea.  adj.  Uaray   lanas,    diri 

lauasan. 
Incorporo,  vi.  Pagtigub.  Pagpatigub.  Pag- 
pasacop. 
Incorrección,  /.   Cauaray  caopayan    san 

pagpolong,  etc. 

Incorrectamente,   adv.  vi.   Uaray   gud 

caopayan. 
Incorrecto,  ta.  p.   p.    Uaray    pagopaya. 

— adj.   Diri  napasauay. 
Incorregíbilidad.  f.    Camaquisasauayon, 

pagcauaray     babalc. 
Incorregible,  adj.  Sasauayon,  diri  mabale. 
Incorrupción./.  Cadiri  madonot.— -fig.  Ca- 
opayan sin   batasan,   pangaui  nga  maopay. 
Incorruptamente,    adv.  m.    Sin    uaray 

cadonot- 
Incorruptibilldad.  /  Pagcadiri  madonol; 

cauaray  cadonot;  diri  aguian  sa    pagcado- 

not— -fig.   Pagcamahauan. 
Incorruptible,  adj.    Diri    madonot.-—^ 

Diri  maalagad  sin  maraut. 
Incorrupto,   ta.  adj.  Uaray  cadonot.-- fig- 

Uaray  gagapil  sin    maraut. — Babayc    nga 

mahauan  nga  uaray  cauad-i  san   pagcavir- 

gen. 
Incrasar.  a.  Med,    Pagpatamboc—  Paghi- 

rog  sin  tamboc. 


1Ñ 

Increado,    da.    adj.    Diri    binuhat,     diri 

guintuha. 
Incredibilidad.  /.  Pagcadiri  sadang  pag- 

toohan. 
Incredulidad.  /.     Cangalas    ó    camacuri 

sin    pagtoo    sa  bisan    ano. — Caculang  sin 

pagtoo  sa  Dios,  caculang  sin  toloohan  nga 

católico. 
Incrédulo,  la.  adj.  Uaray  toloohan,    diri 

natoo   sa    Dios.— Diri    nagmamatuod    sin 

dali  lá. 
Increíble,   adj.     Diri    sadang    pagtoohan. 

Diri  sadang  pa  pagmatuorun.— /¿-  Macuri 

toohan,  macuri  pagtuorun. 
Incremento,  m.  Dugang;  pagdugang. 
Increpación.  /.  Macosug   nga    pagsauay. 
Increpador,  ra.    adj.    An    masauay    sin 

macosog. — s.  Parauasay  sin  macosog. 
Increpante,   p.    a.    An    masauay    sin  ma- 
cosog. 
Increpar,  a.  Pagsauay  sin    macosog,    sin 

ongud. 
Incriminación.  /.   Pagsumbong. — Pagbu- 

tang  sin  sala. 
Incriminar,  a.    Pagsumbong    sin    ongud. 

— Pagora  ora  sin  pagbutang  sin  sala. 
Incristalizable.  adj.  Diri    sandang  igsu- 

gad  sig  salaming. 
Incruento,  ta.  adj.  Diri  dugoon. 
Incrustación.  /.  Pagpadolot. 
Incrustar,   a.  Pagdoíot  sin  mga  bato  nga 

mahal  dida  sin  bulauan,  etc.,  etc. 
Incubación.  /.   Paghilumlum. 
Incubar,  a.   Paghilumlum. 
Incubo,  adj.  y  s.  An  yaua,  cono,  nga  nag- 

papacalalaqui  sa  pagcasala  sin  babayc. 
Incuestionable,    adj:    Uaray    ruhaduha, 

uaray  hiborongan. 
Inculcación.  /  Pagpiit;   pagcapüt.— Ag- 

sub  nga  pagpolong  ó  pagsagdon.-Pagtutdo. 
Inculcador.  adj.    Macapiit.— Agsub    ma- 

molong  ó  masagdon.  Matutdo. 
Inculcar,    a.    Pagpiit.—^.    Pagpolong  ó 

pagsagdon  sin  agsub.— fig.    Pagtutdo    sin 

maopay. — Impr.  Pagpadooc  sin   oraora  sa 

mga  letra.— r.  jig.  Pagdayon  lá  san  guin- 

huhunahuna. 

Inculpable,  adj.  Uaray  sala. 
Inculpablemente,  adv.  m.  Uaray  gudsala. 
Inculpación.  /.  Pagsumbong. 
Inculpadamente,  adv.  m.  Uaray  gud  sala. 
Inculpar,  a.  Pagsumbong,   pagbutangi. 
Incultamente,  adv.  m.    Putal  gud.— Ta- 

pang  ó  culang  gud  sin  hibaro-— -Diri  gud 

maaram  magyacan. 

Incultivable,  adj.  Diri  sadang  quio-hon. 
Incultívado,  da.    adj.   Putal,    soho   nga 

guba. 


m 


325 


Inculto,  ta.  adj.  Putal,  soho  nga  guba.— 
Tapang  ó  culang  sin  hibaro. — Diri  ma- 
aram magyacan,  diri  toton  nga  polong. 

Incultura.  /.  Caculang  sin  pagquiua  ó 
pagdalos.  Caculang  sin    hibaro. 

Incumbencia.  /.  Catungdanan. 

Incumbir,  ti.  Tungud,  hatungud,  hitungud. 

Incurable,  adj.  Diri  sadang  matambal;  diri 
magoopay. — Macuri  matambal. 

Incuria.  /.  Diri  paghimangno,  cahubia. 

Incurioso,  sa.  adj.  Diri  maninimangno, 
mahubia. 

Incurrimiento.  m.  Pacasala. 

Incurrir.  «.  Pacasala,  hisacop. 

Incursión.  /.  Pacasala. — MU.  Paggubat, 
pangayao,  pagdarahug  nga  binubuhat  san 
mga  nangugubat. 

Incurso,  sa.  /.  p.  Sacop  san  sala,  etc. 

Indagación./.  Pagosisa,  pangisayud,  pa- 
golitoquit. 

Indagador,  ra.  adj.  Maosisahon,  mangi- 
nginsayud. 

Indagar,  a.  Pagosisa,  panginsayud,  pago- 
lit  uquit,  sonay,  sonasona,   bugti. 

Indagatorio,  ría.  adj.  For.  Manginginsa- 
yud,   olit  oquit. 

Indebidamente,  adv.  m.  Sin  diriangay, 
sin  diri  matadong. 

Indebido,  da.  a<':,  Diri  angay.— Diri  ma- 
tadong. 

Indecencia./.  Camarjugao.— Caculang  sin 
catahud 

Indecente,  adj.  Mahugao;  culang  sin  ca- 
tahud. 

Indecentemente,  adv.  m.  Mahugao  ca- 
opay;  uaray  gud  catahud. 

Indecible,  adj-  Diri  maasoy;  diri  haasoy; 
diri  sadang  haasoy. 

Indeciblemente,  adv.  m.  Diri  gud  sadang 
haasoy. 

Indecisión.  /  Pag  alang  alang. 

Indeciso,  sa.  adj.  Alang  alang,  maalang 
alang. 

Indeclinable,  adj.  Pirit  mabuhat  ó  matu- 
man. — Gram.  An  diri  madeclinar. 

Indecoro,  m.  Caculang  sin  catahud,  ca- 
culang sin  caalo. 

Indecoro,  ra.  adj.  Culang  sin  catahud, 
uaray  caalo. 

Indecorosamente,  adv.  m.  Uaray  gud 
catahud,  uaray  gud  caalo. 

Indecoroso,  sa.  adj.  Uaray  catahud,  ua- 
ray caalo. 

Indefectible,  adj.  Matuman  guihapoh,  da- 
yon   guihapon. 

Indefectiblemente,   adv.    m.   Matuman 
gud  guihapon,  madayon  guihapon. 
29 


B26 


m 


Indefendible,  adj.    Diri    sadang    cataba- 

ngan. 
Indefensable,    adj.  Diri   sadang    cataba- 

ngan- 
Indefensible.  adj.    Diri    sadang    cataba- 

ngan. 
Indefenso,  sa.  adj.  Uaray  sasalip-dan. 
Indeficiente,  adj.  Dayon  lá   guihapon. 
Indefinible,  adj.    Diri  mahihimo  asoyon, 

diri  haasoy. 
Indefinido,  da.  adj.  Uaray  asoye. 
Indeleble,  adj.  Diri  sadang  mapara,    diri 

sadang  macuha. 
Indeleblemente,  adv.  m.  Diri  ngagayud 

mapara,  diri  ngagayud  macuha. 
Indeliberación.  /.  Caculang  sin  pangina- 

no,  cauaray  paghunahunaá. 
Indeliberadamente,  adv.  m.  Uaray  gud 

panginano,  uaray  gud   paghunahuna. 

Indeliberado,  da.  adj.  Uaray  panginano- 
ha,  uaray  paghunahunaá. 

Indemne,  adj.  Gauas  sin  ano  lá  nga  caraut. 

Indemnidad.  /.  Carig-onan  nga  itinota- 
got  basi  diri  pagananoon. 

Indemnización.  /.  Pagbayad.— Igpaba 
yad. 

Indemnizar,  a.  Pagbayad  san  perjuicio 
nga  guinbuhatan. 

Indemostrable,  adj.  Diri  sadang  igasoy. 

Independencia.  /.  Cauaray  ponoan,  ua- 
ray nagsasacop,  iya  pagbuot  nga  lugari- 
ngon.  Paghigauas  sa  gahum  sa  lain. 

Independiente,  adj.  Diri  sacop.— fig.  An 

naogop  san  iya  mga  tungud  cún  mga  la- 
rang  bá  sin  uaray  cahadluc  sa  iba.  —  Ima- 
lay. — Independiente  de  eso.  Labut  pá  si- 
ton,  gauas    pá  siton. 

Independientemente,  adv.  m.  Uaray 
gud  ponoan  nga  nagsasacop,  diri  gud  sacop 
sa  lain. 

Indescifrable,    adj.  Diri   haasoy. 

Indescriptible,  adj.  Diri  sadang  asoyon. 

Indesignable,  adj.  Diri  sadang  tigam-nan, 
macún    tigam-nan. 

Indestructible,  adj.  Diri  sadang  mabung- 
cag,  diri  mahihimo  bungeagon. 

Indeterminable,  adj.  Diri  sadang  asoyon. 
— An  diri  nacapangahas;  alang  alang. 

Indeterminación.  /  Pag  alang  alang. 

Indeterminadamente,  adv.  m.  Alang 
alang  gud. — Uaray  pá  gud  casayoran. 

Indeterminado,  da.  adj.  Uaray  pá  casa- 
yoran.— Alang  alang. 

Indevoción./.  Caculang  sin  catahud. 

Indevoto,  ta.  adj.  Culangsin  catahud. 

Indicación.  /.  Pagtutdo,  pagpasabut. 

Indicador,  ra.    adj.   Matutdo.— Iturutdo.   I 

— s.  Paratutdo.  I 


1N 
Indicar,  a.  Pagtutdo,  pagpasabut. 
Indicativo,  va.  adj.   Matutdo. 
Indicción./.  Pagpatauag,  pagpatiroc,  pag- 

padaop. — Cadugayan  nga  guin  iisip  sa  iqui- 

natagpoplo  cag  lima  ca  tuig. 
índice,  m.  Tigaman, — Lactud  nga  casayo- 
ran san  mga  bahin  san  mga  libro,  etc. — 

Dedo  índice.  Iturutdo. 
Indiciado,  da.  adj.  Guinamborongan,  guin- 

tatahapan. 
Indiciar,  a.    Pagpahabaro,    pagpasabut. — 

Pag   ambong. 
Indicio,    m.  Tigaman.  Hugti. 
Indiestro,  tra.  adj.  Diri  batid. 
Indiferencia./  Pagcaalang  alang  sa  buot. 
Indiferente,    adj.   An    diri    maboyoc    sa 

luyo  ug  sa   luyo. — Diri   maano. 

Indiferentemente,  adv.  m.  Uaray  gud 

pagpili. 
Indiferentismo,  m.   Pagcaalang  alang  sa 

buot  sa  pagtoo,  etc. 
Indígena,  adj.    Moropio,    tuminongnong; 

taga.... 
Indigencia.  /    Casoco,    casongeo,    caha- 

ngul;  camacalolooy. 
Indigente,    adj.    Soco,    songeo,    hangul; 

macalolooy. 
Indigerido,   da.    adj.    Diri    matunao    sa 

guinhaua. 
Indigestible,  adj.   Diri  matunao,    macuri 

matunao  sa  guinhaua. 
Indigestión.  /  Uaray  catutunao  sa  guin- 
haua. 
Indigesto,  ta.   adj.  Diri  matunao,  macuri 

matunao  sa  guinhaua. 
Indignación.  Casina,    capongot,    caaligot- 

got. 
Indignamente,  adv.  m.  Sin  diri  tacús. 
Indignante,  p.  a.  Macasisina.  Masisina- 
Indignar,  a.  Pacasina. — r.   Sina,    pongot, 

posoc,  aligotgot. 
Indignidad.  /  Pagcadiri  tacús,  cadiri  ta- 
cús.— Buhat  nga  diri  angay. 
Indigno,   na.  adj.  Diri    tacús. 
índigo,  m.  Tagum. 
Indijado,  da.  adj.  Sinab-ongan. 
Indiligencia./  Caculang  sin  cámadoroto, 

caculang  sin  panginano. 
Indio,  dia.  s.  Taga  Indias.  An  natauo  sa 

mga  Indias  nga  dapit  sa  casirangan. 
Indirecta./    Sambingay. 
Indirectamente,  adv.  m.  Sambingay  gud, 
diri  gud  mataclong. 
Indirecto,  ta.  adj.  Diri  lactud,  diri    ma- 

tadong,  balico. 
Indisciplina.  /  Caculang  sin  maopay  nga 
batasan,    sin  pagaram,   etc. 


IN 

Indisciplinable,  adj,  Diri  sadang  pagto- 
nan  sin  maopay  nga  batasan,    etc. 

Indisciplinado,  da.  adj.  Culang  sin  ma- 
opay nga  batasan,  culang  sin  pagaram,  etc. 

Indisciplinarse,  r.  Pagtalapas  san  mao- 
pay nga  batasan. 

Indiscreción.  /  Cablas  ó  culang  sin  ca- 
buotan  ó  camadoroto. — Pagcauaray  sara- 
butan. 

Indiscretamente,  adv.  m.  Culang  gud 
sin  cabuotan  ó  camadoroto. — Culang  gud 
sin  sarabutan. 

Indiscreto,  ta.  adj.  Culang  sin  cabuotan 
ó  camadoroto,  uaray  sarabutan. 

Indisculpable,  adj.  Diri  pagbabaribaron. 
Diri  sadang    igbaribad. 

Indiscutible,  adj.  Diri  osisahon. 

Indisolubilidad./.  An  cadiri  matunao,  an 
cadiri  mahubad  ó  mabadbad. 

Indisoluble,  adj.  Diri  matunao;  diri  ma- 
hubad ó  mabadbad. 

Indisolublemente,  adv.  m.  Diri  gud  ma- 
tunao; diri  gud  mahubad  ó  mabadbad. 

Indispensable,  adj.  Diri  mahihimo  ito- 
got,  diri  sadang  itogot—  Casoroc-an  ó  pi- 
rit  nga  maabut,  casoroc-an  nga  matuman, 
etc. 

Indispensablemente,  adv.  m.  Casoroc- 
an  gud,  capíritan  gud. 

Indisponer,  a.  Pacaraut.  Raut  in  nagara- 
ut  an  buot  contra  sa  icasitauo. — Pacasa- 
quit.  Saquit,  in  masarosaquit  siya. 

Indisposición.  /.  Caolangan. — Camaluya 
in  masorosaquit  an  lauas. 

Indispuesto,  ta.  adj.  Masorosaquit,  ma- 
luya  an  lasuas. 

Indisputable,  adj.  Uaray  ruhaduha,  diri 
hiborongan. 

Indisputablemente,  adv.  m.  Uaray  gud 

ruhaduha,  diri  gud  hiborongan. 
Indistinguible,  adj.  Diri  sadang  quilal-on, 

diri     sadang    sabuton. — Macuri     quilalon, 

macuri  sabuton. 
Indistintamente,  adv.  m.  Uaray  gud  ca- 

Ininlain,  sin  uaray  pagpili. 
Indistinto,  ta.  adj..  Magsama,  diri  malain. 
Individuación.  /.  Caiya  ó    quilalahan  sa 

bisan  ano,   calugaringon. 
Individual,  adj.  Calugaringon  san  tag-sa. 
Individualidad.  /.     Caiya,    calugaringon 

nga  quilalahan  sa  bisan  ano. 
Individualismo.    m;    Cabtang,    calugari- 
ngon sa  tag-sa. 
Individualista,    adj.  Maquilugaringon.— 

An  tungud  san  calugaringon. 
Individualizar,    a.    Pag  asoy  san  tag-sa 

nga  himtangan. 


IN 


327 


Individualmente,  adv.  m.  Pag  asoy  gud 

san  tag-sa  nga  himtangan. 
Individuar,  a.  Pag   asoy  son  tag-sa  nga 

himtangan. 
Individuo,  dua.  s.  Tauo;    usa    ca    tauo, 
usa  ca  bug-os. 
Indivisamente,   adv.  m.  Uaray  gud   bu- 

bulag,  diri  gud  binahinbahin. 
Indivisibilidad.  /.  Pagcadiri  mahimo  bu- 

lagon,  pagcadiri  mahimo  bahinon. 
Indivisible,  adj.  Diri  sadang  bulagon,  diri 

sadang  bahinon. 
Indiviso,  sa.  adj.    Diri  bulag,   diri  bina- 
hinbahin. 
Indócil,  adj.  Masoit,  doroy,    malaris. 
Indocilidad.  /.  Pagcamasoit,  camalaris. 
Indoctamente,  adv.  m.   Tapang  caopay 

tapang  gud. 
Indocto,  ta.  adj.  Tapang,  diri  maaram. 
Indocumentado,  da.  adj.   Uaray  carig- 

onan. 
índole.  /.  Caiya    gaui,  cagauian. 
Indolencia.  /.     Cabug-at  sa  casingeasing 
nga  diri  mabantad. — Mahubia. 
Indolente,  adj.  Diri  mabantad  an  casing- 
easing niya. — Hubia,  mahubia. 
Indolentemente,  adv.  m.  Uaray  gud  ca- 
babantad,  hubia  caopay. 
Indomable,  adj.  Diri  sadang  pag  an-don. 

Diri   napasauay. 
Indomado,  da.  adj.  Diri  pá  maanad,  layao 

pá,  ihalas  pá. 
Indomesticable,  adj.  Diri  sadang  pagan- 
don. 

Indoméstico,  ca.  adj.    Diri  pá    maanad, 
ihalas    pá. 
Indómito,  ta.  adj.  Diri    pá  maanad,  iha- 
las pá. — Diri  sadang  pagan-don. — ftg.  Diri 
napasauay.  Malabha,  malapha,    mailao. 
I n dotación.  /.   For.  Caculang  sin  pagha- 
tagui. 
Indotado,    da.  adj.    Uaray  hatagui. 
Indubitable,  adj.  Diri  sadang  ruhaduhaon, 
diri  sadang  hiborongan. 
Indubitablemente,  adv.  m.  Uaray   gud 

ruhaduha,  uaray   gud  hiborongan. 
Indubitadamente,  adv.  m.  Matuod  gud, 
uaray  gud  ruhaduha. 

Inducción.  /.  Pag  agda,  pag  sagda,  pag 
idug  idug,  pag  sorug  sorug. — Fis.  Pagcate. 
Inducidor,  ra.  adj.  Maagda,  masagda. 
Inducimiento,  m.  Pag  agda,  pag  sagda. 
Inducir,  a.  Pagagda,  pagsagda. 
Indudable,  adj.  Uaray  ruhaduha,  uaray 
hiborongan. 

Indudablemente,    adv.  m.    Uaray   gud 
ruhaduha,  uaray  gud  hiburongan. 


328 


IN 


Indulgencia.  /.    Camalolooyon. — Calooy 

nga  hatag  ó   togot  sa  santa  Iglesia. 
Indulgente*  adj.  Malolooyon,  mapasalioon. 
Indultar,  a.  Pag  salió  san  otang  nga   ba- 

raydan  pá  tungud   sin  sala. — Calooy,  pag 

togot  ó  pag  hatag  sin    calooy. 
Indulto,  m.   Calooy,    togot. 
Indumento,  m.  Panapton. 
Induración,  f.    Camatig-á,   pagcamatig-á. 
Industria.  /.    Larang,  hancag.  Calad-ngaT 

nan. — Panolos   sa    mga  pag    orna,   etc. — 

De  industria  m.  adv.  Tinuyo. — Cabatiran; 

cacugui,  calap,  tolos,  garap. 
Industrial,   m.   Parabuhat. 
Industriar,   a.    Pagtutdo,   pag  toon,    pag 

pabatid;    pag  sogop. 
Industriosamente,  adv.  m.  Batid  caopay. 
Industrioso,    Sa.    adj.  Batid,  maaram.— 

Guican    sa    cabatiran. — Tolosan,    calapan, 

cuguian. 
Inebriar,  a.    Hubog;    pagcahubog. 
InabHativo,   va.    adj.    Macacahubog. 
Inedia.  /.  Cabungtas,  camal uya  cay  uaray 

pá  caon. 
Inédito,  ta.  adj.    Sinurat   nga    uaray   pá 

igmantala. 
Inefabilidad.  /.  Pagcadiri  sadang  haasoy. 
Inefable,   adj.  Diri  haasoy,  diri  hapolong, 

diri    yaracnon,    diri  hapagyacan. 
Inefablemente.^^,  m.  Diri  gud   sadang 

haasoy. 
Ineficacia.  /.  Cacablas  ó  caculang  sin  ga- 

hum  ó  cosog. 
Ineficaz,  adj.  Cablas    ó    culang    sin    ga- 

rium    ó  cosog. 
Ineficazmente,   adv.  m.  Cablas  ó  culang 

gud  sin  gahum  ó  cusog. 
Inelegante,  adj.  Di.i  mahal;  diri  ogdayon. 
Ineludible,  adj.  Diri  mahihimo  ioason. 
Inenarrable,  adj.  Diri  haasoy;  diri  hapo- 
long, diri  yarac-non,  diri  hapagyacan. 
Inepcia.  /.   Casoroc-an,   quinan  anglan. 
Ineptamente,    adv.    m.    Diri    ngagayud 

angay;   tapang  caopay. 
Ineptitud.  /.  Cacablas;  catapang. 
Inepto,  ta.    adj.     Cablas,     diri    angay.— 

Tapang. 
Inequívoco,  ca.    adj.     Uaray  ruhaduha, 

diri  hiborongan. 
Inercia.  /.  Caluya,  pagcaluya;    camaluya, 

pagcamaluya.    Cahubia. 
Inerme,    adj.  Uaray  panganiban. 
Inerrable,  adj.  Diri  masasayop. 
Inerrante.  adj.    Astron.  Maodong  lá,  diri 

mabibinc. 
Inerte,   adj.    Maluya.  Mahubia. 
Inescrutable,  adj.  Diri  sadang  matuquib, 

diri  sadang  alanbuton. 


IN 

Inescudriñable,    adj.     Diri  sadang  ma- 
tuquib,    diri   sadang    alanbuton. 

Inesperadamente,  adv.  m.  Uaray  gud 

huhulata,    uaray  gud   paabuta. 
Inesperado,  da.    adj.    Uaray    huhulata, 

uaray  paabuta. 
Inestimabilidad.  /  Pagcadiri  sadang  hi- 

gugmaon  ug   pagmahalon    sugad  san    an- 
gay sa   i ya. 
Inestimable,  adj.  Diri  sadang  higugmaon 

ug  pagmahalon  sugad  san  angay. 
Inestimado,  da.  adj.  For.  Uaray  pá  pag- 

butangan  san  bale. 
Inevitable,  adj.    Diri   sadang    liquían. 
Inevitablemente,  adv.  ;«.  Diri  gud  sa- 
dang  lic-yan. 
Inexactamente,  adv.  m.   Sid  uaray  gud 

pagtutuman;    diri  gud  tangcud. 
Inexactitud.    /.    Uaray     pagtuman,    diri 

catangcud. 
Inexacto,   ta.  adj.  Culang  sin  pacatuman, 

diri  tangcud. 
Inexcusable,  adj.    Diri    macapagbaribad; 

diri    pabaribaron. 
Inexcusablemente,  adv.    m.    Sin    uaray 

baribad. 
Inexhausto,  ta.  adj.  Diri  maobus. 
Inexistencia.  /.   Cauaray  pá  himoa. 
Inexistente,    adj.    Uaray    pá  himoa. 
Inexorable,  adj.    Diri  matoros,  matadong 

gud. 
Inexorablemente,    adv.    m.    Sin  uaray 

pagtoros,  sin  matadong  gud. 
Inexperiencia.  /.  Cacablas  ó  caculang  sin 

cabatiran. 
Inexperto,  ta.    adj.  Cablas  ó  culang    sin 

cabatiran. 
Inexpiable,  adj.  D'ri  mahihimo    bay-dan. 
Inexplicable,    adj.    Diri    mahihimo  aso- 
yon,  diri  sadang   igasoy. 
Inexplorado,  &8u  adj.  Uaray  pá  osisaha; 

uaray   pa  hil-nga,  uaray  pá  cadtoa. 
Inexpugnable,    adj.    Diri    sadang  macu- 

cuha.— _$£•.  Diri  mapadaug. 
Inextinguible,  adj.  Diri  maporong.— fig. 

Dayon  ó  maiha  caopay. 
In  extremis.  loe.  lat.  Har'agumatay   ná. 
Inextricable,     adj.     Macuri     mabadbad, 

macuri  mamuclad. 
Infacundo,    da.    adj.    Diri    macacayacan 

sin  maopay. 
Infalibilidad,  /.  Pacadiri  sadang  maglim- 

bong;  pagcadiri  sadang  limbongan. 
Infalible,  adj.  Diri  macalimbong;   diri  sa- 
dang limbongan.— Marig-on    gud,    matuod 

gud. — Diri  sadang    magsayop. 
Infaliblemente,  adv.  m.  Sin  diri  sadang 


IN 

magsayop;  matuod  caopay;  sin  uaray    ro- 
haduha. 
Infamación.   /.    Pagpacaraut,    pagbuncag 
san  dungug  ó  bantug. 

Infamador,    ra.    adj.    Magpacaraut.— s. 

Parabuncag  san  dungug  ó  bantug. 
Infamante.  p.  a.  Magpapacaraut. 
Infamar,  a.  Pagpacaraut,  pagbungcag  san 

dungug  ó  bantug. 

Infamativo,  va.  adj.  Macacaraut. 
Infamatorio,  ría.  adj.  Macacaraut. 
Infame,  ádj.  Uaray  bantug  nga    maopay. 

— Maraut,  baniaga. 

Infamemente,  adv.  m.  Maraut  caopay. 
Infamia.  /.     Pagpacaraut. — Caraut,    buhat 

nga  maraut. 
Infancia.  /  An  pagcabata  ngada    sa  ica- 

pito  catuig. — fig.  Bag-o  pá. 
Infando,  da.  adj .  Maraut  ug  diri    angay 

igpolong. 
Infanta.  /.  Bata  nga  babaye  nga  uaray  pá 

abut  san  pito  ca  tuig. — Anac  nga  babaye 

san  hadi. — Asaua  sin  lalaqui  nga  infante. 
Infantado,  m.  Tuna  nga  itinogot  sa  mga 

anac  sin  hadi. 
Infantazgo,  m.   Tuna  nga  itinogot  sa  mga 

anac  sin  hadi- 
Infante,    m.    Bata  nga  lalaqui    nga  uaray 

pá  abut  san  pito  ca  tuig. — Anac  nga  lala- 
qui   sin    hadi,    cundi  diri  an  mangurang, 

cay  an  mga  camanghuran  lá   an  tinatauag 

nga  mga  infante.— Soldado  nga    parabac- 

tas  an    iya. 
Infantería./.  Casoldadosan  nga  pagbactas 

lá  an  ira  sa  pagtuman  san  ira  catungdanan. 
Infanticida,  adj.  Magpantay  sin  cabataan. 

— s.  Parapatay  sin  cabataan. 
Infanticidio,  m.  Pagpatay  sin  bata 
Infantil,  adj.  An   nahitutungud  san  cañan 

cabataan,  quinabataan. 
Infanzón,  m.  Tauo    nga  tnahal  nga  igui- 

nauas  san  hadi  san  buhis  ug   iba    pá    nga 

turomanon  nga  hadianon. 
InfanzonadO,  da.  adj.  An   nahitutungud 

san  dagco  nga  tauo  nga  infanzón. 
Infanzonazgo,   m.  Tuna  nga  calugaringon 

nga  hinsasacopan  sa  gahum   san    infanzón. 
Infanzonía.  /.  Cahimtang,    pagcahimtang 

san  infazón. 

Infarto,  ni.  Mcd.  Hubag,  cahubagan. 
Infatigable,  adj.  Diri  mabudlay,  diri  raa- 

butlao,  diri  mabudlayon. 
Infatigablemente,  adv.  m.  Sin  uaray  ca- 

budlay,  sin  uaray   cabutlao. 
Infatuar,  a.  Pagcalorong. — r.    Pagpacalo- 

rong,    pagparayao. 
Infaustamente,  adv.  m.  Cairo  gud,  ma- 

calolooy  gud,  uaray  gud   palad. 


IN  329 

Infausto,  ta.  adj.  Uaray  palad,  cairo,  ma- 
calolooy. 

Infebril,  adj.  Uaray  hiranat. 

Infección.    /.    Pagpacaraut;    pagpatapon, 

'  pagtaponi. 

Infectar,  a.  Pagpacaraut.  Darahig. 

Infectivo,  va.  adj.  Macacaraut. 

Infecto,  ta.  adj.  Tinaponan  sa  saquit,  etc. 

Infecundarse.  r.  Paglangday;  uaray  pag- 
mamat,  uaray  pagbonga. 

Infecundidad.  /.  Pagcalangday;  pagca- 
uaray pagbonga. 

Infecundo,  da.  adj.  Langday,  diri  mag- 
anac,  diri  magmamat;  diri   mamonga. 

Infelice.  adj.  poét.  Macalolooy,  cairo,  ua- 
ray palad. 

Infelicemente.  adv.  m.  Macalolooy  cao- 
pay, cairo  caopay,  uaray  gud  palad. 

Infelicidad.  /.  Pagcauaray  palad  nga  mao- 
pay. 

Infeliz,  adj.  Uaray  palad.— fam.  Tauo  nga 
mahinay  an  buot  niya. 

Infelizmente,  adv.  m.  Uaray  gud    palad. 

Inferencia.  /.  Paghunahuna  hionong  san 
mga  s mondan,  etc. 

Inferior,  adj.  Obús. — Ilarum. — Sacop. 

Inferioridad.  /.  Pagcaobus,  pageasacop, 
pageabutang  sa  bisan  ano  sa  obús,  sa  ila- 
rum sa  lain  nga  butang. 

Inferir,  a.  Paghunahuna  hionong  sin  bi- 
san  ano. 

Infernal,  adj.  Inpiernohanon,  suyadnon. 
— fig-  Maraut  caopay,  madarahug  caopay. 

Infernar,  a.  Pagpacaholog  sa  infierno. 

Infestación.  /.    Pagpacaraut. 

Infestar,  a.  Pagraut. — Pagtaponi  sa  saquit. 
— Damat,  darahig. 

Infesto,  ta.  adj.  poéí.  Macacaraut,  mada- 
rahug. 

Inficiente,  p.  a.  Macacaraut. 

Inficionar,  a.  Pagpacaraut:  pagtaponi. — 
Damat,  darahig. 

Infidelidad.  /.  Paglimbong. — Pagcauaray 
pagtoo  sa  toloohan  nga  católica. — Cadi- 
uatahan;  cadam-an  sa  mga   diuatahan. 

Infidelísimo,  ma.  adj.  Malimbong  cao- 
pay.—Diuatahan  caopay. 

Infidencia.  /.  Diri  pagtapud,  pagcauaray 
pagtapud.    Paglimbong. 

Infidente,  adj.  Diri  matapud.  Malimbong. 

ínfido,  da.  adj.  Malimbong. 

Infiel,  adj.  Malimbong. — Mangian. — Diua- 
tahan. 

Infielmente,  adj  Malimbong  caopay. — 
Diniuata  gud. 

Infierno,  m.  Impierno. — Oroquian  san  mga 
pinilian,  ug  dida  pananaquiton  sin  uaray 
catapusan;  bilangoan  san    mga    pinilian.— 


330 


IN 


Limbo  ó  hinohonongan  ni  Abrahan,    oro- 
quian  san  mga  calag  san  mga  magtadong 
nga    nagpapamulat    dito    san    santos  nga 
pagabut  san  aton  Guinoo. 
Infigurable,  adj.  Uaray  cahimo    nga    la- 

uasnon. 
Infiltración.  /.  Paghonob.   Pagcahonob. 
Infiltrar,  a.   Honob. 

•  nfimo,  ma.   adj-    Obús. — Orehc. — Guio- 
busi,  taramayon. 
Infinidad.  /.    Cauaray  catubtuban,  pagca- 
uaray   catapusan.— fig.  Cadam-an. 
Infinitamente,  adv.   m.    Sin   uaray  cata- 
pusan,   sin  uaray  catubtuban. 
Infinitesimal,  adj.   Mat.   Bisan   ano  nga 
caisipan  nga   guigugutiaye   gud. 
Infinito,  ta.  adj.    Uaray  catapusan,  uaray 
catubtuban. — Damo  caopay;   daco  caopay; 
oraora    ná. 
Infirmar,  a.    Pag  iban. — Pagpapara. 
Inflación.  /.    Pagpabongtud. -—/£•.    Cama- 
labiao,  capalabilabi. 
Inflamable,  adj.  Masayon  málaga,  mada- 

li  málaga. 
Inflamación.  /.    Paglaga;  camalaga,  pag- 
camalaga. — Paglamong. — Hubag. — Bacag. 
— Cáguid. — Hogong. 
Inflamar,   a.   Paglaga.— r.  Laga. — Pagpa- 
paso  sa  hunahuna. — r.    Paglamong. — Hu- 
bag.— Bacag. — Caguid. — Hogong. 
Inflamatorio,  ria.  adj.  Macacapalomong, 
macacahubag. 
Inflamiento,  m.    Pagpabongtud.— fig.  Ca- 
malabiao,  capalabilabi 
Inflar,  a.  Pagbongtud,  pagpabotug.— fig.  r. 
Pagpalabilabi. 
Inflativo,   va.    adj.  Macacapabongtud. 
Inflexibilidad.  /  Pagcatig-á,  pagcamatu- 

gás. —  fig.  Camarig-on  sa    casingcasing. 
Inflexible,    adj.  Diri  mababalico,  diri  ma- 
babalit-ad,  matugás.— -fig.  Marig-on  caopay 
an  casingcasing  niya. 
Inflexiblemente,  adv.  m.  Diri  gud    ma- 
babalico. Mar¡g-on  caopay. 
Inflexión  /  Pagcabalico,  pagcabalit-ad- — 

Pagcalain    lain  san  tingug. 
Inflicto,  ta.  p.  p.  Sinirotan. 
Infligir,  a.  Pagsirot. 

Inflorescencia.  /.  Pagbuc-ay. 

Influencia.  /.  Baga  gahum.  Gahum  sin 
pagtambulig,  pagtabang,  ctc.—jig.  Gracia 
ó  calooy  nga   hatag  sa  Dios. 

Influente,  p.  a.  An  may  gahum  sin  pag- 
tambulig. etc.,  macacatabang. 

Influir,  a.  Pagtambulig,  pagtabang. — Pag- 
hatag  an  Dios  sin  gracia. 

Influjo*  m.  Baga  gahum.    Gahum  sin  pag- 


IN 

tambulig,  pagtabang,  etc. — Gracia    ó    ca- 
looy nga  hatag  sa  Dios. 

Influyente,  p.  a.  An  may  gahum  sin  pag» 
tambulig.  Macacatabang. 

Infolio,  m.  Libro  nga  an  paypay  masugad 
cadaco  sa  usa  ca  pliego  nga  pinilo. 

Información.  /.  Pagpahibaro.  — Panginsa. 
yud. — Paghatag  sin  casayoran,  pag  asoy. 
— Pag  olit  oquit. 

Informador,  ra.    adj.  Magpapahibaro.— 

s.   Paragasoy. 

Informal,  adj.  Maquilas. — Diri  angay,  cay 

diri  ayon  san  caangayan. 

Informalidad.  /.  Camaquilas  —  Pagcadirí 

angay. 

informalmente,  adv.  m.  Maquilas  cao- 
pay. Diri  ngagayud  angay. 

Informamiento,  m.  Pagpahibaro.  Pag- 
hatag sin  casayoran,  pagasoy.  Panginsayud. 

Informante,  p.  a.  Magpapahibaro,   maha- 

tag  sin  casayoran. 
Informar,  a.  Pagpahibaro.   pagasoy,  pag- 
hatag sin  casayoran. 
Informativo,  va.  adj.    Magaasoy,     mag- 

papasayud. 
Informe,  adj.  Diri  hingpit.  Quidyom. 
Informe,  m.  Pagasoy,  pagpahibaro. —  Ca- 
sayoran. 
Informidad.  /.    Uaray  cahingpitan. 
Infortificable.  adj.    Diri    mahigimo  pag- 

parigonon. 
Infortuna  /.    Astron.   Paghicaraut. 
Infortunadamente,  adv.  m.  Sin    uaray 

palad;  uaray  gud  palad  nga  maopay. 
Infortunado,  da.  adj.  Uaray  palad    nga 

maopay. 
Infortunio,  nt.  Cucurian,  carat-an,  maraut 

nga.  palad. 
Infortuno,    na.    adj.    Uaray    palad    nga 

maopay. 
InfOSUra./.  Veter.  Capiangan  sa  mga  ha- 

yop  cay  may  saquit  sa  teel. 
Infracción.    /.  Pagtalapas,  diri  pagtuman. 
Infracto,  ta.  adj.   Marig-on,  diri  maban- 

tad  sin  dalidali. 
Infractor,  ra.  s.  Paratalapas.— adj.    Ma- 

talapason,  matalapas-non. 
Infrangibie,    adj.  Diri  sadang    maboong, 

diri  sadang  mabare. 
Infraoctava.  /.  An  unum  ca  adlao    nga 

sacop  sa  octava  sa  mga  fiesta  sa  singba- 

han,  gauas    ansya  pa    ca  adío  ng  an  ica- 

ualo. 
Infraoctavo,    va.  adj.    Ang    mga  adlao 

nga  sacop  sa  infraoctava. 
Infrascrito,  ta.  adj.  An  mapirma  sa  obús 

sin    surat. 
Infringir,  a.  Pagtalapas,  diri     pagtuman-; 


Infructífero,    ra.     adj.  Diri    mabonga, 
diri    bongaan.  fig.   Uaray  haros. 
Infructuosamente,  adv.    m.  Sin    uaray 
gud  polos- 
Infructuosidad  /.  Pagcauaray  polos. 
Infructuoso,    Sa.   adj.  Uaray    polos. 
Infrugífero,  ra.  adj.  Diri  mamonga,  diri 
bongaan. 

ínfulas.  /.  pl.  Sab-ong  nga  busag  nga 
isinasabong  sadto  sa  ulo  san  mga  sacer- 
dote san  mga  diuatahan  ug  sa  ulo  san 
mga  may  halad  ngan  ibinubutang  man 
sa  ulo  sadton  mga  ihinahalad  nira  sa  ira 
mga  diosdios. — Sab-ong  nga  isinasabong 
man  sadto  san  mga  hadi  nga  iba. — Mitra 
sa  Señor  Obispo — fig.  Camalabiao,  capala- 
bilabi. 

Infundado,  da.  adj.  Uaray  carig-onan, 
cuiang  sin  carig-onan. 

Infundir,  a.  Paghorom,  paglooy.  Bugna. — 
fig.  Paghatag  an  Dios  sin  gracia,  etc. — In- 
fundir miedo.  Pagpahadluc.  Pagpatarhug. 
— Pagbagnao,  pagbanao. 
Infusibilidad.  /.  Pagcadiri  sadang  matu- 
nao. 

Infusible,  adj.  Diri  sadang  matunao. 
Infusión.  /.  Paghorom,  paglooy.  Pagbag- 
nao, pagbanao  sin  tubig  san  buniagan. — 
Pag  hatag  an  Dios  sin  gracia-  etc. 
Infusorio,   m.  Mga  mananapay  sa  tubig, 
alacsio,    etc. 

Ingenerable.  adj.  Diri  mahihimo  pag-an- 
con. —  Diri    mahihimo  paglad-ngon. 

Ingeniar,  a.  Paglarang. 

Ingeniatura.  /.  fam.  Paglarang.  Calad- 
nganan. 

Ingeniería.  /.  Pag  aradman  sa  pag  himo 
cun    paggamit  ba  san  máquina,  etc. 

Ingeniero,  m.  An  maaram  mag  himo  sin 
mga  máquina,  etc.  Magcalainlain  an  mga 
ingeniero,  cay  mayada  sa  pagsocol  sin 
tuna,  sa  mga  mina,  etc.,  etc. 

Ingenio,  ni.  Humahuna. — Tauo  nga  may 
halarum  nga  paghumahuna  o  paglarang. — 
Itarabas  sin  papel. — Trapitse,  ipupuga  sa 
tubo.— -Catubhan, 

ingeniosamente,  adv.  m.  Sa  paglarang 
gud. 

Ingeniosidad.  /.  Calad-nganan. 

Ingenioso,  sa.  adj.  Malad-nganon. 

Ingénito,  ta.  adj.  Diri  iganac— Onay; 
onob  san  cabata. 

Ingente,  adj.  Daco  caopay. 

Ingenuamente,  adv.  m.  Sin  tangcud; 
tange  ud  caopay. 

Ingenuidad.  /.  Catangcud,  pageatangeud. 

Ingenuo,   nua.  adj.  Tangcud,  matangeud. 

Ingerencia.  /.  Paghilabut. 


Itf 


m 


Ingeridura.  /.  An  guinpaf.ud-can  san  ca- 
huy  sa  lain  nga  cahuy. 

Ingerir,  a.  Pagpatigub — fig.  Pagsabi.— r. 
Paghilabut. 

Ingina.  /.  Sulang. 

Ingle.  /  Hita. 

Ingobernable,  adj.  Diri  maalagad. 

Ingratamente,  adv.  m.  Bongalos  caopay. 

Ingratitud.  /.  Pagcabongalos. 

Ingrato,  ta.  adj.   Bongalos,    mabongalbs. 
— Maisug. 

Ingrediente,  m.  Isaracot;  panacot. 

Ingresar,  a.  Solud;  pagpasolud  sin  salapi 
sa  caban,  etc. 

Ingreso,  m.  Pagsolud.  Hisolud. 

Ingurgitación.  /  Paglamoy;  pagcalamoy 

Ingurgitar,  a.  Paglamoy. 

Ingustable,  adj.  Diri    sadang    tadihon    ó 

tilauon  cay  maraut  an  rasa. 
Inhábil,  adj.  Tapang,  cuiang  sin  sarabu- 

tan* — Diri    macacag    catungdanan. — May 

caolangan. 
Inhabilidad.  /.   Caculang   sin    sarabutan. 

— Caolangan. 
Inhabilitación.  /.  Pagcadiri  sadang  pag- 

caput  sin  catungdanan. 
Inhabilitamiento,  m.    Pagcadiri    sadang 

pageaput  sin  catungdanan. 
Inhabilitar,   a.    Pagdiri    sin    cagamit    sin 

catungdanan. — Pacaolang. 
Inhabitable,  adj.  Diri  sandang  oc-yan. 
Inhabitado,  da.  adj.  Uaray  tauo. 
Inhalación.  /.  Paghingot. 
Inhalar,  a.  Pag  hingot. 
Inherencia.  /.  Pagcatigub,  pageahiusa. 
Inherente,  adj.  Caiya. 
Inhestar,  a.  Pagtigdong. 
Inhibición.  /.  Pagdiri.  Pag   iuay  san   iya 

tungud. 
Inhibir,  a.  Pagdiri. — Pag  iuay  san  iya  tu- 
ngud. 
Inhibitorio,  ria.  adj.  An  macacagdiri. 
Inhiesto,  ta.  adj.  Tigdong;  matadong. 
Inhonestamente,  adv.  m.  Mangilád  cao- 

ya,  mala-oay  gud. 
Inhonestidad.  /.    Pagcangilád;    camahgi- 

lád,  pageamangilád,  camala-oay,  pageama- 

la-oay;  camaquimala-oay. 
Inhonesto,  ta.  adj.  Mangilád,   mala-oay. 
Inhonorar.  a.  Pagtamay. 
Inhospedable,  adj.  Uaray  capaid,  uaray 

calooy  sa  igeasitauo. 
Inhospitable,    adj.  Uaray  capaid,   uaráy 

calooy  sa  igeasitauo.  *     . 

Inhospital,  adj.  Uaray  capaid,  uaray  ca- 
looy sa  igeasitauo. 
Inhospitalario,  ria.  adj.  Uaray  capaid, 

uaray  calooy  sa  igeasitauo. — Diri  malolo* 


$&  in* 

oyon  sa  igcasitauo. — Uaray  sadang  ayopan. 
Inhospitalidad.  /.   Caculang    sin    capaid 

ó  calooy  sa  igcasitauo. 
Inhumación.  /.  Paglubong. 
Inhumanamente,  adv.  m.  Mabangis  ca 

opay,  sin  mabangis. 
Inhumanidad.  /.  Camabangis,    pagcama- 

bangis. 

Inhumano,  na.  adj.  Mabangis. 
Inhumar,  a-  Paglubong. 
,   Inicial,  adj.  An  ona  ó  tinicangan  nga  le- 
tra sa  mga  polong  cún  sa  mga   bahin. 
Iniciar,  a.  Pagcarauat  sa    bisan    sin-o    sa 

bisan  ano  man  nga  turumanon  nga  tinago, 

paghibaro  sa  iya. — fig.  Pagtutdo  sin  hala- 

rum  nga  quinaadman. — Pagticang. 
Iniciativa./.  Pagona  sa  iba  sin  pagpolong 

ó  pagbuhat,  pagticang. 
Iniciativo,  va.  adj.  Mag  oona,  magticang. 
Inicuamente,  adv.  m.  Maraut  caopay. 
Inicuo,  CUa.  adj.  Maraut,  suali. 
Inimaginable,  adj.  Diri  sadang   mahuna- 

huna. 
Inimitable,  adj.  Diri  sadang  sugaron,  diri 

sadang  subaron. 
Ininteligible,  adj.  Diri    sadang    sabuton. 

— Diri  dinudungug. 
Iniquidad.  /.   Carautan. — Pagpacaraut. 
Iniquísimo,  ma.  adj.  Guimamarauti. 
Injertar,  a.  Pagpatoroc. 
Injerto,  m.  An  iguinpatoroc. 
Injuria.  /.   Pagpacaraut,  pagpacaalo. 
Injuriador,  ra.  adj.    Mapacarauton,   ma- 

pacaalohon  sa  igcasitauo. 
Injuriar,     a.     Pagpacaraut,     pagpacaalo; 

nginday. 
Injuriosamente,    aiv.    m.    Pagpacaraut 

caopay. 
Injurioso,  sa.  adj.  Mapacaraoton,    mapa 

caalohon  sa  igcasitauo. 
Injustamente,  adv.  m.  Sin  diri  matadong. 
Injusticia.  /.  Buhat  nga  patuc  sa  ca'ado- 

ngan. — Caculang  ó  cacablas  sin  catadongan. 
Injusto,  ta.  adj.  Diri  matadong,    suali. 
Inlegible.  adj.  Diri  mabasa.   Diri    sadang 

basahon. 
Inllevable,  adj.  Diri  sadang  maantos,  diri 

sadang  mailub. 
Inmaculadamente,   adv.  m.   Uray,  sin 

uaray  gud  dumit. 
Inmaculado,  da.  adj.  Uray,  lubos,  putli, 

uaray  dumit. 
Inmanejable,  adj.  Macuri  madara. 
Inmarcesible,  adj.  Diri  sadang  malaya. 
Inmaterial,  adj.  Uaray  lauas. 
Inmaterialidad.  /.  Pagcauaray  lauas. 
Inmaturo,  ra.  adj.  Diri  pá  hinog,  pisót; 

diri  pá  lahing  cún  dao  lubi. 


m 

Inmediación.  /  Cahagranian. 
Inmediatamente,  adv.  m.    Harani  gud, 

haraniay  caopay. — adv.  t.  Layon  layon. 

Inmediato,  ta.  adj.  Harani. 

Inmedicable,  adj.  Diri  sadang  matambal. 

Inmemorable,  adj.   Dugay  ná,  maiha  ná. 

Inmemorablemente,  adv.  m.  Dugay  ná 
caopay,  maiha  ná  caopay. 

Inmemorial,  adj.  Dugay  ná,  maiha  ná. 

Inmensamente,  adv.  m.  Sin  uaray  tub- 
tub,  sin  uaray  catapusan. 

Inmensidad.  /  Pagcauaray  tubtub. — fig. 
Cadam-an. — Cahiluagan.  Pagcahiluag. 

Inmenso,  sa.  adj.  Uaray  tubtub,  uaray 
catapusan.— fig.  Daco  caopay,  damo  ca- 
opay. 

Inmensurable,  adj.  Diri  sadang  soclon. 
fig.  Macuri  soclon. 

Inmerecidamente,  adv.  m.  Sin  diri  tacús. 

Inmerecido,  da.  adj.  Diri   tacús. 

Inméritamente,  adv.  m.  Sin  diri  tacús, 
sin  diri  angay. 

Inmérito,  ta.  adj.  Diri  tacus.  diri  angay. 

Inmeritorio,  ria.  adj.  Din  tacus. 

Inmersión.  /.  Pagsalum.  Pagpasalum. 

Inmigración./.  Paghalin  sa  lain  nga  tuna 

Inmigrar,  n.  Paghalin  sa  lain   nga    tuna. 

Inminencia.  Pagcaharani  sin  cataraginan, 
etc 

Inminente,  adj.  Harani,  madali  umabut  in 
cacurian,  etc. 

Inmiscuir,  a.  Pagsacot.  —r.fig.  Paghilabut. 

Inmoble,  adj.  Diri  sadang  mabantad. — Di- 
ri maquiua,  diri  mabantad. — fig.  Marig-on. 

Inmoderación.  /  Caculang  ó  cacablas 
sin  casadangan. 

Inmoderadamente,  adv.  m.  Culang  ó 
cablas    gud    sin  casadangan. 

Inmoderado,  da.  adj.  Culang  ó  cablas  sin 
casadangan. 

Inmodestamente,  adv.  m.  Culang  gud 
sin  caalo — Culang  gud  sin  catahud. 

Inmodestia./  Caculang  sin  caalo. — Ca- 
culang sin  catahud. 

Inmodesto,  ta.  adj.  Culang  sin  caalo. 
— Culang  sin  catahud. 

Inmolación.  /  Pagpogot  san  iguinhaha- 
lad  nga  hayop,  etc. — Paghalad. 

Inmolador,  ra.  adj.  Maghahalad.— s.  Pa- 
rahalad. 

Inmolar,  a.  Pagpogot  san  iguinhahalad. 
— Paghalad. 

Inmoral,  a.  Maraut  nga  gaui,  buhat  nga 
maraut  nga  patuc  sa  maopay  nga  pama- 
tasan. 

Inmoralidad.  /.    Pagcamaraut    sin    gaui. 

Inmortal,  adj.  Diri  mamara t-yon.—/^' 
An   madugay   caopay. 


m 

Inmortalidad./  Pagcadiri  mamarat-yori. 
—fig-  Camadugay  gud. 

Inmortalizar,   a.    Pagpadayon. 

Inmortalmente.  adv.  m.  Diri  gud  ma- 
marat-yon. 

I  n  mortificación.  /.  Caculang  sin  pagan - 
tos  o  pag  ilub,  diri  mailubon,  diri  maanto- 
son. 

Inmoto,  ta.  adj.  Diri  maquiua,  diri  maban- 
tad. 

Inmovible,  adj.  Diri  sadang  maquiua, 
diri  sadang  mabantad. — Diri  maquiua,  diri 
mabantad. — fig.  Marig-on. 

Inmóvil,  adj.  Diri  maquiua,  diri  maban- 
tad. Marig-on. 

Inmovilidad,  f.  Cadiri  macaquiua.  Cadiri 
mabantad,  cadiri  maquiua. 

Inmudable,  adj.  Diri    mahalin. 

Inmueble,  adj.  Mga  mangad  nga  diri 
haralinon. 

Inmundicia.  /.  Hugao;  lamirc;  sighot. — 
fig.  Camangilad,  carnalao-ay. 

Inmundo,  da.  adj.  Mahugao;  malamire: 
masihot.  — fig.  Mangilad,  mala  oay. 

Inmune,  adj.  Gauas  siya  sin  castigo  ó  iba 
pa. — An  may  privilegio. 

Inmunidad.  /.  Pag  higauas  sin  castigo 
ug  iba  pa. — Pag  higauas  cay  may  privi- 
legio. 

Inmutabilidad.  /.  Cadiri  mabalhm;  cadi- 
ri maliliuat. 

Inmutable,  adj.  Diri  mabalhin;  diri  mali 
liuat. 

Inmutación./.  Pag  lain. —  Paghitaculbao. 

Inmutar,  a.  Paglaín.— r.  fig.  Hitaculbao. 

InmutativO,  va.  adj.  Macalain. 

Innacible.  adj.   Diri  sadang  matauo. 

Innaclente.    adj.  Diri  matauo. 

Innato,  ta.  adj.  Onay. 

Innavegable,  adj.  Diri  sadang  pagsa- 
quion.  Diri  sadang  tabocon  cay  madagat. 

Innecesario,  ria.  adj.  Diri  casoroc-an 
diri    quinahanglan. 

Innegable,  adj.  Diri  sadang  panhimoaon, 

Innoble,    adj.  Diri  mahal,  diri  marahalon. 

Innocuo,  cua.  adj.  Diri  madarahug,  diri 
macaraut. 

Innominado,  da.  adj.  Uaray  ngaran  nga 
Iagaringon. 

Innovación.  /  Pagcaliuat. 

Innovador,  ra.  adj.  Macacaliuat— s.  Pa- 
ragliuat. 

Innovamiento,  m.  Pagcaliuat. 

Innovar,  a.  Pagliuat. 

Innumerabilidad.  /.  Cadam-an   caopay. 

Innumerable,  adj.  Diri  maiisip. 

Innumerablemente,  adv.  m,  Uaray  gud 
caisipan. 


IN 


m 


innúmero,  ra.  adj.  Diri  ma-isip. 
Inobediencia.  /  Paglaris. 
Inobediente,    adj.     Malaris;     malarison; 

malinarisnon.    Doroy. 
Inobservable.  adj.    Diri    mahihimo  raa- 

turnan. 

Inobservancia.  /  Pagtalapas. 
Inobservante,    adj.  Matalapas:     matala- 

pason,  matalapasnon. 
Inocencia.  /     Cauaray    sala;     pageama- 

hauan  sa  calag. — Catancud. 
Inocentada.  /  fam.   Potong  nga  polong 

cun  buhat  ba.—fam.   Baga  pataua. 
Inocente,  adj.  Uaray  sala.— Tangcud,  po- 
tong; diri  macacaraut.  Bata  nga  uaray  pa 

todqui  sin  buot. 
Inocentemente,  adv.  m.  Uaray  gud  sala. 

Potong  gud. 
Inocentón,  na.  adj.  fig.  y  fam.    Potong 

gud,  masayon  malimbongan. 
Inoculación./  Pagcadlit. — Pagpasuga  sin 

maraut  nga  susgaranan. 
Inoculador.  m.  Paracadlit. 
Inocular,    a.    Pagcadlit.— Pagpasuga     sin 

maraut  nga  susgaranan. 
Inodoro,  ra.    adj.   Uaray  baho. 
Inofensivo,  va.  adj.  Diri  macacaraut. 
Inoficioso,  sa.  adj.    An    matalapas    san 

pagtuman  sa  mga  catungdanan  o    pagbu- 

rut-an   nga  iguinsusugo. 
Inolvidable,  adj.  Diri  sadang  ó  diri  angay 

hicalimtan. 
Inopia.  /  Casoco,  casongeo,  caponong. 
Inopinable,  adj.    Diri     sadang     hunahu- 

naon. 

Inopinadamente,  adv.  m.  Calit-gud. 
Inopinado,    da.  Calit;    uaray  hunahunaa. 
Inoportunamente,  adv.  m.  Diri  gud  ti- 

gayon. 
Inoportunidad.  /  Cauaray   catigayonan; 

cauaray  caangayan. 
Inoportuno,  na.  adj.    Diri    tigayon;  diri 

angay. 

Inordenadamente,  adv.  m.  Uaray  gud- 

cahusayan. 
Inordenado,  da.  adj.  Uaray  cahusayan; 

diri  husay. 

Inorgánico,  ca.  adj.  Uaray  balatian. 
In  pectore.  extnr.  lat.  Hilum,  uaray  pa  ig- 

sumat. 
In  promptu.  expr.  lat.  Madali. 
In  puribus.  loe.  fam.  Hubo. 
Inquebrantable,    adj.  Diri    macaboong; 

diri  macabari. 
Inquietador,    ra.  adj.    Masamoc,  mari- 

moc. 
Inquietamente,  adv.  m.     Maquiua  cao 

pay.  Masamoc  caopay,  marimoc  caopay. 
4» 


334  IN 

Inquietar,  a.  Pacasamoc,  pacárimoc. — 
Narangahit.  Cusicusi. 

Inquieto,  ta.  adj-  Maquilas.  Narangahit. 
Hiual.  Maquilaquila,  maquimoquimo,  ma- 
yangu  yangu,  matistis  maquiuaquiua,  ma- 
quinaquin,  maquinaquinon.  Sarumal. 

Inquietud.  /.  Caguindalan. — Casomocan, 
carimocan. 

Inquietud  del  puerco  ó  puerca  cuan- 
do no  tienen  compañero.  Hilac  higac. 

Inquilinato,  m.  Pagabang  ó  pagplcte  sin 
balay  ug  iba  pá. — Gahum  ó  tungud  san 
guinpletihan  sin  balay  ug  iba  pá. — Hima- 
lay. 

Inquilino,  na.  m.  y  /.  An  guinpletihan 
sin  balay;    nahimalay 

Inquina.  /.  Pagdomot;  pagtibong. 

Inquinamento,  m.  Pagpacaraut;  pagpata- 
pon,   pagtaponi;  panapon. 

Inquinar,  a.  Pagcaraut.  Pagtapon. 

Inquiridor,  ra.  adj.  Maosisa;  maosisa- 
hon;  mainosisahon;  maolit  oquit;  maolit 
oquiton;  mainolit  oquit. — adj.  Masonasona. 

Inquirir,  a.  Pagosisa,  pag  olit  oquit;  bug- 
ti;  sonay;  sonasona. 

Inquisición.  /.  Pagosisa,  pagsonasona; 
pag  olit  oquit.-— Horoc-man,  horoc-manan 
nga  sinbahanon,  nga  iya  tuugud  an  pag- 
osisa ug  pageastigo  san  mga  may  sala  nga 
patuc  san  toloohan  nga  santa. — Balay  nga 
guincacatirocan  san  mga  capadian  nga 
nageacaput  san  nasabi  ná  nga  catungdanan. 

Inquisidor,  ra.  adj.  Maosisa;  maosisahon, 
mainosisahon;  maolit  oquit;  mainolit  oquit. 
— s.  Paraosisa;  paraolit  oquit. — Hocom  sa 
singbahan,  nga  iya  tungud  an  pagosisa  ug 
pag  olit  oquit  sa  mga  may  sala  nga  pa- 
tuc san  toloohan. 

Inquisitivo,  va.  adj.  Mainosisahon. 

Inquisitorial,  adj.  An  nahitutungud  sa 
inquisidor  cún  sa  inquisición  bá. 

Inri.  ív.  Jesús  nga  Nazareno  Hadí  sa  mga 
Judío. 

Insabible,  adj.  fam.  Diri  sadang  sabu- 
ton, 

Insaciabilidad*  /.  Pagcadiri  sadang  ma- 
tacas;  cauaray  cabosogan. 

Insaciable,  adj.  Diri  sadang  matacas;  ua- 
ray  cabosogan. 

Insaciablemente,  adv.  m.  Diri  gud  sa- 
dang matacas. 

Insaculación.  /.  Pagsolud  sa  daba  etc., 
sin  mga   papeleta. 

Insaculador.  m.  Para  solud  sa  daba  sin 
mga  papeleta. 

Insacular,  a.  Pagsolud  sa  daba,  coron, 
etc.,  sin  mga  papeleta. 


m 

Insalivación.  /.   Pagquisam,    pagquísarri- 

quisam. 
Insalivar,  a.  Pagquisam,  pagquisamquisam. 
Insalubre,  adj.  Macacaraut  sa  lauas. 
Insalubridad.  /.  Pacaraut  sa   lauas. 
Insanable,  adj.    Diri    sadang    matambal, 

diri  matatambal. 
Insania.  /.  Catuyao,  pageatuyao. 
Insano,  na.  adj.  Tuyao. 
Inscribir,  a.  Pagliroc,  pagluguit  sin  mga 

letra  sa  tumbaga,   bato,  etc. — Pagpasurat. 

— r.  Pasurat. — For.    Pagsurat. 
Inscripción,  f.    Pagsurat.      Pasurat. — Li- 

nuguit  nga  letra  sa  tumbaga,  etc. 
Inscripto,  ta.  p.  p.  Nahisurat;  napasurat. 
Inscrito,  ta.  p.  p.  Mahisurat;    napasurat. 
Inscrutable.  adj.     Diri  sadang    sabuton, 

diri  sadang  matuquib. 
Insculpir.  a.    Pag  gohit;  pagbaguinod. 
Insecable,  adj.  fam.    Diri    sadang    mag- 

mara;  diri  sadang  magoga.  Macuri  mama- 
ra; macuri  maoga. 
Insecto,  m.  Mananapay. 
Inseguro,  ra.  adj.  Culang  sin  carig-onan, 

uaray  carig-onan,  diri  marig-on.  Diri  mao- 

pay  an  tiempo. 
Insenescencia.  /  Cadiri  matitigurang;  ca- 

diri  malulubad. 
Insensatez,  f.  Catapang;  calorong. 
Insensato,   ta.    adj.  Tapang;  lorong. 
Insensibilidad.    /.     Cadiri    mabati.— fig. 

Camatig-a,  camatigha  sa  casingeasing. 
Insensible,  adj.  Diri    mabati. — Diri    ma- 

cabati. — fig.  Diri  mabantad. 
Insensiblemente,  adv.  m.  Diri  gud  ma- 
bati. Diri  gud  macabati. 
Inseparabilidad.  /.  Cadiri  sadang  bumu- 

lag;  cadiri  sadang  mahibulag. 
Inseparable,    adj.    Diri  sadang  bumulag; 

diri  sadang  mahibulag. 

Inseparablemente,  adv.  m.  Diri  gud  sa- 
dang bumulag;  diri  gud  sadang  mahibulag. 

Insepultado,  da.  adj.  Uaray  pá  iglubong. 

Insepulto,  ta.  adj.  Uaray    pá    iglubong. 

Inserción.  Pagsurat;  pagpasurat,  pagpa 
tigub- 

Insertar,  a.  Pagsurat;  pagpasurat,  pagpa- 
tigub,  in  pinasusurat  dida  sa  Gaceta  an 
mga  sugo  san  mga  labao,  etc. 

Inserto,  ta.  /.  p.  Sinurat;  pinasurat. 

Inservible,  adj.  Diri  magagamit,  diri  na 
magamit. 

Insidia. /.  Paggamá,  pag  baló,  pag  bañ- 
il ig.  Gama. 

Insidiador,  ra.  adj.  Magamá—  s.  Para- 
gamá,  parábalo,   parabañhig. 

Insidiar,  a.  Pag  ama,  pag  baló,  pag  ban- 
big. 


•IN 

Insidiosamente,  adv.  m.  Gama  nga  ga- 
yud. 

Insidioso,  sa.  adj.  Magamá,  ruábalo,  ma- 
banhig. 

Insigne,  adj.  Mahal,  bantugan. 

Insignemente,    adv.  vi.    Mahal    caopay, 
bantugan  caopay. 

Insignia.  /.  Tigaman. 

Insignificante,  adj.   Uaray  sapayán,   ua- 
ray  polos. 

Insimular,  a.  Pag  sumbong. 

Insinuación.  /.  Pag  qu;ro;  pag   pasabut. 
For.    Pagpahayag. 

Insinuar,  a.     Pag    quiro;  pag  pasabut. — 
For.  Pagpahayag. 

Insípidamente,  adv.  vi.  Uaray  gud  rasa. 

Insipidez.  /.  Cauaray  rasa. 

Insípido,  da.  adj .  Uaray  rasa. 

Insipiencia.  /  Caculan  sin  sarabutan. 

Insipiente,  adj.  Culang  sin  sarabutan. 

Insistencia.  /.    Pag  uli  u'.i  sin    pangaro, 
etc.  Dayon  lá  nga  pangaro,  etc. 

Insistente,  p.  a.  Uli  uli  nga  pangaro.  etc. 

Insistir,  n.  Uli  uli  nga  pangaro,  etc.  Da- 
yon  nga  pangaro,  etc.— Hoot. 

ínsito,  ta.  p.  p.  adj.  Onay,  calugaringon. 

Insociabilidad.  /    Pagcadiri  maquibong- 

to,  cadiri  maquibongto. 

Insociable,  adj.    Diri  maquibongto,  mai- 

sug,  diri  buot  pag-yac-nan. 

Insocial,  adj.  Diri  maquibongto;  maisug, 

diri   buot  pag-yac-nan. 
Insolación.  /.    Saquit  sa  olo  nga  guican 

sa  camapaso  san  adlao. 
Insolar,  a.  Pag  bulad  sa  adlao. — r.    Pag 

saquiti,  in    nasasaquít  an  tauo  tungud  sa 

camapaso  san  adlao,  bulad. 
Insoldable.  adj.  Diri  sadang  soldahon. 
Insolencia.  /.  Camalabiao;  cauaray  cata- 

hud. 
Insolentar,   a.    Pagpacalabiao.— r.    Pala- 

biao,  palabilabi. 

Insolente,  adj  Malabiao,  palabilabihon. 
Insolentemente,  adv.  m.   Malabiao  cao- 
pay. 
In  SÓlidum.  m.  adv.  Bug-os,  pagbayad  san 

ngatanan  ó  bug-os  nga  otang. 
Insólito,  ta.  adj.    Diri  agsub,    diri  dayu- 

(lay. 
Insolubilidad.  /.  Cadari  sadang  matunao. 

Cadiri  sadang  mabadbad. 
Insoluble.  adj.  Diri  sadang  matunao,  diri 

matutunao- — Diri  sadang  mabadbad. 
Insolvencia.  /.  Cauaray  sadang  igbayad, 

cauaray  ipagbabayad. 
Insolvente,    adj.  Uaray  ipagbabayad. 
Insomne,   adj.    Diri    mahingatorog,    diri 

macacatarog. 


IN 


335 


Insomnio,  m.  Diri   paghihingatorog,  diri 

pacatorog. 
Insondable,  adj.    Hilarum    caopay;    diri 

sadang  matodcad. 
Insonoro,  ra.  adj.    Culang    sin    tingug, 

diri  matonog. 
Insoportable,  adj.  Diri  maiilub,  diri  ma- 

antos.  Diri  macailub,  diri  macaantos. 
Insostenible,  adj.  Diri   sadang  matindug. 

—Diri  sadang  ogopan. 
Inspección.  /.  Pagosisa,  pag  quita,  pangi- 

nano,  pagsodoy. 
Inspector,  ra.  adj.  Maosisa,  manginano, 

masodoy. — m.  Ponoan  sa    mga  casoldado- 

san;  paramangno,  parabantay. 
Inspiración.  /.    Pag  hingot— fig.  Pagpa- 

cahayag. 
Inspirador,  ra.  adj.  Macacahayag. 
Inspirante,  p.  a.  Macacahayag. 
Inspirar,  a.  Paghingot— fig.  Pagpahayag, 

paglambrag.   Tubad. 
Inspirativo,  va.  adj.  Magpapacahayag. 
Instabilidad.  /.  Caculang  sin  carig-onan. 

Culang  sin  camation.  Culang  sin   capirmi- 

han. 
Instable,  adj.  Diri  marig-on.  Diri  mation. 

Uaray  capirmihan. 
Instalación.  /.  Pag  hatag  sin    catungda- 

nan.  Pagcarauat  sin  catungdanan,  pag  gui- 

carauat. 
Instalar,  a.   Pag  hatag  sin    catungdanan. 
Pag  guicarauat. — Pag  carauat  sin  catung- 
danan. 
Instancia.  /.  Pag  oli  olí  sin  paquimalooy, 
pagliuat  sin  paquimalooy. — Paquimalooy. 
Instantáneamente,  adv,  m.  Sin  dali,  sin 
dagmit,  tigda  gud,  sin  tigda. 
Instantáneo,  nea.  adj.  Dali  lá,  dagmit 
la,  tigda. 
Instante,    m.  Dali,  usa  lá  cadali,    usa  lá 
capagpiroc  — Al  instante,  m.  adv.  Dali,  dag- 
mit, layonlayon. — Cada    instante,  ni.  adv. 
fig-    Agsub,    dayuday. — En    un    instante. 
m.  adj.  jig.  Dali,    caopay,  dagmit  copay, 
sa  usa  lá  ca  pagpiroc. — Por  instantes,  ni. 
adv.  Dayon  lá,  agsub  lá. — Dali  lá. 
Instar,    a.  Pagliuat,  pag  uli  uli  sin  paqui- 
malooy.— n.  Sigpit;  casoroc-an    nga    ma- 
tutuman    sin     dagmit. — Paghangio;     pag- 
huma. 
Instauración.  /.  Pag    bago;     pacaopay; 

pagliuat. 
Instaurar,    a.  Pag  bago;  pag   pacaopay; 

pag  liuat. 
Instaurativo,    va.    adj.  Magpapacaopay. 
Instigación.  /  Pagsagda;  paghonon;  pag 
idug.  vid.  Instigar. 


330 


IN 


Instigador,  ra.  s.  Parasagda.— adj.  Ma- 
sagdahon. 

Instigar,  a.  Pag  sagda,  pag  honon;  pag 
hulhug;  pag  idug  idug;  pag  baghot;  dayo; 
duguia;  hingal;  inday;  sudiot;  bubalao; 
sindac. 

Instilación.  /.  Pagpatoro. 

Instilar,  a.  Pagpatoro. 

Instintivamente,  adv.  m.  Lugaringon  lá. 

Instinto,  m.  Quinaiya  san  mananap.  Pag- 
pahayag,  in  pinahahayagan  an  tauo  sa. 
Dios  nga  Espíritu  Santo. — Por  instinto,  m. 
adv.  Diri  tinuyo,  diri  ticang  sa  buot. 

Institor,  m.  Tinatapuran. 

Institución./.  Pagtindug.  Pag  patindug — 
Pagtutdo,  pagtoon. — pl.  Husay  nga  casa- 
yoran  san  Teología,  Filosofía,  etc. — Institu- 
ción canónica.  Pagcarauat  sin  catungdanan 
nga  singbahanon. — Pag   larang,  pag  tuha. 

Instituidor,  ra.  s.  Parapanindug.  Para- 
panutdo. — Paralarang,  paratuha. 

Instituir,  a.  Pag  tindug;  pag  patindug;  pag 
ticang. — Pagtutdo,  pag  toon.— Pag  larang, 
pag  tuha. 

Instituta.  /.  Lactud  nga  casayoran  sa 
mga  casogoanan  san  mga  romano,  nga 
guinbuhatan  sa  sugo  san  emperador  Jus- 
tiniano. 

Instituto,  m.  Lagdaan.  Instituto  religioso. 
Religión  ni  San  Francisco  de  Asís,  etc. 

Institutor,  ra.  s.  Parapanindug.  Parapa- 
tutdo. 

Instrucción.  /.  Pag  tutdo;  pag  panutdo. 
Pag  aram. 

Instructivo,  va.  adj.  Macatutdo;  mapa- 
tlairon. 

Instructor,  ra.  adj.  Magturutdo.— s.  Pa- 
ratutdo. 

Instruido,  da.   adj.    Quinaadmanan. 

Instruir,  a.  Pag  tutdo,  pag  toon,  pag  tu- 
lidong. — Pagbuhat  sin  mga  diligencia. 

Instrumental,  adj.  An  nahitungud  sa  mga 
torongóng. — Carig-onan  nga  dayag  nga 
nahitutungud  sa  mga  mangad  ug  iba  pá. 
— m.  An  cadam-an  sa  mga   torongon. 

Instrumentista,  m.  Parahoyop  sin  toron- 
gon. Parahimo  sin  mga  torongon. 

Instrumento,  m.  Garamiton;  casangeapan. 
— Torongon. 

Insuave,  adj.  Masaplud. 

Insubordinación./.  Pag  laris.  Camalaris. 

Insubordinado,  da.  adj.  Malaris. 

Insubordinar,  a.    Palaris .—  r.  Laris. 

Insubsistencia.  /  Caculang  sin  carig- 
onan.  Caculang  sin  cadayonan. 

Insubsistente,  adj.  Culang  sin  carig-onan. 
Culang  sin  cadayonan. 


IN 

Insubstancial,  adj.  Culang  sin  cabuhian. 

— Uaray  rasa. 
Insubstancialidad.  /    Caculang  sin  ca- 
buhian.— Caculang  sin  rasa. 
Insudar,  n.   Pagtingoha  gud. 
Insuficiencia.  /  Caculang  sin  sarabutan; 

pageaalang  alang. 
Insuficiente,  adj.  Alang  alang. 
Insuflación.  /.  Med.  Pag  hoyop. 
Insuflar,  a.  Med.  Pag  hoyop. 
Insufrible,  adj.  Diri   sadang  mailub,    diri 

sadang  maantos.— fig.  Macuri  mailub,  ma 

curi   maantos. 

Insufriblemente,  adv.  m.  Diri    gud   sa 
,dang  mailub,  diri  gud   sadang  maantos. 
ínsula.  /.  Poro. 

Insulano,  na.  adj.  Poroanon.í-.  Tagaporo. 
Insular,  adj.  Poroanon.—  s.   Tagaporo. 
Insulsamente,  adv.  m.  Uaray  gud    rasa. 
Insulsez.  /.  Cauaray  rasa. 
Insulso,  sa.  adj.  Uaray  rasa. 
Insultador,    ra.    adj.    Matamay,    matiao 

tiao. — s.  Paratamay,  paratiao    tiao. 
Insultante,  p.  a.  Matamay,  matiao    tiao. 
Insultar,  a.    Pagtamay,    pag    tiao  tiao.  — 

Bontog. 
Insulto.  ///.    Pagtamay,    pag    tiao    tiao.— 

Bontog. 
Insuperable,    adj.    Diri    sadang    dag-on, 

diri  sadang  lupigan. 
Insurgente,  adj.  Marimoc. 
Insurgir,  n.  Rimoc,  pag  alsa. 
Insurrección.  /.  Pag    alsa,    carimocan. 
Insurreccionar,  a.   Pag    sagda    sa    mga 

tauo  basi  maalsa  contra  sa  mga    ponoan. 

— r.  Rimoc,  pag  alsa. 
Insurrecto,  ta.  s.  An  naalsa,  an  narimoc. 
Insustancial,  adj.   Culang  sin  cabuhian. — 

Uaray  rasa. 
Insustancialidad.  /    Culang  sin  cabuhi- 
an.— Cauaray  rasa. 
Insustancialmente.  adv.  m.  Culang  gud 

sin  cabuhian. — Uaray  gud  rasa- 
Intacto,  ta.   adj.    Uaray  lab-ti.  Uaray  ca- 

lulubad. — jig. — Uray,   lubos. 
Intachable,  adj.  Uaray  carat-an. 
Intangible,  adj.   Diri  angay  ó  diri  sadang 

hicap-tan. 
Integérrimo,  ma.  adj.  Hingpit  gud  cao- 

pay. 
Integral,  adj.  Sinisiring  an  mga  bahin  nga 

nacocomponer  ó  nacacahingpit  sin  usa  ca- 

bug-os. 

íntegramente,  adv.  m.  Hingpit  caopay. 
Integrante,  p.  a.  Macahingpit,  macaayao. 
Integrar,  a.  Pag  ayao,  pag  hingpit. 
Integridad.   /    Cabug-os,    cahingpitan.— 

Cauray,  calubos. — Camatadong. 


IN 

íntegro,  gra.  adj.  Bug-os,  cahingpit.— fig. 
Matadong. 

Intelección.  /.  Pag  sabut;   pag  casabut. 
Intelectiva.  /.  Sarabutan. 
Intelectivo,  va.  adj.  Masabut. 

Intelecto,  m.  Huna  huna. 

Intelectual,  adj.  An  cañan  huna  huna. — 
Espirituhanon,  diri    lauasan. 

Intelectualidad.  /.  Huna   huna. 

Intelectualmente.  adv.  m.  Sa  huna  hu- 
na lá. 

Inteligencia.  /.  Huna  huna.  Sarabutan.— 
Cahologan,  casayoran. —  Cahimtang  nga 
espirituhanon  lá,  sugad  pananglit,  an  mga 
ángel,  etc. 

Inteligenciado,  da.  adj.  Sayud,  batid, 
lasgud. 

Inteligente,  adj.  Quinaadmanan,  batid, 
lasgud. 

Inteligible,  adj.  Masayon  sabuton. — Di- 
nudungug   caopay,  sayud. 

Inteligiblemente,  adv.  m    Sayud  caopay. 

I ntemper adámente,  adv.  m.  Sin  uaray 
gud  casadangan. 

Intemperado,  da.  adj.  Culang  sin  casa 
dangan,  uaray  casadangan. 

Intemperancia.  /•  Caculang  sin  casada- 
ngan, uaray  casadangan. 

Intemperante,  adj.  Culang  sin  casada- 
ngan, uaray  casadangan. 

Intemperie.  /  Tandang,  abang.  Calainan 
san  tiempo,  mataghum  cún  mapaso  bá. — 
A  la  intemperie,  m.  adu.  Napatonug,  na- 
pauran,   napahangin  cún  napaadlao  bá. 

Intempesta,  adj.  poét.  Halarum  ná  an 
cagabihon. 

Intempestivamente,  adv.  m.  Diri  nga 

gayud  tuig,  diri  gud  tigayon. 
Intempestivo,   va.    adj.     Diri    tuig,   diri 

tigayon. 
Intención.  /.  Tuyo;  Hugay. 
Intencionadamente,  adv.  m.  Sa  tinuyo, 

tinuyo  gud. 

Intencionado,  da.  adj.  Bien  intenciona- 
do. Maopay  an  iya  tuyo,  maopay  an  buot 
niya. — Mal  intencionado.  Maraut  an  iya 
tuyo,  maraut  an  buot  niya. 

Intencional,  adj.  Sa  huna  huna  lá;  tinuyo. 

Intencionalmente.  adv.  m.  Sa  huna  huna 
gud  lá;   tinuyo  gud. 

Intendencia.  /.  Pag  mangno,  pag  bantay, 
pagataman. — Cahimtang  ó  catungdanan  san 
intendente,  pageaintendente. — Balay  cún 
oroquian  san  intendente. 

Intendente./.  Ponoan  nga  nagmamangno 
sansalapi  nga  hadianon. — Ponoan. 

Intensamente,  adv.  m.  Sin  macosog,  ma- 
cosog  caopay. — Musmus  caopay. 


IN 


337 


Intensidad.  /.  Cabascug,  cacosog;  cama- 

bascug,  camacosog. — Camusmus. 
Intensión./.  Cabascug,  cacosog;  camabas- 

cug,    camacosog. — Camusmus. 
Intensivo,  va.  adj.   Mabascog,  mocosog. 

Musmus. 
Intenso,    sa.    adj.    Mabascog,    macosog. 

Musmus. 
Intentar,  a.  Pag  tu^o;   pag  talingoha;  ho 

root.  Pag  hurum   hurum.   Gayhay. 
Intento,  m.  Tuyo,  tingoha. 
Intentona././rt»z.  Tuyo  ó  larang  nga  maca 

haradluc. 
Intercadencia.  /  Cadiri  mag  sama.  Ca- 

diri    maarangay. 
Intercadente,  adj.    Diri    magsama.    Diri 

gud  mag  sama.  Diri  gud  maarangay. 
Intercadentemente,  adv.  m.    Diri  gud 

mag  sama.   Diri  gud  maarangay. 
Intercalación.  /.   Pag  sumpay  sa   butnga 

san  mag    casibutang  cún  sa  bisan  lá  ano. 
Intercalar,  adj.  Sinumpay. 
Intercalar,  a.  Pag  sumpay  sa  butnga   san 

mag  casibutang   cún  sa  bisan  lá  ano. 
Interceder,     n.    Tabang,    ampo.     Paqui- 

malooy. 

Interceptación.  /  Pag   agao,  pag  ticas. 
Interceptar,  a.  Pag  agao,  pag  ticas. 
Intercesión.  /.    Paquimalooy,  pag  ampo, 

panabang. 
Intercesor,  ra.  adj.  Magarampo,    mana- 

nabang,    manlalaban. 
Intercolumnio,  m.  Arq.  Guincacasoangan 

san  mageasiharigue,   calang. 
Intercostal,  adj.  Zoo!.  An  nabubutnga  sa 

mageasigosoc. 
Intercutáneo,  nea.  adj.  An  nabubutnga 

sa  panit  ngan  sa  onud. 
Interdecir,  a.  Pagdiri. 
Interdición.  /  Pagdiri,   pageadiri. 
Interdicto,    m.  Pagdiri. 
Interés,  m.  Polos,  capulsanan. — An  cuha 

cún  dao  sa  pag  comercio. — Tuyo,    tingo- 
ha. — pl.  Mangad,  bahandi. 
Interesable,  adj.  Matingohaon,  maipahon. 
Interesado,  da.  adj.  Matingohaon,   mai- 
pahon. —  Maquisalapi,  maquibahandi. 
Interesante,  adj.  An  may  polos. 
Interesar,  n.  Pagpolos,  pagtolos. 
Interesencia.  /  Pagtambong. 
Interesente,  adj.  Matambong. 
ínterin,  adv.  t.  Tubtub  nga... 
Interinación.  /.    Pag   interino;  pag  cain 

terino. 
Interinamente,  adv,  t.  Sa   pag  cainteri- 

no;  tubtub  nga... 
Interinamiento.  m.  Pag  interino;  pag  ca- 

interino. 


338 


IN 


Interinar,  a.  Pag  interino. — For.  Pag  pa- 
carig-on. 

Interinidad.  /.  Pag  cainterino. — Camaina 
san  pag  cainterino. 

Interino,  na.  adj.  Interino;  bilin. 

Interior,  adj.  Tugcad,  tudcad,  tooc. — So 
roe,  guba. — Solud;  bocut  nga  uaray  mga 
taramboan  dapit  sa  dalan. — Tidloc. 

Interioridades.  /.  pl.  Mga  caagui  nga 
tinago  lá  sa  mga  pamilia  cún  sa  tauo  bá. 

Interiormente,  adv.  1.  Sa  tugcad,  sa  tud- 
cad, sa  tooc;  sa  solud. 

Interjección.  /.  Gram.  Usa  cabahin  sa 
oración  nga  nag  papasabut  san  mga  caauil, 
mga  cauili  ug  mga  cabantad  sa  calag. 

Interlineación.  /.  Pag  surat  sa  butnga 
sin  duduha  cabonyog   nga   letra. 

Interlineal,  adj.  Surat  sa  butnga  sin  du- 
duha cabonyog  nga  letra. 

Interlinear,  a.  Pagsurat  sa  butnga  sin 
duduha   cabonyog  nga  letra. 

Interlocución.  /.  Carocayacan,  baton  ba- 
ton. 

Interlocutor,  ra.  m.  y/.  Mga  parabaton 
baton. 

ínter  locutorio,  Ha.  adj.  For.  Sinisiring 
an  pag  sentencia  ó  pag  hocom  san  di  pá 
tapus  an  capolonganan. 

Intérlope,  adj.  Cauat  nga  pag  comercio 
sa  lain  nga  tuna. 

Interlunio.  m.  Cadulum. 

Intermediar,  n.  Butnga,  in  nabubutnga. 
— Pag  tabang,  pag  bulig. 

Intermediario,  ria.  adj.  For.  Mabulig, 
matabang. 

Intermedio,  día.  adj.  Butnga,  an  aada 
sa  butnga;  siang;  calang. — Camaina,  ca- 
dugayan  tican  sa  usa  nga  caagui  ngada 
sa  usa;  tubtub  sadto  ngada  niyan;  tican 
sadto  ngada  niyan.    ülot. 

Interminable,  adj.  Diri  matapus,  uaray 
catapusan,  uaray  catubtuban. 

Intermisión.  /.  Pag  ondang,  pag  ocoy 
anay  san  pag  buhat,  etc. 

Intermitencia.  /.  Med.  Pag  auan,  pag 
tolos  tolos  cún  dao    saquit.  * 

Intermitente,  adj.  Maauan,  matólos  to- 
los; auan  auan,  ocoy   ocoy. 

Intermitir,  a.  Pag  ondang,  paocoy  anay; 
pag  auan. 

Internación.  /.  Pagpasoroc;  pasoroc;  pag- 
dalaag. 

Internacional,  adj.  An  tungud  sa  mga 
pag  sarabut  sa  mga    mageasiguinhadian. 

Internamente,  adv.  1.  Sa  tugcad,  sa  tud- 
cad, sa  tooc,  sa  tidluc. 

Internar,  a.  Pag  pasoroc;    pasoroc; "i  pag- 


IN 

dolong  ngadto  sa  soroc. — Tingoha  sin  pag. 

sayud  ó  pag  sabut. — Sorop. 
Interno,  na.  adj.  Tidloc,  tugcad,  tudcad, 

tooc— An  nagaaram  nga  naoocoy  sa    so- 

lud  san  balay  nga  hinohonongan  san  pag- 
ar am. 
Internodio.  vi.  Calang  san    mageasiboco. 

Bias. 
ínter-nos.  loe.  laf.  Sa  aton    lá,    diri    nio 

igsusumat  sa  lain. 
Internuncio,  m.  Bahala,  an  mamolong  sa 

ngaran  san  lain. — Tinatapuran. 
Interpelación./.  Paquibulig,  paquitabang, 

paquimalooy.  — Pangisayud,   paquiana. 
Interpelante,  p.  á.    Maquiquibulig,     ma- 

quiquiíabang,    maquiquimalooy. — -Mangi- 

nginsayud.- — s.   Parapaquiana. 
Interpelar,   a.     Paquibulig,    paquitabang, 

paquimaaloy. — Panginsayud,  paquiana. 
Interpolación.  /.  Pagsumpay. — Pag  ocoy 

anay  sin  pagbuhat,  etc. 
Interpoladamente.  adv.  m.  Sinumpay. — 

Inocoy  anay  pagbuhat,  etc. 
Interpolar,    a.    Pag    sumpay. — Pag  ocoy 
anay  sin   pagbuhat,  etc. — Liat. 
Interponer,  a.  Pag  loon    loop. — fig.    Pa- 
quibulig, paquitabang. — Pagsumpay. 

Interposición.  /.  Pagsumpay;  pag  loon 
loon.— fig.   Pagbulig. 

Interpósita  persona,  loe  lat.  Bahala, 
saliuan. 

Interpretación.  /.  Casayoran.  Caasoyan. 

Interpretador,  ra.  s.  Paraasoy. 

Interpretar,  a.  Pag  asoy. — Pag  agutato. 
— Pag  huad  sa  lain  nga  pamolong. 

Intérprete,  m.  Paraasoy;  agutato.  Banda!. 

Interregno,  ni.  Sinisiring  an  tiempo  nga 
uaray  hadi  sa  usa  nga  guinhadian. 

Interrogación.  /.    Paquiana,    pangotana. 

Interrogante.  /.  a.  Mapaquiana,  mango- 
tana. 

Interrogar,  a.  Pagpaquiana,  pagpango- 
tana. 

Interrogatorio,  m.  Mga  paquiana. 

Interrumpidamente,  adv.  m.  Olanggud. 

Interrumpir,  a.  Pag  olang;  pageaolang; 
pag  langan,  pag  langan  langan. 

Interrupción.  /.  Pag  olang,  pageaolang; 
calanganan. 

Intersticio,  m.  Cacalangan  san  mageasi 
butang,  etc.,  casisiangan. — pl.  An  caduga- 
yan  san  tiempo  nga  maagui  tican  san  pag- 
carauat  ná  san  usa  nga  orden  ngada  san 
pagearauat  san    usa. 

Interusurio.  m.  For.  Panolos,  capulsa- 
nan. — Dotal.  For.  Bayad  nga  igbabayad 
sa  babaye  nga  asaua  tungud  san  diri  pag- 
hatag  layon  sa  iya  san  bugay. 


ítf 

Intervalo,  m.  Cahirayoan;  cacalangan. — 
Sacop  cún  sa  solud  sini  nga  tiempo. — 
Liat,  caliatan;    lunas. 

Intervención.  /.  Pagbulig,  pag  api. 

Intervenir,  n.  Bulig,  api. — Pagtabang. — 

Pag  osisa  sa  mga  cuenta. 
Interventor,  ra.  m.  y/.  Mabulig,  rnaapi. 

— Tinatapuran. 

Interyacente,  adj.  An   aada  sa  butnga. 
Intestado,  da.  adj.  Uaray   pag  testar. 
Intestinal,  adj.    An    cañan    guinhaua    ó 

cañan  tiyan. 

Intestino,  na.   adj.  An  sa  solud  sa  guin- 
haua ó  sa  tiyan. — m.  Abaga,  tinai  nga  ha- 
laba. 
Intima.  /.  Pagpahibaro,  pagpasayud,  pag- 

pasabut. 
Intimación.  /.  Pagpahibaro,  pagpasayud, 

pagpasabut. 
íntimamente,  adv.  m.  Ticang  gud  sa  ca- 

sing  casing. 
Intimar,  a.  Pagpahibaro,  pagpasayud,  pag- 

pasabut- — r.  Solud,   sinolud. 
Intimatorio,  ria.  adj.  Surat    nga    casa- 

yoran  san  iguinpapahabaro  nga  sugo. 
Intimidad./.  Ongud  nga  pagcasancay. 
Intimidar,  a.  Pagtarhug,  pagpahadluc. 
Intimo,  ma.    adj.     Sayud,  ticang  gud  sa 

casing  casing.  —  Ongud  nga  sangcay.  Tug- 

cad,  tudcad. 
Intitular,  a.   Pag  butang  sin    ngaran    sa 

usa  nga  libro,  etc. — Pag  ngaran. 
Intolerabilidad.  /.  Cadiri  sadang  mailub, 

cadiri    sadang    maantos. — -Cadiri    sadang 

tangdoan. 
Intolerable,  adj.    Diri  sadang  mailub,  diri 

sadang  maantos. — Diri  sadang  tangdoan. 
Intolerancia.  /.    Caculang  sin  pag    ilub, 

caculang  sin  pagantos.  Cauaray  pagtangdo. 
Intolerante,  adj.  Diri  mailubon,  diri  ma- 

antoson. — Diri  matangdo. 
Intonso,  sa.  adj.  Bohocan,  uaray  pag  bor- 

Sui-— fig-  Tapang. 

Intoxicación.  /.  Paghilo;  pag  pacahilo. 
Intoxicar,  a.  Paghilo. — r.   Hilo. 
Intraducibie,  adj.  Diri  sadang  asoyon  sa 

pagsurat  sa  lain  nga  pamolong. 
Intramuros,   m.  adv.  lat.  LSa  solud    san 

bongto  nga  libot  sin    cota. 
Intranquilo,  la.  adj.  Uaray  camurayauan, 

an  nababaraca. 

Intransferible,  adj.  Diri  halarinon. 
Intransigente.  Diri  matangdo. 
Intransitable,  adj.  Diri  mahihimo  aguian. 
lntransmutabilidad./.  Cadiri  mahihimo 

p  agí  i  uaná  n. 
Intransmutable,  adj.  Diri  mahihimo  li- 

uanan. 


m  330 

Intratable,  adj.  Diri  pag  hihilab-tan.— 
Macuri  aguian.— fig.  Maisug. 

Intrépidamente,  adv.  m.  Sin  maisug, 
maisug  caopay. 

Intrepidez.  /.  Caisug;  camaisug;— fig.  Ca- 
culang sin  panginano. 

Intrépido,  da.  adj.  Maisug,  casing  casi- 
ngan  — fig.  Diri  nanginginano. 

Intriga.  /.  Pag  budhi. 

Intrigante.  p\  a.  Mabudhi — s.  Parabudhi. 

Intrigar,  n.  Pag  budhi. 

Intrincable.  adj.  Sadang  malangbid;  sa- 
dang  magomoc— Sadang   maborong. 

Intrincación.  /.  Pag  langbid;   paggomoc. 

—  Paghiborong. 
Intrincadamente.    adv.    m.  Langbid  ca- 
opay, gomoc  caopay. 

Intrincamiento,   m.    Pag    langbid;    pag 

gomoc. 
Intrincar,  a.  Pag  langbid,  pag  gomoc— 

fig.  Paghiborong.— Pag  gobot. 
Intrínsecamente,  adv.   m.  Tugcad  gud 

sa  casing  casing. 
Intrínseco,  ca.  adj.  Tugcad,  tudcad,  tooc; 

solud.— fig.  Caiya.  Ticang  gud  sa  casing- 

casing. 
Introducción.  /.  Pag  solud;  pag  pasolud; 

pag  pasaca. — Pag  titiina. — Pag  ticang,  ti- 

nicangan. 
Introducir,    a.    Pag  solud;  pag  pasolud; 

pag    pasaca. —  Halutahit;    huithot;    loblob; 

lob-ón;    atang;    baliguat;    banica;    holhog; 

lubong;  locloc;  lorip;  salop  sop;  salot;  soc- 

dip;  soib;  sul-at;  tobos.— fig.  Paghilabut. 
Introducirse  el  viento  con  agua  por 

las  rendijas  ó  aberturas.  Arana. 
Introductor,  ra.  adj.  An  nagpapasolud. 

— s.    Parasolud. — De   embajadores.    Para 

opud,  paraboniog  sa   mga    embajador    sa 

atubangan  san  hadi,  etc. 
Introito,  m.   Tinicangan. 
Introversión.  /  Pamalandong  sa  calag. 
Introverso,  sa.  adj.  Mamamalandong  sa 

calag. 
Intrusamente,   adv.   m.    Cauat   lá,    cún 

macarauat  sin  catungdanan  nga  diri  iya  tu- 

ngud. 
Intrusarse,  r.  Cauat,  carauat  sin  catung- 
danan nga  diri    iya  tangud. 
Intrusión.  /.   Dao    pagcauat,    pagcarauat 

sin  catungdanan  nga  diri    iya   tungud. 
Intruso,   sa.  adj.  Dao  macauat,   macara- 
uat sin  catungdanan  nga  diri  iya  tungud. 
Intuición.  /.  FU.  Dayang  nga  pagquilala. 

—  Teol.  Pag  quita  sa  Dios  sa  langit. 
Intuitivamente,  adv.  m.  Dayag  gud  nga 

pagquilala. — Pag   quita  gud  sa  Dios  sa  la- 
ngit. 


340 


Itf 


Intuitivo,   va.    adj.  An  tungud  sa  dayag 

nga  pagquilala. — An  tungud   sa  pag  quita 

sa  Dios  sa  langit. 
Intumescencia.  /.  Cahubagan;   calatud. 
Intumescente,  adj.  Mahuhubag;   malala- 

tud. 
Intususcepción.  /.  Pag  tubo,  panubo. 
Inulto,  ta.  adj.  poét.  Uaray  pá   bol-si. 
Inundación.  /.  Pag  lonop,  pag  apo.  Da 

ralua;  pag  salaposap;  pagsor-ob.— fig  Ca 

dam-an  caopay. 
Inundar,    a.  Pag  lonop,  pag  apo;  pag  da- 

ralua;  pag  salaposap;  pag  sor-ob.— fig.  Pag 

damo. 
Inurbanamente,  adv.  m.   Uaray  gud  ca 

tahud. 
Inurbanidad.  /.  Caculang  ó  cauaray  ca- 
tan ud. 
Inurbano,  na.  Uaray  catahud. 
Inusitadamente,  adv.  m.   Uaray  gud  ba 

tasan,  diri  gud  binabatasan. 
Inusitado,    da.    adj.  Diri   binatasan,    diri 

guinagamit. 
Inútil,  adj.  Uaray  polos.  Dopong,  odpong, 

Baua,  cauang. 
Inutilidad.  /  Pag  cauaray    polos.    Cado 

pong. 
Inutilizar,  a.  Pagraut;   pagcauang. 
Inútilmente,  adv.  m.  Uaray  gud  polos. 
Invadeable,  adj.   Diri    mahihin-jo    aguian 

cay  halarum  an  tubig.  i 

Invadir,  a.  Pagdamag,  pagsolong. 
Invalidación.  /.  Pagdirii. 
Inválidamente,  adv.  m.  Sa  pagdirii  gud. 
Invalidar,  a.  Pagdirii. 
Inválido,  da.  adj.   Uaray  ná  cosog,  uaray 

gahum.— fig.  Uaray  polos. 
I n variabilidad.  /.   Cadiri    mabalhin.    Ca- 

diri    tnalalain. 
Invariable,  adj.   Diri  mabalhin.  Diri  ma- 

lalain. 

Invariablemente,  adv.  m.  Diri  gud  ma- 

lalain. 
Invariado,  da.  adj.  Diri  malain. 
Invasión.  /.  Pagsolong. 
Invasor,  ra.  adj.  Masolong;  maagao. — s. 

Parasolong;  paraagao. 
Invectiva.  /    Polong  cún    surat    bá    nga 

maraut  contra  sa  igcasitauo,  etc. 
Invencible,    adj.   Diri  mapadaog;     mana- 

naog. 
Invenciblemente,  adv.  m.  Mananaog  lá 

guihapon. 
Invención.  /.    Paglarang;    larang.  Calad- 
nganan — Pacaagui. — Pag   limbong.- 
Invencionero,  va,  adj.  Malarang,  malad- 

ngano  n. — Malimbong. 


m 

Invendible,  adj.  Diri  sadang  igbaliguia; 
diri   sadang   igbotong. 

Inventar,  a.  Pag  larang. — Pag  limbong. 

Inventariar,  a.  Pag  surat  sa  inventario 
san  mga  mangad,  etc. 

Inventario,  m.  Listahan  ó  panumduman 
san  mga  mangad,   garamiton,  etc. 

Inventiva.  /.   Sarabutan,  calad-nganan. 

Inventivo,  va.  adj.  Malarang,  malad-nga- 
non. 

Invento,  m.  Larang;  calad-nganan. 

Inventor,  ra.  adj.  Malarang.  Malimbong 
— s.  Paralarang.   Paralimbong. 

Inverecundo,  da.  adj.  Uaray  alo. 

Inverisímil,  adj.  Baga  diri   matuod. 

Inverisimilitud./.   Baga  diri  camatuoran. 

Invernáculo,  ni.  Tahub  sa  mga  tanum 
basi  diri  mapatay  san  hagcot  nga  ora  ora, 
carocamalig. 

Invernada.  /.  Caamihan. 

Invernadero,  m.  Honogan,  oroquian  cún 
mataghum  ná  an  banua. 

Invernal,  adj.  Cañan  amihan. 

Invernar,  n.  Amihan.  Naamihanan  cami 
sa  Palo.  Pasamos  el  invierno  en  Palo.  Ami- 
han ná.   Ya  es  invierno. 

Invernizo,  za.  adj.  Mahagcot,  mataghum. 

Inverosímil,  adj.  Baga  diri  matuod. 

Inverosimilitud.  /.  Baga  diri  camatu- 
oran. 

Inversamente,  adv.  m.  Suhi  gud,  sinu- 
hi  gud. 

Inversión.  /  Pag  suhi;  pag  gomoc,  pag 
gobot;  pag  liscad. 

Inverso,  Sa.   adj.   Sinuhi;  liniscad. 

Invertir,  a.  Pag  suhi;  pag  gomoc,  pag 
gobot;  pag  liscad. — Pag  gamit  ó  pag  gas- 
to san  sal  api. 

Investidura.  /.  Pag  hatag  sin  daco  nga 
catung  dañan.—  Catungdnan. 

Investigable.  adj.  Sadang  pag  osisahon, 
sadang  panginsayorun. — Cún  usa  man,  diri 
sadang  pag  osisahon,  diri  sadang  pangin- 
sayorun. 

Investigación.  /  Pag  osisa,  panginsa- 
yud. 

Investigador,  ra.  adj.  Maosisa,  mangi- 
nginsayud. — s.   Paraosisa. 

Investigar,    a.  Pag  osisa,  panginsayud. 

Investir,  a.  Pag  hatag  sin  daco  nga  ca- 
tungdanan. 

Inveteradamente,  adv.  m.  Quinadáan 
gud. 

Inveterado,  da.  adj.    Daan,    quinadáan. 

Inveterarse,  r.  Tigurang,  in  natitigurang 
ná  an  tauo. 

Invictamente,    adv.  m.    Mananaog   gud- 

Invicto,   ta.   adj.  Mananaog. 


TNip-m 

Invierno,  m.  Amihan,  cat-amihan. 

Invigilar,  n.  Pag  bántay,  pag  mangno  cao- 
pay. 

Inviolabilidad.  /.  Cadiri  sadang  ó  cadiri 
angay   pasipad-án. 

Inviolable,  adj.  Diri  sadang  ó  diri  angay 
pasipad-an. 

Inviolablemente,  adv.  m.  Diri  ngagayud 
sadang  ó  diri  ngagayud  angay  pasipad-an. 
— Diri  ngagayud  sadang  malimbong. — Ma- 
tuod  caopay. 

Inviolado,  da.  adj.  Bug-os  pá,  lubos. 

Invisibilidad.  /.    Cadiri  sadang  maquita. 

Invisible,  adj.  Diri  sadang  maquita. — 
En  un  invisible,  loe.  adv.  fig.  Dagmit  gud 
caopay. 

Invisiblemente,  adv.  m.  Sin  uaray  gud 
quiniquita. 

Invitación.  /.  Pag  dapit;  pag  agda,  pag 
patambong. 

Invitar,  a.  Pag  dapit;  pag  agda,  pag 
sagda. 

Invocación.  /.    Pag  araba. — Pag  sangpit. 

Invocador,  ra.  adj.  Mag  araba.  Masang- 
pit. 

Invocar,  a.  Pag  araba. — Pag  sangpit. 
Pangaraba. 

Involucrar,  a.  Pag  salacot  sin  lain  nga 
polong. 

Involuntariamente,  adv.  m.  Diri  nga- 
gayud tinuyo,  diri  gud  ticang  sa  buot. 

Involuntariedad.  /.  Cadiri  tinuyo,  cadi- 
ri ticang  sa  buot. 

Involuntario,  ria.  adj.  Diri  tinuyo;  di- 
ri ticang  sa  buot. 

Invulnerable,  adj.  Diri  sadang  masamad, 
diri  sadang  mahabol;  cublan. 

Inyección.  /.  Pag  pasolud  sin  dugo,  etc., 
sa  lauas. 

Inyectar,  a.  Pag  pasolud  sin  dugo,  etc., 
sa  lauas  tungud  sin  garamiton.  m 

IP 

Ipil.  m.  Cahuy  nga  ipil. 
Ipso  facto.  loe,  lat.  Layon    layon. — Tu- 
ngud sini. 

IR 

Ir.  n.  Pag  cadto. — Caín. 
Ir  á  menos.  Quirom.  Huyos.  Iros.  Inanag. 
Ir  á  la  par.  Pag  sirá. 
Ir  á  otra  parte.  Dapon. 
Ir  al  trote.    Oracpao,  oraraepao,  quiring 
quiring. 

Ir  con  la  cabeza  baja.  Hongohong. 


IR 


341 


Ir  detrás  de  otro.  Aguinod;  aguisnod; 
alinsonud. 

Ir  despacio  para  coger  alguna  cosa. 

Hanip. 
Ir  de  prisa.  Dagmit;  dali;  baricaso. 
Ir  en  busca  de  jornal.  Aroalayon,  pag 

alayon. 

Ir  en  busca  de....  Pangayao. 
Ir  en  convoy,  ir  juntos.    Abay,   ara- 

bay,  rabay. 

Ir  en  busca  de  gente.  Lihug. 
Ir   en  procesión,   á  la  escuela.  Pag 

libud. 

Ir  apoyado  sobre  alguno.  Pag  agubay. 
Ir  ó  bajar  á  poblado.  Tug  bong. 
Ir  juntos.    Tocap.  Rayom.  Pades. 
Ir  lejos  del  pueblo  á  cazar,  etc.  Pag- 

sula. 

Ir  ligero,  de  prisa.  Longot. 
Ir  los  jugadores  en  busca  del  juego. 

Dayo. 

Ir  poco  á  poco.  Saguino;  canican;  culit 
cuguit;  daguinot;  hinay,  luay. 

Ir  por  leña.  Pangahuy. 

Ir  por  leña  ó  palos  para  hacer  es- 
tacada, etc.  Pag  guhad,  pag  gahad. 

Ir  por  agua.  Pag  alug.  Pag  aguada. 

Ir  por  el  camino  más  corto.  Pag  ba- 
latas. 

Ir  por  camino  opuesto.  Baños. 

Ir  ó  seguir  adelante.  Raus. 

Ir  solo.  Pag  ñaua. 

Ir  temprano  al  trabajo.  Atab,  agap. 

Ir  y  venir.  Uli  uli,  balic  balic. 

Ir  y  volver  por  el  mismo  camino. 
Balat  bagat. 

Ir  todos  al  monte,  á  pescar,  etc. 
Ragas. 

Irse  á  fondo.  Lonud,  tonud. 

Irse  la  vista  al  que  anda  por  parte 
alta. — Halaohao. — Van  cinco  duros  á  que 
yo  llego  antes.  Pagpuesta  quita  sin  lima 
capisos  nga  mag  oona  acó  sa  iya  sin  pag 
abut. — Este  camino  va  á  Sulat.  Ini  nga 
dalan  tadong  ngadto  sa  Sulat. —  Vamos 
caminando.  Naglalacat  quita  (ó  cami). —  Va 
anocheciendo.  Ticasisirum  ná. —  Voy  á  sa- 
lir para  Catbalogan.  Tiguican  acó  sa  Cat- 
balogan. — Vamos  á  almorzar.  Mamamáhao 

>cami. — Nada  te  va  en  eso.  Uaray  cala- 
but  siton. — Esa  tinaja  se  va.  Iton  tadyao 
nagagui. — Donde  fueres,  haz  como  vieres. 
ref.  Bisan  diin  ca  cadto,  aalagdon  mo  an 
didtoanon. — Ir  ase  lo  amado  y  quedará  lo 
descolorado,  ref.  Maagui  an  calipay  dao 
aso  ug  mahabilin  an  caalo  ug  bantug  nga 
maraut. — Ir  uno  descaminado.  Simang. — 
Ir  largo,  fr.  jig.  y  fam.  Maiha  pá. 
4* 


342 


ra 


Ira.  /.  Casina,  caaligotgot.  —  Á  ira  de  Dios, 
no  hay  casa  fuerte,  re/.  An  gahum  sa 
Dios  diri  sadang  paglarisan. 

Iracundia.  /.  Casisinahon. 

Iracundo,  da.  adj.  Masinahon,  pos- 
canon. 

Irascible,  adj.  An  tungud  san  casina. — 
Masayon  masina. 

Iris.  m.  Balangao. 

Ironía./.  Sambingay. 

Irónico,  ca.  adj.  Masambingay. 

Irracional,    adj.  Diri  buotan s.    Mana- 

nap. — adj.  Patuc  sa  camatuoran. 

Irracionalidad.  /.  Cadiribuotan.-Pagca- 
mananap. 

Irracionalmente,  adv.  m.  Diri  gud  buo- 
tan. 

Irradiación./.  Casirac;  casirang. 

Irradiar,  a.  Pag  sirac;  pag  sirang. 

Irrazonable,  adj.  Diri  angay;  diri  igo  sa 
cabuotan,  sa  camatuoran. 

Irrealizable,  adj.  Diri  sadang  matuman, 
diri  sadang  buhaton. 

Irrebatible,  adj.  Diri  sadang  atohan 

Irreconciliable,  adj.  Diri  maquigopay  sin 
buot,  diri  maquiquigsangeay. 

Irrecuperable,  adj.  Diri  ná  sadang  ma- 
cuha. 

Irrecusable,  adj.  Diri  sadang  pagdirion. 

Irredimible,  adj.  Diri  sadang  bau ion,  diri 
sadang  lucaton. 

Irreducible,  adj.  Diri  sadang  hiolian. — 
Diri  sadang  maiban. — Diri  sadang  liuanan. 

Irreflexión./  Caculang  sin  pag  morobuot, 
caculang  sin  panginano. 

Irreflexivo,  va.  adj.  Uaray  pamorobuot, 
diri  nanginginano. 

Irreformable,  adj.  Diri  sadang  pag  liua- 
ton. — Diri  ná  sadang  pag  opayon. — Diri 
ná  sadang  matuhay. 

Irrefragable,  adj.  Matuod  gud,  diri  sa- 
dang atohan  sin  polong. 

Irrefragablemente,  adv.  m.  Matuod  gud 
caopay.  Diri  gud  sadang  atohan  sin  po- 
long. 

Irrefrenable,  adj.  Diri  sadang  mahauid. 

Irregular,  adj.  Diri  angay;  patuc  sa  caa- 
ngayan. — Bisan  ano  nga  diri  agsub,  talag- 
sa  lá. — An  may  caolangan. 

Irregularidad.  /  Pag  cadiri  angay.— Cao- 
langan. 

Irregularmente.  adv.  m.  Diri  ngagayud 
angay. 

Irreligión.  /  Caculang  sin  pag  tahud;  ca- 
culang sin  pagtoo.  ,, 

Irreligiosamente/  adv.   m.  Uaray  gud- 

catahud;  uaray  gud  pag  too» 


m 

Irreligiosidad.  /    Cauaray    catahud;  ca- 

uaray  pag  too. 
Irreligioso,  Sñ..adj.  Uaray  catahud,  cu- 

lang  sin    catahud;   uaray  pag  too,  culang 

sin  pag  too. — An  patuc  sa  religión. 
Irremediable,  adj.  Uaray  ná  catigayonan, 

uaray  ná  tambal  ug  sumpa. 

Irremediablemente,  adv.  m.  Uaray  ná 

gud  catigayonan,  uaray  ná  gud  tambal  ug 
sumpa. 

Irremisible,  adj.  Diri  sadang  pag  uad-on. 

Irremisiblemente,  adv.  m.  Diri  gud  sa- 
dang pag  uad-on,  sin  uaray  tambal  ug- 
sumpa. 

Irremunerado,  da.  adj.  Uaray  pag  ba- 
losi,  uaray  pag    hatagui. 

Irrenunciable.  adj.  Diri   sadang  bayaan. 

Irreparable,  adj.  Diri  sadang  pag  opayón. 

Irreparablemente,  adv.  ni.  Sin  uaray  ca- 
tigayonan sin  pag  pacaopay  san  maraut 
nga  binuhat. 

Irreprensible,  adj.  Diri  sarauayon,  uaray 
sala. 

Irreprensiblemente,  adv.  m.  Diri  gud 
sarauayon,  uaray   gud  sala. 

Irresistible,  adj.  Diri    sadang   atohan. 

Irresistiblemente,  adv.  m.  Diri  gud  sa- 
dang  atohan. 

Irresoluble,  adj.  Diri  sadang  panguea- 
ron.— Alang  alang. 

Irresolución.  /  Pagcaalang  alang. 

Irresoluto,  ta.    adj.  Alang  alang. 

Irresponsable,    adj.   Uaray  sala. 

Irresuelto,    ta.  adj.    Alang  alang. 

Irreverencia.  /  Caculang  sin  catahud, 
cauaray   catahud. 

Irreverente,  adj.  Uaray  catahud,  culang 
sin    catahud;   galang. 

Irreverentemente,  adv.  m.  Uaray  gud- 

catahud,  culang  gud   sin   catahud- 
Irrevocabilidad.  /  Pagcadiri  sadang  ma- 

cuha   an    itinogot   ná, 
Irrevocable,  adj.  Diri  ná  sadang   macuha. 

Irrevocablemente,  adv.  m.  Diri  ná  gud 
sadang  macuha. 

Irrisible,  adj.   Macacataua. 

Irrisión.  /  Pag  tamay,  pag   yobit. 

Irrisoriamente,  adv.  m-  Pag  tamay  gud. 

Irrisorio,  Ha.  adj.  Macacataua. 

Irritabilidad.  /..Camasinahon. 

Irritable,  adj.  Masisina,  masinahon;  bo- 
bonogon. 

Irritable,   adj.  Sadang  pagdirion. 

Irritación.  /.  Casina,  pag  casina,  caaligot- 
got, capongot. 

Irritación.  /  For.  Pag  diri. 

Irritador,  ra.  adj.  Macasisina. 

írritamente*  adv.  m,  Sa  pag  diri  gud. 


IR-IS 

Irritamiento,  m.  Casina,  pag   casina,  ca- 

aligot  got,  capongot. 
Irritante,   p.  a.  Macasisina. 
Irritar,  a.  Sina;    pacasina,   áligot  got,  po- 

ngot.  Guinday;  baghot.  Bariauot.    Langot. 
Irritar,  a.  For.  Pag  diri. 
irrito,  ta.  adj.  Dinidiri  ná,   dinidirian. 
Irrogar.  a\  Pag  pacaraut,  pag  darahug. 
Irrupción./.  Pag  solong;  pag  damag,  pag 

dosmog. 

IS 

Isagoge.  /.  Tinicangan  sin  libro,  etc. 

Isagógico,  ca.  adj.  An  cañan  tinicangan 
sin  libro,  etc. 

Isla.  /.  Poro.  pl.  Caporopod-an. 

Islam,  m.  Sinisirin  an  mga  tutdo  nga  bu- 
aon  ni  Mahoma. — Sinisiring  an  mga  bongto 
ug  mga  tauo  nga  nanoo  san  mga  tutdo 
nga  buaon   ni  Mahoma,  camorosan. 

Islamismo,  m.  Sinisiring  an  mga  tutdo 
nga  buaon  ni   Mahoma. 

Isleño,  fía.    adj.   Paroanon;  taga  poro. 

Isleo,    m.    Poro    nga  may  mga  pangpang. 

Isleta.  /.  Poro  poro. 


IS-IT 


343 


Islilla.  /.  Tul-an  sa  dughan  dapit  sa  sug- 

bong. 
Islote,  m.  Poro  nga  guti.  Poro  poro. 
Istmo,  m.  Tuna    nga    manipis  nga    may- 

dagat  mag  paluyo. 

IT 

ítem.  adv.  lat.  Liuat;  labut  pá;  sugad  man. 

Iterable.  adj.  Sadang  pag  liuaton,  sa- 
dang  pag  hipuaton. 

Iteración.  /.  Pag  liuat,  pag  hipuat. 

Iterar,  a.  Pagliuat,  pag  hipuat. 

Iterativo,  va.  adj.   Maliliuat     liuat. 

Itinenario,  Ha.  adj.  An  cañan  mga 
dalan. — m.  Casayoran  sin  dalan  ug  mga 
bongto   nga    pagaaguian;  panumduman. 

IZ 

Izar.  a.    Pag  isa. 

Izquierda.  /.  Uala. 

Izquierdear,  n.  jig.  Paglisalisa,    pagsala- 

sala. 
Izquierdo,  da.  adj.   Uala,  ual-hon. 


.1 


J.  Icapolo  cag  usa  nga  letra  san  abeceda- 
rio nga  quinatsila,  ug  icaualo  san  iya  mga 
consonantes.  An  ngaran  niya  jota  ug  ma- 
tig-á    an   caluluasan- 

Jabalí,  m.  Bahuy.  Habuy  nga  ihalas. — pl. 
Cababuy-an. 

Jabalina.  /.  Habuy  nga  babaye. — Pang- 
aniban  nga    sugad  sin  bangeao. , 

Jabardillo,   m.   Panon. 

Jabato,  m.  Pasi  nga  babuy. 

Jabeba.  /  Torongon  sa  mga  moros,  nga 
sugad  sin   plauta. 

Jábeca.  /.  Torongon  sa  mga  moros.  — 
Bitana;  sapiao. 

Jábega.  /.  Bitana.  Sapiao. — Torongon  sa 
mga  moros. 

Jabeguero,  m.    Mananagat. 

Jabeque,  m.  Sacayan — jig.  y  fam.  Samad 
ó  habol  sa  bayhon. 

Jabón,  m.  Sabon. 

Jabonado,  w.  Pag  sabon  san  panapton. — 
Panapton  nga  busag  nga  pag  sasabonan 
cún  an  sinabonan  ná. 

Jabonadura./.  Pag  sabon  san  panapton.  — 
Burá  san  sabon. 


JA 

Jabonar,  a.  Pag  sabon  san  panapton. 

Jabonador,  ra.  adj.  An  nagsasabon. 

Jaboncillo,  ni.  Sabon  nga  mahamut. 

Jabonera.  /.  Babaye  nga  para  buhat  sin 
sabon. — Babaye  nga  parabaliguia  sin  sa- 
bon.— Burutangan  san  sabon.— Balugo,  ba- 
lónos. 

Jabonería.  /.  An  balay    ó    camalig    nga 

guinbubuhatan   san  sabon Tendahan  sin 

sabon. 

Jabonero,  m.  Parabuhat  sin  sabon. — Pa- 
rabaliguia sin  sabon. 

Jabonete,  m.  Sabon  nga  mahamut 

Jaca.  /.  Cabayo  nga  diri  maabut  sin  pito 
ca  dangao  an  cahataas. 

Jácara.  /.  Sabay,  sarabay. — Mga  tauo  nga 
naglalacat  ug  nageacanta  man  in  gabí  dida 
sa  mga  dalan.— fig.  y  fam.  Baga  casina. 
—Jig-  y  fam.  Búa,  limbong.— fig.  y  fam. 
Susu  matón. 

Jacarear,  n.  Pag  sarabay,  pag  canta  sin 
mga  sabay,  cún  malipayon  nga  mga  polong. 
— Pag  lacat  lacat  sa  mga  dalan  sa  bongto 
ug  pagearocanta  man.  fig.  y  fam.  Pagsa- 


344 


JA 


moc  hionong  sin  mga  polong  nga  macabi- 

bido. 
Jacarero,  m.  Paracanta  sa  mga  dalan  sa 

bongto  sin  mga  sabay.— fig.  yfam.  Para- 

dorogas. 
Jácaro,  ra.  adj.  Madorogas.  m.  Paradoro- 

gas. 
Jacinto.  /    Tanum   nga  scboyas;  asul  an 

bucad  niya,  ug  danay  himula. — Bato  nga 

manipis  ug  abohon  an  color  niya. 
Jaco.  m.  Cabayo  nga  habobo. 
Jactancia.  /.  Pag  parayao 
Jactanciosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

pag  parayao. 
Jactancioso,  sa.  adj.  Maparayao.— s.  Pa- 

raparayao. 
Jactarse,  r.  Parayao. 
Jaculatoria.  /.   Paquimalooy,   pangaraba, 

pagampo  nga  ticos  ug  halipot. 
Jada./.  Sadol. 
Jade.  m.  Bato  nga  matig-a,  nga  itarabas  san 

salaming. 
Jadear,  n.  Hinga  hinga;  hicahic;  agongtug; 

hicalhical;  onga  onga;  tinga;   tinghac;  ha- 

ngus,  hangushangus;  hal  hal. 
Jadeo,  m.  Pag  hinga  hinga;  pag  hicahic;  pag 

agongtug;  pag  hical  hical;  pag  onga  onga; 

pag  tinga,  pag   tinghac;  pag  hangus,   pag 

hangus  hangus;  pag  hal  hal. 
Jadiar,  a.  Pag  ocad  san  sadol,  pagsadol. 
Jaecero,  ra.  m.  y/.  Parabuhat  sin  mga 

sab-ong,  nga  isasab-ong  sa  manga  hayop. 
Jaez.  Sab-ong    nga  isasab-ong  sa  mga  ha- 
yop. Baga  cahintang  sa  anoman. 
Jaguar,  m.  Zool.  Mananap  nga  masibad. 
Jaharrar,  a.  Pag  pahamis  sa  cota,  hamis. 
Jaharro,  m.  Pag  pahamis. 
Jalbegar,  a.  Pag  busag,  pag  pabusag  san 

cota  sin  apog,  etc. — fig.  Pag  hiso  sa  bay- 

hon,  cay  basi  magmabusag. 
Jalbegue,  m.  Pag  busag,  pag  pabusag  san 

cota  sin  apog,  etc.— fig.  Pag  hiso  sa  bay- 

hon,  cay  basi  mag-mabusag. 
Jaldado,  da.  adj.  Dulao. 
Jalde,  adj.  Dulao. 
Jaldo,  da.  adj.  Dulao- 
Jaldre.  m.  Cetr.  Color  san  mga  tamsi. 
Jalea.  /.  Gulaman. 
Jaleador,    ra.  adj.  Matiyo  tiyo  sa    mga 

ayam. — s.  Paratiyo  tiyo  sa  mga  ayam. 
Jalear,  a.  Pag  tiyo  tiyo  sa  mga  ayam. — 

Pag  agda  sa  mga  nagsasayao,  etc. 
Ja'eo.  m.  Pag  tiyo  tiyo  sa  mga   ayam. — 

Pag  agda  sa  mga  nagsasayao,  etc. — Sayao. 

— Casamocan,  cangiras,    caaringasa. 
Jaletina.  /  Gulaman. 
Jalón,  m.  Osoc. 
Jaloque.  Timug. 


JA 

Jamás,  adv.  t. — Nunca.  Diri  guihapon. — 

Siempre.  Guihapon  sa  guihapon. 
Jamba./  Patindug  sa  mga  puerta  ug  mga 

ventana. 
Jambaje,  m.  Mga  patindug. 
Jamelgo,  m.  fam.  Cabayo  nga  maraut. 
Jamerdana.  /  An  binubutangan  san  hu- 

gao  san  mga  hayop  nga  pinangihao. 
Jamerdar,  a.  fam.  Paghugas,  cundi  dag- 

mit  ug  maraut  nga  paghugas. 
Jamón,  m.  Id.,  lapi  sin  bactin  ó  babuy. 
Jamona.  /.  Babaye  nga  tirotiguran  ná  ug 

maromatambog. 
Jamuga.  /  Siyá  nga  guinagamit  sa    mga 

babaye  sin  pangabayo. 
Jamugas.  /  vid.  Jamuga. 
Jangada.  /  fam.  Polong  nga  diri  angay, 

diri  igo. — Mar.  Gabayan,  tabao. 
Jangua.  /.  Sacayán  nga  guti. 
Jaque,  m.  Jaque  cún  dao  sa  pag  oyas  san 

ajedrez. — fam.  Parayao,    padasig. — Tener 

á  uno  en  jaque,  fr.  fig.  Pag  patarhug  sa 

iya. 
Jaquear,  a.  Pagjaque  cún  dao  sa  pag  oyas 

san  ajedrez. — fig.  Pag  patarhug. 
Jaqueca.  /.  Caolol,  casool  sa  oló;  camaol- 

oí,  camasool  sa  oló.  , 

Jaquetón,  m.  Maparayao. 
Jarabe,  m.  Irinmon  nga  itarambal  ug  ma- 

tam-is- 
Jarabear.  a.  Pag  painum    sin  jarabe. — a. 

Pag  inum  sin  jarabe. 
Jaramugo,  m.    Isda  nga    guti  nga    igpa- 

paon. 
Jarana.  /  fam.  Ngiras,  aringasa,  sabá. ■— 
fam.  Carimocan. 
Jaranear,  n.  fam-  Pangiras,  pag  aringasa, 

pag  sabá. 
Jaranero,   ra.  adj.  Mangiras,  maaringasa, 

maquiburuca. 
Jarcia.  /  Mga  pisi  sin  sacayán. — Casang- 

capan  sa  panagat. — fig.    y  fam.    Cadam- 

an  sin  ano  man  lá  nga  uaray  cahusayan. 
Jardín,    m.    Tanaman. — Calibangan    dída 

sa  mga  sacayán. 
Jardinera.  /  Bantay  sin  tanaman. 
Jardinería.  /    Pag   aradman  ó  cabatiran 

sin  pagmangno  sin  mga  tanaman. 
Jardinero,  m.    Bantay,    paramangno    sin 

tanaman. 
Jareta.  /  Tohogan,  haloghogan. 
Jaretera.  /.    Higot  nga  may  hebíya  nga 

ighihigot  sa    medias  cún  sarual    dida    sa 

locon    locon. 
Jarifo,  fa.  Mahal,  matahum. 
Jaro,    ra.  adj.  Bulao,   bulagao.— Bactin  ó 

babuy    nga    bulao. — ni.   y  /  Bactin    nga 
libug. 


JA-JE 

Jaropar,    a.  fam.  Pagpainum  sin  tuga  ja- 
rabe ó  mga  tambal  sa  botica. 
Jarope,  m.  Irinmon  nga  jarabe.— fig.  y  fam. 

Irinmon  nga  mapait. 
Jaropeo,   m.  fam.    Pag  inum  sin  ora  ora 

sin  mga  jarabe    ó  inumon  nga   mapait. 
Jarra.  /.  Sudlanan  sin  tubig,  etc. 
Jarrazo.  m.  Pagdabal  sin  sudlanan. 
Jarrear,  n.  fam.  Agsub  nga  pag  ipis  sin 

alacsio  cún  tubig  bá  dida  sa  jarro. 
Jarrero,  m.  Parahimo  sin  mga  jarro. — Pa- 

rabaliguia  sin  mga  jarro. 
Jarrete,  m.  Locon  locon. 
Jarretera.  /.  Higot  nga  may  hebiya   nga 

ighihitot  sa  medias  cún  sarual  bá  dida  sa 

locon  locon. 
Jarro,  m.  Id.,  suldanan  sin  tubig,  etc.,  nga 

may  carap-tanan. 
Jaspe,  m.  Bato  nga  bulao,  ug  pardo   cún 

verde  bá  an  color  niya. 
Jaspeado,  da.  adj.  Masugad  sin  jaspe. 
Jaspear.  a.  Pag  pintar  nga  sugad  sin  jaspe. 
Jato,   ta.  m.  y  /.   Nate  sin  baca  nga    ua- 

ray  pá  tuigui. 
Jaula.  /.  Corong,  corongan. — Tangcal. 
Jaulón,  m.  Daco  nga  corong.— Daco  nga 

tangcal. 
Jauría.  /.  Caayaman. 
Jauto,   ta.  adj.  Matab-ang. 
Jayán,  na.  rn.  y  /.  Tauo  nga  hataas,  ma- 

tamboc  ug  macosog, 
Jazmín,  m.    Cahuy    cahuy,    mahamut    an 

bucad. 

Jea.  /.  Buhis  nga  ibinabayad  sadto. 

Jefa.  /.  Ponoan  nga  babaye. 

Jefe.  /.  Ponoan. 

Jehová.  m.  Ngaran  sa  Dios  sa  polong  nga 

inhebreo. 
Jema.  /.  An  panit  sa  cahuy  nga  nabibilin 

cay   maraut  an  pagsacsac  ó  pagguipat. 
Jemal,  adj.  Barangitan,  an  hilaba  cún    an 

cahirayo  bá;  cañan  barangitan. 
Jeme.  m.  Barangitan,  baringit. 
Jemoso,  sa.  adj.  Guipat   nga    may    panit 

pá  cay  maraut  an  pagguipat. 
Jengibre,  m.  Luya.   Langcuas. 
Jeque,  m.  Ponoan  sa  mga  moros. 
Jerapellina.  /.  Dugnit    ó    panapton    nga 

maraut  ná. 
Jerarca,  ni.  Ponoan. 
Jerarquía.  /.  Camonong,  ponongan,  pag- 

casonud  sonud  san    mga    cubay    sa   mga 

ángeles,  etc. 
Jerga.  /.    Bahol    nga   panapton. — Salangi- 

sang.    • 


JE-JI  345 

Jergón,  m.  Hanig  nga  may  solud  nga  ga- 
pas,  etc.,  nga  gamit  sa  pag  higda  sin  tauo. 

Jerguilla./  Panapton  nga  manipis  ó  ga- 
may. 

Jerigonza.  /.  Salángisang. 

Jeringa.  /.  Id.;  labatiba. 

Jeringar,  a.  Paglabatiba.— fig.  y  fam.  Pag 
samoc. 

Jeringazo,  m.  Paglabatiba. 

Jeroglífico,  m.  Badlis  ó  tigaman  nga  may 
cahologan  nga  pag  tigo  tigoon. 

Jerpa.  /•  Baga  saringsing  san  paras  dapit 
sa  pono  nga  diri  namomonga. 

Jesucristo,  m.  Harangdon  nga  ngaran  san 
aton  Manobus  nga  si  Jesucristo. 

Jesús,  m.  Harangdon  nga  ngaran  san  Anac 
sa  Dios,  nga  nagpacatauo  sa  pagpanobus 
sa  aton. — En  un  decir  Jesús,  ó  de  un  Je- 
sús, loe.  adv.  fig.  y  fam.  Sa  usa  lá  ca 
pagpiroc. 

Jesusear,  n.  fam.  Pagjcsús. 

Jeta.  /.  Daco  an  im-im.— fam.  Bayhon. — 
Sungad  sin  bactin  ó  babuy. 

Jetudo,    da.  adj.  Daco  an  im  im. 


Ji 


Jiba.  /.  Buctot. 

Jibado,  da.  adj.  Boctot. 

Jibar.  met.  Pagpirit.  Paglugus.  Pagcurit. 

Jibia.  /.  Calambutan;  noos. 

Jibión,  m-  Balay  sin  calambutan  ó  noos. 

Jicara.  /.  Id.,  tasa  nga  gutiay. 

Jicarazo,  m.  Pag  umpag  san  tasa,  pagba- 

tac,  etc. — Binudhi  nga  pagpainum  sin  hilo. 
Jicarón,  m.  Tasa  nga  daco. 
Jifa.  /.    An    hugao    san   mga  hayop    nga 

guinihao. 
Jiferada./.   Pag  bono  sa  salsalon  nga  gui- 

nagamit  sin  pagpatay  san  mga  hayop. 
Jifería.   /.    Catungdanan  sin  pagpatay  san 

mga  hayop. 
Jifero,  ra.  adj.  An  tungud  san  lugar  nga 

guinpapatayan  san  mga  hayop. — fig.  y  fam. 

Mahugao. — m.  Salsdon   sin  pagpatay  san 

mga  hayop. — Parapatay  san  mga   hayop. 
Jifia.  /  Isda. 
Jigote,  m.  Guinisa  sin  tinadtad  nga  carne 

Hacer  jigote  una  cosa.  fr.  fig.  y  fam.  Pag- 

tadtad. 
Jiguilete,  m.  Tagum. 
Jilguero,  m.  Tamsi  nga  gutiay. 
Jimenzar,  a.    Pagbalbag  san  lino  ó  cáña- 
mo basi  macuha  an  mga  liso. 
Jineta.  /.  Bangcao  nga  halipot. — Tigaman 

san  pageasargento.-— fig.  Catungdanan  san 

pageasargento. 


346  JIJO 

Jineta.  /.  Buhis  nga  ibinabayad  sadto  san 

mga  may  mga  hayop. 
Jinete,  m.  Soldado  nga  mangangabayo. 
Jinetear,  n.   Pangabayo. 
Jinglar,    n.    Pagduyan,    pagduyan    duyan, 

pagtabiog,  pagtabión. 
Jira./.  'Finabas.  — Panagtauo  sa  banua    sa 

mga  magcasisangcay. 
Jirafa.  /.  Mananap  nga  hataas. 
Jirón.    ;;/.    Saguiad    sa    saya. — Caguis-an, 

guisi.— Pendón  nga  tais.  —  BiJid.  . 
Jironado,  da.  adj.  Guisi,   guinisi. — Binu- 

tangan  sin  mga  saguiad. — Binilid. 

jo 

¡Jo!  ínter j.  ¡Oa! 

JOCO.   m.   Olot. 

Jocosamente,  adv.  m.  Dorogas  gud. 

Jocoserio,   ria.  adj.  Baga    dorogas. 

Jocosidad.  /  Pagcadorogas. — Dorogas. 

JOCOSO,  sa.  adj .  Dorogas,  madorogas. 

Jofaina.  /.   Hunauan. 

Joloano,  na.  adj.  Taga  Joló. 

¡Jopo!  interj.  fam.   ¡Iuas  dinhi! 

Jornada.  /.  An  lacat  sa  usa  ca  adlao.— 
Paglacat. — fig.  Carnadugay  san  quinabuhi 
san  tauo. — fig.  Pag  otas  ná  an  quinabuhi 
san  tauo. — An  cuna  sa  usa  caadlao. — Á 
grandes,  ó  á  largas  jornadas,  ni.  adv.  fig. 
Dagmit  caopay. 

Jornal,  m.  Sohol. 

Jornalero,  m.  Sosoholan,  sinosoholan; 
omaalayon. 

Joroba.  /.   Boctot.— ,/í^.  y  fam.  Pagsamoc. 

Jorobado,   da.    adj.    Boctot,  boctoton. 

Jorobar,    a.   fig.    y  fatn.    Pagsamoc. 

Jota.  /.  Ngaran  san  letra  nga  j.~- No  sa- 
ber uno  una  jota.  fr.  fig.  y  fam.  Diri 
gud  maaram. — Sin  faltar  una  jota.  expr. 
adv.  fig.    y  fam.  Sin  uaray  gud  culang. 

Jota.  /.  Sayao. 

Joven,  s.  Bata  pá;  olitauo;  daraga.  Sonoy. 

Jovial,  adj.  Alayhan,  maalayhan,  masari- 
yaya. 

Jovialidad.  /.  Cama  alayhan,  cama  alay- 
hon. 

Jovialmente,  adv.   m.  Maalayhan  gud. 

Joya.  /.   Hiyas,  biao. 

Joyel,   m.   Hiyas  hiyas. 

Joyera,  f.   An  may  tienda  nga  mga  hiyas. 

Joyería.  /.  Pagbaliguia  sin  mga  hiyas. — 
Tendahan  sin  mga  hiyas. 

Joyero,  m.  An  may  tienda  nga  mga  hi- 
yas. 

Joyo.  m.  Banua  nga  nanonoroc  sa  trigo. 


JU 

Juaguarzo.  m.  Cahuy  cahuy. 

Juanete,  m.  Tamocdol;  catamocdolan. — 
Layag    nga  juanete. 

Juanetudo,  da.   adj.  An  may  tamocdol. 

Juarda.  /.  Buras  ó  hugao. 

Juardoso,   sa.  adj.  Burason  ó   mahugao. 

Jubilación.  Pagtogot  sin  pag  baya  san 
catungdanan  tungud  sin  catigurang  ná  an 
tauo  cún  tungud  bá  sin  saquit;  pag  aro 
nga  cacuhaan  san  catundanan  cay  tigu- 
rang  ná  an  tauo  cún  masaquit  bá.  Pag 
pahigauas,  pag  panucas;  pahigauas,  pallu- 
cas.— An  bayad  ó  sohol  nga  isinosohol 
tungud  san  daan  nga  quinap-tan  nga  ca- 
tungdanan. 

Jubilar,  a.  Pag  togot  sin  pagbaya  san  ca- 
tungdanan cay  tigurang  ná  an  tauo  cún 
masaquit  bá. — fig.  y  fam.  Pag  baya. — ;-. 
Pagaro  nga  cacuhaan  san  catungdanan. 
Pahigauas,  panucas. 

Jubileo,  m-  Piesta  nga  daco  guinseselebrár 
sa  mga  israelita  sa  iquinacalirn-an  ca  tuig. 
— Indulgencia  nga  plenaria  cún  bug-os  nga 
itinotogot  sa  Santos  nga  Papa. — Ganar  el 
jubileo,  fr.  Pagtuman  san  mga  turumanon 
nga  iguinsusugo  sa  pagcuha  san  jubileo. 
— Por  jubileo-  m.  adv.  fig.  y  fam.  Talag-sa 
lá;  cay  an  jubileo  talag-sa  lá  itinotogot. 

Júbilo,    m.   Calipay,  himaya,  calipayan. 

Jubilosamente,  adv.  m.  Sin  lipay,  sa 
daco  gud  nga  pagealipay. 

Jubiloso,    sa.   adj.  Malipay,  malipayon. 

Jubón,  ni.  Id.,  biste  sin  babaye. 

Jubonero.  m.    Parahimo  sin  mga    jubón. 

Judaico,    ca.    adj.  An  cañan  mga  judíos. 

Judaismo,  m.  Pagcajudío,  religión  sa  mga 
ona  nga  mga  judío,  an  matuod  nga  bata 
san  ni  Moisés;  cundi  niy'an  an  religión  nga 
buaon  sa  mga  judío. 

Judaizar.  ;/.  Paggapil  sa  religión  san  mga 
judío;  pagtuman  san  ira  mga  turumanon 
nga  patuc  sa  buot  sa  Dios. 

Judas,  m.  fig.  Tauo  nga  malingo,  ma- 
budhi. 

Judería.  /.  Parían  sa  mga  judío. — Buhis 
nga  ibinabayad  sa  mga    judío. 

Judía.  /.  Tánum  nga  utanon;  an  bonga 
niya   sugadsugad  sin    príjoles. 

Judiada.  /.  Buhat  nga  lugaringon  sin  mga 
judío.— fig.  y  fam.  Buhat  nga  maraut. — 
fig.  y  fam.  Tubo,  an  diri  angay  nga 
pagpatubo  san   salapi. 

Judicatura.  /.  Pagcahocom. — Cahimtang, 
catungdanan    san    pagcahocom. 

Judicial,  adj.  An  tungud  sa  pageajusticia. 

Judicialmente,   adv,  m.  Sa   pageajusti 

cia  gud. 


Judío,  día.  adj.  Id— fig.  Maquisalapi.  Ta- 
ga  Judea. 

Juego,  m.  Caliaoan.— Sugal,  susgal. —  Bu- 
yangay. — -Supat. — Sopo.— Sungca. — Tan- 
dug. — Calay. — Suquiman.— Sulangbao.- — 
Tigotigo. — Tagubtagub.— Bulang.— Códó. 
— Harapharap. 

Jueves,  m.  Id.,  icalima  ca  adlao  san  se- 
mana. 

Juez.  m.  Hocom;  magbubuot,  magburuot, 
magparabuot,   parabuot. 

Jugada./.  Pagsugal,  pagbulang,  pagsu- 
quiman,  etc.,  etc.— jig.  Buhat  nga  mara- 
ut    contra  sa  igeasitauo. 

Jugadera.  /.  Sicohan. 

Jugador,  ra.  adj.  Maquisugaí,  maquibu- 
lang,  etc.,  etc.— s.  Parasugal,  parabulang, 
timulang,  etc.,    etc. 

Jugar,  n.  Pag  liao  liao,  pag  libang  lib- 
ang.— Pagtiao,  pag  tiao  tiao.  — Pag  oyag, 
pag  oyasi— Pag  bola.— Pagbyo.— Pag  su- 
pat.—Pag  sopo.— Pag  sungca.— Pag  tan- 
dug- — Pag  camcam;  pa^  abuag. 

Jugar  á  los  caracoles,  ó  con  chiretas 
de  COCO.  Pag   buyangay. 

Jugar  á  los  caracoles.  Pag  calay,  pag 
buscay.  Pag  suquiman. 

Jugar  á  las  cuartas.  Pag  sulangbao. 

Jugar  á  pares  ó  nones.  Pag  tigo  tigo. 

Jugar  á  la  peonza.  Pag  casing. 

Jugar  al  escondite.  Pag  tagub  tagub. 

Jugar  á  lOS  naipes.  Pag  sugal,  pag  sus- 
gal. 

Jugar  al  gallo.  Pag  bulang. 

Jugar   á  las  chinas   ó   piedras.    Pag 

codo. 

Jugar  á  la  gallina  ciega.   Pag  harap 

harap. 

Jugar  la  espada,  lanza,  etc.  Pag  quilab; 

pagquilab  quilab. 
Jugarreta.  /.  Maraut  nga  pagsugal,  etc., 

vXc.—fig.  y  fam  Maraut  nga  pag  dorogas. 
Juglar,  adj.  An  tungud   san  maraut  nga- 

buhat.  Tauo  nga  maraut. 
Juglar  esa.  /.  Maraut  nga  babaye. 
Jugo.  m.  Taguc,  duga. — Adas.  Intos.— fig. 

Panolos. 
Jugosidad.  /.  Camataguc,  camaduga. 
JugOSO,  sa.  adj.    Tagucan,  dugaan. 
Juguete,   m.  Uyagan,    uyasan  sin  cabata- 

an.  Pagdorogas. 
Juguetear.  n.  Pag  uyas,  pag   uyag,  pag- 

dula. 
Juguetón,    na.    adj.     Mauyag.—  Matistis. 

Mayagaya.  Luya. 
Juicio,  m.    Hunahuna.— Buot.— Pag   buot, 

paghocom;  pag  sudia,  panudia. 


Jtf 


3lf 


Juiciosamente,  adv.  m.  Sa  pageabuo- 
tan    gud. 

Juicioso,    sa.  adj.    Buotan,   madoroto. 

Julepe,  m.  Irinmon  nga  matamis.— fig. 
y  fam.  Pagsauay  ó    pageastigo, 

Julio,  m.  Bulan  sa  Julio;  icapito  ca  bu- 
lan san    tuig. 

Julo.  m.  Hayop  nga  maanad  nga  mago  - 
ona  sa  iba. 

Jumento,  ta.  m.  y  /.  Hayop  nga  jumen- 
to.—/¿\  y  fam-  Tapang,    lorong. 

Juncal,  m.  Naticuran,  caticugan.  Manbanon. 

Juncar,  m.  Naticuran,  caticugan.  Man- 
banon. 

Juncia.  /.  Tanum  nga  itarambal,  ug  ma- 
hamut  an  gamut.— Vender  juncia,  fr.  fig. 
Padayao,   parayao,  padasig. 

Junciana,  f.fig.  y  fam  Padayao,  parayao, 
padasig. 

Junciera.  /.  Sudlanan  nga  may  tacob  nga 
linoholohoan,  nga  burutangan  sin  mga  ba- 
nua  nga  mahamut  ngan  sin  suca  sa  pag 
pahamut  sa  balay. 

Junco,  m.  Ticud,  ticug.  Manban. 

Junco,  m.  Guti  nga  sacayán. 

Juncoso,  sa.  adj.  Sugad  sin  manban  — 
Manbanon. 

Junio,  m.  Bulan  sa  Junio;  icaunum  nga 
bulan  san  tuig. 

Júnior,  m.  An  Padre  nga  religioso  nga 
bisan  napropesar  ná  siya,  sacop  pá  sa 
gahum  san  maestro   sa  mga  novicio. 

Junquera.  /.  Ticud,  ticug.  Manban. 

Junqueral,  m.  Caticuran,  caticugan.  Mam- 
banon. 

Junquillo,  m.  Ticud  ticud.— Banua  nga 
mahamut 

Junta./.  Bagay  bagay.  Natiguban  sin  mga 
tauo. — Nasumpayan;    cadugtongan. 

Juntamente,  adv.  m.  Pati.  Opud... 

Juntar,  a.  Pag  tigub,  pag  tampo.  Pag  tac- 
ma;  pagtacmad;  pag  tacud;  pag  tapid;  pag 
timpo;  pag  toema;  pag  aepo;  pag  horogpo, 
pag  horohogpo;  pag  simad;  pag  dongeo; 
pag  acop;  pag  acob;  pag  angop;  pag  atip; 
pag  hangpil;  pag  olaquip;  pag  laquip;  pag 
pongiot;  pag  i)onpon;  pag  socio;  pag  agum; 
pag  antug,  pagapiong  pag  adiop;  pag  daop, 
pag  padaop;  pag  bínhig,  pag  pinhig,  pa- 
minhig;  pag  quirum;  pag  dael;  pag  dapat; 
pag  daquin;  pag  daquin  daquin;  pag  dai- 
sug;  pag  dapo;  pag  dolod;  pag  ipon;  pag 
tipon Juntar  ó  contar  dos  cosas  peque- 
ñas por  una  grande.  Lagum. — Pag  tiroc; 
pag  patiroc. — Pag  tipig  sjn  salapi.—  r.  Pa- 
harani,  padooc. — Pag  opud,  pag  opudopud. 

Juntera.  /  Sapio  nga  halaba. 
,  Junterilla.  /.  Sapio  nga  gutiay. 


US 


JV 


Junto,  ta.  adj.  Tinigub. — Nadael. — Tinam- 

po.— Harani. 
Juntorio.  m.  Bubis. 
Juntura.  /.  Guincasumpayan.   Guincadog- 

tongan. — Agapangig. — Calolot-han. 
Júpiter,  m.  Bitoon  nga  tinatauag — Júpiter. 

Dios  dios  nga  buaon. 
Jura.  /.  Panumpa  sin  pag  sogot  sa   hadi 

ó    ponoan. — Jura  mala,  en    piedra   caiga. 

ref.  Sumpa  nga  maraut  diri  tutumanon. 
Jurador,  ra.  adj.  Maquisumpaon. — s.  Pa- 

rasumpa. 
Juramentar,  a.  Pag  aro  ó  pag  sugo  sin 

pagsumpa.-— Pag  sumpa. 
Juramento,   m.  Sumpa;  pag  sumpa,    pa- 
numpa. 
Jurar,  a.  Pag  sumpa. 
Jurdía.  /.  Raya,  pocot. 
Jurel,  m.  Isda  nga  jurel. 
Jurídicamente,  adv.  m.  Sugad  ó  alagad 

san  iguinsusugo- 
Jurídico,  ca.  adj.  An  guinbubuhat  alagad 

sa  pageajusticia,  an  angay  sa  catadongan 

ó  mga  casugoanan. 
Jurisdicción.  /  Gahum.— Sacop. 
Jurisdiccional,  adj.  An  tungud  sa  gahum. 

Sacop. 
Jurisperito,  m.  Batid,  lasgud  sa  mga  ca- 
sugoanan. 
Jurisprudencia.  /.  Pag  aradman  sa  mga 

casugoanan. 
Jurisprudente,  m.  Batid,  lasgud  sa  mga 

casugoanan. 
Jurista,  m.  An  nag  aaram  sa  mga  leyes, 

an    maaram. — An  may    tungud  sa    bisan 

ano.  0 

Juro.  m.  An  tungud  sa  pag  calugaringon 

sa  ano  man  mga  mangad. 
Justa.  /.  Pag  auay  sa  mga  tauo  nga   na- 

ngangabayo    ug    tagabangeao    man. — fig. 

Pag  irug  cún  dao  sa  pag  aram. 
Justamente,  adv.  m.   Sin  matadong,  ma- 


JTJ 

tadong  gud. — Igo  gud. — Man.  Antonio  se 
hallaba  justamente  en  aquel  pueblo.  Si 
Antonio  nacada  man  sa  sadto  nga  bongto. 

Justicia./.  Catadungan;  pageamatadong. — 
Justicia. 

Justiciero,  ra.  adj.    Matadong. 

Justificación.  /.  Caangayan  sa  matadong. 
— Pagasoy  sin  iya  man  matadong. — Ca- 
matuoran. — Pag  casantos  tungud  san  gra- 
cia. 

Justificadamente,  adv.  m.  Sin  matadong, 
matadong  gud. — Sin  igo,  igo  gud. 

Justificado,  da.  adj.  Angay  sa  catadu- 
ngan, angay  sa  camatuoran.  Matadong. 

Justificador,  m.  Humalatag  sin  gracia 

Justificar,  a.  Pag  hatag  an  Dios  sin  gra- 
cia.— Pag  asoy  sin  iya  matadong  sa  atu- 
bangan  san  justicia. — Pag  tuhay. 

Justificativo,  va.  adj.  Macacarig-on  san 
camatuoran  sa  ano  man. — Carig-onan. 

Justillo,  m.  Biste  nga  haliput  tubtub  sa 
pa  guinhaua  ug  uaray  mga  paco. 

Justipreciar,  a.  Pag  butang  san  bale  sa 
ano  man,  pag  bale. 

Justiprecio.  m.  Bale,  cabaligan. 

Justo,  ta.  adj.  Matadong,  matinumanon; 
matalairon. — Ayao. —  Hiniya. — Angay  sa 
catadongan,  angay  sa  camatuoran. — Igo. 

Juta.  f.  Tamsi  nga  juta. 

Juvenil,  adj.  An  tungud  sa  pageabata,  an 
cañan  pageabata- 

Juventud.  /.  Cabata,    pageabata.— Caba- 

taan,  caolitauohan. 

Juzgado,  m.  Catiguban  sin  mga  hocom  sa 
paghatag  sin  sentencia. — Hoc-manan,  ho- 
roc-man. 

Juzgador,  ra.  m.  y  /.  Hocom,  magbubuot, 
magburuot,  magparabuot,  parabuot. 

Juzgamundos.  com.Jig.  y  fam.  Tauo  nga 
malibacon,  paralibac. 

Juzgar,  a  Pagbuot,  paghocom.  Pagsenten- 
cia,  pagsudia. — Pag  huna  huna. 


K 


K 


K.  Icapolo  cag  duha  nga  letra  san  abece- 
dario nga  quinatsila  ug  icasiam  san  iya 
mga  consonante.  Ka  an  caluluasan  niya. 

Ka.  /.  Ngaran  san  letra  nga  k. 

Rabila.  /.  An  tag-sa  sa  mga  tulin  sa  Ber- 
bería. 

Kadina.  /.  Ngaran  san  mga  cababayenan 
nga  pinaora  san  ponoan  san  mga  moros. 

Kan.  m.  Ponoan  sa  mga  tártaro. 

Kepis,  m.  Calo,  sadoc,  tagoló. 

Kilogramo.  *»«  Timbang  nga  may  usa  ca 


KI 


yocut  nga  mga  gramo;  capin  sin  duha  ca 

libra. 
Kilolitro.  m.  Gantang  ó  tacalan  nga  may 

usa  ca  yocut  nga  mga  litro. 
Kilómetro,    m.  Socol    nga  may    usa   ca 

yocut  nga  mga  metro.    An  usa  ca    legua 

capin  sin  lima  nga  mga  kilómetro  ngan  sin 

tunga. 
Kiosco,  m.    Balay  balay  nga  uaray  bong 

bong.— Balay  balay. 


m 


L 


L.  Icapoio  cag  tolo  nga  letra  san  abecedario 

ngaquinatsila  ug  icapolo  san  iya  mga  con- 
sonante. Ancaluluasan   ele. 
L.  Letra  nga  numeral    nga   bale   calim-an. 
La.    Grarn.    Artículo  nga    determinado  sa 

género  femenino  ug   sa  número    nga  sin- 
gular:   an. 
Lábaro,    m.    Estandarte    ó    bandera    nga 

guinamit  sa  mga  empeí  ador  nga  romano. 
Laberinto,    m.  Mga  dalan   nga  nag   sisi- 

mang  simang. — Samoc,    casamocan. 
Labia.  /.  fam.  Camasayon  mamolong. 
Labial,  adj.  An  tungud  sa  mga  im  im. 
Labio,  m.    Im  im. — fig.    Ngabil. — Ngoyo 

ngoyo. — Cerrar  los  labios,  fr.  fig.  Hilum. 
Labor.  /.  Buhat. — Liroc.  Mahao  bahao.— 

Binorda:   borda;   pinintar;   pintar. 
Laborable,  adj.    Sadang  buhaton. 
Laboratorio,    m.    Id.,  an  guinbubuhatan 

san  mga  tambal  ug   mga  pag  basi. 
Laborear,    a.    Pagbuhat— n.    Mar.    Pag 

paagui,  in  guinpapaagui  an  pisi  sa  motón. 
Laboreo,  m.  Mar.   Paghusay  sin  maopay 

sa  mga  pisi  san    mga  sacayan. — Pagbuhat. 
Laborío,  m.  Buhat. 
Laboriosidad.  /.  Cabuhatan,  camadoroto 

sin  pag  buhat. 

Laborioso,  sa.  adj.  Buhatau. — Macuri. 
Labra.  /.  Cant.  Pagsacsac  sa  mga  bato. 
Labrada.  /.  Tuna  nga  guinarado  ug  guin- 

quiua. 
Labradero,  ra.    adj.    Maopay    buhaton, 

sadang  buhaton. 
Labradío,    a.  adj.  Tuna    nga    guintatan- 

man. 
Labrado,    da.  adj.    Panapton  nga  binor- 

da. — m.   Tuna  nga  guinquiua. 
Labrador,   ra.    adj.    Magburuhat,    mag- 

quiriua. — s.  Parabuhat,  paraquiua  sa  tuna, 

paraoma. 
Labradoresco,  ca.  adj.    An   tungud   ó 

cañan  parabuhat  sa  tuna. 
Labrante,  m.  Paramoldura  sa  mga  bato. 
Labrantín,  m.  Parabuhat  ó  paraoma  nga 

guti  an  iya  pubonan. 
Labrantío,  a.   adj.   Tuna  nga  guintatan- 

man. 
Labranza.  /.  Pagbuhat  ó  pag    quíua    sa 

tuna. — Orna,  mga  orna,  horon. 
Labrar,  a.  Pag  buhat. — Pagquiua    sa  tu- 
na.— Pagsacsac  sin    bato.— Pag    sagacsac. 

•—Pag  baguinod. — Pag  daldag;  pag  uasay; 

pag  bingeong. — Pag  arado. — Pag  tahi,  pag 


LA 


borda. — n.  fis,    Dolot,  in  nadolot    sa    ca- 
sing  casing  bisan  lá  ano. 
Labrar  las  abejas  sus  panales.  Lib- 

gus,  daragus. 
Labriego,  ga.  m.  y  /.  Paraoma,  paraqui- 
ua sa  tuna. 
Labrusca.   /.  Balagon    nga    parras    nga 

ihalas. 
Laca.  /.  Cahuy  uga  laca.  Taguc    sa  mao 

nga  cahuy. 
Lacayo,  m.  Sacop,  surugoon. 
Lacear,  a.  Pag  sab-ong. — Pag  higot. 
Laceración.  /.  Pagpilas.  Pag  samad,  pag- 

bono. — Pag    hampac;     pag    balbag. — Pag 

pacaraut. 
Lacerado,  da.  adj.  Macalolooy,  cairo. — 

Carangahon,  caranghon,  guuron. 
Lacerar,  a.  Pilas.  Pag    samad,  pagbono, 

pag  habol. — Pag  hampac:  pag  balbag.-— fig. 

Pag  caraut. 
Laceria.  /.  Pagcamacalolooy. — Cabudlay, 

cabutlao,  cacurian. 
Lacio,  cia.    adj.   Ming  lay,  laya,  malaya. 

— Mal  u  ya. 
Lacónicamente,  adv.  m.  Sin  lactud,  lac- 

tud  caopay. 
Lacónico,  ca.    adj.    Lactud. 
Laconismo,  m.    Calacturan:    pagcalactud. 
Lacra.  /.  Tigaman  sin  saquit,  ugat. 
Lacrar,  a.  Patapon  cún  dao  saquit.—; fig. 

Pag  pacaraut. 
Lacrar,  a.  Pag  pilit  sin  lacre  sa  mga  surat. 
Lacre,  m-  Lacre  nga  igpipilit  sa  inga  su- 
rat, etc. 
Lacrimable.    adj.  Tacús  paglohaon. 
Lacrimación.  /.  Pag  loha,  in   natoro  an 

mga  loha. 
Lacrimal,  adj.  An  cañan  mga  loha. 
Lacrimatorio,  ria.  s.   Baso  nga  sinasa- 

luran  sa  mga  cadaan  nga  mga    tauo    san 

ira  mga  loha   sa    panhaya    nira    hionong 

sin    minatay,    ngan    ibinubutang  man    sa 

ira  mga  linob-ngan. 
Lacrimoso,    sa.  adj.  Lohaan. — Tarangi- 

san. 
Lactación./.  Pag  soso;  panoso. 
Lactancia.  /.  In  nasoso  pá  an  bata. 
Lactar.  a.  Pag  pasoso. — n.  Pag  caon  sin 

gatas  lá. 
Lactario,  ria»   adj.    An  cañan  gatas,  an 

masugad  sin  gatas. 
Lácteo,  tea.  adj.    An   cañan    gatas,    an 

masugad  sin  gatas. 

4» 


350 


LA 


Lacticinio,  m.    Gatas    ó  bisári    ánó  nga 

caran-on  nga  sinasactan  sin  gatas. 
Lactífero,  ra.    adj.    An    inga    araguian 

san  gatas  ngada  sa  pag  abut  sa  soso. 
Lactumen,    m.  Pono,  saquit  sa  mga  bata 

nga  nasoso   pá. 
Ladear,   a.  Quiling,  quiling  quiling.  Qui- 

liquid.  Quiring  quiding.  Hilig.  Hilay,    hi- 

lay  hilay. — Pag    higad,  pag  liguid. — Qui- 

layquigay,    quilang    quigrmg.    Taquilid — 

fig.  Pag  simang  sa  dalan  nga    matadong. 
Ladear  la  vista  mirando  á  un  lado 

y  á  otro.  Lirap. 
Ladeo,  m.    Pag  quiling. — Pag  higad,  pag 

liguid. 
Ladera.  /.  Bangquilid,  baquilid.    Bauang. 

Higad. 
Laderia.  /.  Barobaquilid. 
Ladero,    ra.    adj.  Luyo,  sa  luyo. 
Ladilla.  /.  Mananap  nga  sugad  sin  cagao. 
Ladinamente,  adv.  m.  fig.  Sa  malimbong 

nga  larang. 
Ladino,  na.    adj.  Batid,    lasgud  sin    pag 

yacan  sin  lain   nga  mga    pamolong. — fig. 

Malimbong. — Esclavo    ladino.    An  oripon 

nga  capin  ná    sin    tuig    an    pagcaoripon 

niya. 
Lado.  m.    Guilid,  caguiliran. — Luyo. — Al 

lado.  m.  adv.  Harani  caopay. — A  un  lado 

loe.    adv.   Tabi. 
Ladra.  /.  Pag  osig. 
Ladrador,  ra.    adj.  Maosig;  galahao. 
Ladrar,    n.  Pag  osig;  galahao;  ngao  ngao; 

holhol. — Pag  inayam. 
Ladrido,  m.  Osig. 
Ladrillado,  m.  An  guinsal-gan  sin    mga 

ladriyo. 
Ladrillador,    m.    Parabutang    sin    salug 

nga  baldosa,  etc. 
Ladrillal,  m.  An  guinhihimoan   sin    inga 

ladriyo. 
Ladrillar,  m.  An  guinhihimoan   sin  mga 

ladriyo. 
Ladrillar,  a.  Pag  salug  sin  mga  ladriyo. 
Ladrillazo,   m.  Pag   batac  sin  ladriyo. 
Ladrillejo.  m.  Ladriyo  nga  gutiay. 
Ladrillero,   m.    Parahimo  sin  mga  ladri- 
yo.— Parabaliguia  sin  mga  ladriyo. 
Ladrillo,   m.    Id.,  tuna  nga   mi  nasa  ngan 

guinloloto,  ug  nagagamit  sin  pageota. 
Ladrón,    na.   adj.    Macauat;    maninicas; 

mangangahas;  tulisan. — s.   Paracauat. 
Ladroncillo.  m.  Paracauat  cauat. 
Ladronera.  /  Darangpan,  taragoan,  sub- 

lian  san  mga  macauat. 
Ladronería.  /.  Pagcauat;  pangauat. 
Ladronesco,  ca.  adj.  Cañan  macauat. 
Ladronía»  /  Pagcauat;  pangauat; 


LA 

Ladronicio,  m.  Pagcauat;  pángauáf, 
Ladronzuelo,    la.  m.  y  /.  Paracauat  ca- 
uat.— Maninicas. — Mangap  apon  nga    tauo. 
Lagaña.  /.  Muta. 
Lagañoso,  sa.  adj.  Mutaon. 
Lagarta.  /.  Tiqui  nga  babayc.  Halo   nga 

babayc. 
Lagartera.  /.  An  pinoporoc-an  san  tiqui 

ó  halo. 
Lagartero,  ra.  adj.  Tamsi  cún  mananap 

bá  nga  paradacop  san  tiqui. 
Lagartija./.  Pinit;  hulabiran;  tagoto;  tabili. 
Lagartijero,  ra.  adj.  Mananap  nga  parada- 
cop ug  paracaon  sin  tagoto,  pinit,  tabili  ó 

hulabiran. 
Lagarto,   m.  Tiqui. — Halo.—  Tiyan    tiyan 

sa  buteon  dapit  sa  sugbong  ug  sa  sico. 
Lago.  m.  Danao.    Lunayan. 
Lagoteador,  ra.  ///.  y  /.  Maaram-aram. 
Lagotear,  n.  fam.  Pag  aram    aram. 
Lagotería.  /.  Pag  aram  aram. 
Lagotero,  ra.  s.  Pag    aram  aram. 
Lágrima.  /  Loha. 
Lagrimable,  adj.  Tacús  pagtangisan. 
Lagrimal,  adj.  An  araguian  san  mga  loha. 

— m.    Himutmut-an,  hiinutaan. 
Lagrimar,  n.  Pag  tangis. 
Lagrimón,  m.  Daco  nga  mga  loha. 
Lagrimoso,    sa.  adj.  Lohaan. 
Laguna.  /.  Danao.   Lunayan.    Cadanauan. 
Lagunajo.  ;//.  Danao  danao,  danao,   tubi- 

gan.  Cadanauan. 
Lagunoso,  sa.  adj.  Danauon. 
Laical,  adj.  An  cañan  mga  tauo  nga   diri 

mga  Padre  ó  sacerdote. 
Laico,  ca.  s.  An  diri  Padre  ó  sacerdote; 

an  diri  religiosa  sa  coro;  an  diri  religiosa. 
Laja.  /.  Bato  nga  manipis  nga  sugad    sin 

tabla. — Bato  ó  pasig   sa    sabang    sa    mga 

pondohan. 
Lama.  /.  Larug. — Lomot. — Dalomoc;    da- 

molog. 
Lambrija.  /.  Limatuc— fig.  y  fam.  Tauo 

nga  magasa  caopay. 
Lamedal,  m.  Calomotan. 
Lamedor,  ra.  adj.  Magdidila—  s.  Paradila 
Lamedura.  /.  Pag  dila. 
Lamentable,  adj.  Tacús  pag  tangisan.— - 

Macabibido. 
Lamentablemente,  adv.  m.  Sa  pag  ba- 

cho  gud. 
Lamentación.  /.  Pag  bacho;  pag  araba. 
Lamentador,  ra.  adj.  Mabacho;  maaraba. 

— s.  Parabacho;  paraaraba. 
Lamentar,  a.  Pag  bacho;  pag  araba. 
Lamento,  m.  Pag  bacho,  pag  araba. 
Lamentoso,  6a.  adj.  Maaraba;  maquiara- 

ba.— -Tacús  pag  tangis.— Macabibido. 


LA 

Lameplatos,  com.  fig.  y  fam.  Maquiloto, 
maquitam-is,  etc. — Paracaon  san  mga   na- 
sasalin. 
Lamer,  a.  Pagdida.  Pagsilap.  Paghamul. 
Lamerón,  na.  adj.  Maquiloto,  maquitam- 
is,  etc. 
Lamia.  /  Baga  gadia.— Pating. 
Lamido,  da.  adj.  fig.  Caiban  tungud    sin 
pag  higamiti.  Nagasgasan. 
Lámina.  /.  Dahon    dahon    nga    tumbaga, 
etc. — Tumbaga  nga  manipis  nga  guinhimo- 
an  sin  dibujo  sa  pag  himo  sin  mga  estampa. 

Laminado,  da.  adj.  An  guinrayandayan 
sin  mga  lámina. 

Laminador,  m.  Garamiton  sa  pag  himo 
sin  mga  lámina. — Parahimo  sin  mga  lámina. 

Laminar,  a.  Pag  himo  sin  mga  lámina.— 
Pag  butang  ó  pag  rayandayan  sin  mga 
lámina. 

Laminero,  ra.  s.  Parahimo  sin  mga  lá- 
mina.— Parabutang  ó  pararayandayan  sin 
inga  lámina. 

Laminero,  ra.  adj.  Maquiloto;  maquitam- 
is,  etc. 

Lamiscar,  a.  fam.  Pag  dila  sin  dagmit. 

Lamoso,  sa.  adj.    Larogon.   Lomoton. 

Lampacear,  a.  fam.  Pag  lampaso,  pag 
baños,  pagnosnos,  pag  balunas. 

Lampar,  n.  Pagcaipa,  ipa,  ibog. 

Lámpara.  /.  Suga. — Lámpara. 

Lamparero,  ra.  m.  y/.  Parahimo  sin  mga 
lámpara. — Parabaliguia  sin  mga  lámpara. 
— Bantay,  paramangno  sa  mga  lámpara. 

Lamparilla.  /.    Suga. — Lamparahan. 

Lamparín,  m.  Malidong  nga  tumbaga,  etc., 
nga  burutangan.  ó  binibiuan  san  baso  dida 
sa  mga  lámpara  sa  mga  singbahan. 

Lamparista,  com.  Parahimo  sin  mga  lám- 
para.— Parabaliguia  sin  mga  lámpara. — 
Bantay  ó  paramangno  sa  mga  lámpara. 

Lamparón,  m.  Daco  nga  lámpara. — Bu- 
ring  nga  daco  sa  panapton.—  Med.  Hu- 
bag  sa  liug. —  Verter.  Cahubagan. 

Lampatán.  m.  Banua  nga  masugad  sin 
banag,  ug  an  gamut  niya  itarambal. 

Lampazo,  m.  Banua  nga  itinauag  man 
amor  de   hortelano. 

Lampazo,  m.  Mar.  Lampaso,  igbabanos. 
ignonosnos,  igbabalunas. 

Lampiño,  fla.  adj.  Diri  bongton. — Diri 
bohocon  ó  barahiboon. 

Lampión,  m.  Parol  ó  lámpara  nga  daco. 

Lampo,  m.  poét.  Ingat  nga  madali  lá,  su- 
gad  san  cañan    quilat. 

Lampote,  m.  Hinabol  nga  tingcal. 

Lamprea.  /.  Isda  nga  lamprea. 

Lamprear,  a,  Pag  guisa. 

Lampuga.  /.  Isda  nga  lampuga. 


LA 


351 


Lana./.  Barahibo. 

Lanado,  da.  adj.  Barahiboon. 

Lanar,  adj.  Hayop  nga   barahiboon. 

Lance,  m.  Pag  batac. — Panraya;  panapiao. 
— An  isda  nga  guinraya  ó  guinsapiao,  etc. 
— Caagui,  casugad. — Pag  auay. 

Lancear,  a.  Pag  bono  sin  bangeao. 

Lancera.  /.  Burutangan  san  mga  bangeao. 

Lancero,  m-  Tagabangcao. — Parahimo  sin 
mga  bangeao. 

Lanceta,  /  Lanceta  ó  labaja  nga  gutiay 
ngan  matarum  nga  guinagamit  sin  pag  san- 
gra ó  pag  cadlit. 

Lancetada.  /.  Pag  sangra,  pag    cadlit. — 

Pag  bono  san  lanceta. 
Lancetazo,  m.  Pag  sangra,   pag  cadlit, — 

Pag  bono  san  lanceta. 
Lancetero,  m.  Piotan  san  mga  lanceta. 
Lancha.  /    Bato    nga  halapad. — Sacayán 

nga  lansá. 
Lanchada.  /.  An  luran  sa  lansá. 
Lanchar,  m.  Cababtoan  nga  haglapad. 
Lanchazo,  m.  Pag  batac  ug  pag  igo  sin 

bato  nga  halapad. 
Landre.  /.   Hubag. — Bolsa    sa    panapton 

nga  diri   quiniquita. 
Lanería.  /.  Tendahan   sin    barahibo. 
Lanero,  ra.  adj.  An  cañan  barahibo. — m. 

Paracomercio  sin  barahibo. — Camalig  nga 

binubutangan  san   barahibo. 
Langaruto,   ta.  fam.    Halaba    ó    hataas 

caopay. 
Langosta.  /.    Doron. — De   mar.    Camon- 

taha;  banagan. 
Langostín.     Camontaha;  banagan. — Loc- 

ton.    . 
Langostino,  m.  Camontaha;  banagan,  pa- 

sayan. 
Langostón,   m.  Apan. 
Lánguidamente,  ado.  m.  Maluya  caopay. 
Languidecer,  ti.    Luya,   in  nanluluya  ná 

an  tauo. 
Languidez./.  Camaluya,  pageamaluya. — 

Caculang   sin  cosog. 
Lánguido,  da.  adj.  Magasa. — Maluya; 
Lanífero,    ra.    adj.  poét.     Barahiboon. 
Lanificación.  /  Paghabol    ó    pagpacao- 

pay  san  barahibo. 
Lanificio,  m.    Pag  habol  ó  pagpacaopay 

san    barahibo. — Buhat    nga    barahibo    an 

iguinhimo. 
Lanilla.  /.    Barahibo    sa    panapton    nga 

paño    sa  caraygan.— Hinabol  nga  manipis 

sin  barahibo. 
Lanosidad.  /.    Barobarahibo    sin    dahon 

bonga  ug  iba  pá. 
Lanoso,  sa.  adj.  Barahiboon. 
Lanudo,  da.  adj.  Barahiboon. 


352  ' 


LA 


Lanuginoso,  sa.  adj.   Barobarahiboon. 
Lanza.  /.  Bangcao;  bínalo;  budiac;  pama- 

buy. — Lansa  sin  carruaje. 
Lanzadera.  /.  Sicohon.  Mansadida. 
Lanzador,  ra.    adj.    Mabatac—  s.    Para- 

batac. 
LanzafuegO.  m.   Art.  Isusurit. 
Lanzamiento,  m.   Pagbatac— For.  Pag- 

hucas. 
Lanzar,    a.  Pagbatac. — For.   Paghucas. — 

Pagpaiuas. 
Lanzazo,  m.  Pagbono  sin  bangcao. 
Lanzón.  m.  Bangcao  nga  daco. — Árbol  y 

fruía.  Bubua. 
Lanzuela.  /.    Bangcao    nga    guti,    baro- 

bangcao. 
Laña.  f.  Baga  casinggay  nga  puthao. 
Laña.  /.    Lubi  nga  silot  pá. 
Lañar,    a.    Pagsinggay. — Pag  bosbos  san 

isda  basi  pag  asinan. 
Lapa.  /.  Lapot. 

Lapa.  /.    Pagtion,   poroton  sa  dagat. 
Lapa.  f.    Tanum    ó  banua  nga  tinatauag 

amor  de  hortelano. 
Lapachar,   m.    Cahanangan,  lubugan,  lu- 

nayan,  cahalboan. 
Lápade.  /.    Pangtion,  poroton  sa  dagat. 
Lapicero,    m.    Lapiscro  nga  ibabadlis. 
Lápida.  /.   Bato  nga  mahamis  ug  halapad 

nga  pag  lilirocan  sin  mga  letra. 
Lapidación.  /.    Pagbatac,    pamatac    sin 

mga  bato. 
Lapidar,    a.    Pagbatac,    pamatac  sa  tauo 

sin  mga  bato  basi  mapatay  siya. 
Lapidario,   ria.  adj.  An  cañan  mga  bato 

nga  magnipis  ug  mahal- — An  cañan  inga 

pagsurat    nga  iguinliliroc  sa  mga    lápida. 

— m.  Parasacsac  ug  parahamis  sa  mga  ba- 
to nga    mahal. — Parapalit  ó    parabaliguia 

sin  mga  bato  nga  mahal. 
Lapídeo,  dea.  adj.  Binato,  an  cañan  bato. 
Lapidificación.  /.  Pacabato. 
Lapidificar,    a.   Pacabato. 
Lapidoso,  sa.  adj.  Binato,  an  cañan  bato. 
Lapila.  /.  Banua  nga  lapila. 
Lápiz,    m.  Lapis  nga  ibabarlis. 
Lapizar,    a.   Pag  barlis  sa  lapis. 
Lapo.  m.  fam.  Pagdabal  ó  pag  balbal  sin 

bambo,  etc. 
Lapso,  m.  Tuig,  panoigon. — Pacasala,  pag 

caholog  sin  sala  cún  sayop  bá. 
Lapsus  lingüae.  expr.   lat.  Sayop,  pag- 

sala. 
Lar.  m.  Mit.  Diuata  ó  dios  dios  sa  balay. 

— pl-  fig-  Balay  nga  lugaringon. 
Larario.  m.  Arampoan  sa  mga  diuatahan 

sa   pag  singba  sa  ira  mga  dios  dios    dida 

sa  balay. 


LA 

Lardar,  a,  Pag  hirog  sin  tamboc. 

Lardear,  a.  Pag  hirog  sin  tamboc  ó  man- 
teca san   guinaasal. 

Lardo,  m.  Tamboc. 

Lardoso,  sa.  adj.  Lang-siao. 

Largamente,  adv.  m.  Sin  haluag,  haluag 
caopay.  Sin  turnan,  turnan  caopay. — Jig. 
Sin  uaray  alang  alang.— adv.  t.  Sin  maiha, 
rnaiha  caopay. 

Largar,  a.  Pag  buhi.  Pag  tang  tang. — Pag 
toros  sin  hinay  hinay. — Mar.  Pag  buclad 
san  layag,  bandera,  etc.— r.  fam.  Tañan, 
tois,  palaguio,  pauli.  Mar.  Pag  guican  an 
sacayán. — Mar.  Bancad. 

Largo,  ga.  adj.  Halaba,  hilaba.— fig.  Ma- 
haiagon,  malolooyon.  —Estuvo  en  Manila 
largos  años.  Naocoy  sa  Manila  sin  maiha, 
sin  damo  nga  mga  tuig. — Mar.  Binuhian 
Está  largo  ese  cabo.  Binuhian  iton  pisi. 
— m.  vid.  Largor. — adj.  Hilauig. — Harayo. 
—  Lauog.  — Uan  ay . — Lagac . 

Largor,  m.  Cahalaba,  cahilaba,  cahilab-an, 
hilaban.  Halauigan. — Cahirayo. 

Largueado,  da.  adj.  Sinamay,  sinabongan 
sin  mga  tinabas. 

Larguero,  m.  Cahuy  nga  balabag  sa  mga 
bongbong,  etc. — Olonan  nga    halaba. 

Largueza.  /.  Cahalaba,  cahilaba,  cahilab- 
an.— Camahatagon,    pagcamahatagon. 

Larguirucho,  Cha.  adj. fam.  Hataas  cao- 
pay,  halaba  caopay. 

Largura./.  Cahalaba,  cahilaba,  cahilab-an, 
hilaban.  Hilauigan. —  Cahirayo,  caharayo; 
pag  cahirayo. 

Laringe.  /.  Bot-ol,  totol-nan,    toton-an. 

Laríngeo,  gea.  adj.  An  cañan  bot-ol. 

Larva.  /.  Limbong,  larang  nga  pag  lim- 
bong. — Mananapay  nga  bag  o  pá  gud,  nga 
di  pá  quíniquilala  an  mga  bahin  sa  iya 
lauas- — Damag. 

Lascar,  a.  Mar.  Pag  toros  sin  hinay  hi- 
nay san    pisi. 

Lascivamente,  adv.  m.  Mala-oay  caopay. 

Lascivia.  /.  Camaquimala-oay. 

Lascivo,  va.  adj.  Mala-oay;  maquimala- 
oay- — Malacsi. 

Laserpicio.  m.  Banua  nga  laserpicio  nga 
itarambal. 

Lasitud.  /.  Cabudlay,  cabutlao,  cacapuy, 
camaluya. 

Laso,  sa.  adj.  Mabutlao,  mabudlay,  raa- 
capuy;  maluya. 

Lastar.  a.  Pag  bayad  sa  otang  sa  iba. 

Lástima.  /.  Canogon.  interj.  ¡Pastilan!  Dar 
lástima.  Papastilan. 

Lastimar,    a.    Pacasamad,    pacadarahug. 

— r.  Samad;  lopo;  pagdol. — Hicalooy,  hi- 


LA 

puangud.— fig.    Pag  pacaraut  san  bantug. 
— Pag  araba,  pag  idadoy. 
Lastimeramente,  adv.  m.  Sa  mabidoon 

nga  pag  araba,  pag  tangís,  etc. 
Lastimero,  ra.  adj.    Mabidoon  nga    pag 

araba,  pag  tangis,    etc. 
Lastimosamente,  adv.  m.  Sa  macalolooy 
ó  macuri  nga  pagcabutang. 
Lastimoso,    SR.adj.    Macalolooy  ó    ma- 
curi nga  pagcabutang. 

LastO.  m.   Resibo  ó  surat  nga   carig-onan 
nga  ihinahatatag  san  nagbayad  san  cañan 
iba  otang,  agud  macasocot  sa  iya. 
Lastra,  f.  Bato   nga    halapad. 
Lastrar,  a.  Pagluran  sin  lastre  sa  mga  sa- 
cayan,  pag  lastre. 

Lastre,  m.  Bato  nga  nabaobao  dida  sa  mga 
pamatohún. — Lastre  nga    bato    cún    baras 
bá  nga  ilinuluran  sa  sacayán .—fig.  Carig- 
onan.    No  tiene  lastre  aquella  cabeza.  Cu- 
lang  sin   hunahuna. 
Lasún.  ni.  Isda.  nga  lasún. 
Lata.  /.  Id.  Lata  nga  cahuy;  lata   sa  mga 
sacayan. — Lata  nga  isda,  lata  nga  sili,  etc. 
— Tabla  nga  manipis. 
Latamente,  adv.  m.   Halaba  caopay  nga 
pag  asoy,  etc. 

Latebroso,  sa.  adj.  An  natago  tago,   ug 
diri  napaquilala. 
Latente,  adj.  Natatago. 
Lateral,  adj.  An  sa  luyo.— Caso-ocan. 
Lateralmente,  adv.  m.  Sa  luyo. 
Latido,  m.  Ouinhul;  siemat;  ondag.  Ngot 
ngot.  Quibot.  Cuyap  cuyap. 
Latiente,  p.  a.  Maquinhul,  masiemat,  ma- 
ondag.  Mangot  ngot.    Maquibot,  macuyap- 
cuyap. 

Latigadera.  /.  Higot  san  yugo. 

Latigazo,  m.  Lapdos,  laptong.— An  tonug 
san  rebenque,  etc. 

Látigo,  rn.  Rebenque,  iharampac. 

Latiguear,  //.  Pag  patunog  sa  látigo. 

Latiguera.  /.  Pisi,  pisi  nga  anit  nga  ica- 
hogot  san    cincha. 

Latiguero,  m-  Parahimo  sin  mga  látigo. 
— Parabaliguia  sin  mga  látigo. 

Latín,  m.  Pamolong  nga  linatin;  polong 
nga  linatin. 

Latinajo,  m.  Maraut  nga  pag  linatin. 

Latinamente,  adv.  m.  Sa  linatin  nga  po- 
long. 

Latinear,  n.  Pag  polong  ó  pag  surat  sin 
linatin,  pag  linatin. — Pag  sacot  sin  polong 
nga  linatin  sa  lain  nga    mga  polong. 

Latinidad.  /.  Linatin  nga  polong. 

Latinismo,  m.  Pag  pamolong  nga  angay 
sa  linatin  nga  pamolong. 

Latinizar,  a.    Pag  linatin, 


LA 


353 


Latino,  na.    adj.  Maaram  mag  linatin.— 
An  cañan  linatin  nga  pamolong. 
Latir,  n.    Quinhul;   siemat;  quibot,  quibot 
quibot.  Ondag.  Ngot  ngot.    Cuyap  cuyap. 
Cuba  cuba.  Catad  catad.  Nguya  nguya. 
Latitud.    /    Cahiluagan.— Pag  cahirayo... 
Latitudinal,  adj.  An  nahihiluag. 
Lato,  ta.  adj.  Hiluag,  haluag. 
Latón,  m.  Id. 

Latonero,  m.  Parahimo  sin  buhat  nga 
latón;  parabaliguia  sin  mga  buhat  nga 
latón. 

Latría.  /.  Pag    singba    nga    angay    la  sa 
Dios. 
Latrocinio,  m.    Pag  cauat.    Batasan    sin- 
pag  cauat. 
Laúd.  m.  Toronggon  nga  sugad    sin  ses- 
ta.— Sacayán  nga    guti,—    Mananap    nga 
sugad  sin  pauican. 
Laudable,  adj.  Tacús  pagdayauon. 
Láudano,  m.  Tambal  nga  láudano. 
Laudatoria.  /.  Pagdayao  sa  iba. 
Laudatorio,  ria.   adj.  Madayao,  macada- 

yao. 
Laude./.   Bato  nga  ibubutang  sa  linobgan. 
Laudemio.  m.  For.    Bayad    nga    tungud 
nga  ibinabayad  san  tag-ada  san  tuna  cún 
balay  bá. 

Laudo,    m.  For.  Pag    buot    nga    tinalaan 
san  mga  magturuhay. 
Launa.  /.  Dahon  dahon  nga  tumbaga,  etc. 

—Tuna  nga  busag  ug  masapilit. 
Lauráceo,  cea.   adj.  An  sugad  sin  laurel. 
Láurea,  f.    Podong  podong  nga  laurel. 
Laureando,  m.  An  harani  ná  pagtatagan 

sin  grado  sa  universidad. 
Laurear,    a.    Pag  podong  podong  ó  pag- 

sa-bong  sin  laurel.-— fig.  Pag  balos. 
Laurel,    m.    Cahuy  nga  laurel,    mahamut 
an  iya  mga  dahon,  ug  guinagamit  sin  pag 
panocot— fig.  Cabansagan. 
Laureola.'/.  Banua  nga    itarambal— Po- 
dong podong   nga  laurel. 
Lauro,  m.  Cahuy    nga    laurel.—/^    Casa- 
langbayan,  cabansagan,  cadarayauan. 
Lauroceraso,  m.  Cahuy  cahuy. 
Lava.  /.  Adto    nga    nagogoa    sa    bolean 

nga  nageacalayo. 
Lava./  Mm.  Pag  hugas  sa  mga  tumbaga 
ug  iba  pá  nga  sugad  basi  macuha  an  hugao. 
Lavabo,  m.  Panaptón  nga  guti  ug  busag, 
nga  guinagamit  san  Padre  nga  nag  mimisa 
sin  pag  pahid  san  iya     camut.-— Baga  la- 
mesa  nga  binubutangan  san  mga  igpapa- 
hid  ug  iba  pá. 
Lavacaras,  com.  fig.  y  fam.  An  nag  aa- 
ram  aram  sa  igeasitauo. 
Lavación,  f.  Pag  hugas. 


354 


LA 


Lavadero,  m.  Bunacan,  pacpacan. 

Lavado,  m.  Pag  hugas. — Pahunao. — Pag- 
hiramos. — Paghinsao,  pamusa,  pusa. — Pag- 
bunac. 

Lavador,  ra.  s.    Parabunac. — Parahugas. 

Lavadura.  /.  Pag  hugas. — Pag  hunao. — 
Paghiramos. — Pag  hinsao,  pamusa,  pusa. 
— Pag  bunac. 

Lavaje,  m.  Pag  hugas,  pag  ñau  nao  san 
m¿a  barahibo  san  carnero,  etc. 

Lavajo,  m.  Danao. 

Lavamanos,  n.  Hunauan,  sudlanan  san  tu- 
big  nga  ighuhunao  sa  mga  camut. 

Lavamiento,  m.  Pag  hugas. — Pag  hunao. 
— Pag  hiramus. — Pag  hinsao,  pamusa. — 
Pag  bunac. 

Lavanco,  m.  Tamao,  tamao  tamao. 

Lavandera.  /.  Babaye  nga  parabunac. 

Lavandería.  /.    Bunacan,  pacpacan. 

Lavandero.  m.  Parabunac. 

Lavar,  a.  Paghugas. — Pagbunac. — Paghu- 
nao.— Paghiramus. — Pag  hinsao,  pagpusa, 
pamusa. — Pagbulias:  paglasag;  paglosgos: 
pag  nagnag;  pag  usao;  pag  naunao;  pag- 
sausao;  pagtapas:  pagtigas;  paghimgo. — 
Pag  quimo. — Pagdanggas. 

Lavativa.  /.  Id. 

Lavatorio,  ni.  Pag  hugas. — Pag  hinsao, 
pag  pusa,  pamusa. — Pag  hunao. — Pag  hi- 
ramus. 

Lavazas.  /.  pl.  Hinugas- 

LaVOtear.  a.  fam.  Paghugas  sin  dag- 
mit  ug  maraut  nga  paghugas. — Pagbunac 
sin  dagmit  ug  maraut  nga  pagbunac. 

Lavoteo,  m.  Pag  hugas. — Pag  bunac— 
Paghunao. — Paghiramus. 

Laxación.  /.  Pagpahomoc,  pagpalomo. 

Laxamiento,  m.  Pagpahomoc,  pagpalo- 
mo. Camahomoc,  camalomo. 

Laxante,  p.  a.  Macacahomoc,  macacalo- 
mo,  macacaibaban. 

Laxar,  a.  Pagpahomoc,  pagpalomo,  pa- 
caiban. 

Laxativo»  va.  adj.  Macacahomoc,  maca- 
calomo,  macacaiban. 

Laxidad.  /.  Camahomoc,  camalomo. 

Laxitud.  /.  Camahomoc,  camalomo. 

Laxo,  xa.  adj.  Mahomoc,  malomo.— fig. 
An  diri  angay  sa  hogot    nga    pamatasan. 

Laya*  /.  Garamiton  nga  puthao  nga  gui- 
nagamit  sin  pagquiua  ug  pag  ocad  sa  tuna. 

Laya.  /.  Calainan,  cahimtang. 

Layador,  ra.  m.  y  f  Paraquiua  ug  para- 
ocad  sa   tuna. 

Layar,  a.  Pag  quiua  ug  pag  ocad  sa  tuna. 

Lazada./.  Balighot;  boyo;  culahot;  culauit. 

Lazar,  a.  Pag  lit-ag;  pag  siay;  pag  sibal; 
pag  suay;  pag  laang;  pag  carang. 


LA  LE 

Lazareto,  tn.  Pamul-nganan;  pamumurul- 
ngan,  an  lugar  nga  pinaooquian  sa  gauas 
sa  bongto  san  mga  may  saquit,  nga  ma- 
tapon;  ug  pinaoocoy  sira  anay  dida  sin 
pira  dao  ca  adlao. 

Lazarillo,  m.  Paraagbay  sin  buta. 

Lazarino,  na.  adj.  Carangahon,  carang 
hon;  guuron. 

Lazarista.  m.  Sacop  sa  orden  ni  San  Lá- 
zaro, nga  nagmamangno  sa  mga  caranga- 
hon ug  sa  mga  may  saquit  nga  guod. 

Lazaroso,  sa.  adj.  Carangahon,  carang- 
hon;  guoron. 

Lazo.  m.  Sab-ong,  hiyas. — Baga  sayao. 
— Lit-ag;  siay;  sibal;  suay;  carang;  anihas; 
bitic;  alicubcub,  salicubcub.— fig.  Catung- 
danan. 

LE 

Leal.    adj.    Tangcud.— Masogot,    matinu- 

manon.  Maopay  an  gaui. 
Lealmente.    adv.  m.  Sin  tangcud;  t  tang- 
cud   caopay.— Sa  maopay  nga  buot.    Sin 

matadong. 
Lealtad./.  Catangcud.  Ca  maopay  sin  buot. 

— Catadongan;  camatuoran. 
Lebrato,  m.  Misa  sin  mananap  nga  liebre. 
Lebrel,  m.  Ayam. 
Lebrero,  ra.  adj.  An  ayan  nga  nag   la- 

lanat  san  mga  liebre. 
Lebrón,  m.  Liebre  nga  daco.— fig.  y  fam. 

Tauo  nga  matalao. 
Lebroncillo,  m.  Misa    sin  mananap    nga 

liebre. 
Lección.  /.  Pag  basa.— Casayoran.— Lec- 
ción.—Dar  su  lección.—//'.  Pag  lecsión  an 

bata  in  linelecsionan  siya  sa  maestro.— Dar 

lección.  //'.  Pag  asoy  san  maestro  sa  ca- 

banataan  san   lección. 
Lector,    ra.  s    Parabasa. — ;«.    Paratutdo, 

magturutdo. 
Lectoría.  /  Catungdanan  sin  pagcalector, 

pagcalector. 

Lectura.  /  Pag  basa. 
Lechada.  /  Masa,  minasa  nga  apog  ngan 

sin  baras. 
Lechal,  adj.  Mananap  nga  nasoso  pá. 
Lechar,  adj.  Mananap  nga  nasoso   pá.— 

Babayé  nga  gatasan. 
Leche.   /  Gatas. — Taguc   nga  busag    sin 

cahuy,  sin  banua,  sin  bonga,  etc. — De  coco. 

Hatuc;  tono. 
Lechera.  /  Parabaliguia  sin   gatas.  — Su- 

rudlan  sin  gatas. 
Lechería.  /  Lugar  nga  guinbabaliguiaan 

san  gatas. 


LE 

Lechero,  ra.  adj.  Gatasan. — m.  Parabali- 
guia  sin  gatas. 

Lecherón,  m.   Sudlanan  sin  gatas. 

Lechigada.  /  An  cadam-an  san  mga  ma- 
nanapay  nga  guican  sa  usa  lá  ca  pag 
anac— fig.  y  fam-  Panon  sin  mga  tauo 
nga  timaua  cún  mga  magdorogas   bá. 

Lechino,  m.  Hubag  nga  may  nana. —  Li- 
nubid  nga  sinulit  cún  tingcal  bá  nga  isi- 
nosolud  sa  mga  casam-dan. 

Lecho,  m.  Higdaan. — Lingcoran  nga  sina- 
sandigan  ánay  sa  mga  tauo  san  ira  pa- 
ngaon. — fig.  Salug  sa  mga  cangga,  etc. 

Lechón.  m.  Pasi. — pl.  Capasian. — Por  ext. 
Hactin,  babuy.— fig.  y  fam.  Mahugao. 

Lechona.  /.  Anay,  paca!,  bactin  ó  babuy 
nga  babayc. — fig.  y  fam.  Babaye  nga  ma- 
hugao. 

Lechoso,  Sa.  adj.    Cahuy,  tanum,  banua 

*ó  bonga  nga  busag  an  taguc  ó  duga. 

Lechuga.  /.  Tanum  nga  lechuga. 

Lechugado,  da.  adj.  Masugad  sin  ta- 
num nga  lechuga. 

Lechuguero,  ra.  m.  y  /.  Parabaliguia  sin 
mga  lechuga. 

Lechuguina.  /.  fig.  y  fam-  Babayc  nga 
maogdayon. 

Lechuguino,  m.  Tanum  nga  lechuga  nga 
gutiay  pá. — fig.  y  fam.  Olitauohay  nga 
nagaaram  aram  sa  mga  babaye  ug  nagpa- 
cabuotan  siya. — fig.  y  fam.  Olitauo  ó  tauo 
nga  maquiogdayon. 

Lechuza./.  Tamsi  nga  madaguit;  uác  uác. 

Lechuzo,  m.  Tauo  nga  sinusugo. 

Lechuzo,  za.  s.  Hayop  nga  mulo  nga 
gutiay   pá. 

Ledamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag- 
calipay. 

Ledo,  da.  adj.  Malipayon. 

Leedor,   ra.  s.  Parabasa. 

Leer.    Pagbasa. 

Lega.  /.  Babayc  nga  binocot  nga  gauas 
san  catungdanan  sin  pagtambong  sa  coro. 

Legacía.  /.  Cahimtang  ó  catungdanan  sin 
pagcalegado. — Tauo  nga  sinusugo  ó  tina- 
tapuran. — An  tuna  nga  nahisasacop  sa  ga- 
hum  san  tauo  nga  legado  nga  sinusugo. — 
Pag  calegado. 

Legación.  /.  vid.  Legacía. 

Legado,  m.  An  malón  nga  ibinibilin  sa 
igeasitauo  san  tauo  nga  nagtestar. — Tauo 
nga  sinusugo  ó  tinapuran. 

Legajo,  m.  Pinotos  sin  mga  papel. 

Legal,  adj.  Sugo  sa  batasan,  angay  sa  ba- 
tasan. — An  matuman  sin  hingpit  san  iya 
catungdanan. 

Legalidad.  /.  Pag  caangay  sa  sugo  ó  ba- 


LE 


355 


tasan. — Hingpit  nga  pageatuman  san  ca- 
tungdanan. 

Legalización.  /.  Pag  pacarig-on  sa  mga 
may  gahum  sa  mga  surat  hionong  sin  ano 
man  nga  mangad. — Carig-onan. 

Legalizar,  a.  Pag  pacarig-on  sa  mga  may 
gahum  sa  mga  surat  nga  camatuoran  hio- 
nong sin  ano  man  nga  mangad. 

Legal  mente,  adv.  m.  Alagad  sa  batasan; 
angay  sa  sugo. 

Legamente,  adv.  m.  Din  gud  maaram,  ua 
ray  gud  sarabutan. 

Légamo,  m.  Hanang,  lagáy  nga  madocot. 
— Baga  huías  ó  balhas  sin   tuna. 

Legamoso,  sa.    adj.  Malagáy. 

Légaña.  /  Muta. 

Legañoso,  sa.  adj.  Mutaon. 

Legar.  Malón,  bilin.— Pag  sugo,  pag  toin, 
pagtapud. 

Legatario,  m.  An  binil-nan  sin  mangad 
san  nagtestar. 

Legendario,  ria.  adj.  Susumaton,  susu- 
guiron.  — ;;/.  Libro  nga  casayoran  san  qui- 
nabuhi  san  mga  Santos. 

Legible,    adj.   Sadang  basahon. 

Legión,  f  Panon,  usa  capanon  sin  mga 
casoldadosan. 

Legislación.  /.  Casugoanan  —  Pag  arad- 
man  sa  mga  sugo. 

Legislador,  ra.  s.  Parasugo,  parabuot. 

Legislar.   n.  Pag  sugo,  pag  buot. 

Legislativo,  va.  adj.  An  may  gahum 
sin  pagsugo. — An  nahitutungud  sa  mga 
casugoanan. 

Legislatura.  /.  Pag  catitiroc,  in  nagea- 
catiroc  an  mga  tauo  nga  may  gahum  sin 
pagsugo  ó  pagtalaan. 

Legisperito,  m.  An  sayud  ó  lasgud  sa 
mga    casugoanan. 

Legista,  m.  Sayud  ó  lasgud  sa  mga  ca- 
sugoanan.— An  nagaaram  san  mga  casu- 
goanan. 

Legítima.  /.  For.  Puyong,  malón  nga 
tungud  sa  mga  anac  nga  soho. 

Legitimación.  /.  Pag  asoy  san  camatuo- 
ran sa  ano  man. — Pag  carauat  ó  pagqui- 
lala  san  anac  nga  diri  guican  sa  matrimo- 
nio.— Pag  togot  ó  pag  hatag  sin  gahum 
sa  usa  catauo,  agud  macacarauat  siya  sin 
catungdanan. 

Legítimamente»  adv.  m.  Ngagayud;  an- 
gay  gud  sa  catadungan. 

Legitimar,  a.  Pag  asoy  san  camatuoran 
sa  ano  man. — Pag  carauat  ó  pag  quilala 
san  anac  nga  diri  guican  sa  matrimonio. 
— Pag    togot    ó  pag  hatag  sin  gahum  sa 

usa    catauo,    agud    macacarauat    siya  sin 

catungdanan. 


356 


LE 


Legitimidad.  /.  Caangayan;  camatuoran. 
Legítimo,    ma.  adj.  Angay  sa  mga  sugo. 

— Matuod — Hijo  legítimo.  Anac  nga  saho, 

anac  nga  Ionsan. 
Lego,    ga.   adj.  Tauo  nga    uaray  pag  or- 
denan.— Tapang. — m.     Padre     nga    uaray 

pag  ordenan. 
Legón,  m.  Sadol. 
Legra.  /.    Cir.    Garamiton    nga  icacagus 

sa  mga  tulan. 
Legración.  /.  Pagcagus    ó    pagcuhai  san 

onud  sa  mga  tulan. 
Legrón.    m.    Garamiton  nga  icacagus    sa 

mga  tulan. 
Legua.  /.    Id.;    una  legua,  usa  ca  leguas. 
Leguleyo,   m.     An    nagpapacalasgud    sa 

mga  casugoanan. 
Legumbre./  Utan;  bisan  ano  nga  utanon. 
Leíble,  adj.    Sadang  mabasa;  sadang  ba- 

sahon. 
Leído,  da.   adj.  Lasgud,  maaram. 
Leila.  f.  Sayao  in  gabi  sa  mga  camorosan. 
Lejanía.  /.  Cahirayo,  pageahirayo. 
Lejano,   na.    adj.   Hirayo;   ha  rayo. 
Lejía.  /  Almidol.— Tasic. 
Lejío,   m.  Igtitina  sin   panapton,  etc. 
Lejos,  adv.  1.  y  t.  Harayo;  hirayo;  higrayo. 
Lelilí,    m.  Pag  guliat,  pag  gagsud. 
Lelo,    la.    adj.    Culang  culang;  hongug. 
Lema.    m.     Lactud    nga    casayoran. — Ti- 

gaman. 
Lencera.  /.     Babaye    nga    paracomercio 

sin  mga  género  nga  tinatauag — lienzo. 
Lencería,  f.  Tendahan  sin  panapton  nga 

lienzo. 
Lendel.  m.    An    aguí    san    carabao   nga 
nagbibiric  sugad  san  pagtrapitse. 
Lendrera.  /.  Sorud. 
Lendrero,  m.  Calusáan. 
Lendroso,  sa.  adj.  Lusaon. 
Lene.   adj.    Mahomoc.--  Matam-is,    maca- 
ruruyag. — Magaan. 
Lengua.   /.    Dila. — Polong;    pamalong. — 

De  tierra.    Banga. 
Lenguado,  m.  Isda  nga  lenguado. 
Lenguaje,   m.  Polong,  pamolong. 

Lenguada.  /.  Pagdila. 

Lenguaraz,  adj.    Batid    ó    maaram    sin 

duha  cún  damo  pá  nga  mga  pamolong — 

An  mayacan  sin  maraut. 
Lenguaz,  adj.  An  mayacan  sin  diri  angay. 
Lengüeta.  /.  Dila  dila— Odiong.— Salait, 

sarosalait. 

Lengüetada.  /.  Pag  dila. 
Lengüezuela.  /.  Diladila. 
Lenidad.  /.    Camahomoc    nga  casing  ca- 

sing  sin  pag  patuman  sin  mga  catungda- 

nan  cún  pag  patuc  bá  san  sala. 


LE 

Lenificar,    a.    Pag  pabomoc. 

Lenificativo,    va.  adj.    Macacahomac*. 

Lenitivo,  va.  adj.  Macacahomoc — m. 
Tambal  nga  icahomoc  ó  icaiban  san  sool. 
fig-  Igcacarig-on  sa  casing  casing.  . 

Lenocinio,  m.  Camagon  cagón,  pag  aram- 
aram  ó  pag  sulay  sa  igeasitauo  sa  ma- 
raut nga  tuyo. 

Lentamente,    adv.  m.   Hinay  hinay. 

Lente,   s.  Salaming  nga  lente. 

Lenteja,  f.  Tanum  nga  lenteja.  Liso  nga 
lenteja,   utanon. 

Lentejuela.  /.  Id. 

Lenticular,  adj.  An  masugad  sin  liso 
nga  lenteja. 

Lentisco,    ni.  Cahuy  nga  lentisco. 

Lentitud.  /.   Camahinay  hinay. 

Lento,  ta.  adj.  Mahinay  hinay. — Maluya. 

Lefia.  /.  Songo.— fig.  y  fam.  Balbag,  da- 
bal,  hampac. 

Leñador,  ra.  ni.  y/.  Mangangahuy,  ina- 

ngarahuy. — Parabaliguia  sin  mga  songo. — 

Tigcahuy. 
Leñar,  a.  Pangahuy. 
Leñera.  /.  Barutangan  san  mga  songo. 
Leñero,  m.  Parabaliguia  sin  mga  songo. — 

Parapalit  san  mga  songo    nga   gagamiton 

sa  pan  gal  ayo. 
Leño.  ni.    Cahuy  nga  quinuhaan    ná    san 

mga  sanga.— /?¡f.  y  poeí.  Sacayán. 
Leñoso,  sa.  adj.   Tugas,  rubas. 
León.  ni.  Mapintas  nga  mananap  nga  león. 
Leona.  /.   León  nga  babaye. 
Leonado,  da.    adj-  Bulao  nga  color  ma- 
sugad san  cañan  barahibo  san  león. 
Leonera.  /.  Tangcal  nga  daco   sin    mga 

león. — jí.g.  y  fam.  Balay  nga  susgalan. 
Leonero,    m.     Paramagno    san  mga  león 

nga  tinatangcal. 
Leopardo,  ni.  Mananap  nga  mapintas  nga 

leopardo. 
Lepidio,  ni.  Banua  nga  maharang  ug  ita- 

rambal. 
Lepidóptero,  ra.  adj.  Tinatauag  an  mga 

mananap  nga  uupat  an  paco. 
Lepra,  f.    Casaquit  nga  good  cún  tabag- 

hac  bá,  caranga. 
Leproso,  sa.    adj.    Guoron,  tabaghacon, 

carangahon,  caranghon. 
Lerdamente,  adv.  m.   Mabug-at  caopay, 

maiha  caopay. 
Lerdo,    da.    adj.   Mabug-at,    maiha    cún 

dao  sa  paglacat. 
Lerdón,   m.    Hubag  sa  mga  hayop  dapit 

sa  tohud. 
Lesión.  /.  Casam-dan,    cahabolan,    samad 

~~~fig-  Pagpacaraut. 


LE 

Lesivo,  va.  adj.  Macacasamad. — Macaca- 
raut. 

Lesna./.  Hirihud,  hurihuran,  quiricud,  qui- 
ricot. 

Lesnordeste.  m.  Hangin  sa  catungaan  san 
cabonghan  ug  san  dumagsa. 
Leso,  sa.  ádj.  Samad.— An  guinpacaraut. 
— Tuyao  tuyao,  culang  culang. 
Lessueste.  m.    Hangin  sa    catungaan   san 

dumagsa  ug  san  timug. 
Leste,  m.  Mar.  Dumagsa. 
Letal,  adj.  Macamatay;  icacamatay. 
Letanía.  /.  Id.;  pagampo  sa  Dios,  sa  raa- 

bal  nga  Virgen,  sa  mga    Ángeles    ug    sa 

mga  Santos,  basi  catabangan  quita  nira  sa 

atubangan  sa  Dios. 

Letargía.  /.  Cabuntug,  calipong  sa  oló. 
Letárgico,  ca.  adj.  Iborontug,  bubulagon, 

malipong   sa  oló. 
Letargo,  m.  Cabontug,  calipog  sa  oló;  ca- 

uarai  sa  mga  balatian. 
Letargoso,  sa.  adj.  Macacalipong  sa  oló. 
Letificante,  p.  a.    Macacalipay.    Macaca- 

cosog. 

Letificar,  a.    Pacalipay  —  Pacacosog. 
Letífico,   ca.  adj.    Macacalipay. 
Letra.  /.  Id.,  gohit. 
Letrado,   da.    adj.    Maaram,  quinaadmá- 

non. 
Letrero,  m.  Mga  polong  nga  sinurat  nga 

casayoran  sa  ano  man. 
Letrina.  /*.  Calibangan. 
Letrón.  m.  Daco  nga  letra. 
Leucorrea.  /.  Med.  Otol. 
Leudar,   a.    Pagpatubo    san    minasa    nga 

harina  in  binubutangan  sin  binhi.—  s.  Pag- 

tubo  san  minasa  nga  harina    nga    binuta- 

ngan  sin  binhi. 
Leudo,  da.  adj.  An    minasa    nga    harina 

cún  tinapay  bá  nga  natubo  cay  binutangan 

sin  b;nhi. 
Leva.  /-  Mar.  Pagguican  an  mga  sacayán 

sa   pondohan.— Pagcarauat    sa    mga    tauo 

nga  maruruyag  sa  pagcasoldados. — Pagda- 

cop  sa  mga  tauo  nga  bagos   basi    masol- 

dados  sira. 

Levadero,  ra.  adj.  Soroc-ton. 
Levadizo,  za.  adj.    Sarosacauat,  aroalsa. 
Levadura.  /.  Binhi. 
Levantadamente,  adv.  m.  Hatas  caopay. 
Levantado,  da.  adj.  fig.  Hataas. 
Levantador,  ra.   s.  Parasacuat,    parabu- 

buhat. — adj.  Marimoc,  masamoc. 
Levantamiento,  m.  Pagsacauat,  pagbuhat. 

— Carimocan,    casamocan,    pagalsa.— Pag- 

cahitaas. 

Levantar,  a.  Pagbuhat,  pagbangon,    pag- 

sacuat. — Pagbayao. — Pagbulisuat. — Pag- 


LE-L1 


35? 


bunhat. — Pagcuyao.— Paghangad.— Pagin- 
hit. — Lamto.— Ogdoc— Orong.— Páguáay. 

— Pagbiquiao—  Pagbignit.— Pagbognos.-^ 
Pagduca.--Pagsalarac— Pagsarangat.--Pag- 

sual.— Pagtigdong.— Pagtindug. — Pagtuas. 

— Pagtucdao. — Pagtuihacao. — -Pagtonga 

— Pagligat. — Hunducag.  — Yasyas. — Inhit 

— Labtuc,  lamto,  hilamto. — Pagbognos.— 

Bogtoc,    barogtoc. — Pagbacdao.— Tuyhad, 

— Yanghag.— Pagdaco.  Dacoa  an    tingug 

Levanta    la    voz.— Paghataas.-- -fig.  Pagri. 

moc,  pagalsa.—/^-.  Pagdayao,  pagpaorug. 

—fig.  Pagpacaraut  sin  mga  tauo  sa  pagea- 

soldado.— fig.  Pagbutang  sin  sala. 
Levante,  m.  Casirangan. — Dumagsa. 
Levantino,    na.    adj.    Tagacasirangan.— 

Dapit  sa  casirangan. 
Levantisco,  ca.  adj.  Tauo  nga  masamoc, 

marimoc. 
Levar,  a.  Mar.  Pagancal.—  Mar.  Paglayag. 
Leve.  adj.  Magaan. — Guti,  gutiay. — Dalu- 

cap. — Diri  ó  uaray  bale. 
Leveche.  m.  Hangin  nga  habagat  sa  ca- 

barian. 
Levedad.  /.  Camagaan. — Cagaan — Cagu- 

t¡,   cagutiay. 
Levemente,  adv.  m.  Gutiay  lá. — Sin  guti, 

sin  gutiay. 
Leviatán.  m.  Daco  caopay  nga  isda.— fig . 

Manunulay  sa  mga  calag. 
LevigaciÓn.  /.   Pagtunao;  pagpatunao. 
Levita,  m.  Tauo  nga  israelita  sa  catulinan 

ni  Levi. — Diácono. 
Levita.  /.   Biste  nga  lebita. 
Levitón,  m.  Daco  ug  halauig  nga    lebita. 
Ley.  Batas,  batasan.— Sugo. 
Leyenda.  /.  Pagbasa. — An  guinbabasa.— 

Casayoran. 
Lezna.  /.  Hirihud,  hurihuran. 

LI 


Lía.  /.  Pisi  nga  sinalapid  nga  sa  mga  par- 
do, etc. 

Lía.  /.  Sapal   sa  mga  ubas. 

Liar.  n.  Pag  higot;  pag  codcod.— Pag  bog- 
eos .—Paggaluticot.— Pagburocos.— Pagpo- 
tos.— fig.  y  fam.  Paglimbong;  among,  pag- 
caamong.— Liarlas,  fr.  fig.  y  fam.  Pagla- 
gUi0.__^-.  y  fam.  Patay,  in  mamatay  an 
tauo. 

Libación.  /.  Pagyopyop .— Pagyabo;  an 
mga  diuatahan  cún  tapus  ná  nira  tilaui  an 
alacsio  nga  ira  halad,  itinatacbo  nira  an 
nahasalin. 

Libamen,  m.  Paghalad,  halad  san  pag 
halad. 

Libamiento.  m.  Halad. 

43 


358 


Lí 


Libar,  a.  Pag  yopyop. — Pagyabo,  pagtac- 
bo. — Paghalad. — Pagtilao,    pagtadi. 

Libatorio,  m.  Tinatauag  an  sinusudlan 
san  alacsio  sa  mga  diuatahan  san  ira  mga 
paghalad. 

Libelar,  a.  For.  Paquimalooy,  pangamaya. 

Libelista,  m.  An  nagtuha  sin  surat  cún 
mga  surat  bá  nga  pagpacaraut  san  bantug 
sa  igcasitauo. 

Libelo,  m.  Surat  nga  pagpacaraut  sa  igca- 
sitauo cún  sa  ano  man. — For.  Paquima- 
looy, pangamaya. — De  repudio.  Surat  nga 
carig-onan  sadto  anay  sa  pagcamatuod  nga 
an  lalaqui  nagbaya  san  iya  asaua  nga  ba- 
baye  ug  bungcag  ná  an  ira  pagcaminio.— r 
Dar  libelo  de  repudio  á  una  cosa.  fr.  fig. 
Pagbaya. 

Libélula.  /.  Mananap  nga  pacoan. 

Liberación.  /.  Pagtang  tang. — Pagbaui. 

Liberador,  ra.  s.  Paratang  tang.  Mama- 
maui,  manlulucat. 

Liberal,  adj.  Mahatagon. — Ticang  sa  buot. 
— Madagmit  sin  pag  turnan  sin  ano  man. 
Cún  an  tauo  masogot  sa  Santa  Iglesia,  ma- 
opay  siya  nga  liberal;  cundi  cún  diri  ma- 
sogot, maraut  siya  nga  liberal. 

Liberalidad.  /.   Pagcamahatagon. 

Liberalismo,  m.  Id.  Ini  nga  liberalismo  ó 
mga  hunahuna  sa  mga  tauo  nga  liberal, 
cún  diri  patuc  sa  Santa  Iglesia,  maopay 
man;  cundi  cún  patuc  sa  Santa  Iglesia,  ma- 
raut caopay  nga   caberalismo. 

Liberal  mente,  adv.  m.  Sin  uaray  gud 
pirit,  ticang  gud  sa  buot. — Sin  dagmit. 

Libérrimo,  ma.  adj.  Uaray  gud  macaca- 
olang  sa  pag  buot  sin  pag  buhat  cún  diri 
bá  pagbuhat. 

Libertad.  /.  Calugaringon  nga  pag  buot. — 
Cahimtang  san  dirioripon. — Cahimtang  san 
diri   preso. — Hadac. — Togot. 

Libertadamente,  adv.  m.  Sa  lugaringon 
nga  pag  buot.-— Sin  uaray  gud  caalo. 

Libertado,  da.  adj.  Uaray  alo. — Diri  na- 
pasauay. 

Libertador,  ra.  s.  Mamamaui,  manlulucat, 
manonobus. 

Libertar,  a.  Pagbuhii;  pagtuhas. — Pag 
baui,  pagtubos,  pagpanobus. — Pagtangtang. 

Libertinaje,  m.  Batasan  nga  maraut. — 
Caculang  sin  catahud  sa  Dios. 

Libertino,  na.  adj.  Maraut  sin  batasan; 
tampalasan. 

Liberto,  ta.  m.  y  /.  Oripon  nga  gauas 
ná  sa  gahum  san  iya  agaron. 

Libídine.  /,    Camaquimala-oay  sa  lauas, 

Libidinosamente*  adv.  m.  Maquimala- 
oay  gud  sá  lauas, 


Lí 

Libidinoso,  sa.  adj.  Maquimala-oay;  ma- 
la-oay. 

Libra.  /  Id.,  timbang  nga  usa  ca  libra. 

Libración.  /.  Baga   paquiua  ó  pagbantad. 

Libraco.  m.  Libro  nga   maraut. 

Libracho.  m.  Libro  nga  maraut. 

Librador,  ra.  adj.  Macabaui.— Macahatag. 

Libramiento,  m.  Pagbaui.— Sugo  ó  ca- 
rig-onan nga  sinurat  basi  an  tauo  tagan 
sin  salapi  cún  iba  pá  nga  mangad. 

Libracista.  m.  An  may  carig-onan  nga 
sinurat,  basi  tagan  siya  sin  salapi  cún  iba  pá. 

Libranza.  /.  Carig-onan  nga  sinurat  basi 
an  tauo  tagan  sin  salapi  cún  iba  pá. 

Librar,  a.  Pagbaui,  pagtubos,  pagpano- 
bos. — Pagtupad. — Paghatag. — n.  Pagcada 
an  religiosa  sa  locutorio,  cay  naquiquipo- 
long  sa  iya  an  iya  mga  caganac  cún  iba 
pá. — r.  Cir.    Paggoa  an   inul-nan. — Misic. 

Libratorio,  m.  Locutorio,  cay  dida  ma- 
cada an  mga  religiosa  sa  paquigpolong  sa 
ira  mga  caganac  cún  iba  pá. 

Librazo.  m.  Pagdabal  sin  libro. 

Libre,  adj.  An    may  pag  buot  nga  luga- 
ringon  sin  pag  buhat  cún  diri  pag  buhat. 
— An  diri    oripon — An    diri    preso. — To- 
has. — -Hanaua. — Hadac. —  Tampalasan.- -  - 
Mala-oay. — Gauas. 

Librea.  /.  Biste  ó  panapton  nga  magsama 
sa  mga  mahal  nga  mga  tauo — Biste  ó  pa- 
napton nga  magsama  nga  ihinatagsamga 
agaron  san  irá  mga  sacop. 

Librear,  a.  Pag  taglibra,  pag  baliguia  ó 
pag  hatag  sin  tag  usa  ca  libra. 

LibrejO.  m.  Libro  nga  gutiay.— Libro  nga 
maraut. 

Libremente,  adv.  m.  Sa  lugaringon  nga 
pagbuot. — Sin  uaray  caolangan. 

Librería.  /.  Tendahan  sin  mga  libro.— 
Burutangan  ó  piotan  sa  mga  libro. 

Librero,  m.  Parabaliguia  sin  mga    libro. 

Libreta.  /.  Tinapay  nga  usa  ca  libra  an 
timbang. 

Libreta.  /.  Listahan,  panumduman. 

Líbrete,  m.  Librohay. — Bagahan. 

Librillo,  m.  Librohay  nga  papel  nga  gui- 
nagamit  sa  paghimo  sin  mga  sigarriyo. 

Libro,  m.  Barasahan.  Libro  nga  sinurat  ó 
minolde;  libro  nga  pagsusuratan  ó  pag  bu- 
butangan  san  mga  cuenta. 

Libróte,  m.  Daco  nga  libro. 

LicantTOpía.  /.  Mcd.  Casáquit  ó  catuyao 
san  mga  tauo,  nga  nagpapacalobo  siya,  ug 
nag  oosig  sugad  sin  lobo. 

Licencia.  /.  Togot,  pag  togot.— Maraut 
nga  pag  buot  sin  pag  polong  cún  pag  bu- 

hat  bá.— Hádac. 

Licenciado,   da.   An    nagpapacamaaram. 


LI 

— Tohas  ná. — m.  An  nacucuha  ug  tinogo- 
tan  sa  pag  calicenciado,  agud  macatuman 
siya  siton  nga  catungdanan. — fam.  An  nag- 
bibeste  sin  halauig  nga  biste  masugad  sin 
estudiante. — Catalahuran  nga  ihinahatag 
sa  inga  abogado. — Soldado  nga  tinogotan 
ná  sin  pag  uli. 

Licénciamiento,  m.  Pag  carauat  san  pag 
calicenciado. — Pagtogot,  panogot  sa  mga 
soldados  sin  pag  uli  sa  ira. 

Licenciar,  a.  Pog  togot.— Pag  pauli.— Pag 
hatag  sa  pag  calicenciado. — r.  Pag  carauat 
sa  pag  calicenciado. 

Licenciatura.  /.  Cahimtang  ó  catungda- 
nan sa  pag  calicenciado. — -Pag  carauat  san 
pag  calicenciado. 

Licenciosamente,  adv.  m.  Uaray  gud 
catahud,  uaray  gud  caalo. 

Licencioso,  Sa.  adj.  Uaray  catahud,  ua- 
ray caalo,  mala-oay.  Hadac. 

Licitación.  /.  For.  Pagpabale  sa  ano  man 
nga  iguin  aalmoneda,  pagpalabao  san  ca- 
ñan iba. 

Lícitamente,  adv.  m.  Angay  gud.  mata- 
dong  gud,  sin  angay,  sin  matadong. 

Licitar,  a.  Pag  pabale  sa  ano  man  nga 
iguinaalmoneda,  pag  palabao  san  cañan 
iba  hatag. 

Lícito,  ta.  adj.  Matadong,  angay. 

Licor.  ni.  Tubig,  alacsio,  tuba,  etc. — Alac- 
sio  nga  matam-is,  irinmon  nga  matam-is, 
niapintas,  etc. 

Licorista,  com.  Parahimo  sin  mga  alacsio 
nga  licor  ó  mga  irinmon. — Parabaliguia 
sin  mga  alacsio  nga  licor  ó  mga  irinmon. 

Licoroso,  sa.  adj.  Alacsio  nga  mapintas 
ug  mahamot. 

Licuable,  adj.  Matulunao. 

Licuación.  /".  Pagtunao;   pagpatunao. 

Licuar,  a.  Pagtunao;  pagpatunao. 

Licuefacción.  /.    Pagtunao;  pagpatunao. 

Licuefacer,  a.  Pagtunao;   pagpatunao. 

Licuefactible,  adj.    Matutunao. 

Lichera./.  Taplac,  tampi. 

Lid.  /.  Auay;  pagauay;  pagauaayan. — fig. 
Capolonganan,  paghibatonbaton  sin  polong. 

Lidia.  /.  Pag  auay. 

Lidiadero,  ra.  adj.  Sadang  igbulang. 

Lidiador,  ra.  m.  y.  f  Paraauay. 

Lidiar,  n.  Pagauay. — fig.  Pag  ato. — a.  Pag 
bulang. 

Liebrastón,  m.  Liebre  nga  guti   pá. 

Liebrático,  m.  Misa  sin  liebre. 

Liebre.  /.  Mananap  nga  sugad  sugad  sin 
conejo,  mailao  ngan  madalagan  caopay. 

Liebrecilla./.  Liebre  nga  gutiay.—  Banua 
nga  itarambal. 

Liebrezuela.  /.  Liebre  nga   gutiay. 


LI 


359 


Liendre.  /.  Bunay  sin  coto,  lusa. — Cas- 
carle, ó  machacarle  á  uno  las  liendres,  fr. 
fig-  Y  fam-  Pagdabal  ó  pagbalbag  sa  iya. 
—fig.  y  fam.  Pagsauay  sa  iya  sin  macosog. 
— Pia;  piasa. 

Lientera  /. — Lienterfa.  /.  Casaquit  in 
iguinlilimbang  an  quinaon,  uaray  pá  catu- 
tunao  sa   guinhaua. 

Liento,  ta.  adj.  Homog,  nagholos  sin  guti. 

Lienza.  /.  Tinabas  nga  haligot. 

Lienzo,  m.  Panapton  nga  lienzo. — Cota 
tican  sa  usa  nga  baluarte  ngadto  sa  usa. 
— Caraygan  sin  balay,  etc. — Banata. 

Liga.  /.  Codcod;  gopis;  bageos,  icorodcod. 
Lacdang.  Taguc  nga  masapilit—  Pagtigub. 

Pagsacot,     pasalacot. Pagcaoroyon     sin 

buot. 

Ligación.  /.  Pagcodcod,  Paghigot. —Pag- 
tigub; pagpatigub. — Pagsacot,  pagsalacot 

Ligada.  /  Mar    Pagcodcod,   paghigot. 

Ligadura.  /.  Pag  codcod,  pag  higot.  Pag 
gopis,  pagbogcos. — Gopis,  bogeos,  higot, 
codcod. 

Ligamaza.  /.  Taguc,  duga. 

Ligamento,  m.  Pagcodcod,  paghigot,  pag- 
gopis. — Codcod,  icorodcod. 

Ligamiento,  m.  Pagcodcod,  paghigot,  pag- 
higot.— fig.  Pagcaoroyon  sin  buot. 

Ligar,  a.  Paghigot;  pagcodcod,  paggopis, 
pagbogcos. — Pagsalacot  sin  bulauan  ngan 
sin  salapi,  etc.— Pagtigub;    pagpatigub. — 

fig.  Dalongdong. — May  saad,  may  catung- 
danan.— Pag  caoroyon. 

Ligazón.  Pag  sumpay;  guincasumpayan. — 
Mar.  Gosoc,  mga  gosoc  sin  sacayán,  agad, 
baol. 

Ligeramente,  adv.  m.  Sin  dagmit,  sin 
dali,  sin  lacsi,  sin  tulin.  Dagmit  caopay, 
dali  caopay,  lacsi  caopay,  tulin  caopay. — 

fig.  De  ligero.  Hinanali. 

Ligereza.  /.  Cadali,  pageadali;  camadali, 
pageamadali:  camagaan,  pageamagaan:  ca- 
matoron,  pageamatoron:  catulin,  pageatu- 
lin;  camatulin,  pageamatulin. — Cadaraga- 
ngan. 

Ligero,  ra.  adj.  Magaan  —  Madagmit,  ma- 
saragmit;  matoron;  matulin;  malacsi;  malo- 
ngot.— Daragangan—-  Macasicasi;  maara- 
quidíao;  macamhag,  madamhag. — Á  la  li- 
gera, m.  adv.  Cadagmitan. — De  ligero,  tn. 
adv.  fig.  Hinanali. 

Lignum  crucis.  m.  Reliquia  san  cruz  san 
aton  Guinoo. 

Ligona.  /.  Sadol. 

Liguilla.  /.  Gopis  nga  haligot. 

Lija.  /.  Isda  nga  daco,  pagui. — Quilquig, 
quilquigan. 

Lijar,  a.  Pagquiíquig. 


360 


LI 


Lila.  /.  Gahuy  cahuy  nga  lila. 

Lila.  /.   PanaptÓn  ó  genero  nga  lila. 

Lilaila./.  Guliat,  gagsud,  aringasa,  ngiras. 

Lilaila.  /.  Cubal  ó  hinabol  nga  gamay, 
masilhag  ug  haligot. — fam.  Limbong,  la- 
rang  nga  maraüt. 

Lilao,  m.  Camadasig. 

Lililí,  m.  Guliat,  gagsud,  aringasa,  ngiras. 

Lima.  /.  Bonga  sin  cahuy  cahuy  nga  li- 
mero nga  sugad  sin  limonsito. 

Lima./.  Ringbas. 

Limadura.  /  Pagringbas,  an  quinaon  san 
ringbas. 

Limalla.  /..  Riningbas,  an  quinaon  san 
ringbas. 

Limar,  a.  Pagringbas.— fig.  Paghamis;  pag- 
pahamis. — Pagbuo. 

Limatón,  m.  Ringbas  nga  malison. 

Limazo,  m.  Laoay,  bura. 

Limbo,  m.  Lugar  nga  inoquian  san  mga 
calag  sa  mga  Patriarca  ug  mga  matinu- 
manon  nga  iba  nga  nagpamulat  san  san- 
tos nga  pag  abut  san  aton  Guinoo. — Lu- 
gar nga  hinohonongan  san  mga  calag  san 
mga  cabataan   nga   uaray  cabubuniagui. 

Limen,  m.  poét.  Turunban,  turunbanan  sin 
puerta. 

Limera.  /  Mar.  Loho  dapit  sa  olin  sa 
mga  dageo  nga  sacayán,  nga  aguian  san 
baysalan. 

Limero,  ra.  m.  y  /  Parabaliguia  sin  bo- 
nga nga  tinatauag  lima. — m.  Cahuy  nga 
namonga  sin  bonga  nga  lima. 

Limitación.  /.  Pag  butang  sin  guiotan. — 
Tuna  nga  sacop  ná  sa  bongto  sa... — Ca- 
tubtuban. 

Limitado,  da.  adj.  Halipot  an  hunahuna. 
May  tubtub. 

Limetáneo,  nea.  adj.  Harani  sa  olotan 
ó   caguiotan. 

Limitar,  a.  Pag  guiotan,  pag  butang  sin 
guiotan— /g\  Pag  asoy  lamang... 

Límite,  m.  Guiotan,  caguiotanan,  olot,  olo- 
tan.—fig.  Catubtuban. 

Limítrofe,  adj.  Dooc. 

Limo.  m.  Lagáy. 

Limón,    m.  Bayasong,  biasong;  pidia. 

Limonada,  f.  írinmon  nga  limonada. 

Limonado,  da.  adj.  Sugad  sin    biasong. 

Limonar,  m.  Biasongon. 

Limonera.  /  Patoloy. 

Limonero,  ra.  m.  y  /.  Parabaliguia  sin 
mga  limón. — m.  Cahuy  nga  biyasong,  etc. 

Limosidad.  /.  Calagyan, — Quiqui. 

Limosna.  /  Limos. 

Limosnera,  /  Sopot  nga  binubutangan 
san  salapi  nga  iglilimos. 

Limosnero,   ra.  adj.    Magparahatag   sin 


LI 

limos; — m.  An  sinusugo  ó  tínatapuran  sin 
pag  paquilimos.  Paragahin  san  mga  limos. 

Limoso,  sa.   adj.  Malagay. 

Limpia.  /.  Pag  hauan,  pag  cuha  san  sig- 
hot  ó  hugao. 

Limpiabotas,  m.  Parabiton  san  mga' sa- 
pin. 

Limpiadera.  /  Icarahig. 

Limpiadientes,  m.  Sil-at,  ipanhingingiqui, 
hingiqui. 

Limpiador,  ra.  s.  Parapahid.  Páranosnos. 
Parapaghauan...    vid.    Limpiar. 

Limpiadura.  /  Pag  pahid.  Pag  nosnos... 
vid.    Limpiar. — pl.  Hugao,  sighot. 

Limpiamente,  adv.  m.  Mahauan  gud. 
Timgas  gud.    Diri  gud    mahugao. 

Limpiamiento,  m.  Pag  pahid,  pamahid. 
Pag  nosnos.  vid.   Limpiar. 

Limpiaplumas,  m.  Iparahid  sa  mga  plu- 
ma. 

Limpiar,  a.  Pag  hauan. — Pag  hamis.— 
Pag  hinis.— Pag  hiuarang. — Pag  nag  nag. 
— Pag  nao  nao. — Pag  nisnis;  pag  nosnos. 
— Pag  pahid. — Pag  pulas  pugas. — Pag  hi- 
ñas.— Pag  sigad. — Pag  losgos. — Riñas,  li- 
nas.—^. Pag  paiuas,  pag  paiuay  sa  mga 
nacacaraut. — fig.  y  fam.  Pag  cauat,  pan- 
gauat. -—/?£■.  y  fam.  Pag  daog  cún  dao  sa 
pag  sugal. 

Limpiar  con  trapo  ú  otra  cosa.  Pag 
baños,  pag  bagnos,  pag  bagnas. 

Limpiar  sementera  ó  plantío  de  los 

árboles  Ó  arbustos.  Pag  calasucas;  pag 
doroc;  pag  gahad. 

Limpiar  sementera  ó  terreno  con 
bolo  Ú  Otra  cosa.  Pag  dalos;  pag  sigad: 
pag  guiho;  pag  guna.  Pag  simot.  Pag  do- 
roc. Pag  iuit. 

Limpiar  herida  ó  llaga  con  algún  lí- 
quido. Pag  danggas. 

Limpiar  bien  el  arroz.  Pag  dug-as.  Pag 
hashas;  pag   himgas. 

Limpiar  bejuco  ó  enredadera.   Pag 

guray;  pag    himhim. 

Limpiar  con  la  mano  el  sudor,  pol- 
vo, etc.  Pag    hapulas. 

Limpiar  el  arroz  con  agua.  Pag  harás. 

Limpiar  un  terreno  cortando  las 
yerbas  ó  maleza  por  cerca  del  tron- 
co. Pag  harás. 

Limpiar  los  dientes.  Panhingiqui. 

Limpiar  ropa  ú  otra  cosa  con  cepi- 
llo. Pag  iscoba. 

Limpiar  caña  quitando  los  nudos  ó 
ramitas.  Pag  lagus;  pag  tipia.   Pag  lagui. 

Limpiar  la  hoja  de  la  pifta.  Pag  lagut. 
Limpiar  vasija,  meneando  el  líqui- 
do. Pag  log-ó. 


LI 

Limpiar  ó  quitar  las  escamas  al  pes- 
cado. Panhingisda. 

Limpiar  ó  aechar  el  palay.  Pag  palid. 

Limpiar  el  arroz  con  el  harnero.  Pag 
tahop;  pag  taquiab. 

Limpiar  suciedad  de  las  tripas.  Pag 
hina-í. 

Limpiar  metal  ó  hierro  ú  otra  cosa. 

Pag  aris- 

Limpiar  lo  sembrado.  Pag  tudling. 
Limpiar  el  ano.  Iyorole. 
Limpiar  los  OÍdOS.  Pangatole,  panhinga- 
tole. 

Limpiar  6  beneficiar  el  abacá.    Pag 

panggui;  pag  quigui,  pangigui. 

Limpiar  la  boca  con  la  lengua.  Pag 

quimhod,  pag  tamhid,  pag  simhod. 

Limpiar  al  rededor  de  la  semente- 
ra. Pag  picay. 
Limpiar  ó  barrer  la  sementera.  Pag 

sighid. 

Limpiauñas,  m.  Idodoclat  sin    coló. 

Límpido,  da.  adj.  poét,  Uray,  lubos,  tim- 
gas. 

Limpieza.  /.  Camahauan;  camatimgas. — 
Pag  cauray,  pag  calubos. — De  bolsa,  fig. 
y  fam.  Cauaray  ó  caculang  sin  salapi. — 
De  corazón,  fig.  Catangcud,  camaopay  ó 
camatadong  sa  casingeasing. — De  manos. 
Cauaray  limbong  sa  ano  man  nga  guinbu- 
buhatan.— De  sangre.  An  uaray  calibogan, 
an  diri  guican  sa  mga  moros,  mga  judíos 
ó  mga  herejes. 

Limpio,  pia.  adj.  Mahauan. — Timgas. — 
Masaga. — Raguinas. — An  uaray  sacot  nga 
ano  man. — Tainas- 

Limpión,  m.  Pag  baños;  pag  nosnos;  pag 
pahid. 

Linaje,  m.  Mamat;  tulin:  cacam-tan;  catu- 
linan. — fig.  Baga  cahimtang  sa  ano  man. 
— Linaje  humano.  An  mga  catauohan  nga 
mamat  ni  Adán. 

Linajista.  m.  An  maaram  ó  parasurat  hio- 
nong  sa  mga  pag  tulin  tulin. 

Linajudo,  da.  adj.  An  madayao  nga  gui- 
can siya  sa  mahal  nga  guinicanan. 

Lináloe,  m.  Banua  nga  áloe. 

Linar,  m.  Tuna  nga  tinan-man  sin  lino. 

Linaria,  f.  Banua  nga   itarambal. 

Linaza.    /.  Liso  sin  lino. 

Lince,  m.  Mananap  nga  lince.— fig.  Batid 
caopay. — Maopay  nga  camata. 

Lindamente,  udv.  m.  Mahal  caopay,  ma- 
hal  gud,  hingpit  caopay,  hingpit  gud,  tu- 
rnan gud;  maaniag  caopay. 

Lindar,  n.  Taquip. — Dangiap. 

Linde,  amó.  Guiotan,  olot,  olotan. — Catub- 
tuban. 


LI 


361 


Lindera./.  Guiotan,  caguiotanan,  olot,  olo- 
tan . — Catubtu  ban . 

Lindero,  ra.  adj.  Taquip. — m.  Guiotan, 
caguiotanan,  olot,  olotan;  cahang;  daplin; 
tagay  tay. — Lagda. — Con  linderos  y  arra- 
bales, loe.  adv.  fig.  y  fam.  Halaba  caopay 
nga  pag   asoy. 

Lindeza.  /.  Camahal,  camatahum,  cama- 
aniag. — Buhat  cún  polong  bá  nga  macata- 
taua. — pl.  irón.  Mga  pag  tamay. 

Lindo,  da.  adj.  Mahal,  matahum,  maaniag; 
macaruruyag  pag  quit  on;  mabaysay.— fig. 
y  fam.  Tauo  nga  babeyenon,  ug  maogda- 
yon. — De  lo  lindo,  m.  adv.  Mahal  caopay, 
turnan  gud. — ¡Qué  lindo!  ¡Camahal  dao! 
¡Catahum  dao!  ¡Cabaysay  dao! 

Lindura.  /.  Camatahum,  camaaniag,  ca- 
mabaysay. 

Línea.  /.  Badlis. — Baga  cahimtang;  baga 
calainan. — Guinicanan;  camam-tan. — -fig. 
Catubtuban. — Rungbay. — Lagda. 

Linear,  a.  Pag  badlis.  Pag  lagda. 

Linfa.  /.  Duga  sa  lauas. — poét.  Tubig. 

Linfático,  Ca.  adj.  Dugaon. 

Lingote,  m.  Puthao,  salapi  ó  bulauan  nga 
bug-os  ug  dageo- 

Lingual,  adj.  An  cañan  dila. 

Linguete,  m.  Mar.  Sangitan  ó  casangcoan 
nga  puthao  sin  cabrestante. 

Lingüista,  m.  Batid,  lasgud  sa  mga  pa- 
molong. 

Lingüística.  /.  Pag  aradman  sa  mga  pa- 
molong. 

Lingüístico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga  pamolong. 

Linimiento,  m.  Bolong  nga  sugad  sin  un- 
güento. 

Linio,  m.  Talay  sin  mga  cahuy  ó  tanum. 

Lino.  m.  Tanum  nga  lino.— Panapton  ó 
género  nga  lino. 

Linón,  m.  Tingcal  nga  hinabol,  magaan  ug 
masilhag. 

Lintel.*  m.  Patungbolan  sin  sadyí  ó  bentana. 

Linterna.  /  Baga  parol. 

Linternazo,  m.  Pag  dabal  sin  linterna. — 
fig.  y  fam.  Pag  dabal,  pag  balbag. 

Linternero.  m.  Parahimo  sin  mga  linterna. 

Linternón,  m.  Linterna  nga  daco. — Mar. 
Parol  sa  olin. 

Liño.  m.  Talay  sin  mga  cahuy  ó  mga  ta- 
num. 

LÍO.  m.  Potus,  pinotos,  pinostan,  pintos. — 
fig.  y  fam.  Samoc;  casamocan. 

Liorna.  /.  fig.  y  fam.  Aringasa,  ngiras; 
casamocan;  carimocan. 

Lipotimia.  /.  Med.  Tigda  nga  cauarai  sa 
mga  balatian,  cundi  dali  lá,  ngan  maduas 
an  bayhon  ug  maluya  an  pagguinhaua. 


362 


LI 


Liquen,  m.  Banua  nga  liquen,  nanonoroc 
sa  mga  bato,  sa  mga  cota  ug  sa  lauas  sa 
mga  cahuy. 
Liquidable,  adj.  Sadang  matunao,  sadang 
pagtutunauon. — Sadang  matuhay,  sadang 
pag  tuhayon. 
Liquidación.    /.    Pagtunao.— Pag    tuhay; 

catuhayan. 
Liquidámbar.  m.  Bálsamo  nga  mahamot. 
Líquidamente,  adv.  m.  Tunao  gud.— Tu- 

liay  gud. 
Liquidar,  a.   Pag  tunao;    pag    patunao. — 

fig.  Pag  tuhay  sa  mga  cuenta. 
Líquido,    da.  adj.  Sinisiring    an    alacsio, 

tubig,  tuba,  irinmon,  etc.,    etc. — An  cuha 

sa  mga  pag  tuhay  san  mga  cuenta. 
Lira.  /.  Toronggon  nga  sugad  sin  sesta. 
Liria.  /  Taguc  nga  masapilit. 
Lirio,  m.  Banua  nga  itarambal. 
Lirón,  m.  Mananap  nga  sugad  sin    yatot. 
Lirondo,  da.    adj.    Mahamis,    sin    uaray 

dugnit. 
Lisa.  /.  Isda  nga  lisa. 
Lisamente,  aiv.  m.  Hamis  caopay. —  Lisa 

y  Hanamente.  loe.  adv.  Sin  uaray  hico  hico. 
Lisiar,  a.  Lupo;  pilas;  samad. 
Lisímaquia.  /.  Banua  nga   lisimaquia. 
Liso,  sa.  adj.  Hamis;  daplas;  dulanos;  hing- 

lo;  lison;  hinlo;  raguinas. — Liso    y    llano. 

loe.  Bisan  ano  nga  uaray  cacurian. 
Lisonja./.  Pag  aram  aram,  pag  sorug  su- 

rug. 
Lisonjeador,  ra.  s.  Para  aram  aram,  para 

sorug  sorug. 
Lisonjear,  a.  Pag  aram  aram,  pag  sorug, 

pag  sorug  sorug.— ^r.  Pacalipay. 
Lisonjeramente,  adv.  m.   Sa  pag    aram 

aram  gud,  sa  pag  sorug   sorug    gud. — Li- 

pay  caopay. 
Lisonjero,   ra.  s.  Para  aram  aram,    para 

sorug  sorug.— idj.  fig.  Macalilipay. 
Lista,  f.  Tinabas. — Boroc,  boroc  boroc. — 

Lista;  listajian;   panumduman. — Pasalista. 
Listado,  da.  adj.  Sinamay;  boroc  boroc. 
Listar,  a.  Pag  surat,  paghisacop   sa  lista; 

pag  pasurat. 
Listeado,  da.  adj.  Sinamay;  boroc  boroc. 
Listo,  ta.  adj.  Madoroto;   madali,  madag- 

mit. 
Listón,  m.  Sinta  nga  harohaligot.  Listón 

nga  panapton,    listón    nga    cahuy,    etc.— 

Sapad. 

Listonería. /.  Mga  listón. 
Listonen),    ra.    ni.    y   /.    Parahimo    sin 

mga  listón. 
Lisura./.  Cahamisan. — fig.  Catangcud. 
Litación.  /  Pag  halad.' 
Litar,  a.  Pag  halad. 


LI 

Lite.  /  For.  Calipongan. 

Litera.  /.  Baga  siya  nga   halaba  nga  ibi- 

nubutang  sa  duduha  nga  hayop. — An  mga 

higdaan  sa  mga  camarote  sa  mga  sacayán. 

Literal.^'.  Angay  gud  sá  cahologansan 

polong  cún  asoy  bá  sin   surat. 
Literalmente,  adv.   ni.    Angay   gud    sa 
cahologan  san  polong  cún  surat  bá. 
Literario,   ria.    adj.  An  tungud  sa  pag 
caquinaadmanon;  an  tungud  sa  lasgud  nga 
paghibaro. 
Literato,  ta.  adj.  Lasgud  sin  pag  hibaro, 

quinaadmanan. 
Literatura,   s.    Camaaram,  caquinaadma- 
non.  Calasguran;  lascud  nga  pag  sabut. 
Liteasis.  /  Saquit  nga    bato  nga  macuri 

an  pag  ihi. 
Litigación./.  Pag  cacalipongan. — Pag  po- 
long polong,  pag  hibaton  sin  polong. 
Litigante,  s.  An  may  calipongan.  An  may 

caliponganan. 
Litigar,    a.  Pag  calipongan. — Pag  polong 

polong,  pag  hibaton  sin  polong. 
Litigio,  m.    Calipongan.  Capolonganan. — 
fig.  Pag  hibaton  sin  polong. 
Litigioso,  sa.    adj.  An  ruhaduha,  an  may 
hiborogan. —  Maquicalipongan.  Maquicapo- 
lon ganan. 
Litis.  /    For.  Calipongan. 
Litisconsorte.  eom.    For.    An    bulig  sin 

calipongan. 
LitíSCOntestaciÓn.  /  For.  Pag  baton  sa 

demanda  nga  iguinsalauad  sa  hocom. 
Litisexpensas.  /.  pl.    For.  Mga  gasto  sin 

usa  nga  calipongan. 
Litispendencia.  /.   For.    Cahimtang    sin 

calipongan  nga  diri  pa  tapus. 
LitOCOla.  /  Buli  nga  guinbubuhat  sin  bato 
nga  marmol  nga  binayo,  sin  salong  ug  an 
busag  busag  sin  bunay 
LitOgenesia.  /    Pagaradman  sa  pag    hi- 
baro cún  naonano  an  catubo  san  mga  ca- 
bab-toan. 
Litografía.  /    Pag  liroc    sin    mga    letra 
sin  bato,  pag  pamolde. — Balay  nga  guin- 
bubuhatan  san  pag  liroc  ó  pag  molde  sin 
mga  letra  sa  mga  bato. 
Litografiar,  a.  Pag  liroc  ó  pag  pamolde 

sin  mga  letra  sin  bato. 
Litográfico,    ca.  adj.  An  tungud  sa  mga 
pag  liroc  cún  pag  pamolde  sin  mga  letra 
sin  bato. 
Litógrafo,   m.  Paraliroc,  paraparnolde  sin 

mga  letra  sin  bato. 
Litología.  /.  Pag  aradman  nga  tungud  sin 

mga  mina  nga  bulauan,  puthao,  etc. 
Litoral,  m.  Tabi;  baybay;  baybayon. 
Litotomía.  /  Cir.  Pag  cuha  sa  ihian  sin 


Ll-LÓ 

bato  ó  iba  pá  nga  macacacuri  sin  pag  ihi. 
Liturgia.  /.  Mga  turumanon  nga  sugo  sa 

Santa  Iglesia  nga  pag  tutumanon  sa  mga 

pag  misa,  sa  pag  maitines,  etc. 
Litúrgico,   ca.  adj.    An  tungud  ó  cañan 

liturgia;  singbahanon. 
Livianamente,  adv.  m.  Mala-oay  caopay, 

mangilad  caopay. — Uaray  gud  carig-onan. 
Liviandad.  /.  Cagáan;  camagáan. — Ca- 
|  culang    sin    carig-onan.  -  CarTiala-oay,    ca- 

mangilad — Hadac. 
Liviano,    na.  adj.  Magá-an;    masayon. — 

Guian  sin  carig-onan.— /£\  D'ri  bale.— fig. 

Malao-ay,  mangilad. — m.  pl.  Baga. 
Lividez.  /.  Caoroitum. 
Lívido,  da.  adj,  Maoroitum. 
Livor,  m.  Himula.  - fig.  Pagdómot;  caaua. 
Liza.  /.  Isda  nga  lisa. 
Liza.  /.  Auayan  sin  mga  tauo. — Pagauay. 
Lizo.  m.    Cughon. 

LO 

Lo.  Art-  determ.  en  gen.  y  n.  An.  Acus.  del 

pron.  pers.  de  j.a  pers.  en  gen.  m.  ó  n.  y 

ními.  sing. 

Loa.  /.  Pagdayeg,  pagdayao. — Paglua;  lúa. 
Loable,  adj.  Darayegon,  dadayegón. 
Loablemente,    adv.    m.  Sin    tacús    pag 

dayegon. 

Loador,  ra.  s.  Paradayeg. 
Loar.  a.  Pagdayeg,  pagdayao. 
Loba.  /.  Lobo  nga  babaye. 
Loba.  /.  Bistc  ó  panapton  nga  halauig. 
Loba.   /  An  borobongtud  nga  tuna    nga 

agui  sa  pagarado. 
Lobado,  m.    Veter.    Hubag, 
Lobagante,  m.   Camontaha. 
Lobanillo,  m.  Bogon. 
Lobato,  m.  Tio  sin  lobo. 
Lobera.  /.  Taragoan  san  mga  lobo. 
Lobezno.  ;«•  Lobo, nga  gutiay   pá. 
Lobina.  /.  Isda  nga  lobina. 
Lobo.  m.  Mananap  nga  mapintas,  nga  ma- 

sugad  sin  daco  nga  ayam. — Isda  nga  lobo. 

~— Cauit  nga  puthao. 
Loboso,  sa.  adj.  Lobohon. 
Lóbrego,   ga.  adj.  Masirom;    mangitngit. 

~fig.  Mabidoon,  masorub-on. 
Lobreguecer,    a.  Pagpasirom;    pag    pa- 

ngitngit.— «.  Gabí  ná. 
Lobreguez.  /.  Casiroman;  cangitngitan. 
Locación.  /.  Fcr.  Pagabang.— Abang. 
Local,  adj.  An  tungud  ó  cañan  bisan  ano 

nga  rugal. — m>  Rugal. 
Localidad.  /.  Rugal. 
Localización.  /,  Pagpaocoy;   caocoy, 
Localizar*  a.    Pagpaocoy.— Ocoy, 


tó 


3é3 


Locamente  adv.  m.  Tuyao  gud. 

Loción.  /.  Paghugas. 

LOCO,    ca.    adj.    Tuyao;    culang    culang; 

buang. 
Locomoción.  /.  Pag  biric  ug   pagpalacat 

sa  mga  bapor,  etc. 
Locomotor,   ra.  adj.  Macacabiric—  s.  f. 

Birican  sa  mga  bapor,  etc. 
Locomotriz,    adj.  Macacabiric.—/.    Biri- 
can sa  mga  bapor,  etc. 
Locuacidad.  /.    Camayacan. 
Locuaz,  adj.  Mayacan;  himolong;  tabian. 
Locución.  /.  Pamolong.— Polong. 
Locuela.  /  Polong,  yacan  nga   caiya    sa 

tag-sa.  Pagpolong. 
Locuelo,    la.  adj.    Tuyao    tuyao,    culang 

culang. 
Locura.  /.  Catuyao,    pageatuyao. 
Locutorio,  m.  Lugar  nga  guintagana    sa 

mga  cómbenlo  sa  mga  monja  sa  pagearauat 

sa  mga  bisita. 
Locha.  /.  Isda  nga  locha. 
Loche./.  Isda  nga    locha. 
Lodachar,  nt.  Cahalboan;  cahanangan;  ca- 

lobogan,  lubogan;   calag-yan;  calapocan. 
Lodazal,   m.  Cahalboan;  cahanangan;    ca- 

lubogan,  lubogan;   calag-yan;  calapocan. 
Lodazar,  m.  vid.  Lodazal. 
Lodo.  m.  Lagáy;  hanang;  lapac;  lapuc;  ya- 

nang;  lusac;   lapug  lapug. 
LodoñerO.  m.  Cahuy  nga  guayaco. 
Lodosa,   sa.  adj.  Malagáy;  hanangon;  lu- 

sacon. 
Logia./  Balay  nga  guincacatirocan  sa  mga 

francmasón,   nga  uaray  catahud  sa  Dios. — 

Catig-uban  ó  cadam-an  sin  mga  francmasón. 
Lógica,  f.  Pagaradman  nga  nag  áasoy  san 

mga  nahitutungud  san  pagquilala  ó  pahuna- 

huna  sin    maopay. — Onub    nga    sarabutan 

san  tauo  sin  paghunahuna  sin  maopay. 
Lógicamente,    adv.    m.    Angay  gud  san 

mga  lagda  san  Lógica. 
Lógico,  ca.  adj.  An  cañan  Lógica;  an  na- 
hitutungud   sa  Lógica. — An   maraam,    an 

nagaaram    san    Lógica. — An    angay    nga 

caritalan. 
LogOgrifo.  nt.  Tígo  tigo  nga  may  mga  letra. 
Lograr,    a.    Pacacuha,    pacadangat. — Calit 

calit. 
Logrear.  «.  Pagpaotang  nga  mayada   pa- 

tubo;  pagearauat  sin  salapi  ó  iba  pá,  nga 

mayada  man  patubo. 
Logrería*  /    Catungdanan    san    nagpapa* 

otang,  ó  nacarauat,  nga  may  patubo. 
Logrero,  ra.  m.  y/  An  nagpapaotang  sin 

salapi  nga  may  patubo. 
Logro*  m.  Pacacuha,    pacadangat—Tubo; 

patubo.— Patubo  nga  diri  ná  angay.— Dar 


364  LO 

á  logro  una  cosa.  fr.  Pagpaotang  nga  may 
patubo  nga  diri  ná  angay. — Tolos,  panolos. 
Loma.  /.  Banacud;  bangilid;  bolod;  bung- 
tay;  bongtud.   Caboloran,  cabor-lan. 
Lombarda./.  Luthang. — Tanum  nga  lom- 
barda,   otanon. 
Lombardada.  /.  Pagbuhii  san  lombarda, 

pagpaboto. 
Lombardear.  a.  Pagluthang  sin  lombarda. 
Lombardería.  /.  Mga  luthang  nga    lom- 
barda. 
Lombardero.  m.    Parabuhi    san    luthang 

nga  lombarda. 
Lombriguera.  /  Loho  lobo  sin   uati    sa 

tuna. 
Lombriz.  /.  De  tierra.  Uati.— Del  cuerpo 
humano  y  de  los  demás  animales.  Uguing, 
bitoc. — Cuga. 
Lomear,  n.  Pagquiuaquiua  ug  pagpabalico 

san  hayop  san  iya  bongcog. 
Lomera.  /.    Pisi    sa  bongcog  sa  mga  ha- 
yop nga  carig-onan  sa  iba  nga  mga  hini- 
higot  di  da. 

Lominhiesto,  ta.  adj.  Hataas  an  talodtod 
cún  bongcog.—^.  y  fam.   Mapadayao. 
Lomo.  m.  Talodtod;  gotoc;  bongcog;  dalid 
dalid. — Boslud. 
Lomudo,  da.  adj.  Talodturan.  Bongcogan 
Lona.  /  Lona  nga  gamit  sa  paghimo  sin 

mga  layag  ug  iba  pá. 
Loncha,  f.  Bato  nga  yapad,  tiyapad  nga 
bato. — Goib,  hilap,  hiua,  guibay  sin  onud. 
Longanimidad.  /  Camailubon  sa  mga  ca- 

curian. 
Longánimo,    ma.  adj.  Mailubon  sa    mga 

cacurian. 
Longaniza.  /.  Id.;  otud  nga  tinai  nga  may 
solud  nga  onud  ug  tamboc    nga    tinadtad 
sin  bactin  ó  babuy. 
Longevidad.  /  Cahalauig  sin  quinabuhi, 

catigurang. 
Longevo,    va.  adj.  Tigurang  ó  lagas   ná 
caopay,  halauig  ná  án  quinabuhi. 
Longincuo,  CUa.  adj.  Harayo. 
Longísimo,  ma.  adj.  Halaba  caopay,  gui- 

hahalabai. 
Longitud.  /.  Hilab-an,  cahilab-an— Geogr. 

Cahirayo. 
Longitudinal,  adj.  An    cañan  ó    tungud 
sa  cahilab-an. — An  cañan  ó  tungud  sa  ca- 
hirayoan. 

Longitudinalmente. adv. m.  An  hilaban. 
Longuera./.  Tuna  nga  halaba  ug  haligot. 
Longuetas.  /  pl.  Cir.  Icorodcod  sa  mga 
capiolan  ó  calopoan. 
Longuísimo,  ma.  adj.  Cahahalabai. 
Lonja./  Goib;  hilap;  hiua;  guibay  sin  onud; 
gorot  sin  onud. 


LO-LÜ' 

Lonja.  /  An  guiñe acatirocan  sa  mga  co' 

merciante  sa  paquigpolong. — Tendahan  sin 

cacao  ug  iba  pá. 
Lontananza.  En  lontananza,  m.  adv.  Hi- 

rayo,  hirayoan,  tala  lá  nga  quiniquita   tu- 
ngud san  cahirayo. 
Loor.  ni.  Pagdayeg,    pagdayao. 
Lopigia.  /  Carogon  sin  bohoc. 
Loquear,  n.  Pagcatuyao  tuyao.-- fig.  Pag 

lipay  sa  daco  nga  pag  aringasa. 
Loquera.  /  Babaye  nga  paramangno  sin 

mga    babaye    nga    tuyao. — Bilangoan    sin 

mga  tuyao. 
Loquero,  m.  Lalaqui  nga  paramangno  sin 

mga    lalaqui  ^nga  tuyao. 
Loquesca  (Á   la),  loe.  adv.  Masugad  sin 

tuyao,  sugad  sin  tuyao. 
Lorcha.  /.  Sacayán    nga  lorcha. 
Loriga.  /  Hiningbis  nga  asero  nga  iguin. 

sosoclob  sa  pag  atubang  sa  mga    caauay. 
LorigadO,  da.  adj.  An  may  hiningbis  nga 

asero  nga  sa  pag  auayan. 
Lorigón.  m.  Hiningbis  nga  asero  nga  iguin- 

sosoclob  sa  pag  atubang  sa    mga   caauay. 
LorigUÜlo.  m.  Cahuy  cahuy  nga  ¡tirina. 
Loro.  m.  Picoy. 
Loro.  m.  Banua  nga  loro  sugad  sugad  sin 

laurel. 
Loro,  ra.  «^'.Maromaitum. 
Losa.  /.   Bato  nga  manipis  nga  sinacsacan. 
— fig.  Lubnganan,  linob-ngan. 
Losado,  m.  Sinal-gan  sin  mga    bato    nga 

losa. 
Losar,  a.  Pagsalug  sin  mga  bato  nga  losa. 
Lote.  m.  Bugay. 
Lotería.  /  Id.;  ripa. 

Lotero,  m.    Tina-apuran  sin  pag  baliguia 
san  mga  número  sa  lotería. 
Loto.  ni.  Banua  nga  loto. — Cahuy  nga  loto. 
Loza.  /  Mga  pinggan,  yahong,  uhatas,  su- 
caran,  etc. 
Lozanamente,  adv.  m.  Mahurab  caopay, 
malamboc  caopay,  maadab    caopay. — Ma- 
dayan  caopay. 
Lozanear,  n.  Lurab,  lamboc,  adab. — Pag 

padayam. 
Lozanía.  /  Camalurab,  camalamboc.    ca- 
maadafr. — Camadayan.    Camahambug. 
Lozano,  na.  adj.  Malurab,  malamboc,  ma- 
adab, mahambog,  mahanggob. — Madayan.    | 

LU 

Lubricación.  /  Pagpadalonot;  pag  paca- 

dalonot. 
Lubricar,  a.   Pagpadalonot;    pag   pacada- 

lonot. 
Lubricativo,  va.  adj.  Magpacadalonot. 


LU 

Lubricidad.  /.  Camadalonot. — fig.  Cama- 
quimala  oay. 

Lúbrico,  ca.  adj.  Madalonot.— fig.  Ma- 
quimala-oay;  magapilon  sin  bisio. 

Lucentísimo,  nía.  adj.  Masirac  caopay, 
guipapauai. 

Lucentor.  m.  Hiso  sa  pag  pacaopay  sa 
bayhon. 

Lucerna.  /.  Lámpara  nga  daco  nga  may 
mga  sanga  sanga. — Isda  nga  lucerna. 

Lucérnula.  /.  Banua  nga  masiga  siga  in 
gabí. 

Lucero,  ni.  Biton. — Loho  sa  mga  benta- 
na,  agu;an  san  calambragan. — fig.  y  poét. 
pl.  An  mga  mata.  De  la  mañana.  Buguas. 

Lucidamente,  adv.  m.  Malambrng  cao- 
pay, mapaua  caopay. — Sin  maopay. 

Lucidez.  /.  Camalambrag,  camapaua. — 
fig.  Camaopay  sin  mga  polong,  sin  mga 
pag  asoy,  etc. 

Lúcido,  da.  adj.  poét.  Malambrag,  mapa- 
ua.— Dayag  an  iya  mga  polong,  mga  pag 
asoy,  etc. — fig.  Intervalo  lúcido.  In  hmolian 
an  nalilipongan  san  olo  ó  nauauaraan  san 
mga  balatian. 

Lucido,  da.  adj.  An  magbuhat  sin  bisan 
ano  sin   maopay. 

Lucidor,  ra.  adj.  Malambrag,  mapaua. 

Lucidura.  /.  Pag  pabusag  sa  mga  cota 
cún  mga  bong  bong. 

Luciente,  p.  a.  Malambrag,  mapaua,  ma- 
siga, masilao,  maingat  ingat,  ma  ilat  igat; 
maguila  güila. 

Luciérnaga.  /.  Aninipot,  bucatcat. 

Lucifer,  m.  Si  Lucifer  nga  ponoan  san 
mga  ángeles  nga  nagpalabi  labi  sa  Dios, 
an  yaua. — fig.  Palabilabihon,    malabiao. 

Luciferino,  na.   adj.    Yauanon. 

Lucífero,  ra.  adj.  poét.  Malambrag,  ma- 
paua, masiga,  mailat  igat,  masilao,  mai- 
ngat ingat. — in.  Bitoon  sa  caagahon. 

Lucífugo,  ga.  adj.  poét.  An  nalicay  sa 
capaua-an- 

Lucillo,  m.  Longon  nga  bato. 

Lucimiento,  m.  Calambrag,  capaua  ca- 
sona, casiga,  casilao. — Quedar  uno  con 
lucimiento,  fr.  fig.  In  natumanan  siya  san 
guintutuyo. 

Lucio,  cia.  adj.  Maingat  ingat,    masilao. 

Lucir,  n.  Silao,  siga,  bilac  bigac,  quintab, 
ilao;  banauag,  liuanag,  ingat  ingat,  ilat  igat. 
—fig-  Labao.— a.  Pag  sirang;  pag  sirac, 
pag  paua,  pag  sona,  pag  lambrag. — r. 
Ogday  sa  pag  panapton. 

Lucrarse,  r.  Pag  polos,  pag  pahimolos. 

Lucrativo,  va.  adj.  Himorolsan. 

Lucro,  ni.  An  cuha  nga  capulsanan. 

Lucroso,  sa.  adj.  Himorolsan  caopay. 


LU 


365 


Luctuosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
casubo,  sa  daco  nga  pagtangis. 

Luctuoso,  Sa.  adj.  Masorub-on,  mabidoon; 
tacús  pagtangisan. 

Lucubración.  /.  Pag  aligmata  ug  pagsu- 
rat  cún  pag  aram  bá  in  gabí. 

Lucubrar,  a.  Pag  aligmata  ug  pagsurat 
cún  pagaram  bá  in  gabí  san  quinaadman 
cún  guintutuyo  bá  nga   larang. 

Lucha.  /.  Hamlag;  sari. — Pagauay.  — fig. 
Pagsuhay. 

Luchador,  ra.  ni.  y  /.  Parasari. — Para- 
auay. 

Luchar,  a.  Pag  hamlag;  pagsari. —  Pag 
auay. — fig.  Pagsuhay. 

Luchar  agarrándose  por  los  hom- 
bros. Pag  gabil. 

Luchar  agarrándose  por  la  cintura. 

Inabaca. 

Luchar   agarrándose   uno   de   ellos 
con  la  izquierda.  Inuauale. 
Luchar  poniéndose  uno  de  rodillas. 

Lolohuran. 

Luchar  agarrando  uno  por  la  cin- 
tura y  otro  por  el  pescuezo  y  so- 
bacos. Oalí. 

Luchar  agarrándose  por  los  codos 
ó  sangrías.  Sico. 

Ludibrio  m.  Pag  tamay,  pag  yobit,  pag 
pasipara. 

Ludimiento,  m.  Pag  baguid,  pag  baro- 
baguid;  pag  lotgot;  pag  ngalat  ngagat. 

Ludir,  a.  Pag  baguid,  pag  barobaguid; 
pag  lot  got;  pag  ngalat  ngagat;    irointoc. 

Luego,  adv.  t.  Layon,  layon  layon;  guila- 
yon. — Onina.  conj.  ilat.  t.  Busa. — Luego 
que.    expr.  Cún. 

Luengo,    ga.  adj.  Halaba;  halauig. 

Lugano,  m.  Tamsi  nga  sugad  sin  suit. 

Lugar,  m.  Himumutangan  ó  hinmumuta 
ngan  sin  bisan  ano. — -Rugal. — Bongto. — 
Tuig;  catigayonan. — Catungdanan,  cahim- 
tang.— Hampangan,   hampanganan. 

Lugarejo.    ni.  Bongto  nga  gutiay. 

Lugareño,  fta.    adj.  Bongtohanon. 

Lugartenencia.  /.  Catungdanan  san  lu- 
garteniente. 

Lugarteniente,  m.  Liuan,  an  naliuansa 
lain  sa  iya  catungdanan. 

Lugre,  m.  Sacayan  nga  guti,  nga  totolo 
an  toladoc. 

Lúgubre,  adj.  Masorub-on,  mabidoon;  ma- 
caharadloc;  mangitngit. 

Luir.   a.  Mar.  Irointoc,  orointoc. 

Luisa.  /.  Banua  nga  itarambal. 

Lujación.  /.  Capiol  sin  tul-an;    capiolan. 

Lujo.  m.  Rayandayan. — Pag  paorug,  pag 
dognit,  etc. 

44 


366  LÜ 

Lujoso,  sa.  adj.  Maogdayon;  marayan- 
dayan. 

Lujuria./.  Camaquimala  oay.— fig.  Caca- 
pin  ó  caoraora  ná  sin... 

Lujuriante,  p.  a.  Maquimala-oay. — adj. 
Maiurab  caopay,  capin  cun  oraora  ná  sin... 

Lujuriar.  ;/.  Paquighilauas. — Pag  casta  an 
mga  mananap. — Pag  buhat  sin    mala  oay. 

Lujuriosamente,  adv.  m.  Mala-oay  gud. 

Lujurioso,  sa.  adj.  Maquimala-oay. ~s. 
Parabuhat  sin  mala-oay.  adj.  Maquibabayc. 

Lumbago,  m.  Sool  nga  reuma  sa  mga 
talodtod. 

Lumbar,  adj.  Zool.  An  tungud  ó  cañan 
mga  talodtod  ó  mga  caguiliran. 

Lumbrada.  /.  Daco  nga  calayo. 

Lumbrarada.  /.    Daco  nga  calayo. 

Lumbre.  /   Calayo. — Calambragan.  Suga. 

Lumbrera.  /.  Calambragan,  capauaan, 
casirac. 

Lumbrerada.  /.  Daco  nga  calayo. 

Luminar,  m.  Adlao,  bulan  ó  bitoon  nga 
mapaua. 

Luminaria.  /.  Id.;  mga  suga  nga  ibinu- 
butang  sa  mga  bentana,  etc. 

Luminoso,  sa.    adj.  Malambrag,  mapaua. 

Luna.  f.  Rulan. — Luna  nueva.  Guimata. — 
Cuarto  creciente.  Pag  caodto  san  bulan. — 
Luna  llena.  Dayao,  cadayao,  pag  cadayao, 
pag  cabug-os.  Cuarto  menguante.  Dulom, 
icaualo  san  dulom. — Salaming  nga  binubu- 
tangan  sin  asogue. — An  tagsa  nga  sala- 
ming sa  mga  anteojos. — Luna  de  miel. 
An  sonud  nga  mga  adlao  san  adlao  nga 
iguincasal. 

Lunación.  /.  An  camadugay  san  bulan 
tican  san  pag  guimata  ngadto  sa  himata- 
yon  niya. 

Lunado,  da.  adj.  Mabulanbulan. 

Lunanco,  ca.  adj.  Mananap  nga  halipot 
an  iya  luyo  nga  páa. 

Lunar,  adj.  An  tungud  ó  cañan  bulan. 

Lunar,  m.  Ha,  arong. — fig.  Bantug  nga 
maraut. 

Lunario,  ria.  adj.  An  tungud  san  bulan 
tican  san  paguimata  ngadto  sa  himatayon 
niya. — m.  Irisipan,  calendario. 

Lunático,  ca.   adj.  Arabuton  sin  catuyao. 

Lunecilla.  /.  Hiyas  nga  masugad  sin  bu- 
lanbulan. 

Lunes,  m.  Id.;  icaduba  ca  adlao  san  se- 
mana. 

Luneta.  /.    Salaming  san    mga    anteojos. 

— Hiyas  nga    masugad  sin    bulanbulan. — 

Lingcoran  sa  mga    teatro. — An  binubuta- 

ngan  san  mao  nga  mga  lingcoran. 
Lupanar,  m.    Balay    nga  guincacatirocan 

san  mga  maraut  nga  babaye. 


LU-LLA 

Lupia.  /.  Bogon. 

Luquete,  m.  Hilap  sin  limón,  etc. 

Lustración.  /.  Pagbayad  sa  mga  diua- 
tahan  tungud  sin  mga  balad  ug  iba  pá 
nga  mga  turumanon  nira  san  mga  guinhu- 
hunahuna  nira  nga  maraut. 

Lustramiento.  m.  Pagpaua,  pagpahayag; 
pagolong. 

Lustrar,  a.  Pagbayad  sa  mga  diuatahan 
tungud  sin  mga  halad  ug  iba  pá  nga  mga 
turumanon  nira  san  mga  guinhuhunahuna 
nira  nga  maraot. — -Pagpaingat;  pagpaha- 
mis. — Paglacat  sa  mga  bongto. 

Lustre.  ///.  Casilao;  pageaingat  ingat. — 
Bantug;  pagcamahal. 

Lustro,  m.  Cadugayan  sin  lima  catuig; 
taglimalima  catuig  ngatanan  nga  pinaáagui. 

Lustrosamente,  adv.  m.  Masilao  caopay; 
maingat  ingat  caopay. 

Lustroso,  sa.  adj.  Masilao:  maingat  ingat. 

Luto.  m.  Pamalata. — Lalao;  pamurao. 

Lutria.  /.  Mananap  nga  lutria. 

Luxación.  /  Capiolan,  calupoan  sin  tul- 
an;  capiol,  calupo. 

Luz.  /.  Sirac;  lambrag;  suga;  paua;  siuac; 
sona;  sulhug;  sanag;  banauag;  andarahao; 
bilac-bigac;  lauag;  liuanag. — Laga;  calayo. 
— A  buena  luz.  m.  adv.  fig.  Sa  maopay 
rga  panginano.— Á   primera  luz-  m.    adv. 

fig.  Sa  tagunmaaga. — Dar  á  luz.  fr.  Pag- 
pamolde  sin  libro.— Paganac. — Entre  dos 
luces,  vi.  adv.  fig.  Tagunmaaga.— fig.  Bag- 
ong  sirum. — Sacar  á  luz.  //-.   Pamucad. 

Luzbel,  m.  Lucifer,  yaua. 

LL 

Ll.  Icapolo  cag  upat  nga  letra  sa  abece- 
dario nga  quinatsila  ug  icapolo  cag  usa 
sa  iya  mga  consonante.  Elle  an  calulua- 
san  sa  iya. 

Llaga.  /.  Samad;  casam-dan. — Capithoc. 
— Llagas  con  los  bordes  ó  labios  gruesos. 
Cayoang.— fig.  Saquít  sa  calag. — Caba- 
hong. — Atiponga. 

Llagar,  a.  Pagsamad;  pacasamad-Capithoc. 

Llagoso,  sa.  adj.  Casam-dananon;  caba- 
hongon. 

Llama.   /.  Laga;  dilhab;  igrab,  iglab. 

Llama,  m.  Mananap  nga  sugad  sin  bug- 
soc  cadaco. 

Llamada.  /.  Pag  sanpit,  pag  tauag. — 
Tigaman  sa  mga  sinurat  ó  mga  libro,  basi 
panginanohun  cún  ano  an  casayoran.  Mil- 
Pagtoctoc  san  guimbal  cún  toroggon  bá, 
basi  mageatitiroc  an  mga  casoldadosan. 

Llamador,  ra.  m.  y  /.  Parasangpit,  pa- 
ratauag. — ;;/-  Itoroctoc  sin   puerta. 


LLA 
Llamamiento,    m.  Pag  sampit,    pag    ta- 

uag.  Pagpatauag. 

Llamante,    p.  a.   Masangpit,   matauag. 
Llamar,  a-  Pag  sangpit,  pagtaua,  pag  ban-ó. 

— Paquitabang,    paquimalooy. — Pag    pati- 

roc. — Pag  hingaran. — Pag    toctoc  sa  mga 

puerta. — Oghoy;  oya;  taog. 

Llamar  al  perro.    Pag  ti  yo  ti  yo,  pag 

youa. 

Llamar  haciendo  señas  con  la  mano, 
pañuelo,  ú  otra  cosa.  Pag  camay,  pag- 
camay  camay;  pag    campay:   pag  paypay. 

Llamar   al   viento   como   hacen  los 

marinos.  Pag  canti. 
Llamar  al  gato.   Pag  coyengeoyeng,  pag 

curing  curing. 

Llamar  á  voces  y  con  algazara.  Pag 

labgao. 
Llamar  á  gritos.  Pag  ogbao,   pag  ohoy, 

[>ag   gahuy. 
Llamar   la  gallina  á  los  pollos,  ó  el 

gallo  á  la  gallina.  Oruc  oruc. 
Llamar  á  las  gallinas.  Cotuc  cotuc,  pu- 

rucay. 
Llamar  á  los  puercos.    Pag  pasi  pasi, 

pagposi  posi,   pag  pospos,  pag  batin  batin. 
Llamar   sin   pronunciar   palabra,  y 

sólo  parece  que  se  dice  sit.  Pag  sit 

sit,  pag  tagsip,  pag  tagsit. 
Llamar  á  uno  para  que  venga.  Cadit. 
Llamar  ó  avisar.  Pag  dapit. 
Llamar    á    uno  brujo.     Panhingasuang, 

panhingaloc,  pan h imán garabeab. 
Llamar  á  uno  ladrón.  Panhimacauat. 
Llamar  á  uno  mentiroso.  Panhimua. 
Llamar  ramera  á  una  mujer.   Panhi- 

maga. 
Llamarada  /.  Dilhab.  Boroos.— fig.  Pag- 

caigrab,  pag  caiglab. 

Llamativo,  va.  adj.  Can-on  nga  icacaohao. 
Llameante  p.  a.  Malaga. 
Llamear.  «.  Pag  laga. 
Llana.  /.  Garamiton  nga  puthao  nga    ga- 

mit  sa  mga  cotero  sa  pagpahamis  san  masa 

nga  apog  cún  yeso  bá. — Bayhon  sin  libro 

cún  surat  bá. — Patag,  datag. 
Llanada.  /  Patag,  datag;  capatagan. 
Llanamente,  adv.  m.  fig.  Tangcud    cao- 

opay.   Sin   uaray  hico  hico. 
Llanero,  ra.  m-  y  /.  Datagnon. 
Llaneza.  /.  fig.  Catangcud.  Camaopay  sin 

buot. 
Llano,  na.    adj.    Langtad. — Uaray    cacu- 

rían. — Tangcud. — Panapton    ó    biste     nga 

angay  lá;  cliri  mahal  ug  uaray  mga  rayan 

dayan. — Dayag. — Sumosgot. — -m.  Patag, 

datag;  capatagan. — De  llano,  m.  adv.  fig. 

Sin  uaray  hico  hico. 


L.LA-LL.E 


367 


Llanta.  /.  Otan  nga  coles. 

Llanta.  /.  Potos  nga  puthao  sa  mga  rue- 
da sa  mga  carro,  etc. 

Llantén,  m.  Tanum  nga  yanten,  itarambal. 

Llanto,  m.  Pag  tangis,  pag  loha,  pag  bac-ho 

Llanura.  /.  Patag,  datag;  capatagan. 

Llave.  /.  Yaui. 

Llavero,  ra.  m.  y/.  Paramangno  sa  mga 
yaui  sa  mga  simbahan,  sa  mga  bongto, 
sa  mga  caban.— Tohug  sin  mga  yaui. 

LLE 

Lleco,  ca.  adj.  Soho  nga  guha. 
Llegada.  /.  Pag  datong,  pag  abut. 
Llegar,  n.  Pag  datong,  pag  abut,  pag  da- 

ngat— r.   Pag  paharani.— Dampa.    Dapat. 

Dotdot.  Laghus. 
Llegar  hasta  cierto  punto  de  donde 

no  puede  uno  ya  pasar.  Hunco. 
Llegar  sin  dar  antes  aviso.  Bulhot. 
Llegar  á  uno  la  muerte  después  de 

haber  reunido  mucho  dinero,  etc. 

Bonglo. 

Llegar  la  estación  de  siembra,  siega, 

etc.  Dangan. 

Llegar  ó  aparecer  como  la  langosta, 

etc.  Dongtol. 

Llegar  á  la  orilla.  Hampig. 
Llegar  al  lugar  de  su  destino.  Olpus. 
Llena.  /.  Bahá. 

Llenamente,  adv.  m.  Damo  caopay;  po- 
no caopay. 
Llenar,  a.   Pag  pono.— Burao.— Olong  — 

Pontoc.-Busyad.— Alihis— -Pangalintoto. 

— Bacarad-— fig.   Pag  turnan  sin    maopay 

san    catungdanan. 
Llenar  de  viento  la  vejiga  de  cara- 

bao,  etc.  Labtug. 

Llenar  la  boca  de  comida.    Homhom. 
Llenero,  ra.  adj.  For.  Turnan. 
Lleno,    na.  adj.  Pono.— Busyag—  m.  Ca- 

dayao,  pag  cadayao  san  bulan.— fam.  Ca- 

damo,  cahura.— fig.   Pag  pahingpit. 
Lleno,  bien  granado.  Libsug. 
Lleno  de  heridas.    Tasac,  natasac  sin 

mga  casam-dan. 
Llevada.  /.  Pag  dolong,  pag  dará. 
Llevadero,    ra.    adj.    Masayon,    sadang 

mailub,  sadang  maantos. — Borogtongon. 
Llevador,  ra  adj.  Madolong,  madara. — s. 

Paradolong,  paradara. 
Llevar,   a.    Pag  dolong,    pag  dará,    pag 

hatul,  pagdag  hil.  Dandan. 
Llevar  ó  sufrir.  Inhit,  ilub. 
Llevar  descompuesto  el  cabello.  Gong 

gong. 
Llevar  en  la  faldajó  regazo.  Habac. 


368 


LLE 


Llevar  de  la  mano  al  ciego  ó  en- 
fermo.  Hagubay. 

Llevar  sobre  la  cabeza.  Talocdo,  locdo. 
Llevar  la  avenida,  mar,  ó  corriente 

alguna    COSa.      Anud;   dalandan;    buga- 
llas; balnas;  ab-ab;  anao    anao. 

Llevar  el  viento  las  nubes.   Paspas, 

dumpil. 

Llevar  á  la  sirga  embarcación  ú  otra 

COSa.  Ganoy. 
Llevar  la  mar  ó  corriente  hacia  la 

orilla,  embarcación,  etc.  Dangal. 
Llevar  la  carga  pendiente  sobre  un 

solo  hombro.   Galabhay. 
Llevar  amarrada  una  embarcación 

á  otra.  Gaquit. 
Llevar  el  agua  la  tierra  ó  arena.  Gas 

gas,  anas. 

Llevar  en  la  palma  de  la  mano.  Sapnay. 

Llevar  entre  dos  ó  más  alguna  cosa 
al  hombro.  Bayao,  baquiang,  baroba- 
quiang;  pasag. 

Llevar  sobre  si  cuando  joven  cosas 
pesadas,  que  lo  impiden  crecer. 
Bong-go. 

Llevar  debajo  del  brazo.  Sipit. 

Llevar  ó  traer  nuevas.  Balita. 

Llevar  en  la  boca  alguna  cosa,  como 
el  perro  la  presa.  Banga,  tabag. 

Llevar  lo  necesario  y  en  abundan- 
cia para  el  viaje,  etc.  Barhug. 

Llevar  á  cuestas  la  carga,  suspen- 
diéndola sobre  los  hombros  con  be- 
juco ú  otra  cosa.    Cabilay. 

Llevar  del  ramal.  Tuguay. 

Llevar  á  cuestas.  Baba,  acba. 

Llevar  á  la  criatura  envuelta  en 
una  sábana  ú  otra  cosa,  que  se 
ponen  delante  del  pecho  á  manera 
de  banda.  Apoyot. 

Llevar  al  hombro  ó  sobre  el  hom- 
bro. Bala. 

Llevar  niño  ó  el  brazo  pendiente 
del  cuello  con  un  pañuelo  ú  otra 
COSa.   Hambin. 

Llevar  la  avenida  el  palay  sembra- 
do. Ladgad. 

Llevar  la  camisa  caída  hacia  artrás. 
Lahe. 

Llevar  rodando  por  el  suelo  un  fardo 
de   abacá,    madero,  etc.  Lido. 

Llevar  las  mujeres  el  pelo  tendido 
ó  descompuesto.  Lugay. 

Llevar  á  cuestas  ó  sobre  el  hom- 
bro. Pasan. 

Llevar  alguna  cosa  en  la  mano  le- 
vantada. Quiay- 

Llevar  armas.  Quiual. 


LLBLLO 

Llevar  todos  remos  y  remar  todos. 

Rangpas. 
Llevar  puesta  una    cosa   en  forma 

de  banda.  Sacbilay. 
Llevar  arma  con  su  vaina  á  la  cin- 

tura.  Sacbit,  taclos. 
Llevar  el  viento  la   tierra  menuda, 

etc.  Tabo  tabo. 
Llevar  á  remolque   baloto,  lancha, 

etc.  Tonda. 
Llevar  la  chireta  con  los  dedos  de 

un  pie  levantado,    desde  la  señal 

convenida,  y    dar  con    ella    á    la 

que    está   puesta    en    el    circo  ó 

raya.   Baquing  quing. 

Llevar  las    mujeres    en    la  cabeza 

agujas  ú  horquillas.  Poyson,  puson. 
Llevar    uno  la    carga    que    debían 

llevar  también  otros.  Bogtong. 
Llevar  una  cosa  entre  muchas.  Ara 

piao. 
Llevar    una  cosa    pendiente   de   la 

mano.  Bit  bit. 
Llevar    algo   abrazado  entre  el  pe- 

Cho.   Cutiapi. 

Llevar  á  todos  cautivos.  Ragas. 

Llevarse  alguna  cosa  la  resaca  de  la 
mar  Ó  río.    Pangacabcab- 

Llevar.  La  bala  le  llevó  un  -brazo.  An 
ponglo  nacaotiul  sa  iya  san  botcon  nga  usa. 
— Ese  camino  lleva  á  la  ciudad.  Ito  nga 
dalan  tadong  ngadto  sa  bongto. — Lleva 
estudiada  la  lección.  Pag  aram  ca  san  lec- 
ción.— Mi  hijo  le  lleva  al  tuyo  un  año.  An 
acón  anac  nalabao  3an  imo  sin  usa  ca  tuig. 

LLO 

Lloíca.  /.  Tamsi  nga  pardillo. 

Lloradera.  /.  Pag  tinangis  sin  daco. 

Llorador,  ra.  adj.  Matangis,  maurao.— s. 
Paratangis,  paraurao. 

Lloraduelos.  Com.  fig.  y  fam.  Paratangis 
sin  agsub  tungud  sin  iya  mga  cacurian. 

Llorar.  n.  Pag  tangís,  pag  urao,  pag  loha, 
pag  hilac. — fig.  Pagtinoro. — El  que  no  llora, 
no  mama.  ref.  An  din  maaro  di  man  ta- 
tagan. — Ngic  ngic. 

Llorar  y  ponerse  de  mal  humor.  Ibil 

Llorar  al  difunto.  Haya. 

Llorar  con  frecuencia.  Haya  haya. 

Llorar  gimiendo.  Bacho,   iric,  iric  iric. 

Llorar  á  gritos.  Ogac. 

Llorar  los  niños  al  nacer  y  mien- 
tras pequeños.  Oha. 

Lloriquear,  n.  Pag  tinangis,  pag  hinaya 
haya;  pag  ngoy  nguyay,  pagngoroyngoy 
ngoyay. 


LLO 

Lloriqueo,  m.  Pag  hinaya  haya;  ngoy  ngo- 

yay,  ngorongoy  ngoyay. 
Lloro,  m.  Pag  tangís,  pag  urao,  pag  loha. 
Llorón,  na.  adj .  Matangis,  maurao. 
Llorosamente,    adv.    m.    Matangis   gud 

maurao  gud. 

Lloroso,  sa.  adj.   Matinangisnon. 
Llovediza,  adj.  Tubig  sa  uran 
Llover,    n.  Pag  uran.- — r.  Toro. 
Llover  con  fuerza.   Mugdas,  hamugdas, 

bonoc,  podos. 

Llover  cuando  hace  sol.  Balasibas. 
Llover  poco.  Baruhabo. 


LLO-LLU  369 

Llovizna.  /.  Tariti,  tarocati,  tarahiti. 
Lloviznar,  n.  Pag  tariti,  pagtarocati,  pag 
tarahiti. 

LLU 

Llueca,  adj.  Manuc  nga  naghihilumlum. 

Lluvia.  /.  Uran;  podos. 

Lluvia  menuda.  Buruhabo. 

Lluvia  menuda  y  seguida.  Damug. 

Lluvia  y  viento  fuerte.  Soysoy. 

Lluvia  seguida.  Halacay. 

Lluvioso,  sa.  adj.  Mauran,  agsub  mauran. 


m 


M 


M.  Icapolo  cag  lima  nga  letra  sa  abeceda- 
rio nga  quinatsila  ug  icapolo  cag  duha  sa 
iya  nga  consonante.    Eme  an    caluluasan. 

M.  Letra  nga  numeral  nga  usa  cayocut  an 
cabalihan  sugad  san  caisipan  sa  mga  ro- 
mano. 

Maca.  f.  Alap-ap,  alop  sa  mga  bonga. — 
Alamag. — fig.  y  fam.  Limbong,  larang  nga 
pag  limbong. 

Macaco,  ca.  m.  y  /.  Olot. 

Macana.  /  Pangamban. 

Macanazo,  m.  Pagbono  ó  pagdabal  sin 
macana. 

Macareno,  na.  adj.  fam.    Ogdayon. 

Macarrón,  m.  Pídeos  nga  macarrón. 

Macarronea.  /.  Mga  siday  nga  sinasac 
tan  sin  mga  polong  nga  linatin,  nga  agui 
Iá  sa  pagdorogas  ó  pagsorosuerte. 

Macarrónico,  ca.  adj.  Polong  nga  diri 
toton. 

Macarse,  r.  Pagraut,  in  nagraraut  ná  an 
mga  bonga. 

Maceador.  m.  Parapalo,  parapacang. 

Macear,  a.  Pagpalo,  pagpacang.  Pagatuc. 

MaceraciÓn.  f.  Pagpahamoc— Pagharo- 
hampac,  pagpasáquit  sa  lauas. — Farm.  Pag 
palooy. 

Maceramiento.  ///.  Pagpahomoc— Pagha- 
rohampac,   pagpasáquit  sa  lauas. 

Macerar,  a.  Pag  pahomoc,  pag  pacomos 
cornos. — fig.  Pagharohampac,  pagpasáquit 
sa  lauas.- — Farm.  Pag  palooy. 

Macerina.  /.  Larnpay.  pinggan  nga  guti, 
sangga. 

Macero,  m.  Id. 

Maceta.  /.  Carap-tanan. — Paipai. 

Maceta.  /.  Masetas,  taran-man;    tanaman. 

Macias.  /.Panit  nga  manipis  ug  mahamut 


MA 

san  bonga  nga  sinisíring  nga  nuez  moscada. 
Macilento,  ta.  adj.  Magasa;  duason;  ma- 

bidoon,  masurub-on. 
Maculo,    m.    Paropalo   sin    piano. — Potos 

sin  tostos  ó  tinostos  nga  tabaco,  etc. 
Macis.  /.   Panit  nga  manipis  ug  mahamut 

san    bonga    nga  sinisiring  nga  nuez  mos- 
cada. 
Macicez.  /.  Calibon.  Carig-onan. 
Macizamente,    adv.    m.    Libón    caopay. 

Marig-on  caopay. 
Macizar*  a.  Paglibon;  pagpono  basi  mag- 

marig-on. 
Macizo,  za.  adj.  Libón;  pono;   marig-on. 
Macolla.  /.  Mga  catipono  nga  nanonoroc 

sa  usa  lá  nga  liso  cún  tipasi. 
Macona.  /.  Tacuyan,  tagacan. 
Macuba.  /.  Tabaco  nga  macuba. 
Macuca,  f.  Caguy  cahuy  nga    macuca. 
Mácula.  /.  Buring,  during,  dumit. 
Machaca.  /.  Imaramac;  irurumboc;  ituruc- 

mac;  itorodtod;  itoroltog. — cotn.  fig.  Tauo 

nga  salangirag,  oli  oli  sa  ano  man. 
Machacadera.  /.  vid.  Machaca,  i  .a  acep. 
Machacador,    ra.  s.  Paramacmac;    para- 

rumboc;  paratuemac;  paratoltog,    paratod- 

tod. 
Machacar,    a.  Pag    lupac;  pag   tod    tod; 

pag  rumboc;  pag  salsal;  pag  toemac;  pag 

toltog;  pag  macmac;  pag  agmac. — n.  fig. 

Pag  oli  oli  sa  ano  man. — Pacpac. 
Machacón,  na.  adj.  Oli  oli  sa  ano  man. 
Machada.  /.  Cacandingan  nga   lalaqui. — 
fig-  Y  fam-  Catapang,  calorong. 
Machaquería./.  Pag  oli  oli  sa  ano  man. 
Machar,  a.  Pag  toltog;  pag  macmac;  pag 

toemac;  pag  todtod;  pag  rumboc. 
Machear.  n.  Pag  anac  an  mga  mananap, 


370 


MA 


in  madamo  an  calalaquihay  san  eababaye- 

hay 
Machetazo,    m.  Pag    dabal  ó  pag    bono 

sin  capilang  cún  sundang  bá. 
Machete,  vi.  Campilang,  sundang. 
Machihembrar,  a.  Carp.  Pag  sumpay  sa 

mga    cahuy,  cún  tinitig-ban   an  usa,  agud 

¡solud  dida  an  dila  di  Ja  cún  metsa  san  usa. 
Macho.  ///.  Lalaqui. — //.    Calalaquinan. 
Macho.  ;;/.  Palo  nga  daco   sa  mga  panday 

sa  puthao.— Landasan. 
Machón,  m.  Harignc. — Hariguc  nga  cota. 
Machorra*  /  Langday;  omasug,    asug. 
Machota,  /  Palo,  pacang. 
Machote,  m.  Palo,  pacang. 
Machucadura./.  Pag  dogmoc;  cadogmoc. 
Machucamiento,  m.  Pag  dogmoc;  cadog- 
moc. 
Machucar,   a.  Pag  dogmoc. 
Machucho,  Cha.  adj.  Mahoyo,  buotan.— 

Tigurang,  lagás,   arug. 
Machuelo,  m.  Ogbus  san  lasona. 
Madama.  /.   Señora,  guinoo. 
Madamisela.   /.  Babaye  nga    nagpapaca- 

mahal. 
Madeja.  /.  Basing;  morón,  boron;  talonay. 
Madejeta.  /.   Basing  nga  gutiay. 
Madejuéla.  /  Basing  nga  gutiay. 
Madera./.  Cahuy.  —Calap. 
Maderable,  adj.  Cahuy.  —  Cahuyon. 
Maderada.  •/.  Mga  cahuy,  mga  guipat. 
Maderaje,    m.  Mga  cahuy,    mga    guipat; 

calap;  taligcahuy,  tigcahuy. 
Maderamen,  m.  Mga  cahuy,  mga  guipat; 

calap;  taligcahuy,  tigcahuy. 
Maderería.  /  An  binubutangan  san  mga 

cahuy. 
Maderero,    m.  Parapalit  ug    parabaliguia 

sin  mga  cahuy. — Paradolong  sin  mga  ca- 
huy.— Panday. 
Maderista.  ///.    Parapalit  ug    parabaliguia 

sin  mga    cahuy. 
Madero,  m.  Cahuy,  guipat. 
Maderuelo.  m.  Cahuy  nga  gutiay. 
Madrastra.  /    Pinacairoy. 
Madraza.  /  fam.  Iroy  nga  masaho  caopay 

nga  ora  ora   sa  i  ya  mga  anac. 
Madre.  /  Iroy,  inahan,  ina. — Madre  é  hijo 

ó  hija.   Magtalaanac,  magtalairoy. — Matriz. 

Pag  uancan,  taguancan. — De  río.  Bungal. 
Madrecilla.  /  Buringa. 
Madreclavo.  m.    Clabo  nga  panacot    nga 

naduha  catuig  sa  cahuy. 
Madreña.  /.  Sapin  nga  cahuy. 
Madreperla.  /    Tipay  nga  may  mutia. 
Madrépora.  /    Bagan gbang.— Bacolod. 
Madrero,  ra.  adj.  fam.   Maquiiroy. 
Madreselva.  /.  Banua'  nga    sangaan. 


MA 

Madrigado,  da.  adj.    Hayop  ó  mananap 

nga  nanganac  ná. — fig.  y  fam.  Batid. 
Madriguera.  /    Loho,  taragoan   sa   mga 

mananap. — fig.  Subían  san  mga  looc  ó  mga 

macauat,  etc. 
Madrílla  /  Isda  nga   boga. 
Madrina.  /.  Babaye  nga  macogos  san  bata 

sa  pag  buniag  cún  sa  pag  compirma  bá. 
Madroño,  m.  Cahuy  nga   madroño. 
Madrugada./.  Aga  aga,  tagunmaaga,  bun- 

tag,  cabutagan. 
Madrugador,  ra.  adj.  An  aga  aga  mag- 

mata. 
Madrugar,  n.  Pag  mata  sa  mga  aga  aga, 

pag  tagunmaaga. 
Maduración.  /.    Cahinug,    pag    cahinug. 

Pag  pahinug.  Calahing,    pag  calahing.    Pag 

palahing. 
Maduradero.    m.    An    pinahihinugan    sa 

mga  bonga. 

Madurador,  ra.  adj.  Magpapahinug. 
Maduramente,  adu.    m.    Hinug    caopay. 

Lahing  caopay. — Buotan  caopay. 
MaduramientO.  m.  Cahinug,  pag  cahinug. 

Pag  pahinug. 
Madurante,  p.  a.  Magpapahinug. 
Madurar,  a.  Pag  pahinug.  Pag  palahing.— 

Hinug.    Lahing.    Nongnong.    Larab.  —  Cir. 

Pag  panuca.  Nuca.  Pag  pahomoc  sa  mga 

hubag. 
Madurativo,     va.    aj.    Macacahinug.— 

Macacahomoc. 
Madurez.  /    Pag  cahinug,   cahinug.—/^. 

Cabuotan  sin  tauo- 
Maduro,  ra.  adj.     Hinug.  Lahing.  Nong- 
nong; guipos;  larab;  lasgas;  lono.— -fig.  Buo- 
tan, mador  oto. 
Maestra.  /    Id.;    magturutdo,    paratutdo, 

mag  toroon. 
Maestral,  adj.   An  nahitungud  sa  maestre 

cún  sa  maestrazgo. 
Maestramente,  adv.  m.  Sin  maopay,  raao- 

pay  gud. 
Maestrante.  m.    An  tag-sa  ca  taüo    nga 

cabayero  san  sinisiring  nga  maestranza. 
Maestranza.  /    Catibugan  sin  mga  tauo 

nga  cabayero  nga  nagaaram  sin    pangaba- 

yo. — An  balay  nga  guinbubuhatan  sa  mga 

panday  nga  nagbubuhat  cún  nag  oopaybá 

sa  mga  luthang  sa  artiyería  ug  iba   pá. 
Maestrazgo,  m.  Pag  camaestre,  catungda- 

nan  sin    maestre. — Tuna   nga  nahisasacop 

san  gahum  san  maestre. 
Maestre,  m.  Ponoan  sa  mga  órdenes  nga 

militares. 
Maestrar.  a.  Pag  tutdo.— Albañ.  Pag  bu- 

tang  sin  mga  bato  nga  rumbay  nga  asay 


MA 

pag  aalagdan  sa  pag  cota. — n.  fam.   Pag 

pacamaestro. 
Maestresala,    m.    Sacop    nga   nagsisirbc 

sadto  anay  sa  lamcsa  sa  iya  agaron. 
Maestrescuela,  ni.  Catungdanan  sin  usa 

nga  padre  nga  canónigo  sa  catedral. 
Maestría.  /.   Cabatiran,    calasguran. — Ca- 

himtaig,    catungdanan  sa    pageamaestro, 

pag  camaestro. 
Maestril.  m.  Baga  bohoboho  sa  mga  ud- 

Ian  sa  mga  potiocan. 
Maestro,  tra.  adj-  Magturutdo, — m.  y/. 

Paratutdo,  paratoon. — Batid,  lasgud. 
Maganto,    ta.     adj.     Mabidoon,    saraqui- 

tan,  duason- 

Magaña.  /.  fig.  y  fam.  Limbong  larang. 
Magarza.  /  Tanum  ó  banua  nga  magarza. 
Magia.  /.    Pag    hibaro  sin  pag  buhat  sin 

mga  catingalahan.    Pag    himalad,    pag  hi- 

ngasuang. 

Mágica.  /.  vid.   Magia. 
Mágico,  ca.  adj.   Mahibaro  mag  buhat  sin 

mg¿i   catingalahan. — Orosahun.  — Mahima- 

lad,  manhingasuang. 
Magín,  m.  fam.  I  luna  huna. 
Magisterio,  m.  Pag  tutdo   ug  pag  atamán 

san  paratutdo  sa  iya  mga  guinion-an- — fig. 

Pag  parayao  sa  pamolong  cún  sa  pag  bu- 
hat bá. 

Magistrado,  m.  Ponoan,  hocom. 
Magistral,  adj.  An  nahitutungud  sa    pag 

tutdo  ug  pag  atamán  sa    mga    guinto  an. 

— Sin  maopay,  sin  lasgud.— Baga  sa   pag 

parayao. — s.  Padre  nga  canónigo. 
Magistralmente.  adv.   m.    Sin    maopay, 

sin  lasgud. 

Magistratura.  /.  Catungdanan  sin  magis- 
trado.— An  camaina  sinin  iya  catungdanan. 

— Cadam-an  sin  mga  magistrado. 
Magnánimamente,  adv.  m.   Sa  camalu- 

pad  sin  buot. 
Magnanimidad.  /.  Camalupad  sin   buot, 

pagea  malupad  sin  buot. 
Magnánimo,  ma.  adj.  An    malupad    sin 

buot. 
Magnate,    m.    Dato,    ponoan,  mahal  nga 

tauo. 

Magnesia./.   Id.,  tambal  nga  ipururga. 
Magnesita.  /.  Bura  sa  dagat. 
Magnético,  ca.  adj.  An   nahitutungud  sa 

bato  barani. 
Magnetismo,  m.  Gahum  sa  bato  barani. 

—Baga  pag  pacabig. 
Magnetizar,  a.  Baga  pag  pacabig. 
Magníficamente,  adv.  m.  Mahal,  caopay; 

maopay  gud. 
Magnificar,  a.  Pagdayao,   pagdayeg,    pa- 

gorug. 


MA 


3?1 


Magníficat,  m.  Pagcanta  san  guisasantosi 
nga  Virgen  san  paglaoy  siya  sa  ¡ya  patud 
nga  si  Santa  Isabel. 

Magnificencia.  /.  Pagcamahal.  Camaha- 
lan. 

Magnificentísimo,  ma.  adj.  Guimama- 
hali. 

Magnífico,  ca.  adj.  Mahal  caopay,  mao- 
pay gud. 

MagnÜOCUO,  Cua.  adj.  Mayacan;   tabian. 

Magtitud.  /.  Cadaco;  dageo. — Mahal,  ban- 
t  ugan. 

Magno,  na.  adj.  Daco;  dageo.— Mahal, 
bantugan. 

Mago,  ga.  adj.  y  s.  Diuata,  diuatahan. — 
An  totolo  nga  cahadian  nga  naningba  can 
Jesús  sa  Belén. 

Magra.  /.  Onud  sin  jamón  ó  carne  sin 
bactin. 

Magrez.  /.  Camagasa,  pageamagasa. 

Magro,  gra.  adj.  Magasa,   mahugos. 

Magrura.  /.  Camagasa,  pag  camagasa. 

Maguillo,  m.  Cahuy  nga  maguiyo. 

Magujo.  m.  Cauit  nga  puthao. 

Magulladura./.  Munal. 

Magullamiento,  m.  Ilunal,  cahunal. 

Magullar,  a.  Pag  hunal. 

Mahoma.  m.  Tauo  nga  tampalasan  nga 
pinacadios  sa  mga  moros  ug  mga  diua- 
tahan. 

Mahometano,  na.  adj.  Tauo  nga  moros 
nga  natoo  can  Mahoma. — An  tungud  can 
Mahoma  ug  san  iya  mga  buaon  nga  tutdo. 

Mahomético,  ca.  adj.  vid.  Mahometano. 

Mahometismo.  ///  Mga  pag  tutdo  ni 
Mahoma;  mga  tauo  nga  natoo  sa  mga 
buaon  nga  tutdo  ni  Mahoma. 

Mahometizar,  a.  Pagdiuata,  pagtoo  sa 
mga  buaon  mga  tutdo  ni  Mahoma. 

Mahón.  m.  Panapton  nga  tingcal. 

Mahona.  /  Sacayán  sa  mga  turco. 

Maído,  m.    Pag  ingao. 

Maitinante.  m.  An  Padre  nga  may  ca- 
tungdanan sin  pag  tambong  sa  pag  mai- 
tines. 

Maitines,  m.  pl.  Pangadicon  nga  catung- 
danan sa  mga  capadian  sa  adlao  adlao  nga- 
tanan. 

Maíz.  m.  Maís. 

Maizal,  m.  Camaisan. 

Majada.  /  Pasluran  sa  mga  hayop  in  ga- 
bí. — Arayopan  sa  mga  baquero.— Tae  sin 
mga  hayop. 

Majadear,  n.  Pagpaslud  sa  mga  hayop;  pag 
ayop  ó  pag  hapit  in  gabí  sa  bisan  dün. 

Majadería.  /  Cahongio. 

Majadero,  ra.  adj.  fig.  Hongio,  maho- 
ngio. — m.  Ibarayo. 


3Í2 


MA 


Majador,  ra.  adj.  Madogmoc;  marumboc; 

mahumac;  maluboc;  malupac. — s.  Paradog- 

moc;  pararumboc;  parahumac;    paraluboc; 

paralupac. 
Majadura.  /.  Pag  dogmoc;    pag  rumboc; 

pag  humac;  pag  luboc,  pag  lupac. 
Majagranzas,    m.  fig.  fam.    Tauo    nga 

mabug-at  ug  tapang. 
Majamiento,  m.    Pag  dogmoc;  pag  rum- 
boc; pag  humac;  pag  luboc;  pag  lupac 
Majano,  m.  Tambac  sin  bato,  ó  tuna  nga 

borobug-os. 
Majar,    a.  Pag    bayo;    pag  dogmoc;    pag 

rumbac;  pag  humac;  pag  luboc;  pag  lupac. 

— fig-  y  fam-  Pacasamoc. 
Majestad,  f.  Pag  caharangdon,  catarambo- 

ngan.  Camacaaramdoc. 
Majestuosamente,  adv.    m.    Harangdon 

caopay.  ' 

Majestuoso,  sa.  adj.  Harangdon;   maca- 

tarambong. 
Majeza.  /.  Camaogdayon,  caparayao. 
Majo,  ja.  adj.  Ogdayon,  maparayao.— fam. 

Mahal,  matahum. 
Majuela.  /.  Bonga  san  cahuy  cahuy    nga 

majuelo. 
Majuela.  /.  Higot  nga  anit  sa  mga  sapin. 
Majuelo,    m.  Cahuy   cahuy  nga    majuelo. 

— Tanaman  sin  mga  parra. 
Mal.  m.  Carautan;  carat-an;  qu¡rat-an. — Ca- 

sáquit;   cucurian. — Saquít.— Mal    de    ojos. 

Tagumata. 
Mal.  adv.  m.  Maraut;  macuri. 
Mala.  /.  Correo.  Cahon  cahon  ó  sudlanan 

sa  mga  surat  sa  correo. 
Mala.  f.  Sugal  nga  tinatauag  mala. 
Malacia/.  Med.  Camaipa  san  tauo  sin  pag 

caon  sin  yeso,  uring  apog,  barás,  tuna  ug 

iba  pá. 
Malaconsejado,    da.  adj.    An   mabuhat 

sa  diri  angay  cay  maraut  an  pag  sagdon 

sa  iya. 
Malacostumbrado,  da.  adj.  Maraut  an 

batasan,  maraut  an  gaui. 
Malacuenda.  /.  Panapton  nga  bahol. 
Malagana.  /.    Larang  sin  pag  padaop  sa 

mga  potiocan. 
Malagueña./.  Sayao,  babaye  taga  Málaga 

(España.) 
Malamente,  adv.  m.  Maraut,  sin  maraut. 
Malandante,  adj.  Uaray  palad. 
Malandanza,  f.  Cauaray  palad,  palad  nga 

maraut. 

Malandar.  m.  Bactin,  babuy. 
Malandrín,   na.  adj.  Tampalasan,  maba- 

ngis. 
Malavenido,    da.  adj.  Diri    naquiquipag 

angay,  diri  naquiquig  opay  sin  buot. 


MA 

Malaventura.  /.  Cauaray  palad,  cacurían. 
Malaventurado,  da.  adj.  Uaray  palad. 
Malaventuranza.  /.  Cauaray  palad,  cacu. 

rian. 
Malbaratador,  ra.  s.  Paracarag  san  man- 
gad.— Parabaliguia    san   mangad    sa    obús 

nga  bale. 
Malbaratar,  a.  Pag  baliguia  san  mangad 

sa  obús  nga  bale. — Pag  carag  san  mangad. 
Malcasado,  da.  adj.  Malimbong  sa  asaua, 

maraut  nga  asaua. 
Malcasar,  a.  Diri  angay  nga  pag  pacasal. 
Malcaso,  m.  Pag  budhi,  pag  baló. 
Malcocinado,  ni.  Tinae,  dugo,  atay  baga, 

etc.,    sa  mga  hayop    nga  pinapatay. — Ti- 

anggui. 
Malcomer,  a.  Pag  caon  sin  guti,  cay  ua- 
ray ganas,  etc. 
Malcomido,  da.  adj.  An  macaón  sin  guti, 

cay  uaray  man,   etc. 
Malcontento,  ta.  adj.    Masisina.— Masa- 

moc,  marimoc. 
Malcoraje.  m.  Banua  nga  itarambal. 
Malcorte.    m.  Pag  talapas  san  sugo  hio- 

nong  sa  pag  polud  sin  mga  cahuy. 
Malcriado,  da.  adj.  Sarauayon. 
Maldad.  /.  Quirat-an;   carautan;    carat-an. 

Camaraut;  pag  camaraut. 
Maldecidor,  ra.  adj.  Mabuyayao,  mabua- 

ngin. — s.  Parabuyayao,  parabuangin,  para- 

darangin. 
Maldecir,    a.  Pag  buyayao,  pag  buangin, 

pag  darangin;  panhimaraut. 
Maldiciente.    />.   a.    Mabuyayao  mabuan- 

gin,  madarangin. — adj.    Malibacon,    mahi- 

mang. 
Maldición.   /.  Buyayao;  pamuyayao;    pa- 

narangin;  himang.  Panhimaraut. 
Maldita.  /.  y  fam.   An  dila. 
Malditamente,  adv.  m.favi.  Maraut  cao- 

pay.^ 
Maldito,  ta.  adj.  Tampalasan. — Pinilian  — 

Maraut. 
Maleable,  adj.  An  salapi,  tumbaga  ug  iba 

pá  nga  sadang  pag  yaparon  ug  pag  tom- 

bocon. 
Maleador,    ra.  adj.  Macacaraut.— Mada- 

rahug. 
Maleante,  p.  a.  Macaraut.--Madarahug. 
Malear,    a.  Pag  pacaraut. — r.  Raut,    nag 

raraut  ná. — Pacaraut. — r.  Momho. 
Malecón,    m.    Cota    ó  tambac    nga  .  inga 

bato  sa  baybay,  liguid  sa  mga  salug,  etc. 
Maledicencia.  /.  Pag  himang,  pag  paca- 
raut. 
Maleficencia./.  Batasan  sin  pag  pacaraut. 
Maleficiar,  a.  Pag  pacaraut  —Pag  asuang. 
Maléfico,  Cá.  adj.  Macaraut. 


MA 

Maíejo,  ja.  adj.  Maromaraut.— Masarosa- 
quít. 

Malentrada.  /.  Hinangtang. 
Maléolo,  m.  Zool.  Boco  boco  sa  teel. 
Malestar,  m.  Macuri  an  lauas,   camacuri. 
Maleta,  f.  Id.;  sudlanan  nga  anit  sa  mga 

panapton,  etc. 
Maletero,  m.  Parahimo  sin  mga  maleta. — 

Parabaliguia  sin  mga  maleta. 
Malevolencia.  /.  Pag  homot,  maraut  nga 

cabuot. 
Malévolo,  la.  adj.  Madarahug,  magpapa- 

caraut. 
Maleza.  /.  Sighot,  siot.  Casighotan,  casi- 

otan. — Gabon. —  Gaud.  — Nucas. — Cahara- 

«an. 
Malgastador,  ra.  adj .  Magasto  ó   maca- 

rag  san  salapi,  etc. 
Malgastar,  a.  Pag  gasto  o  pag  carag  san 

salapi,  etc. 
Malhablado,  da.  adj.  Uaray  caalo  sa  iya 

mga  pag  yacan. 
Malhadado,  da.  adj.  Uaray  palad,  cairo, 

macalolooy. 
Malhecho,  Cha.  adj.   Maraut  an  cahimo  ó 

bacdao  sa  iya  lauas. — m.  Buhat  nga  maraut. 
Malhechor,  ra.  adj.  Salaan;  tulisan. 
Malherir,  a.  Pag  bono,    pag    samad    sin 

daco. 
Malhumorado,    da.    adj.    Saraquitan.— 

Masisina. 
Malicia.  /.  Caraut,  pag  caraut,  camaraut, 

pag  camaraut. — Calit.— Catahap. 
Maliciar,  a.  Pag  tahap.— Raut— Pacaraut. 
Maliciosamente,  adv.  m.  Sa  maraut  nga 

pagbuot. 
Malicioso,  sa.  adj.  Maraut  an  buot.— Ma- 

taliap  cay  maraut  an  buot  niya. 
Malignamente,  adv.  m.  Sa  maraut    nga 

pag  hunahuna. 

Malignar,  a.  Pag  raut.  Pacaraut.—;-.  Raut. 
Malignidad.  /  Camaraut,  pagcamaraut. 
Maligno,  na.  adj.  Maraut;  gapil  san  maraut. 
Malilla.  /.  Sugal  sa  baraja. 
Malintencionado,  da.  adj.   Maraut    an 

hunahuna,  maraut  an  buot. 
Malmandado,  da.  adj.  Sucuahi,  dongoy 

sugoon. 
Malmirado,  da.  adj.  Uaray  bantug    nga 

maopay.  —  Culang  sin  catahud. 
Malo,  la.  adj.  Maraut. — Macacaraut. — Ma- 

saquit.  Madahas;    madanonoc. — Mala  voz. 

Sagarat. — Latum. 

Malogramiento,  m.  Cauaray  pag  pul-si. 
Malograr,  a.  Diri  pag  polos.—  r.  Cauang. 

— Lotos.  Ogo. 
Malogro,  m.  Cauaray  pag  pul-si. 

lo,  da.  adj.  Inabutan  sin  cacurian. 


MA 


373 


Malparida.   /.    An  napuracan,  nacuhaan. 
Malparir,  a.  Purac,  cuha.  Hono. 
Malparir  la  perra  ó  puerca.  Holos. 
Malparto,  m.  Pag  purac,  pag  cuha.— Ca- 

purac,  cacuha. 

Malquerencia.  /.  Pag  domot,  pag  homot. 
Malquerer,  a.  Pag  domot,  pag  homot. 
Malquistar,  a.  Pag   sumbong  ó  pag  agda 

basi  diri  maquiquiangay  sin  buot  sa  igca- 

sitauo.— Diri  pag  oyon  sin  buot. 
Malquisto,  ta.  adj.   Diri  maoyon  sin  buot 

sa  iba. 
Malrotar,    a.    Pag  gasto  ó  pag  carag  sa 

mga  mangad. 
Malsano,    na.    adj.  Macacaraut  sa  lauas. 

— Saraquitan. 
Malsonante,    adj.    Polong    ó    tutdo  nga 

macuri  pamatión  sa  mga  matinooron,  cay 

diri  man  angay. 
Malsufrido,  da.  adj.   Pus-canon,    masisi- 

nahon. 
Maltrabaja,  com.  fam.  Mahubia. 
Maltraer,   a.   Pag  pacaraut. — Pag  isug  in 

masauay- 
Maltratamiento,    m.    Pagpacaraut,  pag- 

pacaalo.- — Pagdarahug,    paghunal. — -Baga 

paghicao  sa  pag  caon  in  mayada,    etc.— 

Pagdagasaiíg. 
Maltratar,  a.  Pagpacaraut,  pagpacaalo. — 

Pagdarahug.  Paghunal. — Baga  paghicao  sa 

pageaon,  etc.,  in   mayada.— Pagdagasang. 
Maltratar,  herir,  ó  golpear  á  uno  la 

cabeza.   Pus-pus. 
Maltrato,  m.  vid.    Maltratamiento. 
Maltrecho,  Cha.  adj.  Guinpacaraut,  guin- 

pacaalohan. 
Malucho,  Cha.  adj.  Masarosaquit. 
Malva.  /.  Malbas,  banua  nga  itarambal. 
Malvadamente,  adv.  m.  Maraut  caopay, 

sin  uaray  catadungan. 
Malvado,   da.  adj.  Maraut,  mabangis. 
Malvar,     m.  Camalbasan. 
Malvavisco,  m.  Id.;  tanum  ó  banua    nga 

itarambal. 
Malvender,  a.    Pagbaliguia    sa  obús  nga 

bale. 
Malversación.  /.    Pag    carag    san  salapi 

nga  itinatapud  ó  ipinapagmangno  sa    iya. 
Malversador,  ra.  adj.  Macarag  —  s.  Para- 

carag  san  salapi  nga  ipinapagmangno  sa  iya. 
Malversar,  a.  Pag  carag,  pag  gastos    nga 

diri  angay  san  salapi  ó  mangad   nga    ipi- 
napagmangno sa  iya,  pageauat. 
Malviz,  m.  Tamsi    nga   sugad   sugad    sin 

daransiang. 
Malla.  /.  Mata  sin   hinoc-tan. 
Malí  ero.  m.  Parahocot. 
MalletO*  m.  Palo  nga  gamit  sa  mga  moli 
45 


m 


UA 


no  sa   paghusay  ó  pagpacaopay  san  papel. 
Mama.  f.  Zool.  Soso. 
Mamá.  /  Nanay,  inay,  ina. 
Mamacallos,  m.  fig.  Tapang,  lorong. 
Mamada.  /.    Masoso  pá,  sinisiring  an  tuig 

nga  masoso  pá  an  bata  ngada  san  cal  utas 

ná. 
Mamadera.  /.  Sopsopan  basi  macuha    an 

gatas  san  bag-o  pá  naganac  an  babaye. 
Mamador,   ra.  adj.  Masoso. 
Mamantón,  na.  adj.    Hayop  ó  mananap 

nga  masoso  pá. 
Mamar,  a.  Pagsoso.-— fam.  Pagcaon,  pag- 

lamon. — Pagyopyop.— Mamar  dos  niños  á 

la  vez  y  cada  uno  de  un  pecho.  Itib. 

Mamarrachada.  /.  fam.  Cadit  cadit,  cu- 

ditcudit. — fam.    Buhat    nga    maraut,    nga 

diri  angay. 
Mamarrachista,  m.'fam.  Paracadit  cadit, 

paracudit  cudit. 
Mamarracho,  m.  Cadit  cadit,  cudit  cudit. 
Mamífero,  adj.  Zool.  Mananap  nga  masoso. 
Mamila.  /.  Soso. 
Mamola.  /.  Pagcaput  sa  sulang  sa  igcasi- 

tauo  sa  pag  aram  aram  cún  sa  pagtiao  bá 

sa  iya. 
Mamón,   na.  adj.  Masoso  pá. — m.  Caran- 

on  nga  mamón. 
Mamoso,   sa.  adj.   Masoso  sin   maopay. 
Mamotreto,  m.  Panunduman  sa  mga  turu- 

hayon  pá. — fig.  y  fam.  Libro  nga  daco  nga 

diri  husay  caopay. 
Mampara.  /.    Bong    bong    nga  cuhacuha 

yungud  sa  puerta. 
Mamparo,  m.  Bong  bong  sa  mga  camaro- 
te sa  mga  sacayán. 
Mampostear,  a.  Arq.  Pag  cota. 
MampOStería.  /.  Cota;  quinota. 
Mampostero,  m.  Cotero. — Parasocot,  para- 

carauat,  paramangno  sa  mga  icapolo,   bu- 

his,  mga  limos,  mga  amot  ug  iba  pá. 
Mampuesto,  ta.  adj.  Saray  cún  dao    sa 

pagcota. — m.  Bato,  btuca  ug  iba  pa  nga 

gamit  sa  pagcota. 
Mamujar,  a.  Pagsoso  sin  talagudti. 
Mamullar,  a.  Pagcaon,  pagsamsam  sugad 

sin  bata  nga  nasoso. 
Maná.  m.  Id.  Marasa  nga  can-on  nga  iguin- 

pacaon  sa  Dios  sa  mga  israelita  didto   sa 

camingauan.— Taguc  sin  cahuy,  ipururga. 
Manada.  /.  Panon. 

Manada.  /  Comcom,    usa  ca  comcom. 
Manadero,  m.  Bantay,  baquero  sa  usa  ca- 

panon    sin    mga  hayop. 
Manadero,  ra.  adj.  Maborabud,  matobod. 

— m.  Borabud,  tuburan. 
Manante.  /.   a.  Maborabud,   matobod. 


Manantial,  m.  Borabud,  tuburan,  alogári. 
fig.   Tinicangan.  Guinicanan. 
Manar,  n.  Borabud,  tubod,  borocboroc. — 
fig.    Pag   damo,  in   nagdadamo  an    salapi 
ug  iba  pá. 

Manatí,  m.  Isda  nga   daco,  masibad. 

Manato,  m.    Isda    nga   daco,    masibad. 

Manaza.  /    Daco    nga   camut. 

Mancamiento,  m.  Paglupo,  pag  piol,  pag 
piang,  pagpongcol. — Calupo,  capiol,  ca- 
piang,  capongcol,  caquimay. — Capongco- 
lan,  capiolan,  calulup-an. — Caculangan;  pag- 
caculang. 

Mancar,  a.  Pagpongcol,  pagpiol,  paglu- 
po, pagpiang. — r.  Pongcol,  piol.lupo,  piang. 

Manceba.  /.  Handoy,  hunay,  laye,  ba- 
baye nga  may  lalaqui  nga  di  man  sira 
quinasal;  pacasala  lá  Dios  an  ira  pag 
tinigub. 

Mancebete.  m.  Bata    pá,    oroolitauo. 

Mancebía.  /.  Ba!ay  nga  pinaooquian  sa 
mga    babaye   nga  maraut  an  batasan. 

Mancebo,  m.    Olitauo. 

Mancer.  m.    Anac  sin  babaye  nga  bigaon. 

Mancera./  Carap-tan  nga  barobalico  san 
arado. 

Mancilla.  /.    Buring,    dumit,    during. 

Mancillar,  a.  Pag  buring.  Pagdumit. 

Mancillar,  a.  Pagburing,  pagdumit.  fig. 
Pagpacaraut  san  bantug  san  igcasitauo. 

Mancipación./.  Pagbaliguia  sin  orna,  etc., 
nga  may  lilima  nga  testigos  nga  nag  aatu- 
bang.  Pagbotong. 

Mancipar,  a.  Pag  bihag,  pag  oripon. — /-. 
Pabihag,   paoripon. 

Manco,  ca.  adj.  Pongcol;  piang;  piol,  lupo. 
—fig.  Culang. 

Mancomún  (De).  Sa  pagpacaoroyon,  sa 
pagcaaraboyon  sin  buot. 

Macomunadamente.  adv.  m.  Sa  pag  ca- 
oroyon,  sa  pag  caaraboyon  sin    buot. 

Mancomunar,  a.  Pagalayon,  pagoroyon 
sin  buot  sa  ano  man  nga  baruhaton.— For. 
Pagsugo  sa  duha  cún  damo  pa  nga  tauo 
basi  magbayad  san  utang  ó  magtuman  san 
sugo. 

Macomunidad.  /.  Pagcaoroyon,  pagca- 
arabuyon. 

Mancornar.  Pag  padolot  san  sungay  sin 
toro  dida  sa  tuna,  basi  diri  maquiua  qui- 
ua. — Pag  higot  sa  sungay  san  duha  caha- 
yop. — Pag  taquín. 

Mancuerna.  /.  Usa  capades  nga  baca.— - 
Duha  catauo  nga  hinihigotan  sin  talicara. 

Mancha.  /.  Buring,  dumit,  during. — Ala- 
mag. — Alapap. — Alop. — Arip-ip. — -Taga- 
ta. — Taguiptip. — Mancha  de  la  cara  ó  cuer- 
po, Boroc—  Ilag. 


MA 

Manchadizo,  za.  adj.  Masayon  madumit. 

Manchado,    da.  adj.  Buringon,   dumiton, 

duringon. — Ilagon. Alamagon. Alap- 

apon. — Taguiptipon. —  Agotingon. 

Manchar,  a.  IJuring,  dumit,  during. — Alop. 

— Aripip. — Taguiptip. — Tagata. — Alamag. 

— Buringot.— fig,  Pag  bungcag  san  dungug 

nga  maopay  sa  igcasitauo. 
Manchón,  m.  Daco  nga  buring... 
Manchuela.  /.  Guti  nga  buring... 

Manda,/.  Pag  saad  sin  pag  hatag. — Malón, 

puyong,  mangad   nga   bilin    cún    matestar 

an   tauo. 
Mandadera.  /.  Surugoon  nga  babaye. 
Mandadero,  m.   Suragoon  nga   lalaqui. 
Mandado,  m.  Sugo. 
Mandador,  ra.  m.  y  /.  Parasugo. 
Mandamiento,  m.  Sugo. 
Mandar,  a.  Pag  sugo. — Pag  bilin  ó  pagto- 

got  sin  mangad  cún  matestar  an    tauo.— 

Pag  saad.- — Pag  dolong;    pag  padolong. — 

Pag  buot. 
Mandarín,  m.  Baga  ponoan  ó  dato  sa  mga 

cainsican. 
Mandarria.  /.  Palo  nga  puthao    nga    ga- 

init  sa  pag  calapate. 
Mandatario,  m.  An  nacarauat  san  togon 

ó  sugo  nga  pag  tutumanon  niya. 
Mandato,  m.  Sugo. — Turumanon  nga  sing- 

bahanon  sa  jueves  santo  nga  amo  an  pa- 

musa  sa  mga  teel  sa  ñapólo  cag  duha  ca- 

tauo. — Urgente.  Sigpit,  hogot  ó  iting  nga 

sugo. 

Mandíbula.  /.  Sulang. 
Mandil,  m.  Panapton    nga    binubutang    sa 

liauac  sa  mga  nangangalayo  ug  iba  pá. 
Mandilar,  a.   Pag  pahid  sa  lauas  san    ca- 

bayo  sin  dugmit. 
Mando.  ;//.  Gahum. 
Mandoble,  m.    Pag  tigbas;  pag  dabal,    in 

gamit  an  duha   nga  camut    sa    pag  caput 

san  panganiban. 
Mandón,   na.  adj.  An  masugo  sin  ora  ora 

ná  nga  diri  iya    tungud. 
Mandrachero,  m.  An  may  balay  nga  sus- 

galan. 

Mandracho,   m.  Balay  nga  sugalan. 
Mandragora.  /.  Banua  nga  itarambal. 
Mandria,  adj .  Uaray  polos  nga  tauo,   ta- 

pang,  lorong. 

Mandril,  m.  Olot  nga  mapintas. 
Manducación.  /.  fam.  Pag  caon. 
Manducar,  a.  fam.  Pag  caon. 
Manducatoria.  /.  fam.  Canon. 
Manea.  /.  Higot  sa  inom-a  sa  mga  hayop. 
Manear,    a.    Pag  higot  ó  pag  butang  sin 

higot  sa  mga  hayop. 
Manecilla./.  Cao-it  nga.tumbaga  etc .,  nga 


MA 


375 


gamit  sa  pag  ticlob   sa    mga  libro,  etc, — 

Camut  camut. 

Manejable,  adj.  Masayon  magamit. 

Manejar,   a.    Pag  gamit. — Pag  mangno. — 

Pagpatigayon. 

Manejo,  m.  Pagpatigayon.  Patigayon. 
Manera.  /.  Onano,  naonano.— Caiya,    ca- 

lugaringon.  Cabtang. — Á  la  manera,  m.  adv- 

Sugad,  masugad. — Á  manera,  m,  adv.  Su- 

gad,  dao. — De  esa  manera,  m.    adv.    Su- 
gad si  ton. 
Manes,   m.  pl.  Mga  dios  dios  sa  mga  di- 

uatahan. 

Manezuelp.  /  Camut  camut. 
Manfla.  /    Babaye    nga  may   lalaqui,    ug 

diri   quinasal. 
Manga.  /    Paco.—  Ponud    sin    sacayan.-— 

Manga  nga  gamit  sa  pag  limas,  etc. 
Manga.  /  Manga,  cahuy  ug  an  bunga  niya, 
Mangado,  da.  adj.  Halaba  an  paco. 
Manganilla.  /  Limbong;  larang. 
Manglar.  /;/.  Catunggan. 
Mangle,  m.  Tungug. 
Mango,  m.  Polo. — Mango  de  hacha  ó  aza- 
dón. Pati. — Mango  de  sartén,  cajaráy,  etc, 

Pacao. — Mango  de  remo  de  pala  redonda. 

Nocnocan. — Taracdan. 
Mango,  m.  Cahuy  nga  manga. 
Mangonear,  n.  fam.  Pag  sodoy  sodoy.— 

fam.  Pag  labut,  pag  hilabut. 
Mangoneo,  m.  Pag  labut,  paghibalut. 
Mangorrero,  ra.  adj.   Bisan  ano  nga  ag- 

sub  an  pag  gamit,  uaray  bale,  uaray  polos, 

gutiay  an  polos. — Cuchillo  mangorrero.  Cu- 

siyo  nga  may  polo. 
Mangosta.  /  Mananap  nga  mangosta. 
Mangote,  m.  Paco  nga  haluag  ug  halaba. 
Manguera.  /.  Mar.  Manga  nga  gamit  sa 
.  pag  limas. 
Manguero,    m.    Bantay,    paramangno    sa 

manga. 
Manguito,  m.  Paco;  paropaco. 
Maní.    m.  Tanum  nga  maní. 
Manía.  /  Catuyao;  calorong  lorong. — Ba- 

tasan    niya. — Caruyag  nga    diri   angay. — 

Cuil,  cuil  cuil. 
Maniatar,  a.  Pag  gapus. — Pag  baclid. 
Maniático,  ca.  adj.  Tuyao,  lorong  lorong. 

An  may  batasan  ó  caruyag  nga  diri  angay. 
Manicomio,  m.  Hospital  nga  pinaooquian 

sa  mga  tuyao. 
Manicordio.  ;;/.  Toronggon. 
Manicorto,  ta.  adj.  Mahicao,  diri  mahatag. 
Manida./.  Ayopan,  arayopan,  darangpan. 
Manifacero,  s.  Paralabut. 
Manifestación.  /.  Pag  hayag.  Pag  paha- 

yag.  Pag  cahayag. — Pag  pahibaro. 


376 


MA 


Manifestador,  ra.  adj.  Magpapahayag. 
Magpapahibaro. 

ManifestamientO.  m.  Pag  hayag.  Pag 
pahayag.  Pag  cahayag. — Pag  pahibaro. 

Manifestar,  a.  Pag  dayag;  pag  hayag.  Pag 
padayag;  pag  pahayag. — Pag  pahibaro. — 
Pag  galang. — Pag  ngos  ngos. — Panadli. — 
Pag  bat-ad. — Pagta-yag. — Butica;  rabadaba. 
— Pag  patente  sa  Guisasantosi  nga  Sacra- 
mento. 

Manifiestamente,  adv.  m.  Dayag  caopay, 
sayud  caopay. 

Manifiesto,  ta.  adj.  Dayag,  sayud. 

Manija./.  Cap-tanan  sa  mga  toronggon  sa 
pag  patonug  sa  ira. — Higot  sa  inga  hayop. 
Baga    casingay  nga  puthao,  tumbaga,  etc. 

Manijero,  m.  Patiga. 

Manilargo,   ga.  adj.  Halaba  an  camut. 

Maniluvio,  m.  Pag  hunao. 

Manilla.  /.  Baclao  nga  tumbaga,  etc.,  hi- 
yas  sa  mga  babaye  sa  gapusan  sa  camut. 
Caramcam;  dalac;  batlao;  binucao;  casicas; 
tancorong.  Colma  nga  puthao  sa  camut. 

Maniobra.  /.  Buhat.— fig.    Larang. 

Maniobrar,  a.  Pagbuhat.— fig.  Pag  pa- 
t  i  gayón. 

Maniota./.  Higot  sa  mga  hayop,  sa  imon-a 
nga  te  el. 

Manipulación.  /  Pag  buhat— Pag  pati- 
gayon. — Pag  hilabut. 

Manipular,  a.  Pag  buhat.— Pag  patigayon. 
—  Pag  hilabut. 

Manípulo,  m.  Manípulo  nga  gamit  sa  Pa- 
dre sa  pag   misa. 

Maniquí,  m.  Tauo. — fig.  y  fam.  Tauo  nga 
baga  culang  culang  nga  mapalimbong  ug 
maalagad  lá  sa   iba. 

Manir,  a.  Pag  pahomoc  ó  pagpayamo  anay 
san  carne,  isda,   etc. 

Manirroto,  ta.  adj.  Mahatagon. 

Manivacío,  a.    adj.    Uaray  dará. 

Manjar,  m.   Canon. 

Mano.  /  Camut. — Inmon-a  cún  sa  mga 
mananap. — De  almirez,  etc.  Docdoc,  ido- 
rocdoc. — Calmog. — Igliliguis  sin  cacao,  etc. 

Manobrero,  m.  Parahauan  sa  mga  ara- 
guian  sa  mga  tubig. 

Manojo,  m.    Opong,   pong  pong. 

Manojuelo.  m.  Oroopong,  poropongpong. 

Manopla.  /  Potos  sa  camut— Látigo  nga 
halipot- 

Manosear,  a-  Pag  camut;  pag  cupug;  pag 
galao- 

Manoseo,  m.  Pag  camut;  pag  cupug;  pag 
galao- 

Manota.  /  Camut  nga  daco. 

Manotada.  /  Pocpoc,  pag  pocpoc. 

Manotazo,  m.  Pocpoc,  pag  pocpoc. 


MA 

Manotear,  a.  Pag  pocpoc — n.  Pag  quiua 

quiua  sa  mga  camut. 
Manoteo,    m.    Pag    pocpoc. — Pag     quiua 

quiua  sa  mga  camut. 
Manotón,  m.  Pocpoc,  pag  pocpoc. 
Manquear,  n.  Paquita  sa  bisan  sin-o  san 

iya  capongcol-  Pag  pacapongcol. 
Manquedad.  /  Capongcol  sin  camut  ó  but- 

con. — Capiang  sa  camut  ó  butcon.— -fig,  Ca- 

culang,  caculangan. 
Manquera./  Capongcol  sin  camut  ó  but- 
con.— Capiang  sa  camut  ó  butcon.  Caqui- 

may,  caquimayan,  capongcolan. 
Mansalva  (á)  ,m.  adj-  Uaray  catarag  man, 

uaray  cacurian. 
Mansamente,  adv.  m.  Maag  hup  caopay; 

maanad    caopay-  —fig-  Hinayhinay. — Mao 

coy  lá,  uaray  aringasa- 
Mansedumbre.  /   Caaghup,  pag    caag 

hup.  Camaaghup;  camaanad. 
Mansejón,  na.  adj.  Mananap  nga  maanad 

caopay. 
Mansión.  /  Pag  paroco,  pag  hapit,    pag 

ocoy  sa  bisan    di-in. — Honongan,  horono- 

ngan,  oroquian,  puruy-an- 
Mansito,  ta.  adj-  Maanad-  —  adv-  m.  Ocoy 

lá,  uaray  aringasa. 
Manso,    sa.  adj.    Maaghup;    maaghopon. 

Maanad- 
Manta.  /  Taplac,  tampi  nga  barahibo  cun 

tingcal  bá. 
Mantaterilla.  /.  Panapton  nga  bahol. 
Mantear,  a.  Pag  paecha  sa  igbao  sin  tigda 

sa  usa  catauo,  etc-,  nga  pinahihigda  sa  usa 

catampi  nga  quinacatinan  sin  iba  nga  mga 

tauo. 

Manteca.  /.  Tamboc 
Mantecada.  /  Lapad  nga  tinapay  nga  bi- 

nubutangan    sin  tamboc  sin    baca  ug  sin 

asucar- — Tinapay  nga  matam-is  nga    may 

manteca. 
Mantecado,  m.  Tinapay  nga  matam-is  nga 

may     manteca- — Sorbete  nga  may    gatas, 
bunay  ng  sin  asúcar. 

Mantecón,  m.  fig.  y  fam.  Paracaon  cun- 
dí an  mga  marasa  lá. 
Mantecoso,  sa.  adj-  Matamboc,  damo  in 
manteca. — Masugad  sugad  sin  manteca. 
Mantel,  m.  Id.;  panapton  nga  ibubutang  sa 
lamesa  nga  caran-an,  etc. 
Mantelería.  /  Mga    mantel  ug  mga  ser- 
biyeta. 

Mantelete,  m.  Biste  nga  halauig  nga  ga- 
mit sa  mga  Obispo  sa  ibabao  san  roquete- 
Mantener,  a.  Pag  pacaon. — r.  Caon. — Pag 
padayon. 

Manteniente  (á).  m.  adv.  Sa  bug-os  nga 
cosog  sa  camut  —  Sa  duha  nga  camut- 


MA 

Mantenimiento,  m.  Pag  pacaon.  Pag  ca- 
on- — Can-on. 

Manteo,  m-  Pag  paecha  sa  igbao  sin  tig- 
da  sa  usa  catauo,  etc.,  nga  pinahihigda  sa 
usa  catampi  nga  quinacatinan  sin  iba  nga 
tauo. 

Manteo,  m.  Biste  sa  mga  Padre  nga  clé- 
rigo ibahao  san  sotana. 
Mantequera.  /.  Paramanteca.— Parabali- 
guia  sin  manteca. — Susudlan  sin  manteca. 
Mantequero,  m.  Paramanteca. — Parabali- 
guia  sin  manteca. — An  bmubutangan  sin 
manteca. 

Mantequilla.  /.    Manteca    ó  tamboc    sin 
baca  nga  binubutangan  sin  asúcar. 
Mantera.  /.  Paratabas  sin  taong,  comot  ó 
pandong. — Parahimo    sin  taplac  ó  tampi. — 
l'arabaliguia  sin  taplac  ó   tampi. 
Mantero.  m.  Parahimo  sin  taplac  ó   tam- 
pi.— Parabaliguia  sin    taplac  ó  tampi. 
Mantés,  sa.  adj.fam.  Tampalasan. 
Mantilla.  /.  Mantiya  nga  itatahub   sa  olo 
sa   mga  babaye. 
Mantílleja.  /.  Maromantiya. 
Mantillo,  m.   Tac,   ite. 

Manto.  Taong,  comot,  pandong. 

Manuable,  adj.  Masayon  magamit,  nía- 
sayón  mabuhat,   masayon. 

Manual,  adj.  Masayon,  masayon  mabuhat 
sa  camut. 

Manual,  ni.  Libro  nga  gamit  sa  pag  hatag 
sa  mga  sacramento. — Libro  nga  lactud  an 
casayoran. — Libro  nga  panumduman  ó 
paninigam-nan. 

Manualmemte.  adv.  m.  Sa  camut. 

Manubrio,  m.  Patoronggong. 

Manucodiata.  /  Tamsi  nga  tinatauag— 
paraíso. 

Manuella.  /.  Mar.  Cahuy,  etc.,  sa  cabres- 
tante sa  pagbiric. 

Manufactura,  f.  Buhat  nga  guinbuhat  sa 
camut,  sugad  pananglit,  an  cubal,  an  ha- 
bí on,  an  garas,    etc. 

Manumisión.  /  Pagtogot  ó  pagbuhi  san 
iya  oripon  cún  bihag   bá. 

Manumisor.  m.  An  matogot  ó  mabuhi 
san  iya  oripon  cún  bihag  bá. 

Manumitir.  For.  Pag  togot  ó  pag  buhi  san 
oripon  cún  bihag  bá. 

Manuscrito,    m.  Surat,  sinurat. 

Manutención.  /  Pag  pacaon.  Pag  caon.— 
Pag  tabang. 

Manutener,  a.  For.   Pag  tabang. 

Manzana.  /.  Bonga  nga  mansana. 

Manzanilla.  /.  Mansaniya. 

Manzanillo,  m.  Cahuy  nga  mansaniyo. 

Manzanita.  /.  Guti  nga  mansana. 

Manzano,  m.  Cahuy  nga  mansano.  I 


MA 


377 


Maña.  /.  Cabatiran. — Larang. 

Mañana./.  Aga;  caagahum;  buntag;  cabun- 
tagan. — adv.  t.  Búas. — De  mañana,  m.  adv. 
Aga  aga. — Muy  de  mañana,  m.  adv.  Agá 
aga  gud. — Pasado  mañana,  adv.  m.  Sa  usa 
cabuas. 

Mañanear,  m.  Pag  aga  aga  pag  mata. 

Mañanica,  ta.  /.  Aga  aga;    tagunmaaga. 

Mañear,  a.   Pag  larang. 

Mañosamente,  adv.  m.   Batid  caopay. 

Mañoso,  sa.  adj.  Batid.— Malarang. 

Mañuela.  /.  Larang  nga  maraut. 

Mapa.  m.  Id. 

Mapamundi,  m.  Mapa  sa  bug-os  nga  ca- 
libutan.- 

Maquí.  m.    Luy-a. 

Maquila.  /.  Bahin  san  paragaring  nga  ba- 
yad  sa  iya  tungud  san  paggaring. — Ta- 
rac-san. 

Maquilar,  a.  Pag  socot  san  cañan  pag 
garing. 

Maquilero.  m.  Parasocot  san  cañan  pag 
garing. 

Máquina.  /.  Id.— De  tejer.  Garingan 

Maquinación.  /  Pag  larang  ó  pag  huna- 
huna   sin    maraut,    pag  baló. 

Maquinador,  ra.  adj.  Malarang  ó  mahu- 
nahuna  sin  maraut,  mabaló. — s.  Paralarang 
sin  maraut,  parábalo. 

Maquinal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  máqui- 
na.—fig.   Uaray  hunahunaá. 

Maquinalmente.  adv.  ni.  fig.  Uaray  hu- 
nahunaá. 

Maquinar,  a.  Pag  larang  ó  paghunhuna  sin 
maraut,  pag  baló. 

Maquinaria.  /.  Pagaradman  sin  pag  hiba- 
ro  sin  pag  himo  sin  mga  máquina. — Mga 
máquina. 

Maquinista,  com.  Parahimo  sin  mga  má- 
quina.— Paramangno  sa  mga  máquina. 

Mar.  amb.  Dagat. — pl.  Cadagatan.— Alta 
mar  ó  mar  ancha.  Lauod. — Bajar  la  mar. 

//-.  Pag  buhas. — Hacerse  á  la  mar.  fr.  Pa- 
lauod. — Picarse  el  mar.  fr.  Bungcag  ná  an 
dagat,  busag  ná  an  dagat. — Subir  la  mar. 
Pag  taob. 

Maraña.  /.    Sig  hot    casighotan. — fig.  Go- 

moc;  gomon.— fig.  Limbong. 
Marañero,  ra.  adj.  Malimbong. — s.  Para- 

limbong. 
Marañoso,  sa.  adj.  Malimbong. — í.  Para- 

limbong. 
Marasmo,  m.  Med.  Camagasa  sa  lauas. — 

fig.  Diri  pag  quiuaquiua. 
Maravedí,  m.  Id.;    salapi  nga  marabedí. 
Maravilla.  /.    Caorosahon,    catingalahan, 

pangosahon,  pangasa. — Banua    nga    mara- 

viyas. 


378 


MA 


Maravillar,    a.    Usa;   pausa,    hipausa. — r. 

Tacnal. 
Maravillosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

catingalahan. 
Maravilloso,   sa.  adj.  Orosahon,  macati- 

ngala. 
Marbete,  m.  Tigaman  ó  sinurat  nga  papel 

nga  ipinipilit  sa  mga  prasco,  mga  cabán,  etc. 
Marca.  /.    Marca. — Socol.    Soclanan. — Ti- 
gaman.— Guising. 
Marcador,  ra.    s.    Paramarca-    Parasocol. 

Paratigaman- 
Marcar,  a.    Pagmarca. — Pagsocol. — Pagti- 

gaman. — Pag  guising. 
Marcial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag  gu- 

bat  ó  pagaoay. — fig.  Tangcud. 
Marcialidad.  /.  Catangcud. 
Marco,  m-  Id.;  marco  sa  mga  sada,  etc. 
Marco,  ///.  Timbang  sin  catunga  sin  libra. 

— Socolan. 
Marcha.  /.   Paglacat.    Calacat.— Á    largas 

marchas.  ;//.  adv.  fig.  Paglacat  sin  dagmit. 

— Sobre  la  marcha,  m.  adv.  Dagmit,  sa  la- 

yonlayon. 
Marchamar,  a.  Pag  marca,  pag  tigaman  sa 

mga  pardo,  etc. 
Marchamero,  m.  Paramarca,  paratigaman. 
Marchamo,  m.  Marca,  tigaman. 
Marchante,    m.    Parapalit    cún    parabali- 

guia  bá. 
Marchar,  a.  Pag  lacat.  Pag  cadto. — r.  Pag 

oli. 
Marchitable,  adj.   Mahayong,  maminglay, 

malayong,    malaya. 
Marchitamiento,  m.  Cahayong,    caming- 

lay,  calayong,  calaya. — Panlaya. 
Marchitar,  a.    Pagcahayong,  pacaminglay, 

pacalayong,  pacalaya. — /'.  Hayong,    ming 

lay,  layong,  laya. — fig.  Gasa,  luya. — Irior, 

lauó. 
Marchitez./.  Pagcahayong,  pag  caming- 

lay,  pagcalayong,  pag  calaya. 
Marchito,  ta.  adj.  Mahayong,  maminglay, 

malayong,  malaya. 
Marea./  Taob  cún  hubas  bá, — Marea  gran- 
de. Hingutus. — Marea  baja  por  la  mañana- 

Taguil-ao. — Marea  pequeña.  Titi,  alongaog, 

aya-ay. 
Mareaje,   m.  Mar  Pagaradman  sin  pagsa- 

cay. — Mar-  Tadong,  cún  hain  an    tadong 

san  sacayan. 

Marcamiento,  m.  Pag  pacalat  san    saca- 
yan, pagolin. — Calura,  calipong. 
Marear,  a.    Pag  palacat  san  sacayan,  pag 

olin. — Pag   baliguia  sa  cadaygan.  — fig.  y 
fam.  Pacasina;  pacasamoc. — r.  Lura;  linop 

labong,    dinagat. — Raut     in    nagraraut  an 

mga  género,  an  mga  tubig  sa  sacayan. 


MA 

Marejada.  /.  Balud.  Cabad-lan.    Cadagat. 

Mare  magnum.  expr.  lat.  fig.  y  fam. 
Cadac-an;  hiborongan. 

Mareo,  m.  Lura;  linop,  lipong,  labong,  di. 
nagat. 

Marfil,  m.  Tiposo. 

Marfileño,  ña.  adj.  Tiniposo. 

Margarita.    /.    Lagang. — Banua. — Mutia. 

Margen,  amb.  Liguid. 

Marginal,  adj.  An  sa  liguid. — Aada  sa  li- 
guid. 

Marginar,  a-  Pag  surat  sa  liguid  san  pa- 
pel- Pag  bilin  sin  liguid  sa  mga  surat,  etc. 

María./.  Ngaran  san  guisasantosi  nga  Vir- 
gen María- 
Marica,  m.  fig.  Binabaye,  babayenon. 

Maricón,  m.  fig.  Binabaye,  babayenon. 

Maridable,  adj.  An  tungud,  ó  cañan  mga 
quinasal. 

Maridablemente,    adv.  m.    Sugad    san 

angay  sa  mga  quinasal- 

Maridaje,  m.  Pag  catigub,  ug  pag  caoro- 
yon  sin  buot  san  mga  quinasal. — fig.  Pag 
caoroyon.   pag  caarangay- 

Maridar,  n.  Pag  pacasal,  pag  carauat  san 
matrimonio. — Pag  turnan  san  sacramento. 
— a.  fig.  Pag  tigub- 

Maridillo,  m-  Bagaban.  Asaua  nga  lalaqui 
nga  taramayon- 

Marido.  m-  Baña,  asaua  nga  lalaqui. 

Marimacho,  m-  fam-  Babaye  nga  lalaqui- 
non- 

Marimanta.  /  fam-  Tauo  tauo  nga  ma- 
raut  an  cahimo,  nga  icacahadiuc  sa  mga 
cabataan- 

Marimba. /.  Guimbal. 

Marimorena.  /  fam.  Suhay,  pag  suhay. 

Marina.  /  Tuna  nga  haraní  sa  dagat. — La- 
dauan  sa  dagat  nga  pinintar- — Pag  arad- 
man  sin  pag  sacay  ug  pag  olin  sa  mga 
sacayan- — An  mga  sacayan  sa  usa  nga 
guinhadian,  ug  an  mga  tauo  nga  nagsasa- 
cay  sa  pag  turnan  san  sugo  san  hadi- 

Marinaje,  m.  Pag  turnan  san  catungdanan 
sa  pag  sacay-^ — Mga  camagsaracay. 

Marinear,  n.  Pag  sacay. 

Marinerado,  da.  adj.  Sangcap. 

Marinerazo,  m.  Batid  caopay  sa  pag  sa- 
cay. 

Marinería.  /  Catungdanan  sa  pag  sacay- 
— Camag  saracay. 

Marinero,  ra.  adj-  Sacayan  nga  tima  ná, 
pag  sacay  ná  lá. — Matulin  nga  sacayan.— 
m.  Camagsaracay. 

Marinesco,  ca.  adj.  Cañan  mga  parag- 
sacay. 

Marino,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  da- 
gat— m.  Paragsacay. 


MA 

Marión,  m.  Isda. 

Mariposa.  /.  Marongparong;  alibangbang; 

anunugba;  cacanug;  cabacaba. 
Mariposear,  n.  fig.  Pag  lain  lain  sin  ag- 

sub  sin  batasan  ó  gaui. 
Mariquita.  /.  Mananap. 
Marisabidilla.  /.  fam.    Babayc  nga  nag- 

papacamaaram. 
Mariscal,    m.  Id.;  ponoan  sa  mga   casol- 

dadosan. 
Mariscalato,  m.  Catungdanan  sa  pag  ca- 

mariscal,  pag  camariscal. 
Mariscalía.  /.  Catungdanan  sa  pag   cama- 
riscal,  pag  camariscal. 
Mariscar,    a.  Pangti,  pamangti,    quinhas, 

panginhas. 
Marisco,  m.  Dangguit;  dapao  dapao;  dap- 

dapanay;  daralua;  ganga;  garañgan;  libud; 

locob,  locoblocob;  bangongon,  bagongngon; 

bahong,  balasira;  batunan;  bognoson;  cono; 

buo;  buta  buta;  cabobot;  calay  cagay,  etc. 
Marisma.  /.  Hubasan. 
Marital,  adj.  An  tungud  ó  cañan  baña  ó 

asaua  nga  lalaqui,  an  tungud  ó  cañan  pag 

caminio. 
Marítimo,  ma.   adj.    An  sa  ó  cañan  da- 

gat,  harán;  sa  dagat. 
Marjoleta»  /.  Bonga  san  cahuy  nga  mar- 

joltta. 

MarjoletO.  m.   Cahuy  nga  marjoleto. 
Marlota.  /.   Biste  sin  moros. 
Marmita.  /.    Baga  caldero  nga  tumbaga. 
Marmitón,  in.  Tanod  sa  cocina. 
Mármol,  m.  Bato  nga  mármol. 
Marmoleño,  ña.  adj.  Nga  mármol. — Su- 

gad  sin  mármol. 
Marmolería.  /.    Mga  mármol  sa  usa  nga 

singbahan,  etc. — Buhat  nga  marmol. — Lu- 
gar nga  guinbubuhatan. 
Marmolista,   m.  Paiahimo  sin  buhat  nga 

mármol. — Parabaliguia  sin  mármol. 
Marmóreo,  rea.  adj.  Nga  mármol.—  Su- 

gad  sin  mármol. 
Marmota.  /.  Mananap. 
Maro.  m.  Banua  nga  maro,  itarambal. 
Maroma.  /.  Pisi.— Talostosan. 
Marón,  m.  Isda  nga  marón. 
Maronita.   adj.    Tauo  nga    cristianos    sa 

buquid  sa  Líbano. 
Marqués,   m.  Tauo  nga  mahal  nga    tag- 

ada  sin  tuna  nga  haluag  sa  usa  nga  guinha- 

dian.— Camahalan    nga  togot  sa  hadi    sa 

usa  catauo. 
Marquesa.  /     Mahal  nga  babaye,  asaua 

sin  marqués. — Atup  nga  género  sin  balay 

balay  basi  diri  an  tauo  maholos  sin  mauran. 
Marquesado,  m,  Carig-onan  ó  camahalan 


UÁ 


m 


sa  pag  camarqués,  pag  camarqúés.— Tu- 
na nga  sacop  sa  gahum  sa  marqués. 

Marquesina.  /.  Atup  nga  género  sin  ba- 
lay balay  basi  an  tauo  diri  maholos  •  in 
mauran.    . 

Marra.  /.  Culang. 

Marrajo,  ja.  adj.  Todo  nga  diri  maato 
in  diri  macalit  sa  igeasitodó. — Tauo  nga 
macuri  limbongan  cundi  malimbong  siya. 
— m.  Pating. 

Marrana.  /.  Bactin  ó  babuy  nga  babaye. 

Marranillo.  m.  Pasí. 

Marrano,  m.  Bactin,  babuy. 

Marrar,   n.    Hasala,  halisa. 

Marras  (de).  An  inagui  ná. 

Marrazo,  m.    Uasay. 

Marrillo,  m.  Cahuy,  halipot  ug  darodag- 
mbl. 

Marrubio.  m.    Banua  nga  marrubio. 

Marrullería.  /.  Pag  limbong. 

Marrullero,    ra.    adj.  Malimbong. 

Marta,  m.  Mananap  nga  goroguti  sin  miró 

Martagón,   m.  Banua  nga  martagón. 

Martagón,  na.  m.  y  fam.  Tauo  nga  ma- 
curi   limbongan. 

Marte,  m.  Bitoon  nga  tinatauag  marte. — 
Quiw.  Puthao. 

Martes,  m.  Id.;  icatolo  caadlao  san  semana. 

Martillada.  /.  Pag  palo,  pag  pacang, 
pagpalpal. 

Martillador,  ra.  m.  y  /.  Parapalo,  para- 
pacang,  parapalpal.  ' 

Martillar,  a.  Pag  palo,  pag  pacang,  pag 
paipai. 

Martillazo,  m.  Pag  palo,  pag  pacang,  pag 
paipai. 

MartillejO.  m.  Palo  nga  gutiay. 

Martillo,  m.  Palo,  pacang,  paipai.—/^.  Ba- 
lay ó  lugar  nga  guinbabaliguiaan  an  mga 
iguinaalmoneda. 

Martín  del  río.  m.  Tamsi. 

Martín  pescador,  m.  Tamsi. 

Martinete,  m.  Tamsi...— Palopalo. — Bayo. 
— Máquina  sa  pag  osoc  sin  cahuy  sa  tubig. 

Martinico,  m.  fam.  Asuang. 

Mártir,  com.  Id.;  sacsi,  tauo  nga  nacarauat 
san  camatayon  sa  pag  opog  san  polong 
nga  camatuoran  nga  tutdo  ni  Jesucristo. — 

fig.  Tauo  nga  nailub  sin  damo  nga  mga 
cacurian. 

Martirio,  m.  Pag  camártir.— fig.  Casáquit, 
ó  cacurian  nga  daco. 

Martirizador,  ra.  s.  Parasáquit  ó  para- 
patay  san  tauo  nga  mártir. 

Martirizar,  a.  Pag  mártir.—/^-.  Pacasáquit. 

Martirologio,  m.  Libro  nga  casayóran  sa 
mga  mártir,  casayóran  sa  mga  santos. 

Marzo*  w.  Id.;  icatlo  cabulan  san  tuig. 


380  MA 

Más.  adv.  comp.  Labao;  labi,  labilabi;  íabis; 

orug. — De  más.  loe.  adv.  Capin. — Mas  que. 

m.  conjunt.  Cundi. — Mas  que,   aunque.  Bi- 
san.— Alagad;  gabay. 
Mas.  conj.  advers.  Cundi,  bá. 
Masa.  /  Id.;   minasa,  sinacot. — Lipalipa. — 

El  pueblo  en  masa.  An  bug-os  nga  bong- 

to. — Masa  de  bienes.    Ngatanan    an    mga 

mangad. 
Masada.  /.  Balay  sa  orna. 
Masadero,  m.  An  naocoy  sa  balay  sa  orna. 
Mascabado,  da.    adj.    Asucar    nga  mai- 

tum  pá. 
Mascada.  /.    Pag  supa,  pag  samsam,  pag 

quisam.  Pag  mama. 
Mascador,  ra.  s.  Parasupa,   parasamsam, 

paraquisam. — Paramama. 
Mascadura,  f.  Pag  supa,  pag  samsam,  pag 

quisam.  Pag  mama. 
Mascar,    a.    Pag  supa,    pag  samsam,    pag 

quisam  quisam,  pag  quitam  quitam,  pag  yo- 

má,  pagosap. — Mascar  buyo.  Pag  mama — 

Pag  quipa  quipa  pag  sagacsac,  pag  sagab- 

sagab. 
Máscara./.    Barobayhon    nga    cartón    ug 

iba   nga   itarahub  san    cañan  tauo  bayhon 

basi  diri  quilal-on  san  iba. 
Mascarada.   /.    Mga    máscara,  sayao  sin 

mga  máscara. 
Mascarón,  m.  Barobayhon  nga  daco  nga 

cartón,  etc.,  nga  itarahub  san  cañan   tauo 

bayhon    basi    diri    quilal-on. — Barobayhon 

ngá  bato,  etc. 
Mascujar,  a.  fam.  Pag  samsam,  cundi  ma- 

raut  nga  pag  samsam  ó  macuri  ná  nga  pag 

samsam. — ~fig>  Ngual;  ngotub  ngotub. 
Masculino,    na.  adj.  An  cañan  lalaqui. — 
fig.  Lalaqui. 

Mascullar,  a.  fam.  Ngotub  ngotub;  ngual. 
Masera.  /.  Dulang  nga  daco,  masahan. 
Maslo.  m.  An  pono  san  icug  san  mga  ma- 

nanap. 
Masón.  ;;/.  Minasa  nga  harina  nga  diri  loto, 

nga  itinotubong  sa  mga  tam-si. 
Masón,  m.  Tampalasan,  parapatay  sa  Dios 

ug  sa  religión  nga  santa. 
Masonería*  /.   Cadam-an  ó  catiguban    sa 

mga  tauo  nga  masón,  pag  camasón. 
Masónico,   ca.  adj.   An   tungud  ó  cañan 

mga  masón.  Tigaman    sa  mga  masón,  ti- 

gaman  sa  pag  camasón. 
Mastelero,  m.  An  mastelero  sa  mga   sa- 
cayan  nga  sumpay  sa  toladoc. 
Masticación.  /.    Pag  supa,    pag  samsam, 

pag  quisam. 
Masticar,  a.    Pag  supa,  pag  samsam,  pag 
quisam,    pag  quisam   quisam,    pag  quitam 
quitam  pagyoma,  pag  osap. 


MA 

Masticatorio,  ria.  adj.  Masam  sam,  sam- 
samon. — m.  Samsam. 
Mastigador.  m.  Sangal. 
Mástil,  m.  Toladoc. — Mastelero. — Haroba- 
riguc. — Pono    ó    lauas    sin    cahuy,  etc. — 
Bahag. 

Mastín,  na.  s.  Ayam. 
Masto.  m.   Cahuy  nga    pinanunud-can   sin 
lain. 
Mastodonte,  m.  Mananap  nga  daco. 
Mastranto,  ZO.  m.  Banua  nga  mahamut. 
Mastuerzo,  m.  Banua  nga  maharang  ha- 

rang.  Tapang,  loronglorong. 
Masturbación./.  Pag  buhat  sin  mala-oay. 
Masturbarse.  r.    Pag  buhat  sin  mala-oay 

sa  iya  ngahao. 
Mata./.  Banua.  Tanum.  Capono,  catipono. 
Matacán,  m.  Canon  nga  binubutangan  sin 
hilo  sa  pag  patay  sa  mga  ayam. — Mana- 
nap nga  liebre  nga  guinlanat  ná  sa  mga 
caayaman. — Bato. 

Matacandelas,  m.  Ipaparong  sa  mga  can- 
dela. 

Matachín,  m.  Baga  gopong  nga  natatahu- 
ban  an  bayhon  ug  nagbibiste  sin  magea- 
lain  lain  nga  color. — Dejar  á  uno  hecho 
un  matachín,  fr.  jig.   Pag  pacaalo  sa  iya. 

Matachín,  m.  Parapatay  sa  mga  hayop  ug 
parabahinbahin  san  carne.— fig.  y  fam. 
Parasuhay. 

Matadero,  m.  Lugar  nga  pag  patayan  san 
mga  hayop,  basi  igbaliguia  an  carne. 

Matador,  ra.  adj-  Mapátay. — s.  Parapa- 
tay,  paraihao. 

Matadura.  /  Capilasan,  samad. 

Matafuego.  Ipaparong  san  cal  ayo  ó  caso- 
nog. 

MatajudíO.  m.  Isda   nga    mújol. 

Matalobos,  m.  Banua. 

Matalón,  na.  adj.  Hayop  nga  magasa,  ma- 
luya  ug  damo  in  casam  dan. 

Matalotaje,  m.  Balón  cún  dao  sa  pag  sa- 
cay.— fig.   y  fam.  Cauaray  cahusayan. 

Matalote,  adj .  Hayop  nga  magasa,  ma- 
luya  ug  damo  in  casam-dan. 

Matanza./  Pag  patay;  pag  ihao.  Pamatay. 

Mataperros,  m.  fig.  y  fam.  Bata  nga  ma- 
lacat  ug  masuquihon. 

Matapolvo,  m.  Tariti,  guti  lá  nga    tubig. 

Matar.  0.  Pag  patay.  Pag  ihao. — Matar  el 
fuego.  Pag  parong  san  calayo. — Herir,  lla- 
gar. Pag  samad;  pilas. — Matar  la  cal,  etc. 
Pag  saribo. 

Matar  piojo.  Pag  todos. 

Matar,  introduciendo  el  arma  y  mo- 
viéndola á  los  lados.  Pagnono. 

Matar  Ó  herir.  Pag  gahat.— Retorciendo 
el  pescuezo,  Pitloc. 


MA 

Matarife,  m.  Parapatay  ó  paraihao  sa  mga 
hayop. 

Matarrata.  /.  Sugal  sa  baraja. 

Matasanos,  m.  fig.  y  fam.  Maraut  nga 
tambalan. 

Matasiete,  m.  fig.  y  fam.  An  nag  papa- 
calalaqui. 

Mate.  adj.  Lubad. — m.  Pag  patay  ó  pag  da- 
cop  sa  hadi  cún  dao  sa  ajedrez. 

Mate.  Cahuy  cahuy  nga  mate. 

Matear,  n.  Pag  sariga  sin  damo  an  trigo, 
etc. — Pag  hiling. 

Matemáticas.  /.  pl.  Pag  aradinan  nga  na- 
asoy  san    cantidad  ó  caisipan. 

Matemáticamente,  adv.  m.  Alagad  ó 
angay  sa  mga  lagda  sa  mga  Matemáticas. 

Matemático,  Ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan mga  Matemáticas. — m.  An  maaram  sa 
mga  Matemáticas. 

Materia.  /.  An  ighihimo  ó  ibubuhat  sa 
bisan  ano. — Ihirimo,  iburuhat. — Lagda. — 
Materia  ó   pus.  Nana. 

Material,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mate- 
ria.— Lauasan.—  m.  Garamiton. 

Materialidad.  /.  Pag  calauasan.—Baga 
cahimtang. 

Materialismo,  m.  Sayup  nga  tutdo  sa 
iba  nga  mga  pilósopo  nga  diri  natoo  sa 
Dios  ug  san  pag  caespirituhanon  sa  mga 
calag. 

Materialista,  s.  Tauo  nga  gapil  sa  ma- 
terialismo. 

Materialmente,  adv.  m.  Teol.  Sin  ua- 
ray  panginano. 

Maternal,  adj .  An  tungud  ó  cañan  iroy. 
— Iroy  non. 

Maternalmente.  adv.  m.  Sa  iroynon  nga... 

Maternidad.  /.  Pag  cairoy. 

Materno,  na.  adj.    An    tungud  ó    cañan 

iroy. — Iroynon. 

Matiz,  m.    Baga  cahimtang  sa  mga    mag 

calainlain  nga  mga  color  nga  guinpapaca- 

angay. 

Matizar,  a.  Pag  pacaopay  ó  pag  pacaan- 

gay  sa  mga  mag  lain  lain  nga  color. 
Mato.   m.   Casighotan. 
MatojO.    m.    Banua  nga  matojo. 
Matón,    m.  fig.  y  fam.  Parasuhay. 
Matorral,  m.  Sighot,  siot;  casighotan,  ca- 

siotan.   Guba. 

Matoso,  sa.  adj.  Sighot,  masighot,  masiot. 
Matraca.  /.    Palapala,  talatala,  calacopac, 

palacopac— fig.  y  fam.    Pag    dorogas    ó 

pag  tiao  tiao. 
Matraquear,  a.  Pag  dorogas  ó  pag  tiao 

tiao. 
Matraquista,  com.  fig.  y  fam.  Paradoro- 

gas  ó  para  tiao  tiao. 


MA 


381 


Matrero,  ra.  adj.  Batid. 

Matrlcaria.  /.  Bauua  nga  mahamut. 

Matricida,  com.   An  mapatay  sa  iya  iroy. 

Matricidio.    m.  Pag  patay  sa  iya  iroy. 

Matrícula;  /.  Lista  ó  panumduman  sa 
mga  tauo  nga  nagpasurat  sa  ano  man  nga 
tuyo  alagad  sa  mga  sugo. 

Matriculador.  m.  Parasurat  sa  mga  nga- 
ran  san  mga  nagpapasurat. 

Matricular,  a.  Pag  surat  san  ngaran  san 
nag  papasurat. — r.  Pag  pasurat. 

Matrimonial,    adj.  An  tungud     ó    cañan 

mag  tiayon. 

Matrimonialmente.  adv.  m.  Alagad  san 

batasan  san  mga  minio. 

Matrimoniar,  n.    Pag    pacasal.— r.    Pag 

casal. 

Matrimonio,  m.  Pag  casal.  Catiayon,  cá- 

timiayon. 

Matriz.    /.    Pagoancan. — fig.    Bisan    ano 

nga  amo  an  pono. 

Matrona.  /.  Iroy  nga  anacan,    mahal    ug 

matinumanon. — Manaram. 

Matute,   m.   Pag  estrabio  sa  mga  género. 

— Género  nga   estrabio. — Balay    nga  sus- 

galan. 

Matutear,    a.    Pag  estrabio  sa  mga  géne- 
ro ug  iba  pá  nga  mangad. 
Matutero,  m.  Paraestrabio  sa  mga  género. 
Matutinal,  adj.   An  nahitutungud  sa  aga. 

— An  sa  aga. 
Matutino,    na.    adj.    An  nahitutungud  sa 

aga. — An  sa   aga. 
Maula.  /.  Uaray  polos,  taramayon. — Lim- 

bong. — fig.    y  fam.     Otanganon  nga    diri 

buot  mag  bayad  san  mga  otang. — Mahubia. 
Maulería.  /.    Tendahan    sin  mga  tinabas 

sin  mag  calainlain  nga  panapton.—Cama- 

limbong. 
Maulero,   ra.   m.  y  f    Parabaliguia    sin 

mga  tinabas  sin  mag  calain  lain  nga    pa- 

napton. — Paralimbong. 
Maullador,     ra.  adj.   Maingao,     maingao 

ingao,  mangiao. 
Maullar,  n.   Ingao,   ingaoingao,  ngiao. 
Maullido,  m.  Ingao,   ingaoingao,  ngiao. 
Maullo,  m.  Ingao,  ingao  ingao,  ngiao. 
Mauseolo,  m.  Lub-nganan,  linob-ngan  nga 

matahum  caopay. 
Mausoleo,  m.  Lub-nganan,  linob-ngan  nga 

matahum  caopay. 
Maxilar,  adj.  An  tungud  ó  an  sa  sulang. 
Máxima.  /.  Lagda — Huna  huna. 
Máximamente,  adv.  m.  Labi  pá,  orug  pá. 
Máxime,  adv.  Labi  pá,  orug  pá. 
Máximo,  ma.  adj.  sup.  Guidadacoi,  gui- 

oorogui,  guimamahali. 
Máximum,  m.  An  tubtub  sa... 

46 


332  MA 

Maya.  /.  Banua  nga  maya. 

Mayador,  ra.  adj.  Maingao,  maingao 
ingao,  mangiao. 

Maya],  m.  Cahuy  nga  gamit  sa  pagbiric 
san  trapitse. 

Mayar,   n.  Ingao,  ingao  ingao,  ngiao. 

Mayo.  m.  Id.;  icalima  nga  bulan   san  tuig. 

Mayor,  adj.  Labi,  orug,  daco  pá. — Mayor 
de  edad.  Magurang. — m.  Ponoan,  pangulo. 
— pl.  Camagurangan.  Catigurangan. 

Mayoral,  m.  Tinatapuran,  bantay  sa  mga 
cahayopan,  paramangno.-  -Pangulo. 

Mayoralía.  /.  Mga  cahayopan  nga  rnina- 
mangnoan  san  bantay  nga  pangulo. — So- 
hol  san  bantay  nga  pangulo. 

Mayorana.  /.  Banua  nga  mahamot. 

Mayorazgo,  m.  Sugo  sa  daan  nga  bata- 
san  sa  España,  basi  an  iba  nga  mga 
mangad  din  igbaliguia,  cundi  ibibilin  gui- 
hapon  sa  mga  pamilia. — An  cadam-an  sini 
nga  mga  mangad. — An  tag-ada  sini  nga 
mga  mangad. — An  ona  nga  anac  nga  la- 
laqui  ó  magurang. 

Mayordotna.  f.  Asaua  nga  babaye  san 
mayordomo. — Babaye  nga  paragahin,  pa- 
ramangno. 

Mayordomear,  a.  Pagbantay,  pagmangno, 
paggahin. 

Mayordomía.  f.  Catungdanan  san  para- 
mangno ó  paragahin. — Oroquian  san  ma- 
yordomo. 

Mayordomo,  m.  Parabantay,  paramangno; 
paragahin. 

Mayoría.  /.  Calabao,  caorug;  cadaco. — 
Cadam-an. 

Mayoridad.  /.  Calabao,  caorug. 

Mayorista,  m.  An  nagaaram  san  Prosodia, 
cay  maaram  ná  sa  iba  nga  mga  bahin 
san  Gramática. 

Mayormente,  adv.  m.   Labi  pá,  orug  pá. 

Mayúscula,  adj.  Daco  nga  letra. 

Maza.  /.  Palo  nga  puthao. — Tigaman  nga 
dará  sa  mga  macero  nga  nag  oona  san 
Hadi,  sa  Capitán  General,  etc. — Capolot- 
pongotan. 

Mazacote,  m.  Taguc  sa  banua  nga  al- 
marjo,— Masa,  minasa. 

Mazada.  /  Pagpalo.— Pagdabal  sin    palo. 

Mazagatos,  n.  p.  Andar,  ó  haber  la  de 
Mazagatos,  fr.fig.  Casamocan.  Nagsusuhay. 

Mazamorra.  /.  Mais  nga  binayo  nga  si- 
nac-tan  sin  asúcar  cún  dugos  bá. — Tina- 
pay  nga  maraut  ná,  tipie  nga  tinapay 
nga  maraut  ná. — Tinapay  nga  caran-on 
san  mga  nagsasacay. 

Mazapán,  m.  Matamis  nga  masapán. 
Mazar,  a.  Pag  ocay  san  gatas. 


MAME 

Mazmorra.  /.   Bilangoan,  pándogan,  pre 

sohan  sa  ilarum   sa  tuna. 
Mazo.  m.  Palo  nga  daco. — Cumao  cumao. 

— Potos  sin  mga  sinta,  pluma,  etc. 
Mazorca.  /.    Usa  cabug  os  nga  mais,  etc. 
Mazorral,  adj.    Baga  uaray  batasan. 
Mazorralmente,    adv.   m.    Sa  cauaray  ó 

caculang  sin   batasan. 
Mazurka.  /    Sayao   nga  masurca. 

ME 

Mea.  /  fam.   Ti  ihi  cún  dao  bata  pá. 

Meada.  /.    Ihi.— Inihian. 

Meadero,    m.    Ihianan. 

Meados,  m.     pl.    Mga  ihi. 

Mear.  u.   Ihi;  pag  ihi. 

Meauca.  /.     Tamsi  nga  macaón  sin  isda. 

Mecánica.  /.  Pag  aradman    nga    tungud 

sa  pag  quiua  ó  pag  biric,  pag    paquiua  ó 

pag  pabiric  sa  mga  máquina. — fig.  y  fam. 

Bisan   ano  nga  uaray  polos. 
Mecánico,  ca.   adj.  An  tungud  sa  mecá- 
nica, sa  mga  panday,  etc. 
Mecanismo,   m.   Baga    pag    cabutang  sa 

ano  man  nga  launs  pati  nga  bahin. 
Mecate,   m.    Pisi. — Bugnoson. — Aya    aya. 
Mecedero,    m.    Ilulug-ó. 
Mecedor,    ra.  adj.     Maduyanduyan. — ni- 

Ilulug-ó. — Duyan. 
Mecedora.  /.    Lingcoran. 
Mecedura.  /.  Pag  duyan  duyan. 
Mecenas,    m.  fig.  Tauo  nga    mahal     nga 

matambang  sa    mga     quinaadmanon     nga 

mga  tauo. 
Mecer,     a.    Pag    lug-ó. — Pag    duyan,  pag 

duyan  duyan.— Yog  yog;  buyog;   quidang 

quidang;  abiog;   abog;    aybog. 
Meconio.  m.    Tae  sin  bata. — Labtinao. — 

Farm.   Taguc  san  tanum  nga  adormidera. 
Mecha.  /.  Pabilo. — Isusurit. — Aguipot;  ca- 

roscos- — Solsol. — Guibay     nga     tosino. — 

Tacao. 
Mechar,    a.    Pag  butang  sin  mga  guibay 

nga  tosino  sa  mga  carne. 
Mechazo.  Dar  mechazo,  fr.  Pagsurit. 
Mechero,  m.  Id.,   pabilohan. — An  tinotol- 

pocan  san    candela  dida  san  candelero. 
Mechinal,  m.    Loho  sa  mga  cota.— fig.  y 
fam.  Bocot  nga  haligot. 
Mechón,   m.   Otoot. — De  pelo.  Arom. 
Medalla.  /.  Id.;  medaya. 
Medallón.  Id.;  daco  nga  medaya. 
Médano,    m.  Monbon. 
Medaño,   m.  Monbon. 
Media.  /.  Medias.—  Tunga.— Media  pieza 

de  género.  Bidang. 


ME 

Mediacaña.  /.  Rabol  sa  mga  cota,  mga 
bongbong,  etc. — Gubia. — Ringbas. 

Mediación.  /    Pag  tabang,  pag  bulig. 

Mediado,  da.    adj.  An  catunga  lá. 

Mediador,  ra.  s.    Mananabang, 

Mediana.  /.  Di  man  an  labi  nga  maopay, 
di  man  an  uaray  gud  polos,  an  baga  sa- 
dang    lá. 

Medianamente,  adv.  m.  An  casadangan 
lá. 

Medianejo,  ja.  adj.  Di  man  daco,  di 
man  guti,  baga  casadangan  lá. 

Medianero,  ra.  adj.  An  nabubutnga  sa 
lain  nga  duduha. — Mag  arampo,  mañana, 
bang. 

Medianía.  Medianidad.  /.   Casadangan. 

Mediano,  na.  adj.  Diri  daco,  diri  guti, 
casadangan  lá. 

Mediante,   adv.   m.  Tungud. 

Mediar,  n.  Pag  abut  sa  butnga;  pag  abut 
sa  catunga,  etc. — Pag  tabang,  pag  bulig. 
— Suang,  siang. 

Mediato,   ta.    adj.    Harani. 

Medicable,  adj.  Sadang  mabolong,  sa- 
dang  matambal. 

Medicación.  /.    Pag  tambal,  pag  bolong. 

Medicamento,  m.  Tambal,  bolong. 

Medicamentoso,  sa.  adj.  Macacatambal, 
macabolong. 

Medicastro,    m.    Tarotambalan. 

Medicina.  /.  Pag  aradman  sin  pag  tam- 
bal ó  pagbolong. — Tambal,  bolong. — Lau- 
ta.— Medicina  hecha  con  zumo  de  naran- 
ja y  orín   de  hierro.   Calaring. 

Medicinal,  adj.  An  tungud  sa  pag  bolong 
ug  pag  tambal. — Itarambal,  iborolong. 

Medicinante,   m.    Tambalan,  parabolong. 

Medicinar,  a.  Pag  tambal,  pag  bolong. 
l'ag  lanta.  Pag  sobol.  Pag  somol.  Pag  so- 
tiá.  Pag  calaring. 

Medición.  /.  Socol;  pag  socol. — Duang 
ruang. 

Médico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  pag  tam 
bal  ó  pag  bolong. — m.  Tambalan,  mana 
nambal,  paratambal,  parabolong,  bolongan 

Medida.  /.  Socol;  socolan;  soclanan;  ca 
soclanan,  soroclan;  soroclanan. — Tarac-san 
— Tacalan. — Sugacom. — Tagay;  tagayan 
— Manocsoc;  monoesoc. — Manico. — -Ma 
nug  bong. — Aniga,  baquid;  baquiran. — 
Hariyoc. — -Dupah¡an. — -Palatigdong. — -Da- 
pal. —  Gantang. — Lieos. — Cubao. 

Medidamente,  adv.  m.   Sinocol. 

Medidor,  ra.  s.  Parasocol .— Paralicos  — 
Paratácus. 

Mediera.  /.  Babayc  nga  parahimo  sin  me- 
dias.— Parabaliguia  sin  medias. 

Mediero.  m.    Lalaqui  nga    parahimo    sin 


ME 


383 


medias. — Parabaliguia  sin  medias. — An 
mga  mag  cacatunga  sa  mga  cuha  nira,  an 
mga  magsasarosando  sin  pag  mangno  sa 
mga  hayop,  sa  mga  tanum,  etc. 

Medio,  dia.  adj.  Tunga.— m.  Catigayo- 
nan.— En  medio,  m.  adv.  Butnga. — Fal- 
to de  medios,  loe.  Culang  sin  catigayo- 
nan.— En  medio  de  eso.  loe.  Bisan  pá 
iton. — Medio  ciega.  Sonong. — Media  cas- 
cara de  coco.  Bagol. — Medio,  ó  centro  de 
una  cosa.  Bood. 

Mediocre,  adj.  Diri  daco,  diri  guti,  ca- 
sadangan lá. 

Mediocridad,  f.    Pag  cacasadangan. 

Mediodía,  m.  Odto;  odtohan;  caodtohan. 
—Geogr.  Salatan.— Mar.  Salatan  nga  ha- 
ngin. — Hacer  mediodía. /h    Panginodto. 

Mediquillo,    m.  Tambalan,  bolongan. 

Medir,  a.  Pag  socol.— Pag  tácus.—  Pag 
dapal. — Pag  dupa.  —Pag  gantang.— Pag  li- 
eos.— Pag  manico. — Pag  manocsoc. — Pag 
manugbong.— Pag  yead.— Pag  isios.— Pag 
soscol—  Pag  tacal. — Pag  ladao. — Pag  po- 
uat.— Pag  tongead. — Pag  toptop. — Pag  du- 
ang, pag  ruang.— fig.  Pag  tandig,  pag 
tanding.— r.  jig.   Pag  pogong. 

Meditabundo,  da.  adj.  Mahuna  huna, 
mamalandongon. 

Meditación.  /.  Pamalandong,  pag  huna 
huna,  pag  ino  ino,  pag  palandong. 

Meditar,  a.  Pag  palandong,  pamalandong, 
pamorobuot,  pag  huna  huna,  pag  ino  ino. 

Mediterráneo,  nea.  adj.  Libut  sin  tu- 
na.— Dagat  nga  Mediterráneo. 

Medra.  /.  Pag  tubo,  pag  sulig,  pag  daco. 

Medrar,  n.  Pag  tubo,  pag  sulig,  pag  daco. 

Medro,  w.  Pag  tubo,  pag  sulig,  pag  daco. 

Medrosamente,  adv.  m.  Mahadluc  cao- 
pay,  sin    hadluc. 

Medroso,  sa.  adj.  Mahadlucon.— Maca- 
haradluc. — Dalao. 

Médula.  /.  Otóc. — Bucag  sin  cahuy,  etc. 

Medular,  adj.  An  tungud,  an  sa  mga 
otoc  sa  mga  tul-an. 

Meduloso,  sa.  adj.  Otocan. 

Mefítico,  ca.  adj.    Mabaho. 

Mégano.   m:  Monbon. 

Mego,  ga.  adj.  Maaghopon,  maopay  an 
buot. 

Mejana.  /.  Butay. 

Mejilla.  /.  Pamagongon,  pagongon. 

Mejillón,  m.  Poroton  sa  dagat. 

Mejor,  adj.  Labi  nga  maopay;  labi  pá. 

Mejora.  /.  Pag  tubo,  pag  sulig,  pag  daco. 
— For.  Cabilin  nga  ibinibilin  san  mga  ca- 
ganac  sa  iba  nga  mga  anac  nira  nga  na- 
labao  sa  cañan  iba1. 

Mejoramiento,  m.  Pagpacaopay. 


384 


ME 


Mejorana.    Banua    nga  mahamut    ug  ita- 

rambal. 
Mejorar,  a.   Pag  pacaopay. — n.  Pag  opay. 

— Opay. — Alagnat,  aroalagnat. 
Mejoría.  /.  Pag  tubo,  pag  silug,  pag  daco. 

Pag  opay,  pagiban  san  saquit. —  Caopay  an. 
Mejunje,  m.  Sinacot  sin  mag  calain    lain 

nga  mga  panacot. 
Melada.  /  Lapad  nga  tinapay  nga    binu- 

butangan  sin  dugos. 
Melado,  da.  adj.  Sugad  sin  dugos  an  co- 
lor. 
Melampo.  m.    Candclero    nga  gamit   san 

apuntador  sa  mga  comedia. 
Melancolía.  /.  Casubo,   cabido,    casáquit; 

caosmod,  caamtong. 
Melancólicamente,  adv.  m.  Masubo  cao- 

pay,  niabido  caopay,  masáquit  caopay. 
Melancólico,    ca.  adj.  Mabidoon,    maso- 

rub-on,  osmuron,  maamtongon. 
Melancolizar,    a.     Pacasubo,     pacabido, 

pacasáquit. — r.  Subo,  bido,  sáquit. 
Melar,  adj.  Madugos. 
Melar,  a.  Pag    calamay. — Pag    dugos    an 

potiocan. 

Melaza./.  Tami. 

Melcocha.  /.  Dugos  nga  macognit. 
Melcochero.  m.  Parahimo  san  dugos  nga 

macognit. —  Parabaliguia    san    dugos    nga 

macognit. 
Melena.  /.    Bohog    nga    halaba.— Bunday 

sin  león. — Hapin,  hasnig  nga   ibinubutang 

sa  ulo  sa  mga  baca  ilarum  san  yugo. 
Melena.  /.  Med.  Saquit  nga  pag  oro  sin 

dugo  nga  maitom. 
Meleno,  m.  fam.  Tauo  sa  orna- 
Melenudo,  da.  adj.  Bohocan;  barahiboon. 
Melera.  /.  Parabaliguia  sin  dugos. 
Melero,  m.  Parabaliguia  sin  dugos;   para- 

palit  sin  dugos. — Piotan  san  dugos. 
MelgachO.  m.  Isda  nga  daco. 
Melífero,  ra.  adj.  poét.  Dugoson. 
Melificado,  da.  adj.  Dugoson.— Matam-is. 
Melificar,  a.  Pag  dugos  an  mga  potiocan. 
Melifluamente,    adv.    m.  fig.    Matam-is 

caopay,  malomo  caopay. 
Melifluidad.  /.  Pag  camatam-is,  pag    ca- 

malomo. 
Melifluo,  flua.  adj.  Dugoson;  masugad  sin 

dugos.— fig.  Matam-is,  malomo  sa  mga  pag 

polong,  etc. 
Meliloto,  m.  Banua  nga  trébol. 
Meliloto,  ta.  adj.  Culang  culang. 
Melindre,  m.    Matam-is  nga  may  harina, 
dugos  ug  sin  bunay. — fig.  Binabaye    nga 
pag  polong  cún  pag  buhat  bá. 
Melindrear,  n.  Pag  binabaye  nga  pag  po- 
long, cún  pag  buhat  bá. 


ME 

Melindrería.  /.  Batasan  sin  binabaye  nga 

pag  polong  cún  pag  buhat  bá. 
Melindrero,    ra.    adj.    An    nababatasan 

sin  pag  polong  cún  pag  buhat  bá  nga  bi 

nabaye. 
Melindroso,  sa.  adj.  An  nababatasan  sin 

pag  polong  cún  pag  buhat  nga  binabaye. 
Melisa.  /.  Tanum  nga  itarambal. 
Melocotón,  m.  Cahuy  nga  melocotón,  bo- 

nga  sa  mao  nga  cahuy. 
Melocotonero,  m.  Cahuy  nga  melocotón. 
Melodía,  m.  Pag  camaopay  sin  tingug  cún 

tonog  bá  sin  toronggon. 
Melodioso,  sa.  adj.  Macaruruyag  pama- 

tion. 
MelOJO.  /.  Hinugas  sin  dugos. 
MelOJO.  m.  Cahuy  cahuy  nga  melojo. 
Melón,  m.  Tanum  ug  bonga  nga  melón. 
Melonar,  m.  Camelonahan. 
Meloncillo.  m.  Mananap    nga     uupat   an 

siqui,  sa    barahibo    sa    icog  niya  iguinhi- 

himo  sin  mga  pincel. 
Melonero,  ra.  m.  y  /.  Paratanum  sin  mga 

melón.— Parabaliguia  sin  mga  melón.  Ban- 

tay  sa  mga  tanum  nga  melón. 
Melosidad.   /.  Pag  camatam-is  nga    dao 

dUgOS_y^.  Pag  calomo  sin  polong. 
Meloso,  sa.  adj.  Matam-is  nga  dao  dugos. 

—fig.  Malomo  nga  pag   polong. 
Melote,    m.  Matam-is  sin    dugos.  — Larug 

san  azúcar. 
Melsa.  /.  fig.  Pug  cahinay  hinay. 
Mella.  /.  Gapac;  guibang;  cabanguian;  bu- 

sila. 
Mellado,  da.  adj.  Siuang;  culang  sin  ngi- 

pon.  Gongob. 
Mellar,  a.  Gapac;  guibang;  guipic;  lingi. 
Melliza.  /.    Soriso  nga  binubutangan    sin 

dugos. 

Mellizo,  za.  adj.  Caruha;   magearuha. 
Mellón,  m.  Al-ag;  bonoot. 
Membrana.  /.    Lapug  lapug;  baga    panit 

nga  manipis. 
Membrete,  m.  Lactud  nga  casayoran. 
Membrillo,  m.  Cahuy  nga  membriyo   ug 

an  bonga  niya. 

Membrudamente,  adv.  m.  Mabacud  cao- 
pay. 
Membrudo,  da.  adj.  Mabacud. 
Memento,  m.  Id.;  in  iguin  aampo  sa  Pa- 
dre   nga  nagmimisa  an    mga  buhi  ug   an 

mga  minatay. 
Memo,    ma.  adj.    Culang  culang,    lorong 

lorong. 
Memorable,  adj.  Tacús  panumdumon,  ta- 

cús  hunahunaon. 
Memorándum,  m.  Panumduman,  listahan. 
Pag  pahibaro  nga  iguinpapadolong  san  usa 


ME 

nga  gobierno  sa  lain  man  nga  gobierno. 
Memorar.  a.  Pag  dumdum;  pag  pinanum- 
clum. 

Memoria.  /.  Dumdum.— Panumduman.— 
Casayoran,  lista  sa  mga  guinasto,  etc. — pl. 
I'angomosta.— Memoria  de  gallo  ó  de  gri- 
llo, fig.  y  fam.  Diri  macacapagsaolo.  —Bo- 
rrar, ó  borrarse  de  la  memoria  una  co- 
sa, fr.  fig.  Limot;  pacalimot. — Encomen- 
dar una  cosa  á  la  memoria,  fr.  Pag  sao- 
lo  sa  ano  man. — Flaco  de  memoria,  loe. 
Malimoton. — Huirse  de  la  memoria  una 
cosa.  fr.  fig.  Limot. 

Memorial,  m.     Panumduman. — Surat  nga 
paquimalooy. — For.  Casayoran. 
Memorialista,  m.  Parasurat  sin  mga  pa- 
quimalooy. 

Memorión,  m.  Camasayon  magsaoló  sa 
ano  man. 

Memorioso,  sa.  adj.  Masayon  magsaoló. 
Mena.  /.  Min.  Puthao  san  uaray  pá  cacu- 
haí  san   tuna.  Isda  nga  mena. 
Mena.  /.  Cadaco,  casosó,  cadagmol  sa  tos- 
tos,  etc.  Calain  sa  mga  tinostos,  etc. 
Menaje,  m.  Garamiton  sa  balay. 
Mención.  /.   Pag  asoy,    pag  mugo. — Baga 
pag  balos. — Hacer   mención,  fr.  Pag  nga- 
ran;    paghingaran. 

Mencionar,  a.   Pag  ngaran;  paghingaran. 
—Pag  asoy,  pag  mugo. 
Mendaz,  adj.  Buaon. 

Mendicación.  /.  -Paquilimos,  pagpaquili- 
mos. 

Mendicante,  adj.  Maquiquilimos. 
Mendicidad.  /.  Pag  camacalolooy,  cahim- 
tang  san  naquiquilimos. 
Mendigantes.  Lalaqui  nga  maquiquilimos. 
Mendigar,  a.  Paquilimos. 
Mendigo,  ga.  m.  y  f.    Tauo    nga    maqui- 
quilimos. 

Mendosamente,  adv.  m.  Sin  búa,  sayop 
caopay. 

Mendoso,  sa.  adj.  Masay-panon,  buaon. 
Mendrugo,  m.  Pinit,  piri  nga  tinapay. 
Meneador,  ra.  adj.  Maquiua.  Macaquiua. 
Menear,  a.  Pag  quiua;  pag  quiua  quiua. 
Gangi.  Guihoguiho.  Guios.  Gungí — Gusam. 
Mango;  bango  hango.  Hiboc  hiboc.  Hilud 
Hilub.  Hingo;  hingo  hingo.  Hinoghinog.  Hi- 
ual.  Hiuit.  Yocyoc,  yogyog. — luid  iuid.  Li- 
bolibo.  Lirap.  Lingo  lingo.  Ongi.  Oyog. 
Olig.— Ouaoua.  Ouos  ouos.  Padas.  Para  pa- 
ra. Pasa  pasa.  Yanog.  Sipoc.  Alangóang. 
Quipo,  quipo  quipo.  Quisi  quisi.  Tabion. 
Tabrug.  Tayong  tayong.  Tango  tangu,  Ta- 
uoltauol.  Tingo  tingo.  To-ay.  Tungay  tu- 
ngay.  Bango.  Polot  pongot.  Sucgay.  Qui- 
J°ug  quigong.  Quiuat  quiuat.  Quiuol.  Qui-  I 


ME 


385 


uos  quiuos.  Quipat  quipat.  Pilaypicay.  Pi- 
ling  piling.  Piric  piric.  Pisoc,  pisoc  pisoc.  Pi- 
rong  pirong.  Pondag.  Poro'y  poroy.  Quiay 
quiay.  Quia-quia.  Quibo  quibo.  Quidang  qui- 
dang.  Quiing  quiing.  Quilay  quiyay.  Quig- 
lid  quilid.  Quima  quima.  Quindot.  Quiuil 
quiuil.  Quiuod  quiuod.  Hayab  hayab.  Liric 
liric.  Cayab  cayab.  Quibang,  quibang  qui- 
bang.  Qui  langquigang;  catad  catad;  cuyab 
cuyab;  culao  cugao;  colocogo;  cuput  cuput. 

Meneo,  m.  Pag  quiua,  pag  quiua  quiua;  pag 
caquiua. 

Menester,  m.  Quinahanglan,  casoroc-an. 
-^-Catungdanan. — pl.  Pag  oro,  libang. — fam. 
Casangcapan,  garamiton. 

Menesteroso,  sa.  adj.  Soco,  songeo,  song- 
coanon. 

Menestra./.    Guinisa;  utan. 

Menestral,  m.  Paraalayon. 

Mengano,  na.  m.  y  f.  Cuan. 

Mengua./.  Pag  iban. — Caculangan,  culang, 
cablas. — fig.  Caculang  sin  bantug  cay  an 
camatalao  niya. 

Menguadamente.  adv.  m.  Sin  uaray  ban- 
tug cay  an  camatalao,    etc. 

Menguado,  da.  adj.  Matalao.— Culang  cu- 
lang.— Maimot,  mahicao. 

MenguamientO.  m.  Pag  iban.— fig.  Cacu- 
lang sin  bantug  cay  an  camatalao,  etc. 

Menguante.  /.  Pag  iban,  iban.— Hubas.— 

Dulum,  cadulum. — Honas. 

Menguar,  n.  Iban;  quintal,  quitad;  quipos; 

hopos;  hotos;  honas;  itos;    culbao,    hagas, 

hagud;  higud;   hiniti;  copus. 

Menina.  /.  Babaye  nga  bata  pá  nga  para- 

serbe    san    hadi  nga    babaye  ug  san  mga 

anac  niya  nga  mga  babaye  man. 
Meninge.  /  Zool.  Baga  lapug  lapug  ó  baga 

panitpanit  sa  solud  sa  olo. 
Meningitis.  /.  Med.  Saquit  sa  mga  lapug 

lapug  ó  baga  panit  panit  sa  solud  sa  oló. 
Menino,  m.  Tauo  nga  ticang   san    cabata 

nag  paraserbe  san  hadi  nga  babaye  ug  sa 

mga  anac  niya  nga  lalaqui. 
Menisco,  m.  Salaming  nga  lipit. 
Menjurje,  m.  Salacot  sin   mag  calainlain. 
Menologio.  m.  Calendario. 
Menor,  adj.  Guti,  dito,  gutiay. — Manghud. 

-Pihig. 
Menorragia.  /.  Saquit  sin  babaye. 
Menos,  adv.  comp.  Guti,  dito,  gutiay,  guti 

pá. — Todo  menos  eso. — Ngatanan  labut  si- 

ton    ó  gauas  siton. 
Menoscabador,  ra.  adj.   Macacaiban.— 

Macacaraut. 
Menoscabar,  a.  Pacaiban  —  r.  Iban./^-.  Pa- 

calubad.  Lubad.— fig.   Pacaraut.— Binggot, 

bonggo,  pinggot. 


386 


ME 


Menoscabo,  m.  Pag  iban. — Calubad—  Pa- 
caraut. 

Menospreciablemente,  adv.  m.  Sa  ca- 

uaray  catahud;  sa  pag  pasipara. 
Menospreciado^  ra.   adj.   Mapasipara, 

mayobit,  matamay. 
MenospreciamientO.    m.    Cauaray   cata 

hud. — Pagpasipara,  pag  yobit,    pag  tamay. 
Menospreciar,  a.  Uaray  pag  tahud,  pag 

manggad,   pag  minanggad. — Pag  pasipara, 

pag  tamay,  pag  yubit. 
Menospreciativo,    va.  adj.  Macatamay, 

macayobit,  mapasipara. 
Menosprecio,  m.   Cauaray  catahud,    pag 

manggad,  Pag  minanggad. — Pag  pasipara, 

pag  yobit,  pag  tamay. 
Mensaje,  m.    Sugo  nga    pag    pahibaro. — 

Surat  nga  pag  pahibaro. 
Mensajero,  ra.  m.  y  /.  Sinusugo,  sinugo. 

Menstruación.  /.  Saquit  sin  babaye. 

Menstrual,  adj.  An  tungud  sa  saquit  sin 
babaye. 

Menstrualmente.  adv.  m.  Iquinabuian  na- 
bati  san  mao  nga   saquit. 

Menstruar.  n.  Pag  batí,  in  an  babaye  ma- 
bati  san  iya  saquit,   pag  auas  sin  dugo. 

Menstruo,,  ni.  Saquit  sin  babaye,  pag  auas 
sin  dugo. 

Menstruoso,  sa.  adj.  An  tungud  sa  sa- 
quit sin  babaye. — An  babaye  nga  nabati 
san  iya  saquit. 

Mensual,  adj.  Iquinabuian. 

Mensualidad.  /.  Sohol   sa  iquinabuian. 

Mensual  mente,  adv.  ni.   Sa  iquinabuian. 

Mensura.  /.  Socol. 

Mensurabilidad./.  In  sadangpagsoc-lon. 

Mensurable,  adj.  Sadang  pag  soclon. 

Mensurador,  ra.  s.  Parasocol. 

Mensural,  adj.  An  isosocol. 

Mensurar,  a.  Pag  socol. 

Menta.  /.  Banua  nga  yerbabuena. 
Mentado,  da.  adj.   Bantugan,  dongganon. 
Mental,  adj.  Sa  huna  huna,   an  tungud  sa 

hunahuna. 
Mentalmente,  adv.  ni.  Sa  huna   huna. 
Mentar,  a.  Pag  ngaran;  pag  hingaran;  pag 

mugo. 
Mente.  /.  Huna  huna.— Buot. 
Mentecatada,  f.  Calorong,  pag  calorong. 
Mentecatería.  /.  Calorong,  pag  calorong. 
Mentecato,  ta.  adj.  Lorong,  culang  culang. 
Mentidero.  ni.  Hampangan,  harampangan, 

hampanganan. 
Mentido,    da.  adj.   Buaon;    pos-ong,   pos- 

ongon. 
Mentir.    //.  Pag    búa;  pos-ong;    ahang.— - 

Pag  libog.  Omandagas. — Bolsit,  bosí. 


ME 

Mentira.  /.  Búa,  bolsit. — Sayop,  lisa  cún 

dao   sa  pag  surat. 
Mentirijillas  (de.)  m.  adv.  Sorosuerte  lá. 
Mentirilla.   /.  Guti  nga  búa.— De  menti- 
rillas, m.  adv.  Sorosuerte  lá. 
Mentirón*  m.  Daco  nga  búa. 
Mentirosamente,  adv.  m.  Sin  búa. 
Mentiroso,  sa.  adj.  Buaon,  bolsiton,  bo- 

sihon. — Damo  in  sayop  cún  surat  ó  libro 

bá — Malimbong. 
Mentís,  m.  Panhimua. 
Mentor,  m.  jig.  Parasagdon,  paraagbay. — 

jig.  Sinasarigan. 
Menudamente,  adv.  m.  Sin  talagudti.— 

Sa  pagcatinagsa  tagsa. 
Menudear,  a.  Agsub.— Pag   asoy  gud. 
Menudencia.    /.   Caguti,    cagutiay. — Pag 

osisa  sin  maopay. 
Menudeo,    m.  Pag  agsub.  —Pag    baliguia 

sin  talagudti. 
Menudillo.  m.  Caluluthan  sa  teel  sa  mga 

mananap. — pl. — An  sa  solud  sa    guinhaua 

sa  tamsi. 
Menudo,  da.  adj.  Guti,  gutiay,  dito,    ni- 

quinic. — Gutiay  an  polos. — An  salapi  nga 

sentimos,  cahate,  sicapat,  sicaualo,  cuarta. 

— m.   Dingo- •—  A  menudo.  )n.  adu.  Sin  ma- 

cadamo,  sin  agsub. — Por  menudo,  ni.  adv. 

Sa  pag  catinag-sa  tagsa. — Sa  pag  catala- 

gudti. 
Meñique,  adj.  Cumaingquing. — fam.  Gui- 

gugutiaye. — Tamuyingquing. 
Meollar.  m.  Mar.  Pisi. 
Meollo,  m.  ütoc. — Bucag    sin  cahoy,  etc. 

— jig.     Baga    camarasa.— Hunahuna- — No 

tener  meollo   una  cosa./r.  fig.  Uaray  rasa. 
Meón,  na.  adj.  Maihi,  agsub  umihi. 
Mequetrefe,    m.    fam.     Paralabut,    uaray 

man  siya  polos. 
Meramente,  adv.  ni.  Lá,  lamang. 
Merar.  a.  Pag  sambog;  pag  lambog,   pag 

lamay,  pag  simbog,   pag  ahug. 
Merca.  /.  fam.  Palit,  botong,  an  pinalit  ó 

an  binotong. 
Mercachifle,  m.    Parapasag  san  iya  bali- 
guia nga   tienda. — Paracomersio    sin    tala- 
gudti. 
Mercadante.  m.    Parapalit  cún    parabali- 

guia  bá,  caracal. 

Mercadear,  n.  Pag  comersio,  pag  caracal. 
Mercader,  m.  Parapalit  cún    parabaliguia 

bá,  caracal- 
Mercadería.  /.  Mga  género  cún  iba   pá 

nga  pinapalit,  iguinbabaliguia  ó    igincoco- 

mersio. 
Mercado,  m.  Tianggui,  tiangguian. 
Mercancía.  /.  Mga  género    cún    iba    pá 


\  ME 

nga  pínahapalit,  iguinbabaliguia  ó  igüínco- 
comersio.  \ 
Mercante.  />  a.  Mapalit;  mabaliguia  ó  mag- 
cocomersio.— adj.  An  tungud  ó  cañan  pa- 
rapalit,  parabaliguia,  ó  paracomcrsio.  Sa- 
cayán  nga  pag  luluranan  sa  mga  género, 
abacá,  lana,  etc. — m.  Paracomcrsio,  caracal. 

Mercantil,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pa- 
rapalit,  parabalia  ó  paracomersio.  An  tu- 
ngud ó  an  sa  mga  género  cún  iba  pá. 

Mercantilmente,  adv.  m.  Alagad  sa  ba- 
tasan  san  mga  pageomersio. 

Mercantivo,  va.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan paracomersio.  An  tungud  ó  an  sa  mga 
género  cún  iba  pá. 

Mercar,  a.  Pag  palit. 

Merced.  /.  Sohol.— Hatag;  calooy. — Pag 
hatag  sin  catalahuran. — Estar  uno  á  mer- 
ced de  otro.  fr.  Sacop  gud  niya. 

Mercenario,  ria.  adj.  An  mga  soldado 
nga  nagseserbe  sa  lain  nga  hadi  sa  pag 
auayan,  cay  sinosoholan  man  sira. — An 
mga  capadian  sa  Orden  de  la  Merced. — m. 
Mag  buruhat;  paraalayon. 

Mercería.  /.  Comersio  sin  talagudti. — 
Tendahan. 

Mercero,    m.   Paracomersio  sin  talagudti. 

Mercurial.  /.  Banua  nga  mercurial. 

Mercurio,  m.  Astron.  Bitoon  nga  tinata- 
uag  mercurio. — Asogue. 

Merchante,  m.  Comersiante. 

Merdellón,  na.  m.  f.  y  fam.  Sacop  nga 
mahugao  an  pag  sirbe. 

Merdoso,  Sa.  adj.  Mahugao. 

Merecedor,  ra.  adj.  Matacús. 

Merecer,  a.  Tacús. 

Merecidamente,  adv.  m.  Sin  tacús. 

Merecido,  m.  Castigo,  badlong,  sirot. 

Merecimiento,  m.  Baralsan,  pahanungdan. 

Merendar,  n.  Pamahao  in  colop. — Meren- 
darse uno  una  cosa,  fr.jig.  Pacacuba,  pa- 
gona  sin  pacacuga. 

Merendero,  m.  Pamamahaouan,  panga- 
ngaonan. 

Merendilla;  ta.  /.  Paropamahao. 

Merendona.  /.  Daco  nga  pamahao. 

Merengue,  m.  Matam-is  nga  merengue 
nga  may  bunay. 

Meretricio,  cia.  adj.    Bigaon. 

Meretriz.  /.  Biga,  bigaon. 

Mergánsar.  Mergo,  m.  Tamsi  sa  dagat. 

Meridiano,  na.  adj.  An  dapit  sa  caod- 
tohan,  sa  casalatanan. 

Merienda.  /.  Pamahao  in  colop. 

Merino,  na.  s.  Carnero  nga  merino  nga 
gamay  caopay  an  iya  barahibo. 

Méritamente.  adv.  m.  Sin  tacús. 

Mérito,  m.  Baralsan,  pahanungdan. 


ME 


m 


Meritoriamente,  adv.  m.  Sin  tacús. 

Meritorio,  ria.  adj.  Tacús  pag  bal-san; 
macacabalos. — m.  An  parasurat  ó  parabu- 
hat  sin  uaray  man  sohol;  cundí  nag  lala- 
on  siya  pag  babal-san  sa  orehe  nga  mga 
adlao. 

Merla.  /.  Isda  nga  merla.  Tamsi  nga  merla. 

Merlo,  m.  Isda  nga  merlo. 

Merluza.  /.  Isda  nga  merluza. 

Merma.  /.  Iban;  pag  iban;  pag  caiban. 

Mermar,  n.  Iban.  Guintal,  hubas;  hulpa; 
hupa;  hagud;  cubao:  colpa. 

Mermelada.  /.  Matam-is  nga  menbriyo 
nga  may  dugos  ug  sin  azúcar. 

Mero,  ra.  adj.  Uaray  sacot.  m.  Isda  nga 
mero. 

Merodeador,  ra.  adj.  Macauat,  maninicas. 
•Merodear,    n.   Pag  cauat,  pag  ticas,  pag 
tolis. 

Merodeo,  m.  Pag  cauat,  pag  ticas,  pag 
tulis. 

Merodista,  com.  Maninicas. 

Mes.  m.  Bulan. 

Mesa.  /.  Lamesa. 

Mesada.  /.  Salapi  ó  iba  pa  nga  ihinatag 
ó  ibinabayad  iquinabulan. 

Mesadura.  /.  Pag  gonit;  pag  cagonit. 

Mesana.  /.  Mar.  Toladoc   nga    dapit    sa 

olin. — Layag. 

Mesar,  a.  Pag  gonit. 

Mesero,  m.  Tauo  nga  napasohol  sa  iqui- 
nabulan sin  pag  buhat  didto  san  nag  tut- 

do  sa  iya. 
Meseta.  /.    Patag  patag  sa    pungeay    sin 

buquid. 
Mesías,  m.  Mesías,  an  Anac  sa  Dios,    si 

Jesucristo  nga  aton  Manonobus. 
Mesilla.  /.  Gutiay  nga  lamesa. — Salapi  nga 

hatag  san  hadi  iquinaadlao  sa  iya  mga  su- 

rugoon  in  naglalacat  siya.  — fig.  Pag  sauay. 
Mesillo.  m.  Siyapa  nga  pag  abat  sa  mga 

babaye    san  ira  saquit  san  tapus  ná  mag 

anac. 
Mesón,  m.  Hapitan,  harapitan. 
Mesonero,  ra.  m.  y  /.  An   tag-ada   san 

balay  nga  hapitan. 
Mestizar,  a.  Pag  libug. 
Mestizo,  za.  r.  Libog.  pl.  Calibogan.  Ipac. 
MestO.  m.  Cahuy  caguy  nga  mesto. 
Mesura.  /.  Camalig-dong.— Catahud.— Ca-. 

soc-lanan. 
Mesuradamente,  adv.  m.  Sa  binay  hinay. 
Mesurado,  da.  adj.  Malig-dong,  buotan, 

diri  malapas  san  casadangan. 
Mesurar,  a.  Pag  tahud. 
Meta.  /.  Bato  nga  tais. — Catub  tuban. 
Metacarpo,  m.  Zool.  Camut. 
Metafísica.  /.  Pag  aradman  nga  tungud  sa 


388  ME 

mga  camátuoran  nga  labao  nga  nanhitu- 
tungud  sa  cahimtang  sa  mga  diri  lauasan 
ug  sa  mga  may  lauas  man  sa  halarum  nga 
pag  sabut. — fig.  Halarum  nga  pag  huna 
huna  cún    pag  asoy    bá. 

Metafísicamente.  adv.  m.  Alagad  sa 
lagda  san  Metafísica. 

Metafísico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Metafísica.—^.  Halarum  ug  macuri  sabu- 
ton. — m.  An  maaram  san  Metafísica. 

Metáfora.  /.  Sambingay,  amguid. 

Metafóricamente,  adv.  m.  Sinambingay 
gud,  inamguid  gud. 

Metafórico,  ca.  adj.  Sinambingay,  inam- 
guid. 

Metaforizar.  a.  Pag  sambingay,  pag  am- 
guid. 

MetagOge.  /.  Sambingay,  amguid,  sugad 
si  ni,  baga  nagtitinaua  an  banna. 

Metal,  m.  Tumbaga  ug  iba  pá  nga  sugad. 
— fig.  Catingug. 

Metalario,  m.  Parahimo  sin  buhat  nga 
tumbaga,  sinc,  etc. 

Metálica.  /.  Pagaradman  nga  tungud  sa 
pag  cuba  sa  mga  metal  didto  pá  sa  mga 
mina  ug  pag  pacaopay  man  sa  mao  nga 
mga  metal. 

Metálico,  ca-  adj.  An  tungud  sa  tumba- 
ga, sinc,  etc. — Bisan  ano  nga  tumbaga, 
etc. — m.  Salapi. 

Metalífero,  ra.  adj.  An  may  tumbaga, 
sinc,  etc. 

Metalista,  m.  Parahimo  sin  buhat  nga  tum- 
baga, sinc,    etc. 

Metalización.  Pag  himo  sa  bisan  ano  nga 
masugad  sin  tumbaga,  etc. 

Metalizar,  a.  Pag  himo  sa  bisan  ano  nga 
masugad  sin  tumbaga,  etc.;  pag  patumbaga. 

Metalurgia.  /.  Pag  aradman  nga  tungud 
sa  pagcuha  sa  mga  metal  didto  pá  sa  vmga 
mina  ug  pagpacaopay  man  sa  mao  nga 
mga  metal. 

Metalúrgico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  me- 
talurgia.— An  maaram  san  metalurgia. 

Metal  la.  /.  Mga    pinit  pinit  nga  bulauan. 

Metamorfosear.  a.  Pag  balhin,  pag  lain. 

Metamorfosis.  /.  Pag  balhin,  pag  lain; 
pag  cabalhin,  pag  calain. 

Metástasis.  /.  Pag  hauas  sin  tigda  an 
saquit,  pananglit,  sa  buteon,  ug  pag  olput 
sa  paá. 

Metatarso.   m.   Zool.  Teel,  siquifr. 

Metate,  m.  Bato  nga  liguisan  sin  cacao,  etc. 

Metedor,  ra.  m.  y/.  Parasolud. — m.  Ha- 
pin  nga  loon  sa  mga  cabataan  nga  mga 
gutiay  pá. 

Meteduría.  /.  Pag  solud;  pag  pasolud  nga 
tinago  sin  mga  estrabio. 


ME 

Metemuertos*  m.  Paracuha,  paramas,  tautf 
nga  may  catungdanan  sa  mga  comediahan 
sin  pag  cuha  ug  pag  iuas  anay  sa  mga 
lingeoran  ug  iba  pá,  cún  malain  sin  sali- 
da.—^. Paralabut. 

Meteórico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  mga 
meteoro. 

Meteorismo,  m.  Mcd.   Pag  latud  an  tiyan- 

Meteoro."  m.  Tinatauag  meteoro,  an  oran 
an  linti,  an  calayo  ni    San  Telmo,  etc. 

Meteorología.  /.  Pag  aradman  sa  Física, 
nga  tungud  sa  mga  meteoro. 

Meteorológico,  ca.  adj.  An  tungud  sa 
mga  meteoro  bá. 

Meter,  a.  Pag  solud.  Pag  pasolud.  Socsoc. 
Sohot.  Sagbang.  Gauo.ng.  Cao  cao.  Sang- 
carip.  Halutahit.  Habolhos.  Habilho.  Ha- 
bilong.  Haauang.  Goong.  Halubong.  Toc- 
toc.  Olnod.  Onon.  Onlud.  Hapislong.  Sug- 
bo.  Bulasot.  Bolnod.  Socdip. — Meter  caña 
ó  cosa  equivalente  en  tinaja,  etc.,  para  sa- 
ber el  líquido  que  aun  pueda  haber. — Ta- 
dul. — Meter  el  arma  en  la  vaina  ó  alguna 
cosa  en  agujero  ó  hueco. — Tal-ob. — Meter 
en  el  agua.— Tigsub. — Meter  bien  el  remo 
en  el  agua  y  remar  con  fuerza. — Salum. — 
Meter  en  la  boca. — Timo.  Doom — Meter 
ruido.-— Tingul.  Salangisang.  Ngiras,  ari- 
ngasa. — Meter  en  techo  de  ñipa,  cerca  del 
caballete,  palo  ó  caña,  de  modo  que  pase 
de  un  lado  á  otro. — Tohos. — Meter  pluma 
en  tintero,  remo  en  el  agua,  etc. — Tolnob. 
— Meter  el  dedo  en  dulce,  etc,  para  pro- 
barlo.— Tolpoc. — Meter  en  agujero. — Tol- 
pos.  Piho.  Hong  hong. — Meter  los  anima- 
les en  corral,  etc.— Paslud.  Pitac. — Meter 
alguna  cosa  en  los  ojos. — Puling.  Suclat. 
— Meter  tizón  en  el  rescoldo  ó  en  agua. 
— Sobsob. — Meterse  en  el  agua  el  catig  del 
baloto,  etc.,  por  la  parte  de  proa,  cuando 
lleva  salida  el  mismo. — Sobsob. — Meter  el 
dedo  en  la  boca. — Hamul. — Meter  bocado 
en  la  boca. — Hongit. — Meter  en  pocilga  A 
los  cerdos. — Boon. — Meter  la  mano  en  el 
bolso,  en  vasija,  entre  el  pecho,  etc. — Caló. 
— Meter  el  bolo  de  plano  al  quitar  la  yerba. 
— -Dodo. — Meter  con  fuerza  en  agujero 
caña,  palo,  etc. — Doldug. — Meter  la  mano 
en  agua  y  moverla  de  una  parte  para  otra. 
— Gaugao. — Meterse  en  el  agua  hasta  la 
cintura. — Logom. — Meterse  agua  en  los  oí- 
dos.— Lungug. — Meterse  debajo  de  la  tie- 
rra como  lombriz,  etc.' — Irior. — Meterse  uno 
vestido  en  el  agua. — Osbog. — Meterse  en 
el  lodo. — Sagparac. — Meterse  el  agua,  por 
entre  aberturas  por  causa  del  viento. — Ara- 
ua. — Meter  miedo. — Pagpahadluc,  pagpa- 
tarhug. — Meter  ó  presentar  memorial,  so- 


ME 

íicítud,  etc. — Pagpahayag,  paquímalooy.— - 
Meter  el  pan  en  harina. — Pagdugan  sin  ha- 
rina sa  pag  tinapay. — Meter  el  dedo  en  las 
fosas  nasales. — Pag-ngamo. — Meter  letra, 
reglones. — Pag   pasoso. 

Meticuloso,  sa.  adj.  Hadlucon. 

Metido,  m.  Puniti.  Sontoc. 

Metimiento,  m.  Pagpasolud.  Pagpasolud. 

Metódicamente,  adv.  m.  Sin  husay,  hu- 
say  caopay,  husay  gud,  sugad  san  angay 
sa  batasan. 

Metódico,  ca.  adj.  Husay,  angay  sa  ba- 
tasan. 

Metodizar,  a.  Paghusay;  pagpacaopay. 

Método,  m.  Cahusayan. — Batasan  sin  pag- 
polong  cún  pagbuhat  bá. — Pagpaagui  san 
buhat. 

Metralla.  /.  Art..  Ponglo,  puthao,  raysang 
nga  iquinacarga  sa  mga  luthang. 

Metrallazo.  m.  Pagbuhii  san  luthang. 

Metreta.  /.  Tarac-san;  tacalan. — Surudlan 
sin  alacsio  cún  lana  bá. 

Métrica.  /.  Pagaradman  tungud  sa  pag- 
himo  sin  mga  siday. 

Métricamente,  adv.  m.  Alagad  sa  mga 
lagda  san  metro  ó  siday. — Alagad  san 
mga  lagda  san  metro  ó  socol. 

Métrico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  me- 
tro cún  siday  bá. — An  tungud  ó  cañan  me- 
tro cún  socol  bá. 

Metrificación.  /.  Paghimo  sin  mga  siday, 
pagsiday. 

Metrifícador,  ra.  m.  y  /.  Parahimo  sin 
mga  siday,  parasiday. 

Metrificar,  a.  Paghimo  sin  mga  siday,  si- 
day, pagsiday. 

Metrista.  com.  Parahimo  sin  mga  siday, 
parasiday. 

Metro,  m.   Id.;  siday. — Socol. 

Metrópoli.  /.  Bongto  nga  pangulo,  ca- 
pong-tan,  capopong-tan.  Singbahan  nga 
arsobispal  nga  pangulo  sa  iba  nga  mga 
singbahan. 

Metropolitano,  na.   adj.   An  tungud  ó 

cañan  metrópoli. — An  tungud  ó  cañan  Se- 
ñor Arsobispo. — m.  An  Señor  Arsobispo 
nga  ponoan  sa  iba  nga  mga  obispo  nga 
mga  sacop  niya,  cay  siya  an  pangulo. 

Metrorragia.  /  Med.  Pagdugo,  in  nag 
dudugo  an  babaye,  cay  inabutan  sin  sa- 
quít. 

Meya.  /.  Alimango,  quiñis. 

Mezcla.  /.  Pagsacot,  pagsalacot.  Pagca- 
sacot,  pagcasalacot. — Masa,  minasa  nga 
baras  ug  apog. — Libug. 

Mezcladamente.   adv.  m.  Sinacot  gud. 

Mezclado,  da.  adj.  Sinacot.— Laoc. 

Mezclador,  ra.  m.  y  /.  Parasacot. 


ME-MI  380 

Mezcladura.  /.  Sacot;  pagsacot,  pagsala- 
cot. Pagcasacot,  pagcasalacot. 

Mezclar,  a.  Pagsacot,  pagsalacot.  Pagla- 
huc.  Molonmocon.  Sahug.  Salad.  Lamay. 
Ahug.  Pagsuda.  Bagay,  balagay.  Sagul.  Sa- 
lado. Sarac.    Sangag.  Labug. 

Mezclar  él  arroz  con  maiz,  coco  ra- 
llado, etc.  Lusac. 

Mezclar  líquidos.  Sambog,  lambog,  sim- 
bog,  timbog. 

Mezclarse,  juntarse  un  animal  con 

otros.  Pagtampo. 
Mezclilla.  /.   Baga  sinamay  nga  panapton. 
Mezcolanza.  /.  fam.  Sacot,  salacot. 
Mezquinamente,  adv.  m.  Macaloloy  gud, 

soco    caopay. — Mahicao    caopay,  maimot 

caopay. 
Mezquindad.  /.    Camacalolooy,    casoco, 

casongco. — Cahicao,     caimot;     camahicao, 

camaimot. 
Mezquino,  na.  adj.  Macalolooy,    hangul, 

soco,    songco. — Mahicao,    maimot,    mado- 

hong,  macupit,   mabantito,   mácobot.    Ha- 

lot. —  Gutiay. 
Mezquita.  /.  Singbahan  sa  mga  moros. 

MI 

Mi,  mis.  pron.  Acón,  co,  nacon. 

Miaja.  /.  Moh  moh,  caracatac. 

Miar.  n.  Ingao,  ingao  ingao,  ngiao. 

Miasma,  m.  Med.  Alitbo,  alisbo  nga  ma- 
raut  ó  mabaho. 

Miasmático,  ca.  adj.  Bisan  ano  nga  ma- 
raut  ó  mabaho  an  alitbo  ó  alisbo  niya. — 
Saquít  nga  guican  sa  mga  maraut  nga  alisbo. 

Miau.  m.  Ingao;  ngiao. 

Micción.  /.  Pag  ihi. 

Mico.  m.  Olot,   amó. 

Microcéfalo,  la.  adj.  Gutiay  an  oló. 

Micrómetro.  m.  Salaming  nga  gamit  sá 
pag  socol.  ' 

Microscopio.  Salaming  nga  gamit  sa  pag 
quita  bisan  sa  mga  gutiay  gud. 

Micha.  /.  Oding  nga  babaye. 

Micho,  m.  Oding  nga  lalaqui. 

Miedo,  m.  Cahadluc,  cahadoc. — Catahap. 
— Hirib  hirib;  hiric  hiric. — Auod.  Suib. 

Miedoso,   sa.  adj.  Hadlucon,  hadocon. 

Miel./.  Dugos.  • 

Mielga.  /.  Banua  nga  mielga. 

Mielga.  /  Isda  nga  lilima  ca  danga  an  ca- 
hilaba. 

Mielitis.  /  Med  Saquít  ó  hubag  sa  talodtod. 

Miembro,  m.  Bahiri; ;  pota.— Miembro  inú- 
til. Gotos. — Miembro,  órgano  de  la  gene- 
ración. Qüinabufrf;  atübahgan;  otin,  boto, 
47 


m 


MI 


ihian,  putic,  otog. — En  algunos  animaíes. 
Tacdug. 
Miente.  /.  Huna  huna.— Caer  en  mientes. 
fr.  Pag  huna  huna. — Parar,  ó  poner  mien- 
tes en  una  cosa.  Pag  huna  huna,  pamoro- 
buot  sin  mahinay. — Traer  una  cosa  á  las 
mientes,  fr.  Pag  pinanumdum. — Venírsele 
á  uno  una  cosa  á  las  mientes,  fr.  Hinum- 
dum. 
Mientras,  adv.  t.  Tub  tub,  adto,  in.  Mien- 
tras yo  estoy  en  casa...  Tub  tub  nga  aadi 
acó  sa  balay. — Mientras  yo  estudio,  él  jue- 
ga. In  adto  acó  nag  aaram,  siya  nagsusugal. 

Miera.  /.  Taguc  nga  sugad  sin  lana  san 
cahuy  nga  enebro,  baga  balao. 

Miércoles,  tn,  Id.;  icaupat  caadlao  san  se- 
mana.— Miércoles  de  ceniza.  Adlao  san 
pamuring,  siyapa  caadlao  san  cuaresma. 

Mierda.  Tae. — Iti.- — fig.  y  fam.  Hugao. 

Mies.  /.  An  ohay  ug  dagami  san  trigo.— 
Catbabari,  cat  aani.— fig.  An  mga  tauo  nga 
rtacocombertir,  ug  an  mga  cocombertiron 
pá  sa  aton  religión  nga  santa. — pl.  An  mga 
tinanum. 

Miga.  /.  An  baga  onud  san  tinapay. — pl. 
Migas  nga  tinapay. — Pinit. 

Migaja./  Moh  moh,  caracatac—  Pinit,  piri. 

Migajada.  /.  Pinipinit,  piripiri. 

Migajón.  m.  Daco  nga  moh  moh.— Pinit, 
piri. 

Migajuela.  /.  Guti  nga  moh   moh. 

Migar,  a.  Pag  pinitpinit,  pagpiripiri. — So- 
nud  sa  gatas,  etc.,  in  mga  pinit  nga  tina- 
pay.— Pagadlip. 

Migración./.  Pag  guican,  pag  halin  sa  lain 
nga    tuna. 

Miguelete.  ni.  Soldado. 

Mijero.  ni.  Haroharigue  cün  cota  bá  sa  mga 
dalan  nga  tigaman  sa  mga  miya,  cún  pi- 
pira  bá. 

Mijo.  m.   Daua. 

Mikado.  ni.  Ponoan  ó  hadi  sa  Japón. 

Mil.  adj.  Yocut.— *pl.  Cayocotyocotan. 

Milagrero,  ra.  adj.  An  masayon  tumoo 
nga  may  milagro,  bisan  uaray  man.— fam. 
An  magbuhat  sin  mga  milagro. 

Milagro,  tn.  Id.;  buhat  nga  catingalahan 
nga  guican  sa  gahum  sa    Dios,    pangasa. 

Milagrosamente,  adv.  m.  Sin  daco  nga 
catingalahan,  sin  daco  nga  pagmilagro. 

Milagroso,  sa.  adj.  Macatingala,  orosa- 
hon,  pangasa  nga  guican  sa  gahum  sa 
Dios.— -An  magbuhat  san  mga  milagro. 

Milano,  m.  Banug.— Isda  nga  milano. 

Milenario,  Ha.  adj.  Mayocut.—  m.  Yocut. 

Mileno,  na.  adj.  Bisan  ano  nga  habol 
nga  yocut  an  sabut. 

Milenrama.  /,  Banua  nga  milenrama. 


Mr 

Milésimo,  ma.  adj.  Yocut. 
Milhojas.  /  Banua  nga   milhojas. 

Miliar,  adj.  Masugad  sin  daua. — Med.  / 
Saquít  nga  sugad  sin  tip-das. 

Milicia.  /  Pag  aradman  nga  tungud  sin 
pag  tutdo  sin  pag  auay  sa  mga  soldado. 
-  Pag  soldado. — Mga  casoldadosan. — Mi- 
licia angélica.  Cubay  ó  camonong  pono- 
ngan  sa  mga  ángeles. 

Miliciano,  na.  adj.  An  tungud  sa  mili- 
cia.— m.  Soldado. 

Militante,  p.  a.  An  nagsosoldado. — adj. 
Iglesia  militante.  Iglesia  nga  matoclos. 

Militar,  adj.  An  tungud  sa  milicia  cún 
sa  pag  auay. — m.  Soldado. 

Militar,  n.  Pag  soldado. 

Militarmente,  adv.  m.  Sugad  sin.  bina- 
batasan  sa  mga  soldado. 

Milla.  /  Id.;  icatolo  cabahin  sa  usa  cale- 
gua. 

Millar*  m.    Yocut. — //.  Cayocutyocotan. 

Millarada.  /  Cayocutyocotan. 

Millón,  m.  Ribo. 

Millonario,  ria.  adj.  Salapianon,  man- 
garan, bahandianon. 

Mimar,  a.  Pag  ogay,  pag  saho. 

Mimbral,  m.  Camimbrehan. 

Mimbre,  m.  Cahuy  cahuy  nga  mimbre, 
halaba  an  sanga,  manipis  ug  malubay. — 
Sanga  sin  minbre. 

Mimbrear.  n.  Huyab  huyab. 

Mimbreño,  ña.  adj.  Masugad  sin  mimbre. 

Mimbrera.  /  Cahuy  cahuy  nga  mimbre, 
haglaba  an  sanga-  manipis  ug  malubay. 

Mímica.  /.  Pag  aradman   nga  paquigsabut 

tungud  sin  mga  pag  señas  ó  mga  pag 
quinhat  bá. 

Mimo.  m.    Gopong. — Comedia  nga  maca- 

tataua  ug  danay  mahugao. 

Mimo.    m.   Ogay,   pag  caogay,  pag  saho. 

Mimosa.  /  Banua  nga   sugad  an  quirom 

quirom. 

Mimoso,  sa.  adj.    Mapasaho. — Sinahoan. 

Mina.  /    Calian,    dulangan,    pangalian. — 

Fort.   Ocad  nga  halarum  ug  halaba  sa  ila- 

rum  sa  tuna,  nga  binubutangan    sin   pól- 

bora,  cay  basi  mabungcag  an  bongto,  etc. 

Minador,    ra.    adj.    Magcacale.  Maocad. 

Macotcot. — ni.    Papahimo    sin    mga  mina 

sa  ilarum  sa   tuna. 

Minar,  a.    Pag   cale,  pag  ocad,    pag  cot* 

coi.— fig  Pag  patigayon  gud  caopay  basi  . 

macuha  an  guintutuyo. 
Mineraje  m.  An  pag  buhat  ug  an   polos 

nga  cuna  sa  mga  mina. 
Mineral,    adj.    An   tungud  sa  mga  mina. 

m.  An  mina  nga  buluan,  salapi,  tumbaga, 


MI 

etc.  Guinicanan  sa  mga  borabud.  fig.  Bisan 
ano  nga  quinucuhaan  sin  daco  nga  polos. 

Mineralogía.  /  Pag  aradman  nga  tungud 
sa  mineral. 

Mineralógico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  Mi- 
neralogía. 

Mineralogista,  m.  An  batid  ó  lasgud  sa 
Mineralogía. 

Minería.  /.  Pag  aradman  sin  pag  buhat 
sa  mga  mina. — Mga  mag  buruhat  dida. 

Minero,  ra.  adj.  An  tungud  sa  minería. 
— m.  Parabuhat  sa  mga  mina.  An  tag-ada 
san  mina  nga  parasohol  san  mga  mag  bu- 
buhat  dida. — Mina  nga  salapí,  bulauan, 
tumbaga,  etc.  fig.  Guinicanan  sa  bisan  ano. 

Minerva.  De  propia  Minerva.  Sa  luga 
ringon  nga  pag   larang. 

Minerva.  /.  An  procesión  sa  Corpus. 

Mingo,  expr.  fig.  y  fam-  Ogdayoti. 

Mingo,  m.  An  bola  nga  ibinubutang  sa 
butnga  san  biyar. 

Miniar,  a.  Pag  pintar  sin  mga  gudtiay. 

Miniatura.  /.  Pintar  nga  gudtiay,  nga  na- 
himo  sa  papel,  género,  tiposo,  etc. 

Miniaturista.  /.  com.  Parapintar  sin  mga 
gudtiay. 

Mínima.  /.  Guti,  gutiay,  etc. 

Mínimista.  m.  An  nagaaram  sa  mga  mí- 
nimos. 

Mínimo,  ma.  adj.  Guigugutiaye,  gutiay 
caopay,  labi  nga  gutiay. — s.  Capadian  sa 
religión  ni  San  Francisco  de  Paula. — pl. 
Icaduha  san  mga  clase  sa  Gramática  nga 
guinaadman  an  mga  genero  sa  mga  nom- 
bre ug  an  mga  oración. 

Mínimum,  m.  An  tubtub,  diri  ná  mahi- 
himo  ibanan. 

Minina.  /.  fam.  Oding  nga   babaye. 

Minino,  m.  fam.  Oding  nga  lalaqui. 

Minio,  m.  Pintar  nga   pula. 

Ministerial,  adj.  An  tungud  sa  pag  mang- 
no  sa  guinhadian,  cún  sa  mga  ministro 
nga  tinatapuran. — An  gapil  sa  mga  mi- 
nistro. 

Ministerio,  m.  Id.;  an  mga  ministro  nga 
tinatapuran  sin  pamangno  san  guinhadian. 
Oroquian  san  mga  ministro.  Catungdanan. 

Ministra.  /.  Babaye  nga  surugoon. — Asa- 
ua  san  ministro. — Ponoan  sa  mga   monja. 

Ministrador,  ra.  adj.  Magtutuman  sin 
catungdanan. — s.  Parahatag. 

Ministrar,  a.  Pag  turnan  sin  catungdanan. 
— Paghatag. — Pag  sirbe. 

Ministril,  m.  Aguasil. 

Ministro.  Pagsirbe. — Hocom. — Tinoinan, 
tinatapuran. 

Minoración.  /.  Pag  iban;   pageaiban. 

Minorar,  a.  Pag  iban;  labnao. 


MI 


391 


Minorativo,  va.  adj.  Macacaiban. 

Minoría.  /.  Obús  cún  dao  sa  mga  pag- 
botos. — Án  mga  obús  sin  mga  botos. 

Minoridad./  An  mga  obús  sin  mga  botos. 

Minucia.  /.  Cagutiay,  cauaray  polos. 

Minucioso,  sa.  adj.  Maosisahon.— Macu- 
ri  cuti. 

Minuciosidad.  /.  Camaosisahon.— Cama- 
cuti  cuti. 

Minué,  m.  Sayao  nga  minué. 

Minúscula.,  adj.  Letra  nga  minúscula  ó 
gutiay. 

Minuta.  /  Lactud  nga  casayoran  nga  pag 
huhuaron  ug  pag  opayon. — Panumduman 
nga  sinurat. — Lista  nga  panumduman. 

Minutar,  a.  Pag  surat,  surat  nga  pag  hu- 
huaron. Pag  surat  sin  lactud. 

Minutario,  m.  Hinuhuaran  sa  mga  surat. 

Minutero,  m.  Puthao  san  orasan  nga  natu- 
dlo  san  mga  minuto. 

Minuto,  m.  Id.;  an  tagsa  san  caon-man  ca- 
bahin  sa  usa  ca  oras. 

Miñón,  m.  Soldado  nga  paraíanat  san  mga 
macauat. 

Mío.  pron.  Acón,  co,  nacon. 

Miodinia.  /.  Med.    Saquít  sa  mga  paá. 

Miope,  adj.  Harap. 

Miopía.  /.  Caharap. 

Mirabel,  m.  Banua  nga  mirabel. 

Mirada.  /.  Pag  culao,  pag  quita;  pag  tan- 
ao;  pag  hiling. 

Miradero,  m.  Tanao  an,  quiriquitaan.  Sil- 
ingan. 

Mirado,  da.  adj.  Bien  mirado.  Tinatahud 
caopay. — Mal  mirado.  Diri  tinatahud. 

Mirador,  ra.  adj.  Maculao,  maquita,  ma- 
tan-ao;  mahiling. — m.  Tan-ao,    quiritaan. 

Miradura./.  Pag  culao,  pag  quita,  pag  tan- 
ao;  pag  hiling. 

Miramiento,  m.  Pag  culao,  pag  quita,  pag 
tan-ao;  pag  hiling. — Pagtanud;  catahud;  ca- 
talahuran. 

Mirar,  a.  Pag  culao,  pag  quita,  pag  tan  ao. 
Pag  hiling. — Pag  sod-ong.  Pag  solong.  Pag 
horug.  Pag  cogbot;  pagtoclo. — Pag  gara- 
ngao. — fig.  Panginano. — fig,  Pag  mangno; 
pag  hopot;  pag  tabang,  pag  bulig. — Bien 
mirado. — m.  adj.  Cún  panginanohun  cao- 
pay.—Mirar  por  agujero,  abertura,  etc. — 
Siling;  sipat  sipat;  sid-id;.  guirim. — Mirar 
de  hito  en  hito. — Sipat;  quihap,  quihap  qui- 
hap;  totoc;  bugtoc. — Mirar  desde  abajo  arri- 
ba.— Sirib. — Mirar  bien  antes  de  hacer  algu- 
na cosa. — Sulao. — Mirar  inclinando  un  poco 
la  cabeza  y  poniendo  los  ojos  en  blanco. 

Suricop. — -Mirar  hacia   abajo. — Tamud 

Mirar  recatadamente  ó  con  alguna  inten- 
|     ción. — Quinhat,   quidhat,    quiro,    barising. 


392 


MI 


— Mirar  al  espejo  ó  al  agua. — Aniño,  ani- 
nao,  landong. — Mirar  por  la  honra,  hacien- 
da, etc. — Bitoc. — Mirar  con  ceño. — Lurat. 
— Mirar  atónito  hacia  arriba. — Sidap. — Mi- 
rar por  la  ventana — Hambo,  hamboy. — Mi- 
rar estirando  el  cuello.— Handucag. — Mirar 
al  fondo  del  agua. — Nanao. — Mirar  donde 
hay  pescado  ó  caza. — Hulao. — Mirar  con 
compasión. — Lingi;  irohoy. — Mirar  con  li- 
gereza volviendo  la  cabeza. — Icmat. — Mirar 
alzando  ó  volviendo  la  cabeza. — Dangag. 
— Mirar    vasija   inclinándola. — Gabiling. — 

Mirar  meneando  y  volviendo  la  cabeza - 

Yungatyungat. — Mirar  á  una  y  otra  parte 
sin  atender. — Lingag,  lingag  lingag.— Mi- 
rar cara  á  cara,  de  hito  en  hito. — Buslong. 
— Mirar  por  celosía,  enrejado  y  otros  huecos 
análogos. — Seré,  pasere. 

Mirasol,  m.  Tanum  nga  naga  atubang  san 
adlao. 

Mirífico,  ca.  adj.  poét.  Catingalahan,  ma- 
catitingala,  orosahon. 

Miriñaque,  m. — Hiyas  hiyas.  Oyagan, 
ayusan. — Saya  nga  loon  ug  matugas. 

Miriópodo.  adj.  Zool.  Mananap  nga  da- 
mo  an  teel  ó  siqui,  teelan,   siquihan. 

Mirística.  /.  Cahuy  nga  nga  nabubuhi  sa 
mga  banua  nga  mapaso;  an  bonga  niya  mao 
an  nuez  moscada. 

Mirla.  /  Tamsi  nga  mirla. 

Mirlamiento.  m.  Pag  pacaligdong. 

Mirlarse,  r.  fam.  Pag  pacaligdong. 

Mirlo,  jn.  Tamsi  nga  mirlo.—; fig.  y  fam. 
Pag  pacaligdong. 

Mirón,  na.  adj.  Mag  paratan-ao,   magpa- 

raculao.  magparahiling. 

Mirra.  /.  Id.,  taguc  nga  mahamut. 

Mirrado,  da.  adj.  Bisan  ano  nga  may  mirra. 

Mirrauste.  m.  Mga  siuo  sin  sarapati  nga 

guinisa,  nga  may  mga    almendra,    asúcar 

ug  sin  mga  panacot. 

Mirto,  m.  Cahuy  cahuy  nga  mirto. 

Misa./.  Id.;  an  Santos  nga  Misa. 

Misacantano.  m.  An  guinordenan  sa  pag- 

capadte,  an  bago  nga  Padre. 

Misal,  s.  Libro  nga  misal. 

Misantropía.  /  Baga  cangalas  sa  igcasi- 

tauo. 

Misántropo,  m.  An  baga  mángalas  sa  ig- 

casítauo. 
Miscelánea.  /.  Salacot. 
Misceláneo,  nea.  adj.  Salacot. 
Miserabilísimo,  ma.  adj.  Mahicao  cao- 

pay,  maimot  caopay. — Macalolooy  caopay, 

hangul  caopay. 
Miserable,  adj.  Mahicao,  maimot.  Holoy. 

Bantito.    Halot. — Macalolooy,    hangul. — 

Bogcot. 


MI 

Miseración.  /.  Calooy;  pag  calooy. 

Miseramente,  adv.  m-  Mahicao  caopay, 
maimot  caopay. — Macalolooy  caopay,  ha- 
ngul caopay,  maimot   caopay. 

Miserear,  n.  fam.  Hicao,  imot. 

Miserere,  m.  Id.,  carantahon  nga  miserere. 

Miseria.  /.  Cacurian,  casaquitan. — Cama- 
calolooy;  casoco,  casongco,  cahangul. — Ca- 
mahicao,  camaimot 

Misericordia.  /.  Calooy;  pagcalooy. 

Misericordiosamente,  adv.  m.  Sin  daco 

nga  pagcalooy. 
Misericordiosísimo,   ma.  adj.    Guima- 

loloye,  malolooyon  caopay. 
Misericordioso,     sa.    adj.    Malolooyon, 

maguinloy-an,mahinocloyon,mahipuangud; 

malilin. 
Mísero,  ra.  adj.  Mahicao,   maimot. — Ma- 
calolooy, maimol,  maitol,  hangul. 
Misero,  ra.  adj.  fam.  Maquisingbahon. 
Misérrimo,    ma.    adj.    Mahicao    caopay, 

maimot  caopay. — Macalolooy  caopay,  mai- 
mol caopay,  hangul  caopay. 
Misión.  /.  Pagsugo,  pag  pacadto. — Gahum 

nga  itinotogot  san  tauo  nga  tinotoinan   ó 

tinatapuran. — Pag  uale. — An  tuna  ngaguin 

uaualihan. — Uale. 
Misionario,  m.  Parauale  san  Santos  nga 

Evangelio. — Sinusugo. 
Misionero,  m.   Parauale  san  Santos    nga 

Evangelio. 
MÍSÍVO,  va.  s.  Surat  nga  iguinpapadolong 
Mismo,  ma.  adj.  Ngahao;  amo  gud,  mao 

gud. 
Mistamente,  adv.  m.  An  tungud  sa    du- 

duha  nga  hocmanan   nga  singbahanon  ug 

calibutanon. 
Mistar,  a.  Tingol 
Mistela.  /.  Alacsio,    irin-mon. 
Misterio,  m.  Id.,  an  diri  sadang  hibaroan 

ug  tuquibonsán  halipot  nga  sarabutan  san 

tauo. — Bisan  ano  nga   macuri    sabuton.— 

Hipos,  hilom. 
Misteriosamente,  adv.  m.  Sa  hipos,  sa 

hilom,  sa  tinago. — Orosahun  gud. 
Misterioso,  sa.  adj.  Orosahun,   macatiti- 
ngala. 
Mística.  /.  Pagaradman  nga  tungud  sa  qui- 
nabuhi  sa  calag. 
Místicamente,  adv.  m.  Sa  calag. 
Misticismo,  m.  Pag  camaampoon. 
Místico,  m.  Sacayán  nga  duduha  an  layag. 
Místico,  ca.  adj.  Maampoon. — Orosahun, 

macatitingala. — An  tungud  sa  mística. 
Misticón,   na.  adj.    fam.    Nagpapacasan- 

tos,  nag  papacamaampoon. 
Mistífori.  m.  An  nahihitungud  sa  tribunal 
sa  Sta.  Iglesia  ug  sa  tribunal  civil. 


MIMO 

Mitad./.  Tunga,  catunga.— Butnga.— Picas. 

— Buca.  Acob.—  Bood;  sahad;  buang. 
Mitigación.  /.   Pag  iban;  pacaiban. 
Mitigador,  ra.  adj.  Macacaiban. 
Mitigar,  a.  Pag  iban. 
Mitigativo,  va.  adj.  Macacaiban. 
Mitigatorio,  Ha.  adj.  Macacaiban. 
Mito.  m.  Buaon  nga  polong,  asoy  etc. 
Mitología.  /.  Buaon  nga  susumaton  sa  mga 

diosdios  sa  mga  diuatahan. 
Mitológico,  ca.  adj.  Buaon  nga  susumaton. 

— m.  Batid  ó  parasurat  sin  mga  buaon. 
Mitologista,  m.  Batid  ó  parasurat  sin  mga 

buaon. 
Mitólogo,  m.  Batid  ó  parasurat   sin    mga 

buaon. 
Mitón,  m.  Potos  sa  butcon  nga  gamit    sa 

mga  babayc,  tican  sa  panglayan  ngada  sa 

sico. 
Mitra.  /.  Id.;  calo  calo  sa  mga  arzobispo 

ug  mga  obispo.— fig.  Catungdanan  san  pag 

caarzobispo   cún  pag  caobispo. — fig.  Tuna 

nga  sacop  sa  iya  gahum. 
Mitrado,  da.  adj.  May  mitra  ó  calo  calo. 
Mitrar,  n.  fam.  Pag  obispo. 
MitridatO.  m.  Tambal  contra  sa  hilo. 
Mixtión.  /.  Sacot,  salacot;  pag  casalacot; 

pag  casacot. 
Mixto,  ta.  adj.  Sacot,  salacot;  sinacot,  si- 

nalacot. — s.  Libug;  calibugan. 
Mixtura.  /.  Sacot,  salacot;  pag    casalacot 

pag  casacot. 
Mixturar,  a.  Pag  sacot,  pag  salocot. 
Mixturero,  ra.  s.   Parasacot,  parasalacot. 
Miz.  m.  Pag  coying  coying. 

MO 

Mobiliario,  ria.  adj.  Mangad.—  m.  Gara- 

miton  sa  balay. 
Moblaje,  m.  Caramiton  san  balay. 
Moblar,  a.  Pag  butang  sa  balay  san    mga 

gara  mi  ton. 
Moble,  adj.   Máquina. 
Mocadero,  m.  Iparadpad  sa  irog. 
Mocarro,  m.  fam.  Mohog. 
Mocear,  n.  Pag  condat,  pag  corocondat  sin 

mga  sorosucrtc  nga  cañan  caolitauohan. — 

Pag  suerte  sin  maraut. 
Mocedad.  /.  Cabata;   pag  cabata,  pag  cao- 

litauo. — Suerte,  sorosuerte  nga    maraut. 
Mocero,  adj.  Maquimala-oay,  maquibabaye. 
Mocetón,  na.  m.  y  f.  Tauo  nga  bata  pá 

ug  daco  ná  an  lauas,  mabacud. 
Moción.  /.    Pag   halin.—  Pag  quiua. — Pag 

bantad. — Pag  pagpahayag,  pag   hayag,  in 

hinahayagan  sa  Dios  an  calag- 
Mocito,  ta.  s.  Barobata  pá. 


MO  393 

MOCO.  m.  Mohog. — De  candela.  Lanay,  ti- 

nagas. — De  pavo.  Pomapong. — Tae  sin  put- 

hao. 
MOCOSO,  sa.  adj.  Mohogon.— fig.  Bata  nga 

sarauayon. — Tapingon. 
Mocosuelo,  la.  adj.  Bata  nga  sarauayon. 
Mocha.  /.  Pag  yocbo. 
Mochada.  /.  Pag  sungay  —  Bag  pacug. 
Mochada,  a.  Pag  talib;  pag  otud. 
Mochazo,  m.  Pag  dabal  sa  pono  san  pu- 

sil,  etc. 
Mocheta.  /.    Pono   san  sadol,  etc. — Cata- 

pusan  sa  mga  harigue  ug  mga  pilar,  nga 

sinasarigan  ug  tinudcan  san  mga  arcos. 
Mochil,  m.  Bata  nga  surugoon. 
Mochila./.  Surudlan  hgagénero  cún  anit  bá. 
Mocho,   Cha.  adj.  Mananap  nga  inot-dan 

san    sungay.— fig.    Inarotan.— fig.   y  fam. 

Bisan  ano  nga  tais  sa  catapusan. 
Mochuelo,  m.  Bucao. 
Moda.  /    Batasan,    bag-o   nga  batasan   sa 

mga  pag  panapton,  etc. 
Modal,  m.  Batasan,  gaui. — //.  Cagauian. 
Modelar,  a.  Pag  himo  sin  tauo  tauo,  sin 

rabol,  sabong,  etc.—  r.  fig.  Pag  sugad  san 

susgaran. 
Modelo,  m.  Susgaran,  susgaranan;  panun- 

dugan.  Panadlihan;  pañi  iban. — Susugaran. 
Moderación.  /  Casadangan. 
Moderadamente,  adv.  m.  Sin  casadangan. 
Moderado,  da.  adj.  Casadangan  an   iya. 
Moderador,    ra.   adj.  Maalagad  sa  casa- 
dangan. 
ModeramientO.  m.  Casadangan. 
Moderar,  a.   Pag  casadangan,  pag  alagad 

sa  casadangan.  Pag  pog.ong  sa  mga  cairib- 

gon.  Pag  paobus  ó  pag  iban  san  bale.  Pag 

iban  san  paso,  etc. 
Moderativo,    va.    adj.    Macacasadangan. 

Macacapogong.  Macacaiban. 
Modera  torio,  ria.  adj.  Macacasadangan. 

Macacapogong.    Macacaiban. 
Modernamente,  adv.  m.  Bag-o  pá,  di  pá 

maiha. 
Moderno,  na.  adj.  Bago  pá,  di  pá  maiha. 
Modestamente,  adv.  m.    Sin  mahadong. 
Modestia.  /  Cahadong;  camahadong. 
Modesto,   ta.  adj.  Hadong,  mahadong. 
Modicidad./  Casadangan.  Cagutiay. 
Módicamente,  adv.  m.  Sin  casadangan  lá. 
Módico,  ca.  adj.  Casadangan  an  iya;  Gii- 

tiay. 
Modificable.  adj.  Sadang   pacaopayon. 
Modificación.  /.  Pag  pacaopay. 
Modificador,  ra.  adj.  Magpapacaopay. 
Modificar,  a.  Pag  pacaopay. 
Modificativo,  va.  adj..  Magpapacaopay. 


394 


MO 


Modificatorio,  ria.  adj.  Magpapacaopay. 

Modio.  m.  Tarac-san. 

Modismo,  m.  Batasan  sin  pag  polong  nga 
lugaringon  sa  usa  nga  pamolong. 

Modista.  /.  Babaye  nga  paratabas  ug  pa- 
ratahi  sa  mga  biste  sk  mga  igcasibabaye. 
— An  may  tendahan  nga  panapton  sugad 
san  bag-o  nga  batasan. 

Modo.  m.  Sugad;  sugara. — Casadangan.— 
Batasan  nga  angay. — Gram.  An  baga  pag 
caagui  basi  saboton  ancahologan  san  verbo. 

Modorra.  /  Aliporong. 

Modorrar,  a.  Aliporong. 

Modorro,  ra.  adj.  Maaliporong.— fig.  Ta- 
pang. 

Modoso,  sa.  adj.  Mahadong. 

Modrego,  m.  fam.  Tapang. 

Modulación.  /.  Pag  hataas  cún  pag  ha- 
bobo  san  tingug  nga  maigo  san  punto  sa 
pag  canta. 

Modular,  n.  Pag  hataas  cún  pag  habobo 

san  tingug  nga  maigosan  puntosa  pag  canta. 
Módulo,  m.    Arq.  Socol—  Mus.  Pag    lain 

san  tingug  cún  sa  pag  canta. 
Mofa.  /  Pag  yobit,  pag  tamay. 
Mofador,  ra.  adj.  Mayobit,  matamay.—  s. 

Parayobit,    paratamay. 
Mofadura.  /  Pagyobit,  pag  tamay. 
Mofar,   n.  Pag  yobit,  pag  tamay.  Yocti. 
Mofeta.  /.  Alisngao,  alitbo. 
Moflete,  m.  fam.  Lipog-oc. 
Mofletudo,  da.  adj.  Malipog-oc. 
Mogollón.  m.  Atang,  atang  atang.  Malalut. 
Mogón,  na.  adj.  Uaray  an  usa  nga  sungay, 

natamuy  an  iya  sungay. 
Mogote,  m.    Pongtod,    bongdo.— Tambac 

nga    humay,  etc. — An    mga    sungay    san 

bugsoc  san  bag-o  pá. 
Mogrollo,  m.   Atang,  atang  atang.— fam. 

Culang  sin    catahud. 
Moharra.  /.  Bangcao. 
Moharrache,   m.   Gopong. --/%-.   y  fam. 

Cadit  cadit;  cudit  cudit. 
Mohatra.  /.  Limbong  sa  pag  baliguia. 
Mohatrar,  n.  Pag  limbong  sa  pag  baliguia. 
Mohatrero,  ra.  m.    y  f  Paralimbong  sa 

pag  baliguia. 
Mohecer,  a.  Agop-op.  Pag  alamag. 
Mohiento,  ta.adj.  Alamagon;  agop-opon. 
Mohín,  m.  Buringit,  curiot,  lingag,  quilig- 

quilig,  hacahaca,  piling. 
Mohína.  /.  Casina,  capongot. 
Mohíno,  na.  adj.  Masina,  mapongot,  ma- 

sisinahon . — Mabidoon . 
Mohíno,  na.  s.  Hayop  nga  libog,  cay  anac 
sin  cabayo  ug  sin  burra. 
Moho.  m.  Agop-op.  Alamag. 
Mohoso,  sa.  adj.  Agop-opon.  Alamagon, 


MO 

Moj abana.  /.  Baga  badhuya  ó  baduya. 
Mojada.  /.  Holos.— -fam.    Samad  sin  tais 
nga  panganiban  ó  salsalon. 
Moj  ador,  ra.  s.   Paraholos. — Impr.  Tubig, 

cay  dida  hinuhulsan  an  papel. 
Mojadura.  /.  Holos;  pag  caholos. 
Mojama.  /  Barol  nga  atún  nga  isda. 
Mojarla.  Pag  holos. — Homud;  homog.  Bu- 
lias.  Hupit.  Mirit. — fig.  y  fam.  Pacasamad, 
pacabono,  pag  bono. — Mojar  pan  en  vino, 
morisqueta    ú    otra   cosa  en  caldo,  etc. — 
Bahug. — Mojarse  ó  ponerse  hecho  una  so- 
pa.— iPag   lagdos. — Mojar    ó    poner  en    el 
agua  ó  lodo. — Laogao. — Mojar  ó  meter  la 
pluma  en  el  tintero. — Lugmao. — Mojar  ó 
humedecer  las  manos  para  que  no  se  pe- 
gue á  ellas  lo  que  se  ha  de  tocar.— Damo. 
— Mojar  ó   rociar  lo  que  se  teje. — Pispis, 
binis. — Mojarse  todo  el  cuerpo  cuando  se 
baña  ó  alcanza   un   aguacero.—  Homoy. — 
Mojar  en  tinta,  agua,    etc.— Domol. — Mo- 
jar, remojar  en  agua. — Looy  ó  louoy. — Mo- 
jar la  pluma   en  tinta — Tolpoc,  Tolnob. — 
Mojar  con  la  punta  de   la  lengua  el  lápiz 
ú  otra  cosa. — Tupra. — Mojarse,  empapar- 
se en  agua. — Homay. — Mojar,   humedecer, 
echar  caldo  en  comida,  etc. — Hamo  hamo. 
Mojarrilla,  m.fam.  Malipayon,  madorogas. 
Moje.  m.  Sabao,   salsa. 
Mójeles,  m.  pl.  Mar.  Mga  pisi  nga  sinala- 
pid,  usa  cadupa  ngan  sin  tunaga  an  hilaba. 
Mojicón,  m.   Tinapay  nga  biscocho,  gamit 
sa  paginum  sin  chocolate,  etc. 
Mojiganga.  Dula  nga  macatataua,  in  nag- 
bibiste  an  tauo  sin  dugnit  ug  nagpacama- 
nanap  siya.— fig.   Baga  pagdorogas  ó  pag- 
tiao  tiao. 
Mojigato,  ta.  adj.  Baga  dongo  nga  nag- 
papaca  dongo,  basi  matuman  an  iya  guin- 
tutuyo. 
Mojón,  m.  Id.,  tigaman. — Tae. 
Mojón,  m.  Paratilao  sa  mga  alacsio. 
Mojona.  /.    Pagsocol;    pagmojón  ó  pagti- 

gaman. 
Mojonación.  /.  Pagmojón,  pagtigaman. 
Mojonar,  a.  Pagmojón,  pagtigaman. 
Mojonera.   /.    ülot,  olotan,  an   binubuta- 
ngan  san  mojón. — Mga  mojón  ó  mga    ti- 
gaman, caolotan. 
Mola.  /.    Binocboc    nga  sebada  nga  sina- 
sactan  sin  asín,  nga  cañan  mga  diuatahan 
ibinubutang  sa  mga  ulo    san    mga  hayop 
nga  ira     ihinahalad. 
Mola.  /.  Baga  onud  nga  natubo  sa   tiyan 
sin  babaye  nga  dao  burud  siya. 
Molada.  /.  Liniguis  nga  color    sa   usa  lá 
Ca  pagliguis. 


MÓ 

Molcajete,  m.  Docdocan    nga   bato    nga 

may  teel  teel  nga  totolo. 

Molde,  m.  Hormahan.— fig.  Susugaran. — 

De  molde,  loe.  Minolde. — m.  adv.  Igo  gud. 

— fig.  Maopay  gud. 

Moldeador,    ra.    s.    Parahimo    sin    mga 

moldura. 
Moldear,    a.    Paghimo  sin  mga  moldura. 

Bitbit.  Alisoso,  alinsoso. 
Moldura.  /  Id.— Cagut-san.— Bibit. 
Moldurar,  a.  Paghimo  sin  mga   moldura. 

Bibit.  Alisoso,   alinsoso. 
Mole.  adj.  Mahomoc,  mayomo. 
Mole.  m.  Dagco,  bisan  ano  nga  dageo  an 

lauas. 
Molécula.  /.  Gudtiay,  mga  gudtiay,  bisan 

ano  nga  gudtiay.  Cagudtiay. 
Molecular,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga 

molécula. 
Moledera.  /.  Camahongio,  camasamoc. 
Moledero,  ra.  adj.   Maliliguis.    Lilig-son. 

— Mayoyontoc. 
Moledor,  ra.  adj.  Maliguis. — s.  Paraliguis. 

— Parayontoc. — fig.  y  fam.  Masalangisang. 
Moledura.  /.  Pagliguis.— An  liniliguis. 
Molendero,  ra.  m.  y  f.  Paraliguis. 
Moler,  a.  Pagliguis.— Yontuc;  todtod.— fig. 

Kudlay,  butlao.  Estoy  molido  de  trabajar. 

Nabubutlao  acó   san    pagbuhat. — fig.     Hi- 

bang.  Este  cepillo  muele  la  ropa.  Ini  nga 

iscoba    nacacahibang    san    panapton.    fig. 

Pagbungcag.  Pagdarahug.  Pacasamoc. 
Moler  en  almirez  ó  mortero.  Docdoc; 

toemac. 
Molero.  m.  Parahimo  sin  mga  liguisan. — 

Parabaliguia  sin  mga  liguisan. 
Molestador,  ra.  adj.    Masamoc.   Maorit. 

— s.  Parasamoc.  Paraorit. 
Molestamente,  adv.  Sin  samoc.  Sin  curi. 
Molestar,  a.  Pacasamoc. — Orit. — Pag  curi. 
Molestia./.  Cacurian;  calisdanan.  Casaquit. 
Molesto,  ta.  adj.  Macuri;  Malisud;  asang; 

hongug  hongug. — Masamoc.  Macasamoc. 
Moleta.  /.  Docdocan  sin  mga  tambal,  mga 

color,  etc. 
Molicie.  /.    Cahomoc;    camahomoc. — fig. 

Camaquiiya;  camaquimala-oay. 
Molienda.  /.  Pagliguis.  Pagtrapitse. — An 

liniliguis.  An  guintrapitse.— : fig.  Cabudlay, 

cabutlao;  cacurian. 
Molificable.  adj.  Mahohomoc. 
Molificación.  /  Pag  homoc.  Cahomoc.  Pag 

pahomoc. 
Molificar,  a.  Pag    homoc.  Pag  pahomoc. 
Molificativo,  va.  adj.  Macacahomoc. 
Molimiento*  m.  Pag  liguis.— Pag  trapitse. 

~^Pag  yontuc.  Pag  docdoc*—- fig,    Cabud- 
lay, cabutlao;  cacurian, 


MÓ 


m 


Molinar.  m.  An  binubutangan  san  mga  li- 
guisan.  Trapitsehan. 

Molinejo.  m.  Liguisan.  Garingan. 

Molinera./.  Babaye  nga  may  liguisan;  tra- 
pitsehan ó  garingan.    An  parabuhat  dida. 

Molinería./  Mga  liguisan.— Catrapetsihan. 
— Mga  garingan. 

Molinero,  m.  An  may  liguisan. — An  may 

'  trapitse. — An  may  garingan. — An  parabu- 
hat dida. 

Molinete,  m.  Labad  labad  nga  nag  bibi- 
ric  sa  hangin. 

Molinillo,  m.  Liguisan  nga  gutiay.— Qui- 
riquisi,  ibaratc  sa  pag  socólate. 

Molino,  m.  Liguisan.  Trapitse.— Arrocero. 
Garingan. 

Molitivo,  va.  adj.  Macacahomoc. 

Molondro.  Molondrón,  m.  fam.  Máhu- 
culang  sin  hibaro. 

Molusco,  adj.  Zool.  Porotoh. 

Molla./  Onud. 

Mollar,  adj.  Mahomoc,  masayon  maotfad, 
masayon  maboong. — Onud,  uaray  tul-an. 
— fig-  y  fam-  Ari  masayon  limbongan. 

Mollear,  n.  Pirit  nga  pag  hatag— Padaog  lá. 

Molledo,  m.  Onud,  onud  sabuteon,  sa  paa, 
tiyan  tiyan  sa  bitiis.  Onud  san  tinapay. 

Molleja.  /  Baticolon,  budang.  Picpicon. 

Mollejón,  m.  Baticolon,  ó  budang  nga  da- 
co.  — Bairan. -— fig.  y  fam.  Tauo  nga  ma- 
tamboc  ug  maluya. 

Mollejuela.  /  Baticolon  ó  budang  nga  gu- 
tiay. 

Mollera.  /  Alimpoporo. — Zool.  Oló  — 
Cerrado  de  mollera,  loe.  fig.  Tapang  cao- 
pay. — Tener  uno  ya  dura  la    mollera,  fr. 

fig.  y  fam.  Matig-a  ná  an  oló. 

MÓlleta.  /  Tinapay.— Tinapay  nga  danay 
binubutangan  sin  gatas. 

Mollete,  m.  Tinapay  nga  guti. — Lipog-oc. 

Molletudo,  da.  adj.  Malipog-oc. 

Mollina.  Mollizna.  /  Tariti,  tarocati. 

Molliznar,  n.  Pag  tariti,  pag  tarocati. 

Molliznear,  n.  Pag  tariti,  pag  tarocati. 

Momentáneamente,  adv.m.  Sindagmit, 
sa  layon  layon.  Sin  dali,  dali  lá. 

Momentáneo,  nea.  adj.  Madagmit;  ma- 
dali. 

Momento,  m.  Cadali,  usa  cadali.— Al  mo- 
mento, m.  adv.  Sa  layon  layon.  Sa  usa  lá 
capagpiroc. — Á  cada  momento,  ó  cada  mo- 
mento, m.  adv.  Sin  agsub,  iquinaoras. 

Momería.  /  Pag  sorosuerte. 

Momero,  ra.  adj.  Masorosuerte,  masuer- 
tihon. 

Momia.  /  An  minatáy  nga  bug^os  pá  an 
panit.— -fig .  Tauo  nga  magasa  ug  maitom,  • 


306 


UO 


Momio,  mia.  adj.  Onud  nga  uaray  tam- 
boc. — De  momio,  m.  adv.  fig.  Hatag  lá. 
Momo*  m.  Dorodorogas. 

Momórdiga.  /.  Margoso. 

Mona.  /.  Olot  nga  babaye. — fig.  y  fam. 
Cahubog. — Hubog.  Bayubay. 

Monacal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga 
monje. 

Monacato,  m.  Cahimtang  sa  mga  monje, 
pag  camonje. 

Monacillo,  m.  Monasiyo,  an  nag  sisirbe 
sa  Padre  nga  nag  mimisa. 

Monacordio.  m.  Toronggon. 

Monada.  /.  Suerte,  sorosuerte. 

Monadología.  /.  Pag  casorosuerte. 

Monago.  Monaguillo,  m.  Monasiyo. 

Monaquismo.  m.  Gahimtang  sa  mga  mon- 
je, pageamonje. 

Monárquicamente,  adv.  m.  Alagad  sa 
sugo  san  hadi    ó  batasan  san  guinhadian. 

Monárquico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan hadi,  an  tungud  ó  sa  guinhadian. — An 
gapil  sa  hadi  ó  sa  guinhadian. 

Monarquismo,  m.  Pag  alagad  sa  hadi  cún 
sa  guinhadian. 

Monarca,  m.  Hadi. 

Monarquía.  /.  Guinhadian. 

Monasterial,  adj.  An  tungund  ó  cañan 
combento. 

Monásticamente,  adv.  m.  Alagad  sa  mga 
turumanon  sa  mga  capadían. 

Monástico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga  capadian. 

Monda.  /  Pag  hauan. — Pangotud  sa  mga 
cahuy  sadton  mga  sanga  nga  patay  ná 
cún  maraut  bá. — Paghaün  sa  mga  tul-an 
san  mga  minatay. — Pag  parot. 

Mondadientes,  m.  Sil-at,  ipahingiqui,  ipa- 
hihingiqui. 

Mondador,  ra.  adj.  Mag  háhauan. — Mag 
paparot. 

Mondadura.  /.  Pag  hauan.— Pag  parot. 
— pl.  Pinarot.  An  panit  ngaquinuha  sa  mga 
bonga. 

Mondaoídos.  m.  Culcug,  icurulcug. 

Mondaorejas.  m.  Culcug,  icurulcug. 

Mondar,  a.  Pag  hauan. — Pangotud  sa  mga 
cahuy  san  mga  sanga  nga  patay  ná  cún 
maraut  bá. — Pagparot,  pag  tarip. — Pag  arot 
san  bohoc— fig.  fam.  Pangauat. — Pag  pa- 
nit sa  bisan  ano  nga  may  panit» 

Mondejo,  m.  Baga  soriso. 

Mondo,  da.  adj.  Mahauan,  uaray  ná  hu- 
gao. — Pinanitan. 

Mondonga.  /.  Babaye  nga  surugoon  nga 
tapang. 

Mondongo,  m.-  Ansolud  sa  guinhaua  ug 
tiyan  sa  mga  mananap,  mga  bactin  ú  ba- 


MO 

buy.— Dingo. — Tiyan. — Hacer  eí  mondón- 

go.  fr.  Pag  himo  sin  mga  morsiya;    mga 

soriso,  etc. 

Mondonguero,  ra.  m.  y  /.    Parabaliguia 

sin  mga  morsiya,  mga  soriso,  etc. — Para- 

himo  ug  paraguisa  sin  mga  morsiya,  mga 

soriso,  etc. 
Moneda.  /.  Salapi;  pisos,  cahate,  sicapat, 

sicaualo,  etc.  Moneda  de  cuatro  reales.  Usa 

casalapi,    piluca. 

Monedar.  Monedear,  a.  Pag  tomboc 
Monedería.  /.  Catungdanan  sin  pag  tom- 
boc. 
Monedero,  m.  Paratomboc. 
Monería.  /.  Suerte,  sorosuerte. 
Monesco,   ca.  adj.  fam.  Inolot. 
Monetario,  ria.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

salapi. — m.  Mga  salapi,  mga  medaya. — An 

pinipiotan  ó  binubutangan   san  magcalain 

lain  mga  salapi  ug  mga  medaya. 
Monetizar,  a.  In  masasalapi  an  papel  ug 

iba  pá,  cay  sugo  san  labao  nga  mga  po- 

noan. 
Monfí.  m.  Moros  nga  tulisan. 
MoníatO.    m.   Gamut  nga  quinacaon,  nga 

inguin  hihimo  sin  tinapay. 
Monición.  /.  Pag  pahibaro.    Pag  sagdon. 

— Pag  tauag. 
Monigote,  m.  Padre  nga  lego.— fig.  y  fam. 

Tapang. — fig.  y  fam.  Bata  bata,  tauo  tauo. 
Monipodio,  m.  Caoroyonan  ó  caarabuyo- 

nan  san  mga  tauo  sin  pagbuhat    san    diri 

angay. 

Monís.  /.  Cagutiay. 
Monises.  m.  pl.  Salapi. 
Mónita.  /.  Larang,  pag  larang. 
Monitor,  m.  Parasagdon,  mag  turutdo,  mag 

papahibaro. — Sacayán. 
Monitoria.  /.  Pag  hibaro. 
Monitorio,  m.  Pag  pahibaro. 
Monja.  /.  Binocot. 
Monje,    m.    Bugho. — Padre  nga   religioso. 

— Padre  nga  tinatauag  nga  monje. 
Monjil,  m.  Hábito  sa  mga  monja. 
Monjío,  m.  Pag   cabinocot,  pag    camonja. 

— Pag  solud  sa  pag  camonja.  . 
Mono,  na.  adj.  fig.  y  fam.  Maopay  gud. 

m.  Olot,  amo. — Mono  muy  grande. — Ali- 

uas. — Mono  pequeño,  que  lleva  la  madre. 

— Piyas,  songgoy. — Mono  regular. — Curis, 

umaguas. — Mono  viejo. — Manuna. 
Monoceronte.  m.  Mananap  nga    usa    lá, 

cono,  an  sungay. 
Monocerote.    m.    Mananap  nga    usa  lá, 

cono,  an  sungay. 
Monocordio.  m.  Baga    sesta  nga  usa  lá 

an  cuerdas. 
Monóculo,  la.  adj.  Tongol,  usa  lá  an  mata. 


Uú 

Monogamia.  /.  Sinisiring  cún  an  Ialaqui 
nga  may  usa  lá  nga  babaye  nga  iya  asa- 
ua. — An  nag  casal  sin  macausa  lá. 
Monógamo,  ma.  adj.  An  Ialaqui  nga  na- 
casal  sa  usa  lá  nga  babaye  ngá  iya  asaua. 
— An  guincasal  sin  macausa  lá. 
Monografía.  /.  Bahin  casayoran    sa   ano 

man  nga  pag  aradman. 
Monograma,    m.    Lactud  nga  casayoran 

sin  mga  letra  nga  sinasalapid. 
Monólogo,  m.   Pag  polong    polong. — Co- 
romedia. 
Monomanía./.  Caipa,  tingoha,  nga tungud 

sa  usa  la  nga   hunahuna,  etc. 
Monomaniaco,  ca.  adj.  Maiipa,  mag  ti- 

tingoha. 
Monomaquía.    /.    Pag    ayat,  in  duha  lá 
catauo. 
Monomio,    m.    Usa    lá    capolong  cún  sa 
Álgebra. 
MonopastOS.    m.    Motón    nga  usa  lá  an 
mata. 
Monopolio.  ;;/.    Pag  patigayon,  cay    basi 
maiya  an  macuha  nga  tubo  sa  mga    pag 
baliguia  ó  pag  comersio. 
Monopolista,  com.  Parapatigayon. 
Monopolizar,  a.  Pag  patigayon  basi  ma- 
iya lá  an  polos. 
Monóptero,  ra.  adj.  Ara.  Balay  nga  ma- 
lidong. — Zoo/.  An  usa  lá  an  paco. 
Monosilábico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan usa  lá  capolong. 
Monosílabo,  ba.  adj.—s.  Usa  lá  capolong. 
Monotonía.  /  Pag  caansiya  guihapon  sa 

mga  pag  canta,  sa  mga  pag  tingug,  etc. 
Monótono,  na.  adj.  Pagcaansiya  guihapon 
an   mga  pag  canta,  etc. 
Monserga.  /.  fam.  Polong  nga  salangisan 
Monstruo,  m.   Bisan  ano  nga  diri  mao  sil- 
gad san  iya  mga  igeasisugad  — Bisan  ano 
nga  dageo  caopay,   orosahon  cún  hiboro- 
ngan  bá. — Tauo  nga  mabangis  caopay. — 
Gadia. — Catao. — Ngidhat. 
Monstruosamente,  adj.  Macangingidhat 
caopay. 

Monstruosidad.  /.  Camangingidhat. 
Monstruoso,  sa.    adj.  Mangidhat,   hibo- 
rongan,  dageo  caopay. 
Monta.  /.  Pag  saca,  pag  sacay  sa  cabayo, 
etc. — Caisipan. — Cabalihan  sa    bisan   ano. 
Montado,  da.  adj.  An   nangangabayo.— 
An  cabayo    nga   tima   ná,    pag  sacay  ná 
lá  sa  iya. 
Montador,   m.    Paratongtong.    Parasacay 
sin  cabayo,  etc. — Tongtongan. 
Montadura.  /.   Pag   saca,  pag  sacay    sin 
cabayo  etc. — Casangcapan    nga    gamit   sa 
pangabayo. 


MO 


397 


Moníaje.  m.  Pag  pahimutang. 
Montanera.  /.  Lugar  nga  panamumuhiañ 

san  mga  hayop  basi  mangaon. 
Montanero,  m.  Bantay,  paramangno. 
Montano,    na.   adj.  An  sa  buguid,  bu- 

quidnon. 
Montantada.  /.  Parayao.—  Cadatn-an.  Ca- 
damo  gud. 
Montante,   m.  Halapad   nga  espada. 
Motantear.  Pag  quislab,  pag  quilab  quilab. 
—jig.  Pag  parayao. 
Montanero,  m.  An  nagtaga  espada  sa  mga 

pag  auay. 
Montaña.  /.  Buquid.   Cabuquiran. 
Montañés,  Sa.  adj.  Tagabuquid,  buquid- 
non. 
Montañeta.  /.    Buquid  buquid. 
Montañoso,  sa.  adj.  Mga  buquid. 
Montañuela.  /.  Buquidbuquid. 
Montar,  n.  Pag  tong  tong. — Pag  sacay  sa 
cabayo,  etc.,    halag,  batug. — jig.   Pag  pa- 
himutang sa  mga  luthang,  etc. — Mar.  Pag 
lipot,  pag  salipot. — Sa  mga  pag  cuenta  an 
abut  san  caisipan. 
Montar,  a.  Pag  multa,  pagaro  sin  multa, 
cay  an  mga  hayop  san   iba  sinolud  ug  pi- 
nangaon  an  iya  mga  tanuin  sa  buquid. 
Montaraz,  adj.  Buquidnon,  magahat,  iha- 
las,  ilayat. — m.    Bantay,    paramangno    sa 
buquid  ó  mga  orna. 
Montazgar,    a.  Pag  bayad. 
Montazgo,  m.  Bayad  nga  ibinabayad  san 
mga  may  cahayopan  tungud  san  pag  hali- 
ni  ticang  sa  usa  nga  lugar  ó-bongto  ngadto 
sa   lain. 
Monte,  m.  Buquid;  buquid  buquid.  Hanay- 
hay. — Guba. —  Sorop. — jig.    Cacurian    nga 
daco. — jig.   y  fam.    Oló    nga  bohocan. — 
Sugal  nga  monte. — Somong. — Tayud. 
Montea.  /.    Pamanua. 
Montea,  f.  Pag   aradman    nga  tungud   sa 
mga  pag  tabas    ug  pag  .  sacsac  san    mga 
bato  nga  gamit  sa  mga  arcos. — Ara.  Ca- 
sayoran sin  buhat  nga  linagda    sa    papel, 
nga  asay  pag  aalagdon  san  pag  buhat. — 
Ara.   Baga  cabalicoan  san  arcos. 
Montear,    a.  Pamanua. 
Montear,  a.  Aro.  Pag   lagda  san  buruha- 
ton  nga  balay,  etc. — Arq-  Pag  arcos,  pag 
himo  sin  mga  arcos. 
Montera.  /.  Calo  calo  nga  anit,  panapton, 

etc. — Tahob. 
Monterería.  /.  Balay  nga  guinbubuhatan 
sa    mga     montera. — Tendahan    sin    mga 
montera. 

Monterero,    ra.    m.    y  /.'  Parahimo  sin 
montera.— Parabaliguia  sin  mga    montera. 
Montería.  /.  Pamanaua;  pangayam. 
48 


398  UO 

Montero,  ra.  m.  y  /.  Paramanua;  manga- 
ngayam. 

Monterón.  m.  Daco  nga  montera. 

Montes,  sa.  adj.   Buquidnon. 

Montesino,  na.  adj.  Buquidnon. 

Montículo,  m.  Buquid  buquid;  butay  bu- 
tay;  harohabon;  bongdo;  pondoc. 

Montón,  m.  Tambac;  pondoc:  habón;  ban- 
tud;  amac— Montón  de  hierbas  ó  broza  que 
hacen  los  puercos  ó  las  puercas  cuando 
van  á  parir. — Dogmon. — Montón  de  tierra 
ó  arena  que  se  forma  á  la  orilla  de  los 
ríos  ó  mar. — Tamoso. — Montón  de  palay, 
etc.,  con  su  espiga. — Tapong. — Montón  de 
tierra  que  ponen  al  rededor  de  las  plan- 
tas.— Gabon. 

Montuoso,  Sa.  adj.  Damo  an  inga  bu- 
quid. 

Montura.  /.  Casangcapan  nga  gamit  sa 
pangabayo.— Bayad  san  pag  pahimutang 
sin  máquina,  basi  magamit. 

MonuelO,  la.  adj.  Bata  nga  baga  culang 
culang. 

Monumento,  m.  Id.;  monumento  sa  jue- 
ves santo. — Buhat  nga  dayag  nga  panum- 
duman  sin  tauo  nga  mahal  ó  bantugan, 
cún  panumduman  bá  sin  buhat  nga  cati- 
ngalahan. 

Monzón.  /.  Hangin  sa  habagat,  sa  ami- 
han,  etc. 

Moña.  /.  Bata  bata. 

Moño.  m.    Pongus. — Talaphug. — Talonay. 

Moñón,  na»  adj.  May  pongus. 

Moñudo,  da.  adj.  May  pongus. 

Moquear,  n.  Pag  mohog. 

Moquero,  m.  Iparahid  sa  mohog. 

Moquete,  m.  Pocpoc. 

Moquetear,  n.  fam.  Pag  mohog. 

Moquetear,  a.  Pagpocpóc. 

Moquillo,    m.  Sipón  sa  mga  ayam,    etc. 

Moquita.  /.  Mohog. 

Mora.  /.  For.  Camaiha;  pag  camaiha.  Pag 
langanlangan. — -/.  Bonga.'nga  mora. 

Morabito,  m.  Moros,  baga  pade  sa  mga 
moros. 

Moracho,  Cha.  adj.  Poropula,    himola. 

Morada.  /.  Honogan,  horonongan,  puruy- 
an,  orocyan,  oroquian.  Caludguran. 

Morado,  da.  adj.  Himula,  poropula,  mo- 
rado. 

Morador,  ra.  s.  Moropio,  an  naocoy  ó 
nahonong  sa  bongto,  etc. 

Morago,  a.  m.  y  /.  Opong. 

Moral,  adj.  An  tungud  ó  cañan  moral  ó 
maopay  nga  batasan. — /.  Pag  aradman  nga 
tungud  san  san  caopayan  cún  camaopay, 
carautan  cún  camaraut  bá  sa  ano  man 
nga  buhat.— -m.  Cahuy  nga  moral. 


MO 

Moraleja.  /.  An  cuha  nga    caopayan    ss 

ano  man  nga  susumaton,   etc. 
Moralidad.    /.    An    caoyon  sa    ano  mar 
'  nga  buhat  cún  tutdo  bá  san    mga    iguin 

susugo  ó  maopay  nga    batasan. — An    ca 

maopay  san  mga  buhat. 
Moralista,  tn.    Paratutdo,    paraasoy    sar 

Moral.  Parasurat  sin  moral. — An  nag  aa 

ram  san  Moral. 
Moralización.  /.  Pag  pasunod  san   mao 

pay  nga  batasan.  Pag  pacaopay  sin  batasan 
Moralizador,  ra.  adj.  An  nagpapasunuc 

san  maopay  nga  batasan. 
Moralizar,    a.    Pag    pasonud    sa  iba  sai 

maopay  nga  batasan.     Pag    pacaopay    sii 

batasan. — n.  Pag  asoy  nga  tungud  sa  mg; 

maopay  nga  pamatasan. 
Moralmente.  adv.     m.    Alagad  san  mg; 

lagda  san  Moral.— Matuod,  sugad  san  guin 

huhuna  san  cadam-an- 
Morar,  n.  Honong,  ocoy,  puyo.  Ludgud 
Moratoria.  /.  For.  Pag  pahulat,   pag    la 

ngan   langan. 
Morbidez.  /.  Baga   camahomoc. 
Morbífico,  ca.  adj.    Macacasaquit,  maca 

raut. 
Morbo,  m.  Saquit. 
Morboso,  sa.  adj.  Masaquit.  —  Macacas; 

quit,  macacaraut  sa  lauas. 

Morcella.  /.  Biti.  Pisic. 

Morcilla.  /.  Id.;  morsiya,  tinai  sin  bactii 

etc.,  nga  pinopono  sin  dugo  ngan  sin  mg 

panacot. 
Morcillero,  ra.    m.   y  /.  Parahimo  si 

morsiya. — Parabaliguia  sin    mga  morsiy; 
Morcillo,  m.  Baga  tiyan  tiyan  sa  butcoi 

ticang  sa  sugbong  ngada  sa   sico. 
Morcillo,  lia.  adj.    Cabayo  nga  itum  a 

barahibo. 
Morcón,  m.  Daco  nga  morsiya. 
Mordacidad.  /.  Camacotcot;  camaarat. 
Mordante.  m.  Impr.    Garamiton  nga  g¡ 

mit  sa  pag  pamolde. 
Mordaz,    adj.     Macotcot. — Maarat.— -fi{ 

Malibac;  malibacon. 
Mordaza.  /.  Sangal. 
Mordazmente,  adv.  m.  Malibac  caopa 
Mordedor,    ra.    adj.    Macagat,  matocol 

cagatan. 
Mordedura.  /.    Pag   cagat,    píig  toco 

Quinag-tan 
Morder,    a.    Cagat,    tocob,    culcul;    ca 

quibquib;  hang-ot;  itlib;  paac;    ongot;    t 

gad;  bogno;  bongeo;  pang-it;  pang-ot  Ti 

mal.  Tagmul.  Sibad.  Hangpas — Locon. 
Mordicación.  /.  Pag  tocob. 
Mordicante,  adj,  Matocob. — Maarat. 
Mordicar*  a.  Pag  tocob< 


MO 

Mordicativo,  va.  adj.  Macatocob- 

Mordido,  da.  adj.  fig.  Culang. 

Mordihuí,  m.  Bocboc,   agay-ay. 

Mordimiento,  m.  Pag  cagat,  pag  tocob. 

Mordiscar,  a.  Pag  cagat,  pag  tocob. 

Mordisco,  m.  Pag  cagat,  pag  tocob. 

Morena.  /•  Isda  nga  morena. — Tapón g  ó 
tambac  nga  humay  nga  binari. 

Moreno,  na.  adj.  Maromaitum. 

Morera.  /.  Cahuy  nga  morera. 

Morería.  /.   Camorosan. 

Moretón,  m.  Loton  sin  pag  higoti,  labud. 

Morga.  /.  Tuba  nga  cahuy  cahuy;  an  bo- 
nga  niya. 

Moribundo,  da.  adj.  Haragumatay  ná. 

Moriego,  ga.  adj.  Cañan  moros;  minoros. 

Morigeración.  /.  Cayotong.  Camayotong. 

Morigerar,  a.  Pagyotong. 

Morilla.  /.  Uibgos. 

Morillero,  m.  Bata  nga  surugoon. 

Morir,  n.  Patay;  otas.— Morir  de  repente. 
Hupus.—  Morir  en  el  acto  de  hacer  algu- 
na cosa.  Dangin. — Morirse  las  plantas.  Go- 
pas. — Morir  de  epidemia  los  de  una  fami- 
lia,  un  pueblo,  etc.  Dang  lug. 

Morisco,  Ca.  adj.  Cañan  moros,  minoros. 

Morisma.  /.  Pag  too  ó  batasan  san  mga 
moros. — -Camorosan. 

Morisqueta.  /.  Pag  limbong  nga  minoros, 
larang  nga  minoros. — Can-on,  loto. — Moris- 
queta que  se  pega  al  fondo  ú  hondón  de  la 
olla. — Itip,  dug-ang. — Morisqueta  dura,  sin 
cocer.— Bohot. — Morisqueta  que  sale  en  . 
pedazos  gruesos  sin  desunirse. — Bool. — 
Morisqueta  que  se  deja  ó  guarda  para  el 
siguiente  día. — -Bahao. 

Morlaco,  ca.  adj.  An  nag  papacalorong, 
an  nagpapacatapang. 

Moro,  ra.  adj.  Moros. 

Morocada.  /.  Pag  sungay,  pag  susngay 
an  carnero. 

Morón,  m.  Pondoc,  bongtod. 

Morondanga.  /.  fam.  Salacot  sa  mga 
gudtiay  ug  uaray  polos. 

Morondo,  da.  adj.  Inarotan,  nacuhaan  san 
bohoc,  nacuhaan  san  dahon. 

Morosamente,  adv.  m.  Maiha  gud,  hu- 
bia  gud. 

Morosidad.  /.   Camaina.  Cahubia. 

Moroso,   sa.   adj.  Maiha.  Mahubia. 

Morra.  /.  OÍ  ó,  bagolbagol  sa  oló.  -  Andar 
á  la  morra,  fr.  fig.  y  fam.  Pag  idabaldabal. 

Morrada.  /.  Susngay.  Songgo,  in  masa- 
nggo  an  magcasiolo.  * 

Morra!,  m.  Sudlanan  sin  tubong  sa  mga 
hayop. — Sudlanan  sin  balón.— fig.  y  fam. 
Tauo  nga  baga  culang  culang. — Mar.  La 


MO 


399 


Morralla.  /.  Raya,  pocot.— Isda  nga  guin- 

raya. — Mga  uaray  ná  polos. 
Morrillo.  /.  Qnud  ó  baga  culit  sa  liug. — 

Bato  nga  malison. 
Morriña.  /.   Saquit  sa  mga   hayop  ó  ma- 

nanap.— -fig.  y  fam.  Cabido,  camingao. 
Morrión,  m.  Calo  calo  sa  mga  soldados. 
Morro,  m.  Bisan  ano  nga  malison  nga  ba- 
ga oló.— Buquid  nga  bato. — Bato  nga  ma- 
lison— Daco  nga  im-im. — Andar  al  morro. 
fr.  fig.  y  fam.    Pag  idabaldabal.— Jugar  al 

morro  con    uno.   fr.  fig.    y  fam.   Paglim- 

bong  sa   iya. 
Morrocotudo,  da.  adj.  fam.  Daco  gud. 

Macuri   gud. 
Morronga.  /.  fam.   Oding  ngababaye. 
Morrongo,  m'. fam.  Oding  nga  lalaqui. 
Morrudo,  da.   adj.   May   baga  oló  oló.— 
•  Daco  an  im  im. 
Mortaja.  /.  Saput.        v 
Mortal,  adj.  Mamaratyon—  Macacamatay. 
Mortalidad.  /.  Pag   camamarat-yon. — An 

mga  namatáy. 
Mortalmente.  adv.  m.   Sa  camatayon. 
Mortandad.   /.  Pamatay,     cadam-an   sin 

mga  minatay 
Mortecino,  na.  adj.  Patay  nga  mananap. 

—fig.  Maluya.— fig.  Ticamamatay  ná.  Ti- 

capaparong    ná. 
Morterete,  m.  Luthang. 
Mortero,  m.  Docdocan.  Losong. -Luthang. 
Mortífero,  ra.  adj.  Macamatay. 
Mortificación./.  Pag  pasáquit.-Casaquit. 
Mortificador,  ra.  adj.  Macasáquit. 
Mortificar,  a.  Pag  pasáquit.— Pacasáquit. 

— Pacabido. 
Mortuorio,  ría.  adj.   An  pag   Iubong  — 

Balay  nga  namat-yan.— m.  Pag  Iubong,  pag 

tima  san  pag  Iubong. 
Morueco,  m.  Carnero  nga  lalaqui. 
Moruno,  na.  adj.  Cañan  moros;  minoros. 
Mosaico,  ca.  adj.  An  tungud  can  Moisés. 
Mosaico,  ca.  adj.  Buhat  nga  guinmoldu- 

rahan  sin  mag  calainlain. 
Mosaísmo.  m.  Batasan  ó  sugo  ni  Moisés. 
Mpsca.  /.  Langao.— fam.    Salapi.— fig.    y 

fam.  Masamoc  nga  tauo.-/»/.  fig.  y  fam. 

Biti;  piti  pi ti. -Papar  moscas,  fr.fig.  y  fam. 

Pag   palangao. 
Moscarda.  /.    Langao  nga    daco. — Bunay 

san  sinisiring  hadi  sa  mga  potiocan. 
Moscardear,  n.  Pag  bunay  an    sinisiring 

hadi  sa  mga  potiocan. 
Moscardón,  m.  Alimbubuyog;  onoc. 
Moscareta.  /.  Tamsi  nga  haliput  an  iya 

mga  teel  teel  ug  mga  magluya  man. 
Moscatel,  adj.  Ubas  nga  moscatel.  Alac- 

sio  nga  moscatel,  m.  Tauo  nga  masamoc. 


400  MO 

Mosco,  m.  Namoc. 

Moscón,  tn.  Picot;  lagong. 

Mosqueado,  da.  adj.  Binoroc  boroc. 

Mosqueador,  m.  Paypay  nga  ibubugao  sa 
mga  langao.— fig.  y  fam.  Icug  sin  mana- 
nap. 

Mosquear,  a.  Pag  bugao  sa  mga  langao. 
—fig.  Pagbatong  sin  polong  nga  macuri. 
—fig.  Pag  hampac. — r.  fig-  Pigticuang, 
pág  doso,— fig.  Bido,  in  nabibido  an  tauo. 

Mosqueo,  m.  Pag  bugao  sa  mga    langao. 

Mosquero,  m.  Ibubugao  sa  mga  langao. 
— üaracpan  sa  mga  langao. 

Mosqueta.  /.   Bot.  y  Arq.  Baga  bucad. 

Mosquetazo,  tn.  Pag  boto  an'luthang  nga 
mosquete. — Samad,  cay  pinusil  sin  mos- 
quete. 

Mosquete,  tn.  Pusil,  luthang  nga  mosquete. 

Mosquetería.  /.  Mga  soldados  nga  taga- 
mosquete. 

Mosquetero,  m.  Soldados  nga  tagamos- 
quete. 

Mosquil,  adj.  An  tungud  ó  cañan  langao. 

Mosquino,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
langao. 

Mosquitero,  tn.  Pabeyon. 

Mosquito,  m.  Namoc;  alingaongao;  buya- 
ngao;  yungaoyungao;  limo  limo. 

Mostacera.  /.  Burutangan  san  mostasa. 

Mostacero,  tn.  Burutangan  san    mostasa. 

Mostacilla.  /.  Poroponglohay. 

Mostacho,  tn.  Bongot.— Buring  sa  bayhon. 
■ — Mar.  Pisi  nga  bahol. 

Mostachón,  tn.  Matam-is  nga  masapan  nga 
malidong. 

Mostajo.  tn.  Banua  nga    mostajo. 

Mostaza.  /.    Mostasa,  tanum  nga  mostasa. 

Mostazo.  tn-  Alacsio  nga  mapintas  ug  ma- 
sapilit. 

Mostear,  n.  Pag  alacsio  an  mga  ubas. — 
Pag  biao  ó  pag  solud  san  alacsio  sa  inga 
sudlanan. — Pag  butang  sin  bag  o  nga  alac- 
sio san  daan. 

Mostela.  /.  Botoc. 

Mostelera.  /.  Burungtangan  san  mga  bi- 
notoc. 

Mostillo,  m.  Baga  badhuya  nga  mafy  alac- 
sio.— Salsa  nga  may  alacsio  ngan  sin  mos- 
tasa. 

Mosto,  tn.  An  taguc  sa  mga  ubas,  alacsio. 

Mostrable.  adj.  Sadang  ipahayag,  sadang 
i  pa  quita. 

Mostrado,  da.  adj.  Barid,  lasgud. 

Mostrador,  ra.  adj.  Mag  papahayag,  mag 
papaquita. — tn.  Baga  lamesahan  sa  mga 
tendahan, — Iturudlo  sa  orasan  sa  adlao. 

Mostrar,  a.  Pag  pahayag,  pagpaquita. — 
fig.  Pagasoy,  pag  pasabut. — Pahangalo. 


MO 

Mostrenco,  ca.  adj.  Mga  mangad  cún 
mga  hayop  bá  nga  uaray  tag  iya  nga  qui- 
niquilala  ug  nahitutungud  sa  hadi — fig. 
y  fam. — Tauo  nga  uaray  balay,  uaray  man 
agaron.— fig.  y  fam.  Tapang. — Tauo  nga 
matamboc  ug  mabugat  an  lauas. 

Mota.  /.  Baga  baligtos. — Puling. — Lana. — 
Bonglud  nga  tuna. 

Motacílla.  /.  Tamsi  nga  aguza  nieve. 

Mote.  tn.  Lactud  nga  casayoran  nga  may 

cohologan  nga  arasoyon  pá.  —  Sangbay. — 
Agnay. 

Motear,  n.  Baga  pag  baligtos  sa  mga  cu- 
bal,  etc. 

Motejar,  a.  Baga  pag  boy  boy. 

Motete,  a.  Carantahon. 

Motilar,  a.  Pag  arot,  pag  burog. 

Motilón,  na.  adj.  Inarotan. 

Motín,  tn.  Pag  alsa  contra  sa  mga  pono- 
an,  carimocan,  casamocan. 

Motivar,  a.  Paghatag  sin  tinicangan  sa 
ano  man.  Pag  asoy  sin  tinicangan. 

Motivo.  tn.  Tinicangan. 

Motolito,  ta.  adj.  Tapang. 

Motón,  tn.  Id.;  motón. 

Motonería.  /.  Mga  motón. 

Motor,  ra.  adj.  Macabantad;  macaquiua; 
macacabiric. — m.  Tinicangan. 

Motril,  tn.  Surugoon. 

Motriz,  adj.  Macabantad;  macaquiua;  ma- 
cacabiric. /.  Tinicangan. 

MotU  propio,  m.  adv.  lat.  Ticang  sa  buot. 
— Calugaringon  nga  pag  buot. 

Movedizo,  za.  adj.  Maquiua,  mabanlad, 
diri  marig-on. 

Movedor,  ra.  adj.  Macaquiua;  macaban- 
tad.— Macarimoc,    macasamoc. 

Movedura.  /.  Pagquiua;  pagbantad.  Paca- 
quiua;  pacabantad. — Capurac;  cacuha;  ca- 
holog;  inuacan. 

Mover,  a.  Paghalin. — Pagquiua. — Pagban- 
tad.— Guiho  guiho. — Hayab,  hayab  hayab. 
— Hinug  hinug. — Hiual. — Hiuit.— Yogyog. 
— Libo  libo. — Lingo  lingo. — Ngarahibut. 
— Onog. — Oua  oua. — Ouos  ouos. — Padas. 
— Pasapasa. — Lihuc. —  Cuyap  cuyap.--Qui- 
long  quigong. — Quiuol.  —  Quiuos  quiuos. 
— Pilay  picay. — Litodlitod. — Lantay .—/$£-. 
Rimoc,  samoc. — Arq.  Pagticang  sin  pana- 
ringsing  an  mga  tanum,  banua,  cahuy,  etc. 
— Mover  á  uno  y  otro  lado  la  estaca  cla- 
vada en  tierra. — Gangi. — Mover  las  quija- 
das al  mascar.— Gusam. — Mover  el  cuer- 
po cuando  uno  es  azotado. — Hiludhilud. — 
Mover  una  cosa  para  sacarla  ó  arrancarla. 
— Hingo,  hingo  hingo. — Mover  la  vista. — 
— Lirap;  liric;  liricliric;  quipatquipat. — Mo- 
ver las  aves  las  alas  cuando  vuelan. — Para 


MO  MU 

para,  cupa  cupa. — Mover  la  cabeza. — Pi- 
lingpiling;  piriepiric. — Mover  los  párpados 
ü  ojos. — Pisoc,  pisoepisoc. — Mover  las  ore- 
jas los  animales. — Pirong  pirong. — Mover- 
se el  dormido. — Guios. — Moverse  harigue, 
muela,  etc. — Hango,  hango  hango.- — Mo- 
verse el  agua. — Alón. — Moverse  el  vien- 
tre.— Pacaoro,  pacalibang. 

Movible,  adj.  Maquiua;  mabantad;  mabiric. 
—fig.  Malain,  marig-on. — m.  Tinicangan. 

Movilidad.  /.  Camaquiua;  camabantad. 

Movilizar,  a.  Pagticang  sin  pagtima  an 
inga  casoldadosan,  etc. 

Movimiento,  m.  Quiua;  pagquiua;  caqui- 
ua;  pagcaquiua.  Bantad;  pagbantad;  caban- 
tad,  pageabantad.  — Lihoc. — Laslas;  quiod; 
quiodquiod,  quiot,  quiotquiot. 

Moyana.  /.  Luthang. — Tinapay  sa  tictic 
san  trigo.-— fig.  y  fam.  Limbong,  búa. 

Moyo.  m.  Tarac-san. 

Moyuelo,  m.  Tictic  sin  trigo. 

Moza.  m.  f.  Sacop  nga  babayc,  surugoon. 
—  Pacpac  sin  panapton. — Daraga. 

Mozalbete.  Mozalbillo,  w.  Olitauohay. 

Mozallón,  m.  Olitauo  nga  matamboc,  ma- 
opay  an  calauas. 

Mozárabe,  adj.  An  cristianos  nga  natim- 
po  sadto  anay  sa  mga  moros. 

Mozo.  m.  Olitauo.  pl.  Calitauohan.— Sa- 
cop nga  lalaqui,  surugoon. 

Mozuela.  /.  Daragahay. 

Mozuelo,  ni.  Olitauohay. 

MU 

Mu.  m.   Moni,  ouang  san   baca- 
Muceta.  /.  Id.;  biste  sa  mga  Obispo  nga 

isinablay  sa  mga  sugbong. 
Mucosidad.  /.  Mohog.—Otol. 
MUCOSO,  Sa.    adj.     Sugad    sin  mohog. — 

Otolon. 
Muchachada.  /.   Quinabatáan. 
Muchachear,  n.  Pag  quinabatáan. 
Muchachería.  /.  Qu  inabatáan .— Cabatáan . 
Muchachez.  /.  Cabata;  pageabata. 
Muchacho,  cha.  m.  y  /.  Bata. 
Muchachuelo,   la.    m.   f.    Barobata.— /. 

Babayehay. 
Muchedumbre.  /.    Cadamo.    Cadam-an, 

cadac-an. 
Muchísimo,  ma.  adj.  Damo  caopay,  gui- 

dadamo-i. 
Mucho,   Cha.  adj.  Damo;  daramo.  Dugay. 

Cadamo.— Mucho  más.  Ilabi  bá. 
Muda.  /.  Pagbalhin.— Paghalin.— Pagliuan. 

— Paghucas. — Igliliuan. — Hiso    sa   bayhon 

sa  mga  babaye.    Estar  uno  en  muda.   fr. 

fig.  y  fam.  Hipos  sa  mga  carocayacan. 


MU 


401 


Mudable,  adj.  Mabalhin.— Mahalin. — Ara- 
pahap. 

Mudamente,  adv.  ni.  Hipos  gud,  hilom 
gud. 

Mudamiento,  m.  Pagbalhin.  —Paghalin.— 
Paglain,  paglainlain. 

Mudanza.  /.  Pagbalhin.— Paghalin.— Pag- 
lain, paglainlain.  De  tiempo.  Bariuas. 

Mudar,  a.  Pagbalhin.— Paghalin;  paghalin- 
halin. — Paglain. —  -Paghucas. — Pagliuan.—- 
Pagliuat.— Paghouat. — Paghalipuat. — Pag- 
dahildahil. — Apon,  apon  apon. —  Lalin. — 
Mudar  la  pluma  las  aves.  Dotol. — Mudar 
de  pellejo.  Lono;   cacas. 

Mudez.  /.  Cangula,  diri  pacayacan. 

Mudo,  da.  adj.  y  s.  Nguía.— fig.  Diri  raa- 

yacan,  hipos  iá. — ant.  Mama. 
•Mueble,    adj.  Garamiton,  casangeapan    ó 

mangad  ngaharalinon. — m.  Guinamiton. 

Mueca.  /.  Curiot. 

Muela.  /.  Bato  nga  malidong  nga  liguisan 

sin  trigo,  etc. — Bato  nga  malidong  nga  bai- 

ran. — Muela  de  la  boca.  Bag-ang. — Mueia 

desportillada.  Atinglud.-Buquid  nga  hataas. 

Muellaje,  m.  Bayad  sa  mga  sacayán  san 

cañan  pag  pondo,    etc. 

Muelle,     adj.    Maluya. — Bisiohanon.- — m. 

Mueye  sa    máquina,  etc. — m.  pl.    Cumpit 

nga  daco. 
Muelle,  m.  Banga  nga  tuna,  cún  cota  bá. 
Muellemente,  adv.  m.  Maluya  gud,  ma- 

hinay    gud. 
Muérdago,    m.  Banua  nga  nanonoroc    sa 

mga  cahuy. 
Muermo,  m.  Saquit  sa  mga  hayop,     nga 

baga  samad  an  mga  irong. 
Muermoso,  sa  aiij.    An  hayop  nga  may 

saquit  nga   muermo. 
Muerte./.  Camatayon,  caotas  san  quinabu- 

hi. — Camatay;  pag   camatay. — Cabonot — 

Muerte  repentina.  Camatayon  nga  tigda,  tig- 

da  nga  camatay,  layag  in  camatay. —  Buena 

muerte.  Himiang  nga  camatayon. 
Muerto,  ta.  adj.  Minatáy,  patay. 
Muesca.  /.  Sima;  metsa. 
Muestra.  /.  Tigaman. — Susgaran,    soron- 

dan. 
Muestrario,    m.  Burutangan  sin  mag  ca- 

lain  lain  nga  quirit-on. 
Muezín.  m.  Moros  nga  nasangpit  sa    iba 

sa  daco  nga  tingug  tican  sa  torre. 
Muga.  f.  Tigaman,  mojón. 
Mugido,  m    Ouang,  honi  sin  baca., 
Múgll.  m.  Isda  nga  múgil. 
Mugir,  n,  Pag  ouang,  pag  honi  an   baca. 
Mugre.  /.  Hugao,  buring. 
Mugriento,  ta.  adj.  Mahugao,  buringon. 
Mugrón,  m.  Balagon  nga  halaba    sin  pa- 


402 


MU 


rras,  nga  diri  guinootud  sa  pono,  cundí 
iguinlulubong  basi  magamut  ug  matoroc 
dida. — Ogbus 

Muharra.  /.  Bangcao  nga  uaray  pá  pati. 

Mujer,  f.  Babaye. — Asaua  nga  babaye. 

Mujercilla.  /.  Babayehay,— Babaye  nga 
bisiohanon. 

Mujeriego,  ga.  adj.  Binabayc,  cañan  ba- 
baye.— Lalaqui  nga  maquibabaye. — m.  Da- 
mo  nga  mga  babaye,  cababay-nan,  caba- 
bayenan. 

Mujeril,  adj.  Binabayc,  cañan  babaye. 

Mujerilmente,  adj.  m.  Binabaye  gud. 

Mujerío,  m.  Cababay-nan,  cababaycnan. 

Mujerona.  /.  Daco  nga  babaye.— Babaye 
nga  talahuron. 

Mujerzuela.  /.  Babayehay— Babaye  nga 
bisiohanon. 

Muía.  /  Hayop  nga  muía. 

Muía.  /.  Sapin  nga  gamit  sa  mga  mahal 
nga  mga  tauo. 

Muladar,  m.  Tarambacan  sa  mga  hugao. 
— fiS-  Cagugauan,  casig'iotan. 

Mular,  adj.  An  tungud  o  cañan  hayop  nga 
mulo  ó  muía. 

Mulatero,  ni.  An  napaplete  sin  mga  mu- 
la.  — Paramangno  san  hayop  nga  muía. 

Mulato,  ta.  adj.  Anac  sin  catsila  nga  la- 
laqui ngan  sin  india;  anac  sin  indio  ngan 
sin  catsila  nga  babaye;  ¡ibug. — Maromai- 
tom. 

Múleo.  m.  Sapin  nga  gamit  sa  mga  ma- 
hal nga  mga  tauo  nga  taga  Roma. 

Mulero,  m.  Paramangno  sa  mga  muía. 

Muleta.  /.   Songcod,    tongcod. 

Muletada.  /  Mga  hayop  nga  muía,  ca- 
mulahan. 

Muletero,  m.  An  napaplete  sin  mga  mu- 
la. — Paramangno  sa  mga   muía. 

Muletilla./.  Songcod,  tongcod. 

Muleto,  ta.  s.  Mulo  nga  guti  pá,  nate. 

Mulo.  ;/;.  Ilavop  nga  mulo. 

Multa.  /.   Id.;'  sirot. 

Multar,  a.  Pagmulta,  pag  sirot. 

Multifloro,  ra.  adj.  B  t.  Bucaran. 

Multiforme,  adj.  Mag  calain  lain  an  iya 
mga  cahimo  ó  cadugay. 

Múltiple,  adj.  Mag  calain   lain. 

Multiplicable,  adj.  Sadang  pag  dugangan. 

Multiplicación.  /  Pag  dugang. 

Multiplicador,  ra.  adj.   Macadugang. 

Multiplicando,  m.  Igdudugang. 

Multiplicar,  a.  Pag  dugang.— Sanay. 

Multíplice,  adj.  Mag  calain   lain. 

Multiplicidad.  /.  Pag  calain  lain;  calainan. 
— Pagcadamo,  cadamo;  cadam-an. 

Multitud./.  Cadam-an. — Cadangay,  solían. 
— Cadapnan;  cadaponan,  etc.,  etc. 


MU 

Mullido,  m.  Daon.  Hagupilas.  Hanig,  has- 
nig.  Hapin.  Hupila.  Halonhon.  Tag  pilas. 
— Bisan  ano  nga  sadang  pamuscagon  nga 
isosolud  sa  mga  colchón,  etc. 

Mullidor,  ra.  s.   Paramuscag. 

Mullir,  a.  Pamuscag,  buscag;  calabucab, 
libaroc. — fig.  Pag  tima  sin  maopay  basi 
matumanan  an  tuyo. — Pag  tagbon  san  mga 
tanum  sa  pono. 

Mundanal,  adj.  CaJibutanon. 

Mundanalidad.  /  Pag  cacalibutanon. — 
Buhat  nga  calibutanon. 

Mundano,  na.  adj.  Calibutanon. 

Mundificación.  /  Pag  pahauan,  pag  pa- 
caopay. 

Mundificar,  a.  Pag  pahauan,  pag  pacaopay. 

Mundificativo,  va.  adj.  Macacaopay. 

Mundo,  m.  Calibutan. — Tuna. — Catauohan. 

Munición.  /.  Casangcapan.  Garamiton. — 
Municiones  de  boca.  An  cacaonon  sa  mga 
soldados. — Municiones  de  guerra.  Casang- 
capan, gagamiton  sa  pag  auayan. — De  bo- 
ca.— Balón. 

Municionar,  a.  Pag  tima,  pagandam  sa 
mga  garamiton,  pag  sangcap.  Pagbalon. 

Municipal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mu- 
nicipio.— Tauo  nga  de  justicia  nga  may 
catungdanan  sa  bongto. 

Municipalidad.  /.  Cadatoan,  mga  pono- 
an  sa  bongto. 

Munícipe.  m.  Dato,  ponoan  nga  may  ca- 
tungdanan sa  bongto. 

Municipio,  m.  Cadatoan,  caponoanan  sa 
bongto. 

Munificencia.  /  Pag  camalolooyon,  ca 
mahatagon. 

Munífico,  Ca.  adj.  Malolooyon,  mahatagon. 

Munificentísimo,  ma.  adj.  Malolooyon 
gud,  mahatagon  gud,  guimalolooye. 

Munitoria.  /  Pag  aradman  sin  pag  paca- 
rigon  sin  baluarte,  etc. 

Muñeca.  /  Panglayan,  gapusan  sa  camut. 
— Menear  uno  las  muñecas,  fr.  jíg.  y  fam. 
Pag  buhat  sin  maopay. 

Muñeca.  /  Bata  bata,  tauo  tauo.— Susu- 
garan  sa  pag  tabas  sa  mga  biste.  —  Pino- 
tos  nga  dugnit  nga  may  solud  tambal  nga 
isinosonud  sa  mga  irinmon. — Pinotos  nga 
dugnit  nga  masilhag  nga  may  solud  nga 
margaba,  etc. --Pinotos  nga  dugnit  nga  ga- 
mit sa  pag  salan. 

Muñeco,  m.  Bata,  bata  bata,  tauo  tauo. 

Muñeira./  Sayao  nga  muñeira.  Taga  Ga- 
licia. 

Muñequear.  a.  Pag  padas  sa  mga  camut. 

Muñequería.  /  fam.  Pag  paorug  nga  pag 
dugnit. 

Muñidor,  w,  Surugoon  sin  pag  pahibaro 


MTJ 

sa  mga  hermano  sa  mga  picsta  ug  iba  pá 
nga  mga    turumanun- — Tauo  nga    maqui- 
trato,  malimbong,  etc. 
Muñir,  a.  Pag  patauag,  pag  pag   patiroc, 

pag  padaop. 
Muñón,  m.  Imon-a»  lúa  sin  hayop  ó    ma- 
nanap. — Bahin    sa  lauas    nga  otud,    cundi 
diri  bulag. — Art.  Sorosugbong  ó  borobut- 
con  sin  luthang. 
Muñonera./.  Art.  Burutangan  sin  luthang. 
Murajes,   m.  pl.  Banua  nga  itarambal,  ug 
maharang. 
Mural,  adj.  An  tungud  ó  cañan  cota,  qui- 
nota. 

Muralla.  /.  Cota. 
Murar,  a.  Pag  cota. 

Murciélago,  ;//.  Cabug.  -Culalapnit  — Sa- 
limbogoc. 
Murga.  /.  fam.  Mga  músico  nga  nag  pa- 
patonog  sa  mga  torongon  sa  natad  sa  mga 
cabalayan,  cay  basi  tagan  sira  sin  cuarta. 
Múrice,  ;//.  Poroton  sa  dagat. 
Murmujear,  n.  fig.  y  fam.  Pag  gorogoro, 
pag  aliday,  pag  garub.  Paglibag.  Paghurin 
hurin. 
Murmullo,    m.  Gorogoro,  gahub,    ngiras, 
aringasa. — Magañas. 
Murmuración.    /.  Pag    libac,  pag    libac 

libac;  pagaiiday;  pag  birig. 
Murmurador,  ra.  adj.    Malibac  maliba- 
con,  birigon. — s.  Paralibac. 
Murmurante.  p.  a.  Malibac,  mabirig. 
Murmurar.  //.  I  lagañas;  ragal  dagal;  rubo 
dubo.  —fig.    y  fam.  Coro  goro,  gahub. — 
Pag  libac;   pag  aliday;  pag    birig. 
Murmurio,  ni.  Haganas.  Ragal  dagal;  rubo 
dubo. — Goro  goro,  gahub. — Pag  libac;  pag 
aliday;  pag  birig. 
Muro.  m.  Cota.  Cota  nga  tuna. 
Murria.  /.  fam,  Pondong,  cabido,    cami- 
ngao,  cay  masool  an  oló. 
Murria./.  Tambal,  bolong  sa  mga  casam- 
dan. 
Murrio,  rria.    adj.  Mabibido,    mabidoon, 
mamingao,  madolo. 
Murtilla.  Murtina.  /.  Cahuy  cahuy  nga 

murtiya. 
Mus.  m.    Sugal   sa   baraja,   nga    tinatauag 
mus. 
Musa.  /.  Dios    dios  nga   babaye  sa   mga 
diuatahan  — fig.  Larang  sin  poeta  sa   pag 
himo  sin  mga  siday. — Mga  siday  nga    ca- 
lugaringon  sa  tag-sa  nga  poeta. — Soplarle 
á  uno  la  musa.  fr.  fig.  y  fam.  Batid  ó  Iasgud 
ná  magsiday. 
Musaraña.  /.  Mananap  nga  gutiay.— fig. 
y  fam.  Tauo  tauo  nga  maraut  an  pag  ca- 
himo. — fig.    y  fam.  Baga  lapug  lapug    sa  I 


Mtf 


m 


mata.— Mirar  uno  las  musarañas,  fr.  fig.  y 
fam.  Pag  lingao,  pag  lingao  Hngao. — Pen- 
sar uno  en  las  musarañas,  fr.  fig.  y  fam. 
Lingaolingao. 

Musco*  m.   Banua  nga  musco. 

MUSCO,  ca.  adj.  Maromaitum;  abohon. 

Muscular,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga 
cosog  sa  lauas. 

Musculatura.  /.  Mga  cosog  sa  lauas. 

Músculo,  m.  Cosog  sa  lauas. — pl.  Mga  páa. 

Musculoso,  sa.  adj.  An  bahin  sa  lauas 
nga  may  mga  cosog. — Dayag  an  mga  co- 
sog sa  lauas. 

Muselina.  /.  Panapton  ó  género  nga  mu 
selina. 

Museo,  m.  Balay  nga  pinanunutdoan  an 
mga  tauo  basi  manhibaro. — Balay  nga  ti- 
ripigan  ó  piotan  sa  mag  cálain  lain  nga 
mga  butang. 

Musgaño,  m.  Mananap  nga  ñapólo  ca  pul- 
gada an  cahilaba. 

Musgo,  m.  Banua  nga  musgo. 

Música.  /.  Id.,  música. 

Musical,  adj.  An  tungud  ó  cañan  música. 

Músico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  mú- 
sica.— s.  Tauo  nga  maaram  sin  música. 

Musitar,  n.  Pag  goro  goro,  pag  garub. 

Muslime,  s.  Moros. 

Muslímico,  ca.  adj.   Minoros. 

Muslo,  m.  Páa. 

Musmón,  m.  Carnero  nga  ilahas  ó  ihalas. 

Mustelo.  m.  Isda  nga  uaray  himbis. 

Mustiamente,  adv.  m.  Mamingao  caopay, 

mabido  caopay,  osmod  caopay. 
Mustio,  tia.  adj.  Mamingao,  mabibido;  os- 
mod, osmuron;  madolo- — Laya,  malaya. — 

Bogtoc,  bogtocon. 
Musulmán,  na,  s.  Moros. 
Mutabilidad.  /".  Pag  camabalhin,  pag  ca- 

mrbalhinon.— Pag  cahalin. 
Mutable,  adj.  Mabalhin.— Mahalin. 
Mutación./.  Pag  balhin.— Pag  halin.— Pag 

lain,  palain  lain. — Pag  liuan. 
Mutilación.  /  Pag  otud. 
Mutilar,  a.  Pag  otud. 
Mutilo,  la.  adj.  An  inot  dan. 
Mutual,  adj.  Balos  balos. 
Mutuamente,  adv.  m.  Balos  balos    gud. 
Mutuante,  com.  An  nahatag  san  prenda, 

salapi,  etc. 
Mutuatario,   ría.  m.  y  fi  An   nacarauat 

san  prenda,  salapi,  etc. 
Mutuo,  tila.  adj.  An  carocayacan  cún  iba 

pá  nga  guincaoroyonan    sin   duha  catauo, 

etc.  Balos  balos. 
Muy.  adv.  c.  Caopay,  gud.  Muy  tarde-  Co- 

lop  ná  caopay,— Muy  docto.  Maaram  gud. 


404 


N 


N 


N.  ícapolo  cag  unum  nga  letra  san  abece- 
dario nga  quinatsila  ug  icapolo  cag  tolo 
san  iya  mga  consonante.  Ari  caluluasan  sa 
iya  ene. 

Naba.  /.  Tanum  nga  nabo;  an  onud  niya. 

Nabal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  na- 
bos.— m.  Canabosan. 

Nabar,  adj.  An  tungud  ó  cañan  inga  na- 
bos.— m.  Canabosan. 

Nabería.  /  Mga  nabos. 

Nabina.  /.  Liso  sin  tanum  nga  nabos. 

Nabiza.  /..Ogbos  ó  dahon  sin  nabos,  otan. 

Nabla.  /.  Baga  sesta  nga  daco,  nga  ña- 
pólo an  cuerdas. 

Nabo.  m.  Tanum  nga  nabos;  an  onud  niya, 
otanon.— fig.  An  pono  san  icug  sa  mga 
hayop. 

Nácar,  m.  Tipay.  Ladiao. 

Nacarado,  da.  adj.    Tinipay.  Linadiao. 

Nacarino,  na.  adj.    Tinipay.  Linadiao. 

Nacarón,  m.  Tinipay.  Ladiao. 

Nacer.  ?/.  Tauo,  matauo. — Mogso. — Toroc. 

— Guican.  fig.  Ticang. 

Nacido,  dá.   adj.    Onay.   Onob.— Lugari- 

ngon. — An  angay  sa  bisan   ano.— An  ma- 
tauo. 
Naciente,    p.    a.    An    natauo.—  adj.  fig. 

Bag-o  pá  lá.  Ticang  pá  lá. 
Nacimiento,    m.    Pag    catauo.—  Guinica- 

nan .-  — Tinicangan . 
Nación.  /.  Banua,  guinhadian,  tuna. — fam. 

Pagcatauo. 
Nacional,  adj.  An    tungud   ó  cañan  ó  sa 

guinhadian. — m.  Soldados  nga  nacional.— 

m.  Tauo  sa,  v.  gr.,  España,  etc. 
Nacionalidad.  /.  Pagca...  Taga...  Pag  ca- 

quinatsila. — Taga  España. — An  napasacop 

sa  lain  nga  guinhadian.. 
Nacionalismo:  An  camagapilon  san  tag- 

sa  sa  iya  guinhadian  ó  tuna  nga    natauo- 

han. 
Nacionalmente,  adv.  m.  Sugad   san   bi- 

nabatasan  sa  usa  nga  guinhadian. 
Nada.  /.    Cauaray,    cauara. — Uaray,  uara. 

— Puy-as. — En  nada.  m.  adv.  fig.  En   na- 
da estuvo  que  riñésemos.  Ibus  cami  mag- 

suhay. 

Nadadera.  /.  Gabayan. 
Nadadero,  m.  Langoyan,  lalangoyan. 
Nadador,  ra.   adj.    Malangoy;    langoy.— 

m.  y  /.  Paralangoy. 
Nadante,  p.  a.  Malangoy. 
Nadar*  n.  Paglangoy.— Lutao— Nadar  bo- 


ÑA 


ca  arriba.  Barángáy,  olaylay  — fig.  Nadar 
ó  abundar  en  dinero,  etc.  Pagdamo  sin 
salapí,  etc. 

Nadería.  /.  Cagutiay  ó  cauaray  polos. 

Nadie,  pron.  indet.  Uaray,  uara  tauo. 

Nado    (A).  ;;/.  adv.  Langoy,  pag  langoy. 

Naguas.  /.  pl.  Saya  nga  loon. 

Naife.  /.  Bato  nga    rnahal,   diamante  nga 
baol  pá. 

Naipe,  m.  Dahon  sa  baraja. 

Nalga.  /.  Balao-ang;  samput. 

Nalgada.  /.  Lúa,  usa  ca  lúa  sin  bactin,  etc. 

Nalgatorio,  m.  fam.  Balao-ang 

Nalgudo,  da.    adj.    Dagco   an  balao-ang. 

Nalguear,  n.  Quiua    quiua    an    balao-ang 
in  nalacat  an  tauo. 

Nansa.  /.  Danao  nga  guti,  buhian  san  isda. 

Nao.  /.  Sacayán. 

Naonato,  ta.  adj.  An  natauo  sa  sacayán. 

Naranja.  /   Bonga  nga   naranja.— Suá.— 

Ponglo  sin  luthang.— Calpi,  aslum. 

Naranjada.  /.  írinmon  nga  may  naranja. 

Naranjado,  da.  adj.    Sugad   sin  naranja. 
Naranjal,  m.  Mga  cahuy  nga  naranjo. 
Naranjazo.  m.    Pagbatac    sin    naranja    ó 

suá  ó  calpi. 
Naranjero,  ra.    m.    f.    Parabaliguia    sin 

mga  naranja  ó  mga  suá. — m.   Cahuy  nga 

naranjo. 
Naranjilla.  /.  Naranja  nga  pisut  pá. 
Naranjo,  m.  Cahuy  nga  naranjo,  nga  na- 

momonga  san  naranja. 
Narciso,  m.  Banua  nga  narciso,  busag  ug 

mahamut  an  bucad   niya. 
Narcótico,  adj.  Med.    An    macacalipong; 

magpacatorog,  magpapacalipong. 
Narcotina.  /.  Tagüt  nga  cuha  san  apiang. 
Nardo,  m.  Banua    nga    nardo,    an    bucad 

niya  busag  ug  mahumut. 
Narigón,  na.  adj.    Dagco  an  irong. — m- 

Boho  san  irong. 
Narigudo,  da.   Dagco  ó  halaba  an  irong. 
Narigueta.  /.  Irong  nga  gutiay. 
Nariguilla.  /.    Irong  nga  gutiay. 
Nariz./.   Irong. 
Narizota.   /.  Daco  nga  irong. 
Narra,  m.  Cahuy  nga  naga. 
Narrable.    adj.  Sadang  igasoy. 
Narración.  /.  Pag  asoy. — Casayoran. 
Narrador,  ra.  adj.    Mag    aasoy.— s.    Pa- 

raasoy. 
Narrar,  a.  Pag  asoy,  pag  sumat. 


NA 

Narrativa.  /.   Pag  asoy.— Calasgufan    sin 

pag  asoy,  lasgud  sin  pag  asoy. 
Narrativo,  va.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

pagasoy,  ó  casayoran. 
Narratorio,  ria.  adj.  An  tungud  ó   pag 

asoy,  ó   casayoran. 
Narria.  /.     Saguiban    sin    magcalainlain. 

Cangga  sin  uaray  mga  rueda.  Babayo  nga 

matambog  ug  mabugat. 
Narval,  m.  Isda  ó  mananap  nga  daco  sa 

dagat. 

Nasa.  /.  Bobo.  Bobohay. 
Nasal,    adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  irong- 
Nasótl.  m.   Bobo  nga  daco. 
Nata.  /.  Lapug  lapug.  Lunao.  Lamtap. 
Natación.    Pag  langoy.— Pag  araman   sin 

paglangoy. 
Natal,   adj.    An  tungud  ó  cañan  pag  cata- 

uo  san  tauo. — An  bongto  nga  iya  natauo- 

han. — Pag   catauo. — An  adlao  ngaiquina- 

tauo. 
Natalicio,  cia.   adj.    An  adlao  nga  iqui- 

natauo. 
Natátil,    adj.    Málutao.  Macalutao. 
Natatorio,  ria.   adj.    An  tungud  ó  cañan 

pag  langoy. — Gabayan.— Langoyan.    Pari- 

goan. 
Natillas.  /.  pl.  Matam-is  nga  nahimo  sin 

gatas,  bunay  ngan  sin  azúcar,  ug  danay  bi- 

nubutangan  man  sin  harina. 
Natío,    a.    adj.    Taga...— Mulopio,    tumi- 

nongnon,    tauo  sa...Uagas  cún  dao    bula- 

uan. — De  su  natío,   m.  adv.  Quinaiya. 
Natividad.  /.    Pag   catauo. 
Nativo,  va.   adj.     Matauo;   matoroc — An 

natauohan   nga  tuna  cún   bongto  ba. — Tu- 

minongnon,  mulopio.— Taga... — Tauo  sa... 
Nato,  ta.   adj.  Calugaringon,  quinaiya. 
Natura.  /.    Quinatauo,  quinabuhi. — Boto, 

otin,  putic,    puet. 
Natural,    adj.     Quinaiya. — Onob.—  Tumi- 

nongnong,     moropio.    íaga... — -Tauo    sa... 
Naturaleza.  /.    Cahimtang;  pag  caquina- 

iya;    quinaiya. — Naturaleza   humana.     An 

mga  tauo   ngatanan. 
Naturalidad.  /.    Pag  caquinaiya,  caluga- 
ringon.— Camaopay  ó  catangcud  san  tauo. 

— Pag  pacaarangay. 
Naturalización.  /.  Pag  togot,   pasacop 

sa   guinhadian  an  tauo  nga  guican  sa  lain 

nga   tuna,  pagpasacop. 
Naturalizar,  a.  Pag  togot,  pagpasacop. 

— r.  Pasacop. 
Naturalmente,  adv.   m.   Quinaiya,  caiya 

gud. 

Naufragar. n.  Lonud,  bungeag  an  sacayán. 
Naufragio,  m.    Calonud,  cabungeag. 


NA 


405 


Náufrago,  ga.  adj.  Nalonud,  nabungeag 
an  ira  sacayán. — m.  Pating. 

Naumaquia.  /.  Baga  pag  auay  auay  sin 
mga  mageasi sacayán,  agud  mahaara  an 
mga  parag  sacay  sin  pag  auay  ug  pag  as- 
dang  sa  mga  caauay. — Baga  pag  auay 
auayan. 

Náusea.  /.  Pag  hingasuca.— fig.  Cangalas. 

Nauseabundo,  da.  adj.  Mahingasuca. 

Nausear,  n.  Hingasuca. 

Nauseativo,  va.  adj.  Mahingasuca. 

Nauseoso,  sa.  adj.  Mahingasuca. 

Nauta,  m.  Parasacay- 

Náutica.  /.  Pag  aradman  sa  pag  pahiba- 
ro  sin  pagsacay. 

Náutico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  mga 
pagsacay. 

■  Nautilo,  m.   Lagang. 

Nava.  /.  Tuna  nga  patag,  capatagan. 

Navacero,  ra.  m.  f.  Paraquiua  sa  mga 
tuna  nga  danao. 

Navaja.  /*.  Id.;  labaja,  salsalon. — Pangtion. 
—Jig.  Tango  sa  babuy.— fig .  Sogud  nga 
matarum  sin  mananap. 

Navajada.  /.  Pag  bono  sin   labaja. 

Navajazo,  m.  Pag  bono  sin  labaja. 

Navajero,  m.  Piotan  sa  mga  labaja. — Pa- 
hiran  sa  mga  labaja. 

Navajón.  ni.  Labaja  nga  daco. 

Navajuda.  /.  Labaja  nga  guti. 

Naval,  adj.  An  tungud  sa  mga  sacayán, 
cún  sa  mga  pag  sacay  bá. 

Navarca.  m.  Ponoan  ó  pangulo  sa  mga 
sacayán. 

Navazo,  m.  Tuna  nga  danao. 

Nave.  /.  Sacayán.  Adiong. — Nave  de  Igle- 
sia. Buang. 

Navecilla.  /.  Sacayán  nga  guti. 

Navegable,  adj.  Macacaagui  an   sacayán. 

Navegación.  /.  Pagsacay. — Pagaradman 
nga  pagpahibaro  sin  pag   sacay. 

Navegador,  ra.  adj.  Magsaracay  —  s.  Pa- 
ragsacay. 

Navegante,  p.  a.  Magsaracay. — s.  Parag- 
sacay. 

Navegar,  n.  Pag  sacay. — a.  Pag  lacat  an 
sacayán. — Navegar  á  remo  y  vela. — Gara- 
bay- — Navegar  contra  viento  ó  corriente. 
— Song  song. — Navegar  á  favor  de  viento 
ó  corriente. — Tibiog,  ayon. — Navegar  ó  lle- 
var  salida  la  embarcación. — Tulin. 

Naveta.  /.  Barutangan  san  insienso,  nga 
gamit  sa  singbahan. 

Navícula.  Sacayán  nga   guti. 

Navidad.  /.  Pag  catauo  san  aton  Guinoo 
Jesucristo. 

Naviero,  m.  Tag  sacayán,  tagada  san  sa- 
cayán. 

49 


406  ÑA-NE 

Navio*  ni.  Sacayán.  Adiong 

Náyade.  /.  Dios  dios  nga  babaye  sa  mga 
diuatahan. — Banua  sa  dagat. 

Nazareno,  na.  adj.  Taga  Nazarct,  an  na- 
tauo  sa  Nazaret — m.  An  nagbibistc  sin 
panapton  nga  morado  nga  halauig  sa  se- 
mana santa.— El  nazareno.  Si  Jesucristo 
nga  aton  Guinoo. 

NE 

Nébeda.  Banua  nga  mahamut. 
Nebladura.  /.  Ton-og  nga  nacacaraut  sa 

mga  tanum. 
Neblí,  m.  Banug. 
Neblina.  /.  Borong,   alop-op. 
Nebulosidad.  /.  Borong,  ton-og.— Cama- 
si  rom. 
Nebuloso,  sa.  adj.  Borong,  ton  og.— Ma- 

sirum. 
Necear*  n.  Pag  tinapang  nga  pag  yacan, 

pag  buogbuog,  pagbinuang. 
Necedad.  /.  Pag  cabuog  buog,    pag .  ca- 

buang.  Pag  calorong. 
Necesaria.  /.  Calibangan. 
Necesariamente,    adv.   m.   Casoroc-an, 

quinahanglan.— Pirit  gud. 
Necesario,  ria.    adj.    Casoroc-an;   quina- 

hanglan. — Pirit. 
Necesidad*/.   Casoroc-an,    quinahanglan. 

•^-Caimulan.— Caerse  de   necesidad.  Bung- 

tas,  in  guinogotum  an  tauo. 
Necesitado,  da.  adj.  Hangul,  soco,  song- 

coanon,  imol,  imolon,  maimolon. 
Necesitar,    v.    Pag  pirit.— Hangol,  imol, 

casoroc-an,  quinahanglan. 
Neciamente*  adv.  m.  Lorong  caopay. 
Necio,  cía.  adj.  Lorong,  buog,  buog  bu- 
og, buang. 
Necrólatra.  .m.   y.    /.   An    nasingba  san 

mga  minatay 
Necrolatría./  Pagsingba  sa  mga  minatay. 
Necrología.  /  Casayoran  nga  lactud  san 

guinicanan,  quinabuhi;  camahalán,  etc.,  sin 

tauo  nga,.  bag-o  pá   lá  nga  namatay. — Lis- 

tahan  sin  mga  minatay 
Necropsia.  /  Pag  bos  bos  sa    mga    mi- 

natáy. 
Necroscopia.  /.    Pag    bos    bos  sa  mga 

minatay. 
Necroscópico,    ca.    adj.    An  tungud  sa 

pagbosbos  sa  mga  minatay. 
Necrosis.  /.  Tul-an  nga  patay. 
Néctar,  m.  Irinmon  nga  malalim. 
Nectareo,  rea.  adj.  Malalim  nga  irinmon. 
Nectarino,  na.  üdj.  Malalim  nga  irinmon. 
Nectario,  m.  Bot.  Taguc  sa  mga    bucad. 
Nefandamente»  adv.  m,  Mangil-ad  caopay. 


Nfí 

Nefando,  da.  adj.  Mangil-ad- 

Nefario,  ria.  adj.  Tampalasan. 

Nefasto,   ta.  adj.  Macuri. 

Nefrítico,  ca.  adj.  An  tungud,  cañan    ó 

sa  mga  isul. 
Nefritis./.  Med.  Saquít  sa  mga  isul. 
Negable,  adj.    Sadang  sidngon  nga    diri. 

Sadang  pag  dirion. 
Negación.  /  Fag  siring  nga  diri.  Pag  diri. 

— Cauaray  gud. — Pag  lirong. 
Negado,  da.  adj.  Cablas,  culang. 
Negador,    ra.     adj.     Masiring    nga  diri. 

Madiri. 
Negante,  adj.    Madiri.  Masiring  nga  diri. 
Negar,  a.  Pag  siring  nga  diri    matuod. — 

Pag    diri. — Pag    pooy. — Pag    lirong. — Li- 

mud. — Diuot. — Biay.- — Auao. 
Negativa.  /  Pag  diri. 
Negativamente,  adv.  m.  Diri  gud. 
Negativo,  va.  adj.  Uaray. — Masiring  nga 

diri. — Madiri. 
Negligencia./.  Cuyurnag.  Culang  sin  pag 

talingoha,  caculang  sin  pag  tuyo,  pag  ca- 

alang  alang. 
Negligente,  adj.  Culang  sin  pagtalingoha. 

alangalang,  cuyumag. 
Negligentemente,  adv.  m.  Culang  gud 

sin  pag  talingoha,  alang  alang  gud- 
Negociable,  adj.  Sadang  igcomersio. 
Negociación.   /    Pag  comersio.  Pag  pa- 

ngita,  para  patigayon. 
Negociado,  m.   An  tag-sa  nga  opisina. 
Negociador,    ra.    s.  Paracomersio.  Para- 

pangita.  Parapatigayon. 
Negociante,  m.  Paracomersio,  parapangi- 

ta,   parapatigayon. 
Negociar,  n.    Pagcomersio.    Pag  pangita. 

Pag  patigayon.  Pag  bacas. 
Negocio,  m.  Bisan  ano   nga    buhat. — Pa- 
tigayon.— Bacas. 
Negocioso,    sa.    adj.    Madoroto  sin  pag 

patiyayon. 
Negral,  adj.  Maromaitom. 
Negrear,  n.  Itom. 
Negrecer,  n.  Itom.  Pag  paitom. 
Negreta.  /  Tamsi  nga  sugad  an  itic. 
Negrillo*    m.  Cahuy  nga  negriyo. 
Negro,  gra.  adj.  Iton,  maitom. — Hayom. 

— Agta.—  Maagtum.— Pili. 
Negrura.  /    Caitum,   pag   caitum.   Cama- 

itom,  pageamaitom.  Cait-man. — Agtum,  ca- 

agtum. 
Negruzco,  ca.  adj.  Maromaitom. 
Neguijón,   m.   Saquít  sa  mga   ngipon. 
Neguilla»  /    Banua  nga  neguiya. 
Nema.  /.  Pilit  sa  mga  surat. 
Némine  discrepante,  expr.  lau  Ngata- 

nan  nageacaoyon. 


NE 

Nemoroso,  sa.  adj.   Guba. — An  sa  guba. 

Nene,  na.  m.  y  /.  fam.  Bata  nga  gutiay 
pá.—  m.  fig.  Tauo  nga  madarahug  caopay. 

Nenúfar,  m.  Banua  nga  manonoroc  sa  mga 
tubig  nga  nabibiao. 

Neófito,  ta.  m.  y  /.  Tauo  bag-o  pá  lá 
nacombertir  sa  matuod  nga  religión. — Tauo 
nga  bag-o  pá  lá  nga  sinolud  sa  pagcapade. 

Neolatino,  na.  adj.  An  guican  sa  mga  la- 
tino.— An  guican  sa  pamolong  nga  linatin. 

NeolÓgico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
neologismo. 

Neologismo,  m.  Polong  nga  bag-o  sa  usa 
nga  pamolong. 

Neólogo,  ga.  m.  y/.  An  magamit  sin  mga 
polong  nga  bago. 

Neomenia.  /.  Guimata,  in  guimata  ná  an 
bulan 

Nepote,   m.  Qmancon,   pag  omancon. 

Nepotismo,  m.  Pag  paorug  nga  diri  an- 

gay  sa  mga  caorop-dan   sa  pag  hatag  sa 

ira  sin  mga  catungdanan. 

Neptuno.    m.  Bitoon  nga  tinatauag  Nep- 

tuno. 

Nereida.  /.  Dios  dios  sa  mga  diuatahan, 

nga  naocoy,  cono,  sa  dagat. 
Nérveo,  vea.    adj.    Au  tungud   ó  cañan 

mga  cosog. 

NervezuelO.    m.  Cosog  cosog  sa  lauas. 

NerviecilIO.   /«.    Cosog  cosog    sa    lauas. 
Nervino,  na.  adj.    Tambal  nga  macaca- 

opay  sa  mga  cosog  sa  lauas. 
Nervio,  m.  Cosog  sa  lauas,  hamig. — Biting 

biting,   miling  piting.  - -Qgat,    cún    dao  sa 

mga  dahon  sa   mga  cahuy    ó  mga    banua. 

— Cuerdas,  cún   dao  sa  mga  sesta,    etc. 
Nerviosidad.  /.  Cabascog  sa  mga  cosog. 
Nervioso,  sa.  adj.   An  may    mga  cosog. 
-An  tungud  ó    cañan  mga  cosog. — Ma- 

quiua,  cay  nababantad  an  iya  mga  cosog. 

— Macosog. — Marig-on. 
Nervosamente,  adv  .m.  Macosog  caopay, 

mabascog  caopay. 
Nervosidad.  /.  Cacosog,  pag  cacosog — 

fig.   Camarig-on. 
Nervoso,  sa.  adj.  An  may  mga  cosog. — 

An  tungud  ó  cañan  mga  cosog. — Macosog. 

— Marig-on. 

Nervudo,  da.  adj.  Bac-dan. 
Nesciencia.  /.     Catapang,    cacablas     sin 

hibaro. 
Nesciente,  adj.  Tapang,  cablas  sin  hibaro. 
Nescientemente,   adv.  m.  Tapang  cao- 
pay, cablas  gud  sin  hibaro. 
Nesga.  /.  Isurungil. 
Neto,  ta.  adj.  Uaray  sacot. — An  bilin  sa 

usa  nga  pag  cuenta,  in  nacuha  ná  an  mga 

gastos,  etc. — An  bale  gud  sa  ano  man. 


NE-NI 


407 


Nettma.  m.  Mus.  Tigaman,  badlis. 
Neuma.  amb.  Reí.  Pag  pasabut  hionong  sin 
mga  tigaman,  mga  pag  quiua  quiua  sa  la- 
uas, etc. 
Neumonía.  /.  Med.  Saquit  ó  cahubag  sa 

bagá. 
Neumónico,    ca.  adj.  An  tungud  ó    ca- 
ñan bagá. — Nahubag  an  bagá. 
Neuralgia.  /.  Sool,  camasool  sa  mga  co- 
sog. 
Neuroma.  m.  Med.  Hubag  nga  masool  sa 
mga  cosog. 
Neuróptero,  ra.  adj.  Mga  mananap  nga 

upat  an  poco. 
Neurosis.  /.  Med.  Saquit  sa  mga  cosog. 
Neutral,  adj.  An  diri  magapil  sa  luyo  ni 
sa  luyo. 
Neutralidad./.  Diri  cagapil  sa  luyo,  cún  sa 
luyo  bá- 
Neutralización.  /.  Pag  pacaiban.  Pacai- 
ban. 
Neutralizar,  a.  Pag   pacaiban.  Pacaiban. 
Nevada.  /.  Pag  uran  sin  tubig  nga  bug-os 
ug  busag. — Uran  nga  bug-os  ug  busag. 
Nevadilla.  /.  Banua  nga  busag  an  panit. 
Nevado,  da.  adj.  Busag  dao  gapas. 
Nevar,  n.  Pag  uran  sin  bug-os  ug  busag. 
Nevasca.  /   Onus  ngan  sin  uran  nga  bug- 
gos  ug  busag. 

Nevatilla.  /.  vid.  Motacilla. 
Nevera.  /.  Piotan  ó  tiripigan  san  niebe. — 
fig.  Mataghum  caopay. 
Nevereta.  /.  vid.  Motacilla. 
Nevería.  /.  Tendahan  sin  niebc. 
Nevero,  ra.  m.  y/.  Parahaliguia  sin  niebe. 
Nevisca.  /  Onus  ngan  sin  uran  nga  bug- 
os  ug  busag. 
Neviscar,   n.    Pag  tariti   nga  bug-os    ug 

busag. 
Nevoso,  sa.  adj.  May  niebe. — Aromon. 
Nexo.  m.  Balighot,    dogtong,    guincasum- 
payan. 

NI 

Ni.  conj.  cop-  No  como  ni  duermo.  Diri 
acó  nacaon  ug  diri  nacatorog.  Nada  hizo 
ni  dejó  hacer  á  los  demás.  Uaray  siya  bu, 
hat  ug  uaray  man  pag  togot  sa  iba  sin 
pag  buhat.  A  nadie  quiso  recibir,  ni  á  sus 
amigos.  Uaray  siya  carauat  sa  bisan  sin-o, 
bisan  ngani  sa  siya  mga  sangcay.  No  des- 
cansa de  día  ni  de  noche.  Diri  naocoy  sa 
adlao  ug  sa  gab-í.  Ni  de  día  ni  de  noche 
descansa.    Adlao  ug  gab-í  diri  naocoy. 

Niara.  /  Tambac  sin  dagami. 

Nicociana.  /.  Tabaco. 

Nicotina,  m.  Taguc  san  tabaco. 


408 


NI 


Nictálope,  adj.  An  maquita  sin  maopay 
in  gab-í  ug  diri  in  adlao. 
Nictalopja.  /  Casaquit  sa  mata,  nga  ma- 
quita sin  maopay  in  gab-i  ug  diri  in  ad- 
lao pá. 
Nicho,  m.  Loho  sa  mga  cota.— Baga  balay 
balay  nga  burutangan  sa  mga  Santos. — 
Lub-nganan,  linob-ngan. 

Nidada.  /.  Mga  bunay  bunay  sa  pugaran; 
mga  bunay  sa  salag.— Mga  tamsi  nga  gu- 
tiay  nga  aada  pá  sa  salag. 

Nidal,  m.  Pugaram  cún  dao  sa  manuc.  Sa- 
lag cún  dao  sa  mga  tamsi. — Bunay  nga  bi- 
nibilin  sa  pugaran,  basi  magbunay  dida 
an  manuc.-— fig.  Darangpan,  arayopan. — 
Piotan,  tiripigan. 

Nidificar,  n.  Pag  salag  an  mga  tamsi. 

Nido.  m.  Salag.— Fugaran.— /%-.  Arayopan. 

Niebla./.  Borong;  ton-og. — Ragumata,  sa- 
quít  sa  mata. 

Niel.  m.  Tomboc  sa  salapi,  etc.,  nga  bi- 
nubuhat  sa  buril,    etc. 

Nielar,  a.    Pag   tomboc.  Pag  liroc. 

Nieto,  ta.  m.  y  /.  Apo.  Caapohan. 

Nieve.  /.  Id.,  uran  nga  bug-os  ug  busag 
dao  gapas.-^/^.    Cabusag,    camabusag. 

Nigromancia.  /.  Paganito  nga  pag  tagna 
sa  mga  tiarabut  pá  sa  pag  sangpit  sa  mga 
minatay  ug  paquigsagdon  sa  ira. 

Nigromante,  m.  An  nag  aanito  ó  nagdi- 
diuata... 

Nigromántico,  ca.  adj.  An  tungud  ó 
cañan  pag  anito  ó  pagdiuata... — An  nag 
aanito  ó  nagdidiuata. 

Nigua.  /.  Mananap  nga  sugad  sin  coto. 

Nihilismo,  m.  Diri  pag  too  sa  bisan  ano. 

Nihilista,  adj.  An  diri  natoo  sa  bisan  ano. 
— An  tungud  sa  diri  pag  too  sa  bisan  ano. 

Nimbo,  m.  Baga  corona. 

Nimiamente,  adv.  Sin  capin,  sin  ora  ora. 
—fam.  Sa  daco  nga  caauod 

Nimiedad.  /  Capinan,  caora  ora..— fam. 
Caauod. 

Nimio,  mia.  adj.  Capin,  ora  ora. — Lasang. 

Ninfa.  /.  Dios  dios  nga  babaye  sa  mga 
diuatahan. — Babaye  nga  bata  pá  ug  ma- 
tahum. — Zool.  Mananap  nga  ninpa. 

Ninfea,  m.  Banua  nga  nanonoroc  sa  mga 
tubig  nga  nabibiao. 

Ninfo,  m.  jig.  y  fam.  Babayenon  ug  ma- 
ogdayon  caopay. 

Ninfomanía.  /.  Med.  Caipa  gud  san  ba- 
baye sin  pacasala  sin  lalaqui. 

Ningún,   adj.  Uaray. 

Ninguno,  na.  adj.  Uaray. 

Ñifla.  /.  Tauo  tauo  sa  mata,    alimutao.— 

fig.  y  fam.  Bisan  ano  nga  inaauilan. 


NIÑO 

Niñada./.  Quinabataan  nga    polong  cún 

buhat  bá. 

NiftatO.  m.  Nate  san  baca  nga  quiniquita 

sa  iya  tiyan,  in  guiniihao. 

Niñear,  n.  Pag  quinabataan. 

Niñera.  /.    Sacop  nga  babaye  nga  para- 

mangno  sa  mga  cabataan. 
Niñería.  /.    Quinabataan  nga  polong  cún 

buhat  bá.— fig.  Polong  cún  buhat  bá  nga 

uaray  bale. 
Niñero,  ra.  adj.  Maquibata;    maquicaba- 

taan. 
Niñeta.  /.  Tauo  tauo  sa  mata. 
Niñez.  /  Cabata,  pag  cabata. 
Niño,  ña.  s.  Bata.— Baol.— Puya. 
Nioto.   m.  Isda  nga  nioto. 
Ñipa./.  Ñipa.  Canipaan. — Ñipa  hecha.  Pa- 

uod.  Taliric. — Ñipa  ya  usada.  Gacas,  gucas. 
Ñipe  Ó  Nipis.  m.  Panapton  ó  género  nga 

manipis,  ug  masilhag. 
Níquel,  m.  Metal  nga  busag  nga  dao  salapi. 
Niquiscocio,  m.  fam.   Calibangan  ó  pag 

libang  libang  nga  guti  an  polos. 
Níscalo,  m.  Baga  libgos. 
Níspero,    m.   Cahuy  nga  níspero. 
Níspola.  /  Bonga  san  cahuy  nga  níspero. 
Nítido,  da.  adj.    Uaray  hugao;  matin-ao, 

maingatingat. 
Nito.  m.  Nito. 
Nivel,  m.  Tontón. — Garamiton  nga  gamit 

sa  pag  parejo  sa  ano  man. — Caparejo  san 

tuna,  etc. 
Nivelación.  /  Pag  paparejo.— Pag  tontón. 
Nivelador,  ra.   adj.    Magpaparejo.—  Ma- 

tonton. 
Nivelar,  a.  Pag  paparejo. — Pag  tontón. 
Niveo,  vea.  adj.  Busag  dao  gapas. 

NO 

No.  adv.  neg.    Diri,  di. 

Nobiliario,  adj.  An  tungud  ó  cañan    ca- 

mahalan  ó   pagcamahal.— Libro  nga  casa- 

yoran  san  camahalan  ug  mga  guinican  sa 

mga  tauo. 
Nobilí  SÍ  mámente,  adv.  m.    Sin  maopay 

gud. 
Nobilísimo,  ma.    adj.    Guinmamahali. 
Noble,  adj.  Mahal,  hamili,  dato. 
Noblemente,  adv.  m.  Sin  maopay. 
Nobleza.  /.  Camahalan;  pagcamahal,  pag- 

cahamili.   Cadatoan. 
Nocente,  adj.  Macaraut. — Salaan. 
Noción.  /.    Pag  quilala;  pag  hibaro;  pag- 

sabut.  Sarabutan. 
Nocivo,  va.  adj.  Macacaraut. 
Noctiluca.  /.  Bucat  cat,  aninipot. 


NO 

Noctivago,  adj.  poet.  Mag  sosodoy  sodoy 

in  gab-í. 
Nocturnal,  adj.  An  tungud  sa  gab-í. 
Nocturno,  na.  adj.  An  tungud  sa  gab-í; 

in  nabuhatin  gab-í;  an  malacat  in  gab-í. 

— Mamingao.— m.  An  usa  san  tolo  caba- 

hin  sa  mga  maitines. 
Noche.  /.  Gab-í.  Cagabihon. — Noche  muy 

oscura.  Quiriquite. 
Nochebuena.  /.  An  gab-í  san  vigilia  san 

Pagcatauo  san  aton  Guinoo. 
Nochebueno,  m.  Tinapay  nga  daco  nga 

sinasactan    sin   lana,  almendras,  etc.,  nga 

gamit  sa  vigilia  san  Pag  catauo  san    aton 

Guinoo. 
Nodación.  /.  Saquit  sa  mga  cosog  sa  la- 

U£S. 

Nodo*  m.  Med.    Hubag    nga    matig-a    sa 
lauas. 

Nodriza.  /.  Sisiua. 

Nodulo,  m.  Baga  hubag. 

Nogada.  /  Sarsa. 

Nogal,  m.  Cahuy  nga  catloan  ca  pies  an 
cahitasan  niya. 

Noguera./.   Cahuy  nga  nogal. 

Noguerado,  da.  adj.  Abohon. 

Nogueral,  m.  Mga  cahuy  nga   nogal,  ca- 
nogalan. 

Nolición.  /•  Pag  diri,  diri  pag  buot. 

Noli  me  tángere.  m.  Med.   Hubag  nga 
maraut  nga  macuri  an  pag  tambal. 

Nómada,  adj.  Looc 

Nombradamente,  adv.  m.  In  guinluluas 
an  ngaran.  Sin  sayud. 

Nombradla.  /.  Bantug,  cabantugan. 

Nombramiento,  ni.   Pag  hingaran. — Pag 

nombra  ó  pag    hatag  sin    catungdanan. — 

Carig-onan. 

Nombrar,  a.  Pag  ngaran;   pag  hingaran. 

— Pag  nombra,  pag  pili  ó  pag    hatag  sin 

catungdanan.— Alap. 
Nombre,  m.    Ngaran.— Bantug. — Gahum. 
Nomenclador,    m.     Casayoran    sin    mga 

ngaran . — Paraasoy . 
Nomenclatura.  /.  Mga  polong  nga  calu- 

garingon  sa  ano  man  r>ga  pag  aradman. — 

Lista  ó  casayoran  sin  mga  ngaran. 
Nómina.  /.  Lista,  padrón  sa  inga  ngaran 

san  mga  tauo,    etc. 
Nominación./.  Pag  ngaran;  pag  hingaran. 
Nominado!*,  ra.  m.  y  /  An  magpipili  ó 

mahatag  sin*  £atungdanan. 
Nominal*?  a¿j   An  tungucj  sa  ngaran. 
Nominalmente.  adv.  m.  Pagngaran  sa  lu- 

garingon  nga  ngaran. 
Nominar,  a.  Pag  ngaran;  pag  hingaran. 
Nones,  m-  pl.  Diri.— Usa,  tolo,  lima,  etc. 
Nona.  /.  Á  las  tres  san  colop  sugad  san 


NO 


409 


isip  sa  mga  romanos. — An  usa  sa  mga  ho- 
ras menores  nga  pinangangandie  sa  mga 
capadian. 

Nonada.  /.  Gatiay  gud. 

Nonagenario,  ria.  adj.  Casiaman  ná  ca- 
tuig  an  edad  niya. 

Nonagésimo,  ma.  adj.  Icacasiaman. 

Nonato,  ta.  adj.  An  bata  nga  nacuha  sa 
tiyan  san  iroy  nga  guinbosbosan. 

Nono,  na.  adj.  Icasiam. 

Non  plus  Ultra,  expr.  lat.  Uaray  ná  osua- 
gan. 

No  Obstante.  Bisan,  bisan  pá.  Uaray  sapa- 
yán. 

Nopal,  m.  Tanum   nga  nopal. 

Noque,  m.  Abohan  sa  mga    anit. 

Norabuena.  /  Pag  hatag  sin  maopay  nga 
•  oras. 

Noramala.  /  Pag  hatag  sin  maraut   nga 

oras,  pag  diri. 

Nordestal,  adj.  Sa  cabonghan. 

Nordeste,  m.  Cabonghan. 

Noria.  /.  Máquina  sa  pag  cuha  sin  tubig 
sa  mga   atabay. 

Norma  /    Escuala.— fig.   Susugaran,    pa- 

nundugan. 

Normal,    adj.  Malinao  ná. — An    pagsusu- 

garan. 

Nornordeste.    ni.  An  butnga    sa  caami- 

hanan  ug  sa  cabonghan. 

Nornoroeste.    m.  An  butnga  sa    caami- 

hanan  ug  sa  canauayan. 
Nornorueste.    m.  An  butnga  sa    caami- 

hanan  ug  sa  canauayan. 
Noroeste,  m.  Canauay. 
Nortada.  /.  Amihan  nga  hangin. 
Norte,  m.  Amihan. 
Norueste,  m.  Canauay. 
Nosotros,  tras.  m.  y  /  Quita.— Cami. 
Nostalgia.  /  Cahidlao,  cayharayo  an  mga 

caganac,  etc. 

Nostálgico,  Ca.  adj.  Mahihidlao. 
Nota.  /.    Tigaman. — Casayoran. — Panum- 

duman. — Bantug. — Maraut  an  bantug. — Su- 

rat  nga  pag  pahibaro. 
Nota  bene.  loe.  Panginano  gud. 
Notabilísimo,   ma.  adj.  Tacús  nga   pa- 

nginanohon    caopay. — Orosahon    caopay, 

macatitingala  caopay. 
Notablemente,    adv .    m.  Orosahon  cao- 
pay, macatitingala  caopay. 
Notable,  adj.  Tacús  panginanohon. — Oro- 

sahun,  macatitingala. 
Notación.  /.    Pag  butang  sin  nota  ó    ca- 
sayoran.—Pag  surat  ó  pag  cuha  sin  casa- 
yoran sa  ano  man,  cay  basi  diri  malimot, 

pag   tigaman. 
Notar,  a.  Pag  tigaman.— Panginano. —Pag- 


410 


NO 


polong  ó  pag  asoy  an  usa  basi  an  usa  mag- 

surat. — Pag  sauay. — Pag  pacaraut. 
Notaria.  f.  Catungdanan  sin  notario,  pag 

canotario;  an  inooquian  niya  nga  balay  sa 

pagtuman  san  iya   catungdanan. 
Notariado,  m.  Pag  canotario. 
Notariato,  m.  Carig-onan  sa  pag  canota- 
rio; catungdanan    niya. 
Notario,  m.  Escribano  nga  tinatapuran  sa 

mga  labao  nga  ponoan  ,basi  mahatag  sin 

carig-onan  nga  camatuoran  sa  mga    escri- 
tura, etc.,  etc. 
Noticia.  /.    Pag  hibaro,  pag  sabut. — Su- 

mat;  barita. 
Noticiar,    a.    Pag    pahibaro,   pag    sumat; 

pag  barita. 
Noticiero,  m.  Parasumat,  parabarita. 
Noticioso,    Sa.    adj.    An    nahibabaro,  an 

nasayud. 

Notición,  m.  Sumat.  Sumat  sumat. 
Notificación.  /.  For.  Pag  pahibaro. 
Notificado,  da.    adj.    For.  An  guinsusu- 

matan  an  guinpahabaroan. 
Notificar,    a.    For.    Pag    pahibaro. — Pag 

sumat. 

Noto.  ;//.   Hangin  nga  salatan. 
Noto,  ta.   adj.  Dayag  ná,  sayud  ná,  ban- 

tug  ná. 
Notoriamente,    adv.    m.  Dayag  caopay, 

sayud  caopay,  bantug  caopay. 
Notoriedad.  /  Casayud,  cay  bantug  man. 
Notorio,  ria.  adj.  Bantug  ná,   dayag  ná, 

sayud  san  ngatanan. 

Novación.  /  For.    Pag  balio  sin  catung- 
danan, ug  baya  ná  an  daan. 
Novador,  ra.  m.   y  f.  Paralarang  sin  mga 

bag-o  nga  patuc  san  daan  nga  caopayan, 

busa  diri  angay  aalag-don. 
Noval,    adj.    Tuna    nga    bag-o  pá  Iá  nga 

guin  caingin, — An  cahuy,  tanum,  etc.,  nga 

bago  pá  lá. 
Novar,    a.    For.    Pag    hago  ó  pag  liuan 

sin  catungdanan,  ug  baya  ná  an  daan. 
Novato,    ta.    adj.    Baol    pá,   basbas   pá, 

bago  pá. 
Novator,  ra.  m:yf.  Paralarang  sin  bag-o, 

nga  patuc  san    daan   nga  caopayan,  busa 

diri  angay    aalag-don. 
Novecientos,  tas.  adj.  Siam  cagatos. 
Novedad.  /.    Caagui  nga  bag-o,  casugad 

nga  bag-o. — fig.  Catingalahan. 
Novel,  adj.    Bago  pá,  baol,  basbas,  bas- 

bason,  uauot. 
Novela.  /.   Id.;  susumaton,  susuguiron. — 

fig.  Búa,  limbong. 
Novelador,  ra.  m.  y  /  Parasurat  sin  mga 

sumaton. 


NO-NU 

Novelar,  n.  Pagsurat  sin  mga  susuma- 
ton.— fig  Pagsusumaton. 

NoVelería.  /.  Pag  maquisusumaton. 

Novelero,  ra.  adj.  Maquisusumaton.-^ 
Agsub  malain  sin  buhat,  etc. 

Novelesco,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga  sumaton. — Buaon,  malimbong. 

Novelista,  com.  Parasurat  sin  mga  susu- 
maton. 

Novena.  /.  Siam  caadlao  nga  pag  ampo 
ug  paquimalooy  sa  Dios,  etc. — Librohay 
nga  nobena. — Andar  de  novenas,  fr.  Pag 
nobena,  agsub  nga  pag  nobena. 

Novenario,  m.  Siam  caadlao  nga  pag  am- 
po ug  papuimalooy,  etc. — Siam  caadlao 
nga  paquimalooy  sa  Dios  tungud  sa  mga 
calag  sa   purgatorio. 

Noveno,  na.  adj.    Icasiam. 

Noventa,  adj.  Casiaman. 

Noventón,  na.  adj.  An  may  casiam  ca- 
tuig  nga  edad. 

Novia.  /.  Babaye  nga  may  lalaqui  nga 
nangangasaua  sa  iya. — An  bag-o  pá  lá 
nga  quinasal. — Pedir  uno  la  novia.  Pama- 
laye. 

Noviciado,  m.  Tiempo  nga  tinalaan  basi 
an  mga  sinolud  sa  pag  capadre  mag  tima 
ug  magamdam  sa  pagearauat  san  profe- 
sión; an  balay  nga  inooquian  nira. 

Novicio,  Cia.  m.  y  /.  Tauo  nga  bag-o  pá 
lá  nga  sinolud  sa  religión,  diri  pá  proíe- 
so.'—Basbason,  langonon. 

Noviembre,  m.  Id.;  icapolo  cag  usa  ca- 
bulan  san  tuig. 

Novilunio,  m.  Guimata  ná  an  bulan. 

Novilla.  /.  Baca,  nga  dumaraga. 

Novillada./.  Cabacahan  nga  todo,  catoda- 
han.  Cabacahan  nga  calalaquihay. 

Novilleja.  /.  Baca  nga  dumaraga. 

Novillejo,  m.  Todohay. 

Novillero,  m.  Bantay  paramangno  sa  mga 
catodohan. — Pasluran  sa  mga  catodohan. 
—fam.  An  mapalaguio;  an  bata  nga  diri 
nalibud- 

Novillo,  m.  Todo  nga  baca,  todohay,  la- 
laquihay. — Hacer  novillos,  jr.  fam.  Pala- 
guio,  diri  paglibud  an  cabataan. 

Novio,  m.  An  lalaqui  nga  buot  ná  sin  pa- 
ngasaua. — An  bag-o  pá  lá  nga  quinasal. 

Novísimo,  má.  adj.  Bago  pá  gud.— An 
orehe,  an  catapusan.  m.  Caorhian  san  tauo. 

NU 

Nubada.  /.  Oran  nga  daco    ug    masolug 

—fig.  Cadam-an. 
Nubado,    da.    adj.    Panadton  nga  sugad 

§in  darnpug  an  iya  color. 


ÑU 

Nubarrada.  /.  Oran  nga  daco  ug  maso- 
lug. — Cadam  an. 
Nu barrado,  da.    adj.    Panadton  nga  sil- 
gad sin  dampug  an  iya  color. 
Nubarrón,  m.  Dampug  nga  daco. 
Nube.  /.   Dampug;    arum;    panganoron. — 
Nube  en  los  ojos.  Bolog. 
Nubífero,  ra.  adj.  poét.  Dampugon. 
Nubil,  adj.  Pangasauon. 
Nubilidad.  /  Tuig  ná  ó  sadang  magasaua. 
Nubiloso,  sa.  adj.  poét.  Dampogon,   aro- 
mon, dagumon,   lampoy. 
Nublado,  m.  Dampug,    arum,    panganud, 
dag-um,  lampoy.  Onos. 
Nublar,  a.  Dampug,  arum,  dag-um. 
Nublo,  bla.  adj.  Dampogon,  aromon,  dag- 
umon.— m.  Onos. 

Nubloso,  sa.  adj.  Dampugon,  aromon, 
dag-umon.— fig.   Macuri. 

Nuboso,  sa.  adj.  poét.   Macuri. 

Nuca.  /.  Gogongan,  tingdol. 

Núcleo,  m-  Onud  san  bonga. — Liso  san 
— bonga. — Cadaco;  cadamo;  cabug-os;  la- 
uas  ó  cadaco  sin  ano  lá. 

Nudamente,  adv.  m.  Dayag  caopay,  sa- 
yud  caopay. 

Nudillo.  ;;/.   Mocoboco  sa  mga  tudlo. 

Nudo.  m.  Balighot,  baligtos.— En  los  árbo- 
les y  plantas.  Hoco;  mocoboco. — Pingos. — 
Bunggug. 

Nudoso,  sa.  adj.  May  balighot,  may  ba- 
ligtos.— Bocohon,  may  boco  boco. 

Nuégado,  m.  Caran  on   nga  matam-is. 

Nuera.  /  Umagad  nga  babaye. 

Nuestro,  tra.  pron.  poses.    Aton.  Amon. 

Nueva.  /.  Sumat,  barita. 

Nuevamente,  adv.  Bag-o  pá,  niyan  pá  lá. 

Nueve,  adj.  Siam.— Icasiam. 

Nuevo,  va.  adj.  Bag-o.— De  nuevo,  adv. 
m.  Liuat. 

Nuez.  /.  Bonga  san  cahoy  nga  nogal.  Bo- 
nga.—Nuez  de  coco.  Lubi.— Nuez  de  la 
laringe.   Bot  ol. 

Nueza.  /.  Banua  nga  borubusag  an  bucad 

níya. 

Nugatorio,  ria.  adj.  Malimbong. 

Nulamente,  adv.  m.  Uaray  ná  polos,  ua- 

ray  ná  bale. 

Nulidad.  /.  Pag  cauaray  polos,  pag  caua- 

ray  bale. 

Nulo,  la.  adj.  Uaray  polos,  uaray  bale.— 

Diri  sadang. 

Numen,  m.  Diosdios  sa  mga  diuatahan. 
Numerable,  adj.  Sadang  maisip,  sadang 

maihap, 

Numeración,  f.  Pag  isip,  pag  ihap. 
Numeral,  adj.  An  tungud  ó  cañan  número* 
Numerar,  a,  Pag  isip,    pag  ihap.— Pagti*  I 


NÜ 


411 


gaman  sin   mga   número,    pag  butang  sin 
mga  número. 
Numerario,  Ha.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

número. — m.   Salapi. 
Numéricamente,  adv.  m.  Sa  pag  cati- 

nag-sa  tag-sa. 
Numérico,   ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga  número. 
Número,  m.  Id.;  número. 
Numerosamente,  adv.  m.  Damo  caopay. 
— Sugad  san  caangayan. 
Numerosidad.  /.  Cadamo,  pag  cadamo. 
Numeroso, saMdj.  Damogud.-Angay,  igo. 
Numisma,  m.  Salapi. 
Numismática.  /.  Pagaradman  tungud  sa 
pag  quilala    san  salapi  ug    mga    medaya, 
labi  pá  an  mga  daan. 
Numulario.  m.  Paracomersio  sin  salapi. 
Nunca,  adv.  t.  Diri  guihapon,   diri  sa  gui- 
hapon. 
Nunciatura.  /.  Catungdanan  san  Nunsio. 
— Hocmanan  nga  tinatauag  de  la  Rota  did- 
to  sa  España. — Balay   nga  inooquian    san 
Nunsio. 
Nuncio,  m.  Mamarita,    parabahug. — Tauo 
nga  tinatapuran  ug  sinusugo  sa  Santos  nga 
Papa  ngadto  sa  mga  hadi  nga  católico. — 
fig.  Ti  gaman. 

ÑuncupativO.  adj.  For.  Testar  sa  polong 
lá  nga  binubuhat  san  tauo  sa  atubangan  sin 
tolo  cún  lima  bá  nga  mga  testigos  ngan 
sin  usa  nga  notario. 

Nuncupatorio,  ria.  a/j.  Surat  nga  pag 
halad  sin    libro;  surat  sa    pag   butang   sin 
manoronud  sa  mga  mangad;  surat  nga  pag 
togot  sin  catungdanan. 
Nupcial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  nga  pag 
casal    ug   panagtauo;   an   tungud  ó   cañan 
mga  qu  i  nasal. 
Nupcias.  /.  pl.  Pagcasal. 
Nutra,  Nutria./  Mananap  nga  sugadsu- 
gad  sin  ibid. 
Nutricio,  cia.  adj.  Macacacosog  ó  maca- 
carig-on  sa  guinhaua. 
Nutrición./.  Pag  caon,  pag  pacosog  ó  pag 
pacarig-on  sa  guinhaua. — Farm.  Pag  tima 
san  mga    tambal. 

Nutrimental,  adj.  Macacosog  ó  macaca- 
rigon  sa  gninhaua. 

Nutrimento,  m.  Pagcaon,   pagpacosog  ó 
pagpacarig-on  sa  guinhaua.^— An   rasa  sa 
mga  caran-on  nga  icacosog  sa  lauas.— fig. 
Icacosog,   icabubuhi. 
Nutrir,   a.  Pagpacosog,  pagpacarig-on   sa 
guinhaua.  An  nacacabuhi  samgatanum.etc. 
Nutritivo,  va.  adj,   Macacosog,   macaca* 
rig-on. 
Nutriz.  /,  Sisiua. 


412 


ísT 


N 


N.  Icapolo  cag  pito  ca  letra  sa  abecedario 
nga  quinatsila,  ug  icapolo  cag  upat  san 
iya  mga  consonante.  An  ngaran  niya  eñe. 

Ñagaza,  f.  Tarotamsi  nga  anit  sa  pagda- 
cop  sin  mga  tamsi. — fig.  Larang  nga  pag- 
limbong. 


NA 


Naque,  m.   Tambac   sin    mga   baya  ná  ó 

mga  uaray  polos. 
Ñiquiñaque,  m.  fam.  Taramayon. 
Ñoclo,  m.  Tinapay  nga  gutiay  ug  matam-is. 
Ñofto,  ña.  adj.   fam.  Matalao,  dinadalao, 

quinacalasan. 


O 


o 


O.  Icapolo  cag  ualo  caletra  sa  abecedario 
nga  quinatsila,  ug  icaupat  san  iya  mga 
bocal,  —f.  Ngaran  sini  nga  letra. 

O.  conj.  disy.  Cún.  Antonio  ó  Francisco. 
Si  Antonio  cún  si  Francisco. 

¡O!  inter j.  ¡Abaá! 

Oasis,  m.  Cabanuaan  ug  danay  may  mga 
borabud  didto  siton  mga  camingauan  nga 
lonlon  mga  cabarasan  sa  África  ug  sa  Asia. 

Obcecación.  /.  Labad,  labad  labad.— 
Onop. 

Obcecadamente,  adv.  m.  Labad  caopay. 
Onop  caopay. 

Obcecar,  a.  Labad,  labad  labad. — Onop. 
— Bislao. 

Obauración.  /.  Paglarislaris. 

Obedecedor,  ra.  adj.  Masogot;  masinog- 
tanon. 

Obedecer,  a.  Pagsogot.— Pagalagad. — 
Págtuman. 

Obedecimiento,  m.  Pag  sogot.— Pagala- 
gad.— Págtuman. 

Obediencia.  /  Pag  sogot;  pag  alagad; 
pag  turnan. 

Obediente,  adj.  Masogot;  masinogtanon; 
sumosgot. 

Obedientemente,  adv.  m.  Masogot  cao- 
pay. 

Obelisco,  m.  Cota  cún  harigue  nga  ha- 
taas  caopay  sa  mga  sauang,  etc.,  nga  mi- 
noldurahan. — Tigaman  sa  liguid  sa  mga 
libro. 

Obencadura.  /.  Mar.  Mga  pisi. 

Obencazo.  m.  Pagdabal  sin  pisi. 

Obenque,  m.  Mar.  Písi. 

Obesidad.  /.  Catamboc;  pag  catamboc 
Camatamboc;  pag  camatamboc.  Cataba; 
pag  cataba.  Camataba;  pag  camataba. 

Obeso,  sa.  adj.  Matamboc,  mataba. 

Óbice,  m.  Caulangan,   cabilinggan. 


OB 


Obispado,  m.  Id.;  catungdanan  san  pag 
caobispo,  pag  caobispo. — Tuna  nga  sacop 
sa  gahum  sa  mga  Señor  Obispo. 

Obispal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  Señor 
Obispo. 

Obispalía.  /.  Balay  nga  inooquian  sa  Se- 
ñor Obispo.— Pag  caobispo,  catungdanan 
sa  pag  caobispo. — Tuna  nga  sacop  sa  ga- 
hum sa  Señor  Obispo. 

Obispar,  a.  Pag  carauat  san  pag  caobispo. 

Obispo,    m.  Id.;  ponoan  sa  Santa  Iglesia. 

Óbito,  m.  Camatay;  pageamatay. 

Objeción,  m.  Pag  rason  contra  san  po- 
long  san  usa. 

Objetar,  a.  Pag  rason  contra  san  polong 
san  usa;  pagato  sin  polong. 

Objeto,  m.  An  binabati  ó  inaabat  sa  mga 
balatian — Hintungdan. — Tuyo. 

Oblación.  /.  Pag  halad. 

Oblada.  /  Halad  nga  nahatungud  san  mga 
minatay. 

Oblata.  /•  Salapi  nga  ihinahatag  nga  ga- 
mit  sa  singbahan. — An  hostias  ug  an  alac- 
sio  sa  calis  nga  hinalad  ná  san  Padre  nga 
nag  mimisa,    cundi  uaray  pá  cacosagrahi. 

Oblea./.  Pilit  nga  ipipilit  sa  mga  surat,  etc. 

Obleera.  /.  Burutangan  sa  mga  oblea. 

Oblicuamente,  adj.  Balico  gud;  barihas 
gud. 

Oblicuar,  a.  Pag  balico;  pag  barihas.  Pag 
balico,  pagparihas. 

Oblicuidad.  /.  Cabalico;  pag  cabalico;  ca- 
barihas;  pageabarihas. 

Oblicuo,  cua.  adj.  Balico;  barihas;  diri 
tadong. 

Obligación.  /.  Catungdanan. — Carig-onan  . 
nga  binubuhat  sa  atubangan  sin  escribano. 

Obligacionista,  m.  An  may  carig-onan 
ó  mga  carig-onan  nga  binuhat  sa  atuba- 
ngan sin  escribano. 


Obligado,    m.   An   may   catungdanan    sifl 

pag  hatag    sa  bongto  sin  carne,  etc. 
Obligamiento.   m.    Catungdanan. 
Obligar,  a.  Pag  pirit,  pag  lugos,  pag  pu- 
gos.  Pacapirit,   pacalugos,  pacapugos. — r. 
Pag  saad  sin  pagtuman. 

Obligativo,  va.  adj.  Catungdanan  sin  pag- 
tuman, pirit  s:n  pagtuman. 

Obligatorio,  Ha.  adj.    Catungdanan    sin 

•  pag  turnan,  pirit  sin  pag  turnan. 

Obliteración.  /  Med.  Pag  pasada  cún 
dao  sa  pag  tambal. 

Obliterar,  a.  Med.  Pag  pasada  cún  dao 
sa  pagtambal. 

Oblongo,  ga.  adj.  Halaba  ug  harohaligot. 

Obnoxio,  xia.  adj.  May  cucurian  ó  ca- 
tar agman. 

Oboe.  m.  Patoronggon. 

Óbolo,    m.   Limos,  amut,  aramut. 

Obra.  /.  Buhat;  rucat;  bacas. — Larang, 
gahum. 

Obrada.  /.  An  buhat  sa  usa  lá  caadlao  in 
gamit  in  duba  ca  hayop  sa  pag  arado  ó 
pag  quiua   sa  tuna. 

Obrador,  ra.  s.  Parabuhat.—  m.  An  lu- 
gar nga  guinbubuhatan  sa  mga  panday,  etc. 

Obraje,  m.  Buhat.— Camalig  ó  balay  nga 
binubutangan  sa  mga  hablon. 

Obrajero,  m.  Patiga. 

Obrar,  a.  Pag  buhat,  pag  rucat;  pag  su- 
ribag. — Pagtuman. — Paghimo. — //.  Pag  oro, 
libang.  Tarig. — Aada,  áadto.  La  carta  obra 
en  poder  del  fiscal.  An  surat  áada  (ó  áad- 
to) sa  gahum  sa  piscal. — Obrar  contra  jus- 
ticia. Suail,  supang. 

Obrepción.  /.  For.  Búa  nga  pag  sumat 
ó  paquimalooy  sa  ponoan,  basi  mahatag 
siya  sin  calooy    cún  catungdanan  bí. 

Obreticio,  cia.  adj.  Buaon  nga  pag  su- 
mat ó   paquimalooy  sa  ponoan. 

Obrería.  /.  Catungdanan  san  parabuhat 
ó  paraalayon. 

Obrero,  ra.  s.  Parabuhat  paraalayon.  pl. 
An  mga  mag  buruhat. 

Obrizo,  adj.   Bulauan  nga  uagas. 

Obscenamente,  adv.  m.  Malao-ay  cao- 
pay,  mangilad  caopay. 

Obscenidad.  /.  Camala-oay,  camangil-ad. 
— Mala-oay,  mangil-ad. 

Obceno,  na.  adj.  Mala-oay,  mangil-ad. 

Obscuración.  /.  Camasirom;  pag  cama- 
sirum;  cadul-man. 

Obscuramente,  adv.  m.  Masirum  caopay. 

Obscurecer,  a.  Sirum,  hudlum. — üulum. 
Alamoom,  olomo  om. 

Obscurecimiento,  m.  Pag  sirum,  pag 
hudlum.  Pag  dulam.  Maopay  nga' sisirum. 
Expresión  con  la  que  se  acostumbra   á  sa 


OB 


413 


íudar   á    otro  desde  la  puesta  del  sol  hasta 
ya  obscurecido. 

Obscuridad./.  Casirum;  pag  casirum.  Ca- 

masirum,  pag    camasirgm  — Casiruman. — 
Cadul-man- 

Obscuro,    ra*    adj.  Masirum.  Mahudfum. 

Dulum.— fig.  Diri  dayag. 

Obsecuente,  adj.  Masogot,  maalagad;  rha- 

sinogtanon. 

Obsequiador,  ra.   adj.    Maabi  abi;  ma- 

amoma. — Mahatag  sin  regalo. — s-  Paraabi 

abi;  paraamoma.  Parahatag  sin    regalo. — • 

adj. — Matahud. 
Obsequiante,  p.  a.  Maabi  abi;  maamoma. 

— Matahud. — Mahatag  sin  regalo. 
Obsequiar,  a.   Pag  abi  abi;  pag  amoma, 

pag  tahud,    pag    hatag  sin  catalahuran. — 
.  Pag  hatag  sin  regalo,  pag  regalo. 
Obsequio,   m.    Pag  abi  abi;   pag  amoma. 

Pag  tahud,  pag  hatag  sin  catalahuran. — Pag. 

regalo,  regalo. 
Obsequiosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

catalahuran,  sa  daco  nga  pag  tahud. 
Obsequioso,  sa.  adj.  Matahud,  maalagad, 

mahatag  sin  catalahuran. 
Observación,  f.  Panginano;  pahimangno. 

—  Pag  turnan. — Pag  hiling,  pag  sil-ing. 
Observador,  ra.  adj.  Manginano. — s.  Pa- 

rapanginano. — adj.    Matinumanon. — Mahi- 

ling;  maosisa. 
Observancia.  /.  Pag  turnan.— Pag  tahud. 
Observante,  p.  a.  Matinumanon. 
Observar,  a.  Panginano;  pag  osisa;    pag 

mangno;  pag   nanong.— Pag  turnan. — Pag 

hiling.   Pag  sil-ing;  horug. — Indao. 
Observatorio,    m.  Id.,  quiritaan,    cay  ti- 

cang  dida  nanginginano  an  mga  mag  aram 

sa  mga  bitoon,  san  tiempo,  etc. 
Obsesión.  /.  Pag  libut  sa  tauo  an  mga  yaua. 
Obseso,  sa.  p.  p.  An  guinlilibutan  ug  si- 

nasaquitan  sa  mga  yaua,  cundí  sa  gauas  lá: 

sinasaopan. 
Obsidional,  adj.  An  tungud  sa  pag  pan- 

gubat  sa  mga  cota. 
Obstáculo,  m.  Caulangan,  cabilinggan;  ca- 

curian,  casaquitan. 
Obstante*  p.  a.  Macaolang. — No  obstante. 

m.  adv.   Bisan  pá;  cúndi  bisan  pá. 
Obstar,  n.  Olang;  pacaolang. 
Obstinación.  /.  Pag  tuyo-  Pag  laris. 
Obstinadamente,  adv.  m.  Tinuyo  gud;  sa 

daco  gud  nga   paglaris. 
Obstinarse,  r.  Pag  tuyo  sin  pag  padayon. 

— Paglaris. 
Obstrucción./.  Pag  olang;  pacaolang.  Pag 

pacaolang. —  Biod,  tubol. 
Obstruir,    a.  Pag  olang;  pacaolang.    Pag 

pacaolang. — Biod,  tubol. 

So 


4u 


ófí-óc 


Obtemperar,    a.  Pag  sogot,  pag  alagad; 

pag  tangdo. 
Obtención.  /.  Pag  cuha,  pag  dangat. 
Obtener,  a.  Pagcuha,  pag  dangat. 
Obturación.  /.  Pag  taclob,  pag  tahub. 
Obturar,  a.  Pag  taclob,  pag  tahub. 
Obtuso,  sa.  adj.  Mangarol,  mangahil,  diri 

tais.— fig.  Matig-a  an  olo,  tapang. 
Obué.  m.  Patoronggon. 
ObÚS.  m.  Luthang. 
Obvención.  /.  Capulsanan,  polos. 
Obviar,  a.  Pag  licay.  Pag  cuha  san  maca- 

caolang. 
Obvio,  Via.  adj.  Dayag,  sayud;  uaray  ca- 


oc 

Oca.  f.  Tamsi  nga  oca. — Banua  nga   oca. 
Ocal.  adj.  Bonga  nga  malalim  caopay.  Bu- 

cad  nga  mahamot  caopay. — Balay  nga  inoo- 

quian  sin  tolo,  etc-,  nga  olud,  ug  dida  qui- 

nucuha  an  igagama. 
Ocalear.  n.  Pag  balay  an  duha,  etc.,  nga 

olud. 
Ocasión.  /.  Catigayonan. 
Ocasionado,  da.  adj.  Maraut  an  batasan. 

— Harani  sa  mga  cacurian.  cataragman,  etc. 
Ocasionador,  ra.    adj.    Macaca....—  Ma- 

sagda- 

Ocasional.  adj.  Maca An  maabut. 

Ocasionar,    a.    Maca.... — Pag  agda,    pag 

sagda- 
Ocaso,  m.  Calon-dan,  catonoran. 
Occidental,    adj.    Dapit    sa  calon-dan    ó 

catonoran. 
Occidente»  m.  Calón  dan,  catonoran. 
Occipital,  adj.  Tul-an  sa  tingdol  ó  gogo- 

ngan. 
Occipucio,  m.  Tingdol,  gogongan. 
Occisión»  /  Pag  patay  sa  igcasitauo;  pag 

camatay. 
Occiso,  sa.  p.  a.  Patay,  an  pinatay. 
Oceánico,    ca.  adj.  An  tungud  ó    cañan 

dagat. 
Océano,  m.  Dagat,  lauod. 
Ociar,  n.    Pag  ocoy    sin  pag  buhat,    pag 

hubia. 
Ocio.  m.  Pag  ocoy  sin  pag  buhat;  cahubia. 

— Calibangan. 
Ociosamente,  adv.  m.    Sin  uaray  buhat. 

— Sin  uaray  polos. 
Ociosidad.  /.  Cahubia,    cahungag. 
Ocioso,  sa.  adj.  Hubia,  mahubia;  hungag, 

hurungag;  uaray  buhat. — Uaray  polos- 
Ocozoal.  m.  Halas. 
Ocozol.  m.  Cahuy, 
Ocre»  m.  Tuna  nga  dulao;  pintar  nga  ocre. 


ÓÓ-Ófi- 

Octava./.  Id.;  ualo  caadlao.— Icaualo  caací- 

lao. — Icaualo  ca  bahin. 
Octavario,  m.  Picstasa  solud  sin  ualo  caad- 
lao, ug  sa  iquinaadlao. 
Octavo,  va.  adj.  Ualo.— Icaualo. 
Octingentésimo,   ma.   adj.   Icaualo  ca- 

gatos. 
Octogenario,  ría.  adj.  An  may  caualoan 

catuig. 
Octogésimo,  ma.  adj-  Caualoan. — Icaca- 

ualoan. 
Octubre,  m.  Id.;  icapolo  cabulan  sa  tuig. 
Ocular,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  mata. 
Ocularmente,  adv.  m.  Ma  quita  gud  sa  mga 

mata. 
Oculista,    com.  Paratambal  san   saquit  sa 

mga  mata. 
Ocultación.  /.  Pag   tago-  —  Pag  licao. 
Ocultamente,  adv.  m.  Sa  tinago,  sa  hilit, 

sa  hilum. 
Ocultar,    a.  Pag  tago. — Pag    licao. — Lob 

lob- — Limud.    Dalum. — Loos. — Saot. — Hi- 

tagbo— Lucon. 
Oculto,    ta.  adj.    Tinago. — Dalum. — Diri 

sinasabut.  Diri  napaquita;  diri  napahayag; 

diri  napaquilala. 
Ocupación.  /.    Pag  carauat,  pag  cuha. — 

Libang;  calibangan. — Catungdanan. 
Ocupador,  ra.  adj.  Macarauat,    macuha. 
Ocupante,  p.  a.  Macarauat,  macuha. 
Ocupar,  a.  Pag  carauat,  pag    cuha. — Pag 

carauat    sin  catungdanan  ó    camahalan. — 

Pono,  loob. — Pagocoy  sin  balay. — Pag  pa- 
"  buhat. — Pag  libang,  pag  libang  libang;  ipul. 

— r.  Pag  buhat.  — Sarangapan. 
Ocurrencia.  /.  Casugad,  caagui.— Polong 

nga  naolpus  lá. 
Ocurrente,  adj.  An  naolpusan  sin  polong. 
Ocurrir,  n.  Pag  sugat,  pag  tapo,  pag  sa- 

lubong. — Abut;  agui.— Olpus. 
Ochava.  /.    Icaualo    ca  bahin  sa  usa    ca- 

bug-os. 
Ochavado,    da.  adj.    An  may  ualo    nga 

caraygan. 
Ochavar,  a.  Pag  himo  ó  pag  butang  sin 

ualo  nga  caraygan. 
Ochavo,  m.  Cuarta  nga  ochavo;  duha  nga 

ochavo  usa  nga  guti. 
Ochenta,  adj.   Caualoan. 
Ochentón,   na.  adj.  fam.  An  may  caua- 
loan ná  catuig. 
Ocho.  adj.  Ualo. — Icaualo. 
Ochocientos,  tas.  adj.  Ualo   cagatos. 

OD 

Oda.  /  Mga  siday. 

Odiar,  a,    Pag  domot,  pag  hornot, 


OD-OF 

Odio.  m.  Pag  domot,  pag.  homot. — Cado- 

mot,  cahomot.  Cadoromtan. 
Odiosamente,   adv.   m.     Sin  domot,  sin 

homot.  Sa  daco  nga  pag  homot. 
Odiosidad./.  Cadurumtan. — Pag    domot, 

pag  homot 
Odioso,  sa.  adj.    Durumotan,  durum-tan. 
Odontalgia.  /.   Med.    Camasool  san  ngi- 

pon  ó   bag-ang. 
Odorífero,    ra.  adj.    Mahamut,  mamhut. 
Odre.  m.  Anit  sin  canding,  etc.,  nga  guin- 

tatahi  ug  pag    susudlan    sin    alacsio    cún 

iba  pá. 
Odrería.  /.     An    guinbubuhatan  sa    mga 

odre. — Tendahan  sin   mga  odre. 
Odrero,  m.  Parahimo  sin  mga  odre. — Pa- 

rabaliguia  sin  mga  odre. 
Odrezuelo.  m.  Odre  nga  guti. 
Odrina.  /.    Odre  nga  guinhihimo  sa  anit 

sin  baca. — Estar    uno  hecho  una    odrina- 
fr.  fig.  Casam-dananon. 

OE 

Oesnorueste.  ///.  An  catutungaan  sa  ha- 
bagat  sa  calondan  ug  sacanauayan. — Ha- 
ngin  nga  ticang    dida. 

Oeste,  m.  Calondan,  catororan. — Habagat 
sa  calondan. 

OF 

Ofendedor,  ra.  adj.  Madarahug,  magpa- 
caraut. — Matamay. 

Ofender,  a.  Pag  darahug,  pag  caraut. — 
Pag  taniay;  pacasala- — Pacaraut. — Suriao. 
— r.  Sina,  in  nasisina  an  tauo. 

Ofensa.  /.  Pag  darahug,  pag  pacaraut. — 
Pag  tamay;  sala;  pacasala. 

Ofensión.  /    Pag  pacaraut. — Pag  tamay. 

Ofensiva.  /  Baga  pag  cabutang  san  ta- 
uo nga  tiato  cún  an  inay  tuyo  sin  pag 
darahug. — Tomar  uno  la  ofensiva,  fr.  Pag 
tima  sin  pag  ato  san  caauay,  ug  pag  so- 
long  gud. 

Ofensivamente,  adv.  m-  Sa  daco  nga 
pag  darahug;  sa  daco  nga  pacasala;  sa  da- 
co nga  pag   tamay. 

Ofensivo,  va.  adj-  Macacaraut.  Macasa- 
mad  cún  dao  salsalon. 

Ofensor,  ra.  adj.  Macaraut. 

Oferente,  adj.  Masaad.— Mahalad.—  s.  Pa- 
rasaad.  — Parahalad. 

Oferta.  /.  Saad;  pag  saad- — Halad. 

Ofertorio,  m.  Id.;  ofertorio  sa  santos  nga 
misa- 

Oficial,  adj-  An  sinisiring  de  oficio,  diri 
particular. — m.  Sinisiring  oficial  an  panday 


OP 


415 


an  cotero,  etc.,  cundi  diri  an  maestro. — 
Ponoan k  cundi  diri  an  labao—  Empleado 
sa  gobierno,  nga  sacop  sin  ponoan. — Para- 
bitaysan  may  sala,  nga  guinhoc-man  sa 
camatayon. — Ser  uno  buen  oficial,  fr.  jig. 
y  fam.  An  batid  sa  ano  man  nga  buhat. 
Oficiala.  /.  An  babaye  nga  nagtutuman 
sin  catungdanan  ó  mga  buruhaton  nga  iya 
tungud,  cundi  diri  pá  siya  maestra. 
Oficialidad.  /.  An  mga    oficiales  ó  mga 

ponoan  sa  mga  casoldadosan. 
Oficialmente,  adv.  m.  Sugo,  sinusugo  sa 

mga   ponoan. 
Oficiar,  a.  Pag  bulig  sa  mga  misa  cantada 
ug  iba  pá  nga  mga    turumanon  nga  sing- 
bahanon. — Pag  misa  san  Padre. — Pag  surat 
ó  pag  padolong  sin  oficio. 
Oficina.  /.    Id.;  balay  nga  inooquian  san 

mga  tutumanan  s;n  catungdanan. 
Oficinista,  m.  Sacop  nga  nag  turnan  san 

iya  catungdanan  sa  oficina. 
Oficio,  m.  Catungdanan. — Surat  nga  oficio. 
Oración  nga    pinapangadie    sa  mga  capa- 
dian. — Mga    turumanon   nga  singbahanon, 
ug  labi  pá  an  sa  Semana  Santa. 
Oficionario,    m.    Libro    nga  pangaradian 

sa  mga  capadian. 
Oficiosamente,    adv.    m.    Sa    daco    nga 
camadoroto. — Sa  daco  nga  pag  hilabut  san 
diri  iya  tungud. 
Oficiosidad.    /.    Cadoroto.    Camadoroto, 
pag    camadoroto.    Pag  labut,  pag  hilabut 
san  diri  iya  tungud. 
Oficioso,    sa.  adj.  Madoroto,  buhatan.— - 

Magparalabut. 
Ofrecer,  a.  Pag  saad. — Pag  halad;  pag 
hagad;  paghadang;  darangin. — Anday;  bun- 
tauan. — Ofrecer  sacrificios  supersticiosos. 
Paganito,  pagdiuata;  pagdasag. — r.  Olpus, 
— Abut. — Pag  alagad  sa  iba. 
Ofrecerse  á  la  imaginación.  Tampo- 

roe  ó   tagporoc. 
Ofrecimiento,  m.  Paghalad.  Pagsaad. 
Ofrenda.  /.  Halad.— Dasag. 
Ofrendar,  a.   Paghalad. — Pagamot,  paga- 

ramut. 
Oftalmía.  /.    Med.    Saquit  nga  hubag  sa 

mata. 
Oftálmico,  ca.    adj.  Med.    An  tungud  ó 
cañan  mga  mata. — An  tungud  ó  cañan  sa- 
quit nga  hubat  sa  mata. 
Oftalmología.  /.   Med.    Pagaradman  nga 

tungud  sa  mga  saquit  sa  mata. 
Oftalmoscopla.  /.  Med.  Paghiling  sa  so 

lud  sa  mata. 
Oftalmoscopio.  m.  Med.  Garamiton  nga 
gamit  sa  paghiling  sa  solud  sa  mata. 


416  OF-OJ 

Ofuscación.  /  Labad,  labadlabad,  sala- 
mang. — Onop,  guimoot.  . 

Ofuscamiento,  ni.  Labad,  labadlabad, 
salamang. — Onop,  guimoot. 

Ofuscar,  a.  Labad,  labad  labad,  salamang. 
— Onog,  guimoot.  Deslumhrarse.  Sinao. 

OG 

Ogaño,  adv.  t.  Sini  nga  tuig.  Sini    niyan. 
Ogro.  m.  Gigante. 

OH 
¡Oh!  inter j.   ¡Abáa¡    ¡Báa! 

Oí 

Oíble,  adj.  Sadang  dunggon. 

Oída.   /.  Pagdungug,    pamati. — De,  ó  por 

oídas,  m.  adv.  Sumat  lá  (sa  acón),   uaray 

acó  quita. 
Oído.  m.  An    idinudungug,   doronggan.— 

Loho    sa    mga    luthang,    nga  suritan   san 

calayo. 
Oidor,  ra.  adj.    Madungug,   mamati. — m. 

Ponoan,  hocom  sa  mga  audiensia. 
Oidoría.  /.    Catungdanan,    camahalan    sa 

pag  caoior,   pag  caoidor. 
Oir.    a.  Pag   dungug,  bati;  atuling;    taling- 

hud. — Pamati. 

Ojal.  m.  Goho,  ojales. 

¡Ojalá!  interj.    Cunta,  gabay,  gabay  cunta, 

tubangan,  tubangan    cunta,    tubangan     pá 

cunta. 
Ojaladera.  /  Parahimo  sin  mga    goho  ó 

mga  ojales  sa  mga   panapton. 
Ojalador,  ra.  s.  y  adj.  Parahimo  sin  mga 

goho  ó  mga -ojales  sa  mga   panapton. 
Ojaladura.  /.  Mga  goho  ó    mga    ojales, 

cagohoan. 
Ojalar,  a.  Pag  himo  sin  mga  goho  ó  mga 

ojales. 
Ojeada.  /.     Pag  tan-ao,  pag  cuhao;     pag 

hiling. 
Ojeador.  m.  Parabugao  sa  mga  tamsi,  mga 

babuy,  etc.   Paratabug. 
Ojear,  a.  Pag  tan-ao  pag  culao,  pag  quita, 

pag  hiling. 
Ojear,    a.  Pag  bugao  sa  mga  tamsi,    mga 

babuy,  etc.  Pagtabug,   pagyapa. 
Ojeo.    m.    Pag  bugao  sa  mga  tamsi,  mga 

babuy,  etc.  Pag  tabug. 

Ojera.  /.  Bolong. 


OJOL 

Ojeriza.  /.  Casina,  buot  nga  maraut  con- 
tra sa  igeasitauo. 

Ojeroso,  sa.   adj.  Bolongon. 

Ojete,  m.  Goho  sa  mga  panapton,  nga 
aguian  san  halughug.  fam.    Bobot. 

Ojetear,  a.  Pag  himo  sin  mga  goho  sa 
mga  panapton,  nga  aguian  san   haloghog. 

Ojetera.  /.  Tinablahan  nga  bado,  etc. 
.  Ojialegre,  adj.  fam.     An  malipayon    an 
mata. 

Ojienjuto,  ta.  adj.  fam.  An  macuri  mag 
tangís. 

Ojimel.  Ojimiel,  m.  Sinacot  nga  may 
dugos  ug  sin  suca  nga  busag. 

Ojimoreno,  na.  adj.  fam.  Maromaitum 
an  mata. 

Ojinegro,  gra.   adj.    Maitum  an  mata. 

Ojizaino,  na.  adj.  fam.  Balabag   an  mata- 

Ojizarco,  ca.  adj.  fam.  Bolhog  an  mata. 

Ojo.  m.  Mata — Mata  mata  san  dagum. — 
Ojo  de  las  redes.  Mata  sin  hinoc-tan. — 
Ojos  de  bitoque.  Libat. — Ojo  de  cangrejo- 
Búlalo.'— Ojos  de  gato.  fig.  y  fam-  Bol- 
hog.— Ojos  de  sapo.  fig.  y  fam.  Butlug, 
butlugan  an  mata. — Ojos  rasgados.  Daco 
an  mata.  Ojos  reventones  ó  saltones.  Bu- 
tlugan an  mata.— Ojos  turbios.  Libat. — 
Ojos  pequeños.  Hirong. — Ojos  ensangren- 
tados, llorosos  y  legañosos.  Bilas,  bilason, 
bilasbilason. — Ojo  del  anzuelo  donde  se 
amarra  el  cordel.  Taricol. — Ojo  del  coco 
fruta  por  donde  brota  su  vastago.  Luna. 
— Ojo  de  grano  por  donde  sale  el  pus. 
Bobosdan. 

OL 

Ola.  /.     Balud.  pl.     Cabad-lan— Doloc— 

Arnuc  nga    balud. — Cuya- 
Oleada./.  Balud  nga   daco.— fig.  Cadam- 

an  nga  tauo  nga  nag  cacatipon. 
Oleada.  /   Cahura  sin  lana. 
Oleaginosidad.  /-    Pag  calanahon. 
Oleaginoso,  sa.  adj.  Lanahon,  lan-han. 
Oleaje,  m.  Balud,  balud  balud. 
Olear,  a.  Pag  santolana,  pag    butang  san 

santo  lana. 
Oleario,  Ha.  adj  Lanahon. 
Oledero,  ra.  adj.  Mabaho.  Maamion. 
Oledor,  ra.  adj.   Mabaho.    Maamion.—  s. 

Parabaho.  Paraamion. 
Óleo.  m.  Lana. — Santo  Lana. 
Oleosidad.  /  Pagcalanahon. 
Oleoso,  sa.  adj.    Lanahun,  lan-han. 
Oler.  a.  Pag  baho.   Hamud. — Gang  hao.— 

Alimio. — Oler  bien  una  cosa.  Alimuag,  ali- 

buag;  amion;  hamut. — Oler  mal  una  cosa- 

Madho,  angac,  angno;  anghit;  angput;  ang- 


OL 

so;  angtud;  bang  hao;  bang-ug;  botud;  lang- 
ig;  singot.— Oler  á  humo.  Anoos;  anohos. 
— Oler  mal  una  cosa.  Lang-ug. — Oler  á 
pescado  ó  mariscos.  Langsa. — Oler  lo  que 
se  asa  ó  guisa.  Langsi,  dangsi.— Oler  lo 
que  se  tuesta.  Langto. — Oler  mal  el  ta- 
baco. Pahang. — Oler  á  aceite.  Malanalana. 

Olfatear.  Pag  baho;  pag  hingud;  pag  hi- 
ngud hingud. 

Olfato,  m-   An   ibinabaho. 

Olfatorio,  ría.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
ibinabaho. 

Oliente,    p.    a.    Mabaho. 

Oliera.  /.  Lalanhan. — Sudlanan  sa  Santo 
Lana. 

Oligarca,  ni.  An  tag-sa  catauo  sadton  mga 
nagcacaoyon  sin  larang  basi  an  iba  nga- 
tanan  masacop  sa  ira  gahum. 

Oligarquía.  /.  Pag  buot  sin  pira  catauo 
nga  nagcacaoyon  sin  larang  basi  an  iba 
ngatanan  masacop  sa  ira  gahum. 

Oligárquico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan oligarquía. 

Olimpiada.  /.  Pag  dula  nga  calipayan  sa 
mga  tauo  sa  ona  nga  mga  adlao  sa  iqui- 
natag-upat  ca  tuig  sa  bongto  sa  Olimpia. 
— Iquinatag-upat  ca  tuig. 

Olímpico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Olimpo. — An  tungud  sa  mga  pag  dula  sa 
cadaygan  sa  ona  nga  mga  adlao  didto  sa 
Grecia. 

Olimpo,  ni.  poet.  Horonongan  sa  mga  dios 
dios  sa  mga  diuatahan,  pag  too  ini  nga 
uaray  haros. 

Oliscar,  a.  Pag  baho,  pag  baho  baho.— 
11.  Botud  in  nabobotud   ná    an  carne,  etc. 

Oliva.  /.  Cahuy  nga  olibo.— Bonga  san 
olibo,  aseituna. 

Olivar,  ni.   Caolibohan. 

Olivarda.  /.    Tnmsi  nga  olibarda. 

Olivarda.  /.  Banua  nga  olibarda. 

Olivarse,  r.    Lupac  an  tinapay. 

Olivastro  de  Rodas.  ///.  Banua  nga  áloe. 

OÜVO.  ni.  Cahuy  nga  olibo,  nga  namomo- 
nga  san  aseitunas. 

Olmedo,  a.  m-  y  /.   Caolmohan. 

Olmo.  ;//.  Cahuy  nga  olmo. 

Olor.  ni.  Baho;  hurac;  ganghao. — Olor 
bueno.  Hamut;  amion;  alimuag,  alibuag. — 
Olor  malo.  Anghit;  angput;  angso;  angtod; 
banghao;  bang-ug;  botud;  hamud,  lang-ig; 
langsa;  singot;  lang-ug. — Olor  á  humo. 
Anoos;  anohos. — Olor  de  cosa  asada. 
Langsi,  dangsi. — Olor  de  lo  que  se  tues- 
ta. Langto — Olor  malo  del  tabaco.  Pahang. 
— fig.  Pag  laom. — Jig.  Pag  saad— -fig.  Ban- 
tug,  cabantug. 

Oloroso,  Sa.  adj.  Mahamut,  mamhut. 


OL-OM  417 

Olvidadizo,  za.  adj.  Malimotun;    malipat. 
Olvidado,  da.    adj.  Malimot,    malimotun; 

malipat. 
Olvidar,    a.    Limot;  lipat;  licat,  lipang.— 

Estar  olvidada    una    cosa.  fr.  Jig.    Maiha 

ná  nga  inagui. 
Olvido,   m.    Limot,  calimot;  lipat,  calipat. 

OLL 

Olla.  /.   Coron,  dada.  Lunao.— An  siniring 

laoya  nga  may  garbansos,  carne,  tosino,  etc. 
Ollao.  m.  Mar.  Goho  sa  mga  layag  basi 

casumpayan  sin  la;n  nga  layag  cún   baga 

casoroc-an. 
Ollazo.  m.  Coron  ó  daba  nga  daco. 
Ollería.  /.    An  lugar  nga  guinbubuhatan 
.san  daba,  coron  ug  iba  pá  nga   sugad. — 

Tendahan  sin  mga  coron,  daba,  etc.— Mga 

coron  daba,  etc. 
Ollero,  ni.  Parahimo  sin  mga  coron,  daba, 

etc. — Parabaliguia  sin  mga  coron,  daba,  etc. 
Olluela.  /.  Coron  ó  daba  nga  guti. 

OM 

Ombligada.  /.  Posud,  an  dapit  sa  posud 

dida  sa  mga   anit. 
Ombligo,  m.  Posud. 
Ombliguero,    ni.    Sangbud    sa    bata  nga 

bago  pá  dida  sa  may  posud. 
Omental.  ádj.    Zoo!.  An  tungud  ó  cañan 

panit  sa  tiyan. 
Omento,  m-  Zool.  Panit  sa  tiyan. 
Ominoso,  sa.  adj.  Macuri  nga   gayud. 
Omisión.  /.    Sala  tungud  san  diri  pagtu- 

man  san  angay  tumanon.    Calicatan. — Ca- 

hubia,  calipat  sin   pagtuman. 
Omiso,  sa.  adj.  Hubia,  mahubia. 
Omitir,  a.  Diri  pag  turnan;  licat- — Lactao. 
Ómnibus,  ni.  Carruaje  nga  daco. 
Omnímodamente,    adv.  m.  Nga  gayud. 
Omnímodo,  da.    adj.   Macasacop,  maca- 

loob  san  ngatanan. 
Omnipotencia.  /.  Gahum;  macagagahum; 

pageamacagagahum. 
Omnipotente,  adj.  Macagagahum,  maca- 

garahum,  garamhanan. 
Omnipotentemente,   adv.   m.  Sa  daco 

nga  pageamacagagahum. 
Omnipresencia.   Aada  sa  bisan  diin;  an 

Dios  an  may  sugad  nga  caudganan. 
Omnisapiente,    a.íj.   Maaram  san  ngata- 
nan. 
Omnisciencia./.  Calasguran  nga  diosnon, 

cay  an  Dios  an  may  gahum   nga  maaram 

san  ngatanan. 
Omnisciente,  adj.  Maaram  san  ngatanan. 


418 


OM-ON 


Omniscio,  Cia.  adj.  Maaram  san  ngatann. 
Omnívoro,  ra.    adj.    Hayop   nga  nanga- 

ngaon  sin  bisan  ano. 
Omofagia.  /.    Pagcaon  sin  carne  nga  hi- 

lao. 
Omoplato,  m.  Lumpac 

ON 

Onagra.  /  Cahuy  taga  América  nga  may 
mga  bucad  nga  dagco. 

Onagro,  m.  Burro  nga  ilahas. 

Onanismo,  m.  Pag  turnan .  san  diri  angay 
buhaton  in  usa  lá  siya. 

Once.  adj.  Ñapólo  cag  usa,  ñapólo  cag 
sayo. 

Oncear,  a.  Pag  timbang;  sa  timbang  nga 
onsa. 

Oncejera.  /  Lit-ag. 

Onceno,  na.  adj.  Icapolo  cag  usa,  ¡capo- 
lo cag   sayo. 

Onda.  /.  Balud.  pl.  Cabadlan — Mga  pilo 
pilo  sa  mga  panapton,  ctc- — jig.  Irab,  irab 
sa  calayo. 

Ondear,  n.  Balud. — Anud. — Irab,  irab  irab. 
— Piric. — Pilicpilic. — Hayab  hayab. — Ba- 
lud balud. 

Ondeo,  m.  Pag  balud. — Pag  anud. — Pag 
irab,  pag  irabirab;  pag  cairab. — Pag  pilic 
pilic. — Pag  piric. — Pag  hayab  hayab. — Pag 
balud  balud. 

Ondisonante,  adj.  An  baga  cangiras  sa 
tubig  in  mabalud. 

Ondulación.  /.  Balud  balud.— Irab  irab. 
— Pilis  pilic. — Hayab  hayab. 

Ondular,  a.  Pag  balub  balud.— Pag  irab. 
irab. — Pagpilic  pilic. — Pag  hayab  hayab. 

Oneroso,  sa.  adj.  Mabug-at,  macuri. — For. 
Catungdanan. 

Onfacino,  adj.  An  lana  sa  mga  ascitunas 
nga  diri  pá  hinug. 

Onfacomeli.  m.  Alacsio  sa  mga  ubas  nga 
diri  pá  hinug,  nga  binubutangan  sin  dugos. 

Ónice,  m.  Ónique.  /.  Bato  nga  magcalain 
lain  an  color. 

Ónix.  m.  Bato  nga  mag  calain  lain  an  color. 

Onocrótalo,  m.  Tamsi  nga  onocrótalo. 

Onomancia.  /.  Pag  diuata  ó  buaon  nga 
pag  tagna  tungud  la  sa  ngaran  san  tauo 
san  iya  capalaran  cún  cacurian  bá. 

Onomástico,  ca.  adj.  Día  onomástico. 
Caadlauan  san  sangay  nga  santos. — Lista 
onomástica  de  los  reyes  de  Egipto.  Lista 
sa  mga  ngaran  san    mga  hadi  sa  Egipto. 

Onoquíles.  /.  Banua  nga  pula  an  mga  bu- 
cad niya. 

Onosma.  /.  Banua  nga  onosma. 

Ontina.  /  Banua  nga  mahamut. 


ON-OP 

OntOlOgía.  /.  Pag  aradman  nga  tungud  sa 
cahimtang  sa  mga  butang  ug  sa  ira  mga 
calugaringon. 

Ontológico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Ontología. 

Onusto,  ta.  adj.  Mabug-at. 

Onza.  /.  Timbang  nga  onsa. — Onsa  nga 
salapi,  nga  bale  ñapólo  cag  unum  ca  pisos. 

Onza.  /.  Mananap  nga  mapintas. 

Onzavo,  va.  adj.  Icapolo  cag  usa,  icapo- 
lo  cag  sayo. 

OP 

Opacamente,  adv.  m.    Masirum    caopay; 

maguil-at  caopay. 
Opacidad./  Camasirum;  pag  camasirum; 

caguil-at,  pag  caguil-at. 
Opaco,  ca.  adj.  Masirum;    maguil-at. 
Ópalo,  m.  Bato  nga  mahal. 
Opción./.  Pag  buot  sin  pag  pili—  An  may 

labut  ó  parte  sa  ano  man  nga  catungdanan, 

etc. 
Ópera.  /  Mga  siday  nga  binutangan    sin 

música.— Mga  siday  nga  pag  cacantahon. 

— An  música  sa  pageanta  san  mao  nga  si- 
day.— Comedia. 
Operable,  adj.  Sadang  buhaton. 
Operación.  /.  Pag  tambal,  pag  otud    sin 

buteon  cún  baga  casoroc-an,  etc.,  etc. — Pag 

buhat,  pag  turnan. — Operación  cesárea.  Pag 

bos  bos  basi  macuba  an  bata  sa  tiyan  sa 

iroy. 
Operador,  ra.  s.  Paratambal,  paraotud  sin 

buteon,  etc.  Parabuhat. 
Operar,  a.  Cir.  Pag  tambal,  pag  otud  sin 

tudlo  cún  baga  casoroc-an,  etc.,  etc. — Pag 

buhat. — Pacaopay,  in  an  tambal  nacacaopay 

san  saquít. 
Operario,  m.  Parabuhat. — An  tinatapuran 

sin  pag  uale,  etc. 
Operativo,  va.  adj.  Macacaopay,  macaca- 

cuha  san  saquít,  etc. 
Opereta.  /  Coromedia. 
Operista,  com.  Paracanta  sa  mga  ópera  ó 

mga    comedia. 
Operoso,  sa.  adj.    Macuri  gud,  masaquit 

gud. 
Opiado,  da.  adj.    Binutangan   ó  sinac-tan 

sin  apiang. 
Opiata./  Tambal  nga  may  apiang. — Tam- 
bal nga  uaray  apiang. 
Opiato,  ta.  adj.  Binutangan  sin  apiang. — 

in.  Tambal  nga  may  apiang. — Tambal  nga 

uaray  apiang. 
Opilación.  /   Biod;   baga  casada  an  mga 

araguian  sa  duga  sa  lauas. — Saquit  sa  mga 

babaye. 


ÓP 

opilar,  a.  Olang;  pacaolang. — r.  Saquft, 
in  nabati  an  mga  babaye  san  ira  lugari- 
ngon  nga  saquít. 

Opilativo,  va.  adj.  Macaolang.  Macasa- 
quít. 

Opimo,  ma.  adj.  Maopay,  damo. 

Opinable,  adj.  An  sadang  pag  dedepende- 
ran,  cay  baga  may  camatuoran  sa  luyo  ug 
sa  luyo  man. 

Opinante,  p.  a.  Mahuna  huna. 

Opinar,  n.  Pag  huna  huna. 

Opinión.  /.  Huna  huna. 

Opio.  m.  Taguc  san  banua  nga  sinisiring 
adormideras,  apiang. 

Opíparamente,  adv.  m.  Damo  nga  gayud 
nga  caran-on  cún  dao  sa  mga  panagtauo, 
damo  gud  ug  mag  calain  lain  nga  caran- 
on;  damo  gud. 

Opíparo,  ra.  adj.  Damo  nga  mga  caran- 
on  sa  mga  panagtauo,  etc. 

Opitulación.  /.  Pag  tabang,  pag  bulig- 

Opobálsamo.  m.  Bálsamo,  mamhot. 

Oponer,  n.  Patuc. — Atubang.—  Tuyo,  ti- 
nguha. 

Opopánax.  m.  Taguc  nga  mahamut. 

OpopÓnaca.  f.  Ranua   nga  mahamut. 

Opopónace.  f.  Taguc  nga  mahamut. 

OpOpÓnacO.  m.  Taguc  nga  mahamut. 

Opopónax.  w.  Taguc  nga  mahamut. 

Oportunamente,  adv.  m.  Tigayon  gud, 
igo  gud. 

Oportunidad.  /.    Catigayonan. 

Oportuno,  na.  adj.  Tigayon;  igo. 

Oposición.  /.  Pag  patuc— Pag  atubang; 
pag  caatubang. — Pag  idrog,   pag  sompong. 

Opositor,  ra.  ;//-  y  /.  Parapatuc,  paraato 
sin  polong. — Parasompong. 

Opresión.  /.  Pag  lugos,  pag  pirit. — Pag 
lupig. — Pag  lupit,   pag  piit. 

Opresivamente,  adv.  m.  Pirit  gud,  lugos 
gud. 

Opresivo,  va.  adj.  Mapirit,  malugos. 

Opresor,  ra.  adj.  Malupigon;  mapirit,  ma- 
lugos. 

Oprimir,  a.  Pag  pirit,  pag  lugos;  damag; 
dugmo;  gabi,  hiyod,  hiod;  lugpit;  lupig;  lu- 
pit; modmod;  pidpid:  sansan;  sioc;  soot, 
ipit;  hoot;  piit;  cubong;  arangiang;  atmag, 
atmug;  atopil;  daitul;  hadaitul,  dalupin;  da- 
lup;  datug;  datol. — Pag  pasaquit,  pag  payo- 
got. 

Oprobiar,  a.  Pag  pacaraut,   pag  pacaalo. 

Oprobio,  m.  Pag  pacaraut,  pag  pacaalo. 

Oprobioso,  Sá.  adj.  Macaálo. 

Optación.  /.  Caruyag;  pag  caruyag. 

Qptar.  a.  Pag  carauat.— Pag  pili. 

Óptimamente,  adv.  m.  Maopay  gud,  hing< 
pit  caopay. 


OP-Ofí 


419 


Optimate,  m.  Tauo  nga  mahal,  dato. 

Óptimo,  ma.  adj.  Guimamaopaye.  t 

Opuestamente,  adv.  m.  Patuc  caopay. 

Opuesto,  ta.  adj.  Patuc. — Auay,  caauay. 

Opugnación.  /.  Pag  ato.— Pag  patuc. 

Opugnador,  m.  Paraato.— Parapatuc. 

Opugnar,  a.  Pag  ato. — Pag  patuc— Pag 
pangubat. 

Opulencia.  /.  Cabahandianon,  camanga- 
ran;  pagcabahandianon,  pag  camangaran. 

Opulentamente,  adv.  m.  Bahandianon 
gud,  mangaran  gud. 

Opulento,  ta.  adj.  Bahandianon,  manga- 
ran, salapianon. 

Opúsculo,  m.  Librohay,  libro  nga  gutiay^ 

OQ 

Oquedad.  /.  Uaray  solud. 
Oquedal,  m.  Buquid  nga  tinutudcan  lá  sin 
hagtaas  nga  mga  cahuy. 
Oqueruela.  /.  Moromon. 

OR  ; 

Ora.  covj .   Niyan. 

Oración.  /.  Paguali. — Pag  ampo.— Paqul- 

malooy,  pangamaya,  pangamuyo,  pangara- 

ba. — Pamalandong. 
Oracional,  m.    Libro    nga  sinuratan    san 

mga  pagampo,  pangadican. 
Oráculo,  m.  Baton.— Anito,  dios  dios   sa 

mga  diuatahan. 
Orador,   ra.  m.  y  /.  An  mamolong  sa  ca- 

daygan,  paraasoy- — Parauali,  mag  uarali. 
Oral.  adj.    An  guinaasoy  sa  polong  lá. 
Orangután,  m.  Olot  nga  daco. 
Orar.  n.  Pag  uali. — Pag  ampo.— Pag  palan- 

dong.—  a.  Paquimolooy,  pangamaya,  panga- 
raba.  Pag  pangadie. 
Orate,  com.  Tuyao.  jig.  y  fam.  Tuyao  tu- 

yao,  culang  culang- 
Oratoria.  /.  Calasguran    nga   pag  polong 

sin  maopay. 

Oratoriamente,  adv.  m.  Lasgud  gud  nga 

pagpolong. 
Oratorio»  m.  Arampoan. — Misahan,  sing- 

bahan  nga  guti. — Mga  capadian  ni  San  Fe- 
lipe Neri. 
Oratorio,  ria.  adj.   An    tungud  ó  cañan 

lasgud  nga  pagpolong. 
Orbe.  m.  Calibutan. — Isda   nga  gutiay  an 

oló. 
Orbicular»  adj.  Malidong,  alipoyoc 
OrblCUlarmente.  adv,  m.  Malidong  gud. 
órbita.  /    An  agui  san  bitoon  in  nalibut 

sa  adío.   Zool-  An  goho  ó  binutangan  san 

mata. 


420 


OH- 


Orea.  /.  Isda  nga  daco  nga  nanganganac. 

Orcaneta.  /   Banua  nga  orcaneta. 

Orco.  m.  Isda  nga  daco  nga  nanganganac. 

Orco.  m.  poét.  Impierno. 

Orden,  com.  Husay  nga  pag  cabutang  sa 
ano  man.  Cahusayan. — Catuhayan. — Pag 
casonud  sonud. — Pagsarosando. — An  Or- 
den nga  icaunum  nga  Sacramento  sa  San- 
ta Iglesia.— An  Orden  ó  religión  sa  inga 
capadian. — Sugo  nga  iguinsusugo,  basi  ma- 
tuman. 

Ordinación./.  Sugo,  pagsugo.— Pag  cara- 
uat  san  Sacramento  san  Orden,  pag  orden 
sa  mga  capadian — Pag  buot,  pagburut-an. 

Ordenadamente,  adv.  m.  Husay  gud.— 
Tuhay  gud. 

Ordenador,  ra.  adj.  Mag  hurusay.— Mag 
turuhay. — Mag  bubuot. 

Ordenamiento,  m.  Pag  husay. — Pag  tu- 
hay.— Sugo  sin  ponoan,  pag  burut-an. 

Ordenando.  m.  An  macarauat  sin  Orden. 

Ordenanza.  /.  Cahusayan.— Sugo,  mga 
casugoanan  nga  pagtutumanon  sa  mga  ca- 
soldadosan  .— Pagbuot,  pag  burut-an. — m. 
Surugoon. 

Ordenar,  a.  Pag  husay.  Pag  tuhay.— Pag 
sugo. — Pag  orden,  pag  hatag  san  Sacra- 
mento san  Orden.  — r.  Pagcarauat  san  Sa- 
cramento san  Orden- 

Ordeñadero,  m.  An  sinasaluran  san  gatas. 

Ordeñador,  ra.  adj.  Maggagatas. 

Ordeñar,  a.  Pag  gatas. — Pagboro  san  asei- 
tunas. 

Ordinal,  adj.  Sinisiring  nga  ordinal — an 
siyapa,  an  icaduha  an  icatolo,  an  icaupat, 
etc.,  etc. 

Ordinariamente,  adv.  m.  Sin  danay,  sin 
agsub,  sin  absub. 

Ordinariez.  /  Caculang  sin  catahud. 

Ordinario,  ria.  adj-  Agsub,  absub,  da- 
nay.— Tinimaua,  obús  nga  tauo. — An  gas- 
to, guinagasto,  an  quinacaon  sa  iquinaad- 
lao. — Dati.  s.  An  hocom  nga  sinisiring  juez 
de  primera  instancia,  cay  iguinsasalauad 
ánay  sa  iya  an  mga  calipongan. — s.  An  Se- 
ñor Obispo. — Sinisiring  man  an  correo  nga 
may  talaan  nga  mga  adlao.— De  ordinario. 
m.  adv.  Sin  agsub,  sin  absub,  sin  danay,  ma- 
cadanay,  sin    macadanay. — adj.    Cayacay. 

Oréade.  /.  Dios  dios  sa  mga  bu  quid  ug 
mga  guba,  polong  sa  mga  diuatahan. 

Orear,  a.  Pag  halayhay. — Pag  bulad. — Pag 
calayeay.  r.  Pag  pahangin,  pag  halayahay. 
— Los  campos  se  han  oreado.  Nag  mará 
ná  an  mga  orna. 

Orégano,  m.  Tanum  nga  orégano,  panaco. 

Oreja.  /.  Talinga. — Doronggan. — Tarota- 
linga. 


on 

Orejeado,  da.  adj.  Tagam, 

Orejear,  n.  Palapaca. 

Orejera./.  Itarahub  sa  mga  talinga  cún  cíáo* 
mahageot. — Biao  nga  tumbaga,  etc.,  sa  mga 
talinga. — Tarotalinga  sin  arado. 

Orejeta.  /.  Tarotalinga. 

Orejón,  m.  Pag  picnit  sa  talinga. 

Orejudo,  da.  adj.  Talingaan,  dageo  ug 
haglaba  an  iya  talinga. 

Oreo.  m.  Halayahay. — Pag  bulad;  pamulad. 

Oreoselino.  m.  Tanum  nga  oreoselino. 

Orfandad./.  Cailo. — Bayad  ó  sal  api  cún 
iba  pá  nga  hatag  sa  mga  ilo.— fig.  Caua- 
ray  matabang  sa  iya. 

Orfebrería.  /.  Binorda  nga  balauan  cún 
sal  api  bá. 

Organero,  m.  Parahimo  cún  paraayad  bá 
sin  mga  órgano. 

Orgánico,  ca.  adj.  An  quinabuhi  sa  la- 
uas.— An  may  caangayan. 

Organillo,  ni.  Toronggon. 

Organismo,  m.  An  quinabuhi  sa  lauas. — 
Mga  casugoanan  nga  turumanon.  Mga  pan- 
gaui  nga  guintutumanan. — Quinabuhi. — 
Cagauian,  batasan,  pamatasan. 

Organista,  com.  Paracablit  sin  órgano. 

Organización.  /  Pag  pacaopay,  pag  pa- 
caangay.  An  baga  cahimtang  sa  lauas.— fig. 
Cahusayan . — Catuh  a  y  an . 

Organizado,  da.  adj.  An  may  quinabu- 
hi.— Husay  ná. — Tuhay  ná. 

Organizar,  a.  Pag  pacaopay,  pag  pacaa- 
ngay. — Paghusay. — Pag  tuhay. 

Órgano,  m.  Id.;  toronggon  nga  gamit  sa 
mga  singbahan. — Bisan  ano  nga  bahin  sa 
lauas  nga  may  quinabuhi. — Araguian. 

Organografía.  /  Casayoran  sa  mga  ba- 
hin sa  lauas  bisan  sa  mga  lauas  sa  mga 
cahuy  ug  mga  banua. 

Orgía,  f.  Panagtauo,  in  nangangaon  ug  na- 
nginginum  labis  sa  casadangan,  ngan  guin- 
tutuman  ug  guinlalarang  in  mga  buhat  nga 
diri  gud  angay. 

Orgullecer,  n.  Pag  palabi  labi,  labiao. 

Orgullo,  m.  Capalabi  labi,  camalabiao;  ca- 
madasig. 

Orgullosamente.  adv.  m.  Sa  daco  nga  ca- 
palabilabi,  sa  daco  nga  camalabiao. 

Orgulloso,  sa.  adj.  Palabi  labi,  palabi  labi- 
bihon,  mapalabi  labihon,  malabiao:  mada- 
sig. 

Oriental,  adj.  Dapit  sa  casirangan,  dapit 
sa  sidlangan. — Sidlanganon. 

Orientalista,  com.  Tauo  nga  maaram  sa 
mga  pamolong  san  mga  sidlanganon. 

Orientar,  a.  Pag  pahimutang  sa  mga  balay, 
etc.— Pag  butang  sin  tigaman  sa  mga  ma- 
pa dapit  sa  caamihan. — Pag  butang  sin  ma- 


on 

opay  sa  mga  layag  san  sacayán,  basi  ma- 
hanginan. — r.  Hibaro,  sayud. 
Oriente,  m.  Guinicanan. — Casirangan,  sid- 

langan. — üumagsá. 
Orífice,  m.  Panday  sa  bulauan. 
Orificio,  m.  Boho.— Bobot. 
Origen,  m.    Guinicanan. — Tuna  nga  nata- 
uohan. — Guinpongotan,  pinongotan,  tinud- 
can,  binoroan. 
Original,  adj.  An  tungud  ó  cañan  guini- 
canan.— An  ona  nga  guinbuhat  ó  guinlárang 
san  tauo  nga  hinuhuad  ó  sinusugad  san  iba. 
— Buhat  nga  lugaringon  sin  tauo  cún  dao  sa 
pag  surat,  etc. — Pecado  original.  Sala  nga 
onay  ó  panorondon. — m.  Libro  nga  iguin- 
papamolde. — Sinacalan,  hlnuaran  ó  quinu- 
haan. 
Originalidad.  /.  Pag  caguican  guican,  pag 

catulintuÜn. 

Originalmente,    adv.    m.  Sa    guinicanan 

gud.  Sa  tinicangan  gud.— Sugad  san  hinua- 

ran  ó  sinacalan. 

Originar,    a.  Maca... — r.  Guican.  Ticang. 

Originariamente,  adv.  m-  Sa  guinicanan 

gud.  Sa  tinicangan  gud. 
Originario,  ria.  adj.  Guican  sa...— Ticang 

sa... — Timindoc. — Taga  España,    taga... 
Orilla.  /.  Tabi;  liguid;   tangpi;  pisngi;  lie- 
mi;  daplin;  hangitan;  horon;  lipudi;  panas; 
salidsid;  dalag.   Libaran. — Sidsid. 
Orillar,  a.  fig.  Pagtapus,  pag  human. --a. 
Patabi,  paliguid.  Panalag. — Libad.  — Lipud. 
— Tangpi.  Quimit.  Labid.  Alipquip. 
Orillo,  m.  Liguid  san  género  ó  panapton, 

sid  sid. 
Orín.  m.  Tac  sa  puthao,  etc.  Aracaac. 
Orín.  m.  Ihi. 
Orina.  /.  Ihi. 

Orinal,  m.  Ihian,  inihian,  ihianan. 
Orinar,  n.  Pag  ihi. 
Oriniento,  ta.  adj.  Tachón. 
Orinque,  /#.  Mar.  Pisi  nga  bahol  sa  sinipit. 
Oriol,  m.  Tamsi  nga  tulihao,  cuhhao. 
Oriundo,  da.  adj.  Guican  sa... — Timindoc. 

Taga  España,  taga... 
Orla.  /  Sidsid  sa  mga  panapton.  Sab-ong, 

rayandayan. 
Orlador,  ra.  adj.  Mag  sarab-ong. 
Orladura.  /.   Sinab-ongan.— Sab-ong,  ra- 
yandayan. 
Orlar,  a.  Sab-ong,    rayandayan. 
Ormesí,  m.  Género,  ó  panapton  nga  iga- 

gama. 
Ormino,  m.  Tanum  nga  itarambal. 
Ornadamente.  adv.  m.  Rayandayan  cao- 

pay,  hiyas  caopay. 

Ornamentar,  a.  Pag  rayandayan,  pag  hi- 
yas, pagsabong. 


08 


m 


Ornamento,  m.  Rayandayan,   hiyas,  sab- 
ong. — pl.  Garamiton  ó  guinagamit  sa  sing- 

bahan. 
Ornar,  a.  Pag  rayan  dayan,  pag  hiyas,  pag 

pagsab-ong. 
Ornato,  m.  Rayandayan,  hiyas,  sab-ong. 
Ornitología.  /.  Pag  aradman  nga  tungud 

sa  mga  catamsihan. 
Ornitomancia.  /.    Pag  tagna   nga  buaon 

tungud  san  pag  lupad  ug  pag  honi  sa  mga 

tamsi. 
Oro.  m.  Bulauan.— Oro  basto  y  de    color 

bajo.   Bulauan    hamitan-agon. — Oro    puro. 

Bulauan  nga  uagas.— fig.  Puhonan,  bahan- 

di,  mangad. 
Orobias.  m.  Taguc  nga  mahamut  caopay. 
Orondo,  da.  adj.    Linuang.— fig.  y  fatn. 
■  Madasig. 
Oropel,  m.  Dahondahon  nga  tumbaga  nga 

masugad  sin  bulauan. — Tubig  bulauan. 
Oropelero,  m.  Parahimo  sin  oropel.^ — Para- 

baliguia  sin  oropel. 
Oropéndola./.  Tamsi  nga  tulihao,  culihao, 

cucuyao. 

Oropimente.  m.  Hilo. 

Orozuz,    m.  Banua  nga  matam-is    an  ga- 

mut  niya. 
Orquesta.  /.  Id.;  mga  músico. 
Órquide.  /.  Banua  itarambal. 
Orquitis.  /.  Med.   Hubag,  in  nahubag  an 

itlug. 
Ortega.  /.  Tamsi  nga  malalim  caopay  an 

i  ya  carne. 
Ortiga.  /.  Dalamo. 
Ortivo,  va.   adj.  Dapit  sa  casirangan. 
Orto.  m.  Pag  sirang  sa  adlao,  bulan,  etc. 
Ortodoxia.  /  Pag  mitoo  sa  mga  ipinapag- 

too  daton  sa  aton  Iroy  nga  Santa  Iglesia. 
Ortodoxo,   xa.  adj.  Tauo  nga  may  tolo- 

ohan   nga  católica.   Ayon  sa  toloohan  nga 

católica. 
Ortografía./.  Pag  aradman  nga  tungud  sa 

pagsurat  sin  maopay. 
Ortográfico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

Ortografía. 
Ortógrafo,    m.  An  maaram  san  Ortogra- 
fía, paratutdo  san  Ortografía. 
Ortología*  /.    Pag  aradman   sin  pacalauas 

sin  maopay. 
Ortológico,   ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

pacalauas  sin  maopay. 
Ortopedia*  /.  Pag  aradman  nga  tungud  sa 

pagpacaopay   sa   mga  bahin  sa  lauas  nga 

may   saquít. 
Ortopédico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

Ortopedia. — m.  y  f.  An  maaram  san  Orto* 

pedia,  paratutdo,  san  Ortopedia. 

5i 


422  OROS 

Ortopedista,  com.  An  maaram  san  Orto- 
pedia, paratutdo  san  Ortopedia. 

Oruga./.  Banua  nga  oruga. — Olud,  alasiu 
siu. 

Orujo,  m.   An  sapal  san  ubas,   sapal. 

Orvallé,  m.  Tanum  nga  itarambal. 

Orza.  /.  Surudlan,  baga  tibud. 

Orza.  /.  Mar.  Pag  biric  san  sacayán  dapit 
sa  may   hangin. 

Orzaga.  /.  Banua. 

Orzar,  n.  Mar.  Pag  biric  an  sacayán  dapit 
sa  may   hangin. 

Orzuelo,  ni.  Bolog  nga  gutiay  sa  alobaob 
sa  mata.  Idadacop  sin  tamsi. — Idadacop 
sin   mananap,  atub. 

OS 

Os.  pron.  pers.  Camó.  Os  anunciamos. — ■ 
Nagpapasayud  sa  iyo. 

Osa.  /.  Mananap  nga  babayc  nga  oso. — 
Mga  bitoon  nga  sinisiring. — Osa  mayor. 
— Mga  biton  nga  sinisiring.  Osa  menor. 

Osadamente,  adv.  m.  Sin  uaray  gud  ca- 
hadluc.  Sin  uaray  gud  panginano. 

Osadía.  /.   Cauaray  cahadluc — Pag  tuyo. 

Osado,  da.  adj.  Manganas,  uaray  cahadluc. 
Casing  casingan. 

Osambre,  m.  Mga  tul-an.  An  mga  tul-an 
sa  lauas  in  uaray  ná  onud. 

Osamenta.  /.  Mga  tul-an.  An  mga  tul-an 
sa  lauas  in  uaray  ná  onud. 

Osar.  m.  An  binubutangan  sa  mga  tul-an 
dida  sa  mga  singbahan  cún  sa  mga  cam- 
posanto. 

Osar.  n.   Panga  has. 

Osarlo,  m.  An  binubutangan  sa  mga  tul- 
an  dida  sa  mga  singbahan  cún  sa  mga  cam- 
posanto. 

Oscilación.  /.  Pagoyog,  pag  quiua  quiua. 
— Pagbiric. 

Oscilante,  p.  a.  Maoyog,  maquiua  quiua. 
— Mabiric. 

Oscilar,  n.  Pag  oyog,  pag  quiua  quiua. — 
Pag  biric. 

Oscilatorio,  ria.  adj.  Maoyog,  maquiua 
quiua.— Mabiric. 

Ósculo,  m.   Pag  haroc,  haroc 

Oscuramente,  adv.  m.   Masirum  caopay. 

Oscurecer,  a.  Sirum.  Colop. — Dulum.— 
Arum;  alumoom;  olomoom;  halub;  conom; 
aropoop. — Hudlum. 

Oscurecimiento,  m.  Pag  sirum.  Pag  du- 
lum. Paghudlum. 

Oscuridad.  /  Casirum;  pag  casirum.  Ca- 
masirum;  pag  camasirum.  Casiruman.  Ca- 
dul-man.  Cangit  ngitan. — Dulum;  cadulum. 
— Alumoom. 


OS 

Oscuro,  ra.  adj.  Masirum.  Dulum.  Ma 
ngit  ngit.  Mahucrlum. — Dalum.  Olomoom 
— fig:  Diri  dayag. 

Osear,  a.  Pag  tabug  sa  mga  manuc,    etc, 

Osecico,  illo,  ito.  m.  Tul-an  nga  gutiay. 

Oseo,  sea.  adj.  Tul-an  man. 

Osera,  f.  Arayopan  san  mananap  nga  oso, 

Osería,  f.  Pamanua  sa  mga  oso. 

Osero,  m.  An  binubutangan  sa  mga  tul 
an  dida  sa  mga  singbahan  cún  sa  mga  cam 
posanto. 

Osezno,  m.  Natc  sin  oso. 

Osezüelo.  m.  Tul-an  nga  gutiay. 

Osificarse,  r.  Maguin  tul-an,  bisan  ano  nga 
nahihimo  nga  tul-an  ó  matig-a  dao  tul-an. 

Osífraga.  /.  Osifrago,  m.  Tamsi  nga  osí- 
fraga. 

Oso.  m.  Mananap  nga  mapintas  ug  bara- 
hiboon. 

OSOSO,  sa.  adj.  An  tungud  ó  cañan  tul- 
an. — An  may  tul-an. — Tul-an  man. 

Ostaga.  /.    Mar.  Pisi  nga  bahol. 

Osteitis.  /.  Med.  Cahubag,  in  nanhuhubag 
an  mga  tul-an. 

Ostensible,  adj.  Sadang  igpaquita,  sadang 
igpahayag. 

Ostensiblemente,  adv.  m.  Dayag  caapay, 
hayag  caopay. 

Ostensión,  f.  Pag  pahayag,  pag  paquita. 

Ostensivo,  va.  adj.  Mapahayag,  mapa- 
quita. 

Ostentación.  /.  Pag  pahayag,  pag  paqui- 
ta.—  Capalabi  labi,  camalabiao,  camadasig. 
— Camahalan. 

Ostentador,  ra.  adj.  Mapahayag,  mapa- 
quita. 

Ostentar,  a.  Pag  pahayag,  pag  paquita.— 
Pag  dasig. 

Ostentativo,  va.  adj.  Magpahayag,  ma- 
paquita. — Madasigon. 

Ostento,  m.  Catingalahan,  caorosahon. 

Ostentosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pag  pahayag. — Sa  daco  nga  pag  dasig. — 
Mahal  caopay. 

Ostentoso,  sa.  adj.  Mahal  caopay,  orosa- 
hon. 

Osteología.  /.  Pagaradman  nga  tungud  sa 
mga  tul-an. 

Ostiario,  m.  An  guinordenan  sa  pag  caos- 
tiario. 

Ostra.  /.  Poroton,    pangtion.  Talaba;  sisi. 

Ostracismo,  m.  Pag  hingilin.  Pag  cahi- 
ngilin. — Pagiuas  ó  pag  paiuas  nga  pirit  sa 
lugaringon  nga  bongto  cún  tuna  bá. 

Ostral,  m-  An  natutuboan  sa  mga  talaba,  etc. 

Ostrera.  /.  Parabaliguia*  sin  mga  talaba, 
etc.  — An  natutuboan  san  mga  talaba,  etc. 

Ostrero,  m.  Parabaliguia  sin  mga   talaba. 


OS-OTOV 

Ostro,  m.  Talaba.  Pangtion,  poroton. 
Ostro,  m.  Sal  atan. 
Ostrón,  m.  Talaba. 
Osudo,  da.  adj.  An  may  tul-an. 
Osuno,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  oso  nga 
mananap. 

OT 

Otalgia.  /.  Med.  Caol'ol,  camasool  sa  mga 

talinga. 
Oteador,  ra.  adj.  Mahiling,  matan-ao. — s. 

Parahiling,  paratan-ao. 
Otear,  a.  Pag  hiling,  pag  tan-ao. 
Otero,  ni.  Bongtod  nga  tuna. 
Oteruelo,  m.  Borobongtod  nga  tuna. 
Otitis  /.  Med.  Saquít  nga  hubag  sa  talinga. 
Otoñada.  /.  Habagat  pá. 
Otoñal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  habagat. 
Otoñar,  n.  Habagat. — Pagtoroc  an  banua 

in  habagat  pá. 
Otoño,  m.  Habagat  pá. — An  usa  san  upat 

cabahin  san  tuig- 
Otorgadero,  ra.  adj .  Sadang  tangdoan.  Sa- 

dang  itogot. 
Otorgador,  ra.  adj.  Matangdo.  Matogot. 

— s.  Paratangdo.  Paratogot. 
Otorgamiento. ///.  Pag  tangdo.  Pag  togot. 
Otorgante,  p.  a.  Matangdo.  Matogot.—  s. 

Paratangdo.  Paratogot. 
Otorgar,    a.    Pagtangdo.    Pagtogot;     pag 

hatag. 
Otorgo,    m.  Pag  tangdo.    Pagtogot. — Pag 

trato  hionong  sin  pangasaua. 
Otorrea./.  Med.  Pag  nana,  in  nag  nanana 

an  talinga. 
OtOSCOpia.  /.    Med.  Pag  hiling  sa    solud 

sa  talinga. 
Otoscopio,    m.  Med.  Garamiton  sin    pag 

hiling  sa  solud  sa  talinga. 
Otro,  tra.  adj.  Lain.— Iba.— Liuat. 
Otrosí,  ailv.  m.   Labut    pá,  labut  pá  sini. 

— m.  For.  Liuat,  sugad  man. 

ov 

Ova.  /.  Lomot.— Lato. 
Ovación./.   Pag  dayao  san  tauo  nga  nag 
daug  san  mga  caauay. — Pag  halad. 


OVOX-OY 


423 


Ovado,  da.  adj.  Quinogud. 

Oval.  adj.  Malidong. 

Ovalado,  da.  adj.  Malidong. 

Ovalar,  a.  Pag  lidong. 

Óvalo,  m.  Lidong;  calidongan. 

Ovante,  adj.  An  guinpadayao  cay  nag  daug 
siya  san  mga  caauay.— Mananaug. 

Ovar.  n.  Pag  bunay,  pag  itlug. 

Ovárico,  ca.  adj.  Zool.  An  tungud  ó  ca- 
ñan pag  uancan. 

Ovario,  m.  Pag  uancan.— Zool.  Buringa- 
— Pugha. 

Oveja.  /.  Carnero  nga  babaye. 

Ovejero,  ra.  m.  y  f.  Bantay.  Paramang- 
np  sa  mga  cacarnerohan. 

Ovejuela.  /.  Carnero  nga  babaye  nga  gu- 
tiay. 

Ovejuno,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  ca- 
carnerohan nga  babaye. 

Overa.  /.  Buringa.— Pugha. 

Ovil.  m.  Arayopan;  pasluran. 

Ovillar,  n.  Bodbod,  sambud,  pag  obiyo — 
r.  Quigpos. 

Ovillejo,  m.  Obiyo  nga  gutiay. — Síday. 

Ovillo,  m.  Bidod  bod,  sinambud,  obiyo. — 
Hacerse  uno  un  ovillo,  fr.fig.  y  fam.  Quig- 
pos. 

Ovio,  Via.  adj.  Dayag,  sayud. 

Ovíparo,  ra.  adj.  An  mga  nagbübunay. — 
s.  Parabunay. 

Ovoide,  adj.  Masugad  sin  bunay. 

OVOSO,  Sa.  adj.  Lomoton.  Latohon. 

ox 

¡Ox!  Pag  bugao  sa  mga  manuc,  etc. 
Oxalme.  m.  Guiñamos  nga  mapanos. 
Oxear,  a.  Pag  bugao  sa  mga  manuc,  etc. 
Oxiacanta.  /.  Banua  nga  tonocon. 
Oxisacre.  m.  Sarsa  nga  may  limón,  gatas 

ngan  sin  dugos  cún  asucar  bá. 
Oxte. — Sin  decir  oxte  ni  moxte.  expr.  adv. 

fig-  y  fam-  Sin  uaray  pag  sarít.  Sin  uaray 

pagyacan. 

OY 
Oyente,  s.  Paramati,  an  mamamati. 


P 

P.  Icapolo  cag  siam  nga  letra  sa  abeceda- 
rio nga  quinatsila,  ug  icapolo  cag  lima  san 
iya  mga  consonante.  An  ngaran  niya  pe. 


PA 

Pabellón,  m.  Balay  balay  nga  género  ó  pa- 
napton. — Corobong,  cobong  cobong. — Ban- 
dera nga  daco. 


424 


PA 


Pabilo  ó  Pábilo,  m.  Pabilo;  igpapabilo. 
Pabilón.  m.  Gomon  nga  abacá,    etc. 
Pábulo,  m.  Can-on.— fig.  Baga  quinabuhi. 
Paca.  /.    Mananap  nga  sugad  sin  conejo, 

cundí  madaco  pa. 
Paca.  /.  Bantal,    boegos. 
Pacato,  ta.  adj.  Mahinay  hinay  sin  buot. 
Pacedero,  ra.  adj.  Sabsabon,  banuaon. 
Pacedura.  /.  Panabsab. 
Pacer,  n.  Sabsab,  hangrab. 
Paciencia./.  Pag  pasiensia. — Pag  ilub,  pag 

antos. — Camailubon,  camaantoson. 
Paciente,    adj.  Mailub,    maantos- — Mailu- 

bon,  maantoson,  mapasiensiahon. — com.  An 

masaquíí. 
Pacientemente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 

pasiensia,  sa  daco  nga  pag  ilub  ó  pag  antos. 
Pacienzudo,    da.    adj.    Mapasiensiahon, 

mailubon,  maantoson. 
Pacificación.  /.  Pag  cadaet. — Camuraya- 

uan. 
Pacificador,  ra.  adj.  Magdaraet  —  s.  Pa- 

radaet. — Maghurusay. 
Pacíficamente,  adv.  m.  Murayao  caopay, 

mamingao  caopay. 
Pacificar,  a.  Daet;  pacadaet. — Paghusay. 

— Pagmingao,  murayao. 
Pacífico,  ca,  adj.     Mamingao,    murayao, 

mahuyata,  mahoyo,  malinao  sin  buot. 
Paco.  m.  Mananap  nga  sugad  in  carnero, 

cundi  madaco   pa. 
Pacotilla,    f.     Mangad  nga  luran  sa  mag 

sasacay  cay  togot  san  tagsacayán.  Puhonan. 
Pactar,  a.  Pag  sarabut,  pag  oyon  sin  buot. 
Pacto,  m.     Pag    sarabut,    pag  caoyon  sin 

buot.  Caoroyonan,  caarabu  yonan. — Pag  sa- 

ad,  pag  tangdo. 
Pachón,  m.  fam.  Mahinay  hinay  sin  buot, 

baga  mahubia. 
Pachorra.  /.  fam.    Camahinay,   baga  ca- 

hubia. 
Pachorrudo,  da.    adj.  fam.  Mahinay  hi- 
nay sin  buot,  baga  mahubia. 
Pedecer.  a.  Pag  bati.  Pag  antos.  Pag  abat. 

— Habal. — Padecer  estangurria.    Guiculan. 

— Padecer  vahídos  de  cabeza.    Hiuagong. 

— Padecer  diarrea.  Bugri,  bugris,  bugrit. 
Padecimiento,  m.    Pag    bati;    pag  abat; 

pag  antos. — Casáquit;  casaquican. 
Padilla.  /.  Baga  caraha  nga  guti. — Horno 

sa  p:ig  loto  sin  tinapay. 
Padrastro,  m.  Pinacaamay.  Ama  ama. — 

fig.  Sonit. 
Padrazo,  m.  fam.  Amay  nga  malolooyon 

caopay  sa  iya  mga  anac. 
Padre,  m.   Amay;  amahan;    ama. — Padre 

é  hijo,  ó  hija.  Mag  talaamay. 


PA 

Padrear,  n.    Masugad    san    amay. — Pag 

casta  an   mga  mananap. 
Padre  nuestro,   m.   Amay  namon. 
Padrinazgo,  m.  Pag  padrino  sa  pag  bu- 

niag,  sa  pag   compirma,    etc. — Catungda- 

nan  sin   padrino.— fig.    Pag    tabang,    pag 

bulig. 
Padrino,  m.    Padrino    sa  pag  buniag,  sa 

pag  compirma,  etc.    Amaon.— fig.   Mana- 


Padrón,  m.  Id.,  lista  sa  mga  tauo  sa  bongto. 

Padrón,  m.  Harigue  nga  cahuy  cún  bato 
bá  nga  may  mga  letra  nga  casayoran  sin 
orosahon  nga  caagui.— fig.  Bantug  nga 
maraut. 

Paga.  /.  Sohol;  pag  sohol.  — Bayad;  pag 
bayad. — Paga  al  que  ha  trabajado.  Himud- 
lay. — Paga  que  se  da  al  que  hace  oficio 
de  tercero.    Hingagon. 

Pagadero,  ra.  adj.  Baray-dan,  babay-dan. 
— m.  Tuig  nga  igbabayad. 

Pagador,  ra.  adj.  Mabayad.— s.  Paraba- 
yad.  —  Parasohol,  parahatag  san   sohol. 

Pagaduría.  /.  Balay  nga  inooquian  san 
parahatag  san  sohol. 

Pagamento,  m.  Sohol;  pag  sohol.— Ba- 
yad; pag  bayad 

Paganismo,  m.  Buaon  nga  pag  too  sa 
mga  diuatahan. — Cadiuatahan. 

Pagano,  na.  adj.  Diuatahan. — m.  fam. 
An  baga  napirit  sin  pag   bayad. 

Pagar,  a.  Pag  sohol.— Pag  bayad— Ag- 
sam. — fig.  Pagbalos.—  Pagar,  no  al  acree- 
dor, sino  á  aquel  á  quien  el  acreedor  debe. 
Lito. — Pagar  la  pena  por  haber  ultrajado 
á  otro.  Pag  hingalo. — Pagar  al  que  canta, 
según  costumbre  antigua  de  bisayas.  Ba- 
cayao. — Pagar  en  la  misma  moneda.  Boblos. 

Pagaré,  m.  Carig-onan  nga  sinurat  hionong 
sin  salapi  nga  igbabayad  sa  tuig  nga  iguin- 
talaan. 

Página.  /  An  tag-sa  nga  caraygan  sa  mga 
paypay  sa  mga  libro,  etc. 

Paginación.  /.  Pag  butang  sin  número  sa 
tag  sa  nga  caraygan  sa  mga  paypay  sa 
mga  libro,  etc. — An  cadam-an  sa  mga 
caraygan  nga  binubutangan  sin  número. 

Paginar,  a.  Pag  butang  sin  número  sa 
tag-sa  nga  caraygan  sa  mga  paypay  sa 
mga  libro. 

Pago.  m.  Pag  sohol. — Pag  bayad. — Balos, 
pag  balos. 

Pagoda.  /.  Singbahan  sa  mga  diuatahan. 
— An  anito  nga  pinacadios  sa  mga  diua- 
tahan.— fig.  Mga  babloto  cun  mga  casco 
bá  nga  sinab-ongan  nga  gamit  sa  pag  ta- 
po cún  pag  paguican  bá  sa  mga  labao 
nga  ponoan. 


PA 

Pagote,  m.  fam.  An  binubutangan  san  sa- 
la nga  binubuhat  san  iba. 
Paguro,  m.  Alimango,    quiñis 
Paila./.  Surudlan  nga  tumbaga  cún    put- 
hao  bá. — Sudlanan  nga  puthao. 
Pailebot.    Pailebote,    m.  Sacayán    nga 
guti. 
Pairar,  ti.  Mar.    Pag  ocoy,  pag  odong  an 
sacayán. 
Pairo,  m.  Mar.  Pag  paocoy,  pag  paodong 

san  sacayán. 
País.  m.  Guinhadian,  banua,  tuna, — Cua- 
dro nga  pinintaran  sa  mga  bongto,  m-ga 
tuna,  mga  balay,  etc. — Potos  nga  papel  cún 
anit  ba  sa  mga  gosocgosoc  sa  mga  pay- 
pay. 
Paisaje,  m.  Cuadro  nga  pinintaran  sa  mga 

bongto,  mga  tuna,  mga  balay,  etc. 
Paisajista,  s.  Parapintar  sin  mga  bongto, 
mga  tuna,  mga  balay,  etc.,  dida  sin  mga 
cuadro. 

Paisanaje,  m.  An  mga  tauo  nga  diri  mga 
soldados. — An  mga  tauo  sa  mao  ta  nga 
bongto  sa  mao  ta  nga  guinhadian,  cún  sa 
mao  ta  nga  tuna. 

Paisano,  ná.  adj.  Mga  tauo  sa  mao  ta  nga 
guinhadian,  sa     mao   ta  nga  tuna  cún    sa 
mao  ta  nga  bongto;  igcasitaghimongto. 
— m.  An  tauo  nga  diri  soldados. 

Paisista,  s.  Parapintar  sin  mga  guinha- 
dian, mga  tuna;  mga  bongto,   etc. 

Paja.  /.  Dagami. 

Pajada.  /.  Dagami  nga  linoto  nga  sina- 
sac-tan  sin  upa  ug  itinotubong  sa  mga  ha- 
yop. 

Pajado,  da.  adj .  Masugat  sin  dagami  an 
color. 

Pajar,  vi.  An  binubutangan  san  dagami 
nga  uga  ná. 

Pájara.  /.  Tamsi  nga  babaye. — Banug 
banug. 

Pajarear,  a.  Pag  dacop  sin  tamsi. — ftg. 
Pag  sodoysodoy,  pag  buyanbuyan. 

Pajarel.  /  Tamsi  nga  mahoni. 

Pajarera.  /.  Corongan  nga  daco,  calamga- 
man. 

Pajarería.  /    Catamsihan. 

Pajarero,  ra.  adj.  fam.  Madorogas,  ma- 
lipayon. — m.  Paradacop  sin  tamsi;  para- 
baliguia  sin  mga  tamsi. 

Pajarico,  ca.  dim.   Tamsi  nga  guti. 

Pajaril    Hacer,  fr.  Mar.  Pag  higot  sa 

layag,  basi  mahogot   caopay. 
Pajarilla.  /.  Banua.  Hagudila,  hagudila's. 
Pajaril  lo,  lia.  dim.  Tamsi  nga  gutiay. 
Pajarito,  ta.  dim<  Tamsi  nga  babaye  nga 

gutiay. 
Pájaro,   m.  Tamsi,  lamgam. 


PA 


425 


Pajarota.  /.  fam.  Sumat  nga  buaon. 
Pajarotada.  /.  fam.    Sumat  nga  buaon. 
Pajaróte,  m.  Tamsi  nga  daco. 
Pajarraco.  Pajaruco.  m.  Tamsi  nga  daco. 
Pajaza.  /    Agubanga. 
Paje.  m.  Surugoon  nga  opud  opud  sa  iya 

agaron. 
Pajea.  /  Banua  nga  pajea.  , 

Pajear,  n.  fam.  Pag  batasan. 
Pajel,  m.  Isda  nga  malalim. 
Pajera./.  An  binubutangan  sa  mga  daga- 
mi  nga  uga. 
Pajero,  m.  Parabaliguia  sin  dagami. 
Pajilla.  Sigariyo.  Quigol. 
Pajizo,  za.  adj.  An  may   dagami,  an  pi- 
notos  sin  dagami. — Masugad  san  color  san 
dagami,  darag,  dulao. 
Pajoso,  sa.  adj.  Damo  an  dagami. — Dina- 

gami. 
Pajucero.  m.  An  tinatambacan  san  daga- 
mi  nga  baya  ug  ticadodonot  ná. 
Pajuela.  /  Dagami  nga  gutiay. — Guihay, 
dugnit  nga  linubid  nga  may  asufre  sa  luyo 
nga  catapusan,  basi  masayon  an  pagdagcot 
in  idang  dang  sa  calayo. 

Pajuz,  m.  Dagami  nga  bayag  ug  ticadodo- 
not ná. — Dagami  nga  baya  cay  gutiay  ug 
baga  tinodtod. 

Pajuzo,  m.  Dagami  nga  baya  ug  ticado- 
donot ná. — Dagami  nga  baya  cay  gutiay 
ug  baga  tinodtod.  > 

Pala.  /  Id.;  pala;  igoocay.  — Atpad. — Soli- 
pad  san  bugsay. 

Palabra.  /  Polong,  bugao.— Palabra  de 
Dios.  Polong  sa  Dios,  polong  nga  diosnon; 
uale,  tutdo  ngaevangelisnon. — Palabra  ocio- 
sa. Daraodao  nga  polong. — Palabra  pesa- 
da. Polong  nga  maca-á-alo. — Palabra  pican- 
te. Polong  nga  macabibido  ó  macasisina. — 
Empeñar  la  palabra,  dar  palabra.  Pag  saad. 

Palabrada.  /.  Polong  nga  maraut. 

Palabrería./  Damo  nga  polong  nga  uaray 
man  polos. 

Palabrero,  ra.  adj,  Mayacan,  yara-cnon, 
tabian,  babáan,  himolong. 

Palabrimujer,  m.  fam.  Lalaqui  nga  ma- 
sugad an  iya  tingug  san  cañan  babaye. 

Palabrista,  adj.  Mayacan,  yarac-non,  ta- 
bian, babáan,  himolong. 

Palabrita.  /  Polong  nga  ongud. 

Palabrota.  /  Polong  nga  maraut.      > 

Palaciano,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
palasio. — s-  Parasirbe  sa  palasio. 

Palaciego,  ga.  aij.  An  tungud  ó  cañan 
palasio. — s.  Parasirbe  sa  palasio. 

Palacio,  m.  Balay  nga  inooquian  san  hadi. 
— Balay  nga  inooquian  sa  mga  mahal'  nga 
mga  tauo.  ' 


426 


PA 


Palacra  ó  Palacrana.  /.  Tipie  nga  daro- 
daco  sin  bulauan  nga  danay  hinaaguian  sa 
cahiladman  sa  mga  mina. 

Palada.  /.  Usa  ca  pag  pono  san  pala  sin 
tuna,  etc. 

Paladar,  m.  Ngalngagon,  ngalngagan.— /£•. 
Lalim,  rasa. — Langaglangag. 

Paladear,  a.  Inam,  inam  inam.— Pag  hu- 
gas  san  baba  sa  mga  mananap  basi  ma- 
cacaon  sin  maopay. — Pagbutang  sin  dugos 
ó  matam-is  sa  baba  san  bata  nga  bag-o  pá 
basi  macasoso  sin   maopay. 

Paladeo,  m.  Pag  painam. 

Paladial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  ngal- 
ngagon. 

Paladín,  m.  Bantugan  nga  tauo  ugmacosog. 

Paladinamente,  adv.  m.  Bantug  caopay, 
dayag  caopay. 

Paladino,  na.   adj.  Bantug    ná,  dayag. 

Paladión,  m.  fig.  Carig-onan. 

Palafrén,  m.  Cabayo  nga  maanad. 

Palafrenero,  m-  Sacop  nga  paratug-uay 
san  cabayo  nga  quinacaptan  niya  sa  pre- 
ño.— Palafrenero  mayor.  An  nag  papaanad 
sa  mga  cabayo,  nga  iya  man  quinacaptan 
in  nag  sasacay  an  hadi. 

Palamenta.  /  Mga  bugsay,  mga  gayong 
cún  mga  gaod  bá. 

Palanca.  /.  Baya-oan;  baquiangan. — Lig- 
uat;  sual. — Mar.  Pisi  nga  bahol. 

Palancada.  /.  Pag  dabal  sin  bayao-an,  ba- 
quiangan, liguat  cún  sual  bá. 

Palancana.  Palangana.  /.  Hunaoan. 

Palanganero,  m.  Burutangan  sa  hunaoan. 

Palanquera.  Alad  nga  cahuy. 

Palanquero,  m.  Paraliguat;  parasual. — Pa- 
rahasohas. 

Palanqueta.  /  Liguat;  sual.— Baya-oan, 
baquiangan. 

Palanquín,  m.  Parahacot,  paradara. 

Palanquín,  m.  Mar.  Pisi  nga  gamit  sa 
mga  sacayán.  Parasgan. 

Palastro,  m.  Puthao. 

Palatina.  /.  Sab-ong  sa  mga  biste  sa  mga 
babaye  dapit  sa  liug  ug  sa  dughan. 

Palatinado.  m.  Cahimtang  sa  usa  san  mga 
ponoan  nga  labao  sa  Alemania,  ug  an  tuna 
nga  sacop  sa  iya  gahum. 

Palatino,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
ngalngagon. — Zool.  An  tul-an  sa  mga  ngal- 
ngagon. 

Palatino,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga 
palasio. — An  mga  may  catungdanan  sa  pa- 
lasio.  Ponoan  nga  labao  masugad  sin  ca- 
pitán general. 

Palay,  m-  Humay,  paray. 

Palazo,  m.  Pag  dabal  sin  pala. 


PA 

Palazón. /.  Calap,  mga  cahuy  nga  gamit 
sin  balay,  sacayán,  etc. 

Palco,  m.  Quiritaan,  taranao-an. 

Paleador,  nt.  Paragamit  san  pala,  sa  pag 
buhat. 

Palear,  a.   Pag  pálid  sa  pala  san  humay. 

Palenque,  m.  Alad. 

Paleografía./  Pag  aradman  sin  pag  basa 
sa  mga  cadaan  nga  surat  cún  mga  tiga- 
man  bá. 

Paleográfico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan Paleografía. 

Paleógrafo.  m.  Paratutdo  sin  Paleografía. 
— An  nagaaram  sin  Paleografía. 

Paleontografía.  /  Casayuran  nga  tungud 
sa  mga  nabuhi  sadto  ona  nga  mga  tuig. 

Paleontología.  /  Bahin  nga  casayoran 
nga  tungud  sa  mga  nabuhi  sadto  ona  nga 
mga  tuig. 

Palería.  /  Pag  paauas  san  tubig  san  sad- 
to nga  mga  orna,  etc.,  nga  tubigan. 

Palero,  ni.  Parahimo  sin  mga  pala.— Para- 
baliguia  sin  mga  pala.-— Paragamit  san  pala 
sin  pag  buhat. 

Palestra./.  Arauayan.  —fig.  poét.  Pagauay. 
—fig.  Lugar  nga  guincacairogan  ó  guin- 
caca'indigan  sa  mga  tauo  sa  pag  carocaya- 
can  hionong  sin  ano  man  nga  caopayan. 

PaléstriCO,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
arauayan. 

Palestríca.  m.  An  nag  aaram  sin  pagauay 
dida  sa  arauayan- 

Paleta.  /  Id.;  paleta.— Tabla  nga  gutiay 
nga  binubutangan  san  mga  color  nga  gamit 
sa  pag  pintar.— Ioocay  sa  calayo— Dapi, 
docol.   De  albaflil.  Pipi. 

Paletada.  /  Pag  dabal  sa  paleta.— Pag  pa- 
letada. 

Paletazo,  m.  Pagsungay. 

Paletilla.  /  Lumpac— Capuy  capuy  sa 
soroesoroc. 

Paleto,  m.  Mananap  nga  masugad  sin  bug- 
soc.  fig.  Tapang. 

Paletoque,  m.  Biste  nga  halauig,  cundí 
uaray  mga  paco. 

Palia.  /.  Cortina  sa  sagrario.— An  itata- 
hub  sa  calis. 

Paliación.  /  Pag  tago. 

Panadamente,  adv.  m.  Sa  tinago. 

Paliar,  a.  Pag  paiban  san  camasool  san 
saquit  nga  binabati. 

Paliativo,  va.  adj.  Macacaiban  san  cam- 
asool san  saquit;  tambal. 

Paliatorio,  ria.  adj.  Macatago. 

Pálido,  da.  adj.  Maduas,  duason.-— fig. 
Baga  uaray  rasa,  culang  sin  casayoran. 

PalÍllero,/a.  m.  y  /  Parahimo  sin  sil-at- 


PA 

—Parabaliguia  sin  sil-at. — vi.  An  binubu- 
tangan  san  sil-at. 
Palillo,  m.  Paliyo  nga  capin  sin  dagao  an 
hilaba,  nga  may  loho  sa  pono  ug  dida  bi- 
nubutangan  an  aguja  nga  gamit  sa  pag  hi- 
mo  sin  medias. — Sil-at. — Basal. — Colod  sa 
tabaco.  Para  numerar  los  tantos  del  juego. 
Gungi. 

Palidecer,  n.  Duas. 

Palidez.  /.  Camaduas;  pag  camaduas. 

Palinodia.  /.  Pag  isul  sin  polong  nga 
iguinluas  ná,  cay  nahasala. 

Palio.  ;//•  Piste  nga  halauig  nga  gamit  sa 
mga  griego. — Palio  nga  liatag  sa  Santos 
nga  Papa  sa  mga  Arzobispo  ug  sa  iba  nga 
mga  obispo,  nga  may  unum  nga  mga  crus 
nga  itum,  nga  ibinabaclay  nira  sa  dughan. 
— An  palio  nga  gamit  in  iguinpoprosesión 
an  Santísimo. 

Palique,  m.  fam.  Carocayan. 

Palito,  m.  Sil-at. — Baligtosan.  Balira.  Pa- 
tay a  n  . 

Palitroque,  m.  Cahuy  nga  gutiay. 

Paliza.  /.  Pag  dabal,  pag  balbag. 

Palizada.  /  Alad. 

Palma.  /.  Lub:;  bonga;  anahao;  anibong; 
bigo;  buguiquin;  buyungao;  buri;  ñipa;  bag- 
sang;  pugahan. — Pa'ad  sa  camut.— ; fig.  Pag 
daog. — Id'oc. 

Palmacristi.  /.  Tanum  nga  palmacristi. 
Pitogo. 

Palmada.  /.  Pag  dagp:,  pag  lagpac,  pag 
lapac;  payoepoc.    -Pacpac. 

Palmadilla.  /.  Sayao. 

Palmado,  da.  adj.  Masugad  sin  palma. — 
Masugad  sa  palad  sa  camut. 

Palmar,  adj.  An  masugad  sin  palma. — An 
tungud  ó  sa  palad  sa  camut. — An  tungud 
ó  sa  pag  dangao  dangao.— fig.  Dayag,  sa- 
yud. — m.  Calubian,  canipaan,  cabagsa- 
ngan,  caanahaoan,  etc.,  etc. 

Palmario,  ria.  adj.  Dayag,  sayud- 

Palmatoria./.  Dapi;  idadapi,  idadagpi. — 
Candelero  nga  halipot  nga  may  caratinan. 

Palmeado,  da.  adj.  Masugad  sin  palma. 
Masugad'sa  palad  sa  camut. — Zool.  Gaquit. 

Palmear,  n.  Pag  pacpac. — Dagpac;  dagpi; 
dayupac;  dapi;  darapi;  lagpac. — Pag  da- 
ngao. 

Palmejar.  m.  Mar.  Cahuy  tican  sa  dolong 

ngadto  olin  sa  solud  sa  mga  sacayán. 

Palmeo,  m.  Pag  dangao. 

Palmera./.  Lubi;  bonga;  anahao;  anibong; 
bigo;  buguiquin;  buyongao;  buri;  n'pa;  bag- 

sang;  pugahan;  lumbia;  idioc. 

Palmeta.  /.  Dapi,  idadapi,  idagpi. 

Palmetazo,  m.  Pag  dapi,  pag  dagpi. 


PA  427 

Palmífero,  ra.  adj.  poét.  May  mga  palma, 
lubi,  bonga,  bagsang,  etc. 

Palmípedo,  da.  adj.  Zool.  Gaquit. 

Palmitieso,  sa.  adj.  Sinisiring  an  cabayo 
nga  mati-ga  caopay  an  iya  mga  coló. 

Palmito,  m.  Banua  nga  palmito. 

Palmo,  m.  Dangao. 

Palmotear.  n.  Pagpacpac;  dagpac;  dagpi; 
dayupac;  dapi,  darapi. 

Palmoteo,  m.  Pagpacpac;  pamaepac. — Pag 
dagpi,  pagdapi,  pag  darapi. 

Palo.  ;;/.  Cahuy;  bambo.  —  Oncod,  oncoran. 
— Baoganan,  baraogan. — Asagan. — Dalas- 
dasan.-  Toladuc  sin  sacayán. — Pagdabal 
sin  cahuy. 

Paloma.  /.  Sarapati. — Paloma  silvestre. 
Balud;  limocon. 

Palomaduras.  /  pl.  Mar.  Mga  tinahi  sa 
mga  layag,  nga  may  saladsalad  nga  pisi. 

Palomar,  m.  Sarapatihan. 

Palomear,  n.  Pamusil,  pag  dacop  sin  sara- 
pati, balud  ó  limocon. — Panobong  sa  mga 
sarapati. 

Palomera.  /  Bisan  ano  nga  lugar,  nga 
tampac  sa  hangin. — Sarapatihan. 

Palomería.  /.  Pamusil,  pag  dacop  sin  sa- 
rapati. 

Palomero,  ra.  m.  y  f.  Parapalit  sin  sara- 
pati; parabaliguia  sin  sarapati.  — Parahopot 
sin  sarapati. 

Palomilla.  /.  Marongparong.— Talodtod 
cún   dao  sa  mga  hayop. 

Palomina.  /.   Ite  sin  sarapati. 

Palomino,  m.  Siuo  sin  sarapati. 

Palomo.  in.  Sarapati,  balod  ó  limocon  nga 
lalaqui. 

Palón.  /  Bandera. 

Palotada.  /  Pagdabal  sin  cahoy  nga  guti. 
— No  dar  uno  palotada,  fr.  fig.  y  fam.  Diri 
gud  maaram.  fig.  y  fam.  Uaray  pá  pagtiti- 
cang  sin  pag  turnan  san  sugo  ó  togon. 

Palote,  m.  Cahuy  nga  guti. — Badlis,  cudit- 
cudit  nga  guinbubuhat  sa  papel  san  mgá- 
cabataan  in  nagaram  sira  sin  pag  surat.— - 
Cáhuy  nga  guti  nga  sugad  sin  basal. 

Paloteado,  m.  Sayao,  in  damo  inanayo, 
ug  an  tag-sa  may  basal  ngan  naguiguibasal 
basal    sira  sa  mao  nga  igeasi basal. — fig.  y 

fam.  Paguidabal  dabal  an  mga  tauo  in  nag 
aauay  sira. 

Palotear,  n.  Pagbasalbasal  sa  mga  igeasi- 
basal  ó  mga  cahuy  nga  guti. — fig.  Pag 
damo  sin  polong. 

Paloteo,  m.  vid.  Paloteado. 

Palpable,  adj.  Sadang  macaham,  sada'ng 
madamdam,  sadang  cacaptan.— fig.  Da- 
yag, Sayod. 


428 


PA 


Palpablemente,  adv.  m.  Sayud  caopay, 
dayag  caopay. 

Palpadura.  /.  Pag  caput,  pag  caham, 
daindam. 

Palpamiento,  m.  Pag  caput,  pag  caham, 
pag  damdam. 

Palpar,  a.  Pag  caput. — Pag  canicam,  pa- 
ngamcam.  Pag  galao.  Pag  caham.  Pag  da- 
ham,  pag  damdam.  Pag  haplus.  Pag  hapiod. 
Paghapros.  Pagharapihap.  Pagnamag. — Pag 
hicap. — fig.  Sayud,  in  nasasayud  caopay. 
— Capcap,  carap  cap,  caram  caram,  cara- 
micam. 

Pálpebra.  /.  Alobaob. 

Palpebral.  adj.  An  tungud  ó  cañan  alo- 
baob. 

Palpitación.  /.  Pag  quibigquibib;  macuba 
cuba;  macuyap  cuyap. 

Palpitante,  p.  a.  Maquibig  quibig;  ma- 
cuba cuba;  macuyap  cuyap. 

Palpitar,  n.  Quibig  quibig;  cuba  cuba; 
cuyap  cuyap. — Bantad,  quiuaquiua. 

Palta,  /.  Bonga  san  cahuy  nga  palto. 

Palto,  ni.  Cahuy  nga  palto. 

PaludamentO.  m.  Lambong  nga  pula, 
nga  binordahan  sin  bulauan,  ug  gamit  sadto 
anay  sa  mga  romano. 

Palúdico,  ca.  adj.  Tuna  nga  tubigan,  da- 
nauan. — An  hiranat  nga  binati  sa  mga  tauo 
nga  nangongocoy  sa  tuna  nga  tubigan,  cay 
maraut  an    alisngao  sa  mao  nga  tuna. 

Paludoso,  sa.  adj.  Tubigan,   danauan. 

Palurdo,  da.  adj.  Tapang. 

Palustre,  m.  Paleta  nga  puthao  nga  ga- 
mit sa  mga  cotero. 

Palustre,  adj.  An  tungud  sa  mga  cadana- 
uan  ó  calagayan. 

Pallar,  a.  Pag  pili  san  salapi,  bulauan,  etc., 
dida  sa  mga  mina. 

Pallaso,  m.  Gopóng. 

Pailón,  m.  Salapi  ó  bulauan  nga  cuha  sa 
mga  mina. 

Pamema.  /.  fam.    Polong    cúu  buhat  bá 

-■  nga  uaray  polos,  baribad.  pasangilan. 

Pampa.  /.  Patag,  datag  nga  haluag. 

Pámpana.  /.  Dahon  san  paras. — Tocar,  ó 
zurrar  la  pámpana,  fr.  jig.  y  fam.  Pag 
dabal,  pag  balbag,  paghampac. 

Pampanada.  /.  Taguc  ó  baga  tubig  nga 
cuha  sa  mga  saring  sing  sa  mga  paras. 

Pampanaje,  m.  Mga  saring  sing,  panaring 
sing.— fig.  Ora  ora  nga  mga  hiyas,  ora  ora 
nga  padayao,  etc.,  etc. 

Pampanilla.  /.  Bahag. 

Pámpano,  m.  Saringsing  sin  paras. 

Pampanoso,  sa.  adj.  Saringsingon. 

Pampero,  ra.  m.  y  /.  Datagnon. 

Pampirolada.  /.  Sarsa  nga  tubig  ngan  sin 


PA 

lasona.— fig.  y  fam.  Baga  dorogas,  polong 
cún   buhat  bá  nga  uaray  haros.     ' 

Pamplina.  /.  Banua  nga  pamplina. — fig.  y 
fam.  Polong  cún  buhat  bá  nga  uaray  haros. 

Pamporcino,  m.  Banua  nga  pamporcino. 

Pamposado,   da.  adj.  Hubia,  mahubia. 

Pampringada,  f  Tinapay  nga  hinirogan 
sin  manteca.— fig-  Uaray  polos,  diri  igo. 

Pan.  m.  Tinapay. — Can-on. — Pan  sin  leva- 
dura. Tinapay  nga  purao. 

Pana.  /.   Panapton  ó  género  nga  pana. 

Pánace.  f  Banua,  an  gamut  siya  mahamut. 

Panacea.  /.  Bolong,  tambal. 

Panadear,  a.  Pag  tinapay,  pag  himo  sin 
tinapay. 

Panadeo,  m.  Pag  tinapay,  pag  himo  sin  ti- 
napay. 

Panadería.  /.  Catungdanan  san  parahimo 
sin  tinapay. — Balay  nga  guinbubuhatan  ó 
iguinbabaliguia  sin  tinapay. 

Panadero,  ra.  m.  y./.  Paratinapay,  pa- 
rahimo sin  tinapay. — Parabaliguia  sin  ti- 
napay. 

Panadizo,  m.  Hubag  sa  mga  tudlo. — fig. 
y  fam.  Maduas,  masinaquitnon. 

Panal,  m.  Odian. — Panal  sin  miel.  Ogas, 
orno,  cagas. 

Panarizo,    m.   Hubag  sa  tudlo. 

Panarra,  m.  fam.  Hungug.  Tapang,  hubia. 

Pancada,  f.  Paquiao,  in  pinapaquiao  an 
iguinbabaliguia. 

Pancarpia.  /.  Podong  podong  sin  mga  bu- 
cad. 

Pancista,  adj.  fam.  An  diri  magapil  sa 
paglarang  san  iba  hionong  sin  pag  caput 
sin  gobierno,  ug  murayao   siya. 

Pandear,  n.  Balico.  Pagpabalico  sin  bisan 
ano  sa  butnga. 

Pandectas.  /.  pl.  Catigub-an  sa  mga  ca- 
sugoanan  nga  guintitigub  ó  guinsusurat  sin 
mga  libro. 

Pandeo,  m.  Pag  balico. 

Pandera./.  Pandera  nga  gamit  sa  mga  pag 
sayao  ug  iba  pá. 

Panderada.  /.  Damo  nga  mga  pandero. 

Panderazo.  m.  Pag  dabal  sin  pandero. 

Pandereta./.  Pandereta  nga  gamit  sa  mga 
pagsayao  ug  iba  pá. 

Panderete,  m.  Pandero  nga  gutiay. — Bong 
bong  nga  ladriyo. 

Panderetear,  n.  Pag  toctoc  san  pandero. 

Pandereteo,  m.  Pag  toe  toe  san  pandero. 

Panderetero,  ra.  m.  y/.  Paratoc  toe  san 
pandero. — Parahimo  sin  mga  pandero. — 
Parabaliguia  sin  mga  pandero. 

Pandero,  m.  Pandero  nga  gamit  sa  mga 
pag  sayao  ug  iba  pá. 

Pandilla./.  Mga  tauo.— Pag  sarabut.— Pag 


PA 

sarabut  sin  pira  catauo  sa  pag  limbong  ó 

pag  darahug  sa  igcasitauo. 
Pandillero,  m-  An  maquitiroc  sa  mga  tauo. 
Pandillista,  m.  An  maquitiroc  sa  mgatauo. 
Pando,  da.  adj.   Barobalico  sa  butnga. 

Mahinay  hinay. 
Pandorga.  f.  Babayc  nga  matambog  ca- 

opay. 
Panecillo,  m.  Tinapay  nga  guti. 
Panegírico,  m.  Uale.— Pag  dayao. 
Panegirista,  m.  Parauale.— - fig.  Paradayao. 
Panera.  Bohos,  istcba. — An  binubutangan 

san  tinapay. 
Panero,  m.  Baga  batulan. 
Panetela.  /.  Sopas  nga  tinapay. — Tostos. 
Panfilo,  la.  adj.  Mahinay  hinay,  mahubia. 
Pangelín,  m.  Cahuy  nga  capatan  cun  cali- 

maan  ca  pies  an  cahitaas  niya. 
Paniaguado,  m.  Sacop,  surugoon. 
Pánico,  m.  Cahadlüd   nga  daco. 
Paniego,  ga.  adj.  Maquitinapay. — Maopay 

nga  tuna  in  malurab  an   tanum. 
Panificación.  /  Pag  tinapay,  pag  himo  sin 

tinapay. 
Panificar,  a.  Pag  tinapay,  pag  himo    sin 

tinapay. — Pag  guba,  pag  quiua  sa  tuna- 
Panilla,  f.  Tarac-san  sin  lana. 
Panizo,  ni.  Maís,  tanum  nga  sugad  sugad 

sin  maís. 
Panocha.  /.    Usa   ca  bug-os  nga  maís. — 

Padac. 
Panoja.  /.  Usa  ca  bug-os    nga  maís,  etc. 
Panorama,  m.  Género  nga  pinintaran,  in 

dida  tinatan-ao  in  mag  calain  lain  nga  bong- 

to,    mga    cabalayan,    mga    cacahuyan    ug 

iba  pá. 
Pantalón,  m.  Sarual. — Pantalones  anchos. 

Patadiong. 

Pantalla.  /.  Salipon. 

Pantanal.  /.  Halbo;  cahalboan,  danao,  tu- 

bigan. 
Pantano,  m.  Halbo,  danao,  tubigan. — fig. 

Cacurian,   caulangan. 
Pantanoso,  sa.  adj.  Halbo,  danauon,  tu- 
bigan.—fig.  Macuri. — Luyon  luyon. 
Panteón,  m.  Lub-nganan,    linob*ngan    sa 

mga  hadi  ug  iba  pa  nga  mga  mahal   nga 

mga  tauo. 
Pantera./.  Mananapnga  mapintas  caopay. 
Pantomima.  /.  Baga  comedia    nga    mga 

pag  señas  lá,  uaray  carocayacan, 
Pantomimo*  m.  Gopóng. 
Pantoque,  m.  Mar.   An  lauas  ó  baga  ti- 

yan  sa  sacayán. 
Pantorrilla.  /.  Tiyan  tiyan  sa  biti-is,  ca* 

libosgan,  calimosgan,  pictiu. 
Pantorrillera.  /.  Medias  nga  bahol. 


PA 


429 


Pantorrilludo,  da.  adj.  Daco  an  tiyart 
tiyan  sa   biti-is. 

Pantufla.  /  Sapin,  sinelas. 

Pantuflazo.  m.  Pag  latub  sin  sapin  ó 
sinelas. 

Pantuflo,   m.   Sapin;  sinelas. 

Panza.  /.  Tiyan,    tian. 

Panzada.  /.   Pag  ticuang. — Cabosog. 

Panzón,    na.  adj.    Tiyanan,  tianan- 

Panzudo,  da.    adj.   Tiyanan,  tianan. 

Pañal,  m.  Hapin,  igpopotos  sin  bata. 

Pañero,  m.  Comersiante  sin  mga  género. 

Pañete,  m.  Panapton  nga  obús  an  bale. 
— Sarual  nga  halipot,  baga  bahag. 

Pañizuelo.  m.  Podong. 

Paño.  m.  Panapton  nga  paño. — Alap-ap. 
— Paño  de  cáliz.  An  itarahub  sa    calis. — 

•  Paño  de  hombros.  An  ibaraeday  sa  mga 
sug  bong. — Paño  de  manos.  An  iparahid 
sa  mga  camut. — Paño  de  mesa.  An  binu- 
butang  sa  mga  lamesa. — Paño  de  pulpito. 
An  ibinubutang  sa  ualihan. 

Pañol,  m.  Mar.  An  binubutangan  sa    tu- 

-big,  sa  pólvora,  sa  mga  caraonon,  etc.,  dida 
sa  mga  sacayán. 

Pañoleta.  /.  Podong  podong,  candongga. 
Pañolón,  m.  Baga  taong,  comot,  pandong. 
PañOSO,  sa.  adj.  An  nag  papanapton  sin 

mahugao  ug  guigsi  nga  panapton. 
Pañuelo,  m.  Podong. 
Papa.  m.  An  Santos  nga  Papa. 
Papa.  /.   Otanon  nga  papas. — fig.  y  fam. 

Sopas  nga  ipinacacaon  sa  mga  bata. 
Papá.  m.  Tatay,  itay. 
Papada.  /.  Yangug  yangug,  alopaping. 
Papadilla.  /.  Yangug  yangug. 
Papado,  m.  Pag  casantos  Papa. 
Papafigo,  m.  Tamsi  nga  pinangangaon  sin 

mga  higos. 
Papagaya.  /.  Picoy  nga  babaye. 
Papagayo.    Picoy,    perico,  culigut — Isda 

nga  papagayo. — Banua  nga  papagayo. 
Papahígo,  m.    Itarahub    sa    oló,  liug  ug 

bayhon,  gauas  an  mata. — Zool.  Papafigo. 
Papal,  adj.    An  tungud  ó   cañan    Santos 

nga   Papa. 

Papalina*  /.    Calo   calo,  itarahub  sa  olo. 
Papalmente,  adv.  m.  Sa  gahum  sá  San- 
tos nga  Papa. 
Papamoscas*  m.  Tamsi  nga  papamoscaa 

~—ftg-  y  fam-  Napapalangao,  tauo  nga  ma< 

sayott  limbongan. 
Papanatas*  m.  fig,  y  fam,  Tauo  nga  ma- 

sayón  limbongan. 
Papandujo,  ja.   adj.  fam.   Hinug  ná  ca- 
opay, ticadodonot  ná4 
Papar,  a.  Pag  caon. — Diri  panginano. 
Páparo,  m.  Tauo  sa  orna. 

5» 


430 


PA 


Paparrabias,  com.fam.  Masisina,  maisug, 

puscanon. 
Paparrucha.  /.  fam.    Sumat  nga  buaon. 
Papasal,  m.  Uyas  sin  cabataan. 
Pápaz.  m.    Tinatauag  nga  papas  sa  mga 

moros  sa    África    an    mga    capadian  nga 

cristianos. 

Papazgo,  m.   Pag  casantos  Papa. 
Papel,  m.  Id.,    papel. — Surat.— An  hintu- 

tungdan  sa  tag-sa  nga  comediante,  etc. 
Papelear,    n.  Pag  biling  sa  mga  sinurat  ó 

mga  minolde  sin  ano  man  nga  casayoran. 
Papeleo,   m.  Pag  biling  sa  mga  sinurat  ó 

mga  minolde  sin  ano  man  nga  casayoran. 
Papelera./.  Suratan,  susratan. — Piotan  sin 

mga  surat,  etc. — Damo    nga  mga  sinurat 

nga   papel. 
Papelería.  /.  Mga  papel  nga  baya. — Ten- 

dahan  sin  papel. 
Papelero,   m.   Parahimo  sin  papel.- — Para- 

baliguia  sin  papel. 
Papeleta.  /    Sédula.  Gutlay  nga  papel. 
Papelillo,  m.  Sigariyo. 
Papelina.  /.    Baso  nga  sugad    sugad   sin 

copa. 
Papelina./.  Panapton  nga  igagama  ug  ma- 

nipis  caopay.  x 
Papelista,  m.    Quinaadmanon. — Parahimo 

sin  papel. — Paratimos  sin  papel. — Parasab- 

ong  sin  papel  sa  mga  solud  sin  balay,  etc. 
Papelón,   m.    Surat  nga  papel  nga  uaray 

polos.-Papel  ngabahol  nga  guinloloon  loon. 
Papelonear,    n.  fam.    Padayao. 
Papelote,   m.  Surat  nga  uaray  polos. 
Papelucho,  m.  Surat  nga  uaray  polos. 
Papera.  /  Bogon. 
Papero,   m.  Coron    nga    guti,  dida  siton 

guinloloto  an  mga  sopas  nga  ipinacacaon 

sa  mga  bata  nga  gutiay    pá. — Sopas  nga 

ipinacacaon  sa  mga  bata  nga  gutiay  pá. 
Papialbillo.    m>    Mananap  nga  uupat  an 

siqui,  an  cahilaba  niya  capin  in  usa  ca  da- 

ngao,  bulao  an  color,  ug  busag  an  tian  ug 

an  mgá  siqui. 
Papilla*  /    Sopas  nga  ipinacacaon  sa  mga 

bata  nga  gutiay.— fig.  Pag  aram  aram  nga 

pag  limbong,  pag  limbong.*— Dar  papilla  á 

uno,  //-.  fig.  y  fam.   Pag  limbong  sa  iya< 
Papión,  m.  Olot. 
Ptípiro*  m.  Banua  nga  an  dahum  niya  guina- 

gamit  sa  pag  surat,  etc. 
Papirotada.  /.  Papirotazo,  m.  Labtic, 

litic,  latic,  caratong,  pitic. 
Papirote,  m.  Labtic,  litic,  latic,  caratong, 

pitic. 
Papisa*  /    Babaye  nga  tinatauag  nga  paj 

pisa,  nagpacapapa. 
Papispa.  adj-  Masogot  »a  Santos  nga  Pa* 


PA 

pa,  ug  natoo  nga  an  pangólo  ug  ponoan 
nga  labao  sa  Santa  Iglesia. 

Papo,  m-  Hubag  sa  liug  ó  bayhon. — Balo- 
nan,  babalonan  cún  dao  tamsi. 

Papudo,  da.  adj.  Daco  in  babalonan  cún 
dao   tamsi. 

Pápula.  /  Hubag  hubag. 

Paquebot  ó  Paquebote,  m.  Sacayán. 

Paquete,  m.  Potos;  pinotos. 

Par.  adj.  Mag  sama,  mag  topong,  atol.-  — 
m.  Pades,  tomoy.— -f  pl.  Inul-nan. — Á  la 
par.  m.  adv.  Dongan,  dorongan. — Á  pares. 
m.  adv.  Tagduha. — Sin  par.  m.  adv.  Sin 
uaray  topong,  sin  uaray  sama. 

Para.  prep.  Basi,— Dapit.—  Sa.— Agud  — 
{Para  qué  sirve  eso?  {Avo  an  guinagami- 
tan  siton? — Le  riñó  para  que  se  enmien- 
de. Nagsauay  sa  iya  agud  magbasul. 

Parabién,  m.  Pag  sarita. 

Parábola.  /  Pananglitan,  higaday,  casa- 
yoran. 

Parabolano,  m.  Parahigaday. 

Parabólico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
pananglitan. 

Paracaídas.  in.  Baga  máquina  nga  gamit 
sa  mga  nagsasacay  sin  globo,  cay  basi  cún 
maholog,   mahinay  hinay  an  pag  caholog. 

Paracentesis.  /  Cir.  Pag  bosbos  ó  pag 
bono  sa  tiyan  cay  basi  macuha  adton  ba- 
ga tubig  nga  nacacaraut  san   masaquit. 

Paracleto  ó  Paráclito,  m.  An  Dios  nga 
Espíritu  Santo. 

Paracronismo,  m.  Sayop  sin  pag  isip  ó 
pag  a  soy  sa  mga  inagui. 

Parada.  /  Pag  ocoy,  pag  poroco,  pag 
odong.  — Pinoporocan. — Pasluran  ó  guin- 
cacatirocan  san  mga  hayop. — Camalig  nga 
binabantayan  basi  mageasta  dida  an  mga 
hayop. — An  baga  catubtuban  cún  dao  sa 
pag  padalagana  sa  mga  cabayo,  etc. — Pag 
rumbay  an  mga  casoldadosan  basi  hihil- 
ngon  sa  mga  labao  nga  mga  ponoan. — 
Paod  sa  mga  salug. 

Paradero,  m.  Pinoporocoan,  oquian,  ha- 
pitan.— /g.  Catubtuban,  catapusan. 

Paradeta  ó  Paradita.  /.  Pag  ocoy,  pag 
odong  sin  dali. — />/.  Sayao. 

Paradigma,  m.  Susgaran;  susgaranan;  pa- 
nundugan,    pagsorondan. 

Paradisiaco,  ca.  adj.  An  tungud  ó  sa 
Paraíso. 

Paradislero*  m.  Paramanua;  paramusil.— 
Paraosisa,  parasumat  sin   búa. 

Parado,  Así,  adj.  Hubia,  mahubia.— Locho, 

Paradoja.  /.  Pag  asoy,  casayoran  nga  diri 
matuod. 

Paradójico,  ca.   adj.    Diri  matuod. 

ParadojO,  ja.  adj.  Diri  matuod. 


PA 

Parador,  ra.  adj:  Maocoy,  maodong.— 
m.  Hapitan,  harapitan. 

Parafernales.  Bienes  parafernales.  Mga 
mangad  nga  lugaringon  sin  babaye,  cay  iya 
dará  san  pagcas-la  sa  ira,  sugad  man  an 
mga  pinanonud  niya  ó  mga  ihinatag  sa  iya. 

Parafrasear,  a.  Pag  asoy  nga  pag  sum- 
pay  san  lactud  nga  casayoran. 

Paráfrasis.  /.  Pag  asoy  nga  pag  dugang 
san  Jactud  nga  casayoran. 

Parafraste,  m.  Paraasoy,  in  sinusumpayan 
sin  polong  an   lactud  nga  casayoran. 

Paragoge.  /.  Pag  sumpay  sin  letra  sa  ca- 
tapusan  san    polong. 

Parágrafo,  m.  Bahin,  usa  cabahin  sin  surat. 

Paraguas,    m.  Payong;  payong  payong. 

Paraguay,  m.  Picoy. 

Paraíso,  m.   Id.,  Tanaman.— Langit. 

Paraje,  m.    Oroquian.-Camutangan. 

Paral,  m.  Cahuy  nga  nalabao  sa  cota,  etc. 
— Mar.  Cahuy  nga  linasian  sin  daco  sa 
butnga,  ngan  hinihirogan  sin  sebo,  ug  pa- 

dadalaganan  an  sacayán  in  guinpapalutao. 

Paralelismo,  m.  Pag  casama  sin  cahirayo. 

Paralelo,  la.   adj.    Gcom.   Magsama    sin 

cahirayo. — Magsama  magtopong. — m.   Pag 

•  sanglit,  pag   tandig. 

Parálisis.  /   Saquit  nga    calulid,    sampil 

nga  saquit. 

Paralítico,  ca.   Lulid,  sampil. 
Paralizar,  a.    Pacalulid,    pacasampil. — r. 

Lulid,  sampil.-—^.  Pag  olang;  pacaolang. 

— ;-.   Ocoy. 
Paralogismo,    m.  Pag  asoy  ngadiri  ma- 

tuod. 
Paralogizar,  a.  Pag  asoy  nga  diri  matuod. 
Paramentar,  a.  Pag  sab-ong,  pag  rayan- 

dayan,  paghiyas. 
Paramento,   m.  Sab-ong,  rayandayan,  hi- 

yas.  —  Arq.  Caraygan. — An  mga  gamit  sa 

singbahán  sa  pag  misa,  etc. 
Páramo,  m.   Guba.    Tuna  nga  patag  nga 

diri  guintatan-man  ug  uaray  man  mga  bung- 

to  ug  mga  orna. 
Parancero,  m.  Paradacop  sin  tamsi,  bug- 

soc,    etc. 

Parangón.  m.  Sanglit. 
Parangonar,  a.    Pag  sanglit,  pagtanding 

pagtandig. 
Paraninfo,  m.  Testigos  sa  mga  pagcasal. 

— An  nagpapahibaro  sin  caopayan;  an  si- 

nusugo  sin  pagpahibaro. 
Paranza.  /.  Ocad  sa  tuna,  ug  dida  nata- 

tago  an  mamumusil    sa  mga  bugsoc,  etc. 

Taragoan. 
Parao.  m.  Sacayán    nga  paráo. 
Parapetarse,  r.  Pag  salipud.— fig.    Pag 

tagam. 


PA 


431 


I   Parapeto,    m.   Alobaybay  sa  mga  hagdan, 
|     tulay,  etc. — Sasalip-dan. 

Paraplejia.  /.    Med.  Saquit  nga  calulid. 

Parapoco,  com.  fig.  y  fam.  Tauo  nga  nag- 
tatagam   ug  diri  maisug. 

Parar,  n.  Ocoy,  poroco,  odong;  olong 
ocong;  doong;  hapit;  hapon;  tahan;  talam- 
poy;  talón;  tungbalay,  tumbalay;  aput;  ang- 
ang. — a.  Sagang. — Pagtima,  pag  andam. — 
Sin  parar,  m.  adv.  Layon  layon,  sin  dagmit. 
m.  Sugal  sa  baraja. 

Pararrayo,  m.  Bolong  san  linti. 

Parasceve,  m.    An  viernes  santo. 

Paraselene.  /.  Ladauan  san  bulan  nga  na- 
paquita  sa  mga  arum. 

Parasismo,  m.  Bontug,  cauara  sa  mga 
balatian  tungud  sin  saquit. 

Parásito,  ta.  s.  Mananap  ó  tanum  nga 
nagaput  ó  nacatin  sa  lain  ug  dida  siya 
nabubuhi. — m.  An  tauo  nga  naopud  opud 
sa  igeasitauo  basi  tagan  siya  sin  cacaanon. 

Parasol,    m.    Payong,  payong  payong. 

Parástade.  m.  Cota  nga  carig-onan  sa  mga 

arcos. 

Parazonio.  m.  Baga  espada  nga  halapad 

«ug  diri  tais. 

Parca.  /.  fig.  poH.    An  camatayon. 

Parcamente,    adv.  m.  Guintatalagudti. 

Parce,    m.  Sédula  nga  cañan  maestro  ha- 

tag  sa  iya  mga    discípulo,    balos   san  ir.a 

camaoyatum  sin  pagaram,  ngan  cún  maca- 
sala  sira    iguinpapaquita    iton    sédula    sa 
•  maestro,  ug  diri  ná  sira  quinacastigo. 
Parcela.  /.  Orna,  orna  ó  tuna  nga  haligot. 
Parcelar,    a.    Pag  socol  ug  pag  tigaman 

san  luna,  cay  basi  an  pag  bayad  san  buhis. 
Parcial,  adj.  An    tungud  sa  usa  cabahin 

sin  usa  man  cabug-os. — Diri  bug-os. — An 

magapil  sa  lain. 
Parcialidad.  /.  Caboniog,  in  nag  cacabo- 

niog  an  iba  sa  ano  man  nga  buhat,  cundí 

diri  opud    an  cadam-an. — Pag  sangeay. — 

Larang  ó  huna  huna    nga  diri  matadong. 

— ant.  Camaopay   sin  buot. 
Parcialmente,  adv.   m.  In  tungud  sa  usa 

lá  cabahin,  cún  sa  iba  lá  nga  mga  bahin. 

— Sin  diri  matadong. — ant.  Sa  maopay  nga 

buot. 
Parcidad.  /.  Casadangan. 
Parco,  ca.  adj.   An    may    casadangan. 
Parchazo,   m.  fig.  y  fam.  Dorogas,  tiao. 
Parche,  m.  Pateo. — Totob  sin  guimbal. — 

Pegar  un  pache  á  uno.  fr.  fig.  y  fam.  Pag 

limbong  sa  iya. 
Pardal,  adj.   Tauo  nga  naocoy  sin  bong- 

to  nga  gutiay. 
Pardal,  m.  Mananap  nga  mapintas.— Tam- 


432 


PA 


si  nga  sugad  sin  maya.— fig.  y  fam.  Tam- 
palasan,   malimbong. 

Pardear,  n.  Labao,  in  nalabao  an  co'or 
nga  binughao. 

Pardillo,  Ha.  m.  y  f  Tamsi  nga  sugad  sin 
maya. 

Pardo,- da.  adj.  Bughao,  binughao,  bu- 
rag  hao. — Masirum. 

Pardusco,  Ca.  adj.  Binughao. 

Parear,  a.  Pag  si-ing;  atul,  atul  atul. — Pag 
tag  duha,  pag  pades. 

Parecer,  m.  Pagbuot,  caburut-on:  huna 
huna.  Casagdonan,casalagdonan — An  baga 
cahimo  sa  bayhon  cún  sa  lauas  bá  san  ta- 
uo. — Arrimarse  al  parecer  de  uno.  fr.fig. 
Pag  alagad,  pag  gapil  sa  iya. — Tomar  pa- 
recer, fr.  Paquisagdon. 

Parecer,  n.  Butho,  paquita,  pahayag. — 
Pag  huna  huna. — Olput — Aguí,  hinaguian 
ná. — r.  Aguid,  aguidaguid,  sopó.— Parece 
que  va,  pero  viene.  Baga  ticadto,  cundi 
ticanhi. 

Parecido,  da.  adj.  Masugad. 

Pared.  /.  Cota.— Bong  bong. 

Paredaño,  fla.  adj.  May  cota,  may  bong 
bong. 

Paredón,  m.  Cota  nga  daco. 

Pareja.  /.  Usa  capades,  pades. 

Parejo,  ja.  adj.  Masugad;  mag  sama,  mag 
topong. 

Parénesis.  /.  Pag  sagdon. 

ParenétíCO,   ca.    adj.    Masagdon. 

Parentela.  /  Caorop-dan,  igcaca  anac— 

Pag  caoropud. 
Parentesco,   m.   Pag  caoropud,  caoropud. 
Paréntesis,  m.  Sumpay  nga  mga  polong, 

nga  diri   ngagayud    casoroc-an. — Tigaman 

nga  sugad  sini  (  ).—fig-  Pag  paocoy. 
Pareo,  m.  Pag  si-ing.  Pag  pades,  pag  tag- 

duha. 
Parergón,  m.  Sumpay,  dugang  nga  baga 

rayandayan. 
Paria,    m.  Tinimauo,  taramayon- 
Parias./,  pl.  Buhis  nga  bayad  sin  usa  nga 

hadi  sa  usa  man  nga  hadi  nga  labao  sa  iya. 

— Dar,  ó  rendir  parias  á  uno.  fr.  Jig.  Pag 

alagad,  pag  tahud  sa  iya. 
Parias.   /.  pl.    Añat.    Inul-nan. 
Parición.  /.  Panganac  an  mga  hayop. 
Parida,  adj.  Bag-o  pá  nga  nag  anac. 
Paridad.  /.  Sanglit.— Catopong,  casama. 
Paridera,  adj.  Olon  olin.— /.  Panganac  an 

mga  hayop. 
Pariente,  ta.  adj.  y.  s.  Oropud;  caorop- 
dan;  igcacaanac. — Pariente    cercano.  Sooc. 

— Pariente  lejano.  Bauhag. 
Parietal,  adj.  Quinota. — ¿W.Tul-an  sa  oló. 


PA 

Parietaria.  /  Banua  nga  nabubuhi  üg  nag- 
tutubo  sa  mga  butac  san  cota. 

Parificar,  a.  Pag  pananglit,  pag  butang  sin 
pananglitan. 

Parihuela.  /.  Agasan.— Paras-gan. 

Parirr  n.  Pag  anac;  himogso;  hing-lao. — Pa- 
rir todos  los  años.  Olin  olin.— Parir  antes 
del  tiempo.  Hono.— Parir  los  peces.  Yab 
yab. 

Parla,  /.  Carocayacan. 

Parlador,  ra.  adj.  Mayacan,  himolong, 
babáan,  tabian. 

Parladuría./.  Goro  goro;  carocayacan, 
pag  yacan  nga  diri  angay. 

Parlaembalde,  com.  fig.  y  fam.  Mayacan 
sin  uaray  man  polos. 

Parlamentar,  n.  Pag  carocayacan.— Pag 
sarabut,  paquigpolong. 

Parlamentario,  Ha.  adj.  An  tungud  sa 

parlamento.—  m.  Tauo  nga  maquiquigpo- 
long.  —Tauo  sa  parlamento. 

Parlamento,  m.  An  guincacatirocan  sin 
mga  tauo  nga  mahal  ug  daco  an  catung- 
danan  sa  pag  bagaybagay  hionong  sin  ca- 
opayan,  etc. — Capopong-tan. 

Parlar,  a.  Pag  yacan,  pag  polong. 

Parlatorio,  m.  Carocayacan,  pag  caroca- 
yacan. 

Parlería.  /  Carocayacan.   Goro  goro. 

Parlero,  ra.  adj.  Mayacan,  babáan,  cuti 
sin  polong. 

Parlerueío,  la.  adj.  Mayacan,  babáan. 

Parleta.  /  fam.  Carocayacan. 

Parlón,  na.  adj.  Mayacan,  babáan. 

Parlotear,  n.  fam.  Pag  carocayacan. 

Parodia.  /  fam.  Pag  pananglit. 

Parodiar,   a.  Pag  pananglit. 

Parola.  /  fam.  Camayacan.— fam.  Caro- 
cayacan. 

Paroxismo,  m.  Bontug,  cauara  sa  mga 
balatian  tungud  sin  saquít. 

Parpadear,   n.   Pag  alobaob. 

Párpado,   m.   Alobaob,  lucap  lucap. 

Parpar,  m.  Honi  sin   itic  ó  pato. 

Parque,  m.  Tanaman  nga  quinota  ó  inalad, 
ngan  harani  sa  balay  nga  palasio. — Mil. 
Burugtangan  sa  mga  casangcapan  sa  pag 
guerra. 

Parquedad.  /  Casadangan.  Cagutiay. 

Parra./.  Balagon  nga  paras  nga  namomo- 
nga  sin  ubas.  Baga    cámao. 

Parrado,  da.  adj.  Cahuy  ug  iba  pá  nga 
haglaba  an   mga  sanga. 

Párrafo,  m.  Bahin,  bolos. — Tigaman  nga 
ortorgráfico  nga  sugad  sini  §. — Echar  párra- 
fos./>.  fig.  y  fam.  Pag  yacan  pag  polong 
sin  damo. — Párrafo  aparte,  expr..  fig.  y 
fam.  Solibang  co,  solibangay  co. 


PA 

Parral,  m.  Mga  paras  nga  binalayan. — 
Mga  paras  mga  damo  an  mga  saringsing. 
Baga  cámo. 

Parranda.  /  fam.  Hám pangan,  haram- 
pangan. 

Parrar,  n.  Pag  halaba  sin  mga  sanga  an 
mga   cahuy,   etc. 

Parricida,  com.  Pag  patay  sa  iya  amay 
cún  iroy  bá  cún  sa  iba  pá  nga  mga  cag 
anac. 

Parrilla.  /.    Baga  tibor   cún  biso  bá. 

Parrillas.  /.  pl.  Saladang;  .tarapan.  La- 
ngon,   langonan. 

Parriza.  /.    Paras    nga  ihalas. 

Parro,  m.  Pato,  itic. 

Párroco,  m.  Id.;  an  Cura  sa  bongto,  amay. 
amanan  sa  calag. 

Parroquia.  /.  Singbahan  nga  ponoan  sa 
tag  sa  sa  nga  bongto,  nga  minamangnoan 
sin  párroco. — An  inga  tauo  ug  an  tuna 
nga  sacop  sa  gahum  sa  párroco. —  Cumplir 
con  la  parroquia,  fr.  Pag  compesal  sa  ca- 
tuigan. 

Parroquial,  adj.  An  tungun  ó  cañan  pa 
rroquia. 

Parroquialidad.  /.  An  hatag  ó  togot, 
an   tungud    sa   usa    nga    parroquia. 

Parroquiano,  na.  adj.  Tauo  nga  sacop 
sa  parroquia. — m.  y  /.  An  parapalit  gui- 
hapon  sa  usa  nga  tcndahan  san  iya  mga 
casoroc-an. 

Parsimonia.  /.    Casadangan. 

Parte.  /.  Bahin.— Malón.— Buang.— Lotos. 
Pahat. — Gahin. — Pihig. — Tagpiri.— Calong. 
— Canit. — Uolon.— Tungud. — Pinid. — Atol. 
Dar  parte. /V.  Pag  pahibaro,  pag  sumat. — 
Hiras. — Parte  de  donde  viene  el  viento. — 
Bocaran— Partes  de  que  consta  el  corral 
de  pescar,  el  chinchorro  ó  red. — Banata .— 
Parte  baja  de  la  sementera. — Bantayao. — 
Parte  inferior  del  vientre.— -Pason. — Parte 
trasera  del  cangrajo. — Lucob  lucob.— Parte 
mayor  que  corresponde  ó  se  da  al  que  cazó 
el  puerco  ó  venado  con  su  red. — Leihon. 
— Parte  anterior  de  la'  cabeza,  hacia  la 
frente. — Alintaracan. 

Partear,  a.  Naram. 

Partera.  /.  Manaram. 

Partería.  /.  Pag  camanaram. 

Partero.'  m.  Manaram. 

Partesana.  /.  Panganiban  nga  sugad  sin 
bangeao. 

Partible.  adj.  Mahimo  mabahin;  sadang 
pag  bahinon. — Sadang  pag  tong-on. 

Partición.  /.  Bahin;  malón;  pahat.  Pag 
bahin;  pag  malón;  pag  pahat. 

Particionero,  ra.  adj.  Angbit,  canit. 


PA 


433 


Participación»  /.    Pag  caangbitan.—  Pag 

pahibaro,  pag  pababaro. 
Participante,  p.  a.   Angbit;  canit.  Mag- 

papahibaro. 
Participar,  a.  Pag  pahibaro.— n.  Angbit; 

canit;  onong;  agum,  hiagum;  auat. 
Partícipe,  adj.  Angbit;  canit. 
Participial,  adj.    Gram.    An    tungud    sa 

participio. 
Participio,  m.  Gram.  Bahin    sa    oración 

nga  sinisiring  participio. 
Partícula./.  Bahin  nga  gutiay—  Gram.  Ba- 
hin sa  oración  nga  diri  nadedeclinar. 
Particular,  adj.    Lugaringon.— Orosahon. 

— An  uaray  catungdanan. 
Particularidad.  /  Baga  calainan. 
Particularizar,  a.   Pag  asoy  sin  maopay 

sa  pag    catinag-satag-sa.— Pag  paora,  pag 
'  paorug. 
Particularmente,  adv.  m.    Labi  pá.  Sa 

pageatinag-satag-sa. 
Partida.  /    Pag  guican.—  Partida  nga   si- 

nurat  sa  mga    libro    sa  singbahan,  ug  an 

houad  ó  sinacal  sini  nga  partida,  nga  ca- 

rig-onan  san  tauo. — Panon    sin  mga  tauo. 

— An  tag-sa  ca  pag  sugal .— fiz-  Camatayon. 
Partidario,  ria.  s.    Manambal   nga  para- 

cadto  sa  mga  borobongto. — adj.  Magapil. 
Partido,  m.    Mga    tauó  nga  gapil    sa  ira 

mga  guintutuyo. — Baga  caopayan  ó  capul- 
sanan. —Baga  paglarang.— Mga    partido  ó 

mga    borobongto    nga    sacop  sa  usa  nga 

provincia. 
Partido,  da.  p.  p.  Binuca;  naboong;  rapac. 
Partidor,  m.   Paragahin.  Parapahat.  Para- 

bahin. — Paratiac  sin  cahuy. 
Partimiento.»/.  Bahin;  malón;  pahat.  Pag- 

bahin;  pag  malón;  pag  pahat. 
Partir,  a.  Pag  buca  —  Pag boong.— Bahin, 

bahin  bahin.— Pag    pahat.— -Hiras;   malón; 

osang;  guinit;  hanit;  hanit  hanit;  pola;  pot- 

pot;  dolon;  pinid;  lasa;  luhang;  hiua  hiua; 

pihig;  taquias  ó  tacyas;    bagtac— n.    Pag 

guican,  butauan. 
Partitivo,  va.  adj.  Sadang  pag  bahinon. 
Parto,    m.   Pag  anac,  pag  himoso. 
Parturiente,  adj.  Nag  aanac,  naghihimoso. 
Párulis,  m-  Cir.  Hubag  sa  mga  lagus. 
Parva.    /.    Trigo,    etc.,  nga    guintataltag 

basi  pag  guiocon. — Tapong  sin  trigo,  hu- 

may,  etc. 

Parvedad.  /    Cagutiay,  pag  cagutiay.. 
Parvidad.  /.     Cagutiay,    pag  cagutiay. 
Parvificencia.  /.   Pag  gasto  sin  talagudti. 
Parvo,  va.  adj.    Guti,  gutiay,    dito. 
Parvulez.  /.  Cagutiay. — Catangcuo. 
Párvulo,  la.  adj.    Guti,  gutiay,  dito.—  s. 

Bata. 


434 


PA 


Pasa.  /  Ubas  nga  pasas. 

Pasacalle,  m.   Tonog  sa  scsta  ug  iba  pá 

nga  toronggon,  sones. 
Pasada./.   Pagagui. — Socol  nga  lima  ca 
teel  an  hilaba. — Hatag  nga  salapi  cún  iba 
pá  nga  igo  sa  pag  c&on.—fig.  Pag  pacara- 
ut. — Dar  pasada,  fr.    Pagtangdo    lá. — De 
pasada,  m.  adv.  Agui  lá. 
Pasadera.  /  Taytayan,  latayan. 
Pasaderamente,  adv.  m.  Casadangan  lá. 

Pasadero,    ra.    adj.    Macacaagui.— Oro- 
opayda  lá.— Maromasayon. — Agui  lá. — m. 
Tay  tayan,  latayan. 
Pasadillo,  m.  Binorda. 

Pasadizo,  /«.  Tay  tay,  taytayan;  latay,  la- 
tayan; taratbücan,  tarabocan. 

Pasado,  m.  Inagui  ná. — Soldados  nga  mga 
natapon  sa  mga  caauay. — pl.  Mga  guini- 
canan. 

Pasador,  m.  Pana  nga  tais  caopay. — Tran- 
ca nga  puthao  sin  puerta. — Padlong  sin 
bisagra. — Saraan. 

Pasadura./.  Aguian. 

Pasagonzalo,  m.  fam.  Son  toe,  puniti. 

Pasaje,  m.  Pag  agui — Aguian,  araguian. 
Bayad  san  pag  agui. — Hinacay. — Sarasay, 
mga  mag  saracay. — Salagan. — Polong  sa 
Santos  nga  Surat,  etc. 

Pasajero,  ra.  adj.  Casagboyan  sin  tauo, 
aguian. — Madali  lá. — s.  Saracay,  mag  sara- 
cay.— Omaragui. 

Pasamanar,  a.  Pag  butang  sin  galón  sa 
mga  biste,  etc. — Pag  alobay-bay,  pag  bu- 
tang sin  alobay-bay. 

Pasamanería./  Galón,— Catungdanan  sin 
parahimo  sin  galón. — An  balay  nga  guin- 
bubuhatan  san  galóon.— Tendanhan  sin  ga- 
lón. 

Pasamanero,  m.  Parahimo  sin  galón,  etc. 
--Parabaliguia  sin  galón,,  etc. 

Pasamano,  m.  Galón  nga  bulauan,  sala- 
pi, igagama,  etc. — Alobay-bay. 

Pasamento,  m.  Camatayon,  cabonot. 

Pasamiento,  m.  Camatayon,  cabonot. 

Pasante,  m.  An  maopud  opud  san  mato- 
rogon,  basi  mabatid  siya  san  quina-adman 
niya. — Matoroon,  maturutdo. 

Pasantía.  /.  Catungdanan  sa  pag  capasan- 
te,  pageapasante. 

Pasapán,  m.  fam.  Totol-nan. 

Pasaporte,    m.  Id.;  carig-onan. 

Pasar,  a.  Pag  agut;  agui. — Lacbas. — Pa- 
hog.— Alahas. — Alopaip. — Moros. — Lapus. 
Lupao. — Songroy. — Soroy. — Susughon. — 
Taac. — Salopsop.— Tara.— Baid.— Lagdas. 
— Lahus. — Losot. — Latay. — Dahop.— -Do- 
soros.  Haboy  haboy. — Panaytay. — Ahas. — 
Pasar  río  ó  estrecho  de  mar. — Pag  taboc. — 


PA 

Pasar  sobre  lo .  que  está  atravesado  en  él 
tránsito.-  Lacad,  lacaang.— Pasar  raspando. 
Lacmit,  lauit. — Pasar  por  alto  ó  pasarse  de 
la  memoria. — Hilapaolapao. — Pasar  por  alto 
alguna  cosa.  — Lactao,  lipang,  lipod. — Pa- 
sar de  boca  en  boca,  de  mano  en  mano. 
— Onlod,  paonlod,  pasil. — pasar  á  hombros. 
—  Osong. — Pasar  de  parte  á  parte. — Sala- 
uay.— Tahus,  tahus  tahus. — Pasar  el  rasero. 
— Saphid. — Pasar  el  papel,  etc. — Honog. 
Sihag,  damay. — Pasar  por  entre  mucha  gen- 
te.— Alatiat,  saboysaboy. — Pasar  ó  rodear 
punta  de  mar,  monte,  etc. — Baclay. — Pasar 
rozando. — Baigad. — Pasar  la  furia. — Ago- 
hos,  ahos. — Pasar  por  entre  piedras,  salván- 
dolas.— Biat  biat. — Pasar  por  en  medio. — 
Bulha. — Pasar  por  donde  hay  mucha  gen- 
.  te,  mucha  maleza,  etc. — Bulhay. — Pasar  de 
largo. — Butauan. — Pasar  el  sudor  la  ropa. 
— Bahuca. — Pasar  adelante. — Usuag. — Ali- 
his;  aros. — Pasar  término  ó  plazo. — Bonos; 
lapas. — Pasarse  vasija,  etc. — Hamon,  to- 
hom. — Pasar  por  estrechura  ó  entre  mu- 
cha gente. — Alatiot. — Pasar  por  en  medio 
de  dos  cosas. — Lacbang. — Pasar  río,  cami- 
no, etc.,  de  un  lado  á  otro — Lactas. — Pa- 
sar por  estrecho  de  mar  ó  entre  mangles. 
— Salag,  sulang. — Pasar  cerca  de  alguna 
parte.— Sapigad. — Pasar  de  una  clase  á 
otra,  de  un  lugar  á  otro. — Tapón. — Pasar 
por  donde  no  es  camino  real. — Tarap — Pa- 
sar por  debajo. — Tuab. — Pasar  por  la  ori- 
lla ó  cerca. — Ligad. — Pasar  ó  introducirse 
el  viento. — Horothorot. —Pasar  enredadera, 
etc.,  de  un  árbol  á  otro. — Cotay. — Pasar  con 
dificultad  por  donde  hay  mucha  gente. — 
Dagosos. — Pasar  por  medio  de  maleza, 
etc. — Hagupahop. — Pasar  suavemente  la 
mano  por  el  cuerpo. — Hapuhap. — Pasar 
embarcado  por  bocana  de  río. — Panabang. 
Pasar  hojas  de  libro. — Paropacli. — Pasar 
por  el  camino. — Pangindalan. — Pasar,  en- 
viar.— Pag  dará,  pag  dolong. — Pag  padara, 
pag  padolong. — Pasar  un  recado. — Pag  pa- 
hibaro. — Pasar,  aventajar. — Labao. — Pasar, 
cerner. — Pag  ag-ag. — Pasar  la  comida  ó  be- 
bida.— Pag  tol-on. — Pasar  á  mejor  vida. — 
Patay. — Pasarse  de  la  memoria  una  cosa. — 
Lipat,   limot. 

Pasatiempo,  m.  Calilingauan.    . 

Pasatoro  (Á).  m-  adv.  Pag  bono  san  todo 
san  pag  agui  niya. 

Pasavante,  m.  Mar.  Carig-onan  nga  hatag 
sa  mga  nagsasacay  san  ponoan  san  mga 
casoldadosan  sa  dagat  basi  diri  sira  pag 
anoanoon. 

Pasavolante,  m.  Buhat  nga  guinbubuha- 
tan  sin  dalidali  ug   sin  uaray  panginano. 


PA 

Pascua.  ■/.  Id-,  pasco. 

Pascual,  adj.  An  tungud  ó  cañan   pasco. 

Pase.   Togot,  pag  togot. 

Paseadero,  m.  Lacat  lacatan. 
Paseador,  ra.  adj.  Malacat,  malacao. — s. 

Paralacat»  paralacao,   parag  lacat. 
Paseante./,  a.  Malacat,  malacao. — Halay- 

halay- 
Pasear,  n.  Pag  lacao,  pag  lacat. — Lacat  la- 
cat.— Halayhalay. 
Paseo,  m.    Lacat  lacatan. — Pag  lacat,    pag 

lacao. 
Pasera.  /.  An  lugar  nga  guinpapahinogan 

san    mga    bonga. — Pag  pahinog    san  mga 

bonga. 
Pasero,  ra.  adj.  Sinisiring  an    cabayo    ó 

muía  nga  maaram  magpaso. — m.  y  f.  Para- 

baliguia  sin  mga  pasas. 
Pasibilidad.  /.  Pag  camailub,  pag    cama- 

antos. 
Pasible,  adj.  Mailub,  maantos;  sadangma- 

ilub,  sadang  maantos. 

Pasicorto,  ta.  adj.  Halipot  an  pag  pitad. 
Pasilargo,  ga.  adj.  Halaba  an  pag  pitad. 
Pasillo,  m.  Buang  nga  harohalaba  ug  ha- 

rohaligot. 
Pasión./.  Pag  casáquit. — Caipa,  pag  caipa. 
Pasionaria.  /.  Banua  nga  pasionaria. 
Pasionario.  m.  Libro  nga  sinurat  san  san- 
tos nga  pag  casáquit    san  aton  Guinoo. 
Pasioncilla.  /.  Caipa  nga  umaragui  lá. 
Pasionero,  vi.  Paracanta  san   santos  nga 

pagcasáquit  sa'  aton  Guinoo    san  Semana 

Santa. 
Pasionista.   m.  Paracanta  san  santos  nga 

pag  casáquit  san  aton  Guinoo  sa  Semana 

Santa. 
Pasitrote,  m.    Halipot    nga  pag  pitad  an 

mga  hayop. 
Pasivamente,  adv .  m.  Sin  uaray  pag  la- 

labut.: — Gram.  Sa  cahologan  nga  pasivo. 
Pasivo,  va.  adj.  An  nacarauat  san  acción 

san  agente,  sin    uaray   man  bubulig. — An 

diri  nag  lalabut. — An  salapi  nga  hatag  cún 

sohol  nga  ihinahatag  sa  iba  nga  mga  tauo 

cay  an  ira  mga  pagtuman  san  mga    sugo 

nga  hadianon. 
Pasmado,  da»  adj.  Ngarat,  hipausa. — Do- 

mog  cún  dao  cahuy. — Napasma. 
Pasmar,  a.  Ngarat.— /¿\    Hipauasa.—Do- 

mog  cún  dao    cahuy. — Pasma,  pag  saquiti 

sin  pasma. — Lubad,  in   nalulubad  an  mga 

pintar. 
Pasmo,  m.  Saquit  nga  pasma.—  Ngarat.— 

Hipausa. 

Pasmosamente,  adv.  m.  Orosahun  gud. 
Pasmoso,  sa.   adj.  jig.  Orosahun,  maca* 

titingala, 


PA 


i%$> 


Paso.  m.  Pitad;  lacbang;  lacang. — Balitang. 
— Aguian,  araguian;  binghal,  lacdanan. 
—  An  agui. — Caagui,  casugad. — Cabonót. 
— An  mga  guinaguian  san  aton  Guiño  Je- 
sucristo.— Paso  largo.  Bacang. — Á  buen 
paso.  m.  adv.  Sin  dagmit,  cadagmitan. — A 
cada  paso,  m-  adj.  Jig.  Danay,  sin  agsub. 
— Á  dos  pasos,  m.  adv.  jig.  Harani  cao- 
pay.— Á  ese  paso.  m.  adv.  jig.  Tungud 
sito. — Alargar  el  paso.  fr.  fam.  Pag  dag- 
mit.—Andar  en  malos  pasos,  fr.  flg.  Ma- 
raut  an  batasan. — Á  paso  de  buey.  m.  adv. 
jig.  Hinayhinay  gud. — Á  paso  de  turtuga 
m.  adv.  jig.  Hinayhinay  gud. — A  paso  lar- 
go, m.  adv.  Sin  dagmit. — Á  pocos  pasos. 
m.  adv.  Haraniay  gud. — Apretar  el  paso. 
fr.  fam.  Dagmit. 

Paspié.   m.  Sayao. 

Pasquín,  m.  Surat  nga  uaray  pirma,  nga 
ibinubutang  bisan  diin  sa  cadaygan  basi  pag 
basahon  sa  mga  tauo,  ngan  contra  gud  sa 
igeasitauo. 

Pasquinar,  a.  Pagbutang  sin  mga  pasquín. 

Pasta.  /  Minasa;  buli. — Potos  sin  libro. — 
Buena  pasta,  jig.  Malinao   an  buot. 

Pastar,  a.  Pag  dará  sa  mga  hayop  ngadto 
sa  may  banua. — n.  Sabsab;  panasab. 

Pasteca.  /.  Motón  nga  gamit  sa  mga  sa- 
cayán. 

Pastel,  m.  Minasa  nga  harina  nga  may 
manteca,  carne  nga  tinadtad,  isda,  etc. — 
Banua  nga  pastel.— jig.  y  fam.  Hilít  ó  ti- 
nago  nga  pag  casabut  ngan  maraot.  fig.  y 

fam.  Tauo  nga  habobo  ug  matamboc. — 
Fort.  Baga  rauis  nga  quinota  alagad  lá  san 
baga  pag  cabutang  san  tuna.  — Descubrirse 
el  pastel,  fr.  fig.  In  nabantug  an  tinutuyo 
sin  pag  tagoa. 

Pastelear,  a.  fig.  y  fam.  Pag  alagad  cay 
may  guinlalanat  nga  laín  nga  caopayan,  etc. 

Pastelería./.  Balay  nga  guinbubuhatan  sa 
mga  pastel. — Tendahan  sin  mga  pastel. — 
Cabatiran  sin  pag  himo  sin  mga  pastel. — 
Mga  pastel. 

Pastelero,  ra*  m.  y  f  Parahimo  sin  mga 
pastel. — Parabaliguia  sin  mga   pastel. 

Pastelillo,   m.  Matam-is  nga  pastelillo. 

Pastelón,  m.  Pastel  nga  may  tinad  tad  nga 
carne,  mga  siuo,  etc.,  etc. 

Pastilla,  f.  Id.;  pastiya  nga  socólate,  pas- 
tiya  nga  sabón,  etc. 

Pasto,  m.  Pag  sab  sab.— Banua  nga  piria- 
ngangaon  sa  mga  hayop  ó  mga  mananap. 

Pastoforio.  m.  Oroquian  nga  inoquian  sad- 
to  ánay  sa  mga  labao  nga  diris  ó  sacer- 
dote sa  mga  diuatahan  dida  sa  mga  pirta- 

casingbahan  nira. 

Pastor,  ra*  m<  y  f.    Bantay,  parabantay» 


436 


PA 


mag  barantay,    paramangno. — Ponoan    sa 

Santa  Iglesia,  amay  sa  calag. 
Pastoral,    adj.  Pinastorcs. — An  tungud    ó 

cañan  inga  ponoan  sa  Santa  Iglesia. 
Pastoral  mente,  adv.  m.  Pinastores,  ma- 

sugad  sin  pastor. 
Pastorear,    a.  Pag  bantay,  pagmangno  sa 

mga  hayop. — Pag  bantay  an  mga   ponoan 

sa  Santa  Iglesia  san  ira  mga  nasasacopan- 
Pastorela.  /  Sones,  pag  canta  nga  pinas- 
tores ug  malipayon. 
Pastoreo,   m.  Pag  bantay  sa  mga  hayop. 
Pastoría.  /.  Pag  capastor. — Pag  bantay. — 

Capastorisan. 
Pastoricio,   cia.    adj.  Pinastores. 
Pastoril,    adj.  Pinastores. 
Pastorilmente,  adv.  m.    Pinastores  gud. 
Pastoridad.  /  Camahomoc  dao  minasa. 
Pastoso,  sa.  adj.  Mahomoc  dao  minasa. 
Pastura.  /.    Banua   nga   pinangangaon   sa 

mga  hayop. — Tubong    sa  mga  baca,    etc. 
Pasturaje,   m.  Ar.  pinangangaonan  ó  pi- 

nanabsaban  sa  mga  hayop. 
Pata.  /.  Teel,  siqui. — Pata  de  ganso.  Ga- 

quit. — Pata    de   gato,    etc.    Camoy. — Pata 

coja.  jig.  y  fam.   Piang. — Apata,  m.  adv. 
fam.  Bactas  iá. — Pechar  la  pata.  fr.  fig.  y 

fam.  Pag  daug,  pag  labao. — Patas  arriba. 

m.  adv.  jig.  y  fam.  Huyang. 
Pata.  /.   Itic  nga  babaye.    Tamao  nga  ba- 

baye. 
Pataca.  /.  Usa  nga  daco. 
Pataco,   Ca.   s.  Tinimaua. 
Patacón,  m.  fam.  Pisos. 
Patache,   m.    Sacayán. 
Patada./.  Buy-ac. 
Patalear,      n.    Casay  casay. — Rumpat — 

husa. 
Pataleo,  m.  Pag  casay  casay. — Pag  rumpat. 

— Paghusa. 
Pataleta.  /.  Baga  calipong  sugad  sin  ibo- 

rontug. 

Pataletilla.  /.  Sayao. 
Patán,  m.  fam.  Tinimaua. — fig.  Tapang. 
Patanería.  /  fam.  Catapang. 
Patarata.  /    Taramayon. — Salingcapao. 
Pataratero,  ra.   adj.  Masalingcapao. 
Patata.  /.  Tanum  nga  patata. 
Patatús,  m.  fam.  Calipong  sa  olo. 
Pateadura.  /.  Pag  buy-ac,  pag  tinduc,  pag 

sindol. 
Pateamiento,  m.   Pag  buy-ac,  pag  tindoc, 

pag  sindol. 
Patear,  a.  fam.    Pag  buy  ac,  pag  tindoc, 

pag  sindol.—».  fam.  Rumpat.  Casay  casay. 
Patena.  /.    Patena   nga    bulauan   ó  salapi 

nga  dinorado   nga   gamit   sa  pag  misa  ug 

buratangan  san  hostias. — Biao   sa  dughan 


PA 

nga  gamit  sa  mga  babaye. — Limpio  como 
una  patena,  más  limpio  que  una  patena. 
loes.   figs.  Mahinlo    caopay. 

Patente,  adj.  Dayag,  sayud,  hayag,  bu- 
yag-yag. — /.  Pag  togot  nga  hadianon,  ca- 
rig-onan. — Pag  togot  ó  carig-onan  nga  ha- 
tag  sa  mga  ponoan  san  ira  mga  nasasa- 
copan.  —  r.  v.  Pag  patente  san  Santísimo. 

Patentemente,  adv.  m.  Dayag  caopay, 
sayud   caopay,    hayag  caopay. 

Patentizar,  a.  Pag  padayag,  pag  pahayag, 
pagpaquita. 

Pateo,  m.  fam.  Pag  rumpat.  Pag  casay 
casay. 

Pátera.  /.  Pingan  nga  diri  halarum. 

Paternal,  adj.  Inamaynon,  inamay. 

Paternalmente,  adv.  m.  Sa  inamaynon 
nga... 

Paternidad.  /.  Pag  caamay. 

Paterno,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  amay. 
Inamaynon,  inamay. 

Paternóster,  m.  Amay  namon. 

Pateta,  m.  fam.  Yaua.— fam.  An  may  ca- 
piangan  sa  siqui  cún  sa  páa  bá,  an  may 
capiolan. 

Patéticamente,  adv.  m.  Macabarantad 
gud. 

Patético,  ca.  adj.  Macabarantad. 

Patiabierto,  ta.  adj.  fam.  Balico  an  páa, 
ca-ang. 

Patialbillo.  m.  vid.  Papialbillo. 

Patialbo,  ba.  adj.  Busag  an  teel  ó  siqui. 

Patiblanco,  ca.  adj.  Busag  an  teel  ó  siqui. 

Patíbulo,  m.  Bitayan. 

Patibulario,  Ha.  adj.  Macaharadluc. 

Patita./.  Guti  nga  teel  ó  siqui. — Poner  á 
uno  de  patitas  en  la  calle,  fr.  fig.  y  fam. 
Pag  paiuas  sa  iya. 

Paticojo,  ja.  adj.  fam.  Piang. 

Patihendido,  da.  adj.  Caramoy. 

Patilla.  /  Sapiring  nga  bohoc. 

Patín,  m.  Sauang  sauang. 

Patín,  m.  Tamsi  nga  patín. 

Pátina./  Baga  tae  sin  tumbaga,  etc. 

Patinar,  n.  Dalosdos. 

Pa ti  nejo.  m.  Sauang  sauang. 

Patio,  m.  Sauang,  sauangsauang. 

Patitieso,  sa.  adj.  Sinisiring  in  an  tauo 
inabutan  sin  saquít  ug  diri  naquiua  an  iya 
mga  páa  ó  mga  teel.—; fig.  y  fam.  An  na- 
hipausa.— fig.  y  fam.  An  napadasig  ó  ña- 
pad ayao, 

Patituerto,  ta.  adj.  Balico  an  páa  ó  teel. 
— fig-  Y  fam-  Calicó;  lico  lico. 

Patizambo,  ba.  adj.  Balico  an  páa. 

Pato.  m.  Itic. — Tamao,  tamao  tamao,  ga- 
mao. 


PA 

Patochada./.  Polong  nga  diri  angay,  ffla- 
raut. 

Patojo,  ja.  adj.  Balico  an  páa  ó  teel. 

Patología.  /.  Pag  aradman  nga  tungud  sa 
pagquilala  sa  mga  casaquit  ug  an  baga  ti- 
nicangan  nira. 

Patológico,  Ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Patología. 

Patón,  na.  adj.  y  fam.  Daco  an  páa  ó  tccl. 

Patraña.  /.  Búa,  sumat  nga  búa. 

Patria.  /.  Tuna,  banua,  bongto  nga  nata- 
uohan. — Patria  celestial.  An  langit. 

Patriarca,  m.  Id.;  mga  mahal  nga  mga  tauo 
sa  daan  nga  batasan,  nga  mga  pinili  sira 
sa  Dios  ug  mga  pangulo  sin  damo  nga  mga 
anac. — Mahal  nga  ngaran  sa  iba  nga  mga 
obispo. 

Patriarcado. m.  Pag  capatriarca. — Cahim- 
tang,  camahalan  sa  pagcapatriarca. — Tuna 
nga  sacob  sa  iya  gahum. 

Patriarcal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pa- 
triarca, pinatriarca.^/".  Singbahan  san  pa- 
triarca: an  tuna  nga  sacop  sa  iya  gahum. 

Patricio,  Cia.  adj.  Moropio,  tuminongnong. 
— Bantugan. 

Patrimonial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pa- 
trimonio. 

Patrimonialidad.  /.  An  minamatadong 
san  tauo,  cay  dida  siya  natauo  sa  bongto, 
basi  tagan  siya  sin  catungdanan  nga  sing- 
bahanon,  nga  hatag  lamang  sa  mga  mo- 
ropio sa  mao    nga  bongto;  catadongan. 

Patrimonio,  m.  Mga  mangad  san  anac 
nga  guican  sa  amay  cún  sa  mga  caapo- 
yan. — jig.  Mga  mangad  nga  lugaringon. — 
Patrimonio  real.  Mga  mangad  nga  hadia- 
non. 

Patrio,  tria.  adj.  An  tungud  ó  cañan  tuna 
cun  bungto  nga  natauohan. — An  tungud  ó 
cañan  amay. 

Patriota,  m.  An  may  gugma  sa  iya  na- 
tauohan nga  tuna  ug  nagtatalingoha  man 
sin  pag  pacaopay. 

Patriótico,  ca.  adj.  Maopay,  mahagugma 
sa  iya  natauohan  nga  tuna. 

Patriotismo,  ni.  Auil,  gugma  sa  tuna  ó 
bongto  nga  natauohan. 

Patrocinador,  ra.  s.  Mananabang,  para- 
bulig. 

Patrocinar,  a.  Pag  tabang,  pag  bulig. 

Patrocinio,  m.  Pag  tabang,  pag  bulig. 

Patrón,  na.  m.  y  /.  Mananabang,  para- 
bulig. — Mahal  nga  Patrón,  mahal  nga  Pa- 
trona. — Tagada  san  balay  nga  hapitan  sin 
tauo.— Agaron  nga  nalooy  ug  pinabubu- 
hian  niya  an  iya  oripon  ó  bihag.— Pono- 
an  sa  usa  nga  sacayán. 

Patrona.  /.  Sacayán. 


PA 


437 


Patronato*  m.  Catungdanan,  gahum. 
Patronazgo,  m.  Catungdanan,  gahum. 
Patronear,  a.  Pag  ponoan  sin  sacayán. 
Patronímico,  ca.  adj.  Ngaran    nga  gui- 
can san  ngaran  san    amay  cún  sa  iba  bá 

nga  caganac. 
Patrono,  m.  Mananabang,  parabulig. — An 

may  catungdanan  ó  gahum. 
Patrulla.  /  Panon,  usa  capanon  sin  mga 

tauo,  nga  mga  paraban tay  sira  sa  bongto 

labi  pá  in  gab-i. 
Patrullar,  n.    Pag  mangno,  pag    bantay, 

pag  sodoy. 
Patudo,  da.  adj.  Daco  an  teel  ó  siqui. 
Patulea.  /.  fam.  Mga    casoldadosan,  mga 

tauo  nga  nacacasamoc. 
Patullar,  n.  Pag  tamac,  pag  tonob  sin  ma- 

.cosog. —y?^.  y  fam.    Pag    patigayon    gud 

basi  macuha  an  guintutuyo. — fam.  Pag  ca- 

rocayan. 
Paúl.  m.  Danao,  habobo  nga  tuna. 
Paulatinamente,    adv.  m.  Hinay  hinay. 
Paulatino,  na.  adj.  Hinay,  mahinay,   ma- 

hinay  hinay. 
Paulina.  /  Excomunión    nga    guican    sa 

Santos  nga  Papa  sa  mga  tauo  nga  nagca- 

uat,  basi  iooli  nira  an  quinauat— fig.  y  fam. 

Pag  sauay. 
Pauperismo,  m.  Mga  capobrisan. 
Paupérrimo,  ma.  adj.  Macalolooy  gud. 
Pausa.  /.  Pag  ocoy  sin  dali. — Camahinay. 

— Liat. 
Pausadamente,   adv.  m.  Hinay  hinay. 
Pausado,  da.    adj.  Hinay,  máhinay,  ma- 
hinay hinay. 
Pausar,    n.  Pag  paocoy;    pag  pahinay. 
Pauta,    f.  Regla  ngagamit  sa  pag  badlis 

san  papel.— fig.  Susugaran. 
Pautador.  m.  Parabadlis  san  papel. — Pa- 

himo  sin  regla. 
Pautar,  a.  Pabadlis  san    papel.— -fig   Pag 

tutdo,  pag  hatag  sin  susuga/an. 
Pava.  /.  Pabo  nga  babaye. 
Pavada.  /.  Capabohan. 
Pavana.  /.  Sayao. 

Pavero,  ra.  m.  y  f  Bantay  sa  mga  pabo. 
Parabaliguia  sin  mga  pabo. 
Pavés,   m.  Baga  calasag. 
Pavesa.  /.  Tap-ong;  tap-oc;  agbun;  aguio; 

aligato. 
Pavezno,   m.  Siuo  sin  pabo. 
Pávido,  da.   adj.  poét.   Mahadlucon. 
Pavimento,  m.  An  guinsaí-gan   sin  mga 
baldosa,  ladriyo,  etc.,  dida  sa  mga  balay, 
mga  singbahan,  etc. 
Paviota.  /.  Tamsi  nga  canauay. 
Pavipollo,  m.  Siuo  sin  pabo. 
Pavo.  m.   Tamsi   nga   pabo 


438  PAPE 

Pavón,   m.  Tamsi  nga.  pabo    real.— Color 

nga  maromaitum. 

Pavonada.  /  fam.  Pag  libang  libang  sin 

áah.—Jgg.  Padasig,  padayao. 

Pavonado,  da.  adj.   Marornaitum. 
Pavonar,   a.  Pag  hirog    san    puthao    sin 

maromaitum. 
Pavonazo.  m.    Color  nga  mapula. 
Pavonear,  n.   Padasig,   padayao.— ;%•.   y 

fam.  Pagaram  aram. 
Pavor,  m.  Cahaluc,  caculba. 
Pavorde,   m.  Ponoan   sin  mga   capadian. 

Pade   nga  paratutdo  sin  Teología,   etc. 
Pavorido,  da.    adj.    Mahadlucon;    quinu- 

culbaan. 
Pavorosamente,  adv.  m.    Sa   daco  nga 

cahadluc,  sa  daco  nga  caculba. 
Pavoroso,  sa.  adj.  Macaculba. 
Pavura.  /  Cahadluc,  caculba. 
Payaso,  m.  Gopong. 
Payo.  m.  Tauo   sa  orna,  tapang. 
Payuelas.  /  pl.  Baga  tipdas. 
Paz.  /  Pag  cadaet,  cadaet.  —Camingao,  ca- 

murayao;  camurayauan. 
Pazguato,  ta.   adj.  Tapang. 
Pazote.  m.    Banua  nga  mahamut. 

PE 

Pe.  /  Ngaran  sini  nga  letra  /.—De  pé 
á  pá.  m.  adv.  m.  y  fam.  Ticang  sa  tini- 
cangan  ngada  sa    catapusan. 

Peaje,  m.  Bayad  san    pag  agui. 

Peajero,  m.  Parasocot  san  cañan  pag  agui. 

Peal.  m.  Itarahub  sa  teel.— Medias  nga 
uaray  teel  teel,  cay  naabut  lá  tubtub  sa 
teel,  cundí  diri  natatahuban  an  teel.— fig. 
y  fam.  Tauo  nga  horohongug,  uaray  po- 
los, taramayon. 

Peana.  /.  Turun-ban,    turu-unbanan. 

Peatón,  m.  Magburuhat,  soroholan,  pa- 
raalayon. — Paradara  san    correo. 

Pebete,  m.  Morón,  pebete. — Metsa  nga 
isusurit  sin   luthang. — Mahamut. 

Pebetero,  m.  Burugtangan  sin  pebete  nga 
mahamut. 

Pebrada.  /.  Sarsa  nga  may  pimienta  ug 
iba  pá  nga  mga  panacot. 

Pebre,  com.   Sarsa  nga   may  pimienta  ug 

iba  pá  nga  mga  panacot. 
Peca.  /.  Punggud. 
Pecable,  adj.  Macacasala.— Sala. 
Pecado,  m.  Sala.  pl.  Casal-anan. 
Pecador,  ra.  adj.    Macas  ásala,  magpaca- 

sasala;  salaan. 
Pecaminoso,  sa.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan  sala  cún  macasasala  bá,  maraut. 


PE 

Pecar,  n.  Sala,  pacasala,    pag  pacasala. — 

Pag  sala.— Pamabaye. 
Peccata  minuta,  expr.  fmn.  Sala  nga  gu- 

tiay. 
Pece.  m.  Tuna  nga  tubigan  nga  gamit  sin 
pag  himo  sin  cota.— Borobongtud  nga  tuna. 
Pecera.  /.  Sudlanan  nga  salaming  nga  tu- 
bigan ug  burugtangan  sin  mga  isda. 
Pecezuela.  /.  Bahin  nga  gutiay. 
Pecezuelo.  m.  Teel    ó  siqui  nga  gutiay. 
Pecezuelo.  m.  Isda  nga  gutiay. 
Peciento,  ta.  adj.  Masugad  sin  salong  an 

color. 
Peciluengo,  ga.  adj.  Bonga  nga  halaba  an 
binonglan,  ó  langangan. 
Pecinal,  m.  Lubogan,  danao  nga  nabibiao 
an  tubig  ug  damo  an  hanang,  cahanangan. 
Peciolo,  m.  Langangan. 
Pécora.  /  Hayop  nga  carnero,  etc.  fr.  fam. 

Tauo  nga  maraut. 
Pecorea./.  Pangauat. 
Peorear.  a.  Pag  cauat,  pag  pangauat  sin 
mga  hayop. 
Pecoso,  sa.  adj.  Ponggoron. 
Pectoral,  adj.  An    tungud  ó  cañan  dug- 
han. — Macacaopay    sa    dughan. — m.     An 
cruz  nga  binibiao  sa  dughan  sa  mga  Señor 
Obispo. 
Pecuario,  Ha.  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga 

cahayopan. 
Peculado,  m.  For.    Pag  cauat  san  cañan 
hadi,  cún  an  tinatapuran  sin  pag  mangno 
asay  an  nag  cauat. 
Peculiar,  adj.    Lugaringon,  calugaringoy. 
Peculiarmente.  adv.  m.  Labi  pá. 
Peculio,  m.  Bahandi,  mangad;  puhonan. 
Pecunia.  /.  fam.  Salapi. 
Pecunial.  adj.  An  tungud  ó  cañan  salapi. 
Pecuniariamente,  adv.  m.  Salapi  gud. 
Pecuniario,  ria.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

salapi. 
Pecha.  /.  Buhis,  bayad. 
Pechar,  a.  Pag  buhis.  Pag  bayad. 
Peche,  m.  Baga  tipay. 
Pechera.  /.  Id.;  petsera,  itarahub  sa  dug- 
han. 
Pechería.  /.  Mga  buhis  ó  an  buhis  ó  sa- 
lapi.— Padrón  san  buhis. 
Pechero,  m.  Panapton    nga  iburutang  sa 

dughan  sa  mga  cabataan. 
Pechero,  ra.  adj.  An  mabuhis,  buhis  ná. 

— Tinimaua. 
Pechiblanco,  ca.  adj.  Busag  an  dughan 
sin  barahibo- 
Pechicolorado,  m.  Tamsi  nga  pula  an  du- 
han  sin  barahibo. 
Pechigonga.  /.  Sugal  sa  baraja. 
Pechina.  /.  Baga  tipay. 


PE 

Pechirrojo,  m.  vid.   Pechicolorado. 
Pechisacado,   da.  adj.  fig.  y  fam.    Ma- 

dasig,  mapadayao. 
Pecho,  m.   Dug-han. — Soso. 
Pecho,  m.  Buhis. 
Pechuga.  /.  Aba. 
Pechugón,  m.  Pag  ticuang,  baga  pag  poc 

poc  sin  macosog  sa  dughan  sa  lain. — Pag 

songgo  an  mag  casidughan. 

Pechuguera.  /.  Obo. 

Pedagogía.  /.  Pag  aradman  sin  pag  tutdo 

sa  mga  cabataan. 
Pedagógico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

pag  tutdo  sa  mga  cabataan. 
Pedagogo,  m.  Paratoon,  paratutdo  sa  mga 

cabataan. 

Pedaje,  m.  Bayad  san  pag  agui. 
Pedáneo,  s.  Ponoan,  capitán  sa  bongto. 
Pedante*  adj.  Mapadayao  sa  iya  quinaad- 

man. — m.  Paratutdo  sin  gramática  sa  mga 

cabataan,  cundi  sa  ira  tagsa  nga  mga  balay. 
Pedantear,  n.  Pag  padayao,  pag  padasig. 
Pedantería.  /.     Camadasig,    camadayao. 

Pag  padayao. 
Pedantesco,  ca.  adj.  Madasig,  madayao- 
Pedantismo.  Camadasig,  camadayao.  Pag 

padayao. 
Pedazo,  m.  Pinit.  Piri,  Tagpiri.  Pola.  Quin- 

lit.  Cutlig.   Lihad.    Hinit.    Hamil.    Guinit. 

Hagubis.  Iclib.  Bica.  Tipie.  Hubut.    Ipac. 

Lucad.  Otud.  Guipud.  Guat.  Gorot.  Tilud. 

Tingguid.  Tiquip.  Tinabas. 
Pedazuelo.    m.  Pinit  pinit,  piri  piri. 
Pedernal,    m.   Santic.  Santican.  Santicon 

nga  bato. 
Pedernalino,    na.  adj.    Matig-a   sugad 

in  santic. 
Pedestal,   m.  Carig-onan;  sasarigan. — Tu- 

run-ban,  turun-banan. 
Pedestre,  adj.  Mabactas.— fig.  Tinimaua, 

obús. 
Pedicoj,  m.  Pag  quing  quing. 
Pedicular.  adj.  Saquit  nga  nagdadamo  sin 

toma  an  lauas  san    masaquit. 
Pedículo,    m.    Binunglan. 
Pedido.   ;«.  An  inaaro,  an  pinangangaro. 

— Buhis. 

Pedidor,  ra.    adj.     Maaro;    maquiquiaro. 
Pedigüeño,    fta.    adj.  Maaro;    maquiquia- 
ro; maanggaon  nga  tauo. 
Pediluvio,  m.  pl.    Pag  parigos  ó  pag  ba- 
ños sa  mga  teel,    basi  macuha  ó  maiban 

an  saquit. 
Pedimento,  m.     Pag    aro;    pangaro;  pa- 

ngamaya,  pangamuyo.  Paquimalooy. 
Pedir,  a.  Aro;  pag  aro;  pangaro. — Amuyo, 

pangamuyo,    pangamaya,   paquimalooy. — 

Arangoa. — Angga. — Hangio. — Idug,    idug 


Í>E 


439 


idug. — Lobos.— Pedir  licencia,  Damilit, 
panamilit. — Pedir  prestado.  Angcat. — Pe- 
dir prestado  para  devolverlo  en  la  misma 
especie.  Hulam,  soloo — Pedir  usura  ó  lo- 
gro. Paquilaba,  paquipalaha. — Pedir  agui- 
naldo. Tarindao.-Pedir  limosna.  Paquilimos. 
Pedo.  m.  Otot. 

Pedorrera.  /.  Otot  otot,  pag  otot  otot. — 
pl.    Sarual  nga  hadooc  caopay  sa  lauas. 

Pedorrero,  ra.  adj.  Maotot,  ototon. 

Pedorreta.  /.  Pag  patonog  sa  baba  dao 
pag  otot. 

Pedorro,  ra.  adj.  Maotot,  ototon. 

Pedrada.  /  Pag  batac  sin  bato.— Bina- 
tacan;  guinbatacan  sin  bato. 

Pedrea.  /.  Pag  batac  batac—  Paguibatac- 
batac— Pag  uran  sin  bagtic  nga  tubig  nga 
dao  bato. 

Pedregal,  m.  Cabatohan,  cababtoan;  ba- 
tohun,  bagtohun. 

Pedregoso,  sa.  adj.  Batohon,  bagtohun. 
— An  may  saquit  sa  bato  nga  quinucurian 
sin  pag   ihi. 

Pedrejón,  m.  Bato  nga  daco. 

Pedreñal,  m.  Pusil  nga  halipot. 

Pedrera.  /.  Pamatohan. 

Pedrería.  /.  Mga  bato  nga  mahal. 

Pedrero,  m.  Cotero,  parasacsac  sin  bato. 
— Luthang  nga  gutiay. 

Pedrezuela.  /.  Batohay. 

Pedrisca.  /.  Uran  nga  bagtic  dao  bato. 

Pedriscal,  m.  Cabatohan,  cababtoan;  bato 
hun,  bagtohum. 

Pedrisco,  m.  Uran  nga  bagtic  dao  bato 
— Cabatoan. 

Pedrisquero,  m.  Uran  nga  bagtic  dao  bato. 

Pedriza.  /.  Cabatohan,  cababtoan;  bato- 
hun,  bagtohun. — Alad  nga  bato. 

Pedruzco.  m.  fam.  Bato. 

Pedúnculo,  m.  Binunglan;  bagay-bay;  lan- 
gangan. 

Peer.  n.  Pag  otot. 

Pega.  /.  Pagpilit,  pag  padocot. — Pagdihog 
sa  mga  tadiao,  etc.— -fam.  Baga  pag  limbong 
— Min.  Pag  surit  sa  pólvora. 

Pega.  f.  fam.  Pagdabal,  pagbalbag. 

Pegadizo,  za.  adj.  Madocot,  malapuyot, 
masapilit,  madulaput. 

Pegado,  m.  Pateo. 

Pegado,  unido.  Diquit,  daquit,  dingin. 

Pegadura.  /.  Pag  padocot. 

Pegajoso,  sa.  adj.  Madocot.  malapuyot, 
masapilit,  madulaput.— Matápon. 

Pegamiento,  m.  Pag  padocot;  docot 

Pegar,  a.  Pagdocot;  pag  padocot. — Pag- 
cot. — Pedal,  pilit;  yageot. — Diquit. — Sapi- 
lit. — Dingin;  luma. — Tapon.-^-#.  Copcop. 
— Mungit.—  Hurac. —  -Piti. — Pagpadael. — 


440 


PE 


Pegársela  á  uno.  fr.  fam.  Pag  libong  sa  iya. 

Pegar,  a.  Pag  songgo. — Pag  dabal,  pag- 
balbag,  latub,  lamba,  lambos,  humal,  hunal, 
labdus,  lapinga,  sapi,  tamba,  tubal,  dagbus, 
dusang. —  Pegar  con  la  mano.  Lapi. — Pegar 
con  Jos  artejos  de  los  dedos.  Birol,  bidol. 
— Pegar  en  la  boca.  Hamo;  tangpa. — Pegar 
con  el  puño.  Sampoc,  sompoc;  tamo. — 
Pegar  ó  dar  contra  alguna  parte.  Sangco. 
— Pegar  con  el  puño  en  las  espaldas.  Daul. 
— Buhal. 

Pegata.  /.  fam.  Límbong;  pag  límbong. 

Pegote,  m.  Pateo.— fig.  y  fan.  Guinisa 
nga  masapilit.— fig.  y  fam.  Atang,  atang 
atang. 

Pegotear,  n.  fam.  Pag  atang. 

Peguera.  /.  Tambac  sin  cahuy  nga  qui- 
nucuhaan  sin  salong. 

Peguero,  m.  An  paracuha  sin  salong. — 
Parabaliguia  sin  salong. 

Pegujal,  m.    Bahandi,  mangad,    puhonan. 

Pegujalejo.  m.  Bahandi,  mangad,  puho- 
nan. 

Pegujalero,  m.  Paraoma  sin  haligot  lá. — 
An  may  mga  hayop,  cundí  diri  damo. 

Pegujar.  m.  Bajandi,  mangad,  puhonan. 

Pegujarero.  m.  Paraoma  sin  haligot  lá. 
— An  may  mga  hayop,  cundi  diri  damo. 

Pegujón,  m.  Gomon  nga  barahibo. 

Pegunta.  /.  Tigaman  sin  salong  nga  tino- 
nao,  nga  iguinmamarca.  sa  mga  hayop. 

Peguntar,  m.  Pag  tigaman,  pag  marca  sa 
mga  hayop  sin  salong  nga  tinunao. 

Peinada.  /.  Pag  sudlay.  Pag  sorud. 

Peinado,  da.  adj.  Ogdayon. — m.  Pag  sud- 
lay nga  pag  husay  caopay  san  bohoc. 

Peinador,  ra.  s.  Parasudlay,  parasorud. 

Peinadura.  /.  Pagsudlay;  ¡)ag  sorud.— An 
cuha  nga  mga  bohoc  san  pag  sudlay. 

Peinar,  a.  Pag  sudlay;  pag  sorúd. 

Peinazo,  m.  Car/).  Balagbag  nga  sinasarig- 
an  sin  puerta,  etc. 

Peine,  m.  Sudlay;sorud. 

Peinería.  /  An  guinbubuhatan  sa  mga 
sudlay  cún  sorud  ba. — Tindahan  sin  mga 
sudlay  cún  sorud  bá. 

Peinero,  m.  Parahimo  sin  mga  sudlay  cún 
sorud  bá. — Para  baliguia  sin  mga  sudlay 
cún  sorud  bá. 

Peineta.  /.  Sudlay,  sorud,  nga  gamit  sa 
mga  babaye. 

Peje,  m-  Isda.  Tauo  nga  malarang. 

Pejepalo,  m.  Isda  uga  pejepalo. 

Pejerrey,  m.  Isda  nga  pejerrey. 

Pejesapo,  m.  Isda  nga  daco  caopay  an 
iya  olo    ug   malidong. 

Pejiguera.  /  fam.  Caolangan,  cacurian. 


PE 

Pelada.  /.  Anit  sin  carnero,  nga  nacuhaan 
ná  san  barahibo. 

Peladera.  /.  Cacuhaí  san  bohoc  tungud 
sin  saquit,  pag  dogon  an  bohoc. 

Peladero,  m.  An  guinlalapuahan  sa  mga 
manuc  ug  iba  pá  nga  mga  tamsi;  an  guin- 
sasaraban  sa  manga  bactin  ó  mga  babuy. 

Peladilla./  Almendra  nga  pi  notos  sin  asu- 
car,  matam-is. — Bato  nga  gutiay,  busag  ug 
malidong. 

Peladillos,  m.  pl.  An  barahibo  nga  na- 
cuha    sa  mga  anit  sa  mga  carnero. 

Pelado,  da.  adj.  fig.  Bu  quid  nga  uaray  ca- 
cahuyan,  tuna  nga  uaray  banua,  opao,  tul-an 
nga  uaray  onud. — Bailar  uno  el  pelado,  fr. 
fi?.  y  fam.  Uaray  sal  api. 

Pelador,  m.  Paraarot,  paraborog. — Paracu- 
ha san  bolbol  sa  mga  tamsi.— Paracuha  san 
panit  sa  mga  bonga. 

Peladura./.  Bagarot,  pagborog.— Pag  hi- 
molbol.  Pag  cuha  san  panit  sa  mga  bonga. 

Pelafustán,  na.  m.  y  f  fam.  Holoy. 

Pelagallos,  m.fig.  y  fam.  Tao  nga  uaray 
buhat  nga  maopay;  mahubia. 

Pelagatos,  m.  fig.  y  fam.  Tauo  nga  obús 
ug  taramayon. 

Pelagra./  Saquit  sa  panit. 

Pelaje,  m.  An  ca  bohoc;  an  cabarahibo. — 
fig.  y  fam.  An  baga  caiya,  batasan  sin  pag 
biste  nga  sugad. 

Pelambrar.  Pag  abo  sa  mga  anit. 

Pelambre,  m.  Mga  anit  nga  inaabohan.— 
Barahibo,  bolbol.— Tubig  ngan  sin  apog, 
abohan  sa  mga  anit. — Cauaray  barahibo  ó 
bolbol. 

Pelambrera.  /  An  guinaabohan  sa  mga 
anit. — Barahibo,  bohoc— Pag  dugon  an  bo- 
hoc ó  barahibo. 

Pelambrero,  m.  Paraabo  sa  mga  anit. 

Pelamen,  m.fam.  Mga  anit  nga  inaabohan. 
-—Barahibo,  bohoc— Tubig  ngan  sin  apog, 
abohan  sa  mga  anit. — Cauaray  barahibo  ó 
bohoc. 

Pelamesa./  Pag gunit.  —Bohoc  ó  bongot 
nga  sadang  cacaptan. 

Pelandusca.  /  Biga,  bigaon. 

Pelar,  a.  Pag  arot,  pag  borog  san  bohoc. 
Panhimohoc. — Himolbol. — Pagcaon  an  ba- 
nug  san  tamsi  nga  dinaguit  niya.—  r.  Pag 
dogon  an  bohoc  cún  barahibo  bá. — Duro 
de  pelar,  loe.  fig.  fam.  Macuri  macuha. 

Pelar,  a.  Pag  panit,  in  pinanitan  an  saguing, 
etc.— fig.  y  fam.  Pag  daog  cún  dao  sa  sugal. 
— fig.   Pag  ticas. 

Pelarruecas.  /  fig.  y  fam.  Paraalayon  sin 
pag-galing. 

Pelaza.  /    Dagami  sin  sebada. 

Pelaza.  /  Pag  suhay. 


PE 
Peldaño,  m.  Balitang. 
Pelea.  /.  Pag  auay;  pagbingad. — Pag  su- 
hay.—fig.    Pag   solug,   panolug— fig.  Pag 
bulang;  pag  poroc,  pag  poproc,  pag  labo, 
pag  laboc. 
Peleador,  ra.  adj.  Mag  aauay.  Maquiauay. 
Pelear,    a.  Pag  auay,  pagbingad,  pag  si- 
nanglay.— Pag  suhay.-Pag  susngay  an  mag- 
casitodo.— Pag  bulag;  pag  poroc,  pag  po- 
proc, pag  labo,  pag  laboc— Pelear  moros 
y   cristianos.  Pag  solog. 
Pelearse  los  animales.  Tigting. 
Pelechar,  n.  Robo;  pag  toroc  an  bohoc,  ba- 
rahibo  ó  bolbol.— fig.    y  fam.    Pag  ticang 
sin  pag  capot  sin  mangad,  etc. 
Pelele,  m.  Tauo  tauo,  bata  bata.— fig.    y 
fam.   Loronglorong. 
Peleona.  /.  fam.  Pagsuhay. 
Pelete,  m.  fig.  y  fam.  Macalolooy,  hangul. 

— En  pelete,  m.  adv.  Hubo  gud. 
Peletería./.  Catungdanan  sin  pag  abo,  pag 
pacaopay  ug  pagpanipis  sa  mga  anit. — Ten- 
dahan  sin  mga  anit.— Mga  anit  nga  mag- 
nipis. 
Peletero,  m.  An  nagpapacaopay  sa  mga 
anit  basi  magmanipis. — Parabaliguiasin  mga 
anit  nga  magnipis. 
Pelgar.  m.fam.  Tauo  nga  uaray  buhat  nga 
maopay. 

Peliagudo,  da.  tf^Mananap  nga  halaba 
an  barahibo  ug  manipis.— fig.  y  fam.  Bi- 
san ano  nga  macuri.— fig.  y  fam.  Batid. 

Peliblanco,  ca.  adj.  Busag  an  bohoc  cún 
barahibo  bá,  obanon. 

Peliblando,  da.  adj.  Mahamis  an  bohoc 
cún  barahibo  bá. 

Pelicano,  na.  adj.  Obanon. 

Pelícano,  m.  Tamsi  nga  nabubuhi  sa  tubig. 

Pelicorto,  ta.  adj.  Halipot  an  bohoc  cún 
barahibo    bá. 

Película.  /.  Panit  nga  manipis.— Panit 
panit. 

Peliforra.  /.  fam.  Biga,  bigaon. 
Peligrar,  n.  In  hiaabutan  sin  cataragman 

ó  cacurian. 
Peligro,  m.  Cataragman,  cacurian. —Quien 

ama  ó  busca  el  peligro,  en  él  perece,  fr. 

pyoverb.  An  matoroy  sin  cataragman  ma- 

holog  sa   casal-anan. 
Peligrosamente,    adv.     m.    Cataragman 

gud,  cacurian  gud. 
Peligroso,  sa.  adj.  Macuri. 
Pelilargo,  ga.  adj.  Halaba  an  bohoc  cún 

barahibo  bá;  sagorhong. 
Pelillo,  m.  fig.  y  fam.  Guti  nga  cacurian 

nga  diri  angay   asahon— Echar  pelillos  á 

la  mar.  fr.fig.  y  fam.  Paquig  opay  sin  buot. 


PE 


441 


Pelinegro,  gra.  adj.  Itum  an  bohoc  cún 
barahibo  bá. 

Pelirrojo,  ja.  adj.  Bulao  an  bohoc  cún  bara- 
hibo bá. 

Pelirrubio,  bla.  adj.  Bulao  an  bohoc. 

Pelitieso,  sa.  adj  Corong  an  bohoc. 

Pelitre.  /.  Banua  sa  España. 

Pelitrique,  m.  fam.  Bisan  ano  nga  gutiay 
an  polos  ó  gutiay  an  bale. 

Pelma,  m.  fam.  Dasug  caopay.— fig.  y  fam. 
Mabug-at,  maiha   sin  pag  buhat. 

Pelmacería.  /.  fam.  Caiha,  camaina  sin 
pag  buhat. 

Pelmazo,  m.  Dasug  caopay.— fig.  y  fam. 
Mabug-at,  maiha  sin   pag  buhat. 

Pelo.  m.   Bohoc— Barahibo.— Bolbol. 

Pelón,  na.  adj.  Lunao;  uaray  bohoc— fig. 

.  y  fam.  Mocalolooy. 

Pelona.  /.  Pag  dogon  an  bohoc. 

Pelonería.  /.  fom.  Camacalolooy. 

Pelosilla.  /.  Banua  nga  itarambal. 

Peloso,  sa.  adj.  Bohocan.  Barahiboon. 

Pelota.  /.   Oyagan   nga  pelota,  malidong. 

Pelota  (En),  m.  adv.  Hubo.— Dejar  á  uno 
en  pelota,  fr.  fig.  y  fam.  Obús  sin  cauat 
an  salapi  niya,  etc. 

Pelotazo,  m.  Pag  batac  sin  pelota. 

Pelote,  m.  Barahibo  sin  canding. 

Pelotear,  a.  Pagosisa,  pag  husay  sa  mga 

cuenta. — n.  Pag  dula  sa  pelota. — fig.  Pag 

batac,  pag  ablong. — fig.  Pag  suhay. 
Pelotera.  /.  fam.  Suhay. 
Pelotería.  /.  Mga  oyagan  nga  pelota. 
Pelotería.  /.  Barahibo  sin  canding. 
Pelotero,  m.  Parahimo  sin  mga  pelota. 
Pelotilla.  /.    Gutiay  nga  taro  ngan  mali- 
dong nga  may  mga  salaming  nga  magta- 

rum  nga  gamit  sa  iharampac — Darse  uno 

con  la  pelotilla,  fr.  Pag  harohampac. — fig. 

y  fam.  Pag  inum  sin  ora  ora  sin  alacsio. 
Pelotón,  m.  Gomon. — Panon  sin  mga  tauo. 
Pelta.  /.   Taming. 
Peluca.  /.Sumpay  nga  bohoc-— fig.  y  fam. 

Sauay,  pag  sauay.  Talabhoc 
Pelucón.  m.  Sumpay  nga  bohoc. 
Peludo,    da.    adj.    Bohocan.  Barahiboon. 

Bolbolan,  bolbolon. 
Peluquería.   /.    Oroquian    san   paraarot, 

paraborog,     parasudlay,    parabaliguia    sin 

isurumpay  nga  bohoc- 
Peluquero,  m-  Parasudlay,   paraarot,  pa- 
raborog,   parabaliguia  sin  isurumpay  nga 

bohoc. 
Peluquín,  m.  Isurumpay  nga  bohoc. 
Pelusa.  /.  Tugbo,   tocbo.— Dapao. 
Pelusilla.  /  Tugbo.— Dapao  dapao.-  Ba- 
nua nga  itarambal. 
Pelvis.  /.   Guinhaua,   tiyan. 


442 


PE 


Pella.  /  Minasa. 

Pellada.  /.  Usa  cacomcom  sin  minasa  nía 

aP°g,  yeso,  etc.  s 

Pelleja.  /.  Anit. 
Pellejería.  /  Burugtangan  sin  mga  anit. 

lendahan  sin  mga  anit.— Mga  anit. 
Peí  ejero,  ra.  m.  y  f  Paraabo    sin  mga 

anit— Parabaliguia  sin  mga  anit. 
Pe  lejina.  /  Anit  nga  gutiay. 
t-eilejo.    m.    Panit.— Anit.— Culit,    culi.— 

langug  yangug. 
Pellejudo,  da.  adj.  Madacmol  an  panit; 

Halaba  an  panit 
Pellejuda.  /.  Anit  nga  gutiay. 
Pellejudo.   m.    Panit    ptnit.-Anit   nga 
gutiay.  s 

Pelletería.  /.  Burutangansin  mga  anit.— 
lendahan  sin  mga  anit— Mga  anit. 

p      u  er°#    m-    Paraabo    sin  mga   anit.— 
^arabai,gula  sin  mga  anit. 

Pellica.  /  Baga  taplac  ó  tampi  nga  anit 
nga  magnipis.— Biste  nga  anit.— Anit  nga 
gutiay  nga  inabohan. 

Pellico,  m.   Biste  nga  anit. 

u  íer°*  m-  Paraabo  sin   mga  anit.— Pa- 
rabaliguia sin  mga  anit, 

Pelliquero,  m.  Parahimo  sin  mga  taplac 
cun  mga  biste  bá  nga  anit. -Parabaliguia 
sin  mga  taplac  cún  mga  biste  bá  nga  anit. 

r-emza.  /  Biste  nga  anit  nga  manipis; 
Diste  nga  may  loon  nga  anit  nga  manipis. 

Peilizcador,  ra.  adj.  Macubit;  macobot 

maipig;  mapidlit. 

Pellizcar,    a.    Cubit;    cobot;  cunis;  culsi, 

JPgol;  cutio,  quitlo;  cotol;  ipig)  pjrjS)  Cut. 

l»g:  pacsi;  pidlit;  cosong  cosong. 
relizco.  m.  Pag  cubit,  pag  cobot;  pidlit; 
Pili?  '  pag  Cosong  cosong. 
Pellón,  nt.  Biste  nga  anit  ngan  halauig. 
f  ena.  /    Castigo;    sirot;  lopud.— Hingalo. 

-— uaua;  casáquit;    cacurian. 
Pena.  /.  An  guidadacoi  nga  barahibo  san 

tamsi  sa  paco  ug  sa  icog.— Mar.  An  dorho 

san  bcrga. 
Penable,  adj.  Sadang  castigohun. 
cenacho,  m.  Imoroc— Sab-ong    sin    mga 

barahibo  sin  tamsi.  I 

Penachudo,  da.  adj.  An  may  imoroc—   , 

binabongan  sin  mga  barahibo  sin    tamsi. 
Penachuelo.    m.    Imoroc— Sab-ong    sin 

mga  barahibo  sin  tamsi.  ¡ 

Penadamente,  adv.  m.  Sin  curi,  sin  saquít.  , 

Penado,    da.    adj  Macuri,  masáquit.-w. 

y  /.  balaan  nga  quinacastigo.  ' 

Penal,  adj   An  tugnud  sa  pag  castigo.  I 

Penalidad.  /  Casáquit,  cacurian.  -Caras- 

tigohun.— Castigo. 
Penar,  a.  Pag  castigo;  pagserot.— n. '  An.   |. 


PE 

tos;  ilub;  sáquit. — Macuri  ug  maiha  nga  paj 

hingotas. — Penar  uno  por  una  cosa./r.  fig 

Ipa,  in  nai-ipa  gud  sa  iya. 
Penates,  m.  pl.  Mga  dios  dios  sa  mga  di 

uatahan. 
Penca.  /.  Pálua;  alacuac.  Tacong  cún  dac 

bonga.    Palaopa   cún  dao   gauay.   Hupas; 

onas  cún  dao  abacá,  jig.  Iharampac. 
Pencazo.  m.  Laptong. 
Pendanga.  /.  fam.  Biga.  Bigaon. 
Pendejo,  m.  Bol  bol,  doc  doc  —Jig.  y  fam. 

Tauo  nga  matalao. 
Pendencia.  /.    Pag  hihibaton   sin  polong; 

pag  suhay. 
Pendenciar,  n.  Pag  suhay;  pag  hibaton  sin 

polong. 
Pendenciero,  ra.  adj.  Maquisuhay. 
Pendenzuela./.  Pag  hihibaton  sin  polong; 

pagsuhay. 
Pender,  n.  Biao,  bitay.  Cabitay.— Sacop. 
Pendiente,  com.  Ting  po,  day  hag.  Cabit. 
—m.  Biao,  bitay  bitay  nga  ariyos.—  An  da- 
pit  sa  obús  sa  mga  bandera. 
Pendil,  m.  Pandong,  taong.— Tomar  el  pen- 
dil, fr.  jig.  y  fam.  Palaguio,  pauli. 

Pendengue  (Tomar  el).  /;.  fam.  Pala- 
guio,  pauli. 

Pendol.  m.  Mar.  Pag  paquiling  san  saca- 
yán  sa  pagbulit,  etc. 

Péndola.  /.  Barahibo  sin  tamsi.  Antog. 

Pendolista,   com.  Parasurat  sin  maopay. 

Pendón,  m.  Tongol. 

Péndoío.  m.   Biao,  bitay. 

Pene.   m.  Otin,  boto. 

Peneque,  adj.  fam.  Hubog. 

Penetrabilidad.  /.  Camatahus.— Camatu- 
quib. 

Penetrable,   adj.    Sadang  matahus.— Sa- 
dang matuquib. 

Penetración.  /   Pag  tahus;   pag  dolot— 
Pag  tuquib,  pag  opong. — Pag  hibaro. 

Penetrador,  ra.  adj.  Masinabuton. 

Penetral,  m.  Solud  sin  balay,  bocot. 

Penetrante,  adj.  Matahus;  madolot—  Ma- 
tuquib, maapong.— fig.  Hataas  cún  dao  an 

üngug •— fig-  Maidlot. 
Penetrar,    a.  Pag  pasolud,    pag  paagui. — 

n.  Tahus;  lahus;  lahang;  lahom;    dolot;  lo- 

cop;      goot. — Tohum,     honob. — Tuquib, 

apong. 
Penetrativo,  va.  adj.  Macatahus;  maca- 

dolot. — Macatuquib,  macaapong. 
Penígero,  ra.  adj.poét.  Pacoan,  bolbolan. 
Península.  /.  Tuna  nga  libut  sin  dagat  ga- 

uas  lá  in  diri   haluag  nga  aguian  ngadto  sa 

canayapan  gud. 
Peninsular,    adj.    Taga    península.— An 

tugud  ó  cañan  península. 


PE 

Penitencia./.  Id.;  penitensia. — Sacramen- 
to san  penitensia. — Pag  penitencia. — Pag 
basul. 

Penitenciado,   da.   adj.  Quinacastigo. 

Penitencial,  adj.  An  tungud  sa  penitensia. 

Penitenciar,  a.  Pag  butang  ó  paghatag 
sin  penitensia. 

Penitenciaría.  /.  Hocmanan  nga  singba- 
hanon  sa  Rotna. — Catungdanan  sin  peni- 
tensiario,  pag  capenitensario. — Lugar  nga 
pinao-oquian  sa  mga  salaan  basi  magtuman 
san  castigo  nga  hatag  sa  ira. 

Penitenciario,  m.  Padre  nga  compesor. — 
An  Cardenal  nga  ponoan  sa  hocmanan  sa 
penitensiaría  sa  Roma. 

Penitente,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag 
penitensia.  com.  An  nagpepenitensia. — An 
nag  cocompisal. 

Peñol,  m.  Mar.  An  catapusan  sa  mga  berga. 

Penosamente,  adv.  m.  Sin  curi,  sin  sáquit, 
macuri  caopay,  masáquit  caopay. 

Penoso,  sa.  adj.  Macuri  .masáquit. 

Pensado  (De),  m.  adv.   Tinoyo,  tinutuyo. 

Pensador,  ra.  adj.  Mag  huhunahuna. 

Pensamiento,  m.  Hunahuna. — Paghuna- 
huna. 

Pensar,  a.  Pag  hunahuna,  pagisip  isip;  pag 
ino  ino;  pag  boborobuot,  pag  morobuot. 
Hugay;  liuoroc;  olingag;  ambong. — Pensar 
que...  Abé,  baot. — Sin  pensar,  m.  adv.  Ti- 

nigda,  hinanali. — Pensar  que.  Gasi,  obat. 

Pensar,  a.  Pagtubong  sa  mga  hayop. 

Pensativo,  va.  adj.  Ma  hunahuna,  mama- 

landong,  mamorobuot.  Mausa,  mahipausa. 

Penseque,  m.  fam.  Sayop,  lisa. 

Pensil,  adj.  Biao,  bitay,  nabibiao,    nabibi- 

tay.  m.fig.   Tanaman  nga  macaruruyag. 

Pensión.  /.  Bayad,  hatag. 

Pensionado,   da.   adj.  Ac  tinatagan. 

Pensionar,  a.  Pag  bayad,  paghatag 

Pensionario,  m.  An  mabayad,  an  maha- 

tag. — An  maaram,  quinaadmanon. 

Pensionista,  com.  An  tinatagan  sin  bayad 

ó  hatag. — An  nag  aaram    sa    colegio    cún 

balay  bá,  ngan  mahatag   sin  bayad  cay  an 

pag  pacaon  ug  pag  tutdo  man  sa  iya. 

Pentágono,   na.  adj.  Bisan  ano  nga  mag 

tadong  nga  lilima  an  mga  magcasiluyo. 
Pentagrama,  m.  Mus.  An  lilima  nga  bar- 
lis  nga  magparejo  nga  pagsusurat  san  mú- 
sica. 
Pentasílabo,   ba.  adj.  An  may  lilima  nga 

mga  silaba. 
Pentateuco,  m.  An  nahaona  nga  lilima  nga 

mga  libro  sa  santos  mga  Surat,  nga  guinsu- 

rat  ni  Moisés. 
Pentecostés,  m.  Pasco  sa  Pentecostés,  an 


PE 


44B 


pag  congsad  sa  Dios  nga  Espíritu  Santo  sa 
mga  caapostolesan. 
Pentedecágono.   m.   Bisan  ano  nga  mag 
tadong  nga  ñapólo  cag  lima  an  mga  mag 
casiluyo. 
Penúltimo,  ma.  adj.  An  sinosondan  san 
catapusan  cún  orehe. 
Penumbra.  /.  Casiroman;  camasirom. 
Penuria.  /  Casoco,  caponong. 
Peña./.   Pang  pang,  bato  nga  daco. 
Peñascal,  f.  Pamang  pangon;  pangatolon. 
Peñasco,  m.    Pang  pang,  bato  nga  daco 
ug  hataas. — pl.  Capangpangan;  pamangpa- 
ngon,  pangantolon. — Pangat. — Óngpas. 
Peñascoso,  sa.  adj.  Pamangpangon;  ca- 

igangan. 
Péñola./  Barahibo  nga  gamit  sin  pagsurat. 
Peñón,  m.  Pang  pang;  capangpangan,  ca- 
igangan. — Peñón    que    sirve    para  refugio 
en  tiempo   de  guerra,  etc.    Ilihian,  ilihan. 
Peón.    m.  An  nagbabactas. — Soholan,  pa- 
alayon. — Peón  caminero.  An  sinusugo  sin 
pag  pacaopay  san  mga  dalan. 
Peonada.  /  An  buhat  sa  usa  catauo  nga    . 
sinosoholan    sa   usa  caadlao. — Pagar  uno 
la  peonada,  fr.  fig.  y  fam.  Pagaroalayon 
sin  pag  buhat. 
Peonaje,  m.  Mga  sinosoholan;  mga  casol-    • 
dadosan    nga    nagbabactas. — Mga  magbu- 
ruhat. 
Peonería.    An  buhat  sa  tuna  sa  usa  ca- 
tauo sa  usa  man  caadlao. 
Peonero.  m.  Soldado  nga  nagbabactas. 
Peonía.  /  Banua  nga  itarambal. 
Peonía.  /.    An  buhat  sa  tuna  sa  usa  ca- 
tauo   sa  usa  man  caadlao. — An  tuna  nga 
hatag  sa  mga  soldados   cún  tapus   ná   an 
pag  conquista. 
Peonza.  /  Casing. — Peonza  larga.   Laba-    . 

yan. 
Peor.    adj.    Labi    nga  maraut — Peor  que. 
peor.  expr.    Labi  pá  nga  maraut. — Tanto 
peor.  expr.  Maraut  pá  ngani. 
Peoría.  /  Caraut.  Caticaraut. 
Pepinar,    m.    Tinanum  nga  mga  pepino, 
ug    an    bonga  niya. — Pepino  ó  pepinillos 
del  infierno  ó  diablo.  Salag  salag. 
Pepino,  m.   Tanum  nga  pepino. 
Pepita.  /.    Liso;  uyas.— Cudiapi. — Saquit 
sa    dila    sa    mga    manuc-  —Pepita  de  San 
Ignacio.  Igasud,  limalima. 
Pepitoria.  /    Guinisa.-- fig.  Uaray  cahu- 

sayan. 
Pepitoso,  sa.    adj.    Damo   an  liso. — An 

manuc  nga  may  saquit  sa  dila. 
Pepsina.  /  Tambal,  bolong  sa  dughan. 
Pequeñamente,    adv.   m.   Guti  caopay; 
gútiay  caopay. 


iii  PE 

Pequenez.  /    Caguti;    cagutiay;     cadíto. 

— Cabata. 
Pequeño,    fta.    adj.    Guti;    gutiay;   dito; 

niquinic;  antil,  antilon,  maantil. — Bata  nga 

gutiay. — Atoyan. — Obús  nga  tauo. 
Pequeñuelo,  la.  adj.  Gutiayay. 
Pequítl.    m.     Género    ó    panapton    sa  ca- 

insican. 
Pera.  /.  Bonga  sin   cahuy  nga  sinisiring 

peral.— fig.    Bongot  nga  pinatutubo  sa  su- 

lang. 
Perada.    /.   Matam-is   sin  quinilquig   nga 

pera. 
Peral,    m.    Cahuy  nga  peral    nga    namo- 

monga   sin   mga  pera. 
Peraleda.    /.     Tuna    nga    tinan-man   sin 

raga   cahuy    nga    peral. 
Peralejo,  in.    Cahuy    nga   peralejo. 
Peraltar,  a.  Arq.  Pagpahitaas  sin  arcos,  etc. 
Perca.  /.  Isda    sa    salug. 
Percal,  m.    Panapton  nga  percal. 
Percalina.    /.     Panapton     nga  percalina, 

nga  gamit   sin   pag  aporro. 
Percance,    m.  pl.     An  polos   nga   nacu- 

cuha   labut    pá   san   sohol. — Cacurian. 
Percatar,  n.  Pag  huna  huna,  pamorobuot. 
Percebe,  m.  Poroton  sa  dagat. 
Percepción.   /.    Pag  carauat.— Pag  batí, 

pagabat. — Pag  quilala,  pag  sabut. 
Perceptible,  adj.  Masayud;  matuquib.  Sa- 

dang  carauaton. 
Perceptiblemente,  adv.  m.  Masayud  gud. 
Perceptivo,  va.  adj.  Macabati,  macaabat. 
Percibir,  a.  Pag  carauat. — Pag  bati,  pag 

abat;  donog. — Pag  quilala,  pag  sabut. 
Percibo,  tn.  Pag  carauat. 
Percuciente,  adj.  Masamad,  mahabol,  ma- 

bono. 
Percudir,  a.  Pag  pacaraut,  pag  palubad. 
Percusión.  /.  Pag...  vid.  Golpear. 
Percusor,  m.  An  macasamad,  an  macaha- 

bol.,  an  macabono. 
Percutir,  a.  vid.  Golpear. 
Percha.  /.  Cahuy  ó  cauayan  nga  binaba- 

labag  sa  iba  nga  mga  cahuy,  etc. — Taoran 

ó  burugtangan  sa    mga  calo,  payong,  pa- 
napton, etc. — Cotay,  bauog. — Pasangolan. 
Perchado,  da.  adj.  An  tamsi  nga  natong 

tong  sin  sanga  ó  balabag    nga  cahuy. 
Perchar,  a,  Pag  cotay  sa  mga  panapton. 
Perchón,  tn.  Saring  sing  sa  mga  paras  nga 

binibilin  in  pinopolud  an  iba. 
Perchonar,  n.    Pag  bilin  sin  mga  saring 

sing  sa  mga  paras  in  pinopolud  an  iba. — 

Pag  cotay  pag  dacop  sin  tamsi. 
Perdedero.  ni.  Icacadaog,  icacapierde. 
Perdedor,  ra.  adj.    An  madaog,  an  ma- 

pierde. 


PE 

Perder,   a.  Pag  uara. — Pag  carag.   Daúg, 

— Darap. — Canap  canap. — Lubad Uaog. 

— Buracuil. — Raut,  in  nag  raraut,  bisan  ano. 

— Perder  la  voz.    Pagao,  para.-^Perder  el 

rumbo.    Calopan. — Boroc. 
Perdición./.  Pag  uara;  pageauara;  cauara. 

— Capcrdihan. 
Pérdida  /.  Cauara;  pag  cauara. — Capcrdi- 
han. 
Perdidamente,  adv.  m.  Sin  maraut,  ma- 

raut  caopay,  sin  uaray  polos. 
Pedidizo,  za.  adj.  An  nag  papacauara. 
Perdido,  da.  adj.  An  ñauara,  an  nasarang. 

— Holoy. 
Perdidoso,  sa.  adj.  An  daog  ó  nadaog. 

— An  nauad-an  sin  ano  lá. 
Perdigana.  /.  Ponglo,  poroponglohay. 
Perdigar,  a.  Pag  dang  dang  sa  calayo  an 

tamsi. — Pag  tima. 
Perdigón,   m.  Siuo  sin  tamsi  nga  perdiz. 

— - Catian  nga  perdiz. —  Poroponglohay,  ca- 

poroponglohay. 
Perdigón,    m.  fam.  An  napierde  sin    ora 

ora  sa  sugal. 
Perdigonera.  /  An  sinusudlan  sa  mga  po- 
roponglohay. 
Perdiguero,  ra.  adj-  Macadadacopon  sin 

mga  perdiz. 
Perdimiento,    m.  Pag  uara;  pag   cauara; 

cauara. — Capcrdihan. 
Perdiz.  /.  Tamsi  nga   masugad  sin  pitao. 
Perdón,  m.  Pag  uara,    pag  pasalio. — Con 

perdón,  m.  adv.  Tabí. 
Perdonable,  adj.   Tacús  pasalioon,  tacús 

pag  uad-on. 
Perdonador,  ra.  adj.  An  nag  papasalio, 

mapasalioon. 
PerdonamientO.  tn.  Pag  uara,  pag  pasalio. 
Perdonante,  p.  a.  An  nag  papasalio. 
Perdonar,  a.  Pag  uara,  pag  pasalio,  pag 

tauad,  pag  perdona;  alihis,  paalihis. 
Perdonavidas,  m.fig.  y  fam.  An  nag  paca- 

lalaqui,  nag  papacamaisug. 
Perdulario,  Ha.   adj.    Mahubia    caopay, 

alangalang  caopay  sin  pag  mangno  ug  pa 

atamán  sa  calugaringon. 
Perdurable,  adj.  Diri  matapus,  dayumat. 

— Maiha  ó  madugay  caopay. 
Perdurablemente,    adv.    tn.    Sin  uaray 

catapusan,  sin  uaray  catubtuban. 
Perecedero,  ra.  ¿^'.Matapus. — m.  fam. 

Casoco,  casongeo,  caponong. 
Perecer,  n.  Tapus,  otas  ná  an  quinabuhi. 

—fig.  Pag  abat,  pag  bati  sin  macuri. 
Perecimiento,  m.  Pag  tapus  ná,  catapu- 
san ná,  pag  otas  ná  an  quinabuhi. 
Peregrinación./.  Pagpanao,    pag  lacat 

sa  iain  nga  tuna. — Pag  cadto  sin  pag  tu- 


PE 

rnan  sin  saad,  etc.— fig.  An  pag  caduyag 

sini  nga  quinabuhi. 
Peregrinamente,  adv.  m.  Macatitingala 

gud,   orosahum  gud. 
Peregrinante,    p.  a.    Mapanao,    malacat 

sin  harayo. 
Peregrinar,    n.  Pag   panao,    paglacat   sa 

lain  nga  tuna. — Pag   cadto  sin    pagtuman 

sin  saad,  etc. 
Peregrino,    na.    adj.    Mapanao,    malacat 

sa  lain  nga  tuna — Au  macadto  sin  pag  tu- 
rnan   sin  saad,    etc. — Dumoroong.^Maca- 

titingala,     orosahon.— fig.   Mahal,     hamili, 

birilhon. 
Perejil,  m.    Tanum    nga    perejil,    panacot 

nga  perejil. 
Perenal,  adj-  Dayon;  dumayon;  dayumat. 
Perendengue,  m.  Ariyos,  bitay  bitay  sa 

talinga. — Hiyas,  rayandayan. 
Perengano,  na.  m.  y/.  Cuan. 
Perennal,  adj.  Dayon;  dumayon;  dayumat. 
Perennal  mente,  adv.  m.  Sin  dayon. 
Perenne,  adj.  Dayon;  dumayon;  dayomat. 
Perennemente,  adv.  m.   y  t.  Dayon;    sin 

dayon. 
Perennidad./.   Cadayonan;    pag   caduma- 

yon. 
Perentoriamente,  ativ.  m.  Tinalaan  gud. 

— Sin  dagmit. 

Perentoriedad./.  Cadagmitan. 
Perentorio,  Ha.  adj.  An  tinalaan.— Dayag 

ná,  sayud  ná. — Dagmit. 
Pereza.  /   Cahubia;  camaoyarn. 
Perezosamente,  adv.  m.    Hubia  caopay. 
Perezoso,  sa.  adj.  Hubia,  mahubia;  oyam, 

maoyam;  boros,  mahoros;  dongoy,  madon- 

goy;  lungayugay. 
Perfección.  /  Pag  hingpit.  Cahingpit.  Ca- 

hingpitan. — Camatahum. — Á  la  perfección. 

;//.  adj.  Sin  hingpit,  sin  turnan,  hingpit  gud, 

turnan  gud. 
Perfeccionamiento,  m.  Pag  hingpit,  pag 

cahingpit. 
Perfeccionar,  a.  Pag  hingpit,  pag  human; 

pagtuman.  Agyas  ó  aguias. 
Perfectamente,  adv.  m.  Sin  hingpit,  sin 

turnan,  sin  maopay. 
Perfectible,  adj.    Sadang    mahingpit,  hi- 

ringpiton. 
Perfectivo,  va.  adj.   Macahingpit  maca- 

opay. 
Perfecto,  ta.  adj.  Hingpit,  turnan.— Ma- 

tahum,  maopay. — Batid,  lasgud. 
Perficiente,  adj.   Mahingpit. 
Pérfidamente,  adv.  m.  Mabudhi  caopay, 

malingo  caopay. 
Perfidia.  /.  Pag  budhi,  pag  lingo. 


PE 


445 


Pérfido,  da.  adj.  Mabudhi,  mabudhion, 
malingo. 

Perfil,  m.  Rayan  dayan  nga  ibinubutang 
sa  liguid  ó  catapusan  sa  ano  man. — Badlis 
nga  manipisay  sa  mga  letra. — Quiliquid, 
taquilid. 

Perfilado,  da.  adj.  An  bayhon  nga  ba- 
ga manipis  ug  harohalaba. 

Perfiladura.  /.  Pagbadhs.— Badlis. 

Perfilar,  a.  Pag  badlis.— r.  Quiliquid,  ta- 

liquid. — jig.  y  fam.  Pag  hiyas. 

Perfoliada.  /.  Banua  nga  itarambal. 

Perfoliata.  /.  Banua  nga  itarambal. 

Perforación.  /.  Pag  boho,  pag  loho. 

Perforar,   a.  Pag  boho,  pag  loho. 

Perfumadero,  m.  Burugtangan  sin   mga 

mahamut. 
Perfumador,  ra.  s.  Parahimo    sin    mga 

mahamut. — m.  Burugtangan  sin  mga    ma- 
hamut. 
Perfumar.  Perfumear,  a.  Pag  parina. 

—fig.   Pag  pahamut. 
Perfume,    m.  Mahamut,  mamhot. 
Perfumería.  /.  Balay  nga  guinbubuhatan 

sa    mga    mahamut. — Tcndahan    sin    mga 

mahamut. 
Perfumero,  ra.  m.  y  /  Parahimo  sin  mga 

mahamut. — Parabaliguia   sin  mga  mamhot. 
Perfumista,  com.  Parahimo  sin  mga  ma 

hamut. — Parabaliguia  sin    mga  mahamut. 
Pergaminero.  m.  Paraopay  sa  mga  anit 

— Parabaliguia    sin    mga  anit   nga  inabo- 

han   ná. 
Pergamino,  m.  Anit  nga  inabohan. 
Pergeñar,  a.  fam.  Pag  pacaopay. 
Pergeño,    m.    fam.    Baga    cabatiran;  ca- 

maopay. 
Pericardio,  m.  Baga  panit  panit  sa  casing 

casing. 
Pericarditis.  /.    Med.    Saquit    sa  casing 

casing,  in  nahuhubag  adton  baga  panit  pa- 
nit nga  napopotos  sa  iya. 
Pericarpio,  m.  Panit  panit  nga  napopotos 

sa  iba  nga  mga  bonga. 
Pericia./  Quinaadman,  calasguran,  caba- 
tiran. 
Perico,  m.    Picoy.— Manánap    nga  sugad 

sin  oding  cadaco. 
Pericráneo.  m.  Panit  sa  olo. 
Periferia.  /  Lieos. 
Perifollo,  m.  Banua  nga  uusa  la  catuig  an 

cabuhi    niya.— pl.    Mga  rayandayan,    mga 

hiyas  nga  gamit  sa  mga  babaye. 
Perifrasear,  n.  Pagdamo  sin  polong  basi 

magmaopay  an  casayoran. 
Perífrasis.  /  Pag  damo  sin   polong   basi 

magmaopay  an  casayoran. 
Perigallo,  m.  Panit  nga  baga  bitay  sa  su- 
54 


446 


PE 


lang  ó  bot-ol,  sugad  san  cañan  mga  tigu- 
rang. — Sintas  nga  rayan  dayan  sa  olo  sa 
mga  babaye. — Labiog,  nga  ilalabiog  sin  ba- 
to, etc.—Jig.  y  fam.  Tauo  nga  hataas  ug 
mag  asa. 

Perigeo.  m.  Hinmumutangan  sa  usa  nga 
bitoon  nga  planeta  in  napaharani   sa    tuna. 

Perihelio.  m.  Hinmumutangan  sa  usa  nga 
bitoon  nga  planeta  in  napaharani  sa  adlao. 

Perilustre,  adj.  Guirnamahali,  harnili  ca- 
opay. 

Perilla.  /.  Pera  nga  gutiay. — Pinera,  sa- 
bong  ó  rayan  dayan  nga  sugad  sin  pera  an 
cahimo  ■ — Bongot  nga  pinatutubo  sa  sulang. 
— De  perilla,  ó  de  perillas,  m.  adv.  fig.  y 
fam.  Igo  gud,  turnan    gud. 

Perillán,  na.  m.  y  /  fam.  Malimbog, 
tampalasan. 

Perillo,  m.  Tinapay  nga  gutiay  ug  ma- 
tam-is. 

Perímetro,  m.  Lieos. 

Perínclito,  ta.  adj.  Mahal,  harnili,  bantu- 
gan. 

Perineo,  m.  Zool.  An  dapit  sa  bobot  ug 
sa  ihian. 

Perineumonía./.  Cahubag,  in  nahuhubag 
an  bagá. 

Perineumónico,  ca.  adj.  Med.  An  nahu- 
hubagan  san  bagá. 

Perinola.  /.  Uyasan  sin  cabataan.  — Sab- 
ong  ó  rayan  dayan  nga  sugad  sin  pera. — 
fig.  y  fam.  Babaye  nga  habobo  ug  malacsi. 

Periódicamente,  adv.  m.  Sa  mataod  taod. 

Periódico,  ca.  adj.  Mataodtaod.—  s.  m. 
Periódico,  papel  nga  sinusuratan  sa  iqui- 
naadlao  cún  sa  iquinasemana  bá,  etc.,  sin 
magcalain  lain  nga   mga  noticia. 

Periodismo,  m.  Catungdanan  sin  periodis- 
ta. 

Periodista,  m.  Parasurat  sin  periódico;  an 
nagpapagoa  sin  periódico. 

Periodístico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga  periódico  ug  inga  periodista. 

Periodo,  m.  Sacop  sin... — Camaina  ó  ca- 
madugay  sa  bisan  ano. — Gram.  Mga  ora- 
ción nga  nageacasonud  sonud. 

Periosto.  m.  Baga  panit  panit  nga  nalibut 
sa  mga  tul-an. 

Peripatético,  ca.  adj.  An  nagapil  sa  mga 
tutdo  ni  Aristóteles.—^,  y  fam.  Nagsa- 
sarang  sarang  ug  diri  macaigo  sa  iya  mga 
pag  asoy. 

Peripecia./.  Pag  balionga  tigda.— Caagui, 
casugad. 

Periplo.  m.  Pag  sacay  nga  pag  libut. 

Períptero,  ra.  adj.  Arq.  Balay  nga  guin* 
lilibutan  sin  mga  harigue. 

Peripuesto,  ta.  adj.  fam.  Qgdayon. 


PE 

Periquete,  m.  Dali  gud.  En  un  periquete. 

m.  adv.  Sa  usa  lá  capag  piroc. 
Periquillo,  m.  Matam-is  nga  may  asucar  lá. 
Peristáltico,  ca.  adj.  Zool.  Macoró. 
Peristilo,  m.  Mga  harigue  nga  cahuy  cún 

bato  bá  nga  nalibut  sin  balay 
Perito,  ta.  adj.  Batib,  lasgud,  maaram. — 

m.  An  may  título   nga  carig-onan  sa  pag 

caperito  niya. 
Peritoneo,  m.  Zool.  Panit  sa  tiyan. 
Peritonitis./  Med.  Latud,  in  nalatud  an 

tiyan. 
Perjudicador,  ra.  adj.  Magpapacaraut. 
Perjudicante,  p.    a.  Mag  papacaraut. 
Perjudicar,  a.  Pag  pacarut;  pacaraut. 
Perjudicial,  adj.  Macacaraut. 
Perjudicialmente.  adv.  m.  Sa  daco  nga 

pagpacaraüt. 
Perjuicio,  m.  Pagpacaraüt.— Sin  perjuicio. 

m.  adv.  Labut  pá. 
Perjurador,  ra.  s.  Parasumpa  sin  búa. 
Perjurar,  n.  Pagsumpa  sin  búa. 
Perjurio,  m.  Pagsumpa  sin  bu  a. 
Perjuro,  ra.  r.  Parasumpa  sin    búa. 
Perla.  /  Mutia.— De  perlas,  m.  adv.  Hing- 

pit  gud,  turnan  gud. 
Perlático,  ca.   adj.  Lulid,  sampil. 
Perlería.  /  Camutiahan. 
Perlesía.  /  Saquit  nga  calulid,  casampil. 

— Camaluya  sa  mga   cosog  sa  lauas,  nga 

nag  quiquinadalcadal  ná. 
Perlezuela.  /  Mutia  nga  guti. 
Perlino,  na.  adj.  Sugad  sin  mutia  an  color. 
Perlongar.  n.  Mar.Y^g  sacay,  in  nagsa- 

sacay  harani   sa  tabl— Mar.  Pag  toros  sin 

pisi  ug  pag  botong  man. 
Permanecer,  n.  Dayon;  pag  padayon. 
Permaneciente,  p.  a.  Nagdadayon. 
Permanencia.  /  Cadayonan. 
Permanente,  adj.   Dayon.    Dumayon. 
Permansión,    f.  Cadayonan. 
Permanentemente,  adv.  m.  Sin  dayon. 
Permisible,   adj.  Sadang  itogot. 
Permisión.  /  Pag  togot,  pag  tuyang. 
Permisivamente,   adv.   m.    Cún   baga 

matogot. 

Permisivo,  va.  adj.  Matogot. 
Permiso,  m.  Togot;  pag  togot,  pag  tuyang. 
Permisor,   ra.    adj.  Matogot,  matuyang. 

— s.  Paratogot,  paratuyang. 
Permistión.  /  Salacot;  pag  salacon,  pag 

sacot. 
Permitente.  /.  a.  Matogot,  matuyang. 
Permitidero,  ra.  adj.  Sadang  itogot. 
Permitidor,  ra.  adj.  Matogot,  matuyang. 

— s.   Paratogot,   paratuyang. 
Permitir,  a.  Pag  togot,  pag  tuyang. 
Permuta.  /   Pag  balio;  pag  cabalio, 


PE 

Permutable,  adj.  Sadang  igbalio. 
Permutación.  /.  Pag  balio. 
Permutar,  a.  Pag  balio. 
Perna.  /.  Poroton  sa   dagat. 
Pernada.  /.   Pag   buy-ac,    cún  an  páa  an 

iguinbubuy-ac. 
Pernaza.  /.  Páa  nga  daco. 
Perneador,  ra.  adj.  An  macosog  sa  páa 

ug  macalacat  sin  harayo. 
Pernear,   n.     luid  iuid,   iuil  iuil,    pag  pa- 

ngiuil  iuil,   quiuil    quiuil,  quiuing   quiuing, 

hiual,    pangusay   cusay,     pangiuílquiuil. 
Pernera.  /..  An  bahin  sa  sarual  nga  naca- 

tahub  sa  páa. 
Pernería.  /.  Mar.    Mga  raysang  nga  ma- 

lison,    padlong. 
Perneta.  /.    Bitiis,    páa. — En  psrnetas.  m. 

adv.  Hubo  an  bitiis  ó  páa. 
Pernete.  m.   Raysang  nga  guti    ug  mali- 

son,   padlong  nga  guti. 
Perniabierto,  ta.  adj.   Ca-ang, 
Perniciosamente,  adv.  m.  Sa  dacogud 

nga  pag  pacaraut. 
Pernicioso,   sa.  adj.   Macaraut  gud. 
Pemil,   m.  Lúa,   usa    calua   sin  bactin. — 

Lapi,   usa  calapi    sin    baca. 
Pernio,    m.  Padlong. 
Perniquebrar,  a.     Bari,    in   nababari    an 

páa   cún  naotud   bá. 
Pernituerto,  ta.   adj.    Balico    an    bitiis 

ó  páa. 
Perno,  m.   Raysang  nga  malison,  padlong. 
Pernoctar,    n.   Cagabihi,    in  nagagabihan 

bisan  diin. 
Pernochar,    n.  Cagabihi,   in  nagagabihan 

bisan    diin. 
Pero.    m.  Cahuy    nga   pero  ug  an  bonga 

niya. 
Pero.  conj.    Cundi;    alagad. 
Perogrullada.  /.  fam.  Camatuoran  ó  su- 

mat  nga  sayud  ná  caopay    ug    catapang 

lá  an  pag  mugo. 
Perol,   m.  Baga  caldero. 
Peroneo.  Zool.  Tul-an  nga  halaba  ug  raa- 

nipis  sa  bitiis. 
Peroración.  /.  Pag   uale;  pag  asoy;   pag 

polong.— Reí.  Catapusan  ná  nga  pag  uale 

ó  pag  asoy. 
Perorar,  n.  Pag  uale;  pag  asoy;  pag  polong. 
Perorata.  /    Pag  asoy  ó  pag  polong  nga 

baga  diri  ná  angay. 
Perpendicular,    adj.   Matadong   in  toto- 

onan. 
Perpendicularmente.  adv.  m.  Tadong 

gud. 

Perpendículo,  m.  Biao,  bitay. 
Perpetración.  Pag  buhat  sin  sala. 


PE 


447 


Perpetrador,    ra.    adj.    Macasasala. — s. 

Parabuhat  sin  sala. 

Perpetrar,  a.  Pag  buhat  sin  sala,  pagcasala. 

Perpetua.  /.  Banua  sa  India. 

Perpetuación.  /  Pag  padayon. 

Perpetual,  adj.  Dayon,  dumayon.dayumat. 

Perpetuamente,  adv.  m.  Sin  dayon,  sa 
guihapon. 

Perpetúan,  m.  Género  ó  panapton  nga 
marig-on. 

Perpetuar,  a.  Pag  padayon. 

Perpetuidad.  /.  Cadayonan,  cadügayah, 
cagüihaponan.  ' 

Perpetuo,  tua.  adj.  Dayon,  dumayon,  ctá- 
yumat. 

Perpiaño.  m.  Bato  sa  cota  nga  lapus  sa 
luyo. 

Perplejamente,  adv .  m.  Hiborongan  gud, 
ruhaduha  gud,  alang  alang  gud. 

Perplejidad.  /.  Pag  hiborong,  pag  ruha 
duha,  pag  alang  alang. 

Perplejo,  ja.  adj.  Maruhaduha,  liuoroc, 
alang  alang,  mahiboborong. 

Perquirir,  a.  Pagbiling,  pagtoroy. 

Perra.  /.  Ayam  nga  babaye. 

Perrada.  /.  Caayaman.— fig.  y  fam.  Bu- 
hat nga  maraut  nga  baga  paglimbong. 

Perramente,  adv.  m.  fig.  y  fam.  Maraut 
gud,  maraut  gad. 

Perrenque,  m.  fam.  Masisina,  pos  canon. 

Perrera.  /.  Camalig  ú  oroquian  sa  mga 
ayam. — Buhat  nga  macuri  ug  gutiay  an  po- 
los.— An  diri  mabayad. — fam.  Hayop  nga 
lagás  ug  magasa. 

Perrería./.  Caayaman.— /g\  Mga  tauo  nga 
maraut  nga  nag  cacatigub.-— fig.  Polong 
cún  buhat  bá  nga  agui  sa  pag  casima. 

Perrero,  m.  An  may  catungdanan  sa  mga 
singbahan  nga  catedral  sin  pag  pagoa  sa 
mga  ayam. — Paramangno  sa  mga  ayam  nga 
gamit  sin  pamanua. — Maquiayam. 

Perrezno.  Perrillo,  m.  Tiyo. 

Perro,  m.  Ayam. — Perro  cazador.  Malaras 
nga  ayam,  mangtas  nga  ayam. — Perro  ra- 
budo. Lauis  nga  ayam. — Perro  ladrador. 
Galahao. 

Perroquete,  m.  Mar.  Mastelero  sa  saca- 
yán  nga  sumpay  sa  toladoc. 

Perruna.  /.  Tinapay  nga  itom  nga  itinu- 
tubong  sa  mga  ayam. 

Perruno,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga  ayam,  inayam. 

Persecución./.  Pag  lanat,  pagsugmac. — 
Pagbocud. 

Perseguidor,  ra.  adj.  Malanat,  masugmac. 
— Mabocud. — s.  Paralanat,  parasugmac. — 
Parabocud. 


448  PE 

Perseguimiento,  m.  Paglanat,  pagsug- 
mac. — Pagbocud. 

Perseguir,  a.  Pag  lanat,  pagsugmac— Pag 
bocud. — Laot;  lauin. — Perseguirse  unos  ani- 
males á  otros.  Honot  honot. 

Perseverancia.  /.  Pag  dayon.—  Cadayo- 
nan. 

Perseverante,  p.  a.  Madayon.— Mag  pa- 
padayon. — Madurat;  madoroto;  malangón. 

Perseverantemente.  adv.  m.  Dayon  gud, 

sin  dayon. 
Perseverar,  n.  Pag  dayon.— Pagpadayon. 

Raus.  • 
Persiana.  /.    Id.;  panapton  nga  ig  agama 

nga  may  mga  bucad   bucad.— Taramboan 

nga   persiana. 
Pérsico,  m.   Cahuy  nga  pérsico  ug  an  bu- 
nga niya. 
Persignar,  a.  Pag  panguros,    panguros. 
Persistencia./.  Pag  padayon;  cadayonan. 
Persistente,  p.  a.  Magpapadayon. 
Persistir,  n.  Pagpadayon;  dayon. 
Persona./.  Tauo.— FU.  Persona. 
Personaje,  m.  Tauo  nga  mahal. 
Personal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  tauo. 
Personalidad,  f.    Cahimtang  nga  caluga- 

ringon  san  tag-sa  nga  malain  san  cañan  iba. 
Personalizar,  a.  Pagsabisabi. 
Personalmente,  adv.  m.  In  an  tauo  gud 

in  maatubang. 
Personarse,  r.  Pag  sarabut.  -  Pag  atubang. 
Personero.  m.  Id.;    tinatapuran. 
Personificar,  a.  Baga  pag  siring  nga  may 

quinabuhi  ug  iba  pá  nga  calugaringon   la- 

mang  san  tauo  an  iba  pá  nga  mga    binu- 

hatngadiri  tauo. — r.  Pagsabi. — Hintutung- 

dan. 
Personilla.  /  Tauo  nga  mayahon. 
Perspectiva.  /  Hidadayag. 
Perspicacia.  /    Tocud    cún  .  dao  sa  pag 

quita. — fig.    Camaaram. 
Perspicacidad.  /  Tocud  cún  dao  sa  pag 

quita.— fig.    Camaaram. 
Perspicaz,  adj.    Tocud  .  cún    dao  sa  pag 

quita. — fig.  Batid,  lasgud. 
Perspicuidad.  /  Camadayag  cún  dao  sa 

pag  polong. 
Perspicuo,  CUa.  adj.  Dayag  ó  sayud  gud 

an  iya  mga  polong. 
Persuadidor,  ra.   adj.   Mag  papaalagad, 

mag  pasonud. 
Persuadir,  a.  Pag  paalagad,  pag  pasonud; 

lomay.  Boyoc. 
Persuasible,  adj.    Sadang    pag  pamatuo- 

ron;  sadang  pagmatuorun  tungud  sa   mga 

iguin  asoy. 
Persuaden.  /    Pag  paalagad,    pag  paso- 
nud.— Hunahuna  nga  may  carig-onan. 


PE 

Persuasiva.  /  Gahum  sa  mga  polong  sin 

pag  paalagad  ó  pag  pasonud;  camacaaram- 

duc. 
Persuasivo,  va.  adj.  Macaamduc,  maca- 

aramduc. 
Persuasor,  ra.  adj.  "Mag  papaalagad. 
Pertenecer,  n.  Tungund;  hitugud. 
Pertenecido,  m.  Tungud. 
Perteneciente,  p.  a.   Tungud,    nahitutu- 

ngud. 

Pertenencia.  /  Tungud. 
Pértica.  /  Socol  sin  tuna  nga  an    hilaba 

duha  ca  pag  pitad. 
Pértiga.  /  Songcud  nga  halaba. 
Pertigal,  m.  Songcud  nga  halaba. 
Pértigo,  m.  Lansa  sin  carretón,  etc. 
Pertiguería./  Catungdanan  sa  pagcaper- 

tiguero. 
Pertiguero,    m.  Tauo    nga    surugoon    sa 

mga  sinbahan  nga  catedral,   nga  nabibitbit 

sa  iya  camut     sin  songcud  nga  halaba  in 

naopud  siya  sa  mga  capadian    ngadto    sa 

altar,    sa  coro  sa  ualihan,  etc. 
Pertinacia.  /    Pag  tuyo  sa*  mga  guin  hu- 

hunahuna,  camacumcum.— fig.  Camaiha. 
Pertinaz,  adj.    An    matuyao   sa  iya  mga 

panhunahana,  macumcum. — fig.  Maiha  na. 

Enfermedad  pertinaz.  Maiha  ná  nga  saquit. 

Pertinazmente,  adv.  m.  Sa  tinuyo  gud. 

Pertinencia.  /  Tungud.— Igo. 

Pertinente,   adj.  Tungud, — Igo,    maigo. 

Pertinentemente,  adv.  m.  Igo  gud. 

Pertrechar,  a.  Pag  sangcap,  pag  tima,  pag 
andam. 

Pertrechos. m.pl.  Casangcapan.garamiton. 

Perturbable.  adj.    Sadang  pacasamocon; 

Perturbación.  f.  Casamoc;  pag  casamoc. 
carimoc;  pag  carimoc.  Camasamoc;  pag 
camasamoc;  camarimoc,  pag  camarimoc. 
Casamocan;  carimocan. 

Perturbadamente.  adv.  m.  Masamoc 
gud;  marimoc  gud;  masamoc  caopay;  ma- 
rimoc   caopay. 

Perturbador,  ra.  adj.  Masamoc;  mari- 
moc.— s.  Parasamod;  pararimoc. 

Perturbar,  a.  Samoc;  rimoc. — Pacasamoc; 
pacarimoc. — -Liga;  pacaliga. — Pacaolang 
san  nag  yayacan. — Cuyap  cuyap. 

Peruétano,  m.  Peral  nga  ilahas.— fig.  Bi- 
san ano  nga  halaba  nga  nalabao   san  iba. 

Perulero,  m.  Taga  Perú.  An  nacanhi  ti- 
cang  sa  Perú.  fam.  Tauo  nga  salapianon. 

Perversamente,  adv.  m.  Maraut  gud, 
maraut  caopay. 

Perversidad.  /  Pag  camaraut,  camaraut. 

Perversión.  /  Pacasamoc,  pacarimoc. — 
Pag  raut  sin  batasan;  pag  camaraut. 


PE      * 

Perverso,   sa.  adj.  Maraut  gud;  baniaga; 

maracsut;  suyadnon;  danonoc. 
Pervertidor,  ra.    adj.    Masomoc,    mari- 
raoc;  mag   papacaraut. 
Pervertimiento,  m.  Pag  raut  sin  batasan; 

pag  pacaraut. 
Pervertir,  a.  Pacasamoc,  pacarimoc. — Pag 
raut,  pag  tutdo  sin  maraut,  pag  pacaraut. 
PervigiliO.    m.  Pirao,  uaray  hingatorog. 
Pervulgar,  a.  Pag  maníala,  pag  pabaniug. 
Pesa.  /.    Tinbang,  timbangan. 
Pesada.  /  An  tinimbang  sa  usa  lá  ca  pag 

timbang. 
Pesadamente,  adv.  m.  Mabug-at  caopay. 

— Macuri  caopay. 
Pesadez.  /.    Cabug-at;    camabug-at;    pag- 
camabug-at. — Catamboc;     camatamboc. — 
Camacuri. — Cacurian,    casáquit,    cabudlay. 
Pesadilla.  /  Damag;  ngarat. 
Pesado,  da.  adj.  Mabug-at.— /¿-.  Matam- 
boo — fig.   Macuri. 
Pesador,  ra.     adj.    Mabug-at.—  s.    Para- 

timbang. 
Pesadumbre.    /.    Cabug-at;    camabug-at, 
pag  camabug-at.— fig.  Casáquit,  cacurian. 
Pésame,  m.  Darao. 

Pesantez.  /.  Camabug-at;  pag  camabug- 
at.  Cabug-at. 
Pesar,  m.  Gaua;  casáquit;  cabido;  casu- 
bo. — Pag  basul,  pag  hinulsul. — Á  pesar. 
m.  adv.  Bisan.  Lo  haré  á  pesar  tuyo.  Bu- 
haton  co  bisan  diri  rao  caruyag. 
Pesar,  n.     Bug-at.—  a.    Pag  timbang;  pag 

bitin. 
Pesaroso,  sa.  adj.  Nag  babasul  na. — Na- 

bibido. 
Pesca.  /.     Pangisda.— Camananagat.—An 
dinacop    nga  isda. 
Pescada./  Isda. 

Pescadería.    /.  Tendahan  sin  mga  isda. 
Pescadero,  ra.  m.  y  /.    Parabaliguia  sin 
isda. 
Pescadilla.  /.  Isda  nga  gutiay  pá. 
Pescado,  m.  Isda. — Pescado  salado  y  se- 
co. Barol. — Pescado  seco  y  curado  al  hu- 
mo.  Daing. 
Pescador,    ra.  s.  Paranagat,    mananagat, 
mangirisda. — ;//.  Isda  nga  paralanat  san  iba 
nga  mga  isda. 
Pescante,  m.     Cauit  nga  burugtangan    ó 
bibiauan  sin  bisan  ano. — Lingcoranan   san 
cochero  cún  dao  sa  mgacaruaje. 
Pescar,  a.  Pangisda.  Pag  sapíao.  Pag  bi- 
tana.  Pan  raya.    Panagat. — Pag    hangtad. 
— Pescar  cuando  va  andando  la  embarca- 
ción. Pag  rambo. — Pescar  cerrando  el    rio 
con  ramas,  etc.  Pag   conay. — Pescar    con 


PE 


449 


fisga.     Paglabgao. — Pag  siguin. — Pag    bi- 

day. — fig.  y  fam.  Pag   cuha,  pag  dacop. 

Pescozada./.  Pag  dabal  sa  camut  sa  liog 

cún  sa  oló  bá. 

Pescozón,   m.  Pag  dabal  sa  camut  sa  liog 

cún  sa  oló  bá. 
Pescozudo,  da.  adj.  Daco  an  liog. 
Pescuezo,  m.  Liog. — Bongcog. 
Pescuño.  m.  Sisip. 
Pesebre,   m.    Cara-an,    tubongan  sa    mga 

hayop. 
Pesebrejo.  m.   Cara-an  ó  tubongan    mga 
gutiay  sa  mga   hayop.— fig.    An  boho  nga 
hinmumutangan  sa  mga  ngipon  san  cabayo. 
Pesebrera.  /  Mga    cara-an  ó  mga  tubon- 
gan sa  mga  hayop. 
Pesebrón,  m.  Cajón  cajón  sa  mga  carruaje. 
Peseta.  /   Salapi   nga    pesetas;  cahate. — 
Can:biar  la  peseta,  fr.  fig.  y  fam.  Pag  suca. 
Pesia,   ó  Pesia  tal.  n.    Buyayao;  pamu- 

yayao. 
Pesillo.  n.  Timbangan  nga  guti. 
Pésimamente,  adv.  m.  Maraut  gud,  mara- 
ut gud  caopay. 
Pesimismo,     m.  Pag  camaraut  nga  huna- 

huna. 
Pesimista,  adj.  Maraut  nga  pag  huna  huna. 
— An  mai  ipa  san  maraut  dao  catigayonan 
sin  pag  cuha  san  maopay. 
Pésimo,  ma.  adj.  Guimamar,auti. 
Peso.  m.    Bug-at,    cabug-at. — Timbangan, 
timbang,  bitin  bitinan. — Pisos. 
Pésol,  m.  Tanum  nga  otanon. 
Pespuntador,  ra.  s.  Paraborda 
Pespuntar,  a.  Pag  borda, 
Pespunte,  m.  Binorda. 
Pespuntear,  a.  Pag  borda. 
Pesquera.  /  Pangauilan.— Panagatan. 
Pesquería.  /  Pangisda,  panagat.— Panga- 
uilan.— Panagatan. 
Pesquis.  /  Huna  huna,  larang. 
Pesquisa.   /    Pag  susi,  pagosisa,  pag  olit 

oquit. 
Pesquisar,  a.  Pagosisa,  pag  sunay,     pag 

sona  sona,  pag  susi,  pag  olit  oquit. 
Pesquisidor,  ra.  adj.  Maosisa,  masonay, 

masonasona,  masusi,  ma  olit  oquit. 
Pestaña./.  Piroc. — Rayan    dayan  nga  ha- 

ligot  sa  mga  sid  sid  sa  mga  panapton. 
Pestañear,   n.   Pag  piroc,  pamiroc  piroc, 
pag  quisap  quisap,  pag  quipat  quipat,  pag 
cusap  cusap,  pangusap  cusap. 
Pestañeo,    m.    Pamiroc    piroc,    pangusap 

cusap. 
Pestañoso,  sa.  adj.  Halaba  an  piroc. 
Peste.  /    Saquit  nga  peste;  panáquit  nga 
peste,  pameste.—  fig.  y  fam,  D amo  caopay. 
— Echar  pestes.  Pamuyayaó. 


450 


PE 


Pestíferamente,  adv.  m.  Macuri  caopay, 
Pestífero,  ra.  adj.  Macaraut.— Maraut  ca- 

opay. — Mabajo  caopay. 
Pestilencia./.  Saquit  nga  peste,  panáquit, 

pameste. 
Pestilencial,  adj.  Macaraut.— Maraut  cao- 
pay.— Mabaho  caopay. 
Pestilencialmente.  adv.  m.  Macuri  cao 

pay. 
Pestilencioso,  sa.  adj.  Macaraut. 
Pestilente,  adj.  Macaraut.— Maraut   cao 

pay. — Mabaho  caopay. 
Pestillo,  m.  Tranca  nga  puthao  sin  puerta, 

— Baga  dila  dila  san  serradura. 
Pestorejazo,  m.  Pag  dabal  sa  tangcogo. 
Pestorejo,  m.  Tangcogo,  tango-an,  Iatuc. 
Pestorejón,  m.  Pag  dabal  sa  tang  cogo. 
Pesuña.  /.    Pesuño.   m.  Coló  sin    baca, 

carabao,  etc. 
Petaca.  /.    Id.,    surudlan  sin  tabaco,  etc, 

— Carocabán  nga  anit  cún  cahuy  bá. 
Pétalo,  m.  Baga  dahon  san  bucad. 
Petar,  a.  fam.  Pag  alagad,  pag  pahimoot 
Petardear,  a.    Pag  luthang  sin  puerta. — 

fig-  Pag  limbong. 
Petardero,  m.  Parasurit  san  luthang  nga 

sinisiring  petardo. 
Petardista,    com.  Paralimbong. 
Petardo,   m.    Mil.    Luthang  nga  petardo. 

— Pabotohon,  rebentador.— fig.  Limbong, 

pag  limbong. 
Petate,  m.  Banig.— Bario.—  Baclag.— Pasa- 

rangga. — Petate   de  caña. — Siplat.— fig.  y 

fam.  Tauo  nga  taramayon  nga  uaray  polos. 

— fig-  Y  fam-  Tauo  nga  malimbong. — Liar 

uno  el  petate,  fr.  fig.  y  fam.  Pag  halin  sin 

balay. — fig.    y  fam.    Patay  in  mapatay  an 

tauo. 
Petición.  /    Pangaro. — Pangamuyo. — Pa- 

ngamaya. — Panginyopo. — -Paquimalooy. 
Peticionario,  ria.  adj.  Maaro,  maquima- 

looy. 
Petillo.    m.    Hiyas,  rayandayan  nga  bini- 

biao  sa  mga    babaye  sa  ira  mga  dughan. 
Petimetre,  tra.    m.  y  f   Tauo  nga  og- 

dayon. 
Petitoria.  /.  fam.  Pangaro. — Paquimalooy. 
Petitorio,  ria.  adj.  An  tungud  ó  sa  mga 

pangaro,  mga  paquimalooy.-—;//.  fam.  Ag- 

sub  nga  pangaro. 
Peto.  m.  Biste,  rayandayan   sa  dughan. — 

Tacob  sa  dughan  nga  gamit  sa  pag  auayan. 
Petraria.  /.    Máquina    sin    pag  batac  sin 

mga  bato. 
Pétreo,  trea.  adj.    Babtohon.— Masugad 

sin  bato. 
Petrificación.  /.  Pacabato. 


PE-PI 

Petrificar,    a.    Pacabato,  in  nahimo  nga 

bato,  ó  nahimo  nga  baga  bato. 
Petrífico,  ca.  adj.  Macacabato 
Petróleo,  m.    Id.,    petróleo  nga  gamit  sa 

pag  lámpara,  etc. 
Petroso,    sa.    adj.    Babtohon,    damo    an 

mga    bato. 
Petulancia.  /.  Cauaray  pag  catahud,  ca- 

culang  sin  catahud. — Pag   dasig,  pag  pa- 

rayao. 
Petulante,  adj.     An    uaray    catahud,  an 

culang  sin  catahud. — Madasig,  maparayao. 
Petulantemente,  adv.  m.  Sa  cauaray  ca- 
tahud sa  caculang  sin  catahud. — Madasig 

caopay,  maparayao  caopay. 
Pez.  m.    Isda.— Pez    dorado.  Lapis. — Pez 

volador.  Iliu. — Pez  raya.  Pagui. — Pez  mu- 

licr.  Duyong. 
Pez.  /.    Taguc  san  cahuy    nga    sinisiring 

pino-    Salong. 

Pezolada.  /.  Pipopó. 

Pezón,  m.  Langangan.  Bagay  bay.  Binon- 

glan. — Pezón  de  la  teta.  Sop  sopan,    yop 

yopan. 
Pezonera.  /.    Padlong    nga    puthao  nga 

gamit  sa    mga    eje  sa  mga  coche,  etc. 
Pezuelo.  m-  Lindong. 
Pezuña.  /  Coló  sin  baca,  carabao,  etc. 

PI 

Piache,  tarde  piache,  expr.  fam.  Ua- 
ray hiabut. 

Piada.  /.    Pag  piac,  pag  hotitic. 

Piador,  ra.  adj.  Mapiac,  mahotitic 

Piadosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 
calooy,  sa  daco  nga  pag  hipuangud. — Su- 
gad  san  pag  too  nga  cristianos. 

Piadoso,  sa.  adj.  Malolooyon,  manguin- 
loy-an,  mapuanguron,  mahinoclogon,  ma- 
amuc  amuc. — Masingbahon. 

Piafar,  ti.  Pag  bangon  an  cabayo  sin  usa 
san  mga  teel  nga  imon-a. 

Piamater.  Pia  madre.  /.  ZooL  Panit  pa- 
nit  nga  manipis  nga  napopotos  sa  mga  otoc. 

Píamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag  ca- 
looy, sa  daco  nga  pag  hipuangud. — Sugad 
san  pag  too  nga  cristianos. 

Pian,  pian.  m.  adv.  fam.  Hinay  hinay. 

Pian,  piano,  m.  adv.  fam.    Hinay  hinay. 

Pianista,  com.  Parahimo  sin  mga  piano- 
— Parabaliguia  sin  mga  piano- —Paratocar 
sa  mga  piano. 

Piano,  m.  Toronggon  nga  piano. 

Piar.  n.  Pag  piac.  Pag  siac,  pag  hotitic, 
pag  hotic,  pag  yap  yap. 

Piara.  /.  Damo  nga  mga  bactin  ó  babuy 
cún  mga  hayop  nga  iba,  panon, 


pr 

Pica.  /.  Bangcao. 

Picacho,  m.  Cataisan  sin  buquid  cún  pang 

pang  bá. 
Picada.  /.    Pag  toe  toe  an  mga  tamsi. — 

Tinoc-ban,  quinag-tan. 
Picadero,  m.  Sinisiring  an  lugar  nga  ma- 
maanan  san  mga  cabayo. — Cahuy  nga  ha- 
lipot  nga    tlnigban  sa  butnga  ug  pag  bu- 
butangan  san  mga  daldagon. 
Picadillo,  m.  Guinisa  nga  may  onud  nga 
tinadtad,    may     mga    utan,  lasona,  etc. 
Picado,  da.  adj.  Tinoroc  torocan. 
Picador,  m.    Parapagmaan.  Paratutdo    sa 
mga  cabayo. — Tadtaran  nga  gamit  sa  mga 
cocina. 
Picadura.  /  Pag  tad  tad,  pag  tirostiros. 
— Samad  nga  guti. — Tinuc-ban,  quinag-tan. 
— Ti  ni  ros  nga  tabaco. 
Picamaderos,    m.     Tamsi    nga    pinanga- 
ngaon  sin  mga  mananapay  nga  nagtitina- 
go  dida  sa  panit  san  mga  cahui. 

Picante,  adj.  Maharang. — m.  Camaliarang. 
— Polong  nga  icacaraut  sa  igeasitauo. 

Picantemente,  aiv.  m.  In  tinutuyo  gud 
sin   pacaraut  sa  igeasitauo- 

Picapedrero,  m.  Cotcro,  parasacsac  sin 
bato. 

Picapleitos,  m.fam.  Maquicapolonganan. 
Maquicalpongan. 

Picaporte,  m.  Tranca  sin  puerta  cún  ben- 
tana  bá. 

Picar,  a.  Pag  tad  tad,  pag  tagadtad,  pag 
tagud;  pag  dusang. — Pag  tocob,  pag  ca- 
gat.— Pag  docdoc;  pag  dugeal;  pag  dug- 
hang. — Pag  bono  sin  guti. — Catol,  güilo. — 
Pag  tugboc. — Pag  toctoc,  pag  tusac,  pag 
tusic. — Picar  el  pez  el  cebo-  Cubit — Pag 
pitoc- — Picar  culebra,  etc.  Sugud. — Picar 
la  abeja.  Ogas. — Guirham,  guirhap,  guhap. 
— Pag  gutang. — Harang — Pag  lacat  sin 
dagmit. — Mar.  Pag  otud  sin  pisi,  etc. 

Picaramente,  adv.  m-  Sa  daco  nga  pag 
rampalas. 

Picaraza.  /.  Tamsi  nga  masugad  sin  ouac. 

Picardear,  n.  Pag  polong  ó  pag  buhat  sin 
maraut. 

Picardía.  /.  Polong  ó  buhat  nga  maraut- 

Picardihuela.  /.  Polong  ó  buhat  nga  ma- 
raut. 

Picaresca.  /.  Mga  tampalasan. 

Picarescamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 
tampalas. 

Picaresco,  ca.  adj.  Tampalasan. 

Picaro,  ra.  adj.  Tampalasan. 

Picatoste*  m.  Adlip  nga  tinapay  nga  pini* 

niritos. 

Picazo.  /,  Tamsi  nga  sugad  sin  uac- 


PI  451 

Picazo,  m.  Pag  bono  sin  bangcao  ug  iba  pá 
nga  tais. 

Picazo,  m.  Pag  toctoc  an  tamsi. 

Picazo,  m.  Siuo  sin  tamsi  nga  sugad  sin 
uac. 

Picazón.  /.  Catol,  guirhap,  guhap,  guir 
harn. — fig.  Casina. 

Pícea,  f.  Cahuy  nga  sugad  sin  pino. 

Picio,  más  feo  que  Picio,  jig.  y  fam. 
Maraut  an  cabayhon. 

Pico.  m.  Tusac,  toca. — Cataisan. — Pico  nga 
gamit  sa  mga  cotero. — Puaqui. 

Picón,  na.  adj.  An  mananap  nga  halaba 
an  guipon  dapit  sa  ibabao  ug  harohalipot 
an  dapit  sa  ilarom. 

Piconero,    m.    Parauring,    parahimo     sin 

uring. — Parabaliguia  sin  uring. 
.Picor,  m.    Catol;  hapdos,   guirhap,  guhap, 
guirham.  Harang. 

PÍCOSO,  sa.  adj.  Damo  an  olat  nga  cañan 
poco  ó  panduc. 

Picota.  /.  Harigui  nga  bitayan  sadto  anay 

sa   mga  salaan. — Cahitaasan    nga    tais   an 

catapusan. 

Picotada,  f.  Pag  toe    toe   an    tamsi;    pag 

tocob  an  barao,  etc. 

Picotazo,  m.  Pag  toe  toe  an  tamsi;  pag  toe 

toe  an  barao,  etc. 
Picote,  m.  Panapton  ngal  bahol  nga  hina- 

blonan  sa  barahibo  sin  canding. 
Picoteado,  da.  adj.  An  may  tais. 
Picotear,  a.  Pag  toe  toe  an  tamsi. — n  Pag 

tuadtuad  an  cabayo  san  iya  olo. — jig.  y  fam. 

Pag  yacan  sin  uaray  liaros. — r.jíg.  y  fam. 

Pag  suhay  an  mga  babaye. 
Picotería.  /.  fam.  Pag  yacan  sin  damo. 
Picotero,  ra.  adj.  Mayacan  sin    damo  ug 

uaray  haros,  mayacan  san  diri  angay  igya- 

can  niya. 
Pictórico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag 

pintar. 
Picudilla./  Tamsi. 
Picudo,  da.  adj.  An  may  tusac. — An  may 

cataisan.— Sungaran. — fig.  y  fam.  An  ma- 
yacan sin  damo  ug  uaray  haros. 
Pichel,  m.  Id.;  sudlanan  sin  tubig,    etc. 
Pichelero.  m.  Parahimo  sin  mga  pichel. 
Pichón,  m.  Siuo  sin  sarapati,  piac. 
Pié.  m.  Teel,  siqui. — Camoy  cún  dao  oding, 

etc. — Pono  cún  dao  cahuy,  etc. — Lindong 

cún  dao  lubi,  cacao,  etc. — Pies  delanteros  dé 

los  animales.  Onahan,  imon-a. — Aligsaran 

cún  dao  hagdan,  buquid  etc.  Pie  de  cabra. 

Cabra,  barra.— Pie  de  cabra,  planta.  Lam- 

bayong.— Pie  de  silla,  mesa,  etc.  Teel  teel, 

siqui   siqui. 
PiecezuelO.  m.  Teel  ó  siqui  nga  gutiay.     - 
Piedad.  /.  Camahigugmaon;  camalolooyon; 


452 


Pí 


camahinoclogon;  camapuanguron. — Pag  hi- 
gugma,  pag  tahud  sin  daco. — Calooy. 

Piedra./-  Bato. —  Piedra  alumbre.  Tauas. 
— Piedra  trasparente.  Bato  nga  malinis. — 
Piedra  punzante  y  desigual.  Kaquitdaquit. 
Piedra  de  toque.  Sanghiran. — Piedra  de 
chispa.  Santican,  santicon  nga  bato. — Pie- 
dra de  afilar.  Bairan,  baritan. — Piedra  imán 
Batobarani. — Piedra  pómez.  Bugá. — Piedra 
de  la  mar  con  agujeros. — Binagong,  po- 
tiocanon. —  Piedras  cortantes.  Gasac,  caga- 
sacan. — Piedra  de  la  mar  con  pinchos.  Gu- 
gagba. — Piedras  grandes  en  los  arrecifes, 
separadas  ó  sueltas-  Goto,  pagol. — Piedras 
ásperas,  punzantes  y  cortantes.  Igang,  cai- 
gangan. — Piedra  cubierta  de  agua.  Puyao 
nga  bato. — Piedras  pequefias,quc  quedan 
después  de  quemado  el  cfalero.  Bagal. — Pie- 
dra pelona  ó  dura  como  pedernal.  Bante- 
les. — Piedras  sueltas,  que  se  mezclan  con 
la  lechada  de  cal  para  fabricar  paredes. 
Bituca. — Piedra  amarrada  á  un  cordel,  la 
cual  hace  las  veces  de  ancla  en  embarca- 
ciones menores.  Bongtogon. — Piedra  áspe- 
ra para  afilar  herramientas.  Cagot,  cama- 
nga. — Piedra  caliza.  Apogon  nga  bato. 

Píedrezuela.  /.  Baro  bato,  batohay. 

Piel.  /.  Panit.— Anit.— Dar  la  piel,  ó  sol- 
tar la  piel.  fr.  fig.  y  fam.  Patay,  in  mapa- 
táy  an  tauo. 

Piélago,  m.  Lauod;  calao-dan. — Dagat. 

PielgO.  ;//.  Panit  sa  teel  sa  mga  mananap. 

Pienso,  m.  Tubong, 

Pienso,  m.  Hunahuna. — Ni  por  pienso-  m- 
adv-  Diri  gud,  diri  nga  gayud. 

Pierna.  /.  Bitiis;  páa- — Teel  ó  siqui  cún 
dao  tamsi- — Lapi  cún  dao  baca,  carabao, 
etc. 

Piernitendido,  da.  adj.  Ca-ang. 

Pieza.  /.  Bahin. — Banata. — Usa  ca  bug-os 
nga  salapi- — Solud  sin  balay. — Pieza  de 
artilleria.  Luthang. 

Piezgo,  m.  Panit  sa  teel  sa  mga  mananap. 

Pífano,  m.  Toronggon  sa  mga  soldados, 
nga  masugad  sin  plauta. 

Pifia.  /.  Sala  cún  dao  sa  pagbiyar. 

Pifiar,  a.  Pagsala  cún  dao  sa  pagbiyar. — 
n.  Hoyop,  in  hinohoyop  caopay  an  toro- 
nggon nga  plauta. 

Pigargo,  m.  Tamsi  nga  masugad  sin  ma- 
naul. 

Pigmeo,  a.   adj.  fig.   Mayahon,     habobo. 

Pignoración.  ./.  Pagbilin  ó  pag  hatag  sin 
prenda. 

Pignorar,  a.  Pagprenda,  pagbilin  ó  pag 
hatag  sin  prenda. 

Pigro,  gra.  adj.  Hubia,  mahubia. 

Pihua.  /  Baga  sapin. 


Pihuela.  /.  Higot  nga  anit  sin  tatnsi.—fig. 
Caulangan. — pl-  fig-  Colma,  griyos. 

Piísimo,  ma.  adj.  Mapuanguron  caopay. 
Maaghop  caopay. 

Pila.  /.  Bato  nga  daco  nga  masugad  sin 
dulang.— Pila  de  agua  bendita.  Benditahan, 
Parfiinditahan. — Tapong;  loonloon  nga  to- 
sino,  etc. 

Pilada.  /.  Paglugao  sin  apog  ngan  baras; 
pag  masa. 

Pilar,  m.  Cota. — Pilar  arroz  con  cascara. 
-Pagbayo  sin  humay  ó  paray. 

PilarejO.  m.  Cota  nga  habobo. 

Pilastra.  /   Cota,   hariguc  nga  cota. 

Pilastrón.    m.  Cota,   harigue  nga  cota. 

Pilatero,  m.  Bantay  sa  mga  máquina  nga 
gamit  sa  pag  pacaopay  sa  mga  hinabol. 

Pildora./  Pildora  nga  gamit  sa  pag  tam- 
bal.— fig.  y  fam.  Pacabido  sa  igeasitauo  tu- 
ngud  sin  sumat  nga  maraut  ó  macabibido. 

Píleo,  m.  Calo,  tag-uló 

Pilo.  m.  Baga  bangeao. 

Pilón,  m.  Pila  nga  daco. — Cota  sugad  san 
guinbubuhat  dida  sa  may  mga  borabud. — 
Tinapay  nga  may  asúcar- — Bato  nga  gamit 
sa  pagtimbang. — T.ipong  nga  apog  ngan  sin 
baras. 

Pilongo,  ga.  adj.  Magasa,  mahugos  ug  dua- 
son. 

Pilórico,  ca.  An  tungud  ó  cañan  araguian 
san   quinaon  ngadto  sa  tiyan. 

Píloro.  m.  Zool.  Araguian  san  quinaon 
ngadeo  sa  tiyan. 

Piloso,  sa.  adj.   Barahíboon. 

Pilotaje,  m.  Pagaradman  sa  pag  capiloto. 
Bayad  sa  mga  práctico. 

Pilote,  m.  Cahuy  nga  malison  nga  iguin- 
lulubong  sa  tuna  basi  magmarig-on  an  mga 
simiento. 

Pilotaje,  m-  Mga  cahuy  nga  malison  nga 
iguinoosoc  ug  iguinlulubong  sa  tuna  basi 
mag  marig-on  an  mga  simiento. 

Pilotín,  m.  An  nagaaram    sa  pageapiloto. 

Piloto,  m-  Piloto  nga  nag  mamando  sin  sa- 
cayán  cún  dao  sa  pag  sacay. 

Piltraca.  Piltrafa.  /  Onud  nga  tala  lá 
nga  onuran,  cay  baga  panit  lá. 

Pillada.  /  fam.  Catampalasan,  pageatam- 
palasan;  pagtampalas. 

Pillador,  ra.  adj.  Macauat,  boyon. — s.  Pa- 
racauat. 

Pillaje,  m.  Pag  cauat;  pangauat. 

Pillar,  a.  Pag  cauat;  pag  buyon;  pagticas, 
pag  cuha. — Pag  dacop. 

Pillastre,     m.  fam.  Tampalasan. 

Pillear,  a.  fam.  Pag  tampalas. 

Pillería.  /  Mga  tampalasan. — Catampala- 
san, pagcatampalasan;  pagtampalas.. 


Pí 

Píílo,  Ha.  adj.fam.  Tampalasan.— fam.  Ba- 
tid.— Maltmbong. 
Pilludo,  la.  adj.  Tampalasan. 
Pimental,  m.  Tuna  nga  tinan-man  sin  mga 

sili. 
Pimentero,  m.  Cahuycahuy  nga  namomo- 

nga  san  pimienta. 
Pimentón,  m.  Sili  nga  daco. — Sili  nga  pula 

nga    binayo. 
Pimienta.  /.  Pimienta    nga  gamit  sa  pag 

panacot. 

Pimiento,  m.  Sili. 
Pimpido,  m.  Isda  nga  uupat  cun  lilima  ca 

teel  an  cahilaba. 
Pimpín.  m.  Dula  sin  cabataan. 
Pimpinela.  /.  Banua  nga  sugad  sin  bucad. 
Pimpollar,  m.  Mga  saring  sing. 
Pimpollecer. «.  Panaringsing.  Panana  cún 

dao  abacá,  saguing,    etc. 
Pimpollejo.  m.  Saringsing. 
Pimpollo,  m.    Saringsing. —  Saha  cún  dao 

abacá,  saguing,  etc — Dabong  cún  dao  ca- 

uayan. — Bucad  nga  uaray  bubuclad. — fig. 

y  fam.  Bata    nga  matahúm. 
Pimpolludo,  da.  adj.  Damo  an  saringsing. 
Pina.  /.  Cota  nga  malidong  ug  tais  sa  ca- 

tapusan. — Cahuy  nga  balico  nga  gamit  sa 

mga  rueda. 
Pinabete,  m.  Cahuy. 
Pináculo,    m.    Cahitaas-an   sin   singbalian, 

balay,  etc. 
Pinar,  m.  Mga  cahuy  nga  pino,  capinohan. 
Pinarejo.  m.  Mga   cahuy  nga  pino,  capi- 
nohan. 
Pinariego,  ga.  adj.  An  tungud  ó  cañan  ca- 
huy nga  pino. 
Pinastro,  m.  Cahuy  nga  pino  nga  ilahas. 
Pinaza./  Sacayán  nga  masugad  sin  baloto. 
Pincel,  m.  Pinsel  nga  gamit  sa  pagpintar. 
Pincelada.  /.  Pintar,  pag  pintar. 
Pincelar,  a.  Pag  pintar. 
Pincelero,  ra.  m.  y  /.  Paráhima  sin  mga 

pinsel. — Parabaliguia  sin  mga  pinsel. — Bu- 

rugtangan  sa  mga  pinsel. 
Pincelóte,  m.  Pinsel  nga  daco. 
Pincerna,  com.  Paratagay  sa  mga  panag- 

tauo,  cundi  siya  in  mag  oona  pag  tilao. 
Pinchadura./.  Pag  doc  doc;  pag  dug  cal; 

pag  dugmac;  pag  dug  hang;  pag  tol  soc; 

pag  hugal.  Pag  bono. 
Pinchar,  a.  Pag  doc  doc;  pag  dug  cal:  pag 

dugmac;  pag  dug  hang;  pag  tol  soc;  pag 

hugal.  Pag  bono. — Dogoc;  isi. 
Pinchaúvas,  m.jig.  y  fam.  Tauo  nga  tara- 

mayon. 
Pinchazo,  m.   Pagbono. 
Pinche,  m.  Tanod  sa  cosina. 
Pincho,  m.  Tais. — Sugub;  suyac. 


Pl 


¿58 


Pindonga.  /  fam.  Babaye  nga  malacat. 

Pindonguear,  n.  fam.  Pag  lacat,  pag  so- 
doy  sodoy. 

Pineda.  /  Sintas  nga  sinamay. 

Pinga.  /  Sinanglayan 

Pingajo,  m.  fam.  Dugnit  nga  guisi  ngana- 
bibitay. 

Pinganitos  (En),  m.  adv.  Maopay  nga  pa- 
lad,  maopay  camutangan. 

Pingo,  m.  fam.  Dugnit  nga  guisi  nga  na- 
bibitay.— pl.fam.  Mga  biste  sin  babaye  nga 
diri  mga  mahal. 

Pingorote,  m.  fam.  An  labi  nga  halaba 
nga  nalabao  sa  iba  ug  tais  an  catapusan. 

Pingorotudo,  da.  adj.  fam.  Hataas. 

Pingüe,  adj.  Matamboc. — Damo. — m.  Sa- 
cayán. 

Pingüedinoso,  sa.  adj.  Matamboc. 

Pinguosidad.  /  Catamboc. 

Pinífero,  ra.  adj.  poét.  Damo  an  mga  ca- 
huy nga  pino. 

Pinito,  m.  Pag  ticang  ná  sin  pacabaedao 
ó  pacalacat  an  cabataan. 

Pino.  m.  Cahuy  nga  pino. 

Pino,  na.  adj  Tingpo  caopay. — m.  fam. 
Pag  ticang  ná  sin  pacabaedao  ó  pacalacat 
an  cabataan. 

Pinocha.  /  Dahon    san  cahuy  nga  pino. 

Pínole,  m.  Puripud  nga  mahamut. 

Pinoso,  sa.  adj.  Tuna  nga  tinud-can  sin 
mga  cahuy  nga  pino. 

Pinta.  /  Olat— Toro.— Tigaman;  badlis; 
toroc  toroc. 

Pintada.  /  Manuc  sa  Guinea. 

Pintadera.  /  Garamiton  sa  pag  bútang 
sa  tinapay  sin  mag  calain  lain  nga  mga 
baga  rayan  dayan. 

Pintadillo,  m.  Tamsi  nga  mahoni. 

Pintado,  da.  adj.  Boroc,  binorocan,  bi- 
noroc  borocan.— fig.  Igo  gud- — El  más  pin- 
tado. Loe.  fig.  An  labing  nga  batid,  an  labi 
nga  buotan. — fig.  An  labi  nga  maisug. 

Pintamonas,  m-  fig.  y  fam.  Pintor  nga  diri 
maaram  caopay. 

Pintar,  a.  Pag  pintar.— Hid  hid;  batuc: 
biro;  tolboc;  toroc  toroc. — Pintar  de  ama- 
rillo. Dimlao. — Pintar  con  varios  colores. 
Galang  galang. — r.  Pag  rihug  sa  bayhon. 
— Pintarse  uno  solo  para  una  cosa,  fr.fig- 
y  fam.  Batid  caopay. 

Pintarrajar.  Pintarrajear,  a.  fam.  Ma, 

raut  nga  pag  pintar. 

Pintarrajo,  m.fam.  Pinintar  nga  maraut. 

Pintiparado,  da.  adj.  Mag  sama  sa.  lain. 
—Igo  gud. 

Pintiparar,  a.  fam.  Pag  sanglit,  pag  tandig. 

Pinto,  n.  p.  Estar  uno  entre  Pinto  y  Val- 
demoro,  fr.  fig.  y  fam..  Hubog  hubog. 
55 


pintojo,  ja,  adj.  Boíoc. 
Pintor,  m.  Pintor,  parapintar. 
Pintora  /.  Pintor,  parapintar  nga  babaye. 
Pintoresco,  Ca,  adj.  Macaruruyag. 
Pintorrear,  a.  fam.  Maraut  nga  pag  pin- 
gar. 
Pintura,  f.fam<  Pag  aradman  sin  pag  pin- 
ta1*'— Pintar.— Pinintar .—fig.  Pag  asoy;  ca- 
sayoran. 
Pinturero,  ra.  adj.  An  mapadayao  sa  iya 
eahimo  ó  cabacdao. 
Pinzas*  /.  pl.  Cumpit,  quimpit. 
Pinzón,  m,  Tamsi  nga  halaba  an  iya  icog. 
Pinzote,  m.  Mar.  Caling. 
Pina.  /.  Bonga  sin  cahuy  nga    pino.— Pi- 
na de  ciprés.  Bonga  ¿in  cahuy  nga  ciprés. 
^-Tanum  nga  pifia  ug  an   bonga  niya. 
Pifión,  m.  Liso  san  bonga  san  cahuy  nga 

pino. 
Piñonata.  /.  Matam-is  nga  may    mga  al- 
mendra nga  sin  asúcar. 
Piñonate,  m.  Matam-is  nga  may  mga  pi- 
ñón ngan  sin  asúcar. 
Piñuela,  f.  Panapton  nga  igagama. — Bonga 

sin  cahuy  nga  ciprés. 
PÍO,  a.  adj.  Maampon,  masingbahon. — Ma- 
ag  hapon,  maag  hop,  malolooyon. 
PÍO,  a.  adj.  Cabang  cún  dao  hayop. 
Piocha.  /.  Hiyas  sa  oló  sa    mga  babaye. 
Piojento,  ta.  adj.  Cotohum,  cotoan. 
Piojera,  adj.  Banua  nga  piojera. 
Piojería.  /  Damo    an  mga  coto.— -fig.    y 
fam.  Cagutiay,  cauaray  polos. 
Piojillo,  m.  Coto  sin  tamsi. 
Piojo,  m.  Coto;  cuyamad. — Piojo  del  cuer- 
po. Toma. — Piojo  de  cuerpo  muerto.  Og- 
das. — Piojo  arador.  Cagao;  tungao. 
Piojoso,   sa.  adj.  Cotohun,  cotoan. — To- 

máon.— fig.  Maimot,  mahicao. 
PiojuelO.  ;«.  Coto  nga  gutiay.— Olud  nga 

gutiay  nga  nacacaraut  sa  mga  tanum. 
Piola.  /.  Mar.  Pisi  nga  gamay. 
Pipa.  /.  Pipa    nga   sugad    sin    barriles. — 

Hong  soy;  cuaco. 
Pipar,  n.  Pag  hong  soy;  pag  cuaco. 
Pipería.  /.    Damo  nga    mga    pipa  ó  mga 
barriles. 
Pipiar,  n.  Pag  piac. 
Pipirigallo,  m.  Banua. 
Pipiripao,  m.  fam.  Panagtauo  nga   daco. 
Pipiritaña  ó  Pipitaña.  /.  Cotong  sin  hu- 

may,  etc. 
Pipo.  m.  Tamsi. 

Piporro,  m.  Toronggon  nga  cahuy. 
Pipote,  m.   Barriles  nga  gutiay. 
Pique,  m.  Casina.— Pag  tuyo  sin    pag  bu- 

hat  sin  ano  mán„  cay  nasisina,  etc. 
Pique  (A),   m,  adv.  Harán*  gud,  ibus  ná 


Pí 

dao. — Echar  á    pique.  fr.  Mar.  Pag  paío- 
nud  sin  sacayán. — fig.  Pag  bungcag. — Irse 
á  pique,  fr.  Mar.  Lonud  an  sacayán. 
Piquera.  /.  Loho,  boho. 
Piquería.  /.    Mga  casold adosan  nga  may 

mga  bangcao. 
Piquero,  m.  Soldados  nga  may  bangcao. 
Piqueta./.  Garamiton  nga  puthao  nga  may 
tais  nga  gamit  sa  mga  cotero,  sa  mga  pa- 
raoma,  etc. 
Piquete,  m.  Samad  nga  guti  sin  tais  nga 
salsalon. — Loho  nga    guti,    caguis-an    nga 
guti  sa  mga  bado,  etc. — Osoc—  Mil.  Mga 
casoldadosan. 
Piquetilla.  /.  Pico  nga  gamit  sa  mga  co- 
tero. 
Pira.  /.  Tap-ong  sa  pag  sonog  sa  mga  la- 
uas  san  mga  minatáy. 
Piragua.  /.  Sacayán  nga  sugad  sin  bala- 

long,  cundi  may  quiya. 
Piramidal,  adj.   Zool.    Tul-an   sa  pangla- 
yan  ug  sa  bala-oang. — Masugad  sin  harigue 
ó  cota  nga  tais  an  catapusan. 
Pirámide.  /.  Harigue  ó  cota  nga  tais  an 

catapusan. 
Pirata,  m.  Macauat,  buyon. 
Piratear,  n.  Pag  cauat,  pag  buyon  cún  dao 

sa   dagat. 
Piratería./.  Camacauat.— Pag  cauat. 
Pirático,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan   ma- 
cauat cún  dao  sa  dagat. 
Pirausta.  /  Mananap    nga    masugad    sin 

lanao. 
Pirexia.  /  Med.  Hiranat. 
Pírico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  calayo 

cún  mga  pabotohun. 
Piromancia.  /  Pag  tagna  nga   buaon  tu- 
ngud sin  calayo  ó  laga. 
PiromántíCO,  ca.  adj.  An  tungud  sa  pag 
tagna  sin  búa  tungud  sin  calayo  ó  laga. — 
m.  Paratagna  sin  búa  tangud  sin  calayo  ó 
laga. 
Pirómetro.  m.  Garamiton  nga    gamit    sa 
pag  quilala  sa  mga  magcalain  lain  nga  mga 
grado  san    calayo. 
Piropear,  a.  fam.  Pag  polong,  pag  suerte. 
Piropo,  m.  Bato  nga  mahal. —/#>«.  Polong, 

suerte;  pag  polong,  pag  suerte. 
Pirotecnia.  /    Pag  aradman  nga  tungud 
sa  mga  máquina  nga   may    calayo  ug  iba 
pá  nga  mga  pamotohun. 
Pirotécnico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  pag 
himo  sin  mga  máquina  nga  may  calayo  ug 
sin  mga  pamotohun. — m.  Parahimosin  mga 
máquina  nga  may  calayo  ug  sin  mga  pa- 
motohun. 
Pirueta.  /  Suerte,  sorosuerte. — Baga  pag 
lorologro  san  cabayo. 


PI 

Pisa.  /.  Pag  tamac;  pag  tonob. 
Pisada.  /  Tamac;  tonob;  pag  tamac;  pag 
tonob. — Liud;    daña. — Seguir   las    pidasas 
de  uno  fr.  fig.  Pagsonud,  pag  indig  sa  iya. 
Pisador,   ra.  adj.  Matamac;  matonob. 
Pisadura./.  Tamac;  pagtonob;  pag  tamac; 

pag  tonob. 
Pisar,  a.    Pag  tamac;  pag  tonob. — Guisad. 
— Hagpay. — Bucad. — Pag  yapac. — Pagyoc 
yoc. — Pag    loos. — Pagtaac. — Pag    payatac 
sa  tuna  cún  dao  sa  pag  tanum. — Pag  dasug 
sa  tuna. 
Pisaúvas,  m.  Paraguisad  sa  mga  ubas. 
Pisaverde,  m.  fam.  Ugdayon  ug    paraso- 

doy  sodoy. 
Piscicultura.  /  Pag  aradman  sin  pag  pa- 

damo  sa  mga  isda. 

Piscina.  /.  Inalad  ó  quinota  nga  tubigan 

basi  mabubuhi  dida  an  mga  isda. — Lugar 

nga  guintagana  sa  mga  singbahan   basi   ta- 

tacban  san  tubig   nga  bendita    nga    naga- 

mit  ná,  etc. — Parigoan,  parigosan. 

Piscolabis,    m.  fam.  Guti  nga  pag  caon. 

Piso.  m.    Pag  tamac;    pag    tonob. — Salug 

sin  balay,  etc. 
Pisón.  7/2.  Idadasug  sa  tuna. 
Pisonear,  a-  Pag  dasuc  sa  tuna. 
Pisotear,  a.  Pag  tamac;  pag  gumac; 

yapac;  pagguisad. 
Pisoteo,  m.  Pag  tamac;  pag  gumac; 

yapac;   pagguisad. 
Pisotón,  m.  Tamac,    in  tinatamacan    ó  ti- 

notun-ban  an  siqui  san  usa. 
Pista.  /.  Liud,  liroc,  agui. —  Padalaganan 
sa  mga  cabayo. — Seguir  la    pista    á    uno. 
fr'  fig-  Y  fam-  Paglanat  sa  iya;  pag  ban- 
tay  sa  iya. 
Pistadero,  m.  Ipuruga. 
Pistar,  a.  Pag  puga. 
Pistero,  m.  Surudlan  sin  sabao,  etc.  ngan 

may  harasam. 
Pisto,  m.  Uuga  nga  nacucuha  sa  mga  tam- 
si.nga  guinihao,   in  guipupuga    an    onud, 
ngan  ipinaiinum  sa  mga   magsaquít. — Fri- 
tos nga   mga  sili  ngan  sin    mga    camates 
nga  danay  binubutangan  man  sin  mga  bu- 
nay. — A  pistos,  m.  adv.  fig.  y  fam.   Ta- 
lagudti  Id,  guintatalagudti  lá. 
Pistola.  /.  Id.;  pusil  nga  halipot. 
Pistolera.  /.  Burugtangan  sa  mga  pistola. 
Pistoletazo,  m.  Pagpusil  sa  pistola.— Sa- 
mad  san   pinusil  sa  pistola. 
Pistolete,  m.  Id.;  pusil  nga   halipotay. 
Pistón,  m.  Tacobtacob  sin  bomba,  etc. — 
Pistón. — Toronggon. 
Pistoresa.   /  Panganiban  nga  sugad    sin 


PI-PL 


455 


Pag 
PaS 


Pistraje,    m.  fam.    Irinmun    nga    maraut 
an  rasa. 
Pistraque,  m.  fam.  Irinmun  nga   maraut 

an  rasa. 

Pistura.  /.  Pag'  puga. 
Pita.  /.  Banua  sa   América;  an  sabut  niya 

sugad  an  cañan  abacá. 
Pitaco,  m.  Dahon  san  banua  nga  pita. 
Pitada.  /.  Pagtaghoy. 
Pitancería.    /     Paggahin  —  Catungdanan 

san  paragahin. 
Pitancero,  m.  Paragahin. 
Pitanza.   /.    Gahin;    bahin;    balón.— fam. 

Bayad. 
Pitar,  n.  Pagtaghoy. — a.  Pagbayad. — Pag- 
gahin. 
Pitarra./.  Muta. 
Pitarroso,  sa.  adj.  Mutaon.  . 
Pítima.  /.  Haclop.  fam.  Cahubog. 
Pltío.  m.  Pagtaghoy.  Panhoni  an  mga  tamsi. 
Pito.  m.  Taghoy—  Baga  olud. 
Pitoflero,  ra.  m.  y  fam.    Músico  nga  diri 
batid,  diri  pá   maaram. 
Pitón,  m.  Sungay  nga  naolput  pá  lá   cay 
bag-o  pá. — Oliopan  sin  biso,   etc. — Saring- 
sing  sin  cahuy. 
Pitonisa.  /.  Dios   dios  nga  babaye.—  Bal- 
bal,  asuang  nga  babaye. 
Pitorra.  /.  Tamsi  nga  sugad  sin  pitpitao. 
Pitpit,  m.    Tamsi  sa  América. 
Pitreo,   m.  Dahon  san  banua  nga  pita. 
Pituita./  Mohog. 
Pituitario,  ria.  adj.  Mohogon. 
Pituitoso,  sa.  adj.  Mohogon. 
Píxide.  /   Copón  nga  pinipiotan  sa   Gui- 
sasantosi  nga  Sacramento. 
Pizarra.  /  Bato  nga  maromaitum  ug  ma- 

yomo,  masugad  san  palanas. 
Pizarral,  m.   Cababtoan  nga  pisarra. 
Pizarrero,  m.  Parasacsac  ug   parabutang 

sa  mga  pisarra. 

Pizarroso,  sa.  adj.  Babtohun. 
Pizca.  /  fam.  Bahin  ngagutiay,  gutiayay. 
Pizcar,   a.     Pag  pidlit,    ipgol,  pag  pacsi, 

pag  cubit,  pag  cobot. 
Pizco,  m.  fam.  Pidlit,  cobit,  cobot. 
Pizpereta  ó  Pizpireta,  adj.  fam.  Baba- 
ye  nga  malacsi. 
Pizpirigaña.  /    Dula  sin  mga  cabataan. 

PL 

Placa.  /  Salapi  nga  daan  sa  España.— 
Tigaman,  medaya  san  sinisiring  nga  mga 
órdenes  nga  hadianon. 

Placabilidad.  /  Camahopoy,  camahopug- 
pay. 


456 


PL 


Pláceme,   m.     Pasalamat,    pag  batag  sin 

maopay  nga  oras. 
Placenta.  /.  Gabon,  inul-nan. 
Placenteramente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

pagcalipay. 
Placentero,   ra.  ádj.   Malipay,  malipayon. 
Placer,  m.  Monbon. 
Placer,  m.  Calipay;  calipayan;   himaya. 
Placer,    a.    Pag    alagad.— Que  me  place. 

expr.   Lipay. 
Placero,  ra.  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga 

sauang. — An  tauo  nga  mabaliguia  sin  mga 

coraonon  sa  sauang.— fig.  An  nag  sosodoy 

sodoy  sin   uaray  man  buhat  dida  sa  mga 

sauang. 
Placibilidad.  /.  Camaopay  sin  buot. 
Placible,   adj.  Maopay  sin  buot  niya- 
Placiblemente,  adv.  m.   Sa  maopay  nga 

caboot. — Sa    daco  nga  pagcalipay. 
Plácidamente,  adv.  m.  Murayao  caopay. 
Placidez.  /     Camurayao,    pageamurayao. 
Plácido,  da.  adj.    Murayao. 
Placiente,  p.   a.    Maopay    an  buot  niya, 

maalagad.  adj.  Maopay  gud. 
Placimiento,  m.  Pag  alagad. 
Plaga.  /.     Casáquit,    cacurian;  hampac. — 

Samad,  casam-dan. — fig.  Cadamo. 
Plagado,  da.  adj.  Casam-dananon. 
Plagar,  a.  Pag  damo,  in   nag  dadamo  an 

buti,  samad,  etc. 

Plagiar,  a.    Baga    pag  cauat  san  mga  si- 

nurat  nga  diri  iya,  ug  guinpapamoldc  man 

niya  dao  lugaringon  niya. 

Plagiario,  ria.   adj.  An  baga  macauat  san 

mga  sinurat  nga  diri  iya. 

Plagio,  m.  Baga  pageauat  san  mga  sinu- 
rat nga  diri  iya. 

Plan.  m.  Casayoran. — Larang. 

Plana.  /.  An  tag-sa  cabayhon  sin  usa  ca 
pay  pay  nga  papel.  — Plana  ó  surat  sa  mga 
cabataan  nga  nagaaram  pá. — Patag,  capa- 
tagan. — Plana  mayor.  Mga  ponoan  sa  mga 
casoldadosan. 

Planada.  /.  Patag,  datag;  capatagan. 

Planador,  m.  Paramacmac  ó  parapilig  san 
salapi,  tumbaga,  etc. 

Planeo,  vi.  Tamsi  nga  madaguit. 

Plancha.  /.  Id.;  plansa. 

Planchada.  /.  Mar.  Salug  sa  mga  saca- 
yán  nga  burutangan  san  mga  luthang. 

Planchado,  m.  Pag  plansa  sa  mga  panap- 
ton. — Plansahan  nga    panapton. 

Planchador,  ra.  m.  y  /.  Paraplansa  ó  pa- 
raprensa  san  panapton. 

Planchar,  a.  Pag  plansa,  pag  prensa  san 
panapton. 

Planchear,  a.  Pag  butang  sin  mga  plansa 
nga  tumbaga,  etc. 


PL 

Plancheta.  /.  Garamiton  nga  geométrico 
nga  gamit  sa  pag  socol  sa  mga  cahirayo, 
mga  cahitaas  ug  pag  buhat  man  sin  mga 
plano. 
Planeta,  m.  Casuya  nga  harohalipot  an 
dapit  sa  atubangan  —  Bitoon  nga  tinatauag 
planeta, 
Planetario,   ria.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

mga  bitoon  nga  planeta. 
Planga.  /.  Tamsi  nga  madaguit. 
Planicie.  /.  Patag,  datag;  capatagan. 
Planisferio,  m.   Plano  sa  bug-os  nga  ca- 

libutan 
Plano,   na.  adj.  Patag,  mahauan.— ni.  Pla- 
no, mapa. 
Planta.  /.  Itotonob,   itotnob.— Tanum;  ta- 

ram-mon. — Cahimo;   cabaedao. 
Plantación.  /.  Pag  tanum— An  mga  tina- 

num. 
Plantador, ra.  adj.  Mag  tatanum.— pl.  Mag 

laranum. — s.  Paratanum. 

Plantaje,  m.  An  mga  tinanum. 

Plantar,  adj.  Zool.  An  tungud  sa  itotonob. 

Plantar,  a.    Pag  tanum.    Pag  hasuc— Pag 

carucalang.— Plantar  camote.— Lomong.— 

Plantar    caña-dulce.    Talad.— fig.   Pag    pa- 

tindug.— fig.  Pag  osoc;  pag  bungsad.— Pag 

pugas. 
Plantario,  m.  Dulugui,  barocboc. 
Planteamiento,  m.  Pag  tanum. 
Plantear,   a.  Pag  larang.— fig.  Pag  tindug. 

—Pag  turnan  sa  ano  man  nga  guinlarang. 
Plantel,  m.  Tanum.— fig.  Pangaradman. 
Plantificación.  /.  Pag  tindug;  pag  turnan 

sa  ano  man  nga  guinlarang. 
Plantificar,  a.    Pag  tindug;  pag  turnan  sa 

ano  man  nga  guinlarang. 
Plantilla.  /.  Tinabas  nga  anit  nga  himoon 

nga  sapin.— Tangcop  sin   medias  dapit  sa 

rapa  rapa. — Hormahan. 
Plantillar,    a.    Pagbutang  sin  plantiya  sa 

mga  sapin;   pag  tangcop  sa  mga  medias. 
Plantío,  tía.  adj.  Tuna  nga  guintan-man 

cún  pag  tatanuman   bá.—m.  Pag  tanug— 

Tinanum.— Plantío  de  abacá.— Caabac-han. 

—Plantío  de  cacao.— Cacacaoan-— Plantío 

de  café.— Cacapetihan,— Plantío  de  caña- 

dulce.--Catub-han.— Plantío  de  cocos,— Ca- 

lubian  —  Plantío  de  camote.— Cacamotihan. 

—Plantío    de    plátanos. — Casaguingan  — 

Plantío    de    raices    comestibles. — Banti. — 

Plantío  de  tabaco. — Tabacoan. 
Plantista,  m.  Paramangno  sa  mga  tanum 

dida  sa  tanaman  nga  hadianon.— fam.  Ma- 

isug,  nag  papacalaqui. 
Plantón,  m.  Saring  sing.— Saha.— Bantay. 
Planudo,  da.  adj.  Mar.  Sacayán  nga  ha- 

luag  sa  sagud. 


PL 

Plañidera./.  Babaye  nga  matangis  sa  ruga 
paglubong,  cay  sinosoholan  man. 

Plañidero,  ra.  adj.  Matangis,  mabachoon. 

Plañido,  m.  Pag  Sacho,  pag  araba,  pag  ta- 
ngís. 

Plañir,  n.  y  a.  Pag  bacho,  pag  araba,  pag 
tangís. 

Plasma,  /.  Bato  nga  hinilao. 

Plasmador,  ra.  adj.  Mag  buruhat. — s.  Pa- 
buhat,  parahimo. 

Plasmar,  a.  Pag  buhat,  pag  himo. 

Plasta.  /.  Bisan  ano  nga  mahomoc,  mayo- 
mo. — Yapad,  mayapad. — Bisan  ano  nga  bu- 
hat nga  diri  ansiya  an  pag  buhat. 

Plaste,  m.  Minasa  nga  yeso  ngan  sin  cola. 

Plastecer,  a.  Pag  buli  sin  yeso  sa  mga  lo- 
bo loho. 

Plastecido,  m.  Pag  buli  sin  yeso  sa  mga 
loholoho. 

Plástica.  /.  Pag  aradman  sin  pag  himo  sin 
ano  man  nga  buhat  nga  tuna,  yeso,  etc- 

Plasticidad,  /  Camahomoc,  pagcatnaho- 
moc,  camayomo,  pagcamayomo. 

Plástico,  ca.  adj.  An  tungud  san  pag  arad- 
man sin  pag  himo  sin  ano  man  nga  buhat 
nga  tuna,  yeso,  etc. — Mahomoc,  mayomo. 
— Macahimo. 

Plata.  /.  Salapi. — En  plata,  m.  adv.  jig. 
y  fam.  Lactud  nga  casayoran. 

Plataforma./.  Máquina  nga  gamit  sa  pag 
himo  sa  mga  orasan,  etc. — Baluarte. 

Platanal  ó  Platanar,  m.  Casaguingan. 

Plátano,  m.  Saguin;  hinug. — Hanipa;  líng- 
cod,  costa;  pinipita;  pinitogo;  pepita;  po- 
diquit;  sabá;  binayaga:  binalaton;  binalitan; 
binato;  binocot,  cabinoctan;  buagas;  bongu- 
ran;  cariara;  potó;  tindoc. — Plátanos  uni- 
dos.  Singin. 

Platea.  /  Suang  suang. 

Plateado,  da.  adj.  Masugad  sin  salapi  an 
color. 

Plateador.  m.  Parahirog  sin  salapi  nga  ti- 
nunao.  Para  potos  sin  salapi. 

Plateadura./  Pag  hirog  sin  salapi  nga  ti- 
nunao.  Pag  potos  sin  salapi  sa  mga  sagra- 
rio, etc. — An  gamit  nga  salapi. 

Platear,  a.  Pag  hirog  sin  salapi  nga  tinu- 
nao.  Pag  potos  sin  salapi  sa  mga  marco,  etc. 

Plateresco,  ca.   Mga   rayandayan. 

Platería.  /  P¿g  aradman  sa  pagcaplatero. 
— Catungdanan  sin  platero. — Pandayan  sin 
platero. — Tendahan  sin  salapi,   bulauan. 

Platero,  m.  Id.;  panday  sa  salapi. — Para- 
baliguia  sin  salapi  ó  bulauan  nga  magcala- 
inlain. 

Plática./  Carocayacan, — Uale.— Á  libre 
plática,  loe.  adv.  Mar.  Pag  togot  nga  su- 


PL. 


457 


molud  ná  an  sacayán  cay  tapus  na  an  cua- 
rentenas. 
Platicar,  a.    Pag  carocayacan,    pag  sabut, 

pag  sarabut. 
Platija.  /  Isda  sa  mga  dagat  sa  Europa. 
Platillo,  m.    Guinisa.— Lampay;  piroping- 

ganoy. — Pacpac. 
Platino,  m.    Metal    nga    sugadsugad    sin 

salapi. 
Plato,  m.  Pinggan.  — Sucaran;  tiloron. 
Platónicamente,  adv.  m.  Sa  mahauan  nga 

casingeasing;  sa  pag  tahud;  sin  uaray  tuyo 

nga  maraut. 
Platónico,    ca.  adj.  Mahauan,  lubos. 
Plausibilidad.  /  Cadarayauan. 
Plausible,  adj.'  Tacos  pag  dayauon. 
Plausiblemente,  adv.  m.  Pag  dayao  sin 

daco. 
Playa.  /    Bay  bay;  bay  bayon;  tabi. 
Playado,   da.  adj.  Bay  bayan. 
Playazo,  m.  Bay  bayon. 
Playero,  ra.  m.   y/  Parabaliguia  sin  is- 
da nga  dará  niya  ticang  sa  bay  bay. 
Plaza.  /  Sauang;  langtad. 
Plazo,  m.  Talaan.  Anganangan. 
Plazoleta.  /    Sauang    sauang. 
Plazuela.  /   Sauang,  sauang  sauang. 
Pleamar.  /.  Mar.  Taob;  lantup. 
Plebe.  /  "Mga  tauo    sa  bongto  nga    diri 

mga  dato. — Mga   tirnaua. 
Plebeyo,   ya.   adj.  Tirnaua,  tinimaua. 
Plebiscito,  m.  Sugo  ó  larang  sin  bongto. 
Plectro,  m.  Icarablit  sin  arpa,  etc. 
Plegable,  adj.  Maconot.  Mapilo. 
Plegadamente,   adv.  m.   Diri  dayag   ca- 

opay. 
Plegadera./    Baga   cuchiyo  nga  cahuy 

tul-an,  tiposo,  etc. 
Plegadizo,  za.  adj.    Maconot.  Mapilo. 
Plegado,  m.  Pag  conot. 
Plegador,  ra.  adj.  Macaconot.  Macapilo- 

— s.    Paraconot.    Parapilo. — Igcoconot. — 

Sangburan. 

Plegadura.  /  Pag  conot.  Pag  pilo. 
Plegar,  a.    Pag    conot. — Pag    pilo. — Pag 

sangbud. — Quinicon,  cuyus,  cuyus  cuyus. 
Plegaria.  /  Paquimalooy,  pangamaya,  pa- 

ngamuyo,  pangaro. 
Pleguete,   m.    Cambud. 
Pleita.  /  Linara  nga  abacá,  etc. 
Pleiteador,  ra.  adj.  An  may  calipongan. 

— Maquicalipongan. 
Pleitear,  a.  Lipong;  pag  calipongan. 
Pleitista,  adj.  Maquicalipongan;  maquica- 

polongan. 
Pleito,   m.    Calipongan.    Capoionganan. 
Plenamar,  f.  Taob;  lantup. 


458 


PL 


Plenamente,  adv.  in.  Pono  ná  gud;  tu- 
rnan  gud. 

Plenariamente,  adv.  m.  Pono  ná  gud, 
tuman  gud. 

PlenariO,  ria.  adj.  Pono;  ayao  ná;  tu- 
man gud. 

Plenilunio,  m.  Cadayao,  pagcadayao  san 
bulan. 

Plenipotencia.  /.  Gahum  nga  itínotogot 
san  mga  hadi  sa  mga  sacop  nga  sinusu- 
go  ó  tinatapuran  nira. 

Plenipotenciario,  ria.  adj.  Tauo  nga 
sinusugo  ug  tinatapuran  man  sa  mga  ha- 
di ngadto  man  sa  iba  nga  mga  hadi. 

Plenitud.  /.  Caayao;  catuman. 

Pleno,  na.   adj.  Pono. 

Plétora.  /.  Med.  Cadamo  caopay  sin  du- 
go; cadamo  caopay  sin  mga  duga  sa  lauas. 

Pletórico,  ca.  adj.  An  damo  an  dugo; 
an  damo  an  mga  duga  sa  lauas. 

Pleura.  /.  Zool.  Baga  panit  panit  sa  solud 
sa  dughan. 

Pleuresía.  /.  Med.  Saquit  sa  dughan.— 
Saquit  sa  caguiliran. 

PleurítíCO,  ca.  adj.  Med.  An  may  saquit 
sa  dughan. — An  may  saquit  sa  caguiliran. 

Pleuritis.  /.  Med.  Saquit  sa  panit  panit 
sa  solud  sa  dughan. 

Pleurodinia.  /  Mea.  Camasool;  camaol- 
ol  san  dughan. 

Pléyadas.  /.  pl.  Mga  bitoon  nga  tinata- 
uag  balatic. 

Pléyades.  /.  pl.  Mga  bitoon  nga  tinata- 
uag  balatic. 

Plica,  f.  Surat  nga  serrado  nga  casayoran 
sin  testar  cún  iba  pá,  nga  ig-aabre  ó  ig- 
mamantala  cún  tuig  ná. 

Pliego,  m.  Id.;  usa  caplicgo  nga  papel. — 
Surat. 

Pliegue,  m.   Conot.— Pilo. 

Plomada./.  Ibaradlisnga  timga. — Tontón. 
— Lagdong. — Pamato. 

Plomar,  a.  Pag  marca  sin  timga  nga  bi- 
nibiao  sa  mga    surat  nga  can'g-onan,  etc. 

Plomazón.  /.  Oroolonan  nga  gamit  sa 
mga  paradorado. 

Plomería.  /.    Atup  nga  timga.— Timga. 

Plomero,  m.  Parahimo  sin  bisan  ano  nga 
timga. 

Plomizo,  za.  aJj.  An  may  timga. — Ma- 
sugad  sin  timga. 

Plomo,  m.  Timga. 

Plomoso,  sa.  adj.  An  may  timga.— Ma- 
sugad  sin  timga. 

Pluma.  /.  Barahibo;  dotdot;  bolbol  sin 
tamsi.  Alinalin  án  sa  ilarum  sa  paco. — 
Plumas  del  pescuezo  de  gallo,  etc.  Imoroc. 
— Plumas  largas  é  inclinadas  en    la    cola 


PL-PO 

del  gallo,  etc.  Laui. — Plumas  de  las  aves 

en  la  punta  de  las  alas.  Panaragangan.— 

Pluma  sa  pag   surat. 
Plumada.  /.  Pag  surat. 
Plumado,  da.  adj.  Tamsi  nga  barahiboon. 
Plumaje,  m.  Barahibo;  dotdot;  bolbol  sin 

tamsi.— Tongol;  sabol,  sabolsabol. 
Plumajería.  /•  Mga  pluma.—  Mga  tongol. 
Plumajero.  m.  Parahimo  sin  mga  pluma. 

—  Parahimo  sin  mga  tongol.— Parabaliguia 

sin    mga    pluma. — Parabaliguia    sin    mga 

tongol. 
Plumazo,  m.  Olonan  cún  colchón  bá  nga 

may  solud  nga  barahibo  sin  tamsi. 
Plumazón,  m.    Barahibo;  dotdot;    bolbol 

sin  tamsi. 
Plúmbeo,  bea.  adj.  Tinimga. 
Plumeado,  m.  Mga  badlis. 
Plumear,  a.  Pag  badlis. 
Plúmeo,  mea.  alj.  Barahiboon;  bolbolon. 
Plumería.  /.    Mga  pluma,  mga  barahibo 

sin  tamsi. 
Plumerío,  m.  Mga  pluma,  mga  barahibo 

sin  tamsi. 
Plumero,  m.  Silhig  sin  barahibo.— Burug- 

langan  sa    mga  pluma. 
Plumífero,    ra.    adj.    poét.    Barahiboon, 

bolbolon,  bolbolan. 
Plumista,  m.  Parasurat. 
Plumón,  m.    Bolbol  sin    tamsi.— Colchón 

nga  may  solud  nga  mga  bolbol  sin  tamsi . 
Plumoso,  sa.  adj.    Barahiboon,  bolbolon 

bolbolan. 
Pluralidad.  /.  Cadam-an,  damo. 
Plus  minusve.  loe.  lat.  Cumapincumulang. 
PlUS  Ultra,  loe.  lat.  Onhan  bá;  labi  pá. 
Plúteo,  m.    Mga  honos  sin  estante,     etc. 
Pluvímetro,  m.   Garamiton  sa  pag  socol 

san  oran. 
Pluviómetro,    m.    Garamiton  sa  pag  so- 
col  san  oran. 
Pluvioso,  sa.  adj.  Maoran. 

PO 

Poa.  /.  Mar.  Pisi  nga  gamit  sa  mga  layag 

sa  mga  sacayán. 
Población./.  Bongto. 
Poblado,  m.  Bongto. 
Poblador,  ra.  adj-  An  mahimo  sin  bongto. 
Poblacho,  m.  Bongto  nga  guti  ug  maraut. 
Poblar,  a.  Pag  bongto. 
Pobo.  m.  Cahuy  nga  álamo. 
Pobre,  adj.    Macalolooy;    mag  pacalolooy; 

hangol.— fig.    Holoy;    daitol.— Maquiquili- 

mos. 
Pobremente,    adv.  m.  Macalolooy  gud. 


PO 

í*obrería.  /.  Capobrisan,  mga  maquíquí- 
limos. 

Pobrete,  ta.  adj.  Macalolooy. 

Pobretear,  n.  Pag  pacapobres. 

Pobretería.  /  Mga  maquiquilimos— Ca- 
pobrisan; camacalolooy. 

Pobretón,  na.  adj.  Macalolooy  gud. 

Pobreza,  /  Cahangol,  camalolooy,  capó- 
brisan. — Casoco,  casongco. 

PobrezuelO,  la.  adj.   Macalolooy. 

Pobrismo,  m.  Mga  maquiquilimos. 

Pocero.  m.  Parahimo  sin  mga  atabay. — 
Parahauan  sa  mga  atab?y. 

Pocilga.  /.  Tangcal  sin  bactin  ó  babuy, 
alad  sin  bactin  ó  babuy. 

Pocilio,  m.  Tadiao  nga  saluran  sin  lana, 
etc. — Tasa  sin   chocolate. 

Poción./.  Inumon,  irin-mon  nga  itarambal.. 

POCO,  ca.  adj.  Guti,  gutiay,  dito,  dio  ó 
diyo,  taguidiot,  taladigyiot,  talag  gudti,  ni- 
quinic,  anam,  ananay. — En  poco.  m.  adv. 
Ibus. — Poco  á  poco.  m.  adv.  Hinay  hinay, 
luay  luay,    onac  onac,    daguinot,   hinugay, 

anam  anam,  ignay. — Poco  más    ó    menos. 

m.  adv.   Cumapin    cumulang. — Por    poco. 

m.  adv.  Ibus. — Sobre  poco  más  ó  menos. 

m.  adv.  Cumapin  cumulang. 

Pocho,   Cha.    adj.    Maduas,  duason. — Lu- 

bad  ná.  * 

Poda.  /  Pangotod  sa  iba  nga  mga  sanga 

sin  cahuy,  etc.,  basi  mamonga  sin  maopay. 
Podadera,  f.  Iootud  sa  mga  sanga  nga  iba 

sin  cahuy,  etc. 
Podador,  ra.  s.  Paraotud  sa  iba  nga  mga 

sanga  sin   cahuy,  etc. 
Podadura.  /.    Pangotud  sa  iba  nga    mga 

sanga  sin  cahuy,  etc. 
Podagra.  /    Med.   Saquít   nga  panhubag 

an  mga  teel,  etc. 
Podar,  a.  Pangotud  sa  iba  nga  mga  sanga 

sin  cahuy,  etc.,  basi  mamonga  sin  maopay. 
Podazón.  /.  Tuig  nga  igootud  sa  mga  sa- 
nga sin  cahuy,   etc. 
Podenco,  ca.   adj.   Ayam  nga  gamit  sin 

pamanua   sin  conejo. 
Poder,  m.  Gahum;  garamhan.— fig.  Sogud. 

— Cosog. 
Poderdante,  com.  An  mahatag  sin  gahum 

sa  lain  basi  umatubang  sa  justicia  ó  iba  pá. 
Poderhabiente,  m.    An  tinagan  sin    ga- 
hum sin  pag  mangno  sin  mangad,  etc. 
Poderío,  m.  Gahum. — Mangad,  bahandi. 
Poderosamente,  adv.  m.  Sa  iya  gahum. 
Poderoso,   sa.    adj.    Gahum. — Bahandia- 

non,    mangaran. 
Podio,   m.    Sarasigan  sin  mga  columna. 
Podón,  m.   Iootud    sa  mga  sanga  sin    ca- 
huy, etc. 


PÓ 


459 


Podre,  amb.  Nana. 

Podrecer,  a.  Dohot;  domog;  rabo;  rud-as; 
gaboc;  gotub;  apal;  baog;  doboc. 

Podredumbre.  /.   Cadon-tan.  Cadumgan, 
cadomogan.   Busila. — Nana. 

Podredura.  /.  Cadonot,  pag  cadonot. 

Podridero,  m.  An  guinpapadonotan. 

Podrigorio,  m.  fam.  Masaquiton. 

Podrimiento,  m.  Cadonot,    pag  cadonot. 

Podrir,  a.  Donot;  domog;  rabo;  rud-as;  ga- 
boc; gotub;  apal;  baog;  doboc. 

Poema,  m.  Surat  nga  agui  sa  pag  casiday. 

Poesía.  /.  Siday. — Pag    aradman  sin  pag 
buhat  sin  mga   siday. 

Poeta,  m.  Parasiday;  parahimo  sin  mga  si- 
day. 

Poetastro,  m.  Parasiday  nga  baol  pá. 

Poética.  /.  Pag  aradman  sin  pag  buhat  sin 
mga  siday. 

Poéticamente,  adv.  m.  Siniday  gud. 

Poético,  ca.  adj.  An  tungudó  cañan  poesía. 

Poetisa.  /  Babaye  nga  parahimo  sin  mga 
siday. 
Poetizar,  n.  Pag  siday. 
Poíno,  m.  Cahuy  nga  linohoan  nga  burug- 

tangan  san  mga  barriles. 
Polaina.  /.  Baga  medias  nga  bahol  caopay 

nga  may  mga  botones. 
Polca.  /.  Sayao  nga  polca. 
Polcar,  n.  Pag  sayao  sin  polca. 
Polea.  /  Motón. 
Poleadas./  pl.  Baga  sopas  nga  harina  nga 

may  gatas  ngan  sin  dugos. 
Poleame.  m.  Mga  motón. 
Polémica.  /  Pag  aradman  nga  naasoy  sa 

mga  catigayonan  nga  igo  sa  pag  ato  sa  mga 

caauay. — Pag  hihibaton  baton  nga  agui  sa 

pag  surat  basi  gumoa  an  camatuoram 
Polémico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  po- 
lémica. 
Polemista,  com.  Parasurat  nga  parabaton 

sa  iba  nga  mga  parasurat. 
Polemonio.  m.  Banua  nga  polemonio. 
Poleo,  m.  Banua. 
Poliandria./  An  cabutang  sa  babaye  nga .. 

mayada  in  damo  nga  mga   asaua. 
Poliantea.  /    Mga  sumat  nga  damo  nga 

magcalain  lain. 
Poliarquía.  /  Sinisiring  in  damo  an  mga 

ponoan  nga  nageacaput  san  gahum. 
Pólice,  m.  Dumaragco. 
Policía./  Pag  bantay  nga  maopay  sa  bohg- 

to  basi  matuman  an  mga  iguinsusugo  nga 

caopayan. — Mga  tinatapuran  sin  pag  ban- 
tay basi  murayao  an  ngatanan. — Pag  tahud. 
Policitación.  /  Pag  saad. 
Polígala.  /  Banua  nga  itarambal. 
Poligamia.  /  Cahimtangan  sin  lalaqui  nga  . 


460 


PO 


damo  an  iya  mga  asaua  nga  babaye;  cuncfi 
ini  diri  togot  sa  Dios  sá  mga  cristianos. 

Polígamo,  ma,  adj.  An  lalaqui  nga  nanga- 
saua  sin  damo  nga  mga  babaye. 

Poligarquía.  /.  Sinisiring  in  damo  an  mga 
ponoan  nga  nagcacaput  san  gahum. 

Polígloto,  ta.  adj.  y  s.  Surat  nga  sinurat 
sa  magcalain  lain  nga  mga  pamolong. — 
Tauo  nga  maaram  sin  magcalain  lain  nga 
mga  pamolong. 

Poligrafía./.  Pag  aradman  sin  pag  surat 
nga  diri  sinasabut  an  cahologan,  in  diri  an 
tauo  maaram  cún  naonano  an  pag  paagui. 
— Pag  asoy  cún  ano  bá  an  cahologan  sad- 
ton  mga  sinurat  nga  diri  sinasabut  san  diri 
maaram. 

Poligráfico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Poligrafía. 

Polígrafo,  m.  An  maaram  sin  Poligrafía. 
— Parasurat,  an  nagsurat  sin  magcalain  lain. 

Polilla./.  0\\xá—fig.  Bisan  ano  nga  na- 
cacaraut. 

Polímita,  adj.  Sinamay. 

Polín,  m.  Hanglag. 

Polio,   m.  Banua  nga  itarambal. 

Polipastos,  m.  Motón. 

Polista,  m.  Polistas,  bantay. 

Politécnico,  ca.  adj.  An  nacacasacop  sin 
magcalain  lain  nga  mga  pag  aradman. 

Politeísmo,  m.  Sayop  sa  mga  tauo  nga 
nanoo  sin  damo  nga  mga  dios  dios. 

Politeísta,  adj.  Án  natoo  sin  damo  nga 
mga  diosdios. 

Política.  /  Pag  mangno  sa  mga  bongto, 
pag  hatag  sa  ira  sin  mgá  casugoanan  nga 
pag  tutumanon  ug  pag  pacaopay  man  sa 
ira. — Pag  tahud. 

Políticamente,  adv.  m.  Alagad  sa  mga 
sugo  ó  batasan  san  política. 

Político,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  po- 
lítica— Matahud. — Batid  sa  mga  pag  mang 
no  san  guinhadian,  pag  pacaopay  sa  iya, 
etc. — Padre  político.  Ogangan. — Hermano 
político.  Bayáo. 

Politicón,  na.  adj.  An  maora  ora  ná  sin 
pagabiabi,  etc. 

Póliza.  /  Carig-onan  nga  ihinahatag  basi 
macarauat  sin  salapi. — Carig-onan  nga  na- 
asoy  nga  lugaringon  an  mga  mangad  nga 
guindadara. — Pasquín  ó  surat  nga  uaray 
ngaran  ó  firma. 

Polizón,  m.  Parasodoy  sodoy  sin  uaray 
man  buhat. — An  masacay  sin  uaray  man 
sarit  sa  mga  ponoan. 

Polizonte,  m.  Tinatapuran  sin  pag  mang- 
no ug  pag  bantay. 

Polo.  m.  Catapusan,  an  magcasicatapusan. 
Poltrón,  na.  adj.  Hubia,  mahubia. 


Poltronería.  /  Cahubia. 
Poltronizarse,  s.  Pag  hubia,  hubia. 
Polución.  /  Pag  auas  san  dugo. — Pag  pá- 

auas  san  dugo. 
Pollito,   ta.  adj.  Mahugao,  mala-oay. 
Polvareda.  /  Tapo  tapo  nga  iguinpapa- 

lid  sa  hangin. 
Polvificar,  a.  fam.  Pag  tod  tod. 
Polvo,  m.  Tapo  tapo,  capo,  capo  capo. — 

Puripud- — Dapao. — Biro. 
Pólvora./  Id.;  pólvora.— Pabotohum.—/^-. 

Madali  maisug,  madali  masina. — fig.  Cama- 

lacsi. 
Polvoreamiento.  m.    Pag   puripud.  Pag 

biribud,   pag  lamo. 
Polvorear,    a.     Pag  puripud.  Pag  biribud, 

pag  lomo. — Pag  bon  bon;  pag  burabura. 
Polvoriento,  ta.  adj.  Poros  sin    tapo  ta- 
po.— Poros  sin  dapao. 
Polvorín,  m.  Pólbora  nga  gamay. — Burug- 

tangan  san  pólbora. 
Polvorista,  m.  Parahimo  sin  pólbora;  pa- 

rahimo  sin  mga  pabotohon. 
Polvorizable.  adj.  Sadang  matod  tod  nga 

masugad  sin  tapo  topo. 
Polvorización.  /  Pag  tod  tod. 
Polvorizar,  a.  Pag  puripud.  Pag  biribud, 

pag  lamo. 
Polvoroso,  sa.  adj.  Poros    sin  tapo  tapo. 

— Poros  sin  dapao. 
Polla.  /    Dumaraga    nga    manuc. — fig.  y 

fam.  Babaye  nga  daraga 
Pollada.  /  Casi-oan,  casiuoan. 
Pollastro,  tra.  m.  y  /  Siuo  nga  daroda- 

co  ná. 
Pollazón.  /  Mga  siuo. 
Pollera.  /  Parahopot  sin  mga  siuo. — Pa- 

rabaliguia  sin  mga  siuo. — Pugaran  sa  mga 

siuo. 
Pollería.  /    Lugar    nga  guinbabaliguiaan 

sin  mga  manuc,  siuo  ug  tamsi- 
Pollero,  m.  Parahopot  sin  mga  siuo. — Pa- 

rabaliguia  sin  mga  siuo. 
Pollino,  na.  m.  y  /   Hayop  nga  poyino. 
Pollito,  ta.  m.  y  f.  Siuo  nga    guti  pá.    - 
fig.  y  fam.  Bata  nga  guti  pá. 
Pollo,    m.  Siuo,    piso,  misa,     piac. — Pollo 

que  ya  tiene  crecidas  las  plumas.    Lang- 

cob. — Pollo    sin    plumas.    Lagboc. —  Olud 

sin    potiocan. — fig.    y  fam.    Olitauo  nga 

barobata  pá. 
PolluelO,  la.  nu  y  f.     Siuo  nga  guti  pá. 
Poma.  /  Bonga  nga  mansana.  Burutangan 

sin  mga  mahamut.  Bula  nga  mahamut. 
Pomada.  /  Ihiriso.— Ihihirog. 
Pomar,  m.  Tanaman  sin  mga    cahuy  nga 

bongaan. 
Pómez»  /  Piedra   pómez.  Buga. 


vo 

Pomífero,  ra.  adj.  poét.  Cahuy  nga  bon- 
ga nga  mansanas.  Bongaan. 
Pomo.  m.  Bonga  sin  cahuy. — Surudlan 
sin  mga  mahamut. — Catapusan  sin  espada 
dapit  sa  carap-tanan. 
Pompa./.  Damo  nga  mga  orosahon,  pang- 
orosahun.  Labtug. — Pag  parat  san  icog. 

Pompearse,  r.  fam.    Padayao,    parayao. 

Pomponearse,  r.  fam.  Padayao,  parayao. 

Pomposamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
pag  padayao;  sa  daco  nga  pagparayao. 

Pomposo,  sa.  adj.  Orosahun. 

Pómulo,  m.  Tul-an  sa  bayhon. 

Poncíl.  adj.  Bonga  nga    sugad  sin  limón. 

Ponchada,  f.  Irinmon,  inumon. 

Ponche  m.  Irinmon,  inumon. 

Poncho,  cha.  adj.  Hubia,  mahubia;  ma- 
luya. 

Ponderable.  adj.  Sadang  timbangon.— 
Sadang  panginanohun. 

Ponderabilidad./.  An  sadang  timbangon. 

Ponderación.  /.  Panginano.—  Pag  paora 
ora  sa  mga  pagyácan,  etc. —  Pag  timbang. 

Ponderador,  ra.  s.  Paraora  ora  sa  mga 
pag  yacan,  etc. — Parapanginano. — Para- 
timbang. 

Ponderal,  adj.  An  tungud  sa  mga  pag 
timbang. 

Ponderar,  a.  Pag  timbang. — Panginano. — 
Pag  ora  ora  sa  mga  sumar,  etc. 

Ponderosamente,  adv.  m.  Sa  daco  gud 
nga  panginano. 

Ponderosidad.  /.  Cabug-at,  pageabug-at. 

Ponderoso,  sa.  adj.  Mabug-at.— -fig.  Ma- 
ligdong. 

Ponedero,  ra.  adj.  An  sadang  ibutang, 
iburutang.  Ogang  cún  dao  manuc,  tamsi 
nga    nag  bubunay. — m.    Pugaran. — Salag. 

Ponedero,  ra.  adj.  An  mabutang. 

Ponencia  /•  Catungdanan  sin  liocom  nga 
ponente. 

Ponente,  adj.  Hocom  nga  paraasoy  san 
expediente  nga  pagbobotosan  sa  mga  may 
catungdanan. 

Poner,  a.  Butang. — Pagpahimutang. — Pag 
pahamtang. — Hulag. — Loon,  loon  loon. — 
Longtud,  loib  loib,  bagao  bao. — Opid. — 
Otop. — Saray;  saray-say.— Balhug. — Bina- 
bjn. — Bongsud. — Butalag. — -Gahonong. — 
Antug. — Sol-ob. — Sol-ot — Suquip.-  Tong- 
tong. — Saclay. — Tayop. — Poner  hacia  un 
lado.  Hiplig. — Poner  algo  en  medio.  Hol- 
ot — Poner  mullido  en  cesto,  etc.  Hupila; 
halonhon. — Poner  boca  abajo.  Yaob;  colob; 
hapa. —  Poner  un  pié  en  una  rama  y  el  otro 
en  otra.  Lacbang. — Ponerse  boca  arriba  el 
pescado.  Liad. — Poner  á  remojo  el  palay, 
etc.  Lauig — Poner  al  fuego  muchas  rajas 


PO 


461 


de  íeña,  Omud- — Poner  en  agua  caliente 
las  almejas.  Pacgan. — Poner  espantajo  en 
sementera,  etc.  Pahuy. — Poner  presas  en 
ríos,  etc.  Paod,  pong-ol.^— Poner  en  orden 
bancos,  etc.  Pasad.— Ponerse  en  cuclillas. 
Pongco,  piyongeo,  piyongcot,  pirongcot, 
boroncot,  tangea,  gaang,  locbo. — Poner  el 
palay  en  el  mortero.  Pislong,  pisong;  los- 
og. — Poner  al  niño  sobre  la  pierna.  Sag- 
mac,  salo-ay. — Ponerse  de  codos  sobre  la 
mesa,  etc.  Salay. — Ponerse  delante  quitando 
la  luz,  etc.  Salipon. — Ponerse  con  las  pier- 
nas abiertas.  Sap-ang. — Poner  vaso  en  pla- 
to, etc.  Sangga,  sangea. — Poner  en  público 
lo  que  se  vende.  Saod.— Poner  ramas,  etc., 
en  el  tronco  de  los  árboles.  Sapiro. — Po- 
ner plomo  derretido  en  caña  ú  otra  cosa 
en  forma  de  canal.  Sil-og.— Ponerse  en  me- 
dio. Suang. — Ponerse  delante  de  lo  que 
puede  dañar.  Abong. — Poner  cerco  de  ca- 
ñas. Alasid. — Poner  iguales  las  cosas.  Apid, 
apid  apid. — Poner  unas  cosas  debajo  de 
otras.  Anib. — Poner  en  infusión  raices,  etc. 
Banao,  bagnao.— Poner  caldo  en  la  moris- 
queta. Bahog.— Poner  tierra  al  rededor  de 
las  plantas.  Bayoyo. — Poner  boca  arriba. 
Baliad,  huy-ang. — Poner  el  anzuelo  para 
coger  caimanes.  Balicogcog.— Poner  algo 
sobre  alguna  parte.  Baubao;  balotabil. — Po- 
ner las  cosas  sin  orden.  Barangday,  dal- 
yang,  dan-uc. — Poner  ley,  etc.  Batas. — Po- 
ner boca  abajo  á  los  ahogados.  Biring.— 
Poner  mala  cara.  Burungit,  culisisi. — Poner 
alguna  cosa  para  que  la  dé  el  viento.  Gaya, 
caya  caya,  halayahay,  halayhay. — Poner  al 
sol  el  abacá.  Calcag.— Ponerse  con  las  pier- 
nas y  manos  abiertas.  Carangcag.— Poner 
las  manos  abiertas  hacia  arriba.  Quiriong. 
— Ponerse  en  cuclillas  para  hacer  del  cuer- 
po. Libo. — Poner  la  mano  sobre  uno.  Do- 
pol Poner  carne  para  partirla  sobre  ta- 
bla, etc.  Datul. — Poner  leña  al  fuego.  So- 
ngo.— Poner  en  la  olla,  etc.  Son-ud. — Poner 
seguidas  las  cosas.  Sosnud. — Porer  vina- 
gre en  lo  que  se  ha  beber.  Tabanao. — Po 
nerse  sobre  ó  encima.  Tacba,  tacbab,  ta- 
racbab. — Poner  el  arma  á  la  cintura.  Ta- 
clos. — Poner  la  apuesta  los  que  juegan  á 
la  baraja.  Tayá. — Poner  en  hilera.  Tala- 
yatay,  talaytay,  taltal. — Poner  de  lado. 
Taliquilid,  tal  quid. — Poner  las  cosas  sepa- 
radas. Taltag. — Ponerse  en  forma  de  cír- 
culo para  comer  cuando  son  muchos.  Tang- 
co,  tarangeo. — Poner  en  infusión  raices,  ho- 
jas, etc.  Tangog. — Poner  en  libertad.  Tang 
tang. — Poner  la  candela  en  el  candelero. 
Taod. — Poner  los  tantos  ó  el  dinero  e'n  el 
juego.  Taon. — Ponerse  boca   arriba.  Tica- 


462 


rO 


yang. — Poner  en  el  agua  alguna  cosa.  Tis- 
cop,  tipsop;  looy. — Poner  una  cosa  sobre 
otra.  Tung  bao;  locnod;  longbo. — Ponerse 
con  los  pies  colgando  sobre  alguna  parte. 
Tontón.  — Poner  ventosa.  Haros. — Poner  á 
los  animales  ó  aves  un  palo  amarrado.  Ca- 
tang. — Ponerse  á  ambos  lados  de  la  mesa, 
etc.  Cubay.— Poner  cuerda  ú  otra  cosa 
amarrada  de  una  parte  á  otra.  Cutay. — Po- 
ner leña  al  fuego.  Dalig. — Poner  mal  ros- 
tro. Dolo. — Ponerse  pañuelo  de  la  barba 
á  la  cabeza.  Gahong. — Poner  en  petate  la 
semilla  de  palay.  Hacay. — Poner  en  orden 
las  cosas.  Hal-id.  Ponerse  de  pechos  sobre 
ventana,  etc.  Hambo,  hamboy. — Poner  ace- 
ro en  arma.  Lapi. — Poner  fuego  en  cogo- 
nal.  Larab. — Poner  los  ojos  en  blanco.  Lus- 
gao. — Poner  borlas.  Pag  parong  pong. — Po- 
nerse á  un  lado.  Pin  pin. — Poner  banda, 
estola,  etc.  Saclay,  baclay. — Poner  celada 
para  robar.  Sag  hid. — Poner  el  peso  de 
romana,  etc.,  en  su  lugar.  Salay. — Ponerse 
á  la  sombra.  Sipud. — Poner  al  fuego.  Sug- 
ba.— Ponerse  al  sol  ó  luna.  Tonud;  hilad. 
— Poner  bien  las  cosas.  Hupid. — Poner  al 
difunto  fuera  del  aposento.  Hutang.  —  Poner 
las  cosas,  etc.,  contiguas.  Amiao,  aliao. — 
Poner  las  aves. — Pag  bunay,  pag  itlug. 

Poniente,  m.  Calondan,  catonoan. — Ha- 
ngin  sa  calondan. 

Pontazgo,  m.  Bayad  nga  ibnabayad  san 
pag  aguí  sa  mga  tulay. 

Pontear,  a.  Pag  buható  pag  himo  sin  tulay. 

PonteztielO.  m.  Tulay  tulay. 

Pontificado,  m.  Pag  capapa.— Camadugay 
san  pag  capapa. — Pag  caobispo  ó  camadu- 
gay san  pag  caobispo. 

Pontifical,  adj.  An  tungud  ó  cañan  San- 
tos nga  Papa. — An  tungud  ó  cañan  Señor 
Obispo.— m.  Mga  biste  nga  gamit  sa  Se- 
ñor Obispo  sa  pag  misa,  etc. 

Pontifical  mente,  adv.  m.  Sugad  san  ba- 
tasan  sa  Santos  nga  Papa  ug  mga  Señor 
Obispo. 

Pontificar,  n.fam.  Pag  carauat  san  ca- 
tungdanan  san  pag  capapa. 

Pontífice,  m.  An  Obispo  cún  Arzobispo  bá. 
— An  Santos  nga  Papa. 

Pontificio,  cia.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
Santos  nga  Papa. 

Pontín.  7n.  Sacayán  sa  Filipinas. 

Ponto,   m.  poét.   Dagat. 

Pontón.  Sacayán  sa  pagtaboc  sa  mga  sa- 
lug  ug  sa  pagbuhat  sin  mga  tulay.  Sacayán 
nga  daco  nga  pinaca  almasen,  pinacahos 
pital  ug  pinacabilanggoan  san  mga  bihag. 
<— Tulay;  latay. 


PÓ 

Pontonero,  m.  Mil.  Bantay  sa  mga  saca- 
yán nga  pontón. 

Ponzoña.  /.  Hilo,  lara.— fig.  Maraut  nga 
mga  pag  tutdo. 

Ponzoñosamente,  adv.  m  Sin  hilo,  sin 
lara. 

Ponzoñoso,  sa.  adj.  Macahihilo,  malara 
— fig.  Macacaraut. 

Popa./.  Olin. 

Popes,  m.  Mar.  Pisi  nga  bahol  nga  gamit 
sa  sacayán  sa  catapusan  san  trinquete. 

Populachero,  ra.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan mga  timaua. 

Populacho,  m.  Mga  timaua. 

Populación.  /.  Pag  bongto. 

Popular,  adj.  An  tungud  ó  cañan  bongto. 
— Bongtohanon. — Tauo  nga  bantugan  sa 
bongto  cay  maopay  ang  iya  casing  casing. 

Popularidad.  /  Cabantugan. 

Popularmente,  adv.  Masugad  sin  bongto. 

Popularizar,  a.  Pag  pabantug.—  r.  Bantug. 

Populoso,  sa.  adj.  Bongto  nga  clamo  an 
mga  tauo. 

Poquedad.  /.  Cagutiay.—Cauaray  polos- 
— Catalao. 

Poquito,  ta.  adj.  Gutiay  gud,  gutiayay,  ta- 
guidiot,  taladiguiot,  talag  gudti. 

Por.  prep.  Cay.— Tungud.— Por  más.  Bi- 
san, bisan  diano. — Por  cuanto.  Bacay. — 
Porque,  para  que.  Basi. 

Porcelana./.  Pinggan.— Tasa.— Busag  nga 
color  nga  sinac-tan  sin  asul. 

Porcino,  na.  adj.  An  tungud  sa  babuy  ó 
bactin.-w.  Pasi. — Hubag  sa  oló  cay  nahi- 
pantuc. 

Porción.  /.  Bahin. — Gahin. — Panon. — Tu- 
ngud. 

Porcionero,  ra.  adj.  Maanbit. 

Porcionista.  com.  An  tinatagan  san  iya 
tungud. 

PorciÚncula.  /.  Indulgencia  nga  bug-os 
nga  sinisiring  sa  PorciÚncula. 

Porcuno,  na.  adj.  An  tungud  sa  babuy  ó 
bactin. 

Porche,  m.  Atup  atup. — Sauang. 

Pordiosear,  n.  Paquilimos,  pag  paquili- 
mos. 

Pordioseo,  m.  Pag  paquilimos. 

Pordiosería.  /.  Pag  paquilimos. 

Pordiosero,  ra.  adj.  Maquiquilimos,  ma- 
calolooy. 

Porfía.  /.  Pag  suhay  sin  polong. — Pag  bi- 
quil  biquil. 

Porfiadamente,  adv.  Hongio  caopay.  , 

Porfiado,  da.  adj.  Sucuahi,  masuqui; 
hongio;  macum  cum. 

Porfiar,  n.  Pag  suhay  sin  polong,  Pag  irog, 


PO 

pag  indig,  paquig  indig;  pag  ayat;    pag    bi- 
quil  biquil;  pag  hongio;  pag  daal. 
Pórfido,  m.   Bato  nga  raahal  nga  tinatauag 

pórfido. 
Pormenor,  m.  Talagudti,  mga  talagudti. 
Poro.  m.  Toroc  toroc  sa  lauas. 
Porosidad.  /.  Catoroc  torocan. 
Poroso,  sa.  adj.  Toroc  torocon. 
Porque,  conj.  causal.  Cay. — id.  final.  Basi. 
Porqué,  m.  fam.  Cay,  cay  ano. 
Porquecilla.  /.  Bactin  ó   babuy    nga    ba- 

baye. 
Porquera.  /.  Pinoporocoan  sa  mga  babuy 
sa  banua. 
Porquería,  /.     Hugao,   sighot,    buring. — 

Iguit. 
Porqueriza.  /.  Tangcal,  alad    sin    bactin 

ó  babuy. 
Porquerizo,  m.  Bantay,    paramangno    sa 

mga  bactin  ó  babuy. 
Porquero  .m.  Bantay,  paramangno  sa  mga 

bactin  ó  babuy. 
Porquerón.  /.    fam.  Paradacop     sa  mga 

may  sala,  nga  guindadara  niya  carsel. 
Porqueta.  /.  Bangca. 
Porquezuelo,  la.  m.  y/.  Bactin  ó  babuy 

nga  gutiay,  pasi. 
Porra.  /.  Bambo  ó  songcud  nga  may    oler 

oló  sa  catapusan.— fig.  Poqui,  puct. 
Porrada./.  Pagdabalsin  bambo  ó  song- 
cud nga  may  oló  oló  sa  catapusan;    pag  bal- 
bag. — fig.  Hiontug,  hipacdol. 
Porrazo,  m.  Pag  dabal  sin  bambo  ó  song- 
cud nga  may  oló  oló  sa  catapusan;  pagbal- 
Dag  — ~fig-  Hiontug,        hipacdol.— Bongtol. 
Porrear,  n.  fam.  Pag  hongio. 
Porrería.  /.  fam.    Baga    calorong.— fam. 

Camabugat. 
Porreta.  /.  Dahon  sin  seboyas,  etc. — En 

porreta,  m.  adv.  fam.  Hubo  gud. 
Porrilla.  /.  Palo  nga  puthao  nga  barobali- 
co. —  Verter.  Hubag  nga  matig-a. 
Porrillo  (Á).  m.  adv-  fam.    üamo,  damo 

caopay. 
Porrina.  /.  Dagom  dagom  ná  an  humay, 

etc. — Uahon  sin  seboyas,  etc. 
Porro,    adj.  fig.  y   fam.  Lorong,    tapang. 
Porrón,  ni-  Surudlan     nga      salaming  sin 
alacsio  nga  gamit  sin  pag  inum,   ug    masu- 
gad  sin  bisó. 
Porrón,  na.  adj.  fig.  y  fam.  Mahinay  hi- 
nay,  mabug-at. 
Portaalmizcle,     ni.  Miro;  garong. 
Portabandera.  /.  Mil.    Bagcus  nga  anit 
ngagamit  ug  sasarigan  man    san  pati     sa 
bandera  in  guindadara  sin  tauo. 
Portacartas,  m.  Sudlanan  sin  mga  surat. 
— Paradolong  ó  paradara  san  mga  surat. 


PO 


463 


Portada./.  Caraygan,  atubangan  sin  balay, 
etc. — Natad;  paluangan;  pangháan. 

Portador,  ra.  adj.  Magdodolong,  magda- 

dara. — s.  Paradolong,  paradara.— m.  Tabla 

nga  malidong  nga  may  caratinan  sa  but-nga, 

nga  burugtangan  sa  mga  pinggan  nga  may 

sud-an,  etc. 

Portaestandarte,  m.  Mil.  Soldados  nga 

paradara  san   bandera. 

Portafusil,  m.  Correa  nga  gamit  sin   pag 

dará  san  pusil. 
Portaguión,  m.  Paradara,  paradolong  san 

guión. 

Portaje,  m.    Bayad  san  pag  agui. 
Portal,  m.  Sirong,  ingud. — Camalig. 
Portalejo.  m.  Sirong  nga  gutiay. 
Portaleña.    /    Loho  nga  burugtangan    sa 

mga  luthang. 
Portal  ero.  m.  Bantay  sa  puerta  san  bongto. 
Portalón,  m.  Mar.  An  aguian  nga  burug 

tangán  san  hagdan  sa  mga  sacayán. 
Portante,  m.  Pag  lacat  an  mga    hayop. — 

Tomar  el  portante,  fr.  fig.  Pag    uli,  pag  pa 

laguio. 
Portantillo,  m.  Pag  lacat  sin  dagmit    an 

hayop  ó  mananap. 
Portanuevas,  com.  Parabalita,  parasumat 

ó  parahatag  sin  mga  notisia. 
Portañola.  /.  Mar.  Mga  loho  loho  nga  bu- 
rugtangan sa  mga    luthang. 
Portañuela.  /  Tinabas  nga  panapton  nga 

itarabon  sa  mga  sarual  dapít  sa  atubangan. 
Portapaz.  amb.  Ladauan  nga  tumbaga,  etc. 

nga  gamit  sa  mga  singbahan  sa  pag    hatag 

san  pax-tecum. 
Portapliegos,  m.  Burugtangan  nga  gamit 

sa  pag  dolong  sa  mga  surat. 
Portar,  a.  Pag  dolong,  pag  dará. — r.  Tu- 
rnan. 
Portátil,  adj.  Dará  dará. 
Portaventanero,  m.    Panday  nga   para 

himo  sin  mga  sada  ug  mga  bentana. 
Portazgar,  a.    Pagsocot    san    bayad  san 

pag  agui. 
Portazgo,  m.  Bayad  san  pag  agui. 
Portazguero,  m.  Parasocot  san  bayad  san 

pag  agui. 
Portazo,  m.  Tangub,  tac-um. 
Porte,  m.  Bayad  nga  ibinabayad  sa  pag  dará 

ó  pagdolong  sin  ano  la'.—  Batasan,  gaui. — 

Camahalan  nga  ticang  sa  mga  caganac. — 

Cadaco,  cadac  an  sa  bisan  ano. 
Porteador,   ra.  s.  Paradara,  paradolong. 
Portear,  a.  Pag  padolong,    pag  padara. — 

n.  Pag  sada  sin  tigda  an  mga  puerta  ó  mga 

bentana.— r.  Pag  halin  hahn. — Pag  tangub, 

pag  tac-um. 


464 


PO 


Portento,  m.  Pangasa,  catingalahan,  caoro- 
sahon. 

Portentosamente.^,  m.  Orosahun  gud. 

Portentoso,  sa.  adj.  Orosahon;  macati- 
tingala,  rnacalilisang. 

Porteo,   m.  Pag  dolong,  pagdara. 

Porterejo.  ////Portero  nga  gutiay. 

Portería,  f.  Porterohan. — Pag  caportero. 

Portero,  ra.   m.  y  /.  Portero,  bantay. 

Portezuela.  /.  Puerta  nga  gutiay. 

Puertezuelo.  m.  Pondohan  nga  gutiay. 

Pórtico,  m.  Pórtico  nga  guin  at-pan  nga 
may  mga  harigue. 

Portillo.  ;//.  Boho,  loho  sa  mga  cota-  — 
Puerta  nga  guti  dida  ngahao  sin  puerta  nga 
daco. — Dalan    nga    haligot.  — Araguian  — 

jig.    Cahibangan. 

Portón,   m.  Puerta  nga  daco. 

Porvenir,  vi.   Umarabut. 

Posa.  /.   Pag  onras. — Pag  posas. 

Posada.  /.  Balay  nga  lugaringon.— Hapi- 
tan,   harapitan. 

Posaderas.  /.  pl.  Balao-ang. 

Posadero,  ra.  m.  y  f.  Tag  iya  san  balay 
nga  harapitan. 

Posar,  n.    Pag   hapit   sin   balay. — Pag    pa- 

huay. — Paghapon     cún     dao    tamsi. — Pag 

gaput,  pag  aput,  pag  daplac. — r.  Lugdang. 

— ílugdon. 
Poscomunión./.    Orasión    nga  pinanga-- 

ngadie  san  Padre  nga  nagmimisa,  cún  ta- 

pus  ná  an  pag  carauat. 
Posdata.  /.  An  sumpay  sa  surat   nga  na- 

pirmahan  ná. 
Poseedor,  ra.    adj.    An  mayada,  tag-ada, 

tag  iya. 
Poseer,  a.  Pag  tag-ada,  pag  tag  iya. — Pag 

hibaro.  — /-.  Pag  daog  sa  mga  cairibgon. 
Poseído,    da.  adj.  Saob,  saop;  sinasaoban. 
Posesión.  /.   Pag  catag-ada.— Baga  cabu- 

tang  san  tauo  nga  sinasaoban.— Mga  orna, 

caabac-han,     calubian,    etc. — Tomar    pose- 
sión.  Pag  carauat;  paguicarauat. 
Posesionar,  a.  Pag  carauat. 
Posesionero,  m.  Tag-ada,  tag  iya. 
Poseso,  sa.    adj.  Saob,  saop,  sinasaopan. 
Posesor,  ra.  adj.  Tag-ada,    tag  iya. 
Posibilidad.    /.  Casadang    mahimo.— Ca- 
huín sin  pag  himo. 
Posibilitar,  a.  Pag  patigayon  nga  mahimo 

bisan  ano  nga  macuri. 
Posible,  adj.    Sadang  mahimo;  gahomon. 

—vi.  pl.  Mangad,  bahandi. 
Posición.  /.    Cabutang,    pag  cabutang. — 

Cab  tang;  cabtangan. — Cahimtang;   cahim- 

tangan.— Camutangan. 
Positivamente,  adv.   m.  Matuod  gud. 
Positivo,  va.  adj.  Matuod. 


PO 

Pósito,  m.  Balay  nga  binubutangan  san  tri- 
go, humay  ug  iba  pá,  nga  iguintatagana 
cún  may  quinahanglan. 

Positura.  /*.  Cabutang,  pag  cabutang. 

Posma.  /.  Camabug-at. — com.  jig.  y  fam. 
Mabug-at,  mahinay  hinay. 

POSO.  m.  Larug;  alaboab. — Pag  pahuay. 

Pospierna.  /.  Paa  sa  mga  hayop. 

Posponer,  a.  Pag  paorehe. 

Posta.  /.  Mga  hayop  nga  guintima  dida 
sa  mga  dalan  nga  ig  sasaliuan  sa  iba  basi 
madagmit  an  pag  lacat. — Hiua  sin  carne, 
isda,  etc. — Poroponglo. — Posta  cún  dao  sa 
bagsugal. — Ara.  Rayandayan. — Por  la  pos- 
ta, vi.  adv.  jig.  y  fam.  Madagmit. 

Postal,  adj.  An  tungud  sa  mga  correo. 

Poste.  Harigue. 

Postelero,  m.  Mar.  Tocud. 

Postema.  /.  Hubag  nga  may  nana. 

Postemero.  m.  Garamitoo  sin  pag  carlit 
sa  mga  hubag. 

Postergación./.  Baga  pagdiri.— Pagpa- 
caraut. — Pag  paorehe. 

Postergar,  a.  Baga  pagdiri. — Pag  paore- 
he.— Pag  pacaraut. 

Posteridad.  /.  Mamat. 

Posterior,   adj.  Orehe. 

Posterioridad.  /  Caorehe;   pag  caorehe. 

Posteriormente,  adv.  de  ord.  y  t.  Sa 
orehe. 

Posteta./.  Mga  pliego  nga  papel  nga  guin- 
huhusay  sa  mga  paramolde. 

Postigo,  m.  Puerta. 

Postila.  /  Cugang  . — Casayoran  sa  liguid 
sin  libro  cún  surat  bá. 

Postilación.  /  Pag  butang  sin  casayoran 
sa  liguid  sin  libro  ó  surat. 

Postilador.  m.  Parabutang  sin  casayoran 
sa  liguid  sin  libro  ó  surat. 

Postilar,  a.  Pag  butang  sin  casayoran    sa 

liguid  sin  libro   ó  surat. 

Postilla.  /.  Cugang. 

Postillón,  m.  Sacop  nga  mag  oona  ug  na- 

ngangabayo. 

Postilloso,  sa.  adj.  An  may  mga  cugang. 

Postiza.  /  Mar.  Bong  bong  sa    mga    sa- 

cayán  dida  sa  may  cumbis. 
Postizo,  za.  adj.  Sinumpay,  diri  onay. 
Postmeridiano,  adj.  An  tungud  sa  colop. 
Postor,  vi.  An  lumabao  sin  pag  hatag    cún 

dao  sa  pag  almoneda. 
Postración.  /.  Pag  daog;  pag  bungeag. — 

Pag  paluya. — Pag  hapa,  pag  pacolob;    pag- 

hapla,  pag  caob. — Camaluya. 
Postrar,  a.  Pag  daog;  pag  bungeag. — Pag- 

paluya. — r.    Luya. — Hapa,    colob,    habla, 

caob,   lohud. 
Postre,   adj.  Orehe;  poqui,  puet. — m.  An 


PO 

matam-is  ug  iba  pá  nga  ibinubutang  cún 
tapus  ná  an  pagcaon  san  sud-an. — Á  la 
postre,  ó  al  postre,  m.  adv.  Sa  catapusan; 
sa  orehe. 

Postremero,  ra.  adj.  Orehe. 

Postremo,  ma.  adj.  Orehe. 

Postrer,  adj.  Orehe;  poqui,  puet. 

Postreramente,  adv.  de  ord.  y  t.  Sa  ca- 
tapusan; sa  orehe. 

Postrero,  ra.  adj.  Orehe;  poqui,  puet. 

Postrimer,  adj.  Orehe. 

Postrimeramente,  adv.  de  ord.  y  t.  Sa- 
catapusan;  sa  orehe. 

Postrimería.  /.  Caorhian.  -  Catapusan. 

Postrimero  ra.  adj.  Orehe. 

Postulación./.  Pag  aro;  pangaro.— Panga- 
maya,  paquimalooy. 

Postulado,  m.  Dayag  caopay,  sayud 
caopay. 

Postulador.  m-  An  maaro,  an  mangamaya. 

Postular,  a.  Pag  aro;  pangamaya,  paqui- 
maiooy. 

Postumo,  ma.  adj.  An  matauo  in  patay 
ná  an  amay;  an  libro  ug  iba  pá  nga  iguin- 
papamolde  in  patay  ná  an  nagbuhat. 

Postura.   /.     Cabutang,    pag  cabutang. — 

Baga   cahimo,   cabacdao. — Rayad. — Trato.  • 

Pag  sarabut. — Posta. — Bunay  sin  tamsi.— 

Pag  bunay. — Tanum- 

Potable,  adj.    Inumon. 

Potador,  rá.  s.    Parainum. — Parasungcad. 

Potaje,    m.    Sabao    sa  la  oya,  etc.—Mga 

utan  nga  guinisa.—  Mga  utan. 

Potajería.  /.  Mga  utan. 

Pótala.  /.   Mar.    Bato  nga  bongtogon. 
Potar,   a.  Pag  sungcad,  pag  marca  sa  mga 

gantang,  etc. 
Potar,  a.  Pag  inum. 
Pote.  m.   Baga  baso,  cundi  tuna  an  iguin- 

hihimo. — Bica  nga  masetahan. — Baga   ca- 

rahá,  cundi  totolo  an  síqui  siqui. 
Pote.   m.    Sungcaran. 
Potencia.  /.   Garamhan.— Gahum.— Guin- 

hadian.— Cosog. 
Potencial,  adj.    An  may  gahum:  an  may 

cdsog. — Mahihimo. 

Potencialidad.  /.  Cagahum.— Catumbas. 
Potentado,  m.    Ponoan,  dato,    gahuman. 

— Hadi. — Bahandianon,   mangaran. 
Potente,  adj.    An    may   gahum;  an  may 

cosog. — Gahuman.— fam.  Dagco. 
Potentemente,     adv.    m.  Sa  gahum;  sa 

cosog. 

Poterna./.  Puerta. 
Potestad./.  Gahum. 
Potestativo,  va.    adj.    May  gahum. 
Potingue,  m.  fam.  Irinmon  nga  ticangsa 

botica. 


PO-PR 


465 


Potísimo,  ma.   adj.    Guioorogui,    mahal 
caopay. 

Potra./.  Cabayo  nga  babaye  nga  dumaraga. 

Potra.  /  fam.    Buyong. 

Potrada.  /  Cabayohan. 

Potranca.  /  Cabayo  nga  babaye  nga  ca- 
ñan tolo  catuig. 

Potrero,  m.   Bantay  sa  cacabayohan  nga 
mga  bata  pá. 

Potrero,  m.  fam.    Paratambal    san  saquit 
nga  buyong. 

Potro,   m.    Cabayo    nga  lalaqui  nga  nate 

pá. — Máquina  nga   gamit  sadto  anay  nga 

igsasáquit  sa  mga  tauo. — Siya  nga  gamit 

sa  mga  babaye  san  pag  anac. 
Potroso,  sa.  adj.  Buyongon,  itlogon,  inos- 

nan  san  itlog. 
Poya.  /   Tinapay  nga  bayad  sa  pag  loto 

sin  tinapay    sa   horno  nga  cañan  común. 
Poyal,  m.   Panapton  nga  itarahub  sa  mga 

lingcoran  nga  bato. 
Poyar,  n.  Pag  bayad  sa  pag  himo  ó  pag 

loto    sin   tinapay  sa  horno  nga  común. 
Poyata.  /.  Paga. 
Poyo.    m.   Lingcoran  nga  bato  ó    cota. — 

Bayad  ó  sohol  sa  mga  hocom. 
Poza./.  Danao. 
Pozal,  m.  Timba. — Cota  etc.,  saliguidsin 

atabay. — Tadiao  nga  biauan  sin  lana,  etc. 
Pozanco,  m.  Danao. 
POZO.   m.   Atabay. 

Pozuelo,    m.    Arotabay. — Tadiao  nga  bia- 
uan sin  lana,  etc. 

PR 

Práctica.    /     Cabatiran  —  Batasan.—  Pag 

turnan. 
Practicable,  adj.   Sadang  matuman.—- Sa- 

dang  mabuhat. 
Practicador,    ra.    An    matuman. — An 

mabuhat. 
Prácticamente,  adv.  m.    Buhat  gud.— 

Batid  caopay. 
Practicante,    m.    Tauo  nga  basbas,  bas- 

bason,    langanon. — An    mahatag   sa   mga 

masaquít  dida  sa  mga  hospital  san  bolong 

nga  sugo  san  paratambal. 
Practicar,   a.  Pag  turnan.— Pag  buhat. 
Práctico,  ca.    adj.    An  matutdo  sin  pag 

buhat  ó  pag  turnan. — Batid,    lasgud. 
Pradeño,  fia.  adj.  Datagnon. 
Pradera.  /    Datag,    patag,  banuáan  nga 

capatagan. 
Pradería.  /.   Datag,  patag,  banuáan  nga 

capatagan. 
Prado,    m.    Datag,  patag,    banuáan    nga 

capatagan. 


460 


PR 


Pragmática.  /.    Sugo,  pag  burut-an  nga 

hadianon. 
Prasio.  m.  Bato  nga  beroberdc. 
Prasma.    m.    Bato  nga  berde  an  color. 
Pravedad.  /.     Camaraut,    pag    camaraut 

sin  batasan. 
Pravo,  va.  adj.    Tauo  nga  inaraut  an  ba- 
tasan ni  ya. 
Pre.  m.  Sohol  nga  ihinahatag  sa  mga  sol- 
danos  sa  iquina  adlao. 
Preámbulo./^.  Tinicangan.  —  Pag   lico    li- 

co    cún  dao  sa  pag  polong. 
Prebenda.  /.    Bayad. — Catungdanan    nga 

singbahanon  sa    mga  catedral. — Hatag. 
Prebendado,  m.    An    may  catungdanan 

nga  singbahanon  sa  mga  catedral. 
Prebendar,    a.    Pag  hatag  ó  pag    togot 

sin  catungdanan   nga  singbahanon. 
Prebostazgo,  m.  Catungdanan  sin  pono- 

an  sin   mga  capadian,  pag  caponoan. 
Preboste,  m.  Ponoan  sin  capadian.  Pono- 

an  san  mga  polis. 
Precariamente,   adv.   Diri  gud    maiha, 

diri  gud  madugay. — Inotang  gud. 
Precario,  ría.    adj.    Diri  maiha,  diri  ma- 
dugay,— For.  Inotang. 
Precaución.  /.  Pag  tagam. 
Precaucionarse,  r.  Pag  tagam. 
Precautelar,  a.  Pag  tagam. 
Precaver,  a.  Pag  tagam. 
Precavidamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

pag  tagam. 

Precavido,  da.  adj.  Tagam. 
Precedencia.  /.  An  mag  oona;   labao  sa 

iba. 

Precedente,   p.  a-  Mag  oona. 
Preceder,  a.   Pag  ona.— Pag  labao.—  Bat 

bat  cún  sa  pag  pangadie. 
Preceptista,  s.  Paratutdo. 
Preceptivamente,  adv.  m.  Sinusugo  gud. 
Preceptivo,  va.  adj.  Sinusugo. 
Precepto,  m.   Sugo. 
Preceptor,  m.     Paratutdo,  mag  toroon. 

Preceptuar,  a-  Pag  sugo. 

Preces.  /.  pl.  Mga  pag  ampo,  mga  pa- 
quimalooy   sa  Dios. 

Preciado,  da.  adj.  Mahal,  hamili,  birilhon. 
— Madasig,  maparayao. 

Preciador,  ra.  s.  Parasumat  san  bale  sa 
ano  man. 

Preciar,  a.  Pag  sumat  san  bale,  pag  pa- 
bale. — r.   Pag  dasig,  pag  parayao. 

Precinta.  /.  Tinabas  nga  anit,  etc. 

Precintar,  a.  Pag  butang  sa  mga  caban 
sin  mga  tinabas  nga  anit  cay  pag  paca- 
rig-on  sa  ira. — Pag  butang  sa  mga  caban 
ug  iba  pá  sin  higot  nga  may  marca. 

Precinto,  ni.    Pag  butang   sa  mga  caban 


PR 

ug  iba  pa  sin  mga  tinabas  nga  anit  cay 
pag  pacarig-on  sa  ira. — Pag  butang  sa 
mga  caban  ug  iba  pá  sin  higot  nga  may 
marca. — Higot  nga  may  ■  marca  nga  ibi- 
nubutang  sa  mga  caban  ngan  sin  iba  pá 
may  marca.— Higot  nga  may  marca  nga 
ibi  nubu tang  sa  mga  caban  ngan  sin  iba  pá. 

Precio,  m.  Bale.— fig.  Mahal.— Bacal. 
Botong, 

Preciosamente,  adv.  m.  Mahal    caopay. 

Preciosidad.  /.  Camahal,  pag  camahal; 
camahalan;  cabirilhon;  pagcahamili;  cabag- 
say,  cabagsayan,  cabagsay  cabay  sayan, 
camaaniag. 

Precioso,  sa.  adj.  Mahal,  hamili,  birilhon; 
macauiuili;  mahinlo,  hingularan;  maaniag, 
mabagsay,  mabaysay. 

Precipicio,  m.  Cataragman,  cacurian. 

Precipitación.  /.  Caholog  sin  hitaas. 

Precipitadamente,  aiv.  m.  Hinanali. 

Precipitadero,  m.  Cataragman,  cacurian. 

Precipitado,  da.  adj.  Mahinanali. 

Precipitar,  a.  Pagholog.—  r.  Holog.— 
Hinanali. 

Precipitosamente,  adv.  m.  Hinanali. 

Precipitoso,  sa.  adj.   Macuri  aguian  cay 

•  madalonot,  tingpo.— fig.  Mahinanali. 

Precipuamente,  adv.  m.  Labi  pá. 

Precipuo,  púa.  adj.  Labao,  orug. 

Precisamente,  adv.  m.  Igo  gud.— Caso- 
roc-an  gud,  quinahanglan  gud. 

Precisar,  a.  Pagpirit,  pag  lugus. 

Precisión.  /.  Casoroc-an,  quinahanglan; 
capiritan.— Hingpit,  turnan,  igo. 

Preciso,  sa.  adj.  Casoroc-an,  quinahang- 
lan.— -Igo,  matuod. 

Precitado,  da.  adj.  Iguinasoy  ná,  isinabi 
ná. 

Precito,  ta.  adj.  Pinilian. 

Preclaramente,  adv.  m.  Mahal  caopay, 
sa  pagcamahal. 

Preclaro,  ra.  adj.  Mahal,  hamili,  batugan, 
birilhon. 

Precocidad.  /.  Baga  cadali  sin  pamonga 
san  cahuy. — Baga  cadali  sin  pag  aram  san 
tauo  nga  bata  pá  etc. 

Precognición./.  Pag  huna  huna  ngadaan, 
pagquilala  nga  daan. 

Preconización. ./.  Pag  dayao.— Pag  asoy 
sa  atubangan  sa  santos  nga  Papa  san  ba- 
tasan ug  mga  cabaralsan  san  tauo  nga 
nombrado  sa  pag  caobispo,  etc. 

Preconizar,  a.  Pag  dayao. — Pag  asoy  sa 
atubangan  sa  Santos  nga  Papa  san  batasan 
ug  mga  cabaralsan  san  tauo  nga  nombrado 
sa  pag  caobispo,  etc. 

Preconocer,  a.  Paghuna  huna  nga  daan, 
pag  quilala  nga  daan. 


pn 

Precoz,  adj.  Madali    mamonga    cún    dao 

cahuy,  etc. — Madagmit  mag  aram  an  bata 

pá,  etc. 
Precursor,  ra.  adj.  Magoona.  Mag  orona. 
Predecesor,  ra.  tn.  y  f.  An  sinaliuanan. 

— pl.  An  mga  guinicanan. 
Predecir,  a.  Pag  tagna,  pag  tacga. 
Predefinición./.  Pagtalaan  sa  Dios   sin 

pag  tuha  san  mga  uaray  pá,  alagad  lá  san 

iya  pag  buot. 
Predefinir,     a.     Pag  buot,  pag  talaan    sa 

Dios  sin  pag  tuha  ^an  mga  uaray  pá. 
Predestinación.  /.  Pag  pili. 
Predestinado,  da.  adj.  Pinili. 
Predestinar,  a.  Pag  pili. 
Predeterminación.   /.    Pag  huna    huna 

nga  daan. 
Predeterminar,  a.  Pag  huna  huna    nga 

daan. 
Predial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  tnga  oma, 

balay,  etc. 
Prédica.  /.  Uale,  uale  sin  tauo  nga  herejes 

cún  diuatahan   bá. 
Predicable,  adj.  Iguarale,  tacús  iguale. 
Predicación.  /.  Pag  uale.  -Uale,  tutdo. 
Predicador,  ra.  adj.  Mag  uarale.— ni.  Pa- 

rauale. 
Predicar,  a.  Pag  uale;  pag  tutdo. 
Predicción.  /.  Pag  tagna,  pag  tacga. 
Predilección./.  Pag  paora,  p:ig  palangga. 
Predilecto,  ta.  adj.  Pinaora,  pinalangga. 
Predio,  m.  Orna,  balay,  etc. 
Predisponer,    a.  Pag    tima,  pag  andam. 
Predisposición./.  Pag  tima,  pag  andam. 
Predominación./  Calabao,  pag  calabao; 

pag  labao. 

Predominar,  a.  Labao. 
Predominio,  m.  Gahum,  pag  buot.— Med. 

Cosog. 
Preeminencia.   /    Pribilegio  ó   cabansa- 

gan  nga  itinotogot,  calabao. 
Preeminente,  adj.  Labao,    orug;  hataas. 
Preexcelso,  sa.  adj.    Guimamahali,  gui- 

oorogui,  guidadacoi. 
Preexistencia.  /".  Cahimtang  nga  ona   sa 

iba. 
Preexistir.    n.    An    may    quinabuhi    nga 

ona  sa  iba. 
Prefacio,   m.    Tinicangan. — Prefacio    nga 
pinangangadie  ó  quinacanta  san  Padre  nga 
nagmimisa. 
Prefación.  /  Tinicangan. 
Prefecto,  m.  Ponoan  cún  dao  sa  mga  ro- 
mano, pangólo. 
Prefectura.  /  Pag  caponoan,  ug  an  tuna 
nga  sacop  sa  iya  gáhum. 
Preferencia.  /  Calabao. 
Preferente,  p.  a.  Malabao,    lumabao. 


pn 


467 


Preferentemente,  adv.  m.    Labao  gud, 

orug  gud. 
Preferible,  adj.  Tacús    palabihon,    pala- 

bauon. 

Preferiblemente,  adv.  m.    Labao  gud, 

orug  gud- 

Preferir,  a.  Pag  paorug. — Labao,  orug. — 
Ogbon. 

Prefiguración./  Pag  huna  huna  nga  daan. 

Prefigurar,  a.   Pag  huna  huna  nga  daan. 

Prefijar.  a.  Pag  talaan,  pag  tigaman  ó  pag 
butang  nga  daan. 

Prefinición.  /   Talaan,  pag  talaan. 

Prefinir,  a.  Pag  talaan. 

Prefulgente,  adj.  Maingat  ingat  caopay. 

Pregón,  m.  Bayabay. 

Pregonar,  a.  Pag  bayabay.— /g\  Pag  pa- 
bantug. 

Pregonería.  /  Catungdanan  san  para  ba- 
yabay. 

Pregonero,  ra.  adj.  Magparabantug  — 
m.  Parabayabay. 

Pregunta.  /  Paquiana,  pangotana. — Ab- 
solver las  preguntas,  fr.  For.  Pag  baton  sa 
mga  paquiana.— Andar,  estar,  ó  quedar 
uno  á  la  cuarta  pregunta. — -fr.  fig.  y  fatn. 
Uaray  gud  salapi. 

Preguntador,  ra.  s-  Parapaquiana. 

Preguntante,  p.  a.    Mapaquiana. 

Preguntar,  a.  Pag  paquiana,  pag  pango- 
tana.  Pag  sonay.  pag  sona  sona,  pag  tim- 
baya;  busngad,  bugti. 

Preguntón,  na.  s.  Parapaquiana  nga  ora 
ora  ná. 

Prehistórico,  ca.  adj.  Sinisiring  an  ona 
pa  san    historia. 

Preinserto,  ta.  adj.  Iguinasoy  ná,  isina- 
cop  ná. 

Prejudicial,  adj.  For.  Harusayon  anay 
san  uaray  pá  an  sentencia. 

Prejuicio,  m.  Pag  huna  huna  anay  in  diri 

pá  sinasabut  cún   ano. 
Prejuzgar,  a.  Pag  huna  huna  anay  in  di- 
ri pá  sinasabut  cún  ano.. 
Prelacia.  /.  Pag  caponoan,    catungdanan 

sin  ponoan. 
Prelación.  /  Calabao,  pag  caorug. 
Prelada,  m.  Ponoan  sin  mga  babaye. 
Prelado,  m.  Ponoan. 
Prelatura.  /.  Pag  caponoan,  catungdanan 

sin  ponoan. 
Preliminar,  adj.  y  m.  An  baga  tinicangan 

sa  bisan  ano;  tinicangan  sa  mga  pag  husay. 
PreÜminarmente.  adv.  m.  Anay,  pag  exa- 
minaron anay  an  mga  cabataan,  maguican 

siya  anay. 
Prelucir.  n.  Pag  sirang  anay,  pag  siga  ánay, 

etc. 


468  PR 

Preludiar,  n.  Mus.  Pag  sulay  ó  pag  basí 
sa  mga  toronggon  cún  sa  tingug  bá,  basi 
mahibaro. 

Preludio,  m.  An  baga  ona  sa  bisan  ano, 
tinicangan. 

Prelusión.  /  Tinicangan. 

Prematuramente,  adv.  t.  Diri  pá  tuig, 

diri  pá  igo. 
Prematuro,  ra.  adj.  Diri  pá  tuig,  diri  pá 

igo. 
Premeditación.  /.  Pamorobuot,  pamalan- 

dong  ánay. 

Premeditadamente,  adv.  m.  Sa  pag  pa- 
morobuot, sa  pag  pamalandong  ánay. 

Premeditar,  a.  Pag  pamorobuot,  pag  pa- 
malandong ánay 

Premiador,  ra.  adj.  Mag  babalos,  mag- 
baralos  sin  caopayan. — s.  Parábalos  sin  cao- 
payan. 

Premiar,  a.  Pag  bilos  sin  caopayan. 

Premio,  m.  Balos  nga  caopayan. 

Premiosamente,  adv.  m.  Sin  curi. — Sin 
hogot  caopay,  sigpitcaopay. — Soot  caopay. 

Premiosidad.  /.  Camacuri,  pag  camacu- 
ri  sin  pag  yacan  cún  pag  surat  bá. 

Premioso,  sa.  adj.  Hogot  caopay;  soot 
caopay. — Macuri  caopay. 

Premiso,  f.  Lóg.  An  duduha  nga  mga  si- 
yahanpa  nga  mga  proposición  san  silogis- 
mo.— fig.  Tigaman  nga  quilalahan  sa  bisan 
ano. 

Premiso,  sa.  adj.  Tima,  andam  nga  daan; 
sinugo  nga  daan. 

Premoción.  /.  Baga  pagquiua  ó  pag  ban- 
tad  nga  daan  nga  nacacahilig  sa  casing  ca- 
sing. 

Premonstratense.  adj.  Tinatauag  an  mga 
capadian  sa  orden  ni  San  Norberto. 

Premorir.  n.   For.   Pag  ona  sin  camatay. 

Premura.  /.  Cadagmitan.  Camadagmit. 

Prenda.  /.  Prenda  -Hiyas.— Dugnit.— Ha- 
tag  nga  tigaman. 

Prendador,  ra.  adj.  An  maaro  ó  maca- 
rauat  sin  prenda. 

Prendamiento,  m.  Pag  aro  ó  pag  cara- 
uat  sin  prenda. — r.   Baga  pag  higugina. 

Prendar,  a.  Pag  aro  ó  pag  carauat  sin  pren- 
da, r.  Baga  paghigugma. 

Prendedero,  m.  Cauíd,  cauit. 

Prendedor,  m.  Paradacop. 

Prender,  a.  Pag  caput.— Pag  dacop. — Sa- 
ngit. — n.  Pag  gamut  cún  dao  tanum  ó  ca- 
huy. — Dagcot;  dacot;  macot  cún  dao  ca- 
calayo.— Halotahit,  halotabil  cún  dao  da- 
gum. — Cauid,  cait. — r.  Pag  rayandayan  an 
mga  babaye  sa  ira  mga  biste,  etc. 

Prendería.  /.  Tendahan   sin  mga  dugnit, 


PR 

mga  hiyas  ó  iba  pá  nga  garamiton  nga  guí- 
namit  ná. 
Prendero,  ra.  m.y  f.  Tauo  nga  may  ten- 
dahan sin    mga  dugnit,  mga  hiyas  ó    iba 
pá  nga  mga  garamiton  nga  guinamit   ná. 

Prendido,  m.  Hiyas  sa  mga  babaye  sa  ira 
mga  oló,  etc.— Lagda  ó  susugaran  sa  pag 
himo  sa  mga  encaje,  ug  an  mao  nga  encaje. 

Prendimiento,  m.  Pag  dacop. 

Prenoción./.  Ona  nga  pagquilala  sa  ano 
man. 

Prenotar,    a.  Pag  tigaman  nga  daan. 

Prensa.  /.  Id.;  ipitan;  lugpit,  lug  pitan. — 
Dar  á  la  prensa,  fr.  Pag  pamolde  sin  libro. 

Prensado,  m.  Prinensa;  an  camahamis  san 
panapton  ticang  prinensa. 

Prensador,  ra.  s.  Paraprensa;  paraipít; 
paralugpit. 

Prensadura.  /.  Pag  prensa;  pag  ipit;  pag 
lugpit. 

Prensar,  a.  Pag  prensa;  pag  ipit;  pag  lugpit. 

Prensista,  m.  Para  molde,  parabuhat  sin 
pag  pamolde  dida  sa  mga  imprenta. 

Prenunciar,  a.  Pag  pahibaro  guidaan,  pag 
tagna  guidaan. 

Prenuncio,  m.  Pag  pahibaro  guidaan,  pag 
tagna  guidaan.   , 

Preñado,  da.  adj.  Burud,  sag  pon,  mab- 
dos. — m.  Casapon,  caburud,  pag  camabdos- 

Preñez,  f.  Casag  pon,  caburud,  pag  ca- 
mabdos. 

Preocupación.  /.  Pag  ona  sin  pag  angcon 
sa  bisan  ano. — Ona  nga  pag  huna  huna.— 
Hiborong  sa  huna  huna. 

Preocupadamente,  adv.  m.  Hiborong  lá. 

Preocupar,  a.  Pag  angcon  guidaan  sa  bi- 
san ano;  pag  patagam  sa  iba. — ^Baga  hi- 
borong, baga  cabaraca. 

Preopinante,  adj.  An  naona  sin  pag  asoy 
ó  pag  polong. 

Preordi nación.  /".  Pag  buot  sa  Dios  sa  ua- 
ray  tinicangan. 

Preordinadamente.  adv.  m.  Sa  pag  buot 
sa  Dios  sa  uaray  tinicangan. 

Preordinar,  a.  Pag  buot  sa  Dios  sa  uaray 
tinicangan,  basi  matuman  an  ngatanan  cún 
tuig  man. 

Preparación.  /.  Pagandam,  pagtima;  pag 
tagana. 

Preparamiento,  m.  Pag  andam,  pag  tima; 
pag  tagana. 

Preparar,  a.  Pagandam,  pagtima;  pag  ta- 
gana; digamofi,  gamón,  garap;  guiray;  sag- 
op;  sangcap;  tagubalon;  taom. — Alamagam; 
ataga;  panagolhat;  paroc;  intap;  alopaip; 
alotaga;  anday;  dani.— Garó  garó. 

Preparativo.  ;«.  An  tima,  an  andam. 


Preponderancia.  /.  Capin  cún  dao  sa  pag 
timbang,  capinan. — fig.  Calabao. 

Preponderar,  n.  Labao  cún  dao  sa  pag 
timbang. — Orug,  labao,  labi. 

Preponer,  a.  Pag  pili,  pag  paorug. 

Preposición.  /.  Id.;    usa  cabahin  sa  ora- 
ción. 

Prepósito,  m.  Ponoan,   pangólo. 

Prepositura,  f.  Pag  caponoan. 

Preposteración.    Pag  balio  cún  dao   sa 
pag  butang. 

Prepósteramente,  adv.  Diri  ná  tuig,  diri 
igo. 

Preposterar,  a.  Pag  balio,  in  ibinubutang 
ánay  án  orehe    ó  sonud  cunta. 

Prepóstero,  ra.  adj.  Binalio. 

Prepotencia./.  Gahum  nga  daconga  labao 
san  cañan  iba. 

Prepotente,  adj.  Gahuman  caopay. 

Prepucio,  m.  Taon  taon,  lapis,  tabón  ta- 
bón san  iquinatauo  san  lalaqui. 

Prerrogativa.  /  Pribilegio,  hatag,  calooy. 

Presa.  /.    Pag  dacop,    pag    caput. — Paod 

cún  dao  sa  mga  salug,  etc. — An  quinucu- 

ha,  an  quinacauat  sa  mga  soldados  sa  ira 

mga  caauay  didto    sa  pag  auayan. — Hiua 

ó  pinit  sin  carne,  etc. 

Presada.  /.  Color  nga  boroberde. 

Presagiar,  á.  Pag  taga,  pag  taega. 
Presagio,  m.  Tigaman  nga  nagpapasabut 

nga  inay  umarabut. — Pag  tagna,  pag  tagea. 
Presagioso,  sa.  adj.    Matagna,    mataega. 
Présago,  ga.  adj.  Matagna,  mataega. 
Presbicia./.  Casaquit  sa  mata,  cún  an  ta- 

uo  macaquita  sa  harayo,  cundi  macuri  raa- 

caquita  in  harani. 
Présbita.  Présbite,  adj.  y  s.  An  tauo 

nga   macaquita  sa  harayo,    cundi    macuri 

macaquita  in   harani. 
Presbiterado.  Presbiterato,  m.  Pag  ca- 

sacerdote,   pag  capresbitero,  pag  capade. 
Presbiteral,  adj.   An  tungud  ó  cañan  sa- 
cerdote. 
Presbiterio,  m.  An    bahin  sa  singbahan 

dida  sa  may  altar  mayor. 
Presbítero,  m.  Sacerdote.  Pade  nga  nag 

mimisa. 
Presciencia.  /  Pag  quilala  sa  mga  uma- 
rabut pá. 
Prescindible,  adj.  Sadang  mabaya. 
Prescindir.  «.  Pag  baya. 
Prescito,   ta.  adj.  Pinilian. 
Prescribir,  a.  Pag   tigaman.   Pag   husay. 

Pagtalaan. — n.  Pag  angeon,  pag  tag  iya. 
Prescripción.  /.  Pag  tigaman.  Pag  husay. 

Pag  talaan. — 'Pag   angeon,  pag   tag  iya,  in 

nag    tatag  iya    an  tauo   sin  mangad,  cay 


vn  m 

inagui  ná  man  an  tüig  nga  talaan  sugad 
san  mga  iguinsusugo. 

Presea.  /  Hiyas  ó  bisan  ano  nga  mahal. 

Presencia./  Pagatubang.  Atubangan.— 
Cahimo  sa  lúas. — Presencia  de  ánimo.  Ca- 
murayao  sa  calag. — Presencia  de  Dios.  Pa- 
malandong  sa  atubangan  sa  Dios. 

Presencial,  adj.  An  tungud  sa  pag  atu- 
bang. 

Presencialmente,   adv.  m.  Sa  pag  a  tu- 

bang  gud. 

Presenciar,  a-  Pag  atubang,  pag  quita 
ó  pag  cada. 

Presentación.  /  Pag  pahayag,  pag  pa- 
quita. 

Presentalla.  /  Halad. 

Presentar,  a.  Pag  pahayag,  pag  paquita. — 
Pag  hatag, — r.  For.  Pag  atubang,  putngad. 

Presente,  adj.  Atubang.— Ito  niyan. — Aa- 
di. — m-  Hatag,  regalo. — Al  presente,  ó  de 
presente,  m.  adv.  Niyan. — Por  el,  por  la, 
ó  por  lo  presente,  m.  adv.  Niyan,  ito  ni- 
yan— Yaadi. 

Presentemente,  adv.  t.  Niyan. 

Presentimiento.  m.  Pag  abat  sa  casing 
casing. 

Presentir,  a.  Pag  bati,  pag  abat  sa  ca- 
sing casing. 

Presero,  in.  Bantay  sa  mga  paod  sa  mga 
salug. 

Preservación.  /  Pag  pacaopay.— Pag 
tagam. 

Preservador,  ra.  adj.  Magpacaopay.— 
Matagam. 

Preservar,  a.  Pag  pacaopay.— /\  Pag  ta- 
gam. 

Preservativamente.  adv.  m.  Sa  pag  pa- 
caopay. Sa  pag  tagam  gud. 

Preservativo,  va.  adj.  Macacaopay. 

Presidario,  ni.  An  binibilanggo. 

Presidencia./  Pag  caponoan,  catungda- 
nan  sin  presidente. 

Presidencial,  adj.  An  tungud  ó  cañan 
presidente. 

Presidenta.  /  Ponoan  nga  babaye. 

Presidente,  m.  Ponoan,  pongolo. 

Presidiar,  a.  Pag  butang  sa  bisan  diin 
sin  mga  soldados,    basi  mag  bantay  sira. 

Presidiario,  m.  An  binibilanggo. 

Presidio,  m.  Mga  casoldadosan  nga  nag 
babantay  sa  cota,  etc. — Bilanggoan.— Mga 

t  binibilanggo. 

Presidir,  a.  Pag  pangólo,  pag  ponoan,  pag 
mando. 

Presilla.  /  Cayongcong;  carauhan,  taro- 
talinga. 

Presión.  /  Pag  pigot;  pag  hagoot. — Pag 
puga.— Baga  casoot. 

57 


470-  pn 

Preso,  sa.  /.  p.  Binibilanggo,  pinapándo- 

gan.. 
Prest,  m.    Sohol    nga   ihinahatag  sa  mga 

soldados  sa  iquinaadlao,  sugad  man  an  ca- 

caonon  nira. 
Prestación.  /.  Pag  paotang,  pag  pahuram. 

— Pagbulig  sin  pag  trabajo,  etc. 
Prestadizo,  za.  adj.  Sadang  iotang. 

Prestado.  De   prestado,  m.   adv.   Hi- 

nuram,  hindam. 

Prestador,  ra.  adj.  Nagpapaotang;  an 
mahatag. 

Prestamente,  adv.  m.  Sin  dagmit,  sin  dali. 

Prestamera.  /.  Sohol  nga  guican  sa  sa- 
lapi  sa  singbahan,  nga  isinosohol  sa  mga 
nagsisirbe  sa  mao  nga  singbahan. 

Prestamista,  m.  y  /  An  nag  papaotang 
sin   salapi. 

Préstamo,  m.  Otang.  Inotang. 

Prestancia.  /.  Camahalan. 

Prestante,  adj.  Mahal. 

Prestar,  a.  Pag  paotang.  Otang;  huram; 
angcat. — Pag  bulig,  pag  tabang. — Pag  ha- 
tag. — n.  Pag  polos. — Prestar  atención.  Pa- 
mati. — r.  Pag  alagad,  pag  caruyag  sin  pag 
turnan. 

Preste,  m.  An  Pade  nga  nagmimisa  can- 
tada nga  may  diácono  ug  subdiácono. — 
An  Pade  nga  nag  cacapa  sa  pag  turnan  san 
mga  turumanon  sa  singbahan. 

Presteza,  f.  Camadagmit,  camadali. 

Prestidigitador,  ra.  ;«.  y  /  Tauo  nga 
malacsi  sa  mga  juego  de  manos. 

Prestigiador,  ra.  adj.  Malimbong.-— m.  y 
/.  Paralimbong. 

Prestigiar,    a.  Pag  limbong. 

Prestigio,  m.  Limbong. — Bantug  nga  ma- 
opay. 

Prestigioso,  sa.  adj.    Malimbong. 

Presto,  ta.  adj-  Madagmit,  madalí,  malac- 
si, malongot. — Andam,  tima- — adv.  t.  Dag- 
mit, layon  layon. — De  presto,  m.  adv.  Sin 
dagmit,  sin  dali,  layonlayon. 

Presumible,  adj.  Sadang  matahap;  sadang 
mahunahuna. 

Presumido,  da.  adj.  Matahap,  mahuna- 
huna, maalayhab.  Madasig,    maparayao. 

Presumir,  a-  Pag  tahap;  holop,  alayhab. 
— Pag  hunahuna- — n.  Pag  dasig,  parayao. 

Presunción.  /.  Pag  tahap;  pag  hunahuna. 
— Pag  dasig  pag  parayao. — Catahap;  caho- 
lopan;  catahapan. — Cabhal. 

Presuntamente,  adv.  m.  Sa  catahap. 

Presuntivamente,  adv.  m.  Sa  catahap; 
sa  paghunahuna. 

Presuntivo,  va.  adj.  Sadang  catahapan; 
sadang  hunahunaon. 


Presuntuosamente,  .adv.    Salumsacum 

gud,  sa  pag  dasig  gud. 
Presuntuosidad./  Casalumsacum,  cama- 

lactas  sin  buot. 
Presuntuoso,    sa.    adj.    Masalumsacum, 

malactas  sin  buot. 
Presuponer,  a.  Pag  hunahuna  nga  daan. 
Presuposición./.  Pag  hunahuna  nga  daan. 
Presupuesto,  ta.  p.  p.  An  guinhunahuna 

nga  daan- — m.  Caisipan  nga  daan  guinhu- 
nahuna hionong  sa  mga  gasto  ug  iba  pá. 

— Presupuesto    que...  m.  conjunt.    Tungud 

cay.... 
Presura./  Casáquit,  cacurian. — Cadagmit, 

cadali.  Tingoha  gud- 
Presurosamente,  adv.  m.  Sin  dagmit,  sin 

dali. 
Presuroso,  sa.   adj.    Madagmit,    madali, 

malacsi. 
Pretal,    m.    Higot  ó  correa  nga  higot  sa 

siya  sa  cabayo,  etc.,  nga  agui  sa  dughan 

niya  ngadto  sa  luyo  sa  mao  nga  siya. 
Pretender,  a.  Pag  talingoha,  pag  tingoha, 

pagtuyo. — Pagsolo;  pamalaye;  panadli;  pa- 

ngasaua. 
Pretendiente,  p.  a.    An  nagtatalingoha, 

an  nagtitingoha,  an  nagtutuyo    sin    bisan 

ano,  an  naoongara. 
Pretensión./.  Pag  talingoha,  pagtingoha, 

pag  tuyo;  pag  aro. 
Pretenso,  m.    Pagtalingoha,    pagtingoha, 

pag  tuyo;   pag  aro. 
Pretensor,  ra.    adj.     Matalingoha,  mati 

ngoha,  matuyo;  maaro. 

Preterición./  Paglactao. 
Preterir,  a.    Paglactao. 
Pretérito,    ta.  adj.  An  inagui  ná. 
Pretermisión.  /  Diri  pagtuman.  Calica- 

tan. — Calipat  sin    pag  turnan. 
Pretermitir,    a.    Diri  pagtuman;     licat. — 

Lactao. 
Preternatural,   adj.    Diri  onay,  diri  na- 

mumutang   san  onay  nga  camutangan  niya. 
Preternaturalizar,  a.  Baga  pag  lain  san 

onay  nga  camutangan  sa  ano  man: 
Preternaturalmente.  adv.  m.  Diri  gud 

onay. 
Pretexta./  Biste  nga  halauig  nga  gamit 

sadto  onay  sa  mga  hocom. 
Pretextar,  a.    Pagbaribad,  pag  pasangil, 

pagsayoma,  pag  omá. 
Pretexto,  m.  Baribad,  pasangilan;  sayoma, 

omá. 
Pretil,  m.  Alobay-bay,   hambuyan.. 
Pretina.   /    Bacgong,    tacgong,   bacgus, 

bacus-— Hauac. — Pretina    de    pantalones. 

Hoghogan.  ■  ,<  \:¿, 

Pretinazo»  m,  Pag  latub  sin  tacgong,  etc, 


PR 

Pretinero.  ///.  Parahimo  sin  bacong,  tac- 
gong- 

Pretinilla.  /.  Tacgong  nga  gamit  sa  mga 
babayc. 

Pretor,  m.  Ponoan,  hocom  sa  mga  romano. 

Pretoria.  /.  Pagcaponoan . 

Pretorial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pretor. 

Pretoriano,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
pretor. — Mga  soldados  nga  nagbabantay  sa 
mga  emperador  nga  romano. 

Pretura. /.  Pagcaponoan. 

Prevalecer,  n.  Paglabao,  pag  labi.— Pag 
daog.— Paggamut  an  mga  tanum;  pagtubo. 

Prevaleciente,  p.  a.  Malabao. 

Prevaricación.  /  Pagtalapas.— Pacasala. 

Prevaricador,  ra.  adj.  Matalapason,  ma- 
talapasnon,  macasasala. — s.  Paratalapas. 

Prevaricar,  n.  Pagtalapas. — Pagpacasala. 

Prevaricato,  m.  For.  Pacasala. 

Prevención.  /.  Pag  andam.  Pag  tima.— 
Pag   tagam.  For.   Pagquilala,   pagsayud. — 

Bantay  sa  mga  soldados,  ug  an  lugar  nga 

pinoporocoan    niya. — Á    prevención,     m. 

Tingali,  bangin,  bain. 
Prevenidamente,  adv.  m.  Guidaan. 
Prevenido,  da.   adj.  Andam,  tima.—  Ta- 

gam. 
Prevenir,  a.  Pagandam,    pag    tima.  — Pag 

tagam. — Paghibaro. — Digamon,  gamón,  ga- 

rap,  tagana.   Alamagan,    ataga,  intap,    an- 

day,    anib,  tagac.    Garogaro,   hamo,  sayo, 

salao. 
Preventivamente,  adv.  m.  Andam  gud, 

tima  gud.  Tagam  gud. 
Prever,  a.  Pag  hunahuna,  pag  tagna,   pag 

tahap. 
Previamente,  adv.   m,  Guidaan,  daan. 
Previo,     via.    adj.  Anay. — Cún    may  na' 

pagtotogot,  cún  may  ná  pag  turnan,  etc. 
Previsión,  f.  Pag  huna  huna,   pag  tagna, 

pag  tahap. 
Previsor,  ra.  adj.  Mahuna  huna,  matahap. 
Previsto,    ta.    p.  p.    Guin   huna  huna  ná, 

sinasabut  ná. 
Prez.  amb.  Bansag,  bantug  nga    maopay. 
Priapismó.  m.  Mid.  Saquít  sa  iquinatauo. 
Priesa./.    Cadagmit,  cadali. 
Prietamente,    adv.    m.    Hogot    caopay; 

soot  caopay. 
Prieto,     ta.    adj,    Maromaitom.-- -- Hogot; 

soot. — jig.  Maimot,  mahicao. 
Prima.  /.  Sinisiring  prima  an  totolo  caho-. 

ras  sa  caagahum. — Lector    de   prima.  An 

paratutdo  sa  aga. — An  usa  san  pipito  nga 

horas    nga   sinisiring  canónicas,  nga  pina- 

ngangadie  sa  aga. — Ansiyapa  nga  cuerdas 

san  sesta,  etc.,   nga  mao  an  labi  nga  ga- 

may. — Mil.  Sinisiring  prima  ticang  san  ca 


PR 


471 


á  las  ocho  ngada   san   ca  á  las  once  san 
gabi. — Hatag,  premio. 

Primacía.  /.     Calabao. — Catungdanan  sin 
pag  caprimado. 

Primada.  /.  fam.  Pag  limbong. 

Primado,  m.  An  labao. — Catungdanan  sin 
pag  caprimado.       .  'r" 

Primado,  da.    adj.   An    tungud  ó  canafi 
primado.  c' 

Primal.  m.  Tacgong  nga  igagama.         ílS 

Primariamente,  adv.  m.  Orug  pá,  labi  páe 

Primario,  ria.  adj.    Labao,  nahaona,  an- 
siyapa. 

Primavera.  /.  Habagat. 

Primazgo,  m.  Pag  caoropud  san  mga  mag 
paratud.— Catungdanan  sin  pag  caprimado. 

Primearse,  r.  fam.  Pag  patud  patud. 

Primer,  adj.  Ansiyapa,  siyahanpa,  onahan, 
onhan. 

Primera.  /.  Su^al  sa  baraja. 

Primeramente,  adv.  t.  y  ord.  Siyapa. 

Primerizo,  za.  adj.  Basbas,  basbason  pá. 
— Ansiyapa  nga  paganac  sin  bayaye. 

Primero,   ra.   adj.    Ansiyapa,   siyahanpa, 

onahan,  onhan,  siyapa. 
Primevo,  va.  adj.  Siyapa,  ona. 
Primicerio,  ria.  adj.  Labao,  siyapa. 
Primicia.  /.  Haona;  mga    siyahanpa   nga 

mga  bonga. 
Primicial,  adj.  An  tungud  ó    cañan    mga 

primicias. 
Primichón.  m.  Morón  nga    igagama  nga 

linubid. 
Primigenio,  nia.  adj.  Onahan,  siyahanpa. 
Primilla.  /.  Pag  perdona  san    siyapa  nga 

sala  nga  guinbubuhat. 
Primitivamente,  adv.  m.  Sa  tinicangan 

pá,  sadto  pá. 
Primitivo,  va.  adj.  Ona,  onahan.— Gram. 

An   polong    nga  diri    ticang    sa    lain    nga 

polong. 
Primo,  s.  Patud.  Ansia  ini  an  acón  patud. 

Kste  es  mi  primo. 
Primo  hermano,  s.  Patud  nga  ansiyapa. 

— Namatay  an  iya  patud  nga  ansiyapa.  Ha 

muerto  su  primo  hermano. 
Primo,  ma.  adj.  Ansiyapa,  siyahanpa,  ona- 
han,   onhan. — Mahal,    matahum. — m.  y  /. 

Patud.  pl.  Mag  paratud;  capaturan. 
Primogénito,    ta.    adj.  y  s.  Suhag;  ma- 

gurang. 
Primogenitor,  m.  Guinicanan. 
Primogenitura.  Pag  camagurang  cún  dao 

mga  mag  burugto. 
Primor,  m.    Camahal.    Catahum.  Caopay. 

Camatahum,  camaopay. 
Primordial,  adj.   Ansiyapa,  siyahanpa,  si- 
yapa,  onahan,  ona. — Guinicanan. 


472 


PR 


Primorear,  n.  Maopay  nga  pag  tocar,  pag 
cablit  sin  sesta,  etc. 

Primorosamente,  adv.  m.  Mahal  gud, 
matahum  gud,  maopay  gud. 

Primoroso,  sa.  adj.  Mahal,  matahum; 
maopay  gud;  curuthao. — Batid,  lasgud. 

Princesa./.  Babaye  nga  asaua  sin  prínci- 
pe. — Babaye  nga  anac  san  hadi. 

Principado,  m.  Pag  capríncipe,  caodganan 
sin  pag  capríncipe.— Tuna  nga  sacop  sa 
gahum  san  príncipe.— Calabao,  pag  cala- 
bao.—/)/.  An  icapito  nga  cubay  san  mga 
espíritu   nga  langitnon. 

Principal,  adj.  Labao;  ponoan,  dato.— Ma- 
hal, hamili. — Puhonan. 

Princi palia.  /.  Mga  caponoanan,  mga  ca- 
datoan  san  bongto. 

Principalidad.  /    Calabao,  pag  calabao. 

Principalmente,  adv.  m.  Labi  pá,  orugpá. 

Príncipe,  adj.  Ansiyapa,  an  ona.— m.  La- 
bao. — Anac  nga  suhag  sin  hadi,  nga  ma- 
sonud  sa  iya  sa  pag  cahadi.-  Hadi.—  Daco 
nga  tauo,  mahal  nga  tauo. 

Principiador,  ra.  adj.  Mag  titicang.— s. 

Paraticang. 

Principiante./,  a.  Mag  titicang.— Baol  pá, 
basbas  pá. 

Principiar,  a.  Pag  ticang.— Principiar  á 
manifestarse  la  enfermedad.— Apiog. — Prin- 
cipiar á  bajar  la  marea.— Binggot.— Prin- 
cipiar á  nacer  los  cuernos  á  los  carabaos, 
etc.,  á  brotar  las  plantas. — Borol;  guitib. — 
Principiar  á  llover.— Gaob.  — Principiar  á 
echar  hojas   el    gabe,   palauan,   etc.— Lan- 

dap. Principiar    á   corromperse     cuerpo 

muerto.- — Lagdus.— Principiar  á  tejer.— 
Pugui. — Principiar  á  corromperse  carne, 
pescado,  etc.— Yoog.— Principiar  á  crecer 
la  marea. — Sorong. — Principiar  á  plantar 
palay. — -Tadoc. — Principiar  á  trabajar. — 
Tong  ha.— Principiar  á  madurar  la  fruta  — 
Hag  nat. 

Principio,  m.  Tinicangan. — Guinicanan,  bi- 
noroan;  tinudcan;  pinongotan,  guinpongo- 
tan,  capongtan,  capopongtar.  Tungayud. 
—Principio  del  tejido.— Pugui.— Principio, 
ó  está  en  los  principios. — Pugui  pugui. 

Principóte,  m.  fam.  An  nag  paparayao, 
nagpapacahataas   sin  buot. 

Pringada.  /.  Gorot,  pinit  sin  tinapay  nga 
minantecaan. 

Pringar,  a.  Pag  hirog  sin  tamboc— Pag 
buring  sin  tamboc. 

Pringón,  na.  adj.  Boringon  sin  tamboc— 
m.  fam.  Buring  sin  tamboc. 

Pringoso,  sa.  adj.  May  tamboc— Buri- 
ngon  sin  tamboc. 


PR 

Pringote,  m.  Pag  sacot  sa  pág  caon  san  la 
oya  an  carne,  tosino  ug  soriso. 

Pringue,  amb.  Tamboc,  manteca. — jig.  Hu- 
gao,    buring. 

Prior,  adj.  An  maona. — m.  Ponoan  sin  mga 
capadian. — Ponoan,  pangólo. 

Priora.  /.  Ponoan  sin  mga  monja,  etc. 

Prioral.  adj.  An  tungud  ó  cañan  ponoan. 

Priorato,  m.  Catungdanan  sin  ponoan,  pag 
caponoan. — Balay  nga  inooquian  san  po- 
noan.—Tuna  nga  sacop  san  gahum  san 
ponoan. 

PriorazgO.  m.  vid.  Priorato. 

Prioridad./.  Pag  caona.  —Calabao. 

Prioste,  m.  Tinatapuran,  paramangno,  pa- 
ragahin. 

Prisa.  /  Cadagmit,  cadali. 

Prisco,  m.  Bonga  san  cahuy  nga  alberchi- 
guero. — Cahuy  nga  alberchiguero. 

Prisión.  /  Pag  dacop. — Bilanggoan. — Ca- 
bilanggo. 

Prisionero,  m.  Bihag. 

Priste,  m.  Isda  nga  daco. 

Prístino,  na.  adj.  Daan,   siyahanpa,  onay. 

Prisuelo.    m.   Bangot. 

Privación.  /.  Pag  hucas. — Pag  agao  — 
Cacablas,   caculang. 

Privada.  /  Calibangan.— Tae. 

Privadamente,  adv-  m.  Baga  sa  hilom, 
sa  hilit. 

Privadero.  m.  Parahauan  sa  mga  atabay. 

Privado,  da.  adj.— Baga  tinago,  an  guin- 
bubuhat  sa  atubangan  sin  pira  lamang 
catauo. — Lugaringon. — m.  Pinaora  sin  da- 
co ó  mahal  nga  tauo. 

Privanza.  /  Pag  paora,  in  pinaora  an 
tauo  sin  daco  ó  mahal  nga  tauo. 

Privar  a.  Pag  agao,  pag  cuha. — Paghu- 
cas. — Pagdiri. — r.  Lipong  sa  olo,  nga  ba- 
ga diri  ná  naabat. — n.  Pagpaora. — r.  Pag 
baya.  Privarse  de  la  tuba.  Pag  baya  san 
tuba. 

Privativamente,  adv.  m.  Siya  lá,  lamang, 
sin  uaray  iabut  an  iba. 

Privativo,  va.  adj.  Lugaringon. 

Privilegiadamente,  adv.  m.  Gauas  gud, 
cay  tinogotan  sin  calooy. 

Privilegiar,  a.  Pag  pagauas  sin  mabug- 
at  nga  catungdanan. — Pagtogot  sin  gracia 
ó  calooy. 

Privilegio,  m.  Calooy,  gracia. — Pagtogot. 

Pro.  amb.  Polos. — En  pro. — m.  adv.  Tu- 
ngud can,  tungud  sa. 

Proa.  /  Dolong. 

Proal,   adj.  An  tungud  ó  cañan  sa  dolong. 

Probabilidad.  /  Baga  camatuoran. 

Probable,  adj.  Baga  matuod. — Sadang  pa- 
caasoyon;  sadang  pamatuoron. 


PR 

Probablemente,  adv.  m.  Sa  baga  pag 
camatuod. 

Probación.  /.  Pag  basi. — Camatuoran. — 
Tigaman. — Pag  prueba. 

Probado,  da.  adj-  Matuod,  guinbasi  ná. 

Probador,  ra.  adj.  Magbasi,  magsasari, 
magsusulay. — Magpapasayud,  magpapama- 
tuod. — s.  Paratilao,  paratadi. 

Probadura./.  Pag  basi,  pag  sari,  pag  sulay. 
— Pagtilao,  pag  tadi. 

Probanza.  /.  Pag  olit  oquit. 

Probar,  a.  Pag  basi;  pag  sulay;  pag  sari. — 
Pag  tilao,  pag  tadi,  pag  quinam,  pag  tagam- 
tam,  pag  namit,  pagnanam. — Pag  inao. — 
Pag  basang. — Pag  bu  rao. — Pagbagay. — Pag 
sarita. — Pag  pasayud  san  camatuoran,  pag 
pamatuod. — n.  Igo.  No  prueba  bien.  Diri 
igo. — Hamguid;  sam-id. — Sanghid. — Tadli. 

Probática.  adj.  Baga  tanque  nga  tubigan 
sa  bongto  sa  Jcrusalcn,  harani  sa  singba- 
han,  ug  dida  guinnao  ñauan  an  mga  hayop 
nga  halad  sa  mga  judíos. 

Probatoria./.  For.  Tiempo  nga  talaan  san 
sugo  cún  san  hocom  bá,  basi  ipadayag  an 
mga  prueba  ó  minamatadong. 

Probatorio,  ria.  adj.  Macacaasoy  san  ca- 
matuoran. 

Probatura.  /  fam.  Pag  basi,  pag  sarita, 
pag  sulay. 

Probidad.  /.  Camaopay,  camatadong. 

Problema,  m.  Cuestión  nga  asoyon  pá,  ara- 
soyon,  hurusayon. 

Problemáticamente,  adv.  m.  Ruhaduha 
gud  sa  luyo  ug  sa  luyo. 

Problemático,  ca.  adj.  Ruha  duha  sa  luyo 
ug  sa  luyo. 

Probo,  ba.  adj.  Maopay,  matadong. 

Procacidad.  /  Cauaray  catahud,  cauaray 
caalo. 

Procaz,   adj.  Uaray  tahud,    uaray  alo. 

Procedencia.  /  Guinicanan,  pinongotan, 
tungayud. — Tinicangan. — Ticang  sa... — 
For.  Carig-onan  nga  caangayan. 

Procedente,  p.  a.  Guican  sa... — Ticang 
sa... — Angay  sa  mga  iguinsusugo. 

Proceder,  m.  Batasan,  gaui. 

Proceder,  n.  Guican. — Ticang. — Pag  ba- 
tasan.— Pag  tima;  pag  pili. — Angay  sa  mga 
iguinsusugo. — Esto  no  procede  con  Juan. 
Gauas  sini  si  Juan. — Proceder  contra  uno. 

fr.  For.  Pag  buhatá  sa  iya  sin  mga  dili- 
gensia. 

Procedimiento,  m.  Pag  guican. — Pag  ti- 
cang.— Pag  turnan;  pagbuhat  sin  mga  di- 
ligensia. 

Procela.  /  poet.  Onus,  onus  onus. 

Proceloso,  sa.  adj.  Maonus,  maonus  onus. 
Mabalod  cún  dao  dagat. 


PR 


473 


Procer,  adj.  Hataas. — m.  Daco  nga  tauo, 

mahal  nga  tauo. 
Proceridad.  /.  Cahitaas;  cahitas-an.— Ca- 

tubo,  calurab. 
Prócero,  ra.  adj.  Hataas. 
Procesado,  da.  adj.  Mga  diligensia.—  An 

guinbuhatan  sin  mga  diligensia. 
Procesal,    adj.    An    tungud  ó  cañan  mga 

diligensia. 
Procesar,  a.  Pag  buhat  sin  mga  diligencia. 
Procesión.  /  Pag  guican;  pag  caguican. 

— Pag  ticang. — Prosesión. — Pag  libud. 
Procesional,  adj.  Masugad  sin   prosesión. 

— An  tungud  ó  cañan  prosesión. 
Procesionalmente.   adv.  m.    Sugad  sin 

prosesión. 
Procesionario,  s.  An  libro  nga  guindada- 

ra  san  Padre  in  nagpoprosesión. 
Proceso,  m.  Mga  diligensia  nga  guinbubu- 

hat. 
Proclama.   /.  Pag   tauag. — Pag  pahibaro. 
Proclamación.  /  Pag  pahibaro  sin  sugo, 

pabayabay-— Pag  tauag  an  mga  caud-ganan 

niya. 
Proclamar,  a-  Pag  tauag;  pag  pahibaro;  pag 

bayabay. 
Proclive,  adj.  Maqui.... 
Proclividad./.  Camaqui.... 
Procomún,  m.  Caopayan  san  bongto  ó  san 

cadam-an. 
Procomunal,  m.  Caopayan  san  bongto  ó 

san  cadam-an. 
Procónsul,  m.  Ponoan,  hocom,  gobernador. 
Proconsulado,  m.    Pag    caprocónsul,  ca- 

tungdanan  sin  pag  caprocónsul. 
Proconsular.  adj.  An  tungud  ó  cañan  pro- 
cónsul. 
Procreación.  /.  Pag  mamat.— Pag  hopot. 
Procreador,  ra.  adj.  Macamamat. — s.  Pa- 

ramamat. 
Procrear,  a.  Pag  mamat.— Pag  ñama. 
Procura.    /    Tinatapuran.—  Catungdanan 

san   tinatapuran;  an    balay  .  nga  inooquian 

niya. 
Procuración./.  Tingoha,  pag  talingonha. 

—  Pag  hatag  sin  gahum  sa  iba  nga  tauo  basi 

matuman  niya  an  mga  iguintotogon  sa  iya. 

— Catungdanan  san  tauo  nga  tinatapuran. 

— Balay  nga  inooquian  niya. 
Procurador,  ra.  adj,  Magtatalingoha,  mag- 

titingoha — m.  Tinatapuran,  tinagan  sin  ga- 
hum. 
Procurante,  p.  a.  Magtatalingoha,   niag- 

titingoha. 
Procurar,  a.  Pag  talingoha,    pag  tingoha» 

pag  tuyo. — Pag  turnan  an  tauo  nga  tinata- 
puran san  iya  catungdanan. — Pag  hambayí 


474 


PR 


pag  rotos;  pag  saliabut-  Pagsuquit;  pagta- 

hol;  paghonon;  pagarug;  pagpanao. 
Prodigalidad.  /.     Cacarag,    pag  cacarag 

$in  mangad. — Cadamo.— Camahatagon. 
Pródigamente,  adv.  m.  Sin  damo;  damo 

caopay, — Carag  gud,  ora  ora  ná- 
Prodigar,  a.  Pag  carag  sin  mangad. — Pag 

hatag  sin  damo.— /:£-.  Pag  hatag  sin  mga 

catahuran,  sin  mga   calooy,  etc. 
Prodigio,  m.   Catingalahan,    catingal-han, 

caorosahon,  milagro. 
Prodigiosamente,  adv.  m.  Orosahun  gud, 

macatitingala  gud.— Maopay  gud. 
Prodigiosidad,  f.   Caorosahon,  camacati- 

tíngala. — Camahal,  camaopay. 
Prodigioso,  sa.  adj.  Orosahun,    camaca- 

titingala,  curuthao,  bansag.—  Mahal,  mao- 
pay gud. 
Pródigo,  ga.  adj.  Macarag  san  mangad- — 

s.  Paracarag     san     mangad. — Mahatagon, 

malolooyon  gud. 
Producción.  /.    Pag    mamat.— Pag  tubo, 

pag  sulig  an  mga  tanum,  etc. — Pag  huna- 

huna. — Pag  bonga  an  mga  tanum. — Mamat. 

— An  cuha- — Pag  himo- 
Producente.     p.    a.    Macamamat. — Ma- 

monga. 
Producible.  adj.  Sadang  mahimo. 
Producir,  a.  Pag  mamat;  pag  tuha,     pag- 

himo. — Pag  hunahuna. — Pag   tubo  an  mga 

tanum  etc. — Pag  bonga  an  mga  tanum. — 

Cuha,  an  cuha  nga  polos  sa  bisan  ano. — 

For.  Pag  pahayag  san    minamatagdong. — 

Pag  asoy. — Patubas. — Canican,   calanican. 
Productivo,  va.  adj.  Macamamat;  maca- 

bonga;  macahimo. 
Producto,  m.  An  cuha  sa  bisan  ano  nga 

iguinbabaliguia,  etc.  Polos. 
Proejar,    n.  Pag  bugsay,  pag    gaod,  pag 

gayong  in  songsong  an  solog  cún  hanguin 

bá. 
Proel,  adj.  Mar-  An  dapit  ó  harani  sa  do- 

long. — Dolonganpn. 
Proemial,  adj.    An  tungud  ó  cañan  tini- 

cangan. 
Proemio,  m.    Tinicangan    nga    casayoran 

sin  libro  sin  polong,  etc. 
Proeza.  /.  Cabansag,  cabansagan. 
Profanación./.  Pag  tamay  san  cañan  sing- 

bahan. 
Profanador,  ra.  adj,  Matamay.—  s.  Para- 

tamay. 
Profanamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 

pasipara,  mala-oay  gud. 
Profanamiento,  m.  Pag  tamay  san  cañan 

singbahan. 
Profanar,  a.  Pag  tamay  san    cañan  sing- 
bahan, pag  pasipara. 


PR 

Profanidad./.  Camapasiparahon,  camaqui- 
mala-oay  sa  mga  pag  biste,  etc. 

Profano,  na.  adj.  An  diri  cañan  singba- 
han.— Matamay,  mapasipara. — Tampalasan. 
— Mahugao,  mala-oay  sa  mga  pag  biste, 
etc.— An  diri  maaram,  an  uaray  gahum. 

Profecía.  /.  Matag  nga  langitnon  nga  ca- 
ñan Dios  togot  sa  iba  nga  mga  tauo,  agud 
sira  macatagna. — Tagna,  taega. 

Profecticio.  adj.  Mga  mangad  ó  salapi  nga 
nagana  san  anac  sa  iya  mga  pangita,  cun-  , 
di  sacop  pá  siya  sa  gahum  san  amay,  ug 
an  puhunan  nga   gamit    niya  san  pag  pa- 
ngita cañan  amay  man. 

Proferente.  /.  a.  Mamolong,  mayacan. 

Proferir,  a-  Pag  polong,  pag  yacan. 

Profesar,  a.  Pag  turnan  sin  catungdanan, 
etc.— Pag  tutdo,  pag  toon. — Pag  solud  sa 
pag  capadre  cún  pag  camonja  bá.-— Pag 
tug-an,  pag  too. 

Profesión.  /.  Catungdanan. — Cahimtang. 
— Pag  carauat  san  pag  capadre  cún  pag 
camonja  ba. — Pag    tug-an. 

Profesional,  adj.  An  tungud  ó  cañan  ca- 
tungdanan. 

Profeso,  sa.  adj.  An  sinolud  sa  pag  ca- 
padre cún  pag  camonja  bá,  ug  nagsaad  ná 
man  siya  sin  pagtuman  sa  mga  turumanon. 

Profesor,  ra.  m.  y  f.  An  nagtutuman  sin 
iya  catungdanan,  pananglit,  an  médico,  etc 
— Paratutdo,  paratoon. 

Profesorado,  m.  Catungdanan. — Mga  pro- 
fesor ó  mga  mag  aram. 

Profeta,  m.  Manaragna;  paratagna,  para- 
taega. 

Profetal.  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag  tag- 
na cún  cañan  manaragna  bá. 

Proféticamente.  adv.  m.  Sa  pag  catinag- 
na,  tinagna  gud. 

Prof ético,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
pag    tagna  cún  cañan  manaragna  bá. 

Profetisa.  /.   Babaye  nga  paratagna. 

Profetizador,  ra.  adj.  Matagna- — s.  Pa- 
ratagna. 

Profetizar,  a.  Pag  tagna,  pag  taega. 

Proficiente,  adj-  Macapolos,  an  may  polos. 

Proficuo,  cua.  adj.  Macapolos,  an  may 
polos,    hamolos. 

Profiláctica.  /  Med.  Pag  pacaopay;  pag 
tagam;  pag  patagam  basi  diri  an  tauo  sa 
quitan. 

Profiláctico,  ca.  adj.  Macacaopay. — Tam- 
bal nga  macacaopay- 

Profilaxis.  /.  Med.  Pag  pacaopay;  pag  ta- 
gam; pag  patagam. 

Prófugo,  ga.  adj.  Laag  laag. — An  napa- 
laguio,  pinmalaguio,  tois. 

Profundamente,  adv.  m.  Hilarum  gud, 


halarum  caopay. — fig.  Sa  tud  cad,  sa  tug 
cad  sa  casing  casing. 

Profundar,  a.  Hilarum;  pag  pahilarum. 

Profundidad./.  Cahilarum,  cahilad-man; 
caquiomquioman;  sug  cad,  tundead;  bito; 
binug. 

Profundizar,  a.  Pag  hilarum;  pag  pahila- 
rum—  Halarum  nga    pag  tuquib. 

Profundo,  da.  adj.  Halarum,  hilarum.— 
Quiom  quiom.— fig.  Sagud.—  Tungcad,  tug 
cad. — Halaba.  Selva  profunda.  Guba  nga 
halaba.— Macuri.    Matuquib. 

Profusamente,  adv.  m.  Sin  damo;  sin  da- 
co. — Capin. 

Profusión.  /.  Capinan,  cadamo. — Caora 
ora    ná. 

Profuso,  sa.  adj.  Damo  gud,  capin  .ná, 
ora  ora   ná. 

Progenie.  /.  Guinicanan,  catulinan. 

Progenitor,  m-  Mga  guinicanan- 

Progenitura.  /.  Guinicanan,  catulinan. — 
Pag  camagurang. 

Programa,  m.  Bayabay.--Casayoran  sa 
mga  buruhaton  ó  turumanon. 

Progresar,  n.  Pag  usuag,  pag  aram  sin 
maopay. 

Progresión.  /.  Pag  usuag,  pag  aram  sin 
maopay. — Progresión  ascendente.  Pag  la- 
bao.— Progresión  descendente.  Pag  iban. 

Progresivamante.   adv.  m.  Mausuag  lá 

guihapon. 
Progresivo,   va.  adj.  Mausuag  guihapon. 
Progreso,  w.   Pag  usuag;   pag  padayon. — 

Pag  pacaopay. 
Prohibición.  Pag  diri,  pag  diuot. 
Prohibir,  a.  Pag  diri,  pag  diuot. 
Prohibitivo,  va.  adj.  Macacadiri,    maca- 

caolang. 
Prohibitorio,  ria.  adj.  Macacadiri,  maca- 

caolang. 
Prohijación.  /.   Pagcaanac  anac. 
Prohijador,  ra.  adj.  Mag  anac  anac,  ma- 

carauat  sin  dao  anac  san  diri  soho  nga  anac 
Prohijamiento.  m.  Pag  caanac  anac,  pag 

carauat  sin  dao  anac  san  diri  soho  nga  anac. 
Prohijado,  da.  /.  p.  Guin  hop-tan,  hinop- 

tan,  guinhaop-tan,  binata. 
Prohijar,  a.  Pag  anac  anac,  pag  carauat  sin 

dao  anac  san  diri  soho  nga  anac. 
Prohombre,  ni.  Tinatapuran  sin  pag  man- 
do, pinapangolo. — Talahuron. 
Prójimo,  m.  Ig  casitauo. 
Prole.  /  Mga-  anac,  mamat. 
Prolegómeno,  m.  Casayoran  sa  tinicangan 

sa  mga  libro  nga  amo  gud  an  lactud  nga 

casayoran   sa  ngatanan  nga  iguinaasoy  sa 

mao  nga  libro. 
Proletario,  ria.  adj.  Tauo  nga  uaray  mga 


PU 


475 


mangad  ug  diri  nabubuhis. — Timaua — Ma- 
calolooy. 
ProlífiCO,  ca.  adj.  Macacaanac,  macacama- 

mat. 
Prolijamente,  adv.  m.  Halaba  gud,  hala- 
ba caopay. — Oyatum  caopay. — Baga  ma- 
curi ó  mabug-at  caopay  nga  tauo. 
Prolijidad./  Cahílaba,  pag  cahilaba.— Ca- 
maoyatum. — Baga  camacuri  ó  camabug-at 
nga  tauo. 

Prolijo,  ja.  adj.  Hilaba,  halaba— Maoya- 
tum. — Baga  macuri  ó  mabug-at  nga  tauo, 
macubi.  Prolijo  en  contar  ó  referir  una 
cosa.  Masolsog. 

Prólogo,  m.  Casayoran  sa  tinicangan  sa 
mga  libro. — Lúa,  pag  lúa. 

Prologuista,  m.  Pagsurat  sin  mga  prólogo. 

Prolongación.  /Pag  pahilaba.— Hilab-án. 
— Pagpaiha. 

Prolongadamente,  adv.  m.  y  t.  Hilaba 
caopay. — Maiha  caopay. 

Prolongado,  da.  Halaba  ug  diri  hiluag 
caopay. 

Prolongador,  ra.  adj.  Mapahilaba.— Ma- 
paiha. 

Prolongamiento,  m.  Pag  pahilaba.— Pag 
paiha. 

Prolongar,  a.  Pag  pahilaba-— Pag  paiha; 
pag  padayon. 

Proloquio,  m.  Higaday. 

Promediar,  a.  Pag  sarama,  pag  bahin  ba- 
hin  sin  mag  sama. — Pag  bulig  sa  iba  basi 
mahusay  an  hurusayon. — n.  Abut.  San  ua- 
ray pá  abut  an  catunga  sa  bulan  sa  junio. 
Antes  de  promediar  el  mes  de  junio. 

Promedio,  m.  Catungaan. 

Promesa.  /  Saad;  taega. — Pag  saad. 

Prometedor,  rá.  adj.  Masaad.— s.  Para- 
saad. 

Prometer./  Pag  saad;  pag  taega;  pag  sapa. 

Prometido,  m.  Saad;  pag  saad. 

Prometido,    da.  p.  p.   Sinaad,  isinaad. 

Prometimiento,  m.  Saad;  pag  saad. 

Prominencia!.  /  Calabao.— Alopaping. 

Prominente,  adj.  Malabao. 

Promiscuamente,  adv.  m.  Sin  uaray  pi- 
li  pili. 

Promiscuar,  n.  Pag  sacot  sin  carne  ngan 
sin  isda  sa  mga  adlao  nga  vigilia. 

Promiscuo,  cua.  adj.  Sinacot;  baga  ua- 
ray gagapilan. — An  may  duduha  an  caho- 
logan,  ug  sadang  gagapilan  an  usa  cún  an 
usa  man. 

Promisorio,  ria.  adj.  May  saad. 

Promoción.  /  Pag  patigayon.  —Pag  pa- 
umbao. 

Promontorio,  m.  Buquidbuqurd,  bongtod 
nga  tuna, 


476 


PR 


Promotor,    ra.  adj.  An  nagpapatigayon. 

— s.  Promotor  sa  mga  juzgado,  nga  para- 

bantay  siya  basi  matuman  an  mga  iguinsu- 

sugo. 

Promovedor,  ra.    adj.  An  nagpapatiga- 
yon. 

Promover,  a.  Pag    patigayon,  calanican, 

canican. — Pag  paumbao. 

Promulgación.  /.    Pag  maníala;  pag  ba- 

yabay.  Pagpamantala;  pagpabayabay.  Pag 

pahibaro. 

Promulgador,  ra.  adj.  An  nagpapaman- 

tala,  nagpapahibaro. — s.    Paramantala,  pa- 

rabayabay. 
Promulgar,  a.    Pagmantala;  pagbayabay. 

Pagpamantala;  pagpabayabay;  pagpahibaro. 
Pronombre,  m.   Gram.  Bahin  sa  oración, 

nga  liuan  san  nombre. 
Pronominal,  adj.  An  tungud  sa  pronom- 
bre. 
Pronosticación.  /.  Pag  tagna,  pag  taega. 
Pronosticador,  ra.  adj.  Matagna.— s.  Pa- 

ratagna. 
Pronosticar,  a.  Pag  tagna,  pag  taega. 
Pronóstico,    m.     Pagtagna,     pagtaega. — 

Tagna,  taega. — Med.  Hunahuna  sin  mana- 

nambal  hionong  sin  casaquít  nga  binabati 

san  tauo  nga  masaquít. 
Prontamente,  adv.  t.  Sin  dagmit,  sin  dali; 

dagmit  caopay,  dalí  caopay. 
Prontitud.  /.  Cadalí,  cadagmit;  pageadalí, 

pageamadagmit. 
Pronto,  ta.  adj.  Dagmit,  dalí,  madagmit, 

madali. — Andam,  tima. — m.  fam.  Hinana- 

li. — adv.  m.  Sin  dagmit,  sin  dali;  sayo;  ti- 

buay. 
Prontuario,  m.    Panumduman. — Casayo- 

ran  nga  lactud. 
Prónuba./,  poét.  Madrina  sa  mga  quinasal. 
Pronunciación.  /.  Pacaluas. 
Pronunciador,  ra.  adj  Malüas;  macaca- 

luas. 
Pronunciamiento,  m.  Pag  alsa;  carimo- 

can,  casamocan. — For.  Pag  lúas  ó  pag  basa 

san  sentensia. 
Pronunciar,  a.  Lúas;  pacaluas. — Pag  ta- 

laan. — For  Pag  pahibaro  ó  pag  basa  san 

sentensia. 
Propagación.  /.  Pag  dugang,  pagdamo; 

pagpadugang,    pagpadamo;    paghidugang. 

—  Pag  usuag;  pagpausuag,  pagpabantug. 
Propagador,  ra.  adj.  Macacadugang,  ma- 

cacadamo. — Macausuag. — s,  Paratutdo,  pa- 

rauali. 
Propagar,  a.  Pagdugang,  pagdamo;  pag- 
padugang,   pagpadamo;  pag    hidugang. — 

Pab    usuag;  pagpausuag,    pagpabantug, — 

Pagtutdo,  paguali. 


PK 

Propaganda.  /.  Pagcabantud,  catirigubatf 

san  mga  tauo  sa  pagtutdo. 

Propagativo,  va.  adj.  Macacadugang,  ma- 

cacadamo;  macacausuag. 

Propalar,  a.  Pagsumat,  pagsumatsumat. 
Propao.    m.  Mar.  Hambuyan  sa  iba    nga 

mga  sacayán. 
Propartida.  /.  Pag  iguirican. 
Propasar,  a.  Lapas,  talapas,  pag  ora  ora  ná. 
Propender,  n.  Baga  pag  hilig. 
Propensamente,  adv.  m.  Baga  sa  pag  hi- 
lig gud. 

Propensión.  /  Baga  pag  hilig. 
Propenso,  sa.  adj.  Mahilig;  maqui... 
Propiamente,  adv.    m.  Lugaringon  gud; 

quinaiya  gud;  maopay  gud. 
Propiciación.  /.  Pag  pahomoc  sa    buot. 

—  Paghalad. 
Propiciador,  ra.  adj.  Macahomoc  sa  buot. 
Propiciamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag- 

calooy. 
Propiciar,  a-  Pagpahomoc  sa  buot. 
Propiciatorio,  ria.  adj.  Macacahomoc  sa 

buot. 
Propicio,    cia.  adj.  Malolooyon,    mapua- 

nguron,  mabinoclogon. 
Propiedad.  /.  Calugaringon. — Quinaiya. — 

Cab-tang,  cab-tangan. 
Propietariamente,  adv.  m.  Sa  calugari- 
ngon gud. 
Propietario,  ria.  adj.  Tag-iya,    tag-ada, 

tag-lugaringon. 
Propina.  /.  Gala,  agyo  ó  aguio. 
Propinación.  /.  Pag  painum. — Pag  hatag 

sin  tambal,  etc. 
Propinar,  a.  Pag  painum. — Pag  hatag  sin 

tambal. 
Propincuidad.  /  Caharaniay,  cadooc. 
Propincuo,  cua.  adj.  Harani,  dooc.  - 
Propio,   pia.  adj.  Lugaringon. — Quinaiya. 

— Angay,  igo. — Onay. 
Propóleos,  m.  Pagdihug  an  potiocan  san 

ira  balay. 
Proponedor,  ra.  adj.  Mahomot.  Mabusla; 

malagda;    masagda. — Masaad,    matuyo. — 

Mapili. 
Proponer,  a  Pag  homot;  pag  busla;    pag 

lagda;  pagsagda- — Pag  pahayag,  pag  pasa- 

yud. — Pagsaad,  pagtuyo. — Pagpili. 
Proporción.  /.  Caangayan. — Catigayonan. 
Proporcionable.  adj.  Sadang  paangayon, 

sadang  patigayonon. 
Proporcionablemente.  adv.  m.  Sa  pag- 

caangay  gud. 
Proporcionadamente,  adv.  m.  Sa  pag- 

caangay  gud. 
Proporcionado,  da.  adj.  Angay,  igo. 


pn 

Proporcionalidad.  /.    Caangayan.— Catí- 
gayonan. 
Proporcional  mente,  adv.  m.  Sa  pagca- 

angay  gud. 
Proporcionar,  a.  Pagpaangay. — Pagpati- 

gayon. 
Proposición.  /.  Pagpahayag,  pagpasayud. 
Propósito,  m.  Tuyo. — Á  propósito,  m.  adv. 

Angay   gud,  igo  gud. — De    propósito,  m. 

adv.  Tinuyo  gud. — Fuera  de  propósito,  m. 

adv.  Din  angay,  diri  igo. 
Propretor,  m.  Ponoan,  hocom. 
Propuesta.  /  Pag  pahayag,  pag  pasayud, 

pag  pahibaro.— Caoroyonan.---Paquimalooy. 
Propuesto,  ta.  p.   p.  Pinili,   guinbotosan. 
Propugnáculo,  m.  Baluarte,  cota. 
Prorrata.  /  Malón;  pahat. 
Prorratear,  a.  Pag  malón;  pag  pahat. 
Prorrateo,  m.  Malón;  pahat. 
Prórroga.  /  Pagdayon;    pag  padayon. — 

Angan,   anganangan. 
Prorrogable.  adj.  Sadang  padayonon. — 

— Sadang    angananganon. 
PotTOgación.  /.  Pag  dayon;  pag  padayon. 

— Caangan   angan. 
Prorrogar.  #.  Pag    dayon;  pag  padayon. 

— Angan,  angan  angan. 
Prorrumpir,  a.  Tigda,  tigda  nga  pag  ta- 

nS's>  tigda  nga  pag  coroo,  etc. 
Prosopia./.  Guinicanan. 
Proscribir,  a.  Pag    panhingilin,  pag  pai- 

uas.  fig.  Pagbaya. 
Proscripción.  /.  Pag  panhingilin,  pag  pa- 

iuas. 
Proscripto,  ta.  p.  p.  Pinanhingilin,  pina- 

iuas. 
Proscriptor,  ra.  s.  Parapanhingilin,  para- 

paiuas. 
Proscripto,  ta.  p.  p.  Pinanhingilin,  pina- 

iuas. 
Prosecución.  /.  Pag  padayon. 
Proseguible.  adj.    Sadang   padadayonon. 
Proseguimiento,  m.  Pag  padayon. 
Proseguir,  a.  Pag  padayon;  pag  ragodos; 
pag   halabonos;  pag  labitaghus;  pag  ladag. 
Proselitismo.  m.  Tingoha  nga  magapil  sa 
iya  guintütuyo  an  iba. 
Prosélito,  m.  Gapil. 
Prosopopeya,  f.fam.  Pag  parayao,  pa- 
dasig. 
Prospecto,  m.   Lactud  nga  casayoran  nga 
sinurat,    basi    hibaroan  cún  ano  an   guin- 
tütuyo. 
Prósperamente,    adv.    Sin  uaray  caula- 
ngan. 

Prosperar,  a.  Olong. — n.  Dugang. 
Prosperidad.  /.  Palad  nga  maopay. — Ua- 


pn 


477 


ray  caulangan,  uaray  cacurian. — Cahinoba- 

ngan. 
Próspero,   ra.  adj.    Palaran,  bulahan. — 

Ayon. 

Prosternarse,  r.  Pag  lohod,  pag  yaob. 
Prostitución.  /.  Pag  caraut.  Camaurag. 
Prostituir,  a.  Urag. 

Prostituta.  /.    Babaye  nga  uragon.  Biga. 
Protección.  /.   Pag  tabang,  pag  bulig.  Ca- 

bulig. 
Protector,  ra.  adj.  Mananabang,  mánlala- 

ban,   matalinsacobon,  mahinarangpon. 
Protectorado,  ni.  Pag  camananabang. 
Protectoría.  /.  Pag  camananbang. 
Proteger,  a.    Pag  tabang,   pag  laban,  pag 

bulig;    tubang;  apin;   agop. 
Protegido,  da.  m.  y/.  Pinaora,  pinalangga. 
Protervamente,  adv.  Tinuyo  gud  sin  pag- 

buhat  sin  maraut. 
Protervia.  /.  Tuyo,  pag  tuyo  sin  pag  bu- 

hat  sin    maraut. 
Protervidad,  f.    Tuyo,  pagtuyo   sin  pag- 

buhat  sin  maraut. 
Protervo,  va.  adj.  An  natuyo  sin  pagbu- 

hat  sin  maraut,  tampalasan. 
Protesta./.  Pag  saad  sin  pag  turnan. — Pag 

asoy;  casayoran. — Pag  tug-an. 
Protestación.  /.  Pag  saad  sin  pag  turnan. 

Pag  asoy;    casayoran.— Pag  tug-an. 
Protestante,  p.  a.  Maasoy.— Matug-an.~~ 

adj*  Herejes   nga  magapil  sa  religión  nga 

buaon  sa  mga  protestante. 
Protestantismo,    m.  Pag  too  nga  buaon 

sa  mga  protestante. — Mga   protestante. 
Protestar,  a.  Pag  asoy. — Pag  tug-an. 
Protestativo,  va.  adj.  Maasoy.— Matugan. 
Protesto,  m.   Pag  saad. — Pag  asoy. — Pag 

tug-an. — Com.  Carig-onan. 
Protoalbéitar,  m.    Ponoan  sa  mga  para- 
tambal  san  mga  hayop. 
Protocolar,  a.  Pag  surat  sa  protocolo. 
Protocolizar,  a.    Pag  surat  sa  protocolo. 
Protocolo,  m.  Libro  nga  sinuratan  sa  mga 
carig-onan    nga   sinurat  ug  pinipiot  sa  es- 
cribano, etc. 
Protomártir.  m.   Siyapa  nga  mártir,  nga 

amo  si  San  Esteban. 
Protonotario.  m.  Ponoan,  siyapa  sa  mga 
notario. — Caud-ganan  ngasingbahanon,  nga 
togot  sa  Santos  nga  Papa  sa  iba  nga  ca- 
padian. 
Prototipo,  m.  Lagdaan. 
Protuberancia.  /    An  nalabao   dida   sa 

mga  tul-an. 
Provecto,  ta.  adj.  Maaram. — Lagas. 
Provecho,  m.  Polos;  capulusan. — Hancag. 
— Hamac. — Tolos;    panolos;    catolosan. — 
Buen  provecho.  Pul-san  ca  cunta. 
P 


47B  ?R 

Provechosamente,  adv.  m.  Sa  daco  gud 
nga  polos. 

Provechoso,  sa.  adj.  Macapolos;  llamólos. 

Proveedor,  ra.  m.  y  /.  Paragahin,  para- 
hatag  sin  can-on  ug  iba  pá  sa  mga  solda- 
dos, etc. 

Proveer,  a.  Pag  andam,  pag  tima,  pag  sang- 
cap. — Pag  togot,  pag  hatag  sin  catungda- 
nan,  eXc.—For.  Pag  sugo  an  hocom. 

Proveído,  m.  Sugo  sin  hocom. 

Provi miento,  m.  Pag  andam,  pag  tima, 
pag  sangcap. — Pag  togot,  pag  hatag. — Pag 
sugo. 

Provena.  /  Balagon  sin  paras. 

Proveniente,  p.  a.  Guican  —  Ticang. 

Provenir,  n.  Guican.— Ticang. 

Proverbiador,  m.  Libro  ó  panumduman. 

Proverbial,  adj.  An  tungud  sa  mga  hi- 
garay  gaday.---Sayud,  dayag. 

Proverbial  mente,  adv.  m.  Masugad  sin 
garay  gaday. 

Proverbiar,  n.  fam.  Pag  garay  gaday,  pag 
higaray  gaday. 

Proverbio,  m.  Garay  gaday,  higaday,  li- 
day. 

Proverbista,  m.  fam.  Tauo  nga  maqui- 
garay  gaday,  maquiliday. 

Próvidamente,  adv.  m.    Maoyatum  gud. 

Providencia./  Pag  patigayon.  —  Pag  ta- 
gam. — Pagbuot  sa  Dios. — Pag  sugo,  pag 
burut-an.  , 

Providenciar,  a.  Pag  sugo. 

Providente,  adj.  Batid,  buotan. 

Próvido,  da.  adj.  Matagam;  maoyatum. — 
Malolooyon. 

Provincia.  /.  Id. — Nota:  Ignoramos  qué 
fundamento  tengan  aquellos  que  la  pala- 
bra provincia  la  traducen  lalauigan,  siendo 
asi  que  dicha  palabra  en  bisaya,  significa 
puerto. 

Provincial,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pro- 
bincia. — m.  Ponoan  sa  mga  capadian. 

ProvincialatO.  m.  Pag  caprobincial,  ca- 
tungdanan  sin  pag  caprobincial. 

Provisión.  /.  Pag  andam,  pag  tima. — Su- 
go; pag  sugo. 

Provisional,  ádj.  Sa  pira  lamang  caadlao, 
etc. 

Provisionalmente,  adv.  m.  Sa  pira  la- 
mang caadlao,  etc. 

Provisor,  m.  Paragahin,  parahatag.— Po- 
noan, hocom  nga  singbahanon  nga  tinagan 
sa  Señor  Obispo  sin  gahum. 

ProvisOra.  /.  Paragahin,  parahatag. 

ProviSOrato.  m.  Pag  caprobisor,  catung- 
danan  sin  pag  caprobisor. 

Provisoria.  /.    Pag  caprobisor;  catungda- 


PR-PtT 

nan  sin  pag  caprobisor. — Dispensa  nga  tiní- 

tipigan  sa  mga  caraonon,  etc. 
Provisto,  ta.  p.  p.  Andam,  tima,  sangcap. 
Provocación.  /.    Pag   sagda. — Pagangat, 

pagguinday,  pag  suingguit.— Pag  ayat. 
Provocador,  ra.    adj.   Maangat,  maguin- 

day;  maayat. 
Provocar,  a.  Pag  sagda. — Guinday,  hingal, 

singuit,    iday,  busá,  husá,  inday,  angat. — 

Ayat.— Arit,  luad,  buti  buti.-/aw.  Pag  suca. 
Provocativo,  va.  adj.  Macacasagda. — Ma- 
angat, magxiinday;  maayat. 
Próximamente,  adv.  m.  y  /.  Harani. 
Proximidad.  /.  Pag  caharani,  pag  cadooc. 

— Caharanian. 
Próximo,  ma.   adj.  Harani,  dooc. 
Proyección,  f.    Larang.— Pag   pilac,  pag 

batac. — Pag  lagda. 
Proyectar,    a.    Pag  larang. — Pag  lagda. — 

Pag  pilac,  pag  batac. 
Proyectil,  m.  Ponglo,  odiong,  etc. 
Proyectista,  com.  Tauo  nga  malarang,  ma- 

ladganon. 
Proyecto,    m.     Larang. — Lagda. — Huna- 

huna. 
Prudencia.  /  Cabuotan,  pag  cabuotan.— 

Caoyatum,  cadoroto. 

Prudencial,  adj.  An  tungud  ó  san  cabuo- 
l.tan.— Baga  matuod,  cumapin  cumulang. 
Prudencialmente.  adv.  m.  Alagad   san 

cabuotan. 
Prudente,  adj.  Buotan,  mahoyo,    maoya- 
tum,  madoroto. 
Prudentemente,  adv.  m.  Sa  pageabuotan. 
Prueba./.  Pag  sulay,   pag  basi. — Prueba, 

camatuoran,  carig-onan- — Tigaman. 
Prurito.  ;//.  Med.  Catol.  cacatol.— fig.  Cai- 

pa  nga  ora  ora  ná. 

PU 

Púa.  /  Tal-is. — Tonoc;  suyac;  parat. — Bi- 
sol. — Balinbin. 

Puado,  m.  Mga  tal-is  sin  sudlay,  etc. 

Púber,  ra.  s.  Olitauo.— Daraga. 

Púbero,  s.  Olitauo. — Daraga. 

Pubertad.  /  Pag  caolitauo. — Pag  cada- 
raga. 

Pubes.  Pubis,  m.  Puclo. 

Pubecer.  n.  Pag  abut  sa  pag  caolitauo; 
pag  abut  sa  pag  cadaraga. 

Publicación.  /  Pagbayabay;  pagpabaya- 
bay.— Pag  mantala;  pagpabantug.— Pagpa- 
hibaro. — Pag  sangyao.— Pagtauag. 

Publicador,  ra.  s.  Parabayabay.— Para- 
mantala. — Paratauag. 

Públicamente,  adv.  m.  Sa  cadaygan, 

Publicano.  m.  Parasocot  ean  buhis  ó  t>a- 


PU 

yad  nga  ibinabayad  sadto  pá  san  tiempo  sa 

mga  romano. 
Publicar,  a.   Pag  bayabay. — Pag  mantala; 

pag  pabantug.  Panga  lintoto. — Pagsangyao. 

— Pag  pahibaro,  pag  pasabut. — Pag  tauag. 
Pllblicata.  /    Sugo  basi  igpahibaro  ó  ig- 

mantala. — Carig-onan  nga  iguinpahibaro    ó 

iguinmantala  ná  an  sugo. 
Publicidad.  /.  Bantug;    cabantugan;     pag 

pabantug. — En  publicidad. — m.  adv.  Sa  ca- 

daygan. 
Publicista,  com.  Parasurat  ug  paraasoy  sa 

mga  casogoanan,  an  maaram  ó  lasgud  sa 

mga  casogoanan. 
Público,  Ca.  adj.  Dayag,  sayud. — m.   An 

mga  tauo  sa  bongto,     an    cadam-an. — De 

público,  m.   adv.  Dayag,  sayud,  bantug  ná. 

— De  público,  m.  adv,   Sa  cadaygan. 
Pucelana.  /.  Tuna  nga  masapilit. 
Puchada.  /.  Haclop. ' 
Puchera.  /  fam.  An  laoya. 
Puchero,  m.  Anglitay.  Baga  coron   ó   da- 
ba.—An  laoya. 
Pucheruelo.  m.  Anglitay  nga  guti.  Baga 

coron  ó  daba  nga  guti. 
Pudendo,  da.  adj.  Mala-oay,  mangilad. — 

Partes  pudendas.  Quinatauo.  m.  Utin,  boto. 

— Bilat,  birat. 
Pudibundo,  da.  adj.  Maligdong,  an  may 

alo  ug  diri  maquimalao-oay. 
Pudicicia,  f.  Cauray,  calubos;  pag  cauray, 

pag  calubos;  camahauan;  caputli;  pag   ca- 

putli. 
Púdico,  ca.    adj.  Uray,  lubos,   putli,  ma- 

hauan. 
Pudiente,    adj.    Bahandianon,    mangaran, 

salapianon. 
Pudor.  ;//.  Camaligdong,  camahauan,  caalo 

sin  pag  buhat  sin  maraut. 
Pudoroso,  sa.  adj.  Maligdong,    an    may 

alo  sin  pag  buhat  sin  maraut. 
Pudredumbre.  /.  Cadonot;  pag  cadonot; 

cadon-tan. 
PudriciÓn.  /.   Cadonot;    pag  cadonot;  ca- 
don-tan. 
Pudridero,  m.  An    lugar    nga    binubuta- 

ngan  bisan  lá  ano  basi  madonot  dida. — Lub- 

nganan  sa  mga  hadi  sa  España  ug  mga  tauo 

nga  hadianon  didto  sa  combento  ni  San  Lo- 
renzo del  Escorial. — Tapocan  san  hugao. 
Pudridor.  m.  Baga  dulang  nga  daco  nga 

linalaoyan  san  mga  dugnit  nga  tinabas  nga 

hinihimo  nga  papel. 
Pudrigorio,  m.  fam.  Tauo  nga  saraquitan. 
Pudrimiento,  ni.  Cadonot;    pag  cadonot; 

cadon-tan. 
Pudrir,  a.  Donot.  Pagpadonot.— fig.    Pa- 

cásaquit,  pacacuri. 


PU 


479 


Puebla.  /.  Bongto. — Pag  tanum  sin  utanon. 

Pueblo,  m.  Bongto. 

Puente,  amb.  Tulay;  taytay;  taytayan;  la- 
tay,  latayan. 

Puerca.  /.  Babuy  ó  bactin  nga  babaye. — 
Anay,  pacal.  Puerca  estéril.  Langday.  Asug. 

Puercamente,  adv.  m.  fam.  Mahugao 
caopay,  mahugao  gud. 

Puerco,  m.  Bactin,  babuy. — Puerco  de 
monte. — Habábá,  babuy. — Puerco  de  mon- 
te, colmilludo  y  viejo. — Maola;  pacot— 
Puerco  todo  negro. — Duyom.— Puerco  vie- 
jo.— Tanguan.— Puerco  algo  grande.— Bala- 
bagon. — Puerco  como  de  dos  palmos  de  lar- 
go.— Dagmitan—  Puerco  de  largos  col- 
millos.— Tanguan,  pangauitan. — Puerco  de 
varios  colores.  -  Buris,  bulirao.— Puerco  ber- 
mejo.— Bulao,  bulagao. — Puerco  mestizo  ' 
de  casero  y  montes. — Bayong,  libug.cali- 
bugan.— Puerco  verraco.  Butacal. — Puerco 
castrado. — Pisit,  pinisitan,  hiris. — Puerco 
castrado  de  un  lado.— Abil. — Puerco  lim- 
pio ó  criado  en  casa. — Yubo. — Puerco  que 
ya  le  salen  los  colmillos. — Palabigohafr,  pa- 
labigoon. — Puerco  ciclan. — Locgóc. 

Puericia.  /.  Cabata,  pag  cabata  ticang  sa 
icapito  catuig  ngada  sa  icanapolo  cag  upat. 

Pueril,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag  caba- 
ta san  tauo. — Quinabataan. 

Puerilidad.  /.  Buhat  nga  quinabataan. — 
fig.  Bisan  ano  nga  uaray  polos,  diri  bale. 

Puerilmente,  adv.  m.  Quinabataan  gud. 

Puérpera.  /.  Babaye  nga  bag-o  pá  lá  nga 
naganac. 

Puerperal,  adj.  An  tungud  sa  bag-o  pá  lá 
nga  pag  anac. 

Puerperio,  m.  Bag-o  pá  lá  nga  pag  anac. 

Puerquezuelo,  la.  m.  y  /.  Bactin  ó  ba- 
buy nga  guti  pá.' 

Puerro,  m.  Tanum  sugad  in  seboyas  nga 
ilahas. 

Puerta.  /.  Id.;  gang  haan.— Sadá.  Aguian. 

Puertezuela.  /.  Gutiay  nga  aguian. — Gu- 
tiay  nga-  sadá. 

PuertezuelO.  m.  Haligot  nga  pondohan, 
hapitan  ó  lalauigan. 

Puerto,  m.    Pondohan,  hapitan,  lalauigan. 

Pues.  conj.  Cay.  Sufre  el  castigo,  pues  co- 
metiste la  culpa.  Uub  ca  san  hampac,  cay 
nacasala  cá  man. — ¿No  quieres  oir  mis  con- 
sejos? Pues  tú  lo  llorarás  algún  día.  ¿Diri 
ca  mamati  san  acón  mga  sagdon?  Icao  lá, 
cay  matatangis  ca  sa  orehe. — Cay  ano.  Esta 
noche  no  iré  al  baile. — ¿Pues?  ó  ¿por  qué? 
Niyan  gabí  diri  acó  macadto  san  sayao. 
¿Cay  ano? — Sugad.  Pues,  como  iba  dicien- 
do. Sugad  san  acón  polong. 

Puesta.  /.  Pag  tonud  san  adlao  ó  bulan. 


480 


PU 


Puesto,  ta.  p.  p.  Binutang— Bien  puesto. 
Maopay  nga  pag  cabutang. — Bien  puesto, 
ó  vestido.  Maopay  an  iya  pagbiste. — Mal 
puesto  ó  vestido.  Maraut  an  iya  pag  bis- 
te. — m.  Tendahan. — Catungdanan. — Mil. 
Mga  soldados  ug  an  lugar  nga  inooquian. 
— Puesto  que.  m.  conjunt.  Tungud  cay. 

Púgil,  m.  Paraauay  cundi  sa  sontoc  lá. 

Pugilar.  m.  Libro  nga  gamit  sadto  anay 
sa  mga  hebreo,  nga  guinbabasabasa  nira 
sin  agsub  sa  ira  mga  sinagoga,  cay  casa- 
yoran  sa  Santos  nga  Surat. 

Pugilato,  m.  Pag  auay  nga  pag  sisisontoc- 
sontoc. 

Pugna.  /.  Pag    auay;    gubat,   pangubat. — 
Cacontra. 
,  Pugnacidad.  /.   Camaisug  sin  pag  auay. 

Pugnar,  n.  Pag  auay;  pag  gubat,  pag  pan- 
gubat.—^-. Pag  tuyo  sin  pacacuha  sin  bi- 
san ano. 

Puja./.  Palabao  sin  bale- 

Pujador,  ra.  m.  y  /  An  mapalabao  sin 
bale  sa  ano  man  nga  iguinbabaliguia,  etc. 

Pújame.  Pujamen.  m.  Mar.  An  dapit  sa 
obús  sa  mga  layag  sin  sacayán. 

PujamientO.  m.  Cadamo,  sin  nagdadamo 
an  dugo  sa  lauas. 

Pujante,  adj.  Gahuman,  macosog. 

Pujantemente,  adv .  m.  Sa  macosog  gud. 

Pujanza.  /.  Camacosog,  pagcamacosog. 

Pujar,  a.  Pag  palabao  sin  bale  sa  ano  man 
nga  iguinbabaliguia. — Pangosog. 

Pujavante.  m-  Garamiton  nga  puthao  nga 
gamit  sin  pag  hingolo  sa   mga  hayop. 

Pujo,  m-  Cacuri  sin  pag  ihi. — Otol. — A  pu- 
jos, m.  adv.  fir.fam.  Hinay  hinay;  macuri 
gud.  _ 

Pulcritud.  /.  Pag  pacaopay.  Camatahum. 

Pulcro,  era.  adj.  Matahum,  maopay  gud. 
— Maogdayon. 

Pulga.  /.  Elen-equén.  Coto  coto. — Tener 
malas  pulgas  uno.  fr.  ftg.fam.  Maisug,  ma- 
dali  masina. 

Pulgada.  /.  Caluta.  Id.;  an  icapolo  cag 
duha  ca  bahin  sa  usa  capag  socol  sin  teel. 

Pulgar,  m.  Tamuragco.  Dumaragco. 

Pulgarada.  /.  Pag  sontoc  sa  tutdo  nga  ta- 
muragco.— Usa  capagcudli. 

Pulgón,  m.  Olud,  mananap. 

Pulgoso,  Sa.  adj.   Coto  cotoon. 

Pulguera.  /.  Mga  coto  coto.— Banua  nga 
itarambal. 

Pulguillas,  m.  fig.  y  fam.  Maaringasa,  ma- 
sisihanon,  madolo. 

Puücán.  m.  Garamiton  nga  gamit  sin  pag 
gabut  sin  bag-ang. 

Pulidamente,  adv.  m.  Matahum  gud;  ma- 
opay gud;  mahamis  gud. 


PU 

Pulidero,  m.  Dugnit  ó  anit  nga  gutiay  nga 
gamit  sin  pag  hamis  sin  sinolit,  etc'. 

Pulidez./.  Catahuman. — Catahum;  cahinlo. 

Pulido,  da.  adj.  Matahum;  mahinlo. 

Pulidor,  ra.  s.  Parahamis. — adj.  Mag  pa- 
caopay.— s.  Iharamis. — Dugnit  ó  anit  nga 
gutiay  nga  gamit  sin  pag  hamis  sin  sino- 
lit, etc. 

Pulimentar,  a.  Pagpahamis,  pagpaingat, 
pag  hinlo. 

Pulimento,  m.  Pagpahamis,  pagpaingat 
pag  hinlo. 

Pulir,  a.  Pag  pahamis,  pag  paingat,  pag 
hinlo. — Pag  pacaopay. 

Pulmón,  m.  Baga. 

Pulmonar,  adj.  An  tungud  ó  cañan  baga. 

Pulmonaria.  /.  Banua. 

Pulmonía.  /  Med.  Saquit  ó  cahubag  san 
baga. 

Pulmoniaco,  ca.  alj.  Med.  An  tungud 
ó  cañan  baga. — An  may   saquit  sa    baga. 

Pulpa.  /  Onud. 

Pulpejo,  m.  Onud  sa  palad  sa  camut  ug 
sa  tamuragco. 

Pulpero,  m.  Paranagat  sin  noos,  cugueta, 
etc. 

Pulpeta.  /  Tilad  ó  hiua  sin  onud. 

Pulpito,  m.   Ualihan. 

Pulpo,  m.  Cugueta;  noos;  culambutan. 

PulpOSO,  sa.  adj.  Onuran,  uáray  tu-anl. 

Pulque,  m.  Irinmun  nga  sugad  sin  alacio. 

Pulsación.  /  Pag  pulso—  n.  Quibot  san 
pulso. 

Pulsada.  /.  Pag  quibot  san  pulso. 

Pulsador,  ra.  s-  Parapulso. 

Pulsar,  a.  Pag  cablit. 

Pulsar,    a.  Pag  pulso.  —  ;/.  Quibot,    quibot 

quibot. 
Pulsátil,  adj.  Cacablit. 
Pulsear,  n.   Paggabel. 
Pulsera.   /    Sambud  nga  isinasambud  sa 

pulso  cún  dao  sa  pag  tambal. — Baclao  nga 

hiyas  sa  gapusan  sa-  camut. 
Pulsista.  s.  Tambalan  nga  naquilala  cún 

ano  an    saquit  san  tauo  sa  pag  pulso  sa 

iya. 
Pulso,  m.  Pulso;  quibot,    quibot  quibot. 
Pulular,  n.  Toroc;  saringsing. — Ticang;  gui 

can. —  Pag  damo. 
Pulverizable.  adj,  Sadang  mabocboc;  sa 

dang  matapo  tapo;  sadang  macapo    capo. 
Pulverización.  /   Pag  boc  boc;  pag  tapo 

tapo,    pag    capo  capo.  Caboc  boc;  catapo 

tapo,  cacapo  capo. 
Pulverizar,  a.  Pag  boc  boc;  pag  tapo  tapo, 

pag  capocapo. 
Pulverulento,  ta.  adj.  Poros  sin  tapo  ta- 

tapo;  poros  sin  capo  capo;  poros  sin  dapao. 


PU 

Pulla.  /  Buhat  cún  polong  bá  nga  mala- 

oay  ó  mangil-ad. — Baga    pag  sauay;  baga 

pag  entremés. 
Pulla.  /.  Tamsi  nga  manaol. 
Pullista.  com.  Paraentremés. 
Puma.  m.   Mananap  sa  Perú,  mahadlucon 

ug  an  iya  olo  sugad  an  cañan  tigre. 
Puncha.  /.  Tonoc,  tais. 
Punción.  /.  Pag  carlit  san  hubag. 
Pundonor,  m.  Baga  caauod,  caalo. — Ban- 

tug  nga  maopay. 

Pundonorosamente,   adv.  m.  Sa  baga 

caauod,  sa  baga  caalo. 
Pundonoroso,  sa.  adj.  Macaauod.— Maa- 

uod.  Maopay  nga  bantug;  maligdopg. 
Pungimento.  m.  Pag  tolsoc. 
Pungir,  a.  Pag  tolsoc. 
Pungitivo,  va.  adj.    Matolsoc— Macatol- 

soc. 
Punible,  adj.  Sadang  castigohum. 
Punición.  /.  Pag  castigo. 
Punitivo,     va.  adj.  An  tungud  ó  sa  pag 

castigo.— Macacastigo. 
Punta,  f.    Cataisan. — Dorho,    cadorhoan. 

—  Alisoso,  alinsoso. — -Lauilaui. — -Onto. — 

Opus. — Sang  pud. — Subía. — Rauis,  caraui- 

san.— Bilog;  biniyog;  laniyog;  tariuis;  taliuis. 
Puntación./.  Pag  butang  sin  punto  ibabao 

sa  mga  letra. 
Puntada.  /.  Tinag  poro  nga  pag  tahi. 
Puntal,  m.  Polipol;  tocod,  ocud;  sulay;  si- 

ngit.— fig.  Carig-onan,  sasarigan.—  Mar.  An 

cahitaas  sin  sacayán. 
Puntapié,  m.  Buy-ac,  siuid;  sindol;  tindac, 

tindas;   tuy-an. 
Puntar,  a.  Pag  pilit. — Pag  butang  sin  mga 

punto  ibabao  sa  mga  letra. 

Punteada.  /.  Pag  cablit. 

Punteado,  m.  Pag  cablit. 

Puntear,  a.  Pag  cablit  sin  sesta,  etc. — Pag 
toroc. — Pag  tahi. 

Puntera.  /.  Tangcop.— Banua. 

Puntería./.  Pag  puntería. — Catadongan. — 
Irigoan. 

Puntero,  ra.  adj .  An  maopay  magpunte- 
ría,  macaigo. — m.  Iturudlo. 

Puntiagudo,  da.  adj.  Tais;  lag-uis;  lani- 
uis;  alisoso,  alinsoso. 

Puntilla./.  Id.;  puntiyas. — Garamiton  nga 
gamit  sin  pag  badlis,  ibaradlis. — De  punti- 
llas, m.  adv.  Naiquid,  nai  iquid  iquid. 

Puntillazo,  m.  Buy-ac;  siuid;  sindol;  tindac; 
tindas;  tuy-an. 

Puntillón,  m.  fam.  Buy-ac;  siuid;  sindol; 
tindac;  tindac;  tuy-an. 

Punto,  ni.  Id.;  tigaman;  toroc  toroc. 

Puntoso,  sa.  adj.  Damo  an  tais. — Maoya- 


PU 


481 


tuin  san  maopay  nga  bantug. — Maora  ora 
na  cún  dao  sa  mga  pag  abi  abi. 
Puntuación.  /.  Pag  butang  sa  pag   surat 
san  mga  tigaman  nga  ortográfico. 
Puntual,  adj.  Madoroto  sin  pag  turnan.— 

Matuod. — Angay,  igo. 
Puntualidad.  /.  Camadoroto  sin  pag  tu- 
rnan.— Camatuoran. — Caangayan. 

Puntualizar,  a.  Pag  saolo  sin  maopay.— 
Pag  hingpit  sin  buhat. 

Puntualmente,  adv.  r,¿.  Turnan  gud;  igo 
gud. 

Puntuar,  a.  Pag  butang  sa  pag  surat  san 
mga  tigaman  nga   ortográfico. 

Puntuoso»  sa.  adj.  Damo  an  tais— Mao- 
yatum  san  maopay  nga  bantug,  maquiban- 
tugan. — Maora  ora  ná  cún  dao  sa  mga  pag 
abi   abi. 

Puntura.  /  Samad  sin  tais,  tonoc,  tionay. 

Punzada./  Samad.— Tinuc-ban.— ^.  Ca- 
masool,  cama  ol  oí. — fig.  Casáquit  sa  ca- 
sing  casing. 

Punzador,  ra.  adj.  Matolsoc— s.  Paratol- 
soc. 

Punzadora.  /  Samad. 

Punzante,  p.  a.  Matolsoc.— Suyác;  talag- 
uis;    taliuis. 

Punzar,  a.  Pag  tolsoc.—/^-.  Sool,  ol  ol  — 
Jig.  Sáquit.      ' 

Punzón,  m.  Oroc;  hirihud;  quiricod;  qui- 
ricot;  lais;  hotihot. 

Puñada.  /  Pag  poc  poc  sa  camut,  pag  son- 
toe 

Puñado,  m.  Comol,  comon,  quinomol,  com- 
com,  gacum,  hacgum,  hacop. — Un  puñado 
de  gente.  Diri  damo  nga   tauo. 

Puñal,  m.  Oms. 

Puñalada.  /  Samad,  bono  sin  cris. 

Puñalejo.  m.  Caris  nga  gutiay. 

Puñalero,  m.  Parahimo  sin  cris.— Paraba- 
liguia  sin  mga    caris. 

Puñetazo,  m.  Pag  poc  poc  sa  camut,  pag 
sontoc,  sontoc. 

Puñete,  m.  Pag  poc  poc,  pag  sontoc. — Ba- 
clao  nga  hiyas  sa  gapusan  sa  camut. 

Puño.  m.  Camut  nga  quinocomcom.-  Co- 
mol, comon,  comcom,  gacum,  hacgum,  ha- 
cop.— Puño  de  camisa.  P,nilig-san. — Cara- 
tinan  sin  panganibar. — Polo. — Caratinan 
sin  songeod. — Es  hombre  de  puños.  Ma. 
cosog  nga  tauo. — Apretar  los   puños,  fr. 

fig-  Y  fam.  Tingoha  sin  pag  turnan;  tingo- 
ha  sin  pag  human. — Á  puño  cerrado,  m. 
adv.  Pag  sontoc.  in  quinocomcom  an  ca- 
mut.— Creer  á  puño  cerrado.  //-.  fig.  y  fam. 
Pag  too  sin  marig-on. — De  propio  puño. 
m.  adv.  Sa  lugaringon  nga  camut. — Pegarla 


482 


PU 


de  puño  á  uno.  fr\  fig.  yfam.  Pag  limbong 
gud  sa  iya. 
Pupa.  /.  Cugang. 

Pupila./.  Tauo  tauo  sa  mata.— Bata  nga  ba- 
baye   nga    ilo,  nga  uaray  pá  ñapólo  cag- 
duha  catuig,  ug  sacop   sa  gahum  sa  lain. 
Pupilaje*  m.  Pag  capupilo,  pag  capupila. — 
Pag  cabutang  san  tauo  nga  sacop    sa    ga- 
hum sa  lain    cay   nagpapacaon    sa   iya.— - 
Balay  nga    inooquian    sa  mga  pupilo  nga 
nag  aaram  ug  iba  pá,  ug  nagbabayad  sira 
san  mga  gasto. — Bayad  nira  sa  iquinaadlao. 
Pupilar.  adj.  An  tungud  ó  cañan  pupilo. 
Pupilero,  ra.  m.  y.  /.  Paracarauat   sa  iya 

balay  sin  mga   pupilo. 
Pupilo*  m.  Bata  nga  lalaqui  nga  ilo,   nga 
uaray  pá  ñapólo  cag  upat  catuig,  ug  sacop 
sa  gahum  sa  lain. — An    sacop    sa    gahum 
sa  lain,  basi  mangnoan  man,  cundi  nagba- 
bayad siya. 
Pupitre,  m.  Suratan,  susratan. 
Puposo,  sa.  adj.   An  may  mga     cugang. 

Cugangon. 
Puramente,  adv.  vi.  Lubos  gud,  uaray  sa 

cot. — Ngagayud. 
Pureza.  /.    Cauray,    caputli,  calubos;  pag 
cauray,  pag  caputli,  pag  calubos. — Cauaray 
sacot. — Camahauan. 
Purga.  /.    Id.;  panhacad. 
Purgación./.  Paghauan;  pag  pahauan. — 
Pag  bayad  san  sala. — Pag  sáquit. — Pag  pur- 
ga.— Paggoa  san  nana,    etc.— Pag  uray. — 
Pag  palcas. — Saquit  sin  babaye. 
Purgante,  p.  a.   Macacapurga;  tambal  nga 

macacalibang. 
Purgar,  a.  Pag  hauan;  pag  pahauan. —Pag 
bayad  san  sala.— Pag   sáquit.— Pag  purga. 
Pagmoson.—  Pag  goa  san  nana,  etc. — Pag 
uray. — Pag  palcas. 
Purgativo,  va.  adj.  Tambal  nga  macaca- 
libang. 
Purgatorio,  m.  Id.  Urayan  sa  mga  calag. 
Purificación.  /  Pag  hauan;  pag  pahauan; 
camahauan. — An  pag  pahayag  ó  pag    ha- 
lad ni  María  Santísima  san  Diosnon  nga  bata 
didto  sa  singbahan  sa  Jerusalén. — Pag  hu- 
gas  san  calis  in  nagmimisa  an  Padre. 
Purificadero,  ra.  adj.  Macacahauan. 
Purificador,   ra.    adj.    Macacahauan. — s. 
Parahauan. — m.  Igpapahid. — Pahiran. 
Purificante,  p.  a.  Macacahauan. 
Purificar,  a.    Pag    hauan.— Pag  palcas.— 
Pag  uray. — Pag  halad,  pag  pahayag  an  ba- 
baye sa  singbahan  sa  Jerusalén,  ticang  siya 
nag  anac. 


PU 
Purificatorio,   ria.  adj.  Macacahauan. 
Purísima./  Guiooraye,  si  María  Santísima. 
Purismo,  m.  Catototí  nga  pamolong   cún 

pag  surat  bá. 

Purista,  adj.  Toton  nga  pamolong  cún  pag 

surat  bá. 

Puro,  ra.  adj.  Mahauan;  uray,  putli,  Ju- 
bos.— Lasay.— Purao.— Toton.-Matadong. 
—Cigarro  puro.     Tostos,  inunay. 

Púrpura.  /  Poroton  sa  dagat. — Pula;  hi- 

mula.— fig.  Pag  cahadi;  pag  cacardenal.— 

jig.  poét.  Dugo. 

Purpurado,  ni.   Padre  nga  cardenal. 

Purpurar,  a.  Pag  tina  sin  pula.— Pag  bis- 
te  s;n  pula. 

Purpúreo,  rea.  adj.  Pula,  himula. 

Purpurino,  na.  adj.  Pula  himula. 

Purrela.  /  Alacsio  nga  mal u ya. 

Purriela,  f.fam.  Bisan  ano  nga  uaray  po- 
los, gutiay  an  bale. 

Purulento,  ta.  adj.  May  nana. 

Pus.  vi.  Nana. 

Pusilánime,  adj.  Matalao,  din  casing  ca- 
singan,  mahadlucon. 

Pusilanimidad.  /  Camatalao,  camaluya 
sa  casingeasing,  camahadlocon. 

Pústula.  /.  Med.  Cugang. 

Pustuloso,  sa.  adj.  May  cugang;  an  tun- 
gud ó  cañan  cugang. 

Puta.  Putaña.  /.  Biga,  bigaon. 

Putaísmo.  Putanismo,  m.  Batasan  sin 
babay  nga  uragon.— Cadam-an  sini  nga  mga 
babaye,  ug  an  balay  nga  inooquian    nira. 

Putañear,  n.fam.  Pag  buhat  sin  mga  ma 
ngil-ad  ó  magia  oay  nga  mga  buhat. 

Putería.  /  Batasan  sin  babaye  nga  ura- 
gon.—Cadam-an  sini  nga  mga  babaye,  ug 
an  balay  nga  inooquian  vive*— fig.  y-fam. 
Pagogayogay  sa  babaye  sin  lalaqui,  pag 
sulay  sa  iya. 

Putero.  Puto.  m.  Lalaqui  nga  guintiao 
tiauan  sa  mga  tampalasan. 

Putrefacción.  /  Cadonot;  pag  cadonot; 
cadon-tan. 

Putrefactivo,  va.  adj.  Macacadonot. 

Putrefacto,  ta.  adj.  Donot,    mabaho  ná. 

Putridez.  /  Cadonot;  pag  cadonot;  ca- 
dontan. 

Pútrido,  da.  adj.  Donot,  mabaho  ná. 

Puya.  /.  Tais  nga  may  asero. 

Puyazo,  m.  Sama:!,  pag  bono  sin  bambo 
ó  songcud  nga  may  tais  nga  asero. 

Puzol.  m.  Puzolana.  /  Baras. 


m 


Q 


O 


Q.  Letra  nga  icacaruhaan  san  abecedario 
nga  quinatsila  ug  icanapolo  cag  unum  san 
iya  mga  consonante. — Cu  an  caluluasan 
sini. 
Que.  pron.  relat.  Nga. — An.  El  que  viene. 
An  ticanhi.  La  que  va.  An  ticadto.  Lo 
que  sucederá.  An  tiarabut. — ¡Qué  de  po- 
bres hay  en  este  lugar!  ¡Pag  cadamo  san 
mga  macalolooy  sini  nga  bongto! — Ano. 
{Qué  haré}  {Ano  in  bubuhaton  co? — conj.  co- 
pulat.  Nga.  Quiero  que  estudies.  Caruyag 
co  nga  mag  aaram  ca. — Al  punto  que  le 
vi.  An  pacaquita  co  lá  sa  iya. — Pedro  es 
mejor  que  tú.  Si  Pedro  labi  pá  nga  mab- 
pay  sa  imo. — Suya  es  la  culpa,  que  no 
mia.  Iya  an  sala,  diri  acón. — Cay.  Lo  hará, 
sin  duda,  que  ha  prometido  hacerlo.  Bubu- 
haton gud  niya,  cay  nag  saad  sin  pag  bu- 
hat  siton. — Que  quiera,  que  no  quiera.  Ma- 
ruruyag,  diri  maruyag. — Basi.  Dio  voces  al 
capitán  del  pueblo,  que  le  auxiliase.  Nasang- 
pit  san  capitán  sa  bongto,  basi  matabang 
sa  iya. 
Quebrable,  adj.  Sadang  otoron. 
Quebrada,  f.     Cabilotan,  cacalangan,  ca- 

guiotanan  sa  mga  buquid,  cabislog. 
Quebradero,  m.    Paraboong;  parabari. — 
Quebradero  de  cabeza,  fig.  y  fam.  An  na- 
cacasáquit,  an   nacacacuri. 
Quebradizo,  za.  adj.    Matalagpoc;  mali- 
ac;  masayon  maboong,  masayon  mabari. — 
Sara  quitan. — Matapoc. 
Quebrado,  da.    adj.  An    ñauara  san  ba- 
handi,    an  naperdehan  san  bahandi,  ug  diri 
ná    nacacabayad. — Boyongon. — Maduas. — 
Balud  balud  cún  dao  tuna,  borobongtud. 
Quebrador,  ra.  adj.    Macaboong;  maca- 
ban.— s.  Paraboong;  para  bari'— fig.  Mata- 
lapas-non. 
Quebradura.  /.    Caboongan.— Barana.— . 

Boyong. 
Quebraja.  /.  Cailtacan;  caboongan. 
Quebrajar,  a.  Pagboong:  bari. 
Quebrajoso,  sa.    adj.  Matalagpac;    mali- 
ac;  masayon  maboong;    masayon    mabari; 
matapoc. 
Quebrantable,  adj.,  Sadang  maboong;  sa- 
dang mabari. 
Quebrantador,  ra.  adj.  Macaboong;  ma- 
caban.— s-  Paraboong;  parabari;  para  mac 
mac;  paradogmoc. — Paraliang,    paralactas, 
paralapas,  paratalapas. 
Quebrantadura./,  vid.  Quebrantamiento. 


pu 


Quebrantahuesos,  m.  Tamsi  nga  ansiya 
an    ngaran. — Oyag    sin    cabataah. — Tauo 
masamoc  ug  macabibido. 
Quebrantamiento,  m.   Pagboong;   pag 
bari,  pag  mac  mac. — Pag  dogmoo^-Pag  li- 
ang;  pag  lactas,  pag  lapas;    pag    talapas. — 
Pag  bayo. — fig.  Pág  luya;  pag  paluya. 
Quebrantar,  a.  Pag  boong;  pag    bari. — 
Pag  macmac;    pag  bayo. — Pag  dogmoc. — 
Pag  liang;  pag  lactas;  pag  lapas,  pag  apas, 
pag  talapas. — Anlang,    talang,  lacad. — fig. 
Pag  luya;  pag  paluya;  pag  iban  san  cosog. 
— fig.  Pacasáquit. 
Quebranto,   m.  vid.   Quebrantamiento. — 
fig.  Caotot. — fig.  Caperdihan,  cacurian  nga 
daco. — fig.  Casáquit  nga  daco. 
Quebrar,  a.  Pag  boong. — Pag  bari. — Lo- 
tos.— Laca. — Tapia,  dalahay,  dalaya. — Pag 
dulya;  pag  lusi;  pagotlob;  pagotot. — fig: 
Lubad    cún  dao    panapton.— n.   Com.  Pag 
ocoy  sin  pag   comersio  tungud    cay  uaray 
salapi  nga  ipacabayad  sa  mga  hingotangan, 
— r.  Boyong. — Quebrar  por  lo  más  delgado.. 
fr.  fig.  Diri  mabubugto  an  pisi  sa  cadageó- 
an,  cundí  sa  cadioan. 
Queche,  m*  Sacayán  sa  Holanda. 
Queda.  /.  Pag  alasdies   in  gab-i,  basi  mag- 

pahuay  an  mga  tauo. 
Quedada.  /.  Bilin;  pabilin.  ' 
Quedar,  n.    Bílin. — Cutang. — r.Lagdas.— 
Mungit. — Torogan. — Me  quedan  tres  rea- 
les.— Mayada  co  pá  tolo  ca  sicapat. — Que- 
dan dos  leguas  por  andar. — Culang  pá  in 
duha  ca  leguas. 
Quedo,  da.  adj.    Tocó,   maocoy  ná  lá. — 

adv.  m.  Hinay  hinay,  pag  huring  lá. 
Quehacer,  m.  Calibangan,  buhat. 
Queja.  /.  Araba,  coróo,  haroy. — Pag  sum- 

bong. 
Quejarse,  r.  Pag  araba,  pag  coróo,  pag  ha- 
roy, pag  aroy. — Pag  sumbong,  pag  habla, 
pag    topos. — Caran. — Agoroc- — Al  al. — 
Arilil. — Quejarse   el  hermano  menor  por- 
que el  mayor  no  le  da  su  parte.  Micod. 
Quejicoso,  sa.  adj.  An  agsub  mag  aaraba. 
Quejido,  m.  Pag  araba,   coroo,  pag  aroy, 
pag  agui,  pag  agú-u. 
Quejigo.  Cahoy. 

Quejosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 
araba.— S a  pag  sumbong  gud. 
Quejoso,  sa.  adj.  An  may  cabido  sa.lain. 
Quejumbre.  /,  Pag  araba  sin  agsub.— Pag 
sorosumbong. 


484 


(Jtf 


Quejumbroso,  sa.  adj.  An  agsub  mag 
araba. — Mag  sorosumbong. 

Quema.  /.  Pag  sonog. — Casonog. — Huir 
de  la  quema  fr.  fig.  Pag  licay  sin  cacuri- 
an  ó  cataragman. 

Quemadero,  m.  Sonogan. 

Quemado,  m.  Sinonog,  in  an  dahon  lá  an 
nasonog— fam.  Tinubud;  pinag  tong  nga 
camote,  etc. 

Quemador,  ra.  s.  Parasonog. — Parasurit. 

Quemadura.  /  Pag  sonog.— Labsoc. 

Quemajoso,  sa.  adj.  Mahapdos. 

Quemar,  a.  Pag  sonog;  pag  surit;  pagso- 
rob;  pag  dabdab;  pag  dubdub. — Pag  paso, 
in  mapaso  an  adlao. — r-  Labsoc;  pag  tong; 
aguitong. — Danglag. — Paso;  hapaso;  hado- 
lis. — Laya,  in  nanlalaya  an  mga  tanum,  etc. 

Quemazón./.  Pag  sonog. — Capaso. — Ca- 
mapaso. — Cahapdos;  camahapdos. 

Querella. /.Sumbong;  pag  sumbong. — Pag 
suhay. 

Querellador,  ra.  adj.  Masumbong. 

Querellante,  p.  a.  Masumbong. 

Querellarse,  r.  Pag  sumbong. 

Querellosamente,  adv.  m.  Sa  pag  sum 
bong  gud. 

Querelloso,  sa.  adj.  Masumbong. 

Querencia.  /.  Baga  caruyag  sin  hayop 
pag  uli  san  iya  natuboan. 

Querencioso,  sa.  adj.  Maruyag  san  hin 
gagaraan. 

Querer,  m.  Gugma,  auil,  caauil,  caruyag. 

Querer,  a.  Ruyag;  pag  caruyag.— Pag  buot. 
— Pag  sugo. — Como  quiera  que.  loe.  adv. 
Tungud  cay. — Cuando  quiera,  m.  adv.  Bi- 
san san-o. — Cuando  uno  no  quiere,  dos  no 
riñen,  fr.  fam.  Diri  masuhay,  cún  madiri 
an  usa. — Donde  quiera,  m.  adv.  Bisan  di- 
in. — ¿Qué  más  quieres?  expr.  ¿Ano  pá  an 
imo  caruyag? — Que  quieras,  que  no  quie- 
ras, exp.  adv.  Mabuot  ca,  madiri.  ¿Qué 
quiere  decir  eso?  exp.  ¿Ano  ba  ito?  Si  quie- 
res vivir  sano,  hazte  viejo  temprano,  ref. 
Cún  diri  mo  buot  masaraquitan  layon;  pa- 
catigurang  sa    batasan. 

Querido,  da.  m.  y  /.  Higugmaon,  an  hi- 
nihigugma  sa  calibutanon  nga  pag  higug- 
ma. — p.  p.  Pinaora,  pinalangga,  sinahoan, 
hingularan;  buya. 

Quermes,  m.  0\\xá.—Farm.  Tambal. 

Querochar.  n.  Pag  bunay  an  potiocan. 

Quersoneso.  m.  Tuna  nga  libut  sin  da- 
gat,  cundi  may  haligot  nga  tuna  dayon  lá 
ngadto  sa  canayapan. 

Querub.  Querube,  m.  Id.;  espíritu  nga 

.langitnon. 

Querubín,  m.  Id.;  espíritu  nga  langitnon. 

Querva.  /.  Banua. 


Qü 

Quesadilla.  /.  Matam-is  nga  may  queso"/ 

Quesear,  n.  Pag  himo  sin  queso. 

Quesera./.  Babaye  nga  parahimo  sin  que- 
so; parabaliguia  sin  queso. — Quesohan. — 
Burugtangan  sin  queso. 

Quesería./.  Tuig  nga  igquequeso. — Que- 
sohan. 

Quesero,  m.  Parahimo  sin  queso. — Para- 
baliguia sin  queso. 

Queso,  m.  Queso;  gatas  an  ighihimo. 

Quetzale.  m.  Tamsi  nga  daco  sa  India. 

Quevedos,  m.  pl.  Anteojos. 

¡Quiá!   ínter j.  fam.   ¡Bá! 

Quibey.  m.  Banua  sa  Puerto    Rico. 

Quicial,  m.  Marop  sin  sada  ó  bentana. — 
Sariganan  sin  sada  ó  bentana. 

Quicio,  m.  Sariganan  sin  sada  ó  bentana. 

Quídam,  m.  fam.  Bisan  sin-o— fam.  Obús 
nga  tauo. 

Quiebra.  /  Caboongan. — Cabutacan. — Ca- 
perdihan. — Com.  Pag  ocoy  sin  pag  comer- 
sio,  cay  uaray  ná  sadang  ipacabayad  sa 
mga  hingutangan. 

Quiebro,  m.  Pag  hilayhilay  sa  lauas. 

Quien,  pron.  relat.  Nga.  Mi  padre,  á  quien 
respeto.  An  acón  amay,  nga  tinatahud  co. 
— En  sentido  interrogativo.  ¿Sin-o?  ¿Quién 
ha  venido?  ¿Sin-o  an  quinanhi. — Dáselo  á 
quien  quieras.   Ihatag    mo  sa  bisan  sin-o. 

Quienesquiera,  pron.  indet.   Bisan  sin-o. 

Quienquier,  ra.  pron.  indet.  Bisan  sin-o. 

Quietación./  Pag  paocoy,  pag  pamingao. 

Quietamente,  adv.  m.  Ocoy  gud,  min- 
gao  caopay. 

Quietar,  a.  Pag  paocoy,  pag  pamingao. — 
r.  Ocoy,  mingao. 

Quieto,  ta.  adj.  An  naocoy. — Mamingao. 
— Tocó. 

Quietud.  /  P¿g  ocoy.— fig.  Camingao. 

Quijada./  Sulang. 

Quijal.  Quijar,  m.  Sulang. — Bag-ang. 

Quijarudo,  da.  adj.  Sulangan. 

Quijo,  m.  Bato  nga  matig-a. 

Quijones.  m.  pl.  Banua  nga  quijones. 

Quijotada.  /  Cadongo. — Tuyo  ó  tinguha 
nga  diri  ná  igo. 

Quijote,  m.  Itarahud  sa  páa. — Balao-ang 
sin  mananap. 

Quijote,  m.  fig.  Dongo.— fig.  Paralabut. 

Quijotería.  /  Cadongo;  camadasig. 

Quijotesco,  ca.  adj.    Madongo;  rnadasig. 

Quijotismo,  m.  Camadasig. — Camalabiao. 

Quilatador,  m.  Para  osisa  ug  baratimbang 
sin  bulauan,  salapi,  etc. 

Quilatar.  a  Pag  timbang  sin  maopay  san 
las-ay  nga  bulauan  cún  salapi  bá,  bási  sa- 
sabuton  an  timbang. — fig.  Pag  susi. 

Quilate,  m.  Timbang  nga  upat  ca  grano. 


QU 

— Timbang. — Por  quilates,  m.  adv.  fig.  y 
fam.  Gutiay,  sin  gutiay.— fig.  m.  Cahingpi- 
tan,  camahalan. 
Quilatera.  /.  Garamiton  nga  halaba,  nga 
linoholohoan,  nga  gamit  sa  pag  quilala  san 
camaopay  san  mga  mutia,  etc. 
Qllilífero,  ra.  adj.  Sinisiring  adton    mga 
araguian  san  quinaon  in  natutunao    ná  sa 
guinhaua. 
Quiliftcación.  /.  Catunao,  pag  tunao,  in 

natutunao  ná  sa  guinhaua  an  quinaon. 
Quilma.  /.  Costal,  surudlan. 
Quilo,  m.  Baga  tubig  ó  duga  san  quinaon, 
dida  gud  sa   guinhaua.  Sudar  uno  el  qui- 
lo./;', fig.  y  fam.  Ongud  nga  pagbuhat. 
Quilla.  /.  Id.;  quiya  sin  sacayán. 
Quimera./,  fig.  Bisan  ano  nga  guinhuhu- 
na  huna  nga  mahihimo    cún    matuod   bá, 
ngan  diri  ansiya.— fig.  Casuhay;  pagsuhay. 
Quimérico,  ca.  adj.  Diri  matuod. 
Quimerista,  adj-  Maquihunahuna  sin  diri 
matauod  ó  uaray  carig  onan. — Maquisusu- 
hayon. 
Quimerizar,    n.    Pag  huna  huna  sin  diri 

matuod  ó  uaray  carig-onan. 
Química.  /.  Pag  aradman  nga  gamit  sa  pag 
quilala  san  baga  caiya  san  magcasilauas  ug 
san  magcasigcosog  nira. 
Químicamente,  adv.  m.  Sugad  san  angay 
sa  Química. 
Químico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  Quí- 
mica. 
Quimificaciótl.  /.  Pagraut  an    guinhaua, 
in  uaray  catutunao  an  quinaon  ngan  mapait. 
Quimificarse.  r.  Pag  raut  sa  guinhaua,  in 

uaray  catutunao  an  quinaon  ngan  mapait. 
Quimo.  m.  An  quinaon  nga  uaray  catutu- 
nao sa  guinhaoa,  mapait. 
Quina.  /.  An  may  lima  ca  plegó  ó  lima  ca 

número. 
Quina.  /.  Panit  sin  cahuy  nga  dita. 
Quinaquina.  /.  Panit  sin  cahuy  nga  dita. 
Quinario,  adj  An  may  lilima.—  m.  Sala- 

pi  sa  mga  romano. 
Quincalla.  /.    Sinisiring  an  mga  gonting, 

mga  dagum,  mga  labaha,  etc.,  etc. 
Quincallería.  /.  An  balay  nga  guinbubu- 
hatan  san  mga  gonting,  labaha,  etc.,  etc. — 
Pag  baliguia  sin  mga  gonting,  etc. — Tinda- 
an  sin  mga  gonting,  dagum,  labaha,  etc. 
Quincallero,  ra.  m.  y/.  Parahimo  sin 
mga  gonting,  etc. — Para  baliguia  sin  mga 
gonting,  etc. 

Quince,  adj.  Ñapólo  cag  lima. — Icanapo- 
lo  cag  lima. 
Quincena.  /.  Sinisiring  an  ñapólo  caglima 
caadlao. 


QU  485 

Quincenal,  adj,  Iquinapolo  caglima  caad- 
lao. 
Quinceno,  na.  adj.  Ñapólo  cag  lima;  ica- 

napolo  caglima. 
Quincuagena.  /.  Calim-an,  isip  ngacalim- 

an. 

Quincuagenario,  ria.  adj.   An  may  ca- 
lim-an. 1 ' 
Quincuagésima,  f.  An  domingo  ngasi- 
nosondan  san  siapa  nga  domingo  sa  cua- 
resma. 

Quincuagésimo,  ma.  adj.  Calim-an;  ica- 

calim-an.  ■•••••'•, 

Quincurión.  m.  Ponoan    sin    lilima, nga 

mga  soldados. 
Quindécimo,  ma.   adj.  Icapolo  caglima, 

icanapolo  cag  lima. 
Quindenio,  m.  Ñapólo  cag  lima  ca  tuig; 
isip  sin  ñapólo  cag  lima  ca  tuig. 
Quingentésimo,  ma.    adj.  Lima  ca  ga- 

tus;  ¡calima  ca  gatus. 
Quinientos,  tas.  adj.  Lima  ca  gatus. 
Quinina.  /.  Tambal  nga  dita. 
Quino,  m.  Cahuy  nga  dita. 
Quinóla.  /.  Sugal  sa  baraja. — Estar  de  qui- 
nólas, fr.  fig.  y  fam.  An    nagpapanapton. 
sin  macalainlain  nga  color.  - 

Quinolear.  a.  Pagtima  sin  baraja.     , 
Quinqué,  m.  Id.;  lamparahan  nga  may  tubo 

nga  salaming. 
Quinquenal,  adj.  An  tungud  sa  lima  ca 

tuig  cún  sa  isip  sa  lima  ca  tuig. 
Quinquenio,  m.  Lima  ca  tuig,  isip  sin  li- 
ma ca  tuig. 
Quinquillería.  /.  Balay  nga  guinbubuha- 
tan  san  mga  gonting,  dagum,  etc.— Pag  ba- 
liguia sin  mga  gonting,  etc. — Tindahan  sin 
mga  gonting,  dagum,  etc. 
Quinquillero,  m.  Parahimo  sin  mga  gon- 
ting,   dagum,  etc. — Parabaliguia    sin    mga 
gonting,  labaha,  etc. 
Quinta.  /.  Balay  sa  gauas  sa  bongto,  nga; 
pagbabacasionan. — Pagpili  sin  usa  san  guin- 
tataglima. — Pagsorteo  san    mga  magsósol- 
dados. — Balay  ug  an   orna  nga   harani  sa 
sa  balay. 
Quintal,  m.  Id.;  timbang  sing  upat  ca  arro- 
ba, timbang  sin  usa  ca  gatos  ca  libré. 
Quintaleño,  ña.  adj.  An  mayada  usa  ca 

quintal. 
Quintalero,  ra.  adj.  An  timbang  sin  us* 

ca  quintal. 
Quintana.  Balay  sa  gauas  sa  bongto,  nga 

pagbacasionan. 
Quintañón,  na.  adj.  fam.  An  may  usa  ná 

ca  gatos  ca  tuig. 
Quintar,  a.  \Pagpili  sin  usa  guintataglima. 


486 


QV 


— Pag  sorteo  san  mga  icalima. — Pag  arado, 
cún  icalima  ná  nga  pagarado. 
Quintería.  /  Balay  sa  gauas    sa  bongto. 
Quinterno,  m.  Lilima. — Libro  nga  may  li- 

lima  nga  mga  pliego. 
Quintero,  m.  Sacop  nga  paraarado  ug  pa- 

raquiua  sa  tuna. 
Quintil,  m.  Icalima  nga  bulan  san  tuig  sa 
ona  nga  calendario  nga  romano. 
Quinto,  ta.  adj.  Lima;  icalima.  —Soldados, 
cay  siya  in  natamaan  san  pag  sorteo. 

Quinzavo,  va.  adj.  Icapolo  cag  lima,  ica- 
napolo  caglima. 

Quiñón.  ;;/.  Tigcapatan- 

Quiñonero,  m.  Tagada  sin  tigcapatan. 

Quiragra.  /.  Saquit  sa  mga  camut. 

Quirite.  m.  Tauo  nga  romano. 

Quiromancia.  /.  Pag  himalad. 

Quiromántico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan paghimalad. — m.  An  manhihimalad. 

Quiroteca.  /  Guantes  nga  gamit  sa  mga 
camut. 

Quirúrgico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
pagtambal. 

Quirurgo*  m.  Mananambal,  paratambal, 
tambalan,  parabolong. 

Quisicosa.  /.  fam.  Tigo,  tirigoon. 

Quisquilla.  /.  Dolo. 

Quisquilloso,  sa.  adj.  Madolo. 

Quisto,  ta.  /.  p.  Bien  quisto.  Maopay.— 
Mal  quisto.  Maraut. 

Quita.  /.  For.  Pagpasalio,  in  an  hinguta- 
ngan  nagpapasalio    san  nacaotang  sa  iya. 

Quitación.  /.  Bayad;  sohol.— For.  Pagpa- 
salio, in  an  hingutangan  nagpapasalio  san 
nacaotang  sa  iya. 

Quitador,  ra.  adj.  An  macuha.—  s.  Para- 
cuha. 

Quitalpón,  m.  Sab-ong  sa  olo  san  mga  ha 
yop. 

Quitamanchas,  m.  Parapahid  ó  paracuha 
sa  mga  during  ó  hugao  sa  mga  panapton. 

Quitamiento,  m.  Pagpasalio,  in  an  hingu- 
tangan nag  papasalio  san  nacaotang  sa  iya. 

Quitamotas,  com.  jig.  y  fam.  Paraarama- 
ram. 

Quitapelillos,  com.  jig.  y  fam.  Paraarama- 
ram. 

Quitapesares,  m.fam.  Calipay,  an  naca- 
calipay. 

Quitapón,  m.  Sab-ong  sa  olo  san  mga 
hayop. 

Quitar,  a.  Pag  cuha. — Pag  cauat;  pag  ticas. 


QV 

— Pag  agao. — Pacaolang. — Pag   diri. — De 
quita  y    pon.    loe.    Cuhacuha. — Quitar  las 
costras  de  heridas,  granos,  etc.   Bacbac.— 
Quitar  ó  descortezar.  Bacbac;  ac-ac. — Qui- 
tar con  los  dientes,  etc.,  la  carne  pegada 
'al  hueso.    Comot.    Quib  quib. — Quitar    el 
tarugo  ó  cosa  semejante,  que  ponen  en  el 
fondo  de  embarcaciones  menores,  para  que 
salga  el  agua.  Buluat. — Quitar  las  amarra- 
duras malas  y  poner  otras  nuevas.  Gantas. — 
Quitar  las  patas  y  tenacillas    al    cangrejo. 
Gapo,  boro. — Quitar  del  techo  la  ñipa  vie- 
ja. Gucas. — Quitar  los  cantos  de  maderos, 
tabla,  etc.    Haguilid;    halibhib. — Quitar    la 
carne  pegada  al  pellejo,  después  de  deso-   . 
liado  el    animal.  Hilap.— Quitar  ó  deshacer 
el  corral  de  pescar.  Hilcas. — Quitar   la  lé- 
gaña de  los  ojos.   Himuta. — Quitar  la  pe- 
pita del  algodón,  melón,  etc.  Hindo. — Qui- 
tar los  adornos  de  flores,  etc.,  á  las  imá- 
genes, las  batangas  á  los  balotos,  etc.  Hub- 
cas. — Quitarse  la  ropa  ó  vestido.  Hubcas, 
hucas,  rubas. — Quitar  la  suciedad  de  entre 
las  uniones  de  tablas,  etc.  Lag-uit.  (No  se 
pronuncia  la  u.) — Quitar  la  maleza  ó  sucie- 
dad. Uaha. — Quitar  el  pellejo  ó  carne  al  re- 
dedor de  donde  se  ha  clavado  espina,  para 
poderla  sacar.   Uat-uat;    laplap. — Quitar  ó 
cortarlas  malezas  y  arbustos.  Panao. — Qui- 
tar con  cuchillo  ú  otra  cosa  la  carne  pe- 
gada á  los  huesos.   Quilas. — Quitar  la  pri- 
mera capa  de  los  árboles,  después  de  la  cor- 
teza.  Rubas,   tubad.- — Quitar  la  yerba  que 
principia   á  salir.  Sagacsac. — Quitar  alguna 
cosa  con    punta  de  caña,   palito,  etc.  Sic- 
yap  (siquiap). — Quitar  las  hojas  de  las  plan- 
tas. Tacbas;  darot. — Quitar  al  preso  la  col- 
ma, el  anzuelo  al    pez,    etc.    Tangtang. — 
Quitar  la  cobertera  de  olla,  etc.  Tocas. — 
Quitar  el  yugo  al  carabao,    etc.   Lucas. — 
Quitar  ó  cortar  Jas  uñas.    Pamaclo. — Qui- 
tar la  paja  de  la  espiga  del  palay,  etc.  Hahá. 
— Quitar  hojas  de  en  medio  del  libro,   etc. 
Luang. — Quitar  los  nudos  á  las  cañas.  La- 
gus.  — Quitar  las  ramas  pequeñas,  las  ho- 
jas de  las  cañas,  tec.  Lagpo. — Quitar  las 
alas   á  las  moscas,    los  pies  á  las  arañas, 
etc.  Boro. 
Quitasol,  m.  Payong. 
Quite,  m.  Pag  cuha;  pacaolang. — Esgr.  Pag 
sagang. 
Quizá.  Quizás,  adv.  de  duda.   Bain,   ba- 
ngin,  tingali. 


487 


R 


R 


R.  Icacaruhaan  cag  usa  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinastila  ug  icapolo  cag  pito 

san  iya  mga   consonante. 
Rabada./.  Paá  sin  hayop  nga  guinihao,  lapi. 
Rabadán,  m.  Tinatapuran  sin  pag  mangno 

sin  mga  cahayopan. 
Rabadilla./.  Guiuod;  ilot  igot;  quigol;  qui- 

uis. 
Rabanal.  ;//.  Carabanohan. 
Rabanera./  Parabaliguia  sin  mga  utan  nga 

rábano. 
Rabanero,  ra.  adj.  fig.  y  fam.  Biste  nga 

halipot. — fig.  y  fam.  Maraut  an  batasan.; — 

m.  Parabaliguia  sin  mga  utan  nga  rábano. 
Rabanete.  m.  Rábano  nga  gutiay. 
Rabanillo. ///.  Baga  camaaslum  ná  san  alac- 

sio. 
Rabaniza.  /   Liso  sin  rábano. 
Rábano,  m.  Id.;  tanúm   nga  utanon,  busag 

an    onud. 
Rabazuz,  m.    Duga  sin  regaliza  in  guin- 

laso  ná. 
Rabear,  n.  Pag  quiua  quiua  san  icug. 
Rabel,  m.  Toronggon  nga  totolo  an  cuerdas. 
Rabeo,  m.  Pag  quiua  quiua  san  icug. 
Rabera.  /.   Catapusan  sa  bisan  ano. 
Rabí.    m.    Ngaran  sa  mga  judío  san  mga 

quinaadmanon  sa  ira  batasan. 
Rabia.  /  Catuyao,  cabuang.— fig.  Casina. 
Rabiar,  n.  Tuyao,  buang. — fig.   Pag  abat 

sin  daco  nga  camasocol.— Ipa. — Sina,  isug. 
Rabiatar,  a.  Pag  higot  sa  icug. 
Rabiazorra.  ///.  Hangin  sa  casalatanan;  sa- 

latan  nga  hangin. 
Rabicorto,  ta.  adj.   Halipot  an  icug. 
Rabieta././^-,  y  fam.  Casina,  caaligot  got, 

capongot. 
Rabilargo,  ga.  adj.  Halaba  an  icug. — m. 

Tainsi. 
Rabillo,  m.  Gutiay  nga  icug. — Binungian 

cun  dao  lubi,  bagay  bay. 
Rabínico,  ca.  adj.  An  tungud  sa  mga  ra- 
bino cún  sa  ira  mga  tutdo. 
Rabinismo.  m.  Pagtoron-an  sa  mga  rabino. 
Rabinista.  com.  An  gapil  sa  mga  rabino. 
Rabino,  m.  Mag  toroon,  mag    turutdo    sá 

mga  judío. 
Rabiosamente,  adv.  m.  Sa  pag  casina  gud. 
Rabioso,  sa.  adj.  Tuyao,  buang.— fig.  Ma- 

sisina. 
Rabisalsera,  adj.  fam.    Babaye  nga  ma- 

lacsi. 
Rabiza.  /  Dorho  sin  bagacay,  etc. 


RA 

Rabo.  m.  Icug,  oquig- 
Rabón,  na.  adj.  Otud.— Ibul. 
Raboseada.  /  Buring,  during  nga  guican 

sa  mga  pag  songgo  in  nag  irointoc  an  mga 

butang. 
Raboseadura.  /  vid.  Raboseada. 
Rabosear,  a.  Pag  buring,  pag  during,  cun- 
dí talagudti  lá. 
Raboso,  sa.  adj.  Marabut  dabut. 
Rabotada.  /  fam.  Pag  baton  nga  maraut. 

Pag  dabal  sin  icug. 
Rabotear,  a.    Pag  otud   sa  mga  icug  san 

mga  nate  nga  carnero. 
Raboteo,  m.  Pag  otud;  pangotud  sa  mga 

icug. 
Rabudo,  da.  adj.  Icogan,  daco  an  icug. 
Racimo,  m.  Lungalong  cún  dao  bonga;  bu- 

lig  cun  dao  saguing;  rauog  cún  dao  lubi; 

anop    cun    dao  calapi. — Pongyot. — Sora- 

pong  cún  dao  igot. 
Racimoso,  sa.  adj.  Sorapongon. 
Racimudo,  da.  adj.  Sorapongon. 
Raciocinación.  /.  Pag  huna  huna. 
Raciocinar,  n.  Pag  huna  huna. 
Raciocinio,   m.    Huna    huna. — Pag   huna 

huna. 
Ración./.  Bahin;  malón;  parabol;  gahin;  pa- 

hati,  balón. 
Racionabilidad./  Huna  huna,  pag  cabuo- 

tan. 
Racional,  s.  Buotan.—  adj.  An  tungud  sa 

pag  ca  buotan. 
Racionalidad.  /  Cabuotan,  pag  cabuotan. 
Racionalmente,  adv.  m.  Angay  ug  igo 

sa  pag  cabuotan. 
Racionar,  a.  Pag  gahin;  pag  pabarol;  pag 

balón. 
Racionero,  m.  Padre  nga  may  catungda- 

nan  sa  catedral.— Paragahin. 
Racionista,  com.  An  sinosoholan  ó  guina- 

gahinan. 
Racha./  Mar.  Onus,  uranus. — fig.  y  fam. 

Baga    palad,  cún  dao  sa  pag  sugal. 
Rada.  /  Pondohan,   lalauigan,    casuguran. 
Radiación.  /  Pag  sirac;  casirac. 
Radiado,  adj.  Maigdlang. 
Radiante,  adj.  Masirac.  Masilao. 
Radiar,  n.  Pag  sirac;  pagsilao. 
Radicación./  Pag  gamut. — Pag  ocoy,  pag 

honong. 
Radical,  adj.  An   tungud  ó  cañan  gamut. 

— Labao. — Guinicanan. 


488  RA 

Radicalmente,  adv.  m.  Pag  cuha  gud. — 
Sin  marig-on,  marig-on  gud. 

Radicar,  n.  Pag  gamut. — Pag  ocoy,  pag  ho- 
nong. — Pag  cada,  aada. 

Radícula.  /.  Bot.  An  tinutud-can  san  ga- 
mut. 

Radio,  m.  Badlis  nga  tadong  ticang  sa  but- 
nga  sin  malidong  ngada  sa  liguid. — ZooL 
Tul-an  sa  butcon. — An  cadac-an  sin  plaza, 
etc. 

Radioso,  sa.  adj.  Masirac,  masilao. 

Raedera.  /.  Igquiquiris. — Igaarot. — Icara- 
gus. 

Raedizo,  za.  adj.  Masayon  maquiris. — Ma- 
sayon  maarot. — Masayon  macagus. — Ma- 
sayon macodcod. 

Raedor,  ra.  adj.  Maquiris. — Maarot. — Ma- 
cagus.— m.  Saphiran, — Parasaphid.—  -Ma- 
codcod. 

Raedura.  /.  Pag  coseos;  pag  quisquís;  pag 
cagui,  pag  caguis;  pag  quiris;  pag  cagus. 
Pag  arot. — An  quinoscos;  an  quinisquis;  an 
quinagui,  an  quinaguis;  an  quiniris;  anqui- 
nagús. — An  cuha  san  pagarot. — Pag  cod- 
cod. — An  quinodeud. 

Raer.  a.  Pag  coseos;  pag  quisquís;  pag  ca- 
gui, pageaguis;  pag  quiris;  pag  cagus;  pag 
codcod. — Pag  arot. — Pag  saphid.— fig .  Pag 
diri,  pag  baya. — Raer  ó  limpiar  la  sucie- 
dad. Cohit. 

Rafa.  a.  Cota  nga  icacarig-on  sa  daan  nga 
quinota. — Araguian   sin  tubíg. 

Ráfaga.  /.  Tigda  nga  hangin. — Arum. — 
Tigda  nga  pag  sirang,  tigda  nga  pag  lam- 
brag,  etc. 

Rafe.  ni.    Balisbisan. 

Rafear,  a.  Pag  butang  sin  balisbisan. 

Raible.  adj.  Quiquirison;  caraguson.  Codcu- 
ron. 

Raiceja.  /.  Gamut  nga  guti. 

Raído,  da.  adj.  fig.  Culang  sin  caauod,  cu- 
lang  sin  catahud. 

Raigal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  gamut. 
— Gamut  sin  cahuy. 

Raigambre,  f.  Cagamutan,  mga  gamut, 

Raigar.  n.  Pag  gamut. 

Raigón,  m.  Gamut  nga  daco. — An  dolot 
sa  mga  bag-ang  ug  sa  mga  ngipon. 

Rail.  m.  Bugsa  cún  dao  bulauan,  salapi, 
etc. — Puthao  nga  halaba  nga  gamit  sa  mga 
dalai]  nga  aguian  san  ferro-carril,  etc. 

Raimiento,  ni.  Pag  coseos;  pag  quisquís, 
pag  cagui,  pag  caguis;  pag  quiris;  pag  ca- 
gus; pag  codcod. — Pagarot — fig.  Cauaray 
caauod,  cauaray  catahud. 

Raíz.  /.  Gamut. — Raíz  principal.  Lintonga- 
nay,  onayan. — Raíz  ancha.  Dalid. — Raíz 
recta  hacia  abajo.  Ogdoc. — Raíz  á  flor  de 


RA 

tierra.  Lagasao. — Raíz  que  va  hacia  el  cen- 
tro. Tidlaruc  nga  gamut. — Raíz  que  se  es- 
tiende al  rededor.  Calianap,  cayapyap  nga 
gamut. — Raíz  que  nace  en  el  cuerpo  y 
baja  á  la  tierra.  Gaca.— fig.  Guinicanan 
tungayud. 

Raja.  /.  Tiac. — Gahac;  boac;  gahacgahac; 
gapac;  sipac;  cabanguian;  barana;  guhang; 
gotad. — Pinit;  tilad;  gorot. 

Raja.  m.  Ponoan,  dato. 

Rajable,  adj.  Matiac— Magahac;  maboac; 
magahaegahac;  magahac;  masipac;  mabara- 
na;  maguhang;  magotud;  maboong. 

Rajadillo,  m.  Matam-is  nga  may  mga  al- 
mendra nga  binuca  nga  binubu tangán  sin 
azúcar. 

Rajadizo,  za.  adj.  Matiac— Magahac;  ma- 
boac; magahaegahac;  magapac;  masipac; 
mabarana;  maguhang;  magotud;  maboong. 

Rajador,   m.  Paratiac. 

Rajar,  a.  Pag  tiac— Pag  boong.— Puca; 
pusac;  pugsa;  puscay;  salsag;  salaysa;  sa- 
risi;  sipac,  barana,  guitib;  guitic;  gutac; 
iltac;  gotud;  liqui;  litac;  paca;  atngal;  bo- 
ac; lasa;  goac—  n.  fig.  yfam.  Pag  sumat 
sin  damo  nga  mga  búa.— fig.  y  fam.  Pag 
yacan  sin  damo. 

Rajeta.  /.  Panapton  nga  sinamay. 

Rajuela.  /    Tiac  nga  guti. 

Ralea.  /.   Guinicanan.—^.  Baga  batasan. 

Ralear,  n.  Halaghag.— Silhag.—  Diri  pag- 
bonga  an  mga  paras. 

Ralear,  n.  Pag  pahayag  san  binabatasan 
niya  nga  maraut. 

Raleza.  /.  Cahalaghag.— Camasilhag. 

Ralo,  la.  adj.  Halaghag;  hal-ang;  halan- 
han;  halhag;  hantag;  lahang;  hilang;  caru- 
calang. — Masílhag. 

Rallador,  m.  Cudcuran.  Caguran. — Quil- 
quigan. 

Ralladura.  /.  An  aguí  san  cudcuran.  An 
agui  san  caguran. — An  quinucudeud.  An 
quinagud. — Caroscos. 

Rallar,  a.  Pag  cudeud;  pag  caronos;  pag 
caros;  pageapo,  pageapocapo;  pagealidquid 
pageagus;  pagquidquid.  Pag  quilquig.  Pag 
cagud  cún  dao  lubi. — Quihquih. 

Rallo,   m.     Cudcuran.    Caguran.  Cagusan 

Rama.  /.  Sanga.— Libo.— Rama  muerta 
Garao. — Rama  inclinada.  Laui  laui. — Ra 
ma  seca  del  coco.  Lahingon. —  Rama  lar 
ga  de  árbol.  Duntay. — Rama  principal 
Tungayud.— fig.  Mamat;  tulin,  catulinan 
— Palong  palong. 

Ramada.  /.  Mga  sanga. 

Ramadán.  m.  Bulan  nga  icasiam  san  tuig 
sugad  san  isip  sa  mga  moros,  ug  nag  pu- 
puasa  sira  sa  bug-os  nga  bulan. 


RA 

Ramaje,   m.   Mga  sanga. 

Ramal.    Pamaá. — Pisi,  nga    higot  sin  ha- 

yop. — Hilo,  hamil. 
Ramalazo,  m.    Pag    latub  sin    pisi. — Sa- 
mad san  pag  latuba  sin  pisi. — fig.    Casa- 

quit. — Cacurian. 
Rambla.  /.   Tuna  nga  may  baras  ngabí- 

lin  san  baha. 
Ramblar,  m.  Mga  tuna  nga  may  baras  nga 

bilin  san  baha. 
Ramblazo,  m.    Aguian    sa  mga  tubig  in 

may  baha. 
Ramera.  /.    Biga,  bigaon;  hamas;  quiral, 

maquiral. 
Ramería.  /.    Mga  babaye  nga  bigaon. — 

Pag  cabigaon. 
Ramificación.  /.  Pag  damo  sin  mga  sa- 
nga; Pag  sanga  sanga. 
Ramificarse,  r.  Pag  sanga  sanga. 
Ramilla./.  Sanga  sanga,  sanga  ngagutiay. 
Ramillete,    m.  Sab-ong  sin   mga  bucad  ó 

mga  banua  nga  mahamut,  opong. 
Ramilletero,  ra.  m.  y/.  Parahimo  sin  mga 

sab-ong. — Parabaliguia  sin  mga  sab-ong. — 

m.  Burugtangan  san  mga  sab-ong. 
Ramillo.  m.     Sanga    nga    gutiay. — Lucay 

nga  gutiay. 
Ramiza.  /.  Mga  sanga  nga  pinangotud  ná. 
Ramo.  m.  Sanga. — Lucay, 
Ramón,  m.  Mga  sanga  nga  pinangotud  ná. 
Ramonear,   n.  Pangotud   san  mga  sanga. 
Ramoso,  sa.   adj.  Sanga-an. 
Rampa,  /  Calambre.  Barobaquilid. 
Rampa./.  Hanayhay,  danaya  nga  sarac-an. 
Rampinete,  m.  Puthao  nga  harohalaba  ug 

balico    an    catapusan,    nga    gamit    sa  mga 

artiyero. 
Ramplón,  na.  adj.  Sapin  nga  bahol. — fig. 

Duringon;  tinimaua. 
Rampojo,  m.  Ohot. 
Rampollo,  m.  Sanga  nga  igtatanum. 
Rana.  /  Pacía;  baco. 
Ranacuajo,    m.   Mananap.  Misa  san  pacía. 

— fig-  y  fam.  Tauo  nga  obús,  taramayon. 
Rancajada./  Pangabut  samgatanum,  etc. 
Rancajado,  da.  adj.  An   nasamad  sin  tio- 

nay. 

Rancajo,  m.  Tionay. 
Ranear,  a.  Pang  abut. 
Ranciarse,  r.  Panos. 
Rancidez./  Cápanos. 
Rancio,  cia.  adj.  Mapanos. — Laon. — Mai- 

ha  ná. 
Rancioso,  sa.  adj.  Mapanos.— Laon. — Ma- 

iha  ná. 
Rancheadero,  m.  An    himumutangan  sa 

mga  balay  san  sinisiring  mga  ranchería. 


RA 


489 


Ranchear,   n.  Pag  balay   ó  pag  himo  sin 

ranchería. 
Ranchería.  /  Id.;  cabalayan,   mga  balay 

sa  caomhan,   gauas  sa  bongto. 
Ranchero,  m.  Mangangalayo  sa  damo  nga 

tauo. — Ponoan  sin  ranchería. 
Rancho,  m.    Loto,    can-on    sa   damo  nga 

mga  tauo. — Mga  balay  sa  gauas  san  bongto. 

—fig.  yfam.  Harampangan. — Mar.  Pinopo- 

rocoan  sa  mga  grumete. — Mar.  Balón. — Ca- 

langhoro. 
Randa.  /  Rayan  dayan,  baga  puntiyas. 
Randado,  da.  adj.  An  may  mga  rayanda- 

yan  ó  mga  puntiyas. 
Randal.  m.  Panapton  nga  sugad  sin  pun- 
tiyas.— Mga  puntiyas. 
Randera.  /  Parahimo  sin  mga  puntiyas. 
Rangífero,   m.    Mananap    nga    sugad  sin 

bugsoc. 

Ranina,  adj.    Ugat  sa  ilarum  sa  dila. 
Ránula./  Med.  Hubag  sa  ilarum  sa  dila. 
Ranúnculo,  m.  Banua  nga  macatol  sa  lauas. 
Ranura.  /  Lasi. 
Rano.  m.  Isda  sa  salug. 
Rapa.  /  Bucad  sin  olivo. 
Rapacejo,  ja.  m.  y  f.  Bata.— Rayan    da- 
yan nga  pleco. 
Rapacería.  /  Camacauat,  cam áticas;  ca- 

madaguit.  Quinabataan. 
Rapacidad.  /    Camacauat,  camaticas;  ca- 

madaguit. 
Rapador,  m.  Paraarot,  paraborug. 
Rapadura.  /  Pag  arot,  pag  borug. 
Rapagón.  Olitauohay. 
Rapamiento,  m.  Pag  arot,  pag  borug. 
Rapapiés,   m.  Reventador,  pabotohum. 
Rapapolvo,  m.  fam.  Pag  sauay  in  pag  iis- 

gan. 
Rapar,  a.  Pag  arot;  pag  borug.— fig.  ó  fam. 

Pag  cauat,  pag  ticas. 
Rapaz,  adj.  Macauat,  maninicas. 
Rapaz,  za.  m.  y  /  Bata. 
Rapazada.  /  Quinabataan. 
Rapazuelo,  la.  m.  y  /  Bata. 
Rape.  m.  fam.  Pag  arot. — Al  rape.  m.  adv. 

Haraniay. — Sa  pono. 
Rapé.  adj.  Tabaco  nga  liniguis  sugad  sin 

tapo  tapo. 
Rápidamente,  adv.  m.  Sin  dagmit;  sin  dali. 
Rapidez.  /  Cadagmit,    cadali.    Camadag- 

mit;  camadali;  camatoron. 
Rápido,  da.  adj.  Madagmit;  madali;    ma- 

toron. 
Rapiego,  ga.  adj.    Tamsi    nga    madaguít. 
Rapiña.  /  Pag  ticas,  pag  agao. 
Rapiñador,  ra.  adj.  Maninicas,    maagao. 

— s.  Paraticas,  paraagao. 
Rapiñar,  a.  fam.  Pag  ticas,  pag  agao. 


490 


RA 


Rapista,  m.  fatn.  Paraarot;  paraborug. 

Rapo.  m.  Utan  nga  sugad  sin  nabo. 

Rapónchigo,  m.  Banua  nga  sinisiring  pe- 
renne. 

Raposa.  /  Mananap  nga  babaye  sugad  an 
ayan  ín  cadaco. 

Raposear,  n.  Pag  larang  sin  iglilimbong. 

Raposera.  /.  Taragoan  san  raposa. 

Raposería.  /.  Baga  larang    san  mananap 
nga  raposa. 

Raposero,  ra.  adj.  Ayam  nga  paradacop 

sin  raposa. 

Raposo,  m.  Mananap  nga  lalaqui  sugad  an 
ayan  in    cadaco. 

Rapta,  adj.  Babaye  nga  inagao  ó  quinauat, 

sa  capirit  ó  sa  pag  limbong  lá  sa  iyá, 

Rapto,  m.  Pag  agao,  pag  cauat  sin  babaye, 

sa  capirit  cún  sa  pag  limbong  lá  sa  iya.— 

Med.  Desmayo,    saquit    nga  nacacalipong 

ug  nauauaraan   an  tauo  sin  balatian.— Pag 

dung  dung. 

Raptor,  ra.  adj.  Macauat. 

Raque,  m.  Pag  cauat,  pag  cuba  sa  baybay, 

sin  ano  man  nga  manggad  nga  ticang  sin 

sacayán  nga  nabungcag. 

Raquero,  ra.  adj.  Sacayan  nga  guti  nga 

sinasaquian  sin   mga  tauo  nga  pangauat  an 

tuyo.— 7//.  Bryon,  paracauat  dida   sa  mga 

pondohan  ó  inga  bavbay. 
Raquialgia./.  Med.  Camasool  sa  talod  tod. 
Raquídeo,  dea.  adj.  An  tungud  sa  lauas 

sa  ohay.— An  tungud  sa  talod  tod. 
Raquis,  m.  Bot.  Lauas  sa  ohay.— Zool.  Ta- 
lod tod  ug  mga  tul-an. 
Raquíticamente,  adv.  Maimot  gud.  Ma- 

gasa  gud. 
Raquítico,  ca.  adj.  An  may  saquit  sa  olo, 

sa  talod  tod  ug  mga    tul  an.—jig.  Gutiay. 

—Maimot.— Magasa,  maniuang. 
Raquitis.  /.  Med.  Saquit  sa  olo,  sa  talod- 

tod  ug  mga  tul-an. 
Raquitismo,    m.  Med.    Saquit  sa  olo,  sa 

talod  tod  ug  mga  tul  an. 
Raramente,  adv.  m.  Talag-sa .— Oosahun 

gud.— Macatataua  gud. 
Rara  vez.  Talaba,  halanhan. 
Rarefacción./.  Pag  padaco;  pag  pahilaba; 

pag  pahiluag. 
Rarefacer,  a.  Pag  padaco;  pag  pahilaba; 

pag  pahiluag. 
Rareza.  /.   Caorosahon. — Baga  caiya. 
Rarificar,  a.  Pag   padaco;    pag  pahilaba; 

pag  pahiluag;  bucalcag. 
Raro,  ra.  adj.  Orosahum,  pangasa,  macati- 

tingala. 
Ras.    m.   Topong,   parejo. — Ras    con    ras. 

m.  adv.  Parejo  gud. — Haraniay  gud. 
Rasa./.    Caguis-an,  guisi. 


RA 

Rasadura.  /  Pag  saphid.  Pag  ca  saphid. 

Rasamente,    adv.  m.  Dayag  gud.  . 

Rasante,  p.  a.  Masaphid. — m.  Baga  ca- 
hamisan  sin  dalan,  etc. 

Rasar,  a.  Pag  saphid. — Samit. 

Rascadera.  /,  Ighahamis. — Escoba  nga 
gamit  sa    pag-escoba  sa  mga  hayop. 

Rascador. m.  Ighahamis. — Poy  son,  puson. 

Rascadura.  /  Pag  cagao;  pag  cah  cah; 
pag  calot;  pag  eos  eos;  pag  quig  quig; 
pag  quiso  quiso;  pag  quis  quis;  pag  isis; 
pag  corocoson. 

Rascamiento,  m.  vid.  Rascadura. 

Rascamoño,  m.  Poy  son,  puson. 

Rascar,  a.  Pag  cagao;  pag  cah  cah;  pag 

calot;    pag    eos   eos;  pag  quig  quig;  pag 

quiso  quiso;  pag  quis  quis;  pag  isis;  pag 

corocoson. 

Rascazón.  /    Catol;  cacatol. 

Rascón,   na.    adj .     Maadas;  masaplud. — 

Tamsi  nga  pit  pitao. 
"Rasero,    m.    Saphiran. 

Rasgador,  ra.  adj.  Maguisi. 

Rasgar,  a-  Pag  guisi;  pag  guibay  guibay; 

pag  hanit,  pag  hanit  hanit;  pag  ladas;  pag 

rab  rab;  pag  cusí;  pag  gunhab;  pag  gusi; 

pag  hinit.     Pag  cotub. — Rasgar  las  carnes 

con  hierro,  despedazarlas.   Cahit. 
Rasgo,    m.    Badlis. —  fig.  Polon  cún  buhat 

bá  nga  maopay  ug  igo. 
Rasgón,    m.  Caguis-an,  guisi. 
Rasgueado.  ;//.  Pag  cas  cas  sin  sesta,  etc. 

Pag  cablit. 
Rasguear,   a.  Pag  cas  cas  sin  sesta,  etc. 

— n.  Pag  badlis    sin    pluma. — Pag    cablit 

sin  sesta,  etc. 
Rasgueo,  m.  Pag  cas  cas,  pag  cablit  sin 

sesta,  etc. 
Rasguñar,  a.    Pag  gamolot;  pag    camas; 

pag  camal;  pag  camlas;  pag  camarot;  ato- 

lay;    bangguis;  bangud. 
Rasguño,  m.  Lapi. — vid.  Rasguñar. 
Rasguñuelo.  m.  vid.  Rasguño. 
Rasilla.  /.  Panapton  ngagamay. —  Ladriyo 

nga  rnanipis  ug  mahamis. 
Raso,  Sa.    adj.  Patag,  uaray  caulangan  ó 

cabilinggan  cún  dao  sa  pag  bacías   ó  pag 

agui.— Lingcoran   nga   uaray    sandigan; — 

Soldados  nga  raso  nga  diri  ponoan. — La- 

ngit  nga  mahauan. — ;;/.  Panapton  nga  iga- 

gama  ug  magilat  igat.  De  monte.  Caldág. 
Raspa.  /    Upa  sin  trigo,  etc. — Bisan  ano 

nga    hugao    nga   nadodocot   sa  pluma  in 

nagsusurat    an    tauo.— Bocog  sin  isda. — 

Ohot. 
Raspador,   m.   Cudcuran. — Quilquigan. 
Raspadura.  /.    vid.  Raspar.— Linagut. 
Razpajo.  m.  Ohot. 


pag 


KA 

Raspamiento,  m.  vid.  Raspar. 
Raspar,    a-    Pag    cagui;    pag  cagus; 
calisquis;    pag    caros;    pag  caroscos,  pag 
coseos;   pag  lagut;   pag  quidquid;  pag  quil- 
quig;  pag  quis  quis;  pag  sagoso;  pag  qui- 
qui;   pag  quihiqui;  pag  quiñis;   pag  caguis; 
pag  quis   quis;     pag     quiris.—  Harang,     in 
maharang  an  alacsio. — Pag  cauat. — Quih- 
quih. 
Raspear.  n.  Romoldomol  an  pluma. 
Rasquetas.  /.  pl.    Icacagus,  puthao  nga 
icaragus  sin  sacayán. 
Rastel,   m.  Hambuyan. 
Rastra.  /.     An  agui. — Saguiban  sin  mag- 
calainlain. — Bisan    ano  nga    nabibiao     ug 
nasasaug. — Tohog   sin    bonga. — Baraydan 
tungud  sin  sala.— Nate  nga   nasoso  pá. 
Rastra.  /.  Cabig,  icarahig.— Pacaras. 
Rastrallar,  n.  Tonog,  pag  patonog  sa  láti- 
go, bagtub,  lagapac. 

Rastreador,  ra.  adj.  Masosog  san  agui. 
Rastrear,  a.  Pagsosugsan  agui.— Pagba- 
liguia  sa  tianguian.— fig,  Pag  huna  huna.— 
n.  Lupad  harani  sa  tuna,  habobo  nga  pag 
lupad. 

Rastrear,  n.  Pag  cahig. 
Rastreramente,  adv.  m.  Nasasaug    gud. 
— Habobo  gud  cún  sa  pag  lupad. — Maraut 
gud  sin  batasan. 
Rastrero,  ra.    adj.    Nasasaug.— Habobo 
cún  sa  pag  lupad.  — Maraut  sin  batasan. — 
m.  An  may  catungdanan  sa  tianguian  cún 
dida  san  pinapat-yan  an  mga  hayop.— Pa- 
radolong  sin  mga  hayop  nga  papatayon. 
Rastrillada.  /.  Usa  ca  pag  cahig. 
Rastrillador,  ra.  s.   Paraquigui.— Parata- 
tambac  sin  trigo,  paratipon.— Pacaras.— Pa- 
cahig. 
Rastrillaje,  m.  Pag  pacaras.— Pag  cahig. 
Rastrillar,  a.  Pag  quigui.— Pagtípon  san 
trigo,  etc.— Pagcaras.— Pag  cahig  san  ba- 
nua,  etc 
Rastrillo,  m.  Garamiton  sin  pag  quigui. — 
Santic  sin  pusil. — Icarahig. 
Rastro,  m.  An    agui;  liroc. — Sarinsing. — 
Tiangui,  tiangguian. 
Rastro,  m.  Cahig,  icarahig, 
Rastrojera.  /  Dinagami-an. 
Rastrojo,  m.  Dagami,  cogon,  dinagami-an. 
Rasura.    /.  Pagarot,  pangarot.—  pl.  Laug 
sin  alacsio. 

Rasuración.  /.     Quim.  Pag  iban  cún  dao 
sa  pagquilquig. 
Rasurar,  a.  Pag  arot. 
Rata./.  Yatot. 

Ratafia.  /.  Alacsio  nga  an  aguardiente  an 
ighimo  nga  may  salacot  sin  asúcar,  ca- 
nela, etc. 


Uk  40Í 

Ratear,  a.  Pag  ibaniban.—  Pag  bahinbahin. 
Ratear,  a.  Pag  cauat  sin  talagudti. 
Ratear,  n.  Saug,  in  nasasaug  an  lauas. 
Rateramente,  adv.  m.    Sa  pag  cauat  sin 
tolagudti. — Maraut  gud  nga  batasan. 
Ratería,  f.  Pag  cauat  sin  talagudti. — Mara- 
ut nga  batasan. 
Ratero,  ra.  adj.  Nasaghid,  nsasaug. — Ha- 
bobo  cún  sa  paglupad. — Macauat    sin  tala- 
gudti.— fig.  Maraut  sin  batasan. 
Rateruelo,  la.  adj.  Macauat  cauat.—  s.  Pa- 
raca uat  cauat. 
Ratificación.  /  Pag  pacarig-on. 
Ratificar.  /.  Pag  pacarig-on. 
Ratificatorio,  Ha.    adj.   An   mag  papa- 
rig-on 
Ratihabición.  /.  For.  Pag  asoy,  pag  paca- 
rig-on,   cún  an  usa    ca  tauo  natangdo  sa 
mga  guinbuhat  sa  iya  ngaran  sin  lain. 
Ratina.  /.  Panapton  nga  bahol. 
Rato.  m.  Yatot,  iraga. 
Rato.  ni.  Madali  lá. — Caiipay  cún  casaquit 
bá. — Buen  rato.  Nag  jha  gud. 
Ratona.  /.  Yatot  nga  babaye. 
Ratonar,  a.  Cot  cot,  pag  cot-cot  an  yatot. 
— Saquit,  in  nasaquit  an  odig,  cay  damo 
nga  mga  yotot  an  pinangaon. 
Ratonera.  /.  Ipitan  sin  yatot. — Taragoan 

sin  yatot. 
Ratonero,  ra.  adj.     An  tungud  ó  cañan 

mga  yatot. 
Ratonesco,  ca.   An  tungud  ó  cañan  mga 
yatot. 
Raudal,  m.  Damo  nga  mga  tubig;  cadamo. 
Raudamente,  adv.  m.  Dagmit  gud,  madali 

gud,  dagmit  caopay. 
Raudo,  da.  adj.  Madagmit,  madali. 
Raya.  /.  Badlís,  cadlis,  curis,  cudlis;  lagda. 
— Rayas  de  la  mano,  Lirang. — Olotan  sin 
mga  probincia,  mga  bongto,  etc. — Tubtub, 
catubtuban. 
Raya.  m.  Isda  nga  pagui. 
Rayado,  m.  Mga  badlis.— Mga  sinamay. 
Rayano,  na.  adj.  An  áada  ó  naoocoy  sa 
olotan  sa  mga  borobongto,  mga  probincia, 
etc. 
Rayo.  m.  Sirac,  silao.— Linti. — Siqui  siqui 
sa  mga  coche,  etc.— Paua  paua  cún  dao  sa 
mga  ladauan,  etc. 
Rayoso,  sa.  adj.  Binadlisan. 
Rayuela.  /.  Badlis  nga  gutiay.— Dula  sin 

cabataan. 
Rayuelo,  m.  Tamsi. 

Raza.  /.  Mamat;  guinicanan.— -fig.  Daham. 
Raza.  ;«.    Casilao    san  adlao.— Boong,    in 
naboong  an  coló  sa  mga  hayop  ó  nabuca. 
Razado,  da.  adj.  Loy  goy,  loy  goyon. 
Rázago,  m.  Panapton  nga  bahol. 


492  ÍU-ftEÍ 

Razón,  /.  Cabuotan,  pag  cabuotan — Hu- 
na  huna. — Buot. — Camatuoran. — Catado- 
ngan. 

Razonable,  adj.  Angay,  igo,  matadong. 

Razonablemente,  adv.  m.  Angay,  igo  sa 
catad  ungan. 

Razonadamente,  adv.  m.  Angay,  igo  sa 
catadungan. 

Razonado,  da.  adj.  May  camatuoran  ó  ca 
rigonan. 

Razonador,  ra.  adj.  Maguaualc;  magya- 
yacan. 

Razonamiento,  m.  Pag  hunahuna  ug  pag 
pahayag  san  camatuoran. 

Razonar,  n.  Pag  hunahuna  ug  pag  paha- 
yag sin  polong  san  camatuoran. — Pag  po- 
long, pag  yacan. 

RE 

Reacción.  /.  Anay-ay  ná  sin  pag  opay. — 
Caontol. — Pag  hiuli. — Pag  padugang  sin  co- 
sog  ó  bago  nga  catigayonan. — Pag  balic 
sin  pagato,  etc. 

Reaccionario,  ria.  adj.  An  matalingoha 
sin  pag  pahiuli  sa  mga  daan  nga  batasan. 

Reagravación,  f.  Cabughat. 

Reagravar,  a.  Bughat.  Hibughat. 

Reagudo,  da.  adj.  Tais  caopay. 

Real.  adj.  Matuod. 

Real.  adj.  Hadianon.— fig.  y  fam.  Maopay, 
macaruruyag. — m.  Sicapat. — An  pinoporo- 
coan  san  hadi,  san  general  ug  mga  casol- 
dadosan  didto  sa  mga  pag  auayan. 

Realce,  m.  Rayandayan.—/^-.  Camahal. 
— fig.  Pag  paora  ora  ná. 

Realegrarse,  r.  Pag  lipay  sin  daco. 

Realejo,  m.  Toronggon. 

Realengo,  ga.  adj.  Hadianon. 

Realeza.  Pag  cahadi,  gahum  nga  hadianon. 

Realidad.  /.  Pag  camao  nga  gayud. — Ca- 
matuoran.— En  realidad,  m.  adv.  Matuod 
nga  matuod. 

Realito.  m.  Sicapat. 

Realizable,  adj.  Sadang  mabuhat,  sadang 
mahimo,  sadang  matuman. 

Realizar,  a.  Pagbuhat,  paghimo,  pagtu- 
man. — Pagbaliguia  an  mga  comersiante  sa 
obús  uga  bale  san  ira  mga  género,  etc.; 
basi  masasalapi  layon. 

Realmente,  adv.  m.  Matuod  gud. 

Realzar,  a.  Pag  paombao,  pag  palabao, 
pag  pahitaas. — Pag  borda. 

Reanimar,  a.  Pag  pahiuli  sa  cosog.  Pag 
pacosog,  pag  pabascug. 

Reapretar,  a.  Pag  hohot  liuat— Pag  hogot 
sin  maopay. 

Rearar,  a-  Pag  arado  liuat. 


HE 

Reasumir,  a.  Pag  carauat  liuat. — Pag  ca- 
rauat,  angcon  sin  gahum. 

Reasunción./.  Pag  carauat  liuat.— Pag  ca- 
rauat, pag  angcon  sin  gahum. 

Reata.  /.  Pisi  nga  higot  sin  duha  ó  iba  pá 
nga  hayop. — Mga  hayop  nga  hinihigotan 
ug  nagsosonudsonud. 

Reatadura.  /.  Pag  higot  liuat.— Pag  higot 

sin  maopay,  sin  hogot. 
Reatar,  a.  Pag  higot  liuat.— Pag  higot  sin 

hogot. — Pag  higot  sa  mga  hayop  basi  mag. 

cacasonudsonud. 
Reato,  m.  Baraydan  pá. 
Reaventar,  a.  Pag  papalid  liuat  sin  bisan 

ano. 
Rebaba.  /.  Salua  cún  sa  cota. — Garang  ga- 

sang  cún  sa  cahúy. — Lauinte  cún  dao  timga 

nga  tinunao. — Rabutdabut. 
Rebaja.  /.  Pag  iban.— Pag  toros  san  bale- 
Rebajamiento,  tn.  Pag  iban,  pag  toros  san 

bale.— Pag  pahigauas. — Pag  obús;  pag  pa- 

obus. 
Rebajar,  a.  Pag  iban.— Pag  toros  san  bale. 

— r.  Pagpahigauas.—  Pag  obús;  pag  paobus; 

paobus.—Tauad. 
Rebajo,  m.  Lase. 
Rebalaje,  m.  Lambiong. 
Rebalsa./.  Biao  nga  tubig.— Biao  nga  dugo 

etc.,  cún  sa  lauas. 
Rebalsar,  a.  Biao    cún  dao  tubig,  etc.— 

Lam-ao. — Auas. 
Rebanada./  Lapad;  p'.ri:  tilad;  adlip;  dada; 

alaquiac;   lagpang. 
Rebanar,  a.  Pag  lapad;  pag  tilad  pag  adlip, 

pagadad;  pagbacgot. 
Rebañadera.  /.  Cahit. 
Rebañadura.  /  Pagobus,  pagimud.— Ad- 

ton  mga  nahatura  pá  sa  mga  pinggan  cún 

tapus  na  cumaon,  etc. 
Rebañar,  a.  Pagobus,  pag  imud. 
Rebaño,  m.  Panon  sin  mga  cahayopan.— 

fig.  Catiguban,    catilingban. — Paslang. 
Rebañuelo.  m.  Panon  sin  diri  damo  nga 

mga  hayop. 
Rebasadero.  m.  Mar.  Aguian  sa  mga  sa- 

cayán. 
Rebasar,    a.   Mar.    Pag  agui  an  mga  sa- 
ca yán. 
Rebate,  m.  Pag  suhay. 
Rebatible,  adj.  Sadang  atohan;  sadang  pag 

agauan  sin  polong;  sadang  patocan. 
Rebatimiento,  m.  Pagpatuc— Pagato,  pag 

agao  sin  polong. 
Rebatiña./.  Andar  á  la  rebatiña,  fr.  fam. 

Adragao. 
Rebatir,  a.  Pag  patuc. — Pagato,   pagagao 

sin  polong. 
Rebato,  m.  Pag  padaop  sa  mga  tauo    in 


lóctocan  an  linganay,  etc.— fig.  Bisan  ano 
ngaumabut  sin  tigda. — Mil.  Fagato,  pagso- 
long  sin  tigda  sa  mga  caauay— De  rebato. 
m.  adv.  fig.  y  fam.  Sin  tigda. 

Rebautizante,  p.  a.  Mag  bubuniag  liuat. 

Rebautizar,  a.  Pag  buniag  liuat  ó  pag  liu- 
at sin  pag  buniag  san  binuniagan  ná. 

Rebelarse,  r.  Pag  alsa;  paglares. 

Rebelde,  adj.  Malaris.  Masoit;  soenitan; 
sucuahi;  masuqui;  batinguran;  budhion. 

Rebeldía.  /.  Paglaris. 

Rebelión  /.  Pag  alsa;  paglaris. 
Rebelón,  na.  adj.  Cabayo  nga  diri  maa- 
lagad  san  preño. 
Rebenque,  m.   Id.;    iharampac— Pisi    nga 
halipot  nga  gamit  sa  mga  sacayán  sin  pag 
higot  ug  pag  biao  sin  ano  lá. 
Rebeza.  f.  Mar.  Baga  subli. 
Rebisabuelo,  la.  m.  y/.  Icato'o  nga  apoy. 
Rebisnieto,  ta.  m.  y •/.  Icatolo  nga  apo, 

apo  sa  tohud. 
Reblandecer,  a.  Pag  pahomoc,  pag  palo- 
mo. 
Reblandecimiento,  m.  Med.  Baga  cama- 
luya  sa  mga  ugat  sa  JauaS. 
Rebocillo,   m.  Tauong  nga  halipot. 

Rebociño,  m.  Tauong  nga  halipot. 
Rebollidura.  /  Garang  gasang    sa  solud 
sa  luthang. 

Rebollo,  m.  Saringsing  sa  gamut  san  ca- 
hui  nga  sinisiring  roble. 

Rebosadero,  m.  Auasan  sin  tubg,  etc. 

Rebosadura.  /.  Pag  salua,  pag  auas. 

Rebosamiento,  m.  Pagsalua,   pagauas. 

Rebosar,  n.  Salua,  auas.— fig.  Pag  damo, 
in  nagdadamo  an  salapi,  etc.— fig.  Pag  pa- 
sabut  sa  binabati  sa  casing  casing. 

Rebotador,  ra.  adj.  Maontol. 

Rebotadera.  /.  Pag  ontol,  caontol. 

Rebotar,  a.  Pag  ontol;  paglasic;  paglimbo. 
— Pag  dopo  cún  dao  raysang. 

Rebote.  /.  Ontol;  caontol. 

Rebotica.  /.  Solud  sin  tendahan,  etc. 

Rebotín,  m.  Panahon  nga  icaduha. 

Rebozar,  a.  Pag  tahub  sa  bayhon.— Pag 
potos  sin  bunay  sa  mga  guinisa,  etc. — Re- 
bozadamente. Sa  cahadluc,  sa  caalo. 

Rebozo,  m.  Pag  tahub  sa  bayhon.— Taong 
nga  halipot.  -fig.  Baribad,  pasangilan. — 
De  rebozo,  m.  adv.  fig.  Tangcud  gud,  ua- 
ray  auod. 

Rebramar,  n.  Pag  ouang  ouang,  pag  honi 
honi  an  mga  mananap.— Pag  ouang  sin  ma- 
cosog,  pag  honi  sin  macosog  an  mga  ma- 
nanap. 

Rebramo,  m.  Pag  ouang,  pag  honi,  paghi- 
yo  sin  bugsoc.  I 


re  m 

Rebudiar,  n.  Paghingus  hingus  an  bugsoc. 

Rebufar,  n.  Pusngac. 

Rebufo,  m.  Pag  sarang  san  hangin  sa  baba 

san  pusil  ó  luthang  san  pag  boto. 
Rebujar,  a.  Pag  comus,  pag  quiso,  quiso- 

quiso. 
Rebujo,  m.  Pag  tahub  an  mga  babaye  san 

bayhon  nirabasi  diri  quilal-on. — Potos. 

Rebultado,  da.  adj.  Dacogud. 

Rebullicio,  m.  Aringasa,  ngiras  nga  daco. 

Rebullir,  r.  Bulinbuquid;  quibo  quibo. 

Reburujar,  a.  fam.  Pag  potos  sin  niaraut 
nga  pag  potos. 

Reburujón,  m.  Potos. 

Rebusca.  /.  Pag  porot  sadton  mga  bonga 
nga  nahibayaan  san  pag  ani  ó    pamari. — 

fig.  Bisan  ano  nga  baya  ná. 

Rebuscar,  a.  Pasulay  sucay. — Pamorot  sad- 
ton mga  bonga  nga  nahibayaan  san  pamari. 

Rebusco,  m.  Pamorot  san  mga  bonga  nga 

nahibayaan  san  pag  ani  ó  pamari. 

Rebuznar,  n.  Ouang,  pag  honi  an  hayop 

nga  asno. 

Rebuzno,  m.  Ouang,  honi  san  hayop  nga 

asno. 

Recabar,  a.  Paquimalooy,  pangamaya;  pa- 

cadangat  san  guintutuyo  tungud   sin   mga 

paquimalooy. 
Recadero,  ra.  m.  y  /.  Surugoon. 
Recado,  m.  Sugo. — Pangomosta. — Regalo, 

hatág. — Sudan,    cacaanon;    panacot. — Ca- 

sang  capan — Carig-onan. 
Recaer,  m.  Bug  hat,  hibug  hat;  runhat;  do- 

cloy. —  Hitungdan. 
Recaída.  /.  Bug  hat.— Pag  liuat  sin  paca- 
sala. 
Recalada.  /.  Mar.   Pag    agui   an  sacayán 

yungud  sin  tuna  nga  quiniquilala,  pag  yu- 

ngud,  pag  abut. 
Recalar,  a.   Tohum;    honob;  burauas. — n. 

Pag  yungud,  pag  abut  an  mga  nag  sasacay 

yungud  sin   tuna    nga    quiniquilala. — Mar. 

Pag  abut. 
Recalcadamente.  adv.m.  Hoot  caopay, 

soot  caopay;  soso  caopay. 
Recalcadura.  /  Pag  hoot,  pag  sósó. 
Recalcar,  a.  Pag  hoot,  pag  soot;  pag  sósó. 
fig.  Pag  polong  sin  hinay  ug  sin  macosog. 

r.  fig.  Pag  uli  uli  sin  polong,  pag  liuat  sin 

pag  siring. 
Recalcitrante,  adj.  Masuqui,  masuquihon, 

malaris  laris. 
Recalcitrar,  n.  Pag  \s\i\.—fig.    Pag   laris 

laris. 
Recalentamiento,   m.  Pag  paso  liuat.— 

Pag  paso  sin  maopay. — Pag  laso  liuat. 
Recalentar,  a.  Pag  paso  liuat. — Pag  paso 

sin  maopay.— Pag  laso  liuat. 

'6o 


m 


RE 


Recalzar,  a.  Pag  bobon  sin  tanum,  etc.-  - 
Pag  opay,  pag  pacaopay  sa  triga  simicnto. 
Pag  lagda  sin  pag  pintar. 

Recalzo,  m.  Arq.  Pag  opay,  pag  pacaopay 
sa  mga  simiento. 

Recamado,  m.  Binorda. 

Recamador,  ra.  m.  y  /.  Paraborda. 

Recamar,  a.  Pag  borda. 

Recámara.  /.  Solud  sin  sacayán  nga  bi- 
nubutangan  sa  mga  biste  cún  mga  hiyas 
bá. — Mga  hiyas,  mga  garamiton  sin  balay. 
Mga  hiyas,  garamiton  sin  tauo  ngamahal. 
An  sinusundan  ó  binubutangan  san  pólbo- 
ra  cún  sa  mga  pusil  ó  mga  luthang. 

Recambiar,  a-  Pag  balio  liuat. — Com.  Pag 
padolong  liuat  sin  letra  nga  uaray  pá  pag 
bay-di. — Com.  Pag  dugang;  pag  padugang. 

Recambio,  m.  vid.  Recambiar. 

Recamo,  m.  Binorda. 

Recancanilla.  /.  fam.  Pag  paquiang  qui- 
ang 

Recantón,  m.  Bato. 

Recapacitar,   a.    Pag   pinanumdum;    pag 

huna  huna. 
Recapitulación.  /.  Pag  lactud   nga    pag 

asoy. 
Recapitular,  a.  Pag  lactud  nga  pag  asoy. 
Recargar,  a.  Pag  dugang  sin  carga;  pag 

dugang  sin   luran. — Pag  sauay  liuat. — Pag 

dugang  sin  castigo  san  salaan. 
Recargo,  m.  Pag  padugang. 
Recata.  /.  Pag  tadi,  pag  tilao  liuat. 
Recatadamente,    adv.   m.  Malindog  cao- 

pay,  malindog    gud. 
Recatado,  da.  adj.  Maligdong. 
Recatamiento.  m.  Camaligdong. 
Recatar,    a.    Pag  ligdong,   pag   pacaopay 

sin  batasan. — r.    Pag  tahap. 
Recatear,  a.  Pag  hangiu;  pag  suhay  suhay. 

— Pag  imot;  pag  diri. 
Recatería.  /    Pag  baligua  sin     talagudti. 
Recato.    7n.    Camalindong,   camaopay  sin 

batasan. 
Recatón,   na.   adj.    An     mabaliguia     sin 

talugudti. — Mayacan  sin  paquitoros  in  ma- 

palit    siya. 
Recaudación.  /.   Pag   socot;    panocot.— 

Catungdanan  san  parosocot. 
Recaudador,  m.  Parasocot. 
Recaudamiento.^.  Pagsocot;  panocot. — 

Catungdanan   san  parasocot. 
Recaudar,    a.   Pag  socot. — Pag  tipjg   sin 

maopay. 
Recaudo,  m.    Pag    socot,   panocot. — Pag 

tagam;  cabaraca. — Á  buen  recaudo,  m.  adv. 

Bantayan    sin     maopay. 
Recavar,  a.    Pag  ocab,  pag  ocab  liuat. 
Recazo*  m.  Bangcub    sin  cuchillo. 


RE 

Recebar,  a.  Pag  butang  sa  mga  daían 
sin    baras    ó  gudtiay  nga  mga   bato. 

Recebo,  m.  Baras  ó  gutiay  nga  mga  bato 
nga   ibinubutang    sa    mga    dalan. 

Recelamiento,  m.    vid.   Recelo. 
Recelar,     a.    Tahap;  guindal;  halao  hao; 

holop;    alamtad;     baraca;    bulag;  saua;  ca- 

nahan;    hingaua;    intil;    arubnub,    tapat;.... 

carit. 
Recelo,    m.    Catahap,  catahapan;    caguin- 

dalan;  caholop,    caholopan;     bulag;    saua; 

alantad;  halao  hao;  cabaraca;  casaua;  anib; 

arub  nub;     hiña;     hingaua. 
Receloso,  sa.   adj .  Matahap;  halao  hauon; 

maabughoon. 
Recentadura.  /.    Binhi    ó  lebadura    nga 

pinipiot   anay. 
Recental,    adj.    Nate    nga  nasoso     pá. 
Recentar,    a.    Pag   patubo    sin  tinapay  ó 

pag  butang   san  binhi     nga     pinipiot. — r. 

Pag  bago. 
Receñir,  a.     Pag  bagcos  liuat;   pag     tac- 

gong   liuat. 
Recepción.    /.     Pag  carauat. 
Recepta.    /.  Libro  nga    panumduman  sa 

mga  multa  nga  quinarauat. 
Receptáculo.  w.Suruudlan;  burutangan-— 
fig.  Darangpan,  arayopan. 
Receptador,  ra.  m.  y  f.  Paratago  sa  mga 

salaan  cún  sa  mga  quinauat  bá. 
Receptar,  a.  For.  Pag  tago  sa  mga  salaan 

cún  sa  mga  quinauat  bá.  —Pag  carauat. 
Receptivo,  va.  adj.  Macarauat.    Macaca 

rauat. 
Recepto,  m.     Darangpan,  arayopan. 
Receptor,  ra.  adj.  Macarauat.—  Paraca 
rauat. — m.  Escribano  nga    tinatapuran    sin 

hocom. 
Receptoría./.  Balay  nga    pinipiotan  san 

cañan  buhis,  etc. — Sugo  sin  hocom. 

Recercador,  ra.  s.  Paraalad. 

Recercar,  a.    Pag  alad  liuat. 

Receso.'  m.  Pag  bulag. 

Receta.  /.  Surat  sin  mananambal  ngadto 
sin  boticario  hionong  sin  bolong. — Panum- 
duman, lista. 

Recetador.  m.  Parahatag  sin  reseta. 

Recetante,    p.  a.  Mahatag  sin  reseta. 

Recetar,  a.  Pag  hatag  sin  reseta.— fig.  y 
fam.  Pag  aro,  pangamaya. 

Recetario,  m.  Listahan  san  mga  bolong 
ó  mga  cacaanon  nga  sugo  san  mananam- 
bal nga  ihatag  san  masaquít. 

Recetor,  m.  Paracarauat  san  cañan  buhis, 
etc. 

Recetaría.  /.  Balay  nga  pinipiotan  san  ca- 
ñan buhis,  ctc 

Recial,  m.  Casul-gan, 


RE 

Reciamente,  adv.  m.    Macosog   caopay; 

mabascog  caopay. 
Recibidero,   ra.    adj.    Sandang   macara- 

uat. 
Recibidor,  ra.   adj.    Macarauat.— s.    Pa- 

racarauat. 
Recibimiento,  m.  Pag  carauat. — Pag  tapo 

san  tiabut. — Ruang  sin   balay. 
Recibir,  a.  Pag  carauat. — Sacmuyo. — Sa- 
,  lud. — Saloro. — Sapnay. — Baton. — Auat. — 

Pag  tapo,  pag  sugat,  pag  salobong. 
Recibo,  m.   Pag   carauat. — Resibo,    carig- 

onan. 
Recién,  adv.     t.  Bag-o  pá. 
Reciente,    adj.  Bago.  Lab-as. 

Recientemente,  adv.  t.  Bago  pá,  di  pá 

maiha. 
Recinchar,    a.  Pag    codcud,    pag    boro- 

bud. — Pag  bagcos. 
Recinto,  m.  Salud. 
Recio,  Cia.  adj.  Mabascog,  macosog;  ma- 

bacud. — Maisug. — Macuri. — -Madlus    cún 

dao  hangin. — Batinguilan. 
Recipe,  m.  Calacturan  sin  receta  sa    tini- 

cangan. — Surat  sin  mananambal  ngadto  sin 

boticario  hionong  sin  bolong — Jig.  y  fam. 

Pacabido. 
Recipiente,    adj.  Macarauat. — m.    Suru- 

dlan. 
Recíproca.  Reciprocación.  /.  Pag  gui- 

balos  balos. 
Recíprocamente,  adv.  m.  Sa  pag  guiba- 

los  balos. 
Reciprocacidad.  /    Pag    guibalos  balos. 
Recíproco,   ca.  adj.  Maguibalos  balos. 
Recisión.  /.  For.    Pamadbad  sin    caroca- 
yacan,  catungdanán. 
Recitación./.  Pag  asoy  sa  hataas  nga  ti- 

n8"g- 
Recitador,  ra.  adj.  Maasoy. — s.  Paraasoy. 
Recitar,  a.  Pag  asoy  sa  hataas  nga  tingug. 
Reciura.   /.    Camacosog,    camabascog. — 
Camadlus. 

Recizalla.  /  Tinabas  nga  salapi,  etc. 
Reclamación.  /  Pag  sangpit. — Paquima- 

looy,  pangamaya,  pagaro. 
Reclamar,  a.  Pag  sangpit. — Paquimalooy, 

pagaro,  pangamaya. 
Reclamo,  m.  Tamsi  nga  catian. — Pag  sang- 
pit.—Pagaro. 
Reclinación./.  Pag  tanday,  pag  olon,  pag 

odaday.  Pagsandig. 
Reclinatorio,    m.    Tandayan.    Sandigan. 
Recluir,  a.  Pag  pandug,  pagbilanggo. 
Reclusión.    /  Pag  pandug,    pag  bilang- 

go. — Pandogan,  bilanggoan. 
Recluso,  sa.  p.    irreg.  Pinapandogan,  bi- 

nibílanggo. 


RE 


495 


Reclusorio,    m.     Pandogan,    bilanggoan. 
Recluta,  m.  An  napasoldados.— /.  Pag  pa- 
surat  sa  pag  casoldados. 
Reclutar.  a.  Pag  patigayon  sin  mga  tauo 
nga  maruruyag  sa  pagcasoldados. 
Recobrar,  a.   Pag  lucat. — Pag    opay  cún 
dao  masaquit. — Pacaagui  sa  ano  man  nga 
ñauara. — Paghioli  an  nadesmayo,  etc. 
Recobro,  m.  Pag  lucat. — Pacaagui  sa  ano 

man  nga  ñauara. 
Recocer,  a.  Pag  loto  liuat,  pag  loto  sin  ora 
ora, — r.  jig.  Pag  abat  sin  daco  nga  cacu- 
rian,  etc. 
Recocido,  da.  adj.  jig.  Batid;  lasgud. 
Recocina.  /  Solud  nga  dooc  sa  cosina. 
Recodadero,  m.  Tandayan.  Sandigan. 
Recodar,  n.  Pag  salay. — Pag  lico  an  dalan 

cún  salug  bá,  etc. 
Recodo,  m.  Calicoan;  lipot. 
Recogedero,  m.  Tiriponan. — Itjripon. 
Recogedor,  ra«  adj.  An  napasaca  sa  iba 

sa  iya  balay. — m.  Itiripon. 
Recoger,  a.  Pag  cu  ha  liuat. — Pag  tipon. — 
Pag  h  irnos. — Pag  hagucom. — Pag  humayan 
cún  dao  humay;  pangalubian  cún  dao  lubi. 
— Pag  timos. — Pag  tipig  tipig  sin  salapi. — 
Pag  pasaca  sa  iba  sa  iya  balay. — r.  Ayop. 
— Pag  uli  sa  balay. — Recoger  las  gallinas 
con  pollos,  etc.  Pugad. — Recoger  cuer- 
da, etc.  Salic. — Recoger  lo  que  lleva  la  co- 
rriente, mar,  etc.  Sapud. — Recoger  lo  ex- 
tendido ó  abierto.  Ticlop. — Recoger  la  red. 
Ticom. — Recoger  el  pescado  que  ha  entra- 
do en  el  corral.  Tibao. — Recoger  cortina, 
etc.  Lolon. — Recoger  lo  puesto  al  sol.  Hi- 
cas,  bulcas. — Recoger  cable,  etc.,  en  forma 
de  rodete.  Lacgac. — Recoger  el  vestido  ó 
levantarle  si  es  largo,  etc.  Quinicon. 
Recogida.  /  Pag  cuhaá  basi  diri  madayon. 
— Binocot. 
Recogidamente,  adv.  m.  Mamingao  gud, 

harayo  sa  mga  caliliauan. 
Recogido,  da.  adj.  Binocot,  mamingao,  ha- 
rayo  sa  mga  caliliauan. 
Recogimiento,  m.  Pag  tipon.— Pag  ayop. 
— Pag  mingao,  pag  licay  sa  mga  caliliuan. 
Recolar,  a.  Pag  sara  liuat. 
RoCOlección.  /  Calacturan.— Pag   huma- 
yan, pangumayan  cún  dao  humay;  panga- 
lubian cún  dao  lubi.  Pag  taon. — Pag  socot 
panocot. — Pagmingao  ug  pamalandong  lá 
sa    Dios. 
Recolectar,  a.    Pag  taon. — Pag  humayan 
cún  dao  humay;  pangalubian  cún  dao  lubi. 
Recolector,  m.  Parasocot. 
Recoleto,  ta.  adj.  An  religioso  nga  natu- 
man  gud  san  mga  turumanon  nga  iya  ca- 
tungdanán.— An  cristianos  nga  diri  naga- 


496 


RE 


pil  sa  mga  caliliauan  sa  calibutan  ug  malig- 
dong  an  iya  pag  biste. 

Recomendable,  adj.  Tacús  higugmaon; 
tacús  igtogon. 

Recomendación./.  Togon,  pagtogon. — 
Pangamaya,  paquimalooy. — -Recomenda- 
ción del  alma.  Panabang  san  masaquít. 

Recomendar,  a.  Pag  togon. — Pangamaya, 
paquimalooy. 

Recompensa.  /.  Balos,  pag  balos. 

Recompensable,  adj.  Sadang  mabalos. — 
Sadang  pag  bal-san. 

Recompensación.  /.  Balos,  pag  balos. 

Recompensar,  a.  Pag  balos;  pag  boblos. 

Recomponer,  a.  Pag  opay. 

Recompuesto,  ta.  p.  p.  irreg.  Guinopay. 

Reconcentración.  /.  Pag  pasolud.—  Pag 
tipon. 

Reconcentramiento,  m.  Pag  pasolud.— 

Pag  tipon. 
Reconcentrar,  a.  Pag  pasolud. — /-.  Solud. 

— Pag  tipon. — fig.  Pag  tago  sin  huna  hu- 

na  cún  casáquit  bá. 
Reconciliación.  /.    Pag  pahamoot.— Pa- 

quig  opay    sin    buot. — Pag  balic  ó  pasa- 

cop    liuat    sa  Santa  Iglesia  an   mga  mali- 

cay  ug  bin  mulag  sa  iya. — Pag  reconsiliar 

ó  pag  liuat  sin  pag  compesal. 
Reconciliar,   a.  Pag  pahamoot. — Paquig- 

opay  sin    buot. — Pag    reconsiliar    ó    pag 

liuat  sin  pag  compesal. — Pag  balic  sa  Dios. 

— Pag  bendita  sin  singbahan,  nga  guin  pa- 

sipad-an. 
Reconcomerse,  r.  Pag  quiua  quiua  san 

mga    sugbong  ó  talud-tud. 
Reconcomio,  m.    Pag    quiua     quiua    an 

mga  sugbong  ó  talud-tud. — Catahap. 
Recóndito,    ta.   adj.    Tinago  caopay;  la- 

bing  nga  tinago,  tug  cad,  tud  cad. 
Reconducción.  /.    For.     Pag   trato  liuat 

sin  pag  píete. 
Reconducir.    a.    For.  Pag  trato  liuat  sin 

pag  píete. 
Reconocedor,  ra.     adj.     Maquílala,  ma- 

hiling,  maosisa. 
Reconocer,   a.   Pag  quilala  —  Pag    hiling. 

— Pag   osisa. 

Reconocidamente,   adv.    m.    Sa   daco 

nga  pag  dios  mag  bayad. — Sa  pag  sogot 

gud. — Sa  pag  osisa  gud. 
Reconocido,    da.  adj.  An  naquilala  san 

calooy  nga  itinogot  sa  iya. 
Reconocimiento,    m.    Pag  quilala.— Pag 

hiling. — Pag  osisa. — Pag  balos  tungud  san 

calooy  nga  quinarauat. — Pag   sogot. —  For. 

Pag  asoy. 
Reconquista.  /.  Pag  conquista  liuat,  pan- 

gubat  liuat   ug   pacacuha  san  guintutuyo. 


RE 

Reconquistar,  a.  Pag  conquista  liuat, 
pangubat  liuat  ug  pacacuha  san  guintu- 
tuyo. 

Reconstituir,  a.  Pag  himo  liuat;  pag 
opay  liuat.  Med.  Pag  pacaopay. 

Recontar,  a.  Pag  sumat  liuat. — Pag  isip 
sin  salapi,    etc. 

Recontento,  ta.  adj.  Nalilipay  gud, — ni. 
Calipay  nga  daco. 

Reconvalecer,  n.  Pag  opay  liuat  san 
saquít. 

Reconvención.  /.  Pag  sauay.— For.  Pa- 
ngaro. 

Reconvenir,  a.  Pag  sauay. — For.  Panga- 
re— Pag  sudia. 

Recopilación.  /.  Calacturan. — Catiguban 
sin  mga  leyes  ó  casugoanan. 

Recopilador,  m.  Paralactud,  paratigub  sin 
magcalainlain    nga  mga  surat. 

Recopilar,  a.  Pag  lactud,  pag  tigub  sin 
magcalainlain  nga  mga  surat 

Recordable,  adj.  Sadang  panumdumon. 
— Tacús  panumdumon. 

Recordación.  /.  Pag  pinanumdum. — Pag 
pahibaro. 

Recordador,  ra.  adj.  Mag  pinanumdum. 
— Mag    pahibaro. 

RecordamientO.  m.  Pag  pinanumdum. 
— Pag  pahibaro. 

Recordar,  a.  Panumdum;  pag  pinanum- 
dum; liuoroc. — Pag  pahibaro.—  n.  fig.  Pag 
pucao. 

Recorrer,  a.  Pag  sodoy,  pag  sodoy  so- 
doy,  pag  hiling. — Pag  basa  sin  dagmit  sin 
ano  man  nga  surat. — Pag  opay  san  mara- 
ut  na.— n.    Pag  ayop,  pag  dangup. 

Recortadura.  /.    Pag  tabas.— Tinabas. 

Recortar,  a.  Pag  tabas. — Pinit,  pag  lagda 
san    pipintaran. — Ariban,  guiris. 

Recorte,  m.  Pag  tabas. — Pag  hgda  san 
pipintaran.    Tinabas. 

Recorvar.  Pag  piuoc;  pag  yoctot;  goco;  du- 
yoc;  buyoncot;  pilooc;  is-is;  bunglan;  biroc; 
baricolcol;  balico. 

Recorvo,  va.  adj.  Balico. 

Recoser,  a.  Pag  tahi  liuat,  pag  liuat  sin  pag 
tahi. — Pag  sursi. 

Recostadero,  m.  Handigan.  Sandigan. 

Recostar,  a.  Pag  handig.  Pag  sandig. — r. 
Pag  higda.  Odaday. — Daldal. 

Recova./.  Pag  palit  sin  bunay,  manuc  etc., 
ug  igbaliguia  liuat. — Tianggui,  tiangguian 
sin  mga  manuc,  bunay,  etc.— Mga  ayam 
nga  gamit  sin   pamanua. 

Recoveco,  m.  Calicolicoan. — fig.  Larang. 

Recovero,  m.  Parapalit  sin  manuc,  bunay, 
etc,  ug  igbabaliguia  liuat. 

Recreación.  /.  Pag  liao,  pag  liao  liao,  pag 


RE 

libang,  pag  libang  libang.  Pag  hampang, 
pag  harohampang.—  Caliliauan.  Calipayan. 

Recrear,  a.  Pag  liao,  pag  liao  liao,  pag  li- 
bang, paglibang  libang. — Pag  hampang,  pag 
harohampang. — Pag  himaya,  pag  lipay. 

Recreativo,  va.  adj.  Macacaliao;  macaca- 
lipay. 

Recrecer,  a.  Pag  dagco,  pag  tubo,  pag  su- 
lig.— Abut,  olput.— y.  Pangosog.— Pag  pa- 
tubo. 

Recrecimiento,  m.  Pag  dagco,  pag  tubo. 

— Pag  padagco,  pag  patubo. 

Recreo,  ni.  Pag  liao,  pag  paliao  liao,  pag 
libang,  paglibang  libang. — Pag  himaya,  pag 
lipay. — Harampangan. — Calipayan. 

Recriminación.  /.  Pag  hibaton  baton. 

Recriminar,  a.  Pag  hibaton  baton. 

Recrudecer,  n.  Pag  dugang,  in  nadugang 
liuat  an  saquít,  etc. 

Recrudescencia.  /.  Pag  dugang. 

Recrudescente.  p.  a.  Madudugang. 

Recrujir,  n.  Agutiot. 

Rectamente,  adv.  m.  Tadong  gud. 

Rectificación./.  Pag  pahingpit.— Pag  pa- 
carig-on. 

Rectificar,  a.  Pag  hingpit. — Pag  pacarig- 

on. — Pag  paliao  sa  mga  irinmon. 
Rectificativo,  va.   adj.  Macacahingpit  — 

Macacarig-on. 
Rectilíneo,    nea.    adj.  An  may  mga  ba- 

dlis  nga  matadong. 
Rectitud.  /   Calacturan,  cabalat-san.— Ca- 

tadungan. — Camatadong. 
Recto,  ta.  adj.    Matadong;    mátanos;  ma 

tiranos;  matindos;  lacdug;  bungayud.— Ma 

tinumanon;  mapatlairon,  matalairon. 
Rector,    ra.  adj .    Magmarangno;    magma- 

rando.—  m.  y  /  Ponoan  sin  mga  capadian, 

etc. — Ponoan,  paramangno. 
Rectorado,    ///.    Catungdanan    sin    rector, 

pag  carector. 
Rectoral,  adj.    An  tungud  ó  cañan  rector. 
Rectorar,  n.   Pag  carector,  pag  ponoan. 
Rectoría.  /.  Catungdanan  sin  rector,   pag 

carector. 
Recua.  /.    Mga  hayop  nga  gamit  sin  pag 

dolong  sin  abacá,  cic.—fíg.  yfam.  Cadam- 

an  sin  bisan  ano  nga  nag  cacasonudsonud. 
Recuaje,  m.  Bayad  nga  ibinabayad  tungud 

sin  pag  agui  an  mga  hayop  nga  linuranan 

sin  abacá,  etc. 
Recuarta.  /.  Icaupat  nga  cuerdas  sari  ses- 

ta,  etc. 
Recudimiento,  m.  Togot  nga  carig-onan 

sin  pagsocot. 
Recudir,  a.  —Pag  bayad. — «.  Ontol. 
Recuento,  m.  Icaduha  nga  pagisip. 
Recuentro,  m.  Pag  hitapo. 


RE 


497 


Recuerdo,  m.  Pag  pahibaro.— pl.  Mga  pa- 

ngomosta. 

Recuero,  m.    Paramangno  sa  mga  hayop 

nga  gamit  sin  pag  dolong  sin  abacá,  etc. 

Recuesta,  f.  Sugo;  pag  sugo. 

Recuesto,  m.  Baquidlid. 

Reculada.  /.  Pag  isul. 

Recular,  n.  Pag  isul. 

Reculo,  la.  aJj.  Manuc  nga  tocong. 

Reculones  (Á).  Sa  pag  isul  isul. 

Recuperable,  adj.    Sadang    macuha,   sa- 

dang  mabaui,  sadang  malucat. 
Recuperación.  /.  Pag  baui,  pag  lucat.— 

Pag  opay. 
Recuperador,  ra.  adj.  Mabaui,  malucat. 

— s.  Parabaui,  paralucat. 
Recuperar,  a.  Pag  baui,  pag  lucat.— r.  Pag 

opay. 
Recuperativo,  va.  adj.  Macacabaui,  ma- 

cacalucat. 
Recura.  /.   Garamiton   sa   mga  parahimo 

sin  mga  sudlay. 
Recurar.  a.    Pag  pacaopay  sa  mga  sudlay. 
Recurrente,  p.  a.  Maayop. 
Recurrir,  n.  Pag  ayop,  pag  dangop. 
Recurso,  m.  Pag  ayop,  pag  dangop. — Pa- 

quimalooy,  pangamaya. — pl.    Catigayonan. 
Recusable,  adj.  Sadang  pag  dirion. 
Recusación.  /.  Pag  diri;  pag  alin. 
Recusante,  p.  a.  Madiri. 
Recusar,  a.  Pag  diri;   pag  alin. 
Rechazador,  ra.  adj.  Masic-uay.—  a.  Pa- 

rasic-uay. 
Rechazamiento,   m.   Pag  s:c-uay.— Pag 

paisul. 
Rechazar,  a.  Pag  paisul.   Pag  sic-uay;  pa- 

cuyas,  paduyas. — Pag  ato. 
Rechazo,  m.  Paisul. 
Rechifla.  /.  Pag  tag  huy. — Pag  tamay. 
Rechiflar,  a.    Pag  tag  huy, — Pag  tamay. 
Rechinador,  ra.    adj.    Maagutiot;   mara- 
gaac;  maagorot;  mangidlis;  magoro. 
Rechinamiento,  m.   Pag  agutiot;  pag  ra- 
gaac;  pag  agorot;  cangidlis;  pag  goro. — vid. 
Rechinar. 
Rechinar,  n.  Agutiot;  goro;  ragaac;  ago- 
rot; ngidlis,  quidlis;   tagostos;  baguid;  aba- 
ab;  agac;  agaclab;  agabaab;  agub-ub;  aguba- 
ub;  arobaob;  laguros;  lagut   lagut,  sagam- 
sam;  caguticot;  caguteut. 
Rechino,  m.  vid.  Rechinar. 
Rechoncho,  Cha.  adj.fam.  Pop  no;  lipon- 

doc. 

Rechupete  (Ser   de)    una  cosa.   fr. 
fam.  Marasa  caopay,  malalim  caopay. 
Red.  /.  Katong.— Biday.  Bitana.  Raya.  Ba- 
ring.  Sibot.  Sihod.  Ticop.  Pag  oyud.  Alaua. 
— Bintol—  Pocot. 


498 


RE 


Redacción.  /  Husay  nga  pag  surat. — Su- 
ratanan. — Mga  parasurat  sin  periódico. 

Redactar,  a.  Pag  surat  nga  husay  ug  sa 
pag  casonud  sonud. 

Redactor,  ra.  s.  Parasurat  sin  husay. 

Redada.  /.  An  dacop  nga  isda  sa  maca- 
usa  lá- — Bisan  ano  nga  dinadacop  ó  qui- 
nucuha  sa  macausa  lá  nga  pag  dacop  ó 
pag  cuha. 

Redaño,  m.   Sapad. 

Redar,  a.  Pumatong.—  Pag  biday.  Pag  bi- 
tana.  Pag  raya.  Pag  baring.  Pag  sibot.  Pag 
sihud.  Pag  ticop.  Panpagoyud-  Pag  alaua. 

Redargución.  /  Pag  baton  ó  pag  ato  sin 
polong. 

Redargüir,  a.  Pag  baton  ó  pag  ato  sin 
polong. 

Rededor,  m.  Libut. — Lieos. — Liroc. 

Redención./.  Pag  panubus;  pag  baui;  pag 
lucat. — fig.  Ayopan. 

Rendentor,  ra.  s.  Manonobus;  mama- 
ui;  manlulucat. 

Redero,  ra.  m.  y  f  Parahimo  sin  batong, 
raya,  biday,  bitana,  baring,  etc. — Paraba- 
tong.— Parabitana;    manraraya,  etc. 

Redhibición,  f.  Pamadbad,  pamungeag 
sin  trato,  cay  may  limbong  ó  carat-an, 
nga  uaray  sasabut  an  nacacapalit. 

Redhibitorio,  ria.  adj.  An  tungud  sa 
pamadbad  sin  trato.  Sadang  pamad  barón. 

Redhibir,  a.  Pamadbad,  pamungeag  sin 
trato,  cay  may  limbong  ó  carat-an. 

Redición.  /.  Pag  liuat  sin  pag  siring,  pag 
uliuli. 

Redicho,    Cha.    adj.  fam.    Mayacan. 

Rediezmar.  a.  Pag  socot  san  icaduha  nga 
¡capolo,  pag  socot  liuat  san  mga  icapolo 
ó  himoloan. 

Rediezmo,  m.  Icaduha  nga  pag  socot  san 
mga   icapolo  ó  himoloan. 

Redil,  m.  Alad  sin  mga  hayop,   pasluran. 

Redimible,  adj.  Sadang  mabaui,  sadang 
malucat. 

Redimir,  a.  Pag  panubos;  pag  baui,  pag 
lucat. 

Redingote,  m.  Bistc  nga  may  mga  paco. 

Rédito,  m.  Polos;  capulsanan;  tolos;  pa- 
nolos. 

Redituable,   adj.  An  may  polos. 

Reditual,   adj.  An  may  polos. 

Redituar,  a.  Polos,  tolos. 

Redivivo,  va.  adj.  Nabuhi  liuat;  napa- 
quita. 

Redoblado,    da.    adj.  Bacud,  bac-dan. 

Redobladura.  /.  Pag  liuat.— Pag  pilo, 
pag  dupo. 

Redoblamiento,  m.  Pag  liuat. 


RE 

Redoblante,  m.  Guimbal  nga  redoblante. 

— Paraguimbal. 
Redoblar,  a.   Pag  dugang  sin  usa  pá  ca- 

sugad. — Pag    pilo,   pag   dupo. — Pag  liuat 

sin  pag  buhat,  etc. — n.  Pag  guimbal. 
Redoble,  tn.    Pag  liuat. — Pag  guimbal. 
Redoblegar,  a.  Pag  pilo. 
Redoblón,  adj.  Raysang  nga  pipiloon. 
Redolente,    adj.    An  may  masool  ó  ma- 

ol-ol. 
Redolor,  m.  Guti  nga  camasdol,  guti  nga 

camaol-ol. 
Redoma.  /.    Surudlan  nga  salaming   nga 

haligot  sa  gang  gang. 
Redomado,  da.  adj.  Tauo  nga  tagam  gud. 
Redomazo.    m.    Pag    dabal  sin  sudlanan 

nga  salaming. 
Redonda.  /.    Caharanian  —  Pinanab  saban 

san  mga  hayop. — Mar.  Layag  nga  redon- 
da.— Á  la  redonda,  m.  adv.  Sa  caharanian. 
Redondamente,  adv.  m.    Sa  hbot.— fig. 

Dayag  gud. 
Redondear,  a.  Paglidong;  paglison;pag 

yapad;  alipoyoc. — fig.    Pag  patigayon  sin 

icabubuhi. — Pag  guiris. 
Redondel,    m.   fam.     Calidongan.—  Bistc 

nga  halauig. 
Redondete,  ta.   adj.  Malidong. 
Redondez.  /.  Calidongan.  Camalidong.— 

Libut. 
Redondo,    da.    adj.    Malidong;    malison; 

mayapad;   maalipoyoc. 
Redondón,    m.  fam.  Calidongan. 
Redopelo,  m.  fig.  y  fam.    Pag  suruhay. 

— Al   redopelo,  m.  adv.  Sinosura.— fig.  y 

fam.  Patuc;  pirit  gud. — Traer  al  redopelo 

á  uno.    fr.  fig.    y  fam.     Pag  tamay,  pag 

yobit  sa  iya. 
Redor.  /.    Banig  nga  guti  ngan  malidong. 

—poét.  Libut. 
Redro,  adv.  L  Sa  orehe,  paorhe;  sa  tinhan. 
Redrojo,    m.  Surapong  nga  ubas. — Bonga 

nga  diri  mahihinug,  cay  d<ri  ná  tuig  an  pa- 

monga  — fig.  y  fam.  Bata  nga  diri  matubo. 
RedrojuelO.  m.  vid.  Redrojo. 
Redruejo,  m.  vid.  Redrojo. 
Reducción.   /.    Pag  pahiuli.— Pag  iban  — 

Pag  pasacop. 
Reducir,  a.    Pag  pahiuli.— Pag  iban.— Pag 

pasacop. 
Reducto,  m.  Quinota  nga    libón,  nga  sa- 

salip-dan  sa  mga  pag  auayan. 
Redundancia.  /.  Cadamo. 
Redundante,  p.  a.  Madamo.— Maauas.— 

Mahitutungud. 

Redundantemente,  adv.  m.  Damo  gud. 
Redundar,   n.    Pag  damo.— Auas.— Hitu- 

ngud. 


Reduplicación.  /.   Pag  pilo  pilo.  Pag  uli 

uli;  pag  balic  balic  sin  polong,  pag  liuat  li- 

uat. 
Reduplicar,  a.  Pag  pilo  pilo.  Pag  uli  uli, 

pag  balic  balic,  pag  liuat  liuat  sin  pojong. 
Reedificación.  /.  Pag  himo  ó  pag  buhat 

liuat  san  nabungcag  ná. 
Reedificador,  ra.  s.  Parahimo  ó  parabu- 

hat  liuat  san  nabungcag  ná. 
Reedificar,  a.    Pag  himo  ó  pag  buhat  li- 
uat san  nabungcag  ná. 
Reelección.  /.  Pag  pili  liuat. 
Reelecto,  ta.  p.  p.  Guinpili  liuat. 
Reelegir,  a.  Pag  pili  liuat. 
Reembolsar,  a.   Pag  socot  san  ihinatag  ó 

iguinpaotang. 
Reembolso,  m.  Pag  socot  san  ihinatag  ó 

iguinpaotang. 
Reemplazar,  a.  Pag  saliuan. 
Reemplazo,  m.  Pag  saliuan,  saliuan. — Ba- 

lio. 
Reencuentro,  m.  Pag  songgo. — Pangauay 

an  mga    casold adosan    nga    nag    hihitapo 

ngan  san  ira  mga  caauay. 
Reenganchamiento,  m.  Pag  liuat  sin  png 

casoldados. 

Reenganchar,  a.  Pag  liuat  sin  pag  casol- 
dados. 

Reenganche,  m.  Pag  liuat  sin  pag  caso'- 

dados. 

Reengendrado^  ra.  adj.  Manganac  liuat. 

— Mahatag    sin    bag-o    nga  quinabuhi    sa 

gracia.   . 
Reengendrar,    a.    Panganac    liuat.— Pag 

hatag  sin  bag-o  nga  quinabuhi  sa    gracia- 
Reensayar,  a.  Pag  sulay  ó  pag  basi  liuat. 

— Pag  ensayo  liuat. 
Reensaye,  m.  Pag  sulay  ó  pag  basi. 
Reensayo,  m.  Pag  sulay  ó  pag  basi  liuat. 

— Pag  ensayo  liuat. 
Reexaminación./.  Pag  panumdurr,  pag 

isip  liuat. — Pag  osisa  liuat. — Pag  tocso  li- 
uat.— Pag  susi  liuat. — Pag  olit  oquit  liuat. 

— Pag    hiling   liuat. — Pag    examen    ó  pag 

paquiana  liuat. 
Reexaminar,  a.  vid.  Reexaminación. 
Reexportar,  a.  Com.    Pag  dolong  ó  pag 

pagauas    an  dinolong  ngadi. 
Refacción.  /.  Pag  caon  sin     casadangan. 
Refajo,  m.  Saya  sin    babaye. — Loon    nga 

biste. 
Refalsado,  da.  adj.  Malimbong. 
Refección./.  Pag  caon  sin  casadangan. — 

Pag  pacaopay. 
Refectorio,  m.  Caran-an,     pangan-an,  pi- 

nangan-an,  pangaran-an. 
Referencia./  Pag  asoy;  casayoran. — Hi- 

ntungdan. 


fífií  m 

Referente,  p.  a.  Masabi  sabi,  masüguid' 
maasoy.  —   Tungud. 

Referible,  adj.  Sadang  igasoy. 

Referir,  a.  Pag  asoy,  pag  suguid,  pag  sa- 
bi, pag  sabisabi,  pag  honggad. — Pagtungud. 

Refilón  (De),  m.  adv.  Lico,  balico. 

Refinación.  /  Pag  pacaopay.  Pag  pabu- 
sag. 

Refinadera.  /.  Liguisan. 

Refinado,  da.  adj.    fig.     Malabao.— fig. 

Malimbong. 
Refinador,  m.     An     nagpapacaopay     sa 

mga  alacsio,  etc. 
Refinadora.  /  Pag  pacaopay. 
Refinamiento,  m.  Pag  pacaopay. — Baga 
camalimbong. 
Retinar,  a.  Pag  pacaopay.  Pag  pabusag. 
Refino,  na.  adj.    Maopay  gud. — m.    Pag 
pacaopay;  pag  pabusag. — Tindahan  sin  ca- 
cao, asucar,  etc. 
Refirmar,  a.  Pagpamatuod;  pagrig-on,  etc. 
Refitolero,  ra. s.  Paramangno  san  caran-an. 
Reflectar,  n.  Bislao. 
Reflejar,  n.  Bislao. — a.  Pag  huna  huna. — 

r.  jig.  Pagquita. 
Reflejo,  ja.  adj.  Nabislao. — An  pag  huna 
huna  hionong  sin  bisan  ano,   basi  masayud 
quita  caopay. — m.  Bislao,  cabislao. 
Reflexión.  /.  Bislao,  cabislao.— Pag  huna 

huna  liuat,  pamalandong. 
Reflexionar,  a.  Pag  huna  huna;  pamalan- 
dong, pamorobuot  liuat. 
Reflexivamente,  adv.  m.  Bislao   gud.— 

Sa  pag  huna  huna  sin  maopay. 
Reflexivo,  va.   adj.     Mabislao.— Mahuna 

huna. 
Reflorecer,  n.  Pag  lurab  liuat. 
Refluente.  p.  a.  Maisul. 
Refluir,  n.  Isul. 
Reflujo,  m.  Hubas. 
Refocilación.  /  Pag  lipay,  paghimaya. — 

Pag  pacosog. —  Calipay. 
Refocilar,  a-  Paglipay,  pag  himaya. — Pag 

pacosog. 
Refocilo,  m.  Paglipay,  paghimaya. — Pag 

pacosog. — Calipay. 
Reforma.  /  Pagpacaopay. 
Reformable,  adj.     Sadang    pacaopay. — 
Angay  pacaopayon. 
Reformación.  /.  Pag  pacaopay. 
Reformador,  ra.  adj.  Magpapacaopay. 
Reformar,  a.  Pag  bag-o  liuat. — Pag  paca- 
opay.— Pag  husay. 

Reformatorio,  ria.  adj.   Macacaopay. 
Reforzada.  /.  Bal-ot.— Cuerdas  nga  dinu 

ha  sa  mga  sesta,  etc. 
Reforzado,  da.  adj.  Marig-on;pinacarigon. 
Reforzar,  a.  Pagpacarig-on.— Pag  talubas- 


5(50  RE 

Cug;  pagbal-ot;  paggopot;  paglípit;  pag  la- 
qui  laqui;  pag  lamban. 
Refractario,  Ha.    adj.  An  diri    natuman 
san  iya  mga  saad. 
Refrán,  m.  Sumatanon.  Casiringanon. 
Refregadura.  /.  Pag  coro   coso;  pag  ban- 
gud. — Nabanguran. 
Refregamiento,   m.  Pag  coro  coso;  pag 

bangud. 
Refregar,  a.  Pagcoro  coso. — Pag  bangud. 
— Pag  curap  curap;    pag   quisi;  pag    quiso; 
pag  quisi  quisi;  pag  sumoc;  pagmodmod. — 
Pagr.isnis;  pag  nosnos. — Mocmoc;  momo. 
Refregón,  m.  fatn.  Nabanguran. 
Refreír,  a,  Pagpritos  liuat. — Pag  pritos  sin 
maopay — Pag  pritos  sin  ora  ora. 
Refrenable.    adj.  Sadang     hauiran.— Sa- 
dang  pogolan. 

Refrenamiento,  m.  Pag  pogol,  pag  po- 
gong,  paghauid. 
Refrenar,  a.  Pag  pogol,  pag  pogong,  pag 

hauid,  isul. 
Refrendación.  /.    Pag  pirma  an    ponoan 
sin  ano  man  nga  surat  nga  carig  onan    san 
nagcacatin  siton. 
Refrendar,  a.    Pag  pacarig-on  ó  pag  pir- 
ma an  ponoan  sin  ano  man  nga  surat  nga 
carig-onan  san  nagcacatin  siton. 
Refrendario,  m.  An  may  gahom  sin  pag 
pirma  sin    ano  man  nga  surat  nga  carig- 
onan,  nga  napirmahan  ná  san  labao. 
Refrendata.  /  An  pirma  san  refrendario. 
Refrendo,  m.  Pag   pirma  an  ponoan    sin 
ano  man  nga  surat  nga  carig-onan  san  nag 
cacatin  siton. 
Refrescador,  ra.  adj.  Macacataghum. 
Refrescadura./  Pagtaghom,  paghagcot. 
— Pag  pataghum,  pag  pahagcot. 
Refrescamiento,   m.  Pag  caon  sin  tala- 
gudti  basi  mag  macosog  an  lauas. — Irinmon 
nga  matag  hum. 
Refrescar,  a.  Pag  taghum,  pag  hagcot.— 
Pag  pataghum,    pag  pahagcot. — Pag  bag-o 
ó  pag  liuat.  —fig.   Pag  pacosog.—  Pag  inum 
sin  mataghum. 
Refresco,  m.  Pag  caon  sin  talagudti  basi 
mag  macosog  an  lauas. — Irinmon  nga  ma- 
tag hum. — De  refresco,  m.  adv.  Bago  pá  lá. 
Refriega.  /.  Pag  auay. 
Refrigeración.  /  Pag  taghum,    pag  hag- 
cot.— Pag  pataghum,  pag  hagcot. 
Refrigerante,  p.  a.  Macacatag  hum,  ma- 

cacahagcot. — Macacosog. 
Refrigerar,  a.  Pag  taghum,  pag   hagcot. 
— Pag  pataghum  pag  pahagcot— fig.    Pag 
pacosog. 
Refrigerativo,  va.  adj    Macacataghum, 
macacanagcot. — Macacosog. 


RE 

Refrigerio,  m.  Caopayan  nga  inaabat    ttf- 
ngud  san  hagcut.— fig.  Calipay.— fig.  Pag 
caon  sin  guti  basi  magmacosog  an  lauas. 
Refrito,  ta.  p.  p.  Piniritos  caopay. 
Refuerzo,     m.     Carig-onan.--Gupot.-Ri- 

mot.  — Pag  tabang,  pag  bulig. 
Refugiar,  a.  y  s.  Ayop,  dangop,  hangup; 

uli 
Refugio,  m.  Arayopan,  darangpan;  ilihian; 
dagayopan. 
Refulgencia.  /.  Casilao;  cama  ingat  ingat, 

camailat-igat;'   casirang. 
Refulgente,  adj.  Masilao;  maingat,  mailat- 

igat;  masirac. 
Refundición.  /.  Pag  tunao  liuan  sin  tum- 
baga, etc. 
Refundir,  a.  Pag  tunao  liuat  sin  salapi,  etc. 
— fig.    Hisasacop. — fig.    Pag  pacaopay  sin 
comedia,  etc. 

Refunfuñadura.  /.  Garub,  bagotbot. 
Refunfuñar,  n.  Pag  garob,  pag  bagotbot. 
Refunfuñar    el    perro,    el    gato,    el  puerco. 
Ngorol. 
Refunfuño,  m.  Garub,  bagot  bot. 
Refutación.  /.  Pag  baton  ó    pag  ato  sin 

polong. 
Refutar,  a.  Pag  baton  ó  pag  ato  sin  polong. 
Refutatorio,  ría.  adj.  Polong  nga   igaato 

ó  ibabaton. 
Regadera.  /.  Sudlanan  sin  tubig  nga  iguin- 

sasaribo  sin  mga  tanum. 
Regadero,  m.  vid.  Regadera. 
Regadío,  m-  An  orna,    tanaman,  etc.,  nga 

sadang  tutubigan. 
Regadizo,  za.  adj.  Sadang  tutubigan. 
Regador,  ra.  s.  Parasablig,  parasaribo,  pa- 
rabisbis— m.  Puthao  ngagamitsin  pag  bad- 
lis  sa  mga  parahimo  sin  sudlay. 
Regadura./.  Pagtubugui,    in  tinutubigan 
an  orna,  tanaman,  etc.— Pag  bobo,  pag  sab- 
lig,  pag  saribo,  pag  bisibis  sin  tubig. 
Regajal,  m.  Tubigan,  danao. — Sapa  sapa. 
Regajo,  m.  Tubigan,  danao. — Sapa  sapa. 
Regala,  f.  Cahuy  nga  regala  sin  sacayán. 
Regalada.  /  Pasluran  sa  mga  cabayo  nga 
iguinregalo  sa  hadi. — An  mao  nga  cacaba- 
yohan. 
Regaladamente,   adv.   m.   Maopay  gud 

nga  pag  cabutang. 
Regalado,  da.  adj.    Maopay  nga  *pag  ca- 
butang. 
Regalador,  ra.  s.  Pararegalo. 
Regalamiento,  m.  Pag  regalo.— Pag  caon, 

etc.,  sin  maopay. 
Regalar,  a.  Pag  regalo,  pag  hatag;  babtol; 
abi  abi;  angga,  dangga. 
Regalero,  m.   Sacop  nga  paradolong  sin 


RE 

inga  bonga  ug  mga  bucad  ngadto  sa  hacíi, 
etc. 
Regalía.  /.  Caudganan,  pag  buot  nga  ha- 
dianon. — Togot  ó  pribilegio. 
Regalicia.  /.  Ranua  nga  matam-is  an  ga- 

mut. 
Regalillo,  m.  Regalo  nga  guti  lá. — Panap- 
ton  nga  gamit  sa  mga  babaye  sin  pag  ta- 
hub  sa  ira  mga  camut  in  mahageot. 
Regaliz,  m.  Regaliza.  /.  Banua  nga  ma- 
tam-is an  gamut  niya. 
Regalo,  m.  Id.,  hatag;  babtol.— Baga    ca- 
lipay — Can-on  ug  inumon  nga  maopay. — 
Pag  cabutang  nga  maopay. 
Regalón,  na.  adj.  fam.  An  macaón,  etc., 
sin  maopay,     madangga,  angga. 
Regañamiento,  m.  Pag  curiot.— Pag  isug, 

in  guini-isgan  siya. 
Regañar,  n.  Curiot. — a.  Pag  isug,  in  guini- 
isgan  siya. 
Regañir,  n.  Iyagac. 
Regaño,  m.  Curiot. — Pag  isgui. 
Regañón,  na.  adj.  fam.  Maisug. 
Regar,  a.    Pag  tubigui. — Pag  sablig;    pag 
saribo;  pag  bobo;  pag  baribi;  pag  bisibis; 
pag  buniag. 
Regata.  /.  Araguian  sa  tubig  ngadto    sin 

tanaman. 
Regata.  /.  Mar.  Rumba. 
Regate,  m.  Pag  quiua    quiua    sin    dagmit 
an  lauas.  — fig.  y  fam.  Larang  in  may  ca- 
curian. 
Regatear,  a.  Pag  hangiu.— Pag  baliguia  sin 
talagudti— /¿-.  y  fam.  Baga  pag    diri. — Pa- 
quitauad. — Pag  tangi. 
Regatear,  n.  Pag  quiua  quiua  sin  dagmit 

sa  lauas. 
Regatear.  n.  Mar.  Pag  rumba. 
Regateo,  m.  Pag  hangiu. 
Regatería.  /.  Pag  baliguia  sin    talagudti. 
Regatero,    ra.  s.    Parabaliguia  sin    tala- 
gudti. 
Regato,  m.  Tubigan,    danao. — Sapa  sapa. 
Regatón,  na.  adj.  Mahangiu.—  s.  Paraba- 
liguia sin  talagudti,  ad  mga  cacaanon  nga 
pinaquiao  niya. — m.  Regatón  de  lanza.  Ali- 
maya. — adj.  Maquiquitauad. — Matangi. 
Regatonear,  a.  Pag  palit    sin    damo    ug 
pag  baliguia  sin  talagudti. 
Regatonería./  Pag  baliguia  sin  talagudti. 
Regazar,  a.  Alicmoy. 
Regazo,  m.  Pag  saemuy;  saemuyan. 
Regencia.  /.  Pag  buot. — Catungdanan  san 

magburuot- 

Regeneración./.  Pag  bag-o;  pag  pabago. 
Regentar,  a.  Pag  turnan  sin  catungdanan. 
Regente,  p.  a,  Mag   buruot. — com.  Liuan   | 


REÍ 


tói 


san  hadi  cay  gutiay  pá  an  edad  niya,  etc. 
— m.  Ponoan  nga  labao. 
Regentear,  a.  Pag  turnan    sin  catungda- 
nan ug  pag  caruyag  nga  an  iba  maalagad 
sa  iya. 

Regiamente,  adv .  m.  Hadianon  gud.— -fig. 
Mahal  gud. 
Regicida,  adj.  An  mapatáy  sin  hadi. 
Regicidio,   m.  Pag  patay    sin  hadi;    pag 

camatáy  sin  hadi. 
Regidor,  ra.  adj.  Magburuot. — m.  An  tag 
sa  cadato    sa    mga    cabildohan    sa    mga 
bonto. 
Regiduría.  /    Catungdanan  sin    bongto. 
Régimen,  m.  Batasan. 
Regimentar,  a.    Pag    himo    sin  mga  re- 
gimiento, in  guinpapatigub  adton   mga  ca- 
soldadosan  nga  iba. 
Regimiento,    m.   An    mga   cadatoan    sa 
bongto. — Catungdanan     sin    dato  ó    regi- 
dor.— Usa  ca  panon  sin  mga  casoldadosan, 
nga  an  ponoan  nira  usa  nga  coronel. 
Regio,  gia.  adj.    Hadianon.—/^-.    Mahal. 
Región.  /.  Banua. — Región  del  viento. — 
An  cahanginan. — Región  frontal.  An  cañan 
agtang>  an  dapit  sa  agtang. — Región  ma- 
maria.   An  cañan    mga  soso,  an  dapit  sa 
soso. 
Regional,  adj.  An  tungud  ó  cañan  banua 

ó  tuna. 
Regir,  a.  Pag  buot,  pag  mando,  pag  sugo.— 
Mar.  Alagad,  in  naalagad  an  sacayán  sa 
baysalan. 

Registrador,  m.  Paraosisa;    parahiling. — 
Parasurat  sa  libro  nga  sinisiring    registro. 
Registrar,  a.  Pag  hiling;  pag   osisa. — Pag 
pasurat. — Pag  huad  ó  pag    surat  sa  libro 
nga  registro. — Pag  butang   sin  tigaman. — 
r.  Parasurat. — Bungcad. 
Registro,  m.  Pag   hiling;   pag  osisa. — Ti- 
gaman.— Padrón  sin  mga  tauo. — Libro  nga 
sinusurutan  nga  nag  hahatag  sin  camatuo- 
ran   ngan    sin    camacosog   san     ngatanan 
nga   carig-onan    nga   nag   aasoy   sin    ano 
man  nga  catadungan  hionong  sin  mga  man- 
gad nga  diri  mag  cacabarobalhin  san  hin- 
motangan,  ug  sin  iba  pá. 
Regla.  /  Reglahan.— Batasan. — Lagda. — 
Casadangan. — Saquit  sin  babaye.-r-En  re- 
gla, m.  adv.  fig.  Sugad  san  angay. 
Regladamente,  adv.  m.  Sugad  san  angay 

sa  casadangan. 
Reglado,  da.    adj.    An   may  casadangan. 
Reglamentación.  /  Pag  hatag  sin  mga 
casugoanan  nga  pag  aalag-don. 
Reglamentario,  ria.  adj,  Sugo  man,  ala- 
gad san  sugo. 

61 


502  m 

Reglamento,  m,  Casugoánán,  mga  turu- 

manon. 
Reglar,   adj.  An  tungud  sa  mga  casugoá- 
nán ó   inga    turumanon  sa  mga  capadian. 
Reglar,  a.  Pag   badlis   sin  reglahan.— Pag 
opay    sin  batasan. 
Reglón,  m.  Reglahan  nga  daco. 
Regnícola,  adj.  Sacop  sin   guinhadian.— 
m.  Parasurat   sin  mga   tungud  sa  iya    lu- 
garingon  nga  banua. 
Regocijadamente,  'adv.  m.  Sa  daco  gud 

nga  calipay. 
Regocijado,  da.  adj.   Macacalipay. 
Regocijador,  ra.  adj.  An  macalipay. 
Regocijar,  a.  Pacalipay.  r.  Lipay,  himaya. 
Regocijo,  m.  Calipay,  calipayan,  himaya. 

Regodearse,   r.  fam.  upay.—/am.  pag 

sorosuerte. 
Regodeo,  m.  Calipay.— fam.    Sorosuerte. 
Regojo,  m.  Pinit  nga  tinnpay  nga  nahasa- 

lin,  cún    tapus   na  an  pangaon.— fig.  Bata 

nga  gutiay  an  lauas. 
Regoldar,  n.    Pag  tug  ab,  pag  bidlo. 
Regolfar,  n.  Pag  isul  an  tubig. 
Regolfo,  m.    Pag  isul  an  tubig.— Casugu- 

ran. 
Regona.  /.  Cale  ó  araguian  sin  tubig. 
Ragordete,  ta.  adj.  fam.  Tauo  nga  habobo 

ug  matamboc. 
Regostarse.;-.  Inam,  inam  inam,  caroy,  ha- 

caroy,  hagat  gat. 
Regosto,  m.  Caipa. 
Regraciar,  a.  Pag  dios    mag  bayad. 
Regresar,  n.  Uli;   pag  pauli;  balic— Dul- 

hug. 

Regresión.  /.  pag  isul. 

Regreso,  m.  Pag  uli;  pag  pauli;  pag  balic. 
Regruñir,  n.  Pag  iyac  an  bactin  ó  babuy. 

Reguardarse,  r.  Pag  tagam. 
Regüeldo,  m.  Tug-ab,  bidlo. 
Reguera./.  Cale  ó  araguian  sin  tubig  ngad- 

to  sa  mga  tanum. 
Reguero,  m.  Sapa   nga  gutiay.— Agas.— 

An  agui  sa  mga  natatagbo  ó  nayayabo,  etc. 

Reguilete.  m.  Sómbiiíng. 

Regulación./.  Pag  tuhay.— Pag  husay.— 
Catuhay,  catuhayan.— Cahusay,  cahusayan. 

Regulado,  da.  adj.  Angay,  igo. 

Regulador,  ra.  adj.  Mag  turuhay.— Mag 
hurusay. 

Regular,  adj.  Angay,  igo.— Casadangan 
lá. — Sinisiring  man — regular — an  mga  ca- 
padian ni  San  Francisco  de  Asís,  etc. 

Regular,  a.  Pag  tuhay.— Pag  husay. 

Regularidad.  /  Catuhayan.— Cahusayan. 
— Caangayan.— Pag  turnan  gud  san  catung- 
dañan.— Batasan,    gaui. 

Regularizar,  a.  Pagtuhay. 


HE 

Regularmente,  adv.  m.  Danay.— Sa  buof 
co. 
Régulo.  7ii.    Dato. — Mananap  nga  malara 
caopay  nga  sinisiring  basilisco. 
Regurgitación.  /  Pagsuca. 
Regurgitar,  n.  Pag  suca.— Med.  Goa,  in 
nagoa  an  nana,  an  tubig,  etc. 
Rehabilitación./  Pag  pahiuli,  pag  hiuli. 
Rehabilitar,  a.  Pag  pahiuli;  pag   hiuli. 
Rehacer,  a.  Pag  liuat  sin  pag  buhat.— Pag 

pacaopay. — v.  Pag  barobag-o  an  cosog. 
Rehacimiento,  m.  Pagliuat    sin  pag  bu- 
hat.— Pagpacaopay.— Pagbarobag-o  an  co- 
sog. 
Rehacio,   cia.  adj.  Malaris  laris;  horohu- 
bia. 
Rehartar,  a.  Pabosog,  bosog  caopay. 
Reharto,  ta.  p.  p.  Bosog  caopay. 
Rehecho,  Cha.  adj.  Bacud,  bac-dan. 
Rehén,  m.  Bihag. 

Rehenchimiento,  m.  Pag  pono  liuat. 
Rehenchir.  Pag-pono  liuat. 
Reherimiento,  m.  Pag  ato. 
Reherir,  a.  Pagato. 

Reherar.  a.  Pagbutang  ug  pagraysang  li- 
uat sin  herradura. 
Rehervir,  n.  Pagcaladcad  liuat. 
Rehilar,  a.  Pag  galing  nga  ora  ora  ná. 
Rehilete,  m.  Sombiling. 
Rehilo,  m.  Corugcorug. 
Rehinchimiento.  m.  Pag  pono  liuat. 
Rehinchir.  a.  Pagpono  liuat. 
Rehogar,  a.  Pag  loto  sin  sud-an  nga  may 
manteca  ug  panacot,  cundi  uaray  tubig  ug 
hinay  hinay  an  calayo. 
Rehollar,   a.  Pag    tonob   liuat,    pagtamac 
liuat. 
Rehoya.  /  Bangalug;  bito  nga  halarum. 
Rehoyar,    n.  Pagocad    liuat. 
Rehoyo,  m.  Bangalug;  bito  nga  halarum. 
Rehuida.  /    Pagiuas.—  Pagisul.— Pagdiri. 

— Paglihaylihay. 
Rehuir,  a.  Pagiuas.— Pagisul.— Pagdiri.— 
Paglihay— Quilpot;  onluc;  ocnul;   quiribud. 
Rehumedecer,  a.    Homog;  pagpahomog 

sin  maopay. 
Rehundir,  a.  Pagpahilarum.— Pagpalonud. 
— Paghilarum.— fig.  Paggamit  sin  uaray  po- 
los ug  uaray  man  socol. 
Rehurtarse,  r.  Pag  lupad  an  tamsi,  pag 
palaguio  an  bugsoc,  etc.,  in  binobocud. 
Rehusar,  a.  Pagdiri;  pag  lihaylihay. 
Reidero,  ra.  adj.  Macacataua. 
Reidor,  ra.  adj.  Mataua.—  s.  Parataua. 
Reimpresión./  Pagpamolde  liuat. — Mga 

minolde. 
Reimpreso,  sa.  p.  p.  Guinpamolde  liuat, 
Reimprimir,  a.  Pagpamolde  liuat. 


RE 

Reina.  /.  Hadi  nga  babaye. 

Reinado,  m.  Pagcahadi. 

Reinador,  ra.  m.  y  /.  Hadi,  an    magha- 

hadi. 
Reinamiento,  m.  Pagcahadi. 
Reinante,  p.  a.  An  naghahadi. 
Reinar,  n.  Paghadi. — -fig.  Reina  la  peste. 
Naglalacat  an  peste. — Reina  el  viento  sur. 
Mahangin  an  salatan. 
Reincidencia./.  Pagliuat  sin  pacasala;  pag 

soyop  liuat. 
Reincidente,  p.  a.    Maliuat  sin  pacasala; 

masayop  liuat. 
Reincidir,  n.  Pag  liuat  sin  pacasala. — Ha- 
sala  liuat.— Pag  sayop  liuat. 
Reincorporar,  a.  Pag  patigub  liuat.  -/-. 

Patigub  liuat. 
Reino,  m.  Guinhadian. — Hist.  nat.  Reino 
animal.  An  cadam-an  san  mga  camanana- 
pan. — Reino  vegetal.  An  cadam-an  san  mga 
banua  ug  mga  tanum. — Reino  mineral.  Án 
cadam-an  san  mga  mineral,  tumbaga,  sa- 
lapi,  bulauan,  etc. 
Reintegración.  /.  Pag  bayad  nga  bug-os. 

— Pagbaui. 
Reintegrar,  a.  Pag  bayad  nga  bug-os.— 

Pagbaui. 
Reintegro,  m.  Pag   bayad  nga  bug-os.— 
Pag  baui. 
Reir.  n.  Pag  taua. — Reírse  con  fuerza.  Ha- 
lad hagad;  rugayao;  rugyao;  quimsat,  ngim- 
sat;  cocoy. 
Reiteración.  /.  Pagliuat  sin  pagbuhat. 
Reiteradamente,  adv.  Sin  danay. 
Reiterar,  a.  Pag  liuat  sin  pag  buhat. 
Reiterativo,  va.  adj.  Maliuat  liuat. 
Reivindicación.  /.  Pag  baui  ó  pacacuha 
san  iya  tungud. 
Reivindicar,  a.  Pag  baui  ó  pacacuha  san 

iya  tungud. 
Reja./.  Reja  nga  puthao  nga  gamit  sa  pag 
arado. — Calimpuso,  calimposoan,  caliposo. 
Rejero,  m.  Parahimo  sin  mga  calimposoan. 
Rejilla./  Borobentana  sa  mga  compesalan. 
Rejo.  m.  Tais  nga  puthao. — Sogud  sin  po- 

tiocan. 
Rejón,  m.  Puthao  nga  harohalaba  nga  may 
cataisan. — Bangcao. — Caris. 
Rejonazo.   m.   Pagbono  sin  bangcao,  sa- 
mad. 
Rejonear,  a.  Pagbono  sin  bangcao. 
Rejoneo,  m.  Pag  bono  sin  bangcao. 
Rejuela.  /    Bagahan. 
Rejuvenecer,  a.  Pagpacosog  sa  lauuas. 
Relación.  Pag  asoy;  casayoran. 
Relacionar,    a.    Pag    asoy.—  r.    Tungud, 
labut. 


RE  503 

Relacionero.  m.  Parahimo,  parabaliguia 
sin  mga  siday  ug  casayoran. 

Relajación.  /  Pag  toros;  pag  luya.— Bu- 
yong. — Pagrautsin  batasan. — Pag  dispen- 
sa sin  saad. — Pag  pahuay. — For.  Pag  en- 
trego san  hocom  nga  singbahanon  san  tauo 
nga  salaan  ngadto  sa  hocom  san  bongto. 

Relajar,  a.  Pag  toros;  pag  luya. — Pag  pa- 
huay.—/^. Pag  raut  sin  batasan.— Pag 
dispensa  sin  saad. — Pag  entrego  san  hocom 
nga  singbahanon  san  tauo  nga  salaan  ngadto 
sa  hocom  san  bongto. — Pag  iban  san  cas- 
tigo.— Buyong. 

Relamer,  a.  Pag  dila  liuat.— r.  Damhil; 
quimhud;  tamhjd.— fig.  Pag  pacaopay  sa 
bayhon.— fig.  Parayao,  dasig. 

Relamido,  dai  adj.  Madasig. 

Relámpago.  ///.  Quilat;  quidlat— fig.  Bo- 
log   sa    mata    sa  mga  cabayo. 

Relampagueante,  p.  a.  Maquilat,  maqui- 
dlat. 

Relampaguear,  n.  Quilat;   quidlat. 
Relance,  m.  Icaduha  nga  pag  suerte. ^Ca- 

agui   nga  ruha  duha  ó  uaray  huna  hunaa. 

— Suerte. — Pag  solud  liuat  sa  daba  an  mga 

papeleta   sa  pag  elección. 
Relanzar,  a.  Pag   paiuas;  pag   diri. — Pag 

solud  liuat  sa  coron  an   mga   papeleta  sa 

pag  elección. 
Relapso,  sa.  adj.  Maliuat  sin  pacasala  sa 

mao  tá  nga  sala. 
Relatador,  ra.  adj.   Masumat;  maasoy. — 

s.  Parasumat;   para  asoy. 
Relatante,  p.  a.  Masumat;   maasoy. 
Relatar,  a.   Pag  sumat,  panumat;  pag  asoy; 

pag  suguid. 

Relativamente,  adv.  m.  Tungud  sa... 
Relativo,  va.  adj.   Tungud  sa... 
Relato,  m.  Panumat,  pag  asoy. — Susuma- 

ton,  suguiron,    susuguiron. 
Relator,  ra.   adj.  Manunumat,  mag  asoy. 

— s.  Para  asoy. 
Relatoría.  /    Catungdanan  san  para  asoy. 
Relavar,  a.  Pag  liuat  sin  pag  bunac. 
Relave,  m.  Icaduha  ca  pag  bunac. 
Relazar,  a.  Pag  sangbud. 
Releer,  a.    Pag  liuat  sin  pag  basa. 
Relegación.  /.  Pag  pahíngilin,  pag  paiuas. 
Relegar,  a.   Pag  pahingilin,    pag  paiuas. 

Relente,  m.  Ton-ug. 

Relentecer,  n.    Homoc,   yomo. 
Relevación.  /   Pag  palutao   sa  mga    bi- 

norda,    pinintar,    etc. — Pag   saliuan. — Pag 

pagauas  sin  catungdanan. 
Relevante,  adj.    Malabao,  mahal. 
Relevar,  a.  Pag  palutao  sa  mga  binorda,  - 

pinintar,  etc.— Pag  saliuan. — Pag  pagauas 


504 


RE 


sin  catungdanan. — Pag  tabang,  pag  bulig. 
— Pag  perdona.— fig.  Pag  palabao. 

Relevo,  m.  Saliuan. 

Relicario,  w.  Piotan  sin  mga  reliquia. 

Relieve,  m.  An  lutao  sa  mga  binorda,  pi- 

nintar,    etc. 
Relieves,  m.   pl.    An    mga  nahatura    cún 

tapus  ná  an  pangaon. 
Religa.  /.  Pag  sacot,  in  an  salapi  sinasacot 

sin  liga,  etc. 
Religación.  /.  Pag  cod  cod,   pag  higot  li- 

uat. — Pagtacgos   sin  maopay. — Pag  socot, 

in  an  salapi    sinasacot  sin  liga,  etc. 
Religar,  a.  Pag  cod  cod,  pag  higot  liuat. 

— Pag  tacgos  sin  maopay. — Pag  socot,  in 

an  salapi  sinasacot  sin  liga,    etc. 
Religión.  /  Virtud  nga  igtahud  ó  igsingba 

ta  sa  Dias. — Religión. — Catungdanan. 
Religiosamente,  adv.  m.  Sugad  san  angay 

sa  religión. — Turnan  gud. 
Religiosidad.  /.  Pag  turnan  san  pag  ca- 

cristianos. — Pag  turnan. 
Religioso,  sa.  adj.  Id.,  niatinumanon,  ma- 

sogot. — An  sinolud  sa  pag  capade;  an  si- 

nolud  sa  pag  camonja. 
Relimar,  a.  Pag  liuat  sin  pag  ringbas. 
Relimpiar,   a.    Pag    liuat  sin  pag  hugas, 

pag  nis  nis,  pag  nos  nos,  etc. 
Relimpio,  pia.    adj.    Uaray    gud  hugao. 
Relinchador,  ra.  adj.    Mahiri  hiri,  ma- 

halad  hagad. 
Relinchante.  /.  a.    Mahiri  hiri,  mahalad 

hagad. 
Relinchar,    n.   Pag    hiri    hiri,  pag    halad 

hagad. 

Relinchido.  Relincho,  m.  Hiri  hiri,  ha- 
lad hagad. 
Relindo,    da.    adj.  Matahum  caopay,  ma- 

hal  caopay. 
Relinga.  /.  Mar.    Pisi  nga  icacarig-on  sa 

liguid  sa  mga  layag. 
Relingar.  a.    Mar.    Pag    tahi  sin  pisi  sa 

liguid  sa  mga    layag. — Filie    pilic,    cuyab 

cuyab. 
Reliquia.  /.  Cabilin;  reliquias- 
Reloj,  m.  Orasan. 

Relojera.  /.  Balay  balay  sin  orasan. 
Relojería.  /.    Pag  aradman  sin  pag  himo 

sin  orasan. — An    guinbubuhutan    sa    mga 

orasan — Tendahan  sin  mga  orasan. 
Relojero,  m.    Parahimo    sin  mga  orasan. 

— Parabaliguia   sin  mga  orasan. 
Reluciente,  p.    a.    Masilao;    mailat-igat; 

maranggat. 
Relucir,  n.  Silao;  ilat-igat;  ranggat;  quib- 

lat;  quidlap;  quidlat;    quinao  quinao;    ngi- 

nao;    alamag;  quilat  quilat;  igat  igat;  gui- 

laguila. 


RE 

Reluchar,  n,  fig.  Pag  ato  ato. 
Relumbrante,  p.   a.  Masiga,  málambrag, 

mapaua. 
Relumbrar,    n.    Pag    siga,  pag  lambrag, 

pag  paua  sin    daco. 
Relumbrón,  m.   Casiga,  calambrag,  capa- 

ua  nga  madali  lá. 
Rellanar,  a.  Pag  patag  liuat.—  r.  Pucan. 
Rellano,  m.  Patag  patag  sin  buquid. 
Rellenar,  a.  Pag  pono  liuat. — Pag  pono 
caopay. — Pag  pono  san  tamsi  nga  guini- 
hao  sin  tinadtad  nga  carne  ug  sin  iba  pá. 
— fig-  y  fam.  Pag  pacaon. — r.  Pag  bosog. 
Relleno,  na.  adj.  Pono  caopay. — m.  Car- 
ne nga  tinadtad  ug  sin  iba  pá  nga  isino- 
solud  sa  mga  .  tinai,  sa  mga  tamsi  nga 
guinihao,  etc. 

Remachar,  a.  Pag  dupo;  pag  pilo. 
Remache,  m.  Pag  dupo;  pag  pilo. 
Remador,    m.    Parabugsay;    patagayong; 

paragaód. 
Remadura.  /.    Pag  bugsay;  pag  gayong; 

pag  gaód. 
Remallar,  a.    Pag  opay  san  mga  caguis- 

an  san  batong,  raya,  etc.,  etc. 
Remamiento,  m.  Pag  bugsay;  pag  gayong, 

pag  gaód. 

Remandar,  a.  Pag  sugo  sugo- 
Remanecer,  n.  Pag  olput. 
Remaneciente,  p.  a.  Maolput. 
Remanente,  m.  Salin,  tura. 
Remangar,  a.  Pag  caroscos,  pag  loh  loh. 
Remango,   m.  Caroscos,  loh  loh. 
Remansarse,  r.    Pag  ocoy  an  solug  san 

tubig. 
Remanso,    m.  Liloan,  calicoan. — fig.    Ca- 

mahinay. 
Remar,  n.  Pag  bugsay;  pag  gaód;  pag  ga- 
yong.— Pagcabig. — Pag   lio  lio. — Pag  cau- 
cao. 
Remarcar,    a.    Pag   tigaman  ó  pag  mar- 
ca liuat. 

Rematadamente,  adv.  m.  Ora  ora  gud. 
Rematado,    da.    adj.    Ora    ora  ná. — An 
quinastigo  sin  dayan  nga  pag  presidio. 
Rematamiento,  m.  Catapusan. 
Rematante,  m.   An  macadara  san  iguinal- 

moneda  ó  iguinsubasta 
Rematar,    a.   Pag   tapus. — Pacadara    san 
iguinsubasta  ó  iguinalmoneda.    Rematar  ó 
concluir.  Tubas. 
Remate,  m.  Catapusan. — Sadiag  cún  dao 
pauod.— Sungad    sungad,    burubuaya    cún 
dao  sesta. 
Remecedor,  m.   Parabalbag  ug  paraoyog 

sa  mga  cahuy  basi  maholog  an   bonga. 
Remecer,  a.  Pag  oyog  oyog. — Pag  duyan 
duyan. 


RE 

Retnedable.  adj.    Sadang  pag   sugad  su- 
garon. 

Remedador,  ra.  adj.  Masugad  sa  iba. 

Remedamiento.  m.  Pag  sugad  sugad. 

Remedar,  a.  Pag  sugad;  pag  sugad  sugad. 
— Pag  orit;  pag  sanong;  anguihud. 

Remediable,  adj.  Sadang  pag  opayon. — 
Sadang  matambal. 

Remediador,  ra.  adj.  Matabang;  matam- 
bal;  macaopay. 

Remediar,  a.  Pag  opay;  pag  pacaopay. — 
Pag  tabang,  pag  bulig. 

Remedición.  /.  Pag  socol  liuat. — Pag  ta- 

cus  liuat. 

Remedio,  m.   Catigayonan. — Caopayan. — 

Tambal,  bolong. 
Remedir,  a.  Pag  socol    liuat. — Pag   tacus 

liuat. 

Remedo,  m.  Pag  sugad  sugad;  casugad  su- 
gad. 
Remellar,  a.   Pag  pahamis  sa  mga  anit  basi 

macuba  an   barahibo. 
Rememorar,  a.  Panumdum;  pag  pinanum 

dum. 
Rememorativo,  va.  adj.   Macacapanum 

dum. 
Remendado,  adj.  Cabang. — p.p.  Tinang- 

copan;  guinsursian. 
Remendar,  a.    Pag  tangcop;  pag  tabing; 

pag  angcop;  pag  sursi. — Pag  pahut. 
Remendón,  na.  s.  Paratangcop;  parasursi, 
Remera,  f.  An  daco  nga  barahibo  sa  ca 

tapusan  sa.  mga  paco  san   mga  tamsi. 
Remero,  m.  Parabug  say;  paragayong;  pa- 

ragaód. — pl.  Mag  burugsay. 
Remesa.  /.  Pag  dolong,  pag  padara. 
Remesar,  a.  Pag  gonit. 
Remesar,  a.  Com.  Pag  padolong,  pag  pa- 
dara. 
Remesón,  m.  Pag  gonit. — An  bohoc  ó  bo- 

ngot  nga  guingonit. 
Remesón,  m.  Pag  padalagan  san  cabayo, 

ug  pag  paodong  sa  iya  in  nadadalagan. 
Remeter,  a.  Pag  solud  liuat.— vid.  Meter. 
Remiche,  m.  Guincacasuangan  sa  mag  ca- 

sibanco  san  mga  bote,  etc. 
Remiel,  m.  Itos,  icaduha  na  nga  pag  itos. 
Remiendo,  m.  Tangcop,  angcop;  sinursi; 

tinabing. 
Remilgadamente,  adv.  m.   Pag  parayao 

gud. 
Remilgado,  da.  adj.  Maparayao. 
Remilgarse.  ;-.  Pag  parayao. 
Remilgo,  m.  Parayao. 
Reminiscencia.  /.   Pag  pinanumdum;  pa- 
numdum; panumdum. 
Remirado,  da.  adj.  Mahuna  huna  sin  ma- 

opay. 


RE 


505 


Remirar,  a.  Pag  quita,  pag  tan-ao,  pag  hi- 
ling  liuat. — r.  Pag  huna  hana  sin  maopay. 
— Pamalandong,  ' 

Remisamente,  adv.  m.  Hinay  caopay,  ma- 
luya  caopay;  maiha  gud. 

Remisible,  adj.  Sadang  perdonahan,  sa- 
dang pasalioon. 

Remisión.  /.  Pag  perdona,  pag  pasalio. — 
Cauara    san    sala.— Camaluya. — Diri   pag 

mangno, — Diri  pag  turnan. — Caibansansa- 

quít. — Tigaman  basi  bilngon  an  casayoran 

cún  dao  sa  mga  libro,    etc- — Pag  dolong; 

pag  padolong. 
Remiso,  sa.  adj.  Main  ya. 

Remisoria.  /  For.  Surat  sin  hocom  nga 

nagpapadolong  sin  causa  cún  an  preso  bá 

ngadto  sin  lain  nga  hocom. 
^Remisorio,  ría.  adj.  Macacauara  san  sala. 
Remitir,  a.   Pag  dolong;  pag  padolong.— 

Pagperdona, '  pag    pasalio.—  -Pagtapud. — 

Pag  iban  an  saquít,  etc. 
Remo.  m.  Bug"say;  gayong;  gaód;  dinogno. 
Remoción./.  Pag  halin. — Pag  cuha  sin  ca- 

ulangan  cún  dao  mayada. — Dao  pag  ban- 

tad.— Pag  hucas. 
Remojadero,  m.  Looyan. 
Remojar,   a.    Horon;  looy;  lasug;    tugon; 

tuguoy. 
Remojo,  m.  Pag  horom;  pag  looy;  pag  la- 
sug; pag  tugon;  pag  tug-uoy. 
Remolacha.  /.  Tanum  nga  uta-non. 
Remolar,  m.  Parahimo  sin  mga  gayón,  etc. 

— Guinbubuhatan  san  mga  gayong,  etc. 
Remolcar,  a.  Mar.   Pag  tonda.— Pag  ga- 

noy;  paggaquit. 
Remoler,  a.  Pag  todtod  sin  maopay.  vid. 

Moler. 
Remolimiento,  m.  Catodtod  —  vid.  Moler. 
Remolinante,  p.  a.    Maalimpoporos;  ma- 

aliporos;  malambiong. 
Remolinar,  n.  Aliporos;   alimporos;   alim- 

poporos;    aliuoroc;    aliuorong;    carayacay; 

liro;  lambiong;  liboc;  limbo. — rfig-  Arom- 

garong. 
Remolinear,  n.  vid.  Remolinar. 
Remolino,  m.  Aliporos;  alimporos;    alim- 

poporos;  aliuoroc;  aliuorong;  liro;  lambiong; 

panig  hongan.— fig.  Cadac-an  ngamga  tauo. 

— fig-  Cari  mocan.  ♦ 

Remolón,  m.  An  tangusa  babuy  dapit  sa 

ibabao.  Cataisan  san  mga  bag-ang  san  mga 

hayop. 
Remolón,  na.  adj.  Bayanbayan,  maluya, 

mahubia. 
Remolonear,  a.   Pag  bayanbayan. 
Remolque,  m.  Pag  tonda;  pag  ganoy;  pag 

gaquit.  Tonda. 


506 


RE 


Remondar,  a.  Panguha  san  mga  sanga  ó 
mga  sarlngsing  nga  uaray  polos. 
Remonta.  /.  Pag  opay  sa  mga  sapín  nga 
maraut  ná.— An  solud  sa  mga  siya  nga 
gamit  sin  pangabayo— Pamalit  ug  pag- 
mangno  sa  mga  cabayo  nga  gamit  sa  mga 
casoldadosan.— Mili.  Mga  cacabayohan.— 
Mga  casoldadosan. 
Remontamiento,   m.   Pamalit  sin  bag-o 

nga  inga  cabayo  sa  mga  casoldadosan. 
Remontar,  a.  Pag  alin.— Pamalit  sin  bag-o 
nga  mga  cabayo  sa  mga  casoldadosan. — 
Pag  pono  sin  barahibo  cún  iba  pá  san  mga 
siya  nga  gamit  sin  pangabayo.— Pag  opay 
sa  mga  sapin    nga   maraut    ná.-—  r.   Looc; 
laog;  losoc;  alin.— Pag  lupad  sin  hitaas.— 
Pag  abut  sa  tinicangan  sa  ano  man. 
Remontado,  da.  adj.  Looc;  losoc. 
Remonte,  m.  vid.  Remontar. 
Remontista,  m.  Sinugo  ó  tinatapuran  sin 

pamalit  sin  mga  cabayo. 
Remoque,  m.  fam.  Polong  nga  macasisina. 
Remoquete,  m.  Sontoc— fig.  Polong  nga 
macasisina.— fam.  Pagsorosuerte. 
Remora.  /    Isda.— fig.    Caulangan,  bisan 

ano  nga  macaolang  ó  macahauid. 
Remordedor,  ra.  adj.  Macaotip. 
Remorder,  a.  Pag  cagat  liuat;  paguicagat- 

cagat. — Otip. 
Remordimiento,  m.   Otip;  caotipan;  ca- 

orotipan. 
Remosquearse,  r.fam.  Pag  tahap.  Impr. 

Para,  in  napapara  an  tinta  sa    papel    nga 

minolde. 
Remostar,  m.   Pag  butang   sin    duga    sin 

ubas  sa  daan  nga  alacsio.— Pag  padonot  sa 

mga  bonga.— Tam  is,  in  matam-is  an  alacsio. 
Remostecerse,  r.  Donot,  in  nado,donot 

an    mga    ubas,   nga  guinpapádontt  anay, 

basi  gumoa  an  alacsio. 
Remosto,  m.  vid.  Remostar. 
Remotamente,  adv.  I-  y  /.  Harayo  gud. 
Remoto,  ta.  adj.  Harayo;  anapaap. 
Remover,    a.     Pag  halin.— Pag  cuhá  san 

macacauiang.    Pag    raut,   in  nagraraut  an 

lauas.— Pag  hucas. — Pag  obad. 

Removimiento,  m.  P*g  halin.— Pag  cu- 
ha  san  macacaolang.— Pag  hucas. 

Remozar,  a.  Pag  pacosog,  pag  pabascug 
sa  lauas. 

Rempujar,  a.  fam.  Pag  ticuang. 

Rempujo,  m.  Pag  ticuang. 

Rempujón,  m.  fam.  Ticuang;  pag  ticuang. 

Remuda.  /.    Saliuan,  Huan,  igcacasaliuan. 
— Pag  saliuan. 

Remudamiento,  m.  Pag  saliuan. 

Remudar,  a.  Pag  saliuan,  pag  huan,  pag 


RE 
salió,    pag  sando,  pag  sarosando,  pag  sa- 
rosaliuan;  ilis,  alihis. 
Remugar,  a.   Pag  quisam,  pagquisamqui- 

sam. 
Remullir,  a.    Pag  pahomoc  sin  maopay. 
Remuneración,  f.  Pag  balos,  pag  boblos. 
Remunerador,  ra.  adj.  Mabalos.— Pará- 
balos. 

Remunerar,  a.  Pag  balos,  pag  boblos. 
Remuneratorio,  ria.  adj.  Igbabalos. 
Remusgar,  a.  Pag  tahap. 
Remusgo,    m.  Hangin  nga  mahinayhinay 
ug  mataghum. 
Renacer,  n-  Pag  tauo    liuat.— Pag    toroc 
liuat.— fig.  Pag  carauat  sin  gracia  sa  pag 
buniag. 

Renacimiento,  m.  Pag  catauo  liuat.— Pag 
toroc,  panoroc  liuat.— Pag  carauat  sin 
gracia. 
Renacuajo,  m.  Piso  sin  pacía,  sapat  sa- 
pat._ fig.  y  fam.  Tauo  nga  pandacan 
ngan  maisug. 
Renadío,  m.  Humay  etc.,  nga  nanonoroc 
liuat.  . 

Renal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mgaisol. 
Rencilla.  /.  Casocnit,  pag  suhay  suhay. 
Rencilloso,  sa.  adj.    Socnitan,   maquísu- 

hay  hay. 
Renco,  ca.  adj.  P;ang  sa  paá. 
Rencor,  m.  Casina,  cadomor,  domot,  sic- 

mat,  silag. 

Rencorosamente,  adv.  m.  Madomot  gud. 
Rencoroso,  sa.  adj.  Madomot,  madotno- 

ton,  madorumton,  masicmat,  masilag. 
Rendaje,  m.    Mga  rienda. 
Rendajo,  m.  Tamsi  nga  sugad  sinuac. 
Rendición./.  Pag  daug.— Padaug.— Polos, 
capulsanan.— Cabutlao. 
Rendidamente,    adv.    m.    Sa  daco  nga 

pag  paobus. 
Rendido,  da.  adj.  Masogot;  maabiabihon. 
— p.  p.  Binubutlao.— Dinaog,  dinadaog.— 
Maluya  ná  gud. 

Rendija.  /.  Guhang;  cabu cacan. 
Rendimiento,  m.    Cabutlao,  cabudlay.— 
Pag  daug.— Padaug.— Pag  paobus.— Pano- 
los,  polos,  capulsanan. 
Rendir,  a.  Pag  daug.— r.  Padaug.  —  a.  I  ag 
hatag  sn    iya    san    iya    tungud.— Pag  uh 
sa  iya  san  quinuha  ó  inagao  sa  iya.— Pag 
polos,  pag    tolos.— Butlao,  budlay,  capuy. 
—Pag  suca.—  r.  Mar.  Barí,  in  mabari   an 
toladoc,  etc.— r.  Ampo.— Daigui. 
Renegado,  da.    adj.  An  mabaya  sa  pag 
too  can   Jesucristo.— Maraut    in    batasan, 
maraut  mayacan. 
Renegador,  ra.    adj.  An  mabaya  sa  pag 


HE 

too  can   Jesucristo. — Mabuyayao;  masum- 
paon. 
Renegar,  a.    Pag    baya  san  pag  too  can 
Jesucristo.— Pag  baya,  pag  diri.— Pag  Sum- 
V*-—fig-  y  fam.  Pamuyayao. 
Renegrear,  n.  Itum. 
Renglón,  m.  Usa  cabonyog  nga  letra. 
Renglonadura,  f.    Mga  badlis  sa  papel. 
Rengo,  ga.   adj.  Piang  sa  paá.— Dar  con 
la  de  rengo,  fr.  fig.  y  fam.  Pag  limbong, 
bisan  siya  sinasaaran  nga  tatagan.— Hacer 
la  de    rengo,  fr.  fig.  fam.  Pag    pacamasa- 
quit. 
Reniego,  m-  Buyayao,  pamuyayao. 
Renitencia.  /.  Camadiri. 
Renitente,  adj.  Madiri. 
Reno.  m.  Bugsoc. 

Renombrado,  da.  adj.  Bantugan,  bantu- 
ganan,  bansagon. 
Renombrar,  a.  Pag  ngaran. 
Renombre,  m.  Icaduha  nga  ngaran. — Sang- 
bay,  casalangbayan,  bansag,  cabansagan.— 
1  Bantug,  cabantugan. 

Renovación.  /.    Pag  bag-o,— Renovación 
sa  Santísimo.— Pag  liuan  —  Pag  liuat. 
Renovador,  ra.  adj.  Mag  babag-o— Ma- 
liliuan;  maliliuat. 

Renovamiento.  /«." Pag  bag-o.— Pag  pag 
liuan. 
Renovar,  a.  Pag  bago.— Pag  liuat.— Pag 
liuan. — Pag  renovación  sa  Santísimo,    pag 
carauat  sa  Padre  sa  mga  hostias  nga  daan 
ug  pag  butang    sin  bag-o. 
Renovero,  ra.  m,  f    An  mapatubo    nga 
diri  angay   sa  salapi,  etc. 
Requear.  n.   Quiang  quiang. 
Renta.  /  Bayad— Polos,  panolos.—  Buhis. 
Rentado,  da.  adj.  An  macarauat  san  to- 
los; binayaran. 
Rentar,  a.  Pag  tolos. 
Rentero,  ra.  adj.  Mabuhis.—  m.  y  /  An 
macarauat  sin  orna  etc;  nga    iguin   abang 
sa  iya. — m.    An    mapaabang  sin  orna,  etc. 
Rentilla.  /.  Sugal   sa  baraja. 
Rentista,  com.  An  may  cabatiran  hionong 
sa  mga   manggad  nga  sinisiring  nga  cañan 
hadi.— An  macarauat  sin  bayad  nga  cañan 
papel  sa  estado. 
Rento,  m.  Bayad,  buhis. 
Rentoso,  sa.  adj.  An  may  tolos. 
Rentoy,  m.  Sugal  sá  baraja. 
Renuencia.  /.  Pag  diri. 
Renuente,  adj.  Madiri,  masucuahi. 
Renuevo,  m.  Saring    sing,  palongpong.— 
Saha  cún   dao  saguing  ó  abacá. — Dabong 
cún  dao  cauayan. — Pag  bag-o-  pag  liuan; 
pag  liuat. 
Renuncia.  /.  Pag  panucas;  pag  diri;    pag 


RE 


507 


íícay;  pag  baya.— Surat  nga  paquimalooy 
sin  pag  hucas. 

Renunciable.  adj.   Sadang  mabaya. 

Renunciación.  y .  Pag  panucas;  pag  baya; 
pag  diri;  pag  licay. 

Renunciamiento,  m.  Pag  panucas;  pag 
baya;    pag  diri,  pag  licay. 

Renunciar,  a.  Pag  pahuas;     pag  baya. — 
Pag  din'.— Pag  licay. 

Renunciatario,  m.    An  binil-nan  sin  ano 
lá. 

Renuncio,  m.  Pag  sala. 

Reñidamente,  adv.  m.  Pag  auay  gud;  pag 

suhay  gud,  etc. 

Reñidero,  m.  Bulang,   bulangan;  auayan. 

Reñido,  da.  An  nasisina  sa  lain. 

Reñidor,  ra.  adj.    Maquiaauayon;  maqui- 

susuhayon. 
Reñidura.  /  fam.  Pag    sauay. 
Reñir,  n.  Pag  suhay.  Pag  auay;  pag    sari; 

gongot;  sucang;  asdang;  pag    gangay;  bi- 

ngad;  cugang;  hamlag;    pooc. — a.  Pag  sa- 
uay, pag  is-gui.— Reñir  los  perros.  Culcul. 

— Reñir  los  puercos.  Bugno,   tigma,  tigmi. 

Reñir  los  gallos.  Bulang.  Poroc.  Poproc. 
Reo.  com.  Salaan. 
Reojo  (Mirar  de),  fr.  Quinhat. 
Reorganización.  /  pag  pacaopay,  pag 

caangay. 
Reorganizar,  a.  Pag  pacaopay,  pag  caa- 
ngay. 
Repacer,  a.  Pag  sab  sab. 
Repagar,  a.  Pag  bayad  sin  daco  ó  damo 
Repajo,  m.  Libón  sin  tanum  ó  mga  cahuy 

cahuy. 
Repanchigarse.  ;-.  Pag  lincud  nga  baga 

pag  huy-ang. 
Repantigarse,  r.  Pag  lingcup  nga  baga 

pag  huy-^ang. 
Repapilarse,  r.  Pag  caon  sin  damo. 
Reparable,  adj.  Sadang  pag  opayon;    sa- 
dang matambal.— Angay  ó  tacús    pangina- 
nohum.  • 

Reparación.  /.  Pag  pacaopay.— Paquipag 
salió,  paquiperdona,  etc. 
Reparada.  /.  Pag  licay  san  lauas  sin  tig- 
da  cay  quinalasan,  etc. 
Reparado,  da.  Guinpacaopay. 
Reparador,  ra.  adj.    Mag  pacaopay. — 
An  maasa  sa   ano  man  nga  sayop,  etc. — 
Macacaopáy,  macacacosog. 
Reparamiento,    m.     Pag  pacaopay;    pag 
opoy. 

Reparar.    Pag    pacaopay.— Pag  sol-ong; 
pag  bid  bid. — Panginano. — Paquipag  salió, 
paquiperdona.— Pag  sagang.— Pag  pabiuli 
san  cosog.— Pag  pahiling  sin  maopay. 
Reparativo,  va.  adj.  Macacaopáy. 


50g 


RE 


Reparo,  m.  Pag  pacaopay;  pag  opay;  pag 
tambal. — Cacurian,  caoiangan. — Baga  caa- 
'     uod. — Biray,  binibin,  binabin. 

Reparón,  na.  adj.  An  maasa  sa  ano  man 
nga  sayop  sa  igcasitauo. 

Repartible,  adj.  Sadang  mabahin  bahin. 

Repartición.  /.  Pag  bahin,  pag  bahin  ba- 
hin; pag  gahin;  pag  malón;  pag  pahat. 

Repartidamente.  adv.  m.  Binahin  bahin 
gud. 

Repartidero,  ra.  adj.  An  pag  bahin  ba- 
hinon. 

Repartidor,  ra.  s.  Parabahin;    paragahin; 

paramalon;  parapahat Parahatag  san  tag- 

sa  san  iya  tungud. 

Repartimiento,  m.  Pag  bahin;  pag  bahin 
bahin;  pag  malón;  pag  pahat. — Carig-onan 
nga  casayoran  san  ibinahin  sa  iya. —  Buhis; 
amot. 

Repartir,  a.  Pag  bahin;  pag  bahin  bahin. 
Pag  malón.  Pag  pahat.  Pag  gahin.Pag  hi- 
cum;  pag  hiras;  pag  agsam. — Repartir  con 
desigualdad.   Hicum. 

Reparto,  m.  Pag  bahin;  pag  bahin  bahin; 
pa  malón;  pag  gahin;   pahat. 

Repasadera.  /.  Sopio.  Alaparis. 

Repasadora.  /.  Para  buscag  san  barahi- 
bo  sin  carnero,  etc. 

Repasar,  a.  Pag  agui  liuat. — Pag  buscag 
san  barahibo  sin  carnero,  etc. — Pag  hiling 
liuat. — Pag  asoy  liuat. — Pag  subad,  pag  su- 
bad  subad,  pag  sumay  sumay. — Pagtahi 
sa  mga  caguis-an. 

Repasata.  /.  fam.  Pag  sauay. 

Repaso,  m.  Pag  agui  liuat. — Pag  hiling 
liuat. — Pag  subad  liuat. — Pag»  uli  uli  san 
guinaad-man,  basi  an  pag  hibaro. 

Repastar,  a.  Panabsab  liuat. 

Repasto,  m.  Panabsab. 

Repechar,  a.  Pag  saca,  pag  tocad  sin  bu- 
buquid,  etc. 

Repecho,  m.  Pongtud;  sanicad;  tayud; 
balud;  bangilid;  bongtud;  gorud  gotud. — Á 
repecho,  m.  adv.  Pag  sagca,  pag  tocad  sin 
buquid. 

Repelada,  adj.  Ensalada- nga  mag  calain 
lain  an  mga  utan. 

Repeladura.  /  Pag  arot  liuat. — Himolbol 

Repelar,  a.  Pag  gonit. — Pag  padalagan  san 
cabayo  sin  diri  harayo. — Pag  harás,  pag  ga- 
ta.— fig.  Pag  iban. — Calaguiton;  dabis. 

Repelente,  p.  a.  Macapaiuas. 

Repeler.  Paiuas,  paiuay. — Pag  patuc. 

Repelo,  m.  Supat  supat— fig.  Pagsuhay 
nga  madalí  lá. 

Repelón,  m.  Pag  gonit.- — Usa  capiri,  usa 
capinit— -jig.  Usa  capagdalagan  san  caba- 
yo.— Á  repelones,  m.   adv-.   Hinay  hinay, 


RE 

cay  baga  macún  ó  madiri  siya  siton. — De 

repelón.  m.  adv.  Sin  dagmit. 
Repeloso,  sa.  adj.    Supat  supat— fig%  y 

fam.    Puscanon. 
Repellar,  a.  Pag  paletada. 
Repensar,  a.  Pag  huna  huna  sin  maopay. 
Repente,  m.  Calit,  tigda. — De  repente,  m- 

adv.  Sin  tigda,  calit,  dorosog. 

Repentinamente,  adv.  m:  Sin  tigda,  calit, 

dorosog. 

Repentino,  na.  adj.  Tigda,  calit,  alatas. 
Repentón,  m.  Bisan  ano  nga  maabut  nga 

calit  ug  tigda. 
Repeor.    adj.  Guimamarauti. — adv.   fam. 

Labi  gud  nga  maraut. 
Repercudida.  /.  Caontol,  caisul. 
Repercudir,   n.  Ontol,  isul- — Bislao.— Ca- 

bislao. 
Repercusivo,  va.  adj.  Med.  Tambal  nga 

magpapaisul  san  saquit. 
Repercutir,  n.  Ontol,  isul.— Bislao.— Med 

Pag  paisul  san  saquit. — Dongog. 
Repertorio,  ni.   Libro  nga  panumduman. 

— Casayoran  nga  lactud. 
Repesar,  a.  Pag  timbang  liuat. 
Repeso,  m.  Pag  timbang  liuat. — Lugar  nga 

pag  timbangan  liuat  san  abacá,  etc. 
Repetición,  f.    Pag  liuat  sin  pag  buhat, 

pag  polong,  etc. — Pag  subad  subad. 
Repetidamente,  adv.  m.  Sin  agsub. 
Repetir,  a.  Pag  liuat  sin  pag  buhat,  pag  po- 
long, etc. — Pag  subad,.  pag  subad  subad,  pag 

sumay  sumay:  pag  hipuat. 
Repicar,  a.  Pag  tarotad  tad. — Pag  repique 

sa  mga  linganay. — Pag  bono  liuat. — r.  Pag 

dasig,  pag  parayao. 
Repinarse,  r.  Pag  looc. 
Repintar,  a.  Pag  liuat  sin    pag  pintar.—  r. 

Pag  hiso,  pag  hirog  sa  bayhon  sin  mga  co- 
lor. 
Repique,  m,  Pag  repique;  bolos.— fig.  Pag 

su  hay. 
Repiquete,  m.   Repique,  cundi  madagmit 

an  pag  repique. 
Repiquetear,  a.  Pag  repique.  Mr.  fig.  y 

fam.  Pag  suhay. 
Repiqueteo,  m.  Pag  repique. 
Repisa.  /.  Burugtangan  sin  mga  baso,  etc. 
Repiso,  sa.  adj.  Mabasulon,  mahinolsulon. 
Repizcar,  a.  Pag  pidlit. 
Repizco,  m.  Pidlit. 
Replantar,  a.  Pag  tanum  liuat. 
Replantear,  a.  Pag  latid  liauat  sa  mga  si- 
miento. 
Replanteo,  m.  Pag  latid  liuat  sa  ibabao  sa 

mga  cimiento. 
Replección.  /.  Lactud,  calactud. 
Replegar,  a.  Pag  pilo.— r.  Mil.  Pagisul. 


RE 

Repleto,  ta.  adj.  Pono;  bosog. 

Réplica.  /.  Baton,  sagbang. 

Replicador,  ra.  adj.  Mabaton.— s.  Para 
baton. — Masagbangon. 

Replicar,  a  Pag  baton.— Pag  sag  bang. 

Replicón,  na.  adj.fam.  Mabaton;  masag- 
bangon. 

Repoblación.  /.  pag  bongto  liuat. 

Repoblar,  a.  Pag  bongto  Üuat. 

Repollar,  n.  Pag  repoyo  an  mga    tanum. 

Repollo,  m.  Repoyo,  coles  nga  uaray  pag 
bubuscag. 

Repolludo,  da.  adj.  Tanum  nga  uaray 
pag  bubuscag  an  dahon  — fig.  Bac-dan,  ma- 
tamboc  ug  habobo. 

Repolludo,  m.  Repoyo  nga    gutiay. 

Reponer.  Pag  butang  üuat.— Pag  ayao  sa 
mga  culang  pá.-Pag  sagbang;  pag  patuc. 
— For.  Uli,  in  pinauuli  an  calipongan  san 
daan  nga  hinmumutangan. — r,  Pag  opay. 
—Pag  lucat;  pag  baui  sin  manggad,    etc. 

Reportación.  /.  Pag  cahinay  sin  buot. 

Reportamiento.  m.  vid.  Reportar. 

Reportar,  a.   Pag  pogong;  pag  hauid.  Pag 

dangat,  pacacuha.  Pag  dolong;  pag  dará. 

— r    Andong. 

Reposado,  da.  adj.   Mamingao;  pag    mu- 

rayao. 

Reposar.  n.    Murayao;   mingao,    pag    pa- 

huay. — r.  Lugdang. 

Reposición.  /.     Pag    butang     liuat  —  Pag 

opay. 

Repositorio,  m.    Piotan,    pirindan,    capi- 

rindan,    pamimindan. 
Reposo,    m.  Pag    pahuay,  camingao,    ca- 

murayao,  camurayauan. 
Reposte,  m.  Despensa. 
Repostería.  /.  An  balay    nga    guinbubu- 

hatan   sin  mga  matam-is— Burungtangan  ó 

tinpigan  san  mga  matam-is. 
Repostero,  m.  Parahimo  sin  mga  matam- 
is. — Surugoon   san  hadi,  baga  portero. 
Repregunta.  /  Icaduha  nga  pag  paquia- 

na. 
Repreguntar,  a.  Pag  paquiana  liuat. 
Reprender,  a.    Pag  sauay,    sucud,   sugui, 

soson,  auay,  badlong. 
Reprensible,  adj.  Tacús  pag  sauayon. 
Reprensión.  /.  Pag  sauay. 
Reprensor,  ra.  s.  Parasauay. 
Represa.  /  Bungatud. 
Represar,  a.  Pag  baui    san  sacayán  nga 

binihag.— Pag  apud    san  tubig. 
Representable.  adj.  Sadang  igpahayag, 

sadang  igpaquita. 
Representación.   /.   Pag    pahayag,    pag 
paquita.— Alid  aguid,  alid  aguiran,  aniño. 
— Baga  cabantugan  san    tauo. 


f¿E  m 

Representador,  ra.  adj.  Mapahayag,  ma- 
paquita. 
Representante./,  a.  Mapahayag,  mapa- 
quita.—  com.   Liuan  nga  tinatapuran.— Co- 
mediante. 
Representar,  a.    Pag    pahayag,    pag  pa- 
quita. — Alidaguid,  aniño,  panganino. — Pag 
busla.— Pag  alagsad. — Pag  pahibaro.— Pag 
comedia. 
Represión.  /.    Pag  baui  san  sacayán  nga 
binihag.— Pag  apud  san  mga    tubig.— Pag 
pogong,  pag  pigol,  pag  hauid. 
Represivo,    va.  adj.  Macacapogong,  ma- 
cacapigol,  macacahauid.  \ 

Reprimenda.  /.  Pag  sauay  nga  macosog. 
Reprimir,  a.  Pag  pogong,  pag  pigo],  pag 
hauid.  .  '    ' . 

Reprobable,  adj.  Sadang  pag  dirion. 
Reprobación./.  Pag  diri.  Pag  capinilian. 
Reprobadamente,   adv.  m.   Dirion  gud, 

diniri  gud. 
Reprobado,  da.  adj.  Plinilian.  Diniri.  Di- 

nidirian. 

Reprobador,  ra.  s.  Paradiri. 
Reprobar,  a.  Pag  diri;  pag  paiuas. 
Reprobatorio,  ria.  adj.  Macacadiri.    ' 
Reprobo,  ba.  adj.  Pinilian. 
Reprochar,  a.  Pag  boyboy.— Pag  paiuas, 

pag  diri. 
Reproche,  m.  Pag  boyboy.— Pag  paiuas, 

pag  diri. 

Reproducción.  /.  Pag  tubo  liuat,  pag  bo- 

nga  liuat,  etc. — Pag  liuat  sin  pag  siring. 

Reproducir,  d.  Pag  tubo  liuat,  pag  bonga 

liuat,  etc. — Pag  liuat    sin    pag  siring. — r. 

Runhat. 

Repromisión.  /  Pagsaad,  liuat. 

Reprueba./.  Pag  basi  liuat,  pag  sulay  liuat. 

Reptil,    m.  Mananap  nga  diri  siquihan   ó, 

halipotay  an  teel. 
República./  Bongto  nga  uaray  hadj  ug 
sarosaliuan  lá  an  mga  ponoan.  -  t    ^ 

Republicano,  na.  adj.  An  tungud  ''駿-: 
nan  república. — Sacop  sin  república.— Gt$ 
pil  sa  república. 
Repúblico,  m.  Tauo  nga  cadunganan,  ma- 
hal. 
Repudiación.  /  Pag  baya,  pag  diri,  pag 
licay. 
Repudiar,  a.  Pag  baya  sa  lugaringon  nga 
asaua  nga  babaye. — Pag  baya,  pag  diri,  pag 
licay. 
Repudio,  m.  Pag  baya  sa  lugaringon  nga 
asaua  nga  babaye- 
Repudrir,  a.  Donot    caopay. — ;-.    Sáquit, 
in  nasasáquit  caopay    an  casingcasing  tur 
ngud  sin  cabidoan,  etc. 
Repuesto,  m.  Mga  guinaandam,  mga  guin- 
62 


5ló 


REÍ 


titima. — Burugtangan  sin  mga  mag  cálain 
lain  nga  gamit  sa  pag  caon. — De  repuesto. 
m.  adv.  Tingali,  bain,  bangin. 
Repugnancia./.  Patuc,,  capatuc— Pag  di- 
ri .-^Cangal  as. 
Repugnante./),  a.  Mapatuc.-Madiri.-tf^'. 

Macacangalas. 
Repugnantemente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 
capatuc— Sa  daco  nga  pag  diri. — Sa  daco 
nga  cangalas. 
Repugnar,  a.  Pagpatuc. — Pag  diri.— Nga- 
las.  Soson,  sosum. 
Repulgar,  a.  Pag  bilit. 
Repulgo,  m.  Bilit. 
Repulido,  da.  adj.  Ogdayon. 
Repulir,  a.  Pag  pahamis  liuat. — Ogday. 
Repulsa.  /  Pagdiri    sin    pag  hatag;  pag- 
tamay;  pagpaiuas. 
Repulsar,  a.  Pagtamay;  pag  diri  sin  pag 
hatag;  pag  paiuas. 
Repulsión./.  Pag  paiuas. — Pag  tamay;  pag 
diri  sin  pag  hatag. 
Repulsivo,  va.  adj.  Macacaiuas. 
Repullo,  m.  Odiong  nga  gutiay. — Caculba. 
Repunta.  /.  Ruis,  carauisan.— Halipotay; 
gutiay. — Suhay. 
Repuntar,  n.  Mar.  Pag  taob.     r.  Pagraut 
an  alacsio.— fig.  y  fam.  Sina,  in    nasisina 
an    tauo. 
Reputación.  /  Sangbay;  bansag;  cadun- 

ganan. 
Reputar,  a.  Pag  hunahuna. 
Requebrar,  a.  Pag    bongbong.— fig.  Pag 

sorosuerte. 
Requemado,  da.  adj.  Sonog   caopay. — 
Tubod  caopay. 
Requemamiento.  m.  Cahapdos  sa  baba 

ó  dila. 
Requemar,  a.  Pag  sonog  liuat. — Pag  pa- 
so an  lauas.  Pag  tahay. 
Requemazón.  /  Cahapdos  sa  baba  ó  dila. 
Requeridor,  ra.    adj.  Magpapahibaro. — 
Mahiling,  maosisa. 

Requerimiento,  m.  Pag  pahibaro. 
Requerir,   a.  Pag  pahibaro.— Pag   hiling, 
pag  osisa.  Casorocan,  quinahanglan. — Pag 
sagda. 

Requesón,    m.    Gatas    nga  binagtic    cay 
guinlaso. 

Requesta./.  Pag  pahibaro. 
Requiebro,    m.    Pag  boong  boong. — Pag 
sorosuerte. 
Requilorio.  m.  fam.  Damo  nga  mga  po- 
long  nga  uaray  man  polos. 
Requintador,  ra.  m.  y./  An  mapalabao. 
Requintar,  a.    Pag  palabao.  -Pag    pala- 
bao  sin  icalima  ca  parte. 
Requinto,  m.  An  icaduha  nga  icalima  nga 


naCucuha  sa  usa  nga  caisipan  nga  ng¡cu- 
haan  ná  san  icalima  ca  parte. — Pag  pa- 
labao  sin  icalima  ca  parte. — Toronggon 
nga  requinto. — An  músico  nga  parahoyop 
siton. 
Requisa.  /.  Pag  hiling,  pag  sodoy. 
Requisición.  /  Icaduha  nga  pag  isip  sa 

bisan  ano. 
Requisito,  m.  Casoroc-an,    quinahanglan. 
Requisitorio,    Ha.    adj.  For.  Surat    sin 
usa  nga  hocom  ngadto  sin   lain  man  nga 
hocom,  basi  cún  masasadang,  matuman  an- 
sugo  niya. 
Res.  /  Hayop-  pl.  Cahayopan. 
Resaber,  a.  Hibaro  caopay,  maaram    ca- 
opay. 
Resabiar,  a.  Pap  raut  sinbatasan. — r.  Si- 
na, in  na  sisina  an  tauo. 
Resabido,  da.  adj.  An  nag  papacamaaram. 
Resabio,  m.  Maraut  nga  carasa. — Batasan 

nga  maraut. 
Resaca./  Pag  balic  balic  an  tubig  sa  da- 

gat  dican  sa  tabi  ngadto  sa  lauod,  hica. 
Resalado,   da.  adj.  jig.  y  fam.    Maopay 

nga  cabacdao,  maopay  nga  cahimo. 
Resalir,  n.  Labao. 
Resaltar,  n.  Ontol. — Butas.— Labao.— fig. 

Dayag. 
Resalte.  ;;/.  Labao. 
Resalto,  m.  Caontol. — Labao. 
Resaludar,  a.  Pag  balos  san  pag  abi  abi. 
Resalutación./  Pag  balos  san  pag  abi  abi. 
Resalvo,  m.    Ogbus  nga  binibilin  in    ma- 

cuha  an  iba  nga  mga  sanga  sanga. 
Resarcimiento,  m.  Pag  bayad. 
Resarcir,  a.  Pag  bayad. 
Resbaladero,  m.  Cadolon-tan.— Hitalinda- 
san. 

Resbaladizo,    za.    adj.    Madalonot;  dali 
pos  pos;  dulanos;  culamug;  dalomog;  dal- 
hug;     dang   lug;    hanlas;    daloso;  dalosot; 
dalisot. 
Resbalador,  ra.  adj.  Madalonot. 
Resbaladura.  /  Hintalindasan. 
Resbalamiento,  m.  Hitalindas.— vid.  Res- 
balar. 
Resbalar,  n.  y  r.  Tandas;  tip  gas;  talin- 
das;  tumalindasay;  balinas;    palinas;    bag- 
nas,  habagnas;  baquinas;  dalasdas;  dalinas; 
dalioros;  dalisot;  dalosdos;  damolas;  dula- 
nos;  halos  hos;    os-os;  lugas;  lip  das;  *  cu- 
gas;  dalonot. 
Resbalón,  m.  Hitalindas.    vid.    Resbalar. 
Resbaloso,  sa.  adj.  Madalonot;  dali  pos 

pos;  dulanos,  culamug;  dalomog. 
Rescaldar,  a.  Pag  lapua.— Pag  baga. 
Rescatador,  ra.  adj.  Manlulucat;  mama- 
maui.— -/.  Paralucat. 


RE 

Rescatar,  a.  Pag  lucat;  pag  baui. 
Rescate,  m.  Pag  lucat;  pag  baui. — Lucat. 

Rescaza.  /  Isda. 

Rescindir,  a.  Pamad  bad  sin  carocayacan, 

cátungdanan,  etc. 
Rescisión. /.  Pamad-bad  sin  carocayacan, 

cátungdanan,  etc. 
Rescisorio,  ria.  adj.  Macabad  bad.— Sa- 

dang  mabad  bad. 
Rescoldera,  /  Saquit  sa  soroc  soroc- 
Rescoldo,  m.  Alinsoob. — fig.  Baga    cata- 

hap. 
Rescripto,  m.  Sugo  sin  labao  nga  ponoag. 
Rescriptorio,  ria.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan sugo  sin  labao  nga  ponoan. 
Resecación./.  Pag  pamara;  pag  mará.  Pag 

paoga,  caoga. 
Resecar,  a.  Pag  pamara;  pag  mará. — Pag 

paoga;  oga. 
Resección.  /.  Pagotud  sin  tul-an. 
Reseco,  ca.  adj .  Mamara  caopay;  maoga 

caopay.  — Magasa  caopay. 
Reseda./  Banua  nga  dahumon;  mahamut. 
Resegar,  a.  Pag  liuat  sin  pag  ani  ó  pag 

bari  sin  humay,  etc. 
Resellar,  a.  Pag  marca  liuat. 
Resello,  m.  Pag  marca  liuat;  icaduha  nga 

pag  marca. 
Resembrar,  a.  Pag  tahum  liuat;  pag  pu- 
gas  liuat. 
Resentimiento,  m.  fig.  Silag,  casilag,  ca- 

sina. 
Resentirse,  r.  Ticacuri;  ticaluya;  ticabari; 
ticaboong,  etc. — fig-,  Silag,  sina,  in  masi- 
sina  an  tauo. 
Reseña./  Pag  pasalista  sa  mga  soldados. 

— Tigaman. — Lactud  nga   casayoran. 
Reseñar,    a.  Pag  surat  san  mga  señas  ó 
mga  tigaman  basi  quilal-on  an  tauo. —  Lac- 
tud nga  pag  asoy,  pag  asoy  sin  lactud. 
Resequido,  da.  adj.  Mamara;  maoga. 
Reserva.  /  Pag  timos,  pag  tipig. — Secre 
to,  hilum,    hilit. — Pag    higauas.- — Camata- 
gai::. — Pag  reserva  sa  Santísimo  Sacramen- 
to.— A  reserva,  m.  adv.  Sa   hilum,  sa  hi- 
lit: gauas.  —  Sin    reserva,    m.  adv.   Dayag 
caopay. 

Reservación./  Pag  timos,  pag  tipig,  pag 
tagana,  pag  hungay. — vid-  Reservar. 
Reservadamente,  adv.  m.  Sa  hilum,  sa 

hilit. 

Reservado,  da.  adj.  Matagam.— Madoro- 
to,  buotan. 

Reservar,  a.  Pag  timos,  pag  tipig,  pag 
tagana,  pag  hungay. — Pag  langan,  pag  la- 
ngan langan. — Pag  gauas;  pag  higauas. — 
Pag  tagana. — Pag  hilum,  pag  hilit. — Pag 
tago,  pag  licao. — Pag  solud  ó  pag    reser- 


RE 


511 


va  sa  Santísimo  Sacramento  sa   sagrario, 
— r.  Tagam. 

Resfriado,  m.  Sipón. — Pag  bobo  sin  tu- 
big  sa  tuna. 

Resfriador,  ra.  adj.    Macatag  hum;   ma- 
casip-on. 

Resfriadura.  /  Sipón. 
Resguardar,  a.  Pag  bantay.-- r.  Intap. — 

Salipud. 
Resguardo,     m.    Bantay.—  Carig-onan.-— 
Sasalip-dan. — Mga  bantay  basi  diri  macaa. 
gui  an  mga  may  dará  nga  estrabio. 
Residencia./  Oroquian,  pinoporocoan.— 
Pag  osisa  san  nageaput   sin    cátungdanan 
ug  inmiuas  ná  siya. — Mga  didiligencia  nga 
guinbuhat  sa  tauo  nga  guin  residensiahan. 
Residencial,  adj.  An    cátungdanan    nga 
angay   pag  osisahan  ó  pag  residenciaban, 
Residenciar,  a.  Pag  osisa,    pag  residen, 
cia  cún  naonano    an  iya    pag  turnan  san 
cátungdanan  nga  itinapud  sa  iya. 
Residente,  p.  Maocoy,  mahonog,  poroco, 

mapuyo, 
Residir,  n.  Ocoy,  honog,    poroco,  puyo, 
Residuo,  m.    Tura,    bahin  nga  mahatura. 

— Larug,  calangcagang,  talangtagang. 
Resiembra./  Pagtanum. 
Resigna.  /  Pagbaya  sin  cátungdanan  nga 
singbahanon    cay  basi  carauaton  sin    lain 
nga  tauo. 
Resignación.  /  Pag   alagad  sa  lain   nga 
tauo,  etc. — Pag  baya  sin  cátungdanan  nga 
singbahanon  cay  basi  carauaton  sin  lain  nga 
tauo- — Caoyon,  caabuyon,  pag  caoyon,  pag 
caabuyon. 
Resignadamente.  adv.  m.  Sa  pag  alagad 

gud  nga  ticang  sa.  buot. 
Resignar,  a.  Pagbaya  sin  cátungdanan  nga 
singbahanon  cay  basi  carauaton  sin  lain  nga 
tauo. — Pag  hatag  san  mando  sa  lain  nga 
tauo,  cundi  dali  lá. — r.  Alagad,  pag  oyon. 
Resignatario,  m.  An  macarauat  san  re- 
signa  ó  cátungdanan  nga  singbahanon  nga 
binabayaan. 

Resina.  /  Taguc,  calolot. 
Resinífero,  ra.  adj.  Tagucan. 
Resinoso,  sa.  adj.  Tagucan. 
Resisa.  /  An  icaualo    ca  parte  nga  qui- 
nucuha  sadton  icaualo  man  ca  parte  nga 
sinocot  san  alacsio,  suca  ug  lana. 
Resisar.  a.  Pag  iban. 
Resistencia.  /  Pag    ato,  pag  asdang.— 
r  Pag  patuc. — Baga  carig-onan. 
Resistente,  p.  a.  Maato. 
Resistero,  m.  Adlaui.- — Capaso  san  adlao. 

— Pinapasoan  san  adlao. 
Resistible,  adj.  Sadang  aatohum.— -Sadang 
antoson,  sadang  ilubon. 


512 


RE 


Resistidero,  m.  Acilaui. — Capaso  san  ad- 
lao.— Pinapasoan  san  adlao. 
Resistidor,  ra.  adj.  Maato. 
Resistir,  a.  Pagato,  pagasdang.—Pagantos, 

pagiiub. — Pagpatuc. — Sucuahi;  sungquig; 

suqui. 
Resma./.  An  usa  ca  resma  may.caruhaan 

ca  mano  nga  papel,  cún  lima  cagatos  nga 

mga  pliego. 
Resobrar,  n-  Capin  ná,  cún  damo  in  na- 

hatura  ó  nahasalin. 
Resobrino,  na.  m.  y/.  Omancon  nga  ica- 

duha  ó  anac  sin  omancon. 
Resol,  m.  Bislao  san  adlao. 
Resolana.  /  Lugar  ngn  paadlauan  in  na- 

paadlao  dída  an  tauo. 
Resolución./.  Pag  sugo,  pag  buot. — Baga 

camaisug. — Casayoran    sin  ano  man    nga 

hiborongan  ó  cacurian. 
Resoluto,  ta.  adj.  Baga  maisug,  malacsi. 

— Lactud — Lasgud,  batid. 
Resolver,  a.  Pagsugo,  pag  buot. — Pag  lac- 
tud.— Pamadbad  sin  hiborongan  ó  pag  ha- 

tag  sin  casayoran. — Hungao    cún  dao  sa- 

quít,  naiban  ná. — Tunao. — r.  Ahas,  paca- 

pangahas  sin  pag  polong  ó  pag  buhat. — 

Tigub. — Med.  Hop  hop. 
Resollar,  n.  Pag  guinhaua;  pag  boro  boro; 

otnga;  agoc-oc. 
Resonación.  /  Catonug. — vid.  Resonar. 
Resonancia./  Catonug.— /><?¿7.  Caarangay. 
Resonante,  p.  a.  Matonug. 
Resonar,  n.  Tonug;    aningal;  sanong;  ca- 

got  cot;  cagulicot;  hagodol;  alangiog;  ala- 

gung  gung;  hagubohog;  hagong  hong. 
Resoplar,  n.  Agomud;  agontug;  hagac  hac. 

— Pusngac;  bughoc;  haluc  haguc. 
Resoplo.  Resoplido,  m.  vid.  Resoplar. 
Resorber,  a.  Pag  higop  liuat. 
Resorte,  m.  Mueyc   sa  mga  máquina,  etc. 

—fig.  Catigayonan. 
Respaldar,  m.  Sandigan- 
Respaldar,  a.  Pag  surat  sin  bisan  ano  sa 

luyo  sin  sinurat. — r.  Pag  sandig. 
Respaldo,  m.  Sandigan. — Luyo  sin  surat. 
Respectivamente,  adv.  m.   Cún  sa  pa- 

nanglit,  sa  tungud  sa... 
Respective,  adv.    m.     Cún   sa  pananglit, 

cún  sa  tungud  sa... 
Respectivo,  va.  adj.  Tungud  sa... 
Respecto,  m.  Tungud;  labut;  hionong. 
Respetabilidad./  Cadarayauon,  camata- 

huron. 
Respetable,  adj.   Darayegon,  matahuron, 

matalahuron,  talahuron. 
Respetador,  ra.  adj.  Matahud. 
Respetar,    a.    Pag  tahud,  pag  taha,  pag 

banicug,  pag  gahub. 


RE 

Respeto,  m.  Pag  tahud;  catahud;  catala- 
huran;  pag  cabanicug. — Tungud. — Bisan 
ano  nga  iguinaandam. — Respetos  humanos. 
Mga  caauod  nga  calibutanon. 

Respetuosamente,  adv.  m.  Sa  daco.nga 
pag  catahud. 

Respetuoso,  sa.  adj.  Matinahuron.— 
Matahud. 

Réspice,  m.  fam.  Pag  baton  nga  baga 
pag  isug. — Pag  sauay,  pag  isgui. 

Respigador,  ra.  s.  Paraporot  san  mga 
ohay  nga  baya  san  pag  ani. 

Respigar,  a.  Pamorot  san  mga  ohay  nga 
baya  san  pag  ani  ó  pamari. 

Respigón,   m.  Sonit. 

Respingada,  adj.  Irong  nga  baga  naha- 
ngad  an  catapusan. 

Respingar,  a.  Pag  lorologso  anmananap 
in  may  matocob  sa  iya,  etc.— ^f.  y  fam. 
Pag  laris. 

Respingo,  m.  Pag  lorologso.— Polong  nga 
baga  agui  sa  pag  casina. 

Respingona,  adj.  Irong  nga  baga  naha- 
ngad  an  catapusan. 

Respirable.  adj.  Sinisiring  an  hangin  etc., 
nga  maopay   nga  diri  macacaraut. 

Respiración.  /.  Pag  guinhaua.— An  igui- 
niguinhaua  nga  hangin. 

Respiradero,  m.  Aguian  san  hangin,  ara- 
guian  san  calambrag.— fig.  Pag  pahuay. 
— Guinhaua. 

Respirador,  ra.  adj.    Maguiguinhaua. 

Respirante,  p.  a.  Maguiguinhaua. 

Respirar,  n.  Pag  guinhaua;  cuyap  cuyap; 
usbao;  otnga;  hiac;  hiuag;  alibuay. — Hang- 
gab.— Baho.— fig.  Pag  pahuay.  Respirar 
con  trabajo  por  causa  de  cansancio.  Hangus. 

Respiratorio,  ria.  adj.  An  gamit  sa  pag 
paguinhaua. 

Respiro.?;/.   Pag  guinhaua.— Pag  pahuay. 

Resplandecer,  n.  Quiblat,  quidlat,  qui- 
nao quinao,  quintab,  sanag,  si-ao,  si-ao  si- 
ao,  silac  sigac,  silao,  silat  sigat,  sinao,  si- 
rac,  solhug,  árbol,  ranggat,  banag  banag, 
binauag,  bislao,  dan-ag,  dinga,  güila  güi- 
la, guilang  guilang,  sona,  paua,  guili  gui- 
li,  hayag,  binulnan,  ilat  igat,  inao,  ingat, 
ingat    ingat,  lambrag,  lamrag,  liuanag- 

Resplandeciente,  p.  a.  Mapaua,  mnsona', 
mailat  igat.  vid.  Resplandecer. 

Resplandecimiento,  m.  Capaua,  calam- 
brag, camapaua,  camalambrag,  camaingat- 
ingat,  camasinao,  etc.,  etc. 

Respladina./  fam.  Pag  sauay,  pagis-guí. 

Resplandor,  m.  Capaua,  casirac,  calam- 
brag, camapaua,  camasirac,  camalambrag, 
camaingat  ingat.  vid.  Resplandecer. 


RE 

Respondedor,  ra.  adj.  Mabaton  —  s.  Pa- 

rabaton. 
Responder,  a.  Pag  baton;  pag  tubag;  pag 

sagbang;    pag  rabay. — Pag  balos  cún  dao 

sa  mga  surat,  etc. — Responder  sin  ser  pre- 
guntado. Baghang. 
Respondón,  na.  adj.  fam.   Mabaton. — ¿\ 

Parabaton- 
Responsabilidad./  Catungdanan,  catung- 

danan  sin  pag  bayad. 
Responsable,  adj.  An  may  catungdanan 

sin  pag  bayad. 
Responsar.  Responsear.  «.  Pag  panga- 

die  sin  mga  responso,   pag  responso. 
Responso,  m.  Responso  nga  pinanganga- 

die  ó  quinacanta  tungud  sa  mga  minatay. 
Responsorio.  m.    Responsorio  nga  pina- 

ngangadie  sa  catapusan  sa  mga  lección  sa 

maitines,  etc. 
Respuesta.  /   Baton.— Halos. 
Resquebradura.  /    Barana;    caboongan; 

cabuiacan. 
Resquebrajadura./.  Barana;  caboongan; 

cabutacan. 
Resquebrajar,  a.  Barana;  boong;  quigang. 

—  Resquebrajarse  peña,  pared,  derrumbar- 
se monte.  Paric. 
Resquebrajo,  m.  vid.  Resquebradura. 
Resquebrajoso,  sa.  adj.   Mabarana,  ma- 

boong. 
Resquebrar,  ti.  Ticabarana,  ticaboong. 
Resquemar,  a.   Saplud  sa  baba.— Tubud. 
Resquemazón.  /  vid.  Resquemo. 
Resquemo,  m.    Saplud    sa  baba. — Cama- 

saplúd. — Catubud,  maraut  an  baho,  maraut 

an  rasa  cay  natubud  an  loto,   etc. 
Resquicio,  m.  Sul-at  sin  puerta  dapit  sa 

may  turumbanan. — Loho  nga  gutiay. — jig. 

Catigayonan. 
Resta.  /.    Pag  resta  cún  dao  sa  mga  pag 

cuenta. — An  cuha  sa  pag  resta. 
Restablecer,  a-  Pag  butang,  pag  pahimu- 

tang  liuat. — r.  Pag  opay. 
Restablecimiento,  m.  Pag  butang,  pag 

paghimutang  liuat.  Pag  opay. 
Restallar,  n.  Pag  lagatuc,  pag  lagopo,  pag 

lagoros. 
Restante./,  a,  An  mahatura,  an  mahasalin. 
Restañadura.  /  Pag  butang  liuat  sin  es- 
taño. 
Restañar,  a.  Pag  butang  liuat  sin  estaño. 
Restañar,  a.  Pag  sada,  pag  paisul  sin  dugo, 

etc. 
Restañar,  n.  Pag  lagatuc,  pag  lagopo,  pag 

lagoros. 
Restaño,    m.    Panapton  nga  salapi  ó  bula- 

uan  nga  magilat  igat. 


RE 


513 


Restaño,  m.  Pag  pasada  ó  pag  paisul  sin 

dugo,  etc. 
Restar,  a.  Pa  resta  cún  dao  sa  mga   pag 

cuenta. — n.  Culang  pá. — Hatura,  hasalin. 
Restauración.  /.   Pag  baui,  pag  lucat.— 
Pag  pahiuli;    pag   pahimutang  liuat. — Pag 
pacaopay. 

Restaurador,  ra.  adj.  Macabaui.— s.  Pa- 
rabaui. 
Restaurante.  /.  a.  Mabaui. — s.  Parabaui. 

Restaurar,  a.  Pag  baui,  pag  lucat.— Pag 
pahiuli;  pag  pahimutang  liuat. — Pag  paca- 
opay. 

Restaurativo,  va.  adj.  Macacabaui;  ma- 
cacaopay. 

Restinga.  /   Pasig. — Hababao,  hibabu-an. 

Restingar,  m.  Mga  pasig. 

Restitución.  /  Pag  uli  sin  bisan  ano  sa 
lugaringon  nga  tag-ada. 

Restituible,  adj.   Sadang  io-oli. 

Restituidor,  ra.  adj.  An  mauli  san  diri 
iya  ngadto  san  tag-ada. 

Restituir,  a.  Pag  uli  sin  bisan  ano  sa  lu- 
garingon nga  tag-ada. — Pag  pahiuli,  pag  pa- 
himutang liuat. — r.  Pag  uli,  pag  pauli. 

Restitutorio,  ria.  adj.  For.  Togon  ó  sugo 
sin  pag  uli  sin  ano  man  sa  lugaringon  nga 
tag-ada. 

Resto,  m.  An  nahatura,  an  nahasalin. — 
Tag  ipus. — An  cuha  ó  goa  sa  pag  restar. 
— Restos  mortales.  Mga  cabilin  ó  mga  tul- 
an  sin  minatay.  Resto  ó  lo  que  falta  aún 
que  pagar.  Taguipos. 

Restregar,  a.  Piri  piti;  got  got;  hapiod;  no- 
nas; id-id;  ngodngod;  gantas;  moc  moc;  nis 
nis,  nos  nos;  baguid;  dac  dac. 

Restribar,  n.  Sarig. 

Restricción.  /.  Pag  hogot. 

Restrictivamente,  adv.  m.  Sin  hogot,  ho- 
got caopay. 

Restrictivo,  va.  adj.   Macacahogot. 

Restricto,  ta.  adj.   Hogot,  sig  pit. 

Restringa.  /  Pasig. — Hababao,  hibabu-an 

Restringente.  p.  a.  Macacaiban. 

Restringible.  adj.  Sadang  maiban. 

Restringir,  a.  Pagiban.—  Baga  pag  pasada. 

Restriñidor,  ra.  adj.  Macacasada,  maca- 
catampoy. 

RestriñimlentO.  m.  Pag  pasada,  pacatam- 
poy. 

Restriñir,  a.  Pag  pasada,  pacatampoy. 

Resucitador,  ra.  Macacabanhao;  magba- 
ranhao. 

Resucitar,  a.  Banhao,  bunhat. — n.  Pag  ca- 
buhi  liuat,  buhi  liuat. 

Resudación.  /  Pag  balhas,  pag  huías  sin 
guti. 


514 


RE 


Resudor,  m.  Kalhas  nga  gutiay,  huías  nga 
gutiay. 

Resueltamente,  adv.  m.  Ongud  caopay, 
ticos  caopay. 

Resuelto,  ta.  adj.  Ongud,  ticos,  casing  ca- 
singan— Madagmit;  madoroto. 

Resuello,  tn.  Pag  guinhaua,—  Agoc-oc  cún 
dao  isda. 

Resulta.  /.  Caritalan.— Catapusan  sin  pag 
larang,  pag  polong,  etc.;  guinlad-ngan.— 
De  resultas,  vi.  adv.  Tungud  cay. 

Resultado.  ///.  Catapusan.— Caritalan. 

Resultancia.  /.  Catapusan.— Caritalan. 

Resumen,  vi.  Lactud,  calacturan. — En  re- 
sumen, vi.  adv.  Sa  catapusan,  sa  usa  lá 
capolong. 

Resumidamente,  adv.  m.  Lactud  gud, 

lactud  caopay. 
Resumir,  a.  Pag  lactud.—;-.   Hitigub. 
Resurreción.  /.  Pag  cabubi  liuat,  caban- 
hao,  pag  cabanhao. 
Resurtida,  f.  Caontol. 
Resurtir.  ».  Ontol. 

Retablo,  vi.  Id.;  retablo  sa  inga  singbahan 
nga  burugtangan  sa  mga   casantosan. 
Retacería./.  Mga  tinabas. 
Retaco.  Pusil  nga  halipot.— Taco  nga  ha- 
lipot  nga  gamit  sa    pag  biyar.— ftg.    Tauo 
nga  popno. 
Retador,  m.  Para  ayat. 
Retaguardia.  /.  Catapusan    nga  tapoc  sin 
mga  casoldadasan.    an    mapaorche. — Picar 
la  retaguardia.  //-.  Mil.  Pag  lanat   sa  mga 
caauay  nga  napaisul   ná. 
Retahila.  /.  Mga  nag  cacasonud  sonud. 
Retajar,  a.  Pag  otud.— Pag  taha  san  plu- 
ma.— Pag  turi. 
Retal.   Panapton  nga  hahpot  nga  nahatura 

sa  usa  ca  bolos. — Tinabas  nga  anit,  ect. 
Retallar,  n.  Panaringsing. — Pag  liroc    li- 
uat. 
Retallecer,  n.  Panaringsing. 
Retallo,  vi.   Saring  sing. 
Retama./.  Cahuy  cahuy  nga  madulao  an 
iya  mga  bucad. — Hanua  nga  mapaet  cao- 
pay. 
Retar,  a.    Pag   ayat.  —fam.   Pag  sauay.— 

Pag  boy  boy. 
Retardación.  /  Pag  camaiha,  camaiha. 
Retardar,   a.  Pag  iha;  pag  langan  langan. 
Retardo,  vi.  Pag  camaiha,  camaiha. 
Retasa.  /    Icaduha  ca  pag  tauad  sin  ba- 
le—Pag  socol  liuat. 
Retación.  /    Icaduha  ca  pag  patauad  sin 
bale. — Pag  socol  liuat. 
Retasar,    a.    Pag  tauad  liuat  san  bale.— 

Pag  socol  liuat. 
Retazar,  a.  Pag  tabas  tabas. 


RE 

Retazo,  m.  Tinabas. 

Retejar,  a.  Pag  liuan  sa  mga  teja  nga 
maraut  ná  ug  pag  butang  sin  mga  bag-o. 

Retejer,  a.  Pag  habol  sin   soso. 

Retejo,  m.  Pag  liuan  sa  mga  teja  nga  ma- 
raut ná  ug  pag  butang  sin  mga  bag-o. 

Retemblar,  n.  Corug  corug. — Oyug  oyug. 

Retén,  m.  Bisan  ano  nga  andam  ug  tima 
cún  may  gamitan. -Mil.  Mga  casoldadosan. 

Retención.  /  Pag  tipig.— Pag  dayon  sa 
catungdanan,  bisan  may  catungdanan  pá 
nga  quinarauat.— Diri  pag  togot,  diri  pag 
hatag. — Pag  sada.  Retención  de  la  orina. 
Diri  paca  ihi,  cay  nasasad-han. 

Retener,  a.  Pag  tipig. — Pag  dayon  sa  ca- 
tungdanan, bisan  may  catungdanan  pá  nga 
quinarauat.— Diri  pag  togot,  diri  pag  ha- 
tag.— Pag  preso.  Retener  lo  ageno.  Lopot. 

Retenimiento,  m.  vid.    Retención. 

Retentar,  a.  Bughat,  pag  balic  an  mao 
ngahao  nga  saquit. 

Retentiva./  Hinumdum. 

Reteñir,  a.  Pag  tina  liuat. 

Retesamiento,  m.  Caonat. 

Retesar,  a.  Onat;   pag  paonat. 

Reteso,  vi.  Caonat. 

Reticencia.  /    Pag    asoy    cundi    diri  an 

ngatanan:  baga  pag  limbong. 

Retín,  m.  vid.    Retintín. 

Retina.  /.  Tauo  tauo  sa  mata. 

Retinte,  m.  Pag  tina  liuat. 

Retintín,  m.  Holong  hogong. — -Anipao. 

Retinto,  ta.  adj.  Baga  itum. 

Retiñir,    n.    Holong  hogong. — Anipao. 

Retiración.  /  Pag  pamolde  sa  luyo  man 

in  human  ná  an  luyo. 

Retirada.  /  Paisul.— Ayopan. 

Retiradamente,  adv.  m.  Sa  tinago,  tina- 

go  gud. 
Retirado,  da.  adj.  Harayo.— An  soldados 

nga    gauas    ná    sa    pagcasoldados;  bisan 

ponoan  sin    mga  casoldadosan  nga  gauas 

ná  siton  nga  cahimtang. 
Retiramiento.    ;;/.    Pag  mingao,  pag    li- 

cay  sa  mga  tauo.-Camingao— Camingauan. 
Retirar,   a.  Paisul. -Haon.-Isdug.-Honud. 

Impr.    Pag  pamolde  sa  luyo  man,  in  hu- 
man ná  an  luyo. — r.  Pag  mingao,  hilit,  pag 

licay  sa  mga  tauo,  papilio. 
Retiro,  tn.  Pag  mingao,  hilit,  pag  licay  sa 

mga  tauo,  papilio. -Camingao. -Camingauan. 
Reto.    ni.  Pag  ayat;   paquiauay. 
Retocar,  a.    Pag  caput  caput.— Pag  caro- 

cablit. — Pag  hingpit  ó  pag  human  gud  sin 

ano  man  nga  buhat 
Retoñar,    n.    Panaring    sing;   pag  lumat; 

pag    biyo-os;    pag  borol;  pag  sulpo.  Pag 

saha  cún    dao  abacá  ó  saguing.  Pag  sug- 


SE 

fnat    cún   dao  gauay,  etc. — fig.  Pag  tubo 
liuat.. 
Retoñecer,  n.  vid.    Retoñar. 

Retoño,  m.  Saring  sing. — Saha  cún  .  dao 
abacá  ó  saguing. — Subing  cún  dao  humay, 
etc. — Tarubol  cún  dao  bagacay  ó  puti. — 
Dabong   cún  dao  cauayan. 

Retoque,  m.  Pag  caput  caput. — Pag  ca- 
rocablit. — Pag  hingpit  ó  pag  turnan  gud  sin 
ano  nga  buhat. — Baga  pag  abat  sin  sa- 
quit. 

Retorcedura.  /.  vid.  Retorcimiento. 

Retorcer,  a.  Pag  lacón;  pag  lubag;  pag 
biriquis,  pag  pisi;  pag  sibud;  pag  tangbid; 
pag  biribid;  pag  quiriquid;  pag  lambid;  pag 
labag.  Pag  limbag  an  lauas.  Pag  bing  gig 
san  oló. — Pag  corong  cún  dao  an  bohoc. 
— Picnit  cún  dau  an  talinga. 

Retorcer  entre  los  dedos.  Pag  piripiti. 

Retorcimiento,  m.  vid.  Retorcer. 

Retórica.  /.  Pag  aradman  sin  pag  pamo- 
long  ó  pagsurat  sin  maopay. — pl.fam.  Mga 
polong  nga  diri  angay  ó  diri  igo. 

Retóricamente,  adv.  m.  Angay  ug  igo 
san  Retórica. 

Retórico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  Re- 
tórica.— An  maram  sin  Retórica. 

Retornamiento,  m.  Pag  bal  os.— Pag  ba- 
lic,  paguli. 

Retornar,  a.  Pag  balos.— Paisul;  pabalic, 
paulí. — n.  Balic,  uli. 

Retorno,  m.  Pag  balic,  pag  uli. — Balos, 
bayad. — An  uli. 

Retorsión.  /.  vid.  Retorcer. 

Retorta.  /.   Baso  nga  sugad  an  alacsiuan. 

Retortero,  m.  Pag  libub  libud;  pag  bu- 
yan  buyan. — Traer  al  retortero  á  uno.  fr. 
fam.  Pag  sogo  sugo  sa  iya. 

Retortijar,  a.  Pag  corong. 

Retortijón.  Cacorong,  pag  cacorong. — Re- 
tortijón de  tripas.  Tigda  ug  dali  lá  nga 
camasool  sa  tiyan. — Retortijón  de  orejas. 
Picnit. 

Retostado,  da.  adj.  Baga  tinubud,  maro- 
maitum. 

Retostar,  a.  Pag  pritos  liuat;  pag  sanglag 
cún  dao  loto.  Pagtubud. 

Retozador,  ra.  adj.  Malorologso.  malacsi. 

Retozadura./.  Pag  lorologso,  lacsi. 

Retozar,  n.  Pag  lorologso,  pag  lacsi. Duhit. 

Retozón,  na.  adj.  Marológso,  malacsi. 

Retracción.  /.  Pag  sagda  nga  diri  du- 
mayon  an  buhat. — Pag  paisul;  pag  isul. 

Retractable.  adj.  Isolun;  angay  isulun  cún 
dao  polong. 

Retractación.  Pag  isul  sin  polong. 
Retractar,  a.  Pag  isul  sin  polong. 
Retraer,  /r.  Pag  sagda  nga  diri  dumayon 


ftE 


515 


an  buhat.— Ayop,  dangup. — Quilpot;  isul; 

onluc,  ocnol. — Pag  mingao,  pag  piíjo. 
Retraído,   da.   s.    Binocot.—  pl.  Cabinoc- 

tan. — Mamingao,  mapapilio. 
Retraimiento,  m.  Pag  isul;  pag  paisul.— 

Bocot. — Darang-pan,  ayopan. 
Retranca./".  Anit  nga  halapad,  dao  pisi  nga 

gamit  sa  mga  hayop. 
Retrasar,  a.  Pag  iha;  angan  angan.  a.  Ore- 

he;  paorehe. 
Retraso,  m.  Pag  iha;  pag  caiha;  camaiha. 

— Pag   orehe. 
Retratador,  ra.  m.  y  /.  Pararetrato,  pa- 

rahimo  sin  mga  retrato. 
Retratar,  a.  Pag  retrato;  pag  pintar    sin 

tauo  tauo,  etc. — Pag  asoy. 
Retrato,  m.  Retrato,  tauo   tauo    etc,   nga 

pinintar;  ladauan. — Casayoran. 
Retratista,  m.    Pararetrato,   parahimo  sin 

mga  retrato. 

Retrechar,  n.  Isul. 
Retrechería.  /.  fam.  Pag  limbong. 
Retrechero,  ra.  adj.  Malimbong. 
Retreta,  a.    Pag  toctoc  sa    mga   guimbal, 

basi  mag  pauli  an  mga  soldados. 
Retrete,  m.  Bocot,  sulud.— Calibangan. 
Retribución.  /  Balos;    pag  balos. 
Retribuir,  a.  Pag  balos. 
Retribuyente.  p.  a.  Mabalos. 
Retrillar.  a.  Pag  guioc  liuat- 
Retroactivo,  va.  adj.  Bisan  ano  nga  may 

labut  ó  gahum  sa  mga  adlao  nga  inmagui- 
Retroceder  n.  Isul;  paisul;  hilasic;  limbo; 

sibao;  sibug;  sical;  ontol;  handoroy;  quilpot; 

onluc;  ocnol;  casay  casay,  pangasay  casay. 
Retrocesión.  /  Pag  isul;  pag  paisul. 
Retroceso,  m.  Pag  isul;  pag  paisul. — Med. 

Pag  balic  an  saquit. 
Retrogradación,  /.  Pag  isul. 
Retrogradar,  n.  Isul. 
Retrógrado,  da.  adj.  Maisul;  mapaisul 
Retronar,  n.  Dalug  dug,  cundi  harayo. 
Retropi lastra.  /.     Haro  harigue  nga  ha- 

dodooc  sin  harigue. 
Retrospectivo,  va.  adj.  Maisul. 
Retrotracción.  /  vid.  Retrotraer.  . 
Retrotraer,  a.  Pag  siring  nga  may    suse- 

der  ó  inabut  sa  mao  nga  tiempo,  nga  diri 

ngagayud  ansiya. 
Retrovender,  a.  I-oli,  cún  an    nacapalit 

iguinooli  niya  an  pinalit  ngadto   san    guin- 

palitan,  cundi  pag  babay-dan  man  siya. 
Retrovendición.  /  vid-  Retrovender. 
Retro  venta.  /  vid.  Retrovender. 
Retrucar,  n.  Pag  songgo  an  bola  nga  ga- 
mit    sa    pag   biyar,  sa  igcas    bola. — Pag 

embite  man  cún  dao  sa  sugal. 
Retruco,  m.  vid.  Retrucar. 


516 


RE 


Retruque,  m.  vid.  Retrucar. 
Retumbar,  n.  Hagubohob;  hágodol;  agü- 

bohob;  aningal;  anog-og;  canug  cug;  diga- 

hong;  alangiog;  alagang  gung;  hagong  bong; 

hangongihong. 
Retumbo,    ni.    Anog-og;    digahong.    vid. 

Retumbar. 
Retundir,  a.    Pag  patopong  ó  pag  parejo 

sa  mga  tabliya  nga  binutang  ná  sa  cota. — 

Med.  Pag  paisul  san  saquit. 
Reuma.   /*.    Saquit   nga   nacacahubag   san 

lauas,    ug    nacacaso-ol    sa    mga   cosog   sa 

lauas. 
Reumático,  ca.  adj.  An  may  saquit  nga 

reuma. — An     tungud  ó  cañan    saquit  nga 

reuma. 
Reumatismo,    m.  Saquit  nga  reuma. 
Reunión.  /.  Pag  tigub;  pag  catigub. — Ca- 

tiguban. 
Reunir,  a.  Pag  tigub,  pag  ti  pon. — r.  Tigub, 

tipon;  goboc;  goboy;  hag  bon;  doroy;  tam- 

bong;  talabcad;  guindug;  gahoro;  tampo. 
Revacunación.  /  Pag  carlit  liuat. 
Revacunar,  a.  Pagcadlit  liuat. 
Reválida.  /.  Pag  aprobar. 
Revalidación.  /.  Pagrig-on,  pagparig-on. 
Revalidar,  a.  Pagrig-on  pag  parig  on. — r. 

Pag  aprob-r. 
Revecero,  ra.  adj.  Sarosaliuan. 
Reveedor,  m.  Para  hiling,  paraosisa. 
Revejecer,  n.  Tigurang,   in    matitigurang 

ná  an  tauo,  lagas,  in  malalagas  ná  an  tauo, 

etc. 
Revejido,  da.  adj.  Tigurang,  lagas,  arug. 
Revelación.  /  Pag  cahayag;  pag  pahayag. 
Revelador,  ra.  adj.  Mapahayag. 
Revelamiento.  ///•  Pag  cahayag;  pag   pa- 
hayag. 
Revelante,  p.  a.  Mapahayag. 
Revelar,  a.  Pag  pahayag;. 
Reveler.  a.  Med.  Pag  paisul  san  saquit. 
Revendedera.  /.  Bariuas. 
Revendedor,  ra.  s.  Bariuas. 
Revender,  a.  Pag  bariuas. 
Revenimiento,  m.  Min.  Pag  tono. 
Revenirse,  r.  Conot;  copus;   culub;    itus; 

hagas;  culbao. — Panos. — Baga  pag  huías  ó 

pag  balhas  cún  dao  cota,  pintar,  asín,  etc. 
fig-  Pag  alagad  na  sin  gutiay. 
Reventa.  /.  Icaduha  ná  nga  pag  baliguia. 
Reventadero,  m.  Cacurian,  casaquitan. 
Reventar,  n.  Haguios;  higsa;  liqui;  busod; 

boto;  pigsa,  pusa;  tiris;  todos;  lapia:  liti. — 
fig.   Ipa,  pagcaipa  sin  daco. — fig.  Capuy, 

butlao. 
Reventazón.  /.  Pag  pusa-— Pag  bosud.— 

Pag  boto.  Caboboongan. 
Reventón,  adj.  Bosud.—  m.     Pagpusa.-— 


RE 

Pag  bosud. — Pag  boto.— fig.    Buquíd  nga 

tindug  caopay,  macuri  an  pag  sagca.— fig. 

Cacurian,    casaquitan  nga  daco. 
Rever,  a.  Pag  hiling  liuat. 
Reverberación.    /.  Cabislao;    caquidlap; 

pagcangilab  ngilab. 
Reverberar,  n.  Bislao;  ngilab  ngilab;  quid- 
lab. 
Reverbero,  m.  Cabislao;  caquidlap;  pag- 

ca  ngilab  ngilab, — Bislauan. — Parol  nga  bi- 

nibislauan  san  suga. 
Reverdecer,  n.  Pag  lurab  an  mga  tanum 

ó  banua  .—fig.  Pag  bag-o  sin  cosog. 
Reverdeciente.  /.  a.  Malurab. 
Reverencia.  /.  Pag  tahud;    catahud;    pag 

catahud. — Catalahuran. 
Reverenciable.    adj.  Matahuron,  talahu- 

ron. 

Reverenciador,  ra.  adj.  Matahud. 
Reverencial.  #r#.  Matahuron. 
Reverenciar,  a.  Pag  tahud,  pag  taha. 
Reverendo,  da.  adj.  Matahuron,  talahuron. 
Reverente,  adj.  Matahud. 
Reversible,  adj.  For.  An  sadang  io-oli  sa 

daan  nga  tag  ada. 
Reversión.  /.  Pag  oli. 
Reverso,  m.  Cababalic-dan,  luyo. 
Reverter,  n.  Auas. 
Revés,  m.   Cabalic-dan,  luyo. — Tampaling, 

pag  tampaling. — fig.  Cacurian,  casaquitan. 
Revesado,  da.  adj.  Macuri.  —fig.    Suqui- 

hon,  malaris. 
Revesar.  Pag  suca  san  quinaon. 
Revesino,  m.  Sugal  sa  baraja. 
Revestimiento,  m.  Paletada. 
Revestir,  a.  Pag  biste.—  Pag  pautada.— r. 

fig.  Padayao. 
Revezar,  n.    Pag  liuan. — Sarosando,    bani 

bani. 
Revezo,     m.    Pag  li-uan. — Pag  sarosando, 

pag  bani  bani. 
Reviejo,  ja.  Tigurang  ná    caopay,    lagas 

ná  caopay,  arug  ná  caopay;  agal  ná  cao- 
pay cún  dao  hayop. — m.  Sanga  nga  oga  ná. 
Reviernes,  m.  An   tag-sa   san  pipito  nga 

mga  viernes  nga  masonud  san    pasco  san 

Pag  cabuhi  liuat. 
Revisar,  a.  Pag  hiling,  pag  osisa. 
Revisión.  /.  Pag  hiling,  pag  osisa. 
Revisita.  /    Panginano  liuat,   pag  hiling 

liuat. 
Revisor,  ra.  adj.  Mahiling,  maosisa,  ma- 

nginano. — m.    Parahiling,     paraosisa,    pa- 

rapanginano. 
Revisoría.  /.  Catungdanan  sa  pag   care- 

bisor. 
Revista.  /.  Pag  hiling  liuat,  panginano  li- 
uat.—Pag  rebista  sa  mga  casoldadosan. 


RE 

Revistar,  a.  Mil.  Pag  rebista  sa  mga  ca 
soldadosan. 

Revivificar,  a.  Pag  hatag  sin  quinabuhi. — 
Pagpacosog. 

Revivir.  n.  Pag  buhi  liuát. 

Revocable,  aaj.  Sadang  pag  dirion  an  da- 
an  ná  itinogot. 

Revocablemente,  adv.  m.  Didirion  gud. 

Revocación.  /.  Pag  diri. 

Revocador,  ra.  adj.  Madidiri.— m.  Para- 
paletada;  par?  pintar. 

Revocadura.  /.  Pag  paletada;  pag  pintar. 

Revocar,  a.  Pag  diri  san  mga  daan  iti- 
nogot.— Pag  paisul,  pag  sagda  nga  diri  du- 
mayon  an  tuyo. — Pag  paletada;  pag  pintar; 

,  pag  pacaopay. — Pag  isul,   limbo. 

RevOCO.  m.  Pag  paletada;    pag  pintar. 

Revolante.  /.  a.  Malupad  liuat;  masupat 
supat,   macopa  copa. 

Revolar.  ».  Pag  lupad  liuat. — Supat  supat, 
copa  copa. 

Revolcadero.  m.  Lubugan,  calubugan,  lu- 
nayan. 

Revolcarse,  r.  Huyang  huyang;  hiual;  cor 
pa  copa;  polopoco;  quiso  quiso;  copo  co- 
po.— a.  fig.    y  fam.  Pag   daog  san  contra. 

Revolcón,  m.  fam.  Pag  huyang  huyang. 
vid.    Revolcarse. — Pag    daog  san    contra. 

Revolear,   «.  Supat  supat. 

Revolotear.  n.  Supat  supat,    copa  copa. 

Revoloteo,  m.  Pag  supat  supat,  pag  copa 
copa. 

Revoltillo,  m.  Gomoc,  gobot.— fig.  Casa- 
mocan. 

Revoltón,  adj.  Olud  nga  macot  cot  sa  mga 
paras. 

Revoltoso,  sa.  adj.  Mahíual,  maaringasa, 
mangiras. — Malaris,  marimoc. 

Revolución.  /  Pag  ocay;  pag  alimbucay; 
pag  aliscay;  pag  olicay;  pag  baliscad;  pag 
bucay  cay;  pag  bulicad. — Carimocan  — 
Casamocan.— Pag  alsa. — Cototcotot. — Pag 
lain,  pag  bag-o  sin  pag  cabutang. — Pag  bi- 
ne—Pongotot  cotot. 

Revolucionario,  ria.  adj.  An  tungud  sa 
mga  carimocan  sin  guinhadian. — Marimoc, 
masamoc. 

Revolvedero.  m.  Lubugan,  calubugan, 
lunayan. 

Revolvedor,  ra.  adj.  Marimoc,  masamoc. 

Revólver,  m.  Rebólber,  pusil  pusil. 

Revolver,  a.  Pag  hiual;  pag  ocay;  pag 
ocay  ocay;  pag  olicay,  pag  abeay;  pag 
alimbucay;  pag  afliscay;  pag  alituad;  pag 
baliscad;  pag  bocay  cay;  pag  bulicad;  pag 
cabut;  pag  carao  carao;  pag  cugay;  pag 
sugeay;  pag  arocay;  pag  cay  cay;  pag  luad- 
— Pag    potos. — Pag    corompot. — Pag    as- 


RE-RI 


617 


dang  san  pag  auay. — Samoc,  rimoc;  paca* 

samoc;  pacarimoc. — Pag  huna  hnna. — Pag 

biric'. — Pag  liso  liso. — Pag  lain  an  tiempo. 
Revoque,  m.    Pag  pintar. — Pag  paletada. 
Revuelco,  m.  vid.  Revolcar. 
Revuelo.  m.  Pag  lupad  liuat;    pag  lupad 

lupad. — Hiborong,  bisan  ano  nga  may  hi- 

borongan. — De  revuelo,    m.  adv.  fig.  Ma- 

dalí. 

Revuelta.  /.  Pag  biric  liuat. 
Revuelta.  /.    Carimocan;  casamocan;  pag 

alsa. — Cabalicoan. — Paglain  sin  huna  huna, 

etc. — Suhay,  pag  suhay.— Calicoan. 
Revueltamente,  m.  adv.    Masamoc  cao- 

pay,   marimoc  caopay. 
Revuelto,  ta.  adj.  Maaringasa,  mangiras. 

— Magogomoc;  macuri  sabuton. 
Revulsión.  /.  Med.  Pag  paisul. 
Revulsivo,  va.  adj.  Mtd.Tamba\  nga  mag 

paisul  san  saquit. 
Revulsorio,  ria.  adj.  Med.  Tambal    nga 

mag  paisul  san  saquit. 
Rey.  m.  Hadi. 

Reyerta.  /  Suhay,  pag  suhay. 
Reyezuelo,  m.  Hadi;  hadi  hadi. 
Rezado,  m.  Pangaradion. 
Rezador,  ra.  s.  Parapangadie.  ' 
Rezagar,  a.  Pag  angan  angan. — r.  Paorehe. 
Rezago,  m.  Caculangan,  culang  pá. 
Rezar,  a.  Ngadye,  pag  pangadie. — Siring. 

El  libro  lo  reza.  An  libro  an    nasiring.-— 

n.  fam.  Garub. — Rezar  una  cosa  con  uno. 

f.  fam.  Cún  may  tungud  man  sa  iya. 
Rezno,  m.  Coto    nga   daco. — Banua. 
Rezo.  m.  Pag  pangadie. — Pangaradion. 
Rezongador,  ra.  adj.  Mabunihay,  maba- 

got  bot,  masaÜmohay. 
Rezongar,  n.  Bunihay,  bagot  bot,  salimo- 

hay. 
Rezongón,  na.  adj.  fam.  vid.  Rezongador. 
Rezumadero,  m.  Tolitol;  caaguihan. 
Rezumarse,  r.  Honob,  tohum. 

RI 

Ría./.  Salug. 

Riada.  /.  Baha. 

Riachuelo,  m.  Sapa,  sapa  sapa. 

Ribaldería.  /.  Catampalasan. 

Ribaldo,  da.   Tam  pal  asan. 

Ribazo,  m.  Baga  buquid  buquid,  haroha- 

taas  nga  tuna. 
Ribera.  /.    Tabi;    liguid.— Tanaman    nga 

guinnalad  nga  harani  sin  salug.— Sapa. 
Ribereño,  fia.  adj.  An  tungud  sa  tabi. 
Ribero,  m.  Alad. 
Ribete,  m.  Picio;  bilit. — Dugang. 
Ribetear,  a.  Pag  piclo;  pag  bilit. 
63 


Sis 


Rí 


Ricacho,  m.  Bahandianon,  salapianon,  ma- 
nggaran. 

Ricadueña.  /  Babaye,  asaua  cún  anac 
bá  sin  daco  ó  mahal  nga  tauo. 

Ricahembra.  /  vid.  Ricadueña. 

Ricamente,  adv.  m.  Bahandianon  gud, 
manggaran  gud. — Mahal  caopay,  mahal 
gud. — Maopay  gud. 

Ricial,  adj.  An  orna  nga  natuboan  liuat 
san  humay  cún  tapus  ná  an  pamari. — An 
tuna  nga  guintan-man  sin  cumpay,  sacati- 
han. 

Ricino,  m.  Pitogo. 

RÍCO,  ca.  adj.  Mahal,  hamili. — Bahandia- 
non, manggaran,  salapianon,  bulauanon. — 
Malalim,  marasa. — Maopay  gud. 

Ricohombre,  m.  Tauo  nga  mahal. 

RiCOhome.  m.  vid.  Ricohombre. 

RiCOte.  adj.  Bahandianon  caopay. 

Ridiculamente,  adv.  m.  Macatataua  gud. 
— Uaray  gud  polos. 

Ridiculez.  /.  Cauaray  haros  nga  polong 
cún  buhat  bá,  pag  cadiri  ansiya. — Salang 
salang. — Pacasagaqui . 

Ridiculizar,  a.  Pag  tamay,  pag  yobit. 

Ridiculo,  la.  adj.  Macatataua. — Uaray 
haros,  uaray  polos. — Mahimangrao  san 
ngatanan. — Poner  en  ridículo. — Pag  paca- 
alo. 

Riego,  m.  Pag  bobo  sin  tubig  sa  tuna, 
pag  tubugui. 

Riel.  m.  Bugsa  nga  bulauan,  salapi,  etc. — 
Puthao  nga  halaba  nga  gamit  sa  mga  fe- 
rrocaril,  etc. 

Rielar,  n.  poét.  Paua  paua. 

Rienda.  /.  Rienda  nga  gamit  sa  preño  sa 
mga  cabayo,  etc. 

Riente.  p.  a.   Mataua. 

Riesgo,  m.  Cacurian,  cataragman. 

Rifa.  /.  Pag  suhay.—Ripa,  pag  ripa. 

Rifador.  m.  Pararipa. 

Rifadura.  /.  Mar.  Pag  guisi,  in  magui- 
guisi  an  layag. 

Rifar,  a.  Pag  ripa. — n.  Pag  suhay. — Mar. 
Guisi,  in  maguiguisi  an  layag. 

Rifirrafe,  m.  fam.  Pag  suhay  nga  baga 
agui  lá. 

Rigente*  adj.  poét.  Matugas,  matig-a. — 
Matinumanon  gud. 

Rígidamente,  adv.  m.  Matugas  caopay, 
matig-a  caopay. — Matinumanon  caopay,  ti- 
cos, ongud. 

Rigidez.  /.  Camatugas,  camatig-a. — Cati- 
eos,  caongud,  camatinumanon  gud. 

Rígido,  da.  adj.  Matugas,  matig-a — fig. 
Maticos,  maongud,  matinumanon  gud,. 

Rigodón,  m.  Sayao. 

Rigor*  m.  Caticos,  caongud,  caot-ot.—Ba- 


m 

ga  camaisug. — Kl  rigor  del  calor.  Mapaso 
gud. — Casigpit. — Med.  Camatugas  sa  mga 
cosog. — Med.  Pag  caharomohum. — En  ri- 
gor, m.  adv.  Matuod  gud,  camatuoran  gud. 
— Ser  de  rigor  una  cosa.  fr.  Casoroc-an 
gud,  quinahanglan  gud. — Ser  uno  el  rigor 
de  las  desdichas,  fr.  fig.  y  fam.  In  qui- 
nucurian    an  tauo  sin  magcalain  lain. 

Rigorismo,  m.  Casigpit,  caoraora  ná,  ca- 
hogot. 

Rigorista,  adj.  Mahogot,  maoraora  ná. 

Rigorosamente,  adv.  m.  Sigpit  caopay, 
hogot    caopay. — Ticos    gud,    ongud  gud. 

Rigoroso,  sa.  adj.  Masigpit;  mahogot; 
maongud,  maticos;  maoraora  ná. 

Rigurosamente,  adv.  m.  Sigpit  caopay, 
hogot  caopay.— Ticos  caopay,  ongud  ca- 
opay. 

Rigurosidad.  /  Pag  camasigpit,  pag  ca- 
mahogot. — Camaongud,  camaticos. 

Riguroso,  sa.  adj.  Masigpit,  mahogot. 
— Maongud,  maticos,  maora  ora  ná. 

Rija.  /.  Med.  Iíubag  sa  himutaan. 

Rija.  /.  Suhay,  casamoc,  carimoc. 

Rijador,   ra.    adj.    Maquisusuhayon. 

Rijo.  m.  Hilaslas. 

Rijoso  sa.  adj.  Maquisusuhayon.— Ma- 
lí ilaslas. 

Rima.  /.  Pag  caarangay,  caarangay.  Tam- 
bac. 

Rimar,  n.  Pag  paarangay  sa  mga  polong. 
— Arangay  sin  polong. 

Rimbombante,  p.  a.  Mahagubohob,  ma- 
cacanog  cog. 

Rimbombar,   n.  Hagubohob,  canog  cog. 

Rimbombe,    m.  vid.    Rimbombo. 

Rimbombo,  m.     Hagubohob,  canog  cog. 

Rimero,  m.  Tambac. 

Rincón,  m.  Pelio;  capelioan;  lipud.— Hilit. 
— fig  Y  fam-   Kalay. 

Rinconada./.  Lipud.— Casuguran. 

Rinconera./.  Lamcsa  nga  gutiay. 

Ringlera.  /  Rungbay. 

Ringlero,  m.  An  tag-sa  cabadlis  san  pa- 
pel nga  pinanunuratan   san  mga  cabataan. 

Ringorrango,  m.  fam.  Barlis  nga  maraut 
sin  pluma.— fig.  y  fam.  Rayan  dayan  ó 
hiyas  nga  ora  ora  ná. 

Rinoceronte,  m.  Mananap  nga  daco  nga 
may  usa  nga  sugay  baubao  sa  irong. 

Riña.  /Suhay,  pag:  suhay,  pag  auay,  bi- 
ngad. 

Riñon,  m.  Isul;  asul. 

Riñonada.  /.  Panit  panit  ug  tamboc  sa 
mga  ísul,— -Mga  isul  nga  guinisa. — An 
hinmumutangan  sa  mga  isul. 

RÍO.  m.  Salug,  suba. 

Riolada.  /.  Cadamo. 


RIRO 

Ripia.  /.  Tabla  nga  manipis,  nga  sapiohan 
pá.  Costanera. 

Ripiar,  a.  Pag  butang  ó  pag  pono  sin  ba- 
to ó  bituca. 

Ripio,  m.  An  baya  sa  ano  man. — Sinac 
sac  sin  baldosa,  etc.;  batobatohay. — Mga 
polong  nga  uaray  gud  polos. 

Riqueza.  ■/.  Cabahandianon,  camaggaran, 
casalapianon. 

Risa.  /.  Taua;  pag  taua. 

Risada.  /.  Taua,  pag  ti  ñaua. 

RÍSCO.  m.  Pang  pang;   capang   pangan. — 

Risco  ó  peña  tajada  de  la  mar.  Palapag. 

RÍSCOSO,  sa.  adj.  Capang  pangon. 

Risibilidad.  /.    Pag  taua,  gahum  sin  pag 

taua. 
Risible,  adj.  Mataua. — Macatataua. 
Risiblemente,  adv.  m.  Tacús  igtaua,  ig- 

taua,  angay  igtaua. 
Risica,  illa,  ita.  /.  Búa  nga  pag  taua. 
Risotada.  /.   Taua,  pag  taua  sin  daco. 
Ristra.  /.  Mga  lasona  ó  mga  seboyas  nga 

tinatabid  an  mga  magcasiogbus  nira. — fig. 

yfam.  Tambac. 
Ristre,  m.  Sinosocsocan  san  polo  ó  cata- 

püsan  san  bangcao. 
Risueño,  ña.   adj.  Mataua.— Madagmit  ó 

masayon  mataua.— fig.  Macalilipay,  maca- 

ruruyag. — fig.  Ayon. 
Ritmo,    m.  Pag  caarangay  sa  mga  siday. 

— Siday. 
Rito.   m.  Batasan. — Turumanon. 
Ritual,  adj.  An  tungud  sa  batasan  ó  mga 

turumanon. — s.    Libro    nga  ritual  nga  ga- 

mit  sa  mga  capadían. 
Ritualidad.  /.  Pag  turnan  san  mga  iguin- 

susugo. 
Rival,  com.  Mairug. — Contra. 
Rivalidad.  /  Pag  irug. — Pag  cacontra. 
Rivalizar,  n.  Irug. 
Rivera.  /    Hubang,  cale  nga  tubigan. 
Riza.  /.    Bungcag. — Hacer    riza.    fr.  fig- 

Pamatay  cún  dao  sa  pag  auáyan. 
Rizal,  adj.    An  orna  nga    natuboan    liuat 

san  humay  cún  tapus  ná  an  pamari. — An 

tuna    nga    guintanman  sin  cumpay,  saca- 
tín an. 
Rizar,  n.   Liroc;  corong. — Balud  balud. — 

Conot. 
Rizo,   za.    adj.    Liniroc;    quinorong. — m. 

Corong    nga    bohoc. — May.  Mga  riso  sin 

layag. 
Rizoma,  m.  Gamut. 

RO 

Ro.    Boa  boa,  boa. 

Roano,  na.   adj.   Borobusag  nga  cabayo. 


RO 


519 


Rob.  m.  Irin-mon  nga  matam-is  nga  masu- 
gad.sin  dugos. 

Robador,  ra.  adj.   Macauat;  matulis. — s. 
Paracauat,    tulisán,  buyón. 
Robaliza.  /.  Isda  nga  uusa  ca  teel  an  ca- 
nil aba  niya. 
Róbalo,  w.  Isda. 

Robar,  a.  Cauat;  toles,  buyón;  caluog;  da- 
ay;  dacot;  ap-ap. — Harao,  tood,  cún    dao 
loto    ó    sud-án. — Pag    agao. — Bog  cot. — 
Dampas. 
Robezo,  m.  Canding  nga  ilahas. 
Robín,  m.  Tae  sin  puthao,  tumbaga,    etc. 
Robladero,  ra.  adj.  Sadang  mapilo. 
Robladura.  /.  Pag  pilo  sin  raysang,  etc. 
Roblar,  a.  Pag  dupo,  pag  pilo  sin  raysang, 
etc.  Pag  buhat  sin  surat  nga  carig-onan. 
Roble,  m.  Cahuy  nga  roble. 
Robledal,  m.  Caroblihan  nga  haluag. 
Robledo,  m.  Caroblihan. 

Roblizo,  za.  adj.  Matugas. — Marig  on,  ma- 
tig-a. 

Roblón,  m.  Raysang  nga  pinilo. 

Robo.,  m.  Pag  cauat;  pangauat;  pag  tolis; 
pag  buyón;  pag  caluog;  pag  daay;  pag  da- 
cot.— Pag  harao,  pag  tood,  cún  dao  loto 
ó  sud-an. — Pag  bog, cot  cún  dao  baloto, 
etc. — An  quinauat. 

Robo.  m.  Taracsan. 

Roboración.  /.  Pag  parig-on;  pag  paca 
rig-on. 

Roborante,  p.  a.  Macacosog  cún  dao  tam- 
bal. 

Roborar,  a.  Pag  parig-on;  pag  pacarig  on. 

Roborativo,  va.  adj.  Mag  papacarig-on. 

Robra.  /.  Surat  nga  carig-onan. 

Robrar,  a.  Pag  buhat  sin  surat  nga  carig- 
onan. 

Robustamente,  adv.  m.  Macosog  gud. 

Robustecer,  a.  Pag  pacosog. — r.  Cosog, 
macosog  ná. 

Robustez.  /.  Camacosog,  camaopay  sa 
lauas. 

Robusto,  ta.  adj.  Macosog,  mabacud,  ma- 
hosug;  marig-on. 

Roca.  /.  Bato. — Pang  pang. — Igang. 

Rocadero,  m.  Biste  nga  tumbaga,  etc., 
nga  itatahub  sa  lauas. — Olo  olo  sin  balaca. 

Rocalla.  /  Bato  batohay. — Sinac  sac  sin 
bato. — Cuentas  nga  salaming. 

Roce.  m.  Baguig;  barobaguid;  hilus;  iroin- 
toc;  ngod  ngod;  pacías;  paguis;  palas;  pi- 
las; lanit;  lagud;  got  got. — Carocayacan  ó 
pag  quita  quita. 

Rociada.  /.  Pag  sablic,  pag  saribo,  pag 
baribi,  pag  bisibis,  pag  uig  tic;  pag  uiltic, 
pag  uitic,  pag  burauit. — Ton-ug,  yamug. 

Rociado,  da.  adj.  Maholos  san  ton-og. 


520 


RO 


Rociador,  m.  Isasaribo. 

Rociadura.  /  vid.  Rociada,  i.*  acep. 

Rociamiento,  m.  vid.  Rociada,  i.»  acep. 

Rociar,  n.  Ton-ug,  yarnug. — a.  Pag  sablig, 
pag  saribo,  pag  baribi,  pag  bisibis,  pag 
uigtic,  pag  uiltic,  pag  uitic;    pag  burauit. 

Rocín,  m.  Cabayo  nga  baga  maraut  an 
cahimo. — Cabayo  nga  gamit  sin  pag  buhat. 

Rocinante,  m.  Cabayo  nga  magasa  ug 
casamdanon. 

Rocino,  m.  vid.  Rocín. 

ROCÍO,  m.  Ton  ug,  yamug. — Tariti- 

Roda.  /.  Buhis,  bayad. 

Roda.  /.  Mar.  Pamarong. 

Rodaballo,  m.  Isda  nga  masugad  sin  pa- 
gui. 

Rodada.  /  An   agui  san  rueda. 

Rodadero,  ra.  adj.  Malitad,  malitad  litad. 
— Mabiric. 

Rodadizo,  za.  adj.  Malitad,  malitad  litad. 
— Mabiric. 

Rodador,  ra.  adj.  Malitad,  malitad  litad. 
— Mabiric. 

Rodadura./.  Pag  litad,  pag  litad  litad,  pag 
biric. 

Rodaja.  /.   Rueda  nga  gutiay. 

Rodaje,  m.  Mga  rueda. 

Rodajuela.  /.  Rueda  nga  gorogutiay. 

Rodal,  m.  Tuna  nga  diri  haluag. 

Rodante,  p.  a.  Malitad,  malitad  litad. — 
Mabiric. 

Rodapelo.;//.  Pagsinosora. — vid.  Redopelo. 

Rodapié,  m.  Saya  saya  sin  catre,  etc. — Pi- 
nintar  nga  lain  nga  color  dapit  sa  obús  sa 
mga  singbahan,  mga  balay,    etc. 

Rodar,  n.  Litad,  litad  litad.— Biric. 

Rodeador,  ra.  adj.  Malibot.— Malibud. 

Rodear,  n.  Libut. — Libud. — Salipor Li- 
eos.— Bacay;  larip;  lipot;  abong;  alao;  ala- 
bong. — Antao.-- fig.  Hicohico. — Rambay. 

Rodear,  echar  por  otra  parte  por 
miedo.  Lihas.  Lipas. 

Rodela.  /   Taming. 

Rodeleja.  /.  Taming  nga  gutiay. 

Rodelero,  m.  Tagataming  cún  dao  sa  pag 
auay. 

Rodeo,  m.  Pag  libut.— Pag  libud.— Pag  sa- 
lipot. — Paglicos. — Pag  lipot. — Antao. — Li- 
colico  cún  dao  dalan. — fig.   Hicohico. 

Rodeón,  m.  Biric;  pag  pabiric. 

Rodete,  m.  Dagang. — Hapin — Lacgac,  li- 
naegac. — Pinanta;  sang  bud  an  pongos. — 
Gócon. — Dagang- dagang. 

Rodezuela.  /.    Rueda  nga  gutiay. 

Rodilla.  /  Tohud.— Hapin.— Á  media  ro- 
dilla, m.  adv,  Pag  lohud,  cundi  usa  la  an 
paa. — De  rodillas,  m.  adv.  Pag  lohud. — Hin- 
car la  rodilla,  fr.  Pag  lohud. 


RO 

Rodilla.  /.  Dugnit  nga  iparahid. 
Rodillada.  /.  Pag  song  go  sa  tohud. —Pag 

lohud. 
Rodillazo,  m.  Pag  song  go  sa  tohud. 
Rodillera.  /.  Itarahub  sa  tohud. — Rayan- 

dayan  sa  tohud. — Tang  cop  samgasarual 

dapit  sa  tohud. 

Rodillero,  ra.  adj.  An  cañan  mga  tohud. 
Rodillo,  m.  Hang  lag.— Máquina  nga   ga- 
mit san  pagpaparejo  san  tuna. 
Rodilludo,  da.  adj.  Daco  an  tohud. 
Rododafne.  /    Cahuy   nga  masugad    sin 

laurel. 
Rodomiel,  m.  Irin-mon  nga  matam-is  nga 

may  dugos. 
Rodrigar,  a.  Pag  butang  ó  pag  osoc  sin 

pag  aburan. 
Rodrigazón.  /.  Tuig    ná  nga  igbutang  ó 

igosoc  sin  mga  pagaburan. 
Rodrigón,  m.  Pag  aburan. 
Roedor,  ra.  adj.  Mapang-it.— Macotcot. 
Roedura.  /.  Pag  pang-it.— Pag    cotcot.— 

Pinang-it. — Quinotcot. 
Roel.  m.  Malidong. 
Roela.  /  Bug-os  nga  bulauan    cún  salapi 

bá  nga  masugad  sin  yahong. 
Roer1,  a.  Pang-it. — Cotcot;  pangotcot.— fig. 

Pacasaquit,  pacacuri. 
Roete,  m.  Alacsio  nga  itarambal  sin  mga 

granada. 
Rogación.  /.  Pag  ampo;  paquimalooy,  pa- 

ngamaya,  pangaraba,  pangamuyo. — ^/.Mga 

rogasión  ó  mga  letanías. 
Rogador,  ra.  adj.  Maampo;  maquimalooy, 

mangamaya,  mangaraba,  mangamuyo. 
Rogante,  p.  a.  vid.  Rogador. 
Rogar,  a.  Pag  ampo;  amuyo,  pangamuyo, 

paquimalooy,  pangamaya,  pangaraba,  pag 

hangio;  darangin. 
Rogativa.  /.    Pag  rogatiba,  pag  ampo  sa 

Dios  sa  cadaygan. 
Rogo.  m.  poét.  Tap-ong,  calayo. 
Roído,  da.  adj.  fig.    y  fam.  Maimot.—  p. 

p.  Quinot  cot. 
Rojer.  n.  Pulapula. 
Rojete,  m.  Color  nga  pula. 
Rojez.  /.  Capula;  capulahan. 
Rojizo,  za.  adj.  Mapula  pul?. 
Rojo,  ja.  adj.    Pula,  mapula.  Bulao,  bula- 
gao,  burahag. 
Rojura.  /.    Capula;  capulahan. 
Rol.    m.    Listahan. — Rol,    carig-onan   san 

mga  nananacay  sin  sacayán. 
Roldana.  /.  Mar.  Roldana  sin  motón,  etc. 
Rolde,  m.  Calirongan  sin  mga  tauo,  lirong. 
Rolla,  f.    Baga    yugo    nga  pinopotos  sin- 

anit. 
Rollar,  a.  Pag  liquin;  pag  lacón. 


RO 

Rollete,  m.    Potos,  pinotos,  pintos. — Ma- 

lison. 
Rollizo,  za.  adj.  Malison. — Matamboc. — 

m.  Harigue. 
Rollo,  m.    Potos,  pinotos,  pintos. — Lison. 

— Harigue. — Harigue  nga  bato. — Bato  nga 

malison. — Ililiguis. 

Romadizarse,  r.  Sipón. 

Romadizo.  ;//.  Med.  Sip  on. 

Romana.  /.  Timbangan. 

Romanador.  m.  Tinatapuran  sin  pag 
mangno  san  pag  timbang  san  carne. 

Romanar,  a.  Pag  timbang. 

Romance,  m.  Pamolong  nga  guican  san 
latin. — Pamolong  nga  casteyano. — Polong. 
— Mga  siday. 

Romanceador,  ra.  Parasurat  ug  para- 
asoy  sa  casteyano  san  iba  nga  mga  po- 
long. 

Romancear,  a.  Pag  surat,  pag  asoy  san 
casteyano  san  iba  nga  mga  polong. 

Romancero,  ra.  m.  y  /.  Paracanta  sin 
mga  romance;  maaram  sin  mga  romance. 
— m.  Mga  romance. 

Romancesco,  ca.  adj.  Susumaton  nga 
baga  comedia. 

Romancista,  m.  Parasurat  sa  polong  nga 
casteyano. 

Romanear,  a.  P.tg  timbang.--7Z.  Timbang. 

Romaneo,  m.  Pag  timbang. 

Romanero,  m.  Tinatapuran  sin  pag  mang- 
no san  pag  timbang  san  carne. 

Romanesco,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan mga  romano. — Susumaton  nga  baga 
comedia. 

Romanza.  /.  Carantahun  nga  aria. 

Romaza.  /.  Banua  nga  sinisiring  perenne. 

Romeral,  m.  Caromerohan  sin  lain  nga 
simbahan. 

Romería./,  vid.  Romeraje.  Pag  cadto  sin 
pag  bisita. 

Romero,  m.  Tanum  nga  asul  an  iya  mga 
bucad. — Isda.      * 

Romero,  ra.  adj.  Peregrino,  an  macadto 
sin  pag  bisita  sin  lain  nga  singbahan  cay 
may  saad  ó  cay  iya  lá  caruyag. 

Romo,  ma.  adj.  Mangarol,  amol,  aripong- 
dol.— Halipot  an  irong.  Pungag,  pungas. 

Rompecabezas,  m.  Bambo  nga  may  olo 
nga  puthao  cún  timga  bá  sa  mag  casi  ca- 
tapusan.— ; fig.  y  fam.  Tirigoon. 

Rompecdches.  m.  Panapton  nga  bahol 
sic  barahibo  sirt  carnero. 

Rompedera.  /.  Lag  dasan  nga  puthao. 

Rompedero,  ra.  adj.  Masayon  maboong; 
masayo  mabari;  masayon  mabugto;  masa- 
yon  maguisi. 


RO 


521 


Rompedura.  /.  Caboongan;  caguis-an;  ca- 
barian;   sipac;  guhang;  guna;  gotud. 

Romper,  a.  Boong;  bari;  guisi;  picsi;  pig- 
sa;  poctol;  pugsa;  pogtol;  bogto;  pusa;  pu- 
sac;  puscay;  salaysa;  salsag;  sangi;  sarag; 
solpoc;  otud;  sungi;  tigpo;  tiris;  bobeas; 
cusi;  bagtac;  bulhad;  bulhang;  bulho;  bu- 
luang;  bongeo;  bonggo;  romoc;  banguí; 
bitas;  bubto;  bugnas;  bugtas,  borotbot; 
bosnit;  busuang;  bonhoc;  guipac;  guitib; 
goib;  guna;  gungi;  gusi;  haghag;  haguioá; 
hanit;  hanit  hanit;  hinit;  lini;  Juang;  lusi; 
lotos;  ogtas;  pahac;  lungui;  otlob;  bisac; 
caras  caras  an  boboongan;  ca  longo;  cara- 
gas;  cotcot;  guiguiloay;  pal-ac- — «.  jig. 
Romper  el  día.    Tagon  maaga. — Romper 

*  á  hablar.  Pag  ticang  sin  pag  yacan.— 
Romper  la  marcha.  Pag  ticang  sin  pag 
lacat,  pag  lacat  ná- — De  rompe  y  rasga. 
loe.  jig.  y  fam.  Casing  casingan,  maisug. 
— Romper  con  uno.  /.  Diri  ná  paquiquig 
sangeay  ó  paquiquig  polong  sa  iya. 

Rompiente,  m.  Boboongan. 

Rompimiento,  m.  vid.  Romper — Siyapa 
nga  pag  arado  san  tuna.— jig.  Pag  suhay. 

Ron.  m.  Alacsio  nga  ron,  mapintas. 

Ronca.  /.  Honi,  pag  honi  sin  mananap 
nga  baga  bugsoc  —fam.  Horot,  pag  ho- 
rot 

Ronca,  m.  Panganiban 

Roncador,  ra.  adj.  Mahagong.—  m.  Isda. 

Roncamente,  adu.  m.  Maraut  gud;  cu- 
lang  gud  sin  catahud. 

Roncar,  n.  Hagong. —  Pag  honi  sin  mana- 
nap nga  baga  bugsoc— Pag  hprot  nga  ba- 
ga pag  tiao. 

Roncear,  n.  Langan  langan. — fam.  Baga 
pag  ogay,  pag  aram  aram. — Mar.  Pag 
orehe  an    sacayán  nga  nag  aabay  sa  iba. 

Roncería.  /.  Pag  langan  langan,  pag 
alang  alang.-— jant.  Baga  pag  ogay,  pag 
aram  aram. 

Roncero,  ra.  adj.  Hubia,  mahubia. — Mai- 
sug.— Maogay  ogay. — Ma".  Mahinay  nga 
sacayán,  diri  matuíin. 

Ronco,  ca.  adj.  Págao,  laos,  canaás. 

Roncha./.  Labhac. — Dupang. — Labud- 

Roncha./  Hiua,  tilad. 

Ronchar,  a.  Pag  quisam  quisam. 

Ronchar,  n.    Labhac. — Dupang. — Labud. 

Ronchón,  m.  Labhac  nga  daco. 

Ronda.  /.  Ronda,  pag  ronda,  pag  bantay 
ó  pag  sodoy  sodoy  in  gabi  sa  bongto, 
etc. — An  mga  nagroronda. 

Rondador,  m.  Pararonda,  parasodoy  so- 
doy.- 

Rondalla.  /  Susumaton. 


522 


RO 


Rondaré  n.  Pag  ronda,  pag  sodoy  sodoy. 
— a.  fig.  Pag  libut  libut. 

Rondín,  m.  Ronda. 

Rondón  (De),  m.  adv.  Sin  uaray  caha- 
dluc— Entrar   de    rondón    uno.  fr.  fig.  y 

fam.  Pag  dayon  ná  lá,  in  uaray  anay  pag 
sarit  sin  pag  saca  ó  pag  usuag. 

Ronquear,  n.  Págao,  laos,  canaás. 

Rqnquedad.  /  Capágao. 

Ronquera.  /.  Capágao. 

Ronquido,  m.  Cahagong. 

Ronza  (Ir  á  la),  fr.  Mar.  Pag  paharayo  ó 
pag  licay  an  mga  nagsasacay  sa  mga  ha- 
ngin  nga  magbascug. 

Ronzal,  m.  Higot  sin  hayop. — Mar.  Pisi 
nga  gamit  sa  mga  sacayán. 

Ronzar,  a.  Pag  quisamquisam. 

Ronzar,  a.  Mar.  Pag  tu  al. 

Roña./  Nuca. — Daqui.— fig.  Limbongnga 
larang. — An  camaraut  sa  ano  man  nga  ba- 
tasan  nga  matapon. — Capatas. 

Roñería.  /.  Limbong  nga  pag  larang. — 
Camaimot. 

Roñoso,  sa.  adj.  Nucaon. — Daquihon. — 
Malimbong. — Mahugao. — Maimot. — Capa- 
tasun. 

Ropa.  /.  Panapton. — Dugnit. — Tag  dasan, 
timasa;  dubis. — Á  quema  ropa.  m.  adv.  Ha- 
raniay  gud. -fig.  Tigda,  tinig  daan. — Á  toca 
ropa.  m.    adv.  Harani  caopay. — De    poca 

>  ropa.  loe.  fig.  Maca'olooy  gud. — Guardar 
uno  la  ropa.  />.  fig.  y  fam.  Pag  tatagam 
gud. — No  tocar  á  uno  á  la  ropa.  fr.  fig. 
y  fam.  Diri  pag  lalabut  sa  iya- — Palpar 
la  ropa.  fr.  fig.  Haragumatay  ná. — fig.  Gó- 
pong,  ín  nag  ogopong  an  huna  huna  san 
tauo. — Tentarse  uno  la  ropa.,  fr,  fig.  y  fam 
Panginano  gud  caopay. 

Ropaje,  m.  Panapton,  biste. 

Ropavejería./.  Tendahan  sin  mga  dugnit 
ó  daan  nga  mga  biste. 

Ropavejero,  ra.  m.  y  f  Parabaliguia  sin 
mga  dugnit. 

Ropería./  Caparabaliguia  sin  panapton  nga 
daan  tima. — Piotan  san  mga   panapton  ó 
mga  biste. — Catungdanan  sin  pag  timos  ug 
pag  mangno  san  panapton  ó  mga  biste. 
Ropero,  ra.  m.  y  f.  Parabaliguia  sin  pa- 
napton nga  tima  ná. — Paramangno  san  pa- 
napton ó  mga  biste.  -  m.    Piotan  sin  mga 
panapton  ó  mga  biste. 
Ropón,  m.  Biste  nga   halauig. 
Roqueda.  /  Capang    pangan;  caigangan. 
Roquedal,  m.  Capang  pangan:  caigangan. 
Roquedo,  m.  Pang  pang;  igang. 
Roqueño,  ña.  adj.  Batohon,  bagtohun. — 

Matig-a  dao   bato. 
Roquete,  m.  Biste  rga  halagui  ug  busag 


RO 

nga  may   mga  paco:   ginagamit   san  mga 

obispo  ug  san  mga  monasiyo. 
Rorro,  m.  fam.  Bata  nga  guti  pá. 
Rosa./  Bucad,  burac. — pl.  Cabucaran,  ca- 

buracan. 
Rosáceo,cea.  adj.  Masugad  sin  bucad. 
Rosada.  /  Ton-ug  nga  nabagtic. 
Rosado,  da.  adj.  An  color  san  bucad. — 

An  binutangan  sin  mga  bucad- 
Rosal,  m.  Cahuy  cahuy  nga  mabucad. 
Rosariero,  m.  Parahimo  sin  mga  cuentas. 

— Parabaliguia  sin  mga  cuentas. 
Rosario,  m.  An  santos  nga  rosario  sa  ma- 

hal  nga  Virgen  María. — Cuentas. 
Rosarse,  r.  Pag   pulapula. 
Rosbif,  m.  Carne  sin  baca  nga  inasal. 
Rosca./  Máquina  nga  may  torniyo  ug  tuer- 
ca.— Malidong  nga  may  loho  sa  butnga. — 

Tinapay  nga  rosca. 
Rosear,  n.  Pag  sugad  sugad  sin  bucad.— 

Pag  pula  pula,  himula. 
Róseo,  sea.  adj.  Masugad  sin  color  sin  bu- 
cad; mapula  pula,  himula. 
Roséola.  /    Saquit  nga  mapula    pula    an 

panit. 
Rosero,  ra.  m.  y  f.  Paracuha  ó  paraboro 

san  mga  bucad  san  dulao. 
Roseta.  /  Borobucad.—  Pula  pula  sa  bay- 

hon, 
Rosetón,  m.  Borobucad   nga  daco. — Ben- 

tana    nga    malidong  nga  may  mga   rayan 

dayan. — Rayandayan. 
Rosicler,  m.  Tinta  nga  mapula  pula. 
ROSO    (Á)   y  VÜIOSO.  m.  adv.  Sin  uaray 

gud  mahagauas. 
Rosoli,    m.    Inumon    nga    sinalacotan    sin 

aguardiente,  asúcar,  canela,  etc. 
Rosqueado,  da.  adj.  Rinoscas. 
Rosquete,  m.  Tinapay  nga  rosquetes. 

Rosquilla.  /  Olud.—  Tinapay  nga  rinos- 
cas, matam-is. 

Rostrado,  da.  adj.  Tais,  masugad  sin  tu- 
sac  sin  tamsi. 

RostrillO.  m.  Hiyas,  rayandayan  sabayhon. 

Rostrituerto,  ta.  adj.  fig.  y  fam.  Bugtoc. 

Rostro,  m.  Tusac  sin  tamsi.— Bayhon,  na- 
uong. 

Rota.  /  Pag  daog  sa  mga  auay  cún  dao 
sa  pag  auayan. 

Rota./  Hocmanan  ó  capopong-tan  sa  Ro- 
ma nga  sinisiring  Rota. 

Rotación./-  Pag  litad  litad;  pagbiric  biric. 

Rotante,  p  a.  Malitad  litad;    mabiric  biric. 

Rotar.  «.  Litad,  litad  litadfbiric;  biric  biric. 

Rotatorio,  ria.  adj.  Mabiric  biric. 

Roto,  ta.  p.  />.Guinisi:  rabanit;  cusi;  guigui- 
loay;  guipac;  rae  rae. — adj.  Maraut  ó  gui- 
si  aq  mga  panapton. 


RO-RÜ 

Rotonda.  /.    An  dapit  sa  tinhan  sa  mga 
carruaje. — Balay  ó  salas  nga  malidong. 
Rótula.  /.  Tuay  tuay. 
Rotular,  a.  Pag  butang  sin    rótulo  ó  tiga- 
man, pagtigaman. 
Rótulo,  tn.  Rótulo,  tigaman. 
Rotunda,  f.  Balay  ó  salas  nga  malidong. 
Rotundamente,  adv.  m.  Sayud  gud,  sin 
uaray  hico  hico. 
Rotundidad.  /.  Carnalidong. 
Rotundo,  da.  adj.  Malidong.— /g-.  Sayud 
gud,  uaray  hico  hico. 
Rotura.  /  Caboongan. — Caaguihan. — Bul- 
hang;  bulho;  bon  hoc,  cabanguian. — Caguis- 
an. — Sipac;  guhang;  guna;  gotud. — Caingin. 
Roturar,  a.  Pag  caingin. 
Roya.  /  Baga  olud  sin  humay,  tubo,  etc. 
Roza./  Pag  quiua,  pag  hauan  sa  tuna. — 

Tuna  nga  quiniua,  guinhauanan. 
Rozadura.  /.    Pag  baguid;    pag  irointoc; 
pag  ngod  ngod;  pag  lanit;  pag  got  got. — 
Cir.  Capi lasan. 
Rozagante,  adj.    Biste  nga  matahum  ug 
halauig. — fig.  Matahum;  ugdayon. 
Rozamiento,  m.  vid.  Roce. 
Rozar,  a.  Pag  quiua,  pag  hauan  sa  tuna. — 
Panabsab  an  mga  mananap. — Pag  papare  jo 
sa  tuna,  etc. — n.  Pilas;  lanit;  lagud;  got  got; 
baguid,  barobaguid;  hilus:  iro    intoc;     pa- 
cías; ngod  ngod;    paguis;  palas. — r.    Pag 
cacayacan  cay  maopay  an    mag    casibuot 
mrdL.—fig.  Umil.— Sangid. 
Roznar.  ;/.    Cusap    cusap. — Pag  honi    an 

hayop  nga  asno. 
Roznido,  m.  Cusap  cusap. — Pag  honi  san 

hayop  nga  asno. 
Rozno,  m.  Hayop  nga  asno  nga  gutiay  pá. 
ROZO.  m.  Pag  quiua,  pag  hauan  sa  tuna 
— Isorongo. 

RU 

Rúbeo,  bea.  adj.  Borobulao. 
Rubeta.  /.  Baga  pacía. 
Rubí.  m.    Bato  nga  mahal,  matahum. 
Rubia.  /.  Banua.  Isda  nga  gorugudti. 
Rubial,  m.  Carubiahan.  Borobulao. 
Rubicundez./.  Cabulao.— Med.    Capula 

an  panit. 
Rubicundo,  da.  adj.  Bulao,  bulagao. 
Rubificar*  a.  Pag  tina  sin  pula,    pag  tina 

sin  bulao. 
Rubio,  bla.  adj.  Bulao,  bulagao. — m.  Isda. 
Rubor,  m.  Capula;  cabulao. —/g\  Caauod. 
Ruborizarse,  r,  Auod. 
Ruborosamente*  adv,   m.  fig-   Sa  daco 

nga  auod. 
Ruboroso,  sa*  adj.  fig.  Maauod. 


&ü  523 

Rúbrica.  /  Tigaman  nga  pula  cún  bulao 
bá. — Rúbrica. — Lagda  sa  mga  turumanon 
ó  buruhaton  sa  singbahan. — Pirma. 
Rubricante,  p.  a.  An  map'rma.—  m.  Pa- 

rapirroa. 
Rubricar,  a.  Pag  pirma. 
Rubriquista.    m.  An    maaram    gud    san 
mga  turumanon  ó  buruhaton  sa  singbahan. 
Rubro,  bra.  adj.  Pula;  bulao. 
Rucio,  cia.  adj.  Borobusag. 
Ruda.  /.  Banua  nga    itarambal,    mapintas 

an  baho  niya. 
Rudamente,  adv.  m.  Cuman  gud,  cumao 

gud;  maraut  gud  nga  pag  cabuhat. 
Rudeza.  /  Maraut  nga  pag  cabuhat. — Ca- 

cuman,  cacumao,  catapang. 
Rudimento,  m.  Tinicangan  pá;  tinicangan 
sin    pag  aram;    pag  ti  can  g  pá  lá  sin    pag 
aram.  ' 

Rudo,  da.  adj.  Maraut  nga  pag  cabuhat. 
— Cuman,  cumao,  com  com,  dupong,  ud- 
pong,  tapang. 
Rueca.  /  Balaca.—/^-.  Cabalicoan. 
Rueda.  /  Rueda. — Garingan. —  Isda. — Pag 
buclad  an  pabo   san    iya   icug. — Bato  nga 
malidong. — Pag  parungbay  sin  mga  preso, 
basi  an  testigos  maquilala  san  salaan. 
Ruedo,  m.    Pag  litad,    paglitadlitad.— Li- 
guid. — Hapin,  aporro  sin  biste. — Banig  nga 
maligdong. — Lieos. — Dagang. 
Ruego,  m.  Pag  ampo,  paquimalooy,  panga- 
maya,  pangamuyo,  pangaraba. 
Ruejo,  m.  Bato  nga  malidong  nga  gamit 

sin  pag  liguis  san  tr'go,  etc. 
Ruello,    m.    Bato  nga  malison  nga  gamit 
sin  pag  parejo  san  tuna. 
Rufián,  m.  Tauo  nga  tampalasan  nga  nag- 
patitigayon  sin  mga  lalaqui  sa  mga  babaye 
nga  bigaon. — fig.  Tauo  nga  uaray  alo,  ua- 
ray cahadluc  sa  Dios. 
Rufiancete,  m.  vid.  Rufián. 
Rufianear,  a.  Pag  sulay  sin  babaye. 
Rufianejo.  m.  vid.  Rufián. 
Rufo,  fa.  adj.  Bulao,  bulagao;  pula. — Co- 
rong  an  bohoc. 
Rugíble.  adj.  Mahoni. — Maagoroc. 
Rugido,  m.  Pag  honi   sin   león.— /i¿\    Pag 
agoroc. 

Rugiente,    p.  a.    Mahoni. — Maagoroc. — 
vid.  Rugir. 

Rugimiento*   m.  Pag  honi  san  león.— -fig. 
Pag  agoroc. 
Ruginoso,  sa.  adj.  Taehon*  alamagon. 
Rugir*  n.  Pag  honi  an  león.— Quino  quino; 
tacal  tacal;  calong  cogong;  dagohong;    da* 
go-oc;  nagot  not;    agoroc;  arocauc;  bofóc 
boroc;  lagopo;  ragaac;  dagaldal,  dagoldol, 
Rugosidad*/  Cacoro»,— Caconot. 


524 


Rü 


Rugoso,  sa.  adj.  Macoros.— Maconot. 
Ruibarbo,  m.  Banua  nga  ig  tatambal,  ipu- 

purga. 
Ruido,  m.  Aringasa,  ngiras,  lia. — Ragalda- 
gal. — Ragamac. — Ragasdagas. — -Rugti. — 

Sagantic. Sagantic— Sagantoc—  Sura- 

nog. — Acalacal. — Hangco. — Tugalbong,  ti- 
galbong —  Canas  canas. — Hagauos.— Agac- 
ac. — Alingug  ngug?— Cadal   cadal— Aro- 
cauc— Bagáaba.— Rigaac— Balingal.— Hu- 
ragcol. — Haramug.— -Hulagbong.— Hulag- 
tos. — -Hulangcub. — Borocboroc. — Canas. 
— Canogcog. — Carol. — Casang     casang. — 
Cugad.— Dagaldal. — Hagauac  cún  dao  tia- 
but  ná  an  oran. — Haguishis  an  saqui  in  na- 
lacat  an  tauo,  etc.— Haguaos  cún  dao  isda, 
babuy,  etc.— Hagodol.— Hagorong.  — Hira- 
hid. — Huracdol,       huragdol. — Huramog. — 
Ngiob. — Piragsot.— Hilong  higong  cún  dao 
calayo  ó  laga. — Hingos  hingos  an  irong. — 
Huligong  cún    dao   potiocan,    etc.— Lipac 
cún  dao  luthang,  dalug  dug,  etc.— Dagul- 
dol. — Conog.— Carol,  carol  carol. — Danoog. 
— Gutiot. — Ragaac  cún  dao  cahuy  nga  na- 
babari,  etc. — Raguisi  cún  dao  panapton  nga 
guiniguisi  — Ragobdob  cún  dao  lungab. — 
Ragotnot  cún  dao  guinagabut  ó  nasaog  sin 
tigda. — Rubo  dobo  cún  dao  banua  cún  ca- 
layo bá. — Ruog  duog  cún   dao  cahoy  nga 
maquiua  an  sanga. — Sagopsop,  hagorot,  sa- 
gorot  in  masarot  sot  an  tauo. — Sauac  sauac 
cún  dao   tubig. — Sarot  sot  cún  dao  masa- 
rot sot  an  tauo- — Subo  subo  cún  dao  tubig. 
— Sopoc  sopoc  cún  dao  tubig  cún  lagay 
bá. — Ticam  ticam  cún  dao  macaón  an  tauo. 
— -Tigasub  cún  dao  tubig. — Tipasac   cún 
dao  tubig  cún  lagay  bá.— Til-uáca  cún  dao 
nag  sisinuca  an  tauo. — Baduc  baduc  an  teel. 
— Basac  basac  cún  dao    tubig. — Boros  bp- 
ros  cún  dao  otot. — Cadug  sin  dalugdug. — 
Colbong  cún  dao  tubig. — Calocago  an  so- 
lud. — Catad  cún  dao  honos. — Carasicas  cún 
dao  banua,  etc.  Casao  casao  cún  dao  tubig 
cún  lagay  bá  —  Dago-oc  cún  dao  boboo- 
ngan  ó  cabadlan. — Gahub  sin  tauo  nga  ma- 
yacan,  maagui,  etc. 
Ruidosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 
aringasa. — Bantug  caopay. 
Ruidoso,  Sa.  adj.  Maanringasa,  mangiras. 

— Bantug  gud. 
Ruin.  adj.  Taramayon.  Maraut  an  batasan. 
— Hacug. — Maimot,  mahicao. 
Ruina.  /.  Cabungcag,   pag  cabungcag;  ca- 
uacay;  caguba.— fig.  Caperdihan. 
Ruindad./.  Pag  cataramayon. — Camaimot, 
camahicao.— Cabuog. — Buhat  nga  maraut. 
Ruinmente.  adv.    m.  Maraut  gud.— :Mai- 
mot  caopay,  mahicao  caopay. 


RU 

Ruinoso,  sa.  Ticabubungcág,  ticapupücarí, 

ticaguguba.-— Macacaraut. 
Ruiseñor,  m.  Tamsi  nga  macaruruyag  gud 

an  iya  pag  honi. 
Rulo.  m.  Malidong. — Bato  nga  malidong. 
Rumbo.  Tadong,  todol  — fig.  y  fam.  Pada- 
yao  —  Mar.  Bulibol,  bolibug. 
Rumbón,  na.  adj.  fam.  Mapadayao;  maha- 

tagon. 

Rumbosamente,  adv.  m.  Padayao  gud. 
Rumboso,  sa.  adj.  fam.  Mapadayao;  mao- 

pay  gud. 
Rumia./.  Pag  ticab  ticab,  pagcusam  cu- 
sam,  pag  quisamquisam,  pagsagap  sagap. 
Rumiador,  ra.  adj.  Maticab  ticab,  ma- 
cusam  cusam,  maquisam  guisam,  masagap 
sagap. 

Rumiadura.  /.  vid.  Rumia. 
Rumiante,  p.  a.  vid.  Rumiador. 
Rumiar,    a.  Pag  ticab  ticab,  pag    cusam 
cusam,  pag  quisam  quisam,  pag  sagap  sa- 
gap.-—/^-. y  fam.  Pag  huna  huna  sin  mao- 
pay,  pamalandong  sin  maopay,  pamorobu- 
ot  sin  maopay. 
Rumión,  na.  adj.  Maticab  ticab,  macusam 
cusam,  maquisam  quisam,  masagap  sagap. 
Rumo.  m.  Siyapa  nga  baat  sin  bariles 
Rumor,  m.  Goro  goro,    sumat    sumat. — 

Aringasa. 
Runrún,  m.fam.  Goro  goro,  sumat  sumat. 
Ruñar,  a.   Pag  tiguib,  pag  sac  sac. 
Rupia.  /  Med.  Saquít  sa  panit. 
Rupicabra.  Rupicapra./  Canding  nga 
ihalas. 
Ruptura./  fig.  Telón  nga  halipot  sa  mga 

comediahan. —   ir-   Caotud,  cabari. 
Ruqueta./  Banua  sa  España. 
Rural,  adj.  An  tungud  sa  mga  orna  cún 

mga  pag  orna  bá. — Tagaoma. 
Rusiente,  adj.  Mababaga  sa  calayo. 
Rusticación./  Pag  tocad  sa  mga  caom- 
han,  pag  cadto  sa  mga  caom-han. 
Rustical,  adj.  An  tungud  sa  mga  orna  cún 
pag  orna  bá. — Tagaoma. 
Rústicamente,    adv.  m.  Tinimaua    gud. 
Rusticano,  na.  adj.  Sa  banua. — Tinimaua. 
Rusticar,  n.  Pag  tocad  sa  mga  caom-han-, 

pag  cadto  sa  mga  caomhan. 
Rusticidad.  /  fig.    Pag  catinimaua,  cati- 
nimaua. 
Rústico,  ca.  adj.  An  tungud  sá  mga  orna 
cún  sa  mga  pag  orna  bá.—fig.  Tinimaua. 
— Tauo  sa  orna. — Á  la,  ó  en  rústica,  m. 
adv.  Pinotos  sin  papel  cún  dao  sa  mga  libro. 
Rustiquez.  Rustiqueza./  Pag  catini- 
maua, catinimaua. 
Ruta./  Tadong. 


nv 

Rutilante,  p.  a.  Mapaua,  maingat  ingat. 
Rutilar,  poét.  Paua,  ingat  ingat. 
Rútilo,  la.  adj.  Bulao  dao    bulauan:    ma- 
paua. maingat  ingat. 


Rü 


525 


Rutina.  /.  Batasan,  gauh 
Rutinario,  Ha.  adj.  Binabatasan. 
Rutinero,  ra.  adj.  Alagad  san  binabata' 


8 


S.  Incaruhaan  cag  duga  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinatsila  ug  icapulo  cag  ua- 
lo  san  iya  mga  consonante. — Ese  an  ca- 
luluasan. 

Sábado,  m.    Icapito  ca  adlao  san  semana. 

Sábalo,  m.  Isda  sa  dagat. 

Sábana.  /.  Taplac,  tampi. — Sábana  santa. 
An  saput  nga  iguinsaput  san  lauas  nga 
santos  san  anton  Guinoo. 

Sabana.  /  Patag  nga  haluag,    capatagan. 

Sabandija./.  Manae,  ugan  sugad  nga  mga 
mananap. 

Sabandijuela.  f.  Manae  nga  gutiay. 

Sabanilla,  f.  Panapton  nga  gutiay  sugad 
sin  podong;  pañomanos,  etc. — Panapton  nga 
gamit  sa  mga  altar. 

Sabañón,  m.  Saquit  nga  hubag  san  siqui 
nga  guican  san  hagcot  ug  ma  ol-ol  caopay. 

Sabático,  ca.  adj.  Cañan  sábado;  sinábado. 

Sabatina.  /.  Pangaradion  sa  adlao  nga 
sábado. 

Sabatino,  na.  adj.  Cañan  sábado,  siná- 
bado. 

Sabedor,  ra.  adj.  Maaram,  masayud. 

Saber,  m.  Caaram,  quinaadman. 

Saber,  a.  Aram,  baro,  hibaro,  habaro,  sa- 
but. — Saberse  una  cosa,  s^r  pública.  Ban- 
tug  ná;  alitoto,  alintoto. — Á  saber,  expr. 
Amo  ini  — No  sé  qué.  expr.  Ambut  cún 
ano. 

Sabiamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 
cabuotan. 

Sabidillo,  Ha.  adj.  Nagpapacamaaram. 

Sabido,  da.  adj.  Maaram  gud. 

Sabiduría.  /.  Caaram. — Quinaadmam. — 
Cabuotan,  pag  cabuotan. — Hibaro. 

Sabiendas  (Á).  Sa  pag  camatuod- — Tinu- 
tuyo  gud. 

Sabihondez.  /.  fam.  Pag  pacamaaram. 

Sabihondo,  da.  adj.  Nagpapacamaaram. 

Sabio,  bia.  adj.  Maaram,  masinabuton. — 
pl.  Camaaraman. — Buotan. 

Sablazo,  m.  Pag  dabal  sin  sable. — Pag  bo- 
no ó  pag  tigbas  sin  sable. 

Sable,  m.  Panganiban  nga  puthao  ug  ba- 
robalico. 

Sablón,  m.  Baras  nga  bahol. 


SA 

Saboga.  /.  Isda  sa  dagat. 

Saboneta.  /.  Orasan  nga  gutiay. 

Sabor,  m.  Rasa,  lalim,  nanam,  hurac. — Ca- 
marasa,  camalalim,  cahurac. — Hamlig  sin 
maasinasin. — -Sagaad. — Alurn. — Amlig. — 
Arat.— Halat.— Ngiri. 

Saboreamiento,  m.  Pag  tagamtim. 

Saborear,  a.  Pag  tagamtam. — Pag  parasa, 
pag  palalim.— fig.  Paghuna  huna,  pamalan- 
dong  sin  mahinay. — r.  Pag  lipay- 

Saborete.  m.  Rasa,  lalim. 

Saborosamente.  adv.  m.  Marasa  caopay, 
malalim  caopay. 

Sabrosísimo,  ma.  adj.    Guimananamiti. 

Sabroso,  sa.  adj.  Manamit,  marasa,  ma- 
lalim, mayamit,  malami,  malagsim,  malac- 
sim;  camagnamit. 

Sabucal.  Sabugal,  m.  Caadgauan. 

Sabuco.  Sabugo,  m.  Adgao. 

Sabueso,  sa.  adj.  Ayam  nga  paramanua.' 

Sábulo,  m.  Baras  nga  bahol. 

Sabuloso,  sa.  adj.  Barason. 

Saburra.  /.  Med.  Saquit  sa  soroc  soroc 
cay  diri  natutunao  caopay  an  quinaon. 

Saca.  /.  Pag  cuha.— vid.  Sacar. — Pag  do- 
long;  pagpadolong  sin  mga  género  ug  iba 
pá  man  ngadto  sa  lain  nga  tuna  ó  guin- 
hadian. — Estar  de  saca-  fr.  Bisan  ano  nga 
iguinbabaliguia. 

Saca.  /.  Biol,  costal  nga  daco. 

Sacábala.  /.  Garamiton  sin  mananambal 
sa  pag  cuna  sin  ponglo  ngadto  sa  solud 
sin   casam-dan. 

Sacábalas,  m.  Garamiton  nga  icuruha  san 
ponglo  sa  solud  san  luthang  cún  pusilbá., 

Sacabocados,  m.  Baga  hirihud  nga  ga- 
mit sin  pag  loho  loho.— fig.  Catigayonan. 

Sacabuche,  m.  Toronggong. 

Sacacorchos,  m.  Tirabuson. 

Sacadineros,  m.  fam.  Hiyas  hiyas. 

Sacador,  ra.  adj.   Macuha. — s.  Paracuhai 

Sacamanchas,  com.  Paracuha  sa  mga  ta- 
guiptip  cún  mga  during  bá  sa  mga  pa- 
napton. i 

Sacamantas,  m.fig.  y  fam.  Tinatapuran 
sin  pag  embargo. 

64 


52tf  gA 

Sacamiento.  m<  Pag  cuha;   cacüha;    pag 

cacuha. 
Sacamuelas*  ¿w#.,.Paragabut  sin  bag-ang. 
Sacanete.  m.  Sugal  sa  baraja. 
Sacapotras,  m.  jig.  y  fam.   Maraut   nga 

mananambal. 
Sacar,  a.  Pag  cuha. — Hulicad. — Lauot. — 
Bolnot. — Bonos. — Butibot. — Caló.— Gab- 
not — Hacad — Hucad. —  Agcay. — Tagnos. 
Tangso. — Pag  himo,  pag  buhat  sin  tauo 
tauo,  sin  ladauan,  etc. — Pag  huad,  pag  sa- 
cal. — Pag  pusa,  pag  misa  an  tamsi  san  iya 
bunay  nga  may  siuo. — Pag  gabut. — Paca- 
dangat,  pacacuha. — Pagdaug  sa  bulang  ó 
sugal. — Hauoc. — Sacar  fuego  frotando  una 
cafla  con  otra.  Baguid. — Sacar  carne  del 
coco  con  la  punta  del  sundang.  Hagobis. — 
Sacar  la  almeja,  mariscos,  etc.,  de  sus  con- 
chas. Háhá. — Sacar  el  labio  inferior.  Yam- 
id. — Sacar  á  pedazos  la  carne  del  coco,  sal, 
etc.  Lucad. — Sacar  la  lengua  e\  perro.  Uál 
uál. — Sacar  la  raíz  del  gabe.  Ógca. — Sacar 
la  lengua.  Raual  datial,  diuhal.  —Sacar  es- 
pina con  alfiler,  etc.  Sibit. — Sacar  el  camote, 
gabe,  etc.,  antes  de  tiempo.  Agó. — Sacar 
mariscos  de  entre  las  piedras  con  palo,  etc. 
Balungang. — Sacar  estrecha  ó  angosta  una 
cosa  en  un  extremo.  Biros. — Sacar  del  agua 
la  nasa  ó  chinchorro.  Butua. — Sacar  á  me- 
nudo agua  de  tinaja,  etc.  Cabo  cabo Sa- 
car agua  de  río  desde  casa  con  caña,  etc. 
Calogcog. — Sacar  la  morisqueta  de  la  olla. 
Cuhit. — Sacar  la  comida  de  la  olla  ó  cal- 
dero. Haquid. — Sacar  la  raiz  de  camote 
con  cosa  aguzada.   Suc-uat. 

Sacarino,   na.  adj.  Inascurar,  may  asúcar. 

Sacaroideo,  a.  adj.  Masugad  sin  asúcar. 

Sacatapón,  m.  Tirabusón 

Sacatrapos,  m.  Garamiton  nga  gamit  sin 
pagcuha  san  carga  san  luthang  cún  pusil  bá. 

Sacerdocio,  m.  Pag  casacerdote,  pag  ca- 
pade. 

Sacerdotal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  sa- 
cerdote. 

Sacerdote,   m.  Pade,  sacerdote. 

Sacerdotisa.  /.  Babaye  nga  parahalad  sin 
mga  halad  sa  mga  dios  dios  ug  paramangno 
sa  mga   pinacasingbahan   nira. 

Saciable.  adj.  Mabobosog,  sadang  mabo- 
sog. 

Saciar,  a.  Pag  pabosog. — r.  Bosog,  pool. 

Saciedad./.  Cabosog,  pag  cabosog,  capool, 
pag  capool. 

Saco.  m.   Sopot. — Biol,   saco.!á— Biste    nga  • 
halauig. — Biste  nga  halipot  nga  gamit  sa 
mga  romano. — Saco  de  noche.  Baga  caban 
sin  género  nga  bahol  caopay,  cún  anit.bá. 
— Entrar  á  saco.//-.  Pag  dahas.-^No  echar 


SA 

e'rf  saco  roto  una  cosa,  fr  jig.  fam.  Dirí 
hicacalim-tan  gud. 

Sacra.  /.  An  totolo  nga  baga  cuadro  nga 
gamit  sa  mga  altar. 

Sacramental,  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga  sacramento. — Sinisiring  man  sacra- 
mental an  bendita  nga  tubig,  an  mga  ju- 
bileo, an  mga  indulgencia,  etc. — m.  Tauo 
nga  sacop  sa  copradia  sa  Guisasantosi  nga 
Sacramento.—/.  Copradia  sa  Guisasantosi 
nga  Sacramento  sa  altar. 

Sacramentalmente.  adv.  m.  Sa  pag  ca- 
sacramento  gud- — Sa  pag  compesal  gud. 

Sacramentar,  a.  Pag  hatag,  pag  dolong 
san  Santos  nga  Viático  san  tauo  nga  ma- 
saquit. 

Sacramentarlo,  ría.  adj.  Mga  herejes  nga 
diri  natoo  nga  si  Jesucristo  aada  ngagayud 
sa  mahal  mga  hostias. 

Sacramente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 
tahud,  sa  sinagrado  nga  pag  tahud. 

Sacramento,  m.  Tigaman  nga  maquita, 
nga  macacahatag  sin  grasia  sa  mga  calag 
nga  macarauat  siton.  Pipito  an  mga  Sacra- 
mento.— An  guinsasantosi  nga  Sacramen- 
to sa  altar. 

Sacratísimo,   ma.  adj.  Guisasantosi. 

Sacre,  m.  Tamsi  nga  madaguit. — Luthang. 

Sacrificadero,  m.    Hinah alaran. 

Sacríficador,  ra.  adj.  Mahalad. — s.  Para- 
halad. 

Sacrificante,  p-  a.  Mahalad. 

Sacrificar,  a.  Pag  h alad.— jig.  Pag  dara- 
hug  sa  igeasitauo. 

Sacrificio,  m.  Halad;  pag  halad. — Pag  mi- 
sa, paghalad  sa  Santos  nga  Misa. 

Sacrilegamente,  adv.  m.  Pag  tamay  gud 
sa  mga   sinagrado. 

Sacrilegio,  m.  Pag  tamay  sa  mga  sina- 
grado. 

Sacrilego,  ga.  adj.  Matamay  sa  mga  si- 
nagrado 

Sacristán,  m.  Sacristán  sa  santa  iglesia- 

Sacristana.  /  Babaye  nga  sacristana  sa 
mga  combento  sa  mga  religiosa  nga  para- 
mangno sa  mga  tungud  sa  singbaha  nga 
mga  garamiton. 

Sacristanía.  /.  Pag  casacristán. 

Sacristía.  /  Sacristía  sa  singbahan. 

Sacro,  era.  adj.  Santos,  sinagrado. 

Sacrosanto,  ta.   adj.  Santos,  sinagrado. 

Sacudida.  /  Pag  bayog. — Pag  lamba.  — 
vid.  Sacudir. 

Sacudido,  da.  adj.  jig.    Maisug. 

Sacudidura.  /  Pag  yab  yab;  pag  pas  pas. 

Sacudimiento.  **,  Pag  bayog.— Pag  lam- 
bo.— vid.  Sacudir. 

Sacudir,  a.  Pag  bayog. — Pag  nac  nac;  pag 


SA 

yab  yab;  pag  yag  bot;   pag  pas  pas.— Pag 
pad  pad. — Sacudir  con  palo,  etc.  Pag  lam- 
ba; pag  pac  pac;   pag  dabal;  pag  balbag. — 
Sacudir  con  vara  el  rocío  de  la  yerba,  etc. 
Labhit,  dag  pas. — Sacudir  la  mano,  sacudir 
con  la  mano.  Uiric;  dag  pas. — Sacudir  ó  pe- 
gar con  la  mano.  Pag  tampalo.- -Sacudir  el 
hachón  ó  mecha.  Uorot,  uot  uot — Sacudir 
la  presa  que  se  tiene  en  la  boca.    Pilipiqui. 
— Sacudir  el  rocío  de    las  plantas.    Hiya- 
mug— Sacudirse  el  polvo  la  gallina.  Copa 
copa,  copo  copo. 
Sachadura./.  Pag  hauan  sa  ruga  tinanum. 
Sachar,  a.  Pag  hauan  sa  mga  tinanum. 
Sacho,  m.  Ihahauan  sa  mga  tinanum. 
Saeta.  /.  Pana;  odyong. 
Saetada.  /.  Pag  bono  sin  pana;  samad. 
Saetazo,   m.  Pag  bono  sin  pana;  samad. 
Saetear.  /.  Pag  pana,  pag  bono  sin  pana. 
Saetera.  /.   Loho  sa  mga  cota,  haligotda- 
pit  sa  goa  ug  harohaluag  dapit  sa  solud. — 
fig-  Taramboan  nga  gutiay. 
Saetero,   m.    Taga   pana. 
Saetía.  /.   Sacayán  nga  totolo  an  toladoc. 
Saetilla.  /.  Pana  pana.— Laboro. 
Saetín,  vi.  Aguian  san  tubig  dida  sa  mga 

molino. 
Saetín,  vi.    Raysang  nga  gutiay    nga  ua- 

ray  oló  olo. 
Saetón.  ni.  Pana  nga  daco. 
Saga./.  Babaye  nga  diuatahan,  tamyauan. 
Sagacidad.  /  Calad-nganan;  camatagam. 
— Camalimbong. 
Sagaz,  adj.  Malarang,  malad-nganon;  ma- 

tagam. — Malimbong. 
Sagazmente,    adv.    vi.  Matagam  gud. — 

Malimbong  gud. 
Sagital,  adj.  Masugad  sin  pana. 
Sagitaria.  /  Banua. 
Sagitario,  vi.  Taga  pana. 
Sagradamente,  adv.  vi.  Sa  daco  nga  pag 

tahud,  sa  sinagrado  nga  pag  tahud. 
Sagrado,  da.  adj.  Santos,  sinagrado.— Si- 
ring  bahon. — Talahuron. — vi.    Singbahan, 
ayopan    sa  mga  salaan,   nga  togot  sa  ley. 
Sagrario,  m.  Sagrario,  piotan  sa  Guisasan- 
tosi  nga  Sacramento  sa  altar. — Piotan  sin 
mga    cabilin   ó  reliquias. — Singbahan  nga 
parroquia  sa   mga  Catedral. 
Sagú.  vi.  Baga  tapo  tapo  nga  uaray  rasa  ug 
quinacaon,  nga    quinucuha  sa  mga  banua. 
Sahornarse.  r.  Rías.— Sool,  ol-ol. 
Sahorno,  vi.  Capilas,  capilasan. 
Sahumado,  da.  adj.  fig.   Macacaopay. 
Sahumador,  m.  Lo  onan  sin  mga  maha- 
mut. 
Sahumadura.   /    Pag  lo-on,  pag  parina; 
pag  ñamo. 


SA  527 

Sahumar,  a.  Pag  lo-on,  pag  parina;  pag 
ñamo;  abong,  alabong. 

Sahumerio,  m.  Lo-on,  parina;  ñamo;  ab- 
ong, alabong. 

Sahumo,  m.  vid.  Sahumerio. 

Saín.  m.  Tamboc. — During  sin    calo,  etc. 

Sainar,  a.  Pag  patamboc. 

Saínete,  tn.  Taro  tamboc — Sarsa. — Coro- 
comedia— -fig.  Camalalim.— fig.  An  naca- 
caopay.— fig.  Rayandayan. 

Sainetear,  n.  Pag  corocomedia. 

Saino,  m.  Babuy,  bactin. 

Saja.  /  Carlit;  tud  lis.— Samad. 

Sajador,  m.  Paracarlit,  paratudlis. 

Sajadura.  /  Carlit,  tudlis.— Samad. 

Sajar,  a.  Pag  carlit,  pag  tudlis. — Pag  sa- 
mad samad. 

Sal./   Asin. 

Sala.  /  Salas  sin  balay,  ruang. 

Salacidad.  /  Camaquimala-oay  sa    lauas. 

Salacot,  m.  Sadoc. 

Saladamente,  adv.  m.  fig.  Dorogas  gud. 

Saladar,  m.  Cahurubason  nga   may    asin 

nga  nababagtic — Tuna  nga  may  asin    ug 

diri   natoboan  sin  banua. 
Saladero,  m.  Pangasinan  sin  carne,  etc. 
Salado,  da.  adj.  Maasin,    maasgad. — Tu- 
na nga  may  asin  ug  diri  natuboan  sin  ba- 
nua.— fig.  Madorogas,  malipayon. 
Salador,  ra.  s.  Paraasin;  parabudo. 
Saladura,  f.  Pag  asin;   pag  budo. 
Salamandra.   Salamanquesa.  /.    Ma 

nanap. 
Salar,  a.  Pag  asin. — Pag  budo. 
Salariar.  Pag  sohol.    . 
Salario,  m.  Sohol. 
Salaz,  adj.  Maquimala-oay. 
Salazón.  /    Pag  asin;  pag  budo. — Carne 

nga  inasinan;  mga  isda  nga  budo. 
Salbadera.  /  Burugtangan  sin  margaha. 
Salce,  m.  Banua  sa  tabi. 
Salcochar,   a.  Pag  lapua. 
Salcocha,  /  Id.,  masugad  sin  sorisos. 
Salchichón,    m.    Id.,    masugad  sin  daco 

nga  sorisos,  quinacaon  nga  hilao  pá. 
Saldar,  a.  Pag  tuhay  sin  cuenta. 
Saldo,  m.  Pag  tuhay  sin  cuenta. — An  cu- 

ha    ó    goa    san  pag  tuhay  san  mao  nga 

cuenta. 
Saledizo,  m.    An  malabao  sa  mga  cota. 
Salero,  tn.    Burugtangan  sin  asin.—  Tipi- 

gan  sin  asin. 
Saleroso,  sa.  adj.  fig,  y  fam.  Malipayon 

sa  mga  pag  dorogas,  sa  mga  pag  lido  li- 

do,  etc. 
Salida.  /  Pag  goa.— Pag  guican.— Aguian, 

ar aguian. — Caharanian  sa  bongto. — An  ma- 


528 


SA 


labao. — Masolog  cún  sa  pag  baliguia.  fig. 
Baribad,  pasangilan. — Pag  salida. 
Salido,  da.   adj..  An  malabao.— Hilaslas. 
Saliente,  m.  Casirangan.— /.  An  malabao. 
Salín,  m.    Tipigan  sin  asin. 
Salina./.  Pangasinan. 
Salinero,  m.  Parabaliguia  ó  paracomcrsio 
sin  asin. 

Salino,  na.  adj.  Maasin. 
Salir,  n.  Pag  goa. — Pag  gu;can,  pacagui- 
can.— -Higauas.— Auas.— Auac.---Butauan. 
— Botbot. — Butho.-— Labutig. — Osdoc. — 
Otbo. — Boayboay.— Buributi. — Burauit — 
Dangiap. — Angcal.— Abid. — Agui.  Esta 
tinaja  se  sale.  Nag  agui  ini  nga  tadiao.— 
Salir  pitando  uno.  fr.  fig.  y  fam.  Pag  da- 
lagan. — Salir  por  uno.  fr.  Pag  piar  sa  iya, 
pag  bulig  sa  iya. — Salirse  uno  con  una 
cosa.  fr.  Pacacuha  san  tuyo.— Salir  el 
aguaá  borbollones.  Alimbucad;  budiad  — 
Salir  agua,  etc.,  en  abundancia.  Bidiarot. 
— Salirse  agua,  palay,  etc.  Bisibis;busiag. 
— Salir  el  sol.  Sirang;  bislac;  borot;  bus- 
lac. — Salir  sangre,  etc.,  á  chorro.  Buac 
buac;  turugan. — Salir  en  pedazos  enteros 
la  morisqueta.  Bocnol.— Salir  de  la  prisión, 
etc.  Hio-as.— Salir  al  encuentro.  Sugat, 
tapo.  Salubong,  salub,  sarapo,  surapo;  ba- 
gat.  — Salir  un  camino  á  otro.  Balagat.— 
Salir,  agua,  sangre,  etc.  Burauas. — Salirse 
uno  de  tono.  Gusao. — Salirse  anillo  de 
dedo,  cuchillo  del  mango,  etc.  Holso,  hol- 
sot,  horos,  hoso,  tagnos,  tangso,  hoshos. 
--Salir  la  fruta  del  plátano.  Buyhao. — Sa- 
lir dos  frutas  de  plátano,  etc.,  unidas.  Si- 
ing. — Salir  el  sol  de  entre  las  nubes.  Bis- 
lac, solhug. — Salir  el  agua  ó  vino  por  la 
boca  ó  narices.  Surasura. — Salir  con  fuerza 
agua  ó  sangre.  Sorot  sorot.— Salir  agua 
ó  sangre  hilo  ahilo.  Taguinís,  tiuis. — Sa- 
lirse por  ventana,  etc.  Tahao.  — Salir  los 
dientes  ó  muelas.  Tanguas. — Salirse  líquido 
de  vasija  llena.  Tauas. — Salir  vejiga  en  el 
cutis.  Labutig.— Salir  granos  en  las  manos 
etc.  Labutoy;  labtinao. — Salir  afuera.  Goa; 
lugua.  —Salir  las  lágrimas.  Lug-oc.  —  Salirse 
de  la  línea,  etc.  Lumit. — Salirse  una  co- 
sa del  lugar  donde  debia  estar.  Uál  ual. — 
Salírsele  á  uno  el  sieso.  On-on. — Salir  de 
repente  agua,  sangre,  etc.  Pidiarot,  pirag- 
sot.— Salir  aguaza  de  cuerpo  muerto.  Sa- 
go. — Salir  la  yerba,  los  cuernos  á  los  ani- 
males. Guitib. — Salir  las  raices  de  los  ár- 
bules  á  flor  de  tierra.  Ligatao— Salir  los 
colmillos  al  puerco  en  la  quijada  inferior. 
Aguhanay. 
Salitrado,  da.  adj.  May  salitre. 


SA 

Salitral,  adj.  May  salitre. — m.  An  quinu- 
cuhan  san  salitre. 
Salitre,  m.  Salitre.    Asin  nga  sinalacotan 

sin  ácido  nítrico   ug  óxido  de  potasio. 
Salitrería.   /  An  guinbubuhatan  san   sa- 
litre. ♦ 
Salitrero,  ra.  m.  y  /.  Parasalitre.— Para- 
baliguia sin  salitre. 
Salitroso,  sa.  adj.  May  salitre. 
Saliva.  /.  Lauay;    lura. — Gastar  saliva  en 
balde,  fr.  fig.  y  fam.  Pagyacan  nga  uaray 
haros. 
Salivación.  /.  Paglauay;  pag  lura. 
Salival,  adj.  An  tungud  ó  cañan  lauay  cún 

lura  bá 
Salivar,  n.  Pag  lauay;  pag  lura. 
Salivoso,  sa.  adj.  Maglalauay;  malura. 
Salmear,  n.  Pangadie    cún  pag  canta  bá 

sin  inga  salmo. 
Salmista,  m.   Parahimo  sin  mga  salmo. — 
Paracanta  san  mga  salmo. 
Salmo*  m.  Salmo,  carantahon  sa  pag  dayeg 

sa  Dios;  pangaradion. 
Salmodia.  /.  Mga  salmo  nga  guintuha  ni 
David  nga  hadi. — Pag  canta  sin  mga  sal- 
mo.— fig.  y  fam.  Maraut  nga  pag  canta. 
Salmodiar,  n.  Pangadie,  pag  canta  sin  mga 

salmo. 
Salmón,  m.  Isda  sa  dagat. 
Salmonado,  da.  adj.  Masugad  sin  isda  nga 
salmón. 
Salmonete,  m.  Isda  nga  malalin  caopay. 
Salmorejo,  m.  Sarsa  nga  may  tubig,  su- 
ca, lana,  asin  ngan  sin  pimienta. 
Salmuera.  /.  Sanao 
Salmuerarse.  r.   Saquít,  in  masasaquítan 

hayop  nga  nacaon  sin  damo  nga  asin. 
Salobral*  adj.  An  tuna  nga  may  asin. 
Salobre,  adj.  Maasin  asin;  guiuanon.  As- 

gad. 
Salobreño,  ña, adj.  An  tuna  nga  may  asin. 
Saloma.  /.  Pag  auit;  pagpangana. 
Salomar,  n.  Pagauit;  pag  panga  na. 
Salón,  m.  Salas  nga  daco. 
Salón,  m.   Carne   nga  inasinan;   isda   nga 

budo. 
Salpa.  /  Isda. 

Salpicadura.  /.  Pagtolboc;  paguiltic. 
Salpicar,  a.  Pag    tolboc;  pag  uiltic. — fig. 
Pag  lactao.  Baribi. 
Salpicón,  m.  Carne  nga  tinadtad   nga  may 
pimienta,  asin,  suca  nga  sin  seboya. — Ti- 
nadtad. 
Salpicón,  m.  Pag  tolboc;  paguiltic. 
Salpimientar.  a.  Pag  gamus  sin  asin  ngan 

sin  pimienta. 
Salpimienta.  /.  Asin    ngan  sin  pimienta, 
nga  sinasacot. 


SA 

Salpresar,  a.  Pag  asin;   pag  budo. 
Salpreso,  SSi.p.  p.  Inasinan;  guinbudohan. 
Salpullido,  m.    Cuguing. 
Salpullir,  a.  Cuguing,  in  quinocuguing  an 

lauas. 
Salsa.  /.  Salacot  sin  magcalaen   lacn  nga 

panacot  sa  pagparasa  sa  mga  linuto.  Ta- 

bad. 
Salsamentar,  a.  Pag  guisa. 

Salsamento,  m.  Panacot;  guinisa;  sarsa. 

Salsedumbre.  /.  Camaasin,   camaasgad. 

Salsera,  /  Burutangan  sin  sarsa. 

Saltabanco.  Saltabancos,  m.  Mayacan 
ug  masiring  nga  an  inga  banua  nga  iya 
dará  mag  opay  nga  mga  tambal. 

Saltabardales,  com.  Tauo  nga  matistis. 

Saltabarrancos,  com.  fig.  y  fam.  Tauo 
nga  masodoy  sodoy,  malorolocso. 

Saltación./.  Pag  locso,  paglorocso. — vid. 
Saltar. — Sayao. 

Saltacharquillos,  com.  fig.  y  fam.  Tauo 
nga  maiquid  iquid;   ma  iquin  iquin. 

Saltadero,    m.  Locsohan. 

Saltadizo,  za,  adj.  Matapoc. 

Saltador,  ra.  adj.  Malocso,  malorolocso. 
— m.  y  f.  Paral ocso. 

Saltadura./.  Cant.  Cahibangan  sin  bato 
san  pag  sacsac. 

Saltamontes,  m.  Mananap  nga  masugad 
sin   doron. 

Saltante,  p.  a.  Malocso,  malorolocso. 

Saltaparedes,  com.  fig.  y  fam.  Tauo  nga 
matistis. 

Saltar,  n.  i'ag  locso,  pag  lorolocso. — Pag 
layug. — Tacoc— - fig.  Lactao. — -Ambac. — 
Tabuad.  — -Lasic— Sical. — Budlog. — Ictin. 
—  Yocad  yocad. — Lontayao. — Ondong. — 
Pisic. — Ahas. — Labtic-Calayhab.-  Cuyac- 
pao,  cuyampao — Agodod. — Saltar  los  pe- 
ces en  el  agua.  Gusao. — Saltar  tierra,  agua, 
etc.  Tabo  tabo. — Saltar  tierra,  cieno,  etc. 
Talbo. — Saltar  agua,  sangre,  etc.  Tapsic; 
pigsic;  pigsot;  piso,  piso  piso. — Saltar  los 
animales  ó  peces  al  morir.  Lasay. — Sal- 
tarse los  ojos.  Budlot,  bularat  — Saltar  go- 
tas de  agua.  Taboros. — Saltar  una  cosa  al 
machacarla  ó  pilarla.  Imsic;  lapia,  lipia,  li- 
say,  lisie,  misic. — Saltar  de  placer.  Iquin 
iquin. — Saltar  y  hacer  figuras  con  el  cuer- 
po. Isid  isid. — Saltar  por  encima  délo  que 
se  encuentra  al  paso.  Lacaang.  — Saltar  las 
olas  á  la  embarcación.  Lanas,  salacay. — 
Saltar  á  uno  un  ojo.  Lisie. — Saltar  una 
cosa  hacia  arriba.  Uisic. —  Saltar  la  peon- 
za. Padag. — Saltar  como  el  que  se  asusta. 
Pictio. — Saltar  chispas  de  fuego.  Piti  piti. 
—Saltar  granos  al  tostarlos.  Sabag. — Sal- 
tar, dar  saltitos  el  niño.  Montauan. 


SA 


529 


SaltarelO.  m.  Daan  nga  sayao. 

Saltarén,   m.  Sones  sin  sesta. 

Saltarín,  na.  adj.  Masayao.— fig.  Matis  tis. 

Saltaterandate,  m.  Binorda  nga  halaba. 

Saltatriz.  /.  Babaye  nga  masayao  ug  ma- 
lorolocso. 

Salteador,  m.  Tauo  nga  magahat,  buyon, 
macauat. 

Salteadora.  /  Babaye  nga  magahat. 

Salteamiento,  m.  Pangahat,  pag  cauat. 

Saltear,  a.  Gahat,  cauat.  -Pag  dosmog. — 
Pag  ticang  sin  buhat  ug  diri  pag  human. 
— Pag  ona  sa  -iba  sin  pag    palit. 

Salteo,  m.  Pangahat,  pag  cauat. 

Salterio,  m.  An  mga  salmo. — Libro  nga 
gamit  sa  coro,  cay  may  mga  salmo. — To- 
ronggon. 

Saltimbanco.   m.  fiím.   vid.     Saltabanco. 

Saltimbanqui,  m.  fam.  vd.    Saltabanco. 

Salto,  m.  Locso;  pag  locso.— Locsohan. 
fig.  Lactao,  pag  lactao.  Salto  de  agua.  Ba- 
ngun.  Agos. 

Saltón,  na.  adj.  Malocso  locso,  maloroloc- 
so— m.  Mananap  nga  masugad  sin  doron. 

Salubérrimo,  ma.  adj.  Macacaopay  gud. 

Salubre,  adj.    Macacaopay. 

Salubridad./  Caopayan,  maopay  an  lauas. 

Salud.  /  Caopayan;  maopay  an  lauas. — 
Cabutang,  caopayan  sa  calag  nga  nahiniu- 
mutang  sa  gracia  sa  Dios. — Cabaraan,  pag 
cab.traan. 

Saludable,  adj.  Macacaopay.— Macaca- 
polos. 

Saludablemente,  adv.  m.  Maopay  gud 
an  lauas. — Macacaopay  gud. 

Saludación./  Pangomosta. — Pag  amoma, 
pag  sayoma,  pag  abi  abí. 

Saludador,  ra.  adj-  Maamoma,  masayo- 
ma,'  maabi  abi. — Parangomosta. — m.  Tam- 
yauan. 

Saludar,  a.  Pag  pangomosta. — Pag  amoma, 
pag  sayoma,  pag  abi  abi. 

S alumbre.  /  Agop-op  sin  asin. 

Salutación./.  Pangomosta. — Pag  amoma, 
pag  sayoma,  pag  abi  abi. 

Salutíferamente,  adv.  in.  Maopay  gud 
an  lauas.— Macacaopay  gud. 

Solutífero,  ra.  adj.  Macacaopay. —Maca- 
capelos. 

Salva,  f.  Pag  tilao,  pag  tadi  san  canon, 
cún  diri  macacaraut,  etc. — Pag  salba  sin 
luthang. — Pag  tabi  sin  pag  pamolong  cún 
pag  pahayag  sin  ano  lá. 

Salvación.  /  Pag  baui. — Cabaraan,  pag 
cabaraan,  capalaran,  pag  capalaran. 

Salvado,  m.  Upa;  tic  tic. 

Salvador,  ra.  adj. .  Mabaui.—  m.  Mama- 
maui,  mamaui,  manlulucat,  manonobus. 


530 


SA 


Salvaguardia,  m.  Bantay  —  Tigaman  nga 
ipinapagbutang  sa  mga  bongto  cún  sa  mga 
cabalayan  bá  in  may  guerra,  basi  diri  pag 
ananoon  sa  mga  casoldadosan. — Carig-onan 
nga  ihinahatag  san  tauo  basi  diri  siya  pag 
ananoon. 

Salvajada.  /.  Pagca  ihálas.  Casalbajes. 

Salvaje,  adj.  Salbajcs,  mangian.  Looc. — 
Ihalas,  ilahas  cún  dao  mananap,  etc. 

Salvajería./.  Cailahas.  Casalbajes. 

Salvajez.  /  Pagca  ilahas,  pagcaihalas.  Ca- 
salbajes, pag  casalbajes. 

Salvajina.  /.  Camanan-pan.— Mga  anit 
sin  camanan-pan. 

Salvajino,  na.  adj.  Ihalas  nga  babuy,  bug- 
soc,  etc. 

Salvajuelo,   la.    adj.  Sarosalbajes. 

Salvamente,  adv.  m.  Sin  uaray  cacurian. 

Salvamento,  m.  Pag  baui.— Pag  licay 
sin  cacurian. — Darangpan,  ayopan;  arayo- 
pan. 

Salvar,  a.  Pag  baui. — Pag  hatag  an  Dios 
san  cahimayaan  sa  langit.  -Pag  licay  sin 
cacurian. — Pag  lacad. — /-.  Pag  dangat, 
pag  sangput  san  cahimayaan  nga  dayon. 
— Mag  pacabuhi  an  tag-sa.  Cada  uno  pro- 
cure salvarse.— Salvar  las  olas.  Tarindos. 
— Salvar  escollo  ó  peligro  Liay;  libad. — 
Salvar  punta,  recodo,  etc.   Lipot. 

Salvavidas,  m.  Gabayan. 

Salve.  /.  Maghimaya  ca. 

Salvedad.  /.  Togot.— Baribad. —Carig-o- 
nan nga  ihinahatag  san  tauo,  basi  diri  siya 
pag  ananoon. 

Salvia.  /.  Lacdan  bulan. 

Salvilla./.  Sangga,  sanggaan  sin  tasa,  copa, 
etc. 

Salvo,  va.  adj.  Gauas  ná  sin  cataragman; 
tuhas  ná.— Guinauas. — adv.  m.  Labut,  la- 
bu  t  pá. — A  salvo,  m.  adv.  Gauas  sin  ca 
curian  ó  cataragman. 

Salvoconducto,  ni.  Carig-onan  nga  ihi- 
nahatag san  tauo,  basi  diri  siya  pag  ana- 
noon.— fig.  Carig-onan- 

Salvohonor,  m.  fam.  Bobot. 

Sambenito,  m.  Biste  nga  ipinapag  biste 
sadto  anay  sa  mga  salaan  nga  nag  paca- 
baya  ná  san  ira  mga  sala. — Tigaman  ó  su- 
rat  nga  ipinapagpilit  sa  mga  puerta  sa  mga 
singbahan,  nga  casayoran  san  ngaran  san 
mga  salaan  ug  an  castigo  nga  hatag  sa  ira. 
— fig.  Maraut  nga  dungug  ó    bantug. 

Samblaje,  m.  Pag  pasigo  sa  mga  tabla,  etc. 

Sambuca.  /  Baga  scsta. 

Sampaguita.  /.  Sampaga. 

Samuga.  /  Siya  nga  gamit  sa  mga  ba- 
baye  sin  pangabayo. 

San,  adj.  Santos.  San  Juan,  San  Pedro,  etc. 


SA 

Sanable,  adj.  Mag  oopay;  sadang  matam- 
bal. 

Sanador,  ra.  adj.  Macacaopay. — s.  Para- 
tambal,  tambalan. 

Sanalotodo,  m.  Halcop.— /¿r.  Catigayonan. 

Sanamente,  adv.  m.  Maopay  gud.— fig. 
Sin  tangcud. 

Sanar,  a.  Pag  tambal,  pag  bolong.— «.  Pag 
opay. — Houas  cún  dao  saquít. — Bahao  cún 
dao  casatn  dan. 

Sanativo,  va.  adj.  Macacaopay;  macaca- 
tambal,  macacabolong. 

Sanción.  /  Sugo. — Pag  aprobar  san  sugo. 
— Sirot  nga  iguinsusugo  san  ley,  cún  may 
matalapas  san  sugo. 

Sancionar,  a.  Pag  aprobar  san  sugo  ó  ley. 

Sancochar,  a.  Pag  lapua. 

Sandalia.  /  Sapín. 

Sándalo,  m.  Banua  nga  taratara.  Cahuy 
nga  mahamut. 

Sandez./  Catapang;  catapangan;  calorong. 

Sandía./  Sandía.  Gandul. 

Sandio,  dia.  adj.  Tapang,  lorong. 

Saneamiento,  m.  Pag  sagang,  pag  tagam. 
— Pagpacaopay. — For.  Pag  bayad  an  nag 
baliguia  san   nacapalit,  cún  may  perjuisio. 

Sanear,  a.  Pag  sagang,  pag  tagam- — Pag 
pacaopay. — For.  Pag  bayad  an  nag  bali- 
guia san  nacapalit  cún  may  perjuisio. 

Sanedrín,  m.  Capopong-tan,  hocmanan  nga 
labao  san  mga  judío. 

Sangley.  adj.  Insic  n  ;a  nageocomersio  sa 
Filipinas. 

Sangrandera.  /  Icacarlit.— Dulang  du- 
lang;  saluran  san  dugo  in  quinacarlitan  an 
tauo. — fi<r.  Araguian  sin    tubig. 

Sangrador,  m.  Paracarlit. — Loho  nga  ara- 
guian  sin   tubig,  etc. 

Sangradura.  /  An  dapit  sa  sico  sa  but- 
con. — Carlit;  quinarlitan. — Araguian  sin 
mga  tubig. 

Sangrar,  a.  Pag  carlit.— /<>-.  Pag  loho  basi 
maagui  an  tubig,  lana,  etc. — ;/.  Pag  dugo. 
— r.  Paracarlit. 

Sangraza.  /  Maraut  nga   dugo. 

Sangre.  /  Dugo. — Sangre  negra-    Carum. 

Sangría.  /  Carlit. — An  dap't  sa  sico  sa 
buteon. 

Sangrientamente,   adv.  m.  Madugo  ca- 

opay. — Mapintas  caopay,  mabangis  caopay. 

Sangriento,  ta.  adj.  Madugo. — Dugoon, 
naporos  sin  dugo. — Mapintas,  mabangis. 

Sanguaza./  Maraut  nga  dugo.— fig.  Duga 
nga  pula. 

Sanguífero,  ra.   adj.  Dugoon. 

Sanguificación.  /  Pag  padugo  sin  mao- 
pay nga  dugo. 

Sanguifícar.  a.  Pag  padugo. 


Sanguijuela.  /.  De  tierra.  Limatuc.  De 
agua.  Linta. 

Sanguinaria./.  Ranua  nga  itarambal.  Mu- 
tia  nga  pula  an   color  niya. 

Sanguinariamente,  adv.  m.  Mapintas  ca- 
opay,  mabangis  caopay. 

Sanguinario,  ría.  adj.  Mapintas,  maba- 
ngis. 

Sanguíneo,  nea.  adj.  Madugo.— Dugoon. 
Masugad  sin  dugo. 

Sanguino,  na.  adj.  Madugo —Dugoon  — 
Masugad  sin  dugo. 

Sanguinolento,  ta.  adj.  Madugo;  naporos 
sin  dugo. 

Sanguinoso,  sa.  adj.  Madugo.—^.  Ma- 
pintas, mabangis. 

Sanguis.  m.  Dugo,  an  mahal  nga  dugo 
sa  aton  Guinoo  Jesucristo,  nga  aada  sa 
calis,  cún  taliuan  ná  an  pag  consagra.- 

Sanguisorba.  /.  Banua  nga  mabucad. 

Sanguja.  /.    Linta.— Limatuc. 

Sanícula.  /.  Banua  nga  itarambal. 

Sanidad,  f.  Caopayan,  maopay  an  lauas. 

Sanitario,  ria.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
caopayan  sa  lauas. 

Sanjacado.  m.  An  tuna  ug  an  mga  sacop 
sin  gobernador  saguinhadian  sa  mga  turco. 

SanjacatO.  m.  vid.  Sanjacado. 

San  jaco.  m.  Gobernador  sin  probincia  sa 
mga  turco. 

Sanjuanero,  ra.  adj.  Sinasanjuan,  cay  cat- 
bobonga  in  harani  an  caadlauan  ni  San  Juan. 

Sanjuanista.  adj.  Sacop  sa  orden  nga 
militar  de  San  Juan  de  jerusalén. 

Sanmigueleño,  ña.  adj.  An  sinasanmi- 
guel,  cay  catbobonga  in  harani  an  caadla- 
uan ni  San  Miguel. 

Sano,  na.  adj.  Maopay  an  lauas,  mag  opay 
an  mga  lauas. — Maopay,  uaray  carat-an. 

Sánscrito,  ta.  adj. — Sinisiring  an  polong, 
pamolong  sa  mga  tinatauag  nga  mga  brac- 
mán. 

Santa.  /.  An  bahin  dapit  sa  goa  sa  taber- 
náculo ug  sa  singbahan  sa  Jerusalén,  nga 
nacanit  san  dapit  sa  solud  nga  sinisiring 
Sanctasanctórum . 

Santabárbara.  /.  Mar.  Burutangan  san 
pólbora  dida  sa  mga  sacayán. 

Santamente,  adv.  m.  Sa  pag  casantos. 

Sanctasanctórum,  m.  An  bahin  nga  la- 
bing  nga  santos  nga  dapit  sa  solud  san  ta- 
bernáculo ug  sa  singbahan  sa  Jerusalén, 
nga  may  tahub  nga  mahal  caopay. 

Santero,  ra.  adj.  An  madiuata  sa  atuba- 
ngan  sa  mga  ladauan. — m.  Bantay  ó  pa- 
ramangno  sin  singbahan. 

Santiamén,  m.  fam.  Sa  usa  lá  ca  pag  pi- 
roc,  dali  lá. 


SA 


53í 


Santidad.  /.   Casantosan,  pag  casantos. — 

Catalahuran  sa  Santos  nga  Papa. 
Santificación.  /.  Pag  santos;  pag   pasan- 

tos- — Pag  lehe. 
Santificador,  ra.  adj.  Macacasantos. 
Santificante,  p.  a.  Macacasantos. 
Santificar,  a.  Pag  santos— Pag  pasantos.— 

Pag  lehi  sa    mga    adlao    nga  ig  lelehe. — 

Pag  halad  sa  Dios. — r.  Pasantos. 
Santiguada.  /.  Pangurus,  pag  crus. 
Santiguadera.  /.  Pangurus,    pag  crus-    - 
Santiguar,  a.  Pag  pangurus,  pag  crus. 
Santimonía.  /.  Casantos,  pag  casantos.— 

Banua- 
Santiscario,  m.  Larang.  Guinagamit  lá  sin 

sugad:  de  mi  santiscario:  lugaringon  co  nga 

larang. 
Santísimo,  ma.  adj.  Guisasantosi.-^Cata- 

lahuran  sa  Santos  nga  Papa. — m.  An  Gui- 

sasantosi  nga  Sacramento  sa  altar. 
Santo,  ta.  adj.  Santos. 
Santón,  m.  Tauo  nga  moros  nga  mapeni- 

tensiahon.— -fig.  y  fam.  An  nag  papacasan- 

tos. 
Santoral,  m.  Libro  nga  sinuratan  san  qui- 

nabuhi  ug  mga  guinbuhat  san  mga  Santos. 

Libro  nga  gamit  sa  coro. 
Santuario,  m.  Singbahan. 
Santucho,  Cha.  adj.  fam.  An  maora  ora 

ná  sa  iya  mga  pag  debos:ón. 
Santurrón,  na.  adj.  An  maora  ora  ná  sa 

iya  mga  pag  debosión. 
Santurronería.  /   Caora  ora  ná  sa   mga 

pag  debosión. 
Saña.    Casina,  capongot. 
Sañosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 

casina. 
SañOSQ,  sa.  adj.  Masisinahon. 
Sañudamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 

casina. 
SuñudO,  da.  adj.  Masisinahon. 
Sapiencia.  /.   Caaram,  quinaad-man. — Li- 
bro nga  sinisiring  "De  la  Sabiduría",  nga 

sinurat  ni  Salomón. 
Sapiente,  adj.  Maaram,  masinabuton. 
Sapillo,  m.  Hubag  sa   ilarum  sa  dila  cún 

sa  baba  bá. 
Sapo.  m.  Borab  sug,  baga   pacía. — Echar 

sapos  y  culebras,  fr.  fig.  y  fam.  Pag  bu- 

yayao,  pag  yacan  sin    maraut. 
Saponaria.  /.  Banua  nga   an  bucad  niya 

magsama  caopay  san  bucad  nga  sinisiring 

clabeyina. 

Saponificación.  /.  Pag  pasabón. 
Saponificar,  a.  Pag  pasabón. 
Saporífero,  ra.  adj.  Macalalim,  macarasa' 
Saqueador,  ra.  adj.  Madahas.— r.  Para- 

dañas. 


532 


SÁ 


Saqueamiento,  m.  Pag  dahas. 

Saquear,  a.  Pag  dahas. 

Saqueo,  m.  Pag  dahas. 

Saquera,  adj.  Dagum  nga  itatahi  sa  mga 

saco. 

Saquería.  f.  An   guinbubuhalan  san  mga 

saco. — Mga  saco. 

Saquete,  m.  Saco  nga  guti;  sarosaco. 

Saragüete,  m.  fam.  Sayao. 

Sarampión,  m.  Tipias;  darap. 
Sarao,  m.  Sayao. 

Sarcasmo,  m.  Pag  tamay,  pag  yobit. 
Sarcásticamente.  adv.  m.  Sa  pag  tamay 

gud,   sa  yobit  gud. 
Sarcástico,  ca.  adj.  Matamay,  mayobit. 
Sarcia.  /   Bisan  ano  nga  carga  nga  sugad 

sin  pardo. 
Sarcocele.  m.  Med.  Hubag  sa  itlug. 
Sarcocola.  /.  Goma    nga  mapait  ug  ma- 

sapilit  nga  guican  sin  cahui  sa  Etiopia. 
Sarcófago,  m.    Lub-nganan,  linon-gan. 
Sarcótico,  ca.  adj.  Macacasara  san   mga 

casamdan  ug  macacaopay. 
Sarda.  /.  Agumaá. 
Sardina.  /.  Tamban. 
Sardinel,   m.  Cota  nga  ladriyo. 
Sardinero,  ra.   m.  y  /.    Parabaliguia  sin 

tamban. 
Sardineta.  /.    Tamban  ,  nga  gutiay. — Ra- 
yan dayan  nga  gamit  sa  mga  soldados  sa 

ira  mga  bistc. 
Sardio.    Sardo,    m.  Hato   nga    malí  al  ug 

pula. 
Sardonia.  /.  Hanua    nga  sardonia. 
Sardónica./.  Bato  nga  mahal  ug  pula. 
Sardónice.  /.   Bato  nga  mahal  ug  pula. 
Sadonio.  Sardónique,  m.  Bato  nga  ma- 
hal ug  pula. 
Sarga./.    Panapton  nga  igagama.— Género 

nga  pinintaran. 
Sarga./    Cahuy  cahuy. 
Sargazo*  m.  Banua  sa  dagat. 
Sargenta.   /    Panganiban    nga   dará    san 

sargento. 
Sargentear,  a.  Pag  mando  sin  mga  solda- 
dos.— Pag  pangólo,  pag  ponoan. 
Sargentería.  /  Pag  casargento. 
Sargentía./   Catungdanan    sin    sargento, 

pag  casargento. — Oroquian,  balay  nga  ino- 

oquian   san  sargento. 
Sargento,  m.  Sargento  nga  ponoan  sin  mga 

soldados. 
Sargo,  m.  Isda. 
Sarmentador,  ra.  m.  y.  /  Paraporot  san 

balagon  nga  pinolud  sa  mga  paras. 
Sarmentar*  n.  Pag  porot  san  balagon  nga 

pinolud  sa  mga  paras. 
Sarmentera*  /.  An  binubutangan  san  mga 


balagon  nga  pinolud  sa  mga  paras. — Pag 
porot  san  balagon  nga  pinolud  sa  mgá 
paras. 

SarmentillO.  m.  Balagon  nga  gutiay  sin 
paras. 

Sarmentoso,  sa.  adj.  Masugad  sin  bala- 
gon sin  paras. 

Sarmiento,  m.  Balagon  sin  paras. 

Sarna./  Med.  Nuca;  atulay;  cuguing;  aguis- 
is;  caguis  quis. 

Sarnoso,  Sa.  adj.  Nucaon;  cuguingon; 
aguis-ison;  caguis  quison;  catolonton;  cat- 
ión. 

Sarpullido,  m.  Cuguing-  fig.  Tinucban 
sin  coto  coto. 

Sarpullir,  n.  Pag  tocob,  pag  paac  an  coto 
coto. — Cuguing,  in  quinocuguing  an  lauas. 

Sarracénico,  ca.  ailj.  Minoros. 
Sarraceno,    na.    adj.    Moros;    tauo    sa 

Arabia. 

Sarracín,  na.  adj.  Moros. 
Sarracina.  /  Pangauay.—  Pag  susuhay. 
Sarrillo,  m.  Agahud  sin  masaquít. 
Sarrio,  m.  Mananap  nga  sugad  sin  bugsoc. 
Sarro,    m.    Lagud. — Qui    qui. — -Ogam. — 

Atas. — Agop-op. 
Sarroso,  sa.  adj.  Laguron. — Qui  quion. — 

Mayogam  sa  dila. — May  atas  sa  baba. 
Sarta,  f.  Tohog,  honhon. — Caropi. — Gogo 

sin  mga  bagol. — Caling  caling  sin  isda,  etc. 

— Rung  bay  cún  dao  tauo. 
Sartal,  m.  Tohog,  hon  hon. 
Sartén./   Sartén,  sugad  sin  caraha. 
Sartenada,  m-  An  pínipritos  sa  sartén  sa 

usa  lá  ca  pag  pritos. 
Sartenazo,  m.  Pag  daba]  sin  sartén. 
Sarteneja.  /  Sartén  nga  guti. 
Sasafrás.  m.  Cahuy  nga  sugad  sin  laurel, 

mahamut  ngan  itarambal. 
Sastre,  m.  Paratabas  ug  paratahi  sin  mga 

biste. 
Sastrería.   /    Pag    casastre.— Balay    nga 

inooquian  sin  sastre. 
Satán.  /  Yaua. 
Satanás,  m.  Yaua. 
Satánico,  ca.  adj.  Suyadnon,  impiernoha- 

non. 
Satélite,  m.  Planeta.— fam.  Aguasil.— fig. 

Sacop. 
Satinar,  a-  Pagpahamis  sin  papel,  etc. 
Sátira.  /  Surat  nga  nacacaraut  sa  igeasi- 

tauo. — Polong  nga  macaraut  sa  ig  casitauo. 

— fam.  Babaye  nga  malacsi  ug  maisug. — 

Pag  tamay. 
Satíricamente,  adv-  m.  Pagpacarautgud, 

pag  tamay  gud. 
Satírico,  ca.  adj.  Mag  papacaraut,  mata- 
may. 


SA 

Satirio,  m.  Yatot  sa  tubig. 

Satirión,  m.  Banua  nga  itarambal. 

Satirizante. />.  a.  Mag  papacaraut,  mata- 
may. 

Satirizar,  a.  Pag  surat  ó  pag  polong  sin 
icacaraut  sa  igcasitauo;  pag  tamay. 

Sátiro,  m.  Dios  dios  sa  mga  diuatahan,  an 
catunga  sa  lauas,  cono,  cañan  tauo,  ug  an 
catungá  cañan  carlding. — Comedia  nga  ma 
la-oay. 

Satisdación.  /.  For.  Pag  piar. 

Satisfacción.  /.  Pag  bayad.—  Pag  hatag 
sin  casayoran  hionong  sin  queja,  cabido, 
etc. — Padayao,  pag  dasig. — Pag  tapud. — 
Pag  turnan  san  tuyo. — Á  satisfacción,  m. 
adv.  Sugad  lá  san  iya  cruyag. — Tomar  sa- 
tisfacción, fr.  Pag  bolos;  pag  ogop  sa  luga- 
ringon  nga  bantug. 

Satisfacer,  a.  Pag  bayad.— Pag  turnan 
san  tuyo. — Pag  bosog,  pag  pool. — Pag  ha- 
tag sin  casayoran. — Pag  balos. — r.  Pag  bo- 
los. Pag  ogop  sa  lugaringon  nga  bantug. 

Satisfaciente.  p.  a.  Mag  bayad;  mabalos. 

Satisfactoriamente,  adv.m.  Turnan  nga 
bayad,  turnan  nga  balos. 

Satisfactorio  Ha.  adj.  Ma:acabayad;  ma- 
cacabalos. — Turnan  gud. 

Satisfecho,  cha.  p.  p.  Binayad  ná;  bina- 
Ios  ná. — adj.  Madayao,  madasig. 

Sativo,  va.  adj.  An  tinatanum. 

Sato.  m.  Tanum,  mga  tanum. 

Sátrapa,  m.  Ponoan,  gobernador  sin  pro- 
bincia  sa  mga  filisteo,  mga  persa,  etc. — 
fiz-  y  fatn.  Mata|agam,  malad-nganon. 

Satrapía.  /.  Pag  caponoan,  png  casátrapa; 
an  tuna  ug  ang  tauo  nga  mga  sacop  niya. 

Saturación.  /.  Cabosog,  capool.—  Pag  tu- 
nao  sin  bisan  ano  sa  alacsio,  etc. 

Saturar,  a.  Pag  bosog,  pag  pool.— Pag  tu- 
nao  sin  bisan  ano  sa  alacsio,  etc. 

Saturnal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  plane- 
ta Saturno.—//.  /  Mga  piesta  sa  dios  dios 
nga  Saturno. 

Saturnino,  na.  adj.  Mamingao,  mabido- 
on. — Quim.  An  tungud  ó  cañan  timga. 

Saturnio,  nia.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
planeta  Saturno. 

Saturno,  m.  Astron.  Bitoon,  planeta  Sa- 
turno Quim.  Timga. 

Sauce,  m.  Banua  nga  sauce.— Cahuy  sa 
tabi. 

SaÚCO.  m.  Adgao. 

Sauquillo,  m.  Cahuy  cahuy. 

Sauzgatillo,  m.  Cahuy  cahuy. 

Savia./.  Taguc,  duga. 

Saxátil,  adj.  An  natubo  ug  nabuhi  sa  mga 
cababtoan. 

Sáxeo,  xea.  adj.  Binato. 


SA-SE  533 

Saxífraga*  adj.  /  Banua  nga  itarambal. 
Saya.  /.  Saya. — Saya  corta.  Cayos. 
Sayal,  m.  Género  nga  bahol  nga  hinablo- 

nan  sin  barahibo  sin  carnero. 
Sayalería.  /.  Caparahabol  sin  sayal. 
Sayalero,  m.  Parahabol  sin  sayal. 
Sayalesco,  ca.  adj.  Sinayal. 
Sayalete.  m.  Sayal  nga  barobahol. 
Sayo.  m.  Biste  nga  halaba  sin  uaray  ping- 

quit. 
Sayón,   m.    Parabitay.  — fig.  y  fam.  Tauo 

nga  daco  an  lauas,  maraut  an  cahimo  ug 

mapintas. 
Sayuela.  /.  Bado  nga  bahol. 
SayuelO.  m.  Biste  nga  bahol. 
Sazón.   /.  Sangbut,  hinug  ná,    lahing  ná 

cúm   dao  lubi;  casangbut,    cahinug,    cala- 

hing.— Igo  ná,  tigayon  ná. — Á    la    sazón. 

m.  adv.  Sadto.— En  sazón,  m  adv.  Igo  gud. 

— Estar    ya  en    sazón  de   cogerse    palay, 

gabe,  ubi,  etc.    Agorong. 
Sazonadamente,  adv.  m.  Malalim  cao- 

pay,    marasa    caopay. — Hinug  gud. — La- 

hin  gud. 
Sazonado,  da.  adj.  Polong  nga  doró'gas, 

sorosuerte. — Anuc 
Sazonador,  ra.  adj.  Magpapalalim,  mag- 

paparasa. 
Sazonar,  a.   Pag  palalim,    pag   parasa.— 

Pag  pahinug.— Pagpalahing.— Pag  paanuc. 

r.  Sangbut;  hinug;  lahing;  anuc. 

SE 

Sebastiano,  m.  Cahuy  nga  sebatiano. 

Sebe./.  Al  asid. 

Sebestén,  m    Cahuy  nga  sebestén. 

Sebillo,  m.  lamboc— Sabón. 

Sebo.  m.  Tamboc. 

Seboso,   sa.  adj.  Matamboc—  Nahirogan 

sin  sebo;  naporos  sin  sebo. 
Seca.  /  Cahurao.— Bolog. 
Secacul.  m.  Banua  nga  tónocon. 
Secadero,  m.  Bularan  sin  bisan  ano, 
Secadillo*  m.  Tam-is   nga  may  piti,  panit 

sin  limón,  asúcar  ngan  sin  busag  sin  bu- 

nay. 
Secamente»  adv.  m.  Sa  halrpot  nga   po- 
long ngan  baga  maisug. 
Secamente  m.  Cámara. — Cahurao.*—  Ca- 

uaray  bobonga  an  mga  tanum. 
Secano,  m.  Banica  nga  tuna. — Monbon. — 

/?£•  Mamara. 
Secansa.  /.  Sugal  sa  baraja. 
Secante,  p.   a.   Macamara;    macaoga. — s. 

Papel  nga  gamit  sin  pag  pamara  san  tinta, 

basi  diri  mapara  an  surat. 
|  Secar,  a.   Pag    pamará;    pag   paoga.— r. 

65 


534 


SE 


Mará. — -Oga. — Quigang. —  Quigas. — -La- 
sang.— Quing  quing.— Secar  al  fuego.  Lay- 
hub.— Secar  al  sol  hoja,  etc.  Laob.— Se- 
carse las  plantas.  Data,  laya.  Secarse  la  se- 
mentera después  de  haberla  pisoteado  con 
los  carabaos.  Layong 

Sección.  /.  Bahin;  bolos.— Uahig  uahig.— 
hintutungdan. 

Seceso,  m.  Pag  oro. 

Seco,  ca.  adj.  Mamara. — Oga. — Quigang. 
—Quigas.  Topoc— Hangcay  cún  dao  ca- 
huy  —  Magasa  — fig.  Baga  maisug.— fig. 
Sig  pit  cún  dao  súgo;  ongud  cún  dao  po- 
long.— fig,  Alang  alang  an  iya  pageade- 
botos.— fig.  Pagao  cún  dao  an  tingug. — 
A  secas,  m.  adv.  Lá,  lamang — Dejar  á 
uno  seco.  fr.  fig.  y  fam.  Pag  patay  gud 
sa  iya  sin  dagmit. — En  seco.  m.  adv.  Sa 
hubas. 

Secor.  m.  Cámara.— Cahurao. 

Secreción.  /.  Pag  bulag.— Baga  bura  sa 
lauas. 

Secreta./  Hilum  nga  pag  osisa. — An  tagsa 
nga  oración  nga  pinangangadie  san  Padre 
nga  nagmimisa  cún  tapus  ná  an  ofertorio. 
— Calibangan. 

Secretamente,  adv.  m.  Sa  hilit,  sa  hilum; 
tinago. 

Secretar,  n.  Baga  pag  bura  an  lauas. 

Secretaria.  /.  Babayc  nga  secretaria,  pa- 
rasurat  cún  may  sugo  sa  iya. 

Secretaría.  /.  Pag  casecretario.— An  inoo- 
quian  niya. 

Secretario,  m.  An  tinatapuran  sin  pagsu- 
rat  sin  mga  surat  cún  mga  oficio  bá. — Es- 
cribano sa  bongto. 

Secretear,  n.  fam.  Pag  huring  huring. 

Secretista,  s.  Paraasoy  san  mga  macuri 
sabuton. — adj.  Mahuring  huring. 

Secreto,  m.  Hilit,  hilum.—  Pagtago.— Ti- 
natago,  diri  igsusumat  niya. 

Secreto,  ta.  adj.  Tinatago; — natatago.— 
Mahilum,  maocoy,  diri  mayacan. 

Secretorio,  Ha.  adj.  Baga  mabubura. 

Secta./.  Religión  nga  buaon  nga  iguintutdo 

sin  tauo  nga  bantugan. 
Sectador,  ra.  adj.  Magapil  sin  secta. 
Sectario,  ria.  adj.  Magapil  sin  secta. 
Secuaz,  adj.  An   magapil  ó  maalagad  sa 

iba. 
Secuela.  /  Caritalan. 
Secuencia./.  Mgasidaynga  pinanganga- 
die  san    Padre  nga    nagmimisa,  cún  may 

sugo,  in  taliuan  ná  an  epístola. 
Secuestración.  /  Pag  butang   sin   bisan 

ano  nga  manggad  sa  gahum  sin  usa  ca  tauo, 

ngada  lá  san  paghusay  cún   icacain   bá.— 

Pag  embargo.— Pag  dacop  sin  tauo  an  mga 


SE 

macauat  ó  mga  tulisan,  ngan  diri  binubuhían 
in  diri  lucaton. 

Secuestrador,  ra.  s.  Paraembargo.— Pa- 
radacop  sin  tauo. 

Secuestrar,  a.  Pag  pabutang  sin  bisan  ano 
nga  manggad  sa  gahum  sin  usa  ca  tauo; 
ngada  lá  san  paghusay  cún  icacain  bá. — 
Pag  embargo.— Pagdacop  sin  tauo  an  mga 
macauat  ó  mga  tulisan,  ngan  diri  binubu- 
hían in  diri  lucaton. 

Secuestro,  m.  vid.  Secuestración. 

Secular,  adj.  An  Padre  nga  diri  religioso. 
— An  guinolin  olinan  sin  tag-usa  ca  gatos 
ca  tuig. 

Secularización.  /  Pag  iuas  sa  pag  ca- 
pade. — Pagpaiuas  sa  pageapade. — Pagcuha, 
pag  agao  san  mga  ponoan  nga  calibutanon 
san  mga  manggad  nga  cañan  singbahan. 

Secularizar,  a  Pagpaiuas  sa  pag  capade. 
— Pagcuha,  pag  agao  san  mga  ponoan  nga 
calibutanon  san  mga  manggad  nga  cañan 
singbahan. — r.   Iuas,  paiuas  sa  pageapade. 

Secundar,  a,  Pagbulig,  pag  tabang. 

Secundariamente,  adv.  m.  Sa  icaduha 
nga  lugar. 

Secundario,  ria.  adj.  Icaduha,  diri  sugad 
san.... 

Secundinas.  /  pi.  Inulnan. 

Secura.  /  Cámara. — Cahurao.— Cauaray 
bobonga  an  mga  tanum. 

Sed.  /  Uhao;  cauhao;  arahal. — fig.  Caipa 
nga  ongud.  Apagar  la  sed.  //-.  fig.  Pag 
inum. 

Seda.  /  Igagama. — Barahibo  sin  babuy. 

Sedadera.  /  Garamiton  sin  pag  pahomoc 
ó  pag  pahamis  sin  cáñamo. 

Sedal,  m.  Barahibo  nga  barobahol  nga  ihi- 

nihigot  nga  cauil  ngan  san  lubid  ó  tabid  san 

cauil. — Sinta  nga  gamay  nga  itinotohog  sa 

panit,  cay  pag  tambal  sin  saquit. 

Sedativo,  va.  adj.  Mcd.  Macacaiban  san 

camasool. 
Sede./  Lincoranan. — Sede  arzobispal,  epis- 
copal, etc.   Bungto  nga  naocoy  an  arzobis- 
po cun  obispo  bá. 
Sedear,  a.  Pag  hinis  sin  salapi,  bulauan,  etc. 
Sedentario,  ria.  adj.  Hilang  cagan. 
Sedeño,  ña.  adj.  May  igagama,  masugad 

sin  igagama. — Barabiboon. 
Sedera.  /  Brocha  nga  barahibo. 
Sedería./  Igagama.— Comerció  sin  igaga-' 

ma. — Tendahan  sin  igagama. 
Sedero,  ra.  m.  y  /  Parabaliguia  sin  iga< ' 

gama. 
Sedición.  /  Pag  alsa  contra  san  ponoan; ' 

carimoc,  casamoc.  ' 

Sediciosamente,  adv.  m.  Sa  pagálsa  gud; J 

marimoc  caopay,  masamoc  caopay. 


SE 

Sedicioso,  sa.  adj.  Maalsa;  marimoc,  ma- 
samoc. 

Sediento,  ta.  adj.  Ohauon;  maurao.— fig. 
Mai  ipa. 

Sedimento,  n¿.  Lagud,  latug;  alaboab. 

Sedoso,  sa.  adj.  Masugad  sin  igagama. 

Seducción.  /.  Pag  limbong.—  Pag  bihag. 

Seducir,  a.  Pag  Iimbon. — Pacabihag. 

Seductivo,    va.  adj.  Malimbong.—  Mabi- 
bihag. 

Seductor,  ra.  adj.  Malimbong;  mabibag. 
— Paralimbong;    parabihag. 

Segable,  adj.  Anihon  ná,  babrion  ná. 

Segada./.  Pagani,  pag  bari;  pangani,  pa- 

mari. — Catbari  ná. — An  inani,  an  binari. 

Segadera.  /.  Garab. 

Segadero,  ra.  adj.  Anihon    ná,    babrion 

ná: 
Segador,  ra.  m.  y  /.  Paraani;  mag  arani, 

mag  bari  sin  humay. 
Segar,  a.  Pagani,  pag  bari;  paggasab. — 

Cutos,  pangotus. — Tiptip.—  Segar   lo    que 

quedó  de    la  primera    siega  ó  lo  que    ha 

retoñado.  Labat. — Segar    zacate  ó  yerba. 

Saliese. 
Segazón.    /.  Pangani,    pamari.  — Cat  aani 

ná,    catbabari  ná. 
Seglar,  adj.  An  diri  Pade. — Calibotanon, 

diri  singbahanon. 
Seglar-mente,  adv.  m.  Quinalibutanon. 
Segmento,  m.  Otud  sin  bisan  ano. 
Segregación.  /.  Pag  binag.— Pag  bulag; 

cabulag,  pag  cabulag. 
Segregar,  a.  Pag  binag.— Pag  bulag. 
Segregativo,    va.    adj.    Macacabinag.— 

Macacabulag. 
Segrí,  m.  Panapton  nga  igagama. 
Segueta.  /.  Lagadi. 
Seguetear. .«.  Pag  lagadi. 
Seguida.  /.    Pag    sonud.— vid.  Seguir.— 

Pag  casonudsonud. — De  seguida,    m.    adv. 

Sonud  sonud;  dayon  lá. — En  seguida,  m. 

adv-  Layon  layon,  dayon  lá. 
Seguidamente,  adv.  m.  Layon,  layon  la- 
yon; dayon  lá. 
Seguidero,  m.     Lagda  nga  binadlisan  sa 

pag  surat. 
Seguidilla.  /  Mga    siday.— Sayao  sa  la 

Mancha.  (España.) 
Seguido,  da.  adj.    Dayon  lá;  sonud  so- 
nud.— Tadong  lá. — Buguay. 
Seguidor,  ra.  adj.    Masonud.— vid.    Se- 
guir.— m.    Lagdá    nga  binadlisan  sa  pag 

surat. 
Seguimiento,  m.  Pag  sonud. — vid.  Seguir. 
Seguir,  a.  Pag  sonud;  pag  lanat;  aguinod, 
aguisnod,  aguinsonud,  alinsonud. — Gacad; 

halabonos;    sugmac;    lagus,  usuag;  sogud; 


SE 


535 


solsug;  taquigud;  labay;  labitaghos;  lac- 
dug;  lapus;*nonut;  panundug;  quigud;  agoy. 
— Rapitdapit. — Pag  dayon  sin  pag  buhat, 
etc. — r.  jig.  Guican. 

Seguir  ó  repetir  lo  que  otro  va  di- 
ciendo. Sonay,  tonay.  . 

Según,  prep.  Sugad,  alagad. — Cún  si.  Cún 
si  Pedro,  cún  si  Juan.  Según  dice  Pedro, 
según  dice  Juan. 

Segunda.  /.  Icaduha. 

Segundar,  a.  Pag  liuat  sin  icaduha  ná. — 
n.  Icaduha. 

Segundariamente,  adv.  m.    Sa  icaduha 

nga  lugar. 
Segundario,   ria.  adj.    Icaduha,  diri  su- 
gad   san... 
Segundero,  ra.    Icaduha  ná  nga  pamonga 

sa  solud  sin  tuig. 
Segundilla.  /.    Tubig  nga  mataghum. — 

Campaniya. 
Segundo,  da.  adj.  Icaduha. 
Segundogénito,    ta.    adj.    Icaduha    nga 

anac. 
Segundón,  m.  Anac  nga  icaduha.  • 

Segur.  /.  Uasay  nga  haglapad. — Garab. 
Segurador,  m.  Piador. 
Seguramente,  adv.  m.  Matuod  gud;  ma- 

tuod  adá;  uaray  cacurian. 
SeguramientO.  m.  vid.  Seguridad. 
Seguranza.  /.  vid.  Seguridad. 
Segurar,  a.  Pag  rig-on;  pag  parig-on;  pag 

pacarig-on. 
Seguridad.  /.  Carig-on. — Camarig-on,  pag 

camarig-on. — Carig-onan. 
Seguro,  ra.  aij.    Gauas    sin  cacurian. — 

Matuod.  — Marig-on. — m.  Carig-onan. 
Seis.  adj.  Unum. — Icaunum. 
Seisén.  m.    Salapi  nga  bale  sicaualo  nga 
sensiyo. 

Seiseno,  na.  adj.  Icaunum. 

Selección.  /.  Pag  pili. 

Selecto,  ta.  p.  p.    Pinili. — adv.    Maopay 

gud,  labi  nga  maopay. 
Selva.  /*.  Cabanua-an;  cadig  cosan;  guba; 

cagugub-an. 
Selvático,   ca.  adj.    Sa  banua,  sa  guba. 
Selvatiquez.  /  Cabuquidnon. 
Selvoso,  sa.  adj.  Damo  in  guba. 
Sel  1  ador,  ra.  s.    Paramarca;  paraseyo. 
Selladura.  /.  Marca;  pag  marca. 
Sellar,  a.  Pag  marca;  pag  seyo. 
Sello,  m.  Marca;  seyo. 
Semana.  /.    Semana,  an  icapito  ca  adlao 

tican  sa   domingo  ngada  san  casábado. 
Semanal,  adj.    An  cañan  semana.  —Iqui- 

nasertiana. 
Semanalmente.  adv.  t.  Iquinasemana. 


536 


SE 


Semanario,   ría.  adj,  An  cañan  semana. 

— Iquinasemana. 
Semanería.  /.  Pag  casemanero. 
Semanero,  ra.  adj.    Tauo  nga  may  ca- 

tungdanan    sa    adlao    adlao    san  semana; 

bantay. 

Semblante,  m.  Bayhon,  nauog. 
Semblanza.  /  Casayoran. 
Sembradío,  a.  adj.  An  tinatanuman. 
Sembrado,  m.  Mga  tinanum,  mga  tanum. 
Sebrador,  ra.  s.  Paratanum. 
Sembradura.  /  Pag  tanum. 
Sembrar,  a.  Pag  tanum. — Pag  sabuag. — 

Pag  pugas. — Pag  hasuc. — Pag  puna. — Pag- 

talad. — Pag  abud. 
Semejable,  adj.  Mag  sama. 
Semejado,  da.  adj.  Sama,  mag  sama. 
Semejante,  adj.  Sama.  Mag  sama. — Ma- 

alid  aguid. — Alayoay;  andig. — Sugad.  No 

he  visto  á  semejante  hombre.    Uaray  acó 

quita  sa  sugad  nga  tauo. — Masugad  sugad. 
Semejantemente,  adv.  m.  Masama  gud. 
Semejanza.  /.  Casama. — Casugad. — Alid 

aguid,  aguiran. — Pananglitan. 
Semejar,  n.    Sama;    sugad. — Alid  aguid. 

—Alayoay,  andig. 
Semen,   m.    Dugo,     tura. — Semiya;  gahe, 

barocboc. 

Sementar,  a.  Pag  sabuag. 
Sementera.  /.    Pag   sabuag;  pag  tanum. 

Orna,    horon,  omhanon,  oromhun. — Pasa- 
cay,    danao  cún  dao  tubigan. — Banti  cún 

dao  camote,  eic. 
Sementero.    .,/.    Surudlan  san  mga  igta- 

tanum,  basi  masayon  an  pag  dolong  ngad- 

to  sa  orna. 
Semestral,  adj.  Iquinatag-unum  ca  bulan. 

Seme_itralmente.  adv.  t.    Sa  iquinatág- 

unum   cabulan. 
Semestre,  adj.    Iquinatag  unum    cabulan. 

— th.  Unum  cabulan. 
Semicabrón,  m.  Dios  dios  sa  mga  diua- 

iahan;  an    picas,    cono,  baga  tauo,  ug  an 

picas  baga  canding. 
Semicapro,  m.  vid.  Semicabrón. 
Semicircular,  adj.    An   tungud  ó  cañan 

semicírculo. — Masugad   sin  semicírculo. 
Semicírculo,  m.  An  catunga  sin  usa  ca- 

malidong. 
Semidifunto,  ta.  adj.  Baga  patay,  hara- 

pit  ná  mamatáy. 
Semidiós,   m.    Dios    dios  nga  lalaqui  sa 

mga    diuatahan,    tauo   nga  bantugan  nga 

pinacadios  nira. 
Semidiosa.  /.    Dios   dios  nga  babaye  sa 

mga  diuatahan. 
Semidormido,  da.  Naghihingatorog. 


SE 

Semidragón.  m.    An   picas,  cono,  tauo, 

ug  añ  picas  dragón. 
Semiforme,   adj.  Diri  pá  hingpit  an  ba- 
ga cahimo. 
Semihombre,    m.    An    masugad    sugad 

sin  tauo,  dao  tauo. 
Semilla.  /.    Gage,  baroc  hoc,  binhi. — Se- 
milla  de  tabaco.  Lalong. — Hupi  cún  dao 

gauay  ó  palauán. 
Semillero,  m.    Dalugui,  baroc  boc,  gani. 

—fig.  Guinicanan. 
Seminario,  m.    Dalugui,  baroc  boc,  gani. 

— Pangaradman. — Guinicanan. 
Seminarista,  m.  An  nag  aaram  sa-semi- 

nario. 
Semipedal.  adj.    Catunga  sin  teel  an  hi- 
laba. 
Semivivo,  va.  adj.  Baga  buhi. 
Sémola.  /.    Trigo    nga  nacuhaan  san  pa- 

nit. — Trigo  nga  binayo. 
Semoviente,   adj.    Maquiuaquiua,    maha- 

liñ  halin. 
Sempiterna.  /.  Panapton   nga  hinablonan 

sin  barahibo  sin  carnero,  bot.  Bucad. 
Sempiternamente,  adv.  t.  Sa  guihapon, 

sin  cadayonan. 
Sempiterno,  na.  adj.    Dayon,  uaray  ca- 

tapusan. 
Sen.  m.  Banua  nga  ipururga. 
Senado,   m.    Cabildohan,    mga  tauo  nga 

nacaput  san  gahum  nga  labao. — Capopong- 

tan.— An  balay  nga  guincacatirocan    nira. 
Senado-consulto,  m.  Sugo,    talaan,  pag 

buot  san  senado. 
Senador,   m.  Tauo  nga  senador. 
Senaduría.  /.  Pag  casenador. 
Senara./.     Tuna  nga  ihinahatag^  san  tag- 

ada  sa  iya  mga  sacop  basi  pag  quiu-hon 

nira,    ug    maira  man  an  cuha. —  An    cuha 

man  sa  mao  nga  tuna. 
Senario,  ría.  Unum  ó  may  unum. 
Senatorio,  ría.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

senado  cún  senador  bá. 
Sencillamente,  adv.   m.    Tangcud  gud, 

sin  tangcud. — Potong  gud. 
Sencillez.    /     Capotong. — Catangcud. — 
j     Camanipis. 

Sencillo,  Ha.   adj.    Potong.— Tangcud.— 
|     Manipis. 
Senda.  /.  Dalan,  aguian. — De  venados   ó 

puercos.  Onogan. 
Senderar,    a.    Pag    dalan,  pag  himo  sin 

dalan. 
Senderear,    a.    Pag    tutdo   san  dalan. — 

Pag  dalan  pag  himo  sm  dalan. 
Sendero,  m.  Dalan,  aguian. 
Sendezuelo.  m.  Dalan,  aguian. 


Camaquilauasnon;  pag 


SE 

Senectud.  /.  Catigurang,  pag  catigurang, 

calagás,  pag  calagás. 
Senil,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  tigu- 

rang  cún  pag  catigurang  bá. 
Seno.    m.    Guinhaua.—  Casuguran.— Seno 

de  Abrahán.    Hinohonongan  ni  Abrahán. 
Sensación.  /.  Pag  abat,  pag  bati. 
Sensatez.  /    Cabuotan,  pag  cabuotan. 
Sensato,  ta.  adj.  Buotan. 
Sensibilidad./.  Pag  cabati.— Camaloloo- 

yon. — Camabantad. 
Sensible,  adj.    Maabat,  mabati.— Macabi- 

bido. — Macasusubo. — Mabibido,  mabidoon. 

— Mabantad. 
Sensiblemente,  adv.m.  Sapagabatgud, 

sa  pag  bati    gud.— Masáquit  gud,  raacuri 

gud. 
Sensitiva.  /.    Quirum  quirum,  higum  hi- 

gum;  caquirum  quiruman. 
Sensitivo,  va.  adj.    An  tungud  ó  cañan 

balatian  sa  lauas.  Maabat,  mabati.— Maca- 

cabantad. 
Sensual,    adj.    An    tungud  ó  cañan  bala 

tian  sa  lauas. — Lauasnon. 
Sensualidad.   /.     Camaquilauasnon;  pag 

calauasnun. 

Sensualismo. 

calauasnun. 

Sensualmente,  adv.  m.  Camaquilauasnon 
gud. 

Sentada.  /.  Sa  usa  lá  nga  pag  calingcud. 

Sentadillas  (Á).  m.  adv.  Pangabayo  su- 
gad  sin  babaye,  nga  natonton  sa  luyo  la- 
mang  an  duha  nga  teel. 

Sentado,  da.  adj.  Buotan,  mahoyo. 

Sentar,  a.  Pag  pahimutang. — /-.  Lingcod. 
— Sentarse  á  uno  y  otro  lado  de  la  mesa, 
etc.  Cubay. 

Sentencia.  /'.  Polong  ó  casayoran  nga 
guinagapilan  san  tauo. — Sentensia;  pag 
sentencia,  pag  hocom. 

Sentenciador,  ra.  adj.  Mag  parasentcn- 
sia. 

Sentenciar,  a.  Pág  sentencia,  pag  hocom, 
pag    holog  san  sentensia. 

Sentención,  m.  Sentensia  nga  ora  ora  ná. 

Sentenciosamente,   adv.  m.    Hinocóm. 

Sentencioso,  sa.  adj.  Hinocóm. 

Sentidamente,  adv.  m-  Sa  daco  nga  ca- 
bido. 

Sentido,  da.  adj.  May  cabido. — Maabat, 
mabati,  mabantad. — m.  Balatian. — Leer 
con  sentido.  Pag  basa  sin  maopay.  Esta 
proposición  no  tiene  sentido.  Ini  nga  mga 
polong  uaray  cahologan.  Este  vocablo  tie- 
ne varios  sentidos.  Ini  nga  polong  mag- 
calain  lain  an  cahologan.  Esto  cuesta  un 
sentido.  Mahal  ini  caopay-  Con  todos  sus 


SE 


537 


cinco  sentidos,  loe.  fig.  Sa  daco  gud  nga 
panginano;  sa  daco  gud  nga  pag  tuyo. — 
Perder  uno  en  el  sentido,  fr.  In  madesma- 
yo  an  tauo.  adj.  Hibang.—  Ticadodono't  ná. 

Sentimental,  adj.  Macaruruyag  pamation. 
— Macababantad  sa  maopay  nga.pamalan- 
dong. — Maabat,  mabati,  mabantad. — Ma- 
bantad nga  ora  ora  ná. 

Sentimentalismo,  m.  Camabantaron  nga 
ora  ora  ná. 

Sentimiento,  m.  Pag  abat,  pag  bati. — 
Cabido,  cabidoan,  casáquit;  gaua. 

Sentina.  /.  Sugud  sin  sacayán.— fig.  Hu- 
gao,  casighotan. 

Sentir,  m.  vid.  Sentimiento. — Polong,  su- 
gad  san  polong  ni... 

Sentir,  a.  Pag  abat;  pag  bati. — Pag  du- 
ngug. — n.  Pag  huna  huna. — r.  Barana;  hi-r 
bang;  boong. — Sin  sentir,  m.  adv.  Sin  ua- 
ray panginano. 

Sentir  molestia  ó  pesar.  Gaua.— Sentir 
dolores.  Idag;  ahud;  habal. — Sentir  desa- 
zón. Guindal;  iras. — Sentir  alivio.  Labnao, 
— Sentir  escalofríos.  Harumohom,  harom- 
hom. — Sentir  picazón.  Guirhap. — Sentr 
cosquillas.  Guiriguitic. — Sentir  ruido.  An- 
dug. — Sentir  de  lejos  ruido.  Aratil. 

Seña.  /.  Tigaman.  Dar  señas,  fr.  Pag  ha- 
tag  sin  casayoran. 

Señal.  /.  Tigaman,  timaan. — Agui;  liroc. 
— Panadlihan. — Badlis;  badlit;  caguis;  ca- 
guit;  curicot;  curis;  cotud;  hilo;  guiotan, 
bungat;  guising;  gohit;  gorum;  liud;  bugti; 
buya  buya. — Señal  de  llaga.  Bitlig,  bingit. 
— Señal  de  árbol.  Galot. — En  señal,  m. 
adv.  Sa  pag    camatuod.—  Ni  señal,   expr. 

fig.  Uaray  ná  gud,  uaray  gud;  puyas  gud. 

Señaladamente,  adv.  m.  Lab!  pá. 
Señalado,    da.  adj.  Baniugan,  bansagon. 
— p.  p.    Tinigam-nan;  binadlisan;  guinliro- 
can,  etc. 
Señalamiento,  m.    Pag  tigaman;  pag  ta~ 

laan  s;n  oras,  etc. 
Señalar,  a.  Pag  timaan,  pag  tigaman;  li- 
roc; badit;  badlis;  baguis. — Caguis;  caguit. 
— Curis. — Gorum. — Lagda. — Pagpirma  sin 
surat. — Señalar  con  hilo  la  madera  ú  otra 
cosa.  Hilo;  cotud;  pitic;  latid.— Señalar 
con  los  labios  frunciéndolos.  Quimhot, 
quimud,  quimhud.— Señalar  con  el  dedo 
tocando  lo  que  se  quiere.  Tolpoc— Señalar 
con  el  dedo.  Tudlo —Señalar  con.  los  de- 
dos. Tudlo. — Señalar  canto  de  tabla,  etc. 
Badlit. — Señalar  tabla  ú  otra  cosa  con  cu- 
chillo, escoplo,  etc.  Curicot.— Señalar  á 
los  animales  en  las  orejas.  Guising.— Se- 
ñalar con  pluma,  etc.  Gohit.— Señalar  ár- 


538 


SE 


boles.    Galot;    bong    bong.  --Señalar  para 
sí  una  rosa.  Auog. 
Sefialeja.  /.  Tigaman  nga  gutiay,    etc. 

Señero,  ra.  adj.  Bughó. 

Señor,  ra.  s.  Guinoo;  agaron;  tag  ada. 

Señorada.  /.  Buhat  nga  lugaringon  sin 
guinoo,  cañan  guinoo  buhat. 

Señoreador,  ra.  adj.  Mag  buruot,  mag 
bubuot. 

Señoreante,  p.  p.  Mag  bubuot. 

Señorear,  a-  Pag  buot.-  fig.  Nauantauan. 
—Pag  pogong,  pacahauid  sa  mga  caipa- 
hon,  etc.-- fam.  Panguinoo.— r.  Ligdong. 

Señoría,  f.  Catalahuran  sin  tauo,  señoría. 

Señoril,  adj.  An  tungud  ó  cañan  guinoo. 

Señorilmente,  adv.  m.  Sugad  sin  guinoo; 
masugad  sin  guinoo. 

Señorío,  m.  Pag  buot.— An  tuna  nga  tu- 
ngud ó  cañan  guinoo.---y£^\  Camaligdong. 

Señorito,  ta.  m.  y  /.  Anac  sin  guinoo  ó 
mahal  nga  tauo. 

Señorón,  na.  s.  An  guinoo,  agaron  ó  tag- 
ada  gud. — An  nagpapacaguinoo. 

Señuelo,  m.  Baga  tamsi  nga  anit. — fig. 
An  gamit  sin  pag  padaop. — jig  An  gamit 
sin  pag  pacabig,  pag  aram  aram.  etc. — 
Tarotamsi. 

Sépalo,  m.  Bot.  An  baga  dahon  san  himo- 
noan  sin  bucad. 

Sepancuantos,  m.  fam.  Hampac,  bad- 
long;  sauay. 

Separable,  adj.  Mabulag;  mabubulag. 

Separación.  /  Pag  bulag;  pag  cabulag.— 
Hilit. 

Separadamente,  adv.  m.  Bulag  gud. 

Separador,  ra.  adj.  Mabulag. 

Separante,  p.  a-  Mabulag. 

Separar,  a.  Pag  bulag.—  Bocna.— Bugtas. 
—  Hantag. —  Tiuay. — Haua. — Tung-ag.- — 
Lumit.— Luta.— Uahit.— Picna.— Pipé;  peh 
peb.— Puní.— Pusnag.— Labhit.—Ahag.— 
Pagbucassin  catungdanan. — Baya,  pag  ba- 
ya.— Separar  el  pelo  con  los  dedos.  Suclay. 
— Separar  la  tierra  que  cubre  la  raíz  del  ca- 
mote. Angcab.  —  Separarse  los  casados  por 
celos,  etc.  Ayog. — Separarse  un  poco.  An- 
tao. — Separarse  de  la  orilla  los  que  na- 
vegan. Bulicas. 

Separatista,  adj.  An  maruruyag  nga  bu- 
mulag  an  mga  tauo  san  pag  sogot. 

Separativo,  va.  adj.  Mabulag;  macaca- 
bulag. 

Sepedón,  ni.  líalas. 

Sepelio,  m.  Pag  lubong. 

Sepia.  /  Culambutan. 

Septenario,  ría.  adj.  Pito  ca  adlao;  an  ca- 
ñan pito  ca  adlao. 


SE 

Septenio,  m.  Pito  catuig;  an  cañan  pito 
ca  tuig. 

Septeno,  na.  adj.  Icapito. 

Septentrión,  m.  Amihan;  caamihanan. 

Septentrional,  adj.  Dapit  sa  caamihanan. 

Septiembre,  m.  Icasiam  ca  bulan  san  tuig. 

Séptimo,  ma.  adj.  Icapito. 

Septisílabo,  ba.  adj.  Cañan  pito  capo- 
long. 

Septuagenario,  ria.  adj.  An  may  capi- 
tuan  na'  catuig,  cún  capin  bá. 

Septuagésima.  /.  Domingo  sa  septuagé- 
sima. 

Septuagésimo,  ma.  adj.  Icacapitoan- 

Sepulcral,  adj.  An  tungud  ó  cañan  li- 
nob-ngan- 

Sepulcro.  m.  Ocad,  cot  cot,  lub-nganan. 
— Inayad,  santo  sepulcro. 

Sepultador,  ra.  adj.  Maglulubong.— s. 
Paralulubong. 

Sepultar,  a.  Pag  lubong.— fig.  Pag  tago. 
— y.  Hilubong. 

Sepulto,  ta.  adj.  p.  p.    Iguinlubong. 

Sepultura./.  Pag  lubong.— Ocad;  cot  cot. 
— Lubong,    lub-nganan,  linob  ngan. 

Sepulturero,  m.  Paraocad  sa  mga  pag 
lubong. 

Sequedad.  /.  Cámara;  pag  cámara.  — Hu- 
rao,  cahurao.— fig.  Baga  cama  isug.— fig. 
Baga  camaluya  sa  hunahuna. 

Sequedal,  ni.  Tuna  nga  mamara  nga  diri 
namomonga  an  tanum. 

Sequeral,  m.  vid.  Sequedal- 

Sequero,  m.  Banica  nga  tuna.— Bularan 
sin  bisan  ano. 

Sequeroso,  sa.  adj.  Mamara;  maoga. 

Sequete,  m.  Pinit  nga  tinapay  nga  ma- 
tig-a  na.— fig.  y  fam.  Baga  camaisug  sin 
aguí. 

Sequía.  /.  Cámara;  pag  cámara. — Hurao, 
cahurao. 

Sequillo,  m.  Tinapay  nga  matam-is. 

Sequío,  m.  Banica  nga  tuna. — Camad-an. 
— Camaia. 

Séquito,  m.  Cadam-an  nga  tauo  nga  na- 
boboniog  sa  iya. — Pag  dayao  sa  usa  ca  tauo 
tungud  sa  iya  bantug,  etc. 

Sequizo,  zá.  a/j.  Ticamamara  ná. — Ticao- 
oga  ná. 

Ser.  w.  Cahimtang;  pag  cahimtang. 

Ser.  v.  Mao,  amo,  asay,  ansiya. — vid.  in 
arte.  —Pedro  no  es  para  hacer  eso.  Si  Pe- 
dro diri  sadang  tatapuran  sin  pag  buhat 
siton. — ¿Cómo  fué  ese  caso?  Naonano  iton 
nga  caagui  ó  casugad? — ¿A  cómo  es  lo  que 
se  vende?  ¿Mag  aano  iton,  tag  pira  bá  an 
bale  siton?  Este  jardín  es  del  rey.  Cañan 
hadi  ini  nga  tanaman.— Esta  acción  no  es 


SE 

de  hombre  de  bien.  Ini  nga  buhat  díri  ca- 
ñan tauo  nga  buotan. — Antonio  es  de  Va- 
lladolid.  Si  Antonio  taga  Valladolid .— Pe- 
dro es  de  Cambatutay.  Si  Pedro  taga  Carh- 
batutay,  cambatutay  non  si  Pedro. — Esto 
es.  Amo  ini. — No  es  eso.  Diri  ansiya,  diri 
mao. — ¡Cómo  ha  de  ser!  !Mag  aano  man 
quita! — Es  á  saber,  expr.  Amo  ini — Esto 
es.  expr.  Amo  ini. — Lo  que  fuere,  sonará. 
exp.  fam.  Quiquitáon  ta. 

Sera./.  Alat;  batolan. 

Serado,  m.  Mga  alat;  mga  batulan. 

Seráfico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  se- 
rafín; masugad  sin  serafín: — Si  San  Fran- 
cisco de  Asis,  ug  an  iya  orden,  fig,  y  fam. 
Obús,  pobres. — Hacer  uno  la  seráfica,  fr. 
fig.  y  fam.  An  nag  papacasantos. 

Serafín,  m.  Espíritu  nga  langítonon  nga 
nagugugma  caopay  sa  Dios  ngan  san  mga 
tungud  sa  Dios. — fig.  Tauo  nga  matahum, 
mabagsay. 

Serafina.  /.  Panapton  nga  hinablonan  sin 
barahibo  sin  carnero. 

Seraje,  m.  Mga  alat;  mga  batolan. 

Serasqilier.  m.  Ponoan,  general  sa  ejér- 
cito sa  mga  turco. 

Serba.  /.  Ronga  sin  cahuy  nga  serbal. 

Serbal,  m.   Cahuy  nga    serbal. 

Serena.  /.  fam.  Ton-ug. — A  la  serena,  m. 
adv.  fam.  Paton-ug. 

Serenar,  a.  Pag  linao. — Pag  patón- ug. — 
Pag  paliao;  pag  palihao.— fig.  Pag  paocoy; 
pag  pahinay. — r.  Linao;  ludang;   humpny. 

Serenata.  /.  Música,  pag  serenata. 

Serenero,  m.  Tahub  sa  oló. 

Serení,    m.  Bote  nga  ^uti. 

Serenidad.  /.  Calinao,    pag  calinao. — Ca- 

malinaó,  pag  camalinao. 
Serenísimo,  ma.  Guimalilinaui. — adj  Ca- 

talahuran  sa  mga  príncipe  nga  mga  anac 

sin  hadi. 
Sereno,  m.  Ton-ug. — Bantay  in  gabi,  tauo 

nga    may  catungdanan  sin  pag  bantay   in 

gabi  sa  bongto. — Al  sereno,  nt.  adv.  Pa- 
tón-ug. 

Sereno,  na.  adj.  Linao,  malinao. 
Seriamente,  adv.  m.  Malig  dong  gud;  ma- 

tuod  gud. 
Sérico,  ca.  adj.    Igagama,   panapton  nga 

igagama. 
Serie.  /  Pag  casonud  sonud;  pag  casaro- 

saliuan. 
Seriedad./.  Camaligdong. — Camaopay  sin 

gaui. 
Serijo,  m.  Alat  nga  guti;  batulan  nga  guti. 
Serillo,  m.  vid.  Serijo. 
Serio,  ria.  adj.  Maligdong.— Diri  mataua. 

— Angay  pag  tatag-man.— Mahal. 


gfí 


te$ 


Sermón,  m.  Uale;  pag  uale.— fig.  Pagsag" 
dong. 

Sermonar,  n.  Pag  uale. 

Sermonario,  ria.  adj.  An  cañan  mga  pag 

uale.—  m.  Libro  nga  may  mga  uale. 
Sermonear,  n.fam.  Pagsagdon;  pagsauay. 
Sermoneo,  m.fam.  Pag  sagdon;  pag  sauay. 
Serna.  /  Orna. 

Seroja.  /  Dahon  nga  oga  nga  naholog  sa 
mga  cahuy. — Gardo,  garao  garao,  gangao. 
Serojo,  m.  vid.  Seroja. 
Serón,  m.  Alat. 
Seronero,  m.  Parahimo  sin  mga  alat. — Pa- 

rabaliguia  sin  mga  alat. 
Serosidad.  /  Duga  sa   lauas. 
Seroso,  sa.  adj.  An  cañan  duga  sa  lauas 

nga  baga  tubig. 
Serpa.  /.  Balagon  sin  paras. 
Serpear,  n.  Hiuadol  —  Balud  balud. 
Serpentaria.  /.  Banua  nga  baga  rayanda- 
yan  sa  mga  tanaman  cundi  mabaho    cao- 
pay.— Gamut  nga  itarambal. 
Serpentear,  n.  Hiuadol.— Balud  balud. 
Serpentígero,  ra.  adj.  poét.  May  halas, 

halason. 
Serpentín,  m.  Puthao  nga  halaba  nga  bi- 
nubutangan  san  metsa  nga  may  calayo  sa 
pag  buhi  sin  luthang. — Tubo  nga  halaba 
ug  barobalico,  nga  gamit  sa  mga  alacsiuan. 
— Luthang  nga  daan. 
Serpentina.  /  vid.  Serpentín,  i-a  acep.— 

Panganiban.  Ba:o  nga  hilauon. 
Serpentinamente,  adv.  m.  Híñalas;  ma- 
sugad sin  halas. 
Serpentino,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
halas,    híñalas. — Aceite    serpentino.    Lana 
nga  tambal  san  may  bítoc. — Bato  nga  mar- 
mol  nga   beroberde. — Lengua    serpentina. 
Tauo  nga  parabuyayao  ug  malilibacon. — 
poét.  An  nag  hihiuadol. 
Serpentón.  m.  Halas  nga  daco.— Torong 

gon. 

Serpezuela.  /  Halas  nga  guti. 
Serpiente./  Halas.— El  demonio.  Halas 

nga  impernohanon,  yaua. 
Serpiginoso,  sa.  adj.  Casam-dananon. 
SerpigO.  m.  Casam-dan. 
Serpol,  m.  Banua  sa  buquid  nga  mahomot. 
Serradizo,  za.  adj.  Lagadion. 
Serrado,  da.  adj.    An  may    tangu  tangu 
sugad  sin  halas. 
Serrador,  ra.  adj.  Mag  lalagadi. — s.  Para- 

lagadi. 

Serraduras.  /  pl,  Linagadi. 
Serrallo,  m.  Balay  nga  inooquian  san  mga 
baye  nga  mga  aso.ua  sa  mga  turco  nga  mo- 
ros.— Balay  nga  guinbububatan    sin    mga 
mag  la-uay  nga  mga  sala. 


540 


RE 


Serranía./.  Cabuquiran  ug  cagugub-an. 

Serraniego,  ga.  adj.  Buquid  non,  tauo  sa 
buquid,  sa  guba. 

Serranil,  m.  Baga   caris. 

Serrano,  na.  a/j.  Buquidnon,  tauo  sa  bu- 
quid,  sa  guba. 

Serrar,  a.  Pag  lagadi. 

Serreta.  /.  LagaJi  nga  guti. 

Serrezuela.  /.  Lagadi  nga  guti. 

Serrijón,  m.  Cabuquiran;  cagugub-an. 

Serrín,  m.  Linagadi. 

Serrino,  na.  adj.  Masugad  sin    lagadi. 

Serrucho,  m.  Lagadi  nga  usa  lá  an  cara- 

tinan,  ug  diri  binabalayan- 
Servador.  adj.  Mag  barantay;  mao  ogop. 
Servato,  m.    Banua. 
Servantesio.  m.  Mga  siday. 
Servible,  adj.  Maseserbe  pá. 
Serviciador.  ni.  Para  socot  san    buhis  ó 

amot. 
Servicial,  aij.  Masocot,  maalagad,    mao- 

pay  an  iya  pag  serbe. 
Servicialmente,  adv.  m.  Mosogot.   gud, 

maalagad  gud,  maopay  gud  an  pagserbe. 
Serviciar,    a.    Pag  bayad;    pag  socot  san 

buhis  ó  amot. 
Servicio,  m.    Pag  socot,   pag  alagad,    pag 

sirbe. — Pag   sogot.  Pag  tahud,  pag  singba 

sa  Dios. — Amot,  aramut. — Polos,  capulsa- 

nan.— Mga    cuchiyo,     mga    tenedor,    mga 

pinggan  ug  iba  pá  nga  gamit  sa  lamesa. — 

Buhis.  —  Pangagad.  —  Pag  turnan  sin  catung- 

danan. 
Servidero,    ra.  adj.  Maseserbe;    sadang 

pupulsan — Beneficio  servidero.    Catungda- 

nan  nga  pag  tutumanon. 
Servido,  da.  adj.  Guinamit  ná. 
Servidor,  ra.  m.  y  f.  Alagad,  sacop,  su- 

ruguon. 
Servidumbre.     Pag    sogot,    pag  alagad, 

pag  sirbe. — Caoripon;  pag  caoripon. — Mga 

sacop. 
Servil,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  ala- 
gad ó  mga  sacop. — Obús,  taramayon. 
Servilmente,  adv.  m.  Inoripon,  masugad 

gud  sin  oripon. — Maraut  gud,  diri     nga  ga- 
yud  angay. 
Servilla.  /.  Sapin. 
Servilleta.  /.  Id.,  serbiyeta  nga  gamit  sa 

lamesa. 
Serviola.  /.  Mar.  Serviola  ó  cahuy  dapit 
sa  dolong  san  sacayán  nga  gamit  sa  pag  isa 

ug  pag  biao  man  sa  mga  sinipit. 
Servir,  a .  Pag  sogot,  pag  alagad,  pagserbe. 
Agad.  Pagtuman  sin  sugo. — Pag  turnan  sin 
catungdanan. — Pag  dorot— r.  Pagbuot.— 
Pag  gamit  sin  bisan  ano. 
Sesada./.  Mga  otoc  nga  guinisa.  >y 


HE 

Sésamo,  m.  Banua  sa  India,  nabuhi  in  usa 
la  catuig,  ug  an  bonga  niya  lanahon. 

Sesenta,  adj.  Caun-man. 

Sesentón,  na.  adj.  fam.  An  may  caun- 
man  ná  catuig. 

Sesera.  /.  An  tinutud-can  san  otoc  dida 
san  oló- — Mga  otoc. 

Sesga.  /.  Tinabas  nga  panapton  nga  bilid. 

Sesgadamente,  aiv.  m.  Balico  gud;  ba- 
labag  gud. 

Sesgado,  da.  adj.  Murayao,  malinao. 

Sesgadura.  /.  Cabalico;  pag  cabalico. — 
Pag  balabag. 

Sesgamente,  adv.  ni.  Balico  gud;  bala- 
bag gud. — Malinao  caopay;  murayao  cao- 
pay. 

Sesgar,  a.  Pag  tabas  nga  binilid  ó  toto- 
lo lá  an  liguid. — Pag  balico;  pag  balabag. 

Sesgo,  ga.  adj.  Balico;  balabag. — Majinao, 
murayao.—  m.  Cabalico;  pag  balico.    ,> 

Sesión.  /.  Bagay-bagay;  catig-uban  sin 
mga  mahal  nga  mga  tauo  nga  nag  bagay- 
bagay.— fig.  Cabildohan,  pagsarabut. — Le- 
vantar la  sesión.  //-.  Pag  tapus  sin  pag  ba- 
gay-bagay. 

Sesma.  /  Icaunum  ca  bahin  sin  bisan  ano. 
—  Bahin  sin  tuna. 

Sesmero*  m.  Ponoan  ó  tinatapuran  sin  usa 
nga  distrito. 

Sesmo,  m.  Distrito  sin  pipira  dao  nga 
bongto  nga  may  ponoan  nga  tinatapuran 
sin  pag  rnangno  sa  ira. — Bahin  sin  tuna. 

Seso.  m.  Otoc.—jig.  Buot;  cabuotan. 

Sesquipedal,  adj.  Usa  ca  teel  ngan  tunga 
an  hilaba. 

Sesteadero,  m.  Pahuayan  san  mga  hayop 
in  adlaui. 

Sestear,  n.  Pag  pahuay  in  adlaui. 

Sestero,  m.  Pahuayan  san  mga  hayop  in 
adlaui. 

Sestil,  m.  v':d.  Sestero. 

Sesudamente*  adv.  m.  Sa  pag  cabuotan 
gud. 

Sesudo,  da.  adj.  Buotan. 

Seta.  /  Barahibo  sin  bactin  ó  babuy. 

Seta.  /  Ohong;  lib-gos;  lig-bos;  boíoy.  Co- 
mestible. Carapdut. 

Sete.  m.  Sil-ogan  nga  balay. 

Setecientos,  tas.  adj.  Pito  ca  gatos. 

Setena.  /.  Usa  ca  pito. 

Setenario,  ría.  adj  Pito  ca  adlao;  an  ca- 
ñan pito  ca  adlao. 

Setenio,  m.  Pito  ca  tuig;  an  cañan  pito  ca 
tuig. 

Seteno,  na.  adj.  Icapito. 

Setenta,  adj.  Capitoan. — Icacapitoan. 

Setentavo,  va.  adj.  An  tag-sa  sadton  ca- 


Sfi-Sl 

pítoan  ca  bahin  ngd  ibinabahin  san  usa  ca 

bug-os. 
Setentón,  na.  adj.  An  may  capitoan  rá 

ca  tuig. 
Setentrión.  m.  Amihan;   caamihanan. 
Setentrional.  adj.   Dapit  sa  caamihanan. 
Setiembre*  m.  Icasiam  ca  bulan  san  tuig. 
Sétimo,  ma.  adj.  Icapto. 
Seto.  m.  Alad. 
Setuagenario,  ria.  adj.  An  may  capitoan 

ná  ca  tuig,  cún  capin  bá. 
Setuagésimo,  ma.  adj.  Icacapitoan. 
Setuplicar.  a.  Pag  tagpito. 
Sétuplo,  pía.  adj.  Tag  pito. 
Seudónimo,   ma.  adj.  An  parasurat  nga 

diri  nagbubutang  san  iya  ngaran,  ug   nag 

bubutang  siya  sin  ngaran  nga  diri  ansiya. 

— An  surat  ó  libro  san  mao  nga  tauo. 
Severamente,  adv.  m.  Maisug  caopay. 
Severidad.  /.    Camaisug;  pag    camaisug. 

— Cahogot;  casigpit. — Pag  camatinumanon; 

camatinumanon;    camasogot;  pag  camaso- 

got. — Camaligdong. 
Severo,  ra.  adj.   Maisug.—  Masogot,  ma- 

tinumanon. — Maligdong. 
Sexagenario,  ría.  adj.  An  may  caun-man 

na  catuig,  cún  capin   bá. 
Sexagésima.  /.   Domingo  sa  sexagésima. 
Sexagésimo,  ma.  adj.  Icacaun-man. 
Sexenio,  m.  Unum  ca  tuig;  an  cañan  unum 

ca  tuig. 
Sexma.  /  Icaunum  ca  bahin  sin  bisan  ano. 
Sexmero,  m.  v:d.  Sesmero. 
Sexo.  m.  Calainan  san  lalaqui  ngan  san  ba- 

baye. — Sexo  masculino.  An  mga  lalaqu1. — 

Sexo  femenino.  An  mga  babaye. 
Sexta,  /.  Oras  nga    sexta  sinisirmg  sadto 

anay  tican  san  á  las  dose  san  adlauí  nga- 

da  san  ca  á  las  tres  san    colop. — An  usa 

san  mga  oras  nga    menores  nga  pinanga- 

ngadie  ¿an  mga  capadian. 
Sextilla.  /.  Mga  siday. 
Sextina.  /.  Mga  siday. 
Sextina,  /.  Excomunión  nga  iguinpapagoa 

sa  mga  ponoan  sa  singbahan  basi  madayag 

ó  mahibayaro  cún  sin-o  an  mga  salaan. 
Sexto,  ta.  adj.  Icaunum. 
SextiplicaciÓn.  f.  Pag  tagunum. 
Sextuplicar,  a.  Pag  tagunum. 
Séxtuplo,  pía.  adj.  Tagunum. 
Sexual,   adj.  An  tungud  ó    cañan  lalaqui 

cún  bababaye  bá. 

SI 

SÍ.  pron.  pers.  Sa  iya. 

Sí.  adv.  ajirmat.  Oo. — Sí  tal.  expr.  Oo  gad. 

Si.  conj.  Cún. 


SI  641 

Sibil,  m.  Lungib  nga  piotan  sin  mga  car- 
ne, alacsio,  etc.  basi  magmataghum  ug  diri 
mapierde. 

Sibila./.  Babaye  nga  masinabuton  nga  ma- 
naragna,  cono. 

Sibilante,  adj.  poét.  Matag  huy.— Mahoni. 

Sibúcao.  m.  Cahuy. 

Sicario,  ni.  Parapatay  sin  tauo,  cay  sino- 
soholan    man. 

Sicómoro,  m.  Cahuy  nga  nabubunga  sin 
h;gos. 

Sideritis./.  Mina  nga  puthao. 

Sideral,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  bitoon. 

Sidéreo,  rea.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
mga    bitoon. 

Sidra./.  Alacsio  nga    mapintas. 

Siega.  /  Pag  ani;  pag  bari;  pangani,  patrian. 
Catbabari,  igarani,  cat  hiani,  cat  aani,  cat 
guiani. — An  inani,  an  binari. 

Siembra.  /.  Pag  tanum;  pananum.— Pag 
sabuag. — Pag  pugas. — Pag  hasuc. — Pag 
puna. — Pag  talad. — Pagabud. — Pamugas.— 
Cat  tatanum. — Cat  pupugas. — An  tinanum. 

Siempre,  adv.  t.  Guihapon,  guihap. — Sienv 
pre  que.  ni.  conjunc.  condic.  Cun. — Siem- 
pre y  cuando  que.  m.  conjunc.  condic.  Cun. 

Siempreviva.  /  Banua  nga  diri  naglala- 
ya  an  iya  mga  dahum. 

Sien.  /  Dongandonganan. 

Sierpe.  /  Halas. — Bot.  Saring  sing.. 

Sierra.  /.  Lagadi. — Cabuquiran;  capang- 
pangan. 

Siervo,  ya.  m.  y  /    Oripon. — Alagad. 

Sieso,  ni.  Bobot. 

Siesta.  /.  Sinisiring  siesta  ticang  san  á  las 
dose  san  adlao  ngada  san  ca  á  las  dos  san 
colop  cumapin  cumulang. — Tuig  nga  igpa- 
pahuay  cún  tapus  ná  an  pangaon. — Dormir- 
la siesta.  //-.  Pag  pahuay  ó  pacatorog  tali- 
uan  ná  an    pingaon. 

Siete,  adj.  Pito. — Icapito. 

Sieteenrama,  m.  Banua  nga  itarambal. 

Sietemesino,  na.  adj.  An  matauo  sa  ica- 
pito pá  lá  ca  buian. 

Sieteñal,  adj.  An  may  pito  ca  tuig. 

Sífilis.  /  Saquit  nga  guican  san  pag  bu- 
hat  sin  mala-oay,  matapon  ini  nga  saquit. 

Sifilítico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  mao 
nga  saquit. — An  nabati  san  mao  nga  saquit. 

Sifón,  m.  Sipón  nga  balico  nga  gamit  sin 
pag  huad  sin  alacsio,  etc. 

Sigilación.  /.  Pag  marca,  marca. 

Sigilado,  da.  adj.  Sinasaquitan. 

Sigilar,  a.  Pag  hipos,  pag  hicom,  pag  bi- 
lum.— Pag  marca;  pag  tomboc, 

Sigilo,  m.  Seyo  ó  marca. — Hipos,  hicum, 
hilum, 


5'tó  Sí 

Sigilosamente,  «¿fc/.  «z.  Hipos  gud,  fii- 
cum  gud,  hilum  gud. 

Sigiloso,  sa.  adj.  Mahipos,  ma'iicum,  ma- 
hilum. 

Siglo,  m.  Tag  usa  ca  gatus  ca  tuig.— Si- 
glo de  Augusto.  San  tiempo  ni  Augusto, 
san  buhi  pá  si  Angusto;  bubi  pá  sadto  si 
Augusto. — Dugay  ná  caopay,  maiha  ná. — 
Calibutan. 

Signáculo,  m.  Tigaman. 

Signar,  a.  Pag  tigaman,  pag  timaan. — Pag 
curus. 

Signatura.  /  Tigaman. — Hocmanan  sin 
mga  ponoan  sa  singbahan  sa  Roma. 

Signífero,  ra.  adj.  poét.  An  may  tigaman- 

Significación.  /.  Pag  pasayud,  pag  pahi- 
baro,  pag  pahayag. — Casayoran. — Caholo- 
gan. 

Significado,  m.  Casayoran. — Cahologan. 

Significador,  ra.  adj.  Mag  aasoy,  mag 
papasayud,  mag  papahibaro,  mag   papaha- 

yag- 

SignificamientO.  m.  vid.  Sinificación. 

Significar,  a.  Pag  asoy,  pag  pa  hibaro,  pag 
pasayud,  pag  pahayag. — Cahologan. 

Significar,  representaré  figurar.  Ham 
guid. 

Significativamente,  adv.  m.  Sayud  gud. 

Significativo,  va.  adj.  Macaasoy. 

Signo,  m.  Tigaman;  badlis. 

Siguiente,  adj.  Masonud. 

Silaba./.  Sumpay  sin  duha  cún  iba  pá  nga 
mga  letra  nga  may  caluluasan;  v.  gr.  ta, 
tran;  polong. 

Silabar,  n.  Pag  tag-sa  sin  polpng  ó  sílaba 
sugad  sin  bata  nga  nag  aaram    pá. 

Silabario,  m.  Araman. 

Silabear,  n.  Pag  tag  sa  sin  polong  ó  sílaba 
sugad  sin  bata  nga  nag  aaram  pá. 

Silabeo,  m.  Pag  tinag-sa  sin  polong  ó  silaba 

Silábico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  sí- 
laba. 

Silba./.  Pag  tag  huy. 

Silbador,  ra.  adj.  Matag  huy.—  s.  Para- 
taghuy. 

Silbar,  n.  Pag  taghuy.  Silbar  á  otro.  Sit  sit. 

Silbato,  m.  Tag  huy. 

Silbido,  m.  Tag  huy. — Honi  sin  halas,  etc. 

Silbo,  m.  Tag  huy. — Honi  sin  halas,  etc. 

Silboso,  sa.  adj.  Matag  huy. 

Silenciero,  ra.  s.  Bantay  basi  an  tauo  diri 
maaringasa. 

Silencio,  m.  Hipos,  hicum,  hilum. — Ocoy> 
diri  pag  aringasa. — Pasar  en  silencio  una 
cosa-  //'.  Lactao. 

Silenciosamente,  adv.  m.  Hipos  gud,  hi- 
cum gud,  hilum  gud. — Hinay  hinay  gud. 


Sí 

Silencioso,  sa.  adj.  Maocoy,  diri  mayacaíl. 
— Mamingao,  uaray  aringasa. 

Silería,  f.  Mga  lungib  sa  ilarum  sa  tuna. 

Silero.  Lungib  nga  mamara  sa  ilarum  sa 
tuna. 

Silo.  Lungib  nga  mamara  sa  ilarum  sa  tuna 
nga  tiripigan  san  trigo  ug  iba  pá.— fig.  Lu- 
ngib nga  halarum  ug  masirum. 

Silogismo,  m.    Argumento. 

Silogístico,  Ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
silogismo. 

Silogizar,  n.  Pag  argumento. 

Siluro,  m.  Isda  nga  daco  ug  maninibad. 

Silva.  /  Catiguban  ó  cadam-an  nga  surat 
nga  magcalainlain  ug  diri  tuhay. — Mga 
siday. 

Silvestre,  adj.  Ihalas;  ilahas. — Buquidnon. 

SÜVOSO,  Sa.  adj.  Damo  in  mga  guba. 

Silla.  /  Lingcoran;  lingeoranan;  buntaran. 
— Handigan. — Silla  de  montar.  Siya  nga 
gamit  sin  pangabayo. — Silla  apostólica.  An 
Santos  nga  Papa  tungud  san  iya  pag  ca- 
papa. — Silla  episcopal.  An  Señor  Obispo 
tungud  san  iya  pag  caobispo. — Silla  de  ma- 
nos. Olimon. 

Sillar,  m.  Bato  nga  sinacsac-sacan  ug  gui- 
nipat,  tabliya. 

SillarejO.  m.  Bato    nga  tabliya  nga  guti. 

Sillera./.  An  binubutangan  san  mga  olimon. 

Sillería.  /  Mga  lingcoran. — An  guinbubu- 
hatan  san  mga  lingcoran. — Tendahan  sin 
mga  lingcoran. — Cahimtang,  catungdanan 
san  p.irahimo  ug  san  parabaliguia  sin  mga 
lingcoran. — Cota  nga  may  mga  tabliya.— 
Mga  bato  nga  tabliya. 

Sillero,  m.  Parahimo  sin  mga  lingcoran. — • 
Parabaliguia  sin  mga  lincoran. 

Silleta./  Lingcoran  nga  guti. — Calibangan 
sin  masaquít. — Liguisan  sin  cacao. 

Silletazo,  m.  Pag  dabal  ó  pagbalbag  sin 
lingcoran. 

Silletero,  m.  Parapasag  san  olimon.  pl. 
Mag  parasag. 

Sillico,  m.  Calibangan  nga  sugad  sin  daco 
nga  orinóla. 

Sillón,  m-  Lingcoran  nga  daco. — Siya  nga 
gamit  sa  mga  babaye  sin  pangabayo. 

Sima.  /  Bito  nga  hilarum;  cahiladman. 

Simbólicamente,  adv.  m.  Sa  pananglitan; 
higaray  gaday  gud;  paid  gud. 

Simbólico,  ca.  adj.  Mapananglitan;  mahi- 
garay  gaday;  mapaid. 

Simbolización.  Pani-iran;  pag  paid. 

Simbolizar,  n.  Paid;  sama.— Pag  paid. 

Símbolo,  m.  Tigaman. — Pananglitan. — An 
mitoo  acó. — fig:  Higaray  gaday. 

Simetría.  /  Caarangay. — Caparejo. 

Simétricamente,  adv.  m.  Parejo  gud.    : 


SI 

Simétrico,  ca.  ddj.  Mapajero. 

Sitnía.  /.  Olot  nga  babayc. 

Simiente./.  Gahe,  barocboc.  Dugo.— Si- 
miente. 

Símil,  adj.  Masugad  sugad,  masama- — m. 
PanangÜtan. 

Similar,  adj.  Magsama,   magparejo. 

Similitud./.  Casama,  casugad. — Alidaguid, 
alidaguiran. — Pananglitan. 

Similitudinario,  ria.  adj.  Masugad  su- 
gad, masama,  maparejo. 

Simio,  m.  Olot. 

Simonía.  /  Pagpalit  cún  pag  baliguia  bá 
sin  bisan  ano  nga  espirituhanon,  in  dimán 
sadang  igpalit  cun  paliton   bá. 

Simoniacamente.  adv.  m.  May  gud  si- 
monía. 

Si  moni  acó,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
simonía. — An  mabuhat  sin  simonía. 

Símoniático,  ca.  adj.  vid.  Simoniaco. 

Simpatía.  /  Caarangay. — Caoroyon,  pag 
caoroyon. — Pag  balos  balos.— Casamasama. 

Simpáticamente,  adv.  m.  Mainangayon; 
mainalag-don  gud. 

Simpático,  ca.  adj.  Mainangayon;  maina- 
lag  don. 

Simpatizar,  n.  Pag  caangay  angay. 

Simple,  adj.  Siya  nga  usa  lá,  nga  diri 
mahimo  ig  sacot  sin  lain. — Purao;  uaray 
sacot  nga  lain. — Manipis. — Huad  sin  su- 
rat  nga  carig-onan;  nga  uaray  pirma. — Maa- 
nad;  diri  nagtatagam. — fig.  Lorong  lorong, 
tapang. 

Simplemente,  adv.  m.  Sin  tangcud,  sin 
uaray  pag  hunahuna  nga  maraut.— Nga 
gayud. 

Simpleza./  Calorong,  catapang.— Catang- 
cud,  camaanad  sin  buot. 

Simplicidad.  /  Catangcud,  camaanad  sin 
buot. 

SímpliCÍSimO,  ma.  adj.  Uaray  nga  gayud 
sacot  nga  lain. 

Simplificación.  /  Pag  pacaopay,  pag  pa- 
gaan,  pag  cuha  sa  mga  ig  cucuri. 

Simplificar,  a.  Pag  pacaopay,  pag  gaan, 
pag  cuha  sa  mga  igcucuri. 

Simulación.  /  Pag  salingcapao,  pag  talun- 
hayag. — Pag  paca.... 

Simulacro,  m.  Ladauan. — Landong. — 
Mil.  Pangauay,  cundi  diri  ongud,  cay  pag 
pahaara  lá  sa   mga  casoldadosan. 

Simuladamente,  adv.  m.  Salingcapao 
gud;  paglimbong  gud. 

Simulador,    ra.  adj.  Masalingcapao. 

Simular,  a.  Pag  salingcapao. — Pag  paca... 

Simultáneamente,  adv.m.  Dongangud. 

Simultanear,  a.  Pagdongan. 
Simultaneidad./  Pagdongan. 


SI 


543 


Simultáneo,  nea.  adj.  Dongan. 

Sin.  prep.  Sin  mezcla.  Purao  pá;  bing  bing 

pá. — Sin  igual.  Mat  nug. — Sin  comer.  Sin 

uaray  pá  caon;  uaray  pá  caon. 
Sinagoga.  /    Catigub-an  sin  mga  judíos. 

— Balay  nga  guincacatirocán  sa  mga  judíos 

sa  pag  ampo,  etc. 
Sinapismo,  m.  Tambal    nga  baga  haclop 

nga  guinsalacotan  sin  tapo  tapo  nga  mos- 

tasa. 
Sincerador,    ra.   adj.    Mag  papasayud, 

maasoy. 
Sinceramente,    adv.    m.    Sa    camaanad 

nga  buot,  sa  camaopay  sin  buot. 
Sincerar,  a.  Pagpasayud;  pagasoy.. 
Sinceridad.  /  Catangcud.  Bunayad. 
Sincero,  ra.  adj.  Tang  cud. 
Síncopa.  /    Gram.  Pag  cuha  sin  usa  cún 

iba  pá  nga  mga  letra  sa  butnga  sin  polong. 
Sincopadamente,  adv.  m.  Pag  cuhai  gud 

sin  letra  sa   butnga    sin  polong. — Med. — 

Borontog  gud. 
Sincopal.  adj.  Med.  Hiranat,  an  masaquit 

na  uauadan  sin  huna  huna. 
Sincopar,  a.  Pag  cuha  ó  pag  iban  sin  letra 

sa  butnga  sin  polong. — Pag  lactud. 
Síncope,  m.  Gram.    vid.  Síncopa. — Med. 

Cabontug,  cauara  sin  mga  balatian  tungud 

sin  saquit. 
Sincretismo,    m.    Pag  paigoigo  sa  mga 

mag  calainlain  nga  mga  pag  huna  huna  ó 

mga  pag  tutdo. — Salacot  sin  mag  calainlain 

nga  mga  pag  huna  huna. 
Sincrónico,   ca.  adj.  Dongan. 
Sincronismo,  m.  Pagcadongan. 
Sindéresis.  /  Sarabutan  sin  pag  huna  hu- 
na   sin  matadong. 
Sindicado,  m.  Catig-uban  sin  mga  síndico. 

— Mga  síndico  nga  nag  catitiroc. 
Sindicador,  ra.  adj.  Masumbong. — s.  Pa- 

rasumbong. — Matahap. 
Sindicar,  a.  Pag  sumbong.— Pag   tahap. 
Sindicatura.  /  Pag  casíndico. — An  inoo- 

quian  san  síndico. 
Síndico,  m.  Paratuhay  sa  mga  cuenta  ug 

parasocot    man—  Paracaput  ug  paratimos 

san  limos  sa  mga  capadian.  — Tinatapuran. 
Sinedrio,    m.     Hoc-manan    nga  labao  sa 

mga  judío. 
Singladura.  /  Mar.  An  lacat  san  sacáyán 

san  solud  sin  caruhaan  cag  upat  ca  oras. 
Singlar,  n.  Mar.  Pag  lacat  an  sacayán. 
Singular,  adj.  Usa  lá,    usa  lamang. — fig. 

Orosahun. 

Singularizar,  a.  Pag  lain. 
Singularmente,  adj.-m.  Lain  gud.— La 

bi  pá. 
Singulto,  m.  Med.  Siclo. 


544 


SI 


Siniestra./.  Uála. 

Siniestramente,  adv.  m.  Sa  maraut  nga 
cabuotan. 

Siniestro,  tra.  adj.  Sa  uala,  dapit  sa 
uál$. — Maraut  an  iya  buot  ó  huna  huna. 
• — Batasan  nga  maraut. 

Sinnúmero.  ///.  Cadam  an,  damo  gud, 
damo  caopay. 

Sino.  con/,  adversat.    Cundi. 

Sinoble.  adj.  Lunbao,  malunhao. 

Sinocal,  adj.  Med.  Hiranat  nga  canunay  lá. 

Sinoco,  ca.  adj.  Med.  Hiranat  nga  ca- 
nunay lá. 

Sinodal,  adj .  An  tungud  ó  cañan  sínodo. 
— m.  An  parapaquiana  san  mga  napaexá- 
men  sin  pag  capado,  etc. 

Sinodático.  m.  Bayad  nga  tigaman  san 
pag  sogot,  nga  ibinabayad  sa  mga  capa- 
dian  sa  ira  obispo,  in  matitiroc  sira  sa  sí- 
nodo. 

Sinódico,  Ca.  adj .  An  tungud  ó  cañan 
sínodo. 

Sínodo,  m.  Consilio.— Mga  capadian  nga 
guinnombrahan  ug  tinatapuran  sa  Señor 
Obispo  sin  pag  paquiana  sa  mga  napa- 
examen. 

Sinonimia.  /.  Casama,  caparejo. 

Sinónimo,  ma.  adj.  Mag  sama,  mag  pa- 
rejo an  cahologan. 

Sinopsis.  /.  Lactud,  calacturan,  lactud 
nga  casayoran. 

Sinóptico,  ca.  adj.  Lactug,  linactud  nga 
casayoran. 

Sinrazón.  /.  Diri  angay,  din  angay  sa 
catad  ungan. 

Sinsabor,  m.  Cauaray  rasa,  cauaray  la- 
lim. — Casáquit,    cacunan. 

Sintaxis.  /.  Bahin  sa  Gramática  nga  na- 
tutdo  sin  pag  paangay  angay  ug  pag  ti- 
gub  tigub  sa  mga  polong  basi  mahimo  an 
mga  oración  ug  madayag  an  mga  caholo- 
gan. 

Síntesis,  f.  Baga  cahimoan  ó  cahusayan 
sin  usa  cabug-os,  in  pag  titigubon  an  iya 
mga  bahin. — Lactud  nga  casayoran. 

Sintéticamente,  adv.  ni.  Hinusayhusay 
gud. 

Sintético,    Ca.  adj.   Hinusay  husay. 

Sintetizar,  a.  Pag  husay  husay. 

Síntoma,  m.  Tigaman. 

Sintomático,  Ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan   tigaman. 

Sinuosidad.  /.  Cahico  hico,  pag  cahico 
hico. — Cahico  hicoan. 

Sinuoso,  sa.  adj.  Mahico   hico. 

Sipedón.  m.  Halas. 

Siquier,  conj.  Bisan. 

Siquiera,  conj.  Bisan. — Bisan  lá. 


SI 

Sirena.  /.  Catao. 

Sirga.  /.  Mar.  Pisi. — Á  la  sirga.  m.  adv. 

Ganoy. 
Sirgar,  a.  Pag  ganoy. 
Sirgo,    m.    Igagama  nga  linubid. — Panap- 

ton  nga  igagama. 
Sirio,   m.  Bitoon  nga  tinatauag  Sirio. 
Sirle,  m.  Tae  sin  carnero  cún  canding  bá. 
Siroco,    m.    Hangín  nga  timug,  timug. 
Sirria.  /.  Tac  sin  carnero  cún  canding  b  í. 
Sirte.  /.  Bato  sa  dagat. — Monbon. 
Sirvienta.    /.    Babaye    nga   sacop,    suru- 

goon. 
Sirviente.  m.  Sacop,  surugoon. 
Sisa.  /.  Pag  cauat  cauat  sin  talagudti  ngan 

sin    hinay    hinay. — Tinabas — Bayad  hio- 

nong  sin     mga    cacaanon  ug  iba  pá,  cay 

guinguguti  an  tarac-san. 
Sisar,  a.  Pag  cuha  ó  pag  iban. — Pag  iban 

san  mga  tarac-san. — Pag  tabas. 
Sisear,  n.  Pag  sit  sil. 

Siseo,  m.  Pag  sit  sit 

Sisero,  m.   Parasocot. 

Sisimbrio,  m.  Banua. 

Sisón,  m.  Tamsi.  Para  cuha.  Para  iban. 

Sisón,  na.  adj.  Macauat  cauat,  mag  pa- 
radina cuha. — Matabas  tabas. — s.  Para- 
iban  iban  sa  mga  tarac-san. 

Sistema,  m.  Turumanon;  mga  guináala- 
gad. — Galón  nga  bulauan  cún  salapi  bá. 
— Batasan  —Pag  aalagdan. 

Sistemáticamente,  adv.  m.  Alagad  gud 
sin  batasan. 

Sistemático,  ca.  adj.  Maalagad  sin  ba- 
tasan;  batasan-on. 

Sistematizar,  a.  Pag  batasan.— Pag  lag- 
da  sin  bago    nga  batasan  ó  pag  paagui. 

Sistro.    m.   Baga  sesta. 

Sitiador,  ra.  adj.  Mag  palibut  sin  bong- 
to,  etc.,  cún  dao  sa  pag  auay. 

Sitial,  m.  Lingcoran  nga  daco  nga  gamit 
sa  mga  hadi,  sa  mga  obispo,  etc. — Ling- 
coran nga  uaray  burobuteon. 

Sitiar,  a.  Pag  libut;  pag  palibot  sin  bong-, 
to,  etc.,  cún  dao  sa  pag  auay. 

Sitibundo,  da.  adj.     Mauhao,  uhauon. 

Sitio,  m.  Ruga!.—  Pag  libut  sin  bongto, 
etc.,  cún  dao  sa  pag  auay. — Dejar  á  uno 
en  el  sitio,  fr.  Jif.  Pag  patay  sa  iya  sin 
tigda. — Levantar  el  s.tio.  fr.  Pag  iuas, 
pag  pauli  an  mga  casoldadosan  ug  pag- 
baya  san  bongto,  etc.,  nga  nalilibman  ná 
nira. — Quedarse  uno  en  el  sitio,  fr.  fig. 
In  mamatáy  sin  tigda. — Sitio  en  donde  se 
hacen  encantos  mágicos.  Pangangalocan, 
pinangangalocan. — Sitio  donde  se  pone  la 
nasa  para  pescar.  Taran-an,  taraonan. — 
Sitio  donde  se  hace  ó  fabrica  tabaco.  Pa- 


SI -so 

nostosan. — Sitio  donde  se  aprende.  Panga- 
radman. — Sitio  donde  se  hace  sal.  Panga- 
sinan. — Sitio  donde  se  reza.  Pangaradian. 

Sito,  ta.  adj.    Himumutang. 

Situación.  /.  Cabutang;  pag  cabutang. — 
Camutangan. 

Situado,  m.  Sohol;  bayad. 

Situado,  da.  p.  p.  Hinmumutangan.  Hi- 
mumutang. 

Situar,  a-  Pag  butang. — Pag  patigayon  sin 
salapi  nga  isosohol  ó  ibabayad. — r.  Mutang, 
himutang. 


SO 

So.  prep.  Sa  ilarun  sa... 

¡So!  ¡Oá! 

Soasar,  a.     Pag    oroihao  sin  carne,  isda, 

etc. 
Soba.  /.    Pag  hilot. — Pag  cornos;  pag  co- 
rnos cornos. — fig.  Pag  dabal,  pag  balbag. 
Sobacal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  iroc. 
Sobaco.  ;//.  Iroc.  Iluc. 
Sobadero,    ra.    adj.    Sadang    hiloton. — 

Sadang    comoson.- — -;//.    Pangabohan    sa 

mga  anit. 
Sobado,  m.    Pag  hilot. — Pag  cornos,  pag 

cornos  cornos. 

Sobador,  ra.    s.  Manhihilot. 
Sobadura.    /.    Pag   hilot;  panhilot.— Pag 

cornos,  pag  cornos  cornos;  pangomos  cornos. 
Sobajadura.  /  Pag  cornos  cornos. 
Sobajamiento,  m.  Pag  comoscomos. 
Sobajar,  a.  Pag  comoscomos. 
Sobaquera.  /.  Calohoan  sin  bado  sa  iroc. 

— Saclop  san  bado  dapit  sa  iroc. 
Sobaquina./.  Baho  nga  mag  hit.  Casomo. 
Sobar,  a.  Pag  hilot.  — Pag  cornos,  pag  co- 
rnos cornos.— fig.    Pag  dabal,   pag  balbag. 
—fig    Pag  caput  caput. 
Sobar  á  la  mujer  para  que  aborte. 

Pag  bacolad. 
Sobarbo.  /.    Correa  nga  gamit  sa  preño. 
Sobarbada.    /.  Pag  botong   sin   tigda  sa 

mga  rienda  san  cabayo. 
Sobarcar,  a.  Pag  iroc  pag  dará  sa  iroc  sin 

bisan  ano. — Pag  íoh  loh. 
Sobeo,  m.   ííigot    nga  anit  nga  gamit  sin 

pag  higot  san  arado  dida  sa  yugo. 
Soberanamente,  adv.  m.  Hinadi  gud  — 

Harangdon  gud. 
Soberanear,    n.     Pag  hadi,   pag  sugo  dao 

hadi. 
Soberanía.  /.  Pag  cahadi,  pag  labao. 
Soberano,  na.  s,  Hadi,  labao  sin  gahum. 
Soberbia,   f.    Capalabi   labi,    camalabiao, 

camalactas  sin  buot. 


SO 


545 


Soberbiamente,  adv.  m.  Palabi  labi  gud, 

malabiao  gud. 
Soberbio,  bia.  adj.  Mapalabi  labi,  mapa- 

labi  labihon,  malabiao,   malactas  sin  buot, 

masálumsacum,     bingtan,      sochitan.— fig. 

Daco  ug  hataas  caopay  cún  dao  "balay,  etc. 

— fig.  Maisog  cún  dao  cabayo. 
Soberbioso,   sa.  adj.  vid.  Soberbio. 
Sobina.  /.  Padlong. 

Sobón,  na.  adj.  Masamoc. — Mabaribaron. 
Sobornabión. /.  Hip  hip,  paghiphip. 
Sobornador,  ra.  adj.  Mahip  hip. 
Sobornal,  adj.  An  dugang  nga  carga  san 

iquinarga  ná    sa    hayop. — Pinotos.  pintos 

sin    panapton,  etc. 
Sobornar,  a.  Pag  hip  hip. 
Soborno,  m.   Hip  hip  pag  hip  hip. 
Sobra.  /.  Capin  ná. — Salin,    tura;  ribas. — 

Puaqui. 

Sobradamente,  adv.  c.  Capin  ná  gud. 
Sobradar,  a.  Pag  alcoba. 
Sobradillo,  m.  Atup  atup  yongud  sa  mga 

bentana   etc. 
Sobrado,    da.  p.    p.  Capin  ná;  labas  ná. 

—adj.    Uaray  alo,  culang    sin  catahud. — 

Mang  garan,  bahandíanon. — m.  Alcoba. 
Sobrancero,  adj.  Tauo  nga  uaray  buhat. 
Sobrante,    p.    a.    Tura,   salin,  nahatura, 

nahasalin. — adj.   Manggaran,  bahandianon. 

— Puaqui. — Tacgas. 
Sobrar,    n.    Capin    ná,    labao  ná. — Tura, 

salin,  hatura,  hasalin. — Tacgas. 
Sobrasar,  a.  Pag  butang  sin  mga  baga  ila- 

rum   san    daba  ó  coron,  etc. 
Sobre,  m.  Potos  sin  surat. 
Sobre,  prep.  Báobáo;  ibabao.  —Sobre  esto. 

Tungud    sini. — Labut    pá. — Tiene     sobre 

cien  pssos.  Mayada  sia  cumapin  cumulang 

usa  ca  gatus  ca  pesos. — Sobre  la  derecha. 

Sa  too,  dapit  sa  too- 
Sobreabundancia.    /.    Cahura  nga    ora 

ora,  damo  caopay;  capinan. 
Sobreabundante,  p.  a.   Capin,  damo. 
Sobreabundantemente.  adv.  m.  Capin 

gud,  damo  gud. 

Sobreabundar,  n.  Capin,  damo. 

Sobreaguar,  n.  Lutao. 

Sobrealiento,  m.  Macuri  nga  pag  guinha- 

ua. 
Sobrealzar.  Pag  alsa;  pag  hitaas. 
Sobreañadir,  a.  Pag   sumpay;    pag  soro- 

sumpay. 
Sobreaña.  adj.  Capin  ná  sin  tuig  cún  dao 

hayop. 
Sobreasar,  a.  Pag  liuat  sin  pag  ihao  sin 

carne,   etc. 
Sobrecama.  /.  Tahub  sin  higdaan    labut 

pá  sin  taplac. 


546 


SO 


Sobrecafta.  /.  Baga  casam-dan  sin  cabayo 
sa  mag  ona   nga  teel. 

Sobrecarga.  /.  An  dugang  san  mga  lu- 
ran  ná.—fig.  Cacurian  ó  casáquit  nga  na- 
dudugangN  san  daan  ná  binabati. — Higot 
nga  ihinihigot  san  carga. 

Sobrecargar,  a.  Pag  luran  sin  ora  ora  ná; 
togub.  Batog. 

Sobrecargo,  m.  An  tinat apuran  sin  pag 
mangno  sa  mga  lurdn  sin  sacayán. 

Sobrecarta.  /.  Potos  sin  surat— For.  Ica- 
duha  nga  pag  sugo  sa  mga  hocom  cay  ua- 
ray  catutuman  an  ona  nga  surat  ó  sugo  nira- 

Sobrecartar.  a.  For.  Pag  surat  ó  pagsugo 
sin  icaduha  sa  mga  hocom,  basi  matuman 
an  ona  nga  sugo  nira. 

Sobrecebadera.  /.  .  Mar.  Layag  sin  sa- 
cayán. 

Sobrecédula.  /  Icaduha  nga  pag  surat 
ó  pag  sugo  san  hadi,  basi  matuman  an  ona 
nga  sugo  niya. 

Sobreceja.  /.  An  dapit  sa  ibabao  san  qui- 
ray. 

Sobrecejo,  m.  Curiot. 

Sobreceño,  m.  Curiot. 

Sobrecerco.  m.  Alad  nga  icarig-on  san 
daan  nga  alad. 

Sobrecerrado,  da.  adj.  Tinac-pan  sin  nía- 
opay;  sinadhan  sin   maopay. 

Sobrecincha.  /.  Icaduha  nga  higot  nga 
gamit  sa  mga  siya  sa  mga  cabayo. 

Sobrecincho,  m.  vid.  Sobrecincha. 

Sobreclaustro.  m.  Solud  ibabao  sin  cla- 
ustro. 

Sobrecoger,  a.  Calit.— r.  Cundat,  culba. 

Sobrecogimiento,  m.  Cacundat,  caculba. 

Sobrecomida.  /.  An  matam-is,  etc.,  nga 

ibinubutang  sa  lamesa  cún  tapus  ná  an  pa- 

ngaon;  pangaon  ná  san  mao  nga  matam- 
is,  etc 

Sobrecopa.  /.  Tacub  sin  copa. 
Sobrecrecer.  n.  Pag  tubo  ibabao  sin  lain. 
Sobrecreciente,  p.  a.  Matubo  sa  bao  bao 

sin  lain. 
Sobrecubierta.  /.  Icaduha  nga  tahub  cún 

atup  bá  san  daan  ná  tinalahubanó  inaat-pan. 
Sobrecuello,  m.  Sol-ot  sa  liug. 
Sobredezmero.  m.  An  opud  san    tinata- 

puran  sin  pag  socot  sa  mga  icapolo. 
Sobredicho,  Cha.  adj.  Iguinasoy  sa  igbao, 

iguin  asoy    ná. 
Sobrediente,  m.  Ngipon  nga  nanoroc  bao 

bao  sin  lain  nga  ngipon. 
Sobredorar,  a.  Pag  bulauan,  pag  dorar  sin 

sal  api,  etc. 
Sobreedificar,  a.  Pag  tindug  bao  bao  sin 

bisan  ano. 


SO 

Sobreempeine,  m.  An  cañan  medias,  etc., 
nga  nayoyongud  sa  ibabao  san  teel. 

Sobreentender,  a.  Sabut,    sinasabut  ná. 

Sobreestadía.  /  Com.  Pag  lahus  san  ta- 
laan  nga  adlao  sin  pag  hauas  ó  pag  luran. 
— Bayad. 

Sobreexceder,  a.  Labao. 

Sobrefaz.  /.    Caraygan. 

Sobreflor.  /.  Bucad  nga  nalongon  sin  ig- 
casibucad. 

Sobrefenada.  /.  Pag  botong  sin  tigda  sa 
mga  rienda  san  cabayo. 

Sobreguarda,  m.  Bantay  nga  icaduha. 

Sobrehaz.    Caraygan. 

Sobrehueso,  m.  Hubagnga  nabáobáosin 
tul-an. — fig.  Cacurian. 

Sobrehumano,  na.  adj.  Malabao  san  ca- 
ñan tauo  gahum. 

Sobrejuez.  m.   Hocom  nga  labao. 

Sobrelecho,  m.  Arq.  Bayhon  sin  bato  da- 
pit sa  ilarum,  ilarum  nga  bayhon  sin  bato. 

Sobrellave.  /.  Icaduha  nga  sin  yabe  sin 
puerta. 

Sobrellevar,  a.  Pag  pasag,  pag  dará,  pag 
cauo. — jig.  Pag  ilub,  pag  antos. 

Sobremanera,  adv.  m.  Ora  ora  ná. 

Sobremesa.  /.  Tahub  sin  lamesa. — vid. 
Sobrecomida. — De  sobremesa.  ;;/.  adv.  Ca 
tapus  gud  pangaon,  uaray  pá  an  tauo  iuas 
sa  lamesa. 

Sobremesana.  /  Mar.  Layag. 

Sobrenadar.  «.  Lutao. 

Sobrenatural,  aij.  Labao  san  cañan  tauo 
gahum  ó  cañan  calibutan,  dios  non. 

Sobrenaturalmente.  adv.  m.  Dios  nun 
gud  nga  buhat. 

Sobrenombre,  m.  Icaduha  nga  ngaran. — 

Agnay. 
Sobrentender,  a.  Sabut,  sinasabut  ná. 
Sobrepaga.  /.  Dugang  sin  sohol. 
SobrepañO.  Panapton  nga  nabáo  bao  sin 

igeasipanapton. 
Sobreparto,  m.  Tapus  ná  paganac. 
Sobrepelliz.   /.   Biste  nga  busag  nga  ga- 
mit sa  mga  clérigo,  etc. 
Sobreponer,  a.  Pag  bao  bao;  pag  butang 

sa    ibabao.  —  Longtud,  lorolongtud. — r.  Di- 

ri  padaog  sa  mga  cacurian.— fig.  Palabao. 

— Palabi. 
Sobreprecio,  ni.  Dugang  san  bale. 
Sobrepuerta./.  Atup  atup  sa  mga  puerta, 

nga  biauan  sa  mga  cortina.  Rayandayan  da- 
pit sa  ibabao  sa  mga  puerta. 
Sobrepuesto,  ta.  p.  p.  Binabáu  bao,  bi- 

nutang  sa   ibabao. — Guinlolongtud,  linoro- 

longtud. — m.  Potiocan  ó  balay  sin  potiocan. 
Sobrepujamiento,   m.    Pag   labao,    pag 

orug. 


SÓ 

Sobrepujante,  p.  a.  Malabao,  maorug. 
Sobrepujanza.  /.  Calabao. 
Sobrepujar,  a.   Labao,  orug. — Ñauan  tau- 

an. — Daihag;  daual;  alitoto,  alintoto. 
Sobrequilla.   /.    Cahuy    nga  sobrcquiya 

sin  sacayán. 
Sobrerronda.  /.  Icaduha  nga  pag  ronda 

ó  pag  bantay. 
Sobrerropa./.  Bistc  ngahalauig  nga  may 

mga  paco. 
Sobresaliente,  p.  a.  Malabao,  nalabao  sa 

iba. — adj.  Landao. — com.  Saliuan  sin  lain- 
Sobresalir,  n.  Labao. — Nauantauan. —  Si- 
ha. — Lugad. — Losoc,  budlot    cún    dao  an 

mata. — Lutao  cún  dao  an  pintar. — Sahi. — 

Sapua. — Punganao  anao. — Sacom. — Daual. 

— Gatao  cún    dao  gamut. — Guring  guting. 

— Sulam. — Tac-ual. — Tam-uas. 
Sobresaltar,  a.  Pag  lorocso. — Cugmat,  hi- 

cugmat,  culb-í,    cundat,  colug    mat,    hiric 

hiric. — Carit. 
Sobresalto,  m.  Cacugmat,  caculba,  cacun- 

dat,  hiric  hiric;  pangarit.— De    sobresalto. 

m.  adv.  Calit,  tig  da. 
Sobresanar,  a.  Pag  opay  sin  casam-dan 

cundi  sa  bao  bao  lá;  mooc. 
Sobresano,  adv.  m.  Sa   maraut  nga  pag 

tambal,  cay  baga  maopay  ná  an  bao  bao, 

cundi  may  nana  pá  sa  solud,  nag  momooc. 
Sobrescribir,  a.  Pag  surat    ó  pag  butang 

sin  letrero. —  Pag   surat    dida  san  potos  sin 

surat. 
Sobreseer.  ;/.   Isul. — Pagotudó  pag  pao- 
coy  cún  dao  calipongan,  etc. 
Sobreseimiento,  m.  Pag  isul.— Pag  otud  ó 

pag  paocoy  cún  dao  calipongan,  etc. 
Sobresello,  m.  Icaduha  nga  pag  seyo. 
Sobresembrar,  a.  Pag  tanum  sa  tuna  nga 

daan  may  tanum. 
Sobreseñal.  /.  Tigaman,  quilalahan. 
Sobresolar,  a.  Pag  butang  sin  bag-o  nga 

turumbanan    sa  mga  sapin,  nga  linalaquip 

san  daan. 
Sobresolar,  a.    Pag  salug  sin  icaduha  san 

daan  ná  guinsal-gan. 
Sobrestante,    m.    Patiga    san    mga   mag 

buruhat. — Sobrestante    de    coches.    Para- 

mangno  san  mga  coche  nga  gamit  san  hadi. 
Sobresueldo,  m.  An  dugang  san  sohol. 
Sobresuelo,  m.  lea   duha    nga  salug  san 

daan  ná  guinsal-gan. 
Sobretarde.  /.  Colopay  ná  gud. 
Sobretodo,  m.  Biste  nga  halauig  nga  may 

mga  paco.— Sobre  todo-  adv.  m.  Labao  san 

ngatanan,  orug  pá. 
Sobreveedor,  m.  Ponoan. 
Sobrevenida.  /.  Tigda  nga  pag  abut. 
Sobrevenir.  ».  Abut;  sapit;  solí. 


So  U1 

Sobreverterse,  r.  Auas  sin  daco. 

Sobrevestir,  a.  Pag  loon  sin  biste. 

Sobrevidriera.  /.  Cauad  nga  hinoc-tan, 
nga  ibinubutang  sa  mga  btntana  nga  sala- 
ming. — Icaduha  nga  tacop  sin  salaming. 

Sobreviento,  m.  Hangin  nga  mabascug. 
— Estar,  ó  ponerse  á  sobreviento./?".  Mar. 
Paayon  san  hangin. 

Sobreviviente,  p.  a.  Buhi  pá. 

Sobrevivir,  n.  Buhi  pá. 

Sobrexcedente.  p.  a.  Malabao,  maorug. 

Sobrexceder,  a.  Labao,  orug. 

Sobriamente,  adv.  m.  Casadangan  gud. 

Sobriedad.  /  Casadangan. 

Sobrinazgo,  m.  Caoropud  sin  mga  oman- 
con.—  Pag  paorog  nga  diri  ná  caangayan 
sa  mga  caorop-dan. 

Sobrino,  na.  m.  y/  Omancon,  pag  oman- 
con. 

Sobrio,  bria.  adj.  An  may  casadangan. 

Socaire,  m.  Mar.  An  dapit  sa  ilarum  san 
layag,  nga  aguian  san  hangin,  in  naglala- 
yag  an  sacayán. — Estar  ó  ponerse  el  socai- 
re, fr.  Mar.  Pag  hubia  an  grumete,  nga  di- 
ri buot  gumoa  san  pag  bantay. — Tomar  so- 
caire, fr.  Mar.  Pag  sangbud  san  pisi  nga 
binobotong. 

Socaliña./  Larang  nga  pag  limbong,  lim- 
bong. 

Socaliñar,   a.   Pag  limbong. 

Socaliñero,  ra.  adj.  Malimbong. 

Socalzar,  a.  Pag  opay,  pag  pacarig  on  sin 
cota  nga  maraut  ná  dapit  sa  mga  simiento- 

Socapa.  /.  Baribad,pasangilan. 

Socarra.  /  Pag  dang  dang  sa  calayo. 

Socarrar,   a.  Pag  dang  dang  sa  calayo. 

Socarrén,  m.  Barisbisan. 

Socarrena./  Boho. 

Socarrina.  /  fam.  Catubod.— Pag  susu- 
hay. 

Socarrón,  na.  adj.  Matuso;  madalang  da- 
lang. 

Socarronamente.  adv.  m.  Matuso  gud; 
madalang  dalang  gud. 

Socarronería.  /  Catusohan;  cadalang  da- 
lang. 

Socava.  /  Pag  acab. — Ocad  liguid  san  po- 
no sin  cahuy,    etc. 

Socavación.  /  Pag  acab. 

Socavar*  a.  Pag  acab,  pangacab  cab. 

Socavón,  m.  Boho  nga  daco  ilarum  sa  tu- 
na, dao  lungib. 

Sociabilidad.  /  Camaquibongto,  cama- 
quitigubon. 

Sociable,  adj.  Maquibongto,  maquititigu- 
bon. 

Social,  a.  An  tungud  ó  cañan  camaqui- 
bongto ó  camatitigubon. 


548 


SO 


Sociedad.  /.  Cátiguban  sin  tauo;  mga  tauo 

nga  nagcatitigub  ug  nag  caoroyon  sin  buot. 
SOCÍO,  cia.  m.  f.  Opud,  oropud. 
Socolor,  m.  Baribad,  pasangilan. 
Socollada.  /.  Mar.   Pilic  pilic  an  layag  in 

mahinay  hinay  an  hangin. — Mor.  Pag  tuad 

tuad  an  sacayán. 
Socorredor,  ra.  adj.  Matabang,  mabulig. 

— s.  Mananabang,  paratabang,  parabulig. 
Socorrer,  a.  Pag  tabang,  pag   bulig,  pag 

salabat,  pag  tabag,  pag  tobis. 
Socorrido,""  da.  p.  p.   Tinabangan,  binuli- 

gan. — adj.  Matabang,  mabulig. 
Socorro.  ///•  Pag  tabang,  pag  bulig;  calooy. 
Socrocio,  m.  Haclop- 
Sochantre,  m.  An  maona  sin  pagcanta  sa 

mga  catedral,  etc. 
Soda.  /.  Soda  nga   inumon. 
Sodomía.  /.    Sala    nga    paquig  hilauas  in 

duha  nga  lalaqui .—  Paquig  hilauas  dao  ma- 

nanap. 
Sodomita,  adj.  Taga  Sodoma.— An  maca- 
sala  sin  sala  nga  sodomía. 
SodomítíCO,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

sala  nga   sodomía. 
Soez.  adj.  Mahugao,  uaray  batasan. 
Sofá.    m.    Lingcoranan  nga  halaba  ug  ha- 

lapad. 
Sofaldar,  a.  Pag   loh  loh   sa  mga  saya. — 

fig-  Pagbucas. 

Sofaldo,  m.  vid.  Solfaldar. 
Sofión,  m.  Pusngac— Pusil  nga  halipot  ug 

darodaco. 
Sofisma,  ni.  Polong  nga  búa. 
Sofista,  com.    Mamolong  sin  búa. 
Sofistería.  /.  Pag  polong  sin  búa. 
SofisticaciÓfl.  /.  Pag  polong  sin  bua^ 
Sofísticamente,  adu.  m.  Polong  nga  búa 

gud. 
Sofisticar,  a.  Pag  polong  sin  búa. 
Sofístico,  ca.  adj.  Mamolong  sin  búa. 
'Soflama.   /.  Laga   laga.—  Capula  pula  an 

bayhon  tungud  sin  caauod,  etc.— fig.  Pag 

limbong  sin    polong.— y?£\  Pag  ogay  ogay. 

Soflamar,  a.  Pag  limbong    sin    polong.— 

jig.  Pag  pacaalo. — r.   Tubod. 

Soflamero,  ra.  adj.  fig.  Malimbong  s!n 
polong. 

Sofocación.    /.  Cacapuy,  cabutlao,  cabu- 

dlay;  caalimooc — Pag  tilo. 

Sofocador,  ra.  adj.  Macapuy,  mabutlao, 
mabudlay;  maalimooc. 

Sofocante,  p.  a.  Macapuy,  mabutlao,  ma- 
budlay; maalimooc;  maalimoot;  maalinda- 
nga. 

Sofocar,  a.  Pag  tilo.— Capuy,  butlao,  bu- 
dlay.— fig.  Pag  pacaalo. — Alimooc,  cún  dao 
siso.—  Alindanga  cún  dao  pasó. 


Sofoco,  m.  Cabutlao,  cabudlay.— fig.  Cabí- 
doan. 

Sofocón,  m.  fam.  Cabutlao,  cabudlay.— 
Casáquit,  cabidoan. 

Sofreir.  a.  Pag  pritos  sin  guti  lá. 

Sofrenada./.  Pag  botong  sin  tigda  sa  mga 
rienda  san  cabayo. 

Sofrenar,  a.  Pag  botong  sin  tigda  sa  mga 
rienda  san  cabayo.—/^-.  Pag  sauay  sin  ma- 
cosog.— fig.  Pag  pogong  sin  caipa. 

Sofrito,  ta.  p.  p-  Pinintos  sin  guti  lá. 

Soga.  /.  Pisi.— Siempre  se  quiebra  la  soga 
por  lo  más  delgado,  ref.  Diri  mabubugto  an 
pisi  sa  cadagcoan  cundi  sa  cadioan. 

Soguear,  a.  Pag  socol  sin  pisi. 

Soguería.  /.  Caparahimo  sin  mga  pisi;  ca- 
parabaliguia  sin  mga  pisi.— Tendahan  sin 
mga  p:si.— Mga  p"si. 

Soguero,  m.  Parapisi,  parahimo  sin  mga 
pisi.— Parabaliguia  sin  mga  pisi. 

Soguilla./.  Pisi  nga  gamay.— Sinalapid  cún 
dao  bohoc. 

Sojuzgador,  ra.  s.  Paragbuot  nga  mapin- 
tas. 

Sojuzgar,  a.  Pag  sugo,  pag  buot  nga  ma- 
pintas. 

SoK  m.  Adlao,  sud-ang.— Tomar  el  sol./r. 
Paadlao. 

Solacear,  a.  Pag  lipay. 

Solada.  /  Larug. 

Solado,  m.  Sa'ug  ó  an  guinsal-gan  sin  bal- 
dosa,  etc. 

Solador,  m.  Parabutang  sin  salug  nga  bal- 
dosa, etc. — 

Soladura./  Salug  sin  balay,  etc.— Añ 
gamit  sin  pag  salug. 

Solamente,  adu.  m.  Lá;    lamang.— Sola- 
mente que.  loe.  adu.  Cundi  cay. 
Solana.  /  Buntaag. 
Solanar.  m.  Buntaag. 
Solano,  m.  Hangin  nga    dumagsa. 
Solano,  m.  Banua  nga  sinisiring  mora. 
Solapa.  /  Taquip  nga  dugnit  sa  dughan. 
— Paglimbong. 

Solapadamente,   adv.  m.  fig.  Pag    tago 

gud,  pag  limbong  gud. 
Solapado,  da.  adj.  fig.  Malimbong;  mali- 

cay,  matago. 
SolapamientO.  m.  Veter.  Cahilad-man  sin 

casam  dan. 
Solapar,  a.  Pagtaquip  sin  dugnit  san  ba- 

do  sa  dughan.— Pagtahud.— Paglicay,  pag 

tago. 
Solape,  m.  Taquip  nga  dugnit  sa  dughan. 

—Paglimbong. 
Solapo,  m.  vid.  Solapa.— Boho;  loho.— fig. 

y  fam.  Tampalo.— Á  solapo,  m.  adv.  fig.  y 

fam.  Sa  tinago. 


so 

Solar,  m.  Binabalayan;  binalayan;  tuna  nga 

sacop  sin  balay. — Tuna.    De    casa.    Bala- 

yanan. 
Solar,  adj.  An  tungud,  cañan  ó  sa  adlao. 
Solar,  a.  Pag  salug,  pag  butang  sin  salug 

sa  mga  balay,  etc. 
Solar,  a.  Paghutar.g  sa  mga  sapin  sin  tu- 

rubanarr. 
Solariego,  ga.  adj.  Mahal,  hamili  guican  pá 

sa  guinicanan. 
Solaz,  m.  Calipay. — Pag  libang  libang  anay 

sa  mga  pag  buhat,  etc. 
Solazar,  a.  Pag  lipay. 
Solazo,  m.  fam.  Adlao  nga  mapaso   cao- 

pay. 
Solazoso,  sa.  adj.  Macaca! i pay. 
Soldada./.  Sohol. 
SoldaderO,  ra.  adj.  Sinosoholan. 
Sodado,  m.  Soldados. — pl.    Casoldadosan. 
Soldador,   m.    Parasolda. — Garamiton   sin 

pag  sóida. 
Soldadura.  /  Pag  sóida.— Sinolda.— Iso- 

soMa. 
Soldán,  m.  Hadi  sa  Persia  ug  sa  Egipto. 
Soldar,  a.  Pag  sóida. 
Solear,  a.  Pag  bulad. 
Soledad.  /  Camingao;  camingauan. — Pag 

usáan. 
Solejar,  m.  Buntaag;  inaadlauan. 
Solemne,  m.  An  natutuman  sa  iqüinatuig 

tuig. — Mahal. — Masangyao. — Marig-on. 
Solemnemente,  adv.  m.    Mahal  caopay. 
Solemnidad.  /.  Pag  camahal;  casangyao. 

— Piesta  nga  mahal. 
Solemnizador,  ra.  adj.  Masangyao. 
Solemnizar,  a.  Pag  sangyao. — Pagpaom- 

bao. — Pag  mahal  sa  mga  piestn. 
Soler,  m.  Mar.  Salug  sin  sacayán  sa  sagud. 
Soler,  a.  Suele  decir  de  esta  manera.  Da- 

nay  siya  mamolong  sin  sugad  sini. — Suele 

venir.    Danay    siya   macanhi. — Suelo  ir   á 

pescar.  Batasan  co  an  panagat,  danay  acó 

managat. 
Solera.  /.  Langon  1  angón,  doclug. 
Solercia.  /  Cabatiran. 
Solerte,  adj.  Batid. 
Soleta.  /.    fangeop  sa  mga  medias  dapit 

sa  rapadapa. — Apretar,  ó   picar  de  soleta. 

Tomar  soleta,  frs.  fams.  Pag  dagmit;  pag 

dalagan;  pag  palaguio.  frs.  fams.  Pag  dag- 
mit; pag  dalagan;  pag  palaguio. 
Soletar.  Soletear,  a.  Pag  tangeop  sa  mga 

medias  dapit  sa  rapa  dapa. 
Soletero,  ra.  m.  y  f  Paratangcop  sa  mga 

medias  dapit  sa  rapa  dapa. 
Solevación.  /.  Pag  alsa,  pag  sacuat,  pag 

liguat. 


SO 


540 


Solevantado,  da.   adj.    Maquiua    quiua; 

marimoc;  masamoc. 

SolevantamientO.  m.  Pag  alsa,  pag  sa- 
cuat, pag  liguat. 
Solevantar,  a.  Pag  alsa;  pag  sacuat,  pag 

liguat.— /£-.  Pag  sagda  sin  pagsamoc;  pag 

rimoc,  etc. — Pacarimcc,  pacasamoc. 
Solfa.  /.  Solpa.   Pag  pahibaro  sin  música; 

pag  aram  sa   pag  camúsico.— fig.  y  fam, 

Pag    latub,     pag    lamba;     pag  dabal,  pag 

balbag. 
Solfeádor,  ra.  s.  Parasol pa. 
Solfear,  a.  Pag  solpa. 
Solfeo,  m.  Pag  solpa.— fig.  y  fam.  Pag  la- 
tub, pag  lamba;  pag  dabal,  pag  balbag.— 
Solfista,  com.  Parasolpa. 
Solicitación.  /.  Pag  talingoha,  pag  tuyo. 

— Pag  sulay  sa  ig  casitauo- 
Solicitador,  ra.    adj.    Mag    tatalingoha; 

matingohaon.— Masulay.— s.    Parasulay  sa 

igeasitauo. 
Solícitamente,    adv.    m.    Maduripot .  ca- 
opay, sa  daco  nga  pag  talingoha. 
Solicitante,  p.  a.     Matalingoga,    matuyo. 

— Masulay  sa  igeasitauo 
Solicitar,  a.  Pag  talingoha,  pag  tryo  sin 

pacacuha.  — Pag  sulay  sa  igeasitauo. — La- 

nat;  api  api. 
Solícito,  ta.adj.  Madoripot,  matingohaon, 

mainatamanon,  arac  banon,  maarac-banon, 

magangan. 
Solicitud.  /.    Cabaraca;  caalantad;  caara- 

cab;   talingoha,    tingoha. — Paquimalooy. 
Sólidamente,  adv.  m.  Marig  on  gud. 
Solidar,  a.    Pag  rig-on.— Pag  pacarig-on. 

— Pacarig  on  sin  polong  nga  camatuoran. 
Solidariamente,  adv.  m.  Ngatanan  gud. 
Solidaridad.  /.  Pag  acó  san  ngatanan  sin 

catungdanan,  etc. 
Solidario,  ria.  adj.    In  maaco  an  ngata- 

dan  sin  catungdanan,  etc. 
Solideo,  m.    Baga   socong    nga  gamit  sa 

mga  capadian. 
Solidez.  /.  Carig  on,  pag  carig-on;  cama- 

rig  on,  pag  camarig-on:    carig-onan. 
Sólido,  da.  adj.  Marig-on. 
Soliloquiar,  n.  fam.   Pag  polong  in  siya 

lá  nga  usa  — Paquipolong  polong  sa  Dios. 
Soliloquio,  m.  Pag  polong  in  siya  lá  nga 

usa. — Paquipolong  polong  sa  Dios. 
Solimán,  m.  Hilo. 
Solimitano,  na.,  adj.  Jerusalenanon. 
Solio.  ///.  Lingcoran  sin  hadi;  lingeotan  sa 

Santos  nga  Papa. 
Solípedo,  da.    adj.     Mga    mananap  nga 

uaray    mga    tudlo   masugad    san  cabayor. 

canding.  carnero,  etc, 

67 


550  SO 

Solitaria.  /.   Bitoc  nga   halaba  nga  nafu- 
tubo  sa   paguinhaua. 

Solitariamente,  adv.  m.  Mam  i  n  gao  gud. 
Solitario,    ria.    adj.  Mamingao.— Bugho, 
bugtac. — Manaua. — Tamsi  nga  ilio. 
Sólito,  ta.  p.  p.    Binabatasan. 
Soliviadura.    /.    Pag  bulig  sin  pag  alsa, 

pag  sacuat  ó    pag  iiguat. 
Soliviantar,   a    Pag  sagda  sin  pag  alsa  ó 

pag  rimoc. 

Soliviar,   a.   Pag  bulig  sin  pag   alsa,  pag 

sacuat  ó  pag  Iiguat. — r.  Pacabuhat,  paca- 

bangon  sin  guti  an  nalingcod,  nahigda,  etc. 

Solivio.    Di.    Pag  bulig  sin  pag  alsa,  pag 

sacuat  ó  pag   Iiguat. 
Solo,  la.    adj.  Usa  lá. — Siya  lá;  acó  lá. — 
adv.  m.    Lá,  lamang.— Á  solas,  adv.     m. 
Uaray  igcacabulig. 
Solomillo,  m.  An  onud  sa  taludtud. 
Solomo,  in.  An  onud  sa  taludtud.— Onud 
sin  bactin  nga  inadobo. 
Soltadizo,  za.   adj.  Mabubuhi. 
Soltador,  ra.  adj.  Mabuhi  san  quinacáptan. 

— s.  Parabuhi. 
Soltar,  a.  Pag  buhi;  buhii.—  Buiicas;  buli- 
yo;  butauan;  hio-as;    butaluan;    tang   tang 
cún  dao  preso. — Pag  asoy,  pamadbad  san 
cahologan. 
Soltería.  /.   Caolitauo,  pag  caol.tauo. 
Soltero,  m.  Olitauo.— p'.  Caolitaohan. 
Soltera.  /.    Daraga.— pl.    Cadaraganan- 
Solterón,  adj.  Olitauo  nga  lagas  ná. 
Solterona,  adj.    Daraga  nga  lagas  ná. 
Soltura./.    Pag    buhii.—  Camalacs:. -_/?£-. 

Hadac;  camahadac. 
Solubilidad.  /  Camatunao,  pag   camatu- 
nao. 
Soluble,  adj.    Matunao.— fig.  Sadang  pa- 

madbaron  an  cahologan. 
Solución.  /.    Pag  asoy,  pamadbad  san  ca- 
hologan.— Pag   turao.— Pag  hatag  sin  ca- 
sayoran. — Casayoran. — Bayad. 
Solución  de  cualquier  cosa  ó  nego- 
cio. Caligdasan. 
Solutivo,  va.  adj.  Med.  Macacaiban. 
Solvencia.  /.    Pag    tuhay    sin  cuenta  ug 
pag  bayad  an  may  otang.— Pacabayad  sin 
utang. 
Solventar,   a.    Pag    tuhay  sin  cuenta  ug 

pag  bayad  an  may  otang. 
Solvente.  /.  a.  Mabadbad. — adj.  Nacaba- 
yad  ná  san  iya  mga  otang. 
Solver,  a.  Pag  badbad;  pamadbad. 
Sollador.  m.    Parahoyop   hoyop;  paraha- 
so  has. 
Sollamar»  a.  Pag  dang  dang  sa  calayo. 
Sollar.  a.  Pag  hoyop  hoyop;  pag  hasohas. 


SO 

Sollastre,  m.  Tanod  sa  cosina. — fig.  Táni- 

palasan. 
Sollastría.  /.  Pag  catanud. 
Sollo,  m.  Isda. 
Sollozante,  p.  a.  Mangoyngoy;  mabacho, 

mabachid. 
Sollozar,  v.    Ngoyngoy;  bacho,  bachid. 
Sollozo,  m.    Pag    ngoyngoy;    pag  bacho, 

pag  bachid. 
Soma.  /.  Harina  nga  barobahol. 
Somanta,  f.  fam.  Pag  hampac,  pag  latub, 

pag  dabal.     pag  balbag,  pag  lapinca,  pag 

lapdos. 

Somarro  para  beber.  Sum-suman. 
Somatén,  m.  Cadam  an  nga  mga  tauo  s.i 

bongto    nga    sangcap    sin  panganiban  sa 

pag  ato  ó  pag  lanat  sa  mga  tulisan,  mga 

macauat,  etc. — fig.  y  fam.  Carimocan,  ca- 

samocan.— Tocar   á  somatén,  fr.  Pag  toe 

toe  san  linganay,  pag  padaop  sa  mga  tauo 

sa  bongto    sin  pag  lanat  sa  mga  tulisán, 

mga  macauat,  etc. 
Sombra,    f.    Landong;    lindong;  calindo- 

ngan. — Lumlumjcalumluman. — Casiruman. 

— Dagao. — Hanong. —  Hudlum;    cahudlu- 

man.— Aniño. 
Sombraje,  m.  Habong. 
Sombrajo,  m.  Habong.  Hulacdong. 
Sombrar,  a.  Lindong;  hanong. 
Sombrear,  a.  Pint.    Pag   sombra  sa  mga 

pag  pintar,  baga  paitum. — u.   Pag  olput  na 

an  bongot. 
Sombrerazo,  m.  Pag  dabal  sin  calo. 
Sombrerera.  /.  Piotan  sin  mga  calo. 
Sombrerería.  /.    An    guinbubuhatan  sin 

mga  calo.^ — Tendahan  sin  mga  calo. 
Sombrerero,  m.  Parahimo  sin  mga  calo. 
— Parabaliguia  sin  mga  calo. 

Sombrerete,  m.  Calo  calo. 

Sombrerillo,  m.  Calo  calo.— Banua. 

Sombrero,  m.  Calo;  tag-olo. — Baliohag. 

Sombría.  /  Cahudluman;  casiruman. 

Sombrilla.  /  Payongpayong. 

Sombrío,  a.  adj.  Masirum. — fig.  Mami- 
ngao, mabidoon. 

Sombroso,  sa.  adj.  Mahudlum. -Masirum. 

Someramente,  adv.  m.  Sa  bao  bao  lá. 

Somero,  ra.  adj.  Dapit  sa  ibabao,  dapit 
sa  igbao;  buntul;  culabit. 

Someter,  a.  Pag  pasacop;  pag  paalagad. 
— r.  Pasacop;  paalagad. 

Sometimiento*  m.  Pag  pasacop;  pág  pa- 
alagad.— Pasacop;  paalagad. 

Sonambulismo,  m.  Mungao;  camungao, 

Somnámbulo,  la.  adj.  Mungao;  hinmu- 
mungauan. 

Somnífero,  ra.  adj.  An  mapacatorog  safl 
tauo. 


so 

Somnílocuo,  Cua.  adj.  An  hinmumunga- 

unn  nga  mayacan. 
Somnolencia.  /.  Cabug-at    san  lauas   tu- 

ngud  san  pag  hingatorog  — Pag  hinga  nga- 

torog. 
Somonte,  adj.  Bahol;  diri  mahinlo;  diri  ma- 

hamis. 
Somorgujador,  m.  Lorop  nga  tauo. 
Somorgujar,  a.  Pag  lorop. 
Somorgujo,  m.  Tamsi  nga  malorop. 
Somorgujón,  m.  Tamsi  nga  malorop. 
Somormujar,  a.  Pag  lorop. 
Somormujo,  m.  Tamsi  nga  malorop. 
Sompesar,  a.  Pag  buhat,  pag  sacuat. 
Son.  m.  Sones. — Tingug.— fig.  Sumat,  ban- 

tug.  —fig.  Baribad,  pasangilan.— fig.  Sugad- 

A  este  son.  Sugad  sini. — ¿A  qué  son?  ¿Cay 

ano? — ¿Á  son  de  qué?  ¿Cay  ano? 
Sonable,  adj.  Matingug. — Bantugan;.ban- 

tug  ná. 
Sonada.  /.  Sones,  sonata. 
Sonadera.  /.  Pagpisnga. 
Sonadero,  m.  Podong  nga  gamit  sin  pag 

pahid  san  irong. 
Sonado,  da.  adj.  Bantugan. — Bantug  ná. 
Sonador,  ra.  adj.  Matingug;  maaringasa. 

— m.  Podong  nga  iparahid  sa  irong. 
Sonaja.  /.  Id.;  oyagan  nga  pandereta. 
Son   tero.  m.  Id.;  oyagan  nga    pandereta. 
So:     juela.  /  Id.;  oyagan  nga  pandereta. 
Sonambulismo,  m.    Mungao;  camungao. 
Sanámbulo,  la.  adj.  Mungao,    hinmumu- 

nganan. 
Sonante./),  a.  Matingug.— Matonog.— Ma- 

caruiuyag  pamation. 
Sonar,  n,  Tonog.-a.  Pagpatonog.— Tingug. 

— Aningal. — Sagahal;  saguirit. — Colong  co- 
gong. — Hagobhob. — Taguiris. — Pisnga. — 

Sonar    pepitas  en  sus  vainas.  Agayagay; 

halay  hagay. — Sonar  las  pepitas  secas  de 
calabaza,  etc.  Alingaguing.- — Sonar  el  pe- 
cho al  enfermo,  etc.  Haragac. — Sonar  me- 
tal. Haraganay,  haranganay. — Sonar  lo  que 
cae.  Hugamac,  huguimac;  pata  pata. — So- 
nar el  cutis  ó  pellejo  al  soltarlo.  Hulagnit. 
— Sonar  campanas,  etc.  Hulagting. — Sonar 
los  artejos  de  los  dedos  ó  lo  que  se  rom- 
pe. Ilulag  tos;  lagopo,  lugapo,  lugapoc. — 
Sonar  puerta  ó  ventana.  Hulangcob. — So- 
nar la  planta  del  pié,  golpe,  azote,  etc.  La- 
gapac. — Sonar  palo,  azote,  palmada,  etc. 
Pagacpac;  lagtub. — Sonar  bejuco  cuando  se 
da  con  él.  Pagos  pos. — Sonar  las  orejas  de 
los  animales  cuando  menean  la  cabeza,  etc. 
Palapaca. — Sonar  la  ropa  cuando  se  rasga, 
etc.  Lagurit,  raguisi,  raguítnit. — Sonar  una 
cosa  al  pisarla,  etc.  Lagoros. — Sonar  cieno 
ó  barro  al  pasar  por  ello.  Lagsac. — Sonar 


SO 


551 


el  vientre  ó  cesto  vacío  cuando  se  da  en 
él.  Ligatub. — Sonar  cuerda,  alambre,  hilo, 
etc.    Lugatos. — Sonar  caña  al  abrirse.  Lu- 
poc. — Sonar  agua  ó  cieno  cuando  se  pasa 
por    ello.    Pasac  pasac.  —  Sonar    lo  que  se 
arrastra,  los  árboles  cuando  hay  viento  fuer- 
te, etc.  Raga!  dagal,  ragot  not. — Sonar  lo 
que  se  pisa  y  rompe.  Ragamac. — Sonar  lo 
que   se   derrama.   Ragas  dagas. — Sonar  lo 
hueco.  Ragobdob. — Sonar  cosa  dura  cuan- 
do se  mastica.  Ragomo,  ragomoc. — Sonar 
los  pies.  Sagad  sad. — Sonar  el  agua.    Sa- 
gáo  sao. — Sonar  la  garganta.  Agahud,  aga- 
had;    cagoco;    tiluaca;   agoc-oc. — Sonar  el 
vientre,  la  mar,  cosa  dura  que  se    masca, 
etc.    Agubo  ob — Sonar  tinaja,  etc..  dando 
con  la  mano  en  su  boca.  Agong-yon,  agong- 
ong. — Sonar  las  tripas  ó  el  vientre.  Agoroc. 
Sonar    una    cosa  cuando  choca  con  otra. 
Arantíao. — Sonar  los  cocos  cuando  se  ra- 
llan ó  quita  la  carne.    Cagab  cab. — Sonar 
mal  la  guitarra.    Cagas  cas. — Sonar  la  plu- 
ma al  escribir.  Caguis  quis,  taguiris. — Sonar 
lo  que  se  ralla.  Cagud  cud. — Sonar  lo  que 
se  raspa,  etc.  Cagoscos. — Sonar  el  conte- 
nido el  continente.    Cala  cala,  calocago. — 
Sonar   lo  que    se  quema.  Cañóos. — Sonar 
la  yerba,  hojas  secas,   etc.  Carasicas. — So- 
nar lo  que  se  machaca  ó  pila.  Dagocdoc — 
Sonar  una  cosa  al  dar  con  fuerza,  al  pisar 
fuerte,  etc.  Dagul  dol. — Sonar  una  cosa  al 
tocar  en  ella.    Hagab  hab. — Sonar    bejuco 
ó  cosa  con  que  se  pega. — Hagauos,  baguios. 
Sonar  cosa  hueca.    Hagong-hon,  hagongi- 
hong;  tagub  tub;  hagaltag. — Sonar  el  pecho, 
llagónos. — Sonar  campanillas,   cascabeles, 
etc.  Haling  haguing. — Sonar  chinelas,  etc. 
Hisahis. — Sonar    un    hierro  cuando  se  da 
con  otro,  etc.  Taguic  tic;  taguil  til. — Sonar 
plata,  cobre,  etc.    Taguingting. — Sonar  lo 
que  se  toca  á  golpes.   Tagoc  toe. — Sonar 
el  agua  cuando  cae   en  ella   alguna   cosa. 
Tigalbong,  tigasub. 
Sonata.  /  Sonata,  sones. 
Sonda.  /.    Pag  togna;  pag  tugead;  pag  lag 

don. — Lagdon. 
Sondable.  adj.  Sadang  lagdongon;  sadang 

tug  carón. 

Sondalesa. /.  Mar.  Tung  cad. 
Sondar,  a.  Pag   tungead;    pagtogna;    pag 
lagdong;  pag  tug   cad.— fig.  Pag  osisa.— 
Sondar  ó  sondear  con  palo.  Tugnad. 
Sondear,  a.  vid.  Sondar. 
Sondeo*  m.  vid.  Sondear. 
Sonecillo,  m.  Tonog,  sones  nga  tala  lá  nga 
dinudungug.  —Sones  nga  madagmit  ug  ma- 
lí payon. 


552  SO 

Sonetico,    m.  Pag   toe  toe  sa  lamesa  san 

inga  tudlo. 

Sonetista,  com.  Parahimo  sin  mga  siday. 

Soneto,  m.  Siday,  nga  may  ñapólo  cagpito 
carumbay. 

Sonido,  m.  Tonog.— Baga  cabalihan  ug 
caluluasan  sin  mga  letra. — Cahologan  sin 
mga  polong. — Tingug. — Sonido  de  campa- 
na, etc.  Danug — Sonido  de  cosa  hueca. 
Tagab  hab;  hagonghong;  hagongihong;  ta- 
gub  tub;  hagaltac. — Sonido  de  bejuco,  láti- 
go, etc.  Tagauos;  baguios;  lagtub;  pagac  pac 
— Sonido  de  campanillas,  cascabeles,  etc. 
Taling  haguing,  hulag  ting. — Sonido  de  una 
cosa  cuando  choca  con  otra.  Taguictic; 
taguil  til.-— Sonido  que  produce  el  que  se 
rasca.   Hulagnit. — Sonido  claro.  Lonoy. 

Sonochada.  /.  Bagong  sirom;  tinicangan 
san  cagabihon.  — Pag  aligmata  san  di  pá  ha- 
larum  an  gabi. 

Sonochar,  n.  Pag  aligmata  san  di  pá  hala- 
rum   an   gabi. 

Sonoramente,  adv.  m.  Duyog  ca.opay; 
duruyog    caopay. 

Sonoridad./.  Camatonog;  pag  caduruyog. 

Sonoro,  ra.  adj.  Matonog.  — Madoruyog. 
— Matil-is. 

Sonoroso,  sa.  adj.  Matonog.— Madoru- 
yog.— Matil-is. 

Sonreír,  u.  Tiyum;  ngirit;  ngisi;  ting  hil; 
comoy. 

Sonrisa,  /  Pag  hiyum;  pangirit;  pangisi; 
pag  tinghil;   pag  comoy. 

Sonrodarse,  r.  Tabito,  halubong  cún  dao 
an  mga  rueda  sin  carruaje. 

Sonrojar,  a.  Pag  pacaalo,  pag  pacaauod. 
— r.  Alo;    auod. 

Sonrojo,  m.  Pag  pacaalo,  pag  pacaauod. 
— Caalo,  caauod. 

Sonrosar,  a.  Pag  pula  pula  dao  bucad. 

Sonrosear,  a.  Pag  pula  pula  dao  bucad. — 
/".  Pag  pula  pulaan  bayhon  tungud  sin  caa- 
lo ó  caauod. 

Sonroseo,  m.  Capula  pula  sin  bayhon. 

Sonsaca.  /.  Pag  cauat. — Pag  suquit;  pag 
aram   aram. 

Sonsacad  >r,  ra.  adj.  Macauat. — Masu- 
quit. — s.  Paracauat. — Parasuquit;  para- 
aramaram. 

Sonsacamiento,  m.  vid.  Sonsaca. 

Sonsacar,  a.  Pag  cauat. — Pag  suquit;  pag 
aramaram. 

Sonsaque,  vi.   vid.  Sonsacar. 

Sonsonete,  m.  Sones,  an  tonog  san  pag 
toctoc. — Pag  onguit. 

Soñador,  ra.  adj.  Mainop. — s.  Parainop. 

Soñar,  a.  Pag  inop;  amat;  bongantorog; 
damgo. — Himooc. — Soñar  á  voces.  Ngalat. 


SO 

— Soñar  por  causa  de  miedo.  Damag;   Da- 

mat. 
Soñarrera.  /.  fam.  Pag  inop  sin  daco. — 

Himooc. — fvm.  Camatorogon. 
Soñolencia.  /.  Capirao;  cayoyongea. 
Soñolentamente.  ado.  m.  Pirao  gud. 
Soñoliento,    ta.    adj.    Pi  ni  pirao,    mayo- 
yon  gca. 
Sopa.  /.  Sopas. — Logao,  linugao. 
Sopalancar,  a.  Pag  liguat. 
Sopanda./.  Cahuy  nga  garnit  sa  pag  ba- 
lay. 
Sopapear,  a.  fam.  Pag  tampalo. 
Sopapo,  m.  Pag  tampalo. 
Sopar,  a.  Pag  sopas  sin  tinapay. 
Sopear,   a.  Pag  sopas  sin  tinapay.  Tamac. 
Sopeña.  /.  Caíungagan  sin  pang  pang. 
Sopera./.  Sopera,  sudlanan  sa  mga  sopas. 
Sopero,   adj.  Pinggan  nga    halarum. 
Sopesar,  a.  Pag  buhat,    pag  sacuat. 
Sopetear,    a.  Pag  tonlob  san  tinapay  san 

sabao,  etc. 
Sopetear,  a.  Jig.  Pag  tamay,  pag  yobit  sa 

igeasitauo. 
Sopetón,    m.    Tinapay   nga    tinosta,  nga 

iguintotonlob  sa  lana. 
Sopetón,  m.  Tampalo,    pag  tampalo. —De 

sopetón,  m.  adv.  Tigda,  sin  tigda. 
Sopista,  m.  Pobres,  maquiquilimos,  maca- 

lolooy;  limosan. 
Sopladero.  m.  Hungauan. 
Soplado,  da.    adj.  jig.   y  fam.  Ugdayon. 

— Maparayao.    m.     Mbt.    Cabutacan   nga 

halarum    sin   -tuna. 
Soplador,  ra.  adj.  Mahoyop.— fig.  Masum- 

bong.  m.    Pah  pah,    nga    ipapah  pah    sin 

caloyo. 
Sopladura.  /  Pag  hoyop.— Pag  hasohas. 
Soplamocos,    m.  fig.  y.   fam.  Tampalo, 

pag  tampalo. 
Soplar,    ti.    Pag  hoyop. — Pag    hasohas.— 

Pag  hangin;  pag  s  buada;  pag  durus. — Pag 

tay  hop.— fig.  Pag  cauat,  pag  ticas.—/-.  Pag 

caon  cún  pag  inum  bá  sin    damo. — ¡Sopla! 

inter j.  fam.   ¡Ba!   ¡abáa!  —Sóplate-  esa.  lo:. 

Hiyota,   huyocat. 
Soplete,  m.   Horoypan  nga  tumbaga  etc., 

nga  cañan  platero    guinagamit. 
Soplido,  m.  Hoyop,  pag  hoyop. 
Soplillo,  m.  Horohoyop. — Bisan  ano  nga 

magasa,  magamay  ó  manipis  caopay. 
Soplo,  m.  Hoyop,  pag  hoyop.— fig.  Sa  usa 

lá  ca  pag  hoyop. — fig.    y  fam.  Sumat  sa 

hilit.--Sumbong. 
Soplón»    na.    adj.   fam.   Masumbong.  —  s. 

Parasumbong. 
Sopón,  m.  Pinit  nga  tinapay   nga    iguinto- 
tonlob  san    sabao,     etc. 


so 

Soponcio,  m.  fam.  Lipong   sa    oló,  linop 

sa  oló,  bontog,  desmayo. 
Sopor,   m.  Med.  Pag  catorog  san  masaquit 

nga  macuri  hiolian. 
Soporífero,  ra.  adj.  An  mapacatorog  san 

tauo. 
Soporoso,    sa.  adj.  An  mapacatorog  san 

tauo.  — Hinmumungauan. 
Soportable,  adj.  Sadang  maantos,  sadang 
mailub;  sadang  antoson,  sadang  ilubun. 
Soportador,    ra.  adj.  Maantos,  mailub. 
Soportal,  m.  Suyap. 

Soportar,  a.  Pag  pasag,  pag  cauo,  pag  da- 
ra-~ fig-  Pag  ilub,  pag  antos. 
Soprano,  m.  Tingug  nga  matil-is  ug  hata- 
as. — Tauo  nga  quinapón  ó   hinirisan.— Ta- 
uo nga  matil-is  ug  hataas  iya  tingug. 
Sopuntar,  a.  Pag  butang    sin  mga    punto 
ilarum  sin  polong,  basi  sabuton  nga  sala  lá 
iton  san  pag  surat. 
Sor.  r.  Bugto  nga  babaye,  polong  ini  nga 

gamit    sa  mga  monja. 
Sorba.  /  Bonga  sin  cahuy  nga  serbal. 
Sorbedor,    ra.    adj    Mahigop.— .y.    Para- 
higop. 
Sorber,  a.  Paghigop.— Hinoc;  hagorot.— 

Hinggoc.  • 

Sorbete,  a.  Inumon  nga   matag  hum. 
Sorbetón.  Higop,  pag  higop. 
Sorbible.  adj.  Higopon. 
Sorbo,  m.  Higog,  pag  higop. 
Sordamente,  adv.  m.  fig.  Sa  hilit,  sa  hi- 
lum. 
Sordera.  /.   Cabongol;    pag  oabongol. 
Sórdidamente,   adv.  m.   Mahugao.—/^-. 
Mala-oay.— fig,  Mahicao. 
Sordina.  /.  Baga   sesta.-Á  la  sordina,  m. 
adv.  fig.  Sa  hinay  hinay,  baga  sa  tinago  lá. 
Sordo,  da.  adj.  Bongol;  linga,  hol-ot. 
Sorna.  /.  Pag  hinay  hinay.— fig.  Baga  pag 

cni  remes. 
Sóror.  /.  Bugto  nga  babaye. 
Sorprendente,    adj.    Garandat,   macaga- 
randat. 
Sorprender,  a.  Calit:  gama,  baló,  himaló. 

— r.  Hipausa. 
Sorpresa.  /.  Calit;   gama.— Pag  hipausa. 
Sorra.  /.  Baras  nga  bahol. 
Sorregar,  a.  llonob. 
Sorriego,  m.   Honob,    tubig  nga  nahonob. 
Sorteador,  ra.  adj.  Mag  sosorteo.— An 
maquiquiauay  san  toro  nga  baca. 

Sorteamiento,  m.  Pag  sorteo. 

Sortear,  a.  Pag  sorteo,  pag  pagoa  sin  pa- 
lad.— Paquiauay  san  toro  nga  baca.— fig. 
Pag  licay  sin   cacurian. 

Sorteo,  m.  Sorteo,  pag  sorteo. 

Sortería.  /.  Pag  diuata,  pag  anito, 


SO 


553 


Sortero,  m.  An  madiuata,  an  maanito. 

Sortiaria.  /.  Pag  diuata,  pag  anito. 

Sortija.  /   Sing  sing  — Baclao. — Garong. 

Sortijón.  m.  Sing  sing  nga  daco. — Baclao 
nga  daco.  V 

Sortijuela./.  Sarosing  sing.-Barobaclao. 

Sortilegio,  m.  Pag  diuata,  pag  anito. 

Sortílego,  ga.  adj.  Madiuata,  máánito. 

Sosa.  /.  Banua  nga  ¡halas.  Bato  nga  iguin- 
himo  sa  mao  nga  banua  nga  iguinsunog  na. 

Sosamente,  adv.  m.  Uaray  gud  rasa,  ua- 
ray  gud  lalim. 

Sosañar.  a.  Pag  tamay,  pag  yobit. 

Sosaño.  m.  Pag  tamay,    pag  yobit. 

Sosegadamente,  adv.  m.    Mamingao  ca- 
opay,  murayao  caopay. 

Sosegado,  da.  adj.  Mamingao,    murayao, 

mayotong. 
Sosegador,  ra.  adj.  Macacamingao,    ma- 

cacamurayao. 
Sosegar,  a.  Pag  mingao,  pag  murayao,  pag 

yotong.— n.  Pag  pahuay — Hamudlay,  pa- 

hamudlay. 
Sosería.  /.  Catab-ang,  cauaray  rasa,  caua- 

ray  lalim. 
Sosiego,  m.  Camingao;  camurayao;  camu- 

rayauan;  pahamudlayan. 
Soslayar,  a.  Pag  pabalico. 
Soslayo  (Al,  ó  de).  Balico  gud. 
SOSO,  sa.  adj.  Matab-ang,  culang  sin  asin 
Sospecha.  /.  Tahap,  catahap,   catahapan; 

quirit,  quiritio;  bulag  saua.  Caholop,  caho 

lopan;  halao  hao;    hiña;  bugti. 
Sospechar.  Pagtahap;  quirit,  quiritio;  alan 

tad;  binlagsana;  halaohao,  hiña,  holop;  ta 

pat;  amtom. 
Sospechosamente,  adv.  m.  Tahap  gud; 

ruhaduha  gud. 
Sospechoso,  sa.  adj.  Matahapon.— Halao- 

hauon. 
Sospesar,  a.  Pag  buhat,  pag  sucuat. 
Sosquín.  ;;/.  Pag  dabal,  pag  balbag. 
Sostén,  m.  Sarigan,  sariganan;  gabayan. 
Sostenedor,  ra.  adj.  Maalang  agang.— 

Masarig. 
Sostener,  a.  Pagalang  agang.— Hambay. 
Gabay;-— -fig.  Pag  ilub,  pagantos. — y.  Sa- 
rig.— Sicad.— Pagpacaon,  pag  hatag  san 
mga  quinahanglan.— Pagcaput  sin  maopay 
basi  dri  maholog. — Pag  sagang. 
Sostener  á  uno  para  que  no  caiga. 

Hauid. 
Sostenido,    da.    adj.  Sinasarigan;   guina- 
bayan.  Mus.  Tigaman  nga  sostenido  an  ca- 
hologan  cún  dao  sa  música.    • 
Sostenimiento,  m.    Pag  alang  agang— 
Pag  sagang.~Pag  hambay— Pag  gabay.— 


554  SO-SU 

Panarig. — Panicad. — Pagcaon;  pag  pacaon; 

can-on. 
Sota.    m.  Liuan;  sota  cochero;  liuan    san 

cochero  ó  icaduha  nga  cochero. 
Sotabanco,  m.  Rayandayan  ó  moldura  sa 

inga  cornisa. — Salug  nga  naibabao  san  atup 
Sotacoro,  m.  Lugar  nga  naiilarum  sa  coro. 
Sotalugo,  m.  Icaduha  nga  baat. 
Sotana.  /.  Biste  nga  halauig  nga  gamit  sa 

inga  Padre  clérigo.-/^-,  y  fam.  Pag  hampac, 

pag  latub. 
Sotenear.  a.  fam.  Pag  hampac,  pag  latub. 
Sotaní,  m    Saya  nga  halipot. 
Sótano,  m.  Haga  balay  nga  inocaran  sa  ila- 

rum  sa  tuna. 
Sotaventarse.  /-.  Mar.    Pag  palis  an  sa- 

cayán. 
Sotavento,  m.  Mar.  An  luyo  ó  cagüil  irán 

san  sacayán  nga  nasasalip-dan  san  hangin. 
Sotechado,  m.  Inaat-pan. 
Soteno,  fia.  adj.  Matoroc,  matubo  sa  gu- 

ba  ó  casighotan. 

Soterramiento,  m.  Paglubong. 

Soterráneo,  nea.  adj    Ilarum  sa  tuna, 
Soterrar,  a.  Pag    lubong.—  fig.  Pag  tago. 
Soto.  m.  Cacahuyan;   guba.—  Casig  botan. 
Sotoministro.    vi.  Parama ngno  sa  cosina 

ug  sa  dispensa. 
Sotrozo,  m.  Padlong  nga  puthao. 


SU 

Su,  SUS.  pron.  Su  hijo.  An  iva  anac. — 
Sus  cabras.  An   i  ya  cacandingan. 

Suasorio,  Ha.  adj.  Macacasagda,  m,aca- 
cauaring. 

Suave,  adj.  Mahomoc,  malomo.— Malalim. 
Haloyohoy,  halayahay  cún  dao  hangin. — 
Mahinay  hinay  nga  cabuot. 

Suavemente,  adv.  vi.  Mahomoc  gud. — 
Mahinay  hinay  gud. 

Suavidad,  f.  Cahomoc;  pag  cahomoc;  ca- 
lomo;  pagcalomo;  camahomoc,  camalomo; 
pag  camahomoc,  pagcamalomo. — Catam-is, 
calalim;  ca  nalalim;  pagcamalalim;  camana- 
niit;  pag  camanamit.--/¿V  Cahomoc;  ca- 
mahomoc sin  buot. 

Suavísimo,  ma.  adj.  Guimamatam-isi,  gui- 
rnananarniti. 

Suavizador,  vi.  Samiran  nga  anit  sin  la- 
baha. 

Suavizar,  a.  Pag  pahomoc;  pag  pahamis. 

Subalcalde.  vi.  Liuan.  saliuan  sin  alcalde. 

Subalternante,  p.  a.  Masacop. 

Subalternar,  a.  Pag  sacop. 

Subalterno,  na.  adj.  Sacop.—  m.  An  may 
catungdanan  cundi  diri  an  labao. 


SU 

Subarrendador,  ra.  adj.  An  mag  papaa- 
bang  sin  ano  man,  cundi  diri  siya  an  tag-iya. 

Subarrendamiento,  m.  Pag  paabang;  pag 
abang. 

Subarrendar.  Pag  paabang — Abang. 

Subarriendo,  m.  Pag  paabang;  pag  abang. 

Subasta,  f.  Subasta,  pag  subasta,  pag  al- 
moneda. 

Subastación.  /.  Subasta,  pag  subasta,  pag 
almoneda. 

Subastar,  a.  Pag  subasta,  pag  almoneda. 

Subcinericio.  adj.  Tinapay  nga  inaalin- 
soob. 

Subcolector.  vi.  Liuan  san  parasocot. — 
Liuan  san  paracarauat  san  mga  limos. 

Subcutáneo,  nea.  adj.  An  áada  ilarum 
gud  sa  panit. 

Subdelegable.  adj.  Sadang  itapud,  sadang 
itoin. 

Subdelegación.  /.  Pag  tapud,  pag  toin. 

Subdelegado,  da.  adj.  Tinatapuran,  tino 
inan. 

Subdelegante,  p.  a.    Matapud,    matoin. 

Subdelegar,  a.  Pag  tapud,  pag  toin. 

Subdiaconado.  Subdiaconato.  m.  Pag 

casubdiácono. 

SubdiáCOno.  vi.  Padre  nga  subdiácono  nga 
macacanta  ná  san    epístola. 

Subdito,  ta.  adj.  Sacop. 

Subdividir.  a.    Pag  bahin  bahin. 

Subdivisión.  /.   Pag  bahin  bahin. 

Subejecutor,  vi.  Tinatapuran  ó  sinusugo. 

Subida./.  Pag  saca. — Pag  sacay  sin  coche, 
etc. — Pag  hanoy. — Pag  salpong,  pag  sam- 
pong.— Sarac-an,  sarac  man. — Baquilid  sin 
buquid. — Pag  dugang  an  saquít. — jig.  Tubo, 
pag  tubo  san  bale. 

Subidero,  m.  Sarac-an,   sarac  anan. 

Subido,  da.  adj.  Mapintas  caop.iy  cún  dao 
baho;  malutao  caopay  cún  dao    pintar. 

Subidor.  m.  Paradolong  ngadto  sa  igbao. 

Subiente,  p.  a.  Masaca. 

Subimiento,  m.  Pag  saca. 

Subinspección.  /.  Catungdanan  sin  sub- 
inspector;  oroquian  niya. 

Subinspector,  m.  Ponoan  nga  tinatauag 
subinspector. 

SubintraciÓn./.  Pag  ilarum,  in  nai  ilarum 
an  tulan  sa  igcasitul-an,  tungud  cay  nabari 
ó  napulo. — Pag  ticang  ó  pag  olput  in  bag  o 
nga  saquít,    in  sinasaquitan  pá  an  tauo. 

Subintrar.  ;/.  Pag  solud. — Cir.  Ilarum,  in 
nailarum  an  tulan  san  igcasitul-an,  tungud 
cay  nabare  ó  nalupo. — Med.  Pag  olput  in 
bag-o  nga  saquít,  in  sinasaquitan  pá  an 
tauo. 

Subir,  n.  Pag  saca;  pag  hanoy. — Pag  tubo 
an  tubig. — Pag  hataas  an  tingug.  —  Hataas, 


in  ticahataas  an  cota    nga  guinbubuhat.— 
Subir  como  las  partículas  de  la  tuba,  etc. 
Alimbucay,  labuag. — Subir  á  la  palma  coco 
sin  poner    los  pies  en    las  incisiones   que 
hacen  los  naturales  en  el  cuerpo  de  la  mis- 
ma. Danglas. — Subir  á  la  palma  coco  que 
no  tiene  incisiones.  Hanglas,  saclang. — Su- 
bir la  embarcación  al  disminuir   la  carga. 
Hatao. — Subir  humo,  vaho,    etc.    Otbo. — 
Subir  á  carruaje,  caballo,  etc.  Sacay.— Su- 
bir hasta  la  parte  más  alta.  Salpong,  sam- 
pong. — Subir  la  llama.  Aliop. — Subir   río. 
Pag  suba,  pag  soroc. — Subir  á  átbol,    etc. 
Calambosog,  alimbolog,  alitoto,  alintoto. — 
Subir,   trepar,    enredadera    por  paredes    ó 
árboles.  Qmon. — Subir   el  humo  ó  niebla 
formando  remolinos.   Oboc-oboc. 
Súbitamente,  adv.  m.  Tigda,  sin  tigda. 
Subitáneamente,  adv.  m.  Tigda,  sin  tigda. 
Subitáneo,  nea.  adj.  Tigda,   ahat. 
Subitario.  m.  Soldados,  nga  tigda  sa  iya 
pag  caput  san  mga  armas,  in  may  quina- 
hanglan. 
Súbito,  ta.   Tigda,   ahat.— De  súbito,   m. 
adv.  Tigda,  sin  tigda. 
Sublevación.  /.  Pag  sala. 
Sublevamiento,  m.  Pag  sala. 
Sublevar,  a.  Pag  sala  contra  sa  mga  po- 
noan.— Pag  sagda  sin  pag  sala.— fig.  Paca- 
bantad  sa  casingeasing. 
Sublimación./.  Pag  umbao;  pagpaumbao, 

pag  pahataas. 
Sublimado,  da.  /.  p.  Pinaumbao. 
Sublimar,  a.  Ombao;  pag  paumbao,   pag 

pahataas. 
Sublime,  adj.   Guihahataasi.— Harangdon. 
— Mahal. 
Sublimemente,  adv.  m.  Hataas   caopay. 
Sublimidad.  /.  Pag  cahataas.— Pag  caha- 
rangdon.— Pag  camahal. 
Sublunar,  adj.  Uarum  san  bulan. 
Submarino,  na.  adj.  An  nai  ilarum  sa  tu- 
big. — Buque  submarino.  Sacayán  nga  na- 
lacat  sa  ilarum  sa  tubig. 
Subministraron.  /.  Pag  hatag  san  mga 
casoroc-an;  pamalon;  pag  pasangeap. 
Subministrador,    ra,  s.  Parahatag    san 

mga  casoroc-an. 
Subministrar,  a.  Pag  hatag  san  mga  ca- 
soroc-an; pag  pamalon;  pag  pasangeap. 
Subordinación.  /.  Pasacop.— Pag  pasa- 
cop;  pag  paalagad. 

Subordinadamente,  adv.  m.  Pag  alagad 
gud. 
Subordinar,  a.  Pag  pasacop;  pag  paalagad. 
— r.  Pasacop;  alagad. 
Subprefecto.    m.   Ponoan    nga    tinatauag 
subprefecto.  I 


str 


555 


Subprefectura.  /.  Catungdanan  sin  sub- 
prefecto.— An  oroquian    niya. 
Subrayar,  a.  Pag  badlis  sa  ilarum  san  po, 
pong. 
Subrepción./.   Buhat  nga  tinatago.— Pag 
tago  sin  buhat  ó  diri   pag  asoy    san   mga 
angay  igaasoy,  basi  an  pacacuha  san  guin- 
tutuyo,  nga  diri  cunta  itotogot  sa  iya  cun 
may   casayoran. 
Subreticiamente.  adv.  m.  Sa  tinago;  sa 

paglicao  ó  pag  tago  sin  buhat. 
Subrepticio,  cia.  adj.  Bagaquinauat,  an 
nacadangat  ó  na  cacuha  tungud  sin  pag  licao 
ó  pag  tago  sin  buhat. — An  guinbubuhat  ó 
natutuman  sa  tinago. 
Subrígadier.  m.  Ponoan  nga  tinatauag  su- 
brigadier. 
Subrogación./  Pag  liuan,    pagsaliuan. 
Subrogar,  a.  Pag  liuan,    pag  saliuan. 
Subsanar,  a.  Pag  baribad,  pagpasangil. — 
Pag  bayad  cún  dao  nacaraut  siya  sa  igea- 
sitauo. 
Subscribir,  a.  Pag  pinna  sa  catapusan  san 
surat. — Pag  alagad,  pag  oyon  san  cañan  iba 
pag  buot. — r.  Pag  amot. 
Subscripción.  /  vid.  Susbcribir.  a.  yr. 
Subscripto,  ta.   p.  p.  Napirmahan.— An 

napirma. 
Subscriptor,  ra.  m.y.f.  Parapirma.— Pa- 
raamut. 
Subscrito,  ta.    p.   p.    Napirmahan.— An 

napirma. 
Subscritor,  ra.  m.  y/.  Parapirma.— Para- 

amut. 
Subsecuente,  adj.  Sonud,  masonud. 
Subseguirse,  r.  Sonud. 
Subsidiariamente,  adv.  m.  Sa  pag  ta- 

bang  ó  sa  pag  bulig  gud. 
Subsidiario,  ria.  adj.  An  ihinahatag  Cay 
pagtabang   ó  pag  bulig  sa   iba. — For.   An 
nacatabang;  nacarig-on;  an  nacadugang. 
Subsidio,  m.  Pag' tabang,  pag  bulig,  pagj 

calooy. — Buhis. 
Subsiguiente,  p.  a.  Sonud,  masonud. 
Subsistencia.  /.  Cadayon;  pag  cadayon; 
cadayonan. — Catigayonan  sin  pag  pacabu- 
hi;  pag  caon;  pag  pacaon. 
Subsistente.  /.  a.  Madayon. 
Subsistir.».  Dayon. — May quinacaon,  etc. 
Subsolano,  m.  Hangin  nga  dumagsa. 
Substancia.  /    Quinabuhi.— Camanamit, 
camalalim.— Cahurac-Cahirntang. — Mang- 
gad,  bahandi. 
Substancial,    adj.  An  may  quinabuhi.— 
An  tungud   sa  cahimtang  sa  ano   man. — 
Manamit,  malalim.—  An  labi  nga  orug. 
Substancial  mente,  adv.  m.  Sa  lactud  nga 
polong. 


556 


SU 


Substanciar,  a.  Paglactud.— For.  Pag  bu- 
hat  san  mga  dil:gensia. 

Substancioso,  sa.  adj.  Marasa,  malalim. 

Substantivar,  a.   Gram.  Pag  sustantivo. 

Substitución./  Pag  liuan,  pag  sando,  pag 
saliuan. 

Substituidor,  ra.  adj.  Maliuan,  masando, 
ma'-aliuan. 

Substituir,    a.  Pagliuan,  pag   sando,  pag 
saliuan. 

Substituto,  m.  Liuan. 

Substracción./.  Pagcuha,    pag  bulag.— 
Pag  baya. 

Substraendo,  m.  An  restaron  pá. 

Substraer,  a.  Pag  cuba,    pag  bulag.— r. 
Pag  baya. 

Subteniente,  m.  Mil.  Ponoan  nga  subte- 
niente 

Subterfugio,  m.  Pag  bar.bad,  baribad,  pa- 

sangilan. 

Subterráneamente,  adv.   m.  Sa  ilarum 

sa  tuna. 

Subterráneo,  nea.  adj.  Sa  ilarum  satuna; 

calungagan  nga   inocaran. 

Suburbano,  na.  s.  An  caharanian  sa  bong-  . 

to. — An  nahonong  sa  bongto  cún  bisita  bá 

nga  harani  ug  sacop  sa  bongto  nga  labao. 
Suburbio,  m.  Bongto    cún  bisita  bá  nga 

harani   ug  sacop  san  bongto  nga  labao. 
Subvención.  /    Pagtabang,   pag  bulig.— 

An   hatag  nga  salapi  nga  icacatabang. 
Subvenir,  a.  Pagtabang,  pag  bulig. 
Subversión.  /  Pagsamoc. — Pag  bungeag. 

— Pagbuhi. 
Subversivo,  va.  adj.  Macasamoc,   maca- 

rimoc. 
Subversor,  ra.  adj.  Masamoc,  marimoc. 
Subvertir,  a.  Pag  satnoc,  pagrimoc. — Pag 

b  u  ngcag .  —  Pag  subí. 
Subyugar,  a.  Paglupig,  pagluges  sin  pag 

alagad. 
Subyugador,  ra.  adj.  Malupigon,  malogus. 
Succino,  m.  Sámala  nga  madulao. 
Succión.  /  Pag  sop  sop. 
Suceder,  n.  Liuan,  saliuan. — Sapit. — Dam- 

pay. — Olin  olin. — Guican. — Abut. 
Sucedido,  m.  fam.  Caagui. 
Sucesión.  /  Pag  casonud  sonud,  pag  ca- 

sarosaliuan.— Mamat,  tulin,  catulinan.— Pag 

liuan,  pag  saliuan. 
Sucesivamente,  adv.  m.  Sa  pag  casonud 

sonud. 

Sucesivo,  va.  adj.  Masonud. 
Suceso,  m.  Caagui. — Inabut. — Casugad. 
Sucesor,  ra.  adj.  Maliuan;    masaliuan. — 

s.  Liuan;  saliuan. 
Suciamente,  adv.    m.  Mahugao  caopay; 

masighot  caopay. 


SU 

Suciedad.  /  Hugao;  cahugao;  cahugauan; 
sighot;  casighotan. — Bagotbot;   buras;  bu- 
ring;  gapo  gapo;  rigma;  rigsoc;  aping;  ta- 
riing. — Suciedad  de  las  uñas.  Atinglig. — 
Suciedad  de  los    oídos.    Atoli. — Suciedad 
en  el  fondo    del  agua-  Balobo. — Suciedad 
en    el  rostro.    Tap-ing. — Suciedad  de  los 
dientes.    Quiqui- 
Sucintamente,  adv.   m.     Lactud  gud. 
Sucintarse,  r.    Pag  taegong. — Lactud. 
Sucinto,  ta.  adj-  Natacgong. — Lactud. 
Sucio,  Cia.    adj.    Mahugao. — Masighot. — 
Mala  oay;  la-oayon. — Duringon- — Lugarog. 
— Puguison. — Marigma.-  Marigsoc. — Mala- 
mire. — Malamo. — Apingon. — Tariingon. — 
Buringon. 
SUCO.  ///•  Dugá;  taguc. 
SUCOSO,  sa.  adj.    Dugáan,    dugáhan;    ta- 
gucan. 
SÚCUbO.  adj.    Demonio  súcubo,   An  yaua 
nga  nagpapacababayc  sa  pag  pacasala  sin 
lalaqui. 
Suculentamente,    adv.    m.  Marasa  cao- 
pay, malalim  caopay,  macacacosog  caopay 
sa  lauas. 
Suculento,  ta.  adj .  Marasa,  malalim,  ma- 

cacosog  gud  sa  lauas. 
Sucumbiente.  />.  a.  Napadaug. 
Sucumbir,  n.  For.  Pag    uara  san  calipo- 

ngan. — Padáug,  ampo Patay. — Daigui. 

Sucursal,  adj.   Tinatapuran  sin  pag  palit 

ug  pag  baliguia. 
Sud.  m.  Salatan. 
Sudadero,  m.    Iparahid  san   huías. — Bas- 

nig. — Tolitol. 
Sudante,  p.    a.   Mahulas,  mabalhas. 
Sudar.  //.  y  a.    Pag  balhas,  pag  huías. 
Sudario,    m.  Iparahid  san   huías.  —  Saput. 
Sudatorio,  Ha.  adj.  Mag  papahulas,  mag 

papabalhas. 
Sudeste,    m.  Timog;  catimogan. 
Sudoeste,  m.  Habagat  sa  cabarian. 
Sudor.  //*.   Huías,  balhas. 
Sudoriento,  ta.  Hinuhulasan,  binabalhas. 
Sudorífero,  ra.  adj.  vid.  Sudorífico. 
Sudorífico,  ca.  adj.  Mag  papahulas,  rnag 
papabalhas. — s.  Pahulas,  pabalhas,  an  ca- 
ñan pahulas,  an  cañan  pabalhas. 
Sudoroso,   Sa.  adj.   Hinuhulasan  sin  ma- 
opay,    binabalhas    sin   maopay.  —Mahulas; 
mabalhas. 
Sudoso,  sa.  adj.  Hulasan,  balhasan. 
Sudsudeste.   m.    Catutungaan  sa  casala- 

tanan  ug  catimogan. 
Sudsudoeste.  m.  Catutungaan  sa  casala- 

tan  ug  habagat  sa  cabarian. 
Sudueste.  m.  Mar.  Habagat  sa  cabarian, 
Sueco,   ca.   adj.   Taga   Suecia. — Hacerse 


str 

ürto  el  sueco,  fr.  fig.  y  fam.  Nag  pacadiri 

mamati,  nag  papacadiri  masabut. 
Suegra.  /.  Ogangan  nga  babaye. 
Suegro,  m.  Ogangan  nga  lalaqui. 
Suela.  /.  Tun  bañan  sin  sapin. 
Sueldo,  m.   Sohol. — Salapi  nga   tinatauag 

sueldo. — Patucas. 

Suelo,  m.  Tuna,  an  aramay  sa  tuna. — 
Larug   sin  alacsio,  etc. — Salug  sin  balay, 

etc. — Suelo    natal.    Banua    ó  bongto  nga 

natauohan. 

Suelta.  /  Pag  buhii.— Higot  nga  ihinihi- 

,  got  sa  mga  imon-a  sin  hayop. 

Sueltamente,  adv.  ni.  Lacsi  caopay;  ba- 
tid caopay.— Hadac  caopay. 

Suelto,  ta.  p.  p.  Binuhian.  Layao. — adj. 

fig.  Malacsi.— fig.  Batid.-- fig-  Hadac,  ma- 
hadac. — Surat  sin  periódico,  nga  sinisiring 
suelto. — Cuarta  ó  sensiyo. 

Sueño,  m.  Catorog,  pag  catorog. — Inop. 
— Damgo. — Himooc. — Tengo  sueño;  me 
estoy  cayendo  de  sueño.  Pinipirao  acó. — 
Caerse  uno  de  sueño,  fr.  fig.  y  fam.  Pinipi- 
rao caopay. — Coger  el  sueño,  fr.  Quinato- 
rog. — Conciliar  el  sueño,  fr.  Pacatorog. — 
No  poder  dormir.  //-.  Diri  pacacatorog. 

Suero,  m.  An  baga  tubig  sa  gatas  ug  sa 
dogo. 

Sueroso,  sa.  adj.  Baga  tubig  sa  lauas, 
gatas,   dugo,    etc. 

Suerte.  /.  Palad;  capalaran. — Bara.  —  Baga 
badlis  sin  tauo. — Caerle  á  uno  la  suerte. 
Tocarle  á  uno  la  suerte,  fr.  Tama.  Patigo. 

Sueste,  m.  Timug;    catimogan. 

Suficiencia.  /.  Cabatiran. — Á  suficiencia. 
m.  adv.  Casadangan    gud. 

Suficiente,  adj.  Sadang.  Batid. 

Suficientemente,  adv.  m.  Sadang  gud; 
casadangan   gud. 

Sufragáneo,  nea.  adj.  Sacop. 

Sufragar,  a.  Pag  tabang,  pag  bulig.— n, 
Sadang. 

Sufragio,  m.  Pag  tabang,  pag  bulig,  calooy. 
— Pag  ampo,  paquimalooy  sa  Dios  tungud 
sa  mga  calag  sa  purgatorio;  bisan  ano  nga 
buhat  nga  maopay  nga  ipinabanungud  sa 
mga  calag  sa  purgatorio. — Botos,  pag 
botos. 

Sufrible,  adj.  Sadang  antoson,  sadang  ilu- 
bon. 

Sufridera.  /.  Puthao  nga  guini  ilarum 
san  puthao  nga  pag  lolohoon,  basi  diri  ma- 
hibang  an  hurihurihan  sa  landasan. 

Sufridero,  ra,  adj.  Sadang  antoson,  sa- 
dang  ilubon. 

Sufrido,  da.  adj.  Maantos,  mailub;  mat- 
lubon;   maantoson. 


SU 


557 


Sufridor,  ra.  adj.  Maantoson,  mailub.- - 
s.  Para  antos,    para  ilub. 

Sufriente,  p.  a.  Maantos,  mailub. 

Sufrimiento,  m.  Pag  antos,  pag  ilub. 

Sufrir,  a.  Pag  antos,  pag  ilub;  Pag  ahud; 
pag  inob;  pag  angut;  pag  áco1.— Pag  pu- 
gung.— Pag  togot.— Pag  bayad. 

Sufumígación.  /.  Med.  Pag  loon  sin  aso. 

Sufusión.  /.  Tagumata. 

Sugerente.  p.  a.  Maagda,  masagda. 

Sugerir,  a.  Pag  agda;  pag  sagda. 

Sugestión.  /.  Pag  agda,  pag  sagda;  pag 
sulay,  pag  panulay. 

Suicida,    com.  An  mapátay  sa  iya  ngahao. 

Suicidarse,  r.  Pag  patay  sa  iya  ngahao. 

Suicidio.  ///.  Pag  patay  sa  iya  ngahao. 

Sujeción./.  Pagpaalagad,  pag  pasogot.— 
Paalagad,  pasogot.— Carig-bnan. 

Sujetar,  a.  Pag  paalagad,  pag  pasogot, 
pag  pabinbin.— r-  Paalagad,  pasogot,  bin- 
bin,  paminbin.— Pag  rigon,  pag  pacarig-on. 

Sujeto,  ta.  p.  p.  Maalagad  ná,  masogot  ná. 
— Marig  on  ná.—  m.  Lagda,  casayoran. — 
Bisan  sin-o  nga  tauo.—  Gratn.  Nominativo 
sa  oración. 

Sulfato,  m.  Tambal  nga  sulfato,  nga  may 
azufre. 

Sulfurar,  a.  Pacasina,  paca  isug.— r.  Sina, 
isug. 

Sulfúreo,  rea.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
azufre — May   azufre. 

Sulfuro,  m.  Tambal  nga  sulfuro,  nga  may 
azufre. 

Sulfúrico,  ca.  adj.  vid.  Sulfúreo. 

Sultán.///.  Hadi  sa  mga  morosa 

Sultana./.  Babaye  nga  asaua  san  hadi  san 
mga  moros.— Sacayán  sa  mga  turco  nga  ti- 
natauag sultana. 

Suma.  /.  Caisipan.— Paglactud.— Pag.  su- 
ma.—Calacturan.— En  suma.  m.  adv.  Sa 
lactud   nga  polong. 

Sumador,   ra.  s.  Parasuma. 

Sumamente,  adv.    m.  Ora  ora  gud  sin... 

Sumando,  m.  Sumahan. 

Sumar,  a.  Pag  lactud.— Pag  suma. 

Sumariamente,  adv.  m.  Lactud  gud. 

Sumario,  ria.  adj.  Linactud. — Calactu- 
ran, lactud  nga  casayoran.—  For.  Siyahan- 
pa  nga  mga  diligencia  nga  guinbubuhat.    ¡. 

Sumergimiento,  m.  Pag  lonud;  pagpalo- 
nud. 

Sumergir,  a.  Pag  lonud;  pag  palonud. — 
Salum",  pasalum.— r,  I^onud;  lunay;  tug- 
dang;    labo;   bulhog. 

Sumersión./  Palonud;  pag  palonud. 

Sumidad.  /  Catapusan. 

Sumidero,  m.  Horonoban.  sa  mga  tubig, 
taracbohán  sa  mga  tubig. 


558 


SÜ 


Sumiller,  m.  Ponoan. 

Sumillería.  /.    Oroquian  san  ponoan  nga 

sumiller. — Catungdanan  niya. 
Suministración.   /.     Pag  hatag  sa  mga 

quinahanglan;  pamalon;  pasangcap. 
Suministrador,  ra.  s.   Parahatag  sa  mga 

quinahanglan. 
Suministrar,  a.  Pag  hatag  sa  mga  quina- 
hanglan; pag  pasangcap;  pamalon. 
Sumir,  a.  Pag  carauat  san  Padre  nga  nag 

mimisa. — Pag  lonud;  pag  lnbong  sa  tuna. — 

r.  Lonud;  tugdang;  hilubong;  lunay;  salum. 

— r.   Sulam. 
Sumisamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga  pag 

paobus,  sa  daco  nga  pag  catahud. 
Sumisión.  /  Pasacop;    p:ig  alagad. — Pag 

paobus;  pag  hatag  sin  catalahuran. 
Sumiso,  sa.  adj.  Maalagad,  masogot;  mai- 

nalag-don;   masinog-tánon. 
Sumista,    com.    Batid  sin  pag  isip  ug  pag 

suma. — m.     Parasurat   sin  mga  lactud  nga 

casayuran. — An  nag  aarain  san  moral;   an 

diri  maoyatum  sin  pag  aratn. 
Sumo,   ma.  adj.  An  labi;    orug,  an  labao. 
Súmulas,  f.  pl.  Lactud  nga  casayoran  san 

Lógica. 
Sumulista.  m.  An  nag  aaram  sin  mga  sú- 

mula. — An  para  asoy  sin  mga  súmula. 
Sumulístico,    ca.    adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan mga    súmula. 
Suntuario,   Ha.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

mga  pag  gasto. 
Suntuosamente,  adv.  m.  Mahal  caopay. 
Suntuosidad.  /.  Pag  camahal. 
SuntUOSO,  Sa.  adj.  Mahal;  madayam. 
Supedáneo,  m.   Turum-banan. 
Supeditación.  /.  Pag  lupig;  pag  lugos. 
Supeditar,  a.  Pag  lupig;  pag  lugos. 
Superable,   adj.  Sadang  pag  daogon,  sa- 

dang  pag  lupigon. 
Superabundancia.  /.   Cadamo  caopay, 

cadam-an  caopay. 

Superabundante,  p.  a.  Damo  gud. 
Superabundantemente.  adv.  m.  Damo 

gud  caopay. 

Superabundar,  n.  Pag  damo  caopay. 

Superante,  adj.  Malabao. 

Superar,  a.  Pag  labao. — Pag  daug,  pag 
lupig;  silia. 

Superávit,  m.  Tura,  salin. 

Superchería.  /.  Limbong. 

Superchero,  ra.  adj.  Malimbong. 

Supereminencia.  /.  Cahitáas. 

Supereminente,  adj.  Hitáas  caopay. 

Supererogación.  /.  Buhat  nga  guintu- 
tuman  Jabut  ná  sa  mga  buhat  nga  catung- 
danan; pag  cacapin  nga  pag  turnan. 

Superfetación.  /  Pag  sagpon  in  burud  pá. 


8tr 

Superficial,  adj.  An  sa  bao  bao;  an  pao 
pao.— fig.  Uaray  polos. 

Superficialmente,  adv.  m.  Sa  bao  bao  lá. 

Superficiario,  ria.  adj.  For.  An  nag 
popólos  san  tuna,  cún  sa  iya  bá  nga  mga 
bonga,  ug  nabayad  san  tag-ada  sa  iquina- 
tuig  alagad  lá  san  ira  carocayacan. 

Superficie.  /.  An  bao  bao;   an  pao  pao. 

Superfino,  na.  adj  Manipis  caopay;  ma- 
gamay  caopay. 

Supeffluamente.  adv.  m.  Capin  ná,  diri 
casorocan  nga  gayud,  diri  quinahanglan 
ngagayud. 

Superfluidad.  /.  Cacapin  ná;  diri  ná  ca- 
sorocan, diri  ná  quinahanglan. 

Su perflll O,  flua.  adj.  An  diri  ná  casor- 
ocan, an  diri  ná  quinahanglan. 

Superhumeral.  m.  Biste  nga  gamit  san 
labao  nga  sacerdote  sa  mga  judío. — Biste 
nga  ibinabaclay  sa  mga  sugbong  san  Pa- 
dre nga  nag  cacatin  ó  nagdadara  san  San- 
tísimo, etc. 

Superintendencia.  /.  Catungdanan  sin 
superintendente. 

Superintendente,  com.    Tauo  nga  tina- 

puran  sin  pag  mangno  sin  ano  man,  nga 
ponoan  siya  san  iba. 

Superior,  adj.  An  labao,  an  labi  nga 
maopay,  an  labi  nga  mahal,  etc. 

Superior,  m.  Ponoan,  mag  bubuot,  mag 
buruot,  mag  parabuot,  parabuot,  pangólo. 
— pl.  Capono-  anan. 

Superiora.  /.  Ponoan  nga  babaye. 

Superiorato,  m.  Pag  caponoan,  catung- 
danan sin  ponoan. 

Superioridad.  /.  Caponoan,  calabao,  ca- 
orug. — Ponoan- 

Superiormente,  adv.  m.  Orug  gud,  la- 
bao gud;  labi  pá,  orug  pá. 

Superlati  varíente,  adv.  m.  Labi  gud 
nga  maopay,  labi  gud    nga  mahal,  etc. 

Superlativo,  va.  adj.  Labi  nga  maopay, 
labi  nga    mahal,  etc. 

Superno,  na.  adj.  An  labao,  an  labi  nga 
hataas. 

Supernumerario,  ria.  adj.  An  masa- 
liuan. 

Superposición.  /.  Pag  tung  bao. 

Superstición.  /.  Pag  diuata;  pag  anito; 
pag  tamyao;  hinganud,  tinganud. 

Supersticiosamente,  adv.  m.  Pag  di- 
uata gud. 

Supersticioso,  sa.   adj.    An    tungud  ó 

cañan  pag  diuata. — Diuatahan;  tamyauan. 
Supersubstancial.  adj.  An  Guisasantosi 

nga  Sacramento. 
Supervacáneo,  nea.  adj.  Diri  ná  caso- 

roc-an,  diri  na  quinahanglan. 


su 

Supervención./.  Pag  abut  sin  bag-o  nga.. 
Superveniencia.  /.  Pag  abut;  pag  sapit; 

pag  soli. 

Superveniente,  p.  a.  Maabut. 
Supervenir,  n.  Abut;  sapit;  soli. 
Supervivencia.  /.  Pag  cabuhi  pá. 
Supino,  na.  adj.  Mahuy-ang. — Ignorancia 
supina.    Catapang  ticang  san  cahubia    sin 
pag  aram  ug  paghibaro  san  catungdanan. 
Suplantación./.  Limbong  nga  pagliuat  sin 
mga  polong  sin  surat    basi  malain  an  ca- 
hologan. — Pag  saliuan  sa  lain  nga  tauo,  cun- 
di  sa  maraut  nga  pag     paagui,  cay    may 
limbong. 
Suplantador,  ra.  adj.  An  malimbong  sin 
pag  liuat  sin  mga    polong  sin  surat    basi 
malain  an  cahologan. — Masaliuan. 
Suplantar,  a.  vid.  Suplantación. 
Supleción./  Pagayao,—  Pagliuan,  pRg  sa- 
liuan.— Pag  tago  ó    baga  pag  tangdó  san 
mga  lisa  san  iba. 
Suplefaltas,  com.  fam.  An  matago  ó  ma- 
tangdo  sin  agsub  san  mga  lisa  san  iba. 
Suplemental,   adj.  Igaayo.  -  Igliliuan. 
Suplementario,  ria.    adj.  Igaayao.— Ig- 
liliuan. 
Suplemento,    m.    Pagayao. — Pagliuan. — 
Ayao. — Sumpay,  dugang. 
Suplente,  p.  a.  Maliuan,  masaliuan. 
Supletorio,  ria.  adj.  Maliuan. 
Súplica.  /  Pagampo,  pangamuyo,  panga- 
raba,  pangamaya,  panginyopo;  panamilit. — 
Paquimalooy. 

Suplicación.  /  v:d.  Súplica. 
Suplicante,  p.    a.  Maampo,    mangamaya, 

maquimalooy. 
Suplicar,  n.  Pagampo;  pag  pangamuyo,  pag 
pangaraba,  panginyopo,  pagóma,  pag  ha- 
n&'°.  Pa8  dalohot,  damilit,  panamilit,  arag 
arag,  pangarag  arag.  Pag  paquimalooy,  pa- 
qu:malooy;  pagpangamaya. 
Suplicatoria./  Surat  nga  pangamaya  nga 
iguinpapadara  sa  usa  nga  hocom  sa  igca- 
sihocom  niya. 
Suplicio.  ;;/.   Castigo,  badlong—  Casaqui- 
tan. — Bitayan. — Último  suplicio.  Pagpatay, 
pag  bitay  sin  tauo. 
Suplidor,  ra.  adj.  Maliuan,  masaliuan. 
Suplir,  a.  Pagayao.— Pagliuan,  pagsaliuan, 
— Pagtago  ó  pagtangdo  san  mga  lisa  san  iba. 
Suponedor,  ra.  adj.  An  naghunahuna  sin 

diri  ansiya. 
Suponer,  a.  Paghunahuna  sin  diri  ansiya. 

— n.  Pagdato,  pag  ponoan. 
Suportación.  /  vid.  Suportar. 
Suportar,  a.  Pagpasag;  pagcauo;  pag  da- 
rá.— Pagilub,  pagantos. 
Suposición.  /  Pag  hunahuna  sin  dirj  an- 


SU 


559 


siya. — An  guinhuhunahuna  lá. — Caponoan; 
camahalan;    camasinabuton. — Pag    butang 
butang  sin  diri  inatuod. 
Supositicio,  Cia.  adj.  Guinhuhunahuna  lá. 
Supositivo,  va.  adj.  Guinhuhunahuna  lá. 
Supositorio,  m.  Med.  Caliya. 
Suprastina.  /  Cayopcan  san  lumpac. 
Suprema.  /  Hoc-manan  nga  labao. 
Supremacía.  /  Calabao. 
Supremamente,  adv.  m.  Labao  gud.— 

Sa  catapusan. 
Supremo,  ma.  adj.  Labao,  guioorogui.— 

Llegar  la  hora  suprema.  Catapusan  ná. 
Supresión.  /  Pagcuha,  pagpara.— Paglac- 

tao. 
Supreso,  sa.  p.  p.  Quinuha,  pinara. — Li- 

nactao. 
Suprimir,  a.  Pag    cuha,  pag    para.— Pag 

lactao. 
Suprior,  ra.   m.  y.  /  Ponoan  ó  icaduha 

nga  ponoan. 
Su  priorato,  m.  Pag  caponoan,  catungda- 
nan sin  ponoan. 
Supuesto,   ta.  p.  p.  Guinhunahuna  lá.— 
Hingtungdan. — m.  Cahingtang  nga  tag-iya 
sin  iya  mga  buhat. — Por  supuesto,  fr.  Ma- 
tuod  gud. — Supuesto  que.  m.  conjunc,  cau- 
sal y  continuat.  Tungud  cay. 
Supuración.  /.  Pag  nuca. 
Supurante,  p.  a.  Macanuca. 
Supurar,  n.  Pag  nuca. 
Supurativo,  va.  adj.  Macacanuca. 
Supuratorio,  ria.  adj.  Manunuca. 
Suputación.  /  Pag  isig,  pag  ihap. 
Suputar,  a.  Pag  isip,  pag  ihap. 
Sur.  m.  Salatan,  casalatanan. 
Surcador,   ra.    s.    Paraarado.— adj.  Ma- 

dalon." 
Surcar,    a.    Pagaiado.— fig.    Dalon;    pag 

dalon. 

Surco,    m.  An  agui  san  arado. — Dalon. — 

Conot  sa  bayhon,  etc. — Echarse  uno  en  el 

surco,  fr.  jig.  y  fam.  Pag  baya  san  buhat. 

Surcuíado,  da.  adj.  Banuacún  cahuy  bá 

nga  usa  lá   an  ogbus. 
SÚrculo.  m.  Banua  nga   usa  lá  an  ogbus; 

sanga  nga  uaray  mga  sanga  sanga. 
Surculoso,  sa.  aaj.  v':d.  Surcuíado. 
Surgente.  p.  a.  Maolput  cún  dao  tubig  sin 
macosog. — Mapondo  cún  dao  sacayán. 
Surgidero,  m.  Pondohan,  lalauigan. 
Surgidor,  ra.  adj.  Maolput  cún  dao  tubig. 

— Mapondo  cún  dao  sacayán. 
Surgir,  n.  Olput,  pag  olput  sin  macosog 
cún  dao  tubig.— Pagpondo  an  sacayán. 
Surtida.  /  Pag  calit,  baga  pag  cauat  nga 
pag  cagoa,  cay  pag  calit  sa  mga  caauay. 


560 


SU 


—Fort.  Aguian  nga  haligot,  puerta  nga  gu- 
tiay. — Mar.  Barahan  sa  mga  sacayán. 
Surtidero,  m.  Aguian  sa  mga  tubig. 
Surtido,  m.  Tagana.— Damo  nga  género, 

mga  baradcon,  mga  podong,  etc. 
Surtidor,  ra.  s.  y  adj  Paradolong  sa  mga 
quinahanglan,  parahatag.—  m.   Buac    buac 
nga  tubig. 
Surtimiento,  m.  Pag  tagana,  pag  tima  sa 
mga    canoroc-an,   pag   hatag    sa    mga  qui- 
r.ahanglan. 
Surtir,  a.  Pag  tagana,  pag  tima,   pag  an- 
dam;  pag  hatag  san  mga  casoroc-an,  pag 
dolong  san  mga  quinahanglan.—  n.  Pag  ol- 
put,    pag  buacbuac  an    tubig.— Mar.    Pag 
pondo  an  sacayán. 
Surto,  ta.    p.  p.  Mar.  Pinondo.— Inolpot. 
Suscepción.  /.  Pag  carauat  sa  mga  orden. 
Susceptible,  adj..  Sadang  pag  opayon,  sa- 

dang   mabantad... 
Susceptivo,  va.  adj.  vid.  Susceptible 
Suscitación./.  Pabantad,  pamuclad.— Pag 

cabuhi  liuat. 
Suscitar,  a.  Pag  pabantad;  pag  pamuclad 

sin  polong.— fig.  Pag  buhi  liuat. 
Suscribir,  a.  Pag  pirma  sa  catapusan  san 
surat.— Pag  alagad,  pag  oyon  san  cañan  iba 
pag  buot.—r.  Pag  amut. 
Suscripción.  /.  vid.   Suscribir. 
Suscripto,    ta.  p.    p.    Napirmahan.-An 

napirmahan— An  naamut. 
SuscHtor,  ra.  m.    y   fam.  Parapirma  — 
Paraamut. 
Susodicho,  Cha.  adj.  Iguinasoy  sa  igbao, 

iguinasoy  ná. 
Suspendedor,  ra.   adj.  Macauan;   macu- 
yao. — Maocoy;   mapaocoy. 
Suspender,  a.   Paginhit;  pag    sacuat;  pa- 
cauan;  tocal;  pag  bayao;  pag   cuyao;   pag 
Jagdas.— Pag  paocoy.— /%-.  Paca  usa,  paca 
tíngala.— fig.  Diri  anay  pag  bayad  san  so- 
hol;  pag  hucas  anay  sin  catungdanan.—  r. 
Pag  sinta  an  cabayo,    etc. 
Suspendimiento.  m.  vid.  Suspensión. 
Supensión.  /.  Pag  odong;  Pag  paodong. 
Castigo,  badlong. — Suspensión  de  armas. 
Mil.  Pag  ocoy  anay  sin  pag  auay. 
Suspensivo,    va.    adj.  Macaocoy;    maca 
odong;   macacauan;    macacuyao;    macalag- 
das.— Puntos    suspensivos.     Tigaman    nga 

ortográfico  nga  masugad  síni  ( ) 

Suspenso,    sa.  p.  p.  Cuyao,  nacuyao;  na- 
bibiao.— Naocoy,       naodong.—  Nahipausa, 
nahitingala. 
Suspensorio,  ria.  adj.  Ibibiao— Biauan. 

— m.  Bacgong. 
Suspicacia.  /.  Camatahap. 


SU 

Suspicaz,  adj.  Matahap. 
Suspicazmente,  adv.  m.  Sa  pag  catahap 
gud. 
Suspirado,    da.  adj.   fig.     Hinihidlaoan, 

guin  papamulat. 
Suspirar,     n.  Pangoyngoy;     pag  hay  hay; 

pag  hingio,  pag  ahao. 
Suspiro,  m.  Ngoyngoy;  hayhay  hingio; 
ahao. — Matam-isnga  suspiro,  nga  may  asu- 
car  ngan  sin  busag  sin  bunay.— Taghuy 
nga  salainmg. — Último  suspiro,  fig.  y  fam. 
Catapusan  ná. 
Suspiroso,    sa.    adj.   Macuri    macangoy 

ngoy. 
Sustancia.  /.  Cahimtang.  Hurac;  cahurac. 
— Quinabuhi.— Canamit,     camalalim.— Ca- 
himtang.—Mangad,  bahandi. 
Sustancial,  adj.    An  may  quinabuhi.— An 
tungud  sa  cahimtang  sa  ano    man. — Mana- 
mit,  malalim. — An  labi    nga    orug. 
Sustancialmente.  adv.  m.  Sa  lactud  nga 

polong;    lactud    nga   casayoran. 
Sustanciar,  a.  Pag  lactud.— For.  Pag  bu- 

hat  sin  mga  diligensias. 
Sustancioso,  sa.  adj.  Manamit,  malalim, 

marasa. 
Sustantivar,  a.  Pag  sustantivo. 
Sustantivo,  va.  Gram.  Nombre  nga  sus- 

tantivo. — Verbo    nga   sustantivo. 
Sustentable.  adj.  Sadang    pag  mamatuo- 

ron  sin  polong. 
Sustentación./.  Pag  pacaon.— Pag  caput, 

pag  catin. — Pag  depender. 
Sustentáculo,  m.  Carig-onan,  sinasarigan, 
sariganan. — Gabayan;    tocud;    hondarayan; 
patauan. 
Sustentador,    ra.    adj.  Mapacaon.— Ma- 
caput,    macatin. — Madepsnder. 
Sustentamiento,  m.    Pag    pacaon.— Pag 

caput,  pag  catin. — Pag  depender. 
Sustentante,  p.  a.  Mapacaon.—  Macaput, 
macatin. — Madepender. 
Sustentar,     a.    Pag  pacaon. — Pag  caput, 
pag  catin.— Pag  depender.— r.  Caon.  —  Ca- 
put,  catin;  gabay.—  Pag  pamatuod. 
Sustento,  m.  Can-on;  igpapacaon. 
Sustitución.  /.    Pag  liuan;  pag  saliuan.— 

Pag  sando;   pag  balio. 
Sustituidor,  ra.  adj.  Maliuan;  masaliuan. 

— Liuan;     saliuan. 
Sustituir,  a.  Pag  liuan;pag  saliuan. — Pag 

sando;  pag  balio. 
Sustituto,    ta.  m.  y /.  Liuan;  saliuan. 
Susto,  m.  Caculba;    cacugmat. 
Sustracción.  /    Pagcuha,    pagbulag.— 

Pag  baya. 
Sustraer,  a.  Pag  cuha,    pag  bulag.— Pag 
baya. 


su 

Susurración.  /.  Pag  libac;  paglibaclibac. 
Susurrador,  ra.  adj.  Malibac;  malibacon; 

magparalibac—  s.  Paralibac. 
Susurrante,  p.  a.  Malibac. 
Susurrar,  n.   Libac;  sumat;  bantug.  — fig. 

Agus  agus  cún  dao  tubig;  halayahay  cún 

dao  hangin. 

Susurro  ó  murmullo  de  voces.  Ngu- 
ya.  El  que  se  oye  á  lo  lejos.  Nguyao- 
nguyao. 

Susurrón,  na.  adj.  Malibac;  malibacon; 
mag  paralibac— s.  Parabalic. 

Sutil,    adj.  Manipis;  gamay,    magamay.— 

fig.  Batid,    lasgud. 

Sutileza.  /.  Camanipis;  camagamay;  cani- 
pis;  cagamay. — Polong  nga  culang  sin  ca- 
matuoran.—  Teol.  Camatahus.-- fig.  Cama- 
tahus.— fig.  Cabatiran,  calasguran. 


SU 


561 


Sutilidad.  /.  vid.  Sutileza. 

Sutilizador,  ra.  adj.  Macariipis,  macaiban- 
— Macahamis,  macahingpit. 

Sutilizar,  a.  Pagnipis,  pagiban.— fig.  Pag 
gamis,  pag  hingpit.— fig.  Pag  hunahuna  sin 
halarum. 

Sutilmente,  adv.  m.  Manipis  caopay;  ga- 
may caopay. — Batid  caopay,  lasgud  caopay. 

Sutorio,  ria.  adj.  An  paghibaro  maghimo 
sin  sapin. 

Suversión.  /  Pag  samoc— Pag  bungcag. 
— Pag  suhi. 

Suversivo,  va.  adj.  Macasamoc,  macari- 
moc 

Suvertir,  a.  Pagsamoc,  pacasamoc,  paca- 
rimoc. — Pag  bungcag. — Pag  subí. 

Suyo,  suya.  Pron.  poses.  Iya. — Suyos,  su- 
yas. //.  Ira. 


T 


T.  Icacaruhaan  cagtolo  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinatsila  ug  icapoio  cag  siam- 
san  iya  mga  consonante. —  Te  ancaluluasan. 

|Ta!  interj.  Hinay,  hinay  hinay. 

Taba.  /.  Toay  toay.— Menear  las  tabas  uno. 
fr.  fi<r.  y  fam.  Pag  lacat  sin  dagmit. 

Tabacal,  m.  Tabacoan. 

Tabacalero,  ra.  adj.  Matanum  sin  tabaco. 
— Magbabaliguia  ó  mapalit  sin  tabaco.—  s. 
Paratanum  s;n  tabaco.— Parapalit  ó  para- 
baliguia  sin  tabaco.-Paratostos. -Tabacoan. 

Tabaco,  m.  Tabaco;  tostos,  tinostos. 

Tabacoso,  sa.  adj.  Maqui tabaco.—  s.  Po- 
ros sin  tabaco. 

Tabalada.  /.  fam.  Pagtampalo.— Paghion- 
tug. 

Tabalario,  m.  fam.  Balao-ang. 
Tabalear,    a.  Pagquiuaquiua. — Pag     tuad 

tuad.— Pagduyan    duyan.—  Pag    tuctoc    sa 

inga  tudlo  dida  sin  lamesa  etc. 
Tabaleo,  m.  vid.   Tabalear. 
Tabanazo,  m.    Tampalo;  tampaling;    pag 

tampalo;  pag  tampaling. 
Tabanco,  m.  Tendahan  sin  mga  caran-on. 
Tabanera./.  Mga  langao  nga  dageo. 
Tábano,  m.  Langao  nga  dageo  nga    ma- 

tocob. 

Tabanque,  m.  Garingan  nga  cahuy  nga 
gamit  sa  mga  parahimo  sin  coron;  daba, 
bisó,  etc. 

Tabaola.  /.  Ngiras,  aringasa. 


TA 


Tabaque,  m.  Tagacan.  Raysang  nga  gu- 
tiay. 

Tabaquera.  /.  Sudlanan  sin    tabaco. 

Tabaquería.  /.  Tendahan  sin  tabaco. 

Tabaquero,  m.  Paratostos. — Parabaliguia 
sin    tabaco. 

Tabaquista,  com.  An  naquilala  san  cama- 
opay  cún  camaraut  bá  san  tabaco. — Para- 
tabaco. 

Tabardillo.  ?«.  Med.  Hiranat  nga  macu- 
ri  ngan  matapon  man. 

Tabardo,  m.  Tabardina.  /.  Biste  nga  ha- 
lauig  ug  halaba. 

Taberna./!  Tang-uayan,  tarang-uayan.  Pa- 
ngiriman. 

Tabernáculo,  m.  Tabernáculo  ó  piotan, 
san  cabán  san  Testamento. — Piotan  sa 
Guisasantosi  nga  Sacramento. — Balay  ba- 
lay, lageao. 

Tabernario,  ria.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan tarang-uayan;  bata-an  san  mga  para- 
cadacada  sa  mga  tarang-uayan. — fig.  Obús, 
taramayon. 

Tabernera.  /.  Babaye  nga  parabaliguia 
sin  tuba,  alacsio  etc. 

Tabernería.  /.  Catungdanan  san  paraba- 
liguia sin  alacsio. — Tang-uayan. 

Tabernero,  m.  Parabaliguia  sin  tuba, 
alacsio,  etc. — Paracada  cada  sa  mga  ta- 
rang  uayan. 

Tabí.  m.  Panapton  nga  igagama  ug  daan  na. 

Tabica.  /.  Tabla  ó  bugha  nga  halipot. 


562 


TA 


Tabicar,  a.    Pag  bongbong.  Pag  lipón. 
Tabicón,  m.  Bongbong,  lipón  nga  madag- 

mol. 
Tábido,  da.   adj.  Med.  Donot.—Med.  Ma- 

gasa,  mahogus. 
Tabinete.    m.    Panapton    nga  tingcal  ug 

igagama. 
Tabique,  m.  Bongbong,  lipón. 
Tabla.  /.    Tabla;   papan;  bugha.  -Pasong 

sin  tanaman,  etc- 
Tablachina.  /.   Taming;  calasag. 
Tablacho.  ?n.  Paod  basi  mabiao  an  tubig. 
Tablado,  m.  Salug  nga  tabla.— Quiritaan. 

— Bitayan. — Dampaan. 
Tablaje,  m.  Mga  tabla.—  Sugalan,  susgalan. 
Tablajería.  /.    Batasan   sin  pag  sugal  sa 

mga    susgalan. — An   bayad  sa  tag  balay, 

cún  dao  sa  pag  sugal. 
Tablajero,  m.  Parahimo  sin  mga  quiritaan 

ó  mga    salug  nga  tabla. — Parasocot. — Pa- 

cada  cada  sin  pag  sugal  sa  mga  susgalan. 
Tablar,  m.   Mga  pasong. 
Tablazo,  m-  Pag  dabal  ó  pag  balbag  sin 

tabla. — Hibabuan. 
Tablazón.  /.  Mga  tabla. 
Tablear,  a.  Pag  pasong  pasong — Pag  pa- 

golong. — Pag    payapad    sin  puthao. — Pag 

conot  sa  mga  bado,  etc. 
Tablecilla.  /.  Tabla  nga  gutiay. 
Tableo,  m.  vid.   Tablear. 
Tablera./.  Babaye  nga  maquiquilimos,  nga 

nadara  dará   san  mga   tabla  nga  guti  nga 

sinisiring  de  San  Lázaro. 
Tablero,  m.  Tabla,  mga  tabla. — Tablahon 

nga  cahuy. — Damahan. -Sugalan,  susgalan. 

— Lamesa    nga    daco  nga  gamit    sa  mga 

pag  isip  sin  salapi,  pag  tabas  sin   género 

etc.— Pasong,  mga  pasong. — Clavo  tablero. 

adj.  Raysang  nga  iraraysang  sa  mga  tabla. 
Tableta.  /  Tabla  nga  gutiay.— Tabliya  nga 

socólate,  etc. — Estar  en    tabletas  una  cosa. 

fr.  fig.  Ruhaduha. — Quedarse  tocando  ta- 
bletas uno.  //'.  fig.  y  fam.  Pag  perde  san 

lugaringon,     uaray    pacacuha    an    guinla- 

laoma. 
Tableteado,  m.  Pag  patic  patic. 
Tabletear,  n.  Pag  patic  patic. 
Tableteo,  m.  Pag  patic  patic. 
Tablilla.  /.    Tabla    nga  gutiay.— Tabliya 

nga    socolóte,  etc. — Papan    nga  sinuratan 

san    mga  ngaran   san  mga  excomulgado. 

— Pinipil-tan  sin   mga    pagpahibaro  sa  ca- 

dam-an. 
Tablón,    m.    Tabla    nga  daco,  tabla  nga 

madacmol. 
Tabloncillo,  m.  Mga  lingeoran  nga  alon- 

taga. 
Tabo.  tn.  Cabo. 


TA 

TabUCO.  m.  Solud  nga  haligot. 
í  Tabular,  adj.  Masugad  sin  tabla,  masugad 
;    sugad  sin  tabla. 
;  Taburete,  m.  Lingeoran. 
i  Taca.  /.  During. 

\  Taca.  /.  Calungagan  sa  mga  cota  nga  pi- 
'■    riot  sin  ano  man. 
Tacada.  /.  Pag  bontol. 
Tacamaca.  /  Tague  sin  cahuy. 
Tacana.  /.  Tuna  nga  oroitum  nga  may  sa- 

cot  nga  salapi. 
Tacañamente,    adv.    ni.  Pag  tampalasan 

gud. — Mahicao  gud. — Halipot  gud  sin  hu- 

na  huna. 
Tacañear.  //.  Pag  tampalasan. — Pag  hicao. 
Tacañería.  /.  Pag  tampalasan;  catampala- 

san. — Cahicao. — Cahalipot  sin  huna  huna. 
Tacaño,  ña.  adj.  Tampalasan;  malimbong. 

— Mahicao;  maimut. 
Tacazo,  ni.  Pag   bontol. 
Taceta.  /.    Baso   nga  tumbaga  nga  sugad 

sin   cabo. 
Tácitamente,  adv.    m.    Hilit  gud,   hilum 

gud,   uaray    pag  aringasa. — Sinasabut  gud 

bisan  uaray  igasoy. 
Tácito,  ta.  adj.   Maocoyr  diri  mayacan. — 

Sinasabut  man. 
Taciturnidad.  /.  Cadiri  mayacan. — Cami- 

ngao. 
Taciturno,   na.  adj.  Maocoy,  diri   maya- 
can.— fig.  Mamingao. 
Taco.  m.    Padlong. — Igtataco  sa  mga  lut- 

hang. — Iborontol. — Sumpit. 
Tacón,  m.  Ticud  ticud  sin  sapin. 
Taconazo,  m.  Tacol  tacol. 
Taconear,  n.  Pag  tacol  tacol. — Pag  rapac 

dapac. 
Taconeo,  m.  Pag  tacol  tacol.— Pag  rapac 

dapac. 
Táctica./.  Cabatid;  cabatiran. — Cahusayan. 
Táctico,  ca.  adj.    Batid. 
Tacto,  m.  An  iquinacapcap. — Pag  cap  cap. 

— Pag  hicap. — Pag  caham. — Pag  caput  ca- 

put. — fig.  Pacatoltol,  pacaigo;  cabatiran. — 

Tactos  impúdicos.  Loslos. 
Tacha.  /  Carat-an. 
Tacha.  /   Raysang  nga  gutiay. 
Tachar.  Pag  butang  sin  carat-an  sa  bisan 

ano. — Pag  para  sin  sinurat.  —Tachar  á  una 

persona.  Pag  haum-haum.  Pag  butang  sin 

sala  sa  igeasi   tauo. 
Tacho,  m.  Baong. 
Tachón,  m.  Badlis  nga  ipinapara  sa  mga 

sinurat;   cadit  cadit;  cudit  cudit. 
Tachón,   m.  Raysang  nga  irinaraysang  sa 

mga  cabán. 
Tachonado,  da.  p.  p.  Guinrayan  dayanan, 

sinab  ongan. 


Tachonar,   a.  Pag  rayan  dayan,    pag  sab- 
ong. — Pagraysang  sa  mga  cabán. 
Tachonería.  /.  Rayan  dayan,  sab-ong. 
Tachoso,  sa.  adj.  May  carat-an. 
Tachuela.  /.   Raysang  nga  gutiay. 
Tafanario,  m.  fam.   Balao-ang. 
Tafetán,   nt.   Panapton   nga   manipis   nga 

igagama. 
Tafilete,  m.  Anit  nga  manipis  nga  maidlan. 
Tafiletear,  a.  Pagrayandayan  sin  mga  anit 

nga    magnipis  nga  maidlan. 

Tafiletería,  f.  Pag  paidlan  sa  mga  anit  nga 

magnipis. — Tcndahan    sin    mga    anit    nga 

magnipis  nga  maidlan. 

Tafurea./.   Sacayán  nga  sugad  sin  guilalo. 

Tafurería.  /.  Sugalan,  susgalan. — Capara- 

sugal. — Pag  sugal  nga  pag  limbong. 
Tagalo,  la.  adj.  Tagalug.—  s.  Tagalug.— 
pl.  Catagalugan. 
Tagarino,  na.  adj.  Moros  nga  nabuhi  sa 

España. 
Tagarote,  m.  Tamsi  nga   madaguit. — Pa- 
rasurat. — fam.   Pobres,  macalolooy. — fam. 
Tauo  nga  hataas. 
Tagarotear,  n.  Pag  surat  sin  dagmit  ngan 

sin  maopay. 
Taha,  f  Tuna  nga  sinisiring  distrito. 
Tahalí,  m.  Anit  nga  saclay  sa  sugbong  nga 

hirigotan  sin  espada. 
Taheño,  ña.  adj.  Bulao  an  bongot. 
Tahona.  /.  Ipitan  sin  trigo  nga  guinbibiric 
sin  carabao,  etc. 
Tahonero,  ra.  m.  y  /.  An  may  ipitan  sin 

trigo,  etc. 
Tahúr,  ra.  í\  Parasugal. — m.  Paracada  cada 
sa  mga  susgalan  nga  balay. — Parasugal  nga 
malimbong. 
Tahurería.  /    Sugalan,   susgalan. — Capa- 
rasugal. — Pag  sugal  nga  pag  limbong. 
Taimado,  da.  adj.  Matuso,  maosisahun  san 

ngatanan. 
Taimería.  /    Catusohan,    caosisahon  san 

nga  tañan. 
Taita,  m.  Pag  anga. 
Taja.  /.    Pag  bahin  bagin. 
Tajada.  /.  Guibay;  hiua;  alaquiac 
Tajadera.  /.  Cuchiyo  nga  sugad  sin  bolo 
nga  gamit  sin  pag  otud  otud  san  queso,  etc. 
Tajaderas.  /.  //.    Paod    basi   mabiao  an 
tubig. 

Tajadero,   m.  Tadtaran. 
Tajadilla./.  Pinit. 

Tajado,  da.  adj.  Pang  pang  ó  bato  nga  tin- 
dug  dao  cota. 
Tajador,  ra.  adj.  Maotud  otud.— Para  otud 

otud. — m.  Tadtaran. 
Tajadura./  Pag  otud  otud. — Pag  taha  san 
pluma.  I 


TA 


S6*3 


Tajamar,  m.  Mar.  Cahuy  nga  barobalico 
dapit  sa  dolong  sa  mga  sacayán. — Cataisan 
sin  cota  sa  mga  tulay  san  mga  salug. 

Tajamiento,  m.  Pagotud  otud.— Pag  taha 
san  pluma. 

Tajante,  p.  a.  Maotud  otud. 

Tajaplumas,  m.  Cortaplumas. 

Tajar,  a.  Pag  otud  otud. — Pag  taha  san  plu- 
ma.— Pag  baric. 

Tajea.  /  Aguian  sa  mga  tubig. 

Tajero.  m.  Parabadlis,  paratigaman. 

Tajo.  m.  Tigbas;  pag  tigbas. — Pag  taha  san 
pluma. — Tarum. — Tadtaran. 

Tajuela.  /  Lingcoran. 

Tajuelo,  m.  Lingcoran. 

Tal.  adj.  Cuan — Sugad,  masugad;  magsama. 
Amo,  mao.  Tal  origen  tuvo  su  ruina.  Amo 
an  guinicanan  san  iya  caperdihan.  No  co- 
nozco á  tal  hombre.  Diri  acó  naquilala  sa 
sugad  nga  tauo. — No  haré  tal  cosa.  Diri  acó 
nag  bubuhat  sin  sugad. —  Con  tal  que. 
conj.  condic.  Cún  dao.  Yo  iré,  con  tal  que 
no  me  pidas  dinero.  Macadto  acó,  cún  dao 
diri  ca  maaro  sa  acón  sin  salapi. 

Tala.  /  Pangotud,  pamilay  sin  mga  cahuy. 
— Caingin;  pag  caingin. — Pag  harás  sin  ba- 
nua  ó  mga  cahuy  cahuy. — -Pag  lag  lag — 
Panguha  sa  mga  cahuy  sin  mga  sanga. 

Talabarte,  m.  Bag  eos. 

Talador,  ra.  adj.  Macalag  lag. — s.  Para- 
otud,  parapilay  sin  mga  cahuy. — Paraca- 
ingin. — Paraharas  sin  banua  ó  cahuy  cahuy. 
— Paracuha  sa  mga  cahuy  s:n  mga  sanga. 

Taladrador,  ra.   s.    Parahulihot,  paráhu- 

rihud. 

Taladrar,  a.  Pag  hulihot,  pag  hurihud. — 

Mangidlis  sa  talinga fig.  Pag  sabut,  pag 

apong,  pag  tuquib  sin  halarum. — fig.  Ma- 

nguli  nguli. 
Taladro,     m.    Hurihuran,  hulihot. — Luho 

sin  barrena  ó  hurihuran. 
Talamera.  /    Cahuy    nga    binubutangan 

sin  tarotamsi. 
Tálamo,  m.  Hondarayan. — Higdaan. 
Talanquera.  /  Bong  bong. — Darangpan; 

ayopan. 
Talante,  m.  Catigayonan. — Cabayhon;  ca- 

bacdao;    cabutang. — Pag  buot,  caipa. 
Talar,  adj.  Halauig  cún  dao  biste. 
Talar,  a.    Pag  pulud  sa  pono  san  cahuy. 

— Pag  laglag.— Pag  caingin. 
Talcualillo,  Ha.  adj-  Oroopayda;  oroopay- 

da  ná. 
Talega.  /  Sopot. — An  solud  sa  sopot.— 

Una  talega  de  pesos.  Usa  ca  yocutsa  pi- 
sos. 
Talego,  m.  Sopot. — Tener  talego,  fr.  fig. 

y  fam.  May  salapi. 


564 


TA 


Taleguilla.  /.  Sopot  nga  gutiay.— Tale- 
guilla de  sal.  fig.  y  fam.  Salapi  nga  gui- 
nagasto  sa  iquinaadlao. 

Talento,  m.  Salapi. — Mga  caudganan  san 
tauo,  an  cabuotan,  an  caaram,  an  cama- 
sinabuton,  etc.— fig.  Huna  huna. 

Talentoso,  sa.    adj.  Masinabuton. 

Tallón,  m.  Pag  patuc,  pag  bolos;  cay  cún 
bugas  an  otangon,  bugas  man  an  igbaba- 
yad;  cún  quinabuhi  an  otangon,  quinabuhi 
man  an  igbabayad. 

Talíonar.  a.  Pag  patuc,  pag  bolos. 

Talismán,  m.  Baga  sangud,  cubul.  Anting- 
anting. 

Talmud,  m.  Libro  san  mga  judío  nga  tu- 
ngud  san  pag  calito  lito,  mga  catutdoanan 
ug  mga  turumanon  nira. 

Talón,  ni.    Miting    piting. — Carig  onan. — 

Apretar  uno  los  talones;  levantar  uno  los 

talones,  frs.    Pag  dalagan  sin  macosog.-  - 

A  talón,    m.   adv.  fig.  y  fam:  Bactas  lá, 

pag  bactas  lá. 

Talonario,  ria.  adj.  An  libro  nga  guin- 

cucuhaan  san  carig-onan    nga   hatag    san 

tauo. 
Talonear,  n.  fam.    Pag  lacat,  pag  bactas 

sin  dagmit. 
Talpa.  /.     Veter.    Hubag    sa    tingdul  san 

mga  hayop. 

Talparia.  f.  Hubag  sa  oló. 
Talque.  m.  Tuna  nga  iguinhihimo  sa  mga 

baso  nga  tinatauag  nga  crisol. 
Talud.  m.  Baga  cahilig  sin  cota,  etc. 
Talla.  /.    Ladauan  nga  cahuy,  bato,  etc 

— Amot. — Bayad. — Socol. — An     cahitaas, 

cún  cahabobo  ba  san  tauo. 
Tallado,  da.  adj.    Bien    tallado.    Maopay 

an  iya  cabaedao  ó  cahimo.  — Mal    tallado. 

Maraut  an  iya  cabaedao  ó  cahimo. 
Tallador,  m.  Paratumbor, 
Talladura.  /.  Pag  catumboc. 
Tallar,  adj.    Sadang  ná  pag  podlon.  —  m. 

Mga  cacan uyan  nga  bag-o  nga  sadang  ná 

pag  tagáon  ó  pag  pudlon. 
Tallar,  a.  Pag  caput  san  baraja. — Pag  aro 

sin    buhis. — Pag    buhat    sin   ladauan  nga 

bug-os. — Pag  patumboc. 
Tallarín,  m.  Sopas  nga  pideos. 
Tallarola.  /.  Garamiton  nga  asero  sa  pag 

hablon. 
Talle,   m.    Cabaedao  ó  cahimo  san  lauas. 

— Hauac — Pag    tabas    san  panapton  nga 

maigo  sa  lauas. 
Tallecer,  n.  Panaringsing.— Ogbos. 
Taller,  m.    Balay  nga  buruhatan  sin  mga 

ladauan  ug  iba  pá. 
Tallista,  com.  Parahimo  sin  mga  ladauan 

nga  bug-os,  etc. 


TA 

Tallo,  m.     Saring  sing. — Ogbus. — Sipií.— 
Tayobong    cún    dao  gauay,  tigbao,  baga- 
cay,    etc. — Tigul    cún    dao    ñipa. — Obud 
cún  dao  lubi,  oay,   etc. 
Talludo,  da.  adj.  Nanaringsing  sin  daco. 

— Ogbus  nga  daco. — fig.  Hataas. 
Talludo,   m.  vid.  Tallo. 
Tamandoa,  m.  Mananap  sa  América. 
Tamañamente,  ad  \  m.  Masugad  sini  sin 

cadaco. 
Tamaño,    ña.  adj.  Masugad. — m.  An  ca- 
daco.— An  caguti. 
Támaras.  /  pl.  Bonga  sin  dátiles.— Mga 

tiac  sin  cahuy. 
Tamarindo,  m.  Cahuy  nga  tamarindo. — 

Bonga  sin  cahuy  nga  tamarindo. 
Tamarisco,   m.  Cahuy  nga  tamarisco. 
Tambalear,  n.  Quiling  quiling;  samparay; 

dompilay. 
Tambaleo,   m.    Pag    quiling  quiling;  pag 

samparay;  pag  dompilay. 
Tambanillo,  m.  Rayan  dayan  sa  mga  bu- 
hat nga  cota,  etc. 
Tambarillo,    m.    Caban   nga  malidong  an 

tacob. 
También,  adv.  m.  Man. 
Tambo,  m.   Hapitan,  harapitan. 
Tambor,  m.      Guimbal. — Paratoc  toe  san 
guimbal,  mag  guirimbal.  Ag  agan  sin  asú- 
car. — Sanglagan  sin  capé. 
Tambora.  /.  Guimbal  nga  daco. 
Tamborete.    f.    Guimbal    nga    gutiay. — 

Mor.  Bangil   ó  sisip  sa  mga  toladoc. 
Tamboril,   m.  Guimbal,  caratong. 
Tamborilada.  /  fig.  y  fam.  Paghiontug. 

— fig-  y  fam-  Pag  sontoc. 
Tamborilazo,  m.  jig.  y  fam.  Pag  hiontug. 

— fig-  Y  fam-  Pag  sontoc. 
Tamborilear,    n.    Pag    guimbal.—  a.  Pag 
dayao  sa  igeasitauo. 
Tamborilero,  m-  Mag  guirimbal. 
Tamborilete.   m.  Guimbal  nga  gutiay. 
Tamborilillo.    m.  Guimbal  nga  gutiay. 
Tamborín,   m.  Guimbal. 
Tamboritear,  n.  Pag  guimbal. 
Tamboritero,  m.  Mag  guirimbal. 
Tamborón.  m.  Guimbal  nga  daco. 
Tamiz,  m.  Ag-agan. 
Tamizar,  a.  Pag  ag-ag. 
Tamo.  m.  Dapao- — Hugao. 
Tampoco,  adv.   neg.  Diri  man. 
Tamujo.  m.  Banua  nga  tonocon. 
Tan.    m.  Tonug  sin  guimbal,  etc. 
Tan.  adv.  c.    Masugad.— Tan  siquiera,  m. 
adv.   Bisan . 

TanacetO.  m.  Banua  nga  itarambal. 
Tanate,  m.  Sudlanan  nga  anit. 
Tanda.  /.  Pagsarosaliuan,  pagsarosando.— 


TA 

Sinoc-fáfi  6  tínigam-nan  nga  buhat  sausa 
ca  adlao.—Halipuat— Panon;  usa  ca  panon 
sin  mga  tauo;  usa  ca  panon  sin  mga  hayop. 
Tanganillas  (En),  m.  adv.  Culang  sin  ca- 
rig-onan,  may  cataragman  sin  caholog. 
Tanganillo,  m.  Tongtongan;  sarigan. 
Tángano,  m.  Tanga  nga  tong  tongan  san 

cuarta  in  nag  tatanga  an  cabataan,  etc. 
Tangente,  p.  a.  Matonug.— Macaput,  ma- 
caham.— <w¿>.  Macanit  canit— Salir  uno  por 
la  tangente,  fr.  fig.  y  fam.  Pasangilan. 
Tangible,  adj.  Sadang  cap-tan. 
Tangidera.  /.    Mar.   Pisi  nga  bahol    nga 

gamit  sa  mga  sacayán. 
Tango,  m.  Tanga. 
Tantán,  m.  Agong. 

Tantarantán,  m.  Tonug  sin  guimbal.— fig. 
y  fam.  Sontoc,  pag  sontoc. 
Tanteador,  m.  Paratigaman  sa  mga  taon 

eún  dao  sa  pagsugal. 
Tantear,  a.  Pag  soco1.— Pag  tigaman  san 
mga  taon  cún  dao  sa  pag  sugal,  basi  sa- 
buton  an  mag  dadaug.-/^.  Panginano  anay 
sin  maopay.— Pagbasi,  pagsulay.— Pag  lag- 
da  anay  cún  dao  sa  pag  pintar. 
Tanteo,  tn.  vid.  Tantear.— Socol.— Isip  san 

mga  taon  nga  guindaug  ná. 
Tanto,  ta.  adj.  Sugad;  masugad.— m.  Ta- 
on.—Bari;  gungi;  cocot.— Caisipan.  Hinuad, 
sinacal.— ¿Tanto  ha  que  murió?  ¿Maiha  ná 
nga  namatáy?— Algún  tanto,  expr.  Gutiay. 
—Por  lo  tanto,  m.  adv.  Busa. 
Tañedor,  ra.  m.  y.  /.  Parapatonug;  para- 

tayhop;  paracablit. 
Tañer,  a.  Pagpatonug.— Pag   cablit. — Pag 

bagting;  pag  tingting. 
Tañido,  m.  Tonug;  tingug.— Bagting. 
Tañimiento,  m.  Pagpatonug.— Pag  cablit. 
— Pagbagting;  pag  ting  ting. 
Tapa./.  Acob.— Tacob;  taclob.— lapa.— 
Tapa  de  los  sesos,  jig.  y  fam.  Oló.— Sal- 
tar á  uno  la  tapa  de  los  sesos.//'.  Pagboong, 
pag  buca  buca  san  oló. 
Tapaagujeros,  m.  fig.  y  fam.  Cotero  nga 
diri  batid  caopay.— fig.  y  fam.  Tauo  nga 
dinadacop   lá  basi  masaliuan  sa  lain   nga 
tauo. 
Tapabalazo.  m.  Mar.  Cahuy  nga  mahdong 

nga  ibarayad  cún  malobo  an  sacayán. 
Tapaboca,  m.  Pag  tampalo.— Itarahub  sa 
baba. 

Tapacete.  m.  Atup  atup. 
Tapada.  /    Babaye  nga  nag   cocorompot 

san  taong. 

Tapadera.  /  Tacob,  taclob 
Tapadero,  m.  Tacob,  taclob;  isasarop;  íso- 
sorot. 


TA 


565 


Tapadillo,  m.  Inat-pan;   habong.— De  ta* 

padillo.  m.  vid.  fig.  Sa  hilum  lá  ^ 

Tapadizo,  m.  Pag  tahub  an  babaye  basi 

diri  quilal-on.  ^      u 

Tapador,  ra.    s.  Parutahub.— m.    Tacob, 

taclob. 
Tapadura.  /  Pag  tacob,  pag  taclob.— Pag 

tahub.  ,  . 

Tapamiento.  m.  Pag  tacob,   pag  taclob. 

Pag  tahub. 
Tapanco.  m.  Pambobong,  balcasa,  cayang. 
Tapapiés,  m.  Biste  nga  halauig  nga  maa- 
but  sa  teel. 

Tapar,  a.  Pag  acob;  pag  tacob,  pag  taclob. 
—Pag  tahub.— Paglibo— Pag  loplop.— Pag 
cugme— Pag  comot.— Pag  bayongbong.— 
Pag  corompot,  pag  corombot.— Pag  dabon. 
-Paghimon.— Paghol-ot.-Pagsarop.— Pag 
sorot.— Pagtabon.— Pag  totob.-Pag  tacpo. 
—Pag  tacpol.— Pagtahop.— Pag  tampis.— 
Pag  toom.  fig.  Pag  tago  tago— Tapar  la 
boca  de  la  caña  para  que  salga  despacio 
el  agua.  Bisibis,  sampong  sarop.— Tapar 
la  boca  al  reir.  Comoy,  comhol— Tapar  la 
cabeza  con  la  parte  de  atrás  del  manto, 
saya,  etc.  Alibongbong. 
Taparrabo,  m.  Bahag. 
Taperujarse,  r.fam.  Tabón,  tahub,  corom- 
pot. 
Taperujo,  m.  Tacob,  sorot  etc.,  nga  ma- 

raut.— Maraut  nga  pag  sorot,  etc. 
Tapetado,  da.  adj.  Maromaitum;  soso. 
Tapete,  m.  Banig  ó  alpombra  nga  guti.— 
Tahub  sin  lamesa,  etc. 
Tapia.  /  Bong  bong  nga  tuna  nga  dao  co- 
ta.—Cota. 
Tapiador.  m.    Parabuhat  sin  bong    bong 

nga  tuna. — Cotero. 
Tapial.  Hormahan  nga  tabla  sa  pag  bubat 
sid  bong  bong  nga  tuna,  cún  cota  nga  qui- 
nan ón.  ,  , 
Tapiar,  a.  Pag  buhat  sin  bong  bong  nga 

tuna— Pag  cota. 
Tapicería.  /    Mga  panapton.—  Piotan  sin 
mga  panapton.-Pag  hablon.-Tendahan  sin 
mga  panapton. 
Tapicero,  m.  Parahablon.— Parabanig   sin 
mga  alpombra,  etc.— Pararayandayan,  pa- 
rasab-ong  sin  balay,   etc.— Paramangno  sa 
mga  mahal  nga  mga  panapton.. 
Tapiería.   /  Mga  bong    bong  nga    tuna, 

mga  cota  sin  balay,  etc. 
Tapín.  m.  Sorot  sin  sudlanan  s,in  pólbora. 
Tapioca.  /  Baga  arasip. 
Tapir,  tn.  Mananap  nga  halaba  an  íya  irong. 
Tapirujarse.    r.  fam.  Tabón;  tahub;  co- 
rompot. 


m  f a 

Tapirujo.  m.  Tacob,  sorot,  etc.,  liga  ma- 
raut  nga  pag  sorot,  etc. 

Tapis.  m.  Tapis. 

Tapiz,  m.  Panapton  nga  hinablonan  sin  ba- 
rahibo  sin  carnero,  sin  igagama  nga  may 
guinpintaran  sin  mga  ladauan,  etc. 

Tapizar,  a.  Pag  sab-ong  sin  mga  panap- 
ton nga  mahal  sa  mga  singbahan,  etc. 

Tapón,  m.  Sorot;  sarop. 

Taponazo,  m.  Pacaigo  sin  sorot  san  pag 
abre  sin  boteya  nga  serbesa,  etc. — An  to- 
nug  san  pag  abre. 

Taponería.  /.  Mga  sorot;  mga  sarop. — Ba- 
lay nga  guinbubuhatan  san  mga  sorot. — 
Tendahan  sin  mga  sorot. 

Taponero,  m.  Parahimo  sin  mga  sorot. — 
Parabaliguia  sin  mga  sorot. 

Tapsia.  /.  Banua  sa  baybay  sa  dagat  nga 
Mediterráneo. 

Tapujarse,  r.  fam.  Pag  corompot. 

Tapujo,  m.  Pag  corompot,  tahub  sa  bay- 
hon.  — fig.  y  fam  Pag  tagotago  san  cama- 
tuoran. 

Taque,  m.  An  tonug  san  y  abe  san  pag  ya- 
be  sin  puerta. — Tonug  san  pag  toctoc  sin 
puerta- 
Taquera.  /.  Piriotan  san  mga  taco  nga 
gamit  sin  pag  biyar. 

Taquigrafía./.  Pag  aradman  ó  calasguran 
sin  pag  surat  sin  dagmit  tungud  sin  mga 
lactud  nga  mga  badlis.  Dagmit  nga  pag 
surat  sin  lactud  nga  mga  badlis  alagad  gud 
san  pag  polong. 

Taquigráficamente,  adv.  m.  Sugad  san 

lagda  san  Taquigrafía. 

Taquigráfico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan Taquigrafía. 

Taquígrafo,  m.  Maaram  san  Taquigrafía. 

Taquilla.  /  Piotan  sin  mga  surat  ó  papel. 

Taquinero.  m.  Parasugal  sa  sugal  nga 
tinatauag  taba. 

Tara.  /.  An  iban  san  pag  timbang,  cún 
pinopotos  sin  banig,  etc.— Oay  ug  iba  pá 
nga  gamit  sin  pag  tigaman  san  mga  pag 
timbang. 

Tarabita.  /  Calog  cog  nga  oay  cún  pisi 
bá,  calog   cogan. 

Taracea.  /.  Linuguit. — Guinluguitan. 

Taracear,  a.  Pagluguit. 

Tara  gal  lo.  m.  Tocol. 

Taraje,   m.  Cahuy  nga  taray. 

Tarambana,  com.  fam.  Culang  culang. 

Tarando,  m.  Bugsoc 

Tarantela.  /.  Sayao. 

Tarántula.  /.  Laua.— Picado  de  la  tarán- 
tula; fr¿  An  may  caratan  ó  casaquit. 

Tarantulado,  da.  adj.  An  may  carat-an 
ó  casaquit. — Maquilas. 


VA 

Tarará,  f    Tonug   san  toronggon  nga  ti- 
natauag trompeta. 
Tararear,  a.  Pag  lay  lay. 
Tararira.  /.  fam.  Aringasa,  ngiras. — cóm. 

fam.  Tauo  nga  maquilas. 
Tarasca.  /.  Halas  halas  nga  macaharadluc. 

—fig.  y  fam.  Babaye  nga   maraut  an  iya 

pag  cahimo  ug  maraut  an  gaui. 
Tarascada.   /.    Tinoc-ban.— fig.  y   fam 

Maraut    nga    pag  baton  ó  pag  polong. — 

Quinag-tan. 
Tarascar,  a.  Pag  tocob,  pag  cagat. 
Taravilla.  /  Itranca  sa  mga  sada  ug  mga 

bentana.— fig.  y  fam.  Tauo  nga  mayacan 

sin  uatay  man  cahusayan.  -  Soltar  uno  la 

taravilla.   fr.  fig.  y  fam.    Pag    yacan  sin 

damo  ngan  sin  dagmit. 
Taray,  m.   Cahuy  cahuy  nga  natutubo  sa 

baybay  sa  dagat  nga  Mediterráneo,  sa  mga 

capoporod-an  nga  sinisiring  Canarias  ug  sa 

Indias. 
Tarazar,  a.    Pag    tocob.  pag  cagat.— fig. 

Pacasamoc;  pacasáquit,  pacabido. 
Tarazón,  m.  Potol,  usa  capotol  sin  carne 

cún  isda  bá. 
Tarbea.  /•  Solud  nga  daco. 
Tardador,  ra.  adj.  Maiha. 
Tardanaos,    m.  Isda  nga  tardanaos. 
Tardanza.  /.  Caiha;  camaina. 
Tardar,    n.  Pag  iha. — Laay. — Laod,  laod 

laod. — Labás. 
Tarde.  /.    Colop,  hapon. — Buenas  tardes. 

Maopay    nga    colop. — De  tarde  en  tarde. 

m.  adv.  Sa  mataod  taod. 
Tardecer,  n.  Colop  ná. 
Tardecica,  ta.  /.  Colopay. 
Tardíamente,  adv.  m.  Labás  ná,  apas  ná. 
Tardío,  día.  adj.  Laay. — Labás  ná,  apas 

ná. — Maiha. 
Tardísimo,  adj.  s.  Labás  ná  caopay,  apas 

ná  caopay;  maiha  pá  gud. 
Tardo,  da.  adj.  Mahubia,  mahinay. — La- 
bás ná,  apas  ná. — Diri  masabut. 
Tardón,  na.  adj.  fam.    Maiha  caopay. — 

Maiha  masabut. 
Tarea.  /.  Buhat;    buhat  nga  sinoclan  ó  ti- 

nigam-nan. — pl.  Mga  pag  buhat. 
Tarida.  /.  Baga  sacayan  nga  ginagamít  sa 

dagat  nga  Mediterráneo. 
Tarifa.  /  Taripa  nga  casayoran  san  bale 

san    mga    iguinbabaliguia;    casayoran  san 

bayad  nga  igbabayad. 
Tarima.  /.  Turum-ban,  turum-banan. 
Tarimón.  m.  Turum-ban  nga  daco. 
Tarín,  m.  Sicaualo  nga   salapi. 
Tarina./  Pingan  nga  tinatauag  bandejado. 
Tarja.  j .  Cahuy  nga  binuca  nga  quinacad- 

lisan,  basi  sabuton  cún  pipira  ná  an  nacuha 


TA 

ó  inangcat. — Calasag. — Usa  nga  daco  nga 

cuarta. 
Tarjador,  ra.  m.  y  /.  Paracadlis,  parati- 

gaman. 
Tarjar,  a.  Pag  cadlis,    pag  tigaman. 
Tarjero,  ra.  m.  y/  Paracadlis,  paratigam. 
Tarjeta.  /.  vid.  Tarja. — Papel  nga  gutiay 

nga  sinuratan  san  ngaran  sin  tauo,  nga  iya 

man  gagamiton  dao  surat  cún  may  caso- 

rocan. 
Tarjeteo,    m.  fam.  Agsub  nga  pag  pado- 

long  sin  mga    tarjeta. 
Tarjetero,    m.  Surudlan  sin  mga  tarjeta. 
Tarquín,  m.  Lapuc. — Lapdoc. 
Tarquinada.  /.  fig.  y  fam.  Pag  lugus  sin 

babaye  sa  maraut  nga  tuyo. 
Tarro,  m.  Cámao  cámao. 
Tarso,  m.  An  dapit  sa  ticud  san  teel. 
Tarta.  /.  Baga  caraba. — Tortiya  nga  may 

bunay,  carne  ngan  sin  matam-is. 
Tártago,  m.  Banua.— y?£\  y  fam.  Cacurian. 

—fig.  y  fam.  Maraut  nga  pag  dorogas  ó 

pag  tiao. 
Tartajear,  n.  Ngoyit. 
Tartajoso,  sa.  adj.  Mangoyit. 
Tartalear,  n.  fam.  Quirio;  quirug  quirug. 

—fam.  Culba,  dálao.  Dinadálao  acó.  Estoy 

turbado. 
Tartamudear,  n.  Salapid,  in  baga  masa- 

salapid  an  dila;  ngoyit. 
Tartamudeo,  m.    Pangoyit,    macuri    m;i- 

caluas. 
Tartamudo,  da.    adj.  Mangoyit,    macuri 

macaluas. 
Tartán,  m.   Panapton    nga   hinablonan  sin 

tingcal. 
Tartana,  f.    Sacayán  nga  guti. — Carruaje 

nga  daco  nga  may  habong  habong  ug  mga 

lingeoran  sa  luyo  luyo. 
Tartáreo,  rea.   adj.  An  tungud  sa   im- 

pierno. 
Tatárico,  ca.  adj.  Bolong  nga  may  tártaro. 
Tartarizar.    a.  Pag  himo  sin  bolong  nga 

may  tártaro. 
Tártaro,  m.  Larug  sin  alacio  nga  nadodo- 

cot  sa  mga  liguid  ug  sugud  san  sudlanan 

ug  gamit  sin  pag  himo  sin  bolong. 
Tártaro,  m.  poét.  An    impierno. 
Tartera.  /.  Baga  caraha- 
Tartrato.  m.  Bolong  nga  guican  san  pag- 

casalacot  san  ácido  tártrico  ug  sin  asin. 
Tártrico,  ca.  adj.  Bolong  nga  may  crémor. 
Taruga.  /.  Mananap  nga  sugad  sin  cameyo 

nga  nabuhi  sa  Perú. 
Tarugo,    m.  Patlong,    padlong. — Piri  nga 

tinapay. 
Tarumba  (Volverle  á  uno),  fr.  fam. 

Salanguisan. 


TA-TE 


567 


Tasa.  Tasación.  /.  Batas;  pag  batas.— 

Carig-onan. — Bayad   nga   ipinapag  bayad 

nga  tinalaan  gud  sa  mga  ponoan. — Socol. 
Tasadamente,  adv.    m-  Batas  gud;  sino- 

col     gud. 
Tasador,   ra.  adj.  Mabatas;  masocol.— m. 

Parasocol 
Tasajo,  m.  Tapa. — Hiua,  usa  ca  hiua  nga 

carne. 
Tasar,  a.  Pag  batas,  pag  bale  sa  mga  iguin- 

babaliguia.— -fig.  Pag  socol. 
Tascador,  m.  Bayo  sin  cáñamo. 
Tascar,  a.  Pag  bayo  sin  lino  ó  caña. — Sab- 

sab,  panabsab  an  mga  hayop  ó  mananap. 

— Pag  cagat  r.n  cabayo  san  preño. 
Tasco,  m.  Baga  panit  sin  lino  ó  cáñamo. 
Tasquera.  /.  fam.  Suhay.— Tanguayan. 
Tasquil.  m.  Sinacsac  sin  bato. 
Tastaz,  m.  Binayo  nga  daba. 
Tasto,  m.  Cápanos,  mapanos  ná. 
Tasugo,  m.    Mananap  nga  tasugo. 
Tatarabuelo,  la.  m.  yfi  Icatolo  nga  apuy. 
Tataradeudo,  da.  m.  y  f  Oropud.— //. 

Cadaan  nga  mga  caorop-dan. 
Tataranieto,  ta.  m.  y/.  Apo  nga  icatolo. 
Tatas  (Andar  á  tatas.)//-.  Pag  nanap, 

pag  ticang  ná  an  bata  sin  pag  lacat. 
ITate!  Hinay  hinay;  ayao  anay. 
Tato.  m.  Mananap  nga  liniliquin  sa  pag  ato. 
Tato,  ta.  adj.   Ngoyit. 
Taumaturgo,  m.  Tauo  nga  sangyao. 
Taurino,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  todo. 
Taurómaco,  m.  An  maquiquiauay  sa  mga 

todo  nga  baca. 
Tauromaquia./.  Cabatiran  sin  paquiauay 

sa  mga  todo  nga  baca. 
Tautología.  /.  Pag  uli  uli  sin  pag  asoy. 
Taxativamente,  adv.  m.  Sinocol,  tinasar 

gud. 
Taxativo,   va.  adj.    Macatasar.  —Sinocol, 

tinasar. 
Taxidermia.  /.  Pag  aradman  sin  pag  pa- 

tiga  nga  diri   madonot  an  lauas  nga  patay. 
Taz  á  taz.  m.  adv.   Pag  tagalio,  pag  balio 

nga  uaray  iban,  uaray  dugang. 
Taza./.  Tasa;  yahong,  uhatas. — Tagayan. 
Tazón,  m.  Tasa  nga  daco,  yahong,  uhatas. 

TE 

Te.  /.  Ngaran  san  letra  nga  t. 

Té.  m.  Cahuy  cahuy  nga  quinucuhaan  sin 
simiente. — Simiente. 

Tea.  /  Aguipot,  solo,  sanga  ó  tiac  sin  ca- 
huy nga  gamit  sin  pag  lauag. 

Teame.  /  Bato. 

Teamide.  /.  Bato. 


568 


TE 


Teatino,  na.  adj.  Tinatauag  teatino  an  mga 
capadian  ni  San  Cayetano. 

Teatral,  adj.  An  tungud  sa  teatro  ó  ca- 
ñan pag  comedia. 

Teatralmente.  adv.  m-  Quinomedia;  baga 
cañan  pag  comedia. 

Teatro,  m.  Teatro,  comediarían. 

Tecla.  /  Tecla,  baga  diladÜa  sin  órgano 
etc. — Dar  uno  en  la  tecla,  fr.  fig.  y  fam. 
Pacatigo,  pacatoltol. 

Teclado,  m.  Mga  tecla  ó  mga  diladila  sin 
órgano,  etc. 

Teclear,  n.  Patoctoc  sa  mga  tecla. — Hu- 
rangbayan.—  a.  fig.  y  fam.  Pag  basi,  pag 
larang  sin  mag  calainlain  nga  catigayonan 
sa  ano  man  nga  guintutuyo. 

Técnicamente,  adv.  m.  Angay  ó  igo  gud 
sa  mga  polong  nga  calugaringon  sa  tag-sa 
nga  pag  aradman,  cabatiran  ó  calasguran. 

Técnico,  ca.  adj.  Polong  nga  calugaringon 
sa  tag-sa  nga  pag  aradman,  cabatiran  ó  ca- 
lasguran. 

Tecnicismo,  m.  Mga  polong  nga  caluga- 
garingon  sa  tag-sa  nga  pag  aradman,  etc. 

Tecnología.  /.  Casayoran  sa  mga  polong 
nga  calugaringon  su  tag-sa  nga  pag  arad- 
man, etc. — Toton  nga  pamolong  nga  ga- 
mit  sa  mga  pag  aradman,  etc. 

Tecnológico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
tecnología. 

Techado,  m.  Atup. 

Techar,  a.  Pag  atup. — Pag  garadas. — Pag 
hal-it. 

Techo,  m.  Atup.—  -fig.  Balay,  oroquian. 

Techumbre.  /.  Atup. 

Tedero,  m.  Puthao  nga  tongtongan  sin 
mga  aguipot,  etc. 

Tedeum,  m.  Tedeum  nga  carantahun  sa 
Santa  Iglesia. 

Tediar,  a.  Pagdomot,  pag  homot. — Ngalas. 

Tedio,  m-    Cangalas. 

Tedioso,  sa.  adj.  Macangalas. — Masaplud 
sa  baba. 

Tegual.  m.  Buhis. 

Tegumento,  m.  Potos. 

Teja.  /.  Pinit  sin  lagay  nga  minasa  ug  li- 
nuto  nga  sugad  sin  cale;  guinagamit  sa  pag 
atop  sa  mga  cabalayan,  etc. 

Tejadillo,    m.  Atup,  atup  atup. 

Tejado.  m.  Atup  nga  teja. 

Tejar,  m.  An  guinbubuhatan  san  mga  teja. 

Tejar,  a.  Pag  atup  sin  teja. 

Tejaroz.  m.  Balisbisan. 

Tejedera.  /.  Parahablon. 

Tejedor,  ra.  m.  y  f.  Parahablon. 

Tejedura.  /.  Pag  hablon.— Cahablon. 

Tejeduría./.  Pag  aradman  sin  pag  hablon. 
— Hablonan. 


TE 

Teje  maneje,  expy.fam.  Cabatid  sin  pag 
patigayon. — Cadagmit  sin  pag  buhat  bisan 
ano. 

Tejer,  a.  Pag  habol,  pag  hablon. 

Tejera./.  An  guinbubuhatan  san  mga  teja. 

Tejero,  m.  Parahimo  sin  mga  teja. 

Tejido,    m.  Hinabol,  hinablon. 

TejillO.  m.  Bagcos. 

Tejo.  m.  Tipac  sin  teja. 

Tejo.  m.  Cahuy  nga  lunhao  guihapon. — 
Bulaban  nga  baol  pá. 

Tejoleta.  /.  Tipac  sin  teja. — Bica. 

Tejón,  m.  Mananap  nga  tejón. 

Tejón.  Bulauan  nga  baol  pá. 

Tejuela.  /  Teja  nga  gutiay. — Tipac. 

Tejuelo,  m.  Tipac  nga  gutiay  sin  teja. 

Tela.  /.  Bisan  ano  nga  género  ó  panapton. 
— Cubal. — -Lapuglapug. — Baring;  bitana; 
pag  oyud. — Balay  sin  laua,  laua. — Bolog 
sa  mata. — -fig.  Limbong. 

Telamón,  m-  Arq.  Tauo    tauo. 

Telar,  m.  Hablon. 

Telaraña.  /  Laua. 

TelarejO.  m.  Hablon  nga  guti. 

Telefio.  m.  Banua  nga  natutubo  sa  Cabo 
de  Buena  Esperanza. 

Telera.  /  Sisip  nga  puthao. — Alad  nga 
tabla. — Lacdanan;   lacbayan. 

Telescopio,  ni.  Anteojos  nga  dageosa  pag 
quita  sa  mga  buhat  nga  naghaharayo. 

Teleta.  /  Papel  nga  secante  basi  diri  ma- 
para  an  sinurat. 

Teletón.  m.  Panapton  nga  igagama. 

Telilla.  /.  Panapton  nga  manipis. — Lapug 
lapug. — Lucap. 

Telina.  /  Bibi.— Tuay. 

Telón,  m.  Telón  nga  gamit  sa  mga  come- 
diaban. 

Telonio,  m.  Balay  nga  guindodolongan  san 
mga  buhis. 

Telúrico,  ca.  adj.  An  tungnd  ó  cañan  tuna. 

Tellina.  /  Bíbi.-Tuay. 

Telliz,  m.  Tahub  sa  mga  siya  sa  cabayo. 

Telliza.    /.  Tahub  sa  mga  higdaan. 

Tema.  m.  Hintutungdan. 

Temático,  Ca.  adj.  An  mahusay,  matu- 
man  ó  guintitima  alagad  lá  sa  hintutung- 
dan.— Madurat,  macong  cong. 

Temblandera.  /.  Baso  nga  haluag  nga  sa- 
lapi,  bulauan  cún  salaming  bá. — Poy  son 
ó  puson  nga  bulauan  cún  salapi  bá  nga 
may  bato  nga  mahal.— Isda  nga  torpedo. 

Tembladero,  m.  Tuna  nga  maoyog  oyog. 

Temblador,  ra.  Malinug;  macabag;  ma- 
cadal,  macadal  dal,  macaral,  macaral  caral; 
macobog,  macobog  cobog;  macodog;  nía- 
coyo,  macoyocoyo;  macondug;  macorug 
corug;    maquiriu;  maquirug. 


TE 

Temblante,  p.  a.  vid.  Temblador.— Ba- 
clao  sa  cagapusan  sa  camut. 

Temblar,  n.  Bayug;  oyug,  oyug  oyug;  li- 
nug. — Cabag;  cadal,  cadal  cadal,  caral,  ca- 
ral  caral;  cobog,  cobogcobog;  codug,  Coyo; 
coyo  coyo. — Condug. — Corug;  corug  co- 
rug. — Conay,  pangonay. — Quiriu;  quirug; 
cotoy  cotoy,  pangotoy  cotoy. — Quibig  qui- 
big. — Quipe  quipe. — Taquig. — Hadluc  cao- 
pay^alao. 

Tembleque,  m.  Poyson  ó  puson  nga  bula- 
uan  cún  salapi  bá  nga  may  bato  nga  mahal. 
— Rayan  dayan. — Tosoc  sa  oló. 

Temblequear,  n.  fam.  Corug  corug;  ca 
dal  cadal;  quirio. 

Temblentear.  n.  fam.  vid.  Temblequear. 

Temblón,  na.  adj.  Macorug  corug. — Ma- 
cadal  cadal. — Quiriuon. — Dinadalao. 

Temblor,  m.  Codug,  cacodug;  corug  co- 
rug, cacorug  corug;  cotoy  cotoy,  pangotoy, 
cotoy. — Quiriu,  caquino;  quirug  quirug,  ca- 
quirug. — Coyo;  coyocoyo,  pangoyo  coyo. 
Linug  cún  dao  an  tuna. 

Tembloroso,  sa.  adj.  Macorug  corug; 
macadal  cadal;  maquirug  quirug.  — Mango- 
yo  coyo.— Quiriuom. — Dmadalao. 

Tembloso,  adj.  vid.  Tembloroso. 

Temedor,  ra.  adj.  Mahadluc,  mahaduc; 
hadlucon,  haducon. — vid.  Temer. 

Temer,  a.  y  n.  Hadluc,  haduc. — IJmo. — 
Bulagsaua. — Caran;  cura. — Garandat. — Ha- 
lao  hao. — Hibig  hibig. — I  lina. — Hingaua. 
— Condug,  hacondug. — Ignap. — Hirib  hi- 
rib;  hiric  hiric;  hirug  hirug;  quiritio;  taca; 
carit.-  Tahap. 

Temerariamente,  adv.  m.  Caculang  gud 
sin  cahadluc;  caculang  gud  sin  panginano. 

Temerario,  ria.  adj.  Culang  sin  cahad- 
luc; culang sin  panginano. — líunahuna  nga 
culang  sin  carig-onan  ó  camatuoran. 

Temeridad,  f.  Caculang  sin  cahadluc;  ca- 
culang sin  panginano. — Pag  huna  huna  nga 
culang  sin  carig-onan  ó  camatuoran. 

Temerón,  na.  adj.  An  nag  papacamaisug. 

Temerosamente,  adv.  w.  Sadaco  gud 
nga  cahadluc. — Sa  daco  gud  nga  catahap. 

Temeroso,  Sa.  aiij.  Macacahadluc;  ma- 
cacatahap. — Hadlucon,  mahadlucon;  limo; 
halao  hauon;  maignap.  —  Dalao;   matalao. 

Temible,  adj.   Macaharadluc. 

Temor,  m.  Cahadluc,  cahaduc. — Cabulag 
saua;  casaua;  cacondug;  cahalao  hao;  cahi- 
big  hibig;  canina;  cahingaua. — Cabacnal;  ca- 
taha. — Caignap.— Cahirib  hirib;  cahiric  hi- 
ric; cahirug  hirug. — Carit,  pangarit.— Ca- 
tahap. 

Temorizar.  a.  Pacahadluc,  pacahaduc. 

Tempanador.  m.   Garamiton  nga  puthao 


TÉ 


569 


nga  gamit  sin  pag  cuha  san  tacob  sa  mga 
balay  sin  potiocan. 

Tempanar,  a.  Pag  tacub  sa  mga  balay 
sin  potiocan. — Pag  sorot  sa  mga  barriles, 
etc. 

Témpano,  m.  Toronggon. — Guibay  sin 
sin  tosino. — Totob  sin  guimbal,  etc. — Ta- 
cub,   sorot. 

Temperación.  /.    vid.   Temperamento. 

Temperadamente,  adv.  m.  Sa  casada- 

ngan  gud. 

Temperado,  da.  adj.  Casadangan  gud, 
diri  mahagcot  ug  diri  man  mapaso. 

Temperamento,  m.  Baga  caiya  sin  tuna 
cún  mahagcot  bá,  cún  mapaso  bá,  cún 
sinasaquitan  bá  an  tauo  dida. — Pag  buot 
basi  maocoy  an  mga  pag  susuhay,  ma- 
cuha  an  mga  caolangan,  etc- — Capaso  sa 
mga  lauas,  tuna,  etc. — Cataghum. 

Temperancia.  /.  Casadangan. 

Temperante,  p.  a.  Macacaiban. 

Temperar,  a.  Iban;  pacaiban. — Pag  ba- 
gay. — Pag  sidlot  cún  dao  puthao. 

Temperatura.  /.  Capaso  cun  cataghum 
bá  sa  mga  lauas,  tuna,  etc. 

Temperie.  /.  Capaso  cun  cataghum  bá 
sa   mga  hangin. 

Tempero,  m.  Camaopay  ná  san  tuna  tu- 
ngud  sin  uran. 

Tempestad.  /.  Buranos;  onos;  onus  onus; 
uranus. — Baguio;  barobaguio. 

Tempestivamente,  adv.  t.  Igo  gud;  ti- 
gayon  gud. 

Tempestivo,  va.  aij.  Igo,  angay,  tigayon. 

Tempestuosamente,  adv-  m.  Buranos 
gud;  onus  gud;  onus  onus  gud;  uranos 
gud. — Baguio  gud. 

Tempestuoso,  sa.  adj.  Maburanos;  mao- 
nus;  maonusonus;  maoranos. — Baguiohun. 

Templa.  /.  Pintar  nga  nah¡himo  sa  pula 
san  bunay  ngan  sin  tubig. 

Templa.  /  Dongan  donganan. 

Templadamente,  adv.  m.  Sa  casadangan 
gud. 

Templadera.  /.  Paod  sin  quilot. 

Templado,  da.  adj.  Casadangan  lá  sa 
mga  pag  caon,  o.\.c.—fam.  Maisug,  maco- 
sog,  casing  casingan.  —  Diri  mapaso,  di 
man  mataghum. — Malanhud. — Malugad. 

Templador,  ra.  adj.  Mag  papacaopay.— 
Mag  papaangay. — Macapogong. — m.  Lia- 
be  nga  gamit  sa  mga  arpa,  etc. 

Templadura.  /.  vid.  Templar.    < 

Templamiento,  m.  Casadangan. 

Templanza.  /.  Casadangan. 

Templar,  a.  Pag  pacaopay. — Pag  patag- 
hum  cún  mapaso  pá. — Pag  patiga  cún  pag 
pahalaba  bá  sa  mga  tumbaga,  mga  sala- 


570 


TE 


ming,  etc. — Pag  bagay. — Pag  sidlot. — Pag 

paiban. — Pag   iban   san  casina,    etc. — Pag 

paangay  sa   mga   toronggon. — Pag   sacot, 

pag  salacot  sin  maopay  sa  mga  pintar. — 

*.  Pag  casadangan. 
Templario,  m-  Sacop  sa  orden  nga  sini- 

siring  de  los  Templarios. 

Temple,  m.  An  capaso  cún  an  cataghum 

bá. — Sidloc,  sidlot. 
Templete,  m.    Singbahan    nga    gutiay. — 

Baga  singbahan. 
Templo,  m.  Singbahan;  arampoan. 
Témpora./.  Mga  adlao  nga  ig  pupuasa  nga 

sinisiring  mga  témpora. 
Temporada.  /.  Pipra  dao  ca  adlao;  tuig, 

tuig  sa  habagat,  tuig  sa  amihan;  tuig  nga 

ig  babaliguia,  etc. 
Temporal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  tiem- 
po; sa    pira  dao  ca  adlao,  sa  pira  dao  ca 

bulan  cún    tuig  bá. — An  tungud  sa  gahum 

sa  mga  ponoan  nga  calibutanon. — Baguio; 

maraut  an  cabanua. — Onus  onus. — Sibua- 

da. — Uran,  in  dayon  lá  an  uran. 
Temporal,  adj.    An  tungud  ó  sa  dongan 

donganan. 
Temporalidad.  /   An  sohol  ó  bayad  tu- 
ngud sin  catungdanan,    nga    qninacarauat 

san    nageacatungdanan. — An    tungud    sini 

nga   quinabuhi. 
Temporalizar,  a.  Pag  iban,  pag  paguti  ó 

pag  pahalipot    sin    camaina    an    madugay 

cunta  caopay. 
Temporalmente,  adv.  /.  Sa  pira  dao  ca 

adlao,  bulan  cún  tuig  bá\ 
Temporáneo,  nea.  adj.  Sa  pira  lá  dao  ca 

adlao,  bulan  cún  tuig  bá. 
Temporario,  Ha.  adj.  Sa  pira  lá  dao  ca 

adlao,  bulan  cún  tuig  bá. 
Temporero,    ra.  adj.  An  nagtutuman  sin 

catungdanan  sa  pira  lá  dao  ca  adlao,  ect. 

— Tinalaanan  sin  adlao. 
Temporizar,  n.  Pag  alagad.— Pag  hilang- 

cag. 
Tempranal,  a.    An   tuna  ug  an  mga   ta- 

num  nga  namomonga  dayon. 
Tempranamente,  adv.  *.  Atab  gud.— Aga 

aga  gud. 
Temprano,  na.  adj.  Diri  pá  oras— .Atab. 

— Atab  aga. 

Temulento,  ta.  adj.  Hubog. 
Tena.  /.  Panon  sin  mga  carnero  cún  mga 

candingbá,  nga  diri  malabao  sin  caun-man. 
Tenacear,  a.    Pag  sipit,  pag  compit,  pag 

quimpit. — n.  fir,  Pag  durat. 
Tenacero.  m.  Parahimo  sin  mga  sipit,  etc. 

—  Parabaliguia  sin  mga  sipit,  etc. — Paraga- 

mit  sin  mga  sipit,   etc. 
Tenacidad.  /.  Camadocot. — Carnadura!. 


TE 

Tenacillas./.    Sipit,  compit  ó  quimpit  nga 

guti. 

Tenallón.  m.  Cota  nga  habobo. 
Tenaz,  adj.    Matocob. — Madocot— Madu- 

rat;  macongeong,  macom  com. 
Tenaza.  /  Sipit,  cumpit,  quimpit,  quipit. 

— Cagat. 
Tenazada.  /.    Pag  sipit,  pag  cumpit,  pag 

quimpit,  pag  quipit.—-^.  Pag  cagat. 
Tenazmente,  adv.  m.    Madocot  caopay. 

— Madurat  caopay. — Marig-on  caopay. 
Tenazón  (Á,  ó  De).  Tigda,  sin  tigda.— 

Parar  de  tenazón.  /   Pag  odong  sin   tigda 

an   cabayo. 
Tenazuelas.  /  p¿.    Sipit  nga  gutiay,  etc. 
Tenca.  /  Isda  sa  salug. 
Ten  con  ten.  expr.  fam.  Hinay  hinay. 
Tendajo,  m.  Tendahan  nga  guti. 
Tendal,  m.  Tolda  sin  sacayan,    etc.  .  Ha- 

bong  habong. — Dugnit  nga  halaba  ug  hal- 

uag  nga  salaran  sa  mga  aseitunas  sa  pono 

san  cahuy. 
Tendalera,  f.fam.  Cauaray  cahusayan,  ca- 

gomoc. 
Tendalero,    m.    Halay  hayan;  cotayan. — 

Bularan. 
Tendedero,  m.  Halay  hayan;    catayan. — 

Bularan. 
Tendedor,  m.  An  mahalay  hay. —  An  ma- 

bulad,  parabulad. 
Tendedura./.  Pag  halay  hay.— Pag  bulad. 
Tendejón,  m.  Tendahan  nga  guti. 
Tendel,  m.  Cotay  sa  pag  cota. 
Tendencia.  /  Cahilig,  cahiligan. — Se  usa- 
rá la  partícula  baga  y  //.  Baga  tidudugang. 

Con  tendencia   á  aumentarse. — Baga  tiuu- 

suag.  Con  tendencia   á  subir,  etc. 
Tender,  a.  Pag  buclad.— Pag  bulad.— Pag 

halay  hay. — r.  Hayad. — Ayap.— Ligdas. — 

Laylay. — Pagbaya   san    guintuyo    cay   an 

cahubia. 
Tenderete,  m.   Su  gal  sa  baraja. 
Tendero,  ra.  m.  y  /  An  may  tendahan. 

An  may  tienda. 
Tendezuela.  /    Tendahan  nga  guti. 
Tendidamente,  adv.  m.  Hayad  caopay. — 

Halaba  caopay  nga  casayoran. 
Tendido,  m.  Pinoporoc-an,  poroc-anan  sa 

mga   tauo  dito  sa  mga  pag  auayan  sa  mga 

todo  nga  baca. — An  binunacan  nga  panap- 

ton  nga  binubulad. — Mga  tinapay  nga  ua- 

ray  pá  pag   lolotoa. — An    atup  sin    balay 

gauas  an  sugabong  ug  balisbisan. 
Tendinoso,  sa.  adj.  Zool.  Ogatan. 
Tendón,  m.  Zool.  Ogat,  cosog. 
Tenducha.  /.  Tenducho,  m.  Tendahan 

nga  baga   uaray  polos. 
Tenebrario.  m.  Tenebrario  nga  tinataoran 


TÉ! 

sin  na  polo  cag  lima  nga  mga  candila  nga 

gamit  sa  Semana  Santa  sa  pag  tinieblas. 

Tenebrosamente,  adv.    m.    Mangit  ngit 

caopay,  masirum   caopay. 
Tenebrosidad.   /.  Cangit    ngit,  casirum; 
camangitngit,    camasirum. — Cangit  ngitan, 
casiruman. 
Tenebroso,  sa.  adj.  Mangit  ngit,  masirum. 
Tenedor,  m.  Tag-ada,  tag-iya. — Tinatapu- 
ran^n  pag  mangno. — Tenedor  nga  gamit 
sa  lamcsa,  etc. — Tenedor  de  libros.  An  ti- 
tinatapuran  sin  pag  catin  san  mga  libro  de 
cuenta,  etc. 
Teneduría./.  Catungdanan  san  tinatapuran 
sin  pag  catin  san  mga  libro  de  cuenta,  ug 
an  balay  nga  inooquian    niya. 
Tenencia./  Pag  catag-ada,  pag  catag  iya. 
— Pag  cateniente,  catungdanan  sin  pag  ca- 
teniente. 
Tener.  (Significando  haber).  Mayada.  Ma- 
yaon.  May.  ¿May  ca  salapi?   ¿Tienes  dine- 
ro?— Mayada.    Tengo. 
Tener,  a.  Pag  caput,  pag  catin. — May,  ma- 
yada, mayaon. — Tener  ceño.  Mogot. — Te- 
ner al  niño  sobre  las  rodillas.  Balicog  cog; 
soon. — Tener   hambre.  Bungtas,  gotum. — 
Tener  cada  uno  su  parte  ó  tarea.  Asid. — 
Agyo,    aguio. — Tener  noticia.    Baut, — Te- 
ner sed.    Hala,    hanabahab,  uhao.— Tener 
celos.  Abugho. — Tener    un  pie  levantado. 
Quing  quing. — Tener  al  niño  con  las  ma- 
nos y  sobre    las    piernas.    Sapnó. — Tener 
mucho    frío.    Tang  quig. — Tener    náuseas. 
Luad  luad. — Tener  seis  dedos  en  las  raa- 
ó  pies.  Pang-an. 
Tenería./  An  güín  aabohan  san  mga  anit. 
Tenesmo,  m.  Otol.— Bus  ao. 
Tenia.  /  Bitoc  nga  halaba. 
TenientazgO.  m.  Pag  cateniente;    catung- 
danan sin  pag  cateniente. 
Teniente.  p.  a.  Macaput,  macatin. — Maya- 
da, mayaon. — adj.  An  bonga  nga  diri  pá 
hinug,  diri  pá  lahing.-- fam.  Linga,  boro- 
bongol.-— fig.    Maimot,    mahicao.  —  m.   Te- 
niente, an  icaduha  san  capitán  sa  bongto; 
liuan,  masaliuan. — Ponoan  sin  inga  solda- 
dos. 
Tenífugo,  ga.  adj.  Med.  Tambal  sa  bitoc 

nga  halaba. 
Tenor,  m.  Carig-onan  sin  bisan  ano. — Ca- 
sayoran  sin  surat. — Á  este  tenor,  m.  adv. 
Masugad  si  ni. 
Tenor,  m.  Mus.    Cantores  nga  tenor  nga 
harohataas  an  tingug.-— Músico  nga  tenor. 
Tensión./.  Catagong  tong. — Cahagoot. 
Tenso,  sa.  adj.  Tagong  tong. — Hagoot. 
Tentación.  /.  Panulay;  mulay.— Caer  uno 


en  ía    tentación,    fr.  fig.  Padaog  san  pa- 
nulay. 
Tentáculo,  m.  Bongot  bongot  sin  mana- 
nap. 

Tentadero,  m.  Pasluran  sin  mgatodohay, 
ug  dida  pag  babasihon  cún  mag  isug  bá 
sira  cún  diri  bá. 

Tentador,  ra.  s.  Manunulay. 

Tentar,  a.  Pag  hicap.—  Pag  cablit.— Pag 
cap  cap,  pag  carap  cap. — Pag  harapihap. 
— Pag  goong. — Pag  sulay,  pag  mulay. — 
Pag  sorug,  pag  sorug  sorug. — Pag  sarita. 
— Pag  caham;  pag  caramican;  pag  dam- 
dam;  p?g  caram  caram. — Pag  basi. 

Tentativa./  Pag  sarita — Pag  basi. 

Tentativo,  va.   adj.  Igbabasi. 

Tente  en  el  aire.  com.  Anac  ngalibug. 

Tente  en  pié.  m.  fam.  Pag  caon  sin  guti 
basi  mag  barobag-o  an  cosog. 

Tentemozo,  m.  Sulay,  tocud. 

Tenue,  adj.  Maluya;  magasa. — Manipis, — 
Letra  tenue.  Letra  nga  mayomo. — Gutiay. 

Tenuemente,  adv.  m.  Maluya  gud. — 
Gutiay  gud. 

Tenuidad.  /  Camaluya. — Caminipis.- — 
Cagutiay  an  polos. 

Teñidura.  /  Pag  lama.— Pag  darag.— 
Pag  tagum. — Pag  tomong. — Pag  tina. 

Teñir,  a.  Teñir  de  colorado.  Pag  lama, 
pag  pula. — Teñir  de  amarillo.  Pag  darag, 
pag  padulao. — Teñir  de  azul  ó  negro  cla- 
ro. Pag  tagum. — Teñir  de  negro  claro. 
Pag  tina. — Teñir  de  negro.  Pag  tomong, 
pag  paitum. 

Teocracia.  /  Pag  mando,  pag  mangno 
nga  diosnon  sugad  san  pag  mangno  sa 
Dios  sa  mga  hebreo  san  uaray  pá  sira 
mga'hadi  nga  calibutanon. — Pag  mangno 
cún  an  mga  capadian  an  may  gahum  nga 
labao. 

Teocrático,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
teocracia. 

Teodicea.   /    Pag    aradman  nga  tungud 
sa  Dios  ug  san  iya  mga  caudnganan  nga 
diosnon. 
Teogonia.  /  Pag  tulin  tulin  san  mga  dios 

dios  sa  mga  diuatahan. 
Teologal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  Teología. 
Teología.  /    Pag    aradman    nga  tungud 

sa  Dios  ug    san  iya  mga  caud-ganan  nga 

diosnon. 
Teológicamente,    adv.   m.     Sugad    san 

ángay  ug  igo  sa  Teología. 
Teológico,  ca.  adj.    An  tungud  ó  cañan 

Teología. 
Teologizar,   n.    Pag  polong  ó  pag  huna 

huna  sin  tungud  sa  Teología. 


572  TE 

Teólogo,  ga.  adj.  An  maaram  sin  Teolo- 
gía.— An  nag  aaram  sin  Teología. 

Teorema.  /.  Mag  polong  nga  gamit  sin 
pag  biling  san  camatuoran  sin  ano  man, 
cundi  sa  pag  huna  huna  cún  pag  polong 
lá,  uaray  pá  an  buhat. 

Teoría.  Teórica.  /.  Pag  sabut  ó  pag  qui- 
lala  sin  ano  man,  cundi  sa  pag  huna  huna 
cún  pag  polong  lá,  uaray  pá  an  buhat. 

Teóricamente,  adv.  ni.  Sa  pag  huna 
huna  cún  pag  polong  !á,  uaray  pá  an 
buhat. 

Teórico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
teoría. — An  masabut  ó  maquílala  sin  ano 
man  sa  pag  huna  huna  cún  pag  polong 
lá,  diri  sa  buhat. 

Teoso,  sa.  aij.  Tagucan  nga  cahuy  nga 
gamit  sin  pag  lauag,  etc. 

Tepe.  m.  Borobug-os  nga  tuna  nga  guin- 
sasadol,  opud  an  mga  gamut  san  banua, 
ug  guinlolorolongtud  sa  pag  himo  sin  dao 
cota. 

Tepeizquinte.  m.  Mananap  nga  masugad 
sin  bugsoc,  cundi  goroguti. 

Terapéutica.  /  Pag  aradman  nga  tungud 
sa  mga  turumanon  sa  mga  pag  tambal 
ó  mga  pag  bolong. 

Terapéutico,  ca.  adj  Au  tungud  ó  ca- 
ñan   Terapéutica. 

Tercamente,  adv.  ni.  Madurat  caopay. 
— Masuqui  caopay;  masuquihon  caopay. 

Tercena.  /.  Tendahan  sin  tabaco,  mga 
seyo,  etc. 

Tercenal.  ni.  Catloan  ca  botoc  nga  trigo. 

Tercenista,  com.  Parabaliguia  sin  ines- 
tanco  nga  tabaco,  mga  seyo,  etc. 

Tercer,  adj.  Icatolo. 

Tercería.  /.  Cagón  cagón. — Bahala. 

Tercerilla.  /.  Mga  siday. 

Tercero,  ra.  adj.  Icatolo,  icat-lo. — Baha- 
la.— An  sacop  sa  icatolo  nga  orden  ni  San 
Francisco,  ni  Sanio  Domingo  ug  Nuestra 
Señora  del  Carmen.— .Saguitlo. 

Tercerol.   m.  Mar.  An  icatolo. 

Tercerola.  /.  Pusil  nga  harohalipot. — 
Bariles  nga  guti. 

Terceto,  m.  Mga  siday. 

Tercia.  /.  Icatolo  ca  parte. — Oras  nga 
tercia  sa  tiempo^  sa  mga  romanos,  nga 
nahitutungud  sa  las  nueve  san  aga. — An 
usa  san  oras  nga  sinisiring  menores. — An 
balay  nga  guincacatirocan  sa  mga  icapolo. 

Terciado,  da.  adj.  Asucar  nga  maro- 
maitum. — m.  Espada  nga  harohalipot  ug 
halapad. — Sintas  nga  harohalapad. 

Terciana.  /.  Méd.  Hiranat,  in  hinihiran- 
tan  an  tauo  sa  iquinatolo  ca  adlao.— Ter- 
ciana de  cabeza. — Camasool  sa  oló. 


TE 

Tercianario,  ria.  adj.    An  hinigíran-tan- 

sa  iquinatag-tolo  ca  adlao. 
Tercianela.  /.  Panapton  nga  igagama. 
Terciar,   a.    Pag    saclay. — Pag  bahin  sin 

ano  man     sin    icatolo    ca  parte. — Icatolo 

ná  nga  pag  arado. — ;/.  Pag  bulig. 
Terciario,  ria.  adj.  Icatolo. 
Terciazón,  m.   Icatolo  nga  pag  arado. 
Tercio,  cia.    adj.  \qzXq\o.—MH.  Mga  ca- 

soldadosan. — Hacer  uno  buen  tercio  á  otro. 

//-.  Pag  bulig  sa    iya  sin  maopay.— Hacer 

uno  mal  tercio  á  otro.  fr.  Pag  caolang  s.i 

iya 
Terciopelado,   da.   adj.  Masugad  sin  tcr- 

siopelo. 
Terciopelo,   m.    Panapton    nga    igagama 

nga  barahiboon. 
Terco,    ca.  adj.  Batinguran;  macong  cong, 

macom  com. — Madurat;  matig-a. 
Terebinto,    m.  Cahuy  nga  nacacaduga  sin 

taguc  nga  sinisiring  de  Chio. 
Tergiversación.  /.    Pag  suhi  san  cama- 
tuoran. 
Tergiversar,  a.  Pag  suhi  san  camatuoran. 
Teriaca.  /.    Tambal   ó    bolong   nga    may 

hilo. 
Teriacal.     adj.    May  triaca,  masugad  sin 

triaca. 
Teristro.    m.  Taong. 
Terliz,  m.  Panapton  nga  tingcal. 
Termal,  adj.    Mga  tubig  nga  mapaso  sin 

borabud,  sapa,  etc. — Mga  tubig  nga  lina- 
so  nga  gamit  sin  pag  parigos, 
Termas.  /.  pl.     Tubig    nga    mapaso    sin 

borabud,  sapa,    etc. — Parigosan    sin    mga 

tubig    nga    mapaso.— Parigosan  sin  tubig 

nga  linaso. 
Terminación.  /    Cahuman;    cahumanan. 

— Catapusan. 
Terminacho,    m.    fam.    Diri  tontón  nga 

polong. 
Terminador,  ra.  adj.  Macahuman. — Ma- 

caobus 
Terminajo,  m.  fam.  Diri  tontón  nga  po- 
.  long. 

Terminal,  adj-  An  catapusan. 
Terminante,  p.  a.  Macahuman.— Macao- 

bus. — adj.  Sayud,    dayag. 
Terminantemente,  adv.  m.  Sayud  gud, 

dayag. 

Terminar,  n.  Tapus.—  a.  Pag  tapus;  pag 
human;  pag  obús,  pag  imud. — n.  Med.  Hu- 
as  an  saquit,  an  casina,  etc. 

Terminativo,    va.  adj.  Hintutungdan. 

Término,  m.  Catapusan,  catubtuban. — 
Guiotan,  olot,  olotan,  olot  olot. — Lotop. — 
Tuna  nga  sacop  sin  bongto  cún  probincia 
bá,    etc. —  Hintungdan. — Polong,  bagao. — 


TE 

Tuig,  adlao  nga  tinalaan. — En  el  término 

de  tres  días.  Sacop  ó  sa  solud  sin  tolo  ca 

adlao 
Terminote,    m.   fam.  Polong  nga  diri  ná 

nagamit,    baga  maraut  pamation. 
TermométrTco,     ca.  adj.  An  tungud  ó 

cañan    termómetro. 
Termómetro,  m.  Garamiton  nga  salaming 

nga  gamit   sin  pag  quilala  san  capaso  cún 

cat%  hum  ba'. 
Terna,  f.  Tolo  ca  tauo  nga  igu'mpapahayag 

basi  an  ponoan  mag  pili  sin  usa,  nga  asay 

mag  cacatungdanan. 
Ternario,  ría.  adj.  Tolo. 
Terne,  adj.  fam.  Madasigon;  nag  papaca- 

maisug,  nag  papacalalaqui. 
Ternecito,  ta,  co,  ca.  adj.  Mayomo  gud, 

malomo  caopay,  mahomoc  caopay. 
Ternera.  /  Nate  nga  babayc  sin  baca. 
Ternero,  m.  Nate  nga  lalaqui  sin*  baca.  — 

Ternero  recental-  An  nasoso  pá. 
Ternerón,  na.  adj.  fam.  Mahicalooy;  ma- 

sayon   masubo„  cay  mahomoc    ancasing 

casing. 
Terneruela.  /.  Nate  nga  babaye  sin  baca. 
Terneza.  Ternez.  /.  Cagutiay  pá,  cabata 

pá. — Camahomoc,    camalomo,  camayomo. 

— Pag  hicalooy,   pag  hipuangud. 
Ternezuelo,  la.   adj.  Malomo,  mahomoc, 

mayomo. 
Ternilla.  /  Hingao  hingao,  masag  basag 
Ternilloso,  sa.  adj.  May    hingaobingao 

may   masag  basag. 
Ternísimo,    ma.  adj.    sup.   Guilolomoi 

guihohomoqui,  guiyoyomoi. 

Temo.  m.  Totolo. — An  mga  biste  nga  ga 
mit  san  totolo  ca  pade  nga  nag  mimisa  can 
tada,  etc. — Baga  pamuyayao,  pag  yacan 
sin  maraut.— fig.  fam.  Capalaran. 

Ternura.  /.  Camahomoc,  camalomo,  ca- 
mayomo— Pag  hicalooy,  pap  hipuangud. 

Terquedad.  /.  Cabatinguran;  camadurat; 
pag  laris  laris. 

Terquería.  /.  vid.  Terquedad. 

Tetrada.  /.  Gala  gala  nga  may  tuna  nga 
pula,  mga  lasona  nga  binayo,  cola,  apog,  etc 

Terrado,  m.  Pantao  nga  hataas. 

Terraja.  Hormahan. 

Terraje,  m.  Bayad  nga  ibinabayad  san 
nag  quiquiua  ug  nag  totolos  sin  tuna  ngadto 
sin  tag-ada  san  tuna. 

Terrajero,  m.  Parabayad  san  tag  ada  san 
tuna. 

Terral,  adj.  Viento  terral.  An  ton-og. 

Terraplén,  m.  Tag  bon;  tinag  bonan,  tina- 
pocan,  tinampoc. 

Terraplenar,  a.  Pag  tapoc,  pag  tagbon. — 
Pagbunbun. — Pag  tampoc. 


TE 


573 


Terrapleno,  m.  Tagbon;  tinag  bonan,  t¡- 

tinapocan,  tinapoc. 
Terráqueo,  quea.  adj.  Tuna  ug  dagat, 

calibutan. 
Terrateniente,    com.    Tag-tuna,   tag  ada 

sin  tuna. 
Terraza./.  Surudlan  nga  duduha  an  cara- 

tinan. — Tuna    nga  harohataas  sa  mga  ta- 

naman. 
Terrazgo,  m.  Tuna  nga  pag  tatanuman. — 

Bayad  nga  ibinabayad  san  nag  quiquiua  ug 

nag    totolos   sin  tuna  ngadto  san  tag-ada 

san    tuna. 
Terrazguero,   m.  Parabayad  sin   tag-ada 

san  tuna. 
Terrear,  n.   Dayag,  in  nadadayag  ó  qui- 

niquita  an  tuna  sa   mga  tinanum. 
Terregoso,    sat  adj.  Tuna   cún    orna  bá 

nga  boro  bug-os  an  tuna. 
Terremoto,  m.   Linug. 
Terrenal,  adj.  Tunan-on,    calibutanon. 
Terrenidad.  /  Pag  catunan-on,  pag  caca- 

libutanon. 
Terreno,  na.  adj.  Tunan-on,  calibutanon. 

m.  Tuna. — fig.   Rugal. 
Terreo,  rrea.  adj.    Tunan-on. 
Terrera.  /  Tuna  nga  diri   mag  parejo. — 

Tamsi  nga    sugad  an  tuna  an  color  niya. 
Terrero,  ra.  adj.  Tunan-on.—  Habobo  nga 

pag  lupad- — Batulan.— fig. — Obús  nga  tauo. 

— m.  Pantao  nga  hataas. — Tambac  nga  tu- 
na; tambac  nga  bato. — Irigoan. 
Terrestre,  adj.   Tunan-on,  calibutanon. 
Terrezuela.  /.  Tuna  nga  diri  malurab  an 

tanum. 
Terribilidad.  /.  Camacaharadluc;  pag  ca- 

macahadluc. 
Terribilísimo,  ma.   adj.     Macaharadluc 

caopay. 
Terrible,  adj.  Macaharadluc;  macalilisang; 

maca  garandar. 
Terriblemente,  adv.m.  Macaharadluc  gud. 
Terrícola,  com.  An  mahaonong  sa  tuna. 
Terrífico,  ca.  adj.  Macaharadluc. 
Terrígeno,  na,  adj.  Tunan-on,  guican  sa 

tuna. 
Terrino,    na.  adj.    Tunan-on. 
Territorial,    adj.    Tuna    nga    sacop  sin 

bongto,   guinhadian,  etc. 
Territorio,  m.  Tuna  nga  sacop  sin  bong- 
to, guinhadian,    etc. 
Terrizo,  2a.  adj.    Tuna  an   guinhimo. — 

Cámao  nga  daco. 
Terromontero,    m.   Bongtud   nga  tuna; 

buquidbuquid. 
Terrón,  m.  Borobug¿-os  nga  tuna  nga  ma- 

tig-a.— Bungun.— Piri.'— Terrones,  pl.  Mga 

orna,  calubian,  caabac-han,    etc. — Á  rapa 
7o 


5*4 


TÉ 


terrón,   m.  fam.    Obús   gud. — Boc-oí  nga 

tuna. 
Terrontera.  /.  Cabilotan;    danao. 
Terror,   m.    Cahadluc;  calisang. 
Terrorífico,  ca.  adi.  Macaharadluc;  raa- 

calilisang. 
Terrorismo,  m.    Pag    patarhug  cún  dao 

sa  mga  pag  sugo,  etc. 
Terrorista,  m.    An    mag   papatarhug. 
Terrosidad.  /.  Camáyada  tuna  nga  sina- 

sacot. 
Terroso,  Sa.  adj.  May  tuna  nga  sinasacot. 
Terruño,  m.  Tuna. 
Tersar,   a.     Pag    pahinglo,    pag    paingat 

ingat,  pag  pahamis,  pag  pasinao. 
Tersidad,  f.  Camahinglo,  camaingat  ingat, 

camahamis,   camasinao. 
Terso,  sa.  adj.  Mabinglo,  maingat  ingat, 

mahamis,   masinao. — Toton    nga  polong. 
Tersura.  /.  Camahinglo,  camaingat  ingat, 

camahamis,  camasinao. -Catoton  mamolong. 
Tertulia.    /.    Hampangan,    harampangan, 

hampanganan. 
Tertuliano,  na.  adj.     Mahampangan. — s. 

Parahampangan 
Tertulio,   üa.  vid.  Tertuliano. 
Teruelo.    m.    Malidong   nga  lungag,  nga 

gamit  sin  pag  ripa  ó  pag  sorteo. 
Tesar,  a.  Mar,    Pag  hogot. — Pag  isul  an 

mga  baca  nga'  binutangan  sin  yugo. 
Tesauro,  m.  Diccionario. 
Tésera.  /.   Cahuy   nga  gutiay,  bato,  tum- 
baga, tiposo  ug  iba  pá,  nga  may  mga  ti- 

gaman,    nga    guinamit  sadto  sa  mga  ro- 
mano, ug  carig-onan  man  san  nagdadara. 
Tesis.  /.  Casayoran;  caarasoyan. 
Teso,  sa.  p.  p.  Hogot  ná. — m.  Marig-on, 

matigang. — Hogot,  onat  ná. — m.  Pungcay 

sin  buquid. 
Tesón,   m.  Camarig-on;  camaticos. 
Tesonería.  /.  Camasuqui,  cabatinguran. 
Tesorería.  /.    Pag   catesorero,  catungda- 

nan  sin    tesorero. — Balay    nga   inooquian 

san  tesorero. 
Tesorero,    ra.  m.  y  /.    Tinatapuran   sin 

pag    mangno    ug    pag    catin    san    salapi 

san  hadi,  etc.;  parabayad  san  mga  baray- 

dan. — Paramangno  san  mga  hiyas  ó  mang- 

gad  nga  mahal  sa  mga  singbahan. 
Tesoro,  m.  Bahandi. 
Testa.  /.  Oló. — Agtang.— Caraygan.-—^. 

y  fam.    Huna  huna,  sarabutan,  cabuotan. 

— Testa  coronada.  Hadi,  ponoan  nga  lábao. 
Testáceo,  cea.  adj.    Sinisiring    an    mga 

mananap    sa    dagat,    etc.,  nga  may  mga 

ti  paca,  mga  cara,  et<?. 
Testación.  /.  Pag  testar. — Pag   para  san 

sinurat, 


ffí 

Testada.  /.  Pag  songgo  sa  oló. 
Testado,  da.  An  natestar. 

Testador,  ra.  m.  y/.  Pag  testar.— Pag 
para  san  sinurat. 

Testaférrea,  m.  An  mahatag  san  iya 
ngaran  sin  usa  nga  trato,  nga  diri  iya  lu- 
garingon,  cay  cañan  lain  nga  tauo. 

Testaferro,  m.   vid.   Testaférrea. 

Testamentaría.  /.  Pag  turnan  san  mga 
tinalaan  nga  asoy  san  testar,  pag  turnan 
san  pag  buot  san  nag  testar. — Pag  catiroc 
an  mga  albaceas. — Mga  carig-onan  nga 
sinurat  nga  mga  angay  man  basi  matu- 
man  gud  an  pag  buot  san    nag    testar. 

Testamentario,  ria.  adj.  An  tungud  ó 
cañan  pag  testar.— Albacea  nga  may  ca- 
tungdanan  sin  pag  turnan  san  pag  buot 
san  nag  testar. 

Testamento,  m.  Testar,  pag  testar.— Tes- 
tamento. 

Testar,  n.  Pag  testar,  —a.  Pag  para  san 
sinurat. 

Testarada./.  Pag  songgo  *sa  oló.— Caba- 
tinguran. 

Testarudez.  /.  Cabatinguran. 

Testarudo,  da.  adj.  Batinguran,  masuqui- 
hon. 

Teste,  m.  Bunay,  itlug. 

Testera,  f.  Ag  tang.— Caraygan — Lingco- 
ran  sa  mga  carruaje. — Sab-ong  sa  mga  oló 
san  mga  hayop. — Oló  sin  mananap. 

Testerada.  /.  Pag  songgo  sa  oló.  —Caba- 
tinguran. 

Testero,  m.  vid.  Testera. 

Testículo,  m.  Bunay,  itlug. 

Testificación.  /.  Pag  matuod;  pag  pama- 
tuod;  pag  sacsi. 

Testificante,  p.  a.  Nagmamatuod;  nagpa- 
'pamatuod;  masacsi. 

Testificar,  a.  Pag  pacarig-on,  pag  rig-on. 
— Pagsacsi,  pag  testigos. —Pag  matuod;  pag 
pamatuod. 

Testificata.  /.  For.  Carig-onan  nga  napir- 
mahan  sin  escribano. 

Testificativo,  va.  adj.  Macaasoy  san  ca- 
matuoran. 

Testigo,  com.  Testigos. — Sacsi. 

Testimonial,  adj.  Magpapamatuod.— /.  pl. 
Carig  onan  nga  camatuoran. 

Testimoniar,  a.  Pag  testigos;  pag  sacsi. 

Testimoniero,  ra.  s.  Parabutang  butang 
sin  sala.  Salingcapao,  talunhayag. 

Testimonio,  m.  Pag  asoy  san  camatuoran. 
— Carig-onan  nga  napirmahan  sin  escriba- 
no.— Camatuoran. — Falso  testimonio.  Pag 
butang  butang  sin  sala. 

Testudo,  ni.  Maquina  nga  gamit  sadto 
anay  sa  mga  pag  auayan. 


TE-TI 

Testuz,  m.  Alimpatacan. — Oló  sa  iba  nga 
mga   mananap. — Gogongan,  tingdol. 

Tesura.  /.  Camatugas;  catigang. 

Teta.  /.  Soso Dar  la  tela.  fr.  Pasoso.  De 

animal.  Latgat. 

Tétanos.  Tétano,  m.  Med.  Baga  camatig-a 
sa  mga  cosog  sa  lauas. 

Tetar,  a.  Pasoso. 

Tetera.  /.   Sementihan. 

Tetilla./.  Soso. 

Tetona,  adj.  fam.  Sosoban,  daco  an  soso. 

Tetragramatón.  m.  Polong  ó  ngaran  nga 
upat  lá  an  letra. 

Tetrarca.  m.  Ponoan  san  icaupat  ca  parte 
sa  usa  nga  guinhadian  cún  probincia  bá. 
— Gobernador  sin   usa  nga  probincia. 

Tetrarquía./.  Pag  catetrarca.—  Tuna  nga 
sacop  sa  iya  gahum. 

Tetrasílabo,  ba.  adj.  Upat  an  polong,  sil- 
gad sini,  m a- no-no-bus. 

Tétrico,  Ca.  adj.  Mamingao,  mabidoon,  mi- 
nga uon. 

Tetuda,  adj.  -Sosohan,  daco  an  soso. 

Teucrio.   m.  Banua. 

Textil,  adj.  An  abacá  ug  iba  pá  nga  sa- 
dang  ighablon  ó  an  sadang  himoon  nga 
sinulit.  N 

Texto,  m.  Mga  polong  nga  sinurat  sin  usa 
nga  autor. — Mga  polong  sin  autor  nga 
iguinsasabi. —  Mga  polong  sa  Santos  nga 
Surat. 

Textual,  adj.  Angay  sa  texto,  lugaringon 
san  texto  nga  quinuhaan  san  mao  nga  mga 
polong;    lugaringon    niya  nga  mga  polong 

gud  niya. 

Textualista,  m.  An  agsub  magamit  sin 
mga  polong  sin  texto. 

Textualmente,  adv.  m.  Igo  gud  sa  texto. 

Textura.  /.  Cahusayan  san  pag  hablon  ó 
pag  cubal. — Pag  hablon,  pagcubal;  cahab- 
lon,  cacubal. — fig.  Pag  butang  sa  pag  caso- 
nud  sonad. 

Tez./.  Cabayhon. 

Tezado,  da",  adj.  Maitum. 


TI 

Tí.  Por  tí,  para  tí,  etc.  Sa  imo,  imo. 
Tía./ Dádá. 

Tianguis,  vi.  Tianggui,  tiangguian. 
Tiara./  Calo. — Calo  nga  hataas  nga  may 

tolo  nga  corona,  nga  gamit  sa  Santos  nga 

Papa — Pag  capapa. 
Tibia.  /  Plauta.— Tul-an  sa  biti-is. 
Tibiamente,  adv.  m.  Malanhudgud.— Ma- 

luya  caopay. 
Tibieza./  Camalanhud.— -fig.  Camaluya. 


TI 


575 


Tibio,  bia.  adj.  Lanhud,    malanhud.— /¿-. 

Maluya.  m    . 

Tibor,  m.  Tibud. 

Tiburón,  m.  Pating;  bongol  nga  pating. 

Tiempo,  m.  Tuig,  tiempo. — Tiempo  de 
aguas.  Bohug,  catooran  ná — Tiempo  de  ca- 
lor. Catpapaso  ná. — Tiempo  de  sembrar. 
Catpugas  ná. — Tiempo  de  segar.  Catbari  ná, 
cat  aani  ná,  taon  ná.— Tiempo  achubascado. 
Buranos,  catoonos  ná. — Tiempo  que  está 
aun  por  llegar  Boroos. — Tiempo  de  probar 
el  arroz  nuevo  ú  otra  cosa.  Cathiagum,  cat 
hiaguman,  panhiaguman. — Tiempo  de  com- 
prar esclavos,  carabaos,  etc.  Iborotong. — 
Tiempo  de  vender  esclabos  carabaos,  etc. 
Iborotong.— Tiempo  de  primavera  ó  verano. 
Lanao  nga  habagat. — Tiempo  de  invierno. 
Lanao  nga  amihan. — Tiempo  bonancible, 
que  suele  reinar  por  tres  ó  más  días,  á  las 
tres  semana^,  poco  más  ó  menos,  después 
de  la  fiesta  de  todos  los  Santos  en  el  mar  de 
Borongan.  Palantap.— Tiempo  bonancible, 
que  suele  haber  por  la  fiesta  de  los  tres  Re- 
yes en  el  mar  de  Borongan.  Turuyao.— 
Tiempo  sereno  en  la  mar.  Malinao. — 
Tiempo  de  secas.  Hurao. — Al  cabo  de  al- 
gún tiempo.  San  diri  pá  maiha. — En  todo 
el  tiempo  que  tengo  no  he  visto  cosa  igual. 
Tican  san  acón  cabata  uaray  acó  quita  sin 
sugad.  -Ahora  no  es  tiempo.  Diri  pá  tuig  ni- 
yan  ná — No  tengo  tiempo.  Uaray  acó  rugal. 
— Tiempo  ha  que  no  nos  vemos.  Maiha  ná 
nga  uaray  quita  pag  quita. — En  tiempo  del 
rey  David.  San  pageahadi  ni  David. — Abrir 
el  tiempo,  fr.fig.  Hurao  ná,  malinao  ná. — 
Á  su  tiempo,  m.  adv.  Cún  tuig  ná,  cún  tiga- 
yon  ná. — Á  tiempos,  m.  adv.  Macadanay. — 
Á  un  tiempo,  m.  adv.  Dongan. — Darse  utto 
buen  tiempo,  fr.  fig.  y.  fam.  Pag  lipay,  pag 
himaya.— Dar  tiempo  al  tiempo  fr.fam.  Pag 
hulat  cún  may  catigayonan;  angan  angan.— 
Engañar  uno  el  tiempo,  fr.  fig.  Hilargcag. 
— Ganar  tiempo,  fr.fig.  y  fam.  Pagdagmit. 
— Matar  uno  el  tiempo,  fr.  fig.  Hilángcag, 
paglibang  libang.— Pasar  el  tiempo  uno.fr. 
Pag  libang  libang;  pag  pacamurayao  lá. — 
Quien  quisiere  ser  mucho  tiempo  viejo,  co- 
miéncelo presto,  ref.  Cún  buot  ca  matigu- 
rang  sin  maiha,  pacatigurang  layon  sa  bata- 
san  nga  iniya. 

Tienda.  /  Payag. — Tendahan. — Tolda  sa 
mga  sacayán. 

Tienta./  Cir.  Cuicug,  icorulcug;  garamiton 
nga  gamit  sin  baga  pag  socol  san  cahilarum 
sin  casamdan. — fig.  Larang  sin  pag  osisa  ó 
paghiling  sin  ano  lá. — Á  tientas,  m.  adv.  Sa 
pag  caham. — fig.  Ruhaduha  lá. — Isorocoi 
sa  mga  casain-dan,  etc. 


576 


TI 


Tientaaguja.  /.  Barrena  nga  puthao  nga 
daco  nga  gamit  sin  pag  hiling  cún  baga 
ano  an  tuha  nga  pag  babalayan. 
Tiento,  m.  Pag  capcap,  pag  hicap. — Tong 
cud,  songcud  sin  tauo  nga  buta. — Cahuy 
nga  halaba  nga  gamit  san  mga  natong  tong 
sin  pisi  sa  mga  pag  comedia,  etc.  —Pag 
opay  an  camut  sa  mga  pagsurat,  etc. — 
fig-  Paghinayhinay  nga  pagbuot.-  fig.  y  fam. 
Pag  songgo.  Le  dieron  dos  tientos.  Guin- 
songgoan  sin  macaduha. — Mont.  Osoc. — 
Zool.  Cagat — A  tiento,  m-  adv.  Sa  pag  ca- 
ham.—fig.  Ruha  duha  lá. — Dar  un  tiento  á 
una  cos2i.fr.  fig.  Pagbasi,  pag  sulay.— Dar 
un  tiento  á  la  bota,  etc.  Pag  inum. 
Tiernamente,  adv.  m.  Mahomoc  caopay, 
malomo  caopay,  mayomo  caopay;  sa  ma- 
lomo  nga  casing  casing,  etc,  etc. 

Tierno,  na.  adj.  Mahomoc,  malomo,  ma- 
yomo.—/^. Bagopá;  labas;  langbo.— fig. 
Matangis.— fig.  Mahigugmaon. 

Tierra.  /.  Tuna. — Banua  ó  tuna  nga  na- 
tauohan  san  tauo. — Calibutan. — Tierra  gre- 
dosa.  Galot,  calot. — Tierra  estéril.  Cabin- 
quilan. — Tierra  seca.  Boc-ol.  Tierra  negra. 
Hanuc. 

Tiesamente,  adv.  m.  Marig-on  gud. 

Tieso,  sa.  adj.  Matig  a;  marig-on;  matu- 
gas. — Macosog  ná. — Pag  tong.-— fig.  Mai- 
sug,  casing  casingan.— fig.  Maiquin  iquin. 
— fig.  Batinguran. — adv.  m.  Sin  macosog. 

Tiesto,  m.  Bica.— Masetas. — Tipis. 

Tiesura.  /.  Camtig-a;  camatugas.—  fig  Ca- 
madasig. 

Tifo.  m.  Med.  Hiranat  nga  macuri  ug  ma- 
ta pon. 

Tifoideo,  a.  adj.  Med.  An  tungud  ó  ca- 
ñan hiranat  nga  tifo;  masugad  sin  hiranat. 

Tifón  ?n.  Baguio. 

Tifus,  m.  Med.  Hiranat  sga  macuri  ug  ma- 
tapon. 

Tigre,  m.  Manaap  nga  mapintas  gud. 

Tija.  /.  An  lauas  san  yabe. 

Tijera./.  Gonting,  bu  rugan.  -  -Tijeras  gran- 
des de  platero,  etc.  Otlab,  gutlab. — Cale, 
hubang. — Sarayan  sin  cahuy.— fig.  Parali- 
bac— Buena  tijera,  fig.  y  fam.  Batid  sin 
panabas.—^.  y  fam.  An  macaón  sin  da- 
mo. — Echar  la  tijera,  fr.  Panabas  ná. — Me- 
ter la  tijera,  fr.  Panabas  ná. 

Tijerada.  /.  Usa  lá  ca  pag  gonting  san 
pagtabas. 

Tijereta.  /.  Gonting  nga  gutiay.— Cambud 
cún  dao  sa  banua. 

Tijeretada.  /  Tijeretazo,  m.  Usa  lá  ca 
paggonting   san  pag  tabas. 

Tijeretear,  a.  Pag  tabas  sin  gonting. 


TI 

Tijereteo,  m.  Tonug  sin  gonting  san  pag 

tabas. 
Tijerilla.  /.  Cambud  cún  dao  sa  banua. 
Tila.  /.  Cahuy  nga  tila. 
Tflburi.  m.    Baga  carruaje. 
Tildar,    a.    Pagpara  san    sinurat. — Pagbu- 
tang  sin  tilde  sa  mga  letra,  —fig-  Pag  bu- 
tang  sin  sala. 
Tilde,  amb.    Badlis  uga  ibinabao  bao    sin 
letra  sugad  sini  ñ.—fig.  Pag  butang  sin  sa- 
la.— Gutiayay. 
Tilín.  Ting  ting  sin.  cainpaniya. 
Tilma.  /.  Taplac,  tampi. 
Tilo.  m.  Cahuy  nga  tilo. 
Timba.  /.  fam.  Sugal. — Timba. 
Timbal,  m.  Toronggon. — Guimbal. 
Timbalero,  m.  Parahoyop  sin  timbal. 
Timbrar,  a.  Pag  marca. — Pag  seyo. 
Timbre,  m.    Tigaman,  marca. — Seyo.— /¿r. 

Bansag. 
Timiama,  m.    Hamut  mga  gamit  sa   mga 

judío. 
Tímidamente,  adv.  m.  Mahadluc  caopay. 
Timidez.  /.  Cahadluc;  camatalao;  cadalao. 
Tímido,  da.  adj.  Hadlucon;  mata'ao;  dina- 

dalao. 
Timo.  m.  Pag  limbong. 
Timón,  m.  Baysalan. 
Timonear,  n.  Pag  olin. 
Timonel,  m.  Paracatin  san  baysalan;  para- 

olin. 
Timonera.  /   Bol  bol  nga  halaba  sa  icug 
sa  mga  tamsi. — Mar.   Burutangan  san  agu- 
jón ug  pinoporocoan  san  nag  cacaput  san 
caling. 
Timonero,  m-  Paraolin. 
Timorato,  ta.  adj.  An  may  cahadluc  sa 

Dios. 
Timpanitico,   ca.  adj.   Med.  Nalatud  an 

tiyan. — An  tungud  sini  nga  saquít. 
Timpanitis.  /.  Med.    Hubag  sa  solud  sa 

talinga.  Latud  an  tiyan. 
Tímpano,    m.    Guimbal. — Torotot. — Panit 

panit  sa  solud  sa  talinga. 
Tina./.  Tadiao  nga  daco.-Surudlan  nga 

daco. — Parigoan  nga  cahuy. 
Tinaco,  m.  Surudlan  nga  daco. — Baho. 
Tinada./.  Tambac  sin  cahuy  ó  mga   iso- 
rongo. — Carocamalig. — Panon  sin  mga  car- 
nero ó  mga  canding. 
Tinado,  m.    Carocamalig. 
Tinador,  m.  Carocamalig. 
Tinaja./   Tadiao. 

Tinajería.  /    Burutangan  sa  mga   tadiao. 
Tinajero,  m.  Parahimo  sin  tadiao. — Para- 
baliguia  sin    tadiao. — Burutangan  sa  mga 
tadiao. 
Tinajón,  m.  Tadiao  nga  daco. 


TI 
Tinajuela.  /.  Tadiao  nga  guti. 
Tinelero,  ra.  m.  y  f  Bantay,  paramang- 

no  san  caran-an. 
Tinelo,  m.  Caran-an;  solud. 
Tineta.  /.  Tadiao — Surudlan. 
Tinge.  m.   Tamsi  nga  madaguit. 
Tingladillo,  m.  Aroaguinod  nga  cabutang 

sin  tabla,  sugad  san  cañan  canoa. 
Tinglado,  m.  Balisbisan. 
Tintóla.  /.  Biste  nga  halauig. 
Tiniebla.  /.    Cangit  ngit,   casirum;  cangit 
ngitan,    casiruman. — Catapang.— Tinieblas 
sa  Semana  Santa. 
Tinillo.   m.  Saluran  sin  alacsio. 
Tino.  m.  Pacaigo,  pacatol  tol;  biro. 
Tinta.  /.    Tinta— Tinta   de  pulpo.  Ata.— 

Tinta  para  pintar.  Bilo.      - 
Tintar,  a.  vid.  Teñir. — Pag  tomong. 
Tinte,  m.  vid.  Teñir.— Igtitina,    etc. — Pag 

tomong. — Itoromong. 
Tinterazo.  m.  Pag  sontoc  sin  tinterohan. 
Tintero,  m.  Tintero,  tinterohan. 
Tintilla.  /.  Alacsio  nga  tinto  nga  matam-is. 
Tintillo,  adj.  Alacsio. 
Tintín,  m.  Tonug   sin  mga    baso,  etc.,  in 

guin   irointoc. 
Tintirintín.  /.  Tonug  sin  mga  torotot. 
Tinto,  s.    Alacsio    nga  ubas   nga  itum  an 

guinhihimo. 
Tintor.   m.  Paratinta,  etc. 
Tintorería.  /.  Panomongan. 
Tintorero,   ra.  m.  y/.  Paratina,  etc. 
Tintura.  /.    Pag  tina,— Itirina.— Ihiriso  sa 
bayhon;  igruhiso  — Tambal. 
Tinturar,  a.  Pag  tina,  etc—fg.    y   fam. 

Pag  asoy,  pag  pahibaro. 
Tina.  /.  Pono;  patas.— fig.  y  fam.  Camai- 

mot.— Capatas. 
Tiñería./,  y  fam.  Camaimot.   / 
TiñOSO,  Sa.  adj.  Pónóon;  capatason.— fig. 

y  fam.  Maimot,    mahicao. 
Tiñuela.  /.  Banua  nga  itarambal  nga  uaray 
mga  dahum  ug  an  mga  saring  sing  dao  an 
sinulit  in  cagamay. — Mar.  Tatud. 
Tío.  m.  Bata. — Tauo  nga  lagas  lagas   ná. 
Tiple,  m.  Cantores   nga  tiple,  hataas   nga 

tingug.— Mar.  Layág. — Mar.  Toladoc. 
Tiplisonante,  adj.  fam.  Tiniple  an  tingug. 
Tipo.  m.  Susgaranan,  panundugan,  susuga- 

ran;  pag  sorondan. — Sung  caran. 
Tipografía.  /  Pag  aradman  sin  pag  pamol- 
de.— Pinamomoldihan. 
Tipográfico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

tipografía. 
Tipógrafo,  m.  Parapamolde. 
Típula.  /.  Dao  langao    sa    tubig. 
Tiquismiquis,  exprés,  fam.  Cauang  nga 
polong  cún  pag  huna  huna  bá. 


TI 


577 


Tira.  /.  Tabas,    tinabas. — Lapnis. — Bayad 
nga  ihinahatag    sa    mga  escribano. — Mar. 
Catapusan  sin  pisi. 
Tirabeque,  m.  Baga  balatong  nga  malomo. 
Tirabotas.  m.  Carocauit. 
Tirabraguero.  m.  Bagcos 
Tirabuzón,   m.  Tirabusón. 
Tiracol,  m.  Anit  nga  saclay  nga  hirigotan 

sin  espada. 
Tiracuello,  m.  vid.  Tiracol. 
Tirada./,  vid.  Tirar. — Pag  pamolde. — Ca- 
harayo,  cahirayo. — Mga    pinamolde  sa  usa 
lá  ca  pag  pamolde. 
Tiradera.  /  Pana. 

Tiradero,  m.  Taragoan  sin  pamusil,  etc. 
Tirado,  da.  adj.  Mar.  Sacayán  nga  hala- 
ba   ug  habobo. —  m.   Pag  pamolde. 
Tirador,    ra.  m.  y  f  Parabatac;    parapi- 
lac.  vid.  Tirar. — Paraigo  cún  dao  sa  mga 
pamusil.  etc. — Paraonat  sin  panapton,  etc. 
— m.  Caratinan,  caraptanan. 
Tiramira.  /  Dalan  nga  haligot  ug  halaba. 

— Cabalayan. 
Tiramollar.  n.  Mar.   Pag  hubad  nga  pag 

toros. 
Tiranamente,  adv.  m.  Mabangis  caopay. 
Tiranía.  /  Camabangis,  pag  camabangis. 

— Pag  pirit  pag  lugus. 

Tiránicamente,  adv.  m.  Mabangis  caopay. 

Tiranicida.    adj.    An    mapatay    sin  tauo 

nga  mabangis  nga  nag  cacatungdanan  nga 

labao  ug  diri  angay  sa  catadungan  an  mga 

pag  burut-an    niya. 

Tiranicidio,  m.  Pag  camatay,    pag  patay 

san  tauo  nga  mabangis. 
Tiránico,  Ca.  adj.  vid.  Tirano. 
Tíranización.  /  Camabangis.— Pag  pirit, 

pag  lugus. 
Tiranizadamente.    adv.    m.     Mabangis 

caopay. — Pirit  gud,  lugus  gud. 
Tiranizar,  a.  Pag  prit,  pag  lugus  sin  di- 
ri angay  sa    catadungan   an  mga  pag  bu- 
rut-an niya;  paglüpig. 
Tirano,  na.  adj.  Mabangis;  malupigon,  cay 
diri  angay   sa   catadungan    an    mga    pag 
burut-an  niya. 
Tirante,  adj.    Pag    tong;  hogot. — /«.  Ca- 
huy  nga  baga  sintas. — Hogaid  nga  lubid, 
etc. 
Tirantez.  /    Camatig-a;  camatugas. — Ca- 

hilaba. 
Tiranuelo,  la.  adj.  Mabarobangis. 
Tirapié.  m.    Correa  nga  anit  nga  garamj- 

miton  sa  mga  pag  himo  sin  sapin. 
Tirar,  a.    Pag  pilac,  pag  hapil, — Lanit. — 
Labiog.— Labug.— Not  not— Podol.— Ra- 
bac— Ablong. — Apiat— Ara-as.— Bablong. 
— Balitoc. — Balong;   bambo;    batac,   batac 


578 


TI 


batac. — Bigot. — Bugot. — Botong,  botong 
botong  —Cabía;  dason.— Butad. — Bognos.' 
— Labay.--Apiad.— Salibong  bong,  alibong- 
bong. — Pood.-— Balibag.— Holog.— Ribas. 
— Rugya,  ruguia. — Sabnit. — Tabrug.  — -Tal- 
bug.  Pag  buhi  sa  mga  luthang,  pamusil. — 
Pag  onat;  pag  paonat. — Pag  carag  sin  man- 
gad.— Pag  pamolde. — r.  Dosmog. — En  lle- 
gando á  la  casa  de  pedro,  tira  á  la  de- 
recha. In  umabut  ca  sa  balay  ni  Pedro,  ■ 
mapátoo  ca. — Tirar  de  una  soga,  etc.,  pa- 
ra abajo.  YoJ  yod. — Tirar  de  la  oreja. 
Ling  ling,  picnit. — Tirar  alguna  cosa  ha- 
cia arriba.  Ogdang. — Tirarse  la  gallina 
que  tiene  pollos  al  que  se  acerca  á  ella. 
Poropoto. — Tirar  de  golpe  como  el  que 
pesca  con  caña.  Rabia. — Tirar  uno  el  pri- 
mero. Abuag. — Tirar  del  abacá  al  benifi- 
ciarlo.  Haot. — Tirar  del  cabello  y  arran- 
carlo. Gunit. — Tirar  la  lanza  al  puerco, 
etc.  Himagat;  salabay. — Tirar  hacia  arriba 
dinero,  etc.  Salambao,  sulangbao. —  Tirar 
al  alte  alguna  cosa  y  que  vaya  recta. 
Tigdos.  —Tirar  por  primera  vez  la  chire- 
ta  cuando  juegan  á  la  misma.  Cayiding. 
— Tirar  la  chireta  para  acertar  á  la  que 
está  puesta  en  la  raya.  Iíopot — Tirarse 
por  ventana,  balcón,  etc.  Tahao. 

Tirilla.  /.  Tinabas  nga  guti. — Liug  liug 
sin  bado. 

Tiritaña,  f.  í  anapton  nga  igagama  ug 
manipis. — Bisan     ano  nga  gutiay  an  bale. 

Tiritar.    n.    Taquig;   cadal,  cadal  cadal. 

Tiritón,  m.  Pag  taquig;  pag  cadal,  pag 
cadal  cadal. 

Tiritona.  /.  fam.  Pag  pacadal  cadal.— 
Hacer  la  tiritona.  // .  fig.  y  fam.  Nag  pa- 
pacadal  cadal. 

Tiro.  m.  vid  Tirar. — Boto,  in  maboto  an 
luthang  6  pusil. — Carga,  nga  icacarga  sa 
mga  pusil,  etc. — Pangirigo-an.  — Mga  ca- 
bayo,   etc.,  nga  nagdadanas  sin   caruaje. 

Tirocinio,  m.  Pag  basbas,  pag  basi  an 
tauo  cún  macacailub  sin  catungdanan, 
cún  diri  bá. 

Tirón,  m.  Bas  bason,  baol  pá. 

Tirón,  m.  Pag  batac  sin  macosog.  vid. 
Tirar. — Pag  ling  ling,  pag  picnit. 

Tirona.  /.'  Pag  oyud. 

Tirotear,  a.  Pamusil  pusil,  pag  loroluthang. 

Tiroteo,  m.  Pag  pamusil  pusil,  pag  loro- 
luthang. 

Tirria.  /  fam.  Baga  casina,  maraut  nga 
cabuot;  patuc  sa  igeasitauo. 

Tisana.  /.  Tambal  nga  irin-mon. 

Tísico,  ca.  adj.  An  may  saquít  nga  tisis. — 
An  tungud  ó  cañan  saquít  nga  tisis.  Ético. 

Tisis.  /.  Med.    Saquit  nga  tisis. 


TI 

Tisú.  m.  Panapton  nga  bulauan  cún  salapi 

bá  nga  may  rabol. 
Titán,  m.  Tauo,  cono,  nga  daco  ug  hataas 

caopay. 
Titánico,  ca.    adj.    An    tungud  ó  cañan 

mga  tauo  nga  daco  ug  hataas    caopay. — 

fig.   Ora  ora  ná;  ora  ora  ná  sin  cosog,  e^. 
Títere,  m.    Tauo  tauo,  bata  bata  -—fig.  y 

fam.  Tauo  nga  baga  maraut  an  iya  cahi- 

mo  cún  habobo  bá  ngan  madasigon.— ■ fig. 

y  fam.  Malacsi. 
Tití.  m.  Olot.  Gutiay  an  calauas  niya. 
Titilación.  /.     Pag  quiua  quiua,   pag  qui- 

bot  quibot. 
Titilar,  n.  Quiua  quiua,   quibot   quibot. 
Titímalo,  m.  Banua  nga  maharang  an  iya 

duga  ug  busag  dao  gatas. 
Titiritaina.  /.  fam.    Aringasa,  ngiras. 
Titiritero,  ra.  ///.  y/.  Tauo  ngaguinda- 

daradara    niya    an  mga  tauo  tauo  ó  mga 

bata  bata. 
Tito.  m.  Baga  balatong. 
Titubeante.  p.  a.  Macorong  codong;  mao- 

yog  oyog. — Mag  ruruha  duna. 
Titubear,  n.  Corong  codong;  oyug  oyug. 

— Alang  alang;  ruha  duha. 
Titubeo,     m.    Pag    corong    codong;    pag 

oyog  oyug. — Pag    alang  alang;  pag  ruha- 

duha. 
Titulado,  m.    An  may  título  nga  bansag 

niya. 
Titular,  adj.  Bansag.  — Santos  nga  titular 

nga  baga  Patrón. 
Titular,  a.  Pag  ngaran.— Pag,  carauat  sin 

título  ó    ngaran  sin  conde,  etc. 
Título.  ;//.  Ngaran  sin  libro,  etc.— Bansag; 

cabansagan. — Ngaran  ó  título  sin  tauo  nga 

may    catungdanan. — Carig-onan    san    pag 

catag-ada  sin  ano  lá  nga    manggad. — Ba- 

hin  ó  bolos  sin  libro. 
Tiza.  /.  Sungay  sin  bugsoc  nga  pinanug- 

ba.— Tuna    nga  busag  nga  gam  t  sin  pag 

badlis,  etc. 
Tizna.  /.  Igdadamos. 
Tiznadura.  /.  Pag  damos. 
Tiznajo,  m.  fam.  Damos,  during. 
Tiznar,  a.  Pag  damos. — Pag  during.—^. 

P;ig  pacaraut  san  bantug  nga  maopay  sa 

igeasitauo. 
Tizne,  amb.  Anoos,  aguio. 
Tiznón,  m.  Damus,  during. 
Tizo.  m.  Oring. 
Tizón,  m.  Aguipot— Songo  nga  uaray  pá 

caobus  sin  casonog. — Olud  sin  trigo,  etc. 
Tizona.  /.  fam.  Espada. 
Tizonada.  /.  Pag  dabal  sin  songo. 
Tizonazo,  m.    Pag  dabal  sin  songo.— fig. 

y  fam.  Castigo  sa  impierno. 


TITO 
tizoncillo.  /.  Olud  sin  trigo,  etc. 
Tizonera.  /.  Mga  oring  nga  uaray  caso- 
sonug  sin  maopay. 

TO 

¡To!  ínter j.    Pag  tío  tío  sin  ayam. 
Toalla.  /.  Pamahiran,  iporahid.— Punda  sin 

olonan. 
Toba.   /.  Quiqui.— Banua  nga  tonocon.— 

Bato  nga    malomo. 
Tobar,  m.  Pamatohan  nga  malomo. 
Tobera.   /,    Boho  sin  hasohas  nga   aguian 

san  hangin. 
Tobillo,  w.  Moco  boco,  boco  boco. 
Toca.  /  Panapton  nga  itarahub  sa  oló. 
Tocado,  m.    Rayan  dayan  sa  oló  sa  mga 

babaye- 
Tocador,    ra.  adj.  Macap  cap.— Macablit. 
—s.  Paracap  cap— Paracablit.— vid.  Tocar. 
— Podong  nga   salibod  sa  oló.— Pangispe- 
hoan. 
Tocamiento. /«.  vid.  Tocar.— fig.  Pagsang- 
pit,  in  sinasangpit  an  tauo  sa  Dios.   Toca- 
miento impúdico.  Pangaban.  Los  de  mujer. 
Tolpoc. 
Tocante./),  a.  vid.  Tocar.— Tocante  i... ..loe. 

adv.  Tungud  sa....,  tungud  can.... 
Tocar,  a.  Paghicap;  pag  panhicap,  pageap 
cap;  pag  cablit;  pag  boros.— Pag  camhil; 
paggalao;  pagcubit;  pag  apis.— fig.  Pag 
sang  pit. — - ftr.  Pag  sulay.-«.  Tungud.— 
Pag  hapit  sin  dali.— Tama.— Tocar  guitarra, 
etc.— Pag  cascas,  pag  cutiapi,  pagcut  sapi, 
pag  cudiapi .— Tocar  campana.  Bag  ting;  ba- 
robag  ting,  tauag  tauag.— Tocarse  unas  co- 
sas con  otras.  Doot.— Pinqui— Intoc;  iroin- 
toc. — Tocar  campanillas,  cascabeles,  etc. 
Haling  baguing,  ting  ting— Tocar  á  la  pu- 
erta. Santoc— Tocar  instrumento.  Pag  tai- 
hop;  pag  torotot;  pag  tonog;  pag  patonog; 
pag  tay-ong.— Tocar  una  cosa  para  ver  si 
está  segura.  Pag  tubil,  pag  tuebil,  pug  tubil 
tubil. — Tocar  dando  golpes  á  puerta,  tam- 
boril, etc.  Pag  toe  toe;  pag  tog  tog.— To- 
car alguna  cosa  con  las  manos  sucias.  Pag 
laugao. — Tocar  con  el  pié  ó  coger  alguna 
cosa.  Quiluilquiuil. 

Tocar,  a.  Pag  sudlay;  pag  sab-ong  san  bo- 
hoc— r.  Pag  calo. 

Tocata.  /.  Tocata  nga  música. 

Tocayo,    ya.  m.  y  f.  Sangay. 

Tocinería.  /    Tendahan  san    tamboc  sin 
bactin  ó  babuy. 

Tocinero,  ra.  m.  y/.  Parabaliguia  sin  tam- 
boc sin  bactin  ó  babuy. 

Tocino,  m.  Tamboc  sin  bactin  ó  babuy. 


t'Ó  579 

Tocón,  m.  To-od  sin  cahuy. — Sorosom- 
bong  ó  borobut-con  sin  luthang. 

Tochedad.  /.  Catapang,  calorong. 

Tocho,  Cha.  adj.  Tapang,  lorong,  dongo. — 
m.    Cahuy  nga    malison. 

Todabuena.  /.  Banua. 

Todavía,  adv.  t.  Pá.  Está  durmiendo  toda- 
vía. Ñacatorog  pá. — adv.  m.  Cundi. 

Todo,  da.  adj.  Ngatanan. — Bug  os — Sahid. 
— Lonlon. — Tiene  tros  pesos  de  sueldo  to- 
dos les  meses.  May  tolo  ca  pesos  nga  sohol 
sa  iquinabulan. — Contodo.  m.  adv.  Bisan, 
bisan    pá. 

Todopoderoso,  sa.  adj.  Macagagahum, 
macagarahum. 

Toesa.  /.  Socol. 

Tofo.  m.  Hubag  nga  matig-a. 

Toga.  /.  Biste  nga  halauig  nga  gamít  sa 
mga  mahal   nga  tauo. 

Togado,  da.  adj.  An  gamit  nga  biste 
nga  toga. 

Toisón,  m.  Biao  nga  tigaman  san  mga  da- 
co  ó  mahal  nga  tauo. 

Tojino.  m.  Mar.  Patlong, 

Tojo.  m.  Cahuy  cahuy  ilahas  ug  tonocon. 

Tolano,  m.  Saquitsa  baba  sa  mga  hayop. 
— pl.  fam.  Bohoc    sa    tang  cogo. 

Tolda.  /.  Habong,  habong  habong. 

Toldadura,  a.  Habong. 

Toldar,  a.  Pag  habong. 

Toldilla.  /.  Habong. 

Toldillo,  m.  Olimon. 

Toldo,  m.  Habong,  habong  habong. 

Toletole,  m.  fir.  Carimocan,  casamocan. — 

Tomar  uno  el  tole.  fr.  fnm.  Pag  dalagan. 
Tolerable,  adj.  Sadang  maantos,    sadang 

mailub. 

Tolerablemente,   adv.   m.    Sa  daco  nga 

pag  antos  ó   pag  ilub. 
Toleración.  /.  Pag  antos,  pag  ilub. 
Tolerancia./.  Pag  antos,  pag  ilub. — Pag 

togot;  pag  tangdo. 
Tolerante.  J>.  a.  Maantos,  mailub. — Mato- 

got;  matangdo. — Mailubon. 
Tolerantísimo,  m.  Pag  huna  huna  nga  sa- 
dang itogot   an  binabatasan  san  mga  tauo 

nga  malain  sin  religión. 
Tolerar,  a.  Pag  antos,  pag  ilub. — Baga  pag 

togot,    baga    pag  tangdo.— Angat,    inob, 

pugung. 
Tolete,  m.  Mar.  Bancarian. 

Tolondro,  dra.  Tolondrón,   na.   adj. 

Dongo,  lorong.—  m.  Hubag. — Á  topa  to- 
londro, m.  adv.  Sin  uaray  gud  panginano. 

Tolva.  /.  Cahon  cahon  nga  pag  susudlan 
san  trigo  cún  dao  sa  pag  liguis    na- 

Tolvanera.  /.  Aliporos,  alimpoporos. 

Tolla.  /.  Halbo;  cahalbuan. 


580' 


ro 


Tolla.  /  Balalong. 

Tolladar,    m.  Halbo;  cahalbuari. 

Tollina.  /  fam.  Dabal,  balbag. 

Tollo,  m-  Isda  nga  sugad  sin  pagui. 

Tollo,  m.  Ocad- — Halbo;  cahalbuan.  Tara- 
goan  san  mga    paramanua. 

Toma.  /.  Pag  cuha;  pag  carauat. — Pag  ca- 
cuha  sin  bongto,  etc.  sa  mga  pag  auay.— 
Una  toma  de  quina.  Usa  ca  pag  inum  sin 
tambal  nga  quina.-^Toma  posesión.  Pa- 
guicarauat. 

Tomada.  /.  Pagcuha  sin  bongto,  etc.,  sa 
mga  pag  auay. 

Tomadero,  m.  Caratinan,  carap-tanan. — 
Conot  conot  sin  mga  biste. 

Tomador,  ra.  adj.  Macuha,  macarauat. — 
s.  Para  cuha,  para  carauat. — m.  Mar.  Pisi 
nga  gamit   sin  pag  locot  sa  mga  layag. 

Tomadura./.  Pag  cuha,  pag  carauat. — Usa 
ca  pag  inum,  etc. 

Tomajón,  na.  s.  Para  panguha;  parai- 
num. 

Tomar,  a.  Pag  cuha;  pag  catin,  pag.caput. 
— Pag  carauat. — Pacuha  sin  bongto,  etc., 
cún  dao  sa  mga  pag  auay. — Tomar  tinta 
con  la  pluma.  Pag  tolnob  san  pluma.  —To- 
mar agua  de  la  fuente.  Pag  alug. — Tomar 
chocolate.  Pag  inum  sin  socólate. — Pag  ca- 
uat. — Pag  hao  hao.  — Pag  saclin. — Pag  sic- 
mit. — Tomar  descanso- — Pagpahuay. — To 
mar  la  pluma.  Pag  su:  at.— Tomar  la  agu- 
ja.— Pag  tahi. — Tomar  á  uno  en  su  com- 
pañía. Paopud. — Mar.  Pag  hapit,  pag  abut 
sin  pondohan. —  r.  Tomar  ó  cubrirse  de 
moho  ú  orin.  Tinataehan  —  Tomarla  con 
uno.  fr.  Pag  patuc  patuc  sa  iya. — Tó- 
mate ésa.  expr.  fig.  y  fam.  Hiyota,  hiyo- 
cat,  hoyocat. — Tomar  prestado.  Angcat; 
huram. — Tomar  ó  apropiarse  alguna  cosa. 
Angcon,  ancón,  amcon. — Tomar  parte  en 
conversación,  etc.  Banghag,  sarambag. — 
Tomar  con  la  punta  de  los  dedos.  Podiot. 
— Tamar  con  el  pulgar  é  índice.  Quibit 
— Tomar  con  las  manos  unidas  por  abajo 
y  abiertas  por  arriba.  Saciólo. — Tomar  pla- 
tos del  vasar,  etc.  Gauad. — Tomar  buyo. 
Pag  mama. — Tomar  un  camino  por  otro. 
Lipas,  simang. — Tomar  apretando  la  mano. 
Caromcom. — Tomar  el  sol.  Aninag,  paad- 
lao. — Tomar  tabaco  por  las  narices.  Pag 
singhoc. — Tomar  con  tenazas.  Pag  quipit, 
pag  quimpit. — Tomar  el  perro  á  la  perra. 
Talang. — Tomar  muchos  de  un  montón, 
etc.  Pag  inangeonay. — Tomar  remedio  para 
sudar.  Oslob,  atolob,  pag  pahulas,  pag  pa- 
balhas. 

Tomate,  m.   Camates. 

Tomatera.  /.  Tanum  nga  camates. 


Tomento,  m.  Gomon  sin  lino,  etc. 

Tomentoso,  sa.  adj.  Gomonan. 

Tomillar.  m.  Catomiyohan. 

Tomillo,  m  Banua  nga  mahamut  ngan  ita- 
rambal. 

Tominejo,  m.  Tamsi  nga  taga  Perú. 

Tomiza.  /.  Pisi  nga  gutiay. 

Tomo,  m-  Cacadaco  sa  ano  man  nga  la- 
uas. — Libro. 

Tomón,  na.  s.  fam.  Parapanguha;  parai- 
num,  etc. 

Ton.  m.    Sin  ton  ni  son.  Sin  uaray  man... 

Tonada./.  Tonada,  carantahon;  pag  canta. 

Tonante.  p.  a.  Madalug  dug;  malintic. — 
Magpapadalug  dug;  magpapalinti. 

Tonar,  n.  poét.   Pag  dalug  dug;  pag  linti. 

Tondino.  m.  Rabol  rabol  sa  mga  columna. 

Tonel,  m.  Bariles  nga  daco. 

Tonelada.  /  Socol  san  cadac-an  sin  sa- 
cayán;  socol  san  carga  san  sacayán. 

Tonelería.  /.  Pag  hibaro  sin  pag  himo  sin 
mga  bariles. — Catungdanan  san  parahimo 
sin  mga  bariles. — Balay  ó  camalig  nga  guin- 
bubuhatan  san  parahimo  sin  mga  bariles. 
— Mar.  Mga  bariles,  cabarilesan  nga  lu- 
ran  sa  mga  sacayán. 

Tonelero,  m.    Parahimo  sin  mga  bariles. 

Tonelete,  m.  Bariles  nga  guti.— Bahag. 

Tonga.  Tongada.  /  Potos,  pinotos  sin 
asúcar,  etc. — Igpapaletada. 

Tónico,  ca.  adj.  Tarbal  nga  macacaiban 
sin  saquít. 

Tonillo,   m.  Tingug. 

Tonina.  /.   Lomud  nga  isda. 

Tono.  m.  Tono,   tingug. 

Tonsura.  /  Pag  arot. — Tonsura;  siyapa 
nga  grado,  nga  hatag  sa  Señor  Obispo,  sa 
mga  maruruyag  cumarauat  sin  orden. 

Tonsurar.  a.  Pag  arot. — Pag  togot  sin  ton- 
sura; pagearauat  sin  tonsura. 

Tontada.  /  Tinapang  lá  nga  pag  polong 
cún   pagbuhat  bá. 

Tontaina,  com.  fam.  Tapang;  lorong. 

Tontamente,  adv.  m.  Tapang  gud,  lorong 
gud. 

Tontear,  n.  Pag  tinapang,  pag  pacalorong. 

Tontera.  /  fam.  vid.  Catapang.  Lorong. 

Tontería.  Tontuna.  /  Catapang,  calo- 
rong,  catontohan. — Tinapang  lá  nga  pag 
polong  cún  pag  buhat  bá. 

Tonto,  ta.  adj.  Tapang,  lorong;  bauang, 
buang,  bongug,  buog,  dongo,  dongug,  ngo 
ngo,  palengque,  pa^ng  palong,  lorong  lo- 
rong. 

TontuelO,  la.  adj.  Lorong  lorong,  doro- 
dongo,  paropalengque. 

Topa.  /.  Mar.  Motón. 

Topacio,  m.  Bato  nga  mahal  ug  madulao. 


Topada./.  Pag  sungay,  pag  songgo  án  mga 
carnero,  etc. 

Topadizo,  za.  adj.  Mahitapo,  mabagat. 

Topador,  ra.  adj.   Masonggo. 

Topamiento.  m.  Pag  songgo. — Pag  hitapo. 

Topar,  a.  Pag  songgo.— Pag  sampac;  pag 
intoc;  pag-ampac— Pag  hitapo.— Pacaagui 
san  guinbibiling. 

Toparquía.  /  Pag  cadato,  pag  caponoan 
ug  an  tuna  nga  sacop  sa  iya  gahum. 

Tope.  m.  Songgo,  pag  songgo. — Intoc,  pag 

intoc. — Caulangan. — -Suhay,    pag  susuhay. 

fig.  Cacurian.— Mar.  Catapusan  san  toladoc. 

Topera.  /.  Boho  sa  tuna  nga  guinbubuhat 

san  mananap  nga  topo. 
Topetada.  f.  Pag  songgo  an  mga  carnero, 

etc. — Hipacdol,  hinpantuc. 
Topetar,  a.    Pag  sungay,  pag  songgo    an 

mga  carnero. — Hipacdol,  hipantoc. 
Topetón,  m.    Songgo;  hipacdol,  hipantuc. 
Topetudo,  da.  adj.  Masonggo. 
Tópico,  ca.  adj.    An    tungud  sa  usa  nga 

rugal. — m.   Tambal  ó  bolong  sa  gauas  lá. 

— Reí.  Arampoan. 
Topinera.  /.  vid.  Topera. 
Topo.  tu.    Mananap  nga    sugad  sin  yatot, 

natatahoban  an  iya  mata  san  panit,  ug  na- 

bubuhi  sa  ilarum  sa  tuna.—/  y  fam.  Tauo 

nga  masonggo  bisan  diin,  cay  diri  na  na- 

quita,  etc.— fig.  y  fam.  Tauo  nga  halipot 

an  iya  sarabutan. 
Topografía.  /    Pag  hibaro    sin  pag  lagda 

ug  paghatag  sin  casayoran  hionong  sin  ano 

man    nga  tuna  nga  diri  haluag  caopay. 
Topográficamente,  adv.  m.   Alagad   sa 

Topografía. 
Topográfico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

Topografía. 
Topógrafo,  m.  An  maaram  sin  Topografía. 
Toque,  m.  Pag  cap  cap;  pag  caput.  vid.  To- 
car.—Pag  bagting  sin  linganay,  pag  toe  toe 
sin  guimbal;  pag  talugtan,  pag  bayug. — Pag 
sanghid  sin  bulauan,  etc. — Sang  hiran. — 
fig-  Pag  °asi  ó  pag  sulay  sa  bisan  sino. — 
Pag  hayag,  in  hinahayagan  an  tauo  sa  Dios 
fig-  y  fam.  Pag  sontoc. 
Toqueado,  m.  Pag  pac  pac  sa  camut,  etc.; 

pagbasal. 
Toquería.  /  Mga   panapton  nga  itárahub 
sa  olo.— Catungdanan  san  parahablon  siton 
nga  mga  panapton. 
Toquero,  ra.  m.  y  f.  Parahablon  sin  mga 
panapton  nga  itárahub  sa  olo. — Parabali- 
guia  siton  nga  mga  panapton.      ( 
Toquilla.  /    Sab-ong    sin  calo. — Podong 
nga  gamit  sa  mga  babaye  sa  liug  cún  sa 
oló  bá. 


Tora./.  Buhis  sa  mga  judío. — Libro  sa  mga 

casugoanan  san  mga  judío. 
Torácico,  ca.    adj.    An    tungud  ó  cañan 

dughan. 
Torada.  /  Catodohan. 
Toral,    adj.  An  labao,  may  carig-onan,  si- 

nasarigan. 
Tórax,  m.  Dughan. 

Torbellino,  m.  Aliporos,  alimpoporos  nga 
hangin;  bohaui  nga  hangin.— fig.  Cadam-an. 
Torcaz,  adj.  Tamsi  nga  balud. 
Torce.  /  Talirara. 
Torcecuello.  /  Tamsi  nga  mambanon  an 

iya  color  ug  nagbiric  an  liug. 
Torcedero,  ra.  adj.  Balico,  barihas— Ga- 
ramiton  gna  gamit  sis  paglubag,  pag  pa- 
balico,  etc. 
Torcedor,    ra.  /  vid.  Torcer. 
Torcer,  a.  Pag  pisi. —  Pag  lubid;  pag  tabid. 
—Pag  lubag.— Pag  biric .— Paglabag.— Ba- 
loc;  barihas;  biloc. — Halag;  hilig.— Pico. — 
Pilay. — Pil-ooc— Piuoc — Quindot. — Si- 
bod. — Subid. — Toribas. — Lisie. — -Lambid. 
— Lingi;  üngfg. — Uol  uol;  uong  uong;  bau- 
od.— Lico,  lico  lico. — Pag  biriquis. — Torcer 
la  vista.  Liric— Torcer  la  boca.  Quiuit. 
Torcida.  /  Pabilo  sin  lámpara  cún  candila 

bá. 
Torcidamente,  adv.  m.  Balico  gud;   ba- 
rihas gud;  lico   gud. 
Torcidillo.  m.  Igagama  nga  linubid  ó  tina- 

bid. 
Torcido,  m-  Corocud  nga  matam-is. — Alac- 
sio  nga  macucuha  san  baga  sapal  san  ubas, 
in  tutubigan  ngan  ipitan  an  mao  nga  sapal. 
Torcido,  da.  p.  p.  Balico;  barihas;  baco;  la- 
joc;  baringig;  bariquig;  turibas— Halag;  hi- 
lig.— Couad;  tuad;  quiguid;  coroctol;  alicau- 
it;  bauog;  bauod.— Lico,  lico  lico. — Tico. 
Torcijón,  m.  Tigda  ug  dali  lá  nga  camaso- 
ol  sa  tiyan.— Saquit  nga  camaol-ol  sa  ti-  . 
yan  nga  baga  nabibiric   an  tinae 
Torcimiento,  m.  Cabalico,  pag  cabalico, 
etc.— fig.  Pag  simang  sa  caopayflin,  pagga- 
pil  sa  carautan. 
Torculado,  m.  Garamiton  nga  may  mga 

roscas. 
Tordella.  /  Tamsi  nga  daransiang. 
Tórdiga.  /.    Tinabas  sin  anit. 
TordillejO,  ja.  adj.  Busag  ngan  sin  itum. 
Tordillo,  Ha.  adj.  Busag  ngan  sin  itum. 
Tordo,  m.  Tamsi  nga  daransiang. 
Tordo,  da.  adj.  Busag  ngan  sin  itum. 
Toreador,  m.  An  maquiquiauay  sa  mga 

todo  nga  baca. 
Torear,  n.  Paquiauay  sa  mga  todo  nga  ba- 
ca —fig-  Pag  tigub  sa  mga  todo  nga  baca 
7» 


582 


TO 


sa  mga  baca  nga  babaye. — fig.  Baga  pag 
tiao  tiao  ó  pag  dorogas  sa  igcasitauo. 

Toreo,  m.  Pagqui  auay  sa  mga  todo  nga 
baca.— fig.  .Pag  tiao  tiao,  pag   dorogas. 

Torero,  m.  An  maquiqui  auay  sa  mgav  to- 
do nga  baca. 

Torete,  m.  Nate  nga  lalaqui  sin  baca. 

Torga.  /.  Baga  baliug  nga  cahuy  nga  iguin- 
ba  baliug  sa  mga  cabactinan,  etc. 

Toril,  m.  Pasluran  sa  mga  todo  nga  baca. 

Tormenta.  /.  Onos,  boranos. — Baguio. — 
fig.  Cacurian,   casaquitan. 

Tormentario,  ria.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan mga  higamit  sin  paquig  auay. 

Tormentilla.  /.  Banua  nga  itarambal. 

Tormento,  m.  Pag  saquit;  pacasaquit.— 
Casaquitan.  Cacurian. 

Tormentoso,  sa.  adj.  Uranus;  baguiohun. 

Torna.  /.  Pag  uli  san  inangcat  ó  hinuram; 
pag  uli  san  quinauat. — Cale  nga  aguian  sin 
tubig. — pl.   Bayad;  balos. — Pag  uli. 

Tornaboda.  /.  Adlao  nga  aguian  maso- 
nud  san  adlao  nga  iguincasal  san  tauo;  pa- 
nagtauo  sa  mao  nga  adlao. 

Tornada.  /.  Pag  uli,  pag  balic  ná. — Pag 
carocadto. 

Tornadizo,  za.  adj.  Malain  sin  pag  huna- 
huna,   etc. 

Tornadura.  /  Pag  uli  san  inangcat  ó  hi- 
nuram; pag  uli  san  quinauat. — Pag  uli,  pag 
balic   ná. 

Tornaguía.  /.  Carig-onan  nga  sinurat  ó 
minolde. 

Tornar,  a.  Pag  uli  san  inangcat  ó  quinauat. 
— Paguli,  pag  balic  ná. — Pag  liuat  sin  pag 
siring. 

Tornasol,  m.  Banua  nga  girasol. — Bislao. 

Tornasolado,  da.  adj.  Mabibislao. 

Tornasolan  a.  Pag  bislao. 

Tornátil,  adj.  Tinurno,  inalinsosoan. — poét. 

Malupad  lupad;  mabiric  biric. 
Tornaviaje,  m.  Pag  lacat  ug  pag  uli  man 

sa  guinic-nan. 
Tornavirón,  m.   Pag  tampaling. 
Tornavoz,  m.    Atup  atup    ó  langit  langit 

sin  ualihan. 
Torneador,  m.  Paratorno,  para  alinsoso. — 

Paraauay  sa  pag  torneo. 
Torneante,  p.  a.  Matorno,  maalinsoso. — 

Maauay  sa  pag  torneo. 
Tornear,  a.  Pag  torno,  pag  alinsoso,   pag 

alisoso. — n.    Pag  biric. — Pag  auay  sa  pag 

torneo. 
Torneo,  a.  Pag  auay,   cundi    nangangaba- 

yo  an  mga  tauo  ug  naguiguilanat  lanat. — 

Pag  torneo,  auay  auay  sa  pag  torneo. 
Tornera./.    Babaye  nga  monja  nga  ban- 

tay  sa  torno. 


Tornería.  /.  Catungdanan    sin  paratorno; 

balay  ó  camalig  nga  buruhatan  san  para- 
torno. 
Tornero^/.    Paratorno,    paraalinsoso.— 

Tauo  nga  surugoon  sa  mga  monja. 
Tornillero,  m.  fam.  Soldados  nga  mapa- 

laguio. 
Tornillo,  m.  Toxmyofig.  y  fam.  Pag  pa- 

laguio  sin  soldados. 
Torniquete,  m.   Garamiton  sin  pag  sada 

san  dugo  sa  mg  casam-dan,  etc. 
Torniscón,  m.  fam.  Pag  tampaling. 
Torno,  m.  Birican. — Tornohan. 
Toro.  m.  Todo.  pl.   Catodohan. 
Toronja.  /.    Baga  aslum. 
Toronjil,  m.  Banua  nga  itarambal. 
Toronjina.  /.  Banua  nga  itarambal. 
Toronjo,  m-  Cahuy  nga  aslum. 
Toroso,  sa.  adj.  Macosog,  mabacud. 
Torozón,  m.  Tigda  nga  camasool  sa  tiyan; 

saquit  ng  camaol-ol  sa  tiyan. 
Torpe,  adj.  Cumam,  baga  mabug-at;  dupa- 

lug,   mahinay  hinay  nga  ora  ora.— -Culang 

sin  cabatiran. — Cablas  sin  sarabutan. — Ma- 

lao-ay,  mangilad. 
Torpedo,  m.   Isda  nga  eléctrico  nga  naca- 

caoyog  sa    mga  nangangaon  sa  mao    nga 

isda. — Pabotohun  nga    gamit  sa  ilarum  sa 

mga  tubig. 
Torpemente,  adv.  m.  Mahinay  hinay  nga 

ora  ora. — Mala-oay  gud,  mangilad  gud. 
Torpeza,  f.    Cahinay   hinay  nga  ora   ora; 

baga  camabug-at — Caculang  sin  cabatiran. 

— Cacablas  sin  sarabutan. — Camala-oay,  ca- 

mangilad. 
Torrado,  m.  Sinang  lag  nga  garbansos. 
Torrar,  a.  Pag  sanglag.—  Pag  sugba. — Pag 

asal. — Pag  tomo. 
Torre.  /     Baluarte. — Torre    sa  mga  sing- 

bahan. 
Torrear,  a.    Pag   libut   sin  mga  baluarte 

san  bongto  basi  mag  marig-on. 
Torrefacción.  /.  Pag  sanglag. 
Tor rejón,    m.    Torre     nga  guti;  baluarte 

nga  guti. 
Torrencial,  adj.  Masolug  caopay. 
Torrente.  ;«.  Baha;  casul-gan  in  may  ba- 

ha. — fig.  Cadamo. — Torrente  de  voz.  Ca- 

daco  ^sin  tingug. 
Torre'ntera.  /.  Cahibangan  sin  tuna. 
Torreón,  m.  Baluarte  nga  daco. 
Torrero,  m.  Bantay  sin  baluarte. 
Torreznada.  /.    Tamboc  sin  babuy    nga 

piniritos. 
Torreznero,    adj.  fam.    Tauo  nga  hubia 

ug  maquicaon. 
Torrezno,  m.    Guibay    nga    tamboc   sin 

babuy  nga  piritos  cun  piritoson  pá. 


TO 

Tórrido,  da.  adj.  Mapaso  caopay. 
Torrija.  /.  Adlip  nga  tinapay  nga  hinoho- 
rum    anay  sin    alacsio  etc.,  ngan  piniritos 
sin  manteca  cún  lana  bá. 
Torsión.  /  vid.  Torcer. 
Torso,  m.  Lauas  sin  tauo  tauo. 
Torta.  /.    Tinapay  nga  niay  lana,  bunay, 

alacsio,  etc. 
Tortada.  /.    Tinapay  nga  daco  nga  may 

solud  nga  carne,  bunay,  etc. 
Tortera.  /.     Garamiton  nga  tumbaga  nga 
gamit  sa  mga  cosina. 
TortíCOÜ.    m.    Med.    Masool  ó  hubag  sa 

liug; 
Tortilla.  /    Tortiya  nga  bunay.— Hacerse 
tortilla  una  cosa.  fr.  fig.  Pusá,  napusá,  na- 
boong. 
Tórtola.  /.  Toe  mon;  manatad. 
Tórtolo,    m.  Tocmon  nga  lalaqui. 
Tortor,  m.  Mar.  Pisi. 
TortOZÓn.   m.  Bunga  nga  baga  ubas. 
Tortuga.  /.     Pauican;  anoliban,    alaniban. 
— Tortuga   que  ya  tiene  conchas    vistosas 
ó  carey.   Carahan. — Tortuga  hembra.    Uli- 
ban. 
Tortuosamente,  adv.  m.  Lico  lico  gud. 
Tortuosidad.    /.    Calicó  lico;  cabaringig. 
Tortuoso,   sa.   adj.    Lico  lico,  malico  li- 
co;   mabaringig. 
Tortura.  /.    Calicó    lico;  cabalico.— Casá- 
quit,   casaquitan,  cacurian. 
Torvisco,  m.   Banua  nga  sangaon. 
Torvo,  va.  adj.    Mabangis,  mapintas;   ma- 

calilisang,  macaharadluc. 
Torzal.  ///.    Linubid. 

Torzón,  m.  Saquit  nga  camasool  sa  tiyan. 
Torzonado,  da.    adj.    Mananap    nga  si- 

nosool  an  san  tiyan. 
Tos.  /.   Coy  coy;   batuc;  obo. 
Tosca.  /  Bato    nga  masugad  sin  palanas. 
Toscamente,    adv.    vi-    Maraut    gud  nga 
pag    cabuhat,    garang  gasang  gud. — Tini- 
maua  gud. 
TOSCO,    ca.  adj.  Maraut  nga  pag  cabuhat, 

magarang  gasang.— fig.  Tinimaua. 
Tosegoso,    sa.   adj.    Binabatuc,  ba tocón; 

guin  oobo. 
Toser,   n.    Obo;    batuc;  igham. — No  hay 
quien  le  tosa.   Uaray  maato  sa  iya.— Coy 
coy 
Tosidura.  /.    Pag    obo;    pag  batuc;  pag 
igham. 
Tosigar,  a.  Pag  hilo. 
Tósigo,  m.  Hilo. 
Tosigoso,  sa.  adj.  Hiniloan. 
Tosigoso,   sa.    adj.    Binabatuc,    batocun; 
guin  oobo. 


TO-TR  583 

Tosquedad.  /.  Camaraut  ngá  pag  buhat; 
garang  gasang. — Catinimaua. 
Tostada.  /.    Adlip  nga  tinapay  nga  sina- 
sanglag. — Pegar    una    tostada    á  uno.  fr. 
fig-  Y  /am.  Pag  pacaraut  sa  iya;  pag  lim- 
bong  sa  iya, 
Tostado,  da.  p.  p.  Sinanglag;  tinubud. — 
Tostado  del  sol.   Namomolatuc  san  adlao. 
— m.  Pag  sugba  sa  calayo,  pag  dang  dang. 
Tostador,  ra.  adj.  Mag  parasanglag;  mag 
parasugba;  mag  paradang  dang. — m.  Sang- 
lagan. 

Tostadura.  /.  Pag  dang  dang;  pag  sugba. 
Tostar,  a.  Pag  dang  dang,  pag  sugba  sa 
calayo. — Pag    paso,  in  mapaso  caopay  an 
adlao.  — Pag  tomo. — Pag  asal. — Tostar  ar- 
roz verde.  Ahao. 
Tostón,    m.    Garbanzos  nga    sinanglag. — 
Sopas  sin  tinapay  nga  sinanglag. — Pasi  nga 
inasal. 
Total,  adj.  Ngatanan,  sahid. — m.  An  cuha 

sa  mga  caisipan,  etc. 
Totalidad.  /.  Cadam-an. 
Totalmente,   adv   m.  Ngatanan  gud;  sa- 
hid gud. 
Totilimundi,  m.    Caban    nga  may  solud 
nga    mga  tauo  tauo  ug  iba  pá  nga  quiri- 
taon. 
Totovía.  /  Tamsi  nga  mahoni. 
Toxicar,  a.  Pag  hilo. 
Tóxico,  ca.    adj.   Med.    Macahjhilo.— m. 

Hilo. 
Toxicología.  /.   Casayoran  sa  mga  maca- 

hihilo. 
Toxicológico,   ca.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
ñan  toxicología. 
Tozo,  za.  adj.    Pandacan  nga    tauo,  ma- 

yahon  nga  tauo. 
Tozolada.  /".  Pag  dabal  sa  tang  cogo,  sa 

tingdol. 
Tozolón,  m.  vid.  Tozolada. 
Tozudo,  da.  adj.  Socnitan,  sucuahi. 
Tozuelo,   m.  Tang  cogo;  tingdol. 

TR 

Traba.  /.  Pisi  nga  higot  sa  mga  teel  san 

mga  hayop.— /5g\  Caulangan. 
Trabacuenta./.    Sala    ó  sayop  sin  pag 

cuenta  ó  pag  isip. — fig.  Suhay,  pag  susu- 

hay  sin  polong. 
Trabadero,    m.  Cagapusan   sa    teel,    hi- 

rigotan  sa  teel  cún  dao  cabayo,  etc. 
Trabado,  da.  adj.    Hayop     nga  himusag 

an  mga  teel.  —  fig.  Macosog,  mabacud. 
Trabadura.  /  Pag  padocot,  pag  patigub. 

—Pag    higot    sin  pisi  sa  mga  teel. — Pag 


584 


TR 


paespeso.—  Pag  suhay,  pag  ticang  sin  pag 
auay — Pag  lingi,  pag  lingig  sin  lagadí. 

Trabajadamente,  adv.  m.  Macuri  gud. 

Trabajado,  da.  adj.  Binubutlao,  binubu- 
dlay. 

Trabajador,  ra.  adj.  Buhatan,  calapan, 
cohoy,  toctocan  nga  paraoma,  comhoy, 
mag  orna,  coham,  mangoham. — pl.  Mga 
mag  buruhat— s.  Parabuhat,  paraalayon 
sin  buhat. 

Trabajar,  n.  Pag  buhat.— Pag  pulauas.— 
Hurab.— Pag  bacas.— Trabajar  despacio. 
Bariauot.  —Trabajar  poco  y  de  mala  ga- 
na. Buyan  buyan. — Trabajar  en  vano.  Ha- 
bo  habo. — Trabajar  con  ahinco.  Hurigpot. 
— Trabajar  á  medias  con  otro.  Nahon. — 
Trabajar  con  ligereza.  Hali  hali— Trabajar 
de  noche.  Agma. 
Trabajo,  m.  Buhat;  pag  buhat. — Pag  cari- 
tal;  carital,  cari  tal  an.—^-.  Caulangan.— fig. 
Cacurian,  casaquitan. 

Trabajosamente,  adv.  m.  Macuri  gud, 
masáquit  gud. 

Trabajoso,  sa.  adj.  Macuri,  masáquit.— 
fig.  Masinaquit-non. 

Trabajuelo.  tn.  Cacurian. 

Trabamiento,  m.  vid.   Trabar. 

Trabanco.  m.  Tangcol  sin   ayan:. 

Trabar,  a.  Pag  patigub:  pag  pasigo. — Pag 
gapus:  pag  higot  sin  pisi  sa  teel  sa  mga 
hayop. — Pag  pasanoc,    pag  malapoyot. — 

Pag  susuhay;    pag  ticang    sin  pag  auay 

Pag  lingi,  pag  lingig  sin  lagadi.— Pag  da- 
cop;   pag  caput,  pag  catin. 

Trabazón.  /.  Sinumpay,  guinsumpayan; 
casigohan;    casumpayan. 

Trabe.  /  Sapáyan;  sablayan. 

Trabea.  /.  Biste  nga  halauy. 

Trabilla.  /.  Tinabas  nga  anit  cún  panap- 
ton  nga  taod  sa  sarual  basi  diri    malo  ló. 

Trabón,  m.  Baclao  nga  puthao  nga  gamit 
sa  teel  sa  mga  cabayo,  etc. 

Trabuca.  /.  Pabotohun,    rebentador. 

Trabucación.  /.  Pag  alimbucay;  pag  lis- 
cad.— vid.   Trabucar. 

Trabucador,  ra.  s.  Paraalimbucay;  para- 
liscad. 

Trabucar,  a.  Pag  alimbucay;  pag  liscad. — 
fig-  ^ag  hiborong. — r.  Pag  sala;  pag  sayop 
sin  polong. 

Trabucazo,  m.  Pag  buhi  sin  luthang  nga 
trabuco. — Pamusil  sin  trabuco,  fig.  y  fam. 
Cu'ba,   calas. 

Trabuco,  m.  Garamiton  nga  gamit  sa  pag 
auayan  sin  pag  batac  sin  mga  bato.— Lut- 
hang nga  halipot  sin  pusil,  cundi  haluag. 

Trabuquete,  m.  Garamiton  nga  gamit  sa 


TR 

mga  pag  auayan  sin  pag  batac   sin  mga 
bato. 
Tracamundana.  /.  fam.  Pag  tagalio  sin 

mga  tadagudti. — fam.   Aringasa,  ngiras. 
Tracción.  /    Pag  dará;  pacadara. 
Tracias.  m.  Canauay  nga  hangin. 
Tracista,  adj.  Malarang;  malad-nganon. — 
fig.  Malimbong  caopay. 
Tracto,  m.   Tuig  nga  nalacat  ó  inagui  ná. 
— Carantahun  sa  singbahan,  nga  pinanga- 
ngadie  man  san  Padre  nga   nag  mimisa. 
Tradición.  /.    Lito  lito;    pag  calito  lito.— 

For.  Pag  hatag. 
Tradicional,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag 
calitolito. — Binabatasan,  binabatasanan. 
Tradicionalmente.  adv.  m.  Sa  pag  ca 

lito  lito  gud. 
Traducción.  /.  Pag  houad,  pag  houad  sin 
lain  nga  pamolong — Hinuad  sin  lain   nga 
pamolong. — Cahologan. 
Traducible,  adj.  Sadang  pag  houaron  sin 

lain  nga  pamolong. 
Traducir,  a.  Pag  sacal,  pag  huad,  pag  huad 
sin  lain  nga  pamolong. — Pag  quinatsila  sin 
linatin,  pag  binisaya  san  quinat  sila,  etc. — 
fig.  Pag  agutato. 
Traductor,  ra.  s.  Para  huad  sin  lain  nga 

pamolong. 
Traedizo,  za.  adj.  Madadara,  sadang  pag 
dad-on. 
Traedor,  ra.   s.  Paradara. 
Traedura.  /  Pag  dará. 
Traer,  a-   Pag  dará;  pag  dolong;    pag   ba- 
quintol;  pag  hatud. — Pag  pacabig.- — Traer 
ejemplos.  Pag  batang  sin  mga  pananglitan; 
pag  damo  sin  mga  pananglitan. — Traigo  un 
pleito    con    Felipe.    May  cami  calipongan 
ngan  si  Felipe. — Traer  noticias.  Barita,  ba- 
hug. — Traer  y  llevar  el    viento  una  cosa. 
Calay  cay;  palid  palid.— Traer  alguna  cosa 
pendiente  de  la   cabeza  y  á  las  espaldas. 
Tucdo. 
Trafagador,    m.    Paracomercio,  parapan- 

gita. 
Trafagante,  p.  a.  Macocomersio,  mag  pa- 

pangita. 
Trafagar.  Pag  comer sio,  pag  pangita,  pag 

corocomersio. 
Tráfago,  m.  Pag  comersio,  pag  corocomer- 
sio,   pag    pangita. — Mga    calibangan    nga 
nacacabutlao. 
Trafagón,  na.  s.  Para  comersio,  parapan- 

gita   sin    ongud. 
Trafalmejo,  ja.  adj.  Uaray  cahadluc,  cu- 

lang   sin   catahud. 
Traficación./.  Pag  comersio,  pag  pangita- 
Traficante,  p.  a.  Macocomersio,  mag  pa- 
pangita. — s.  Paracomersio,  parapangita. 


TR 

Traficar,  n.  Pag  comersio,  pag  pangita. 

Tráfico,  m.  Pag  comersio,  pag  coroco- 
mersio,   pag  pangita. 

Tragacanta.  /•  Cahuy  cahuy  nga  nag- 
duduga  an  taguc  nga  sinisiring  alquitira. 

Tragacete.   m.  Baga   paría. 

Tragaderas./,  pl.  Totol-nan.— Tener  unas 
buenas  tragaderas,  fr.  fig.  y  fam.  Toroon 
nga  tauo,  bisan  ano  an  ig  sumat  sa  iya 
natuod   lá. 

Tragadero,  m.  Totol-nan. — Boho  ó  bito 
nga  aguian  ó  baga  sorop  sopan  sin  tubig. 

Tragador,   ra.  adj.  Malamon,  maquicaon. 

Tragahombres,  m.  fig.  y  fam.  An  pa- 
pacalalaqui,    nag  papacamaisug. 

Tragaldabas,  com.  fig.  y  fam.  Para  lamon, 
paracaon    sin  damo. 

Tragaleguas,  com.  fig.  y  fvm.  An  malac- 
si  lumacat. 

Tragaluz,  m.  Taramboán  sa  mga  atop  ó 
bobong  basi  omagui    an  capaua. 

Tragamallas.  com.  fig.  y  fam.  Parala- 
mon,  paracaon  sin  damo. 

Tragantada.  /.  Pag  inum  sin  damo  sa 
usa   lá   ca  pag  tol-on. 

Tragante.  /.  a.  Matol-on.  —  Malamon,  ma- 
quicaon.— Metal,  m.  Aguian  san  lagangad- 
to  san    asohan. 

Tragantón,  na.  s-  Paralamon,  paracaon 
sin  damo,  para  inum  sin  damo. 

Tragantona.  /.  fam.  Mag  calain  lain  nga 
mga  caran-on. — Pag  tol-on  sa  dao  capirit. 

Tragar,  a.  Pag  tol-on. — Pag  lamon»  pag  la- 
mud,  pag  lamoy,  pag  lamay,  pag  talamon, 
pag  caon   sin  damo. 

Tragazón,  f.  Pag  caon  sin  ora  ora,  cabosog. 

Tragedia.  /.  Comedia  nga  macaharadluc 
ug  macalilisang  an  mga  asoy  ó  mga  caa- 
gui. — Casayoran  sin  mga  macaharadluc  ug 
ug  macalilisang  nga  mga  pag  caagui. — Ca- 
sugad,  caagui  nga  macaharadluc  ug  maca- 
lilisang. 

Trágicamente,  adv.  m.  Maraut  ngagayud. 

Trágico  ca.  vdj.  An  tungud  ó  cañan  tra- 
gedia.— s-  Paraasoy  sin  macaharadluc  ug 
macalilisang  nga  mga  pagcaagui. — adj.  Ma- 
caharadluc, macalilisang. 

Tragicomedia.  /.  Comedia. 

Tragicómico,  ca.  adj.  An  tungub  ó  ca- 
ñan tragicomedia. 

Trago,  m.    Tol-on;    usa  ca  tol-on.— fig.  y 

fam.  Cacurian,  casaquitan. — Á  tragos,  m. 
adv.  fig.  y  fam.  Hinay  hinay. 

Tragón,  na.  adj.  Malamon,  maquicaon. 

Tragonería.  /.  Camaquicaon. 

Traición./.  Pag  limbong,  in  gtiintatalapas 
an  mga  saad  nga  pag  tutumanon  cunta. — 
Pag  budhi;  pag  lingo;  pag  calit. 


TR 


585 


Traicionar,  a.  Pag  limbong.-— Pag  budhi; 
pag  lingo;  pag  calit. 

Traicionero»  ra.  adj.  Malimbong.— Mabu- 
dhi,  budhion,  malingo,  macalit. 

Traída./  Pag  dará. 

Traído,  da.  adj.  Dugnit  nga  guinamit  ná. 

Traidor,  ra.  adj.  Malimbong.—  Mabudhi, 
mabudhion,  malingo;  macalit. 

Traidoramente.  adv.  m.  Limbong  gud. — 
budhi  gud,  lingo  gud,  calit  gud. 

Trailla.  /  Higoí  sin  ayam.— Lubid;  tabid. 

Traillar,  a.  Pag  patag  sin  tuna. 

Traíña.  /.  Pag  oyud;  baring;  bitana. 

Traite,  m.  Pag  pahinlo  sa  mga  panapton 
nga  paño. 

Traje,  m.  Biste,  biste  nga  amoy  binabata- 
san. 

Trajear,  a.  Pag  biste,  pag  hatag  sin  mga 
biste. 

Trajín,  m.  Pag  hacot  sin  mga  genero, 
etc. — Pag  uli  uli. — Pag  dará  sin  mga  gé- 
nero, etc. 

Trajinante,  p.  a.  Magparahacot  sin  mga 
género;  magparadara  sin  mga  género. — 
m.  An  nag  dadaradara  sin  mga  iparalit. 

Trajinar,  a.  Pag  hacot,  pag  dará  dará  sin 
mga  género  ó  mga  iparalit. — Pag  uli  uli. 

Trajinería.  /  vid.  Trajinar. 

Trajinero.  m.  Para  daradara  sin  mga 
iparalit. 

Tralla.  /  Pisi. 

Tralleta.  /  Pisi. 

Trama.  /  Lagda.-- fig.  Limbong,  larang 
nga  pag  limbong. 

Tramador,  ra.  adj.  Malagda  sa  mga  pag 
hablon. — fig.  Malimbong. 

Tramar,  a.  Pag  lagda,  pag  cubal,  pag  ha- 
blon.—/^-. Pag  limbong,  pag  larang  sin 
pag  limbong  ó  pag  calit. 

Tramitación.  /  Pag  buhat  sin  mga  dili- 
gensia  sugad  san  caangayan. 

Trámite,  m.  Pag  caagui — Mga  turutna- 
non  sa  ano  man  nga  guintutuyo  ngada 
san  catapus. 

Tramo,  m.  Bahin — Balitang. 

Tramojo,  m.  Dagami  sin  trigo,  an  dapit 
sa  pono. — Dagami  sin  trigo  nga  gamit  sin 
pag  cod  cod  san  opong. — fam.  Cacurian. 

Tramontana.  /.  Amihan.— fig.  Cabuao; 
capalabilabi;  camadasig. — Perder  la  tra- 
montana, fr.fig.  y  fam.  Baga  natutuyao 
sin  casina. 

Tramontano,  na.  adj.  An  aadto  sa  lu- 
yo sin  mga  cabuquiran. 

Tramontar,  n.  Pag  cadto  sa  luyo. — Pag 
tonud  san  adlao. — r.  Paglaguio. 

Tramoya.  /  Máquina  nga  gamit  sa  mga 


586 


TR 


comediahan  sin  pag  paquita  sin  mga  oro- 
sahun.— fig.  Limbong,  búa. 

Tramoyista,  m.  Parahimo  sin  mga  má- 
quina nga  gamit  sa  mga  comediahan,  nga 
iya  man  minamangnoan. — com.  Tauo  nga 
malimbong,   buaon. 

Trampa,  f.  Gahit;  liong;  langub;  atub;  au- 
ang;  belaho;  padlong;  palayug;  pilpig;  ca- 
rang;  alugpit. — Limbong,  búa. 

Trampal,  m.  Danao;  halbo,  cahalboan; 
calagyan. 

Trampantojo,  m.  fam.  Limbong,  pag  lim- 
bong. 

Trampeador,  ra.  s.  Paralimbong. — adj. 
Malimbong  sa  iya  mga  pag  otang. 

Trampear,  n.fam.  Pag  limbong  sa  iya 
mga  pag  aro  sin  pag  otang  ó  pag  angcat 
sin  salapi,  etc.-— fam.  Pag  patigayon. 

Trampilla.  /.  Taramboán  nga  guti. 

Trampista,  adj.  Malimbong,  buaon,  diri. 
mabayad. 

Tramposo,  sa.  adj.  Malimbong,  buaon. 

Tranca.  /.  Tranca  sin  sada,  etc. — Cahuy. 

Trancada.  /.  Pitad,  pag  pitad.— Pag  da- 
bal  sin  tranca  ó  cahuy. — Kn  dos  trancadas. 
m.  adv.  fig.  y  fam.  Duha  lá  ca  pag  pitad 
aadto  ná. 

Trancahilo,  m.  Balighot. 

Trancanil.  m.  Mar.  Cahuy  nga  marigon 
nga  gamit  sa  mga  sacayán. 

Trancar,  a.  Pag  tranca  sin  sada,  etc. — n. 
fam.  Pag  pitad. 

Trancazo,  m.  Pag  dabal  ó  pag  balbag 
sin  tranca. 

Trance,  m.  Casugad,  caagui  nga  macún. 
— Camatayon,  orchc  nga  pag  guinhaua.— • 
For.  Pag  almoneda  san  mga  manggad  san 
tauo  nga  utangan. — Á  todo  trance,  m.  adv. 
Sin  uaray  caolanganan. 

Tranco,  m.  Pitad;  calang;  lacang;  bacang. 
— Turun-banan  sin  puerta. 

Tranchete,  m.  Cutsiyo  nga  halapad  nga 
sugad  sin  bolo  nga  gamit  san  mga  para- 
himo sin  sapin. 

Trangallo.  m.  Tangcol  sin  ayam. 

Tranquear,  n.  fam.  Pag  pitad;  pag  calang. 

Tranquera.  /  Alad. 

Tranquero,     m.  Bato  nga  linabrahan. 

Tranquilamente,  adv-  m.  Mamingao 
gud,   murayao  gud. 

Tranquilar,  a.  Pag  pamingao,  pag  pamu- 
rayao. 

Tranquilar,  a.  Pag  badlis  sin  duduha  nga 
baro  badlis  sugad  sini  =7»=7= 

Tranquilidad.  /  Camingao,  camurayao, 
pag  cadaet. 

Tranquilizar,  a.  Pag  mingao,  pag  mura- 
yao. 


TR 

Tranquilo,  la.  adj.  Mamingao,  murayao. 

Tranquilla.  /  Limbong,  baga  pag  cauat 

sa  ígeasitauo   sin    polong  nga   diri    cunta 


aajpy  niya. 
ansa 


Transacción./.  Pag  casabut,  pag  sarabut 

nga  guin  cacaarabuyonan  san    mga    may 

calipongan. 
Transatlántico,  ca.   adj.    Sinisiring   an 

mga  tuna  nga  aadto  sa  luyo  san  dagat  nga 

Atlántico. — An  tungud  ó  cañan  mao    nga 

mga  tuna. 
Transbordar,  a.  Pag  halin  ticang  sa  usa 

nga  sacayán  ngadto  sin  lain  nga  sacayán, 

etc.;  pag  pahalin. 
Transbordo,  m.  Pag  halin;    pag  pahalin. 
Transcendencia.  /.  Calasguran.— Carita- 

lan. 
Transcendental,  adj.  Maabut;  matapon. 

— Angay  panginanohon  anay  cunta. 
Transcendente,  p.  a.  Mahamot,  mabahó; 

maopay  an  bahó. — Maolput  an  uaray  anay 

sasabut. — Maabut;  matapon. 
Transcender,  u.  Hamut;   bahó.— Olput, 

in  maolput  an  diri  pá     sinasabut.— Abut; 

tapón. 
Transcribir,  v-  Pag  houad,  pag  huad,  pag 

sacal. 
Transcripción.  /  Pag  houad;  pag  huad, 

pag  sacal. 
Transcripto,  ta.  p.  p.  Hinouad,  hinuad, 

sinacal. 
Transcrito,  ta.    p.    p.  Hinouad,  hinuad, 

sinacal. 
Transcurrir,  n.  Agui. 
Transcurso,  m.    Pag  casonud  sonud  san 

mga  agui   nga  mga  adlao. 
Transeat.  Tangdo. 
Transeúnte,    adj.    Dumoroong.— Maagui 

lá. — Umaragui. 
Transferencia/.  Pag  halin.— Pag  langan, 

pag  langan  langan.— Pag  toing;  pagtoclin. 
Transferible.  adj.  Sadang  i  toing,  sadang 

icadto   sin    lain. 
Transferidor,   ra.  aaj.  Mahalin.— Mala- 

ngan,  malangan langan.— Matoing;  matoclin 
Transferir,  a.  Pag  halin.— Paglangan,  pag 

langan  langan.— Pag  toing;  pag  toclin;  pag 

togot. 
Transfigurable.  adj.  Mabalhin  sin  daguay; 

maliuat   sin  cahimo. 
Transfiguración.  /  Pagbalhin  sin  dagu- 
ay, pag  liuat   sin    cahimo. 
Transfigurarse,  r.  Pagbalhin  sin  daguay, 

pag  liuat  sin   cahimo. 
Transfijo,    ja.  adj.  Linagbas,  tinahus,  li- 

nahus. 
Transfixión.  /.  Pag  lagbas,  pag  tahus,  pag 

lahus;  pacalagbas,  pacatahus,  pacalahus. 


Transflorar,  a.  Pag  pintar. 

Transflorear,  a.  Pag  pintar  san  bulauan, 
salapi,   etc. 

Transformación./.  Pag  liuat  sin  cahimo. 
— Pag  liuat  sin  batasan. 

Transformador,  ra.  adj.  Maliuat  sin  ca- 
himo.— Maliuat   sin    batasan. 

Transformamiento,  m.  Pag  liuat  sin  ca- 
himo.— Pag  liuat  sin  batasan. 

Transformar,  a.  Pag  liuat  sin  cahimo. — 
r.  Pag  liuat  sin   batasan. 

Transformativo,  va.  adj.  Macacaliuat. 

Transfregar,  a.  Pag  cornos,  pag  cornos 
cornos. 

Transfretano,  na.  adj.  Tabocnon. 

Transfretar,  a.  Pag  taboc  sin  dagat. — n. 
Hiluag. 

Tránsfuga,  m.  Laguio,  dalaag;  an  mapa- 
láguio,  madalaag. — fig.  Mapagapil. 

Tránsfugo,  m.  vid.  Tránsfuga. 

Transfundí SÍÓn.  /.  Pag  ipis  sin  hinay, 
pag  huad,  pag  huad  sin  alacsio — Pag  pa- 
angbit. 

Transfundir,  a.  Pag  ipis  sin  hinay,  pag 
huad,  pag  huad  sin  alacsio,  etc. — fig.  Ang- 
bit,  pag  paangbit. 

Transfución.  /  vid.  Transfundición.— 
Pag  pasolud  sin  dugo  sa  mga  lauas. 

Transgredir,  a.  Pag  talapas,  pag  lapas 
sin  sugo. 

Transgresión.  /.  Pag  talapas,  pag  lapas 
sin  sugo. 

Transgresor,  ra.  adj.  Matalapas,  matala- 
pason,  matalapas-non.—  s.  Paratalapas. 

Transición.  /.  Pag  liuat.— Baga  pag  tang- 
do,  pag  alagad. 

Transido,  da.  adj.  Mabutlao,  mabudlay; 
guinogoturn. — fig.  Mahicao,  maimot. 

Transigente,  p.  a.  Maalagad,  matogot. 

Transigir,  a.  Pag  alagad,  pag  togot. 

Transitable,  adj.  Sadang  pag  aguian. 

Transitar,  n.  Pag  agui. 

Transitivo,    va.  adj.  For.  Mabalhin. 

Tránsito,  m.  Pag  agui. — Araguian. — Pag 
balhin. — Pahuayan. — Camatayon,  cabonot. 

Transitoriamente,  adv.  m.  Pag  agui  lá, 
uaray  gud  panginano. 

Transitorio,  ria.  adj.  Maagui  lá. 

Translación.  /  Pag  halin;  pag  haclin  — 
Pag  houad,  pag  huad,  pag  sacal. 

Translimitación./.  Pag  cadto  ó  pag  agui 
sa  lain  nga  tuna  an  mga  casoldadosan,  cay 
may  togot  man. — Pag  sugo  sin  mga  casol- 
dadosan sa  lain  nga  tuna  nga  harani  nga 
nag  cacataquip  basi  mabulig  sira  san  tauo 
nga  pinamumuligan. 

Translimitar.  «.  Pag  cadto  ó  pag  agui  sa 


m 


S8f 


lain    nga    tuna    an  mga  casoldadosan  cay 

may  togot  man. 
Translucidez./  Camainag,  camatin-ao* 
Translúcido,  da.  adj.   Mainag,  matin-ao. 
Transmarino,  na.  adj.  Taboc  non,  taboc 

sin  dagat.  *       I 

Transmigración.  /  Pag  halin  sa  lain  nga 

tuna. 
Transmigrar,  n.  Pag  halin  sa  lain  nga  tuna. 
Transmisible,   adj.   Sadang  ig  halin;  sa- 
dang itogot;  sadang  ibilin. 
Transmisión.  /   Pag  halin. — Pag  togot, 

pag  bilin. 
Transmitir,  a.  Pag  halin.— For.  Pag  togot, 

pag  bilin. 
Transmontar,  a.  Pag  cadto  sa  luyo. — Pag 

tonud  san  adlao. — r.  Palaguio. 
Transmudar,  a.  Pag  halin.— Pag  liuat.— 

Pag  ocayocay. — Pag  houad  sin  alacsio,  etc. 
Transmutable.  adj.    Sadang  maliuat. 
Transmutación.  /  Pag  liuat. 
Transmutar,  a.  Pag  liuat. 
Transmutativo,  va.  adj.  Macacaliuat. 
Transmutatorio,  ria.  adj.  Macacaliuat. 
Transparencia./  Camainag,  camatin-ao. 

—  Camasilhag. 
Transparentarse,  r.  Inag;  tinao. — Silhag. 
Transparente,  adj.   Mainag;  matin-ao. — 

Masilhag. 
Transpi  rabie,  adj.  Mahungao. 
Transpiración.  /  Pag  hungao;  cahungao. 
Transponedor,  ra.  adj.  Maliuat.—  s.  Pa- 

raliuat. 
Transponer,  a.  Pag  liuat. — Gani,  pangani. 

— r.   Tago,  para  sa  mata. — Hingatorog. — 

Pag  tonud  an  adlao,  etc. 
Transportación./  Pag  dolong  sa  lain  nga 

rugal. 
Transportamiento,  m.  Pag  dolong  sa  lain 

nga  rugal. — Calipong  sa  oló. 
Transportar,  a.  Pag  dolong  sa  lain  nga 

rugal. — Mus.    Pag  liuat  sin  clabe. — /'..  Li- 

pong. 
Transporte,    m.    Pag  dolong  sa  lain  nga 

lugar. — Sacayán. — Calipong  sa  oló. 
Transposición.  /  Pag  liuat. 
Transpositivo,  va.  adj.  Sadang  maliuat. 
Transpuesto,  ta.  p.  p.  Guin  liuat. 
Transterminante.  p.  a.  An  macadto  sa 

tuna  nga  sacop  ná  sa  gahum  sin  lain  nga 

ponoan. 
Transter minar,  a.  Pag  cadto  sa  tuna  nga 

sacop  ná  san  gahum  sin  lain  nga  ponoan. 
Transubstanciación./  Pag  liuan,  in  an 

pageatinapay  ug  an  pag  caalacsio  naliliua- 

nan  san  lauas    ug  dugo  nga  mahal  ni  Jesu- 
cristo. 
Transubstancial.  adj.  Maliuanan. 


588 


TK 


Transubstanciar.  a.  Pag  liuan. 

Transverberación.  /  vid.  Transfixión. 

Transversal,  adj.  Balabag. 

Transverso,  sa.  adj.  Balico. 

Tranvía,  m.  Perrocaril,  cundi  an  mga  ca- 
rruaje guindadanas  sin  mga  cabayo,  cún 
electricidad. 

Tranza.  /.  Pag  almoneda  san  mga  mang- 
gad  san  tauo  nga  otangan. 

Tranzadera.  /.  Culahot;  pahot. 

Tranzar,  a.  Pag  otud;  pag  bangui. 

Tranzón  de  tierra,  m.  Oma. 

Trapa.  /.  Aringasa,  ngiras  — Mar.  Pisi, 
higot  sin  bote,  etc. 

Trapa.  /.  Capadian  sa  religión  nga  tina- 
tauag  de  la  Trapa. 

Trapacear,  n.  Pag  limbong. 

Trapacería.  /  Limbong,  pag  limbong. 

Trapacero,  ra.  adj.  Malimbong. 

Trapacete,  m.  Libro  nga  panumduman 
ó  guinsusuratan    san  mga  iguinbabaliguia. 

Trapacista,  adj.  Malimbong. — s.  Para- 
limbong. 

Trapajo,  m.   Dugnit  nga  uaray  ná  polos. 

Trapajoso,  sa.  adj.  Guisi  ó  mahugao  nga 
dugnit. 

Trápala.  /.  Aringasa,  ngiras. — m.  Cama- 
yacan  sin  uaray  man  polos. 

Trapalear,  n.  fam.  Pag  yacan  sin  damo 
ug  uaray  man  polos. 

Trapalón,  na.  adj.  fam.  Mayacan  sin  da- 
mo ug  uaray  man  polos. 

Trapaza,  f.  Limbong,  pag  limbong. 

Trapazar,  n.  Pag  limbong. 

Trape,  m.  Panapton  nga  ilinoloon  sa  mga 
conot  basi  magmatugas. 

Trapecio,  m.  Trapesio  nga  gamit  sin  pag 
hibaro  sin  pag  sirco. — Zool.  Tul-an. 

Trapense.  adj .  Tinatauag  an  mga  capa- 
dian de  la  Trapa. 

Trapería.  /.  Mga  dugmit. 

Trapero,  ra.  m.  y  /.  Paraporot  sin  mga 
dugnit  nga  mga  baya  ná. 

Trapezoide,  m.  Tul-an  sa  cagapusan  san 
camut. 

Trapiche,  m.  Trapise.  Liguisan  sin  asúcar. 

Trapichear,  n.  fam.  Pag  larang,  pag  la- 
rang  sin  pag  limbong. 

Trapicheo,  m.  jam.  Pag  larang  larang, 
pag  larang  sin  pag  limbong. 

Trapichero,  m.  An  nagtratrapise. 

Trapiento,  ta.  adj.  An  macalolo-oy  an 
biste. 

Trapillo,  m.  Dugnjt  nga  gutiay. — De  tra- 
pillo, m.  adv.  Pag  panapton  sin  biste  nga 
gamit  sa  matagaadlao. 

Trapisonda.  /.  fig.  y  fam.  Suhay,  pag 
susuhay.— Aringasa,  samoc. 


Trapisondean  a.  fam.  Pag  su  hay.— Pag 
aringasa,  pacasamoc. 

Trapisondista,  adj.  Maquisuhay.— Maari 
ngpsa;  masamoc. 

Trapito,  m.  Dugnit  nga  guti. — Los  tra- 
pitos de  cristianar,  fam.  An  labi  nga  mao- 
pay  nga  panapton. 

Trapo,  m.  Dugnit  nga  baya  ná,  trapo. — 
Mga  layag  sin  sacayán. — Los  trapos  de 
cristianar,  fam.  An  labi  nga  maopay  nga 
panapton. 

Traque,  m.  Tonug  sin  pabotohun. 

Tráquea.  /.  Bot  ol  ó  aguian  san  hangin 
nga  iguiniguinhaua. 

Traqueal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  trá- 
quea. 

Traquear.  «.  Aringasa,  pangiras. — Pag 
carocadto;  pag  quinaput  caput. — Pag  qui- 
quiua  quiua- 

Traquearteria.  /.    Bot-ol    ó  aguian  san 

hangin  nga  iguiniguinhaua. 
Traqueo,  m.  Tonug   sin  mga  pabotohun. 

— Pag  quiua  quiua. 
Traqueotomía./.  Pag  samad  sa  bot-ol  cay 

pag  tambal  sin  saquit. 
Traquetear.  n.  y  a.  vid.  Traquear. 
Traqueteo,  m.  vid.  Traqueo. 
Traquido,    m.    Tonug  sin  luthang,  etc. 
Tras.  prép.  Tras  una  puerta.  Sa  luyo  sin 

puerta. — Sonud.  — Orehc. — Tras    de    venir 

tarde,  regaña.    Cay    naorehe    ó  napaorehc 

siya,  nagiisug  pá. 
TrasalCOba.  /.  Solud  nga  sonud  san  so- 

lud  nga  hinihigdaan. 
Trasanteayer,   adv.  t.    Icatolo    ná    ca- 

adlao. 
Trasañejo,  ja.  adj.   Capin  ná  sin  tolo  ca- 

tuig. 
Trasatlántico,  C2i.adj.vid.  Transatlántico. 
Trasbordar,  a.  Pag  haling  ticang  sa  usa 

nga  sacayán  ngadto  sin  lain  nga  sacayán, 

etc.,  pag  pahalin. 
Trasbordo,   m.  Pag  halin;  pag  pahalin. 
Trasca.  /.  Tinabas  nga  anit. 
TrascabO.  m.  Sagud  sud;  sagpang;  hiba- 

linas. 

Trascantón,  m.  Trascantonada.  /.  Ba- 
to nga  ibinubutang  sa  mga  esquina. — Pa- 

raalayon   nga   naghihinulat   dida    sa   mga 

esquina  cún  may  igsusugo  sa  iya. 
Trascartarse,  r.    Orehe,  in  naorehe    an 

carta  san  baraja  nga  maona  cunta. 
Trascarten,  m.  vid.  Trascartarse. 
Trascendencia.  /.    Calasguran.— Carita- 

lan. 
Trascendental,  adj.  Maabut;  matapon. — 

Angay  panginanohun  anay  cunta. 
Trascendente,  p.  a.  Mahamut;  mabahó; 


maopay    an  bahó. — Maolput  ná  an  üaray 

anay!  sasabut. — Maabut;  matapon. 
Trascender,  n.  Hamut;  bahó. — Olput,  in 

maojput  an  diri  pá  sinasabut  — Abut;  tapón, 
Trascendido,  da.   adj.    Lasgud,  madali 

masabut. 
Trascocina.  /    Solud   nga  sonud  sa  co- 
cina. 
Trascolar,  a.  Pag  agui. 
Trasconejarse,  r.  Paorehe.  /.  y  fam.  Pa- 

cauara,  in  nauauara  an  mga  libro,  panap 

ton,  etc. 

Trascordarse,  r.  Limot;  lipat. 
Trascoro.  m.    Lugar  nga  sonud  sa  coro 

sa  mga  singbahan. 
Trascorral,  m.    Alad,  libón  sin  balay. 
Trascribir,  a.  Pag  houad,  pag  huad,  pag 

sacal. 
Trascripción.  /.    Pag   houad,  pag  huad, 

pag  sacal. 
Trascripto,  ta.    p.  p.    Hinouad,  hinuad, 

sinacal. 
Trascuarto,  m.    Solud  pá  sin  balay  nga 

sonud    san  solud  nga  ona. 
Trascurrir.  «.  Agui,  pag  agui. 
Trascurso,  m.    Pag    casonud    sonud  san 

mga  inaagui  nga  mga  adlao. 
Trasdobladura.  /.  Pag  pilo  sin  tolo  ca- 
pilo, pag  tolo  capilo. 
Trasdoblar,  a.   Pag  pilo  sin  tolo  capilo, 

pag  tolo  capilo. 
Trasdós,  m.  Bayhon  sin  arcos  cún  alcoba. 
Trasdosear,  a.    Pag  dugang  ó  pag  paca- 

rig-on  sin  cota   dapit  sa  solud. 
Trasegador,  ra.  adj.  Mahalin;  mabalhin. 

— Maocay  ocay. — Mahouad  sin  alacsio,  etc. 
Trasegar,  a.  Pag  halin;  pag  balhin. — Pag 

ocay    ocay. — Pag    houad  sin  alacsio,  etc. 
Traseflalador,  ra.  s    Paratigaman    san 

mayada  ná  tigaman. 
Traseñalar,  a.    Pag    tigaman   liuat,    pag 

butang  sin   lain  nga  tigaman  san  mayada 

ná  tigaman. 
Trasera,  f.   Tinhan  sin  carruaje,  etc. — Li- 

bong  sin   balay. — Luyo  sin  puerta,  etc. 
Trasero,  ra.  adj.  Orehe. — m.  Bobot;  ba- 

lao-ang;  angag. — pl.fam.  Mga  guinicanan. 
Trasferencia./.  Pag  halin.— Pag  langan, 

pag  langan  langan. — Pag  toing;  pag  tochn. 
Trasferible.  adj.   Sadang   itoing;  sadang 

icadto  sin  lain. 
Trasferir.  a.  Pag  halin. — Pag  langan,  pag 

langanlangan. — Pag  toing,    pag  toclin;  pag 

togot. 
Trasfigurable.  adj.  Mabalhin  sin  daguay, 

maliuat  sin  cahimo. 
Trasfiguraclón.  /  Pag  balhin  sin  dugay, 

pagliuat  sin  cahimo. 


TO  580 

Trasfigurarse.  r.  Pag  balhin  sin  dugay, 
pagliuat  sin  cahimo. 

Trasfijo,  ja.  adj.  Linagbas,  tinahus,  linahus. 

Trasfixlón.  /.  Pag  lagbas,  pag  tahus;  pag 
lahus;  pacalagbas,  p^catahus,  pacalahus. 

Trasflorear.  Trasflorar.  a.  Pag  pintar 
san    bulauan,  salapi,    etc. 

Trasfojar.  a.  Pag  paropacli. 

Trasfollado,  da.  adj.  Hiluag  nga  hubag; 

Trasfollo.  m.  Hubag  nga  hiluag. 

Trasformación.  /.  Pag  liuat  sin  cahimo. 
— Pag  liuat  sin  batasan. 

Trasformador,  ra.  adj.  Maliuat  sin  ca- 
himo.— Maliuat  sin  batasan. 

Trasformamiento.  m.  Pag  liuat  sin  cahi- 
mo.— Pag  liuat   sin  batasan. 

Trasformar.  a.  Pag  liuat  sin  cahimo. — 
Pag  liuat  sin  batasan. 

Trasformativo,  va.  adj.  Macacaliuat 

Trasfregar,  a.  Pag  cornos,  pag  cornos  co- 
rnos. 

Trasfretano,  na.  adj.  Tabocnon,  sa  taboc 

Trásfuga.  Trásfugo.  m.  Laguio,  dalaag; 
an  mapalaguio,  madalaag. 

Trasfundición./  Pag  ipis  sin  hinay,  pag 
houad,  pag  huad  sin  alacsio.— Pag  paang  bit. 

Trasfundir.  a.  Pag  ipis  sin  hinay,  pag  ho- 
uad, pag  huad  sin  alacsio.— fig.  Pag  ang 
bit;  pag  paangbit. 

Trasfusión.  /.  vid.  Trasfundición. 

Trasgo,  m.  Asuang,  balbal.  Bata  nga  m;i- 
lacsi. 

Trasgredir,  a.  Pag  talapas,  pag  lapas  sin 
sugo. 

Trasgresión.  /.  Pag  talapas,  pag  lapas  sin 
sugo. 

Trasgresor,  ra.  adj.  Matalapas,  matala- 
pason,  matalapas-non. — s   Paratalapas. 

Trasguear,  n.  Pag  asuang,  pag  sugad 
sin  asuang. 

Trasguero,  m.  Paraasuang,  parasugad  sin 
asuang. 

Trashoguero,  ra.  adj.  Hubia. 
Trashojar,  a.  Pag  paropacli. 
Trashumante,  p.  a.  Mahalin  sa  mga  ha- 

yop  sa  lain  nga  rugal. 
Trashumar.  #.  Pag  halin,  pag  pahalin  sa 

mga  hayop  sa  lain  nga  rugal. 
Trasiego*  m.  Pag  halin,  pag  balhin. — Pag 

ocay  ocay. — Pag  houad  sin  alacsio,  etc. 
Trasijado,  da.  adj.  Magasa,  mahogos. — 

Mahoyos  ná. 
Traslación.  /.    Pag  halin.— Pag  haclin.— 

Pag  houad,  pag  huad;  pag  sacal. 
Trasladador,  ra.  s.   Parahalin.— Paraha- 

clin. — Parahouad,  parahuad,  parasacal. 
Trasladante,  p.  a.  Mahalin.— Mahaclin.— 

Mahouad,  mahuad. 

7*    . 


590 


TÉ 


Trasladar,  a.  Paghalin.— Paghaclin.—  Pag- 

houad;  pag  huad,  pag  srical. 
Traslado,  m.  Houad;  hinouad;  hinuad,  si- 

nacal. 
Traslaticiamente,  adv.   m.  Sa  espíritu- 

hanon  nga  cahologan. 
Traslaticio,   cia.  adj.    Espirituhanon    an 

cahologan. 
Traslativo,  va.  adj.  Matogot,  sadang  icad- 

to  sin  lain,  sadang  itogot. 
Trasloar,  a.  Pagdayao  sa  ano  man  sin  ora 

ora- 
Traslúcido,  da.  adj.  Mainag,  matin-ao,  ma- 

sinao. 
Trasluciente,  adj.  Mainag,  matin-ao,  ma- 

sinao. 
Traslucirse,    r.  Inag,  tin  ao,   sinao.— fig. 

Sabut,  sinabut. 

Traslumbramiento,  m.  Pag  bislao. 
Traslumbrarse,  r.  Bislao.— Idlap. 
Trasluz,  m.  Lambrag,  calambrag. 
Trasmallo,  m.  Baring  ó  pag  oyud  nga  ha- 

luag    an    mata  nga,  may  laquip  nga    lain 

nga  sorososo  an  mata. 
Trasmano,  m.  Icaduha    cún  dao  sa  mga 

pag  uyas  sin  cabataan. 
Trasmañana,  adv.  t.  Sa  usa  ca  búas. 
Trasmarino,  na.  adj.  Tabocnon;  taboc  sin 

dagat. 
Trasmatar,    a.  fam.    Pag  hunahuna    nga 
mahalaba  an  iya  quinabuhi  san  cañan  iba. 
Trasmigración./.  Pag  halin  sa  lain  nga 

tuna. 
Trasmigrar,  n.  Pag  halin  sa  lain  nga  tuna- 

Trasminar,  n.  Pag  lacat  sa  ilarum  sa  tu- 
na.— Hamot  caopay,  bahó  caopay. — Pag 
agui. 

Trasmisible.  adj.  Sadang  ighalin;  sadang 
itogot;  sadang  ibilin. 

Trasmisión.  /.  Paghalin.— Pagtogot;  pag 
bilin. 

Trasmitir,  a.  Pag  halin.— For.  Pag  togot, 
pag  bilin. — Pag  lito  lito. 

Trasmontar,  a.  Pag  cadto  sa  luyo.— Pag 
tonud  san  adlao. — r.  Palaguio. 

Trasmota.  /.  Alacsio  nga  maluya  caopay. 

Trasmudación./.  Pag  liuat. 

Trasmudamiento,  m.  Pag  liuat. 

Trasmudar,  a.  Pag  halin.— Pag  liuat.— 
Pag  ocayocay. — Pag  houad  sin  alacsio,  etc. 

Trasmutable.  adj.  Sadang  maliuat. 

Trasmutación.  /.  Pag  liuat. 

Trasmutar,  a.  Pag  liuat. 

Trasmutativo,  va.  <tdj.  Macacaliuat. 

Trasmutatorio,  riat  adj.  Macacaliuat. 

Trasnochada.  /.  Catgabí.— Pag  banta'y  sa 
-   usálá  fcagabí. 

Trasnochado,  da.  adj.  An  mapanos,  an 


?R 

napierde,  an  nagraut  ná.— fig.  Magasa,  ma' 

duas,  duason. 
Trasnochar,  n.  Pag  aligmata  sin  uaray  pa- 

¿acatorug. — Cagabihí,  in    nagagabihan  an 

tauo  bisan  diin. 
Trasnombrar,  a.  Pagbalio,  pagtagalio  sin 

ngaran- 

Trasnominación./  Pag  balio,  pag  tagalio 

sin  ngaran. 
Trasoír,  a.  Baringag. 
Trasojado,    da.  adj.  Baga  mabidoon    an 

iya  camata. 
Trasoñar,  a.  Pag  sala  sin  pag  huna  huna. 
Traspalar,  a.  Pag  ocay  sin  pala  ó  atpad. 

— -fig.  Paghalin. 
Traspapelarse,  r.  Pag  uara,  inauauara  an 
surat,  etc. 

Trasparencia.  /  Camainag,  camatin-ao 
— Camasilhag;  camasinao. 

Trasparentarse,  r.  Inag,  tinao,  sinao.— 
Silhag. 

Trasparante.  adj.  Mainag,  matin-ao,  ma- 
sinao. — Masilhag. 

Traspasación.  /  Pag  baya  sin  manggad 
ug  pag  togot  sa  iba. 

Traspasador,  ra.  adj.  Mahalin. — Mausu- 
ag.— Mataboc— Maagui  liuat. — Matahus, 
malahus,  malagbas. — Matalapas. 

Traspasamiento,  m.  Pag  talapas,  pag  la- 
pas sin  sugo. — fig.  Casáquit;  cacurian. 

Traspasar,  a.  Pag  halin.— Pag  usuag.  Pag 
taboc  sin  sapa.— Pag  agui  liuat.— Pag  ta- 
hus;  pag  lahus;  lapus;  pag  lagbas,  pag  lac- 
has; pag  tasac— Traspasar  mandato.  Pag 
talapas,  paglapas,  apas,  liat,  auan,  liang, 
lactas,  anlang,  talang,  lacad. 

Traspaso,  m.  Pag  togot  sa  laiii  sin  mang- 
gad,— pag  talapas  sin  sugo.— fig.  Casáquit, 
cacurian. 

Traspeinar,  a.  Pag  sudlay  liuat. 

Traspié,  m.  Dalinas,  hidalinas;  banal,  ha- 
banal.— Dar  traspiés,  fr.  Hibanal,  hidalinas. 
fig.  y  fam.  Pag  sala,  pag  sayop;  pacasala; 
halisa. 

Traspillarse,  r.  Pag  gasa,  pag  luya  caopay. 

Traspintan  a.  Pag  quilala  san  baraja.— r. 
Silhag. 

Traspirable.  adj.  Mahungao. 

Traspiración.  /  Pag  hungao;  cahungao. 

Traspirar,  n.  Hungao. 

Trasplantar,  a.  Gani,  pag  pangani  cún 
dao  humay. — Pag  liuat  sin  mga  tinanum. 

Trasplante,  m.  Pangani  cun  dao  humay. 

Trasponedor,  ra.  adj.  Maliuat.— j.  Para- 
liuat. 

Trasponer,  a.  Pag  liuat.— Gani,  pangani, 
— r.  lago,  para  sa  mata. — Hingatorog; — 
Pag  tonud  an  adlao,  etc. 


TR 

Traspontín,  m,  fam.  Botbot,  balao-ang. 

Trasportación.  /.  Pag  dolong  sa  lain 
nga  rugal. 

Trasportamiento,  m.  Pag  dolong  sa  la- 
in nga  rugal. — Calipong  sa  oló. 

Trasportar,  a.  Pag  dolong  sa  lain  nga  ru- 
gal.— Mus.  Pagliuatsin  clabe. — r.  Lipong. 

Trasporte,  m.  Pag  dolong  sa  lain  nga  ru- 
gal.—  Sacayán. — Calipong  sa  oló. 

Trasportín,  m.  Colsoncta  nga  gamit  sa 
higdaan. 

Trasposición./,  Pag  liuat. 

Traspositivo,   va.  adj.  Sadang  maliuat. 

Traspuesta.  /  Taragoan.— Pag  palaguio. 

Traspunte,  m.  Apuntador  sa  mga  pag 
comedia. 

Trasquero,  m.  Parabaliguia  sa  mga  tina- 
bas    nga  anit. 

Trasquilador,  m.  Para  arot  sin  gonting. 

Trasquiladura.  /.  Pag  arot. 

Trasquilar,  a.  Pag  arot  sin  gonting,  opao. 

Trasquilimocho,  cha.  adj.  fam.  Ina- 
rotan,  opao. 

Trasquilón,  m.  Pag  roenot  nga  pag  gon- 
ting.— fig.  Pag  ticas  sin  manggad. 

Trastada.  /.  fam.  Maraut  nga  buhat. 

Trastazo,  m.  fam.  Son  toe,  poc  poc. 

Traste,  m.  Pidia,  bidia;  ¡pitan  sin  guita- 
ra. — Garamiton  sin  balay. — Dar  al  traste 
con  una  cosa.  fr.  Pag  carag,   pag  baya. 

Trasteado,  m.  Mga  pidia  sin  guitara,  etc. 

Trasteador,  ra.  adj.  Maaringasa,  mangi 
ras  sa   mga  garamiton  sin  balay. 

Trasteante,  p.  a.  Mahabaro  mag  cablit 
sin  sesta,  etc. 

Trastear,  a;  Pag  butang  sin  mga  pidia  san 
sesta,  etc. — Pag  Cablit  sin  sesta,  etc. 

Trastear,  n.  Pag  halinhalin  san  mga  gara- 
miton sa  balay.— fig.  Pag  huna  huna  sin 
baga    pag  lacsi  lá. 

Trastejador,  ra.  s.  Para  opay  sa  mga 
atup  sin  balay,  etc.;  nga  may  mga  teja. 

Trastejadura.  /.  Pag  opay  sa  mga  atup 
sin  balay  nga   may  teja. 

Trastejar,  a.  Pag  opay  sa  mga  atup  sin  ba- 
lay nga  may  teja. 

Trastejo,  m.  vid.  Trastejar.—/^-.  Pag  qui- 
ua  quiua  sin   uaray  cahusayan. 

Trastería.  /.  Mga  garamiton  sin  balay  nga 
baya  ná. — -fig.  y  fam.  Buhat  nga  macata- 
taua. 

Trasterminante.  p.  a.  An  macadto  ó 
maagui  sa  tuna  nga  sacop  ná  sa  gahum  sin 
lain    nga  ponoan. 

Trasterminar.  a.  For.  Pag  cadto  ó  pag 
agui  sa  tuna  nga  sacop  ná  sá  gahun  sin 
lain  nga  ponoan. 


TR 


591 


Trastero,  ra.  s.  Piotan  sin  mga  garami- 
ton sin  balay. 

Trastesado,  da.  adj.  Matig-a,  matugas. 

Trastienda.  /.  Solud  nga  sonud  sin  ten. 
daban.— fig.  y  fam.  Panginano  anay  sa  mga 
buruhaton. 

Trasto,  m.  Garamiton  sa  balay. — Garami- 
ton ó  casangeapan  nga  baya  ná.— Bastidor 
sin  comediahan.— fig.  y  fam.  Tauo  nga 
uaray  polos.—  pl.  Salsalon,  panganiban.— 
Casang  capan.— Tirarse  los  trastos  á  la  ca- 
beza, fr.  fig.  y  fam.  Pag  susuhay  nga  ora 
ara    ná. 

Trastornable.  adj.  Masayon  masuhi;  ma- 
sayon  maalituad.— Madali  masamoc— Ma- 
sayon  malipong. 

Trastornador,  ra.  s.  Parasuhi.— Para  ali- 
tuad.— adj.  Masamoc— Macalipong. 

Trastornamiento.   m.  vid.  Trastorno. 

Trastornar,  a.  Pag  suhi.— Pag  alituad.— 
Pacasamoc,  pacarimoc. — Pacalipong. 

Trastorno,  m.  Trastornadura.  /.  Pag 
suhi.— Pag  alituad.— Casamocan,  carimo- 
can. — Lipong,  pacalipong. 

Trastrabado,  da.  adj.  An  cabayo  nga  bu- 
sag  an  iya  teel  nga  too  ug  an  iya  imon-a 
nga    uala. 

Trastrabarse,  r.  Omil,  oro  omil,  baga  na- 
sasalapid  an  dila. 

Trastrocamiento,  m.  Pag  liuat. 

Trastrocar,  a.  Pag  liuat. 

Trastrueco.  Trastrueque,  m.  Pag  liuat. 

Trastuelo.  m.  vid.  Trasto. 

Trastumbar.   Holog,  iholog. 

Trasudadamente.  adv-  m.  Binalhas  gud 
ngaguican  s:n  caculba,  cabudlay  ó  casáquit. 

Trasudar,  a.  Pag  balhas,  pag  huías. 

Trasudor,  m.  Barobalhas,  horohulas  nga 
guican  sin  caculba,  cabudlay  ó  casáquit. 

Trasuntar,  a.  Pag  houad,  pag  huad  sin  su- 
rat. — Pag  lactud. 

Trasuntivamente,  adv.  m.  Hinuad  gud. 
— Lactud  gud. 

Trasunto,  m.  Hinouad,  hinuád,  sinacal. — 
Ladauan. 

Trasvenarse,  r.  Pag  dugo,  pag  goa  an 
dugo  sa  mga  caogatan.— fig.  Auas. 

Trasver,  a.  Diri  pag  quita  sin  maopay. 

Trasverberación.  /.  Pag  lagbas,  patahus, 
pag  lahus. 

Trasversal,  adj.  Balabag. 

Trasverso,  sa.  adj.  Balico. 

Trasverter,  n.  Auas,  in  naauas  an.alac- 
sio,  cay  pono  ná  an  surudlan,  etc. 

Trasvinarse,  r.  Honob,  tohom. 

Trasvolar,  a.  Pag  lupab. 

Trata.  /.  Pag  comersio  ó'  pag  baliguia  sa 
mga  acta  nga  dao  inga  bihag  sira. 


592 


TR 


Tratable,  adj.  Maalagad,  maopay  an  buot, 
diri  maisug. 

Tratadista,  m.  Parasurat. 

Tratado,  m.  Pag  caoroyon,  pag  caarabu- 
yon;  guincaoroyonan,  guincaarabuyonan. — 
Casayoran. — Lagda. 

Tratador,  ra.  adj.  Magturuhay,  mahatag 
sin  catuhayan. 

Tratamiento,  m.  Pag  hatag  sin  catalahu- 
ran. — Batasan  sin  pag  tambal. 

Tratante,  m.  Comerciante,  parapalit,  pa- 
rabaliguia. 

Tratar,  a.  Pag  bagaybagay — Pag  balata. — 
Pag  lagda,  pagbahan. — Pag  asoy. — Pag  ca- 
rocayacan. — Pagcomersio,  pagpalit,  pag  ba- 
liguia. — Yo  trato  de  comer  bien.  Guinta- 
talingoha  co  man  an  pag  caon  sin  mao- 
pay.— Yo  trato  de  cumplir.  Guintutuyo  co 
man  an  pag  turnan. — Pag  hatag  sin  cata- 
lahuran. — Tratar  á  uno  de  ladrón.  Panhi- 
ngauat. — Tratar  de  ladrones.  Papanhinga- 
uat. — Tratar  á  uno  de  loco.  Panhilorong. 
— Tratar,  intentar  hacer  alguna  cosa.  Ho- 
goy. — Pag  hogoy. — Tratar  mal.  Loso  loso. 

Trato,  m.  Balata;  hugay. — Pag  carocaya- 
can. — Batasan. — Pag  comersio,  pag  palit, 
pagbaliguia. — Paquigpolong  polong  sa  Dios. 
— Pag  hatag  sin  catalahuran. — Pagtrato. 

Traumático,  ca.  adj.  Med.  An  tungud 
ó  cañan  mga  casam-dan. 

Traumatismo,  m.  Med.  Cabutang  sa  la- 
uas  tungud  sin  daco  nga  samad. 

Traversa.  /.  Mar.  Pisi  nga  gamit  sa  mga 
toladoc. 

Través,  m.  Cabalico.— fig.  Casáquit,  cacu- 
rian. 

Travesano,  m.  Balabag  nga  cahuy. — Olo- 
nan  nga  halaba. — Lacdanan. — Panaraga- 
ngan  sin  duyan. — Bangon. — Catigcatig  sin 
sinipit. 

Travesar,  a.  Pag  balabag. 

Travesear,  n.  Aringasa,  ngiras;  pag  lambut. 

Travesero,  ra.  adj.  Balabag.  — Olonan  nga 
halaba. 

Travesía.  /  Cahirayo.  -Pag  taboc  —  Ba- 
labag nga  dalan  sin  bongto. 

Travesío,  a.  adj.  Sinisiring  an  mga  hayop 
nga  malahus  san  ira  pag  lacat  san  guiotan 
san  bongto. — Balabag  nga  hangin.  —  m.  Ba- 
balat-san. 

Travestido,  da.  adj.  An  nagbebeste  sin 
biste  nga  diri  iya  lugaringon.  basi  diri  si- 
ya  quilalon. 

Travesura.  /.  Aringasa,  ngiras;  lambut.— 
fig.  Calasguran. -— fig.  Buhat  nga  quinaba- 
táan. 

Traviesa.  /.  Cahuy  nga  balabag. 

Travieso,  sa.  adj.  Balabag.— /¿\  Maqui- 


TR 

las,  maquidang  quidang,  maquirang  quirang, 

quila  quila. 
Trayecto,  m.  An  cahirayo. 
trayectoria.  /.  Agui,  an  agui  san  pong- 

lo. — Araguian. 
Trayente,  p.  a.  Madara. 
Traza.  /.  Duang  sin  balay,  etc.— fig.  La- 

rang. 
Trazado,  da.  adj.  Bien  trazado.  Mopay  an 

iya  cahimo  ójeabaedao. — Mal  trazado.  Ma- 

raut  an  iya  cabimo  ó  cabaedao. — m.  Pag 

duang. — Duang. 
Trazador,  ra.  s.  Paraduang,  parauatang. 
Trazar,  a.  Pag  duang,    pag  uatang.4-/¿\ 

Pag  larang. 
Trazo,   m.  Duang,   uatang.— Badlis,   tiga 

man. 
Trazumarse,  r.  Honob,  tohom. 
Treballa.  /.    Sarsa,  nga   may  lasona,  bu- 

nay  asucar,  canela,  tinapay  ug  iba  pa  nga 

mga  panacot. 

Trébedes.  /.  pl.  Sug-ang. 
Trebejo,    m.    Garamiton,    casangeapan. — 

Uyagan;  oyasan. 
Trebejuelo.  m.  vid.  Trebejo. 
Trébol,  m.  Banua  nga  tagtolotolo  an   da- 

hum. 
Trece,  adj.  Ñapólo  cag  tolo — Icapolo  cag 

tolo;  icanapolo  cag  tolo. 
Trecemesino,  na.   adj.  An  may  ñapólo 

cag  tolo  ca  bulan. 
Trecenario,  m.  Ñapólo  cag  tolo  ca  adlao 
Treceno,  na.  adj.  Icapolo  cag  tolo,;  ica- 
napolo cag  tolo. 
Trecésimo,  ma.  adj.  Icacatloan. 
Trecientos,  tas.  adj.  Tolo  ca  gatos. 
Trechel,  adj.  Trigo  nga  oroitum. 
Trecheo,  m.  Min.  Pag  hacot  sin  tuna,  ba 

ras,  etc. 
Trecho,  m.  Cahirayo. 
Tredécimo,  ma.  adj.  Icapolo    cag    tolo; 

Icanapolo  cag  tolo. 
Tredentudo,  da.  adj.  Totolo  an  ngipon. 
Trepe,  adj.  Magaan;  manipis. — Culang- 
Tregua./.  Pag  paocoy  anay  sin  pag  auay. 

— fig.  Pag  ocoy;  pag  pahuay.  - 

Treinta,  adj.  Catloan—  Icatloan. 
Treintanario.  m.  Catloan  ca  adlao. 
Treintañal,  adj.  An  may  catloan  ca  tuig. 
Treintavo,  va.  An  tag-sa  ca    bahin    sin 

catloan  ca  bahin. 
Treintena.  /.  Catloan;— An  tag-sa  ca  ba- 
hin sin  catloan  ca  bahin. — Quinatloan. 
Treintenario.  m.  Catloan  ca  adlao. 
Treinteno,  na.  adj.  Catloan.— Icacatloan. 

— An  tagsa  ca  bahin  sin  catloan  cabahin. 
Tremebundo,  da.  Macaharadluc. 
Tremedal,  m.  Cahalboan. 


TR 

Tremendo,  da.  adj.  Macaharadluc— Da- 
co  caopay. — Tacus  pag  tahuron. 

Tremente,  p.  a.  Macorug  corug,  macadal 
cadal. 

Trementina./.  Taguc  sin  cahuy  nga  pino. 

Tremés.  Tremes! no,  na.  adj.  An  may 
tolo  ca  bulan. 

Tremo,  m.  Rayan  dayan  sin  salaming. 

Tremolante,  p.  a.  Mahayab  hayab;  maca- 
yab  cayab. 

Tremolar,  a.  Pag    hayab  hayab;  pag  ca- 
yab cayab. 

Tremolina.  /.  Dago-oc  sin    hangin.— fig, 
y  fam.  Aringasa,  ngiras. 

Trémulamente,  adv.  m.  Quiua  quiua  gud; 

quirio  gud. 
Tremulante.  adj.  Maquiua  quiua;  quiqui- 

riuon. 
Tremulento,  ta.  adj.  Maquiúa  quiua;  qui- 

quiriuon. 
Trémulo,  la.  adj.  Maquiua  quiua;  quiqui- 

riuon. 
Tremuloso,  sa.  adj.  vid.  Trémulo. 
Tren.  m.  Catima  sin  mga  casaroc-an  in  ti- 

lacat  an  tauo— Padayao.— Bapor  sa  hubas. 
Trena.  /.  Banda  nga  itinatac  gong-sa  ha- 

uac  ó  ibinabaclay  sa  sug-bong.— Salapi  nga 

nasonug. 
Trenado,  da.  adj.  Baga  hinoc-tan  ó  linara. 
Trenca,   f.  Cahuy  nga   balabag. 
Trencilla.  /.  Galón  nga  rayandayan. 
Trencillar,   a.  Pag  butang  ó  pag  rayan- 
dayan sin  galón 
Trencillo,  m.  Galón  nga  rayan  dayan. — 

Salapi  ó  bulauan  nga  sab  ong  sin  calo. 
Trenos./-/.  Mga  pag  bacho. 
Trenza.  /.  Salapid;  talig-hotan.—  Panta. 
Trenzadera.  /.  vid.  Tranzadera—  Sintas. 
Trenzado,  m.  Pinanta. 
Trenzar,  a.    Pag  salapid;    pag  lara.— Pag 

talonay. 
Treo.  m.  Mar.  Layag. 
Trepa.  /  Pag  salpong.— Pag  gabud;  calia- 

nap.— Sid  sid  sin  biste,  rayan  dayan  sa  sid 

sid  san  mga  biste.— Limbong.— /¿w¿.  Pag 

hampac,  pag  tindac,  pag  dabal,  etc. 
Trepado,  m.   Rayan  dayan  sa  sid  sid   san 

mga    biste.— adj.   Macosog;   matamboc— 

vid.  Retrepado. 
Trepador,    ra.    adj.  Masalpong.— Maga- 

bud. — m.   Salpongan. — Gaburan. 
Trepanar,    a.  Cir.  Pagloho  sin  garamiton 

san  bagol  bagol  sa  oló,  cún  dao  casoroc- 

an  sa  pag  tambal  sin    saquit. 
Trépano,  a.  Cin.  Garamiton  nga  gamit  sin 

pag  loho  san  bagol  bagol  sa  oló. 
Trepante,  p.     a.  Masalpong. — Magabud. 

— adj.  Malimbpng. 


TR 


593 


Trepar,  n.  Pag  salpong. — Gabud. — a.  Pag 
rayan  dayan  sa  mga  sid  sid  san  mga  bis- 
te, etc. 
Trepar,  a.  Pag  loho. 
Trepe,  m.  fam.  Sauay,  in  guiniis-gan  an  si- 

nasauay. 
Trepidación.  /.  Cacorug  corog;  cadalao. 

— Linug. — Caquino. 
Trepidante,  adj.  Macorog  corog;  dinada- 

lao;  quiquiriuon. 
Tres.  adj.  Tolo.— Icatolo. 
Tresalbo,  ba.  adj.  An  cabayo  nga  busag 

an  totolo  nga  teel. 
Tresañal,  adj,  An  may   tolo   catuig. 
Tresañejo,  ja.  adj.  An  -may  tolo  catuig. 
Tresbolillo  (AI),  m.  adv.  Pag  tanum  sin 

tinagtolo,   etc. 
Trescientos,   tas.    adj.   Tolo  cagatos.— 

Icatolo  ca  gatos. 
Tresdoblar.  Pag  pilo  sin  tolo  capilo. — Pag 

buhat  sin  bisan  ano  sin    macatolo. 
Tresdoble,  s.  An  número  nga  nacasacop 

sa  lain  nga  número  sin  macatolo. 
Tresillista,   com.  Batid  caopay  sin  png  su- 

gal     sa  tresiyo. 
Tresillo,  m.  Sugal  sin  baraja  nga  tinata- 

uag  tresiyo. 
Tresmesino,    na.  adj.  An    may  tolo  ca 

bulan. 
Tresnal,   m.  Pondoc  sin  mga  botoc  sin  tri- 
go; tapong  sin  trigo,  humay,  etc. 
Trestanto,   m.   Tinolo,  tinotolo. — adv.  m. 

Tolo   ca  sugad. 
Treta.  /.  Limbong;  pag  limbong. — Larang. 
Tría.  /.  Pag  sol  ud  solud  ug  pag  goa  an  mga 

potiocan    sa  ira  balay. 
Triaca./.  Bolong  nga  m,ay  salacot  sin  mng- 

calaenlaen  nga  mga  bolong. 
Triacal.  adj.  Bolong  nga  may  triaca. 
Triache,    m.    Capé  nga  natubud,  diri  ná 

mahamut,    maluya  ná. 
Triangulado,  da.  adj.  Masugad  sin  trián- 
gulo. 
Triangular,  adj.  Sugad  sin  triángulo. 
Triángulo,  m.  Triángulo,  tolo  an  bayhon. 
Triaquera.  /  Sudlanan  sin  triaca  ug  iba 

pá  nga  mga  bolong. 
Triar,    n.    Pag  solud  solud  ug  pa^  goa  an 

mga  potiocan  sa  ira  balay. 
Triario.  m.  Soldados  sa  mga  romano. 
Tribu.  /  Tulin;  catulinan. 
Tribuir,  a.  Pag  butang,  pag  butang  butang 

(in    diri  sayud). 
Tribulación.  /  Casáquit;  cacurian;  casa- 
quitan;   carital;  caritalan;  pag  carital. 
Tribuíante,   p.  a.  Macasáquit,   macacuri. 
Tribuían  Pacasáquit,  pacacuri. 


536  TR 

Triunfar,  n.  Pag  daog. 

Triunfo,  m.  Pag  daog. 

Triunvirado.  Triunvirato,  m.  TotoJ,§ 
nga  hocom  nga  mga  ponoan  san  guinha- 
dian  sa  tiempo  san  mga  romano. 

Triunviro,  m.  An  usa  nga  hocom  nga  po- 
noan sadton  totolo  nga  caponoanan  sa  tiem- 
po san  mga  romano. 

Trivial,  adj.  Bungayud  nga  dalan.— fig. 
Sinasabut  gud. 

Trivialidad.  /.  Sinasabut  ná. 

Trivialmente.  adv.  m.  Sirasabut  ná  gud; 
agsub  gud. 

Triza.  /.  Tipie;  p!ri. — Hacer  trizas./;-.  Pag 
otud  otud;  pag  tiros;  pag  tadtad.— fig.  Pag 
bono,  pacasamad  sin  daco. 

Triza.  /  Mar.  Pisi. 

Trocable.  adj.   Sadang  mabalio. 

Trocadamente,  adv.  m.  Sinusuhi  gud  cún 
dao  polong. 

Trocadilla  (Á  la).  Á  la  trocada,  m.  adv. 

Sinuhi  gud  cún  dao  polong. 

Trocado,  da.  adj.   Salapi  nga  sinoclian. 

Trocador,  ra.  adj.  Mabalio.— s.  Parabalio, 
paratagalio;  parasocü. 

Trocamiento,  m.  Pag  balio,  pag  tagalio; 
pag  socli. 

Trocante,  p.  a.  Mabalio,  matagalio;  ma- 
socli. 

Trocar,  a.  Pag  balio;  pag  tagalio;  pag  soc- 
li.— Pag  suca. — r  Pag  lain  sin    batasan. 

Trocatinta.  /.  fam.  Pag  balio  ó  pag  taga- 
lio nga  may  sayop  ó  hiborongan 

Troceo,  m.  Mar.  Pisi  nga  pinopotos  sin 
anit. 

Trociscar.  a.  Pag  otud  otud. 

Trocisco,  m.  Piri,  otud  nga  gutiay  nga  hi- 
moon  nga  pildora. 

Trocla.  /  Motón. 

Troco,  m.  Isda. 

Trocha.  /.  Dalan  nga  haligot. 

Trochemoche  (Á),  ó  á  troche  y  mo- 
che, m.  adv.  fam.  Sin  uaray  gud  pangi- 
nano. 

Trofeo,  m.  Tigaman  san  cañan  pag  daog. 
— An  manggad  nga  cuha  sa  mga  pag  aua- 
yan.— fig.  Pag  daog. 

Troglodita,  adj.  fig.  Mabangis,  mapintas. 
~~fig-  Oraora  sin  camaquicaon. 

Troj.  Troje.  /.  Bohos. 

Trojero,  m.  Bantay,  paramangno  san  bo- 
hos. 

Trombón,  m.  Toronggon. 

Trompa.  /.  Toronggon. — Torotot.— Irong 
sin  elefante.— Bahaui- 

Trompada,  fig.  y  fam..  Songgo,  in  nasong- 
goin  duha  ca  tauo  nga  nahihitapo.— Tiro, 
pag  tiro. 


TR 

Trompar,  n.  Pag  casing. 

Trompazo,  m.  Tiro,  pag  tiro,  pag  poc  poc, 

Trompear.  n.  Pag  casing. 

Trompero,  m.  Parahimo  sin    casing. 

Trompero,  ra.  adj.  Malimbong. 

Trompeta.  /.  Toronggon. 

Trompetada./,  fam.  Polong  ngadiriangay 
ó  diri  macaigo. 

Trompetazo,  m.  Tonog  sin  trompeta. — 
Pag  dabal,  pag  bal  bag  sin  trompeta.— fam. 
Polong  nga  diri  angay  ó  diri    macaigo. 

Trompetear,  n.  fam.  Pag  patonog  san 
trompeta. 

Trompetería.  /  Mga  trompeta. 

Trompetero,  m.  Parahimo  sin  mga  trom- 
peta.— Parataihop  sin  trompeta. 

Trompetilla.  /.  Trompeta  nga  guti,  toro- 
tot; torotoc,  toro  torotoc. 

Trompicar,  a.  Pag  hipantuc. 

Trompicón,  m.   Hipantuc. 

Trompis,  m.  fam.  Poc  poc,  puniti. 

Trompo,  m.  Casing;  cuyapad. — Ponerse 
uno  como  un  trompo.  /.  fig.  y  fam.  Pag 
caon  cún  pag  inum  bá  sin  ora  ora. 

Trompón,  m.  Casing  nga  daco. — A  trom- 
pón, de  trompón,  m.  adv.  fam-  Sin  uaray 
catuhayan;  sin  uaray  cahusayan. 

Tronada.  /  Mga  dalug  dug. 

Tronador,  ra.  adj.  An  nag  papadalug  dug. 
— Matonog;  nag  papatonog- 

Tronante,  p.  a.  Nag  papadalug  dug.— Ma- 
tonog. 

Tronar.  Pag  dalug  dug;  pag  cadug. — n.  Li- 
pac— fam.  Pag  perde  sa  sugal. 

Troncal,  adj.   An  tungud  ó  cañan  pono. 

Troncar,  a.  Pag  otud.— Pag  pogot  san  oló. 

Tronco,  m.  Pono,  caponoan;  poua,  póa; 
tood;  lauas  sin  cahuy  óbanua.  Guinicanan. 
Lauas  sin  tauo  nga  uaray  ná  oló,  mga  paa 
ug  mga  buteon. — fig.  Tauo  nga  uaray  polos. 

Tronchar.  «.Pag  bangui.— Pag  lunggo. 
— Pag  bonggo. — Pag  tias;  pag  tois. — Tron- 
char el  viento  los  árboles.  Pungag. — Tron- 
char los  cogollos  de  los  árboles.  Pingut. — 
Tronchar  por  medio.   Poctol. 

Tronchazo,  m.  Pag  latub  sin  coles,  etc. 

Troncho,  m.    Lauas  sin  coles,  etc. 

Tronchudo,  da.  adj.  Coles  ug  iba  pá  nga 
mga  utan  nga  daco  an  lauas. 

Tronera.  /  Lobo,  calohoan  sin  cota. — 
Taramboan  nga  guti. 

Troncar,  a.  Pag  loho    sin  cota,  etc. 

Tronitoso,  sa.  adj.  fam.  Madalugdug.— 
Malipac. 

Trono,  m.  Trono,  lingeoranan  sá  mga  ha- 
di,  etc.— fig.  Pag  cahadi.— pl.  Mga  espí- 
ritu nga  langitnon  nga  tinatauag  an  ¡cató- 
lo ca  cubay  sa  mga  ángeles. 


Tronquista,  m.  Cochero. 

Tronzar,  a.  Pag    boong,    pag   barí. — Pag 

conot  conot  sa  mga  biste  sin  babaye  dapit 

sa  sagyad. 
Tronzo,  za.  adj.    Cabayo  nga  palóng,  ti- 

gaman  nga  baya  ná. 
Tropa.  /.    Cadam-an   nga   tauo  nga  nag- 

cacatipon. — Casoldadosan. 
Tropel,  m.  Cadamo. — Aringasa  sin  damo 

nga    mga  tauo,  etc. — Cadali  dali  nga  ua- 

ray  gud  cahusayan. — De  tropel,  en  tropel. 

m.  adv.  Sin  tigda,  tigda. — Carol. 
Tropelía.  /.  Cadali  dali,  cadagmitan    nga 

uaray  cahusayan. — Pag    dali  dali,  pag  hi- 

nanali  nga  patuc  sa  mga  iguin  susugo. — 

Pag  darahug,  pag  tamay. 
Tropezadero,  m.  Hipacdulan. 
Tropezador,  ra.  adj.    Mapacdul,  mapa- 

cug,  maontug,  mapaquil. 
Tropezar,  n.  Pacdul,  hipacdul,  pacug,  hi 

pacug,  ontug,    hiontug,  paquil,    hipaquil, 

padol,  hipadol,    haracop,  hiracop;    corong 

codong;  lagud;  banal,  hibanal;  sagud  sud; 

sagpang;    sampac;    socdo,  hisocdo;  tip-ig; 

toloy. — fig.  y  fatn.   Hitapo,  hisugat. 
Tropezón,  na.  adj.    Mabanal,  mahibanal, 

— m.  vid.    Tropiezo. 
Tropiezo,  m.  Hipacdulan. — Hibanal.— fig. 

Sayop,     lisa,     sala. — fig.  Pag  suhay;   pag- 

patuc,    diri  pag   oyon   san  cañan  iba  hu- 

na  huna. 
Troque,    m.  Borobalighot. 
Troquel,  m.  Sil-ogan. 
Troquillo.  m.  Minoldurahan. 
Trotador,    ra.    adj.    Maquiring    quiring; 

maayam  ayam. — Malacat  sin  dagmit. 
Trotar,  n.  Pag  quiring  quiring;  pag  ayam 

ayam. — -fig.  y  fam.  Pag  lacat  sin  dagmit. 

Piring-piting. 
Trote,  m.  Pag  quiring  quiring;  pag  ayam- 

ayam. — Al  trote,  á  trote,  m.  adv.  fig.  Sin 

dagmit. — Amansar    uno    el    trote,  fr.  fig. 

Pag    hinay    hinay. — Hacer   entrar   en  los 

trotes,  meter  en  los  trotes  á  uno.  fr.fig. 

Pag  paanad. — Tomar  uno  el  trote.  /  fig. 

y  fam.  Palaguio. 
Trotón,  na*  adj.   Maquiring  quiring;  ma- 
ayam ayam. 
Trotonería.  /.  Pag  quiring  quiring;  pag- 

ayam  ayam. 
Trova./.  Siday. 
Trovador,  ra.  s.    Parahimo   sin  mga  si- 

day. 
Trovar.   n.  Pag  himo  sin  mga  siday. 
Trovista,  m.  Parahimo  sin  mga  siday. 
Trox.  /.  Bohos. 
Troza./.    Guipat    nga  pag  tatablahon.— 

Mar.  Pisi  nga   pinopotos  sin  anit. 


TR  597 

Trozar,  a.  Pagotud,  pag  otud  otud. 

Trozo,  m.   Otud. 

Truculento,  ta.  adj.  Mabangis,  mapintas. 

Trucha.  /.  Isda  sa  salug.  Balanac. 

Truchero.  /.  Paracauil  ó  paradacop  sin 
mga  trucha. — Parabaliguia  sin  mga  trucha. 

Truchimán,  na.  m.  y  /  fam.  Agutato. 
— Tauo  nga  may  cabatiran  ug  cablas  sin 
cahadluc  sa  iya  mga  pag  buhat. 

Truchuela.  /.  Isda  sa  salug. 

True.  m.  Panapton  nga  manipis  ug  busag. 

Trueco,  m-  Pag  balio,  pag  tagalio. — A 
trueco,  m.  adv.  Cún  dao. — Á,  ó  en  true- 
co, m.   adv.  Balos,  balio,  tagalio. 

Trueno,    m.    Dalugdug. — Cadug. — Lipac. 

Trueque,  m.  Balio,  tagalio;  pag  balio, 
pag  tagalio. 

Trufa.  /  Búa,  limbong.  Banua  nga  naha- 
mut  ngan  malim. 

Trufar,  n.  Pag  búa,  pag  limbong. 

Truhán,  na.,  adj.  Buaon,  malimbong. — 
Mador  ogas. 

Truhanada.  /.  Cabuaon,  camalimbong. — 
Camadorogas. 

Trujanamente,  adv.  m.  Sa  pag  búa  gud, 
sa  paglimbong  gud. 

Truhanear,  n.  Pag  búa,  pag  limbong. — 
Pag  dorogas. 

Truhanería./.  Cabuaon,  camalimbong. — 
Camadorogas. 

Truhanesco,  ca.  adj.  Mabuaon,  malim- 
bong.— Madorogas. 

Truja.  /.  Burutangan  sa  mga  aseitunas  san 
tagsa-tag-sa  ca  tauo. 

Trujal,  m.  Ipitan  sin  mga  aseitunas. — Ta- 
diao  nga  pinasusudlan  san  asang  nga  ga 
mit  sin  pag  himo  sin  sabon. — Burutangan 
san  mga  aseitunas  basi  matoro  an   lana. 

Trujaleta.  /  Saluran  san  lana  san  aseitunas. 

Trujamán,  na.  m.  y  /.  Agutato.— m.  Ba- 
tid, may  cabatiran,  parasauay  sa  mga  bu- 
ruhaton. 

Trujamanear,  n.  Pag  agutato.— Pag  sa- 
uay  sa  mga  buruhaton. — Pag  balio,  pag 
tagalio. 

Trujamán ía./  Pag  caagutato. — Camasag- 
don,  caparasauay  sa  mga  buruhaton. 

Trulla./  Aringasa,  ngiras. — Cadamo,  damo 
nga  tauo. 

Trulla.  /  Paleta  nga  gamit  sin  cotero. 

Trullo,  m.  Tamsi  sa  tubig. 

Trullo*  m.  Burutangan  sa  mga  ubas  basi 
maloloto. 

Truncadamente*  adv.  m.  Sa  pag  cacu- 
lang  gud  sin  polong. 

Truncamiento*  m.  Pag  otud.— Pag  pogot. 
— Paglactao  sin  polong. 

73 


506 


TR 


Triunfar,  n.  Pag  daog. 

Triunfo,  m.  Pag  daog. 

Trlunvirado.  Triunvirato,  m.  Totoip 
nga  hocom  nga  mga  ponoan  san  guinna- 
dian  sa  tiempo  san  mga  romano. 

Triunviro,  m.  An  usa  nga  hocom  nga  po- 
noan sadton  totolo  nga  caponoanan  sa  tiem- 
po san  mga  romano, 

Trivial,  adj  Bungayud  nga  dalan.— fig. 
Sinasabut  gud. 

Trivialidad.  /.  Sinasabut  ná. 

Trivialmerite.  adv.  ni.  Sinasabut  ná  gud; 
agsub  gud. 

Triza.  /.  Tipie;  p!ri. — Hacer  trizas./;-.  Pag 
otud  otud;  pag  tiros;  pag  tadtad.— fig.  Pag 
bono,  pacasamad  sin  daco. 

Triza.  /.  Mar.  Pisi. 

Trocable.  adj.   Sadang  mabalio. 

Trocadamente,  adv.  m.  Sinusuhi  gud  cún 
dao  polong. 

Trocadilla  (Á  la).  Á  la  trocada,  m.  adv. 
Sinuhi  gud  cún  dao  polong. 

Trocado,  da.  adj.   Salapi  nga  sirioclian. 

Trocador,  ra.  adj.  Mabalio.— s.  Parabalio, 
paratagalio;  parasocli. 

Trocamiento,  m.  Pag  balio,  pag  tagalio; 
pag  socli. 

Trocante,  p.  a.  Mabalio,  matagalio;  ma- 
socli. 

Trocar,  a.  Pag  balio;  pagtagaüo;  pag  soc- 
li.— Pag  suca. — r  Pag  lain  sin    batasan. 

Trocatinta.  /.  fam.  Pag  balio  ó  pag  taga- 
lio nga  may  sayop  ó  hiborongan 

Troceo,  m.  Mar.  Pisi  nga  pinopotos  sin 
anit. 

Trociscar.  a.  Pag  otud  otud. 

Trocisco,  m.  Piri,  otud  nga  gutiay  nga  hi- 
moon  nga  pildora. 

Trocla.  /  Motón. 

Troco,  m.  Isda. 

Trocha.  /.  Dalan  nga  haligot. 

Trochemoche  (Á),  ó  á  troche  y  mo- 
che, m.  adv.  fam.  Sin  uaray  gud  pangi- 
nano. 

Trofeo,  m.  Tigaman  san  cañan  pag  daog. 
— An  manggad  nga  cuha  sa  mga  pag  aua- 
yan.— fig.  Pag  daog. 

Troglodita,  adj  fig.  Mabangis,   mapintas. 

— fig-  Oraora  sin  camaquicaon. 
Troj.  Troje.  /.  Bohos. 

Trojero,  m.  Bantay,  paramangno  san  bo- 
hos. 

Trombón,  m.  Toronggon. 
Trompa.  /.  Toronggon.— Torotot.--Irong 
sin  elefante. — Bahaui. 

Trompada,  fig.  y  fam,  Songgo,  in  nasong- 
go  in  duha  ca  tauo  nga  nahihitapo  —  Tiro, 
pag  tiro. 


TR 

Trompar,  n.  Pag  casing. 

Trompazo,  m.  Tiro,  pag  tiro,  pag  poc  poc. 

Trompear,  //.  Pag  casing. 

Trompero,  m.  Parahimo  sin   casing. 

Trompero,  ra.  adj.  Malimbong. 

Trompeta.  /.  Toronggon. 

Trompetada./,  fam.  Polong  ngadiriangay 
ó  diri  macaigo. 

Trompetazo,  m.  Tonog  sin  trompeta  — 
Pag  dabal,  pag  bal  bag  sin  trompeta.— fam. 
Poiong  nga  diri  angay  ó  diri    macaigo. 

Trompetear,  n.  fam.  Pag  patonog  san 
trompeta. 

Trompetería.  /  Mga  trompeta. 

Trompetero,  m.  Parahimo  sin  mga  trom- 
peta.— Parataihop  sin  trompeta. 

Trompetilla.  /  Trompeta  nga  guti,  toro- 
tot;  torotoc,  toro  torotoc. 

Trompicar,  a.  Pag  hipantuc. 

Trompicón,  m.   Hipantuc. 

Trompis,  m.  fam.  Poc  poc,  puniti. 

Trompo,  m.  Casing;  cuyapad. — Ponerse 
uno  como  un  trompo,  f.  fig.  y  fam.  Pag 
caon  cún  pag  inum  bá  sin  ora  ora. 

Trompón,  m.  Casing  nga  daco. — A  trom- 
pón, de  trompón,  m.  adv-  fam-  Sin  uaray 
catuhayan;  sin  uaray  cahusayan. 

Tronada.  /.  Mga  dalug  dug. 

Tronador,  ra.  adj.  An  nag  papadalug  dug. 
— Matonog;  nag  papatonog- 

Tronante,  p.  a.  Nag  papadalug  dug.— Ma- 
tonog. 

Tronar.  Pag  dalug  dug;  pag  cadug—  n.  Li- 
pac— fam.  Pag  perde  sa  sugal. 

Troncal,  adj.   An  tungud  ó  cañan  pono. 

Troncar,  a.  Pag  otud.— Pag  pogot  san  oló. 

Tronco,  m.  Pono,  caponoan;  poua,  póa; 
tood;  lauas  sin  cahuy  óbanua.  Guinicanan- 
Lauas  sin  tauo  nga  uaray  ná  oló,  mga  paa 
ug  mga  buteon.— fig.  Tauo  nga  uaray  polos. 

Tronchar,  a.    Pag    bangui.— Pag  lunggo. 
— Pag  bonggo. — Pag  tias;  pag  tois. — Tron- 
char el  viento  los  árboles.  Pungag.— Tron- 
char los  cogollos  de  los  árboles.  Pingut.— 
Tronchar  por  medio.    Poctol. 
Tronchazo. ;«.  Pag  latub  sin  coles,  etc. 
Troncho,  m.    Lauas  sin  coles,  etc. 
Tronchudo,  da.  adj.  Coles  ug  iba  pá  nga 

mga  utan  nga  daco  an  lauas. 
Tronera.  /    Lobo,  calohoan    sin  cota. — 

Taramboan  nga  guti. 
Tronear.  a.  Pag  loho    sin  cota,  etc. 
Tronitoso,  sa.  adj.  fam.  Madalugdug.— 

Malipac. 
Trono,  m.  Trono,  lingeoranan  sá  mga  ha- 
di,  etc.— fig-  Pag   cahadi.— pl.   Mga  espí- 
ritu nga  langitnon  nga  tinatauag  an  icato- 
lo  ca  cubay  sa  mga  ángeles. 


Tronquista,  m.  Cochero. 

Tronzar,  a.  Pag    boong,    pag   barí. — Pag 

conot  conot  sa  mga  biste  sin  babaye  dapit 

sa  sagyad. 
Tronzo,  za.  adj.    Cabayo  nga  palóng,  ti- 

gaman  nga  baya  ná. 
Tropa.  /.    Cadam-an   nga   tauo  nga  nag- 

cacatipon. — Casoldadosan. 
Tropel,  m.  Cadanio. — Aringasa  sin  damo 

nga    mga  tauo,  etc. — Cadali  dali  nga  ua- 

ray  gud  cahusayan. — De  tropel,  en  tropel. 

m.  adv.  Sin  tigda,  tigda. — Carol. 
Tropelía.  /.  Cadali  dali,  cadagmitan    nga 

uaray  cahusayan. — Pag    dali  dali,  pag  hi- 

nanali  nga  patuc  sa  mga  iguin  susugo.— 

Pag  darahug,  pag  tamay. 
Tropezadero,  m.  Hipacdulan. 
Tropezador,  ra.  adj.    Mapacdul,   mapa- 

cug,  maontug,  mapaquil. 
Tropezar,  n.  Pacdul,  hipacdul,  pacug,  hi 

pacug,  ontug,    hiontug,  paquil,    hipaquil, 

padol,  hipadol,    haracop,  hiracop;    corong 

codong;  lagud;  banal,  h  i  banal;  sagud  sud; 

sagpang;    sampac;    socdo,  hisocdo;  tip-ig; 

toloy. — fig.  y  fam.  Hitapo,  hisugat. 
Tropezón,  na.  adj.    Mabanal,  mahibanal, 

— m.  vid.    Tropiezo. 
Tropiezo,  m.  Hipacdulan. — Hibanal. — fig. 

Sayop,     lisa,     sala. — fig.  Pag  suhay;   pag- 

patuc,    diri  pag   oyon   san  cañan  iba  hu- 

na  huna. 
Troque,   m.  Borobalighot. 
Troquel,  m.  Silogan. 
Troquillo.  m.  Minoldurahan. 
Trotador,    ra.     adj.    Maquiring     quiring; 

maayam  ayam. — Malacat  sin  dagmit. 
Trotar,  n.  Pag  quiring  quiring;  pag  ayam 

ayam. — fig.  y  fam.  Pag  lacat  sin  dagmit. 

Piring-piting. 
Trote,  m.  Pag  quiring  quiring;  pag  ayam- 

ayam. — Al  trote,  á  trote,  m.  adv.  fig.  Sin 

dagmit. — Amansar    uno    el    trote,  fr.  fig. 

Pag    hinay    hinay. — Hacer   entrar   en  los 

trotes,  meter  en  los  trotes  á  uno.  fr.  fig. 

Pag  paanad. — Tomar  uno  el  trote.  /  fig. 

y  fam.  Palaguio. 
Trotón,  na.  adj.   Maquiring  quiring;  ma- 
ayam ayam. 
Trotonería.  /.  Pag  quiring  quiring;  pag- 

ayam  ayam. 
Trova./.  Siday. 
Trovador,  ra.  s.   Parahimo  sin  mga  sí- 

day. 
Trovar.   n.  Pag  himo  sin  mga  siday. 
Trovista,  m.  Parahimo  sin  mga  siday. 
Trox.  /.  Bonos. 
Troza.  /.    Guipat    nga  pag  tatablahon.— 

Mar.  Pisi  nga   pinopotos  sin  anit. 


TR  597 

Trozar,  a.  Pagotud,  pag  otud  otud. 
Trozo,  m.    Otud. 

Truculento,  ta.  adj.  Mabangis,  mapintas. 
Trucha.  /.  Jsda  sa  salug.  Balanac. 
Truchero.  /.    Paracauil  ó  paradacop    sin 

mga  trucha. — Parabaliguia  sin  mga  trucha. 
Truchimán,  na.  m.  y/,  fam.  Agutato. 

— Tauo   nga  may  cabatiran  üg  cablas  sin 

cahadluc  sa  iya  mga  pag  buhat. 
Truchuela.  /  Isda  sa  salug. 
True.  m.  Panapton  nga  manipis  ug  busag. 
Trueco,   m.    Pag    balio,  pag  tagalio. — Á 

trueco,  m.  adv.  Cún  dao. — Á,  ó    en    true- 

co-  m.   adv.  Balos,  balio,  tagalio. 
Trueno,    m.    Dalugdug. — Cadug. — Lipac. 
Trueque,    m.    Balio,    tagalio;    pag  balio, 

pag  tagalio. 
Trufa.  /.  Búa,  limbong.  Banua  nga  naha- 

mut  ngan  malim. 
Trufar,  n.  Pag  búa,  pag  limbong. 
Truhán,    na.,  adj.   Buaon,  malimbong. — 

Madorogas. 
Truhanada.  /   Cabuaon,  camalimbong. — 

Camadorogas. 
Truhanamente.  adv.  m.  Sa  pag  búa  gud, 

sa  paglimbong  gud. 
Truhanear,  n.    Pag  búa,    pag  limbong. — 

Pag  dorogas. 
Truhanería./.  Cabuaon,  camalimbong. — 

Camadorogas. 
Truhanesco,  ca.    adj.  Mabuaon,    malim- 
bong.— Madorogas. 
Truja.  /  Burutangan  sa  mga  aseitunas  san 

tag  sa-tag-sa  ca  tauo. 
Trujal,  m.  Ipitan  sin  mga  aseitunas. — Ta- 

diao  nga  pinasusudlan  san  asang  nga  ga 

mit  sin  pag  himo  sin  sabon. — Burutangan 

san  mga  aseitunas  basi  matoro  an   lana. 
Trujaleta.  /.  Saluran  san  lana  san  aseitunas. 
Trujamán,  na.  m.  y  /  Agutato.— m.  Ba- 
tid, may  cabatiran,   parasauay  sa  mga  bu- 

ruhaton. 
Trujamanear,  n.    Pag  agutato.— Pag  sa- 

uay  sa  mga    buruhaton. — Pag  balio,    pag 

tagalio. 
Trujamán ía./  Pag  caagutato.— Camasag- 

don,  caparasauay  sa  mga  buruhaton. 
Trulla./.  Aringasa,  ngiras. — Cadamo,  damo 

nga  tauo. 
Trulla.  /  Paleta  nga  gamit  sin  cotero. 
Trullo,  m.  Tamsi  sa  tubig. 
Trullo*  tn.  Burutangan  sa  mga  ubas  basi 

maloloto. 
Truncadamente,  adv.  m.  Sa  pag  cacu- 

lang  gud  sin  polong. 
Truncamiento,  m.  Pag  otud.— Pag  pogot. 

— Paglactao  sin  polong. 

73 


598  TR-W 

Truncar,  a.  Pag  otud. — Pag  pogot  sin  otó. 

— Paglactao  sin  polong. 
Truque,  m.   Sugal  sa  baraja.  m 

Truquiflor.  m.  Sugal  sa  baraja. 

TU 

Tú.  pron.  Icao,  ca. 

Tu,  tus.  pron.  poses.  Imo,  mo. 

Tuautem,  m.  fam.  Labao,  an  nag  papa- 
calabao. 

Tuba./.  Tuba. — Tuba  fuerte  y  agria.  Banal. 

Tuberculización.  /.  Hubag,  cahubag. 

Tubérculo,  m.  Bot.  Boco  coco  cún  dao 
cahuy. — Rapac  cún  dao  cahuy  ó  banua. — 
Sumono  cún  dao  palauán. — Lituad  cún  dao 
patatas,  etc. — Butig  cún  dao  bagong  ó 
baribaran. — Hupi  cún  dao  gauay  ó  pala- 
uán.— Med.  Hubag. 

Tuberculosis./.  Med.  Hubag,    cahubag. 

Tuberculoso,  sa.  adj.  Nahuhubag.—  Bo- 
cobocohun,  rapacon  cún  dao  cahuy. — So- 
mono  on. — Lituaron. — Butigon. — Hupion. 

Tubería./.  Mga  tubo  sa  quinqué,  etc. 

Tubero,  m.   Manarangot,  parasangot. 

Tuberosidad.  /.  Hubng. 

Tubo.  m.  Tubo  sugad  san  cañan  quinqué, 
etc.;  mayada  man  mga  tubo  nga  puthao,  etc. 

Tubular,  adj.  An  tungud  ó  cañan  tubo; 
masugad  sin  tubo;  may  mga  tubo  ó  ca- 
tubohan. 

Tucía.  /  Tae  sin  sinc,  puthao,  etc. 

Tuciorista.  adj.  Tauo  nga  magapil  san 
tutdo  nga  labi  nga  marig-on. 

Tudel.  m.    Horoypan  sin  patoronggon. 

Tueca.  /  Tueco,  m.  Calungagan  sin 
cahuy. 

Tuera.  /  Bonga  sin  coloquintida. 

Tuerca.  /  Tuerca. 

Tuero,    m.    Tiac  nga  isosongo,  isorongo. 

Tuerto,  ta.  p.  p.  Tico,  tínico;  baco;  bé- 
lico; baloc. — adj.  Buta  sa  luyo  nga  mata. 

Tuétano,   m.  Otoc  sin  tul-an. 

Tufarada.  /  Bahó  nga  mapintas. 

Tufo.  m.  Alingao,  alitbo,  alisbo. — fig.  y 
fam.  Bahó  nga  mapintas.—/^-.  y  fam. 
Capalabi  labi,  camalabiao. 

Tugurio,  m.  Lagcao,  payag;  balay  balay. 

Tuición.  /  Pag  ogop,  pag  tabang. 

Tuitivo,  va.  adj.  For.  Maogop,  matabang. 

Tul.  m.  Panapton  nga  hinocot. 

Tulipán,  m.  Banua  nga  macaruruyag  gud 
an  iya  bucad  ngan   macalaen  Iaen  an  color. 

Tullido,  da.  Lulid,  borocsot,  boroctot. 

Tullidura.  /  Iti  sin  tamsi  nga  madaguit. 

Tullimiento,  m.  Calulid,  cabirocsot,  ca- 
boroctot. 

Tullir,  n.  Cetr.  Pag  iti  an  mga  tamsi  nga 


m 

madaguit. — a-  Pag  bono,  pag  darahug,  pag 
pacaraut. — r.    Lulid,  birocsot,  boroctot. 

Tumba.  /.  Tumba  nga  ibinubutang  sa  mga 
singbahan  in  may  minatáy,  etc. —  Lubong, 
linob-ngan,  lub-nganan. — Atup  atup  sin 
carruaje,  etc. 

Tumbado,  da.  adj.  Masugad  sin  tumba. 
— p.  p.  Naligad,  nahigda. 

Tumbaga.  /  Salacot  nga  bulauan  ug  sa- 
lapi. — Singsing  nga  tumbaga. 

Tumbagón,  m.  vid.  Tumbaga. — Baclao  nga 
tumbaga  sa  gapusan  sa  camut. 

Tumbar,  a.  Pag  bongdo.— -fig.  y  fam.  Pa- 
cahubog. — n.  Pucan,  ligad,  hipaligad. — r. 
fam.  Pag  higda. — Pinay. 

Tumbo,  m.  Pag  caquiling;  pag  tuad. 

Tumbón,  m.  Tumba  nga  daco. —Carruaje 
nga  masugad  sin  tumba  an  atup  atup  ni- 
ya. — Caban  nga  masugad  sin  tumba  an 
tacob  nlysi.—fam.  Tauo  nga  mahubia. 

Tumefacción.  /  Med.   Cahubag;  calatud. 

Túmido,  da.  adj.  fig.  Hubag;  latud. 

Tumor,  m.   Hubag. — Bicag. — Buyoco. 

Túmulo,  m.  Lub-nganan,  linobngan. — 
Tumba. 

Tumulto  m.  Tumultuación.  /.  Rimoc, 
samoc;  carimocan,  casamocan. 

Tumultuante,  p.  a.  Marimoc,  masamoc; 
macarimoc;  macasamoc. 

Tumultuar,  a.  Rimoc,  sam  c;  pacarimoc, 
pacasamoc. 

Tumultuariamente,  adv.  m.  Marimoc 
caopay,  masamoc  caopay. 

Tumultuario,  ría.  a/j.  Marimoc,  masa- 
moc; macarimoc,  macasamoc. 

Tumultuosamente,  adv.  m.  Marimoc 
caopay,  masamoc  caopay. 

Tumultuoso,  sa.  adj.  Marimoc,  masa- 
moc;   macarimoc,  macasamoc. 

Tuna.  /  Cahui  cahui  sa  Indias  ug  an  bo- 
nga niya. 

Tuna.  /  Lagayao,  lagatao,  sodoy  sodoy. 
— Correr  la  tuna.  fr.  fam.  Pag  lagayao, 
pag  lagatao,  pag  sodoy  sodoy. 

Tunantada.  /.  Catampalasan. 

Tunante,  p.  a.  Malagayao,  malagatao, 
masodoy  sodoy. — adj.  Tampalasan. 

Tunantear,  n.  Pag  tampalasan. — Pag  la- 
gayao, pag  lagatao,  pag  sodoy  sodoy. 

Tunar,  n.  Pag  lagayao,  pag  lagatao,  pag 
sodoy  sodoy. 

Tunda.  /  Pag  gonting  san  mga  barahibo 
nga  nalabao  sa  mga  panapton  nga  bag-o 
pá. — fig.  y  fam.  Hampac>  dabal,  balbag, 
latub. 

Tundición.  /  vid.  Tunda,   1.a  acep. 

Tundidor,  m.  Paragonting  san  mga  bara- 
hibo nga  nalabao  sa  mga  panapton. 


TU 

Tundidura./,  vid.  Tunda,   i  .a  acep. 
Tundir,  a.  Pag  gonting  san  mga  barahibo 

nga  nalabao  sa  mga  panapton. 
Tundir,  a,  fig.  y  fam.    Pag  hampac,  pag 

latub,  pag  dabal,  pag  balbag. 
Tundizno,  m.    Guinonting    nga  barahibo 

sin  panapton. 
Tunear,  n.  Pag  tampalasan. — Pag  lagayao, 

pag  lagatao,  pag  sodoy  sodoy. 
Túnel,  m.  Dalan  ó  aguian  ilarum  sin  tuna. 

— Dalan  ó  aguian  ilarum  sin  salug. 
Túnica./  Panapton  ó  biste  ngauaraymga 

paco.— Panit  panit;  lapug  lapug  sa  mata, 

lucap. 

Tunicela.  /  Panapton  ó  biste  nga  uaray 
mga  paco. — Biste  nga  gamit  sa  mga  Señor 
Obispo. 
Tuno,    na.    adj.    Tampalasan. — Lagatao, 
lagayao,  masodoy   sodoy. 
Tupa.  /    Pag    hon    hon;    pag   singpot. — 

Pag  bosog;  cabosog,  capool. 
Tupé.  m.    Bohoc  nga  natindug  ibabao  sa 
agtang.--y%\  y  fam.    Pangahas,  caculang 
sin  catahud. — Tigdosan. 
Tupir,    a.  Pag  hon  hon;  pag  singpot. — y. 
fig.    Bosog,    pool.— Tupir  á  go'pes   como 
tela,  etc.  Sansan;  soro. 
Tupido,  da.  p.  p.    Hinonhon;  singpot. 
Turba.    /    Cadamo    nga  tauo  nga  masa- 
samoc. 
Turbación.  /  Cangarat;  cacatat;  catalop- 
tacop. — Calabad,    calabad  labad,  eacabad- 
cabad — Carimocan,  casamocan. 
Turbadamente.    adv.  m.    Mangarat  cao- 
pay;  macatat  caopay;  matalop  tacop  cao- 
pay.— Masamoc  caopay,  marimoc  caopay. 
Turbador,    ra.  adj.    Macangarat;    maca- 
talop  tacop.— Macasamoc,  macarimoc.     - 
Turbamiento,  w.  vid.  Turbación. 
Turbamulta.  /  fam.    Cadamo    nga  tauo 

nga  masasamoc. 
Turbante,  p.  a.  Masamoc,  marimoc. 
Turbante,  m.  Panapton  nga  isinasangbud 
sa   oló- 
Turbar,  a.  Samoc,  rimoc;  pacasamoc,  pa- 
carimoc. — Ngarat;  catat;  arap;  cutat.— La- 
bad, labad  labad,  cabad  cabad  an  mata. — 
fig.  Talop  tacop. 

Turbativo,    va.   adj.  Masamoc,  marimoc. 
— For.    Posesión  turbativa.   Manggad  nga 
inagao    san    nagcacatin    siton     rhao    nga 
manggad. 
Turbiamente,  adv.  m.  Lubog  caopay. 
Túrbido,   da.  adj.  Lubog,  cabot. 
Turbiedad.  /  Calubog,  pag  calubog. 
Turbina.  /  Rueda  nga  nag  bibiric  biric. 
Turbinto.  m.  Cahuy  sa  Perú. 


TU 


599 


Turbio,  bia.  adj.  Lubog,  cabot.— -fig. 
Macuri. 

Turbión,  m.  Uran  nga  mabascog. — -fig. 
Cadamo  sin  bisan  ano  nga  tigda  an  pag 
abut. 

Turbioso,  sa.  adj.   Lubog,  cabot. 

Turbonada.  /  Onos,  uranos. 

Turbulencia.  /  Calubog.—/^-.  Carimo- 
can, casamocan. 

Turbulentamente,  adv.  m.  Lubog  cao- 
pay.— Culba  caopay. 

Turbulento,  ta.  adj.  Lubog— fig.  Mari- 
moc, masamoc. 

Turca.  /  fam.  Hubog,  cahubog. 

Turgencia.  /:  Med.  Hubag;  cahubag. 

Turgente,  adj.  Med.  Hubag.— poét.  Daco, 
hataas. 

Túrgido,  da.  adj.  poét.  Daco,  hataas. 

Turibulario»  m.  Paracatin  ó  paradara  san 
isensario. 

Turíbulo,  m.  Insensario. 

Turiferario,  m.  Paracatin  ó  paradara  san 
nabeta  nga  may  insienso. 

Turffero,  ra.  adj.  Tagucan,  mahamot,  may 
mahamut. 

Turma.  /  Bunay,    itlog. — Libgos. 

Turnar,  n.  Pag  sarosando,  pag  bani  bani, 
pag  sarosalio. 

Turnio,  nia.  adj.  Libat  an  mata. — fig. 
Maquinhat. 

Turno,  m.  Pag  sarosando,  pag  bani  bani, 
pag  sarosalio;  iya  tungud  an  pag  bantay, 
quinaban tayan  niya. 

Turón,  m.  Yatot  nga  daco. 

Turpial.  m.  Tamsi  sa  Nueva  Granada  ma- 

guti  san  tamsi  nga  daransiang. 

Turquesa.  /  Hormahan.  Bato  nga  mahal 

nga  tinatauag   turquesa. — Ngipon  nga   ti- 

nina  ó  pinintaran  sin   asul. 
Turquesado,  da.  adj.  Asul  nga  baga  ma- 

itum. 
Turquí,  adj.  Asul  nga  baga  maitum. 
Turquino,  na.  adj.    Asul    nga  baga  ma- 
itum. 
Turrar,  a.  Pag  ihao  sin  bisan  ano  sa  mga 

baga;  pag  sanglag. 
Turrón,  m.  Matam-is  nga  minasa  ug  ma- 

tig-a. 
Turronero.  m.  Parahimo  sin  matam-is  nga 

turrón. — Parabaliguia    sin    matam-is    nga 

turrón.  ' 

Turulato,  ta.  adj.  fam.  Mahipausa- 
¡Tus!  Pag  tio  tio  sa  mga  ayam.— Sin  decir 

tus  ni  mus.  loe.  adv.  fig.  y  fam.  Sin   ua« 

ray  man  pag  yacan  sin  ano  man. 
Tusílago,  m.    Banua  nga  itarambal. 
TUSO,  sa.  m.  y  f.fam.  Ayam.— Pag  tio  tio 

sa  mga  ayam.— Pag  bugao  sa  mga  ayam. 


600  TU 

Tusón,    m.    Barahibo    sin    carnero.     Anit 

sin  carnero.— Cabayo  nga  uaray  pá  duha 

ca  tuig. 
Tute.  m.  Sugal  sa  baraja  nga  tinatauag  ffff a 

tute. 
Tutear,  a.  Pag  hingicao,    pag  sangpít  sin 

icao. 
Tutela.  /.   Catungdanan  san  tauo  nga  tina- 

tapuran  sin  pag  mangno. — fig.  Ayopan,  ara- 

yopan,  darangpan. 
Tutelar,  adj.  Matabang,  mabulig. — Mana- 

nabang. 


TU 

Tuteo,  m.  Pag  hingicao. 

Tutiplén  (Á).  m.  adv.  m.  Damo  caopay. 

Tutor,  ra.    m.    y  f.    Tintapuran    sin  pag 

mangno  sin  mga  i  lo  ug  san  mga  manggad 

nira. — vid.   Rodrigón. — fig.  Mananabang. 
Tutoría.  /.  Catungdanan  san  tauo    nga  ti- 

natapuran  sin  pag  mangno. 
Tutriz.  /.  Tinatapuran  sin  pag  mangno.— 

Mananabang. 
Tuya.  m.  Cahuy  sa  América  del  Norte. 
Tuyo,  tuyos,  tuya,  tuyas,  pron.  poses. 

Imo,  mo. 


U 


u 


U.  Icacaruhaan  cag  upat  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinatsila,  ug  icalima  san  iya 
mga  vocal. — U  an  ngaran  niya. 

Ú.  conj.  disyunt.  Cún.  Diez  ú  once.  Ñapó- 
lo cún  ñapólo  cag   usa. 

Ubérrimo,  ma.  adj.  Damo  caopay. 

Ubicación.  /.  Pag  cacada;  pag  hicada 

Ubicarse.  Pag  cada.  Pag  lo-ob. 

Ubicuidad,  f.  Pag  cacada  bisan  diin.  Pag 
caloob. 

Ubicuo,  CUa.  adj.  Macada  bisan  diin, 
aada  bisan    diin. 

Ubiquidad.  /.  Pag  cacada  bisan  diin. 

Ubre.  /.  Soso;  latgat. 

Ubrera,  f.  Samad  sa  baba  san  mga  cabata- 
an  nga  nasoso  pá. 

UD 

Udómetro,  m.  Garamiton  nga  gamit  sin 
pag  socol  san  uran. 

UE 

Uesnorueste.  m.  vid.  Oesnorueste. 
Uessudoeste.  m.  vid.  Oessudoeste. 
Ueste,  m.   Habagat  sa    calondan. — Calon- 
dan,  catonoran. 

UF 

Ufanamente,  adv.  m.  Madasig  caopay, 
maparayao  caopay. 

Ufanarse,  r.  Dasig,  parayao. 

Ufanía.  Ufanidad.  /.  Camadasig,  capara- 
yao,  camahasi,  cahuriual. — fir,  Calipay. 

Ufano,  na.  adj.  Madasig,  dasigon,  mapa- 
rayao; mahasi,  mahuriual.— fig.  Mali  lipay, 
malipayon. 


UF 
Ufo  (A),  m.  adv.  Maatang,  mangangatang. 

Ujier,    m.  Sacop  ó  surugoon  sin  hadi,  por- 
tero. 

UK 

Ukase.  m.  Sugo  ó  pag  burut-an  san  empe- 
rador  sa  Rusia. 

UL 

Úlcera.  /.  Samad  nga  halarum,  casamdan. 
Ulceración.  /.  Casam-dan  in  may  samad 

an  lauas. 
Ulcerar,  a.  Samad,  in  may  samad  an  lauas; 

pacasamad. 
Ulcerativo,  va.  adj.  Macasasamad. 
Ulceroso,    sa.  adj.  Casam-dan  anón. 
Ulema.  m.  Quinaadmanon,  doctor  sa  mga 

turco. 

Ulterior,  adj.  Dapit  ngadto.  —  Masonud. 
Ulteriormente,  adv.  m.  Dapit  gud  ngad- 
to.— Caticang   sadto. 
Ultimado,  da.  adj.  Orehe,  catapusan. 
Últimamente,  adv.  m.  Sa  catapusan. 
Ultimar,  a.  Pag  tapus,  pag  human. 
Ultimátum,  m.  Catapusan  nga  pag  buot, 

catapusan  nga  pag  pahibaro. 
Último,  ma.  adj.  Orehe,  catapusan.— -Po- 

qui. 
Ultra,  adv.  Labut  pá. 
Ultrajador,  ra.    adj.    Mapasipara,    mata- 

may,  mabisbis. — s.     Parapasipara,    parata- 

may,  paiabis  bis. 
Ultrajante,  p.    a.    Mapasipara,  matamay, 

mabisbis. 
Ultrajar,  a.  Pag  pasipara,  pag  tamay,  pag 

bis  bis,  mali,  pag  himali  mali. 


UL-UN 

Ultraje,  m.  Pag  pasipara,  pag  tamay,  pag 
bis  bis,  pag  himali  mali. 

Ultramar,  m.  Tuna  nga  aadto  sa  luyo 
sin  dagat. 

Ultramarino,  na.  adj.  An  aadto  sa  luyo 
sin  dagat. — An  mga  género  ug  iba  pá  nga 
guican  ngadto  sa  luyo  sin  dagat. 

Ultramontanismo.  m.  Sinisiring  an  mga 
pag  tutdo  ug  mga  panhuna  huna  san  mga 

tauo  nga  tinatauag  nga    ultramontano 

Mga  tauo  nga  tinatauag  nga  ultramontano. 

Ultramontano,  na.  adj.  An  aadto  sa  luyo 
sin  mga  cabuquiran. — An  tungud  san  mga 
pag  tutdo  ug  inga  panhuna  huna  san  mga 
tauo  nga  aadto  sa  luyo  sin  mga  cabuquiran. 

Ultrapuertos,  m.  An  aadto  sa  luyo  sin 
mga  pondohan. 

UltriZ.    adj.  Mobolos. 

Ulula.  /.  Tamsi  nga  nalulupad  in  gabi. 

Ulular,  n.  Pag  araba,  pag  culigui. 

Ululato,  ta.  m.  Pag  araba,  pag  culigui. 

UM 

Umbela.  /.  Payong  payong. 

Umbilicado,  da.  adj.  Masugad  sin  posud. 

Umbilical,  adj.  An  tungud  ó  cañan  posud. 

Umbráculo,  m.  Paontolan  sin  adlao. 

Umbral,  m.  Gang  haan  sin  balay,  tun-banan 
sin  sadá. — Arq.  Cahuy  nga  binabalabag  da- 
pit  sa  ibabao  sa  mga  puerta  ó  mga  taram- 
boan. 

Umbralar,  a.  Arq.  Pag  balabag  sin  cahuy 
dapit  sa  ibabao  sa  mga  puerta  ó  mga  ta- 
ramboan. 

Umbrático,  ca.  a/j.  An  tungud  ó  cañan 
calindongan  ó  cahud  luman. —Macalindong', 
mahudJum. 

Umbrátil,  adj.  Macalindong,  mahudlum. 

Umbría.  /.  ¿alindongan,  cahudluman. 

Umbrío,  a.  adj.  Hudlumon. 

Umbroso,  sa.  adj.  Macalindong,  mahu- 
dlum. 

UN 

Un,  una.  art.  indet.  In. — adj.  Usa,  sayo. — 
vid.  Uno. 

Unánime,  adj.  Oyon,  abuyon;  guin  caca 
oyonan,  guin   cacaarabuyonan. 

Unánimemente,  adv.  m.  Oyon  gud,  oro- 
yon  gud,  abuyon    gud. 

Unanimidad.  /.  Pag  caoroyon,  pag  caara- 
buyon;  caoroyon,   carabuyon. 

Unciforme./.  Usa  sa  mga  tul-an  sa  pang- 
layan. 

Unción.  /  Pag  dihug,  pag  rihug,  pag  hi- 
rog. — Pagsanto  lana,  pag  butang  san  santo 


ÜN 


601 


lana. — Grasia  sa  Dios  nga  Espíritu  Santo 

nga    nacacarig-on    caopay    sa    calag. — pi- 

Mga  pag  hirog  sin  bolong  san  tauo,    nga 

may  saquít  sa  quinatauo. 

Uncionario,  ria.  adj.  An  hinihirogan  sin 

bolong  cay    may  saquít  sa    quinatauo. — 

Pamul-nganan  siton  saquít. 
Uncir,  a.  Pag  butang  sin  yugo  sa  mga  todo 

etc.,  nga  usa  ca  pades. 
Undante,  adj.  poét.  Hocol  hocol  an  dagat; 

irabirab  an  calayo;  balud  balud. 
Undécimo,  ma.  adj.  Icapolo  cag  usa. 
Undécuplo,  pía.  adj.  An  nacacasacop  sin 

número  sin  macanapolo  cag  usa. 
Undísono,  na.  adj.    Maagus  agus,    mada- 

go-oc. 
Undívago,  ga.  adj.  poét.  Maagus  agus,  ma- 

hocolhocol,    mabalud  balud. 
Undoso,  sa.  adj.  Maagus  agus,  mahocol 

hocol,  mabalud  balud. 
Undulación.  /.  Pag  balud  balud,  pag  ho- 
col hocol. — Pog  irab  irab; — Pag  pilic  pilic. 

— Pag  hayab  hayab. — Camabalud  balud, 

etc.,  etc. 
Undulante,  p.  a.  Mabalud  balud,  mahocol 

hocol. — Mairab  irab. — Mapilic  pilic.  - -Ma- 
lí ayab  hayab. 
Undular,  n.  Pag  balud   balud. — P.ig  irab 

irab. — Pag  pilic  pilic. — Pag  hayab  hayab. — 

Hiuadol. 
Ungido,  m.   Hinisoan. 
Ungimiento,  m.  Pag  hiso;  pag  hirog.  vid. 

Ungir. 
Ungir,  a.  Pag  hiso;  pag  hirog,   pag  dihog, 

pag  rihog;  pag  hom-id;  pag  homo;  pagdang 

col;  pag  lamo;  pagpamhot. — Pag  santolana, 

pag  butang  san  santo  lana. 
Ungüentado,  ria.  adj.  Ad  tungud  ó  ca- 
ñan mga  ungüento;  tagucan  sin  mahamut. 

— m.  Parahimo  sin  mga  ungüento. — Piotan 

sin  mga  ungüento. 
Ungüento,  m.  Ungüento,  mamho*. 
Unguiculado,  da.  adj  Cul-han. 
Ungüis.  m.    Tul-an  nga  manipis  dapit  sa 

mata. 
Ungulado,  da.  adj.  Cul-han. 
Unible,  adj.  Sadang  matigub.  vid.  Unir. 
Únicamente,  adv.  m.  Lá,  lamang. 
Único,  ca.  adj.  Usa  lá,  usa  lamang;    bug 

tong.—fig.  Mahal  caopay. 
Unicornio,  m.  Mananap  nga  usa  lá,  cono, 

an  sugay. — Bato  nga  madulao  cún   maro- 

maitum  bá. 
Unidad.  /.  Pag  causa   lá. — Pag  caoroyon, 

pag  caarabuyon. 
Unidamente,  adv.  m.  Tigub  gud;  oroyon 

gud. 


602  UN 

Unificación.  /  Pag  usa,  pag  tirigub,  pag 
tiripon,  pag  tarampo. 

Unificar,  a.  Pag  usa,  pag  tirigub,  pap  ti- 
ripon, pagtarampo.  ^ 
Uniformar,  a.  Pag  paangay,    pag  patoro- 
pong;  pagpaoyon;  pag  pasarama. 
Uniforme,  adj.  Maarangay,    mag  sarama. 
— m.  Biste  sa  mga    casoldadosan    ug  sin 
iba  pá,  cún  magsama  sira  sin  biste. 
Uniformemente,  adv .  m.  Oyon  gud;  mag 
sama  gud. 

Uniformidad.  /.  Pag  caoyon,  pag  caoro- 
yon,  caoroyonan. — Casama;  caarangay. 

Unigénito,  ta.  adj.  Usa  la  nga  anac,  bug 
tong. — ni.  An  Anac  sa  Dios,  nga  si  Jesu- 
cristo nga  aton  Guinoo. 

Unión./.  Pag  tigub,  pag  tirigub,  pag  tipon, 
pag  tampo,  pag  tarampo;  pag  catigub,  pag 
catipon,  pag  catampo. — Pag  caoyon,  pag 
caoroyon. — Pag  casal;  pag  pacasal. — Pag 
hiusa. — Buha  sa  oló. — Casigohan;  guinca- 
casumpayan. 

Unípede,    adj.  Usa  lá  an  tcel  ó   siqui. 

Unipersonal,  adj.   Usa  lá  an  persona 

Unir.  a.  Pag  tigub,  pag  tipon;  pag  tampo; 
pag  tirigub,  pag  tiripon,  pag  tarampo.— 
Guindoc. — Naquit. — Acob,  acup. — Laop. 
— Lapid,  lapid  lapid. — Lapis. — Dingin. — 
I^ing  guit. — Laquip;  olaquip. — Pidal. — Su- 
mag. — Tacmad. — -Tacud. — Tapid. —  Poe- 
ma.— Pag  casal;  pag  pacasal. — fig.  Pag  oro- 
yon  sin  buot. — Unir  bien  una  tabla  con 
otra,  etc.  Hang  pil. — Unir  bien  al  techar 
los  extremos  de  unas  ñipas  con  otras.  Sang- 
co. — Unir  bien  un  madero  con  otro,  una 
tabla  con  otra,  etc.  Sigo. — Unir  las  manos 
por  la  parte  de  abajo  para  recibir  algo  en 
ellas.  Socio;  saciólo. — Unir  los  carabaos  sus. 
cuernos  ó  cabezas  cuando  riñen.  Tacma. 
— Unir  las  manos  como  el  que  ruega. 
Acpó. — Unirse  los  jóvenes  y  divertirse. 
Horon  horon. 

Unisexual,  adj.  Usa  lá  calain. 

Unisón,  m.  Usa  lá  ca  sones. 

Unisonancia./.  Caarangay  sin  mga  tingug 
cún  mga  toronggon  bá. 

Unísono,  na.  adj.  Duyog;  duruyog. 

Unitivo,  va.    adj.  Macacatigub. 

Univalvo,  va.  adj.  Pag  tion  nga  usa  lá  an 
binalocan  ó   tipaca. 

Universal,  adj.  Masahid;  masahid  ngata- 
nan;  macasahid  sa  ngatanan. — Macasacop 
san  ngatanan. 

Universalidad.  /  Casalvd;  pageasahid; 
camasahid.  -  Caapong  s:n  mag  calain  lain 
nga  quina  adman. 

Universalísimo,  ma.  adj.  Macasahid  gud 
san  ngatanan,  macasacop  gud  san  ngatanan. 


UN 

Universalmente.  adv.  m.  Sahid  gud  nga- 
tanan, masahid  gud  ngatanan. — Sacop  gud 
ngatanan. 
Universidad  /  Ngatanan  gud;  catiguban 
san  ngatanan  nga  cañan  Dios  guintuha. — 
Cadam-an  ó  catiguban  sin  mga  mag  toroon. 
— Pangarad-man. — Camasahid. 
Universitario  ria.  adj.  An  tungud  ó  ca- 
eanan  universidad  ó  mga  pag  tutdo  dida. 
Universo,  sa.  adj.  Masahid,  masahid  nga 
tañan;  macasahid,  macasacop  san  ngatanan. 
— m.  Calibutan. 
UnivocaciÓn.   /    Caarangay,   caangayan; 
sin  mag  calain  lain. 

Unívocamente,  adv.  m.  Aarangay  gud, 
angay  gud. 

Univocarse,  r.  Oyon;  angay;  nag  cacao- 
yon,   nag  cacaarangay. 

Unívoco,  ca.  adj.  Bisan  ano  nga  polong 
nga  mag  calain  lain  an  mga  cahologan, 
nga  maangay  sin  usa  nga  camatuoran. 

Uno,  na.  adj.  Usa;  sayo. — pl.  Unos  tres 
años.  Baga  tolo  ca  tuig. — Dista  de  la  ciudad 
unas  tres  leguas.  Baga  tolo  ca  leguas  an  ca- 
hirayo  san  bongto. — Á  una.  m.  adv.  Do- 
ngan,  dorongan;  nag  cacaoyon  gud  sin  bu- 
ot.— Cada  uno.  An  tag-sa. — De  uno  en  uno. 
m.  adj.  Tag  usa,  tag  sayo,  pag  tag-usa, 
pag  tag  sayo. — Uno  tras  otro.  ?n.  adv.  Nag 
cacasonud  sonud.  Un  tiro  de  flecha  ó  dis- 
tancia de  un  tiro  de  flecha.  Capoyan  sin  odi- 
ong. — Un  tiro  de  piedra  ó  distancia  de  un 
tiro  de  piedra.  Capoyan  sin  bato. — Un  tiro 
de  cañón  ó  distancia  de  un  tiro  de  cañón. 
Capoyan  sin  ponglo. — pron.  indet.  Uno  lo 
dijo.  Usa  la  ca  tauo  an  nag  sumat  siton. — 
Unos  lo  dijeron.  Mga  tauo  an  nanumat 
siton. 

Untador,  ra.  s.  Parahiso;  parahirog;  pa- 
radihog,  pararihog. 

Untadura.  /  Pag  hiso;  pag  hirog,  pag  di- 
hog,  pagrihog. — Ihihiso;  ihihirog,  ididihog. 

Untamiento,  m.  vid.  Untadura,   i.a  acep. 

Untar,  a.  Pag  giso;  pag  hirog;  pag  dihog, 
pag  rihog,  hom-id;  homo;  dangcol;  lamo; 
pam  hot. — fig.  y  fam.  Pag  hip  hip.— Untar 
los  labios  con  aceite,  etc.  Ham-it. — Untar 
con  aceite  caliente  las  heridas,  llagas,  etc. 
Lantang. 

Untaza.  /  Tamboc. 

Unto.  m.  Ihihirog.  ididihog. — Tamboc. — 
Ungüento. 

Untuosidad.  /  Catamboc  nga  masapilit. 

Untuoso,  sa.  adj.  Tamboc  nga  masapilit. 

Untura.  /  Pag  hiso;  pag  hirog,  pag  dihug, 
pag  rihog. — Ihihiso;  ihihirog,  ididihog,  iri- 
rihog. 


utf-ÜÉ 

tifia,  /  Coío,  coco. — Cagat. 

Uflada.  /.  Camas,  cambrot;  pag  camas,  pag 
cambrot. 

Uñarada.  /.  Camas,  cambrot. 

Uñate,  m.  Oyag  sin  cabataan.— Pag  camas, 
pag  cambrot. 

Uñero,  m.  Hubag  sa  tudlo  dapit  sa  coló. 
— Coló  nga  halaba  nga  nadolot    sa  panit. 

Uñera./.  Coló  nga  guti.— Oyag  sin  caba- 
taan. 

Uñidura.  /.  Pag  butang  sin  yugo  sa  usa 
ca  pades  nga  todo,  etc. 

Uñir.  a.  Pag  butang  sin  yugo  sa  usa  ca 
pades  nga  todo,  etc. 

Uñoso,  sa.  adj.  Cu  1  han,  halaba  an  coló. 

Uñuela.  /.  Coló  nga  guti. 

UP 
Upupa.  /.  Tamsi  nga  upupa.'  Abubilla. 

UR 

Uracho.  m.  Araguian  san  ihi. 
Urano,  m.  Bitoon  nga  tinatauag  Urano. 
Uranografía.  /.  Pag  asoy  san  mga  cañan 
langit;  pagasoy  san  mga  cañan  calibutan. 
Uranógrafo.  m.  Para  asoy  san  mga  cañan 
langit  paraasoy  san  mga  cañan  calibutan. 
Urbanamente,  adv.  m.  Maabiabi  gud,  ma- 
tan ud  gud. 

Urbanidad.  /.  Pag  abi  abi,  pag  tahud. 
Urbano,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  bong- 
\.o.—~fig.  Maabi  abi,  matahud. 
Urca.  /.  Sacayán  nga  daco. 
Urce.  m.  Cahuy  cahuy. 
Urchilla.  /.  Himula,  muía  pula. 
Urdidera.    /.    Parahan-ai.— Sangburan.— 
Badbaran. 

Urdidor,  ra.  adj.  Mahan- ai. —Parahan-ai. 
—Sangburan.— Badbaran. 
Urdidura.  /.  Pag  han-ai. 
Urdimbre.  /.  Hablon. 
Urdir,  a.  Pag  han-ai. 
Urea./  Tubig  nga  baga  ihi. 
Uremia./  Med.  Saquít  nga  guican  san  pag 
sacot  sa  dugo  sin  tubig  nga  baga  ihi. 
UrémíCO,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  sa- 
quít nga  uremia. 
Urente,  adj.  Mapaso. 
Urétera.  /  Ihian. 

Urétere.  Araguian  san  ihi  ngadrosapan- 
tug. 
Urético,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  ihian. 
Uretra.  /  ihian. 

Uretral,  adj.  An  tungud  ó  cañan  ihian. 
Urgencia.  /  Cadagmitan.— Casoroc-an  ó 


ÜR-ÜS 


éoá 


quinan anglan  gud. — Catungdanan  sin  pag 
turnan. 
Urgente./,  a.  Madagmit. — Casoroc-an  nga 
matuman. 
Urgentemente,  adv.  m.  Cadagmitan  gud. 

— Casoroc-an  gud. 
Urgir,  n.  Dagmit,  pint,  doróos. — Catung- 
danan an  pag  turnan     san  sugo. 
Úrico,  Ca.  adj.  An  tungud,  sa   ó    cañan 
ihi. 
Urinario,  ria.  adj.  An    tungud,  sa  ó  ca- 
ñan ihi. 
Urna.  /    Urna,    piotan,  tiripigan;    cab anj- 
eaban. 

Uro.  m.  Todo  nga  ihalas. 
Urogallo,  m.  Tamsi  nga  masugad    sugad 
sin  manuc  nga  lalaqui. 
Uromancia.  /  Pag  tagna    sin    búa    tun- 
gud sin  pag  hiling  sin  ihi. 
Uroscopia.  /  Med.  Pag  hiling  san  ihi  ba- 
si  sabuton  an  casaquít. 
Urraca.  /.    Tamsi    nga    masugad    sugad 
sin  ouac,  busag  ngan  sin  itom  an  iya  bol- 
bol. — Hablar  más  que  una  urraca,  fr.  fig. 
y  fam.  Pag  yacan  sin  damo. 
Urticaria./  Med.  Saquít  sa  panit,  catol. 

US 

Usadamente,  adv.  Sugad  san  batasan. 
Usado,  da.  adj.  Guinamit  ná.— Batid,  las- 

gud. 
Usagre,  m.  Med.  Pono,  saquít  nga   pono. 
Usanza.  /  Batasan,  gaui. 
Usar.  a.  Pag  gamit;    higamit. — Pag  bata- 
san. 
Usarcé.  Usarced.  com.  Polong  nga  igta- 

tahud  sa  iba  nga  mga  ponoan. 
Usencia,  com.  Polong  nga     igtatahud    sa 

mga  capadian. 
Useñoría,  com.  Polong  nga   igtatahud  sa 

iba  nga  mga  ponoan. 
Usía.  com.  Polong  nga    igtatahud    sa    iba 

ng  mga  ponoan. 
Uso.  m.  Pag  gamit;    pag  higamit. — Tolos, 

panolos. — Batasan;  gaui,  cagauian. 
Ustaga.  /  Mar.  Motón. 
Usted,  com.  Polong  nga  igtatahud  sa  igea- 

sitauo. 
Ustión.  /    Casonog;    pacasonog:    capaso; 

paca paso. 
Usual,  adj.    Agsub  mabuhat,    agsub    ma- 
tuman; sagmit,  masagmit. — Agsub   maga- 
mit. — Tauo  nga  máopay  an  casing  casing. 
— An  nababatasan. 

Usual  mente,  adv.  m.  Sugad  san  binaba- 
tasan. 
Usuario,  ria.  adj.  F<r.    An  may  catung* 


604 


US-UT 


dañan  sin  pag  gamit  sin  bisan  ano  nga 
diri  lugaringon  niya,  sugad  lá  san  iguin- 
talaan  sa  iya.  jg 

Usucapión./.  b\r.  Pacaangcon  sin  bisan 
ano  nga  manggad  nga  maiya  ná,  tungud 
cay  inagui  ná  an  mga  adlao  nga  talaan 
sa  mga  casugoanan,  ug  uaray  malanat 
si  ton. 

Usucapir,  a.  For.   vid.    Usucapión. 

Usufructo,  m.  Catungdanan  sin  pag  ga- 
mit cún  pag  tolos  bá  sin  mang  gad  nga 
diri  iya  lugaringon. — Panolos;    capulsanan. 

Usufructuar,  a.  Pag  gamit  cún  pag  to- 
los bá  sin  bisan    ano. 

Usufructuario,  ria.  adj.  An  nag  caca- 
tungdanan  sin  pag  gamit  cún  pag  tolos 
bá  sin  mang  gad  nga  diri  iya  lugaringon, 
nag  totolos. 

Usura.  /.  Tubo;  laba,  hilaba.— Tubo  nga 
diri  ná  caangayan. — fig.  Polos,  capulsa- 
nan. 

Usurar,  n.  Pag  paotang  sin  salapi  nga 
may  tubo,  pag  laba;    pag  palaba. 

Usurariamente,  adv.  m.  Tubo  gud  san 
salapi  nga  iguinpapaotang. 

Usurario,  ria.  adj.  Bisan  ano  nga  trato 
nga  may  tubo  an  salapi  nga  iguinpapao- 
tang. 

Usurear,  n.  Pag  paotang  sin  salapi  nga 
may  tubo.— fig.  Pag  laba;  pag  palaba.  — 
Pag  patubo  san  salapi  nga  iguinpapaotang. 

Usurero,  ra.  m.  y  f.  An  nag  papatubo 
san  salapi  nga  iguinpapaotang. 

Usurpación.  /.  Pag  agao;  pag  caagao. 

Usurpador,  ra.  adj.  Maagao.— s.  Para- 
agao. 

Usurpar,  a.  Pag  agao. 

UT 

Utensilio,  m.  Garamiton;  guinamiton;  ca 
sang  capan. 


UT-ÜV 

Uterino,  na.  adj.  An  tungud  ó  carian* 
paguáncan. — Hermano  uterino.  Mabugto 
^sin  iroy,  diri  sin  amay. 

Útero,  m.  Paguáncan. 

Útil.  adj.  An  may  polos;  macapolos. 

Utilidad.  /.  Caopayan. — Capulsanan;  po- 
los; panolos. 

Utilitario,  ria.  adj.   Maquitolos. 

Utilizar,  a.  Pag  polos;  pag  tolos. 

Útilmente,  adv.  m.    May  gud  polos. 

Utopía.  /.  Larang  nga  baga  maopay  sa 
pag  hunabuna,  cundi  an  pacatuman  macu- 
ri,  cay  diri  mahihimo. 

Utópico,  ca.  adj.  An  baga  maopay  sa 
pag  hunahuna  lá,  cundi  an  pacatuman  di- 
ri mahihimo. 

Utopista,  adj.  An  malarang  sin  mga  ba- 
ga maopay  cún  sa  pag  huna  huna,  cun- 
dí an  pacatuman  diri  mahihimo. — s.  Para- 
larang  siton. 

Utrero,  ra.  m.  y  f.  Nate  sin  baca  nga 
diri  pá  ayao  sin  tolo   ca  tuig. 

Ut  retro,  m.  adv.  Sugad  san  iguinasoy 
ná. 

Ut  SUpra.  m.  adv.  Sugad  san  iguinasoy 
ná  sa  igbao. 

uv 

Uva,  /.  Ubas,   bonga    sin    parras.-— Hubag 

sa  bot-ol.  Alom  sa  alobaob  sa  mata. 
Uvada.  /.  Cahura  sin  ubas,    cadamo    nga 

mga  ubas. 
Uval.  adj.  Masugad  sugad  sin  ubas. 
Uvate,  m.  Matam  is  nga  ubas  an  iguinhi- 

himo. 
Uvayema,  /  Balagon;  parras    nga  ihalas. 
Úvea.  adj.    Ic atólo    nga    lapug    lapug    sa 

mata. 
Uvero,  ra.  m.  y  f.  Parabaliguia  sin  mga 
^ubas. 
Úvula.  /.  Ngalngagan,  ngalngagon. 


V 


V 

V.  Icacaruhaan  cag  lima  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinatsila,  ug  icacaruhaan  sa 
iya  mga  consonante.  Ve  an  caluluasan. — 
Doble.  An  pinipilo  sugad  (W). 

Vaca./.  Baca  nga  babaye.  pl. — Cabacahan. 
— Carne  sin  baca. — Anit  sin  baca. 

Vacación,  r.  Pag  bacasión,  pag  pahuay 
anay  sa  mga  pag  aram,  etc. 

Vacada.  /.  Cabacahan. 


VA 

Vacancia.  /  Pag  pahuay   anay. 
Vacante.  /  Uaray  pá   mag  cacaput  siton 

catungtadan. 
Vacar,  n.  Pag"  pahuay  anay. — Pag  turnan. 

Vacar  á  la  oración.  Pag  ampo,  pag  turnan 

sin  pag  ampo. — Uaray  pá  magcacaput  siton 

catungdanan. 
Vacarí,  adj.  Pinotos  sin  anit  sin  baca. 
Vaciadero.  /.  Taracbohan. 


VA 

Vaciadizo,  za.  adj.  Bisan  ano  nga  buhat 
sin  tumbaga,  etc.,  nga  tinunao  nga  guin  paa- 
gui  sa  hormahan. 

Vaciado,  m.  Arq.  Tinig-ban. 

Vaciador,  m.  Parahimo  sin  buhat  sin  ye- 
so, sin  tumbaga  nga  tinunao,  etc.;  nga  guin 
paagui  sa  hormahan. — Hormahan. 

Vaci amento,  m.  vid  Vaciar. 

Vaciante,  p.  a.  vid.  Vaciar.— Vaciantes  de 
la  mar.  Cahurubason,  hurubason,  hunasan, 
hubasan. 

Vaciar,  a.  Pag  tacbo,  pag  yabo. — Pag  ípis; 
pag  huad,  pag  tuad,  pag  tiguis. — Pagha- 
cad. — Pag  himo  sin  ano  man  sin  yeso,  sin 
tumbaga  nga  tinunao,  etc.;  nga  guin  paa- 
gui sa  hormahan. — Pag  baid  sin  labaja,  etc. 
— n.  Hubas,  iban,  in  naiban  ná  an  tubig, 
auas. — Lubad,  in  malubad  an  color. —r.  lac- 
ho, yabo. — Uaray,  in  mauaray  ná  an  mga 
tauo,  cay  nagpauli   ná. 

Vaciedad.  /.  fig.  Catapang,  calorong. 

Vaciero,  m.  Bantay  sa  mga  cahayopan  nga 
uaray  mga  anac. 

Vacilación.  /.  Caquiua  quiua- — Caculang 
sin  carigonan. — fig.  Pag  hiborong. 

Vacilante.  /.  a.  Maquiua  quiua. — Macu- 
lang  sin  carig-onan. — Maborong,  maborong 
borong;  mahiborong,  mahiborong  borong. 

Vacilar,  n.  Quiua  quiua. — Culang  sin  ca- 
rig-onan.— fig.  Boroc,  borong,  borong  bo- 
rong; hiboroc,  hiborong,  hiborong  borong. 

Vacio,  a.  adj.  Uaray  solud.— An  hayop 
nga  babaye  nga  uaray  anac. — Hanaua — Bu 
ao  cún  dao  bibi,  etc,  buang  cún  dao  lubi, 
etc,  etc. — Uaray  tauo  cún  dao  balay,  bong- 
to,  etc. — Cablas  sin  buhat  nga  caopayan. 
— Culang  sin  carig-onan. — Guiuang;  cagui- 
uangan. — m.  Caguiliran. — De  vacio,  m. 
adv.  Uaray  carga,  uaray  dará. 

Vacisco.  m.  Tipie  sin  bato  nga  may  aso- 
gue. 

Vaco,  ca.  adj.  Bisan  ano  nga  catung-danan,- 
nga  uaray  pá  tauo  nga  nag  cacatin  siton. 

Vacuidad,  f.  Pag  cauaray  solud. — Cauaray 
catungdanan. — Cauaray  ó  caculang  sin  bu- 
hat.— Cauaray  pá  nageacatin. 

Vacuna.  /.  Hubag  hubag  nga  nanonoroc 
sa  mga  soso  sin  baca;  may  nana,  iton  na- 
na quinucuha  ug  asay  an  iquinacarlit  san 
tauo.  .   . 

Vacunación.  /  Pag  carlit;  pangadlít. 

Vacunar,  a.  Pag  carlit. 

Vacuno,  na.  adj.  An  tungud  ó  cañan  inga 
baca.  Animal  vacuno.  Hayop  nga  baca. 

Vacuo,  CUa.  adj.  Uaray  solud.— Uaray  pá., 
catungdanan. — Uaray  ó  culang  sin  buhat.! 
— Uaray  pá  nageacatin  siton.  . , 

Vade.  m.  Potos  nga  gamit  sa  mga  cabataan 


VA 


605 


Sa  pagtipig  sa  papel  ug  sa  iba  pá  nga 
gamit  nira  sa  escuelahan. 

Vedeable.  adj.  Salug  nga  hababao.— fig. 
Madaog,  cacurian  nga  sadang  madaug  sa 
maopay  nga  pag  huna  huna. 

Vadear,  a.  Pag  sugbo,  pag  agus,  pag  agui 
sa  salug  sa  pag  bactas  lá.— fig.  Pag  daug, 
pacadaug  sin  cacurian.— fig.  Pag  sona  sona". 
— Pag  tuquib,  pacatuquib. 

Vade  mecum.  m.  Libro  nga  panumdu- 
man. — Libro  nga  daradara  san  tauo. — Po- 
tos nga  gamit  sa  mga  cabataan  sa  pag- 
tipig s:n  papel  ug  iba  pá  nga  gamit  níra 
sa  escuelahan. 

Vadera.  /.  Aguian  san  mga  carruaje  dida 
sa  mga  salug  nga  hababao. 

Vade  retro,  expr.  lat.    Iuas,  pag  paiuas. 

Vado.  m.  Cahibauan  sin  salug,  aguian  sa 
salug  nga  hababao  ngadto  sa  taboc— fig. 
Pag  palacat  sin  expediente;  tambal;  bu- 
lig,  icacabulig. — Tentar  el  vado.  fr.  Pag 
tudcad,  pag  tugead,  pag  lagdong. — Pag 
tagam  ug  panginano  anay  sin  mahinay 
san  buruhaton. 

Vadoso,  sa.  adj.  Hibabuan  sa  dagat  cún 
sa  salug. 

Vagabundear.  n.  Halay,  lalag,  haloy  ha- 
loy,  lagátao,  gadoy  gadoy,  hablag,  hadoy 
hadoy,  apon  apon,  apiag,  tapontapon,  so- 
doysodoy,  dalaag. 

Vagabundo,  da.  adj.  Halay,  lalag,  ha- 
loy haloy,  lalagan,  lagayao,  lagátao,  ha- 
blag, alayhab,  macaalayhab,  dayaday,  da- 
laag, hadoy  hadoy,  lagátao,  apiag,  aro- 
apiag,  calasacas,  sodoy  sodoy. 

Vagamente,  adv.  m.  Sin  uaray  gud  ti- 
nuyo,  sin  uaray  hintutungdan. 

Vagancia.  /.  Cauaray  buhat.— Pag  han- 
doshandos. — Pag  laag  laag. — Pag  hidalaag. 
— Pag  sodoy  sodoy. — Pag  layao  layao. — 
Camalacat. 

Vagante,  p.  a.  Uaray  buhat. — Mahandos 
handos. — Malaag  laag. — Masodoy  sodoy. 
— Malayao  layao.— Malacat  sin  uaray  man 
tuyb. 

Vagar,  n.  Pag  lacat  lacat  sin  uaray  man 
tuyo. — Pag  handos  handos. — Pag  laag  la- 
ag.— Pag  cadoy  cadoy. — Pag  lagátao. — 
Pag  layao  layao. 

Vagorosamente.  adv.  m.  Sodoy  sodoy 
gud  sin  uaray  man  buhat. 

yagoroso,  sa.  adj.  Masodoy  sodoy.— 
Mah  ubia. 

Vagido,  m.  Pag  tangís  cún  dao  bata  nga 
natauo  pá  lá. — Pag  ouang  cún  dao  baca, 
carabao,  etc.,  pag  inga;  pag  honi. 

VágO,  ga.  adj.  Malacat  lacat  sin  uaray 
man  buhat,  malayaolayao,  masodoy  sodoy. 
74 


&ré 


VA 


— Uaray    hintutungdan. — AÍang  aíang  aft 

buot. 
Vaguada,  f.  Aguian  san  tubig.   0 
Vagueación.  /.  Uaray  Camürayao  an  pag 

hunahuna. 
Vagueante,  p.  a.  vid.  Vagante. 
Vaguear,  n.  vid.  Vagar — Pag  lalag;  pag 

sodoy  sodoy. 
Vaguedad.  /.  Cauaray  hintutugdan;  caca- 

blas  ó  caculang  sin  carig-onan. 
Vaguido,  da.   adj.  Bubulagon,  iborontug. 

— m.  vid.  Vahído. 
Vahanero,  ra.  adj.  Uaray  buhat;  tampa- 

lasan. 
Vahar,  n.    Pag  alisbo,  pag  alisngao,  pag 

alitbo;  pag  alingao  ngao. 
Vaharada.  /  vid.  Vahar.— Pag  guinhaua. 
Vaharera.  /  Saquit  sa  baba  san  mga  ca- 

bataan. 
Vahear,  n.  Pag  alisbo,  pag  alisngao,  pag 

alitbo;  pag  alingao  ngao. 
Vahído,  m.  Alicorong,  lipong  sa  olo. 
Vaho.  m.  Alisngao,  alisbo,  alitbo;  alingao- 

ngao;  hungao. 
Vaina./.  Tacob. — Binalocan  sin  balatong, 

etc. 
Vainazas,  m.  fam.  Maluya. 
Vainero.  m.  Parahimo  sin  mga  tacob. 
Vainilla.  /  Tanum    nga    masugad  sugad 

sin  balatong. 
Vaivén,  m.  Tuadtuad,  pag  tuad  ruad;  pag 

quiling  quiling. 
Vajilla.  /  Mga  pinggan  nga    mag  calain- 

lain. 
Val.  m.  Calibutan,     ualog,    luhaan.—  Cale, 

hubang. 
Valar,  adj.  Inalad;  quinota. 
Vale.  Voz.  lat.  Calooyan  ca  cunta  sa  Dios. 
Vale.  m.  Carig-onan  nga  sinurat. 
Valedero,  ra.  adj.  Marig-on  cunta. 
Valedor,  ra.  m.  y  /.    Mananabang,  para- 

bulig. 
Valentía./.  Caisug;  camacosog,  camabas- 

cug. — Cadaragangan. — Camalapha. 
Valentísimo,  ma.  adj.  Macosog  caopay. 

— Daragangan. 
Valentón,  na.  adj.  Macosog;  nag  papaca- 

lalaqui 
Valentonada.  /  Pag  pacalalaqui. 
Valeo.  m.  Banig  nga  malidong. 
Valer,  a.  Pag  tabang,  pag  bulig,  pag  ca- 

looy.— Bale;  bacal.— r.  Gamit. 

Valeriana.  /   Banua    nga    itarambal,    an 

gamut  niya  mahamut- 

Valerosamente,  adv.  m.  Macosog,  ongud 

gud.  * 

Valeroso,  sa.  adj.  Marig-on;  gahjuman. — 


VA 

Macosog,  maisug,  mabascug,    casíng  '  Ca- 
singan. — Mahal  caopay. 

Valetudinario,  Ha.  adj.  Saraquitan;  ma- 
sinaquitnon,  masaquiton. 

Valía./  Camahal,  camahalan. — Gahum. — 
Bale,  cabalihan. 

Validación.  /  Pag  pacarig-on. —Carig- 
onan. 

Válidamente,  adv.  m.  Marig-on  gud. 

Validar,  a.  Pag  pacarig-on;  pag  parig-on. 

Validez.  /  Camafig-on,  pag    camarig-on. 

Válido,  da.  adj.  Quinacarauat;  carauaton. 
— m.  Tinatapuran,  pinaora. 

Valiente,  adj.  Macosog,  maisug,  mabas- 
cug; casing  casingan. — Baga  baga  nga  ta- 
uo,  bag  sic,  mabag  sic,  malapha. — pl.  Ca- 
mais-ganan. 

Valientemente,  adv.  m.  Marig-on  gud  — 
Macosog  gud. — Maopay  gud. 

Valija.  /  Sud  lañan;  cajon-cajon. 

Valijero,  m.  Paradolong  san  correo. 

Valijón.  m.  Sud  lañan;  cajón  cajón. 

Valimiento,  m.  Pag  cabale;  cabalihan. — 
Pag  higamit-  —  Gahum. — Pag  tabang;  pag 
bulig,  pag  calooy. 

Valioso,  sa.  adj.  Mahal  caopay;  gahu- 
man. — Salapianon,  mangaram,  bahandia- 
non. 

Valiza./  Baliza.  Tigaman  nga  ibinubutang 
sa  mga  mombon  cún  pasig  ba  sa  mga 
sabang. 

Valona.  /  Rayan  dayan  sa  liug  liug  sin 
bado. 

Valor,  m.  Himorolsan;  capul-sanan- — Co- 
sog;  gahum. — Bale. — Hamac;  hangcag. — 
Cabaclanan. 

Valorar,  a.  Pag  pabale;  pag  tasar  sin  ba- 
le,  pag  tauag  sin  bale. 

Valoría./  Bale,  cabalihan. — Camahal;  ca- 
mahalan. 

Vals.  m.    Sayao. 

Valsar,     n.  Pag  sayao. 

Valuación.  /  Pag  pabale;  pag  tasar  sin 
bale. 

Valuar,  a.  Pag  pabale;  pag  tasar  sin  ba- 
le, pag  tauag  sin  bale. 

Valva.  /  Binalocan. 

Válvula.  /  Tacob  nga  aroabrc. 

Valla.  /  Alad. — Tigaman.—/.  Caulangan. 
— Cota  nga  tuna. 

Valladar,  m.  Cota  nga  tuna;  alad.— fig. 
Caolangan. 

Valladear,  a.  Pag  cota  sin  tuna;  pag  alad. 

Vallado,  m.  Quinota,  cota  nga  tuna;  alad, 

inalad. 
Vallar,  adj.  Quinota  nga    tuna;    inalad. — 

m.  Cota  nga  tuna;  alad. 
Vallar,  a.  Pag  cota  sin  tuna;  pag  atlád. 


VA 

Valle,  m.  Capatagán,  danao;  patag,  datag. 
— Ualog;  calibutan. 

Vallejo.  m.  Patag,  datag,  danao. 

Vallico,  m.  Banua;  maray  paray,  humay 
humay. 

Vampiro,  m.  Cabog  nga  nasop  sop,  cono, 
san  dugo  san  tauo.— fig.  Maquisalapi  sa 
maraut  nga  pag  paagui  nga  dao  pag  sop 
sop  san  dugo  sa  igcasitauo. 

Vanagloria.  /.  Padayaq,  camadasig;  pag 
parayao. 

Vanagloriarse,  r.  Padayao:  dasig;  para- 
yao. 

Vanagloriosamente,  adv.  m.  Padayao 
gud,  parayao  gud,  madasig  caopay. 

Vanaglorioso,  sa.  adj.  Madasigon,  mapa- 
rayao. 

Vanamente,  adv.  m.  Cauang    gud. — Pag 
diuata  gud.— Uaray  gud    carig-onan  ó  ca- 
matuoran. — Parayao  gud. 
Vandálico,  ca.  adj.  Tinulisan,   cañan  tu- 

lisan. 
Vandalismo,  m.  Pacalag  lag,  pag    bung- 

cag,  pamungcag,  pag  toles. 
Vándalo,  la.  adj.  An  nahatungud  sa  mga 
bungto  dapit  sa  amihan.— fig.  Tulisan,  ma- 
darahug,   malapha. 
Vandola.  /.    Mar.    Toladoc    nga  prenda 

lá  nga  liuan  san  nabari  nga  toladoc. 
Vanear,  n.  Cauang  nga  pag  polong. 

Vanguardia.  /.  An  nag  oona,  mga  casol- 
dadosan  nga  nag  oona. 

Vanidad.  /.  Buao,  cabuao:  cabuauan. — Pa- 
dayao. 

Vanidoso,  sa.  adj.  Mapadayao;    huriual. 

Vanilocuencia.  /.  Cauang  nga  pag  pa- 
molong. 

Vanílocuo,  CUa.  adj.  Cauang  mamolong. 

Vaniloquio,  m.  fam.  Cauang  nga  pag 
asoy. 

Vanistorio,  m.  fam.  Cabuao— fam.  Ta- 
uo nga  mapadayao,  nagdidinasig  lá. 

Vano,  na.  adj.  Buao,  cauang. —Mapada- 
yao, maparayao,   madasig. 

Vapor,  m.  Hungao;  aljsngao,  alitbo,  alis 
bo;  alingao  ngao;  borong.--^.  Sacayán 
nga  an  alitbo  an  nagpapacalacat. 

Vaporable,  adj.  Maaiisngao,  maalitbo, 
maalisbo;  mahungao;  maalingao  ngao. 

Vaporación.  /.  Pag  pahungao;  cahungao. 

Vaporar,  a.  Pag  pahungao.— r.    Hungao. 

Vaporear,  a.  y  r.  vid.  Vaporar.—  n.  Alis- 
ngao,  alitbo,  alisbo. 

Vaporización./  Pag  paalitbo. 

Vaporizar,  a.  Pag  paalitbo. 

Vaporoso,  sa.  adj.  Maaiisngao,  maalitbo, 
maalisbo,  mahungao. 


VA 


607 


Vapulación.  /    Pag    hampac;  pag  haro- 
hampac. 

Vapulamiento,  m.  Pag  hampac;  pag  ha- 
rohampac. 

Vapular,  a.  fam.    Pag    hampac— r.  Pag 
harohampac. 

Vapulear,  a.  fam.  vid.  Vapular. 

Vapuleo.  Vapuleamiento,  m.  fam.  Pag 
hampac;  pag  harohampac. 

Vaquear,  a.  Pag  casta  an  mga  baca. 

Vaquería.  /.  Cabacahan. 

Vaqueriza.  /  Camalig,  pasluran  sin  caba- 
cahan. 

Vaquerizo,  za.    adj.    Cañan   cabacahan. 
— Baquero,  bantay  sin  cabacahan. 

Vaquero,    ra.   adj.    Binaquero.— >«.  y  /. 
Paramangno  sin    cabacahan. 

Vaqueta.  /.  Anit  sin  baca  nga  inabohan. 

Vaquilla.  /.    Baca   nga  dumaraga  ó  daro 
daco  ná. 

Vara.  /  Badas.— Vara  de  medir.  Baranan. 

I     — Varas    de  madera  ó  caña  que   se  usan 

en  los    olimones    ó  talabones.  Atitang. — 

Varada.  /  Pag  sangia,  pag  sanglad. 

Varadera.  /.    Mar.    Mga  cahuy  nga  ibi- 

nutang    sa  quilid  san  mga  sacayán  dapit 

sa  igbao. 

Varadero,  m.  San gl aran  sin  sacayán. 

Varado,  da.  p.  p.    Nasanglad,  sinanglad 

Varal,  m.  Tocón.— PatoJoy. 

Varapalo,  m.  Songcud,  tongcud  rtga  ha- 
laba.— Pag  dabal  sin  cahuy,  bambo,    etc. 

Varar,  a.    Pag    palutao    sin    sacayán  nga 

bago  pá — n.  Pag  sangia,  pag  sanglad. 
Varaseto,  m.  Alad  nga  cahuy  cún  cauayan. 
Varazo,  m.  Pag  dabal  sin  songcud  ó  cahuy. 
Varbasco,  m.  Banua  nga  itarambal. 
Vardasca.  /.  Cahuy  cahuy  nga  manipis, 

sorosongeud. 
Vardascazo.  m.  Pag  dabal  sin  cahuy  cahuy. 
Vareador,  m.  Paradabal,  parabalbag;  pa- 

ralambos. — Parabono  sa  mga  mananap  sin 

harohalaba  nga  cahuy,  bagacay,  etc.— Pa- 

rabara  ó  parasocol  sin  bara. 
Vareaje.  Vareo,  m.  Pag  dabal  sa  mga 

cahuy  basi  maholog  an  bonga- — Pag  bará 

ó  pag  socol  sin  bara. 
Varear,  a.  Pag  dabal  sa  mga  cahuy  basi 

magcaholog  an  bonga. — Pag  dabal,  pag  lam- 

bos,  pag  balbag  sin  cahuy. — Pag  bono  sa 

inga    mananap  sin  harohalaba  nga  cahuy, 

bagacay,  etc.— Pag  bara,  pag  socol  sin  bara. 

— r.  Gasa,  in  magagasa  an  tauo,  etc. 
Varejón,  m.  Cahuy  ó  songcud  nga  halaba. 
Varenga.  /.  Mar.     Cahuy    nga  gamit  sa 

dolong  sa  mga  sacayán. 
Varengaje.  m.  Mar.  Mga  cahuy  nga  ga- 
mit sa  dolong  sa  mga  sacayán. 


608  VA 

Vareta.  /.  Bara  nga  manipis. — Guihay. — 
Irse  de  vareta  uno.  fr.  fig.  yfatn.  Pag 
libang  libang,  pag  oro  sin  tubflg. 

Varetear,  a.  Pag  sinamay;  pagboroc  boroc. 

Variable,  adj.  Malain;  malainlain. 

Variablemente,  adv.  m.  Malain  lain  gud; 
mag  calain  lain  gud. 

Variación.  /.  Pag  lain;  pag  calain. — Va- 
riación de  la  aguja.  Mar.  Pag  biric  an 
agujón. 

Variado,  da.  adj,  Mag  calain  lain  an  co- 
lor.— Sinamay;  boroc;  boroc  boroc. 

Variamente,  adv.  m.  Mag  calain  lain  gud. 

Variante,  p.  a.  Malain;  lain.— -f.  Calainan. 

Variar,  a.  Pag  lain. — Mar.  Pag  biric  an 
agujón. 

Várice./.  Med.  Pag  daco  an  ogat  cay  nag- 
dadamo  an  dugo. 

Variedad.  /  Pag  lain;  pag  lain  lain. — Ca- 
lainan. 

Varilla.  /.  Puthao  nga  halaba  ug  malison 
nga  gamit  sin  pag  biao  sa  mga  cortina, 
etc. — Garao,  gosoc. 

Varillaje,  m.  Mga  garao  sin  payong,  etc. 

Vario,  ria.  adj.  Lain.  —-pl.  Varios  hom- 
bres. Pira  dao  ca  tauo. 

Varioloide.  /.  Med.  Baga  poco  ó  panduc. 

Varioloso,  sa.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
poco  ó  panduc. — Pinapanduc,  pinopocoan. 

Variz.  /•  vid.  Várice. 

Varón,  m.  Tauo  nga  lalaqui.  Tauo  nga 
talahuron. 

Varona.  /.  Babaye  nga  lalaquinon. 

Varonesa.  /.  Babaye  nga    talahuron. 

Voronía.  /.  Mamat. 

Voronil.  adj.  An  tungud  ó  cañan  lalaqui. 

— Lalaquinon,    macosog,  casing  casingan. 
Varonilmente,  adv.  m.  Macosog  caopay. 
Varraco,  m.  Butácal. 
Varraquear,  n.  Aguimod;   agomod. — Pag 

inurao. 

Varraquera.  /.  Pag  inurao. 
Vasallaje,  m.  Pasacop,   pasogot,   pahaop. 

— Pagalagad. — Buhis. 
Vasallo,  lia.  adj.  Sacop. — m.  y  /.  Sacop, 

sumos- got,  haop,  dolohan. 
Vasar,  m.  Burutangan  sin  mga  baso,  ping- 

gan;  etc. 
Vasera.  /.  Sudlanan  sin  mga  baso. 
Vasija.  Surudlan;  sudlanan;  surudlanan;  pa- 

nubígan. — Lamingan. 
Vasillo,  m.  Odian. 
Vaso.  m.  Baso. — Vaso  de  coco.  Cabo;  ho- 

ngot.  -Sinisiring  man  baso  an  sacayán;  an 

cadac-an  sin   sacayán;  an  cadac-an  sin  ba- 

ong,  etc. — Coló  sin  cabayo. —  Ihian.  Cali 
bangan. — Ogat,  caogatan, — Vaso  de  elec- 


VA-VE 

ción.  fig.  Tauo  nga  pinili  sa  Dios;  si  San 

Pablo  nga  apóstol. 
Vastación.  /.  Pag  bungcag;  cabungcag;  ca- 

lag  lag. 
Vastago,  m.  Saring  sing.  — fig.  Anac. 
Vastedad.  /.  Cadaco;  cadac-an;    cahiluag, 

cahiluagan. 
Vasto,  ta.  adj.  Hiluag,  haluag;  halaba,  daco. 
Vate.  m.  Paratagna. — Poeta,  parahimo  sin 

mga  siday  nga  mag  calain  lain. 
Vaticinador,  ra.  s.  Manaragna,  paratagna. 
Vaticinante,  p.  a.  Matagna. 
Vaticinar,  a.  Pag  tagna,  pag  tacga. 
Vaticinio,  m.  Tagna,  tacga;  pag  tagna,  pag 

tacga. 
Vatídico,  ca.  adj.  Matagna.— An  tungud 

ó  cañan  pag  tagna. 
Vaya.  /.  Pag  yobit,  pag  tamay;  tiao,  doro- 

gas;  pagtiao,  pag  dorogas. 

VE 

Ve.  /.  Ngaran  san  letra  nga  v. 

Vecera,  f.  Cabactinan,  cababuy-an. 

Vecería./.  Cahayopan,  cabac  tinan,  caba- 
buy-an. 

Vecero,  ra.  adj .  An  may  catung  dañan  sa 
bongto  nga  nag  cacasarosaliuan  sira  sin  pag 
bantay.—  m.  y  /  Parapalit  sin  iya  mga 
quinahanglan  sa  usa  lá  nga  tendahan. — 
Tisaliuan. 

Vecinal,  adj .  An  tungud  ó  cañan  mga  tag 
bongto  ó  mga  moropio  sa  bongto. 

Vecinamente,  adv.  m.  Harani  caopay,  hi- 
ripid  caopay. 

Vecindad.  /  Mga  moropio  ó  mga  nanho- 
honong  sin  bongto. — Caharaniay,  cahiripid. 
— Cabongtohanon. 

Vecindario,  m.  An  mga  moropio  ó  nanho-s 
honong  sin  bongto. — Lista,  padrón  sin  mga 
tauo  nga   nangongocoy  sin    bongto. — Ca- 
bongtohanon. 

Vecino,  na.  adj.  Moropio;  hipid,  hiripid, 
higripid,  nahonong  sin  bongto,  aniao. 

Veda.  /  Pag  diri,  pag  diuot. 

Vedado,  m.  Tuna  nga  may  tigaman  ó  ina 
lad,  cay  iguind'diri  an  pag  solud  ó  pag  agui 
dida. 

Vedamiento,  m.  Pag  diri. 

Vedar,  a.  Pag  diri,  pagdiuot. — Pag  caolang 

Vedegambre.  m,  Banua  nga  itarambal- 

Vedeja.  /.  Bohoc  nga  halaba. — Bunday  sin 
león,  etc. 

Vedija.  /  Gomoc,  barahibo  nga  nagogo- 
moc;  gobot   nga  bohoc. 

Vedijero,  ra.  m.  y  f.  Para  porot  san  go- 
moc nga  barahibo  in  guinaarotan  an  mga 
carnero,  etc. 


VE 

Vedijoso,  sa,  adj.  Gobot  an  bohoc  ó  ba- 

rahibo. 

Vedijudo,  da.  adj.  Gobot  an  bohoc  ó  ba- 

rahibo. 

Vedijuda.  /  Gomoc  nga  barahibo;  gobot 

nga  bohoc. 

Veedor,   ra.    adj.    Maosisa  san  cañan  iba 

nga  buhat. — m.    Tinatapuran    san    bongto 

sin  pag   osisa  hionong  sa  mga  pamatasan. 

— Tinatapuran;  parahiling;  parasodoy. 
Veeduría. /..  Catungdanaii  san  tinatauag 

nga  becdor;  an  balay  nga  inooquian  niya, 
Vega.  /.  Patag,  datag;  capatagan. 
Vegetabilidad.  /.  Camalurab,  pag  cama- 

lurab,  camatubo. 
Vegetable,  adj.  Malurab;   matubo. 
Vegetación.  /.  Pag  tubo,  panubo,  pag  lu- 

rab  an  mga  tanum  ó  banua. 
Vejetal.  adj.     Matubo,    malurab.— An  tu- 

ngud  ó  cañan  mga  tanum  ó  banua. — m.  Ta- 
num, banua,  cahuy. 
Vegetante.  /.  a.  Matubo,  malurab. 
Vegetar,    n.  Tubo,  lurab  an  mga    tanum 

ó  banua. 
Vegetativo,  va.  aij.  Matubo,  malurab. 
Veguero,  m.  Paraoma  ó  paraquiua  sa  mga 

patag. — Tostos  nga  beguero. 
Vehemencia.  /.  Camaidlot;  camus  mus. 
Vehemente,  adj.  Maidlot;  mus  mus. 
Vehementemente,  adv.  m.  Maídlot  cao- 

pay. 

Vehículo,  m.  Carruaje,  carretón,    cangga. 

Veinte,  adj.  Caruhaan. — Icacaruhaan. 

Veintemil.  adj.  Caruhaan  ca  yocut,  duha 
ca   mal  aran. 

Veintena.  /.  Caruhaan. 

Veintenar,  m.  Caruhaan. 

Veintenario,  ria.  adj.  May  caruhaan  ca 
tuig. 

Veinteno,  na.  adj.  Icacaruhaan. 

Veinteñal,  adj   An  maiha  s:n  caruhaan  ca 

tuig,  may  caruhaan  ca  tuig- 
Veinteocheno,  na.  adj.  Icacaruhaan  cag 

ualo. 
Veinteseiseno,    na.  adj.    Caruhaan   cag 

unum. — Icacaruhaan  cag  unum. 
Veintésimo,  ma.  adj.  Icacaruhaan. 
Veinticinco,  adj.  Caruhaan  cag  lima.— lea 

caruhaan   cag   lima. 
Veinticuatrén.   s.    Sinisiring    an    guipat 

nga  caruhan  cag  upat  ca  dangao  an  hilaba, 

tolo  ca  dangao  an  lapad  ug  duha  ca  dangao 

an  dacmol. 
Veinticuatreno,     na.    adj.    Icacaruhaan 

cag  upat. 
Velntícuatría.  /.    Catungdanan  sin  pono- 

an  sin  bongto,  nga  tinatauag  nga  regidor.     | 


VE 


609 


Veinticuatro,  adj.  Caruhaan  cag  upat.— 

Icacaruhaan  cag  upat. 
Velntedós.  adj.  Caruhaan  cag  duha. — Ica- 
caruhaan  cag  duha. 
Veintidoseno,   na.  adj.  Icacaruhaan  cag 

duha 
Veintinueve,  adj.  Caruhaan  cag  siam. — 

Icacaruhaan  cag  siam. 
Veintiocheno,  na.  adj.  Icacaruhaan    cag 

ualo. 
Veintiocho,  adj.  Caruhaan  cag  ualo. — Ica- 
caruhaan cag  ualo. 
Veintiséis,  adj.  Caruhaan  cag  unum. — Ica- 
caruhaan   cag  unum. 
Veintiseiseno,  na.  adj.  Icacaruhaan  cag 

unum. 
Veintisiete,  adj.  Caruhaan  cag  pito,— Ica- 
caruhaan cag  pito. 
Veintitrés,  adj.  Caruhaan  cag  tolo. — Ica- 
caruhaan cag  tolo. 
Veintiún,  adj.  Caruhaan  cag  usa,  caruha- 
an cag  sayo, — Icacaruhaan  cag  usa,  icaca- 
ruhaan   cag  sayo. 
Vejación.  /.  Pag  darahug,  pag  pacaraut. 
Vejamen,  m.  Pag  darahug,  pagpacarau'. — 

Pag  tiau,  pag  dorogas,   pag  entremés. 
Vejancón,  na.  adj.  fam.  Tigurang,  lagás. 
Vejazo,  za.  adj.  Tigurang,  lagás. 
Vejecito,  ta.   adj.   Torotigurang,  lagás  la- 
gás. 
Vejedad.  /.  Pag  catigurang,  calagás. 
Vejestorio,  m.  Tigurang  caopay,  lagás  ca- 

opay. 
Vejete.  Vejón.    adj.  Tigurang,   lagás. 
Vejez.  /.  Catigurang,  pag  catigurang,  cala- 
gás; pag  calagás. 
Vejezuelo,  la.  adj.  Tigurang,  lagás. 
Vejiga.  /.  Pantug.— Libotug;  lamto;  labu- 

tig;   lab  tug. — Boro  boro. 
Vejigatorio,  ria.  s.  Haclop  nga  mapintas. 
Vejigazo,  m.  Pag  dabal  sin  pantug  nga  may 

solud  nga  hangin. 
Vejigoso,    sa.    vdj.   Linibutug;   linalamto; 
linabutig;  linalabtug. 

Vejigüela.  /.  vid.  Vejiga. 

Vela.    /    Pag   agma,    pag  aligmata;    pag 

bangtay. — Bantay — Pag    bantay   sa   daco 

nga    pag   cabanicug   sa  Guisasantosi   nga 

Sacramento.— Candila. 
Vela.  /.  Layag  sin  sacayán.— fig.  Sacayán. 
Velación.  /.  Pag  agma,  pag  aligmata;  pag 

bangtay.  vid.    Velar. 
Velaciones./,  pl.  Pag  tahub  sin  busag  nga 

panapton  san  bag-o  pá  nga  quinasal  in  nag 

mimisa  an  Padre. 
Velacho,  m.  Mar.  Layag  sin  sacayán. 
Velada.   /.    Pag  agma,  pag  aligmata;  pag 

bangtay.  Catiriguban  sin  mga  tauo  in  gabi 


610 


VE 


sa  bisan  ano  nga  balay  cun  sauang  ba  tu- 
ngud cay  may  piesta. 
Velado,  m.  Baña,  asaua  n£?  lalaqui. 
Velador,  ra.    adj.  Maagma,    maaligmata, 
mabangcay. — s.  Bantay. — m.  Candelero. — 
Mesa  nga  gutiay  ug  malidong. 
Velaje,  m.  Mga  layag  sin  mga  sacayán. 
Velamen,  m.  Mga  layag  sin  mga  sacayán. 
Velar,  n.  Pag  agma,  pag  aligmata;  pag  bang- 
cay. — Pag  atang  san  bag-o  pá  nga  natauo. 
— Pag  bantay  sa  daco  nga  pag  cabanicug 
sa  Guinsasantosi  nga  Sacramento. — a.  Pag 
bantay  in  gab-i. 
Velar,  a.  Pag  tahub  sin  itarahub.— Pag  ta- 
hub  sin  busag  nga  panaptos  san  mga  bag-o 
nga  quinasal  in  nagmimisa  an   Padre — fig- 
Pag  tago. 
Velarte,  m.  Panapton  nga  gamay. 
Veleidad.  /.  Cauang  nga  pag  buot— fig. 

Camagaan  sin  buot,  pag  hinanali. 
Veleidoso,  sa.  adj.  Cauang,  mahalin  halin 

sin  pagbuot,  mahinanali. 
Velejar,  n.  Pag  layag. 
Velería.  /  Tendahan  sin  mga  candila. 
Velero,  ra.  adj.  Maquitambong.— m.  y  / 
Parahimo  sin  mga    candila. — Parabaliguia 
sin  mga   candila. 
Velero,  ra.  adj.  Matulin  nga  sacayán  cún 

sa  pag  layag. 
Veleta.  /.  Caringpula    sa  mga  torre;  ayat 
ayat. — Sab-ong  sin  mga  bangcao. — fig. — 
Garingpula. 
Velete.  Panapton  nga  manipis  nga  itarahub 

sa  oló. 
Velicación.  f.  Cacatol,  cama  ol-ol.  cama- 

sool. 
Velicar.  a.  Med.  Catol,  ol-ol,  sool. 
VeÜS  nolis.  Buot  ca,  din... 
Velite.  m.  Soldados  nga  romano  nga  iguin- 
pili  dida  sa  mga  tauo  nga   macalolooy. 
Velo.  m.  Tahub.— Tahub  nga  itarahub  sa 
bayhon. — Tahub    nga    ibabaclay    sa    mga 
sugbong. — Correr  el  velo.  fr.  jig.  Pamuc- 
lad  sin  polong.— Correr,  ó  echar  un   velo 
sobre  una  cosa.  fr.  fig.  Diri  pag  sumat. — 
Tomar  una  el   velo.  fr.  fig.  Pag  solud   sa 
pag  camonja. 
Velocidad.  /.    Cadagmit,    calacsi,    cadali; 
camadagmit,  camalacsi,  camadali;  camatu- 
lin,  camatoron. 
Velocípedo,    m.   Dao   máquina   nga   may 
duha  ca  ruedas  nga  magsunud  sunud  nga 
guinpapalacat  sin  tauo. 
Velón,  m.   Lamparahan- 
Velonera.  /.  Burutangan  san  lamparahan. 
Velonero.  m.  Parahimo  sin  mga  belón. — 
Parabaliguia  sin  mga  belón. 
Velorta.  /.  Baclao  nga  puthao.. 


VE 

Velorto,  m.  Uay.— Baclao. 
Veloz,  adj.  Madagmit,  malacsi,  madali;  ma- 
tulin, matoron. 
Velozmente,  adv.  m.    Madagmit  caopay, 

malacsi  caopay,    madali    caopay;    matulin 

caopay,  matoron  caopay. 
Vellera.  /.  Babaye  nga   paraarot  sa  igca- 

sibabaye. 
Vello,  m.  Barahibo;  doc  doc;  dot  dot.-— Ve- 
llo de  las  sienes.  Aguiguising. 
Vellocino,  m.  Barahibo  sin  carnero. 
Vellón,  m.  Barahibo  sin  carnero.— Anit  sin 

carnero  nga  barahiboon  pá. 
Vellonero,  m.  Paratimos  san  mga  barahibo 

san    mga  carnero. 
Vellorí.  Vellorín,  m.   Panapton  nga  ga- 

rogamay  ngan  maromaitum  an  color. 
Vellorita.  /.  Banua  nga   dayon. 
Vellosidad./.  Cabarahiboon;  cadocdocon; 

cadotdoton. 
Vellosilla.  /.  Banua  nga  itarambal. 
VellOSO,    sa.  adj.  Barahiboon;  docdocon; 

dotdoton. 
Velludo,  da.  adj.  Barahiboon.— ;//.  Panap- 
ton nga  bahol  ug  barahiboon. 
Vellutero.  m.  Parahimo  sin  panapton  nga 

bahol  ug  barahiboon. 
Vena.  /.  Ugat.  pl.    Caugatan. — Colud.— 

Guihay. 
Venablo,  tn.  Bangcao  nga  halipot—  Echar 

venablos,  fr.  fig.  Pamuyayao. 
Venación.  /.  Pamanua.— Pamusil. 
Venadero,  m.  Pinoporocoan  sin  cabugso- 

can. 
Venado,  m.  Bugsoc— Venado  que  aun  no 

tiene  hastas.  Palabadiang. 
Venador,  ni.  Paramanua. 
Venaje,  m.  Guinic-nan  sa  mga  salug. — Ca- 

gulgan  sin  salug. 
Venal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  ugat. 

Venal,  adj.  Iguinbabaliguia;  iguinbobotong. 
— fig.  An  mapahip  hip. 

Venalidad./.  Pag  baliguia;  pag  botung  — 

fig.  Pahiphip. 

Venático,  ca.  adj.  fam.  Tuyao  tuyao. 

Venatorio,  ria.  adj.  An  tungud  ó  cañan 
pamanua  ó  pamusil. 

Vencedor,  ra.  adj.  Macadaug,  mananaug, 
dumadaog.—  s.  Paradaug. 

Vencejo,   m.  Gopis. 

Vencejo,  m.  Tamsi  nga  sugad  an  balinsa- 
sayao,  cundí  madaco  pa  ngan  itum  caopay. 

Vencer,  a.  Pag  daug— Pag  bingig— Pag 
higsi—  Paglugui,  pag  lupig.—  n.  Agui,  tu- 
rnan. 

Vencible,  adj.  Sadang  madaug. 

Vencido,  da.  p.  p.  Daog,  guindau,  dinaug- 
—Inagui,  natuman  ná.— El    vencido,  ven- 


VE 

cído,  y  el  vencedor,  perdido,  ref.  An  na- 
daug,  dinaug,  ug  an  nacadaug,  lupig  man 
siya,  cay  naobusan  san  salapi  ug  san  ca- 
ñan asaua  mga  hiyas. 

Vencimiento,  m.  Pag  daug.— : fig.  Agui, 
turnan,  in  maagui  ó  matuman  ná  an  tina- 
laan  nga  adlao,  etc. 

Venda.  /.  Cod  cod,  icorodcod. 

Vendaje,  m.  C/'r.  Cod  cod,  icorodcod. 

Vendaje,  m.  Bayad,  himudlay. 

Vendar,  a.  Pag  codcod.  Comot. 

Vendaval,  m.  Habagat  nga  hangin. 

Vendedero,  ra.  m.  y  /.  Parabaliguia. 

Vendedor,  ra.  adj.  Mabaliguia. — s.  Para- 
baliguia. 

Vendeja.  /.  Pag  baliguia. 

Vender,  a.  Pag  baliguia,  pag  balidia;  pag 
bacal;  pag  balio;  pag  palit;  pag  botong. — 
Vender  carne.  Sang  huli. — Vender  en  tiem- 
po de  la  cosecha.  Pag  daraüat;  padarauat. 

Vendible,  adj.  Igbabaliguia;  igpapalit;  ig- 
bobotong. 

Vendimia.  /.  Pamoro  san  bonga  san  mga 


VE 


61Í 


Vendimiador,  ra.  m.  y/.  Paraboro  san 

bonga  san  mga  paras. 
Vendimiar,  a.  Pag  boro,  pamoro  san  ubas. 

~fig-  Y  fam.  Pag  patay. 
Vendo,  m.  Sidsid  sin  panapton. 
VenedlZO,  za.  adj.    Sampig  nga  tauo. — 

Dumoroong. 
Venenífero,  ra.  adj.  poét.  Macahihilo.— 

Mahihilo,  malara. 
Veneno,  m.  Hilo;  lara. 
Venenosidad.  /.  Camalara. 
Venenoso,  sa.  adj.  Mahihilo,  malara. 
Venera.   /.  Binalocan. — Tigaman    nga  bi- 

nibitay  sa  dughan. 
Venera.  /.  Mina  sin  salapi,  tumbaga,  etc. 
Venerabilísimo,  ma.   adj.   Guimamata- 

huri,  talahuron  caopay. 
Venerable,    adj.    Talahuron,    darayegon, 

harangdon,  matinahuron. — Siringbahon. 
Venerablemente,  adv.  m.  Sa  pag  tahud 

gud,  sa  daco  nga  pag  tahud. 
Veneración.  /  Pag  tahud;  catahud;  cata- 

lahuran;  cabanicug,  pag   cabanicug. — Pag- 

singba. 

Venerador,  ra.  adj.  Matahud.— Masingba. 
//.  Maniringba. 

Venerando,  da.  adj.  vid.  Venerable. 
Venerante,  p.  a.  Matahud— Masingba. 
Venerar,  a.  Pag  tahud;  pag  banicug. — Pag 

singba. 
Venéreo,  rea.  adj.  An  tungud  san  cama- 

quimalaoay. — Saquit  sa  quinatauo  nga  gui- 

can  san  pacasala. 


Venero,  m.  Mina  nga  salapi,  tumbaga,  etc. 

— Borabud,  tuburan. — Guinic-nan. 
Vengable,  adj.  Sadang  pag  bol-son 
Vengador,   ra.  adj.  Mabolos;    maboblos. 

— s.  Parábolos. — fig.  Mabolos. 
Venganza./.  Bolos,  pag  bolos,  pag  boblos. 

— fig.  Pag  balos,  balos. 
Vengar,  a.  Pag  bolos,  pag  boblos.— fig.  Pag 

balos. 
Vengativo,  va.  adj.  Mabolos,  maquibolos. 
Venia.  /.  Pag  pasalio  san  sala.— Pag  sarit, 

panamilit. — Pag  togot.— Pag  yocbo,  pag  yo- 

ngoc. 
Venial,  adj.  Guti. — Pecado  venial.  Sala  nga 

guti. 

Venialidad.  /.  Caguti,  pag  caguti. 
Venialmente.  adv.  m.  Sin  guti. 
Venida./.  Pag  canhi;  pag  abut;  pag  datong. 

— Baha.— fig.  Pag  hiña  nali. 
Venidero,  ra.  adj.  Maabut;  umarabut;  tia- 

rabut. — Masonud. 
Ven!  mecum.  m.  Libro    ó  panumduman 

nga   guindadaradara. 

Venir,  n.  Pag  canhi Pag  abut;  pag  datong; 

pagdangat. — Pag  atubang  sa  ponoan.— fig. 
Pag  alagad,  pag  oyon- — Á  Juan  le  viene 
este  vestido.  Angay  ó  igo  can  Juan  ini  nga 
biste. -Vengo  en  decretar  lo  siguiente.  Iguin- 
susugo  co  an  masonud. — Vengo  en  nombrar 
capitán  de  Catbalogan  á  Juan  Japson.  Si  Juan 
Japson  an  guinnonombrahan  co  nga  maca- 
pitan  sa  Catbalogan. — Vengo  en  admitir  la 
renuncia  de  Pedro  de  su  cabecería.  Qui- 
nacarauat  co  an  pag  baya  ó  pag  pahucas 
ni  Pedro  san  iya  pagcaguinhaopan. — -Ma- 
riano me  vino  con  un  empeño.  Si  Maria- 
no naquiquimalooy  sa  acón. — Después  del 
verano  viene  el  invierno.  Tican  san  haba- 
gat masonud  an  amihan. — Me  viene  gana 
de  orinar.  Ti  ihi  acó.  Venir  el  uso  de  la 
razón  á  los  niños.  Inaap-ngan  ná  sin  buot 
an  cabataan. — Ven  acá.  Cadi  ca. — Venir 
ancha  una  cosa,  como  zapatos,  etc.  Calo- 
cal.  Venir  lloviendo.  Hagauac. — Venirse  el 
niño  á  uno.  Soon. — Venir  estrechos  los 
pantalones,  etc.  Catad- — Venirse  el  toro, 
etc.,  á  uno.  Daup. — Venir  antes  de  la  hora 
señalada.  Hangalao. 
Venoso,  sa.  adj.    Ugatan.— An  tungud  ó 

cañan  mga  ugat. 
Venta./  Paguibotong.  —  Pag  baliguia;  pag 
bacal;    pag  botong. — Cabaclanan. — Venta 
pública.  Pag  almoneda. 
Venta.  /  Hapitan,  harapitan. 
Ventaja.  /  Labao;  calabao. 
Ventajosamente,  adv.  m.  Labao  gud. 
VentajoSQ,  sa.  óij.  Labao,  malabao. 


612 


Vg 


Ventalla.  /.  Bot.  Binalocan  sin   balatong, 

etc. 
Ventana./.  Tamboan,  taranlioan . — Capis. 

— Sadá. — Ventanas   ó   fosas    nasales.    Su- 

ruhang. 
Ventanaje,  ni.  Mga  taramboan.— Mga  ca- 
pis.— Mga  sadá. 
Ventanazo.  m.  Tigda  nga    pag  sadá  san 

bentana  ó  capis. 
Ventanear,  n.  Pag  tambo;  panambo. 
Ventanero,  ra.  adj.   Manambo;  matambo. 

— m.  Parahimo  sin  mga   sadá  sin  bentana. 

— Paratambo. 
Ventanico,  lio.  m.   Sarosadá    sin    puerta, 

sarosadá  sin  bentana,  berobentana. 
Ventanar.  a.  Pag  hingud,  pag  hingud  hi- 

ngud. 
Ventarrón,  m.    Hangin  nga  mag  bascug. 
Venteadura.  /.    Caboong,    cahubag    hio- 

nong  sin  hangin. — Cabotud. 
Ventear,  impers.  Pag  hangin  sin    daco. — 

a.   Pag  hingud,    pag  hingud  hingud.— Pag 

halay  hay.-— fig.   Pag  susi. —  r.   Liqui,    bo- 

ong  hionong  sin  hangin;  hubag  hionong  sin 

hangin. — Botud.— Pag  otot. 
VentecíCO,    lio,   tO.  m.  Hinay  hinay  nga 

haagn. 
Ventero,   ra.    adj.    Mahingud,    mahingud 

hingud. 
Ventero,  ra.  m.  y /.  Bantay  sin  harapitan. 
Ventilación.  /.    Pahalayahay.  —  Pahangin. 
Ventilador,  m.  Birle  biric  nga  aguian  sa 

hangin;  aguian  sa  hangin.   Labad  labad. 
Ventilar.  //.  Pag  hangin. — a.  Pa  halayahay; 

pahangin. —  Pag    tuhay    sin   ano  man    nga 

polong,  basi  sa  buton  an  camatuoran. 
Ventisca,  /  Oranus.  hangin  ngan  sin  uran 

nga  borobug-os  nga   sinisiring  niebe. 
Ventiscar,  impers.  Pag  hangin  ug  pag  uran 

sin  borobug-os  nga  uran. 
Ventiscoso,    sa.    adj.    Mahangin  ug  ma- 

uran  sin  borobug-os  nga  uran. 
Ventisquero,   m.    Salip-danan  nga  catiti- 

can  sin  borobug-os  nga  uran   nga  guinda- 

dara  san  hangin. — vid.  Ventisca. 
Ventolera.  /.  Tigda  nga  hangin  nga  ma- 

bascug.— fig.  y  fam.   Camalabio,    capalabi 

\ab\.—fig.  y  j'am.  Pag  huna  huna  nga  diri 

angay.— vid.  Rehilandera. 
Ventolina./.  Mar.  Hangin  hangin,  hangin 

nga  mahinay. 
Ventorrero,  m.  Hitas-an,  hinahanginan. 
Ventorro.  Ventorrillo,  m.  Hapitan,  ha- 
rapitan. 
Ventosa.  /.  Cir.  Tanduc. 
Ventosear,  n.  Pag  otot. 
Ventosidad./.   Otot,  pag  otot.— Casiclo; 

pag  tug-ab,  cabidlo. 


Vfí 

Ventoso,  sa.  adj.  May  hangin- — Mahangin. 
— Hinahanginan. — Sinicloon,  tug-abop,  bi- 
dloon. 

Ventral,  adj.  Bag  eos  sa  tian. 

Ventrecillo.  m.  Tiyan. 

Ventrecha.  /  Tiyan  sa  inga  isda. 

Ventregada.  /  Mga  anac  sin  usa  lá  ca 
pag  anac. — fig.  Cadamo. 

Ventrera.  /  Bagcos  sa  tiyan. 

Ventrezuelo.  m.  Tiyan. 

Ventrículo,  m.  Zool.  Soroc  soroc,  dug  han, 

Ventrílocuo,  cua.  adj.  Baga  ticang  sa  ti- 
yan an  iya  tingug. 

Vetriloquia.  /  Cabatiran  san  tauo  nga 
baga  ticang  sa  tiyan  an  iya  tingug. 

Ventrón,  m.  Tianan,   tiyanan. 

Ventura.  /  Palad;  capalaran.— Catarag- 
man,  cacurian. 

Venturado,  da.  adj.  Palaran. 

Venturero,  ra.  adj.  Hadoy  hadoy.— Pala- 
ran.— Mabiling  sin   palad- 

Venturina.  /  Bato  nga  madulao  dulao. 
— Salaming. 

Venturo,  ra.  adj.  Umarabut,  tiarabut. 

Venturosamente,  adv.  m.  Palad  gud. 

Venturoso,  sa.  adj.    Palaran,  bulahan. 

Venus.  Ast'on.  Capanusan.— ■/.  fig.  Baba- 
ye  nga  matahum  caopay. — Caipa  nga  la- 
uasnon,   paquighilauas.-  -Quiñi.    Tumbaga. 

Venustidad./   Catahum;   camatahum. 

Venusto,  ta.  adj.  Matahum. 

Ver.  m.  An  quiniquita. — Pag  quita. 

Ver.  a.  Pag  quita;  pag  tan-ao;  pag  sod-ong; 
pag  culao;  pag  sagabo. — Pag  hiling.- -Pag 
sodoy,  pag  sodoy  sodoy.— Pag  laoy,  pag 
duao. — A  mi  ver.  m.  adv.  Sugad  san  acón 
pag  huna  huna. — A  su  ver.  ;//.  adv.  Sugad 
san  iya  pag  huna  huna.-— Verse  los  huesos 
por  estar  uno  muy  flaco.  ílngsal. — Ver 
bien  a'guna  cosa.  Mulalong. — Verse  en  es- 
pejo, etc.  Aniño,  landong. — Verse  alguna 
cosa.  Bana-ag.—  -Ver  alguna  cosa  á  lo  le- 
jos. Tay-hao. — Ver,  verse  alguna  cosa  por 
entre  cortina,  rendija,  agujero,  etc.  Sil-ing, 
huao.  Ver  tierra  los  que  navegan.  Bug  hao. 
—Verse  apenas.  Canap  canap. 

Vera./  Liguid. 

Veracidad.  /  Camatqruoran,  cay  camato- 
uran  guihapon  an  iya. 

Vera  efigies,  expr.  lat.  Ladauan  nga  ma.- 
tuod. 

Veramente,  adv.  m.  Matuod  gud. 

Veranada.  /.  Catpasoan. 

Veranadero,    m.    An    pinanap  saban   san 

mga  hayop  in    habagat. 
Veranar.  Veranear,  n.  Pag  bacasión  ir 

habagat. 
Veraneo,   m.  Pag  bacasión   in  habagat. 


VE 

Veranero,  m.  An  quinacad  toan  sin  iba" 
nga  mananap  in  mahabagat. 

Veraniego,  ga.  adj.  Cañan  habagat. — An 
magasa  in   habagat  ná. 

Veranillo,  m.  Harohabagat  pá. 

Verano,  m.  Habagat. 

Veras.  /.  pl.  Camatuoran. — Caongud. — 
De  veras,  m.  adv.  Matuod  gud,  totoo  gud. 

Veratro,  m.  Banua  nga  itarambal  sa  mga 
cabuquiran  sa  Europa. 

Veraz,  adj.  Torooron,  cay  camatuoran 
guihapon  an  iya. 

Verbal,  adj.  Sa  polong  Iá,  sa  polong  la- 
mang. — Gram-   An  cañan  verbo. 

Verbal  mente,  adv.  m.  Sa  polong  lá,  sa 
polong  lamang. 

Verbena.  /.  Banua  nga  itarambal .-  -Sa 
Madrid,  an  gabi  nga  sinosondan  san  ca- 
adlauan  ni  San  Antonio,  San  Juan,  San 
Pedro  ug  iba  pá  nga  mga  mahal  nga 
adlao,  cay  sa  mao  nga  mga  gabi  nag  ca- 
calacat  an  mga  tauo,  nananayao  ug  nag 
hihimaya  an  bongto. — Coger  la  verbena. 
fr.  fig.  y  fam.  Pag  tagon  maaga  sin  pag 
lacat  sa  mga  caadlauan  ni  San  Juan  ug 
ni  San  Pedro. 

Verbenear,  n.  jig.  Tiroc,  in  nag  cacati- 
roc  an  mga  tauo  sa  bisan  dün,  pag  da- 
mo,  in  nag  dadnmo. 

Verberación,  f.  Pag  hampac. 

Verberar,  a.  Pag  hampac. 

Verbigracia,  adv,  m.  Pananglit;  panang- 
litan. 

Verbo,  m.  Icaduha  ca  persona  sa  Santí- 
sima Trinidad. — Gram.  Usa  ca  bahin  sa 
oración — Mag  calain  lain  an  mga  verbo 
nga  iguinaasoy  sa  gramática. 

Verbosidad.  /.  Camayacan,  cay  batid 
mamolong. 

Verboso,  sa.  adj.  Mayacan,  batid  ma- 
molong. 

Verdad*  /.  Camatuoran.— Camatuod. — 
Ajeno  de  verdad,  expr.  Patuc  sa  cama- 
tuoran.— A  la  verdad,  m.  adv.  Sapagca- 
matuod,  matuod.-— Faltar  á  la  verdad,  fr. 
Pag  búa. — En  verdad  de  verdad,  loe.  Ma- 
tuod nga  matuod. 

Verdaderamente,  adv.  m.  Matuod  gud, 

totoo  gad,  matuod  nga  gayud. — Gad,  ga- 

yud. 

Verdadero,  ra.  adj.  Matuod,  totoo. 
Verde,  adj.  Lunhao;  hayat,  hilao;  hilauon; 

hinilao.~-*#.  Banua. 
Verdea./.  Alacsio  riga  lorolunhao  an  color. 
Verdear,  n.  Panahon  ná. 
Verdecer,  n.  Panahun. 
Verdecillo,  m.   Tamsi  nga  verdecillo. 
Verdegay,  adj.  Boroberde. 


V% 


613 


Verdeguear»  «•  Panahun  ná. 

Verdemontaña,  m.  Pintar  nga  lunhao. 

Verderol,  m.  Tamsi. — Pangtion.— Bina: 
locan. 

Verderón,  m. — Pangtion. —  Binalocan. — 
Tamsi. 

Verdeoscuro,  ra.  adj.  Lorolunhao. 

Verdebejiga.  ni.  Pintar  nga  lunhao,  sa 
pag  himo  sini  nga  pintar  gamit  man  an 
apdo  sin  baca. 

Verdezuelo,  m.  Tamsi. 

Verdín.  n¿.  Lunhao  nga  color  san  mga 
tanum  ó  banua  nga  mga  langbo  pá. — Lo- 
mot. — Tae  sin  tumbaga. 

Verdina.  /.  Lunhao  nga  coíor  san  mga 
tanum  ó  banua  nga  mga  langbo  pá. 

Verdinegro,  gra.  adj.  Lunhao  nga  ma- 
romaitum. 

Verdino,  na.  adj.  Lunhao  caopay. 

Verdiseco,  ca.  adj.  Orouga. 

Verdolaga.  /.  Olasiman. 

Verdor.  m.    Cahilao,  caberde. 

Verdoso,  sa.  adj.  Lorolunhao. 

Verdoyo.  m.  Lomot. 

Verdugado,  m.  Biste  sin  babaye. 

Verdugal,  m.  Buquid  nga  habobo  nga 
natutuboan  sin  cahuy  ó  babua. 

Verdugazo,  m.  Pag  latub  sin  saring  sing 
sin  cahuy. — Pag  latub  sin  bilug  ó  reben- 
que. 

Verdugo,  m.  Saring  sing  sin  cauhy. — Bi- 
lug, rebenque.  — Labud. — Parabitay  sin  ta- 
uo.— Salsalon.— jig.  Tauo  nga  mapintas. — 
Bisan  ano  nga  nacacabido  ó  nacacasáquit. 

Verdugón,  m.  Labud. 

Verduguillo,  m.  Samad  sin  dahon  sin 
cahuy.  Labaja  nga  igaarot. — Salsalon. 

Verdulera.  /.  Parabaliguia  sin  mga  utan. 
—jig.  y  fam.  Babaye  nga  culang  sin  caalo. 

Verdulero,  m.  Parabaliguia  sin  mga  utan. 

Verdura.  /.  Utan:  //.  Mga  utan. 

Verdusco,  Ca.  adj.  Lorolunhao. 

Verecundo,  da.  adj.  Maalohun. 

Vereda.  /.  Dalan  nga  haligot,  onogan.— 
Pag  pahibaro,  sugo  nga  iguinpapalacat. — 
An  paglalac-tan  ó  pag  aaguiari;  an  guin» 
lac-tan  ó  guinaguian. 

Veredicto,  m.  Pag  pahibaro  sin  ponoan. 

Verga.  /.  Otin,  boto- — Higot  sin  balatic. 
— Berga  sin  sacayári. — Tacdug. 

Vergajo,  m.  Atubangan  sin  todo.— Reben- 
que.—  Tacdug. 

Vergarzoso,  m.  Mananap  nga  upat  an  teel 
sa  América  meridional. 

Vergeta.  /.  Bilug. 

Vergel,  m.  Tanaman. 

Vergonzante*  adj..  Maquiquilimos,  cundi 
maauod  siya.  , 

73 


614 


VEJ 


Vergonzosamente,  adv.  m.  Sa  daco  nga 

pag  caalo. 
Vergonzoso,  sa.  adj.  Macfcaalo.— Maalo, 

maalohon,  limo,  hingalo  nga  tauo. 
Verguear,  a.  Pag  latud  sin  bilug,  etc. 
Vergüenza.  /.  Alo,  caalo;  bocol;  dala.— 
Auod,  caauod. 
Vergueta.  /.  Bilug. 

Vericueto,  ni.  Buquid    nga    macuri    pag 

aguian. 

Verídico,  ca.  adj.  Tooron,  matuod  an  iya. 

Verificación.  /.  Pag  susi,  pag  olit  oquit. 

Verificar,  a.  Pag  pamatuod. — Pag  turnan. 

— Pag  susi,    pag    olit    oquit. — r.    Turnan, 

in  matuman  an    polong,  etc.  — Pag  asoy. 

Verificativo,  va.  adj.  Macaasoy;  macaca- 

asoy. 
Verija./.  Quinatauo. 
Veril,  m.  Mar.  Liguid. 
Verilear,  n.  Mar.  Pag  liguid  sin  pasig,  etc. 
Verisímil,  adj.  Baga  matuod;    baga    ma- 

hihimo. 
Verisimilitud.  /.  Baga  camatuoran. 
Verisímilmente,  adv.   m.   Baga  matuod. 
Verja.  /.  Alad,  berja  nga  puthao,  etc. 
Vermicular,  adj.  Bitocun.— Olorun. 
Vermiforme,  adj.  Masugad  sin  olud,  ba- 
ga olud. 
Vermífugo,  ga.  adj.  Tambal  nga    maca- 

camátay  san  bitoc  ug  olud. 
Verminoso,  sa.    adj.    Samad    ó    hubag 

nga  olorun. -Bitocun. 
Vernáculo,   la.    adj.  Lugaringon. 
Vernal,  adj.  Cañan  habagat. 
Verónica.  /.  Banua  nga  itarambal. 
Verosímil,  adj.  Baga    matuod;    baga  ma- 

hihimo. 
Verosimilitud.  /.  Baga  camatuoran. 
Verosímilmente,  adv.  ni.  Baga  matuod. 
Verraco,  m.  Butacal. 
Verraquear,    n.    Agomud.—jig.  y  fam. 

Pag  inurao  an  cabataan. 
Verraquera.  /.  fam.  Pag-inurao    an    ca- 
bataan . 
Verriondez.  /  Caquirag,  calaslas. 
Verriondo,  da.  adj.   Qüirag.  quiquiragon, 

laslas,  mahilaslas. — Laya,  hilao. 
Verruga.  /.  Cologo. 
Verrugoso,  sa.  adj.  Cologoon. 
Versado,  da.  adj.  Batid,  lasgud,  maaram. 
Versar,  n.  Masugad,— Tungud.  Sobre   es- 
to versa  la  conversación.  Amo  ini  an  hin- 
tutung-dan  san  carocayacan. 
Versátil,  adj.  Mabiric,    masayon  mábiric. 
—Jig.  Mabalin  halin  sin  pag  buot. 
Versatilidad.  /.    CamabiriC.— Camahalin 
halin. 


VÍI 

Versería.   /.    Cabersohan,    mga    luthang* 

nga  berso. 
Vérsete,  m.  Luthang  nga  berso. 
Versícula.  /.  Burugtangan  sa    mga   libro 

Sa  codo. 
Versiculario,  m.  Paramangno    san    mga' 

libro  sa  codo. — Parácanta. 
Versículo,  m.  Bersículo. 
Versificación.  /.  Pag    siday,    pag   himo' 

sin  mga  siday. 
Versificador,  ra.  s.  Parasiday,  parahimo' 

sin  mga  siday. 
Versificar,  n.    Pag  siday,  pag    himo    sin 

mga  siday. 
Versión,  f.  Hinuad. — Polong;  sumat. 
Versista,   com.    Parasiday,    parahimo    sin 

mga  siday. 
Verso,  m.  Siday. 

Verso,  m.   Berso,  luthang  nga  berso. 
Vértebra.  /.  Tag  sa  nga  tul-an  sa  talodtod. 
Vertebrado,   adj.   May  tul-an  sa  talodtod. 
Vertebral,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga 

tul-an  sa  talodtod. 
Vertedera.  /.  Tarotalinga  sin  arado. 
Vertedero,  m.  Taracboan,  yaraboan,    ta- 

racbohan. 
Vertedor,  ra.  s.  Paratacbo,    parayabo. — 
ni.  Araguian  sa  mga  tubig,  etc. — Mar.  Li- 
mas, ig  lilimas. 
Verter,  a.  Pag  tacbo,  pag  yabo .— Pag  hu- 

ad,  pag  ipis. — Pag  huad,  pag  sacal. 
Vertibilidad.  /.  Camaquiua  quiua. 
Vertible,  adj.  Maquiua  quiua. 
Vertical,  aij.  Tadong,  cún  dao    sa    pag 

tontón. 
Verticalmente.  adv.  m.    Tadong   gud. 
Vértice,  m.  An  labi    nga  hataas. — Pung- 

cay  sin  buquid. — Alimpoporo  sa  oló. 
Verticidad.  /.  Camaquiuaquiua;  camabiric 

biric 
Verticilo,  m.  Mga  sanga  sanga,  mga  da- 

hon  ó  mga  bucad  sa  liguid    Sin  ogbus. 
Vertiente,  p.  a.  Matacbo,  mayabo. — amb. 

Dalos  dosan   sin  tubig- 
Vertiginoso,  sa.    adj.   Maalicorong,  ma- 
lipong  sa  oló. 
Vértigo,  m.   Alicorong,  calipong    sa    oló. 
Vertimiento,  m.  Pag  tacbo,  pánacbo,  pag 

yabo. 
Vesícula.  /.  Med.  Labutig. 
Vesiculoso,  sa.  adj.  Labutigon. 
Véspero,  m.  Bitoon  sa  cacucul-pan. 
Vespertilio,  m.  Culalapnit;  cabug. 
Vespertino,   na.  adj.  An  sa  cacocul-pan. 
Vestíbulo,  m.  Natad;  ganghaan. 
Vestido,  m.    Biste,    panapton,    dugnit. — 
Vestido  diario.  Dasuras.^ — Vestido   de  ca* 
rro,  etc.  Saya   saya. 


VE-VI 

Vestidura.  /.  vid.  Vestido. 

Vestigio,  m.  Dana,  agui,  liroc. — Panum- 
duman. — Tigaman. 

Vestigio,   m.  Gadia  nga  macaharadluc. 

Vestimenta.  /.  Biste;  panapton. 

VestimentO.  m.  Biste,  panapton. 

Vestir,  a.  Pag  biste,  pag  panapton,  pag 
dugnit;  pag    sagala;  pag  soclob. 

Vestuario,  m.  Biste;  mga  biste. 

Vestugo,  m.    Saringsing  sin  olibo. 

Veta.  /.  Beta  ó  tuna  nga  tubigan,  tuna 
nga  rnay  salapi,  tumbaga,  etc. 

Veteado,  da.  adj.  An  may  mga  beta. 

Veterano,  na.  adj.  Batid;  soldados  nga 
daan  ug  batid. 

Veterinaria.  /.  Pag  aradman  sin  pag 
tambal  sa  mga  hayop. 

Veterinario,  m.  Páratambal  sa  mga  hayop. 

Veto.  m.  Gahum  ócatungdadan  sin  pag  diri. 

Vetustez.  /.  Cadaan;  catigurang,   calagas. 

Vetusto,  ta.  adj.    Daan,  tigurang,  lagas. 

Vez.  Sando,  saliuan. — Mga  cabactinan 
nga  lugaringon  san  mga  moropio  sin  bong- 
to. — Á  la  vez.  m.  adv.  Dongan. — Alguna 
vez.  m.  adv.  Danay;  macadanay. — De  una 
vez.  m.  adu.  Sa  usa  lá  ca  pag  buhat;  bug- 
uay- — De  vez  en  cuando,  m.  adv.  fam. 
Macadanay,  mataod  taod. — Otra  vez.  m. 
adv.  Liuat. — Tal  cual  vez.  m.  adv.  Talag-sa; 
macatalag-sa. — Tal  vez.  m.  adv.  Tingali, 
bain,  bangin. — Una  que  otra  vez.  m.  adv. 
Talag-sa,  macatalag-sa. 

VI 

Vía.  /.  Dalan,  aguian;  araguian. — An  agui. 
— Vía  posterior  de  los  animales.  Bobot,  lo- 
bot. — Vía  láctea,  ó  de  Santiago.  Asir.  Alo- 
poop,  silid,  binugsay. 

Viabilidad.  /.  Camabuhion. 

Viable,  adj.  Mabubuhi. 

Vía  crucis.  exp.  lat.  Vía  crucis,  mga  es- 
tación, mga  guin  aguian  san  aton  Guinoo 
Jesucristo. 

Viadera.  /.  Garamiton  sin  garingan  sa 
pag  habol. 

Viador,  m-  Tauo  nga  buhi  pá  dinhi  sinin 
tuna.     ' 

Viaducto,  m.  Tarabocan,  taratbocan. 

Viajador,  ra.  m.  y  /.  Paralacat  sin  pa- 
ngita,  parabiaje. 

Viajante,  p.  a.  Malacat  sin  pangita,  ma- 
biaje. 

Viajar,  n.  Pag  lacat  ó  pag  sacay  sin  pa- 
ngita, pag  biaje. 

Viajata.  /.  Pag  lacat,  pag  biaje, 

Viaje,  m.  Pag  lacat  sin  pangita,  pag  biaje. 

Viajero,  ra.    adj.    Malacat    sin   pangita, 


VI 


616 


mabiaje. — m.  y  /•    Paralacat  sin  pangita, 
parabiaje. 
Vial.  adj.    An    tungud  ó  cañan  dalan;  an 
tungud  ó  cañan  pag  biaje. — m.  Dalan  nga 
may  cacahuyan  mag  paluyo. 
Vianda.  /.    Can-on;  balón;  galam;  sud-an. 
Viandante,  m.  Paralacat  sin  pangita,  para- 
biaje.— Mahadao  hadao,  mahadoy  hadoy. 

Viaraza.  /.  Pag  oro  sin  tubig  an  mga  ha- 
yop.—/?¿\  Buhat  nga  hinanali. 

Viático,  m.  Balón,  parabol.— An  Santos 
nga  lauas  san  aton  Guinoo  Jesucristo  nga 
ipinacacarauat  sa  mga  mag  saquit. 

Víbora.  /.  Halas  nga  guti  ug  malara  ca- 
opay. 

Viborezno,  m.  Anac  sin  halas  nga  guti  ug 
malara. 

Vibración.  /.  Hagorong;  pag  hagorong. — 
Pag  pahagorong. 

Vibrante,  p.  a.  Mahagorong. 

Vibrar,  a.  Pag  hagorong. — Pag  pahagorong. 

Vibratorio,  ria.   adj.  Mahagorong. 

Viburno,  m.  Banua  nga  dahumon. 

Vicaria.  /.  Ponoan  nga  icaduha  sa  comben- 
to  sa  mga  monja. 

Vicaría.  /.  Pag  cabicario. — Balay  nga  ino- 
oquian  san  bicario. — Tuna  nga  sacop  san 
gahum  sin  bicario. 

Vicariato./.  Pag  cabicario. — Tuna  nga  sa- 
cop san  gahum  sin  bicario. 

Vicario,  ria.  adj.  Liuan,  saliuan. 

Vicario,  m.  Ponoan,  bicario. — Vicario  de 
Jesucristo.  An  Santos  nga  Papa  nga  liuan 
can  Jesucristo  dinhi  sa  tuna. 

Vicealmiranta.  /.  Icaduha  nga  sacayán 
sa  mga  escuadra. 

Vicealmirante,  m.  Ponoan  nga  masonud 
san  almirante  san  escuadra. 

Vicecanciller,  m.  Cardenal  nga  ponoan 
san  sinisiring  curia  romana. 

ViceconsilariO.  m-  Liuan  san  parasagdon. 

Vicecónsul,  m.  Ponoan  nga  masonud  san 
cónsul. 

ViceconsuladO.  m.  Catungdanan  san  bi- 
ceconsul;  balay  nga  inooquian  niya. 

Vicediós,  m.  Caud-ganan  sa  Santos  nga 
Papa  nga  liuan  sa  Dios  dinhi  sa  tuna. 

Vicegerente,  m.  Liuan. 

Vicenal,  adj.  An  may  caruhaan  ca  tuig; 
caruhaan    ca  tuig. 

Vicepresidencia.  /.  Catungdanan  san  bi- 
cepresidente  cún  bicepresidenta. 

Vecepresidente,  ta.  m.  y  /.  Liuan  san 
presidente  cun   presidenta. 

Vicerrector,  ra.  m.  y  /.  Ponoan  nga  liu- 
an san  rector  cún  rectora. 

Vicerrectoría.  /.  Catungdanan  sin  bi- 
cerrector. 


616  VI 

Vfcesecretaría.   /.   Catungdanan   sin  bi- 

cesecretario   cún  bicesecretaria. 
Vicesecretario,  ria.  n¿*y  f.  Liuan  san 

secretario  cún  secretaria. 
Vicesimario,    ria.  adj.  Caruhaan. 
Vicésimo,    ma.  adj.  Icacaruhaan. 
Viceversa,  adv .  m.  Sinuhi,  nasuhi;  sa  su- 

hi  nga     polong. 
Vicia.  /.  Banua  nga  usa  ca  tuig  an  quina- 

buhi  niya. 
Viciar,  a.   Pacaraut,  pacadarahig.— Pag  ra- 

ut;   darahig. 
Vicio,  m.  Bicio;  carat-an. — Carautan. — Lim- 

bong. — Batasan  nga  rnaraut. 
Viciosamente,  adv.    m.  Bisiohanon  gud; 

maraut  gud  nga  batasan.     Limbong  gud. 
Vicioso,    sa.   adj.  Bisiohanon;  maraut  an 

batasan. 
Vicisitud.  /.    Pag  casonud  sonud;  pag  ca- 

sarosando;    pag  cabarobalio. 
Vicisitudinario,     ria.  adj.  Masonud  so- 
nud;  masarosando. 
Víctima.  /.  Halad  nga  buhi  nga  pinapatay 

sá  pag  halad. 
Victimario,  m.    Paragapus   ug  parapatay 

sa  mga  halad. 
Victorear,  a.  vid.  Vitorear. 
Victoria.  /.  Pag  daog;  paghigsi. 
Victoriosamente,  adv.  m.  Pag  daog  gud. 
Victorioso,  sa.  adj.  Mananaog. 
Vicuña.  /.  Mananap  sa  Perú:  sa  barahibo 

niya  iguinhihimo  sin  panapton  nga  mahal. 
Vid.  /.  Balagon  nga  paras. 
Vida.  /.  Quinahi;  cabuhi.— Vida  larga.  Bu- 
hay. 
Vidente.  /.  a-  Maquita. — m.  Mnnaragna. 
Vidriado,  da.  adj.  Masayon   maboon.— m. 

Baga  sinalamingan. 
Vidriar,  a.  Pag  dihog,  pag  pasinao  nga  ma- 

sugad  sugad  sin  salaming. 
Vidriera./  Mga  salaming  ngaibinubutang 

sa  mga  sada,  mga  bentana,  etc. 
Vidriería.  /.  An  guinbubuhatan  san  mga 

salaming. — Tendahan  sin  salaming. 
Vidriero,    m-    Para  buhat  sin  salaming. — 

Parabaliguia  sin  salaming. 
Vidrio,  m.  Salaming. 
Vidrioso,  sa.  adj.  Masayon  maboong. 
Vidual,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag  cabalo. 
Viejezuelo,  la.  adj.  Tigurang,  lagas,  arug. 
Viejo,  ja.  adj.  Tigurang,  lagas,  arug;  ango 

ango;  tigusbang;  Jasgas. — Agal,  apal. — Du- 

may;  dusay;  gapud.— Daan. 
Viento,  m.  Hangin.— Viento  fuerte.  Duros 

nga    hangin.— Viento  flojo.  Haloy  hoy.— 

Viento  contrario.  Song  song,  song  songon. 
Vientre,  m.  Tian,  tiyan.— Gabon  gabon. — 

Vientre  bajo.  Pamosonan. 


VI 

Viernes,  m.  Viernes,  icaunum  ca  adlao  san 
semana. 

Viga.  /.  Batangan — Sapayan. — Socog. 
Vigente,  adj.  Turumanon. 

Vigesimal,  adj.  Tag  caruhaan. 

Vigésimo,  ma.  adj.  Caruhaan. — Icacaru- 
haan. 

Vigía.  /.  Bantayan. — Bantay,  paramangno. 
— Mar.  Pasig. 

Vigiar,  a.   Pag  bantay. 

Vigilancia.  /  Pag  bantay,  pag  mangno; 
patiga,  pag  patiga. 

Vigilante,  p.  a.  Mabantay,  mamangno.— 
m.  Bantay,  paramangno;  patiga. 

Vigilantemente.  adv.  m.  Bantay  caopay, 
mangno  caopay. 

Vigilar,  n.  Pag  bantay,  pag  mangno.— Pag 
patiga. — Pag  hagpá;  pag  atang;  pag  hit  hit. 

Vigilia.  /.  Pag  mata,  Pag  aligmata.— Ad- 
lao nga  sinosondan  sa  mga  piesta  nga  ma- 
hal.— Pangaradion  hionong  sin  inga  mina- 
tay,  nga  danay  quinacanta  man. — Diri  paca- 
catorog. — An  tag-sa  san  upat  cabahin  nga 
ibinabahin  an  gabl.  Siyapa  nga  bijilia,  ti- 
cang  san  catonud  san  adlao  ngada  san  ca- 
alas  nueve  san  gabí;  icaduha  nga  bijilia,  ti- 
cang  san  caalas  nueve  san  gabí;  ngada  san 
ca  alas  dose;  icatolo  nga  bijilia,  ticang  san 
ca  alas  dose  san  gabí  ngada  san  caalas  tres 
san  caagahon;  icaupat  nga  bijilia,  ticang  san 
caalas  tres  san  caagahon  ngada  san  caala 
seis  san  aga. — Comer  de  vigilia,  fr.  Pag 
caon  sin  isda  ngan  sin  mga  utan,  gauas  man 
dao  an  carne. 

Vigor,  ni.  Cosog;  cacosog;  gahum. — Buhi 
pá  sugo  cún  batasan  bá,  ug  catungdanan 
an   pag  turnan. 

Vigorar,  a.  Pag  pacosog,  pag  pabascug, 
pag  hatag  sin  gahum. 

Vigorizar,  a.  Pag  pacosog,  pag  pabascug, 
nag  hatag  sin  gahum. — jig.  Pag  sagda,  pag 
agda. 

Vigorosamente,  adv.  m.  Macosog  cao- 
pay, mabascug  caopay. 

Vigorosidad./.  Cacosog,  cabascug;  cama- 
cosog,  camabascug. 

Vigoroso,  sa.  adj.  Macosog,  mabascug. 

Vigota.  j.  Mar.  Bigota  ó  motón  nga  lino- 
holohoan  ug  uaray  roldana. 

Viguería.  /.  Mga  sablayan;  mga  sapayan; 
mga    socog. 

Vigueta.  /.  Guipat,  cahuy  nga  guinipat. 

Vihuela.  /.  Sesta,   guitara. 

Vihuelista,  com.  Paiacablit,  paracascas  sin 
sesta  ó  guitara. 

Vil.  adj.  Taramayon. — Doroy,  madoroy. — 
Tampalasan. 


VI 

Vilano,  m.  Baga  bongot  nga  manipis  sin 
liso. — Bucad  sin  tanum  nga  cardo. 

Vileza.  /.  Cataramayon,  pag  cataramayon. 
Buhat   nga    maraut. 

Vilipendiador,  ra.  adj.  Matamay,  mayo- 
bit,  mapasipara. — s.  Paratamay,  parayo- 
bit,  parapasipara. 

Vilipendiar,  a.  Pag  tamay,  pag  yobit,  pag 
pasipara. 

Vilipendio,  ni.  Pag  tamay,  pag  yobit,  pag 
pasipara. 

Vilipendioso,  sa.  adj.  Macatamay,  ma- 
cayobit.  , 

Vilmente,  adv.  m.  Pag  tamay  gud,  pag  yo- 
bit gud. 

Vilo  (En),  m.  adv.  Binibiao,  culangsin  ca- 
rig-onan. 

Vilordo,  da.    adj.  Mahubia,    maiha. 

Vilorta.  /.  Baclao. 

Vilorto,  tn.  Uay. — Baclao. 

Vilos.  tn.   Bilos  nga  sacayán. 

Villa.  /.  Bongto. 

Villadiego,  n.  p.  Coger  ó  tomar  las  de 
Villadiego,  fr.jig.  Pag  palaguio. 

Villaje,    m.  Bongto  nga  guti. 

Villanaje,  m.    Mga  timaua — Catimáua. 

Villanamente,  adv.  m.  Timaua  gud. —Ma- 
raut gud. 

Villancico,  tn.  Siday.  Carantahun  sa-  sing- 
bahan. 

Villanciquero.  tn.  Parahimo  sin  mga  si- 
day.— Paracanta  sin  mga  siday. 

Villachón,  na.  adj.   Timaua,   taramayon. 

Villanería.  /.  Catimáua— Buhat  nga  ma- 
raut.— Mga  timaua. 

Villanesco,   ca,  adj-  Tinimaua. 

Villanía,  tn.  Catimáua,  caobus.— fig.  Buhat 
nga    maraut. 

Villano,  na.  adj.  Timaua;  tinimaua;  obús 
nga  tauo. 

Villar,  m.  Bongto  nga  guti. 

Villoría.  /.  Balay  sa  caom-han. 

Villorín,  tn.   Panapton  nga  bahol. 

Villorrio,  tn.  Bongto  nga  guti. 

Vinagrada.  /  Inumon  nga  may  tubig,  suca 
ngan  sin  asucar. 

Vinagre,  tn.  Suca,  sooy. — Aslum. 

Vinagrera.  /.  Sudlanan  sin  suca  ó  sooy. 

Vinagrero,  ra.  m.  y  /.  Parabaliguia  sin 
suca  ó  sooy. 

Vinagreta.  /  Sarsa  nga  may  lana,  mga 
seboya  ngan  sin  suca. 

Vinagrillo,  m.  Suca  ó  sooy  nga  maluya. 

Vinagroso,  sa.  adj.  Masuca,  masooy;  ma- 
aslum. 

Vinajera.  /.  Sudlanan  sin  alacsio  ug  tubig 
nga  gamit  sa  pag  misa,  surudlan. 


VI 


617 


Vinariego,  tn.  An  may  damo  nga  mga  ta- 
num nga  paras. 

Vinario,  ria.  adj.  An  tungud  ó  cañan  alac- 
sio. - 

Vinatería.  /  Pagcomersio,  pagbaliguia 
sin  alacsio. — Tang-uayan,    tarang-uayan. 

Vinatero,  ra.  adj  An  tungud  ó  cañan  álac- 
sio. — tn.  Paracomersio  ó  parabaliguia  sin 
alacsio. 

Vinático,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  alac- 
sio. 

Vinaza.  /  Alacsio  nga  lagud-on. 

Vinazo,  tn.  Alacsio  nga  mapintas. 

Vinculable.  adj.  Sadang  ig  tigub. 

Vinculación.  /.  Pagca  tigub.— Pag  pada- 
yon. 

Vincular,  a.  Pag  tigub;  pagpa  tigub.— Pag 
gapus.— fig.  Pasarig,  pag  tapud,  pag  laom. 
— fig.  Pag  padayon. 

Vínculo,  m.  Pag  tigub;  catigub;  pag  cáti- 
gub;  catiguban.— Catungdanan. 

Vindicación.  /.  Pag  balos.— For:  Pagha- 
tag  san  tag-sa  san  lugaringon  niya. 

Vindicar,  a-  Pag  balos;  pag  bolos.— Pag 
ogop. — For.  Pag  baui- 

Vindicativo,  va.  adj.  Mabalos;  mabolos. 

Vindicta./..  Pag  balos;  pag  bolos —Vin- 
dicta pública.  Pagbayad  san  sala,  cundí  sa 
cadaygan. 

Vínico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan  alac- 
sio. 

Vinícola,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag  alac- 
sio.— m.  An  may  damo  nga  mga  tanum 
nga  paras. 

Vinificación.  /.  Caloto,  in  naloloto  an 
alacsio  ó  adton  taguc  san  ubas. 

Vino.  m.  Alacsio,  alac— Vino  fuerte.  Dali- 
say. 

Vinolencia.  /.  Pag  inum  sin  alacsio  iabi 
san  casad  aagan. 

Vinolento,  ta.  adj.  Maqui  alacsio  sin  labi 
san  casadangan. 

Vinosidad.  /.  Camáy  alacio  ó  masugad 
sin  alacsio. 

Vinoso,  sa.  adj.  Mamayada  alacsio  ó  ma- 
sugad sin  alacsio. — Maqui  alacsio  sin  labi 
sa   casadangan. 

Vinote,  tn.  Alacsio  nga  Iagud    ná.    , 

Viña.  /.  Tuna  nga  may  mga  tanum  nga 
paras,  caparrasan. 

Viñadero,  m.  Bantay  sin  bina. 

Viñador,  m.  Paraquiua  sin  mga  biña.-1- 
Bantay  sin  mga  bina. 

Viñedo,  m.  Mga  tanum  sin  mga  paras,  xa- 
parasan. 

Viñero,  ra.  m.  y/.  Tagada  sin  mga  paras. 

Viñeta.  /.  Pinintar  nga  rayan  diyan  sa 
libro. 


618 


VI 


Viftuela*/.  Mga   paras. 
Viola.  /.  Baga  sesta  ó  quitara. 
Viola.  /.  Banua  ó  tanurflrnga  sampaga. 
Violáceo,  cea.  adj.  Maporopula. 
Violación.  /.  Pag  talapas.— Pag  pirit,  pag 

lugos  sin  babaye. — Pag  tamay  sa  singbahan. 
Violado,  da.  p.   p.  Guintalapas. — Pinirit, 

linugos. — Guintamay. — adj.  Maporopula. 
Violador,  ra.  adj.  Macatalapas. — Mapirit, 

malugos. — Matamay. — s.  Paratalapas. — Pa- 

ralugus. — Paratamay. 

Violar,  a.   Pag  talapas. — Pag  pirit,    pag  lu- 
gos sin  babaye. — Pag  tamay  sa  singbahan, 

in  macasala  an  tauo  dida  sin  sala  nga  iguin- 

didiri. 
Violarlo,  m.  Bayad. 
Violencia.  /.  Pag  pirit,  pag  lugus;  capirit, 

cakigos. — fig.  Caora  ora  sin  hag  cot,  caora 

ora  sin  paso,  ctc 
Violentamente,  adv.  m.  Pirit  gud,  lugos 

gud. 
Violentar,  a.  Pag  pirit,  pag  lugos. 
Violento,  ta.  adj.  An  gauas  sa  lugaringon 

nga  pag  cabutang  niya. — -jig.  Pirit,  lugos. 

—fig-  Maisug. 
Violero,  m.   Paracablit  sin  biola  ó  guitara. 
Violeta.  /.  Banua  ngaitarambal,  sampaga. 
Violin.  /;/.    Toronggon   nga  baga   guitara, 

nga  upat  an    cuerdas. 
Violinista,  com.   Paracablit  sin  biolín. 
Violón,  m.  Toronggon  nga  baga  daco  nga 

guitara. 
Violoncelo.  Violonchelo,  m.  Biolón  nga 

goroguti. 

Vipéreo,  rea.  Viperino,  na.  adj.  Hí- 
ñalas. 
Vira.  /.  Pana  nga  tais. 
Vira./.  Tinabas. 
Virada.  /.    Mar.  Pag  biric;  pag  gaui;  pag 

uahi;  paguaring. 
Virador,  m.  May.  Pisi  nga  bahol  nga  isi- 

nasangbud  sa  cabrestante. 
Virar,  a.  Mar.  Pag  biric;  pag  gaui;  pag  uáhi; 

pag  uaring. 
Viratón,  m.  Pana  nga  daco. 
Virazón.  /  Hangin  sa  Iauod  ó  dagat. 
Virgen,  com.  Tauo  nga  uaray  pacasala  sin 

malaoay  ó  uaray  paquihiiauas. — Soho,  soho 

nga  tuna. — Lubos  nga  lana,  etc. — Urauy, 

lubos,  putli. — An  Virgen  nga  Santa  María. 

— Ladauan  ni  Santa  María. 
Virginal,  adj.   Uray,  iubos,  putli. 
Virgíneo,  nea.  adj.  Uray,  lubos,  putli. 
Virginidad.  /  Cavírgen,  pag  cavírgen,  ca- 

uray,  pageauray,  calubos,  pag  calubos,  ca- 

putli,  pag  caputli,  cabug-os,  pag  cábug-os. 
Vírgula.  /  Badas  nga  gutiay,  bilug.— Ba- 

dlis. 


VI 

Virgulilla.  /  Badlis. 

Viril,  m.    Salaming. — Viril   nga   binubuta- 

ngan  san  Guinsasantosi  nga  Sacramento. 
Viril,  adj.  An  tungud  ó  cañan  lalaquí. 
Virilidad.  /.  Calalaqui,  pag  calalaqui. 
Virilmente,  adv.  m.    Linalaqui  gud. 
Virina.  /.    Birina  nga  tinataoran  sin  mga 

candila. 
Virio,  m.  Tamsi  sa  América  del  Norte. 
Viripotente,    adj.   Babaye    nga    pangara- 

sauon. 
Virola.  /.  Baclao  nga  puthao. 
Virolento,  ta.  adj.   Pinopocoan,  pinapan- 

duc. — Pinanduc. 
Virotazo,  m.  Pag  dabal  sin  pana. 
Virote,  m.  Pana. 
Virotilla.  m.  Guipat  nga  halipot. 
Virreina.  /.  Babaye  nga  asaua  san  birrey. 

— Babaye  nga  liuan  san  hadi,  cay   tinata- 

puran  ug  tinatagan  man  sin  gahum. 
VirrinatO.  m.  Pag  cabirrey. — Tuna  nga  sa- 

cop  sa  iya  gahum. 
Virreino,  m.  vid.  Virreinato. 
Virrey,  m.   Liuan  san  hadi,  cay  tinatapu- 

ran  ug  tinatagan  man  sin  gahum. 
Virtual,  a/j.  May  gahum. 
Virtualidad.  /.  An  camay  gahum. 
Virtualmente.  adv.  m.    Sa   may  gahum; 

sa  baga  tinago. 
Virtud./.  Gahum. — Cosog.— Caopayan.— 

En  virtud,  adv.  ?n.  Tungud. 
Virtuosamente,  adv.  m.  Pag  turnan  san 

caopayan. 
Virtuoso,  sa.  adj.    Nag  tutuman  san  ca- 
opayan, matinumanon;  maopay. 
Viruela.  /  Med.  Panduc,  poco;  garon. 
Virulencia.  /.    Nana.—  fig.    Polong    nga 

maraut  ug  macabibido. 
Virulento,   ta.  adj.    Malara.— May  nana. 

— -fig.  Polong  nga  maraut. 
Virus,  m.  Nana. 
Viruta.  /  Carp.  Sinapio. 
Visaje,  m.  Quirhat,  pag  quirhat. 
Visar,  a.  Pag  hiling,  pag  buiang  sin  bisto 

bueno. 
Visaya.  adj.  Bisaya. 
Viscera.  /  Tiyan;  guinhaua. 
Visceral,  adj.    An  tungud  ó  cañan  tiyan 
VÍSCO.  m.  Sapilit. 
Viscosidad.  /.  Sapilit. 

ViSCOSO,    sa.  adj.  Masapilit. 

Visera.  /  An  dapit  sa  agtang  san  tag-oló 

nga  tinatauag  morrión. — Bantayan. — Paco 

paco  sin  iba  nga  inga  tag-oló- 
Visibilidad.  /.  Pag  cadayag;  camadayag. 
Visible,  adj.    Maquita,  madayag.  —  Sayud, 

dayag. 
Visiblemente,   adv.    m.    Dayag  caopay. 


Visillo,  m.  Tahub  tahub. 

Visión.  /.  Pag  quita,  pag  tan-ao,  pag  cu- 

lao. — Landong. 
Visionario,  ria.    adj.    Mahimo  himo  sin 

polong  nga  búa  lá. 
Visir,  m.    Dato    ó    ministro  sin  hadi  nga 

moro. 
Visita.  /.  Pag  duao;  pag  laoy. — Pag  hiling. 
— Tauo  nga  malaoy  sa  iba. — Visita  de  al- 
tares.  Pag  duao  sa  mga  altar. — Pag  libut, 
in  malibot  an  mga  ponoan. 
Visitación.  /.  Pag  laoy,  pag  duao. 

Visitador,  ra.  adj.  Malaoy,  maduao.— 
Mahiling.-Malibot. — s.  Paralaoy,  paraduao. 
— Parabiling. — Paralibot. 

Visitar,  a.  Pag  duao;  pag  laoy. —Pag  hi- 
ling.— Pag  libut. — Pag  sodoy,  pag  sodoy 
sodoy. — Pag  bidbid. — Pag  tatao. — Pag  ti- 
bao. — Pag  hagpa. — Pag  doriong. 

Visiteo,  m.  Pag  laoy  laoy;  pag  borobisita. 

Vislumbrar,  a.  Mag  bislao;  tala  lá  nga 
pag  quita  sa  ano  man;  baga  pag  quita. 

Vislumbre.  /.  Bislao.— /¿\  Catahap;  ba- 
ga tigaman. 

Viso.  m.  Cahitas-an;  cahitaas. — Bislao. — 
Loon  sin  biste  nga  masilhag. 

Visorio,  ria.  adj.  An  sa  ó  cañan  pag 
quita. — in.  Pag  hiling;  pag  sodoy. 

Víspera.  /.  Adlao  nga  sinosondan;  sinon- 
dan.— fig.  Harani  ná. — pl.  Bisperas  nga 
carantahon,  ó  pangaradion. 

Vista.  /  An  iquiniquita. — Pag  quita.— Ma- 
ta.—  Bugay. — Ventana  ó  puerta. — ni.  Ti- 
natapuran  sa  mga  aduana. 

Vistazo,  m.  Pag  culao,  pag  quita;  pag 
hiling. 

Vistillas.  /.  pl.  Hitas-an  nga  harayo  an 
pag   quita  ó  pag  tan-ao. 

Visto,  ta.  p.  p.  Quinita,  tin-anao. — Polong • 
nga  casayoran  nga  diri  mahihimo  itogot 
an  ipinangangaro. — Casayud. — Polong  nga 
casayoran  nga  tapus  ná  an  capolongan,  etc. 

Vistosamente,  adv.  m.  Matahum  caopay, 
magayon  caopay. 

Vistoso,  sa.  adj.    Matahum;  magayon. 

Visual,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag  quita. 

Visualidad.  /.    Macaruruyag  pag  quit-on. 

Visura./  Pag  quita,  pag  culao  caopay  ó 
pag  hiling  sa  bisan  ano. 

Vital,  adj.  An  tungud  ó  cañan  quinabuhi. 
— fig.  An  labi  nga  orug,  an  labi  nga  ca- 
soroc-an  ó  quinahanglan. 

Vitalicio,  cía.  adj.  An  cañan  bug-os  nga 
quinabuhi  san  tauo. 

Vitalidad.  /.  Cabuhi. 

Vitando,  da.  adj.  Angay  iglicay.— Tacús 
pag  liliquian. 


Vi 


610: 


Vitela.  /.  Anit  sin  baca  nga  inabohan  ug 
manipis    ná. — Nate  nga  babaye  sin  baca. 

Vitícola,  adj.  An  tungud  ó  cañan  pag 
qutua  sa  mga  paras. — m.  Paraquiua  sa 
mga  paras.  . 

Viticultura.  /.    Pag  quiua  sa  mga  paras. 

Vitola.  /  Hormahan  sin  mga  ponglp;. 

Vítor,  m.  Pag  tauag  sin  caud-ganan  tu- 
ngud sin  buhat  nga  macatitingala,  nga 
guinbuhat  san  tauo. 

Vitorear,  a.  Pag  tauag  sin  biba. 

Vitreo,  trea.  adj.  Sinalaming. — Masugad 
sin  salaming. 

Vitrificable.  adj.    Himoon  nga.  salaming. 

Vitrificación.  /.  Pag  himo  sa  bisan  ano 
nga  masalaming. 

Vitrificar,  a.  Pag  himo  sin  salaming. 

Vitualla.  /.  Calap;  balón. 

Vituallar,  a.  Pangalap;  pag  hatag  sin  ba- 
lón,  pamalon. 

Vítulo  marino,  m.  Isda  nga  daco  nga 
maninibad. 

Vituperable,  adj.  Angay  pag  tamayon. 

Vituperación./.  Pag  tamay,  pag  paca- 
raut. — Pag  libac  libac. 

Vituperador,  ra.  adj.  Matamay,  mag  par 
pacaraut. — Malibac  libac. — s-  Para  tamay. 
— Paralibac  libac. 

Vituperante,  p.  a.  Matamay,  mag  papa- 
caraut. — Malibac  libac. 

Vituperar,  a.  Pag  tamay,  pag  pacaraut. 
— Pag  libac  libac. 

Vituperio,  m.  Pag  tamay,  pag  yobit,  pag 
pacaraut. — Pag  libac  libac,  pag  pacaalo. 

Vituperiosamente,  adv.  m.  Pag  paca- 
raut gud;  pag  pacaalo  gud. 

Vituperioso,  sa.  adj  Macacaraut,  maca- 
aálo. 

Viuda.  /.  Balo  nga  babaye. 

Viudal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  mga  balo.  , 

Viudedad.  /  An  cañan  pag  cabalo,  sala- 
pi    ug    iba  pá  nga  hatag  sa  mga  babaye 

nga  balo  tungud  san  ira  pag  cabalo.       ¡ 
Viudez.  /  Cabalo,,  pag  cabalo. 
Viudo,  s.  Balo  nga  lalaqui. 
Vivac,   m-  Mil,  Bantay.— -Pinopocqroan.  sat 

mga  casoldadosan. 
Vivacidad.   /  Cosog. — Camalacsi,   cam^- 

dali    sin    pag  buhat,  etc.-^-Camatahurn. 
Vivamente,   adv.  m.  Madali,  malacsi   ca- 
opay. 
Vivaque,  m.  Mil,  Bantay. — Pjnpporocoan 

sa  mga  casoldadosan. -r-Estar  de  vivaque. 

fr.  Pamoroco  an  mga  casoldadosan  sa  gauas 

sin   balay. 
Vivaquear.  «.    Pag  odong,  pamoroco  an 

mga  casoldadosan  in  gabí  gauas  sin  balay- 
Vivar,  m.  Taragoaon  sin  mga  conejo,  etc, 


620 


VÍ-VÓ 


Vivaracho,  Cha.  adj.  fam.  Madagmit,  ma- 

lacsi.  0 

Vivaz,  adj.    Macosog.— Batid,  madaÜ  ma- 

habaro. — Malurab  cún  dao  tanum  ó  banua. 

Vivera.  /.  Taragoan  sin  mga  conejo,  etc. 

Víveres,  m.  pl.  Balón,  pamalon. 

Vivero,  m.  Taguc  sin  cahuy. — Binubuhian 
sin  tamsi,  isda,  etc. 

Viveza.  /.  Camadagmit;  camadali,  camalac- 
si. — Camacaaramdoc  mamolong. — Cabati- 
ran. — Camatahum. — Lacsi  nga  polong. 

Vividero,  ra.  adj.  Sadang  ooquian,  oro- 
quian. 

Vivido,  da.  adj.  poét.  Macosog. — Batid, 
madali  mahabaro. 

Vividor,  ra.  adj.  Mabuhay.— Buhatan  nga 
tauo. — s.  Parapangita. 

Vivienda.  /    Balay,  oroquian,  honongan. 

Viviente,  s.  Buhi. 

Vivificación./.  Pag  hatag  sin  quinabuhi. 
— Pacacosog,  pacabascog,  pacarig-on. 

Vivificante,  p.  a.  Mahatag  sin  quinabuhi. 
— Macosog,  macabascog,  macarig-on-. 

Vivificador,  ra.  adj.  Mahatag  sin  quina- 
buhi.— Macosog,  macabascog,  macarig-on. 

Vivificar,  a.  Pag  hatag  sin  quinabuhi. — 
Pacacosog,  pacabageog,  pacari^-on. 

Vivificativo,  va.  adj.  Macahatag  sin  qui- 
nabuhi.— Macacacosog,  macacaoascug,  ma- 
cacarig-on. 

Vivífico,  ca.  adj.  May  quinabuhi. 

Vivíparo,  ra.  adj.  Sinisiring  an  mga  ma- 
nanap  nga  nanag.inganac. 

Vivir,  m.  Quinabuhi.— Pag  cabuhi;  pag  pa- 
cabuhi. 

Vivir,  n.  Buhi,  mabuhi.— Pag  dugay,  pag 
iha. — Pag  ocoy,  pag  honong,  pag  puyo,  pag 
poroco. — Como  se  vive,  se  muere,  fr.  Ma- 
sugad  san  quinabuhi,  amo  man  an  cama- 
tayon. — De  mal  vivir,  loe.  Maraut  an  ba- 
tasan. — ¿Quién  vive?  Polong  nga  ipinapa 
quiana  san  soldados  nga  nagbabantay  san 
mga  maabut  ó  maagui,  ¿sin-o  ca? — ¡Viva¡ 
Pag  tauag  sin  biba.— Vivir  larga  vida.  Bu- 
hay. 

Vivo,  va.  adj.  Buhi.— Ma  idlot;  daco  nga 
masool. — Lutao  caopay  cún  dao  color. — 
Hubo,  uaray  biste. — Masugad  gud.— Ma- 
lacsi;  madagmit. 

Vizcacha.  /  Mananap  nga  sugad  san  lie. 
bre. 

Vizcondado.  m.  Pag  cabizconde;  tuna  nga 
sacop  sa  iya  gahum. 

Vizconde,  m.  Ponoan  an  liuan  ó  tintana- 
puran  sin   conde. 

vo 

Vocablo,  m.  Polong. 


VO 

Vocabulario,  m.  Diccionario. 
Vocación.  /.  Pag   sangpit;    in  sinasangpit 

sa  Dios  an  tauo.- -fam.  Pag  gapil  ó  pag 

buot  sin  cahimtang. 
Vocal,  adj.  An  tungud  ó  cañan  tingug. — 

An  sa  baba. — Letra  nga  vocal. — An  may 

botos  sa  pag  pili  sin   tauo    nga    mag   ca- 

catung  dañan,  etc. 
Vocalización.  /.  Pag  solpeo. 
Vocalizar,  n.  Pag  solpeo, 
Vocalmente,  adv.    m.    Sa    baba,  sa  pag 

polong  gud. 
Vocativo,  m.   Gram.  Icalima  nga  caso  san 

declinación. 
Voceador,  ra.  adj.  Maguliat,    macurinit, 

macoróo. — s.  Paraguliat.— m.  Parabayabay. 
Vocear,    a.  Pag    guliat,    pag  gasud,    pag 

gag  sud;  pag  curinit,   pag  coróo,  pag  pa- 

rac;  pag  busá;  pag  curahab. — Pag  bayabay. 
Vocería.  /  Caaringasa,  cangiras;  pag  gag 

sud;  pag    coróo. — Catungdanan    sin    tauo 

nga  bahala.— Agung  agung. 
Vociferación./.  Pag  guliat,  pag  gag  sud; 

pag  aringasa. 
Vociferador,  ra.  adj.    Maguliat,    magaj 

sud;  maaringasa. 
Vociferante,  p.  a.  Maguliat,  magag  sud; 

maaringasa. 
Vociferar,  n.    Pag    guliat,  pag  gag  sud; 

pag  aringasa. 
Vocinglería./  Cangiras,  caaringasa.— Ca- 

mayacan  sin  hataas  nga  tingug. 
Vocinglero,  ra.  adj.  Maaringasa,  mangi- 

ras. — Mayacan  sin  daco  nga  tingug. 
Volada.  /  Pag  lupad. 
Voladero,  ra.  adj.  Malupad.— fig.  Maagui 

lá. — Macalupad. 
Voladizo,  za.  adj.    An    malabao    cún  sa 

mga  cota,  etc. 
Volado,  m.  Caramelo. 
Volador,  ra.  adj.    Malupad.— m.    Banug 

banug. — I«da  nga  ilio- 
Voladura.  /  Pag  palupad. 
Volandas  (En),    m.    adv.    Guinbabayao, 

guinbabaquiang.— fig-  y  fam.  Madali  gud, 

sa  usa  cadalí. 
Volanta.  /.  Baga  calesa  nga  guti  sa  Ame- 
rica. 
Volante,  p.  a.  Malupad. — m.  Sab-ong  sa 

olo  nga  gamit  sa  mga    babaye.— Tinabas 

nga  rayan  dayan  nga  gamit  sa  mga  saya 

— Salipod,  sasalipdan.— Gutiay  nga    papel 

ó  surat. — Bine  biric. 

Volantín,  m.  Pisi  nga  may   mga  cauil. 
Volantón,  na.  adj.  Tamsi  nga  tilupad  ná. 
Volapié,  m.  Pag  bono  san  todo  nga  baca 

nga  iguin  aauayt  in  naadong.  siya. — A  vo- 
lapié, tn  adv.  Inababácua. 


Volar,  n.  Pag  lupad;  pag  hanoy;  pag  tug 
don;  pag  saribay  bay,  pag  suribay  bay.— 
fig.  Pag  lacat  sin  dagmit. 
Volatería.  /.  Pag    cari.— Quinarían.— Ca- 

tamsihan. 
Volátil,  adj.    Malupad—  Macal upad.— fig 
Mabalhin.—  Quim.  Mahungao. 
Volatilidad.  /   Camahungao. 
Volatilizar,  a.  Pag  paalisbo.—  r.  Hungao. 
Volatín,  m.  An  tauo  nga  batid  caopay  sa 
paglatay  ug  sa  pagbalintong  sa  usa  nga  pisi 
nga  iguinlalatay. 
Volatinero,  ra.  m.  y  f.  Parasirco. 
Volatizar,  a.  Pag  paalisbo. 
Volaverunt.  Exp.  lat.  Sinisiring  cún  may 
nauauara. 
Volcán,  m.  Buquid  nga  nag   aaso  ó    nag 
cacalayo.-- fig.  Capaso;    camapaso. 
Volcanejo.  m.    Buquid  nga  guti  nga  nag 
aaso  ó  nag  cacalayo.  •    ■ 

Volcánico,  ca.  adj.    An    tungud,    cañan 

ó  sa  volcán. 
Volcar,  a.  Pag  huyang,  pag  baliad. 
Volear,  a.  Pag  tape,  pag  santarin. 
Voleo,  m.  Pag  tape,  pag  santarin.  —Pag  salo. 
Volición./.  Pag  buot. 
Volitar,   n.  Pag  lupad  lupad. 
Volquearse,  r.   Huyang  huyang;  huyang. 
Voltariedad.   /.    Carnabalhin,     camaliuat 

liuat. 
Voltario,  ria.  adj.  Mabalhin,  camaliuat  li- 
uat. 
Volteador,  ra.  adj.  Mabalintong;  mabalin- 
tuad.— Mabiric— Macuriao.— Maoroc— Ma- 
lido. — Matoyoc.-— Maquiringquiring.— Ma- 
balicad.— Maliso.— m.   y  /  Pambalintong. 
— Parauso  liso. 
Voltear,  a.    Pag  balicad;  pag    liso.— Pag 
balintong,  pag  balintuad.— Pag  biric— Pag 
curiao.— Pag  oroc— Pag  lido.— Pag  toyoc. 
—Pag  quiring  quiring.— Pag  barobalintuad, 
pag  barobalintong.— Pag  biric  biric.— Pag- 
alipuat;  pag  alidong;  pag  alituad;  pagali- 
cab;  pag  alinduang;  pag  alituas;  pag  alin- 
duas.— Pag  suhi.— Pagbaliscad. 
Voltejear,  a.  Pag  balicad;  pag  baliscad.— 
Mar.  Pagbaribari. 
Volteo,  m.  vid.  Voltear. 
Voltereta.  Vol teleta.  /.  Balintong,  bagat 

bagat  sa  hangin. 
Voluvilidad.  /.  Cámabiric.— Carnabalhin, 
camaliuat  liuat.  •  í.,; 

Voluble,  adj.  Mabiric— Mabalhin,  mahuat 
liuat. — Bot.  Masabud  sin  cahuy,  etc¿> 
Volumen,  m.  Cadaco  sin  bisan  ano.-^La- 

uas  sin  libro,  libro. 
Voluminoso,  Sa.  adj,  Dac©  caopay. 


vo  m 

Voluntad./.  Buot;  pag  buot;  caburut-on; 

pag  burut-an. 
Voluntariamente,  adv.  m.  Sa  lugaringon 

nga  pag  buot. 
Voluntariedad.  /  Camabuot.— Calugari- 

ngon  nga  pag  buot. 
Voluntario,  ria.  adj.  Guican  sa  buot. 
Voluntariosamente,  adv.  m.  Sa  lugari- 
ngon nga  pag  buot  ó  pag  caipa. 
Voluntarioso,  sa.  adj.  Mabuot  ó  maipa 

nga  matuman  an  iya. 
Voluptuosamente,  adv.  m.  Sa  pag  cala- 
uasnon  gud,  camaquimala-óay  gud  sa    la- 
uas. 
Voluptuosidad.  /  Pag   caipa,  pag  caru- 
yag  san  mga  buhat  nga  mala-oay. — Cama- 
quilauasnon. 
Voluptuoso,  sa.  adj.  Maquimala-oay;  ma- 
la-oay.—Maipa,  maruruyag  sin  buhat  nga 
mala-oay. — Maquilauasnon. 
Voluta.  /  Arq.  Rayandayan  san  ulo  ulo  san 
mga  columna. 
Volver,  a.  Pag  biric— Pag  balos.— Pag  uli; 
pag  sulit. — Pag  pahaoli. — Pag  socli. — Pag 
alimatmat;  pag  alicab.— Pag  balic— Volver 
para  abajo  la  ola  que  revienta  en  la  playa. 
Hica. — Volver  en  sí.  Guimoya;  alinao-nao; 
hagutauan;  langas;  talingay-ngay;  háo  háo; 
himao. — Volver  la  cabeza.  Lingat;  dangat; 
dongat. — Volver  la  vista  por  no  ver  un  ob- 
jeto, etc.  Lingio. — Volver  los  ojos.  Liric 
— Volver  atrás.  Apli,  isul.— Volver  las  es- 
paldas á  uno.  Tina;  talicod.— Volver  al  re- 
vés una  cosa.  Balicad;  baliscad;  balitad:  su- 
hi.— Volver  lo  sobrante.  Saguli. — Volver  á 
preguntar.   Sucmat;  olit  oquit. — Volver  la 
cabeza  á  un  lado  y  otro.  Lingilingi. — Volver 
á  juntarse.  Hiolingag.—  Volver  á  hacer.  Hi- 
rihipuat. — Volver  á  echarse.    Hirohigda. — 
Volverse  de  uno  á  otro  lado.  Hilad  hilad; 
liso,  liso  liso.— Volverse  dando  media  vuel- 
ta ó  vuelta  entera.  Liric. 
Volvióle,   adj.  Sadang  ioli. — Sadang    pag 

lisoon. 
Volvimiento,  m.  Pag  liso;  pag  liso  liso. 
Volvo.     VÓlvulo.  m.  Med.     Saquit    nga 

cólico. 
Vómer.  m.  Tul-an  sa  irong. 
Vómica.  /  Hubag  nga  may  nana  sa  dug- 

han  ó  soroc  soroc. 
Vómico,  ca.  adj.  Macacasuca. 
Vomipurgante.   Vomi purgativo,    va. 
adj.  Tambal  nga  macaca  suca  cún  macaca 
libang  bá« 
Vomitado,  da.  adj.  fig t  y/am.  Tauo  nga- 
magasa,  duason  ug  sa  maraut  nga  cabac- 
dao. 


62$  vo  Vtr  • 

Vomitador,  ra.  ¿w^Masucaon. — s.  Para- 

suca. 
Vómito,    tn.  Suca;    sug-a:  pag  suca;    pag 

sug-a. — Sinuca. 
Vomitón,  na.  adj.  fam.  Bata  nga  nasoso 

pá  ngan    parasuca. 
Vomitona,  f.fam.  Pag  sinuca,  cay  nacaon 

ó  nainum  labi  san  casadangan. 
Vomitorio,  ría.  adj.  Tambal  nga  maca- 

casuca. 
Voracidad.  /.  Camacaon,  camaquicaon. — 

Camasog-ong. 
Vorágine.  /.  Bito  nga  halarum  sa    dagat 

cún  sa  salug  bá. 
Voraginoso,  sa.  adj.  Bitohon. 
Voraz,  adj.  Macaón  sin  ora  ora,  maquicaon. 

— Masog-ong. 
Vorazmente,  adv.  m.  Macaón  gud  sin  ora 

ora. — Masog-ong  caopay. 
Vormela.  /.    Mananap    nga  sugad  sugad 

in  darodaco  sin  yatot  nga  daco. 
Vórtice,  m.  Aliporos,  alimpoporos. 
Vortiginoso,  sa.  adj.  Maaliporos,  maalim- 

poporos. 
VOS.  Vosotros,  tras.  pron.  pers.  Camo. 
Votación.  /.  Pag  saad.— Pag  botos. 
Votada.  /.  Pag  saad.— Pag  botos. 
Votador,  ra.  adj.  Masaad. — Mabatag  sin 

botos. — s.  Parasaad.  —tn.  y/.  Parabuyáyao. 
Votante,  p.  a.  Masaad. — Mahatag  sin  bo- 
tos, an  may  botos. 
Votar,  n.  Pag  saad-  —Pag  buyáyao,  parau- 

yáyao. — Pag  botos  ó  pag  hatag  sin  botos, 

pag  daping. 
Votivo,  va.  adj.  Sinaad.— An  tungud  ó  ca- 
ñan pagsaad  cún  cañan  pag  botos. 
Voto*  m.    Saad;  pag  saad;    panaad. — Pag 

huna  huna  ó  caruyag. — Botos,  pag  botos. 

— -Caipa,  pag  caipa. — Pamuyáyao  in  nasi- 

sina  an  tauo. 
Voz.   /.    Tingug. — Tonug.— Polong. — Voz 

sonora.  Til-is.  Voz   gruesa. — Garab-hauon. 
Vozarrón*  tn.  Daco  nga  tingug,  garab-ha- 
uon < 
Voznar,  n.  Pag  honi  an  tamsi. 

vu  • 

Vuecelencia.  Vuecencia,  com.  Polong 

nga  gamit  sa  pág  hatag  9Ín  catalahuran  sa 
mga  mahai  nga  mga  tauo. 


Vuelco,  tn.  Baliad,    huyang;    pag    baliací, 

pag  huyang. 
Vuelo,  m.  Pag  lupad. — Paco  sin  tamsi. — 

An  cahiluag  sa  mga  biste  nga  saya,    etc. 

— Arq.  Balisbisan. 
Vuelta.  /.  Libut;  lieos;  pag  libut;  pag   li 

eos. — Lipot.    Cabalicoan  sin  dalan,  etc. — 

Bagat  bagat  sa  hangin. — Pag  uli  san  qui- 

nuha  ó  quinauat,   an  uli. — Balos;  pag  ba- 

los. — Luyo    sin    carauisan,    etc.. — Baliad, 

balintong. 
Vuelto,  ta.  /.  p.  Nabaliad;  nahuyang;  na- 

suhi.--w¿¿  Volver. 
Vuesarced.  com.  vid.  Vuecelencia. 
Vueseñoría.  com.  vid.  Vuecelencia. 
Vuestro,  tra.  pron.  poses.  Iyo,  niyo. 
Vulcánico,  ca.  adj.  An  tungud  ó  cañan 

calayo. 
Vulcanizar,  a.  Pag  sacot  an  goma    ngan 

sin  asupre. 
Vulgacho,  m.  An  mga  obús  ó  mga  tini- 

maua  nga  mga  tauo. 
Vulgar,  adj .  Cañan  cadam-an,  batasan  san 

cadaman,  sayud  an  cadam-an.-  -Bantug  ná. 
Vulgaridad.  /  Polong,  sumat    etc.,    nga 

baga  uaray  carig-onan. 
Vulgarizar,  g.  Pag  pabantug.— Pag  huad 

sin  polong. — Pag    batasan    masugad    san 

cadam-an. 
Vulgarmente,  adv .  tn.  Danay,  ag  sub. 
Vulgata.  /.  An  Santos  nga  surat  nga   hi- 

nuad  sa  polong  nga  linatin. 
Vulgo,  m.  An  cadam-an    nga    mga    tauo 

nga  timaua. 
Vulnerable,  adj.  Sadang  pag    bon-on. — 

Sadang  pag  pacaraoton. 
Vulneración*  /.  Pag  bono,  pag  samad. — 

Pag  pacaraut. 
Vulnerar,  a.  Pag  bono,  pag  sam'ad. — fig. 

Pag  pacaraut. 
Vulnerario,   Ha.    adj.    For.    Macabono, 

macasamad,  an    mapatay  sa  igeasitauo. — 

Med-  Tambal  nga  icacaopay  san  mga  ca- 

sam-dan. 
Vulpécula.  /.  Mananap    nga    sorra    nga 

masugad  sugad  sin  ayam. 
Vulpeja.  /.  Mananap  nga  sorra    nga  ma- 
sugad sugad  sin  ayam. 
Vulpino,  na.    adj.    An    tungud  ó  cañan 

sorra — fig.  Malimbong. 
Vulto*  m.  Bayhon. 
Vulturno,  m.  Alindanga. 
Vulva.  /.  Quinatauo  sin  babaye. 


623 


X 


X 


X.  Icacaruhaán  cag  unum  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinat  sila  ug  icacaruhaán  cag 
usa  san  iya  mga  consonante. — Equis  an 
caluluasan.  , 


XI 


X.  Letra  nga  numeral;  an  cahologan    niya 

ñapólo. 
Xifoides,  s.   An  baga   cataisan  dapit    sa 

obús  san  tul-an  sa  dug  han. 
Ximio,  mia.  s.  y  f.  Olot. 


Y 


Y.  Icacaruhaán  cag  pito  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinat  sila  ug  icacaruhaán  cag 
duha  san  iya  mga  consonante. — Tinatauag 
nga  y  griega. 

Y.  conj.  copulat.    Ug;  ngan. 

Ya.  adv.  t.  Ná. — conj.  dhtrib.  Cún.  Ya  en 
casa,  ya  en  la  sementera,  ya  con  alegría, 
ya  con  dolor.  Cún  sa  balay,  cún  sa  orna, 
cún  sa  calipay,  cún  sa  casáquit. — Ya  nos 
veremos.  Mag  quiquita  quita  guihapon. — 
Ya  se  hará  eso.  Bubuhaton  gad  iton. — Ya 
que  tu  dolor  no  tiene  remedio,  llévalo  con 
paciencia.  Cay  an  imo  casáquit  uaray  ná 
tambal,  iilubon  mo  lamang. 

Yaca.  /.  Cahuy  sa  Indias. 

Yacedor,  m.  Sacop,  paramangno  sa  mga 
hayop. 

Yacente,  p.  a.  Mahigda;  mahonong,  ma- 
puyo. 

Yacer,  n.  Higda. — Honong,  ocoy,  puyo; 
lubong. — Panap  sap  an  mga  hayop  labi  pá 
in  gabi. 

Yaciente,  p.  a.  Mahigda;  mahonong,  ma- 
puyo,  maocoy.=Herencia  yaciente  ó  ya 
ciente.  Manggad,  orna,  calubian  etc.,  nga 
capopoyongan  ó  mamalonon  pá. 

Yacija./.  Higdaan. — Linub-gan. — Ser  uno 
de  mala  yacija.  //-.  fig.  Diri  pacacatorog 
sn  maopiy.— fig.  Quinuculbáan.— fig.  La- 
gáyao,  lagatao. 

Yactura./.  Caperdihan;  cacurian. 

Yankee.  adj.  Agnay  nga  guingangaranan 
ao  mga  taga  America  del  Norte  san  mga 
taga  Inglaterra. 

Yantar.  /  Pag  caon  sa  odto,  panginodto. 

Yarda.  /  Socol  nga  iningles  sa  pag  socol 
san  cahilab  an.  Usa  nga  yarda  may  casia- 
man  cag  usa  ca  centímetros. 

Yaro.   m.  Banua. 

Yatagán,  w  Sal  salón  nga  masugad  sin 
sable- 


YA-YE 


Yate.  m.  Sacayán  nga  mahal  nga  guina- 
gamitan  san  mga  hadi  ug  mga  mahal  nga 
tauo. 

YE 

Ye.  /   Ngaran  san   letra  ngaj/. 
Yedra.  /.  Cab  cab  nga  banua.  Ongali. 

Yegua./.    Cabayo  nga  babaye. 
Yeguada.  /.  Cacabayohan  nga  babaye. 
Yeguar.,  adj.  An    tungud   ó  cañan    mga 

cabayo  nga  babaye. 
Yeguarizo.  /.    Bantay  ó  paramangno  sa 

mga  cabayo  nga  babaye. 
Yagüería.  /.  Cacabayohan  nga  babaye. 
Yegüerizo!  Yegüero,  m.  Bantay  ó  para- 
mangno sa  mga  cabayo  nga  babaye. 
Yegüezuela.  /.  Gutiay  nga    cabayo    nga 

babaye. 

Yelmo,  m.  Tahub  sa    oló  ug  sa  bayhon. 
Yema.  /  Sarosaring  sing. — Pula  sin  bunay. 

— Yema  del  dedo.  Atay  atay  sin  tudlo. 
Yente.  p.  a.  Ticadto;  tipacadto. 
Yerba.  /.  Banua. — Utan  nga  banua. 
Yermar,  a.  Pag  iuas  an  mga  tauo  sa  bo- 

ngto;  pag  paiuas  sa  mga  tauo  sa  bongto. 
Yermo,    ma.    adj.    Uaray    tauo. — Uaray 

tanum. — m.  Camingauan. 
Yerno,  m.  Umagad  nga  lalaqui. 
Yero.  m.  Tanum  nga  sugad  sugad  sin  ba- 

latong. 
Yerro,  m.  Sayop,  lisa,  sala,    balisa. — Ca- 

lisdanan. 
Yerto,   ta.    m.    adj.    Matugas    ná;    quing 

quing,  quiquing;   tiquig. — Quedarse   yerto 

uno  fr.  fig.  Quinacalasan;  quinoculbáan. — 

Uaray  na  pag  quiquiua  quiua. 
Yesar.    Yesal,   m.  Tuna  nga  may  yeso; 

cayesohan. 
Yesca.  /.  Baroc,  bisan  ano    nga    mamara 

caopay  ug  masayon  mosonog. 


624 


YE-YO 


.  Yesera./.  Tuna  nga  may  yeso;  cayesohan. 
Yesería.  /   Camal%   etc.,  nga  guinbubu- 

hatan    sin  yeso. — Tendahan    sin    yeso. — 

Balay  nga  yeso. 

Yesero,  ra.  adj.  An  tungud  ó  cañan  ye- 
so.— m.  Parahimo  sin  yeso. — Parabaliguia 

sin  yeso. 
Yeso.  m.   Yeso,  tuna  nga  busag. 
Yesón,  m.    Tipie    nga  daco  sin  yeso  cún 

bungeag  ná  an  cota  nga  yeso. 
Yesoso,  sa.  adj.  May  yeso,  masugad  sin 

yeso. 
Yesquero,  m.  Lucá. — Surudlan  sin  baroc. 
Yezgo,  m.  Banua;  cahuy  nga  natutubo  sa 

mga  baybay. 

YO 
Yo.  pron.  pers.  Acó. 
Yodo.  m.  Tambal  nga  ighihirog  ug  mapin- 

tas  man. 
Yoduro,  m.  Tambal  nga   may  yodo. 
Yogar,  n.    Paquihilauas. — Pamoroco,    pag 

pit. 


YU 

Yuca.  /.  Banua  sa  América.  An  bonga  niya, 
nga  nailarum  sa  tuna,  sugad  sugad  an  ca- 
mote. 

Yugada,  f.  An  guinaarado  sa  usa  lá  ca- 
adlao. 

Yugo.  m.  Yugo,  liogan. 

Yuguero,  m.  Sacop  nga  gamit  sin  pag 
arado  in  usa  ca  pades  nga  baca,  etc. 

Yugular,  adj.  Ugat  sa  liug. 

Yunque,  m.  Landasan.-- fig.  Tauo  nga 
macosog;  mailubon.-— fig.  Tauo  nga  bu- 
hatan. 

Yunta.  /.    Usa  ca  pades  nga  baca,  etc. 

Yuntar.  a.  Pag  tigub.— vid.  Juntar. 

Yuntería.  /.  Mga  pades  nga  baca,  etc. 

Yuntero,  m.  vid.  Yuguero. 

Yusera.  /.  Bato  nga  gamit  sa  mga  molino. 

Yusión.  /.  Pag  sugo.— Sugo. 

Yuxtaponer,  a.  Pag  dooc,  pag  paharani. 

Yuxtaposición.  /.    Pag  dooc,  pag  paha- 
rani.— Pag   tubo,  sugad  san  pag    tubo  an 
puthao  etc.,  dida  sa  tuna  ó  mina. 
uyuba.  /.  Bonga  sin  cahuy  nga  azufaifo. 


P1 
Yi 


Z 


Z.  Icacaruhaán  cag  ualo  nga  letra  san  abe- 
cedario nga  quinatsila  ug  icacaruháan  cag 
tolo  san  iya  mga  consonanfe. — Zeda  ó  Ze- 
ta an  caluluasan. 

¡Za!  Pag  bugao  sa  mga  ayam,  etc. 

Zabarceda.  /.  Bariuas. 

Zabida.  /.  Banua  nga  áloe. 

Zaborda.  /.  Mar.  Pag  sanglad. 

Zabordamiento,  m.  Mar.    Pag  sanglad. 

Zabordar,  n.  Mar.  Sanglad. 

Zabordo,  m.  Mar.  Pag  sanglad. 

Zabra.  /.  Sacayán  nga  guti  nga  guinagamit 
sa  dagat  sa  Vizcaya.  (España.) 

Zabucar,  a.  Pag  log-o;  pag  quino   quino. 

Zabuqueo,  m.  Pag  log  o;  pag  quino  quino. 

Zabullida.  /.  Pag  lorop.— Pasalum. 

Zabullidura.  /.  Pag  lorop.— Pasalum. 

ZabullimientO.  m.  Pag  lorop.— Pasalum. 

Zabullir,  a.  Pag  pasalum. — r.  Pasalum. — 
— Lorop,  cadup. — r.  fig.  Tago;  bulhog. 

Zacapela.  Zacapella./.  Pag  susuruhay. 

Zacate,  m.  Cumpay. 

Zacatín,  m.  Lugar  nga  guinbabaligüia  sin 
mga  panapton. 

Zacear,  a.  Pag  bugao  sa  mga  ayam,  etc. 

Zadorija.  /.  Banua;  an  bunga  niya  ipina- 
pangaon  sa  mga  canario. 

Zafa.  /.  Hunauan,  hiramusan. 


ZA 

Zafada,  f.  Mar.  Pag  cuha  san  mga  naca- 
caolang;  pacalibad;  pag  pacabuhi  cún  may 
cataragman. 

Zafar,  a.  Pag  rayan  dayan,  pag  sab-ong, 
pag  ayaaya. 

Zafar,  a.  Mar.  Pag  cuha  san  mga  naca- 
caolang;  pacalibad;  pag  pacabuhi  cún  may 
cataragman. — r.  Pag  palaguio,  pag  tañan, 
pag  tois;  pag  tago. — Caplosi. — fig.  Paca- 
baribad.— fig-  Higauas,  in  mahigauas  sin 
cacurian,  etc. — Misic. 

Zafareche,  m.  Tubigan. 

Zafarí,  adj.  Bonga  nga  granada  nga  ba- 
ga cudiapi  an  liso. 

Zafariche,  m.  Burutangan  san  mga  su- 
rudlan nga  cántaro. 

Zafarrancho,  m.  Mar.  Pag  hauan  san 
sacayán  basi  uaray  macacaolang  sa  mga 
luthang.— fig.  y  fam.  Suhay;  pag  susuhay; 
pangauay. 

Zafiamente,  adv.  m.  Lorong  caopay,  ta- 
pang  caopay. 

Zafiedad.  /  Calorong,  catapang;  cata- 
pangan. 

Zafio,  fia.   adj.   Lorong,  tapang 

Zafir,  m.  Bato  nga  mahal. 

Zafíreo,  rea.  adj.  Masugad  sin  bato  nga 
záfiro. 


ZA 

Zafirina.  /.  Bato  nga  mahal,  asul  an  co- 
lor niya. 

Zafirino,  na.  adj.  Masugad  sin  bato  nga 
safiro. 

Zafiro,  m.  Bato  nga  mahal,  asul  an  color 
niya,    may  man  busag,  ug  maingat  ingat. 

Zafo,   fa.  Gauas  ná,  nalibre. 

Zafra.  /.  Saluran  nga  linoholohoan  sa  su- 
gud. — Tadiao    nga  daco,  biauan  sin  lana. 

Zafre.  m.  Baga  pintar  nga  gamit  sa  mga 
pinggan. 

Zaga,  f  Carga  nga  dará  sa  tinhan  sa  mga 
carruaje. — Tinhan,  talicod. — m.  An  orehc. 
— adv.  1.  Orehe;  sa  orehe. — m.  Poqui  cún 
sa  pag-sugal. — Á  la  zaga,  á  zaga,  ó  en 
zaga.  m.  adv.  Orehe,  sa  orehe. — No  ir  ó 
no  quedarse  uno  en  zaga.  fr.  fig.  y  fam. 
Diri  mapadaug,  diri  mapalupig. 

Zagal,  m.  Olitauohay. — Olitauo  nga  ma- 
cosogl — Sacop;  surugoon. 

Zagala.  /.  Da  raga. 

Zagaleja.  /.  Daragahay. 

Zagalejo,  m.  Saya  sin  babaye.  Olitauohay. 

Zaguán,  m.  Sirong,  ingud  sin  balay. 

Zaguanete,  m.  Oroquian  san  mga  bantay 
san  hadi  etc.,  dida  sa  mga  palasio. — Mga 
casoldadosan  nga  naboniog  sa  mga  hadia- 
non  nga  tauo. 

Zaguera,  /.  An  napaorehe. 

Zaguero,  ra.  adj.  Masonud,  maorehe. 

Zaharaño,  ña.  adj.  Tamsi  nga  ihalas  nga 
diri  mapaanad.— fig.  Maisug. 

Zaheridor,  ra.  adj.  Mag  papacaalo— Ma- 
libacon. 

Zaherimiento,  m.  Pag  papacaalo.- -Pag 
libac  libac. 

Zaherir,  a.  Pag  pacaalo. — Pag  libac  libac. 

Zahina.  /.  Dauadaua. 

Zahinar.  m.  Pag  tanum  sin  dauadaua. 

Zahinas.  /.  pl.   Baga  sopas  sin  harina. 

Zahonado,  da.  adj.  Maromaitum. 

Zahondar,  a.  Pag  ocab  sin  hilarum. — n. 
Hilubong,  in  mahilobong  an  teel,  etc. 

Zahora./.  Panag  tauo. 

Zahorar.  n.  Pag  panag  tauo. 

Zahori,  m.  Diuatahan;  tamyauan. 

Zahorra.  /.  Mar.  Luran  nga  lastre. 

Zahúrda./.  Tang  cal,  alad  sin  bactin  ó 
babuy. 

Zaida./  Tamsi  nga  masugad  sin  Hgay. 

Zaino,  na.  adj.  Cabayo  nga  bulao. 

Zaino,  na.  adj.   Malimbong,  mabudhi. 

Zalá./ Pag  ampo  sa  mga  moros  sa  Dios. 
— Hacerla  zalá  á  uno.  fr.fig-  y fam.  Pag 
abi  abi  sa  iya  san  may  guintutuyo. 

Zalagarda.  /  Calit,  in  quinacalitan  an 
mga  caauay — Auay,  pangauay.— -fig.  Lit- 
ag  — ~fig>  y  fam.  Limbong;  pag  limbong. — 


ZA 


625 


Carimocan.-^.  y  fam.  Baga  pag  susuhay' 
Zalama.  /  Pag  abi  abi  sin  diri  matuod- 
Zalamelé,  m.  Pah  abi  abi  sin  diri  matuod- 
Zalamería./  Pag  abi  abi  sin  diri  matuod. 
Zalamero,    ra.    adj.    Maabi  abi  sin  din 

matuod. 
Zalea.  /  Anit  sin  carnero,  cundí    barahi- 

boon  pá. 
Zalear,  a.  Pag  saog  saog;  pag  quiua  quiua. 
Zalema./  fam.  Pag  tahud. 
Zaleo,  m.  Anit  sin  carnero,  cundí  barahí- 

boon  pá.— Anit  sin  carnero  nga    quinaon 

sin  lobo. 
Zalmedina,  m.  Ponoan,  hocom  sa  Aragón. 

(España). 
Zalona./  Bangga  nga  daco. 
Zamacuco,  m.  fam.  Lorong  lorong.— fig. 

y  fam.  Cahubog,  pag  cahubog. 
Zamanca./  fam.  Pag  hampac,  pag  latub. 
Zamarra.  /  Biste    nga    halauig    sin  anit 

sin  carnero. — Anit  sin  carnero. 
Zamarrear,  a.  Pag  uangot;  uangot;  bog- 

no,  pamogno.— fig.  y  fam.  Pag  dabal  da- 
bal,  pag  latub. 
Zamarreo,  m.  vid.  Zamarrear. 
Zamarrico,  m.  Sopot  sin  anit  sin  carnero. 
Zamarrilla.  /  Banua  nga  ítarambal. 
Zamarro,  m.  Biste  nga  halauig    sin    anit 

sin  carnero. — Anit  sin  nate  nga    carnero. 

—fig.  y  fam-  Tauo    nga    hongug.—  Malo 

es  el  zamarro  de  espulgar,  y  el  viejo  de 

castigar,  ref.  Macuri  macuha  an    sala,    in 

binabatasan  an  pacasala. — Hubia. 
Zatnarrón.  m.  vid.  Zamarra. 
Zambaigo,  ga.  adj.  Libog,  calibugan. 
Zambapalo.  m.  Sayao  sa  mga  cadaan. 
Zambarco,  m.    Correa    nga  halapad    sin 

anit. 
Zámbigo,  ga.  adj.  Tauo  nga  mabariquig 

an  mag  casipaa  niya,  quipe. 
Zambo,    ba.    adj.  Tauo    nga  mabariquig 

an  mageasipaa  niya.— Libog,  calibogan.— 

m.  Olot.—adj.  Quipe. 
Zamboa.  /  Bonga  san  cahuy  nga    sinisi- 

ring  cidro. 
Zambomba.  /  Toronggqn  nga  sugad  su- 

gad  in  guimbal  nga  guti  nga    mayada    in 

usa  nga  palito    capin  in  duha  ca  dangao 

in  cahilaba  tindos  gud  sa  butga    sa    cali- 

dongan. 
Zambombo,  m.  fig.  y  fam.  Dongo,  ho- 

ngug. 

Zamborondón,  na.  Zamborotudo,  da. 

adj.    Dongo,   daco  an  lauas  ug  maraut  an 
iya  pag  cahime —  Basbason  pá,  diri  ma^ 
aram  mag  buhat  sin  maopay. 
Zambra.  /  Piesta  sa  moros.— Sacayán  sin 
moros.— fig.  y  fam.  Aringasa,  ngiras. 


626 


ZA 


Zambucar,  a.  fam.  Pag  tago  sin  bisan  ano. 

Zambuco,  m.  fam.    Pag  tago.. 

Zambullida.  /.  Pag  lorop.— Pasalum. 

Zambullidura.  /.  Pag  lorop.— Pasalum. 

Zambullir,  a.  Pag  pasalum.— r.  Pasalum. 
— Lorop,  cadup. — fig.   Tago;  bu!hog. 

Zampabollos,  com.  fig.  y  fam.  Maquica- 
on,  malamon. 

Zampalimosnas,  com.  fam.  Maquiquili- 
mos,  maquiquiaro  sa  baga  uaray  na  caauod. 

Zampapalo,  com.  fig.  y  fam.  Maquicaon, 
malamon. 

Zampar,  a.  Pag  tago  sin  bisan  ano. — Pag 
caon  sin  dagmit,  pag  lamon. — r.  Pag  saca 
sin  balay  sin  uaray  man  sarit. — Pag  layug. 

Zampatortas,  com.  fig.  y  fam.  Maquica- 
on, malamon. — fig.  y  fam.  Tauo  nga  cu- 
lang  sin  catahud,  uaray  batasan. 

Zampeado,  m.  Buhat  nga  cota  nga  may 
man   cahuy. 

Zampear,  a.  Pag  buhat  sin  cota  nga  may 
man  cahuy. 

Zampona,  f.  Torong  gon  nga  dao  plauta. 

Zampuzar,  a.  Pasalum. — Pag  lorop,  pag 
cadup. — fig.  y  fam.  Pag  tago. 

Zampuzo,  m.  Pasalum. — Lorop,  cadup. 

Zanahoria.  /.  Tanum  ng  i  itarambal;  qui- 
nacaon  an  iya  gamut. 

Zanca,  f.  Teel  nga  halaba  sin  tamsi;  páa; 
bacuas. 

Zancada.  /.  Lacbang. 

Zancandilla.  /  Calauit,  cahil— ñg.  y  fam. 
Limbong,  pag  limbong. 

Zancajear,  n.  Pag  lacat  lacat  sa  mga  dalan 
nga  malagáy. 

Zancajera,  f.  Turun-banan  sin  carruaje 
nga  pagtutun-ban  san  mga  sumasacay. 

Zancajiento,  ta.  adj.  Biracag. 

Zancajo,  m.  Ticud,  bol-ong.— fig.  Tul-an 
nga  daco  nga  uaray  ná  onud. — Ticud  ti- 
cud sin  sapin  cún  medias  bá. — fig.  y  fam. 
Tauo  nga  pandacan. — Roer  los  zancajos  á 
uno.  fr.  fig.  y  fam.  Pag  libac  libac  sa  iya. 

Zancajoso,  sa.  adj.  Biricag.— Ticuran, 
daco  an  ticud. 

Zancarrón,  m.  Tul  an  sa  teel  nga  uaray 
ná  onud. — fig.  y  fam.  Tul-an  nga  daco  nga 
uaray  ná  onud. — Tauo  nga  magasa. 

Zanco,  m.  Cadang. 

Zancón,  na.  adj.  fam.  Halaba  an  páa;  ha- 
laba an  teel  cún  dao  tams;. 

Zancudo,  da.  adj.  Halaba  an  paá;  halaba 
an  teel  cún  dao  tamsi. — m.  Namoc. 

Zanga.  /.  Sugal  sa  baraja. 

Zangala.  /.  Panapton  nga  sinulit. 

Zanganada.  /.  fam.  Polong  cún  buhat  bá 
nga  uaray  haros. 


ZA 

Zangandongo,  m.  fam.  An  nag  papacalo- 

rong. 
ZangandungO.  m.  fam.  An   nag  papaca- 

lorong. — Culang  sin  cabatiran. 
Zanganear,  n.  fam.  Pag  hadao  hadao,  pag 

hadoyhadoy,  pag  sodoy   sodoy    sin  uaray 

man  buhat. 
Zángano,  m.  Lubang  nga   potiocan.— fig. 

y  fam.  Hubia,    mahubia. 
Zangarilla.  /.  Paod  sin  salug. 
Zangarilleja.  /.  fam.  Daraga  nga  maha- 

doy  hadoy  ug  maraut  an  iya  biste. 
Zangarrear,  n.  Pag  cas  cas  sin  sesta  an 

diri    maaram. 
Zangarriana,  f.  Saquit  sa  olo  san  mga 

hayop.— fig.  y  fam.  Casubo,  camingao;  ca- 

ngalas.— fig.  y  fam.  Saquit  nga  diri  ora  ora. 
Zangarullón,  m.  fam.  Olitauohan  nga  ha- 

taas,  mahadoy  hadoy  ug  uaray  buhat,  hubia. 
Zangolotear,    n.    fam.  Pag  quino  quino; 

pag  quuia  quiua. 
Zangoloteo,    m.    fam.  Caquino  quino;  ca 

quiua    quiua. 
Zangón,  m.  fam.  Olitauohay  nga  hataas, 

mahadoy  hadoy  ug  uaray  buhat,  hubia. 
Zangotear,  a.  fam.  Pag  quino  quiuo;  pag 

quiua  quiua. 
Zangoteo,  m.fam.  Caquino  quino;  caqui- 

ua  quiua. 
Zanguanga.  /.  fam.   Baribad,   pasangilan; 

pag  pacamasaquit. 
ZaguangO,    ga.    adj.  fam.    Mabaribaron, 

mapasangil;  an  nag  papacamasaquit. 
Zanguayo,  m.  fam.  Tauo  nga  hataas,  ma- 

luya,  uaray  buhat  ug  nag  papacatapang. 
Zanja.   /.    Ocad  sin  mga  simiento. — Cale; 

hubang;  quilot;  saliyong;  liong. 
Zanjar,    a.    Pag  ocad  sin  mga  simiento. — 

Pag  cale;  pag  hubang;   pag  quilot;  pag  sali- 

ong;  pag  liong.— fig.    Pag  otud  sin  capolo- 

nganan,    etc. 
Zanqueador,  ra.  aij.  Mabariquig,  maqui- 

pe. — Malacat  sin  dagmit. 
Zanqueamiento.  m.    Pag   bariquig,  pag 

quipi;  pag  bariquig.  caquipe. — Pag  lacat  sin 

dagmit,  dagmit  nga  pagcalacat. 
Zanquear.  n.  Pag  bariquig,  pag  quipe — 

Pag  lacat  sin  dagmit. 
Zanquilargo,  ga.    adj.  fam.    Halaba   an 

páa;  halaba  an  siqui  cún  dao  tamsi- 
Zanquilla,  ta.  m.fig.    y  fam.  Manipis  an 

páa  ug  halipot,  habobo. 
Zanquituerto,  ta.    adj.   fam.    Bariquig, 

quipe. 
Zanquivano,   na.   adj.  fam.    Halaba   an 

paa   ug  gutiay  an  bitiis. 
Zapa.  /.  Pala  nga  gamit  san  mga  soldados. 


ZA 

-^Quil    quig,    quil    quigan. — Fort.    Ocad, 

cale. 
Zapador,  m.  Soldados  nga   sinusugo   sin 

pag  pala. 
Zapapico,  m.  Pico  nga  puthao. 
Zapar,    n.    Pag  pala. 
Zaparrastrar,  n.  fam.  Sag  hid. 
Zaparrastroso,    sa.   adj.  Mahugao  ug 

•guisi    an  biste  niya. 
Zaparrazo,  m.  fam.  Hipacolob. 
Zapata,    f.   Sapin. — Hapin    nga  anit    nga 
ibinubutang    san    tinotun-ban   san    puerta 
basi    diri    malia. — Losonglosong. — Sapata 
sin  sacayán. 
Zapatazo,  m.  Pag  dabal    sin  sapin.— fig. 

Hipacolob. 
Zapateado,   m.  Sayao. 
Zapateador,  ra.  adj.  Mapocpoc,  mabal- 

bag  sin   sapin. 
Zapatear,  a.  Pag  pocpoc,  pag  balbag  sin 

sapin. — r.  fig.  Pag  ato. 
Zapatera.  /.  Babaye  nga  guin  bubuhatan 
sin  mga  sapin. — Parabaliguia  sin  sapin. 
Zapatería,  f  Balay  nga  guin   bubuhatan 
sin  mga  sapin. — Tindahan  sin  mga  sapin. — 
Catungdanan  sin  pag  himo  sin  sapin. 
Zapatero,   m.    Para  himo  sin  mga  sapin. 

— Para  baliguia   sin  mga  sapin. 
Zapateta.  /.  Pag  poc  poc,  in  pinocpocpoc 
sa  camut  an  teel  cún  sapin  bá. 
Zapatilla,  f.  Sapin  sin  babaye. — Sapin  nga 

gamit  sa   balay. 
Zapatillero,  ra.  m.  y/.  Parahimo  sin  mga 
sapin. — Parabaliguia  sin  mga  sapin. 
Zapato,  m.  Sapin. 

Zapatudo,  da.  adj.  An    gamit  sin  dagco 
nga  sapin  cún  mga  bahol  bá- — An    mga  lo- 
song  losong. — Mananap  nga  daco  an  coló. 
jZape¡  Pag  bugao  san  oding. — ¡Ba!    ¡abaá! 
Zapear,    a.    Pag  bugao   san  oding. 
Zapote,  m.  Cahuy  sa  Sevilla.  España). 
Zapuzar,  a.  Salum;  pasalum. 
Zaque,  m.  Surudlan  sin  alacsio,  etc.  fig.  y 
fam.  Hubog. 

Zaquear,  a.  Pag  ipis  sin  alacsio. 
Zaquizamí,  m.  Solud  sin  balay. 
Zar.  m.  Hadi  ó  emperador  sa  Rusia. 
Zarabanda.  /.  Sayao. — Aringasa. 
Zarabutear,  a.  fam.  Pag  linabut  in  di  man 
siya  maaram. 
Zarabutero,  ra.  adj.  Mag  lilinabut  in  di 
man  siya  maaram. 
Zaragata.  /.  fam.  Pag  susuhay. — Carimo- 

can,  casamocan. 
Zaragatona.  /.  Banua  nga  itarambal. 
Zaragüelles,  m.  pl.  Sarual  nga  haluag. 
Zaramagellón.  m.   Tamsi  nga  malorop. 
Zarambeque,  m.  Sayao  sin  mga  agta. 


ZA 


627 


Zaranda.  /.  Silsigan. 
Zarandador,  ra.  m.  f  Parasilhig. 
Zarandajas.  /.  pl.  fam.  Mga  cagutiay-an. 
Zarandar,  a.  Pagsilsig.— fig.  y  fam.  Pag 
quiuaquiua.— j%\  y  fam.  Pag  binag, — Pag 
uangot  uangot. 
Zarandear,  a.  vid.    Zarandar. 
Zarandero.  m.  Parasilsig. 
Zarandillo,  m.  Silsigan   nga  guti  — fig.  y. 
fam.    Malacsi. — Traerle  á  uno  como  un  za- 
randillo, fr.fig.  y  fam.  Pag  sugo  sugo  sa  iya. 
Zarapatel.  m.   Guinisa. 
Zarapito,  m.  Tamsi  nga  magutisan  pítpitao. 
Zaratán,  m.  Hubag  sa  dughan  sin  babaye. 
Zarcear,  a.  Pag  hauan   san  mga  cale,  etc. 

— «•  fig.  Pag  agui  agui. 
Zarcero,   ra.  adj.  Ayam  nga  habobo.    . 
Zarceta.  /.  Tamsi  nga  sugad    an  gamao. 
Zarcillo,  m.  Ariyos,  biao  sa  talinga. — Cam- 

bud  sin  balagon,   etc. 
Zarco,  ca.  adj.  Aroasul. 
Zarevitz.  m.  Anac  nga  lalaqui  san  hadi  sa 

Rusia. 
Zarina.  /.    Asaua  nga  babaye  san  hadi  sa 

Rusia. — Emperatriz  sa    Rusia. 
Zarpa.  /    Pag  cabutad  sin  sinipit,  pag  ga- 

but  sin  sinipit,  pag  botong. 
Zarpa.  /.   Camut  sin  león,  etc. — Simiento 
sin  bato. — Echar  la  zarpa,  fr.  fig.   y  fam- 
Pag  camras. 
Zarpa.  /.  Lagay  nga    nadodocot   sa  mga 
biste — Hacerse  una  zarpa,  fr.  Inuranan,  na- 
holos,    nalag-yan. 
Zarpada.  /.   Pag  camras. 
Zarpar,  a.  Pag  alsa  ó  pag  butad  sin  sini- 
pit, pag-gabut. — Pag  guican-  an  sacayán. — 
Pag  botong  sin  sinipit. 
Zarpazo,  m.  Hiontug. 
Zarposo,  sa.  adj.   An  nalag-yan  san  bis- 
te, etc. 
Zarracatín,  m.  fam.  Maquiquitauad. 
Zarramplín,  m.  fam.  Muhinanali;    mahu- 
gao; buaon. 

Zarrapastra./,  fam.  Hugao  nga  nadodo- 
cot sa  biste,   etc. 

Zarrapastrón,  na.  adj.  fam.   Mahugao: 
buringon. 
Zarrapastrosamente,  adv.  m.  Mahugao 
caopay,  buringon  caopay. 
Zarrapastroso,    sa.    adj.    Mahugao,  bu- 
ringon. 
Zarria.  /.    Tinabas  nga  anit.    Hugao  nga 
nadodocot  sa  panapton,   etc. 
Zarriento,  ta.  adj.  Mahugao,  buringon. 
Zarza.  /.  Bacnit;  binit;  sapinit;  catun-can. 
Zarzagán.  Zarzaganete.  m.  Hangin  nga 

amihan. 
Zarzaganillo,  m.  Hangin  nga  amihan. 


C28  ZaZÓ 

Zarzahán,  m.    Panapton  nga  manípís  ug 

sinamay. 
Zarzal,   m.  Catun-can. 
Zarzamora./.  Bonga  sin  bacnit. 
Zarzaparrilla.  /.  Banag. 
Zarzaparrillar.  m.  Cabanagan. 
Zarzaperruna.  /  Cahuy  cahuy  nga  ma- 

sugad  sin  bacnit. 
Zarzarrosa.  /  Bucad  sin  bacnit. 
Zarzo,  m.  Sadiap. 
Zarzoso,  sa.  adj.  Bacniton. 
Zarzuela.  /.  Bacnit,  ¿apinit.  Comedia  nga 

may  música  ug  may  man  carantahun. 
Zascandil,  m.  fam.    Obús    nga  tauo  nga 

mag  lilinabut. 

Zata.  Zatara./.  Tabao. 

Zato.  m.    Piri    nga    tinapay. 


ZE 

Zeda.  /    Ngaran    san    letra  nga.   z. 
Zedilla./  Letra  nga  cadaan  sugad  cini  g. 
Zeta.  /.  Ngaran    san    letra   z. 


ZI 

Zigzag,    m.    Simang   simang;    mga    badlis 

nga   nasisimang   simang. 
Zinc.  m.  Sinc. 

Zipizapi.  m.  fam.    Pag  susuhay,  pag  auay. 
Ziszás. /.  vid.    Zigzag. 
Zizaña.  /.   Daua  daua.  Cacontra  san  mga 

caburut-on. 
Zizañar,    a.    Pag    tanum  sin  daua    daua. 

Pagcacontra  san  mga  caburut-on. 


ZO 

Zoantropia  /  Calipong  sa  ólo  san  roa- 
saquít  nga  nag  huhuna  huna  nga  nag  pa- 
camananap  siya. 

Zoca.  /  Sauang. — Andar  de  zoca  en  co- 
lodra, fr.fig.  y  fam.  Pag  hadoy  hadoy. 

Zócalo,   m.    Sariganan   sin   cota. 

Zocato,  ta,  adj.  Bonga  nga  hinug  ná  cao- 
pay. 

Zocato,  ta.  adj.  Ual-hon. 

Zoclo,  m.    Sapin  nga  cahuy. 

Zoco.  m.  Sapin  nga  cahuy. 

ZOCO.  m.  Sau-ang.— Andar  de  zocos  en 
colodros,  fr.fig.  y  fam.  Pag  hadoy  hadoy. 

Zoco,  ca.  adj.  fam.  Ual-hon. — Mano  zo- 
ca.  Camut  nga  uala, 

Zofra.  /  Banig. 


10 

Zoilo,  m.  fig.  Paralibac  libac. 

Zolocho,  Cha.  adj.    Tapang,  dongo,  diri 
batid. 

Zollipar,  n.  fam.  Pag  bachó. 

Zollipo,  m.  fam.   Bachó,  pag  bachó. 

Zona,  f    Tuna  nga  halaba  ug  haluag. 

Zoncería.  /    Catab-ang.~- fig.  y  fam.  Ca- 

maluya. 

Zonzamente,  adv.  m.  Matab-ang  caopay. 

Maluya  caopay. 
Zonzo,  za.  adj.    Matab-ang.— /^.  y  fam. 

Maluya,  culang  sin  pag  tagam. 

Zonzorrión,   na.  ádj.  fam.    Maluya  gud, 

culang  gud  sin  pag   tagam. 
Zoófago,  ga.  adj.    Mananap  nga  macaón 

sin  igeasímananap. 
Zoografía.  /   Casayoran  nga  tungud  san 

mga  mananap. 
Zoolatría.  /  Pagsingba  sa  mga  mananap. 
Zoología.  /-Casayoran  nga  tungud  sa  mga 

mananap. 
Zoológico,  Ca.  adj.    An  tungud  ó  cañan 

Zoología. 
Zoólogo,  m.  An  maaram  sin  Zoología. 
Zootecnia.  /.    Panobong    ug    pag  hopot 

sa  mga  hayop. 
Zootomía.  /  Pamosbos  sa  mga  mananap. 
Zopas,  com.  fam.  An  maluas  san  s  sugad. 

sin  c. 
Zopenco,  ca.  adj.  fam.    Lorong,  dongo. 
Zopilote,  m.  Tamsi  nga  madaguit. 
Zopisa.  /.  Taguc,  salong. 
Zopitas,  com.  fam.  An  maluas  san  s  nga 

sugad  sin  c. 
Zopo,    pa.    adj.    Pongcol. — fig.    An    diri 

gud    maaram  mag  buhat  ó  mag  yacan. — 

Quinto. 
Zoquete,  m.  Otud  nga  cahuy  nga  halipot 

ná.— fig.    Pinit   nga  tinapay.—/^-.  y  fam. 

Tauo  nga  maraut  an  iya  cabaedao,  habobo 

ug  matamboc. — fig.  y  fam.  Tapang. 
Zoquetero,   ra.    adj.    Maquiquilimos  sin 

mga  pinit  nga  tinapay. 
Zoquetudo,   da.  adj.    Maraut  an  iya  ca- 
baedao ó  cahimo. 
Zorita,  adj.  Limocon. 
Zorongo,   m.    Podong. — Pongos. — Sayao. 
Zorra.  /  Mananap  nga  sorra,  mabaho  ca- 
opay, maquimananap  ug  maquitamsi. — fig. 

Malimbong.— fig.  y  fam.  Cahubog. 
Zorra.  /    fam.    Babaye  nga  bigaon,  ma- 
raut an  batasan. 

Zorrastrón,  na.  adj.  fam.   Malimbong. 
Zorrera.  /    Taragoan  san  mananap  nga 

sorra.— fig.    Alimooc— fam.   Cabug-at  sa 

oló. 
Zorreria.  /.  Baga  lararíg  ,san  maoanap  nga 

sorra.— fig.  y  fam.   Caladngan-an.      ; 


zo-zu 

Zorrero,  ra.  adj.  Sacayán  nga  mabug-at, 
diri  matulin. — Perdigón  zorrero.  Poroponglo 
hay  nga  darodaco. — Perro  zorrero.  Ayain 
nga  paratocob  sin  sorra. — fig.  Malirnbong. 
— fig.  An  mapaorehe.--w.  An  ssinosoholan 
sin  pag  patay  sin  mga  mananap  nga  ma- 
darahug    sa  mga  buquid  nga  cañan  hadi- 

Zorro,  rra.  adj.  Sacayán  nga  mabug-at, 
diri  matulin.- — m.  Sorra  nga  lalaqui. — Anit 
sin  sorra.— fig.  y  fam.  Hubia,  mahubia. — 
fig.  y  fam.  Malirnbong. 

Zorrocloco,  m.  fam.  Hubia,  mahubia. — 
fam.  Ogay  ogay. 

Zorrón,  m.  Maquibabaye. 

Zorronglón,  na.  adj.  fam.  Hubia,  mahu- 
bia, poscanon  in  sinusugo. 

Zorruela.  /.  Sorra  nga  babaye. 

ZorriielO.  m.  Sorra  nga  lalaqui. 

Zorruno,  na.  adj.  An  tungud  ó  cauan 
sorra. 

Zorzal,  m.  Tamsi  nga  daransiang. 

Zoster.  /.  Nuca. 

Zote.  adj.  Tapang. 

Zozobra.  /.  Pag  cucurii,  in  quinucurian  ná 
an  sacayán. — fig.  Casáquit,  cayogot,  cacu- 
rian. 

Zozobrante,  p.   a.  Nag   cucuri. 

Zozobrar,  n.  Pag  cucurii;  in  quinucurian 
ná  an  sacayán. — Bungcag  ó  lonud  an  sa- 
cayán.— fig.  Sáquit,  bido,  yogot. 

ZU 

Zúa.  /•  Máquina  nga  gamit  sin  pag  saroc 
sin  tubig  sa  mga  salug. — Paod  sa  mga  salug. 

Zubia,  f.  Agus,  caagusan. 

Zucarino,  na.  adj.  May  asacar. 

Zuda.  /.  vid.  Zúa. 

Zueco,  m.  Sapin  nga  cahuy. 

Zuiza,  f.  Dula  ó  calipay  sin  mga  casol- 
dadosan  cún  mga  tauo  nga  nag  bibiste 
nga  dao  mga  soldados,  fig.  Pag  susuhay, 
pag  auay. — fig.  Pag  baton  baton  sin  polong. 

Zuizón.  m.  Bambo,  salsalon,  pusil,  etc. 

Zulacar,  a.  Pag  buli. 

Zulaque,  m.  Buli. 

Zulla.  /.  fam.  Tae  sin  tauo.  Banua  nga 
ilahas. 

Zullarse.  r.  fam.  Pag  oro. — Pag  otot. 

Zullenco,  ca.  adj.  fam.  Maotot. 

Zullón,  na.  adj.  fam.  Maotot. — m.  fam. 
Otot  nga  diri  malia. 

Zu macal,  m.  Mga  tanum  nga  sumaque, 
casumaquihan. 

Zu  macar,  m.  Mga  tanum  nga  sumaque, 
casumaquihan. 

Zumacar.  a.  Pag  abo  sa  mga  anit  sin  su- 
maque. 


ZU 


629 


Zumacaya.  /•  Tamsi  nga  sugad  sin  ta- 
labon. 

Zumaque,  m.  Tanum  nga  sumaque,  nga 
gamit   sin  pag  abo  sa  mga  anit. 

Zumaya,  m.  Tamsi  nga  sugad  sin  talabon. 

Zumba./.  Lorolínganay;  aroagong. 

Zumba./.  Hagorong. — fig.  Dorogas,  tiao 
tiao. 

Zumbar,  n.  Hagorong;  agubohob;  yagong 
yong;  ngoyo  ngoyo;  taguiyong;  canog  cog; 
dogtong;  dagoldol;  conog. — fig.  Pag  doro 
gas,  pag  tiao  tiao. 

Zumbel,  m.  Gamo,  gamo-an.— fam.  Curiot. 

Zumbido,  m.  Canog  cog;  conog;  yagong 
yong;  huligong;  tagui-yong;  dagol  dol. 

Zumbo,  m.  vid.  Zumbido. 

Zumbón,  na.  adj.  Madorogas,  matiao  tiao. 

Zumiento,  ta.  adj.  Dugaan. 

Zumülo.  m.   Banua;  tipsia. 

Zumo.  m.  Duga;  arat.— fig.  Polos,  capul- 
sanan. 

Zumoso,  Sa.  adj.    Dugaan. 

Zuño.  m.   Curiot. 

Zupia.  /.  Alacsio  nga  lubog  nga  maraut 
an  rasa.— _/ff.  Maraut  an  rasa;  macal ooy 
pag  quit-on.— fig.  Baya  ná,  uaray  ná  polos. 

Zurana,    adj.  Limocon. 

Zurcido,    m.  Sinursi,    tinahi. 

Zurcidor,  ra.  adj.  Masursi,  matahi. — s. 
Parasursi.  paratahi. — m.  y  /.  fig.  y  fam. 
Parasorug  sorug. 

Zurcidura.  /•  Pag  sursi,  pag  tahi.— Sinur- 
si, tinahi. 

Zurcir.  71.  Pag  sursi,  pag  tahi.— fig.  y  fam. 
Pag  búa. 

Zurdo,  da.  adj.  Uala,  ual-hon,    tiguiuala. 

Zuiza.  /.  Pag  susuhay,  pag  auay. 

Zuro.   m.  Aplan. 

Zuro,  ra.  adj.  Limocon,  balud. 

Zurullo.  /  fam.  Tae.  Tipie  sin  bisanano 
nga   halaba   ug  malidong. 

Zurra.  /.  Pag  abo  san  mga  anit  basi  ma- 
cuba an  barahibo. — fig.  y  fam.  Pag  hampac, 
pag  dabal,  pag  latub. — Mga  bohoc.— fig. 
y  fam.  Pag  dayon  sin  pag  buhat,  sin  pag 
basa,  sin  pag  surat,  etc. 

Zurrador,  ra.  s.  Paraabo  san  mga  anit. 
— Parahampac,   paralatub. 

Zurrapa,  f.  Lagud;  sapuc— fig.  y  fam. 
Bisan  ano  nga  uaray  gud  polos. 

Zurrapiento,  ta.  adj.  Laguron;  mahugao. 

Zurraposo,  sa.  adj.  Laguron;    mahugao. 

Zurrar,  a.  Pag  abo  san  mga  anit  basi 
macuha  an  barahibo. — Pag  hampac,  pag 
dabal,  pag  latub,  pag  balbag,  pag  humal, 
pag  iabag,  pag  lapinca,  pag  dagbus,  pag 
hagay,  pag  lamba.—  r.  Pag  oro,  in  diri 
tinutuyo. — Tubal. 

77 


630 


zu 


Zurriaga.  /.  Rebenque. 

Zurriagar,    a.    Pag   rebenque,   pag    ham- 

pac. 
Zurriagazo,  m.  Pag  rebenque,  pag  ham- 

pac;  laptong. — fig.  Casáquit,  cacurian;  bad- 

long. 
Zurriar,  n.  Hagorong. 
Zurribanda.  /.   fam.    Pag  rebenque,  pag 

hampac,    pag  latub. — fam.  Pag  surusuhay, 

paguidabal-dabal . 
Zurriburri,    m.  fam.    Tauo  n*a    tarama- 

yon. 
Zurrido,  m.  Hagorong. 


ZU 

Zurrir,   n.  Hagorong. 

Zurrón,  m.    Sopot    nga    anit  nga  gamit 

sin    pag    dará    san  balón,  etc. — Panit  sin 

bonga.  —  Balonan.— Babalonan. 
Zurrona.  /.  fám.  Babaye  nga  maraut  an 

batasan. 
Zurruscarse,   r.  fam.    Pag  oro;  iguit. 
Zurrusco,  m.  fam.  Pinit  nga  tinapay  nga 

pinasugba. 
Zutano,   na.  m.  f  fam.  Cuan. 
¡Zuzo!  Pag  tiyo  tiyo. 
Zuzón,  m.  Banua  nga  darodamo   an  mga 

saring-sing  nga  mga  pula. 


A.  M.  D.  O.  I.  v.  :m.  &t  P».  N.  F. 


REFRANES,  ADAGIOS  Y  ACERTIJOS 


Agacoy.  Especie  de  cangrejo  pequeño. — 
Inagocoy  an  pag  lacat  niya.  Anda  hacia 
atrás  como  el  cangrejo. 

Anagasi.  Árbol  que  tiene  la  hoja  negra 
por  una  parte  y  por  otra  blanca. — Baga 
binarían  sin  anagasi  an  dagat.  La  mar  está 
muy  brava. 

Aghas.  Dao  naaghas  ná  siya  lamang.  El 
que  se  queda  abobado  sin  saber  qué  hacer. 
— Aghas.  Árbol  seco  sin  caer. 

Agao.  Arrebatar. — De  los  que  quieren 
ser  todos  principales.  Nag  agao  sira  sin 
cadato. 

AnoÜng.  Árbol  grande  y  fofo.  Baga  nag 
dadaco  ca  nga  anoling.  Se  dice  de  los 
de  grande  cuerpo,  que  parecen  de  muchas 
fuerzas  y  son  flojos. 

Ansag.  Cañizo  ó  trampa  para  coger  pes- 
cado ó  camarones.  Dao  ansag  ná  nga  sa- 
cayán.  Se  dice  de  la  nave  que  está  muy 
abierta  y   hace  mucha  agua. 

Apay.  Hoja  de  gabe,  ya  negra  ó  amoratada. 
— Dao  nangapay  sin  casina.  Se  dice  de 
los  muy  coléricos. — Dao  nangapay  ná  si 
Juan  sin  capungut.  De  coraje  se  ha  pues- 
to negro  Juan. 

Aporong.  Planta  como  camote,  con  flores 
blancas  y  hermosas. — -Baga  bucad  nga 
aporong  siya.  Se  dice  del  que  viste  .de 
blanco  y  sale    bien  vestido. 

Aragayday  ó  dagayday.  Planta  que  se 
extiende  mucho  en  las  playas,  y  su  flor 
es  colorada. — Baga  nabucad  nga  aragay- 
day. Se  dice  de  los  que  visten  de  colorado. 

Aricomo.  Especie  de  cangrejo  que  se  ocul- 
ta en  la  arena.— Baga  aricomo  ná.  Se  dice 
de  los  que  están  encogidos. 

Aroguisac.  Plátano  que  ya  está  casi  ma- 
duro y  en  sazón  para  cogerse. — Nagarogui* 
aac  ná  an  masáquit.  Se  dice  del  enfermo 
que  está  ya  para  morir. 

Ata  ata*  Árbol  algo  negro.— Baga  ata  ata 
ná  siya.  Se  dice  de  los  que  se  han  pues- 
to negros-  con  el  soL 


B 


Bagol.  Segunda  cascara  del  fruto  del  coco. 
— Dao  nag  laga  nga  bagol.  Se  dice  de  los 
que  presto  se  enojan  y  presto  se  aplacan; 
y  de  los  que  dan  grandes  muestras  de 
una  cosa,  y  pronto  se  desvanece  todo. 
Bahay.  Árbol  que  lleva  unas  ramillas  y 
dentro  unos  granos  muy  colorados  y  fuer- 
tes.— Baga  bahay  an  mata.  Se  dice  de  los 
coléricos  que  tienen  los  ojos  muy  encendidos. 
Batong.  Red  gruesa  y  recia  para  cazar 
puercos. — Dao  ñauara  nga  batungan.  Se 
dice  de  lo  que  se  pierde,  ó  se  ve  entre 
las  manos  sin  provecho,  y  de  los  que 
pierden  la  ocasión,  que,  una  vez  pasada,  no 
volverá  más. 
Baug.  Racimo  del  abacá  ó  plátano  de  pe- 
pitas, difícil  de  digerirse. — Bagaquinmaon 
sin  baug.  Se  dice  de  los  que  toman  al  fiado. 
Bihud.  Huevas  del  pescado. — Baga  bihud 
ná  an  catipon.  Se  dice  cuando  se  juntan 
muchos  para  tratar  algún  asunto. 
Bilibug.  Agujero  en  el  fondo  de  la  em- 
barcación, para  saber  el  grosor  de  la 
misma  y  para  agotar  el  agua  cuando  está 
en  seco;  y  es  causa  de  irse  á  fondo,  si 
se  abre  navegando,  y  no  se  advierte. — 
Dao  tinotoc  nga  bilibug.  Se  dice  de  los 
que  descubren  el  peligro,  y  lo  remedian. 
Bunglas.  Árbol  á  que  no  se  arrima  y  tre- 
pa enredadera  alguna.- -De  los  que  están 
libres  de  pleitos  y  cuidados.  Nabunglasan 
(acó)  sin  capolonganan,  sin  eabarac-on,  sin 
buhat. — De  los  destituidos  y  pobres,  que 
no  tienen  á  quien  poderse  arrimar.  Na- 
bunglasan (acó)  san  ngatanan. — De  los  ava- 
rientos. Bunglas  dao  si  cuan,  cún  baga  ¿a- 
huy,  cay  maimot. 
Boro.  Quitar.— Baga  binoroan  nga  alirna- 
ngo  ó  namuc.  Se  dice  del  que  le  han 
quitado"  las  fuerzas  ó  ánimo. 


Cflblfg*  Murciélago  grande  cjue  se  cuelga» 
de    los  árboles^  y  es  de  mal  dor^Bagtt 


bínoronan  ó  guinhahaponan  sin  cabug.  Se 
dice  de  lo  que  huele  mal  y  de  los  que  no  se 
mudan  de    ropa. — Este  mamífero  cuando 
opera,  echa  el  estiércol  hacia  arriba,  y  cáe- 
le en  el  cuerpo,-y  así    se  dice:  Dao  naiti 
nga  cabog.  El  que  escupe  al  cielo,  en  la 
cara  le  cae. — Cuando  dicho  mamífero  pare, 
se    agarran  sus  hijuelos  de  los  pechos    y 
no    los    suelta  hasta  que  puedan  volar,  y 
así  se  dice:  Dao  nag  hahambin  nga  cabug. 
De  los  que  consiguiendo  un  real,  lo  atan 
con  siete  nudos. — Dao  nagpile  nga  cabog. 
De   los    que    escogen  mal,  pensando  que 
aquello   era  lo  mejor. 
Caladcad.    Hervir.  De    los  que  agonizan. 
Nag  caladcad  ná  an  guinhaua,  matonog  ná 
an  dughan. 
CacailOg.  Mariposa  grande,  de  varios  co- 
lores.— Baga   si  cuan  cacanog  ná.  De  los 
que  visten  de  color  y  con  elegancia. 
Cagatlg.    Especie  de  cangrejo. — Baga  bi- 
nuhian  nga  cagang.-  Se  dice  de  los  que  sa- 
len fallidos  en  lo  que   confiaban;   y  de  los 
que  descuidándose  un  poco  cada  uno    se 
va    por    su  lado. — Dao  nag  tipon  sin  ca- 
gang.  Se  dice  de  los  que  creen  tienen  toda 
la  gente  reunida,  y  se  han  huido  los  pri- 
meros.— Baga  bibilinon  nga  cagang.  Se  di- 
ce   de    los  que  encargan  á  otros  que    se 
aguarden,   y  huyen. — Baga    binuhian    nga 
cagang.  Se  dice  de  los  niños  cuando    sa- 
len  de  la  escuela. 
Cagas.    Panal    sin   miel. — Dao  cagas  cún 
potiocan.  Se  dice  de  lo  vano  y  sin  fruto; 
y  del  que  no  recibió  paga  por  su  trabajo 
y  del    que  se  cansa  en  vano. 
Cagud.  Comer  el  perro  la  caza  que  coge. 
Cuando    los    cazadores  sospechan  que  el 
perro  se  ha  comido  la  caza,  y  lo  hechan 
de  ver,  porque  viene  harto,  amárranle  has- 
ta que  tiene  hambre,  y  después  le  sueltan 
y  van    tras  él  hasta  dar  con  la  caza  que 
había    empezado    á  comer;  y  asi  se  dice: 
Baga  nacatoon  sin  cagud.  De  los  que  con 
auxilio    de    otro  hallan  lo  que  buscan,  y 
de  los  que  hallan  las  cosas  sin  ir  de  pro- 
pósito á  buscarlas. 
Calan  i  can.    Adelantar   en    bienes,   etc.— 
Baga  quilanican  sin  bahande.  Del  que  pres- 
to se  hace  rico. 
Cal  api.     Bejuco    largo   y  grueso  de  fruta 
arracimada    con    cascara    amartilla.  Baga 
hinolog  nga  calapi,  cún  madüas  ná  an  ma- 
saquit.  Se  dice  del  enfermo  descolorido  y 
flaco. 
Calarao.    Canastillo    hecho    de   hojas  de 
bario    ó    pangdag,   las  que  vuelven  hacia 
abajo  al  formar  el  repulgo  ó  borde  y   así   | 


no  puede  ya  ser  añadido  ni  dar  de  sí. — 
Calarao  bá  ini,  nga  di  ná  matubo?  Se  di- 
ce de  la  gallina,  puerco  ú  otra  cosa  que 
de  suyo  podia  crecer,  y  ya  no  crece  más. 

Calocal.  Vasera  de  bejuco,  colgada  para 
poner  platos,  etc.-^Baga  binitay  nga  ca- 
local. Se  dice  del  que  está  perplejo  y  no 
se  determina. 

Capuy  capuy.  Paletilla  del  estómago.— 
Dayag  ná  an  capuy  capuy,  masooc  ná  in 
dughan.  Se  dice  de  los  muy  flacos  y  con- 
sumidos, que  se  les  cuentan  los  huesos. 

Carad.  Pájaro  como  tordo  de  grande. — 
Carad  ca  ná.  Pareces  un  tordo  flaco. 

Casili.  Anguila — Dao  cabuhian  nga  casili. 
Se  dice  de  los  que  pierden  la  ocasión. 

Cauil.  Anzuelo. — Dao  linmamon  sin  cauil. 
Se  dice  de  los  que  han  caído  en  el  enga- 
ño ó  lazo,  y  de  los  que  se  dejan  llevar 
de  una  pasión  ciega. — Dao  nacalouas  sa 
cauil. — De  los  que  escaparon  de  algún  pe- 
ligro.— Macabuhi  an  isda  cun  uaray  tul-na 
an  cauil,  ngan  cún  diri  sumangit  sa  baba. 
Se  dice  de  los  que  entienden  pronto  el 
engaño,  y  no  se   dejan  engañar. 

CulapO.  Hierba  que  nace  en  los  bajos  de 
la  mar. — Baga  hinoolian  nga  culapo.  Se 
dice  de  los  que    van  despacio   en  lo  que 

hacen. 

D 

Dabong.  Caña  nueva  y  tierna. — Baga  ti- 
nubo  nga  dabong.  Se  dice  de  los  que 
crecen  aprisa,  y  de  los  que  medran. — Dao 
quinalasan  nga  dabong.  Se  dice  de  los  que 
se  cortan  ó  turban  y  mudan  el  color. — 
Baga  ca  managabong.  Se  dice  de  los  que 
buscan  con  diligencia  alguna  cosa. 
Dagami.  Pueblo  en  la  isla  de  Leyte. — Aga 
sin  dagamin-on.  Se  dice  de  los  que  se 
levantan  tarde. 

Dagum.    Aguja. — Baga    nauad-an  sin  da< 

gum,  baga  nahologan  sin  dagum.  Se  dice 

del  que  anda  solícito  y  cuidadoso  buscando 

alguna  cosa. 

Da  I  airo  (darairo).    Yerba    que  nace  en  el 

agua,  siempre  viva,  y  aunque   la  hundan, 

luego    vuelve    á   flotar.— Baga  cacahigon 

nga    dalairo.     Se  dice  de  los  importunos 

que  aunque  se.  les  eche,  vuelven  luego. 

Damag.  Oprimir.— Bá  maholog   an  langit, 

'hidadamagan    quita    ngatanan.   Si  el  cielo 

se  cae,  á  todos  nos  coge. 

pila.  Lengua.  Halabay  nga  dila,  ó  usa  cada- 

ngao  an  dila.  Se  dice  de  los  que    hablan 

¡mucho,  y  de  los  que  no  guardan  secreto, 

Dogmófl.  Montón  de  broza  ó  hierba    que 


D 

hacen  los  puercos  cuando  llueve  mucho 
ó  las  puercas  para  parir. — Dao  nag  buhat 
sa  dogmon.  Se  dice  de  los  que  se  levan- 
tan mal  aderezados  y  descompuestos,  co- 
mo sale  el  puerco  del  dogmon. 

H 

Hupao.  Falto.  Hupao  sin  buot.  El  que 
no  tiene  juicio.  Hupao  sin  isug.  Cobarde. 

Huram.  Prestar;  pedir  prestado. — Huram 
sin  guiuananon.  Se  dice  de  los  que  piden 
prestado,  y  nunca  más  lo  devuelven. 

Hurao.  Tiempo  de  secas,  que  no  llueve. 
— Baga  nag  huhulat  sin  hurao.  Se  dice  de 
los  perezosos  que  nunca  hallan  oportu- 
nidad. 


I 


IHng.  Especie  de  pájaro  como  tordo,  sin 
plumas  en  la  cabeza. — Baga  iling  ná.  Se 
dice  de  los  muy  calvos. — Baga  nacasalid 
nga  iling.  Se  dice  de  los  inquietos  y  muy 
desasosegados. 

Ipit.  Cogerse  ó  apretarse  entre  alguna  par- 
te.— Baga  hinip-tan  ca  ná.  Se  dice  del  que 
se  queja  mucho  como  el  que  se  ha  co- 
gido los  dedos  entre  tablas,  etc. 

Itay.  Pez  pequeño;  andan  muchos  juntos. 
— Baga  tinohog  nga  itay.  Se  dice  de  los 
que  son  iguales. 


L 


Labayatl.  Trompo  largo. — Baga  nadogong 
nga  labayan.  Se  dice  de  los  que  van  con 
presteza  á  cumplir  el  mandato  ó  negocio. 

Laboro.  Virotillo  de  la  cerbatana. — Dao 
hinoyop  nga  laboro.  Se  dice  de  los  malo- 
grados. 

Lactu.  Resina  del  árbol  tugup,  de  la  que 
hacen  liga  para  coger  pájaros,  por  ser 
muy  pegajosa. — Baga  nagogom  sin  lactu- 
Se  dice  de  los  que  pronuncian  mal  ó  no 
forman  palabras,  porque  parece  que  tienen 
pegada  la  lengua. 

Labíng.  Especie  de  pescado  que  se  arru- 
ga mucho  cuando  se  cura  al  sol  ó  al  hu- 
mo.— Baga  naloonan  nga  lahing.  Se  dice 
de  los  muy  flacos  y  arrugados. 

Layoan.  Árbol  cuya  fruta  es  como  boto- 
nes y  agria. — Baga  nag  sam  sam  sin  la- 
yoan. Dícese  de  los  disgustados  y  desa- 
bridos.— Baga  namonga  nga  layoan.  Del 
que  está  muy  lleno  de  bubas. 

Lais.  Caña  ú  otra  cosa  aguzada,  q^ue  cor- 
ta   ó-   hiere. — Baga    naquig  agao  Sin  lais. 


Se  dice  de  los  que  andan  en  porfías,  en 
dimes  y  diretes. 

Lalas.  Desollarse  por  causa  de  algún  gol- 
pe, resbalón,  etc. — Pabay-an  ta  an  caíalas. 
Se  dice  de  los  que  se  arrojan  á  un,  riesgo 
no  muy  grande.  Y  cuando  el  riesgo  es 
muy  grande  ó  mortal,  se  dice.  Pasibay- 
an  ta  in  camatay. 

Laniban.  Especie  de  insecto,  todo  dorado 
de  color  de  esmeralda. — Baga  bong  cog 
sin  laniban.  Se  dice  de  lo  muy  liso  y 
terso,  y  del  que  tiene  cutis  muy  blando 
y  regalado. 

Laua.  Araña.  Baga  nag  linaua  ná.  Se  di- 
ce del  que  anda  bagabundo. — Baga  nag 
cabot  bot  nga  laua,  baga  nag  caoro  nga 
laua.  Se  dice  de  los  que  padecen  de  cá- 
maras. 

Lauin.  Arrastrar  ó  llevarse  alguna  cosa. 
— Linauinan  ca  pá  san  imo  sala.  Se  dice 
del  que  no  va  absuelto. 

Liring.  Hormigas  bermejas,  de  patas  largas. 
— Baga  naiquid  nga  liring.  Se  dice  de  los 
muy  delgados  de  cintura. 

M 

Manlalayog.  Culebra  larga  y  veloz. — Na- 
dupong  ná  an  manlalayog.  Se  dice  de  los 
que  siendo  ágiles  y  para  mucho,  parece 
que  se  han  entorpecido,  ó  que  han  perdi- 
do el  brío  y  la  viveza. 

Mongol.  Caña-dulce  que  no  crece  mucho. 
— De  los  bajos  de  cuerpo,  se  dice:  Mon- 
gol si  cuan  cún    tubo. 

O 

Ohong.  Hongo  que  nace  en  la  tierra,  an- 
cho y  blanco,  y  es  comestible. — Baga  mi- 
nulcag  .nga  ohong.  Se  dice  de  lo  que 
presto  florece  y  se  acaba,  se  deshace  ó 
desaparece,  y  de  la  prosperidad  que  du 
ra  poco. 

Ouac.  Cuervo.— Baga  caouacan  ná.  Se  di- 
ce de  los  que  visten  todo  de  negro,  cuan- 
do van  juntos;  y  de  los  cocos  cuando  hay 
muchos  secos  en  la  palma. 


Pauican.  Tortuga.  Dao  nag  anac  nga  pa- 
uicán.  Se  dice  de  los  que  desamparan 
sus  hijos. 

Piyas.  Mono  joven. — Baga  hinigotan  nga 
piyas.  Se  dice  de  los  que  dan  una  sola 
vuelta  al  taparrabos,  y  están  indecorosos. 

PocpOC.  Pájaro,  que,  cuando  canta  parece 


Q 

que  da  golpes.— Dao  pocpoc  lingi  lingi. 
Se  dice  de  los  que  andan  volviendo  lige- 
ramente la  cabeza  acá  y  allá. — Dao  nag 
pacang  nga  pocpoc.  Se  dice  de  los  por- 
fiados é  importunos. 


Q 

Quiboquibo.  Bazucar. — Nag  quiquiboqui- 
bo  ná  an  dughan  niya.  Se  dice  del  tur- 
bado ó  medroso. 

Quigar.  Cesto  de  hojas. — Dao  naorotan 
nga  quigar.  Se  dice  de  lo  que  suena  á 
vacío  ó  hueco. 

Quiyao.  Pájaro  que  anda  y  mora  en  las 
ciénagas  y  matorrales. — Dao  onogan  sin 
quiyao.  Sa  dice  de  los  caminos  cerrados. 
— Dao  paaga  san  quiyao.  Se  dice  de  los 
que  madrugan  mucho. — Dao  horonan  sin 
quiyao.  Se  dice  de  la  posada  mala  y  desa- 
comodada. 

Quitlí.  Pez  pequeño  que  anda  al  amparo 
de  algún  pez  grande.— Dao  tumatagbo  nga 
quiñi,  cay  cumucop  cop  sa  daco  nga  isda. 
Se  dice  de  los  que  se  acogen  al  amparo 
de, algún  poderoso. 

Quimit.  Estar  para  dispararse  el  balatic, 
que  ya  agarra  poco.— Baga  quimit  cún 
balatic.  Se  dice  del  que  está  pronto  á  obe- 
decer; ó  del  que  está  pronto  á  hacer  al- 
guna cosa  buena  ó  mala. 

Quimpe.  Especie  de  cangrejo  de  agua  dul- 
ce-— Dao  tinuboc  nga  quimpi,  nangang 
cang,  nangarao  carao.  Se  dice  de  los  que 
pernean  y  patalean  como  los  niños  eno- 
jados. 

Quiuisquiuis.  Millas  del  pescado  junto 
á  las  agallas,  que  no  se  aprovechan. — Ba- 
ga nahatag  sin  quiuis  quiuis.  Se  dice  del 
que  da  lo   que  no  es  de  provecho. 


S 
Salicubcub.  Lazo  para  coger    al    pájaro 


en  su  nido. — Baga  salicub  cub  ná.  Se  dice 

del  que  cae  boca  abajo. 
Sanga.  Rama;  echar  ramas  el  árbol. — Dao 

nag  sasanga  ná  an  baba  mo.  Se  dice  del 

que  habla  mucho. 
Sicup.  Especie  de  gavilán    furioso    y    de 

grandes  ojos. — Dao  mata  sin  sicup.  Se  di- 
ce de  los   que  miran  con  ira. 
Sllgud.  Aguijón. — Dao  binilinan  sin  sugud. 

Se  dice  de  los   que  quedan  con    rencor  y 

no  satisfechos. 


T 


Tabiglli.  Árbol  de  mangle;  su  fruta  es  co- 
mo una  naranja  grade,  pero  no  se  come, 
y  está  llena  de  pepitas. — Baga  nacapili  acó 
sin  tabigui.  Se  dice  de  los  que  escogen  mal. 

Talabong.  Ave,  especie  de  garza  blanca. 
— Baga  talabong  ná,  cún  nag  papanapton 
sin  busag  lá.  Se  dice  de  los  que  visten  to- 
do de  blanco. 

Tila*  Mariscos  en  bajos  de  mar,  que  cuan- 
do quedan  en  seco  chillan  mucho. — Ba- 
ga hinob-san  nga  tila.  Se  dice  de  los  que 
hacen   ruido. 

U 

Umang.  Especie  de  cangrejos. — Baga  guin- 
caon  sin  omang.  Se  dice  de  los  mal  tras- 
quilados. 


Diri-  mabubugto  an  pisi  sa  cadagcoan, 
cundi  sa  cadioan.  No  se  rompe  la  cuerda 
por  lo  grueso  ó  fuerte,  sino  por  lo  pequeño 
ó  débil. 

Cún  di  mo  buut  masaraquitan  layon,  paca- 
tigurang  sa  batasan.  Si  quieres  vivir  sano, 
hazte  viejo  temprano- 

Aanhon  pá  an  cumpay  cún  patay  ná  an  ca- 
bayo.  Al  burro  muerto,  la  cebada  al  rabo. 

Hunahunaón  mo  anay,  ngan  san -ó  pag  bu- 
hata.  Antes  quete  ca?es,  mira  lo  que  haces. 


^Quien  mucho   abarca   poco   aprieta...     ... 

-El  que  al  ciclo  escupe,  en  la  cara  el  cae. 


An  nagsasarangapan  guti  an  capulsanan. 
An  matampoc  sa  langit,  pamimis  can  dao. 


=Alap-apon  bilason  matig-á  olicbon 

— Alat  nga  inalatuat  uaray  caboroc-an 

~An  pono  cauayan,  an  lauas  tuna,  an  da- 

hon     tabaco »     ...     ...     ... 

^-An  atop  duha  caparas,  an    harigui    duha 

calugas 

=An  nagbababá    natucal,    an   guinbababá 

nasaghid      

=An  quinotos  nabuhí,  an    quinutsan  nama- 

— An  can  Sta.  Ana  tibud  pono  hin  poro 
sangud  

=An  mga  cugon  busag  ná,  an  mga  cu- 
dal  rapac  ná,  an  duha  nag  tolo  ná  an 
hirayo     harani     ná 

— An  dahon  san  manda  panda  magpariho 
cahalapad 

— -An  dagat  guinpotos  han  langit,  an  langit 
guinpotos  han  tulan,  an  tulan  guinpotos 
han  bolbol,   an  bulbol  guinpotos  han  panit. 

=Ano  an  higot  han    balay 

— An  panonong  balaya  mag   calayog 

=An  buaya  nanganac  sin  casili,  an  casili 
nanganac  pagui,  an  pagui  nanganac  buti- 
ti,  an  butiti  nanganac  buscay,  an  buscay 
nanganac     limatoc 

— An  ulo  mananap,  an  lauas  puthao,  an 
icug  cahoy 

=An  nigo  san  buquidnon  hinoram  san  pa- 
tagnon  ug    uaray    ná    ulian. 

^An  nahiona,  naorhi,  an  naorhi,  mahiona. 

=Ayao   dida    acó    dida 

— Babaye  nga  mabaysay  nalugay  ha  oma... 
=Baboy  sa  cagurangan  an  barahibo  raysang. 

^Baboy  sa  cagurangan  pangasa  cún  orno- 
uang     

=^Balay  ni    culicugui  an  harigui  poro  barí. 

— Balagon  nga  binalagontay  paradaguít  han 
ugbos ...     

-—Balay  ni  San  Gabriel  libut    poro  badil... 

=Balicdon  pahac,  balicdon  pahac 

=Baston  han  capitán  tuna  an  taguan 

-—Bugsay  nga  bugsay  diri    man    natolen... 

--Busay  nga  babaye  inagui  ha  sulat 

=Buaya  ha  masbad  Domingo  an  panibad. 

= Baobao  an  liso 

— Binlad  sa  cagurangan  diri  nahihimo  oca- 
yon  ,     ... 

-Cabayo  ha  cagay-an  diri  nacaon  in  diri 
sinasacyan  ...     

--Cahoy  anay,  tubig  anay,  pag  cabato  ba- 
liuon     ...     ... 

—•Cahoy  nga  matinostinos  iguincacayacan 
saDios ... 

— Cahuy  ha  cahagna-an  asta  an  lauas    ga- 


An  búlalo.  El  búlalo. 

An  calapí.  La  fruta  del  calapi. 

An  cuaco.  La  pipa  de  fumar. 

An  manuc.  La  gallina. 

An  Sto.  Cristo.  El  Santo  Cristo  y  Cruz. 

An  humay.  El  palay. 

An  capayas.  El  árbol  papaya. 

An  tigurang.  El  anciano. 

An  langit  ug  an  tuna.  El  cielo  y  la  tierra. 


An  lubi.  La  fruta  del  coco. 
An  dalan.  El  camino. 
An  lubi.  El  coco. 


An  tugop.  El  árbol  grande  llamado  tugop. 
An  arado.  El  arado. 

An  dahon  nga  nag  cahulug.  Las  hojas  caí- 
das de  los  árboles. 

An  tiel.  Los  pies  al  andar. 

An  turo.  La  gotera. 

An  mais.  El  maíz. 

An  langca,  ug  an  togop.  La  nanea  y  el 
togop. 

An  cuto.  El  piojo. 

An  alimango.  El  cangrejo. 

An  cauil.  El  anzuelo. 
An  capayas.  Las  papayas. 
An  gucon.  Rodete. 
An  halas.  La  culebra. 
An  duyan.  La  hamaca. 
An  lura.  La  saliva. 
An  singbahan.  El  templo. 
An  casoy  ug  an    nugás.  El  árbol  casoy  y 
el  árbol  nugás- 

An  hamtic.  La  hormiga  que  llaman  hamtic. 

An  caguran.  Instrumento    de    hierro    para 

rallar  coco. 
An  asin.  La  sal  bisaya. 

An  candila.  La  candela. 


muton , 

=Calayo    ha    magtugatong,    baguiohon  di 

maparong    

=Carabao  ni  Baraulio  sa  bubut  an  pirino. 
— Catalipop-an    sa    ibabao,    cabagahan    sa 

ilarum ...     

=Casili  nga  guagua,  nagua  ngani  nalinti... 
— Cutsiyo    ni      Sta.    María    diri    nahihimo 

captan 

=Dalagan  suca 

=Daco  nga  tauo  diri  maaram  marguli  ... 
=Daco  nga  cahuy  namunga  poro  borobud. 
=Daco  nga  botiya  an  sulud  poro  onsita  ... 
— Daco  nga  tauo  inagui  san    macarasicas, 

uaray  pag  canas  canas 

— Damo  nga  mag  borugto  poro  de  calo  ... 
=Damo  nga  mag  borugto  usa  lá  an  tinai. 
=Damo  damo  nga  rrag  borugto  poro    na- 

ngongolub 

=Di  man  hadi,  di  man  padi,   ano  an    pag 

coronahi      

=Di  man  dangao,  di  mrín  dapal,  gatos  an 

magarayong ... 

-— Duha  nga  mag  bugto,  d;ri  naguiguiquita. 

=Duha  an  baluto,  usahí  an  nasacay 

=Dunut  ná  an  hapon,  diri  pá  an  paon  ... 
=Guinbibitay    iraga,    mapola    an    baba    di 

man    para  mama 

=Guinagatos,  yinoyocot  guinogubat  sin  bi- 

nutuc 

=Guintatamdam    han  anac  guin    hahangad 

han  caganac 

=Guintauag  ca,  uaray  ca  baton,  quinadto 

ca  nala 

=Guti  guti  nga  poro  libut  hin  magsusolo. 

=Gutiay    nga    poro  pito  an  luho  

=Guti  guti  nga  sapa  sinolud  sin  pito  nga 

isda  nanganac  sin  tagpito;  tiguha  cún  pira 

adto...  ... ..; 

=Guti    guti  nga  cahoy  namonga  hin  poro 

bolauan , 

—Guti  guti  nga  pisi  tinahos  pito  nga  buquid. 
=Han  buhi  pa  uaray  pág  ouang,  han  patay 

ná  nag  ouang ., 

--Ha  salug  ibono,  ha  irong  ca  igo.     •. 

=Hungut  ha  cagurangan  diri  nabibiauan... 

=Icao  an  nag  buca,  acó  quinita 

— Iduso    payag,    butungon    posil 

=Iito  ná,  uto  ná  sa  dahon  quiquitaá. 

=Ilubong  co,  corob,  bucaron  co,  borobud. 
=Inmagui    hi   maganay-ay    nga  guináatpan 

aq  dalan  nga  guincacamaligan     

=Ipilac  baga  sadoe  butongon  baga  usoc... 
=Isda  nga  marapay  dapay  nag  totoro  hin 

tamboc 

=Lampo  ná  an  páa,  diri  pá  an  bitiis 


An  bachao.  El  árbol  bacjao. 

An  pongapong.  La  cresta  del  gallo. 
An  dagum.  La  aguja. 

An  dulao.  El  azafrán. 
An  hablon.  El   telar. 

An  olalapihan.  El  ciempiés. 

An  catig    han   baluto.    Las     batangas    del 

baloto. 
An  carabao.  El  carabao. 
An  langca.  La  fruta  del  árbol  nanea. 
An  opo.  La  calabaza  llamada  opo. 

An  asó.  El  humo. 

An  bonga.  La  fruta  bonga. 

An  cuentas.  El  rosario  ó    cuentas. 

An  salug.  El  piso  de  casa  de  palmas  bra- 
vas, cañas,  etc. 
An  mayabas.  La  fruta  de  guayabas. 

An  bayud.  El  insecto  bayud. 

An  mata.  Los  ojos. 

An  chinelas    ug  sapin.  Chinelas  y  zapatos. 

An  higut     han    carabao.     El     cordel     del 

carabao. 
An  lacub.  La  caña  donde  destila  la    tuba. 

An  putiocan  nga  guinpopohag.  Las  abejas 
y  panal  cuando  ponen  debajo  de  ellas  humo. 
An  saguing.  El  plátano. 

An  Hnganay.   La  campana. 
An  minatay.  El  difunto. 
An  ulo.  La   cabeza. 


An  sungeaán.  Especie  de  tablero  con  siete 

hoyos.  Di  cuantos. 
An  cuticot.  Las  guindillas. 
An  uati.    La  lombriz  de  tierra. 

An  plauta    ug    an  talutang.  La  flauta  y  el 
talotan. 

An  otot.  El  pedo. 

An  salag.  El  nido. 

An  baba.    La  boca. 

An  payong.  El  quitasol. 

An  hangin.  El  viento. 

An  ubi.  El  ube  raíz,  comestible. 


An  ánay.  El  anáy. 
An  raya.  La  red  raya. 

An  bugsay;  El  remo  bugsay. 
An  ñipa.  La  ñipa. 


=Línofop  hí  boclutay,  riacadará  fiirí  rríá- 
lilipay ... 

— Linupad  baga  pingan,  hinapon  baga  bu- 
lauan    

=Lima  nga  mag  burugto  namamaba  poro 
caraha 

=Liquisan    ha    lauod 

=Madinga  madigumba  baga  puno  hin  Iauaan. 
— Maguipagui  in  gab-i  haroharigui  in  adlao. 
—Manuc    ni    Santiago  maaram  mag  tauag 

hin  tauo     

— Manuc    nga    quimbul   quimbul    nailarom 

an   bolbol. 

=Marahalon  nga  dahon,  Padi,  Hadi  naharoc. 
=Murado  an  baobao,  an  ilarum  cabatuan. 
=Nabacdao,    nasicacang,    nasaro  san  mga 

ponoan 

=Nag  buhat  ca,  di  man  imo,  an  napapag- 

buhat  uaray  quita,  cay  cún  quinita  nadiri. 
=Nag    cacahapon  in  adlao,  nag  cacalusad 

in    gab-i 

=Naguduc-uduc    uaray    tingug,    naguuang 

uaray   tinai 

=Nag  uuna  an  guipat,  naorhi  an  pisi.  ... 
—Nag    sasaya  san  gutiay  pá,  nag  huhubo 

han  daco  ná 

—Nag    tatabiguis    an   tamboc,  mala  balira 

an  culod ... 

—Nag  aatubang  mag  casibarauhon. 
.—Nag    singba  an  balay,  uaray  pá  an  tag- 

balay 


An  cauií.   Eí  anzueío.. 

An  atatahilao.  El  insecto  fosfórico. 

An  culo.    Las    uñas,    por  la  suciedad  que 

suelen  tener. 
An  balud.  La  ola. 
An  pandayan.  La  herrería. 
Ah  banig.  El  petate. 

An  linganay.  La  campana. 

An  catmon.  La  fruta  del  catmon. 
An  tabaco.  El  tabaco. 
An  cacao.  El  cacao. 

An  langao.   La  mosca. 

An  lungon.  El   ataúd. 

An  taplac.  La  sábana. 

An  lusong.    El    mortero  de  pilar  palay. 
An  dagum  nga    iguintatahi.    La  aguja  con 

que  se  cose. 
An  cauayan.  La  caña. 

An  atop.  El  techo  de  ñipa. 
An  casorongan.  Los  dos  extremos  del  te- 
cho de  la  casa. 
An  taro.  La  cera. 


^N-ag  babaha  sa  ibabao,  nag  bobobtac  sa 

obús.  An  atop,  an  solud  sa  balay.  El  te- 
cho, el  interior  de  la  casa. 
~Nag    lalayag  an  anac,  uaray  pá  an  cag- 

anac.  An  pono  san  cahuy.  El  tronco  del 

árbol  después  de  cortado. 
=Nahatag    lugaring,    cundi    nagi-isug.  An 

alug.  La  caña  que  usan  para  ir  por  agua, 

al  vaciarla. 
¿=NalingcuH,    napiyongeo,    nabuhat    dará- 

gangafl,  An  misay.  El  gato. 
— -Nalipay  an  nacabaya,  nabido  an  nacapo- 

rut.  An  otut.  El  pedo. 
^Nailarum  an    panit,  nabao  bao  an  onud. 

An    baticolon   san  manuc.  La  molleja  de 

la  gallina. 
— Natauo,  uaray  ig  anac;  iguin  anac,  uaray 

catauo.  An  bunay.   El  huevo. 
— Pud-lon,  di  malaya.    An  buhoc.  El  pelo. 
—Pugaran  san  lauod.  An  tilang.  El  taclobo. 
--Patay  an  nag  dadara,  buhi  an  guindada- 

ra.    An  baloto,  ngan  san  tauo.  El    baloto 

y  la  gente. 


=Pitaquia    ni    San    Roque  an  solud  puro 

diamante.  An  granada.  La? granada. 
=Quinudias  sa  baras,  dinolut   sa    palanas. 

An  lumut.  El  verdín. 
=Sinisico  pinapalad,  pisao,  ayao  pag  sumat. 

An  pisao.  Cuchillo  corvo. 
=*Siáy  sa  domog,  nag  dorongan  mamucas. 

An  bugsay.  El  remo  corto. 
=*Tubig  sa    ming    ming  uaray  áabuta  sin 

hangin.  An  sabao  sa  lubi.  El  agua  del  coco, 
z^Tubig  nga  quinaroscos.  An  tubo,  La  caña* 

dulce, 
ís¿Tubud,   hilao,    mahulo9.    An   aimud  satl 

ayam,   El  hocico  del  perro, 
s=sTican    san    cabata  nacausa  lá  caon.  An 

olonan.  La  almohada. 
«Tigbason,    diri    masamad.  An  tubig.  El 

agua. 
s^Tilad  nga  guti  inabut  sa  langit.  An  mata. 

Los  ojos. 
=sTolo  nga  mag  burugto  mag  pola  an  hita. 

An  sugang.  Las  trébedes. 
—Tolo    nga  mag  borugto  puro  nag  huhu- 


fongco.  Án  sugang.  Las  trébedes. 
=Usa  ca  ohay  nga  humay  nacacapono  san 

balay.  An  lámpara.  La  lámpara. 
=Usa    ca    alat    nga    ugat  sa    cagurangan 

caug  nat.  An    batong.    La    red  de  cazar 

puercos. 
=Usa    lá    an    sinudlan,  tolo  an  inulputan. 

An  bado.  La  camisa. 
=Usa  lá    nga    iguintatanom,  lima  ca  tauo 

nag  tatanom.  An  pag  surat.   La  pluma  de 

escribir. 
—Usa    ca    adlao    nga  lacat  duduha  lá  an 

tíunob,  danay  mag  tolo,  cún  nahipapa  qui- 

ring  quiding.  An  pag  pangui.  El    fangueo 

del  abacá. 
=Usa  lá  ca  tauo,  damo  an  teel.  An  bayud. 

El  insecto  de  muchos  pies,  llamado  bayud. 
=Yog  yogon  cabalagnan,  nanhuni  capuna- 

yan.  An  linganay.  La  campana. 
=Yog  yogon  harocay,  manhuni  capunayan. 

An  sista.  La  guitarra. 
—Balay    nga    busag  uaray  harigue,  uaray 

puerta.  An  bunay.  El   huevo. 
=Bato    nga  guinbaatan,  bato  an  guinbaat. 

An  cota.  La  cota  ó  pared  de  piedra. 
=Buaya    sa    masbad    iquinaaga    masibad. 

An  singbahan.  La  iglesia. 


=Cacíam-an  nga  mag  borugto  usa  ía  afl 
tinay-  An  cuentas  cún  rosario.  Las  cuen- 
tas ó  rosario. 

— Dumalagan,  dumalagan,  tomouad  obanon. 
An  balod.  La  ola  al  reventar. 

=Dunot  na  an  hapon,  uaray  pá  an  paon. 
An  carabao  nga  higot.  El  carabao  amarra- 
do por  el  hocico. 

=Iguinlubong  iton  minatay,  cundi  buhi  pá. 
An  bantud.  Montón  de  palay. 

=Iton  ca  ná,  bayao,  hulata  acó,  bayao.  An 
teel  ó  siqui.  El  pié. 

=Lahug  co  sa  cagurangan  diri  napa- 
pas-an.  An  halas.  La  culebra. 

=Naapo  ná  an  paa,  uaray  pa  an  bitiis.  An 
ñipa.  La  ñipa. 

=Naticocong,  naticacang,  nasaro  sa  capa- 
dian.  An  langao.  La  mosca. 

=Pinggan  sa  tubig  maguiring  guiting  an 
liguid.  An  quiñis  ó  alimango.  El  cangrejo. 

=Sacayán  sa  buhi  mag  hapon  an  uli  uli. 
An  sicohan.    La  lanzadera. 

=Sayo,  usa  nga  príncipe  mag  calain  lain 
an  biste,  uaray  natahi.  An  tamsi.  El  ave. 

=Baga  sinogud  sin  tona.  Se  dice  de  lo  que 
no  tiene  remedio. 


DICCIÓN  A  RIO 
BISA  YA  -  ESPAÑOL 

PARA  LAS  PROVINCIAS  DE  SAMAR  Y  LEYTE, 

COMPUESTO 

POR    ET. 

M.  B.  P.  Fr.  Antonio  Sánchez  de  la  Rosa, 

REI.IGÍOSO    FRANCISCANO. 

CORREGIDO  Y  AUMENTADO 

POR    EL 

R.  P.  Fr.  Antonio  Valeriano  Alcázar, 

DE    LA    MISMA  ORDEN. 

MANILA 


IMP.  Y  LIT.  I>E  SANTOS  Y  BERNAL 

Echagüc,   329-331,    Santa  Cruz. 

1914. 


Is  propiedad  de  la  Provincia  de  San  Gregorio  Magno,  de  Religiosos  Franciscanos  en  las  Islas  Filipinas. 


A  la  Juventud  Filipina. 


Os  recomendamos  el  estudio  del  presente  libro  para  aprender  á  perfección 
el  idioma  Castellano,  no  sólo  por  ser  el  más  rico  y  armonioso  que  han  inventado 
los  hombres;  el  que  habla  mayor  número  de  pueblos  civilizados  é  indepeadiei*- 
tes;  sino  porque  ha  de  ser  entre  vosotros  el  lazo  de  unión  más  íntima,  y  ha  -de 
contribuir,  más  que  otro  medio  alguno,  á  que  podáis,  sobre  este  sólido  funda- 
mento, construir  el  edificio  de  vuestra  propia  nacionalidad. 

Cierto  que  no  es  ésta  una  labor  del  todo  perfecta,  pero  nosotros  hemos 
cumplido  nuestro  deber,  y  os  dejamos  ancho  campo  para  que  vosotros,  aprove- 
chando las  energías  de  vuestra  capacidad,  podáis,  con  la  aplicación  y  el  estudio, 
elevar  este  trabajo  á  su  más  alta  perfección,  contribuyendo  así  al  engrandeci- 
miento de  vuestra  patria. 

EL  CORRECTOR. 


Advertencias  necesarias 

PARA    ESTA  EDICIÓN. 


Aunque  los  bisayas,  escribiendo,  usan  indistintamente  las  vocales  e,  i,  or 
11,  de  tal  modo  que  lo  mismo  escriben  eba  que  iba,  oac  que  ?/ac,  no  creemos 
ésto  motivo  suficiente  para  apartarse  del  orden  alfabético,  como  lo  hace  el 
-P.  Sánchez,  con  lo  cual  engendra  tal  confusión  en  el  manejo  del  Dicciona- 
rio Bisaya-Español,  que  no  es  extraño  el  que  muchas  veces  no  se  ha- 
llen ciertos  términos,   ó   sea  muy  difícil   encontrarlos. 

Para  obviar  este  inconveniente,  hemos  creído  acertado  seguir  dicho  orden 
alfabético,  debiendo  advertir  á  los  lectores,  que,  cuando  hayan  de  buscar  una 
palabra,  cuya  primera  vocal  sea  e  ó  /',  o  ó  u,  si  no  la  encuentran  en  la  pri- 
mera, esto  es,  en  la  e,  búsquenla  en  la  i,  ó  viceversa,  haciendo  lo  mismo  cuando 
principia  con  o  ó  u. 

•  Tampoco  nos  parece  bien  mezclar  la  y  griega  con  la  i  latina,  porque  ade- 
más del  inconveniente  dicho,  aun  los  mismos  bisayas  las  distinguen  muy  bien. 

Asimismo,  mientras  no  haya  una  regla  fija  que  determine  qué  palabras 
deben  escribirse,  en  bisaya  se  entiende,  con  b  ó  v,  con  //  ó  y,  somos  de  opinión, 
dejando  en  libertad  á  los  demás  para  que  opinen  lo  contrario,  si  así  les  place, 
que  debemos  acomodarnos  al  alfabeto    del   idioma  ó  dialecto  que  nos  ocupa. 

Ahora  bien;  como  dicho  alfabeto  carece  de  //,  v,  x  y  z,  (la  k  ha  sido 
introducida  nuevamente,  con  bastante  falta  de  gusto  estético  literario)  no  se  ad- 
mire el  lector  ver  escrito  cabayo,  siya,  cuc/iiyo,  etc.,  por  caballo,  silla,  cuchi- 
llo, etc.  Es  cierto  que  tales  palabras  son  castellanas,  pero  al  escribirlas  en 
un  idioma  ó  dialecto  extranjero,  no  nos  creemos  autorizados  para  hacerlo  con 
letras  que  este  idioma  ó  dialecto  no  posee;  ni  mucho  menos  nos  parece  bien 
usar  ad  libitum  la  b  ó  la  ?-,  la  //ó  la  y,  como  suele  hacerlo  el  P.  Antonio. 

Las  letras  iniciales  B.  C.  G.  L.  P.  significan,  respectivamente,  que  la 
raíz  ó  término  á  que  se  refieren  se  usa  en  Borongan,  Catubig,  Guiuan,  La- 
uang  (a)  Llórente,  ó  Palapag,  sin  que  esto  quiera  decir  que  no  se  usan  ert 
los  demás  pueblos. 


DTCCIOKTARIO 

BI8AYA-ESPAÑOL 


DE  LAS  PROVINCIAS  DE  SAMAR  Y  LEYTE, 

-s&^SF 


A.  Voz  que  usan  estos  naturales  en  sus 
conversaciones.  San  pagabut  co  sa  iya 
balay  nacada  man  siya;  dagus  co  pagsu- 
matan  san  acón  tuyo;  á,  uaray  man  siya 
sa  acón  paglabut:  cadican  siton,  nageaca- 
rocayacan  siya  ngan  san  iya  bugto,  polong 
nira,  nga  diri  dao  sira  maalagad:  á,  dayon 
co  lusad.  .  .  .  Cuando  yo  llegué  á  su  casa 
•  estaba  él;  al  momento  le  manifesté  mi 
objeto;  á,  no  me  hizo  nada:  después  de 
eso  conversaban  él  y  su  hermano,  y 
decían  que  no  obedecían:  á,  al  punto 
bajé    yo 

A.  En  sentido  afirmativo.  ¿Macacapag- 
polud  ca  bá  siton  cahuy?  A,  ano  in  cadiri? 
¿Podrás  cortar  ese  árboi?  A,  cómo  nof 
¿Di  ca  manta  macacaobus  siton?  A',  obu- 
son  co  gud.  ¿No  podrás  concluir  éso? 
A,  lo    he  de  concluir. 

A.  En  sentido  negativo.  Quinaon  ca  man 
sin  babuy;  á,  uaray  acó  caon.  Tú  también 
has  comido  puerco;  á,  no  lo  he  comido. 
Icao  an  nangauat;  á,  uaray  acó  pangauat. 
Tú  has  robado;  a,  no  he  robado.  ¿Buot 
ca  siní?  /i,  diri  acó.  ¿Quieres  ésto?  A,  no. 

A.  Considerado  este  carácter  como  letra. 
A,  cún  maruruyag  siya  sin  ualo  ca  pisos, 
bobotongon  co  an  can  iya  carabao.  A, 
si  quiere  ocho  pesos,  compraré  yo  su 
carabao.  A,  cun  an  Padre  an  magsugo 
sa  acón  tutumanon  co.  A,  si  el  Padre 
me  manda,  cumpliré. 

Nota:  La  significación  de  esta  letra 
puesta  al  fin  de  la  voz  ó  á  la  conclusión 
de  la  raíz  en  los  verbos,  véase  en  el  Arte 
hispano-bisaya. 
AágUS.  Corriente.  Mga  aágus  san  tubig. 
Corrientes   de  las   aguas. 


A-arig.  Arrebatar,  conseguir  algo,  ponien- 
do los  medios.— Procurar  adelantarse. 

AB 

Aba.  j-.  Pechuga  de  ave.  ¿Iquinain  mo 
an  ábá  san  manuc?  ¿Dónde  has  puesto 
la  pechuga  de  la  gallina? 

¡Abaá!  interj.  ¡Abaá  pageamaopay  an 
Dios?  ¡Oh,  qué  bueno  es  Dios!  ¡Abaá 
pageadageo  san  mga  casaquitan  nga  iya 
babation!  ¡Oh,  qué  grandes  padecimien- 
tos sufrirá  él! 

Ab-ab.  ir.  Llevar  el  agua  ó  avenida  al- 
guna cosa.— Cundir  el  fuego,  consumir  lo 
que  encuentra. 

Ababácua.  s.  Pájaro  de  color  pardusco 
así  llamado,  que  anda  á  saltos.—  v-  An- 
dar ó  saltar  como  dicha  ave.  ¿Ano  ito 
nga  tamsi?  Ababácua  nga  naghohoni  dida 
sa  liguid  siton  sapa.  ¿Qué  pájaro  es  ése? 
Ababácua,  que  canta  ahí  á  la  orilla  de  ese 
arroyo. 

Abacá,  s.  Planta  ó  especie  de  pita  que 
se  cría  en  estas  islas  con  la  cual  se  hacen 
telas,  sogas,  cables,  etc.  La  hay  de  cul- 
tivo y  silvestre. — Pag-abacá.  v.  Coger 
dicha  planta  para  beneficiarla. — Caabac- 
han.  s.  Plantío   de  abacá. 

Abaga.  s.  Entrañas  ó  el  interior  de  los 
animales. 

Abaga.  s.  Hombro;  cuarto  delantero  de 
los  animales. 

Abay.  s.  Convoy.-—  v.  Ir  en  convoy, 
acornpañar.  Pagabay  dao  quita  sinin  aton 
pagsacay  ngadto  sa  Manila,  cay  morosun. 
Vamos  en  convoy  navegando  para  Manila, 
porque  hay  moros.  Pangabay  quita, 
Vamos  en  compañía. 


6  AB 

Abay  abay.  s.  Durmiente  del  ala  del 
tejado  sobre  el  cual  descansan  los  sobre- 
quilos  del  edificio. — v.  Poner  ó  colocar 
dicho    durmiente. 

Abayao.  v.  Llorar  á  gritos;  dar  ala- 
ridos. 

Aban.  adj.  Palay  bien  pilado  y  hecho 
menudos  pedazos. 

Abang.  v.  Alquilar,  fletar,  arrendar  al- 
guna cosa s.  Alquiler;   flete. 

Abasatlgay»  s.  Planta  así  llamada;  su  raíz 
y  cogollo   son   comestibles. 

Abat.  v.  Sentir,  experimentar.  Linusad 
siya,  uaray  man  acó  abat.  Bajó  él,  y  no 
le  sentí-  Dacu  gud  an  cabido,  nga  ¡nabal 
niya.  Grande  fué  la  tristeza,  que  él  ex- 
perimentó. Gotum,  uhao,  cabudlay  uaray 
co  gud  abata  No  he  sentido  ni  hambre, 
ni  sed,  ni    cansancio. 

Abcay.  v .  Revolver  algo  con  la  mano, 
como  ropa  en  baúl,  almejas  en  cesto, 
etc. — -Escarbar.  Guinabcay  ni  Pedro  an 
panapton.  Ha  revuelto  Pedro  la  ropa. 
Guinabcay  san  manuc  iton  bobon  san  ca- 
mote. Ha  escarbado  la  gallina  la  tierra 
que  estaba  puesta  sobre  la  raíz  del  ca- 
mote. Ayao  pagabeaya  an  panapton  co. 
No  revuelvas  mi   ropa. 

Abé.  loe.  Pensar  que....  Abé  mo  nga  uaray 
acó  dinhi.  Pensabas  tú  que  no  estaba  yo 
aquí. 

Abi  abi.  v.  Agasajar,  convidar;  cortejar, 
regalar.  An  Guinoo  naabi-abi  sa  aton 
basi  higugmaon  ta  siya.  Kl  Señor  nos 
convida  para  que  le  amemos. 

Abiatl.  s.  Amigo.  Bulan  sa  Enero  an  iqui- 
namatay  san  acón  abian.  En  el  mes  de 
Enero  murió  mi  amigo. 

Abid.  v.  Derramar,  derramarse  líquido  de 
vasija.  Correr  agua  ú  otra  cosa  por  parte 
que  está  en  declive.  Nagaabid  man  iton 
imo  dará  nga  tubig.  También  se  derrama 
ese  agua  que  tú  llevas.  Tala  lá  nga  na- 
gaabid inin  borabud,  cay  mahurao.  Ape- 
nas corre  el  agua  de  esta  fuente,  porque 
es  tiempo  seco.  Duha  nga  burabud  sin 
mga  loha  nangangasa  iya  inga  mata-  Dos 
fuentes    de  lágrimas  brotan  de  sus  ojos. 

Abiog.  v.  Bambolear,  mecer,  columpiar, 
mover  el  incensario  á  un  lado  y  otro. 

Abis.  v.  Cortar,  disminuir  cosa  larga  cor- 
tándola; disminuirse,  desgastarse.  Dirí  co 
ná  ipahuhuram  inin  acón  bairan,  cay  naa- 
bis  caopay.  Ya  no  daré  presteda  esta  mi 
piedra  de  amolar,  porque  se  ha  des- 
gastado mucho.  Nasisina  siya,  cay  gui- 
nabisan  an  iya  anac,  Se  incomoda  él,  por 


AB 

que   han  cortado  el  pelo  á  su  hija.   Aabí- 
san  co  icao.  Te  voy  á  cortar  el  pelo. 

Ablay.  v.  Colgar  ropa  ú  otra  cosa.  Uaray 
acó  iguincacaablay  sinin  acón  layag.  No 
tengo  quien  me  ayude  á  colgar  esta  mi 
vela.  Cangina  san  caholug  co,  nahaablay 
acó  san  icaduha  nga  balitang.  Antes, 
cuando  me  caí,  quedé  colgado  del-  se- 
gundo escalón. 

Ablong  v.  Tirar,  arrojar  piedras  ú  otra 
cosa.  Ayao  acó  paglinabati,  cay  aablo- 
ngon  co  icao.  No  me  andes  tentando, 
porque  te  tiraré  piedras  ú  otra  cosa. 
Cangina  may  co  inablong  nga  ayam,  ibus 
mamatay.  Antes  tiré  (acerté)  á  un  perro; 
por  poco  muere- 

Abó.  s-  Ceniza. — Fogón. — v.  Hacer  ceniza. 
— Aderezar,  curar,  ablandar  alguna  cosa, 
poniéndola  en  lejía  de  cal. 

Aboabohatl.  adj.  Cosa  cenicienta. 

Abobo,  s.  Enredadera  así  llamada;  su  fruta, 
que  se  parece  á  unas  calabacillas,  es 
comestible. 

Abog.   v.  Bambolear,   mecer,  columpiar. 

Abohan.  s.  Fogón. — Pescado  ancho  y  de 
color  ceniciento.  Isda  nga  halapad  ug 
sugad  sin  abo  an  color  niya, 

Abohotl.  adj.  Cosa  de  color  ceniciento. 
An  manuc  co  nga  abohon  nagdaug  sa 
bulang.  Mi  gallo  ceniciento  ganó  en  la 
gallera. 

Abotlg.  v.  Ponerse  delante.  Ayao  camo 
paabong  san  luthang.  No  os  pongáis  de- 
lante del  cañón. — Rodear,  atajar,  cercar. 

Abquil.  i>.  Abrirse  embarcación  ó  quitarse 
alguna  tabla. 

Absub.  adv.  De  continuo,  ordinariamente. 
— v.  Hacer  ó  decir  así  alguna  cosa  con- 
tinua ó  diariamente. 

¡Abú!  Admir.  ¡Ayl  ¡Abú  pageamabangis! 
¡Ay  qué  cruel!  ¡Abú  pageamasabut  san 
sinin  bata!   ¡Qué  sabio  es  este  niño! 

Abuag.  v.  Derramar;  sembrar  palay  espar- 
ciéndolo; tirar  dinero.— Tirar  uno  el  pri- 
mero; tirar  de  repente  los  caracoles  para 
que  se  dividan  por  el  suelo. 

¡Abú  daol  adm. — interj.  con  que  se  ex- 
presan muchos  y  muy  diversos  movi- 
mientos del  ánimo  y  más  ordinariamente 
aflicción  ó  dolor.  ¡Abú  dao  caiha  ná  san 
sinugo  co  nga  bata!  ¡Ay,  cómo  tarda  el 
niño  que  yo  he  mandado!  ¡Abú  dao  pag- 
camaingat!  ¡Ay,  cómo  resplandece! 
Abubunao.  s.  Árbol  así  llamado. 
Abucay.  s.  Catatua,  ave  que  tiene  un  co- 
pete vistoso  y  bonito  en  la  parte  supe- 
rior de  la  cabeza,  y  que  encresta  cuando 
se  irrita;  es  de  color  blanco,  y  se  come. 


AB 

Inigoan  ni  Pedro  an  abucay,  ngan  uaray 
man  caholog,  cay  nabibitay  san  sanga 
nga  tinotongtongan  ni  ya.  Acertó  Pedro 
á  la  catatua,  y  no  cayó,  porque  quedó 
colgando  de  la  rama  en  que  estaba  posada. 
Abtld.  v.  Sembrar  el  palay  haciendo  hoyo 
en  la  tierra,  poniendo  en  cada  hoyo  unos 
cuantos  granos.  Buligui  cami  pag  abud. 
Ayúdanos  á  sembrar  palay.  Diri  acó  ma- 
cadto,  cay  harayo  an  guinaaburan  niyo. 
No  voy,  porque  está  lejos  el  sitio  donde 
vosotros  sembráis  palay. 
Abugho.  .s\  Celos. —  v.  Tener  celos. — s. 
Recelo,  sospecha.—?/.  Recelar,  sospechar. 
An  pag  abugho  danay  icapahanumdum 
sa  asaua  san  uaray  niya  nga  daan  hinu- 
numdumi.  Los  celos  son  algunas  veces 
Ja  causa  de  que  el  marido  (ó  mujer) 
piense  en  lo  que  no  se  acordaba. 
Abulong.  s.  Pimpollo,  niño  ó  niña,  criatura 

ó  planta  nueva  ó  tierna  aún. 
Abllt.  s.  Kl  puerco  de  monte  cuando  es 
presa  ya  de  los  perros,  ó  cuando  le  han 
cercado,  y  aún  cuando  le  van  persi- 
guiendo- 
Abut.  v.  Llegar. —  Comprender. —  Alcan- 
zar.— Coger  infraganti.  Diri  acó  maabut, 
cay  hataas  caopay.  No  llego,  porque 
está  muy  alto.  N  acacia  siya  sa  balay  san 
pagabut  co.  pastaba  él  en  casa  cuando 
yo  llegué.  Diri  sadang  abuton  san  aton 
habobo  nga  hunahuna.  No  puede  com- 
prenderse por  nuestro  corto  entendimiento. 
Didlo  co  siya  hiabuti  sa  dalan.  Le  al- 
cancé allí  en  el  camino-  Paabuton  mo 
cami  sin  calooy.  Alcánzanos  misericordia. 
Hinabutan  co  sira  sa  lugar.  Los  cogí 
infraganti.  Inabut  ná  sira  Pedro.  Ya 
han  llegado  Pedro  y  sus  compañeros. 
Abuyon.  ¿>.  Convenir,  acceder,  confor- 
marse. Nagcacaabuyon  cami  sin  buot. 
Somos  de  un  mismo  parecer. 

AC 

Ac.  (C.  y  B.)  Artículo  del  pronombre  Yo. 
Según  las  partículas  que  le  precedan, 
puede  ser  también  artículo  de  gemí.  doi. 
y  ablai.  Di  ac  Yo  no  quiero.  San  ac 
paglusad,  nacada  pá  siya.  Cuando  yo 
bajé,  estaba  aún  él.  Nahigda  siya  sa  ac 
balay.  Se  acostó  en  mi  casa. 

Ac-ac.  v.  Quitar  las  pencas  al  abacá,  plá- 
tanos, etc.  Magaac-ac  acó  sin  abacá.  Voy 
á  quitar  las  pencas  al  abacá.  Ac-aqui  inin 
abacá,  cay  daco  caopay  an  lauas.  Quita 
las  pencas  á  este  abacá,  porque  ya  es 
de  mucho  cuerpo. 


AC  7 

Acab.  v.  Socavar. 

Acal  acal,  s-  Ruido  que  hace  el  agua 
cuando  se  hecha  en  ella  fuego  ó  hierro 
caliente. — y.  Hacer  el  agua  dicho  ruido. 
Hervir. 

Acba.  v.  Llevar  algo  á  cuestas. 

Aclao.  v.  Rodear  ó  circunvalar  una  cosa 
vigilándola. 

Aclob.  v.  Hacer  presa  algún  animal. 

Acó.  nominat.  del  pronomb.  Yo.  Acó  si 
Pedro.  Yo  soy  Pedro.  Tisacay  acó.  Voy 
á  embarcarme. 

Acó.  v.  Sufrir.-— Apropiarse  alguna  cosa. 
An  gotum  ug  cauhao  pinangaco  niya.  Su- 
fre ahora  la  hambre  y  la  sed.  Inacon  co  an 
imo  bado.  Me  he  apropiado  tu  camisa. 

Acob.  v.  Tapar,  cubrir,  cerrar  cajón, 
etc. — s.  Tapadera,  cubierta  de  lo  mismo. 
— Mitad  correlativa  de  alguna  cosa. — v . 
Juntar  ó  unir  otra  vez  lo  dividido  ;K)r  la 
mitad,  como  coco,  caña,  etc.  Ac-ba  ná 
gad  an  caban.  Cierra  ya  el  arca  ¿Hain 
an  usa  ca  acob  sinin  cauayan?  ¿Dónde 
está  ¡a  otra  mitad  de  esta  caña? 

Acop.  v.  Juntar,  unir,  como  las  manos,  dos 
platillos,  etc. 

Acpó.  v.  Juntar,  unir  las  manos  como  el 
que  ruega  ó  suplica. 

Acus.  //.  Abarcar,  comprender,  abrazar  ó 
alcanzar  alguna  cosa.  Diri  ná  acó  naca- 
caacus  sin  sugad  cadamo  nga  mga  togon. 
Ya  no  puedo  atender  á  tantos  encargos. 
Diri  ná  acó  nacacaacus  sin  pageaon.  Ya 
no  tengo  fuerzas  para  comer. 

AD 

Ada.  loe.  Ambut  áda  cún  ansia  ito.  No 
sé  si  es  éso- 

Ada.  adv.  de  /.  Ahí.  Ada  gad.  Ahí  esta. 
Aáda  sa  honos.  Ahí  está  en  el  cajón. 
Aáda  si  Pedro,  acón  tinogotan  sin  cañan 
duha  lá  ca  bulan.  Ahí  va  Pedro;  le  he 
concedido  sólo  dos  meses. 

Adab.  adj .  Planta  lozana,  frondosa. — v. 
Crecer  bien  las  plantas. 

Adas.  adj.  Cosa  acre,  amarga,  agria;  cosa 
fuerte  y  de  mal  sabor,  como  el  tabaco  que 
abrasa  la  lengua  al  fumarlo.  Diri  ca  pu- 
malit  san  canda  Pedro  tabaco,  cay  maadas 
sa  dila.  No  compres  el  tabaco  de  Pedro, 
porque  abrasa  la  lengua. — s.  Cualidad 
fuerte  y  de  mal  sabor  de  alguna  cosa. — 
Intos  nga  maadas.  Jugo  de  la  caña  dulce, 
de  sabor  acre. 

Adgao.  s.  Saúco.  Cuhaa  an  dahon  san 
adgao.  Coge  la  hoja  del  saúco.  Sus  ho- 
jas verdes  puestas  en  la  frente  mitigan  el 


8  AD 

dolor  de  cabeza;  y  mezcladas  con  las  del 
árbol  hagonoy  y  las  de  la  planta  balsa- 
mina y  su  fruta  madura,  y  fritasen  aceite 
fresco  de  coco,  producen  un  licor,  que, 
mezclado  con  cera  virgen  y  brea  de  pili 
en  cantidad  suficiente,  sirve  de  ungüento 
para  curar  heridas,  granos  y  tumores. 

Adgauon.  s.  Pescado  de  color  amarillo  y 
salpicado  de  negro.  Isda  nga  sinamay 
sin  madolao  ngan  tinolbocan  sin  itutn. 

Adí.  adv.  de  /.  Aquí.  Adi  an  gonting. 
Aquí  están  las  tijeras.     Aadi    ná  si  Juan. 
Ya  está  aquí  Juan. 

Adin.  pron.  Este,  ésta.  Adin  tuig  nga 
natapus.     Este  año  que  ha  finado. 

Adiong.  s.     Embarcación  grande. 

Adlay.  s.  Planta  así  llamada;  su  fruta  se 
come. 

Adlao.  s.  Sol;  dia.  Hataas  ná  an  adlao. 
Ya  está  alto  el  sol.  Adlao  nga  jueves 
an  iguinican  san  despacho  Día  de  jue- 
ves salió  el  despacho.  Inadlauan  acó. 
Me    ha       dado  el  sol. 

Adlip.  s.  Rebanada  de  fruta,  pescado, 
etc. — v.     Cortar  en  rebanadas. 

Adpang.  s.  Instrumento  de  caña  que 
usan  para  hacer  la  red  y  sus  ojos  iguales. 
Paghimoan  ac,  botoy,  hin  adpang  cay  mag 
hohocot  ac  sin  pocot,  basi  quita  macapa- 
nagat  búas  sin  isda.  Hazme,  querido,  un 
adpang,  porque  voy  á  hacer  una  red, 
para  que  podamos  pescar  mañana. 

Adragao.  v.  Arrebatar,  andar  á  la  arre- 
batiña. Magsasabrag  acó  sin  pili,  pag 
adragao  quita  cún  hain  an  mocosog  sa 
aton.  Voy  á  tirar  pili:  andemos  á  la 
arrebatiña  á  ver  quién  de  nosotros  es  el 
más  valiente. 
Adto.  adv.  de  /.  Allá.  Adto  siya  sa 
pandogan.  Está  allá  en  el  cepo.  Aadto 
ná  sira  nag  pauli.  Ya  se  volvieron. 
Adto.  adv.  Antes.  Entonces.  ¿Cano  cama- 
tay?   Adto.  ¿Cuándo  murió?   Entonces. 

AG 

Aga.  s.  Mañana,  ó  sea  el  tiempo  y  parte 
del  día  que  media  desde  que  amanece 
hasta  las  doce  de  é\—v.  Amanecer, 
hacerse  de  día.  Búas  san  aga.  Mañana 
por  la  mañana.  Quinadto  acó  cangina 
san  aga.  Fui  esta  mañana.  Tara  quita, 
cay  aga  ná.  Ea,  vamos,  que  ya  es  de  día. 
Aga  pá  cami  gumican.  Salimos  tem- 
prano. Maopay  nga  aga.  Buenos  días. 
Bitoon  sa  caagahan.  Estrella  del  alba. 
Agac  ac.  s.  Ruido,  sonido  que  se  siente. 
—v.     Hacer,    sentir  dicho  ruido.     ¿Ano 


AG 

hiton?  Tamsi  gad  nga  nagáagác-ac.  ¿Qué 
es  éso?  Pájaro  que  canta  ó  hace  ruido. 
May  tauo  sa  caabac-han,  cay  namamati 
ac  sin  inagác-ac.  Hay  gente  en  el  abacá, 
porque  siento  yo  ruido. 
Agac.     Cuidar  los  animales  ó  aves  de  sus 

hijos. 
Agad.  v.  Servir  uno  á  otro,  cumplir  lo 
que  le  manda- — Servir  el  yerno  á  su 
futuro  suegro,  ó  servir  á  aquellos  bajo 
cuya  tutela  está  la  que  desea  recibir  por 
esposa.  Napapangagad  siya  solud  sin 
ñapólo  ca  bulan.  Ha  sido  servido  por 
espacio  de  diez  meses.— Umagad.  Yerno. 
Caumagdan.  Yernos. 
Agad.  interj.     Ojalá. 

Agad.  conj.     Pero,    empero.     Mapintas  si 
Pedro,    agad    si    Juan  buotan  nga  tauo. 
Pedro    es  cruel,   p^ro  Juan  es  prudente. 
Agad.  s.     Ligazón   de  embarcación,  espe- 
cie de  travesano. 
Agad   agad.  s.     Travesanos    que    se    po- 
nen de  un  quilo  á   otro. 
Agag.  v.     Aclocarse,    panerse    clueca    la 

gallina. —  Cuidar   la  gallina  sus  pollos. 
Ag-ag.  v-     Cerner.     Inag-ag  co  ná  an  bi- 
nocboc.     Ya  he  cernido  lo  molido.     (Sea 
arroz    molido  ú  otra  cosa).     Pag  ag-aga 
iton.     Cierne  eso.     Pag  ag-agon  niyo  an 
apog.     Cerned  la  cal. 
Ag-agatl.  s.     Cedazo    ó  tela  para  cerner: 
Agahad.   v.     Sonar  la  voz,     como  la    del 
que  quiere  gargajear  ó  tiene  carraspera; 
asma,  etc. 
Agahud.    v.      Sonar    la    garganta    como 

cuando  uno  está  enfermo. 
Agal.  adj.     Animal    viejo,  como  carabao, 

vaca,  etc. 
Aganan.  s.  Cascajo,  ó  sea  piedras  pe- 
queñas, tierra  menuda  y  seca.  Paghi- 
naya  in  pagiacat,  cay  nalatalbo  an  aga- 
nan. Camina  despacio,  porque  salta  el 
cascajo. 
Agao.  v.  Arrebatar.  Maopay  cay  naca- 
agao  acó  san  ¡ya  sundang.  Bueno  que 
pude  arrebatar  su  sundang.  Inagauan 
acó  san  acón  salapi.  Me  han  arrebatado 
mi  dinero.  Pagagaui  acó  niyo  sinin  acón 
bibingea.  Quitadme  esta  mi  bibingea. 
Ayao  paagao  san  tinapay.  No  te  dejes 
quitar  el  pan.  Napaagao  ca  ná  lá.  Te 
lo  dejas  quitar. 
Agao  agao.  v.     Arrebatarse,    hacerse    la 

contra. 
Agap.  v.     Anticiparse,   ir  temprano  á  sus 
quehaceres  ó  trabajo. — Anticipar,   ser  en 
breve,    de    repente    ó    antes  de  tiempo. 
Agap  an  pageabuhi  san  tauo.     Es  breve 


AG 

la  vida  del  hombre.  Agap  mahi-nug  ini 
nga  saguing.  Madura  antes  de  tiempo 
este  plátano.  Agapon  mo  pagbuhat  sini. 
Haz  presto  ésto.  Agapon  pagcadi.  Ven 
presto.  Maagap  ca  pagcamatay.  Mué- 
rete en  breve. 

Agaran.  s.     Banco  de  caña. 

Agaron.  s.  Amo,  ama.  Si  Pedro,  cono, 
nangauat:  cagabí  san  acón  agaron.  Dicen 
que  Pedro  robó  anoche  á  mi  amo. 

Agas.  v.     Gotear,  destilar 

Agay.  v.  Derramarse  cera  derretida,  agua, 
etc. — Destilar.— Correr  ó  derramarse  al- 
gún líquido. — Desaguar  un  río  en  otro 
ó  en  la  mar.  Opaya  an  pagdara,  cay 
nagaagay  an  tubig.  Llévalo  bien,  por- 
que se  va  derramando  el  agua.  Naga- 
agay an  damo  nga  hurnay.  Se  derrama 
el  mucho  palay. 

Agay-ay  s.  Gorgojo,  carcoma  que  roe  la 
madera. — v.  Carcomerla,  tener  gorgojo 
la  madera.  Guinagayayan  an  pagbo. 
Tiene  carcoma  el  quilo.  Agayayon  nga 
cahuy.     Madero  propenso  á  la  carcoma. 

Agbay.  v.  Guiar,  conducir.  Pagagbaya 
cami  san  dalan  nga  matadong.  Guíanos 
por  el  camino  recto. 

Agbang.  v.  Agujerear  el  coco  fruta  para 
beberse  ó  derramar  el  agua. — s.  Astilla 
pequeña;  pedazo  pequeño  que  se  quita 
al  labrar  la  piedra.  Agbangi  iton  lubi. 
Guinagbangan  co  na.  Agujerea  ese  coco. 
Ya    le  he  agujereado. 

Agbotl.  s.  Ceniza,  abono  ó  tierra  para 
abonar  las  plantas. — v.  Echar  ceniza, 
cubrir  las  plantas  con  tierra,  poner  tie- 
rra al  rededor  de  las  plantas.  Pangag- 
boni  niyo  iton  tanum.  Echad  abono  ó 
cubrid  con  tierra  esas  plantas.  Pagag- 
bonan  co  iton  acón  tanum  bisi  himurab 
Cubriré  con  tierra  los  troncos  de  mis 
plantas  para  que  crezcan  lozanas.  Ug 
sa  catapusan,  usa  nga  paglonop  sin  ca- 
layo  nga  macacaagbon  san  ngatanan.  Y 
por  último,  un  diluvio  de  fuego  que  todo 
lo  convertirá  en  ceniza. 

Agcay.  v.  Sacar  tierra  para  hacer  hoyo; 
sacar  dinero  de  arca;  arroz  de  cesto,  etc. 

Agda.  v.     Exhortar,    animar,  aconsejar. 

Agdlltn.  v.     Cerrar  bien  alguna  cosa. 

Aghop.  adj .  Manso,  apacible,  dócil,  bon- 
dadoso, cariñoso,  clemente. 

Agma.  v.  Velar  ó  estar  alerta. — Trabajar 
ó  andar  de  noche. — s.  Especie  de  cama- 
rón comestible. 

Agnay.  s.  Mote,  apodo  o  nombre  pos- 
tizo.—?a  Abreviar  el  nombre,  como  Tinoy, 
por  Florentino,  etc. 


AG  9 

Agó.  v.  Sacar  ó  coger  el  camote  ú  otra 
raíz  antes  de  tiempo.  Guinago  an  can 
Pedro  gauay,  cay  culang  sira  sin  humay. 
Cogen  el  gabe  de  Pedro  antes  de  tiempo, 
porque  no  tienen  arroz. 

AgOC-OC.  v.  Sonar  la  voz  del  que  quiere 
gargajear. 

AgOCOtn.  s.  Buche  ó  porción  de  líquido 
que  cabe  en  la  boca,  bocanada.  Usa  ca 
agocom.     Una  bocanada. 

AgÓhO.  s.  Árbol  así  llamado;  su  raíz  es  me- 
dicinal y  mascada  con  el  buyo  la  toman 
como  medicina  las  mujeres  de  quienes  se 
ha  retirado  la  evacuación  mensual  para 
promover  dicha  evacuación. 

Agohos.  v-  Desfogar,  pasar  la  furia  de 
viento,  aguacero,  enojo,  etc. 

Agotnud.  v.  Gruñir  ó  resoplar  el  puerco 
cuando  le  persiguen  ó  van  á  coger. — Re- 
soplar el  que  duerme. 

Agong.  s.  Campana  bisaya,  algo  ancha  y 
de  poco  fondo. — v.  Evaporarse  la  gor- 
dura del  cangrejo. 

Agong-ong.  v.  Sonar  la  tinaja  ú  otra 
cosa,  dando  con,  la  mano  de  plano  en  su 
boca,  ó  cuando  se  respira  ó  habla  en  el 
borde  ó  boca  de  la  misma. 

AgOng  yon.  v.  Sonar  la  tinaja  ú  otra 
cosa  dando  con  la  mano  de  plano  en  su 
boca. 

Agonoy.   s.     Planta  así  llamada. 

Agontllg.  v.  Gemir  ó  como  resoplar  cuan- 
do uno  levanta  cosa  pesada.— Jadear. 

AgOOt.  s.  Pescado  blanco  y  ancho.  Isda 
nga  busag  ngan  yapad. 

Agop.  v.     Defender,  proteger,  amparar. 

AgOpit.  v.  Enderezar  lo  torcido;  poner  so- 
bre lo  mismo  cosa  pesada  para  endere- 
zarlo.— Hachón. — Árbol,  sus  hojas  ásperas 
y  secas  sirven  para  pulimentar  madera. 

AgOp-Op.  s.  Moho;  sarro  de  lata,  etc. — v. 
Criar  ó  tener  moho  ó  sarro  alguna  cosa. 

Agoró,  v.  Crujir  ó  sonar  el  vientre  ó  tri- 
pas. 

Agoroc.  v.     Sonar  el  vientre  ó  tripas. 

Agoy.  v.  Avisar  de  daño  ó  mal  que  ame- 
naza.—  Seguir,  imitar. 

AgOSip.  s.  Arbusto;  su  corteza  sirve  de 
buyo,  y  mezclada  con  cal,  sirve  para  teñir 
de  colorado:  su  fruta  se  come. 

AgOtay.  s.     Fruta  del  abacá. 

Agpad.  v.  Cortar  la  caña  en  pedazos  pe- 
queños. Agpari  iton  cauayan.  Corta  en 
pedazos  esa  caña. 

Agsa*  v.  Hacer  una  cosa  á  medias,  po- 
niendo uno  el  trabajo  y  otro  la  materia. 

Agsam.    v.     Dar,    repartir.     Agsami    acó 


10 


AG 


niyo  silon  iyo  guinaagsant.  Dadme  de 
eso  que  estáis  repartiendo. 

AgSUb.  adj.  De  continuo. — adv.  Fre- 
cuentemente.— v.  Hacer  ó  decir  así  al- 
guna cosa. 

Agta.  adj.  Negro,  atezado.  Los  que  en 
sus  comedias  ó  diversiones  se  tiznan  de 
negro. 

Agtang.  s.  Frente.  Nasamad  siya  sa  ag- 
tang.  Se  hirió  (ó  ha  sido  herido)  en  la 
frente. 

Aguason.  s-  Culebra  de  color  negro,  co- 
lorado el  espinazo  y  blanco  el  vientre;  es 
muy  venenosa.  Tinocob  acó  sin  aguason. 
Me  ha  picado  la  culebra  aguason. 

Agllbay.  v.  Agarrarse  dos  ó  más  de  las 
manos  ó  ponerlas  sobre  sus  hombros  y  ca- 
minar así. — Ir  ó  estar  recostado  sobre  uno. 

Agubanga.  s.  Granzones  ó  cascara  gruesa 
del  palay.  Ayao  itobong  san  cabactinan 
an  agubanga.  No  eches  de  comer  á  los 
puercos  los  granzones. 

Agubohob.  v.  Retumbar  la  voz  en  parte 
abovedada,  zumbar,  retumbar  alguna  casa. 

Aguboob.  u.  Sonar  ó  hacer  ruido  alguna 
cosa.  Nagaaguboob  an  acón  tiyan.  Suena 
mi  vientre. 

Agud.  prepos.  Para  que.  Busa  lingia  ca- 
mi  guihapon,  agud  macasangput  cami  san 
caopayan.  Por  lo  tanto,  miramos  siempre 
con  ojos  compasivos,  para  que  podamos 
conseguir  el  bien. 

Aguí.  c.  Pasar. — Pasarse  alguna  cosa. — 
Hallar  lo  que  se  busca. — s.  Rastro,  se- 
ñal. Uaray  siya  didi  san  pagagui  co- 
No  estaba  él  aquí  cuando  yo  pasé.  Na- 
gagui  an  sacayán.  Se  pasa  la  embarca- 
ción. Din  acó  nacacaagui  sari  acón  anac. 
No  encuentro  á  mi   hijo. 

¡Agllie!  h/ttij.  ¡Ay!  ¡Aguie,  masool  cao- 
pay!      ¡Ay,  duele   mucho! 

Aguíc-ÍC.  /./.  Chillar  como  el  ratón.  Na- 
gaaguic-ic  an  yatot,  cay  guindacop  san 
oding.  Chilla  el,  ratón,  porque  ha  sido 
cogido  por  el  gato. 

Agllid.   v.     Parecerse  una  cosa  á  otra. 

Aguid  agllid.  v.  Parecerse  una  cosa  á 
otra. 

Agllilis.  s.  Crustáceo  con  concha;  es  pz- 
queño  y  comestible;  se  cría  en  los  arrecifes. 

Aguimod.  v.  Gruñir  el  puerco  sin  abrir 
la  boca. 

Aguingay.  s.     Carrizo  así  llamado. 

AgUÍnod.  a.  Seguir  á  otro  de  cerca,  ir 
poco  á  poco  detrás  de  él. 

AgUÍO.  s.  Pavesa,  ceniza. —  v.  Hacersa 
pavesa  ó  ceniza. — s.  Hollín. — v.  Llenarse 
de  hollín. 


AG 

Aguipot.  s.  Mecha  ó  tizón  hecho  de  brea 
para  alumbrar. — v.     Hacerle. 

Aguisnod.  v.  Ir  uno  un  poco  después  de 
otro  por  no  poderle  seguir. — Ser  uno  un 
poco  más  alto  ó  grueso  que  otro. — Cami- 
nar ó  andar  despacio. — Ser  propio  ó  pe- 
culiar, 

Aguituay.  s.  Planta  así  llamada;  se  usa 
como  verdura. 

Aguitong.  v.     Quemarse,   hacerse  carbón. 

Aglll.  v.  Hacer  ó  decir  alguna  cosa  despa- 
cio como  sucede  al  principiante. 

Agum.  v.  Gozar;  probar;  disfrutar;  partici- 
par.— Añadir  ó  aumentar  hierro  ó  acero  á 
las  herramientas.  Sa  langit  sa  pag  hia- 
gum  sa  Dios  sin  uaray  catapusan.  Al 
cielo  á  gozar  de  Dios  eternamente.  Aáda 
sin  gutiay  nga  bugas  nga  anión  pinagagu- 
man  sa  imo.  Ahí  va  un  poco  de  arroz 
para  que  participes  de  ello.  Maraut  ini 
nga  sundang  co,  cay  inagum.  Malo  es 
este  mi  sundang,  porque  está  añadido. 

Agumaá.  s.     Pescado  que  llaman  caballas. 

AgUS.  v.  Correr  el  agua  por  cascadas  ó 
bajos;  salir  ó  correr  sangre  ó  aguaza  de 
herida,  grano,  etc.  Caagusan. — s.  Co- 
rriente de  las  aguas.  Cascadas  ó  bajos 
por  donde  pasa  el  agua  con  bastante 
fuerza. 

AgUtatO.  s.  Intérprete,  el  que  sabe,  ó 
puede  dar  razón. 

AgutíOt.  u.     Rechinar;  crujir. 

Aguyac  yac.  s.  Huevo  de  ave  con  dos 
yemas. 

Agyo  Ó  aguio.  v.  Tener  ó  recibir  cada 
uno  lo  que  le  corresponde  en  repartición. 
Dar  á  todos  en  la  repartición.  Agyo  ná 
sira.     Todos  tienen  ya  su  propina. 

Al  I 

Ahang.  s.  Dicen  que  son  perros  que  an- 
dan por  los  montes. 

Ahas.  v.  Determinarse,  decidirse,  atre- 
verse á  hacer  alguna  cosa. 

Ahat.  v.  Cortar  !a  fruta  antes  de  estar  en 
sazón.  Ayao  pagahata  an  mais,  cay  di 
pa  lahing.  No  cortes  el  maíz,  porque 
aun  no  está  maduro. — adj.  Cosa  violenta, 
repentina.  Ahat  nga  camatayon.  Muerte 
repentina. 

Ahit.  v.     Hozar  el  puerco. 

Ahog.  v.  Mezclar  ó  echar  azúcar  en  harina, 
carne  de  coco,  etc.;  echar  agua  en  harina, 
cal,  etc. 

Ahos.  v.  Desfogar,  pasar  la  furia  ó  fuerza 
de  viento,  aguacero,  aven'da,  etc. — Exce 
der. — Exceso,  demasía. 


Aff 

Ahlld.  v.  Sufrir;  sentir  dolor  ú  otra  cosa. 
— Alentar;  animar;  esforzar. 

A  Y 

¡Ay!  inteij .  ¡Ay!  Guinoo  Dios  co.  ¡Ay! 
Señor  mío.  ¡Ay!  mga  calag  sa  Purgato- 
rio..    ¡Ay!  almas  del  Purgatorio. 

Aya-ay.  s.  Mareas  muertas  ó  bajas.  Diri 
ca  macacaabut  niyan  sa  La-oang,  cay  aya- 
ay.  No  podrás  llegar  hoy  á  La-oang,  por- 
que es  baja  marea. 

Aya-aya.  v.  Adornar  con  flores  ó  cosa 
equivalente. — Bordar  con  varios  adornos. 
Bisan  ano  nga  pagbuhaton  nga  bubuta- 
ngan    sin  mga  rayandayan  nga  maopay. 

Ayad.  v.  Guardar  alguna  cosa.  Inayad 
co  ná  an  sal  api.  Ya  he  guardado  el 
dinero. — Componer,  arreglar.  Poner  á 
las  embarcaciones  menores  ñipa  bien  unida 
sobre  sus  bordes  á  la  altura  de  dos  palmos 
poco  más  ó  menos,  para  que  admitan  más- 
carga.  Pag  ay-da  an  i  ni  sacayán,  cay 
mara-ut  ná.  Compon  tu  embarcación,  por 
que  ya  está  mala. — Inayad,  llaman  en 
Catubig  al   Santo  Sepulcro. 

Ayam.  s.  Perro,  perra.-  -Caayaman.  Pe- 
rros. ¿Main  an  acón  ayam  nga  busag? 
¿Dónde    está  mi  perro  blanco? 

Ayam  ayam.  s.      Planta  así  llamada. 

Ayang-ang.  adj.  Cosa  destapada,  abierta. 
Tahobi  an  tadiao  nga  naayang-ang.  Ta- 
pa la  tinaja    que  está  destapada. 

Ayao.  adv.  piohib.  No.  Ayao  pagbuhat 
siton.  No  hagas  eso.  Ayao  cabaraca, 
cay  hangaganhi  guihapon  an  imo  anac. 
No  tengas  cuidado,  porque  ha  de  venir 
siempre  tu  hijo. 

Ayao.  adj.  Justo,  completo  en  peso,  nú- 
mero y  medida. — v.  Completar.  ¿Pipira 
an  ayauan  co?  ¿Cuánto  tengo  que  aumen- 
tar? ínayauan  ná  acó  san  pisos.  Ya 
me  ha  dado  el  peso.  San  iguinaayao  ná 
san  siam  ca  bulan.  Cuando  ya  estaban 
justos  los  nueve  meses.  Sa  Bulan  sa 
Junio  namatay  an  acón  iroy,  ngan  sa 
daco  nga  calooy  sa  Dios  naayauan  san 
mga  sacramento.  En  el  mes  de  Junio 
murió  mi  madre,  y,  por  la  gran  miseri- 
cordia de  Dios,  recibió  los  sacramentos. 
Lilima  ca  bug-os  nga  tinapay  ngan  sin 
duduha  nga  isda  ¿macacaayao  bá  sinin 
cadam-an?  Cinco  panes  y  dos  peces  ¿po- 
drá ser  justo  para  esta  multitud-— s. 
Complemento.  Aádi  ná  an  ayao.  Aquí 
está  ya  el  complemento. 
Ayat.  v.  Provocar,  incitar,  desafiar. 
Aydoy.  v.     Alarmar  con  alguna  noticia.     ( 


A  Y  11 

Ayoyo.  v.  Acariciar,  halagar.  Pag  ayo- 
yoa  ito  nga  bata,  nga  nagtatangis.  Aca- 
ricia ese  niño  que  llora.  Ayoyoon  mo 
¡ton  tuyao  basi  diri  mag-inisug.  Halaga 
á   ese  loco  para   que  no  se  enfurezca. 

Ayom  ayom.  v.  Añadir  un  pedazo  ó 
retazo. — Reunir    muchos  retazos. 

Ayon.  adj.  Cosa  favorable. — v.  Confor- 
mar, convenir.  Ayon  an  hangin.  Kl 
viento  es  favorable.  Napaayon  cami  sari 
solug.  Nos  dejamos  llevar  de  la  co- 
rriente favorable.  Naayon  an  solug.  Es 
á  favor  la  corriente. 

Ayop.  v.  Acudir,  acogerse,  refugiarse. 
Naayop  cami  sa  imo.  Nos  acogemos 
á  tí.  Nangangayop  sira  sa  acón.  Acu- 
den á  mí. 

Ayos.  s.  Celos. — v.  Tener  celos. — Sepa- 
rarse por  sospecha  ó  celos  la- mujer  del 
marido,  ó  viceversa;  no  querer  cohabitar. 

Ayus.  adj.     Huraño,    de    mala  condición. 


Aisag. 


AI 

Entablillar. 
AL 


Alabat.  s.  Cerca  de  cañas  ó  palos. — v 
Hacerla. 

Alacay.  v.  Acorralar  ó  cercar  á  alguno 
para  cogerle. 

AlacsiO.  s.  Vino. — v.  Pagalacsio.  Ha- 
cer vino.  Mapintas  an  alacsio.  Es  fuerte 
el  vino.  Nagaalacsio  sira.  Están  ha- 
ciendo vino. 

Alacsiuatl.  s.     Alambique. 

Alad.  s.  Cerca,  cerco,  estacada,  cortal  de 
cañas  ó  palos.  An  siuo  san  manuc  na- 
hapon  sa  alad.  El  pollo  de  la  gallina 
se  ha  posado  en  la  cerca. — v.  Pagalad. 
Cercar,  poner  cerco  de  caüas  ú  otra 
cosa.  Nagaalad  cami.  Estamos  poniendo 
cerco.  Tanaman  nga  guinalad.  Jardín 
cercado. 

Al-ag.  s.     Hachón   para  alumbrar. 

Alagad,  s.  Siervo,  criado.—  v.  Servir, 
obedecer.  Acó  an  imo  alagad.  Yo  soy 
tu  siervo.  An  Dios  an  aton  pagaalag- 
don.  Serviremos  á  Dios.  Magaalad  acó 
sa  imo.  Te  obedeceré.  Alagad  quita 
san  cañan  Dios  pagburut-an.  Acatemos 
la  voluntad  de  Dios. 

Alagad,  adv.  Más.  Pero.  Conforme.  Se- 
gún. Alagad  pinacanhi  acó  ni  Pedro  basi 
tagan  mo  acó  sin  salapi.  Pero  me  ha 
mandado    venir  Pedro  para  que  me  des 


12 


AL 


dinero.  Alagad  cún  guisoc  cunta  itort 
cahuy.  Mas  si  fuera  guisoc  ese  madero. 
Alagad  san  sugo.  Conforme  ó  según  el 
mandato. 

Alagas!,  s.  Árbol  así  llamado  y  su  fruta. 
La  raíz  de  dicho  árbol  masticada  quita 
el  sarro  de  la  boca,  y  tragando  la  saliva, 
modera  la  carraspera  y  ablanda  el  pecho. 

Alagbati.  s.  Enredadera  así  llamada.  Es- 
tos naturales  usan  el  agua  en  que  se 
cuece  la  raíz  de  dicha  enredadera,  como 
medicina  para  recaídas  de  calenturas  y 
de  purto. 

Alagsad.  u.  Representarse  á  uno  alguna 
cosa.  Inalagsad  san  iya  hunahuna  an 
mga  sala  ngatanan  san  ngatanan  nga 
mga  tauo.  Representábanse  á  su  ima- 
ginación los  pecados  de  todos  los  hombres. 

Alalagsifl.  s.  Pájaro  pequeño  de  color 
negro. 

Alamag.  s.  Moho,  manchas  que  se  crian 
en  la  ropa.  Guinalamag  an  tinapay. 
Tiene  moho  el  pan. 

Alamagam.   v.     Preparar,  prevenir. 

Alamagon.  adj.  Ropa  con  manchas.  Pan 
con  moho,  etc. 

Alan.  //.  Emborracharse  con  tabaco;  bo- 
nga ó  con  lo  que  no  sea  vino  ó  licor. 
Jnalan  acó  sini  nga  bonga  san  pagmama 
co.  Me  emborraché  con  esta  bonga  al 
mascarla. 

Alang.  v.  Dejar  de  hacer  alguna  cosa 
por  tener  duda  ú  otra  causa;  temer  en 
hacer  alguna  cosa.-  -Cortarse,  turbarse  ó 
faltar  á  uno  ánimo  ó  valor.— loe  Así 
es   que...  mas.'.,  como  si... 

Alang  agang.  v.  Sostener  lo  que  está 
para  caer. 

Alangaag.  s.  Arrebol,  nube  herida  por 
los  rayos  del  sol,  claridad  que  se  observa 
en  aposento,  etc. — v.  Alumbrar  ó  estar 
claro  en  .el  sentido  dicho. 

Alangaan.  v.  Calentar  el  fuego. — s.  El 
mismo  calor  que  se  siente.  Daco  nga 
cal  ayo  ini,  maalangaan  caopay.  Grande 
fuego  es  éste,  calienta  mucho. — Estar 
ocioso  ó  de  mirón  en   alguna  parte. 

Alangan.  v.  Exagerar,  exceder. —  adj- 
Exagerado,  excesivo,  demasiado. 

Alang  alang.  ■//.  No  ser  suficiente;  bas- 
tante; no  haber  tiempo  suficiente;  ser  al- 
guna cosa  corta. — Cortarse,  turbarse  ó 
faltar  á  uno  ánimo  ó  valor. — Estar  indeciso. 

AlangÓ-ang.  v.  Menearse  líquido  en  va- 
sija  por  ser  poca  la  cantidad. 

Alanbllt.    (de  abut.)  v.     Alcanzar,    llegar. 

Alantad.  s.     Recelo,  solicitud,  cuidado. — 


AL 

v.  Recelar,  sospechar. — Moverse,  rrre- 
nearse. 

Alao.  v.     Espantar  á  los  animales. 

Alaoa-áo.  v.  Distar  aún  bastante  alguna 
cosa;  no  ser  ocasión  de  concurrencia.  lVía- 
mamatron  acó  sa  Tubig. — Ayao  ngadto 
cay  alaua-áo  pa.  Voy  al  Patrón  de  Tu- 
big.— No  vayas  allá  porque  aún  está  dis- 
tante, no  se  celebra.  Diri  damo  art  na- 
palit  san  carne,  cay  alaua-áo  an  pagpatay, 
diri  damo  an  tauo  sa  bongto.  No  com- 
pran muchos  la  carne,  porque  han  he- 
cho la  matanza  en  día  que  no  es  con- 
currido; hay  poca  gente  en  el  pueblo. — 
Deshora,  fuera  de  tiempo.  Ngadto  quita 
sa  bublangan. — Diri  acó  cay  alaua-áo. 
Vamos  á  la  gallera. — No  quiero,  porque 
no  es  hora. 

Alaoihao.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta 
se  come  y  es  agria. 

Alap.  v.  Nombrar  ó  convidar  á  uno  para 
que  baile-  Uaray  acó  alapa  sini  nga 
sayao.  No  me  han  convidado  ó  sacado 
á  bailar  en  este  baile. 

Alap  alap.  i>.  Esperar,  aguardar  que  ven- 
ga ó  llegue  alguna  cosa. 

Alapaap.  i>.  Verse  muy  poco  lo  dis- 
tante.— No  comprender  lo  oculto  ó  mis- 
terioso. 

Alap-ap.  s.  Manchas  de  color  blanque- 
cino en  el  cuerpo. — v.     Tenerlas. 

Alap-apon.  adj.  Que  tiene  manchas  blan- 
cas; fruta   con  manchas. 

Alapoyot.  adj.     Cosa  espesa. 

AlapHs.  s.  Repasadera.  — v.  Trabajar 
con  ella  en  la  madera. 

Alasaás.  adj.  Cosa  agridulce,  cosa  áspera 
al  paladar. 

Alasid.  s-  Cerco  de  cañas  entrelazadas 
ú  otra  cosa.— -¿a     Poner  dicho  cerco 

Alasig.  ».     Embestir  al  sesgo. 

Alasiusiu.  s.  Oruga  perjudicial  á  la  raíz 
del  gauay. 

Alat.  s.  Cesto  ralo,  regularmente  de  be- 
juco. 

Alat  alat.  s.    Cestillo. 

Alatan.  s-  Pez  comestible  de  mar;  es  ne- 
gro y  ceniciento. 

Alatiat.  v.  Pasar  ó  hacerse  camino  por 
entre  mucha  gente. — Dar  despacio  alguna 
cosa;  dar  trabajo  á  uno  por  entrega  y 
poco  á  poco.  Pasar  ó  entrar  humo  ú 
otra  cosa  en  alguna  parte. 

Alahas.  v.  Pasar  ó  doblar  puntas  de 
tierra  cuando  sa  va  andando  ó  nave- 
gando.—  Pasarse  la  tinta  en  el  papel, 
pasarse  tinaja  ú  otra  cosa. 


AL 

Al-al.  adj.  El  árbol  hauili  ya  viejo  ó 
bastante  crecido. 

Alayhan.  adj.  Afable,  jovial,  alegre,  be- 
nigno, cariñoso. 

Alayon.  v.  Ayudarse  en  las  obras  mu- 
tuamente.— Ir  en  busca  de  trabajo.  Pag 
alayon  quita  sin  pagsaug  si  ton  baloto. 
Ayudémonos  á  arrastrar  ese  baloto.  Ayao 
anay  acó  pagsocotá  san  acón  buhis,  cay 
tialayon  pá  acó  sin  buhat  ó  f-alapi-  No 
me  cobres  antes  mi  tr  buto.  porque  voy 
á  ir-en  -busca  de  trabajo  ó  dinero. 

Altló.  s.  Pescado  grande,  blanco  y  re- 
dondo. Isda  nga  daco,  busag,  halaba 
ngan  malidong.     Pescado  rom pecandado. 

AHat.  adj.     Cimarrón. 

AHbangbang.  s.  Mariposa  grande. — Pes- 
cado de  mar  así  llamado. 

Aliborong.  v.  -  Amodorrarse— s.  Modo- 
rra. 

Allcab.  v.  Volver  alguna  cosa  del  otro 
lado. — Abrir;  mover;  revolver.  Nagcaá- 
alicab  an  niga  linob  ngan.  Abriéronse 
los  sepulcros. 

Alie   aguic.  v.     Gruñir  el  lechón. 

Alic-ÍC.  s.     Pescado  pequeño  así  llamado. 

Alicmoy.  v.  Regazar,  levantar  el  vestido. 
AJicmoyi  iton  imo  saya,  bangin  hilaguian- 
Regaza  tu  saya,  no  sea  que  se  llene  de 
barro. 

Alicopcop.  s.  Lazo  para  coger  paja- 
ros. — v.     Cazarlos  con  el  mismo. 

AÜCOrOflg.  s.  Vahído  de  cabeza,  desva- 
necimiento.— v.  Padecerse.  Maalicorong 
an  acón  ulo.  Padezco  vahídos  de  cabeza. 
—Concha  de  tortuga.  Ayao  ipilac  an  ali- 
corong  san  pauican.  No  tires  la  concha 
de  la  tortuga. 

Alid  agllid.  v.  Representar,  figurar,  se- 
mejar.— s.  Representación,  figura,  seme- 
janza. 

Alid  aguiratl.  s.  Representación,  figura, 
semejanza. 

Aliday.  v.  Murmurar,  criticar  en  voz  baja 
del  que  está  presente. 

AHdong  dong.  s.  Insecto  volador  así 
llamado. 

Aligui.  s.     Gordura  de  cangrejo. 

Alig-ig.  v.  Hacer  una  cosa  despacio,  com- 
prar poco  á  poco,  correr  el  agua  despacio. 

Aligtnata.  v.  Velar,  estar  de  vela. — No 
tener  sueño. 

Aligot  got.  v.  Enfadarse,  airarse. — s.  En- 
fado, ira,  enoje. 

Aliguat.  s.  Gauay  así  llamado. — v.  Em- 
pujar con  palanca  á  madero  ú  otra  cosa. 

Alila.  v.     Asistir,  cuidar  de  los  enfermos. 


AL 


13 


AliHtan.  tv  Crecer  despacio  por  enfer- 
medad ó  por  otra  causa. 

Alilll.  adj.  Cosa  en  mal  estado  con  moho 
ó  medio  podrida. — v .  Poner  bien  las 
hojas  en  el  cesto  para  que  no  se  derrame 
el    palay  ú  otra  cosa.  

Alima.  v.     Asistir,  guardar,  servir  áajguno. 

AlimangO.  s.     Cangrejo. 

Alimat  mat.  v.  Vigilar,  estar  alerta.— 
Volver  en  si  de  abstracción,  desmayo, 
etc. — Volver  sobre  sí  uno,  hacer  reflexio- 
nes sobre  las  operaciones  propias  para 
el  reconocimiento  y  enmienda. 

Alimasag.  s.  Cangrejo  pequeño  con  pin- 
tas azules  y  blancas. 

Alimbubuyog.  s.  Abejón,  moscardón, 
avispón. 

AlitnbUCad.  v.  Subir  el  agua  ú  otro 
líquido  á  borbollones;  hervir;  agitar.  Na- 
gaalimbucad  an  iya  casingeasing  sin  ca- 
sina.     Hierve  su  corazón  en  ira. 

Alimbucay.  v.  Trabucar,  confundir,  re- 
volver ropa  ú  otra  cosa. — Subir  y  bajar 
las  partículas  de  algún  líquido. 

Alitniim.  v.  Envolver  en  hojas  ú  otra 
cosa.  Alirnii  imi  an  sud-an  sin  dahon. 
Envuelve  la  vianda  en  hojas. 

Alimoag.  s.  Olor  como  de  rosas. — v. 
Oler  así — adj.     Cosa  olorosa. 

Alimogmog.  v.     Enjuagarse  la  boca. 

AlimoOC.  v.  Reconcentrarse  el  humo  en 
alguna  parte.  Sofocarse  por  el  mucho 
humo. — Estar  uno  de  mal  genio,  ó  pa- 
decer por  el  mucho  pensar  ó  por  otra 
causa. 

Alimoot.  s.  Calor  que  se  advierte  cuando 
hay  mucha  gente  reunida. — v.  Sentir 
dicho  calor  ó  sofocación. 

Alimotao.  s.     Niñas  de  los  ojos. 

Alimungao.  v .  Asustarse  al  despertar  por 
ruido  ú  otra  causa. — s.  El  mismo  susto 
que  uno  recibe. 

Alimusan.  s.     Pez  así  llamado;  se  come. 

Alimpatacan.  s.  Testuz  de  tortuga  y 
pescado. 

Alimpungayan.  s.    Copa,  cima  de  árbol. 

Alímpoporo.  s.  Coronilla  de  la  cabeza. 
Natasac  sin  mga  casamdan  dican  sa  alim- 
poporo  ngada  san  rapadapa.  Traspa- 
sado de  heridas  desde  la  coronilla  de  la 
cabeza  hasta  las  plantas  de  los  pies. 

Alimpoporos.  s.  Remolino  fuerte  de 
viento. — v.     Remolinar. 

Alin.  v.  Desechar.  Ayao  paginalin  sini 
nga  caran-ón.  No  deseches  esta  comida. 
Guinalin  ini  san  capitán.  Ha  desechado 
esto  el  capitán.  Romontarse,  huir,  fu- 
garse.— adj.     Cimarrón. 


L14 


AL 


All»  alin.  s.  Plumas  de  las  aves  debajo 
de  las  alas.    An  bolbol  san  manuc  nga 

••    natoroc  sa  iroc 

Alinao  nao.  v.     Volver  en  sí.   ' 

AHndanga.  v.  Acalorarse'  el  tiempo,  ha- 
cer calor,'  abochornar. — s.     Bochorno. 

Alingag  ngag.  v.  Aturdir  el  'ftiucho 
ruido., 

Alingao  ngao.  v.  Humear*  lo  cocido  ó 
lo  ¡que  se  está  cociendo. — s.  Mosquitos 
pequeños. 

Alingod  ngod.  s.  La  parte  blanda  del 
bonote  del  coco  por  donde  nace  la  es- 
pata.  An  cahomocan  san  binonot  sin 
lubi  dida  san  tinutudcan  niya  san  tangotay. 

AHngsaran.  v.  Pié  ó  parte  baja  de 
monte. —  La  parte  ó  sitio  donde  principia 
ó  descansa  la  escalera.  An  pono  sa  bu- 
quid.  An  tuna  ngn  tinutunban  sa  m*a 
hagdan. 

Alinsonud.  v.  Seguir  á  otro.  Alinso- 
nora  si  Pedro.     Sigue  á  Pedro. 

Alinsoob.  s.     Rescoldo  ó  ceniza  caliente. 

Alintaracan.  s.  La  mitad  da  la  cabeza 
hacia  la  frente;  la  parte  anterior  de  la 
misma.  An  catonga  san  oló  dapit  sa 
atubangan. 

Alipiat.  s.  Incluir  á  otro  en  la  culpa, 
causarle  daño. 

AHpioc.  s.  Fragancia;  olor  que  se  per- 
cibe. 

Alipoyoc.  adj.  Cosa  redonda  como  ro- 
daja.— v.     Redondear. 

Aliporong.  v.  Amodorrarse. — s.  Mo- 
dorra. 

AliporOS.  s.  Remolino  fuerte  de  viento 
ó  corriente. — v.     Remolinar. 

Alis.  v.  Kchar  á  uno  de  alguna  parte. 
Inalis  cami  ni  Pedro  dida  sa  iya  balay. 
Nos  echó  Pedro  de  su  casa. 

Alisbo.  i-.     Vaho  ó  tufo. — v.     Exhalar. 

Aliscay.  v-  Revolver  con  la  mano  lo  que 
hay  dentro  de  un  saco  ú  otra  cosa. 

AHsngao.  s.  Vaho,  vapor,  tufo. — u.  Exha- 
lar, salir  el  humo  de  alguna  parte. 

Alisngauatl.  s-  Respiradero  ó  sitio  p^r 
dondi  una  cosa  respira  ó  ti:ne  salida  ó 
comunicación  con  el  aire  externo. — Caña 
hueca  y  agujereada  ó  cosa  equivalente, 
que  se  pone  en  medio  de  un  montón 
grande    de  palay,  etc.,  para  que  respire. 

Aliso ab.  s.  Calor  qu;  se  siente  cuando 
hay  mucha  gente  ó  está  cerrado  el  apo- 
sento.— v.  Sentirse  dicho  calor.  Cama- 
paso  cún  sooc  an  m^a  tauo  ó  nasadhan 
an  solud. 

AÜSOSO.  s.     Planta  así  llamada. — Especie 


ALIA 

>dü   bolsa  vbeotta  de  hojas!  y  $bier£a.  p6r 
un  lado  para  cocer  arroz  en  ella.. 
Alítbo.  s.  Vaho,  vapor,  tufoY*—w.  Exhalar, 
despedir    vaho,  etc.     Nagaalitbq  án  tuna 
cay   dican    p*»lá»inuran.     Despide  vaho 
la    tierra  porque* acaba  de  llover. 
Alituad.  v.     Trastornar,  revolver  una  cosa 
1  de  abajo  á  arriba,  trabucar,  enredar  pleito. 
Alitoto.  adj.     Excelente,  famoso;   que  ex- 
cede; que  tiene  fama  Ó  reputación. 
Alo.  s.     Vergüenza.  —Avergonzar.     Uaray 
alo.     No    tiene   'vergüenza.     Naalo  acó. 
Me    avergüenzo.       Güírhpacaalohan    acó 
siton  nga'  tauo  sa  atubangan  san  capitán. 
Me    avergozó    ese  hombre  en  presencia 
del    capitán.   .  Ayao  pagpacaalo  sa  igea- 
sitauo  mol.     No    avergüences    á  tú  pró- 
jimo. 

Alob-ob.  v.  Comer  el  puerco  sacando  á 
pedazos  lo  que  come.  Guinaalob-ob  san 
bactin  iton  m*a  lubi.  Está  comiendo  el 
puerco  esos  cocos. — Meterse  en  el  agua  la 
proa  de  embarcación. — Coger  con  la  caña 
inclinada  el  agua. 

Alobaybay.  s.  Pasamano  de  escalera  ú 
otra  parce.  Nacada  siya  sa  alobaybay 
san  amon  balay.  Estaba  él  en  el  pasa- 
mino  de  la  escalera  de  nuestra  casa. — v. 
Servirse  del  pasamanos,  agarrarse  á  él 
para  bajar  ó  subir. — Arrimarse  á  pared 
ú  otra  parte. — s.  Especie  de  pasamano 
de  cañas  que  ponen  en  la  entrada  de  sus 
casas  para  defensa  de  los  niños. 

Alobaob.  s.  Párpados  de  los  ojos. — Em- 
peine del  pié. 

Alod-od.  v.  Comer  el  puerco  la  carne  del 
coco  sacándola  con  los  dientes. 

Alóla,  s.     Amarradura. — v.     Amarrar. 

Alón.  v.     Moverse,  menearse  el  agua. 

Alongaog.  s.  Marea  pequeña  ó  muerta. 
— Cnarcos  en  los  arrecifes  después  de 
haber  bajado  la  marea- 

Alop.  s.  Mancha. — v.  Manchar. — s.  Ne- 
grura.— v-  Ponerse  encarnados  los  dientes 
con  el  bayo  ó  negros  con  el   tabaco. 

Alopapíng.  s.  Papada  ó  prominencia  en 
uno  y  otro  lado  del  pescuezo  del  puerco 
y  otros  animales. 

AlapOOp.  s.     Neblina,  v.   Hab_T    nebltna. 

Alotaga.  v.  Preparar;  prevenir,  tener  pre- 
parada alguna  cosa  para  lo  venidero  ó 
para  alguno. 

Alucaha.  s.  Concha;  cascara  de  pili,  nuez, 
almendra,  etc. — Capullito  del  algodón. 

Alucap.  s.  Parte  interior  del  párpado  del 
ojo. 

Altlg.  v.     Ir  por  agua  con  caña  ú  otra  cosa. 


Aí,' 

Alugatl.  s.  Fuente  ó  sitio  donde  van1por 
agua. 

AlUgpit.  s.  Trampa  para  coger  ratones 
ú  otros  animales.— ¿v.  Cogerlos  con  la 
misma. — Quedar  alguno  preso  ó  debajo 
de  cosa  pes  da.  . 

Alutn.  s.  Sabor  que  se  siente  cuando  en 
la  verdura  se  mezcla  carne  ó  pescado. 
Árbol  de  hojas  anchas:  sus  hojas  y  corteza 
son  medicinales.  Cahuy  nga  hagfcVpad 
an  dahon. — bebida  el'  agua  tría  en  que 
se  infundieron  las  raspaduras  de  su  raíz, 
'hace  resolver  la  hinchazón  enconada  por 
el  calor,  y  ía  de  testículos.  Sus  hojas 
y  corteza  son  medicina  para  dolor  de 
cabeza,  y  para  cualquier  tumor,  hume- 
deciéndolas con  un  poco  de  aceite,  ca- 
lentándolas al  rescoldo  y  aplicándolas  á  la 
parte  dolorida. 

Alum.  v.     Manchar,  ensuciar. 

Alumbanug.  adj.  Fruta  algo  madura — 
v.     Principiar   á  madurar  la  fruta. 

Alumo-ÓtTl.  s.  Oscuridad  como  la  de  un 
aposento  cerrado. — v.  Oscurecer,  estar 
oscuro. 

AlutTlO-om.  s.  Sitio  ó  lugar  donde  se 
respira  con  dificultad. 

Aluntága.  s.     Descanso  de  la  escalera. 

Alupay-pay.  v.  Cubrir,  tapar. — Poner  ó 
llevar  el  pañuelo  sobre  el  hombro. 

Allipaip.  v.  Pasar  por  un  lado  en  donde 
hay  mucha  gente. — Preparar  y  llevarse 
consigo  arma  para  su    defensa. 

Aluplgtlis.  v.  Poner  mullido.  Alupig-san 
rao  íton  carne  sin  dahon  basi  di  ca  pag- 
tud-an  san  dugo.  Pon  mullido  de  hojas 
á  esa  carne  para  que  no  gotee  la  sangre. 

AM 

Ama.  s.  Padre:  es  poco  usado  este  ter- 
mino. 

Altlá-amá.  s.     Padrastro:  es  poco   usado. 

Amabalatlg.  s.     Yerba  de  mar  así  llamada. 

Amacan.  s.  Estera  hecha  de  cortezas  de 
cañas. 

Amaga,  i\  Fruta  del  árbol  camagong;.  se 
come. 

Amaga,  s.  Especie  de  árbol  parecido  al 
camagong. 

AmagOIlg.  s.  Árbol  de  hojas  pequeñas 
y  algo  largas,  llamado  también  camagong. 
An  dahon  niya  harohalaba. 

Amahan.  s.  Padre.  An  Dios  nga  Ama- 
han.  Dios-Padre.  An  amahan  sa  calag. 
Padre  espiritual.  Pa-táy'  ná  an  acón  ama- 
han.  Ya  murió  mi  padre. 

Amay.  s.  Padre.  Buhi  pá  an  acón  amay. 
Vive    aún   mi   padre.    Na-ayop    acó  san 


AMv 


m 


acón  amay  sa  calag.  Actido  á-mi  padre. 
espiritual.  Natoo  acó  sa  Dios  nga  Amay. 
Creo  en  Dios  Padre.  Uaráy  drdi  an 
acón  pinacaamay.  No  está  aquí  mi  pa- 
drastro. 

Amaynon.  adj.     Paternal.  .i    ..■■■- 

Am-am.  v.     Comer  á  bocados. 

Amait.  v.  Árbol  de  hojas  algo  largas  y» 
estreclias.  An  dahon  niya  harohalaba 
ngan  hagligot.  • .    . 

Amamangpang.  s.     Pescado  así  llamado. 

AmaÓn.  s.     Padrino. 

Amat.  v.     Soñar  sin  dar   voces.  * 

Ambac.  v.  Saltar,  saltar  desde  arriba, 
abajo:   brincar. 

Ambag.    v.     Imitar,  hacer  lo  que  otro  hace 

Ambahan.  s.  Copla,  verso  ó  cantar. — v. 
Hacer  coplas  ó  cantares;  cantarlos. 

Ambihas.  v.  Discrepar,  discordar  en  pa- 
receres ú  otra  cosa. —Desigualar,  dejar 
desigual  alguna  cosa. 

Atnbin.  v.  Estar  ó  hallarse  ocupado  ó 
impedido  por  sus  quehaceres.  Uaray  acó 
pacacasingba  cay  ambin  acó.  No  puedo 
ir  á  misa  porque  estoy  ocupada  con 
mis  pequeñuelos,  etc.  Diri  acó  nacaca- 
lusad  sa  balay  cay  ambin  acó.  No  puedo 
bajar  de  casa  porque  me  lo  impiden 
mis  niños,  etc. 

Ambud.  v.     Dudar,  estar  en  duda. 

Ambong.  v.  Sospechar.  Quinauatan 
acón  salapi,  cundi  may  co  guinaambongan 
nga  tauo.  Han  robado  mi  dinero,  pero 
tengo  sospechas  en  un  hombre. — adj. 
Hermoso,  magnífico,  grande. 

Ambut.  loe.  Palabra  favorita  del  indígena 
cuando  es  preguntado  y  no  sabe  la  verdad 
ó  no  quiere  decirla.  No  sé.  ¿Sin-o  iton 
tauo? — Ambut.  ¿Quién  es  ese  hombre? — 
No  sé.  No  saber,  ignorar.  Nagaámbut  cá. 
Dices  que  no  sabes. 

Amcon.  v.  Tomar,  recibir,  apropiarse  al- 
guna cosa. 

Amdong.  v.  Reportarse,  moderarse.—^". 
Circunspecto,    moderado. 

AmdllC,  aramdllC.  v.  Impresionar,  cau- 
sar impresión,  respeto  ó  veneración. — 
Camacaarámduc.  Majestad,  grandeza,  efi- 
cacia persuasiva. 

Amgui,  amgy,  (suave  la  y)  v.  Salpicar, 
manchar. 

Amglrid.  v.  Hablar  metafóricamente,  con 
parábolas.     Representar,  asemejar. 

AmgO.  v.  Estar  incomodado  ó  con  mal 
rostro  y  no  responder  cuando  se  pre- 
gunta. 

Amho,  v.  Bufar  como  el  puerco. — Ma- 
nifestar el  enojo,  etc. 


16 


AM 


Amitian.  s.  Norte,  viento  norte. — Invier- 
no. Amihan  an  hangin.  Es  norte  el 
viento.  Dapit  sa  ;mihan.  Hacia  el 
norte.  Magmacuri  quita  onina  sa  amihan. 
Lo  pasaremos  mal  luego  en  el  invierno. 
— Caamiharián.  Norte  ó  la  parte  norte. 
— Abajo. 

Ami-ami.  Comer  con  la  boca  llena  como 
el  mono. 

Atnimitas.  s.  Hormigas  ..grandes  y  co- 
loradas;   su  picadura   escuece. 

Amión.  s.     Olor.— v.  Oler. 

Amlig.  s.     Sabor  acre  ó  malo. 

Amo.  v .  Equivalente  al  verbo  ser.  Amo 
ito.  Eso  es.  Si  cami  catiayon  sa  daco 
nga  calooy  sa  Dios  amo  sa  guihapon. 
Yo  y  mi  mujer,  por  la  gran  misericor- 
dia de  Dios,    estamos  como  siempre. 

Amó.  s.    Mono,  machín,  chongo. 

Amo  Ó  amon.  genit.  del  pron.  Cami. 
Nosotros,  nosotras,  nuestro,  nuestra.  Na 
pucan  an  amon  balay.  Se  ha  caido 
nuestra  casa. 

AmoC.  v.  Chocar  ó  dar  las  olas  ó  ma- 
rejada. 

Amoy.  Equivalente  al  verbo  ser.  Amoy 
cunta  pagbubuhaton  niyo.  Es  lo  que 
debéis  de  hacer. 

Amol.  adj.  Cosa  desgastada  y  gruesa  como 
filo  de  cuchillo,  etc.  Amol  na  inin  acón 
sundang.  Ya  está  desgastado  este  sun- 
dang. 

Amoma.  v.  Saludar,  obsequiar.  Pagamo- 
mahon  ta  si  Santa  María.  Saludemos 
á  Santa  María. 

Among,  Among  among.  v.  Perjudicar, 
causar  ó  hacer  daño  con  cuentos,  chis- 
mes, quejas  ú  otra  cosa;  incluir  á  otro. 
An  ira  mga  pagsumbong  diri  macaca- 
among  sa  imo.  Sus  chismes  no  pueden 
perjudicarte.  Ayao  acó  niyo  amonga  si- 
ton  iyo  capolonganán.  No  me  incluyáis 
en  vuestras  contiendas  ó  pleitos. 

Amomónpon.  s.  R  Casa  que  hacen  los 
gusanos  en  las  hojas  de  árboles  ó  plan- 
tas. 

Amomoong.  s.     Avispa  venenosa. 

Amomuquid.  s.    Pájaro  morado;  se  come. 

Ampis.  v .  Cubrir  las  partes  vergonzosas 
y  la  parte  trasera  con  pañuelo  ó  cosa 
equivalente — s.     Falda  ó  delantara. 

Ampo.  v.  Orar,  rogar,  suplicar. — Rendirse, 
entregarse,  darse  por  vencido. — s.  Ora- 
ción, ruego,  súplica.  Nagaampo  cami 
sa  Dios.  Rogamos  á  Dios.  Iguiaampo  na- 
mon  icao  sa  Dios.  Rogamos  á  Dios  por 
.í.  Pagampo  sa  icatolo  ca  adlao.  Ora- 
ción  para  el  día  tercero.    Ampo  ná  acó. 


AM 

Me    doy    por   vencido.     Inampo   acó  sai 
mga  moros.     Me  rendí  á  los  moros. 

Ampos,  vid.    Ampis. 

Amtom.  v .  Sospechar,  recelar.  Nagaam- 
tom  acó  siton  tauo  nga  asay  an  quinuha. 
Sospecho  que  ese  hombre  es  el  que  lo 
ha  tomado  ó  cogido. 

Amuyo.  v.  Pedir,  rogar,  suplicar. — s.  Pe- 
tición, ruego,  súplica.  Nangangamuyo 
cami  sa  imo.  Te  suplicamos.  Amo  ini 
an  i  p  nangangamuyo  namon  dimo.  Esto 
es  lo  que  pedimos.  Pangamuyo  sa  ica- 
duha  ca  adlao.  Petición  para  el  día  se- 
gundo. 

Amuyon.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta 
es  medicinal. 

Amtlt.  s.  Contribución  voluntaria. — v. 
Contribuir.  Uaray  cami  igaámut.  No 
tenemos  con  que  contribuir.  Usa  nga 
cuarta  inamut  co.  Con  una  cuarta  he 
contribuido.  Aramut  camo.  Contribuid 
vosotros.  Aadí  ná  an  amut.  Aquí  está 
el  óbolo. 

AN 

An.  art.  de  nom.  El,  la,  lo.  An  tauo  nga 
matmomanon  pagtatahuron  san  iba.  El 
justo  será  respetado  por  los  otros.  An 
pagcamatahum  niya  uaray  dao  magsama- 
La  hermosura  de  ella  no  tiene  igual. 
An  maopay  tutumanon  co.  Lo  bueno 
cumpliré.  An  labi  nga  maopay.  Lo 
mejor. 

AnaC.  s.  Hijo,  hija,  cria  — v.  Parir.  Na- 
gaaram  an  acón  anac.  Está  estudian- 
do mi  hijo.  Patay  na  an  acón  anac.  Ya 
ha  muerto  mi  hija.  ¿Pipirá  an  anac  san 
canding?  ¿Cuan;  as  crias  tiene  la  cabra? 
Nag-anac  na.  Ya  parió.  Si  Pedro  nanga- 
nac  can  Juan.  Pedro  engendró  ájuan.  Si 
Jesucristo  iguinanac  ni  Santa  María  Vir- 
gen. Jesucristo  nació  de  Santa  María 
Virgen.  Pinacaanac  co  siya.  Le  he 
tomado  por  hijo. — Si  cuan  an  naca- 
anac  sa  acón.  De  fulano  he  tenido  uno 
ó  más  hijos.— San  pagancan  ni  cuan  can 
cuan  diri  pa  sira  quinasal.  Cuando  fu- 
lana concibió  de  fulano  no  estaban  aún 
casados. 

Anacan.  adj.     Que  tiene  hijos. 

Anad.  adj-  Manso. — v.  Amansar.  Ma- 
anad  ná  an  bjgsoc.  Ya  está  manso  el 
venado.  Sarapati  nga  maanad.  Paloma 
mansa.  Guinpapaanad  co  ini  nga  cara- 
bao.   Estoy  amansando  este  carabao. 

AnagáSi.  s.  Árbol.  Su  raiz  masticada 
quita    el    sarro    de    la  boca,  y  tragando 


AN 

la  saliva  cura  la  carraspera  y  dureza  del 
pecho.  Su  madera  es  buena  para  hacer 
guitarras. 

Anáhag.  v.     Iluminar,  ilustrar. 

Anáhao.  s.  Palma  brava  muy  redonda, 
cuya  corteza  es  muy  fuerte  y  cuyo  co- 
razón muy  flojo.  Sus  hojas  sirven  para 
techar  los  edificios. 

Anám.  s.  Principio  de... — v.  Principiar  á... 

Ananayop.  s.     Árbol  así  llamado. 

AnariO.  s.     Árbol  así  llamado. 

Anao.  v.  Dispar,  desaparecer.  Naanao 
ná  an  casisid-man.  Disipóse  ya  la  os- 
curidad. 

Anao  anao.  v.  Llevar  la  mar  ó  corrien- 
te las  embarcaciones  cuando  no  hay 
viento.  Guinanao-anao  san  solug  an  acón 
sacayan.  Es  llevada  por  la  corriente  mi 
embarcación. 

Anas.  v.    Llevarse  el  a<_;ua  tierra  ó  arena. 

Ánay.  adv.  de  /.  Antes.  Ayao  ca  ánay 
lusad.  No  bajes  antes.  Hulat  ánay. 
Espera  antes.  Cacadtoon  co  ánay.  Iré 
antes- 

Anay.  B.  s.  Puerca  parendera.  Piang 
an  ánay.     Está  coja  la  puerca. 

Anay.  s.  Hormiga  muy  perjudicial:  las 
hay  blancas  y  negras;  las  blancas,  que 
con  el  tiempo  vienen  á  ser  coloradas,  son 
las  peores. 

Anáyon.  adj.  Que  tiene  -anáy.'  Anáyon 
ito  nga  cahuy.     Ese  madero  tiene  anáy. 

Andac.  v.  Jactarse  con  verdad  ó  con 
mentira;  hacer  de  vanidoso. — Alabar  y 
bendecir;  acariciar.  Pag  ándacon  ta  an 
Virgen  María.  Alabemos  á  la  Virgen 
María.  Pag  andacon  mo  iton  bata  basi 
humonog  sa  págtangis.  Acaricia  á  ese 
niño   para  que  cese  de  llorar. 

Anday.  n.  Preparar,  prevenir. — Dar,  ofre- 
cer. 

Andam.  v.  Prevenir,  preparar,  disponer. 
Arreglar.  Andam  '  ná  acó.  Ya  estoy 
preparado.  Nagaandam  pá  acó.  Me  es- 
toy preparando.  Iguinadam  co  ini  sa 
imo.  He  preparado  esto  para  tí.  An 
mga  pagandam  nga  quinahanglan.  Las 
disposiciones  que  se  requieren. 

Andarahao.  s.  Luz  sonrosada  en  el  cielo 
á  la  puesta  del  sol;  aurora  boreal. — v. 
Estar  sonrosado  el  cielo. 

Andihas.  v.  Procurar.  Omandijas  ca 
paoroorhe.    Procura   quedarte  algo  atrás. 

Andohoy.  v.  Suspirar  ó  acordarse  con 
ternura  de  lo  que  se  ama  ó  desea. 

Andoy.  v.  Suspirar  ó  acordarse  con  ter- 
nura de  lo  se  ama  ó  desea. 

Andoroy.     v.     Aturdirse,    perturbarse. — 


AN 


17 


Acordarse  con  ternura  y  afecto. — s. :  Ter- 
nura, afecto. 

Anduc.  v.     Estremecer. 

Andtlg.  v.  Abrumar. — s.  Madero  pesado 
en  la  trampa  para  coger  caimanes  ó 
puercos,  sostenido  y  elevado  de  modo 
que,  al  pensar  por  debajo  el  animal,  se 
desprenda  y  lo  oprima. —  v.  Poner  dicho 
madero  ó  cosa  equivalente.  Andugan 
mo  an  atub  basi  mamatay  dayon  an  ba- 
buy  nga  sumqlucL. .  Pon  el„  madero  en 
la  trampa  para  que  muera  pronto  e|t 
puerco  que  entre. 

Andulan.  s.  Casitas  en  Jas  panales  ó  de4 
pósito  de  la  miel,  después'  de  haber-sa- 
lido las  nuevas  abejas. — Colador  en  figura 
de   manga. 

Andulao.  v.  No  conocerse  ó  apenas  co- 
nocerse  los    que  antes  se  conocían. 

Anduruc.  v.  Suspirar  ó  acordarse  con 
ternura  de  lo  que  se  ama  ó  desea. 

An¿ab.  v.  Convidar  á  otro  el  que  es 
mandado  para  que  le  acompañe. 

Angag.   s.     Pájaro  de  color 'blanco. 

Angang.  v.  Pararse  ó  detenerse  en  algu- 
na parte.  Ayao  ang-ang  dida  sa  hagdan. 
No   te  detengas    ahí  en  la  escala. 

Angan,  Angan  angan.  v.  Esperar, 
aguantar,  dar  tiempo,  dar  lugar.  Abs- 
tenerse de  hacer  pronto  alguna  cosa. — » 
Aplazar  ó  dar  plazo,  prorogar,  dar  pró- 
roga.  Angan  anganan  cami  ánay  nimo- 
Espéranos,  ó  danos  próroga.  Naquiqui- 
angan  angan  acó  anay  ngadto  san  bulan 
pa  sa  Octubre.  Pido  próroga  hasta  el 
mes   de   Octubre. 

Angap-angap.  v.     Esperar,  aguardar. 

Angat.  v.  Provocar— Resistir,  desobedecer. 
— Deseslabonar.  I n angat  acó  canina  sin 
mga  tauo  sin  paquihiran.  Me  provoca- 
ron antes  unos  hombres  para  reñir. 

Angat  angat.  v.  Entornar,  volver  la 
puerta  ó  la  ventana  hacia  donde  se  cierra. 
Paangat  angata  an  sadá.  Entorna  la 
puerta. 

Angay.  adj.  Conforme,  conveniente,  que 
conviene  bien;  que  cuadra. — v.  Conve> 
nir,  ser  conforme.  Diri  ángay  iton.  No 
conviene  eso.  Siya  lá  an  sayud  -«ófi. 
ano  an  angay  sa  acón.  Él  s'ólo  sabe 
qué  es  lo  que  me  conviene.  Diri  na 
angay  sa  acón.     No  me  conviene. 

Angbit.  v.  Participar,  comunicar.  Pa'aran 
acó  cún  macaangbit  acó  sin  caopayan. 
Dichoso  yo  como  pueda  participar  del 
bien.  Uaray  acó  pacaangbit.  No  he  po- 
dido participar.  An  pagcaangbitan  san. 
mga  Santos.    La  comunión  de  los  Santos. 


18 


AN 


Angcab.  v.  Separar  la  tierra  que  cubre 
la  raíz  del  camote  para  sacar  ó  coger 
dicha  raíz. 

Allgcaf.  v.  Descomponerse  ó  salirse^  al- 
guna cosa  de  su  lugar.  Naengcal  na'  an 
lamesa.    Está  ya  descompuesta  la  mesa. 

Aflgay.  Angoy.   v.     Llorar. 

Aflgcat»    v.      Tomar    ó    pedir    prestado. 
-Naángcat-   acó    sin    usa    ca  bontoc  ngá 
carabao.     Tomé  prestado  el  valor  de  un 
>rpe$a,ide  ••«caraie  de  carabao. 

Atlg^pn,  amcon.  v.  Tomar  ó  apropiar- 
se algo;   recibir. 

AngCOp.  v.  Rcmerdar,  componer. — Re- 
miendo. 

AngCUb.  s.  Palma  brava  ó  caña  dividida 
y  acanalada,  que  ponen  sobre  los  caba- 
lletes de  ñipa  de  los  edificio? — v.  Poner 
lo  dicho. 

Angga.    v.     Regalar. 

Anghit.  adj.  Mal  olor  como  de  orines, 
sobaquina. — v.  Oler  á  ornes,  á  soba- 
quina; oler  mal  los  murciélagos. 

Angín.  v.  Dañar,  perjudicar  ó  incluir  á 
uno  en    una   cosa   que   no    ha   hecho. 

AngO  angO.  adj.    Viejo,  chocho,  decrépito. 

AngOl.  s.  Pescado  comestible  de  mar;  es 
casi  amarillo. — adj.     Sordo,  sorda. 

Atlgop.  v.     Juntar,  reunir. 

Angot.  adj.  Animal  viejo. — v.  Sufrir, 
tolerar. 

AngOg.     Llorar. 

AngpOg.  v.  Amontonar  palos  ú  otra  co- 
sa para     quemarlos. 

Angput.  adj.  Olor  malo;  cosa  que  huele  mal. 

AngSO.  adj.  Olor  malo  de  orines  ú  otra 
cosa. — v.  Oler  mal  lo  dicho. 

Angtud.  adj.  Cosa  que  huele  mal,  como 
lo  requemado.  Maangtud  an  imo  linigang 
nga  gauay.  Huele  á  quemado  el  gauay 
que  has  asado. 

Angulangul.  adj.  Algo  loco.— Algo 
sordo. 

Ani.  v.  Segar  palay.  Nagaani  pá  cami.  Es- 
tamos aun  segando.  Tapus  na  cami  pan- 
gani.     Ya  hemos  concluido  de  segar. 
Atliag.  adj    Cosa  hermosa,  linda,  bonita — 

v.  Adornar,  hermosear. 
Aflib.  s.  Andana  ó  batería. — v.    Poner,  co- 
locar unas  cosas  debajo  de  otras  forman- 
do línea. — Colocar  unidas  las  tablas  ó  ca- 
ñas del  piso. — Añadir  ó  poner  retazos  á 
camisa   ú   otra  cosa. — Prevenir    ó    vivir 
alerta. 
Anib  anib.  v.  vid.    Anib. 
AnibOílg.  s.   Palma  silvestre  así     llamada. 
Aniga,  C.  s.   Cavan  para  medir  arroz  tí  otra 
cosa. 


AN 

Anihotl.  adj.    Palay  en  sazón  de  segarse. 

Anilao.  j.     Árbol  así  llamado. 

Atlinag.  v.  Asolear,  poner  al  sol.  tomar  el 
sol.  Nagpapaaninag  acó.  Estoy  tomando  el 
sol. 

Aningal.  s.  Eco,  sonido,  ruido, —  v.  Sonar, 
resonar,  retumbar,    hacer   ruido. 

Anitlipot.   s.    Luciérnaga. 

Aniño,  v.  Mirarse  al  espejo,  agua  ú  otra 
parte  — s.  Imagen  representada  en  el  agua 
ó  espejo. 

Anipay.  s.  Enredadera  cubierta  de  pelusa 
que  causa   comezón. 

Anislag.  Árbol  así  llamado;  su  madera  es 
buena  para  casas. 

Anit.  s.  Cuero  de  animal. — v.  Desollar. — 
Descortezar.  Mabaho  ná  an  anit  san  can- 
ding.  Huele  ya  mal  el  pellejo  de  la  cabra. 
Guinanitan  co  na*an  carabao.  Ya  he  deso- 
llado al  carabao.  Aniti  an  liso  san  cacao. 
Quita  la  cascara  ó  el  pellejo  á  las  pepitas 
del  cacao. 

Anito*  v.  Ofrecer  sacrificios  supersticiosos, 
—ídolo. 

¿Ano?  adj.  int.  ¿Qué?  ¿Qué  cosa?  ¿Hé?  ¿Ano 
bá  ito?  ¿Qué  es  éso?  Se  hace  verbo  del 
modo  siguiente.  ¿Magaano  man  quita?  Ani 
aton  ná  lamang  an  pagampo  sa  Dios!  Qué 
hemos  de  hacer?  No  nos  queda  otro  re- 
medio que  rogar  á  Dios.  ¿Oonanhon  co  dao> 
in  pacabalos  cay  uaray  man  acó  catigayo- 
nan?  ¿Qué  haré  para  poder  corresponder, 
careciendo  yo  de  medios  para  ello?  ¿Cun- 
di  aánhun  co?  ¿Pero  qué  haré  yo?  ¿Naga- 
ano  ca  dida?  ¿Qué  haces  ahí?  ¿Naonano? 
¿Napaonano?  ¿Pinaonano?  ¿Cómo,  de  qué 
manera?— B.  Cuánto  importa  ó  vale, 
¿Magano  an  usa?  ¿Cuánto  vale  ó  impor- 
ta una?  . 

¿Ano  adtO?     ¿Qué  es  acuello? 

¿Ano  haton?     ¿Qué  es  éso  ó  aquello? 

¿Ano  yadtO?     ¿Qué  es  aquello? 

"¿Ano  ini?     ¿Qué  es  ésto? 

?Ano  man.     ¿Qué  más,  cómo  no...? 

¿Ano    nga?     ¿Qué  quieres? 

¿Ano  ngani?  ¿Pues  qué;  qué  es  lo  que 
quieres? 

¿Ano  ito,  iton?     ¿Qué  es  ésto? 

¿Ano  pá?     ¿Qué  más? 

Anob.  v.  Cazar  puercos  de  monte  con 
perros. 

Anonang.  s.  Árbol  que  en  Botánica  se  lla- 
ma C ardía  sebe st  na.  Este  árbol  se  eleva 
á  la  altura  de  treinta  ó  más  pies.  Sus  ho- 
jas, que  son  alternas  lanceoladas,  anchas, 
aguzadas,  enteras,  algo  ásperas  y  con  po- 
co bello  en  ambas  páginas,  están  regular- 
mente llenas  de  gusanos,  y  por  esto  no 


'■'■■      AN 

ha  faltado  quien  haya  esecito  en  las  islas 
ser  morera  dicho  árbol.  Las  raspaduras 
finas  de  la  corteza  de  las  ramas  sanan  al 
momento  las  llagas  de  la  boca,  teniéndo- 
las dentro  de  ella;  y  el  zumo  del  árbol, 
aplicado  á  la  parte  afectada,  quita  la  erisi- 
pela. También  es  bueno  el  cocim  ento  de 
la  corteza  bebido  para  apaciguar  los  ar- 
dores de  la  sangre  y  estómago.  El  único 
■  uso  que  he  visto  á  los  naturales  hacer  de 
la  fruta,  que  despide  un  zumo  muy  pegajo- 
so, es  el  emplearle  en  lugar  de  cola  para 
pegar  papel.  Flora. — Su  zumo  cura  los 
tumores  irritados  por  el  calor  del  sol,  y 
cualquiera  herida.  Haciendo  como  un  em- 
plasto de  la  corteza,  quita  también  el  ar- 
dor del  cutis,  surtiendo  el  mismo  efecto 
los  baños  de  agua  en  que  la  tal  corteza 
se  haya  cocido.  P.  Félix. — Su  fruta,  lleva 
el  mismo  nombre,  es  comestible  y  muy 
sabrosa  para  el  indígena. 

AnOfiay.  ¿oc.  Va  hace  mucho  tiempo. — v. 
Obrar  despacio,  con  calma,  tino  y  tiento. 
— Andar  despacio,  sin  ruido. 

Anog-Og.  v.   Retumbar.— j\    Retumbido. 

Anolíng.  s.  Árbol  de  madera  blanda. 

Anos.  v.  Agonizar,  estar  en  la  agonía. — 
Anos. — Caanosan.  s.  Agonía,  lucha  pos- 
trema de  las  fuerzas  vitales  con  las  de  la 
materia,  caracterizada  por  la  angustia  y 
congoja  del  moribundo. 

AnoÓS.  s.  Hollín. ---Olor  del  humo. -v.  Oler 
el  humo. — adj.  Cosa  negra  por  el  humo. 

AnOÓSOIl.  alj.  Cosa  de  color  del  humo  ó 
cenicienta. 

Anohos.  v.     Ahumarse. 

Ano  man.  loe.  Pues  qué;  algo,  alguna 
cosa.  Cay  ano  man  an  imo  hunahuna? 
Pues  qué  pensabas  tú?  Sira  Pedro  ina- 
but  elidí  sin  uaray  ano  man  nga  cacurian. 
Pedro  y  sus  compañeros  llegaron  aquí  sin 
novedad  alguna. 

Ansia,  Ansíya.  Equivalente  al  verbo  ser. 
Ansia  ito.  Esto  es. 

Ansiapa,  ansiyapa.  adj.  Primero,  pri- 
mera,   lo  primero. 

Antag.  v.  Apartar,  desviar,  hacerse  allá. 
— Poner  separadas  las  cosas. 

Antao.  v.  Separarse,  retirarse  algún  tanto. 
— Arrodear  como  cuando  se  va  á  coger 
alguna  cosa. — Ponerse  fuera  de  tiro. — 
Estar  separadas  ó  retiradas  ó  algún  tanto 
distantes   algunas  cosas  de  otras,  etc. 

Antog.  v.  Moverse,  menearse  de  un  lado 
para  otro. — s.     Péndula  de  reloj. 

Antom.  v.     Sospechar,  recelar. 

Antong.  v.  Aciguatarse  por  comer  pesca- 
do   que  tiene  enfermedad. 


AN  19 

Antong»  v.  Aturdir,  perturbar,'  aterrar.  6 
causar  terror  ó  aturdimiento. 

AntOS.  v .  Sufrir,  padecer. — s.  Sufrinatetftó» 
Aantosjn  co  an  mga  casaquitan.  Sufri- 
ré los  padecimientos.  An  m»a  casaqui- 
tan nga  guinantos  niya.  Los  dolores  que 
padeció  él.  Diri  ná  acó  nacacaantos. 
Ya  na  pu*edo  sufrir.  Uaray  acó  pacaan- 
tos.     No  he  podido  sufrir. 

Anuc.  v.  Cocer  bien,  secarse  ó  empaparse 
bien  lo  que  se  cuece. 

Antld.  v.  Llevar,  arrastrar  la  corriente 
alguna  cosa.  Guinaanud  an  baloto.  El 
baloto  es  llevado  por  la  corriente.  Pa- 
anud  ca  ná  lá.  Déjate  llevar  de  la  cor- 
riente. 

Anun  Ó  anung.  Cantar  bajo,  impercep- 
tiblemente. 

Antinugba.  s.  Mariposa  pequeña. 

Anunulsul.  s.  Árbol  cuya  madera  es  algo 
amarilla  y  buena  para  tablazón. 

AO-AU 

Aot.  v.     Despreciar;  trabajar  sin  provecho- 

Aoua.  s.     Pez  comestible  de  mar. 

Atia.  s.  Envidia. — u.  Envidiar.  Ayao  ca- 
aua-     No  tengas  envidia. 

Alia.  v.    Estimar,  apreciar  una  cosa. 

Atiac.  v.  Derramarse  agua,  salirse  arroz 
de  costal,  etc- 

Auan.  C.  v-  Escoger  de  un  plato  de 
comida  lo  mejor. — B.  Dejar  de  hacer 
alnuna  cosa;  faltar  á  la  obligación. 

Auang.  s.  Hoyo,  trampa  para  que  caiga 
alguno. — v.  Haauang.  Caer  en  dicha 
trampa. 

Auao.  v.     Negar  lo  que  se  pide. 

Auaon.  adj.    Que  tiene  envidia;  envidioso. 

Alias,  v.  Derramar,  deramarse  líquido. — s. 
Derrame,  salida.  Polución.  — Effúndere  se- 
men. 

Aliat.  v.  Cansarse  en  vano,  trabajar  sin 
provecho.  Auat  mo  magtinan-ao,  cay 
di  manta  i  cao  tatagan  sini.  En  vano 
estás  mirando,  porquo  no  te  daré  de  ésto. 
— Participar,  recibir. — m.  adv-  En  vano, 
inútilmente, 

Auay.  s.  Enemigo,  contrario. — v.  Reñir, 
pelear.  Nagaauay  sira.  Están  riñendo. 
Naquiquiauay  sira  sa  acón.  Quieren  re- 
ñir conmigo.  Ansia  iton  an  caauay  co. 
Ese  es  mi  enemigo. — R.  Reprender» 
advertir,  amonestar,  corregir. 

Auil.  s.  Amor,  cariño. — v.  Estimar,  te- 
ner cariño. 

Alllt.   v.     Salomar,    cantar  cosas  alegres- 


20  AU 

— s.  Cántico.  Nagaauit  sira.  Cantan  co- 
sas- alegres. 
AUOd.  s.  Rubor,  vergüenza,  cortedad. — v. 
Ruborizar,  avergonzar.  Naauod  acó.  Yo 
me  ruborizo.  Ayao  pagauod.  No  te 
avergüences. 

AP 

Apad.  v.  Cortar  las  puntas  ó  conclusión 
de  alguna  cosa. 

Ápal.  v.  Podrirse  el  gauay  ú  otra  raíz 
alimenticia;  estar  ya  malo. 

Apatl.  s.  Cigarra.  Panguha  quita  sin  apan 
nga  igpapaon  ta  san  cauil.  Cojamos  ci- 
garras para  ponerlas  de  cebo  en  el  an- 
zuelo. 

Apanág.  s.  Árbol  de  hojas  algo  anchas 
y  algo  largas.  An  dahon  niya  haroha- 
íapad  ngan  harohalaba. 

Ap-ap.  v.  Beber  ó  comer  lo  salado  y 
fuerte.  Diri  acó  nacaap-ap  sini  nga  ca- 
ran-on  cay  rr.aasin  caopay.  No  puedo 
comer  esta  comida  porque  está  muy 
salada. 

Apari.  s.  Raíz  comestible,  que  en  Boro- 
ngan  llaman  baribaran;  su  carne  es  blan- 
ca y  de  buen  sabor. 

Apas.  v.  Cansarse  en  esperar.  Haber 
pasado  ya  el  tiempo  en  que  se  espera- 
ba alguna  cosa- — Desgastar;  disminuir. — 
Apas    ná.     Tiempo    ó  plazo  ya  pasado. 

Apay.  s.  Hojas  del  gaguay  ya  maduras. — v. 
Acardenalar,  amoratar. — adj.  Cosa  amo- 
ratada, cárdena. 

ApdO.  s.  Hiél.  Mapait  an  apdo.  Amar- 
ga la  hiél. 

Api.  v.  Acompañar;  ayudar,  ir  á  favor  de 
alguno. — Hacer  casa  los  insectos  que 
llaman  barao. — Juntarse,  reunirse. 

Api  api.  v.  Arrimarse  ó  ponerse  junto 
á  otro. 

Apiang.  s.     Opio. — v.  Fumar  opio. 

Apiat.  v.  Tirar,  arrojar  cosa  pesada. — 
Tirar  ó  echar  la  red  para  pescar. 

Apíd.  v.  Poner  en  hilera,  poner  iguales 
las  cosas,  como  hojas  de  libro. 

Apil*  Apil  apil.  v.  Ayudar,  acompañar 
á  otro  en  el  juego  ó  en  otra  cosa. 

Apin.  v.  Proteger,  defender,  amparar. — s. 
Protector,  defensor. 

Aping.  s.  Carrillo,  ó  sea  p^rte  de  la  cara 
desde  la  mejilla  hasta  lo  bajo  de  la  qui- 
jada. 

Apiog.  v.  Principiar  á  manifestarse  la  en- 
fermedad.—  adj.     Enfermizo. 

Apit.  v.  Desear,  querer  alguna  cosa.  Api 
ná    man  acó  nga  mamingao  an  bongto. 


AP 

Deseo  también  que  el  pueblo  esté  tran- 
quilo. 

Apitotl.  s.     Árbol  grande  y  resinoso. 

Aplán.  s.  Corazón  de  la  mazorca  de 
maíz  después  de  desgranada. 

Apling.  v.     Abofetear. 

Aplod.  adj.  Cosa  de  color  amoratado. — v. 
Tener  dicho  color.  Naaplod  arí  bayhon 
mo.     Está  amoratado  tu  Fostró. 

Apo.  v .  Inundar,  cubrir  el  agua  la  tierra, 
anegar.  Naapo  an  bongto.  Se  anegó 
de  agua  el  puebla. v »  Nanangangapo  an 
mga  orna.  Están  anegadas  las  semen- 
teras. 

ApÓ.    s.     Nieto,  nieta. 

Apog.  s.  Cal — v.  Hacer  cal.  Uaray  acó 
pacapalit  sin  apog.  No  he  podido  com- 
prar cal.  Nagaapog  cami.  Estamos  ha- 
ciendo cal.  Uaray  pacaapog  an  bato- 
No  se  ha  hecho  cal  la  piedra. 

ApogOtl.  adj.  Cosa  caliza  ó  la  que  se 
hace  cal. 

Apon,  Apon  apon.  v.  Mudarse  ó  andar 
de  una  parte  á  otra,  no  tener  morada 
fija. 

Apong.  v.  Conseguir  alguna  cosa.--  Lle- 
gar á  alguna  parte. — Alcanzar  ó  com- 
prender.— Tener    ó    poseer   alguna  cosa. 

ApongangO.  s.     Panoja  de  maíz. 

Aporong.  s.     Planta  de  color  blanco. 

Apoy.  s.     Abuelo,  abuela. 

Apoyot.  v.  Llevar  á  la  criatura  envuelta 
en  una  sábana  ú  otra  cosa  puesta  de- 
lante del  pecho  y  sobre  el  hombro  á 
manera  de  banda. 

Apilad,  v.  Desaparecer,  volar,  hacer  sal- 
tar una  cosa  que  se  tiene  en  la  mano, 
etc.  Inapuád  an  acón  bangeao,  isaliuan 
ta  an  espada.  Voló  mi  lanza,  usemos 
en  su  lugar  la  espada. 

Apud.  v.     Abrir,  abrirse  la  apostema. 

Aplll.  s.  Sangre  cuajada  que  se  arroja 
por  la  boca.  Nagsisinuca  acó  sin  a  pul. 
Vómito  sangre. 

Apllt.  v.  Parar,  posar  en  alguna  parte. 

Aput  aput.  v.  Hablar  por  hablar  y  sin  íla- 


AQ 

Aquíp.  v.  Recostarse. — Aterrar,  causar 
terror. 

AR 

Araba,  v.  Quejarse,  dar  alaridos. — Suplí- 
car.  Nagaaraba  iton  tauo.  Se  queja  ese 
hombre.   Nagiinaraba  ca  man.    También 


tú  té  quejas,  ó  das  alaridos.  Nangangara 
ba  cami  sa  imo.  Te  suplicamos.— -s.  Sú- 
plica, petición;  alarido,  queja. 

Arabay.  v.  (De  Abay).  Ir  juntos  ó  en  con- 
voy dos  ó  más.  Nagaarabay  an  tolo  nga 
sacayán.  Van  en  convoy  las  tres  embar- 
caciones. 

Arabang.  aij.  Cosa  fuerte  y    abrasadora. 

Arabliyon.  v.  (De  Abuyon).  Consentir, 
asentir,  convenir,  concordar,  ser  dos  ó  más 
de  un  mismo  parecer.  Nagcacaarabuyon 
cami  sin  buot.  Somos  de  un  mismo 
parecer. 

Araca-ac.  s.  Crustáceo  algo  encarnado  el 
lomo  y  blanco  el  vientre.  Himula  an  ta- 
ludtud,  busag  an  tiyan. 

Aracab.  v.  Solicitar,  procurar,  pretender 
una  cosa. — s.  Solicitud,   cuidado. 

Arac-banon.  adj.  Solícito,  cuidadoso,  di- 
ligente. 

Aragllian.  s.  (De  Agui).  Paso,  camino- 

Aragsaás.  jv  Lluvia  y  viento  fuerte  á  in- 
tervalos.— v.  Llover  y  haber  viento  en 
el  modo  dicho.  Uran,  hangin  nga  abut 
abut. 

Aram.  v.  Saber,  aprender,  estudiar.  Ma- 
aram  ná  acó.  Ya  lo  sé.  Nagaaram  pí  acó. 
Estoy  estudiando.  Pagaram  ca.  Aprende. 
Pinapagaram  acó  san  Padre.  Me  manda 
estudiar  el  Padre. 

Aram  aram.  v.  Sonsacar,  halagar,  atraer 
con  palabras  suaves.  Adular.—  <\  Adula- 
ción— Sabsr  algo  la  lección  ú  otra  cosa. 
Guinaramaram  co  siya.  Le  halagué.  Na- 
gaaramaram  ná  acó  san  lección.  Ya  sé 
algo  la  lección. 

Aramatl.  s.  Cartilla  ó  libro  donde  se  apren- 
de. Ñauara  an  acón  araman.  Se  ha  per- 
dido mi  cartilla. 

Aramay.  í.  Capa  ó  madera  próxima  á  la 
corteza  de  los  árboles,  que  regularmente 
se  pudre  ó  agorgoja  pronto;  capa  de  la 
tierra,  ó  sea  la  tierra  de  arriba.  An  ara- 
may sa  tuna.  La  primera  capa  de  la  tierra. 

Aramayon.  adj.  Árbol  ó  madero  con  di- 
cha capa -ó  parte  de  ella. 

Arandoc.  adj.  (De  Andoc).  Cosa  que  es- 
tremece; espantosa. 

Arangiao.  v.     Despreciar,  tener  en  poco. 

Aratltiao.  s.  Ruido  ó  sonido  de  platos  ú 
otra  cosa  cuando  se  chocan. — v.  Sonar 
cosa  cuando  se  choca. — v.  Sonar  ó  ha- 
cer ruido  con  lo  dicho. 

Arapaap.  adj.  Cosa  que  pasa,  transitoria; 
caduca,  perecedera. 

Arapiao.  v.   Llevar,  tolerar,  sufrir. 

Aras-as.  v.  Tirar  ó  echar  desde  arriba  al- 
guna cosa. 
3 


AK 


21 


AfasááS.  ¿'  Resplandecer,  blanquear  ó  mos- 
trar una  cosa  la  blancura  que  én  si  tie- 
ne.— adj.  Cosa  blanca  y  resplandeciente. 

Arasip.  Comida  hecha  del  corazón  de 
árbol  silvestre. 

Arat.  v.  Escocer.  Emponzoñar. — s.  Sabor 
fuerte,  acre,  ingrato;  zumo  fuerte  de  la 
corteza  de  limón. — Ponzoña. 

Aratan.  s.  Especie  de  betel  áspero  al 
gusto. 

Arból.  v.  Resplandecer,  relucir  el  brillo 
ó  bondad  de  la  cosa. — s.  Brillo  ó  bon- 
dad de  la  cosa. 

Ariban.  v.  Atusar.  Recortar  ó  igualar 
el  pelo  con   tijeras. 

Aricas,  v.  Esponjar,  remover  la  tierra. 
— adj .     Tierra  esponjada  ó  removida. 

Arimongot.  v.  Enfadarse,  poner  mala 
cara. — s.     Enfado,  disgusto,    sentimiento. 

ArimilOt.  v.  Sofocar,  impedir  la  respira- 
ción.— Angustiarse,  acongojarse,  entriste- 
cerse, enojarse. — s.  Angustia,  tristeza, 
enojo. 

Aring.  v.  Antojarse. — Aring.—  Caaringan. 
s.  Antojo,  afición. — Cosa  que  se  desea 
ó  se  antoja. 

Aringasa.  v.  Alborotar,  gritar,  hacer  ruido. 
— s.  Ruido,  gritería,  alboroto. 

Aringayao.  v.  Enfadarse,  irritarse,  no  dar- 
sj  cuenta  uno  de  lo  que  hace,  por  estar 
incomodado,  aturdido,  etc. 

Aringit.  v.  Incomodarse,  enfadarse,  poner 
mala  cara.  Naaringit  siya.  Se  enfada. 

Arip-ip.  adj.  Cosa  manchada  de  negro — 
s.  Manchas  negras. — v.  Manchar  de  ne- 
gro. 

Aris.  v.  Limpiar  hierro,  plata  ú  otro  metal. 

Arit.  v.  Provocar,  incitar. 

Arin.  loe.  ¿Qué  cosa?  ¿Qué  tal?  Arin,  busog 
cana?  ¿Qué,  estás  ya  harto?  Arin  nasi- 
ring  pá  acó  sa  imo?  ¿Qué  tal?  Pues  ¿no  te 
lo  decía  yo? 

Aríu.  adj.  Cosa  negra  por  el  humo. — v. 
Ennegrecer. 

Aro.,?A  Pedir  suplicar.  Aro  sin  alacsio  sa 
capitán.  Pide  vino  al  capitán.  Inaároan 
acó  san  buhis.  Me  pide  el  tributo.  Ansia 
ini  an  pinangangaro  co.  Esto  es  lo  que 
pido.  Ipangaro  mo  cami  sa  Dios.  Pide  á 
Dios  por  nosotros. 

Aroalayon.  v.  (De  Alayon).  Ayudarse 
mutuamente  en  sus  obras. — Ir  en  busca 
de  jornal  ó  trabajo. 

Arong.  v.  Acercarse,  arrimarse,  aproximar- 
se. 

Arong  arong*  v.  Dar  ó  hacer  sombra  al- 
guna cosa. — s.  Cerca  de  palos  atravesados 
y  apuntalados.— Hacerla  así. 


22 


ÁR-ÁS 


AropOOp.  v.     Cerrarse  el  tiempo,  nublarse. 

Aroroy.  s.  Arbusto  así  llamado;  sus  hojas 
masticadas  y  puestas  sobre  herida  reciente 
estanca  la  sangre  y  sirven  para  curar  la 
herida. 

Arot.  v.  Afeitar,    cortar  el  pelo;    esquilar. 

jAroyl  ini.  ¡Ay,  masool  coapay!  ¡Ay,  cómo 
duele! — s.  Instrumento  como  de  potro  que 
usaban  los  gentiles  para  martirizar. 

Aroy.  adj.  Ruin,  malo,  sin  provecho;  du- 
ro, cruel. — v.  Fingir. 

Amg.  v.  Componer  la  comida,  cocerla. — 
Procurar,  buscar,  adquirir. — adj.  Viejo, 
vieja,  anciano,  anciana. 

Arum»  s.  Nube. — v.  Estar  nublado  el  tiem- 
po.— s.   Lunar. 

Arumon.  adj.  Tiempo  nublado. 

AS 

Asagan.  s.  Andas  de  cañas  ó  de  otra  co- 
sa, para  acarrear. 

Asal.  v.  Asar,  tostar  lechones  ú  otra  co- 
sa. Macadi  acó  sin  pagbacal  sin  pasi. 
Voy  á  comprar  un  lechón.  Pagaas-lun  co 
ini  nga  pasi.  Voy  á  tostar  este  lechón. 
Acó  in  mabacal  san  iyo  inasal.  Yo  voy 
á  comprar,  yo  compro  vuestro  tostón. 
Guinasal  ná  an  pasi.  Yo  está  tostado  el 
lechón.  Nagaasal  cami  sin  pasi.  Estamos 
tostando  un  lechón. 

Asam.  v.  Dar  á  otro  el  que  está  comien- 
do alguna  cosa.  Asami  acó  sin  usa  nga 
hinug.  Dame  un  plátano  (de  esos  que  es- 
tás comiendo).— -Repartir,  dividir  ó  dar 
por  partes  iguales.  Pagasam  quita  sinin 
bonga  san  cahuy  basi  uaray  calipongan. 
Dividamos  esta  fruta  del  árbol  para  que 
no   haya  disensiones. 

Asang.  s.  Ceniza  de  los  palos  quemados 
para  hacer  la  sal  al  uso  bisaya.  La  misma 
ceniza,  después  de  destilada  el  agua  que 
echan  sobre  ella,  puesta  dentro  de  un 
cesto  ó  cosa  semejante. 

Asara,  s.  Achara  ó  encurtido  de  frutas 
ó  pimientos  puestos  ó  aderezados  con 
vinagre. — v.  Encurtir  dichas  frutas  ó  pi- 
mientos. 

Asa*  v.  Hacer  caso  de  lo  que  se  dice  ó  de 
otra  cosa.  Ayao  asa  siton.  No  hagas  caso 
de  eso. 

As-as.  s.  Madera  sin  la  primera  capa.— v . 
Descubrir  el  agua  lo  cubierto  con  tierra 
ó  arena. 

Asaua.  s.  Marido  legítimo — Mujer  ó  es- 
posa legítima. — Ayuntamiento  de  macho 
y  hembra.—- v.  Casar. — Nota:  en  la  com- 
posición de  esta  raiz  hay  que  tener  mu- 


AS' 

cho  cuidado.  ¿Hain  an  imo  asaua?  ¿Dón- 
de está  tu  marido?  An  imo  asaua,  hain 
bá?  Tu  mujer,  dónde  está?  ¿Buot  ca 
magasaua  can  Pedro?  ¿Quieres  casarte 
con  Pedro?  Pag  asauon  co  sirá.  Haré 
que  se  casen:  los  casaré.  Si  Pedro  na- 
ngangasaua  can  Juana.  Pedro  se  va  á 
casar  con  Juana.  Inasauan  ná  acó.  Ya 
estoy  casado  (ya  estoy  casada).  Naquiqui- 
pagasaua  siya  sa  acón.  Quiere  casarse 
conmigo.  May  ada  niya  iguinasaua  nga 
babaye.  Está  enredado  con  una  mujer. — 
Nota:  en  las  visitas  ó  barrios  distantes  del 
pueblo  se  usa  de  dicho  término  para  deno- 
minar al  mancebo  ó  manceba. 

Asay.  Equivalente  al  verbo  ser.  Polong 
niya:  maopay  man,  ngan  asay  co  dad-a 
ngadto  sa  ira.  Dijo  él:  bueno  está;  y  en- 
tonces fué  cuando  lo  llevé  allá  á  ellos. 
Mabuhi  cami  sa  imo,  nga  icao  asay  mag- 
ocoy  sa  amon.  Vivamos  para  tí,  y  tú 
seas  el  que  mores  en  nosotros.  Asay  dao 
iton.  Eso  es. 

Asdang.  v.     Hacer  frente,  defenderse. 

Asgad.  adj.     Cosa  muy  salada. 

Asia,  ansiya*  Equivalente  al  verbo  ser. 
Asia  ini  an  acón  ipinamomolong.  Esto 
es   lo  que  digo. 

Asitl.  s.  Sal. — v.  Hacer  sal. — Salar. — 
Estar  salada  alguna  cosa.  Aádi  ná  an 
asin.  Aquí  esta  ya  la  sal.  Nagaasin  cami. 
Estamos  haciendo  sal.  Guinasinan  co  ná 
an  isda.  Ya  he  salado  el  pescado.  Ma- 
asin  an  tubig.     Está  salada  el  agua. 

Asiotes.  s-  Árbol  que  en  Botánica  se 
llama  bixa   ore/lana,  achote. 

Aslum.  s.  Especie  de  toronja. — adj.  Cosa 
agria,    aceda- 

Aso.  s.  Humo. — v.  Humear.  Damo  an 
aso.  Hay  mucho  humo.  Nagaáso  pá. 
Aun  humea. 

Asoc.  v.  Animarse,  esforzarse;  tener  ga- 
nas de  comer. 

Asoy.  v.  Explicar,  enterar,  informar.  Ansia 
ini  an  igaásoy  co  sa  iyo.  Esto  es  lo 
que  os  explicaré.  Pagasoy  ca.  Explíca- 
te. Iguinasoy  co  ná  sa  iya.  Ya  se  lo 
he  dicho.  Guinasoyan  co  ná  sirá.  Ya 
se  lo  he  explicado.  Igasoy  ini  sa  capi- 
tán. Informa  al  capitán  de  ésto.  Uaray 
acó  pacapagasoy  san  acón  guintutuyo  cay 
nahadluc  acó.  No  manifesté  mi  objeto 
porque  temía. 

Asuang.  s.  Hechicero,  brujo,  fantasma- 
v.     Hechizar,  hacer  brujerías. 

Astld.  v.  Ayudar  á  otro,  ayudarse  mu- 
tuamente. 

Asilg,  adj.     Hembra  estéril,  machorra. 


AT 


AT 

A-ta.     Palabra  que  usan  para  hacer  temer 
á   los  niflos  cuando  han  cometido  alguna 
falta. 
Ata.  s.     Tinta   del    pez  jibia  y  del  pulpo. 
Atab.  v.     Acudir,  ir  temprano  á  sus  que- 
haceres. 
Atabay.  s.    Pozo. — v-    Hacerlo.    HaJarum 
an   atabay.     Está  hondo  el  pozo.     Nag- 
aatabay  cami.    Estamos  haciendo  pozo. — 
s.    Corral. — v.    Hacerle,  poner  estacada.' 
Atabaye.  s.     Cangrejo  hembra. 
Atag.  v.     Enredar,  travesear. 
Ataga.  v.     Prevenir,  preparar. 
Atalabong.     v.     Ave,   especie    de    garza 

blanca. 
Atalobongoy.  adj.     Cuellilargo. 
Atamán,    v.     Cumplir  con  el  oficio,  car- 
go ú  obligación;  vigilar.    Diri  acó  naca- 
caataman     san    acón    catungdanan.     No 
puedo    cumplir    mi  obligación.     Atama- 
na    caopay    an    mga    hayop    co.     Cuida 
bien  mis  animales. 
Atang.   v.     Introducirse,    meterse    sin  ser 
llamado,  y  así  la  palabra  mangangatang 
es  afrentosa. — Acechar,  esperar,  estar  de 
emboscada,  atisbar. 
Atang  atang.  adj.     Acechador,  atisbador. 
Atap.  v.     Hacer  una  cosa  diariamente. 
Atas.  s.     Sarro  de  la  boca  ó  de  la  lengua. 
Pag  bul-ngá  acó  sinin  acón  atas.     Cúra- 
me este  mi  sarro  (de  mi  boca). — v.    Con- 
sumir, disminuir. 
Atay.  s.     Hígado. 

Atay   atay.  s.     Carne  en  la  parte  cónca- 
va de  la  planta  del  pie  y  mano. 
Atay  atay  sin  tudlo.  s.    Yema  del  dedo. 
Atbang.    v.     Estar   una  casa  ú  otra  cosa 

en  frente  de  otra. 
Atínglig.  s.     Sociedad  de  las  uñas. 
Atingí ud.  adj.    Muela  desportillada,  agu- 
jereada, —v.  Tener,  sentir  dolor  de  muelas. 
Atip.  v.    Añadir  ó  aumentar  por  la  orilla. 

— Ajustar  ó  componer. 
Atipapalo.  s.    Insecto  fosfórico  de  muchos 
pies,  el  cual,  si  se  introduce  en  los  oídos, 
causa  gran  dolor  y  aún  la  muerte. 
Atipólo,    s.     Árbol  corpulento  y  derecho 
así    llamado.     Sus    hojas    son  anchas  y 
abroqueladas.     An  dahon  niya  haglapad 
nga  guiring  guiring. 
Atiponga.  s.     Granos    que   salen  en  pies 
y  piernas  por  andar  en  lugares  aguano- 
sos  y  húmedos. 
Atitang.  s.    Varas  de  madera  ó  caña  que 
se  usan  en  los  olimones  y  talabones. 


AT 


23 


Atmug.  v.     Estrechar,  afligir,  oprimir  da- 
ñando ó  haciendo  herida. 
Ato.  genit.  de  pron.  Quita.  Nosotros.  Quin- 
auatan  quita  san  ato  mga  carabao.    Nos 
han  robado  nuestros  carabaos. 
Ato.  v.     Hacer  frente,  embestir.    Aatohan 
co  sira.    Les  haré  frente.    Diri  acó  maato. 
No  hago  frente.     Diri  acó  nacacaato.    No 
puedo  hacer  frente.     Uaray  acó  pacaato 
sa  ira.     No  les  he  hecho  frente.     Inato- 
han  cami  nira.     Nos  embistieron. 
Ato   nga  ayam.    adj.     Perro    cazador    y 

que  embiste. 
Atoli.    s.     Engrudo. — v.    Hacerle. — s.    Ce- 
rilla del  oído  ó  suciedad  de   las  orejas. 
Aton.  geni.  pl.  del  pron.   Quita.  Nosotros. 
Aton  ini.    Esto  es  nuestro.    Napucan  an 
aton  balay.    Se  cayó  nuestra  casa. 
Atpad.  s.     Pala    de  palma    brava,  caña  ó 

madera. 
Atllb.  s.     Trampa  para  coger  ó  cazar  ani- 
males.— v.     Cogerlos    ó  cazarlos  con  la 
misma.     Nacaatub    sira  Juan    sin  babuy. 
Han  cogido  Juan  y  sus  compañeros  puer- 
co de  monte. 
Atllbang.    adj.     Presente — adv.    m.     En- 
frente,  delante. — v.    Presentar. — Mirar  ó 
ponerse  enfrente  ó  mirando  hacia  alguna 
parte.     Naatubang    cami.     Nos    manda- 
ron   presentar.     Atubang    siya    sa  acón. 
Se    presentó     á    mí.     Atubang    ngadto. 
Miro  allá.    Atubang  an  amon  mga  balay. 
Nuestras  casas  están  enfrente. 
Atubangan.    loe.     Á    la    presencia.    Cún 
aadto    ná  quita    sa    atubangan  sa   Dios. 
Cuando  estemos    ya   en  la   presencia   de 
Dios.    Namolong   siya   sa   atubangan    co. 
Dijo  él  en  mi  presencia. — Miembro   viril 
de    los, animales.    Nahubag  an   iya    atu- 
bangan.    Tiene   hinchado  su  miembro. — 
Faldón  de  la  camisa. 
Atud.     Voz  de  cariño  ó  amistad.    ¿Hain  si 
Pedro?    Uaray  dinhi,  atud.    ¿Dónde  está 
Pedro? — No  está  aquí,  querido. 
Attll.  s.     Punta   de  hilo  ú  otra  cosa  que  se 
rompe,  ó  sea,  el  otro  pedazo.    Hanapa  an 
atul  siní.    Busca  la  punta,  ó   sea  el  otro 
pedazo  de    ésto. — v.   Determinarse,  atre- 
verse. Diri  acó  na-atul  sini.  No  me  atre- 
vo á  ésto. 
Atulay.    s.     Granitos  que  salen  alrededor 

de  las  heridas. 
Atuling.  v.     Oir  por  Casualidad. 
Atulub.  v.     Medicinar,  aplicando  la  medi- 
cina que  se  ha  preparado  en  un  hongot, 
poniendo  éste  boca  abajo  sobre  el  vientre 
ó.  parte  dolorida  del  paciente. 
Atup.  s.     Techo. — v.  Techar.  Nagaatup  pá 


24 


AT 


cami.    Estamos    aun  techando.    Ñipa  an 
atup.     Es  de  ñipa  el  techo.  Aat-pan  niyo 
an  raga  catud-an.     Techad  las   goteras. 
Atup.  v.     Poner  estacas  atravesadas  sobre 
las  que  están  rectas.    Pagatupa  iton   imo 


AT 

pagosoc  basi  diri  mag  pacabuhi  an  bactin. 
Pon  estacas  atravesadas  en  las  que  pones 
rectas  para  que  no  se  escape  el  puerco. 
Atupali.  v.  Equivocarse,  entender  una  cosa 
por  otra 


B 


di    gad!     No  por 


BA 

¡Bá!    interj.     ¡Ah!    ¡Ba 

cierto.  ¡Ah,  no! 
Bá.  Esta  voz  ó  partícula  se  usa  para  pre- 
guntar. ¿Sino  ca  bá?  ¿Quién  eres  tú? 
¿Ano  bá  itó?  ¿Qué  es  éso? 
Baat.  s.  Guarnición  de  enredadera,  bejuco 
ú  otra  cosa,  que  en  forma  de  aro  ponen 
á  las  tinajas. — v.  Poner  lo  dicho.  Cuhaa 
ini  nga  baat.  Quita  este  aro.  Macuha 
acó  sin  hagnaya  nga  igbabaat  san  tadiao. 
Voy  por  hagnaya  para  poner  aro  á  la  tinaja. 

Baba.  s.    Boca. 

Baba.  Nombre  de  cariño  con  que  llaman 
al  Padre  y  á  los  ancianos  en  algunos 
pueblos. 

Baba.  v.     Llevar  á  cuestas. 

Babean,  adj.    Hablador;  que  habla  mucho. 

Babalónatl.  s.  Especie  de  bolsa  que  for- 
man los  monos  en  los  carrillos. 

Babanigon.  adj.  (de  Banig).  Aquello  de 
que  se  hacen  los  petates  que  llaman 
banig. 

Babay.  Nombre  de  cariño  con  que  llaman 
al  Padre  y  á  los  ancianos  en  algunos 
pueblos. 

Babaye.  s.  Hembra.— Mujer.— Una  clase 
de  palauan  así  llamado. 

Babayenon.  adj.     Afeminado. 

Bablayan.  s.  Sitio  donde  se  levanta  edi- 
ficio. 

Bablong.  v.  Tirar,  arrojar  piedras  ú  otra 
cosa. 

Babtol.    v.  Regalar,  dar  propina  á  todos. 

Babuy.  s.  Puerco  de  monte. — Puerco  ca- 
sero. Nacadacop  cami  sin  babuy.  Hemos 
cazado  un  puerco  de  monte.  ¿Mapalit  ca 
babuy?    ¿Compras  puerco? 

Babuyon.  s.  Sitio  donde  hay  puercos 
de  monte. — adj.  Culebra  venenosa  y  de 
color  negro. 

BacaC.  s.  Ave  pequeña  de  pluma  azul  en 
el  lomo  y   blanca  en  el  pecho. 

Bacad.  v.  Desatar  lo  amarrado. — Desde- 
vanar. 

Bacacad.  adj.  Barrigón,  barrigudo. — 
Puerca  preñada  y  de   grande  barriga. — 


BA 

Cosa  hinchada  y  llena,  como  vela  de  em-    ' 
barcación  con  el   viento. 

Bacag.  v.  Hincharse  las  quijadas. — s.  La 
misma  hinchazón. 

Bacagan.  s.  Pescado  pequeño  y  comes- 
tible. 

Bacagon.  adj.  El  que  padece  la  enfer- 
medad que  llaman  bacag,  hinchazón  de 
quijadas. 

Bacal,  v.  Comprar  ó  vender  (según  la 
composición).  Macadi  acó  sin  pagbacal 
sin  pasi.     Voy  á  comprar  un    lechón. 

Bacang.  s.  Paso  largo,  zancada,  v.  Zan- 
quear ó  dar  paso  largo 

Bacang.  v-     Subir  y  bajar. 

Bácao.  v.  Engañar,  causar  ilusión  —adj. 
Cosa  ilusoria,  fantástica,  quimérica.  Bi- 
nabacao    nga   lauas.     Cuerpo    fantástico. 

Bacaran.  s.  Especie  de  máquina  que  sir- 
ve para  desdevanar. 

Bacas,  v.  Dar  uno  á  otro  dinero  ú  otra 
cosa  para  que  juegue,  y  si  gana  partir 
ó  dividir;  acompañar.— s.  Negocio,  obra 
de  dos  ó  mas. 

Bacat.  s.  Cesto  para  poner  ropa  ú  otra  cosa 

Bácay.  parí.  Por  cuanto.  Bácay  diri  ma- 
hihimo.  Por  cuanto  no  es  posible.— adj. 
Cualquier,  cualquiera.  Bácay  sin-o  nga 
tauo.  Cualquier  hombre. — v.  Atajar  al 
que  huye. — Pescar   echando  tubli. 

Bacayao.  v.  Hacer  las  cosas  á  medias, 
abandonar  los  quehaceres  é  irse  á  otra 
parte. — Estar  perplejo,  no  tener  firme  el 
pensamiento  en  lo  que  incumbe;  dis- 
traerse. 

Bacbac.  v.  Descortezar,  quitar  el  pellejo 
al  plátano  ú  otra  fruta;  quitar  las  pencas 
á  las  plantas;  quitar  las  costras  de  heri- 
das ó  granos.— Abr.'r  las  hojas  en  donde 
llevan  envuelta  la  vianda,  desenvolver. 
Bacbaqui  íton  mais  cay  aton  panga- 
ngaonon.  Quita  la  capa  que  cubre  al 
maiz  para  comérnoslo. 

Bacbac.  v.  Golpear  y  extender  con  el 
martillo  ú  otra  cosa,  la  plancha  de  hierro, 
etc. 


BA 

Bacdatl.  adj.  (de  Bacud).  Fuerte,  fornido. 
Bacdao.  v.  Levantarse,  estar  ó  ponerse 
de  pie.  Bacdao  ca.  Levántate.  Diri 
acó  nacacabaedao.  No  puedo  levantarme. 
Bacgong.  s.  Cinturón  ú  otra  cosa  que  se 
ponen  en  la  cintura. — v.  Poner  lo  di- 
cho.— s.  Pañuelo  que  se  ponen  amarra- 
do debajo  de  la  barba  á  la  cabeza. — v. 
Poner  lo  dicho. 

BacgO$.  s.  Ceñidor,  cinturón.— Ceñir  la 
cintura.— Cocer  el  cogollo  del  bagsang 
ya  pilado  ó  molido,  mezclando  carne  de 
coco. 

Bacgot.  v.  Cortar  las  guías  que  prece- 
den á  la  fruta  del  coco  para  que  destile 
la  tuba. 

Bachao.  s.  Árbol  de  hojas  estrechas  y 
algo  largas  que  se  cría  en  los  manglares 
ó  lugares  de  poco  fondo  en  las  playas 
de  la  mar,  ó  donde  ésta  llega  y  se  reti- 
ra á  proporción  de  las  mareas. — Con  su 
corteza  se  templa  la  tuba,  y  su  madera 
es  muy  buena  para  hacer  caleros  y  usar- 
la en  hornos  y  cocinas.  An  dahon  niya 
haglipot  ngan  haglabalaba. 

Bacho,  s.  Sollozo,  suspiro. — v.  Sollozar, 
suspirar.  An  mga  pagbacho  ni  David. 
Los  sollozos  de  David.  ¿Ano  nga  nag- 
bibinachoon  ca  man?  ¿Por  qué  estás 
suspirando? 

Bachlld.  s.  Cabezada  que  ciñe  y  sujeta 
la  cabeza  de  una  caballería. 

Baclag.  s.  Petate  ó  estera  hecha  de  be- 
juco partido  y  limpio. — u.  Extender  ó 
poner  dicho  petate  ó  estera. 

Baclao.  s.  Sortija  ó  anillo  de  cortina  ú 
otra  cosa. — Collar,  manilla  ó  aro  de  be- 
juco que  ponen  en  el  cuello  á  los  ani- 
males.— v.  Poner  lo  dicho. — s.  Sortija 
de  bejuco  que  ponen  en  las  narices  de 
los  carabaos  y  otros  animales. — v.  Po- 
ner dicha  sortija. 

Baclay.  s.  Collar  de  bejuco  ó  otra  cosa. 
— Lista  ó  tira  que  tienen  algunos  cua- 
drúpedos, de  diferente  color  del  pelo  res- 
tante.^— Banda. — v.  Ponerse  banda  ó  cosa 
equivalente. — Pasar  ó  doblar  la  punta  de 
ensenada,  monte  ú  otra  cosa. 

Baclid.  v.  Maniatar  por  la  espalda.  Bi- 
naclid  sin  maopay  an  macauat.  El  la- 
drón ha  sido  bien  maniatado. 

Baclo.  v.  Cortar  las  uñas,  espalmar,  des- 
palmar ó  separar  la  palma  córnea  de  la 
carnosa  en  los  animales.  ¿Icacain  mo 
íton  tiguib? — Igbabaclo  san  coló  san  ca- 
bayo.  ¿Dónde  llevas  ese  escoplo? — Es 
para  cortar  las  uñas  al  caballo. 


BA 


25 


Bacloay.  s.  Crustáceo  de  concha  blanca. 
An  binaloc-an  niya  bosag. 

Baclop.  v.     Cortar  las  uñas. 

Bacnal.  adj.  Cosa  dura. — v.  Tener  á 
otro  en  menos. — Temer,  respetar. 

Bactlit.  s.  Zarza,  cambronera. — adj.  Cosa 
dura  que  no  se  amolda  bien  á  lo  que  uno 
desea. 

Baco.  adj.  Cosa  tuerta  ó  torcida. — Salir 
ó  sacar  torcida  alguna  cosa. — Nabaco  inin 
pagtahi  sinin  acón  sarual.  Ha  salido  tor- 
cido este  cosido  de  mis  pantalones.— s. 
Especie  de  caldero  hecho  de  la  hoja  de 
anajao  para  sacar  agua  de  pozo,  río  ú 
otra  parte. — v.  Sacar  agua,  achicar  el 
agua  en  las  embarcaciones  menores  con 
el  mismo. 

Baco-baco.  v.  Probar,  hacer  una  cosa 
de  la  que  no  se  tiene  experiencia.  Pag- 
sulay  sulay  sa  pagbuhat  sa  mga  ibuhat 
nga  d  ri  niya  hinbabaroan;  pagsulay  sulay 
sa  pagbuhat  sa  bisan  ano,  bisan  cún 
diri  siya  maaram. 

Bacoco.  s.  Pescado  comestible  así  lla- 
mado. 

Bacolud.  s.  Arrecife,  madrépora. — v.  An- 
dar por  arrecife. — Cabacud-lan.  Arrecifes. 

Bacong.  s.  Planta  así  llamada;  su  fruta  no 
se  come. 

Bacong-bacong.  s.  Planta  más  peque- 
ña que  la  que  llaman  bacong. 

Bacot.    v.     Atar,   amarrar. — Pensar  que... 

Bactas.  v.     Andar,  caminar,  ir  á  pié. 

Bactasan.  s.     Camino,   senda. 

Bactitl.  s.  Puerco,  cerdo,  marrano.  Ihauon 
co  ini  nga  bactin.  Voy  á  matar  este 
puerco. — Cabactinan.     Puercos. 

Bacucang.  s.  Gusano  que  come  la  raiz 
del  gauay.  —  v.  Roer  ó  comer  el  mismo 
dicha  raiz.  Guinbabacocang  an  aton  ca- 
gauayan.  Nuestro  gauay  es  comido  por 
el   gusano  bacucang. 

Bacud.  adj.  Fuerte,  fornido.  Mabacud 
nga  lalaqui.      Hombre  fornido. 

Bacul.  s.  Especie  de  bolsa  ó  fiambrera 
hecha  de  hojas  de  ñipa  ú  otra  cosa  en 
donde  ponen  arroz  y  lo  cuecen. — Cesti- 
11o,  cesto  pequeño  hecho  de  hojas.  Pag- 
cuha  sin  bacul  nga  pagsusud-lan  sin  isda 
Coge  un  cestillo  para  poner  en  él  pescado, 

Bacunaua.  s.  Eclipse  del  sol  ó  luna— v. 
Eclipsarse,  oscurecerse  total  ó  parcial 
mente  un  astro.  Nag-babacunaua  an  bu- 
lan.    Está    eclipsada  la  luna. 

BactlS.  s.     Ceñidor. — v.     Ceñir  con  él. 

Badac.  s.  Figura,  tamaño  de  vasos,  pía 
tos   ó    cosa  equivalente.     ¿Mationano  an 


26 


BA 


cabadac  san  baso  nga  imo  pinalit.  ¿Qué 
figura    tiene  el  vaso  que  has  comprado? 

Badán,  adj.  Feliz,  dichoso,  bienaventu- 
rado. 

Badas,  s.     Varas   que  usan  los  de  justicia. 

Baday.  s.  Salacó  ancho  hecho  de  hojas 
de  anájao. — Caerse  al  pasar  por  cañas  ó 
maderos  que  sirven  de  pasadizo  ó  puente, 
y  dañarse  al  caer. 

Badaybaday.  s.  Salacó  pequeño  hecho 
de  hojas  de  anájao. 

Badbad.  v.     Desatar. — Desdevanar. 

Badbaratl.  s.  Especie  de  máquina  que 
sirve  para  desdevanar. 

Badhuya.  s.  Especie  de  torta  hecha  de 
arroz  molido  y  colado,  y  camete,  pláta- 
no ú  otra  fruta,  frito  todo  en  aceite. 

Badiang.  s.  Planta  de  hojas  anchas;  su 
fruta  es  encarnada;  su  zumo  ó  la  savia 
de  dicha  planta  causa  comezón  en  cual- 
quier parte  del  cuerpo  donde  toca. — Ca- 
badiangan.  Sitio  donde  hay  muchas  plan- 
tas.— Badiang. 

Badiding.  s.  Palos  ó  piedras  que  ponen 
á  uno  y  otro  lado  de  las  calzadas. — v. 
Poner  lo  dicho.— s.  Cerca. — v.  Cercar. 
Igo  ná  ini  nga  badiding.  Ya  son  sufi- 
cientes estos  palos  ó  piedras. 

Badil,  v.  Tirar  piedras  ú  otra  cosa  con 
cañón  ó  cosa  semejante. — s.  Pieza  cual- 
quiera para  tirar,  como  cañón,  mosquete, 
etc. — Tirabala.  ¿Sin-o  haton  nga  nag- 
badil?    ¿Quién  es  aquel  que  está  tirando? 

Badit.  v.  Señalar,  hacer  señales  en  va- 
rias direcciones. 

Badlis.  s.  Señal,  raya.—?/.  Rayar,  seña- 
lar.   Badbadüsan  co  ini.    Rayaré  ésto. 

Badlit.  v.  Señalar  haciendo  una  pequeña 
incisión  sobre  el  borde  de  la  madera:— s. 
Señal  en  el  modo  dicho. 

Badlong.  v.  Reprender,  corregir,  cas- 
tigar.— s.  Castigo. — Aviso,  corrección. 
Badlongon  quita  sa  Dios.  Dios  nos  cas- 
tigará. Inabut  ná  an  badlong.  Llegó  ya 
el  castigo. 

Badlung.  s.  Pescado  grande  y  sabroso 
así    llamado. 

Bado.  s.  Camisa.—?/.  Ponérsela.  Naguisi 
an  acón  bado.  Se  ha  roto  mi  camisa. 
Pagbado   ca  ná.  Ponte    ya  la    camisa. 

Bacjong.  s.  Hinchazón  en  pies  y  pier- 
nas.— v.     Padecerla. 

BadOflgon.  adj.  Que  padece  hinchazón 
en  pies  y  piernas. 

Badoon.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
camisa. 

BaducbadtlC.  s.    Ruido  que  se  hace  con 


BA 

los  pies  al  andar  ó  pisar. — v .  Hacer  di- 
cho ruido. 

Baduatl.  adj.  Incircunciso. — El  último  que 
nace  cuando  las  hembras  paren  más  de 
uno. 

Badlil  s.  Pescado  estrecho  y  de  color 
blando;  es  comestible. 

Baduya.  s.  Especie  de  torta  hecha  de 
arroz,  camote,  plátano,  etc.,  frito  todo 
en  aceite. 

Baga.  parí.  Sirve  de  adorno  en  la  ora- 
ción.— Como.  Iton  baga  ulo  niya.  Eso 
como  cabeza  suya.  Baga  tauo  man. 
Es  como,  ó  se  parece  á  un  hombre. 
Cún  baga  maalagad  ca  sa  acón.  Si  tú 
me  obedeces.  Cún  baga  diri  mahihimo. 
Si  no  es  posible. 

Bagá.  s.    Bofes,  pulmones. 

Bagá.  adj.  Cosa  encarnada — Ponerse  en- 
carnada. 

Bagácay.    s.    Caña    así    llamada;  es  fina. 

Bagaban,   s.     Brasero. 

Bagál.  j.  Piedras  que  quedan  sin  que- 
mar en  los  caleros. 

Bagalon.  adj.  Cal  ó  calero  con  muchas 
piedras. 

Bag-ang.  s.  Muela.  Maasol  inin  acón 
bag-ang.     Me  duele  esta  muela. 

Bagang.  s.  Insecto  alado,  perjudicial  al 
coco   y  otras  plantas. 

Bagangan.  s.  Pescados  de  varios  colo- 
res y  encarnado  el  paladar.  Isda  nga 
buroc,  cundi  pula  an  ngalangagon. 

Bagang-bang.  s.  Piedra  caliza  de  la  mar; 
especie  de  coral. 

Bagao.  v.  Hablar,  conversar,  decir. — s. 
Palabra,  dicho,  conversación. 

Bagaong.  s.  Pescado  salpicado  de  color 
rojizo.  Isda  nga  sinamay  sin  bulao. 

Bagas,    v.     Echarse  á  perder  alguna  cosa. 

Bagat.  v.  Salir  al  encuentro. — Salir  al 
encuentro  del  que  camina. — Salir  á  tal 
parte  el  que  va  caminando  por  montes, 
selvas,  etc. — Encontrarse. 

Bagay.  s.  Color. — v.  Colorear,  dar  de 
colores. — Uniformar,  cantar  ó  decir  algu- 
na cosa  con  uniformidad,  ser  uniforme 
una  cosa  á  otra. — Templar  instrumentos. 
s.     Uniformidad. — v.   Probar. — Acudir- 

Bagay-bagay.  s.  Junta,  reunión. — v.  Tra- 
tar en  ella  de  algún  asunto. 

Bagay-bay.  s.  Flor  de  coco,  maiz,  etc. — 
— v.    Florecer. 

Bagcat.  v.  Tomar  lo  que  le  corresponde 
en  la  repartición. 

BagCOS.  s.  Ceñidor,  faja,  cinto,  cinturón. 
— Ponerse  ó  ceñirse  lo  dieho. 


BagCOt.  s.  Goma,  resina. — Poner  ó  pegar 
con  goma  ó  resina  mango  de  cuchillo  ú 
otra  cosa;  engomar. 

BaghaC.  s.  Pescado  pequeño  y  negro. 
Isda    nga  itum  ngan  guti. 

BaghOC.  v.     Agujerear,  hacer  hoyo. 

Baghot.  v.  Animar,  irritar,  incitar,  exhor- 
tar con  fuerza. — Hacer  con  mucho  em- 
peño alguna  cosa,  atender  á  la  misma 
del  modo  dicho. 

Baghut.  v.  Angustiarse,  padecer  dolor. 
— s-     Angustia,  dolor  de  corazón. 

Bagnao.  s.  Agua  en  que  han  estado  en  in- 
fusión raices  medicinales. — v.  Poner  las 
mismas  en  infusión.  Pagbagnao  sinin 
gamut.     Pon    en  infusión  estas  raices. 

Bagnas.  v.  Limpiar,  alisar,  frotar. — Resba- 
larse. Guinbabanas  co  ini.  Estoy  limpian- 
do ésto.    Nahabagnás   acó.    Me  resbalé. 

Bagnos.  v.  Limpiar,  lampacear. — Achu- 
char,   aplastar. 

Bag-O.  adj.  Cosa  nueva,  reciente. — v.  Ha- 
cer nueva  alguna  cosa. — Hacer  poco  que 
sucedió. — Renovar.  Bag-o  pá  ini.  Esto 
es  nuevo.  Bag-o  pá  lá  nga  guinbuhat. 
Está  recién  hecho.  Bag-o  pá  la  nga 
inabut.  Recién  llegado.  Bago  pá  nga 
natauo  an  bata.  Hace  poco  que  nació 
el  niño.  Guinbag-o  co  an  sacayan.  He 
renovado  ó  hecho  nueva  la  embarcación. 
Babag-ohon  co  ini.  Haré  nuevo  ésto. 

BagOl.  s.  Medio  casco  de  coco  sin  el  bo- 
note. — Cascara  dura  del  coco  y  otras 
frutas. 

BagOl,  BagOl  bagOl.  s.  Juego  de  mucha- 
chos con  medios  cascos  de  coco. — v.  Ju- 
gar   ó  divertirse  del  modo  dicho. 

BagOl  bagOl.  s.  Cráneo,  casco  de  la  ca- 
beza. 

Bagolatl.  s.   Crustáceo  así  llamado. 

Bagong  s.  Raiz  comestible  así  llamada. 

Bagongbong.  s.  'Yerba  así  llamada. 

Bagongbotl.  s.  Tierra  ó  arena  muy  fina. 

Bagongbonotl.  s.  adj.  Ave  blanquecina, 
cenicienta  y  con  matices  medio  encarna- 
dos. 

Bagongotl,  bagongngOll.  s.  Marisco  co- 
mestible así  llamado.  Dao  nagcacaladcad 
nga  bagongon.  Se  dice  del  que  ríe  mucho. 

Bag-ong  Sirutn.  loe.  Al  anochecer,  al 
oscurecer,  entre  dos  luces. — v.  Oscure- 
cer, anochecer. 

Bagot.  v.  Acostumbrar,  adiestrar. 

Bagotbot.  v,  Labrar  mal  alguna  cosa.— s. 
Suciedad  ó  maleza  de  hojas  caídas. 

Bagsac.  v.  Batir,  dar  una  cosa  contra 
otra  con  ímpetu  y  violencia. 

Bagsang.  s.    Palma  silvestre    así  llamada; 


ÉÁ 


a 


su  cogollo  se  come;  torta  ó  dulce  hecho 
de  dicho  cogollo. 

Bagsay.  adj.  Cosa  preciosa,  hermosa,  bo- 
nita. 

Bagtac.  v.  Partir,  romper  dando  golpes. 
— s.  Pececillo  de   mar  sin  escamas. 

Bagtic.  v.  Cuajarse,  coagularse,  endurecer- 
se, helarse  cualquier  líquido. — adj-  Cosa 
cuajada,  coagulada,  helada. 

Bagting.  v.  Tocar  campanas,  llamar  con 
la  campana.  Bagtingi  an  linganay.  Toca 
la  campana.  Binabagtingan  an  mga  músi- 
co. Están  llamando  con  la  campana  á 
los     músicos. 

Baguid.  v.  Estregar,  rozar,  ludir  una 
cosa  con  otra. — Rechinar  los  dientes. — 
Habaguid.  Rozarse,  herirse,  desollarse. 
Nahabaguid  acó  san  pono  san  lubi  san 
acón  pagsaca.  Me  rocé  con  el  tronco 
del  coco  cuando  subí  á  él. 

Bagtlinod.    v.     Labrar,    esculpir,    grabar. 

Baguio,  s.  Huracán,  viento  sumamente 
impetuoso,  terrible  y  destructor,  que  corre 
regularmente  toda  la  aguja  náutica  en 
veinticuatro  horas  ó  en  menos. — v.  Hu- 
racán ó  baguio.  Binaguiohan  cami  sa 
lauod.  Cogiónos  el  huracán  en  alta  mar. 
Binaguio  ná  liuat  sin  daco.  Ha  habido 
otro  huracán  grande.  Daco  gud  nga 
baguio.     Ha  sido  grande  huracán. 

BagUÍS.  v.     Señalar.   Hacer    rayas,  rayar. 

Baha.  s.  Avenida. — v.  Haber  avenida. 
Daco  gud  an  baha.  Es  grande  la  avenida. 
Diri  camo  macacasuba,  cay  nagbabahá. 
No  podréis  ir  río  arriba  porque  hay  ave- 
nida. 

Bahag.  s.  Taparrabo  con  que  cubren  los  na- 
turales las  partes  pudendas. — v.  Ponerse 
taparrabo,  llevar  ó  cubrirse  con  taparra- 
bo.4 Nagbabahag  siya.    Lleva  taparrabo. 

Bahag  bahag.  s.  La  parte  blanda  en  los 
cangrejos  y  demás  crustáceos  cerca  del 
orificio. 

Bahay.  s.  Árbol  cuya  fruta  es  encarnada, 
y  con  ella  hacen  sartas  los  muchachos: 
dicha  fruta  no  es  comestible.  Dicha  fru- 
ta molida,  mezclando  un  poco  de  agua, 
sirve  para  disolver  ó  reventar  tumores  é 
hinchazones,  y  el  mismo  efecto  produce 
la  corteza  de  dicho  árbol. 

Bahayan.  s.  Cordel  en  que  está  ensartada 
la  plomada  en  la  atarraya. — Refuerzo  que 
ponen  en  la  orilla  de  las  redes,  velas  de 
embarcación,  etc. — Cordel  de  la  red  para 
tirar  de  él. 

Bahal.  adj.  Tuba  fuerte,  que  ya  tiene  dos 
ó  tres  días,  próxima  á  hacerse  vinagre, 
Bahal  ná  inin  tuba.  Ya  está  mala  esta  tuba. 


28  fiA 

Batíala,  loe.  Encargado,  componedor  de 
litigios  ú  otra  cosa,  hacer  las  veces  de 
uno,  medianero. 

Bahandi.  s.  Alhaja,  mueble,  hacienda,  jo- 
ya, riqueza. 

Bahandianon.  adj.  Rico,  poderoso,  bien 
acomodado. 

Bahao.  v.  Cicatrizarse  herida.  Nabahao  ná 
an  casam-dan.  Ya  está  cicatrizada  la  he- 
rida. 

Bahao.  s.  Comida  que  se  guarda  desde 
por  la  mañana  hasta  por  la  tarde,  ó  de 
un  día  para  otro. 

Bahao.  s.  Pájaro,  que,  cuando  canta,  pare- 
ce que  dice  ba-hao:  es  del  tamaño  de  un 
cuervo,  y  no  se  come. 

Bahao  bahao.  s.  Hormigas  pequeñas  así 
llamadas:  las  hay  blancas  y  negras. — Ri- 
bete hueco  hecho  en  el  salacó  por  la 
parte  de  dentro  y  sirve  para  llevar  taba- 
co,   buyo  ú  otra  cosa. 

Bahbahan.  adj.  Hablador;  que  habla  mu- 
cho. 

Bahe.  s.  Parte  exterior  ó  primera  capa  de 
la  palma  brava,  dura  y  consistente. — 
Árbol,   palma,  caña,  etc.,  curado  y  duro. 

Bahian.  adj .  Que  tiene  la  primera  capa 
dura  y  fuerte,  como  el  anájao,  anibong, 
etc. 

Bahianbahian.  adj.  (de  Bahe.)  Que  tie- 
ne la  primera  capa  algo  dura  y  fuerte, 
como  el  buri,  etc. 

Bahian.  adj.  Palma,  caña,  árbol  ú  otra 
cosa,   que   tienen  mucha  consistencia. 

Bahin.  s.  Parte,  porción. — Capítulo,  párra- 
fo.— v.  Partir,  dividir.  Pagbahina  ta  ini. 
Dividamos  ésto. 

Bahin  bahin.  v.  Partir,  dividir,  repartir. 
Guinbahinbahin  nira  sin  tolo  ca  bahin, 
ug  uaray  man  acó  nira  .  pagbahinL  Lo 
han  dividido  en  tres  partes,  y  á  mí  no 
me   han  dado. 

Bahit.  v.  Apartar,  separar.  Kahita  ítong 
cahuy.    Separa    ese  madero. 

Baho.  Oler,  olfatear. — Oler  mal.— v.  Olor 
bueno  ó  malo. — Olfato.  Mabahó  ná  ini  nga 
carne.    Ya  huele  mal  esta  carne. 

Bahog.  v.  Poner  caldo  en  la  morisqueta; 
mezclar  varios  manjares  ó  guisados  en 
un  solo  plato. — s.  Nueva  ó  noticia. — s. 
Dar  nueva  ó  noticia   de  una    cosa. 

Bahol.  adj.  Cosa  gruesa  como  cordel, 
género,  soga  ó  cosa  semejante. — v.  Ha- 
cerla   gruesa 

Bahong.  s.  Marisco  negro  y  pequeño; 
es  comestible. 

Bahus.  v.  Atar,  amarrar. —Lo  que  sirve 
para  atar,  ligar  ó  amarrar. 


BA 

Bahot.  v.  Esforzarse. — s.     Esfuerzo. 

Baya.  adv.  No  sea  que.  Mahohológ  cá  ba- 
ya. No  sea  que  te  caigas,  que  vas  á  caer. 

Baya.  v.  Abandonar,  dejar,  separarse.  Bi- 
nayan  co  siya.  Le  abandoné.  Mabaya  acó 
sa  iyo.  Os  dejo,  me  separo  de  vosotros. 
Diri  acó  nacacabaya  san  masaquit.  No 
puede  dejar  al  enfermo.  Si  Pebro  nagti- 
caranhi  cunta,  cundí  uaray  gud  pacaca- 
baya  sa  amon.  Pedro  había  de  venir, 
pero  no  nos  puede  abandonar.  Ayao  cami 
bayae.  No  nos  abandones.  Baya  ná  ini. 
Ya  está  esto  desechado.  Diri  co  icao 
binabayaan.     No  te  abandono. 

Bayabay.  v.  Pregonar,  tocar  el  tambor 
con  dicho  objeto.—  s.  Pregón. — v.  Acom- 
pañar en  la  pesquería. — s.  Compañero  en 
la  pesquería. 

Bayabas.  s.  Arbusto  que  se  llama  psidio 
aromático. — v.  Coger  del  arbusto  su  fru- 
ta. Namamayabas  sira.  Están  cogiendo 
la  fruta  de  guayabas. 

Bayad.  v.  Pagar,  satisfacer. — s.  Paga,  im- 
porte, satisfacción.  ¿Pira  an  bayad  sini? 
¿Cuánto  es  el  importe  de  ésto?  Magbaba 
yad  acó  san  acón  utang.  Pagaré  mi 
deuda.  ¿Ano  an  igbabayad  mo?  ¿Con  qué 
vas  á  pagar?  Uaray  co  sadang  ipacaba- 
yad.  No    tengo    con  qué  pagar. 

Bayanbayan.  v.  Diferir,  hacerse  el  re- 
molón. 

Bay-ang.  s.  Árbol  grande  y  corpulento  de 
hojas  algo  anchas.  An  dahon  niya  hag- 
lapad  lapad. 

Bayao.  s.  Cuñado.  Mag  bayáo  cami.  So- 
mos cuñados. 

Bayao.  í.  Levantar,  alzar,  elevar. — Lle- 
var alguna  cosa,  entre  dos  ó  más.  An 
pagbayao  san  hostias.  La  elevación  de 
la  hostia.  Uaray  acó  pacacabayao  sini. 
No  puedo  levantar  ésto.  Bayaui  acó.  Ayú- 
dame á  llevar  ésto. 

Bayarong.  s.  Árbol  de  madera  colorada 
y  fuerte;  sus  hojas  son  estrechas  y  pe- 
queñas. An  dahon  niya  hagligot  ngan 
gudti.    En  algunas  partes  dicen  barayong. 

Bayasong.  s.  Arbusto,  especie  de  limón; 
su  fruta  es  grande  y  medicinal. 

Bayat.  v.    Incitar,  provocar,  desafiar. 

Bayaug.  '  s.  Pez  comestible  de  mar;  es 
ancho  y  tiene    negro  el  lomo. 

Baye.    v.     Adulterar. — Pecar   con    mujer, 

Baye.  s.  Saltamonte  de  patas  largas,  verde, 
delgada  la  caja  del  cuerpo. 

Baybay.  v.  Playa,  costa  de  mar.-— v.  Ca- 
minar por  la  pl.iya. — s.  Arena. — v.  Co- 
ger arena. 

Baybay,  baraybay .  v.   Enterar,  leer  algu- 


SA 

na  cosa  para  enterarse.  Binaybay  co  na 
an  surat.  Ya  he  leido  la  carta,  me  he  en- 
terado de  ella.  Guinbaraybay  nira  an  surat. 
Se  han  enterado  de  la  carta. 

Baid.  v.  Amolar,  afilar. — Pasar  cerca  de 
uno  aunque  sea  corriendo. 

Balgad.  v.  Pasar  rozando,  raspando  ó  dan- 
do contra  alguna  cosa. — Pasar  cerca  de 
uno  aunque  sea  corriendo. 

Bain.  adv.  No  sea  que.  Ayao  dida,  bain 
ca  maholog.  No  te  pongas  ahí  no.  sea 
que  te    caigas. 

Baing.  adv.  Palabra  afectuosa  «i  las  niñas 
pequeñitas.  ¿Ano  ca  didá,  baing?  ¿Qué 
haces  ahí,   niña?* 

Bairan.    s.   Piedra  de  amolar. 

Baisalan.  s.  Timón. 

Bait.  adj.    Cosa  muy  afilada,  cortante. 

Bala.  s.  Cesto  hecho  de  bejuco. — v.  Lle- 
var sobre  el  hombro,  ó  á  hombros  algu- 
na cosa. . 

Balaba,  adj.  Cerco  ralo  de  cañas  ú  otra 
cosa. — n.  Hacerlo. 

Balábala,  s.  Ceslillo  hecho  de  bejuco. 

Balabag.  adj.  Cosa  atravesada. — v.  Atra- 
vesar ó  poner  una  cosa  de  una  par- 
te á  otra.  Nababalabag  an  cahuy.  Está 
atravesado  el  madero.  Áyao  pagbalab-ga 
iton  guipat.  No  atravieses  ese  trozo  de- 
madera. 

Balac.  s.  Copla,  verso,  cantar. — v.  Ha- 
cer ó  cantar  coplas  ó    versos. 

Balaca,  s.  Carne  que  queda  pegada  al 
coco  después     de  rallado. 

Baladao.  s-  Arma  blanca  de  dos  filos. 

Baladbad.  v.  Desatar,  deshacer  nudo 
ú  otra  cosa. 

Balag,  hibalag.  u.  Ir  uno  á  alguna  par- 
te, volver  otro  de  la  misma,  y  no  encon- 
trarse ni  verse  en  el  camino. 

Balagat.  u.  Salir  un  camino  á  otro.— Sa- 
lir uno  á  otro  camino. — Cruzar,  cruzarse 
caminos,  líneas  ú  otra  cosa. 

BalagOtl.  s.  Enredadera,  planta  que  se 
extiende  por  el  suelo,  trepa  por  árboles 
ú  otra  parte. 

Balagta.  v.  Entresacar. —Tomar  ó  echar 
una  cosa  á... 

Balahoy.  s.  Cesto  pequeño  así  llamado. 

Balalatoc.  s.    Pájaro  carpintero. 

Balalong.  s.  Especie  de  artesa. — Suele 
tomarse  también  por  pesebre. 

Balanac.  s.  Pescado  blanco,  liso  y  algo 
largo,  barbo.  Isda  nga  busag,  malison  ngan 
halabalaba. 

Balamban.  u.  Estar  ó  hallarse  entre  dos 
aguas,  de  modo  que  se  vea  y  no  vaya  á 
4 


BA 


29 


fondo.  Nababalamban  an  cahuy.  Está  en- 
tre dos    aguas  el  madero. 

Balang.  adj.  Cada. — A  cada  uno.  Sa 
bulan  sa  agosto  nag  sugo  án  amon  ca- 
pitán papanacop  sin  carabao,  ngan  guin- 
multahan  an  may  carabao  san  tagtolo  ca 
salapi  balang  usa.— En  el  mes  de  agosto 
mandó  nuestro  capitán  coger  ó  prender 
carabaos,  y  multó  al  que  tenia  carabaos 
á   doce  reales  por  cada    cabeza. 

Balangag.  s.  Pelo  que  cae  de  la  cabeza 
por  el  rostro. 

Balangao.  Arco  iris. — Enfermedad  cutá- 
nea  así  llamada. 

Balangcauitatl.  adj.  Gallo  viejo  de  lar- 
go espolón;  puerco  de  colmillos  largos. 

BalangCO.  adj.  Persona  pobre,  sin  recursos. 

Balatlficug.  s.  La  parte  que  rodea  al 
orificio. 

Balangicug.     v.    Mirar  de    reojo. 

Balatlgsion.  s.  Especie  de  calabaza  muy 
parecida  á  la  sandía  por  su  forma  y  color. 

Balanls.   s.    Pez    comestible  de  mar. 

Balantang.  adj.  Cosa  inclinada,  encorva- 
da, torcida. — v.  Inclinar,  encorvar,  torcer. 

Balanti.  s.  Árbol  de  hojas  anchas  y 
redondas.  An  dahon  niya  haglapad  ngan 
maglidong.  Bebida  el  agua  en  que  se 
coció  su  raíz,  es  medicina  para  cáma- 
ras de  sangre.  Las  hojas  de  dicho  árbol 
mudan  de  color  cuando  llevan  ya  algún 
tiempo  y  se.  hacen  más  pequeñas. 

Balantiong.  s.  Enredadera  así  llamada; 
de  su  fruta  se  hace  dulce. 

Balao.  s.  Árbol  grande  y  corpulento. — 
Resina  del  mismo.  Dicha  resina,  la  del 
apitong  y  otros  árboles,  suple  por  aceite 
de  linaza,  y  se  usa  para  pintar. 

Balao-ang.  s.    Nalgas. 

Balaod.  v.  Enredarse  entre  maleza,  arbus- 
tos   ú   otra  cosa.     Anunciar. 

Balaong.  s.  Lazo,  cordel  ó  bejuco  con  su 
nudo  corredizo  para  coger  puercos,  cara- 
baos y  otros  animales. — v.  Cogerlos  del 
modo  dicho. — Habalaong.  Quedar  preso 
en  dicho  lazo.  Nahabalaong  an  babuy. 
Ha  quedado  preso  el  puerco  de  monte  en 
el  lazo. 

Balaquid.  s.  Atado  de  carne,  platos  ú 
otra  cosa. — v.  Atar,  amarrar  ó  llevar, 
lo  dicho  en  atados. 

Balaran.  Casilla  ó  choza  hecha  de  hojas 
de  árboles  para  quitar  el  sol. 

Balarao.  s.  Cercq  de  sol  y  luna. — v.  Te- 
ner cerco  el  sol  ó  luna.  Guinbabarauan 
an  adlao.  Tiene  cerco  el  sol.  ¿Ano  in 
pagbaraui?  Cay  pagbuot  sa  Dios.     ¿Por 


30  BA 

qué  tiene  cerco? — Porque  Dios  quiere. — s. 
Aro  de  rueda  ú  otra  cosa. 

Balaray.  v.  Cruzar  palos  ú  otra  cosa. — 
Quedar  suspendido  ó  agarrado  de  rama 
de  árbol  ó  de  otra  parte  lo  que  cae. — 
Posarse  las  aves  en  árboles,  palos  ó  cañas. 

Balasibas.  s.  Crepúsculo  ó  claridad  des- 
de que  raya  el  día  hasta  que  sale  el 
sol. — v.  Rayar  el  día. — s.  Lluvia  con  sol. 
— v.  Llover  cuando  hace  sol. 

Balasobas.   v.  Limpiar  sementeras. 

Balastas.  v.  Atravesar  ó  pasar  por  mon 
tes  á  otra  parte. 

Balat.  s.  Marisco,  especie  de  tripa;  es 
comestible  y  muy  buscado  de  los  chinos. 

Balata.  s.  Trato,  convenio. — v.  Tratar, 
convenir. 

Balat-atlg.  v.  Dejar  claros  en  lo  que 
se  escribe,  coloca,  etc. — Ahorcajarse. — s. 
Caderas,  el  hueso  de  las  caderas. 

Batatas,  v.  Atravesar  ó  ir  por  el  cami- 
no más  corto.  Dayon  camo  ngadto, 
cay  mabalatas  acó.  Maopay  in  maaram 
ca  siton  babalat-san  dinhi.  Seguid  voso- 
tros allá,  que  yo  iré  por  el  camino  más 
corto.  Bueno  si  tú  sabes  el  camino  más 
corto   de  aquí. 

Balat  bagay.  v.  Ir  y  volver  por  el 
mismo  camino. — -Dar  vueltas,  ó  revolotear. 

Balat  bagay  sa  hangin.  v.  Dar  vuelta 
en  el  aire. 

Balatian.  s.     Los  sentidos. 

Balatic.  s.  Ballestón,  ballesta  ó  palo,  y 
otras  veces  caña,  de  cuatro  á  cinco  pal- 
mos de  largo  en  forma  de  arco  flexible, 
en  el  que  atraviesa  de  punta  á  punta  una 
cuerda  fuerte,  que,  traída  violentamente  á 
un  disparador  que  está  en  medio  del 
palo,  al  dispararse,  hiere  con  la  flecha  ó 
caña  aguzada. — v.  Poner  ó  colocar  di- 
cha ballesta.— Habalatic— -?a  Herirse  con 
dicha  ballesta. — s.  Las  siete  estrellas  que 
parece  tienen  la  forma  de  un  carro. 

Balatong.  s,  Mongo,  planta  pequeña,  cuya 
fruta  es  buena   y  se  parece  á  los  yeros. 

Balay,  s.  Casa. — Casa  de  hormigas  y 
otros  insectos. — v.  Hacer,  fabricar,  edifi- 
car casa.  Diri  pá  human  an  amon  balay. 
No  está  aún  concluida  nuestra  casa.  Nag- 
babalay  sira  sin  bato.  Están  haciendo 
casa  de  piedra.  Babalayon  ta  ínin  mga 
cahuy.  Con  estos  maderos  haremos  nues- 
tra casa.  Pamalay  camo.     Edificad  casa. 

Balay  nga  sugalan.  s.    Casa  de  juego. 

Balayan,  s.  Andamio.—^.  Hacerle.  Uaray 
pa  balayan.  No  hay  aún  andamio.  Hu- 
man ná  an  amon  pagbalayan.  Ya  hemos 
concluido  de  poner  el  andamio. 


'  SA 

Balayaran,  v.  Árbol,  palo  ó  caña  don- 
de se  posan  las  aves. 

Balay  balay,  s.  Casa  pequeña;  figura  de 
casa. 

Balaye,  s.  Consuegro,  consuegra.  Buhi  pa 
an  acón  balaye  nga  lalaqui-  Vive  aún  mi 
consuegro. — v.  Tratarlos  ancianos  el  ca- 
samiento de  sus  hijos  ú  otras  personas. 

Balbag.  s.  Zurrar,  castigar,  pegar  con 
palo  ó  cosa  semejante. — Caer  sobre  uno 
madero  ú  otra  cosa.  Balgagon  co  icao. 
Te  pegaré.  Guimbalbag  acó  niya  sin 
uay.  Me  ha  zurrado  con  bejuco.  Na- 
balbag  acó  sin  cahuy.  Ha  caído  sobre 
mí  un  madero. 

Balbal.  s.     Brujo,    bruja,  fantasma. 

Balhag.  v.  Inclinar,  estar  algo  inclinada 
una    cosa. 

Balhas.  v.  Sudar.—  s.  Sudor.  Nabalhas 
acó.  Sudó.  Binabalhasan  acó.  Estoy 
sudando.  Natoro  an  balhas  co.  Me  gotea 
el  sudor. 

Balhin.  v.  Mudar,  trasladar,  remover  ó 
apartar  de  oficio  ó  empleo.  Babalhinon 
co  ini.  Trasladaré  ésto.  Guinbalhin  an 
corona.     Ha  sido  trasladada  la  corona. 

Balhug.  v.  Poner,  introducir,  colocar  una 
cosa  entre  otras. 

Bale.  v.  Valer,  importar,  tener  tal  ó  cual 
precio. — Obedecer.  Tolo  ca  pisos  an 
bale  sini.  Esto  vale  tres  pesos.  Diri  bale 
No  importa.  Diri  nabale  in  sinugo.  No 
obedece    cuando  es  mandado. 

Bailad,  v.  Poner  ó  estar  boca  arriba  al 
guna  cosa. — Acostarse,  echarse  boca 
arriba. — Caer   de  espaldas 

Bailan,  s.  Pescado  comestible  de  río; 
tiene  agudo  el  hocico. 

Ballbag.  v.    Tirar,    arrojar   hacia    arriba. 

Baile,  v-  Volver,  regresar. — Volver  á 
Dios  ó  arrepentirse.  Balic  ná  camo.  Vol- 
veos ya.  Pinabalic  co  sira.  Les  mandé 
volver.  Pabalicon  mo,  Guinoo.  an  mga 
macasasala.  Haced,  Señor,  que  se  con- 
viertan los  pecadores.  Ipinabalic  ini  san 
capitán.  Manda  el  capitán  volver  ésto. 
Ibalic  ini  cún  may  pagtuman.  Vuelva 
ésta  obedecida.  Nagcabalic  ná  sira.  Ya 
se    volvieron. 

BalicbaliC.  v.    Ir  y  venir,    ir  y  volver. 

Balícad.  v.  Volver  al  revés.  Nabalicad 
an  uay.  Está  vuelto  al  revés  el  beju- 
co.— Fanfarronear. — adj.  Fanfarrón,  ba- 
ladrón.  Ayao  pagbinalicad,  cay  ora-ora 
ca  sin  cabalicaron  nga  tauo.  No  eches 
fanfarronadas,  porque  eres  muy  fanfa- 
rrón. 

Balicascas.  s.     Empalmadura  de    bejuco 


BA 

ú  otra  cosa  para  reforzar  el  lugar  donde 
entra  el  espigón  de  la  lanza  ü  otra  arma 
ó  herramienta. — v.  Poner    dicha    empal- 
madura. 
Balico.    adj.  Cosa  torcida,    tuerta,   encor- 
vada, tortuosa. — v.  Torcer,  encorvar,  po- 
ner    oblicua  una    cosa  que    está     recta. 
Ayao  pabalicua.   No  lo     tuerzas..  Balico 
an  cahoy.     Está  torcido  el    madero.  Ba- 
lico ini  nga  dalan.  Es  tortuoso  este  ca- 
mino. 
Balicog.  s.     Cuña  que  ponen  amarrada  al 
pescuezo  de  los  perros  para  que  la  lleven 
arrastrando. — v.  Poner  y  amarrar  lo  dicho. 
Bal  i  coge  Og.  s.     Anzuelo  para  coger    cai- 
manes  ó  pescados  grandes. — v.    Coger- 
los con  el  mismo;   quedar  preso  el    ani- 
mal.   Nacabalicogcog  acó  sin  bu  aya.  He 
cogido   con  el  anzuelo  un  caimán.  Naha- 
balicogcog    an  buaya.     Quedó  preso    el 
caimán  en  el  anzuelo. 
Balicuat.  v.    Desclavar,  arrancar  con  cu- 
ñas tabla  ú  otra  cosa. — Pasar  por   el  es- 
trecho   de  San  Bernardino. 
Balicuatotl.  s.  Estrecho,   embocadero   de 
San   Bernardino;  es  muy  peligroso  atra- 
vesarle en  embarcaciones  menores  cuan- 
do está   creciendo  ó    bajando   la   marea, 
porque  es   muy  fuerte  la  corriente. 
Balid.     v.  Correr  lo  líquido,  como    agua, 

sangre,    etc. 
Balidbid.    s.  Esquenas    ó    púas   que  tiene 
la  iguana  y  algunos  pescados  en  el  lomo. 
Balidia.    v.    Vender.  Iguinbalidia    acó   an 
acón  lana.   He  vendido  mi  aceite. 

Balighut.    s.    Lazada,  nudo v.    Anudar. 

Ayao    pagbalighota.  No    hagas  nudo. 
Baliguia.   v.   Vender.    Nagbabaliguia   acó 
sin   cahuy.    Vendo  madera.  Iguinbaliguia 
niya  an  iya   carabao.  Ha  vendido  su  ca- 
rabao. 
BaligtOS.  s.     Nudo. — v.    Anudar.    Ayao 

pagbaligtosa.     No    lo  anudes. 
Baligtosatl.    s.     Palito  en  que  anudan    ó 
enroscan    las  puntas  del  abacá  para  tirar 
de  ella  cuando  la  benefician. 
Baliguat.  v.    Introducir,  meter  por  alguna 
estrechura,   meter    el  pié  por  agujero  ó 
rendija. — Poner  ó  meter  cañas  entre    al- 
guna parte  para    romperlas. 
Balilit.   s.  S.lva  ó  terreno  seco,  pero  que 

tiene  yerbas  y  malezas. 
Balinas.  v.    Resbalarse,  deslizarse.  Naha- 

balinas  acó.     Me  resbalé. 
Balimbitl.  s.  Púas  que  tienen  los  pescados 

en  el  lomo  y  vientre. 
Balíngao.  v.  Descuidar,  distraerse.  Naca- 
bahngao  acó.  Me  descuidé.  Ayao  ca  bali- 


BA 


31 


ngao  san  imo  mga  anac.  No  descuides 
tus  hijos.  Ayao  pacabalingao  san  imo 
catungdanan.  No  descuides  tu  obligación. 
Balingasag.  s.  Arbusto  de  hojas  algo 
anchas  y  largas.  An  dahon  niya  harohag- 
lapad  ngan  haglaba. 
Balingat.  a.     Guardar,   tener  cuidado  de 

alguna  cosa,  no  abandonarla. 
Balingbin.     s.    Arbusto:    su    fruta   tiene 
cuatro   esquinas;  se  come,  y    de  ella    se 
hace    dulce. 
BalingOgOCO.  s.    Caracol  de  tierra  así  lla- 
mado. 
Balín sasayao.   s.    Pájaro  pequeño,  negro, 
parecido  á  la  golondrina,  y  habita  regu- 
larmente en  las  cuevas  y  concavidades  de 
las  playas    escarpadas  y  peñascos  de  los 
montes.  Elabora  el  famoso  nido  muy  ali- 
menticio y  buscado  de  los  chinos. 
Balintong.  v.  Caer  dando    vueltas.— Vol- 
tear; volver    una  cosa  al  revés   de  como 
estaba  colocada. 
Balintuad.  v.  Caer  dando  vueltas;  dar   la 

voltereta. 
Balio.  v.  Trocar,  cambiar. — Vender  ó  com- 
prar. Balioa  ta  ini.  Cambiemos  ésto.  ¿Ma- 
balio  ca  sin  isda?  ¿Compras  pescado?  Iguin- 
babalio   co  ini.  Yo  vendo  ésto. 
Balios.  v.  Entrar  y   salir    unos    y    otros. 

Andar  encontrándose. 
Bal  ira.     s.     Apretador  de  la  urdimbre. — 
Pescado  que  tiene  negro  el  lomo  y  blan- 
co el  vientre;  es  estrecho  y  largo.    Isda 
nga  itom  an  taludtud  busag  an  tiyan;  ya 
pad  ngan  haglaba. 
Balirahon.  adj.  Madera  de  la  que  .se  ha- 
ce el  apretador  de  la  urdimbre. — s.  Pes- 
cado así  llamado. 
Baliraotl.  s.  Culebra  de  mar  ó  río;  se  co- 
me.  Ini  nga    baliraon    hindac-pan  co    sa 
salug.  Esta  culebra  la  cogí  en  el  río. 
Balire.  s.  Borde  de  embarcación,  v. —  Ca- 
minar, andar,  ir  por  orilla  ó  falda  de  monte. 
Balirig.  v .  Echarse,    acostarse  en  el  suelo 
junto  á  otro,  ó  junto  á  un  árbol  ú  otracosa. 
Balisá.    s.     Error,    defecto,     yerro. — -adj. 

Cosa   defectuosa. 
Balisa.  s.   ter.     esp.    Valiza — v.   Avalizar, 

poner    valizas. 
Balisara.    s.   Marisco  así   llamado. 
Balisbis,   barisbis.    v.    Vaciar    despacio 

agua  ú  otra  cosa  de  algún  vaso. 
Balisbisan.  s.     Orilla  ó  ala  de  tejado. 
Baliscad.  v.     Revolver,    descomponer  lo 
arreglado.  Volver  lo  de  arriba   abajo,    ó 
viceversa. 
Balistia.  v.    Sacar,  salir  las  tripas. — Derra- 
marse palay  ú  otra  cosa. 


32  BA 

Balisuat.    v.     Levantar    con    espeque    ó 

palanca  alguna  cosa. 
Balit.    v.    Afilar,    amolar    cuchillo  ú  otra 

herramienta. 
Balita,   v.    Anunciar,  llevar  ó  traer  nue- 
vas.— s.  Noticia;  albricias. 
Balitad,   v.    Volver  lo  de  abajo  arriba  ó 
viceversa. — Caer    dando    vueltas. — Con- 
fundir, trastornar  las  cosas. 
Balitang.  s.  Peldaño,  grada,  descanso  de 

escalera. 
BalitaO.    adv.     Por   cierto;  de    veras;   así 
es;    sí  por   cierto;   sin  duda.  ¡Qué  me  di- 
ces!— (Sirve  de  adorno  en  la  oración). 
Balitao.    s.    Baile    muy   común  entre  los 

bi  sayas. 
Balitnong.  s.   Árbol  oloroso  así  llamado. 
Balitoc.  v.    Arrojar,  tirar  una  cosa  asién- 
dola de  una  punta. 
Balitoto.  v .  Atar  ó  amarrar  mal  una  cosa, 

de  modo  que  sea  difícil  desatarla. 
Baliú.  adj.  Cosa  contraria.  —  j.  Suceder  lo 

contario.  Convertir  una  cosa  en  otra. 
Balíuag.  s.  Sombrero  de  paja.   Ñauara    an 
acón  calo  nga  baliuag.  Se  ha  perdido  mi 
sombrero  de  paja. 
Baliug.  s.  Collar,  cordel  para  amarrar  por 
el  pescuezo  á  los  animales. — s.  Garganti- 
lla, adorno  para  el  cuello. 
Baliung.  v.  Distraerse  ó    entretenerse. 
Balnas.    v.     Llevarse    el    agua    tierra    ú 
otra  cosa. — Despegarse  emplasto  de  he- 
rida por   la  sangre  que  sale. 
Balnot.  s.     Corteza   del    árbol  malobago, 

de  la  que  hacen   cordeles. 
Balo.  s.  Viudo,  viuda. — v.  Enviudar.  Halo 
acó.    Soy  viudo.    Navalo  ná  acó.  Ya  he 
enviudado. 
Baló.  v.    Sorprender,  estar  en  acecho,   s. 
Pescado  de  color  verde,  y  redondo  el  cu  r- 
po.  saltador    y    con    barbas.     Isda    nga 
lunhao   ngan    malison,   maloesohon  ngan 
sungohan. 
BalobO.  s.  Suciedad  en  el  fondo  del  agua. 
Baloc.  adj.  Cosa  torcida. — v.  Torcer. 
Balocanad.  i.  Planta  así  llamada. 
Balocaili.    s.   Caña  pequeña    así  llamada. 

— Bejuco  así  llamado. 
Balod.  s.    Ola  de  mar  ó  río. — v .     Albo- 
rotarse la  mar;  haber  marejada.  Daco  an 
balod.  Es  grande  la  ola.  Mabalod  caopay. 
Hay  mucha  mar. — Cabad-lan.  Olas. 
Balod  balod.  s.  Ola  pequeña—  v.  Albo- 
roiarse    algo    la  mar,  haber  un  poco  de 
marejada.     Mabalod  balod   ná.    Ya    hay 
algo  de  marejada. 
Balodbod.    s.    Corazón    de  la  madera  y 
en  especial  de  árboles  grandes. 


BA 
Balogtlls.  v.    No  encontrarse  en  el  cami 
no  el  que  va  á  una  parte  y  el  que  vuelve 
de  la  misma.  4 

Balolang.    s.     Lazo    para  coger .  pájaros. 
Balolón.    s.     Arrugar   papel    ú  otra  cosa 
entre    las    manos— Arrugarse    el     cutis 
cuando  se  recibe  algún  golpe. 
Balón,    s.     Vianda,    comida    para  cuando 
se  va  de  viaje.—?/-    Llevar  dicha  vianda. 
Uaray  cami  balón.     No  tenemos  vianda. 
Igbabalon  niyo  ini.     Llevaréis  esto  para 
vianda. 
Balonan.  s.  Fiambrera,  ó  donde    se  lleva 

la  vianda. 
Balonan,  babalonan.  s.  Buche  de  ave. 
Balóng.  adj.  Aturdido,  sin  sentido,  como 
el    que    ha    recibido    ó  le  han  dado  un 
golje  ó  porrazo  en  la  cabeza. 
Balong.  v.  Tirar  piedras  ú  otra  cosa.  Ba- 
balongon  co  icao  sini  nga  bato.     Te  ti- 
raré esta  piedra. 
Balong  balong.  v.  Jugar  los  muchachos 
con    naranjas  ú    otra  cosa,  divididos   en 
dos  tandas,  tirando  una  vez  unos  á  otros, 
una  ó  más  naranjas. 
Balónos,  s.  Enredadera  así  llamada.  Sus 
hojas  sirven   de  jabón  y  para  limpiarse  el 
cuerpo. 
Baloron.    adj.     Cosa  de    varios    colores, 

como  el  plumaje  de  algunas  aves. 
Balorong.    s.     Especie    de    artesa,     que 

también  llaman  balalong. 
Balos.  s.  Retribución,  recompensa,  agra- 
decimiento, contestación. — v.  Contestar, 
recompensar,  retribuir,  agradecer.  Aáda 
ná  an  balos.  Aquí  está  ya  la  contesta- 
ción. Corresponder.  ¿Ano  an  igbabalos 
ta  sa  iya?  ¿Con  qué  le  correspondere- 
mos? Uaray  cami  ipacabalos  sa  irno,  uaray 
cami  tacús  igbalos  sa  imo,  uaray  cami 
tacús  ipacabalos  sa  imo.  No  tenemos 
con  qué  poderte  corresponder.  Guinba 
losan  co  ná  siya.  Ya  le  he  contestado. 
Hulata  an  balos.  Espera  la  contestación. 
BalOS  balos.  v.  Corresponderse  mutua- 
mente. 
Balot.  v.  Arrebujar,  envolver  en  pañuelo 
ú  otra  cosa.  ¿Binalotan  mo  an  acón  pa- 
napton?  Ayao  pagbaloti  inin  acón  liliua- 
nan,  cay  magliliuan  acó  yana.  ¿Has  en- 
vuelto mi  ropa?  No  envuelvas  esta  mi  mu- 
da, porque  me  voy  á  mudar  ahora  mismo- 
Bal-Ot.  v.  Reforzar  alguna  cosa  con  lis- 
tones. 
Balotabit.  v.  Prender  aguja  ú  otra  cosa. 
— Poner  alguna  cosa  en,  ó  sobre  otra 
ya  preparada  para  llevar  juntamente  con 
ella. 


BA 
Baloto,    s.     Embarcación   de  remo  corto 
que    usan    los    naturales,    hecha  de  una 
pieza    y   sin    quilla,  con  la  proa  y  popa 
puntiagudas,  v.  Hacer   baloto   ó  embar- 
cación de  una  pieza.    Uaray  cami  baloto. 
1N0    tenemos  baloto.     Nagbabaloto  sira. 
Están  haciendo   baloto.    Pagbabalotohun 
co  min  cahuy.  De  este  árbol  haré  baloto. 
R   i    h*   S'  Plátanos  olorosos  así  llamado». 
«aiUd.  s.     Repecho,  loma  de ■  tierra.-— Pa- 

Joma  torcaz. 
Balunas.  v.  Limpiar  el  piso  ú   otra    par- 
te con  agua. 
Balungag.    v.   Herir,  hacer  herida  grande 
y  pro  unda.  Sacar  mariscos  de  entre  las 
piedras  con   palo  aguzado  ú  otra  cosa. 
HaiUgO.    s.     Enredadera    así    llamada;  es 
gruesa;    su   fruta   se  come  y  su  vastago 
sirve    de    jabón.     Árbol    grande  así  lla- 
mado. 
Baluscag.    v.    Abrirse    alguna    cosa;    re- 
ventar.  Ayao  damoa  caopay  an  imo  pag- 
caon  cay  babaluscagan  ca.  No  comas  mu- 
cno,    porque  vas  á  reventar 
Ba  uy.  s.     Chasquear,  burlarse. 
«aiuyan.    s.    Marisco    comestible  así  lla- 
mado. 
Baitlbo.   v.    Tirar  piedras  ú  otra  cosa  —  s. 

Bastón  de  bejuco  grueso. 
Baña.    s.     Marido,     v.    Contar.     Estimar 

honrar. 
Banaág.  v.    ycr  bien  a]guna  cosa>  d¡sljiv 

.gmrla  perfectamente.    Resplandecer,  ilu- 
minar, alumbrar. 
Banacud.   s.   Loma  de  tierra. 
Banag.    s.     Caracol   de  mar  de  color  bo- 
nito y  vistoso.— Zarzaparrilla.    Al  poner 
en  cocimiento  las   raices   de  dicha  plan- 
ta  es  muy  conveniente  arrojar  la  primera 
agua  después  de  haber  dado  un.  hervor, 
y   en  seguida  se  echa  más  agua,  y  este 
segundo  cocimiento  es    el    que    se    usa, 
y    sirve    para  atemperar  la  irritación  de 
a    sangre.     Dicha    planta   y  en  especial 
Ja  raíz  es  medicina  para  varias  enferme- 
dades. 
Banag   banag.  v.     Rayar  el  alba.     Nag- 
papamanag  banag  ná.    Ya  raya  el   alba. 
—Brillar,    resplandecer  el  cielo.— Jugar  ó 
divertirse    Jos    muchachos    con  la  pepita 
de  la  zarzaparrilla. 
Banagan.  s.    Camarón    grande    de    mar; 
tiene  varas  púas;    su  cuerpo  se  compone 
de  vanos  anillos  de    cuatro    patas    cada 
lado,  dos  cornezuelos  en  medio  de  otros 
dos    muy  largos  en  la  parte  anterior  de 
la    cabeza;    su    carne  es.   blanca  y  muy 
buena. 


BA 


83 


BanagO.  s.  Árbol  así  llamado. 

Banaguiao.  s.  Pez  comestible  dé  mar;  es 
encarnado. 

Banahauon.  s.  Culebra  así  llamada. 

Banal,  v.  Tropezar,  topar.  Nahabanal  acó. 
Tropecé. 

Banao.  v.  Poner  en  infusión  raices  me- 
dicinales, s.  Pescado  puesto  en  agua  y  sal. 

Banata.  s.  Lienzo  ó  pieza  de  cualquier 
red  que  se  compone  de  varias  piezas. — 
Parte  ó  pieza  de  corral  de    pescar^.; 

Báñate,  s.  Árbol  playero;  su  raíz  es 
medicinal,  y  se  usa  para  curar  los  dolo- 
res de  vientre  y  cólicos,  bebida  el  agua 
en  que  ha  estado  en  infus:ón  dicha  raíz. 
Banauag.  s.  Luz,  resplandor.— Alumbrar, 
iluminar,  resplandecer.  An  adlao  nacaca- 
banauag  san  bug-os  nga  tuna.  El  sol  ilu- 
mina toda  la  tierra. 

Banaug  (a)  banauog.  s.  Coral  ó  arbusto 
de  la  mar,    de  color  negro. 

Banaug.  s.  Eleco  de  cerda  que  tienen  el. pa- 
vo y   otras  aves    en  el    pecho. 

Banauog.  .v.  Inclinarse,  torcerse. — Rami- 
tas  espinosas  del  bejuco.  >, 

Banay.  s.     Especie  de  hongo. 

Banay,  banay  banay.  s^.  Yerba  á  ma 
ñera  de  fruta  que  nace  en  el  cuerpo 
de  los  árboles  secos:  se   come. 

Bancad.   v.  Largar  vela,  extender  pabellón. 

Sanearan,  s.  Entena  ó  verga  de  embar- 
cación.— La  caña  ó  palo  que  ponen  á  la 
vela  por  la  parte  de  abajo. 

Bancarian  sin  gaod.  s.  Escálamo,  escal- 
mo, estaca  pequeña  y  redonda  fijada 
y  encajada  en  el  borde  de  la  galera 
ú  otra  embarcación,  á  la  cual  se  ata 
el    remo;    tolete. 

Bancarong.  s.  Brazalete,  manilla.— Gar- 
gantilla.— Anillo  ó  rodaja  de  bejuco,  ca- 
rey ú  otra  cosa. 

Banduc.  v.  Dar  patadas  en  el  suelo,  s. — 
Patada  en  el  suelo. 

Banga.  v.  Llevar  la  presa  ú  otra  cosa  en 
la  boca.  Binabanga  san  ayam  an  pasi.  El 
perro  lleva  el  lechón  en  la  boca. — s.  Au- 
mento en  forma  de  7  en  una  casa.  An  ba- 
nga sa  balay.  El  7  que  forma  la  casa. — 
Enfermedad  como  almorranas.— v.  Pade- 
cer dicha  enfermedad. 
Bangga.  v.  Acometer,  arremeter,  abordar 
una  embarcación  á  otra,  ir  al  abordaje. 
Guinbanggáan  cami  san  mga  moros.  Nos 
acometieron  los  moros.  Mabangga  baya 
sa  amon  iton  mga  buyon.  Nos  van  á  aco- 
meter esos  piratas. — s.  Gorgoreta  grande 
ó  vasija  así  llamada.  Nacabooñg  si  Pedro 
san  bangga.    Rompió  Pedro  la  gorgoreta. 


84 
Bangga. 


BA 


Pescado    salpicado   de   color 

amarillo.  Isda  nga  sinamay  sin  madulao. 
Bangad.  v.   Dar  de  beber  á  los  perros  y 
carabaos  el  zumo  de  alguna  raíz  ó  enre- 
dadera para  que,  según  dicen,  se  pongan 
•    furiosos. 
Bangag.  v\  Ahuecar,  agujerear. — s.  Hueco, 

agujero. 
Bangalog.  s.    Barranco,  sitio    hondo,    ce- 
nagoso  y   con  agua  sin    salida. 
Bangao-bangao.  s.  Especie  de  mosca  pe- 
queñita  de  color  claro,   que  acude  donde 
hay  vino,  vinagre,  etc. 
Bangaobangao.    s.    Insecto  como  mosca 

pequeña. 
Bangaon.  adj.   Que  padece  la  enfermedad 

llamada  banga. 
Bangbang.  v.  Agujerear     el    coco    fruta 
para  sacar  el  agua  que  tiene.  Bang  bangi 
an    lubi.   Agujerea  el  coco. 
Bangca.  s.    Cucaracha. 
Bangcal.  v.  Secarse,  endurecerse  la  tierra. 
—Recoger  ó  preparar  algo  para  tiempo 
oportuno. 
Bangcao.  s.     Lanza. 

Bangcat.    s.    Cesto  ralo,  regularmente  de 
caña    partida,  para  acarrear  palay  ú  otra 
cosa,  y  también  para  depósito  del  mismo, 
poniendo  hojas  por  mullido  para  que  no 
se  derrame. 
Bangcay.  v.  Velar  ó  estar  de  vela  cuando 
tienen    difunto.    Acó  an    magbabangcay. 
Yo    estaré  de  vela. 
Bangcuas.  adj.  Embarcación  alta  de  proa 
ó  popa.    An  baloto  ó  sacayán  nga  hataas 
caopay  an  dolong  cun  an  olin. 
Bancud.   s.  Recazo  ó   parte   del    cuchillo 

ú  otra  arma,  opuesta  al  filo. 
Bangday.  v.  Atravesarse  ó  cruzarse  palos 
ú  otra  cosa  unos  con  otros;  cruzarse  ó 
enredarse  los  cordeles  del  volador;  po- 
ner una  cruzada,  ó  en  forma  de  X,  sobre 
otra. 
Banghag.  v.    Tomar    parte    en  conversa- 

sación;  meterse  donde  no  le  llaman. 
Banghao.  v.    Oler    mal    alguna  cosa.—  s. 
Olor  malo  como  el  de  la  comida  después 
de  dos  ó    tres  días. 
Banghis.  adj.     Fiero,    cruel,  tirano. 
Bangi].  s.    Madero,  trozo,  cuña,  polín  que 
se   pone     de    bajo  de    alguna  cosa.— v. 
Poner   lo  dicho. 
Bailgin.    adv.  No    sea    que. 
Bangis.  adj.     Cruel,  tirano,  bravo,    atroz, 

inhumano. 
Batlglos.  s.     Pescado    largo,     redondo    y 
blanco.  Isda  nga  halaba,  malison  ug  busag. 
Bango,     s.    Pescado     de     color  amarillo, 


BA 

redondo    y  plano  como    la  palma  de  la 
mano  .  Isda   nga  madulao,  malidong,  ya- 
pad,  ngan  sugad  sin  palad. 
Batlgon.  v.  Levantar,  incorporar.  Diri    na 
acó  nacacabangon.  Ya    no    puedo  levan- 
tarme. Bangona  an    buteon,    Levanta  el 
brazo.     Pagbangon    ca.     Incorpórate. — s. 
Travesanos   que  se  ponen  debajo  de  las 
soleras  del  piso  para  más  seguridad.  Cas- 
cada de  río. 
Bangomtan.  s.    Pez    comestible   de  mar. 
Bangot.   s.     Bozal.—  v.     Poner     bozal. — 
Tener  muy  empinada  la  proa  los  balotos; 
la  punta  de  adelante  de  los  zapatos,  etc. 
— Amarrar  la  boca  de  algún   animal. — s. 
Amarradura. 
Bangquiao.  s.     Anillo  de  cortina  ú    otra 
cosa,    de    bejuco. — Anillo    ó  frenillo    de 
bejuco     que  ponen  en   las  narices   de  los 
animales. — v.  Poner  lo  dicho. 
Bangquil.  v.     Amarrar   bien  alguna  cosa 

para  poderla  llevar  de  la  mano. 
Bangquilatl.  s.    Vasar    hecho    de  bejuco 

ó  caña  para  poner  platos  ú  otra  cosa. 
Bangquilid     s.    Ladera     de    monte,    río, 
arroyo  ú  otra   cosa. — v.     Formar    ladera 
lo  dicho.    Nihipaligad   acó   dida  siton  na- 
bangquilid    nga  tuna.  Me  caí   ahí  en  esa 
tierra  que  forma   ladera. 
Bangud.    v.  Estregar,  refregar,  limpiar  es- 
tregando.— Rasguñar,    lastimar,  arañar  ó 
herir  ligeramente,     dañarse.    Nabanguran 
inin  acón  tohud.   Me  lastimé  en  la  rodilla. 
BatlgUg.  s.  Hedor,  olor  malo. — v.  Oler  mal. 
Bangui,  v.    Tronchar,  desgajar,  romperse. 
Nabangui  an  sanga  nga  guti.  Se  tronchó 
la  rama  pequeña.  Banguianiyo  iton  sanga. 
Romped  esa  rama. — Cabanguian. — s.  Ra- 
jadura, abertura,  mella. 
Banguid.     Grosor    de  madero  ó  cosa  se- 
mejante. 
Bangguis.  Rasguñarse,  arañar  ó  herir  lige 

ramente  el  cutis. 

Banguilid.  s.  Cuestecita,  repecho,  loma. 

Banhao.     v.     Resucitar.  Natoo    acó    nga 

mababanhao    an    mga    lauas.    Creo   que 

resucitarán  los  cuerpos.  Pinamanhao  niya 

an  manga  minatay.  Resucitó  los  muertos. 

Banhig.   v.     Acechar  ó  esperar  á  uno  en 

alguna  emboscada. 
Banhlld.  s.  Calambre,  entorpecimiento, 
adormecimiento  de  algún  miembro. — v. 
Adormecerse,  entorpecerse,  embararse  al- 
gún miembro.  Binabanhud  inin  acón  tecl. 
Está  entumecido  mi  pié.  Nababanhud  an 
acón  camut.  Está  adormecida  mi  mano. 
Bani-bani.  v.  Alternar.  Nagbabanibani. 
Vamos  alternando. 


SA 

Batlica.  adj.  Terreno  secano,  enjuto,  sin 
pantanos  ni  arenas. — v.  Acornar  ó  me- 
ter el  animal  los  cuernos  en  tierra  y 
tirarla  al  alto. 

Batlicug.  s.  Respeto,  veneración. — v.  Res- 
petar,    venerar.     Nababanicug    an    mga 
#  Santos  sa  atubangan  san  Guinoo.    Están 
con    respeto    los   Santos  en  la  presencia 
del  Señor. 

Batlig.  v.  Petate,  estera  y  todo  aquello 
que  haga  el  oficio  de  tal. — v.  Esterar, 
poner  ó  extender  lo  dicho.  Lccota  an 
banig.  Arrolla  el  petate.  Babanigan  co 
ini.  Voy  a  esterar  ésto.  Pinamamanigan 
san  Padre  an  singbahan.  Manda  el  Padre 
esterar  ó  poner  petates  en  la  iglesia. 

Barrios,  v.  Entrar  y  salir.— Encontrarse 
en  el  camino. 

Banisil.  s.     Caracol  así  llamado. 

Baniug.  adj.  Cosa  muy  aguzada. 

Batllao.  v.     Templar,  mitigar. 

Banlot.  s.  Corteza  de  árbol  de  que  se 
hace  cordel. 

Banlud.  v.     Atollarse.—  s.     Atolladero. 

Batl-O.  v.  Llamar  á  alguno.  Ban-oha  si 
Pedro.     Llama  á  Pedro. 

Banoay.  v.     Aderezar,  componer. 

Bano-bano.  v.  Examinar,  investigar,  es- 
cudriñar. 

Banol.  v.     Aporrear;  moler. 

Baños,  v.  Limpiar,  frotar. — Ir  en  dife- 
rente dirección  ó  por  camino  opuesto 
unos  de  otros.  Babanosan  niyo  sin  maopay 
an  salug  sa  simbahan.  Limpiad  bien  el 
p:so  de  la  iglesia.  Nagcabanos  cami, 
naghibanos  cami.  Hemos  ido  por  dife- 
rente camino  al  de  ellos. 

Banot.  s.  Corteza  de  algunos  árboles  de 
la  que  se  hacen  cordeles.  i 

Bansa.  s.  Pescado  de  mar  parecido  al 
picudo. 

Bansag.  ?.  Renombre,  fama,  reputación. — 
adj.  Prodigioso.  Bansag  nga  tauo.  Hom- 
bre prodigioso. 

Bantad.  v.  Mover,  menear,  producir  sen- 
sación, palpitar.  Nabantad  caopay  inin 
acón  casing-casing.  Palpita  mucho  mi 
corazón.  Uaray  pacacabantad  an  harigue. 
No  se  mueve  el  harigue. — s.  fig.  Casti- 
go. Inabut  ná  an  bantad  sa  Dios.  Llegó 
ya  el  castigo  de  Dios. 

Batltal.  s.  Fardo  de  piezas  de  tela  en- 
vueltas ya  y  recogidas.  Lima  ca  bantal  an 
garas  co.  Tengo  cinco  fardos  de  garas. 
— v.  Envolver  fardos  ú  otra  cosa. — s. 
Herencia. — Heredar. 

Batltang.  v.  Equilibrar. — Poner,  alguna 
cosa  recta  ó  en  hilera. 


§A  3£ 

Baritas,    v.     Quitar    ó  cortar  á  la  red  lo 

roto  que  tiene. 
Bantay.  s.    Guardia,  centinela.— Polista.— 
Guardar,    vigilar. — Trabajar,  ó    estar  de 
semana  el  polista.    Uaray  didi  an  bantay 
sa  tribunal.     No  está  aquí  el  guardia  del 
tribunal.     Nagbabantay    acó    sin  .  binlad, 
binabatayan  co  an  binlad.     Estay  guar- 
dando el  palay  tendido  al  sol.     Bantayan 
ca  sa  Dios.     Dios  te  guarde. 
Batltayao.  s.     Parte  alta  de  la   sementera. 
— Cama  levantada  del  suelo  como  hama- 
ca ú  otra  cosa. — Mamantayao.    Acostarse 
ó  ponerse  en  dicha  cama. 
Bantí.   s.     Sementera  ó  plantío  de  camote, 
gauay   y  otras  raíces. — v.   Pagbanti,  pa- 
manti.     Limpiar    la  tierra  y  hacer  dicho 
plantío;  cultivar  la  tierra  para  plantar  di- 
chas raíces. 
Bantigui.  s.     Árbol    de    madera  fuerte  y 

dura. 
Bantiles.  s.    Piedra  pelona  ó  dura  como 

pedernal. 
Banting.  s.  Cordeles,  bejucos  ó  jarcias  que 
ponen  en  los  palos  de  las  embarcaciones. 
Batí  tito,  adj-     Mezquino,  miserable. 
Batltiua.    adj.     Cosa  desigual  en  sus  án- 
gulos. 
Batltiuas.   v.     Cambiar,    trocar  la  deuda  ' 
como  si  uno  debe  dinero  á  otro  y    éste 
le  debe  aceite  por  el  mismo  valor,  hace11 
su  cambio  y  quedan  en  paz.     Pananglit» 
mayada    co    utang  can  Pedro  nga  pisosi 
cundi    uaray  acó  pabayad,  cay  guinban- 
tiuas  ná  lá  namon  san  iya  otang  sa  acón 
nga  lana  sa  mamisos  an  tadiao. 
BantUC.    adj.     Cada    una  de  las  cuentas 
de  oro  ú  otra  materia;  cada  uno  de  los 
granos    de    la    espiga    ú    otra   cosa.— s. 
Machete  corvo. 
Bantud.  s.     Montón  de  palay  11  otra  cosa. 
— Montecito  de  tierra  ó  arena,  s.  Diáme- 
tro de  alguna  cosa. 
Bantug.  s.     Fama,  honra,  reputación. -^-v. 
Adquirir  fama. — s.     Voz  que  corre,    ru- 
mor que  se  oye. — adj.    Cosa  pública.— « 
v.    Publicar. .  Maraut  an  bantug  siton  nga 
babaye.     Tiene    mala    fama    esa    mu}s¡r¿ 
Bantug  ná.    Ya  es  público.    Iguinbantug    { 
ná.     Ya  se   ha   publicado. 
Bantugan,  bantuganan.  adj.    Famoso, 

de  mucha  nombradla. 
Batltul.  s.  Pescado  de  color  rojoy  con 
púas  rectas  y  venenosas.  Isda  nga  bu- 
lao,  parat  ngan  malara. — v.  Hibantul. 
Herir,  herirse  ó  clavarse  dichas  púas. 
Nahibantul  acó.  Me  he  herido,  con  las 
púas  del  pez  6antu¿.  .  ..  . 


36  SA 

Batlttllinao.  s.  Ébano  de  madera  negra 
y  con  vetas  de  diferente  color  que  se  cría 
cerca  de  las  playas. 
Batltllt.  adj.  Afeminado;  cobarde.— Pan- 
hibantut. — v.  Llamar  por  afrenta  á  uno 
afeminado,  cobarde. 
Banua.  s.  Yerba,  campos,  montes  y  bos- 
ques.— Nación  ó  provincia. — Clima  ó 
tiempo. — v.  Cazar  puercos  de  monte  y 
otros  animales.  Nagcacaoga  an  banua. 
Se  seca  la  yerba.  Aádto  sira  sa  ba- 
nua. Están  en  los  bosques.  Inmuli  ná 
siya  sa  iya  banua.  Ya  se  volvió  á  su 
tierra,  á  su  patria.  Maraut  an  banua, 
maraut  an  cabanua.  Está  malo  el  tiempo. 
Namamanua  sira.  Están  cazando. 
Ban-UC.  v.  Apretar,  colocar  bien  una  cosa, 

como  ropa  en  baúl,  etc. 
Banug.    s.    Gavilán.— v.  Ablandar,    ablan- 
dar á  golpes. 
Banug-banug.  s.     Volador    de    papel    ú 
otra    cosa. — Especie    de    hongo    que  se 
cría    en   árboles  cortados. 
Batlllgon.    s.     Pescado  de  color. rojo,  re- 
dondo, con  cola  y  púas  venenosas. — Isda 
nga  b-jlao,  malidong,  icogan,  bisolan  ngan 
malara  — Gallo  de  color  rojo. 
Banuyo.  s.     Árbol  de  madera  algo  colo- 
rada y  buena  para  el  interior  de  los  edi- 
ficios. 
Ba-O.  s.     Galápago. — Panhiba-o. — v.    Lla- 
mar á  uno  galápago. 
Bao   bao.  adv.     Encima,    sobre. -—v.     Po- 
ner  sobre  alguna  parte. 
Bao  bao.  s-     Insecto  como    escarabajo. 
Ba-oas.  adj.     Estéril;     que    no    produce; 

que  no  da  fruto. 
Ba-oay.  v.     Convencer,  precisar  á  uno  con 
razones  á  que  mude  de  parecer.  Guibina- 
oay  acó  niya.  Me    convenció- 
Baog.  adj.     Cosa  mala  ó  podrida  por  den- 
tro.— v.    Podrirse.    Baog  ná  iton  gauay. 
Ya  está   podrido  ese  gauay. — adj.  Cosa 
blanda,    tierna. 
Baoganatl.  s.     Palo   arqueado  donde  po- 
nen el  lazo  para  cazar  aves,  puercos  de 
monte  y  otros  animales. 
BaogO.  adj.     Recien  casados. 
Báol.  adj.     Cosa  tierna,  no  perfecta   aún; 
novel;  cosa   que  aun  no  está    en   sazón; 
remo   sin    labrar   aún. 
Baóng.  s.     Caldera   grande,    caua. 
BaÓS.  s.  Apostema  ó  grano   sin  ojo  y  con 
pus. — v.     Padecer   ó  tener  grano  ó  apos- 
tema.   Binaósan    siya  sa  buteon.     Tiene 
apostema  en    el  brazo. 
Baquía,  s.  Chanclo,  sueco. 
Baquiang.  v.  Llevar  entre  dos  ó  más  al- 


fíA 

guna  cosa  sobre  los  hombros.  Baquiangí 
ninyo  iton  tadiao.  Llevad  esa  tinaja.  Ua- 
ray  cami  pacacabaquiang  sini.  No  pode- 
mos llevar  ésto.  Uaray  acó  iguincacaba- 
quiang  sini.  No  tengo  quien  me  ayude 
á  llevar  ésto. 
Baquiangan.  s.  Talabón. — Madero,  caña 
ú  otra  cosa  para  llevar  á  hombros  entre 
dos  ó  más  alguna  cosa.  An  cahuy,  ca- 
uayan  nga  guinagamit  sa  pagbaquiang 
sa  bisan  ano. 
Baquid.  s.  Medida  de  granos  de  25  gan- 
tas,  ó  sea  un  cavan.  Baquid  es  la  me- 
dida llena  ó  lo  medido  ya,  y  Baqiáran 
es  la  medida  vacía.  Usa  ca  baquid.  Un 
cavan.  Ñapólo  ca  baquid  an  tinacus  ná. 
Ya  se  han  medido  diez  cavanes. 
Baquidlan,    baquiliran.    s.    Repecho, 

lado,  falda  de  monte. 
Baquilid.  s.  Lado,  falda  de  monte,  loma. 
Baquinas.  s.  Resbalar,  deslizar- 
Baquindü.  s.  Nombre  que    usan    cuando 
no  quieren  decir  la  verdad   ó   responder 
á   propósito. 
Baquingquing.  v.    Andar    en  un  pié    y 
como    á    saltos. — Llevar    la    chireta  con 
los  dedos  de  un  pié  levantado,  desde  la 
señal  convenida,  y  dar  con  ella,  sin  sol- 
tarla, á  otra  que  está  puesta  en  el  circo 
ó  raya. 
Baquintol.  v.  Traer.— Llevar. 
Baquiran.  s.   Fanega,  cavan  ó  medida  de 
25   gantas.    ¿Hain    an   baquiran?    ¿Dónde 
está  el  cavan? 
Bara.  s.    Suerte,  fortuna,  buenaventura,  di 
cha.—  v.  Echar  suertes. — Tocar  la  suerte 
Si  Pedro  in  bina-dan  ó  binar-an.    A  Pe- 
dro cupo  ó   cayó  la  suerte. 
Baraan.  adj.    Dichoso,  feliz,    bienaventu 
rado.    Baraan  nga    tauo.     Hombre    feliz 
Baraan  an  mga  uaray  pacasala   sa  Dios 
Dichosos  los  que  no  han  ofendido  á  Dios 
Barabad.    s.   C.    Apodo,    mote   con    que 
suelen    llamarse    cuando    riñen. — v.    B. 
Alumbrar  con  tizón  venteándole  para  que 
dé  luz. — s.  Cogollo  ó  médula  blanca  del 
abacá,  plátano,  etc. 
Baraca.  s.  Cuidado,  recelo,  solicitud. — v. 
Tener  cuidado  por  alguna  cosa. — s.  Te- 
mor, sobresalto. — v.    Temor  por   alguna 
cosa.  Diri  acó  nababaraca  sini.  No  tengo 
cuidado    ó   recelo    por    ésto.     An   anión 
nababarac-an  an  mga magsaqúit.  Tememos 
por  los  enfermos.  Diri  nimo  sadang    ca- 
barac-an,    cay  diri  ca  cacuculangan .  bisan 
ano.    No  debes   temer,    porque    nada  te 
faltará. 
Baracang.  s.  Pinchos  ó  cosa  con  pinchos 


BA 

que  ponen  en  el  cuerpo  de  árboles  ó  pal- 
mas para  que  no  hurten  la  fruta. — v.  Po- 
ner lo  dicho. — Erizarse  el  pelo.  Baraca- 
ngan  niyo  an  lubí.  Poned  pinchos  al  coco. 
Namamaracang  an  babuy.  Kriza  ó  levanta 
los  pelos   el  puerco. 

Baracas.  v.  Destruir,  destechar.  Guinba- 
racasan  an  balay  san  pag  baguio.  El  ba- 
guio destechó  ó  destruyó  la  casa. 

Baracay.  v.  B.  Cercar  muchos  á  uno 
para  cogerle. 

Baradoon.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
camisa,  tela  para  hacer  camisa.  Tipalit 
acó  sin  baradoon.  Voy  á  comprar  tela 
para  camisa. 

Barag.  v.  Caerse  árbol;  desprenderse  ó 
romperse  rama  del  mismo. — R.  Cortar 
ramas  de  árbol.  Nabaragan  san  cahuy  an 
bactin.  Cayó  sobre  el  puerco  el  árbol. 
Ayao  dida  bain  ca  cabaragan  san  sanga. 
No  te  pongas  ahí,  no  sea  que  caiga  sobre 
tí  la  rama. — Baragan  acó  siton  sanga  nga 
bongaan.  Corta  para  mí  esa  rama  con 
frutas. 

Baraghang.  v.  Hablar  á  troche  y  moche, 
desconcertadamente.  —Entrometerse  don- 
de no  le  llaman  — Decir  como  cierto  lo 
que  uno  no   sabe.-— alj.    Entremotido. 

Barahatl.  s.  Vara  para  medir. 

Barahíbo.  s.  Vello,  pelo,  lana,  pluma  de 
ave. 

Barahibóon.  adj.  Velludo,  peludo,  la- 
nudo,  que  tiene  plumas. 

Barahicag.  v.  Espeluzarse;  erizarse  el 
pelo. 

Baralsatl.  s.  Méritos,  acciones  que  hacen 
al  hombre   digno  de  premio. 

Baramba.  s.  Palay  así  llamado. 

Baratía,  s.  Rajadura,  rotura  en  plato,  vaso 
.  ó  cosa   equivalente. 

Barang.  s.  Brujo,  hechicero.— Dicen  que 
es  una  culebra  que  los  antiguos  metían 
en  una  tinaja  y  creían  estar  seguros  que 
no  les  sobrevendría  daño  ó  perjuicio  al- 
guno. ~~z/.  Hechizar,  causar  daño  con  he- 
chizos. May  barang,  cono,  dinhi.  Dicen 
que  aquí  hay  brujo.  Binarang  iton  nga 
tauo.  El  brujo  ha  dañado  á  ese  hom- 
bre.— s.  Hechizo. — v.  Panhimarang.  Lla- 
mar hechicero  á  uno. 

Barangbang.  s.  Rollitos  de  hoja  de  ñipa 
ú  otra  cosa,  los  cuales  llenan  de  tierra 
y  plantan  en  ellos  cacao  y  otras  semillas. 
— v.  Hacer  dichos  rollitos,  y  plantar  en 
ellos  las  semillas.  Barangbarangon  mo 
iton  nga  itiranum  nga  cacao,  binarang- 
bang  ná  an  ngatanan.  Haz  rollitos  para 
ese  cacao  que  se  ha  de  plantar;  ya  tie- 
5 


SA 


5? 


nen  todos  hechos  los  rollitos. — Tapar  con 
hojas  de  coco,  ñipa  ú  otra  cosa. — s.  Ta- 
pón   ó    cubierta    de  hojas   de  coco,  etc. 

Barang   barang.  s.    Yerba  así  llamada. 

Barangan.  s.    Hechicero. 

Barandas,  s.  Barba,  ó  sea  el  pelo  de  que 
está  cubierta. — adj.  Puerco  con  pintas 
blancas  y   negras. 

Barangason.  adj.  Barbudo  ó  poblado 
de  barbas. 

Barangat.  v.  Dejar,  abandonar  lo  que 
se  está  haciendo  é  ir  á  otro  trabajo. — 
Cambiar,  mudar  de  pensamiento. 

Barángay.  v.     Nadar  boca  arriba. 

Barangay.  s.  Embarcación  antigua  en 
donde  se  embarcaba  algún  dato. 

Barangday.  v.  Cruzar  los  brazos  ó  pier- 
nas. Cruzar  ó  poner  de  cualquiera  ma- 
nera palos  ó   cañas  en  montón. 

Barangiao.  a.  Decir  como  cierto  lo  que 
uno  no  sabe. 

Barangitan.  s.  Jeme.  Usa  ca  bárangi- 
tan.     Un    jeme. 

Barangitao.  s.  Caimán  muy  feroz  y  de 
menos    cuerpo    que    los  otros  caimanes. 

Baranl.  s.  Corazón  tierno  del  plátano;  el 
cuerpo  del  mismo  árbol. 

Barantao.  adj.  Animal  muy  furioso. 
Buaya    nga    barantao.     Caimán    furioso. 

Barbar  Ó  badbad.  v.  Desatar,  desen- 
redar, deshacer.  Diri  acó  macabadbad 
sinin  balighot.  No  puedo  desatar  este 
nudo. 

Barao.  s.  Insecto  ponzoñoso  parecido  á  la 
araña.  Tinocob  acó  sin  barao.  Me  ha 
picado  el  insecto  barao. — Mente,  razón, 
juicio.  Uaray  ca  barao.  No  tienes  juicio. 
— adv.  Como  si.  Binariga  acó  sa  capitán, 
barao  di  acó  masaquit.  Me  ha  nombrado 
bariga  el  capitán,  como  si  yo  no  estu- 
viese enfermo. — v.  Templar,  mitigar,  en- 
tretener. Pagpangos  quita  sin  tubo,  agud 
mabarao  an  pait.  Tomemos  ó  comamos 
caña-dulce  para  mitigar  la  amargura. 

Barao  barao.  v.  Alegrarse.  Nagbaba- 
rao  barao  siya  sa  iya  buot,  Se  alegra, 
está  contento. 

Baraod.  s.     Disentería.—*/.     Padecerla. 

Baraogan.  s.  Palo  arqueado  donde  po- 
nen el  lazo  para  cazar  aves,  puercos 
y  otros  animales. 

Baraquilan.  s.  Madero  labrado,  aserra- 
do ó  entero  que  se,  coloca  atravesado 
sobre  los  quilos  de  edificio. 

Baraquiqui.  adj.  Ave  de  plumas  blan- 
quecinas  y  con  pintas  varias. 

Baras.  s.  Arena. — v.  Acarrear  ó  coger 
arena.— Cabarasan.     Arenal. 


ÉS  SA 

Barasahan.  ¿.     Libro  para  leer. 
Barasotl.  adj.     Lo  que  tiene  arena. — Hin- 
barasan    nga  canon.     Comida  que  tiene 
arena. 
Barat.    s.     Orejas    de    oro,   marfil  ú  otra 

cosa. — v.  Pagbarat.  Ponerse  orejas. 
Baratan,  s.  El  lugar  de  la  oreja  donde 
se  ponen  las  orejeras;  el,  ó  la  que  lleva 
orejeras. 
Barating.  s.  Bejuco  en  forma  de  arco 
que  ponen  sobre  la  boca  de  la  tinaja.— v. 
Poner  lo  dicho. 

Baratutlga.    adj.     Cosa    á  medio  hacer, 

como  arroz  mal  pilado,  etc. 
Baraydail.     s.    Acreedor.— adj.    Aquello 
que  se  debe  ó  ha  de  pagar. 

Barayong.  s.  Árbol  de  madera  colorada 
y  fuerte  que  en  otras  partes  llaman  ba- 
yarong.  An  dahon  niya  hagligot  ngan 
gudti. 

Barbo*  s.  Árbol  de  hojas  algo  anchas  y 
algo  largas.  An  dahon  niya  harohagla- 
pad  ngan  harohaglaba. 

Barhllg.  v.  Llevar  todo  lo  necesario  y 
en  abundancia  ya  sea  para  viajar  ó  para 
otro  objeto;  llevar  la  gente  necesaria. 

Barí.  v.  Quebrar,  romper  madero,  hueso 
ó  cosa  semejante.  Baria  iton  cahuy.  Rom- 
pe ese  madero.  Nabarian  an  acón  siqui. 
Se  rompió  mi  pié.  Nabari  an  pagbo.  Se 
rompió  el  quilo. 

Barí.  s.  Palillos  para  contar  cuando  miden 
palay  ú  otra  cosa. 

Bari.  v.  B.  Segar  palay  al  uso  bisaya. 
Nagbabari  sira.  Están  segando  palay.  Ua- 
ray  pá  cami  human  sin  pamari.  No  he- 
mos concluido  aún  de  segar  palay. 

Barí  bar!,  v.  Romper  en  menudos  pe- 
dazos sin  separarlos.— Segar  á  menudo  y 
despacio  el  palay. 

Barianao.  adj.  Persona  ó  animal  que 
andan  de  una  parte  á  otra  sin  objeto, 

Bariatlg.  adj.  Cosa  ancha  de  un  lado  y 
estrecha  del   otro. 

Bari  angas,  adj.  Chocarrcro,  burlón. 

Bari  ara.  ¿.  Yerba  pintada  de  amarillo  y 
colorado. 

Bariauot.  v.  Enojarse,  encolerizarse.— 
Trabajar  ó  hacer  despacio  y  poco  á  poco 
una  cosa. — Trabucarse  la  lengua.  Naba- 
riauot  an  dila  co.  Se  me  trabuca  la  lengua. 

Baribad.  s.  Disculpa,  pretexto. — v.  Dis- 
culpar. Baribad  mo  ;lá.  Pretexto  tuyo  es. 
Uaray  co  sádtáng  igbabaribad.  No  pue* 
do  disculparme. 

Baribi.  v.  Rociar,  regar  plantas  ú  otra  cosa, 
salpicar  con  agua.  Barib-han  ó  baribihan 
mo  iton    tinanum,    Riega  esas  plantas. 


SA 

Baribod.  s.  Cangrejo  pequeño  y  comesti- 
ble.— Dao  lacat  sin  baribod.  Se  dice' de 
los  que  prometen  mucho  ó  echan  brava- 
tas, y  luego   no  cumplen. 

Baric,  badlC.  s.  Cuña  grande  para  ra- 
jar palma  brava  ú  otra  cosa. —  v.  Pama- 
ric.  Rajar  ó  abrir  rajando  á  lo  largo  con 
cuñas. 

Baric.  s.  Especie  de  caña  con  varios  co- 
lores. 

Baricas,  pamaricas.  s.  Maldición. — v. 
Maldecir.  Namaricas  acó  sa  acón  igcasi- 
tauo.  He  maldecido  á  mi  prójimo. 

Baricascas.  s.  Empalmadura  ó  anillo  de 
nito  ó  bejuco  que  ponen  para  reforzar 
el  mango  del  sundang  ú  otra  arma. — v. 
Poner  dicha  empalmadura  ó  anillo. 

Baricaso.  v.  Ir  ó  salir  deprisa  ó  corriendo 
de  una  parte  para  otra. — Estar  el  tiem- 
po alborotado.  Guinbaricasohan  acó  sa 
dagat.  Me  alcanzó  mal  tiempo  en  la 
mar. — ref.  Dao  guinbaricasohan  sira.  Se 
dice*  de  los  que  huyen  sin  orden  ni  con- 
cierto. 

Baricol-COl.  adj.  Cosa  encorvada. — v.  En- 
corvar. Nabaricol-col  an  icug  san  ayam. 
Está  encorvado  el  rabo  del  perro. — En- 
coger el  cuerpo  para  hacer  fuerza  ó  em- 
bestir.— Reñir,  pelear  los  animales  dán- 
dose mordiscos. 

Baricot.  v.  Amarrar  bien.  Paggoos  sin 
maopay. 

Bariga.  s.  Equipazón  ó  remeros  con  que 
se  armaban  las  embarcaciones  en  tiempo 
de  moros. — Persona,  gente  que  lleva  al 
superior  ú  otra  persona  de  una  parte  á 
otra  por  mar  ó  por  tierra. — v .  Ser  ó 
hacer  el  oficio  de  bariga. 

BaHgal.  adj.  Persona  gruesa,  fornida,  de 
mucho  nervio. 

Barig-asao.  s.  Culebra  de  mar  de  varios 
colores,  y  algo  venenosa.  Halas  sa  lauod, 
sinamay  sin  tiotud,  sin  itum  an  lauas,  con- 
di  diri  sugad  camalara  san  iba  nga  ha- 
las; malara  man  sin  guti. 

Barihal.  adj.   Cosa  torcida,    inclinada. 

Bari  has.  adj.  Cosa  desigual,  torcida,  des- 
concertada, caída  á  un  lado,  hecha  ó 
puesta  al  sesgo. — v.  Torcer;  ladear;  des- 
concertar. Nagababarihas  an  buot  niyo. 
No  convenís,  andáis  desconcertados  ó 
discordes. 

Barihasa.  adj.  Persona  celosa  ó  amiga 
de    trabajar. 

Bari  hay.  adj.  Cosa  encorvada,  torcida. 
—Persona  con  la  vista  atravesada,  bizca. 

Bari  hay  ao.  v.  Espeluznar,  erizarse  los 
cabellos.— Llenarse  de  miedo, 


BA 

Barüs.  s.     Planta   de    hojas   largas,    y  se 

usa   para    techar   los    edificios. 
Barüson.    s.     Sitio   donde   nacen  muchos 
bariis.   An  tuna  nga  tinutud-can  sin  damo 
nga  bariis. 
Baring.  v.     Cocerse  la  morisqueta  ú  otra 
cosa  de  un  lado  y  no  del  otro.  Bisitaha  an 
tinoon,  bangin  mabaring.    Visita  lo   que 
se   está  cociendo,   no  sea  que  se  cueza 
de    un    solo  lado. — s.     Red  grande  para 
pescar. — Pamaring.— v.     Pescar    con    di- 
cha red. 
Baringag.  adj.   Cosa  encorvada. — v.  Equi- 
vocarse, oir  una  cosa  por  otra,  oir  mal. 
— Ser    algo    sordo.  -  Torcer    la    cabeza 
con   desdén,    torcer   el   cuerpo. 
Baringat.   v .  No  poder  hacer  una  cosa  por 
tener  que  hacer  otra,  ó  por  ser  manda- 
do  para  que  haga  otra.— Hallarse  impe- 
dido   ú   ocupado   en  otro  trabajo. — Dis- 
traerse   uno    en   lo     que    está   haciendo. 
Diri'  pacahimo  sa   pagbuhat  sa  bisan  ano, 
pananglit,  uaray  acó  pacapagsurat  nganhi 
sa    imo    cay    nabaringat   liuat  acó  sinin 
sugo  sa  acón  san  capitán.   Nababaringat 
liuat   an   tauo  nga  diri  nanginginano  san 
iya   pagbuhat,   tungud  cay  an  iya  huna- 
huna  aádto  san  iba  nga  mga  buruhaton 
niya. 
Baringig.    adj.     Cosa    torcida,    tortuosa, 
que  tiene  vueltas  y  rodeos. — v.  Inclinar, 
torcer. 
Baringit.  s.    Jeme.  —  v.    Medir  por  jemes, 
Bario,    s.     Planta  así  llamada;  de  sus  ho- 
jas se  hacen  petates  bastos. — Petate  he- 
cho   de    las    hojas    de  dicha  planta. — v 
Coger    dichas    hojas.     Namamario    sira 
Están  cogiendo  las  hojas  del  bario. 
Barloe,  adj.     Tercera  parte  de  la  medida 

que  llaman  saropan. 
Barios,  v.     Entrar  y  salir,  andar  entrando 
y    saliendo. — No    encontrarse    en   el  ca- 
mino. 
Bariquig.  adj.    Cosa  torcida,  tuerta,  fuer- 
ra  de  nivel,  inclinada. — v.  Inclinar,  torcer. 
Baris.    s.     Cesto    de    bejuco    bien  tejido, 
bien    hecho  y  tupido.     Los  hay  con  ta- 
padera   y    sin  ella.— adj.     Rayas  rubias 
en  el  cuerpo  de  los  lechones  y  puercos. 
Baris  baris.  s.     Cesto  más  p-queño  que 

el  baris- 
Barisay.    s.     Cesto    más  pequeño  que  el 

baris. 
Barisbis.    v.     Caer  ó  gotear  el  agua  por 
el  ala   del  techo.    Pagtoro    san  tubig   sa 
barisbisan. 
Barisbisatl.  s.  Ala  del  techo  ó  tejado. 
Barising.  v.  B.     Mirar  de  reojo,  de  rae- 


ba  m 

dio    de    lado. — Inclinar,    torcer    la  sefíal 
que  se  hace  ú  otra  cosa. — Extraviar,  des- 
componer   desconcertar. — Navegar    á    la 
bolina. 
Barison.  adj.    Aquello    de    que    se  hace 
el  baris. — Lo  que   tiene  figura  de  baris. 
An  himoon  nga  baris. — An  may  cahimo 
sugad  san  baris. 
Barit.  v.  Afilar,  vaciar  navaja  ú  otra  cosa 
en  parte  blanda,  y  aunque  sea  dura. — s. 
Hierro    que    usan   para   afilar  sus  herra- 
mientas. 
Barita,  v.  Llevar  ó  traer  noticias;  anun- 
ciar.— s.  Noticia;  anuncio;   buena  nueva. 
Baritan.  s.  Piedra  de  afilar. — Madera  blan- 
da   ú    otra    cosa  que  sirva  para  afilar  ó 
vaciar  navaja  ú  otra  arma. 
Bariuas.  v.  Revender,  comprar  para  ven- 
der.— s.     Revendedor. — s.     Mudanza   de 
cosas    ó  de  tiempo. — v.    Mudar  ó  tomar 
otro    aspecto.     Nagcabariuas   an    banua. 
Se  ha  mudado  el  tiempo. 
Bariyoc.  s.  B.    Medida  muy  pequeña  para 
arroz  ú  otra  cosa. — Chireta  de  coco,  muy 
pequeña,   que  usan  como  vaso. 
Barüs.  s.  Raya,  línea. — v.  Rayar. 
Baro.    v.     Saber,    entender,    comprender. 
Diri  acó  nababaro.    No  sé,  no  entiendo. 
Baro  baro.  v.     Saber   algo,   entender  al- 
gún tanto. 
BaroailOS.  adj.  Lo   que    se    va    saliendo 
poco  á  poco  de  algún  costal  ó  cesto  por 
tener  agujero   ó  por  mal  tapado. — v .  Sa- 
lirse ó  derramarse   lo  dicho. 
Barobaguid.   v.  (de   Baguid).   Rozar, 

ludir. 
Barobalintuad.  v.  (de  Balintuad).  Dar 

vueltas,    caer  dando  vueltas. 
Barobalintong.  v.  (de  Balintong).  Caer 

dando  vueltas,  dar  vueltas. 
Barobalio.  v.  (de  Bailo).  Cambiar  á  me- 
nudo ó  con  frecuencia. 
BarobalitotO.  v.  Hablar  por  hablar  y  sin 

ilación. 
Barobaquiang.  s.  (de  Baquiang).  Lle- 
var dos  ó  más  alguna  cosa  al  hombro, 
Barobayá.  adv.  (de  Baya).  Cuidado,  no 
sea  que.     Barobayá,  camo    mga    oropud 
co  maggalao  didto,  si  ton  panagtauo.  Cui- 
dado, compañeros  mios,  no  manoséis  la 
comida  allí   en  el  convite. 
Baroc.  s.     Corteza  del  árbol  tungug  que 
ponen  en  la  tuba.' — Especie  de  yesca  que 
sacan  de  la  palma  que  llaman  bagsang. — 
Despeluzar,  espeluzar  erizarse    ó    levan- 
tarse el  pelo.    Namamaroc  an  bdhoc  co. 
Erízanse  mis  cabellos.— Levantar  »ej  bra- 
zo ó  mano.  Barocon  mo  an  imo   camut. 


40 


BA 


Levanta  tu  mano. — Quitar  la  corteza  al 
árbol. — Baga  tood  nga  guinbarocan  an 
nagtutucdao  ó  nagtutucdauon  lamang.  Se 
dice  de  los  holgazanes,  que  no  son  para 
nada,  como  él  árbol  descortezado  que  se 
muere. 

Baroc  barOC.  s.  Árbol  playero  así  lla- 
mado; es  medicinal. — Enredadera  así  lla- 
mada.— Ruido  de  la  gente  que  cami- 
na.— v.  Hacer  dicho  ruido. 

Barocaboc.  s.  Harina  de  arroz,  trigo  ú 
otra  cosa. — s.    Ruido  de  lo  que  cae. 

Barocang,  barocangeang.  s.  Pinchos 
que  ponen  en  árboles  y  palmas  para  que 
no  hurten  la  fruta. — v.  Poner  dichos 
pinchos. 

BarocbOC.  s.  Semilla,  semillero  de  pa- 
lay.— v .  Hacerle  ó  plantarle.  Nabarocboc 
si  Pedro.  Pedro  está  haciendo  semillero. 
Horom  quita  sin  aton  igbabarocboc.  Pon- 
gamos en  remejo  lo  que  hemos  de  usar 
por   semilla. 

Baroctot.  v.  Andar  como  el  tullido,  en- 
corvado. 

Barogbog,  barogbugan.  s.  Costil  lo  en 
donde  los  carpinteros  ponen  sus  herra- 
mientas. 

Barol.  s.  Pescado  salado  ó  seco  al  sol. — v. 
Beneficiar  ó  secar  el  pescado  del  modo 
dicho. 

Barong  barong.  s.  Choza  ó  casa  peque- 
ña.— v.  Placerla. 

Barotlibod.  adj.  Cosa  enroscada  como  el 
cogollo  del  plátano  ó  cosa  semejante,  an- 
tes de  abrirse. 

Baros.  v.  Limpiar  ó  labrar  madera  qui- 
tando la  parte  de  arriba. — Sacar  pescado 
ú  otra  cosa  de  un  atado. — Adelgazar 
cabo  de  hilo,  cordel  ú  otra  cosa. — Ras- 
par, raer. 

Barot.  adj.  Cosa  áspera. 

Barotbot.  v.  Pedorrear. 

Barote.  s.  Especie  de  cotamalla  ó  jubón 
tejido  de  mecates  muy  tupidos  para  de- 
fenderse.— Barotean  ó  tagabarote.  El  que 
lo  lleva  puesto. 

Barucduc.  v.  Aterrar,  espantar.  Nacaba- 
rueduc  dacon  an  barita  sin  gubat.  Me 
ha  aterrado  la  noticia  de  que  hay  guerra. 
Hinmarucducan  acó  sin  daco  san  pagli- 
nug.  Me  aterré  en  gran  manera  con  el 
temblor. 

Bartlg.  v.  B.  Espantar  al  gavilán. — s.  Es- 
tacas para  hacer  corral  ó  cerca. — v .  Cer- 
car, hacer  corral  ó  cerca. — Hacer  ó  te- 
jer el  cesto. 
Barugdug.  v .  Arreciar,  aumentarse  la  en- 
fermedad; sobrevenir  algo  de  repente.       , 


BA 

Baruhabo.  s.  Lluvia  menuda. — v .  Llover 
un  poco. — adj.  Aquello  que  se  va  salienT 
do  poco  á  poco  de  algún  costal  ó  cesto 
por  tener  agujero  ó  por  mal  tapado. — v. 
Salirse   ó  derramarse. 

Baruyot.  s-  Cestillo  hecho  de  las  hojas 
bario  ó  .ñipa. 

Basa.  s.  Leer. — Ayudar  á  bien  morir  leyen- 
do en  algún  libro.  Guinbabasa  co  i  ni  nga 
surat.  Estoy  leyendo  esta  carta.  Diri  acó 
maaram  magbasa.  No  sé  leer.  Uaray  acó 
pacacabasa  sini.  No  puedo  leer  ésto.  Ua- 
ray acó  pacabasa  san  surat.  No  leí  la 
carta.  Babasahon  co  ini.  Leeré  ésto.  Pina- 
pagbasa  ini  san  Padre.  Manda  el  Padre 
leer  ésto.  Binabasa  ná  an  masaquit.  Es- 
tán ya  leyendo  al  enfermo,  ayudándole 
á  bien  morir. 

Basa.  v.  Lavar  los  pies,  tabla  ú  otra 
cosa. — adj.  Cosa  mojada. — v.  Mojarse. 
Magliliuan  acó  cay  binas-an  acó  san  uran. 
Voy  á  mudarme  porque  me  he  mojado 
con  la  lluvia. — Timása  nga  panapton.  Ves- 
tido ordinario  ó  de  camino,  que  no  re- 
paran en  que  se  moje  ó  ensucie.  Nagti- 
mása  acó  paghigda  cay  uaray  acó  iglili- 
uan  Me  acosté  con  el  vestido  mojado 
porque  no  tenía  ropa  para  mudarme. 

Basa.  s.  Concha  grande,  que  no  se  muda 
de  un  lugar  á  otro;  y  por  la  semejanza 
de  ésto  se  dice:  Basa  acó  sa  bongto. 
Estoy  firme  en    el  pjcblo. 

Basa  basa.  s.  Arroz  caldoso  cocido  con 
pollo  ó    sin  pollo. 

BasaC.  s.    Pescado  pequeño  así  llamado. 

Basac  basac.  s.  Sonido  ó  ruido  que  hace 
el  agua  en  el  fondo  al  caer  de  parte 
alta. — v.  Hacer  dicho  ruido. 

Basag.  v.  Cascar,  hender,  rajar. — adj.  Cosa 
cascada  hendida,  rajada,  v.  Corromper, 
'   ó  desflorar  á  una  joven. 

Basag,   basag   basag.    s.  Cestillo  p.ira 

guardar  ropa  ú  otra    cosa. — Ternilla   de 

de  la  nariz. 
Basaban,  s.   Libro  para  leer;    aquello    en 

donde    se    lee.    Uaray   acó  basaban.  No 

tengo  libro,  no  tengo  donde  leer. 
Basal.  s.  Baqueta  ú  otra  cosa   para  tocar 

tambor    ú    otro    instrumento    semejante. 

v. — Tocar  ó  dar  golpes  con  baqueta,  palo, 

manos  y  pies  llevando    compás. 
Basang.  v.  Probar,  mirar.  Pagbasang  dao 

cún  mayada  clin  uaray  bá.  Mira  á  ver  si 

hay  ó  no  hay. 
Basatlgag.  v.    Rcir    y    hablar   como    los 

borrachos. 
Basbas.  v.    Desaparecer    la   negrura    con 

que  suelen  nacer  algunos  niños.  Nagba- 


BA 

basbas  ná  ito  nga  bata.  Ya  desaparece 
la  negrura  de  ese  niño. — Quitar  la  cor- 
teza y  parte  blanda  á  los  árboles. — La- 
brar baloto  ú  otra  embarcación. — Quitar 
la  parte  blanda  y  fofa  á  las  palmas.-  — 
Deshacer  ó  abrir  la  bolsa  hecha  de  ho- 
jas en  donde  llevan  la  vianda  para  co- 
mérsela.—  Hacerse,  acostumbrarse  á  la 
mar,  ir    por    primera  vez   embarcado. 

Basbason.  adj.  Novel,  no  estar  aún  acos- 
tumbrado.— Que  hay  que  labrarle  aún  ó 
quitarle  lo  superfluo. 

Basca,  adj.  Comida  seca,  áspera  y  difí- 
cil de  tragarse. 

BaSCUg.  adj.  Persona  forzuda- — Cosa  fuer- 
te, recia,  violenta. — v.  Esforzar,  hacer 
esfuerzo. — Ser  fuerte  ó  violenta  una  co- 
sa. Mabascug  nga  tauo.  Hombre  forzudo. 
Mabascug  an  solug.  Es  fuerte  la  corrien- 
te. Ora  ora  nga  hangin  camabascug. 
Demasiado  violento  el  viento.  Pinacabas- 
cug  siya  sa  Dios.  Dios  le  dio  fuerzas. 
Amo  ini  an  nacabascug  sa  iya  casingca- 
sing.  listo   es  lo  que  fortaleció  su  corazón. 

Basi.  parí.  Para  que. — s.  C.  La  carne  del 
coco  ya  exprimida  y  sacada  la  parte 
aceitosa. — v.  Probar,  hacer  la  prueba  de 
alguna  cosa- — s.  Desperdicio  ó  residuo 
de  lo  que  no  se  puede  aprovechar. 

Basiao.  s.  Agua  detenida  en  agujeros  de 
árboles,  hoyos  en  piedra  ó  en  otra  parte. 
— Detenerse,   rebalsarse  el  agua. 

Basibas.  v.  Amanecer,  rayar  el  alba. 

Basing.  s.  Madeja  de  algodón,  seda  ú 
otra  cosa.  Usa  ca  basing  nga  tingcal. 
Una  madeja  de  algodón. — Tael  de  oro. 
Este  es  de  varias  clases.  Labing  siam: 
tiene  doce  reales  de  peso.  Labing  ualo: 
tiene  diez  reales  de  peso,  once  en  algu- 
nas partes.  Labing  pito:  tiene  nueve  rea- 
les de  peso. — v.  Apreciar  una  cosa  en 
un  tael  de  oro. — Binasing  inin  linganay. 
Esta  campana  ha  sido  apreciada  en  un 
tael  de  oro. — Según  he  oido,  es  también 
una  tinaja  labrada  de  culebras  y  aprecia- 
da en  un  tael  de  oro. 

Basing  basing.  s.  Peso  de  cera,  ó  sea  la 
cuarta  parte  de  un  cate 

Basingon.  adj.  Lo  que  vale  ó  se  aprecia 
en  un  tael  de  oro. 

Basnig.  s.  Sudadero  que  se  pone  debajo 
de  la  silla  de  montar;  sudadero  que  po- 
nen sobre  el  carabao.  —  v.  Poner  el  su- 
dadero. 

Basól.  v.  Desconcertar,  desencajar  hueso. 
Naghibasol  an  tul-an  co.  Se  han  descon- 
certado mis  huesos. — Reprender,  echar 
la  culpa  á  otro  de  algún  mal  ó  pérdida. 


BA 


41 


Pagbabasolon  acó  ni  tatay  in  mabungeag 
inin  sacayán.  Me  reprenderá.  Me  echará 
la  culpa  mi  papá  si  se  destroza  esta  em- 
barcación. 

Basoni.  s.  Espina. — v.  Clavarse  ó  herirse 
con  espina. — Herirse,  tropezar  en  algo 
hiriéndose. 

Basúl.  v.  Arrepentirse,  pesar  á  uno  de 
haber  hecho  alguna  cosa. — v .  Arrepenti- 
miento, dolor.  Nagbabasúl  acó  sa  acón 
mga  sala,  guinbabasúlan  co  an  acón  mga 
sala.  Me  arrepiento  de  mis  pecados.  Pag- 
basúl  camo.  Arrepentios. 

Básul.  s.  Insecto  algo  largo,  negro,  ceni- 
ciento, ponzoñoso  y  peludo;  no  pica,  pe- 
ro su  pelusa  causa  terrible  comezón  y 
agudos  dolores;  y  para  sacarla  es  bueno 
aplicar  á  la  parte  dolorida  las  hojas  ya 
blancas,  cocidas  y  calientes,  de  la  papa- 
ya, ó  el  cogollo  de  la  albahaca  molido  y 
bien  caliente,  ó  frotar  la  parte  dolorida 
con  cera  virgen. 

Basúl  basúl.  v.  Arrepentirse  con  fre- 
cuencia. 

Basul  basul.  adj.  Desigual,  grueso  en 
una  parte  y  delgado  en  otra. 

Bata.  s.  Niño,  niña,  criatura.— Muchacho, 
muchacha. — v.  Parir. 

Bata.  s.  Tío,  hermano  de  padre  ó  madre. 

Bata  bata.  s.  Niño  ó«niña  pequeños. — 
Moña,  figura  de  niño. 

Bataan.  adj.  Que  tiene  hijo  ó  hijos  pe- 
queños  aún. 

Batac.  v.  Tirar  piedras,  cantos  ú  otra  co- 
sa.— Jugar  á  la  peonza. — s.  Isla  compren- 
sión del  pueblo  de  La-oang.  Pagbababa- 
tacan  co  icao  sin  bato.  Te  tiraré  priedras. 
Nacaporot  sira  sin  mga  bato  nga  ibaba- 
tac  cunta  sa  iya.  Cogieron  piedras  para 
tirárselas. 

Batac  batac.  v.  Tirar  piedras  con  fre- 
cuencia. 

Batacan.  s.  Lata  agujereada  ó  pedazo  de 
madero  con  varias  púas  de  hierro  para 
rallar  sobre  ellas  palauan,  camote  ú  otra 
cosa. 

Batad.  v.  Extender  bien  palay,  ropa  ú 
otra  cosa. — Estirar  bien  ropa,  cuero  ú 
otra  cosa  puesta  al  sol,  para  que  no  se 
encoja. — s.  Planta  silvestre  así  llamada.— 
Caña-dulce  así  llamada. 

Bat-ad.  v .  Explicar,  manifestar  uno  sus 
trabajos,  fatigas  ú  otra  cosa. 

Batal.  adj.  Herida  ó  hinchazón  sana  en 
la  parte  exterior  pero  no  en  la  interior. 
—  v.  Sanar  la  herida  por  fuera  y  no  en 
el  interior. 

Batalon.  adj.     Persona  con  herida  ó  hin 


42 


BA 


chazón    curada     por  fuera,  pero  no  por 
dentro. 

Batang.  ¿.  Árbol  ó  madero  caido  en  tier- 
ra ó  agua. — Apari  así  llamado. — Pama- 
tarig.  v.  Coger  ó  sacar  dicha  raíz. — adj. 
Cosa  tendida  ó  echada  en  tierra,  como 
madera,  etc. — Cosa  inclinada,  que  mira 
hacia  la  tierra. — v .  Estar  ó  hallarse  una 
cosa  en  el  sentido  dicho.  An  tauo  nalain 
caopay  san  mananap  nga  natamud  an  olo, 
nabatang  an  lauas.  El  hombre  se  dife- 
rencia mucho  de  los  animales  que  miran 
hacia  abajo,  y  su  postura  mira  hacia  la 
tierra. 

Batangatl.  s.  Viga  ó  llave  de  edificios, 
que  ponen  debajo  del  piso  y  sobre  la 
alcoba,  y  cuya  llave  ó  viga  atraviesa  el 
edificio  en  su  anchura. 

Batao.  s.  Sitio  desde  donde  se  descubre 
mucha  tierra. — adj.  Cosa. descubierta  co- 
mo casa  que  está  en  alto. 

Bat-ao.  v.  Echar  á  flote  embarcación.  Bi- 
nabat-ao  co  pá  lá  an  acón  sacayán.  Aca- 
bo de  echar  á  flote  mi  embarcación.  Ti- 
bat-ao  cunta  acó  san  acón  baloto.  Iba  á 
echar  á  flote  mi  baloto.  Uaray  acó  paca- 
cabat-ao  san  acón  bote.  No  he  podido 
echar  á  flote  mi  bote.  s.  Especie  de  en- 
redadera; su  fruta,  parecida  á  las  judías, 
es  muy  sabrosa*. 

Batas,  v.  Poner  ley;  postura,  precio  ó  ta- 
sa.— s.  Ley,  postura,  precio  ó  tasa;  aran- 
cel. Pagbatasan  acó  sinin  acón  igpapalit 
nga  humay.  Tásame  á  cómo  he  de  ven-, 
der  esce  palay;  ponme  precio  á  este  pa- 
lay que  voy  á  vender.  c'Sin-o  in  nagbatas 
sinin  iyo  igpapalit?  Quién  ha  tasado  ó 
puesto  precio  á  esto  que  vais  á  vender? 

Batasatl.  s.  Ley. — Costumbre,  modales. — 
v.  Acostumbrarse  An  batasan  sa  Dios. 
La  ley  de  Dios.  Maraut  an  imo  batasan. 
Es  mala  tu  costumbre.  Magbatasan  ca  sin 
pagturnan  san  caopayan.  Acostúmbrate  á 
cumplir  el  bien. 

Batayan.  s.  Palo  ú  otra  cosa  donde  se 
amarra  al'  mono,  para  que  dicho  animal 
ande  de  una  parte  á  otra  del   mismo. 

Batbat.  v.  Preceder  ó  principiar  uno  á 
rezar  y  responder  los  demás,  preceder 
diciendo  lo  que  otros     han  de  repetir- 

Batí.  v.  Percibir,  oir,  atender. — Sentir,  pa- 
padecer.  Diri  acó  namamati  cay  bongol 
acó.  No  oigo  porque  soy  sordo.  Pamati 
camo.  Atended.  Maol-ol  caopay  an  saquit 
nga  acón  binabati.  Duele  mucho  la  en- 
fermedad que  siento. 

Batiao»  s.  Centinela. — v.  Estar  de  centinela. 

BatiCOlon.  s.  Molleja  de  ave. 


BA 

Baticos.  s-  Rejalgar  ó  substancia  venenosa. 

Batid,  adj.  Práctico,  diestro,  experto,  expe- 
rimentado. 

Batitl-batin.  v.  Llamar  á  los    puercos. 

Batíng.  v.    Arrimarse    á  otro. — Convidar. 

Batitlgal.  s.  Ruido  de  algún  golpe. — v. 
Hacer  dicho  ruido  ó  sentirle.  Hinbatinga- 
lan  acó  san  pagpuspus  mo  can  Pedro. 
Sentí  yo  el  ruido  cuando  zurraste  á  Pedro. 

Batinguilatl.  aJj.    Cosa  dura  y  recia. 

Batinguratl.  aij.  Persona  terca,  rebelde, 
testaruda,  mal  mandada — s.  Especie  de 
tina  grande. 

Bato.  s.  Piedra. — v .  Hacerse  ó  convertirse 
en  piedra. — Acarrear  piedras. — Sacar  ó 
corlar  piedras  en  las  canteras. — Dar  em- 
barcación ú  otra  cosa  contra  piedras. — s. 
Piedra  ó  pesa  de  hierro,  plomo  ú  otra 
cosa  de  la  romana  ó  pesador.  Piedras  ú 
otra  cosa  que  ponen  como  plomada  en 
chinchorros.  Bato  nga  mahal.  Piedra  pre- 
ciosa. Diri  acó  macacabuhat  sini  nga  ba- 
to. No  puedo  levantar  esta  piedra.  Na- 
bato ná  ini  nga  cahuy.  Ya  se  ha  hecho 
piedra  este  madero.  Pag  bato  camo.  Acar- 
read ó  id  por  piedras.  Nahabato  an  sa- 
cayán. Dio  contra  las  piedras  la  embar- 
cación. 

Ba  tobaran  i.  s.  Piedra  imán. 

Bato  nga  sanghiran.  s  .Piedra  de  toque. 

Bato  bato.  s.  Piedrecilla.  Piedra  que  po- 
nen en  el  anzuelo  para  que  se  vaya  á 
fondo. 

BatOC.  v.  Amarrar,  atar;  echar  cordel  al 
cuello. 

BatOg.  v.  Estribar,  afirmar  el  pié.— Montar 
á  caballo. — Sobrecargar,  poner  una  cosa 
sobre  otra. 

BatOgan.  s.  Peana;  estribo. 

Batohun,  bagtohun.  adj.  Lugar  ó  sitio 
de  piedras,  cosa  de  piedra,  empedernida. 

Batotl.  v.  Responder.  -  Altercar,  disputar, 
porfiar. — Recibir  lo  que  se  entrega  á 
mano. — s.  Respuestas.  Pagbaton  ca.  Res- 
ponde. Naghibaton  cami  sin  polong.  He- 
mos altercado  en  palabras.  Batona  ini. 
Recibe  ésto. 

Batong.  s.  Red  para  cazar  puercos  de  mon- 
te ú  otros  animales.— v.  Cazarlos  con  la 
misma. — Barat-ngan,  pamaratngan-  Lu- 
gar ó  sitio  donde  se  cazan  puercos  de 
monte  y  otros  animales.  Guisi  ná  an  ba- 
tong. Está  ya  rota  la  red.  Nacabatong 
cami  sin  babuy.  Hemos  cazado  un  puer- 
co. Dao  ñauara  nga  batungan.  Se  dice 
de  lo  que  se  pierde,  de  los  que  pierden 
la  ocasión  que  no  volverá  más. 

Batongalon.   s.    Árbol  de  hojas  algo  an- 


chas  y  redondas.  An  dahon  niyá  hagla- 
pad  lapad  ngan  maglidong. 
BatOflgan,  adj.     El  que  tiene  red  de  ca- 
zar puercos. 
BatOílgon.  adj.  Aquello  de  que  hacen  la 

red  de  cazar  puercos. 
Batotay.—  v.    Delirar.    Nabatotay    ná  an 

masaquit.  Delira   ya  el  enfermo. 
Batuan.  s.  Árbol  de  hojas  estrechas  y  al- 
go largas.    Su    fruta  y  hojas  cocidas  en 
agua  sirve  para  limpiar  metales. 
Batuanon.  adj.  Terreno  donde  nacen  los 

árboles  batuan. 
BatllC.  v.  Hacer  camisa  ú  otra  cosa  de 
varios  colores. — Pintar  de  varios  colores. 
— Pintarse  el  brazo  ú  otra  parte  del  cuer- 
po.— Toser,  arrojar  flema. — s-  Tos,  carras- 
pera, flema. — adj.  Animales  con  varios 
colores. — s.  Pintura  que  se  hace  en  el 
cuerpo.  Binat-can  an  mga  pálao.  Están 
pintados  los  pálaos.  Binabatuc  acó.  Ten- 
go tos.  Ora  ora  inin  acón  batuc  No  ha- 
go más  que  toser;  grande  es  mi  tos. 
BatllC.  /a    Tapar,    cubrir  los  ojos  ó  cara 

con  paño,  etc. 
Batud.  adj.    Cosa    podrida. — Lo    comido 
por  el  orín,  hierro  ú  otro  metal,  por  la 
escoria  y  herrumbre. 
Batug.  loe.    Tras.    Batug  cay  ansia.  Tras 
de  que  es  así. — Después  que. — Batug  cay 
uaray  cami  isda.    Después   que  no  tene- 
mos pescado. 
Batuhay.  s.  Picdrecilla. 
Batlll.  adj-    Cereal     enjuto    y  seco.  Batul 
ná  an  humay.    Ya  está  bien  seco  el  pa. 
lay. — v.  Repartir.  Cami  an  tolo  nagbara- 
tul  san  amon  balón.  Nosotros  los  tres  nos 
repartimos  nuestra  vianda.  Pagbaratul  ca- 
mo  sini.  Repartios   ésto,  repartid  ésto. — 
Corregir,  enmendar. 
Batlllan.   s.   Espuerta  ó  especie  de  cesta 

de  bejuco  con   asa. 
Batimán,  s.  Marisco    pequeño,    blanco  y 
algo    largo.    Poporoton    nga  guti,  busag 
ngan  halabalaba. 
Batús.  s-    Náusea,  estragamiento  de  esto' 

mago. — v.  Padecerlo. 
Baua.  adj.     Cosa  en  vano,  en  valde,  que 

no  se  saca  provecho. 
Bauang.  adj.     Tonto,    fatuo. — s.    Ladera 
de  tierra     á  orilla  de  río.— Cebollas  pa- 
recidas á  los  ajos. 
Baud.  v.  Levantarse  por  respeto,  respetar. 
Baud  cá  cún  maagui  an  Padre.  Levántate 
cuando  pase  el  Padre.  Badán  ó    baudan 
mo  an  capitán.    Respeta    al    capitán;  le- 
vántate cuando  pase  el  capitán. 
Báug.  adj.  Lo  blando  como   fruta  madura. 


SA  43! 

— v.  Dejar  que  madure  alguna  cosa.  Pa- 
baubaugon    mo  iton  capayas.     Deja  que 
madure  esa  papaya.  Ablandar  á  golpes^. — 
s.  Racimo  del  abacá  ó  plátano  pepita;  su 
fruta  es  dulce,    p?ro  difícil  de  digerir:  y 
así  se  dice  del  que  toma  al  fiado.  Baga 
quinmaon  sin  baug. 
Bauhag.  adj.  Pariente  lejano. 
Baui.  v.     Redimir,  rescatar.    Binaui  quita 
sa  Dios  san  cabihag  sa  yaua.   Dios    nos 
ha  redimido  de  la  esclavitud   del  demo- 
nio. Binaui  sa  Dios  an  acón  mata.  Dios 
ha  rescatado    mis  ojos,    me    ha    privado 
de  la   vista. 
Baun.  s.  Nombre  con  que   las  mujeres  se 

nombran  entre  sí. 
Baung.  v.  Corregir. 

Bauo.  adj.     Cosa  reciente;  como  capadura 
nuevamente  hecha. — Bejuco  hecho  ó  be- 
neficiado.— adv.     No  por  cierto,  no  hay 
tal.     Diri  bauo. — Sí   por  cierto,    así    es. 
Oo   bauo. 
Bauod.  v.  Doblar,    torcer,    arquear. — adj. 
Cosa  torcida,  doblada,  arqueada.    Naba- 
uod  inin  caris.  Se  ha  torcido    este  cris. 
Bauog.    s.    Percha,  palo    ó   caña    partida, 
como  de  una  braza  de   largo  y  arqueado, 
que  ponen  en  la    ballesta,  sostenido    de 
tal  modo,  que,  al  tocar  en  él  se  desprende 
con  mucha  fuerza,  adj.    Cosa  torcida,  ar- 
queada. 
Bauog    bauog.   v.  Arquear,    inclinar,  en- 
corvar. 
Bauos.  v.  Enderezar  á  fuego  alguna  cosa. 
Baut.  v.  Tener  noticia,  saber;  pensar  que. 
Baybayan.    s.     Lugar    ó  sitio  donde    se 

pone   la  arena. 
Baybayon.  s.    Playa. 
Bayhang.  s.    Árbol  de  hojas  algo  anchas. 

An  dahon     niya  hag-lapadlapad. 
Bayhon.  s.     Cara,  semblante,  rostro,  fiso- 
nomía. 
Baynac.  v.  Dar  una  patada,  un  puntapié. 

s.  Patada,  puntapié. 
Bayriaga.  s-  Infame,  malo,  vil,  perverso. 
Bayo.    v.    Pilar    arroz,  machacar   buyo  ú 
otra    cosa. — Palo  que  usan  para  pilar  el 
arroz.  Nagbabayo  cami  sin  humay.  Esta- 
mos pilando    palay. 
Bayobo.  v.  Terraplenar  las  plantas  alrede- 
dor. Namayobo  acó  an  acón  tanum.    He 
terraplenado  mis  plantas.    Binayobo  co  an 
tanum  mo.    He  terreplenado  tus  plantas. 
Bayocboc,  ¿.  Cachorrito  de  ratón. 
BayoctOt.  adj.    Cosa  inclinada,  encorvada. 
Bayog.   v.    Temblar,  estremecerse.    Naba- 

bayog  an  tuna.  Tiembla  la  tierra. 
Bayog.    s.     Madero    hueco    que   usan   en 


44 


BA-BI 


los  tribunales  dando  golpes  en  él  para 
llamar  á  la  principalía  y  otros  personajes. 

BayOgOII.  adj.  Ave  con  el  plumaje  dora- 
do y    blanco. 

Bayongbong.  v.  Cubrir,  tapar  con  hojas 
ú  otra  cosa. — Tediar    ó    tapar    goteras. 

Bayucad.  adj.   Cosa  corvada. 

Bayud.  s.  Insecto  de  muchos  pies  así 
llamado. 

Bayug.  s.  Árbol  así  llamado,  de  madera 
floja.  Insecto  de  muchos  pies  así  llamado. 

Bayúg.  s.  Sitio  y  riachuelo,  comprensión 
de  Llórente  (a)  Lanang. 

Báyugnotl.  adj.  Natural,  vecino  del  sitio 
de  báyug. 

Baysay.  adj.  Cosa  preciosa,  hermosa,  bo- 
nita. 

BI 

Biacang.  v.  Coger  á  uno  el  pié  para  que 
caiga. 

Biao.  v.  Colgar,  estar  pendiente  de  alguna 
parte. — Depositar  aceite  en  balotos,  ti- 
najas grandes,  etc. — Estancarse  el  agua. 

Blas.  s.  Baile  bisaya. — v.  Bailar. — s.  To- 
nada.— Cantarla. 

Bias.  s.  Distancia  que  hay  de  un  nudo  á 
otro  en  las  cañas,  de  una  coyuntura  á  otra 
en  los  dedos. 

Biasan.  adj.  (de  Bias).  Que  tiene  nu- 
dos como  la  caña. 

Biasong.  s.  Especie  de  limón  así  llamado. 
Su  fruta  mal  asada  y  frotando  con  ella 
el  vientre,  aplaca  los  dolores;  también  la 
usan  como  medicina  en  los  calambres. 

BiasongOtl.  adj.  Sitio  donde  hay  muchos 
arbustos  biasong. 

Biat  biat.  v.  Pasar  por  entre  piedras,  sin 
tropezar  en  ellas. 

Biauatl,  adj-  Aquello  en  donde  se  pone 
en  depósito  aceite,  como  baloto,  tinaja 
grande,    etc. 

Biay.  v.  Negar  lo  que  se  pide. 

Bibe.  s.  Gallineta,  ave  que  se  cria  en  lu- 
gares pantanosos;  su  pluma  es  cenicien- 
ta; sobre  su  cabeza  tiene  una  pequeña 
excrescencia  encarnada;  pertenece  á  la 
familia  de  los  faisanes. 

Bibi.  s.  Almeja  de  rio  ó  agua  dulce. 

Blbig.  adj.  Estéril. — Labia  verendarum 
mulieris. 

Bibingca.  Torta  de  arroz  ó  de  harina  de 
arroz  con  camote,  plátanos  y  azúcar  ó 
calámay;  también  la  hacen  con  arroz  co- 
cido y  azúcar. 

BibiOOSOtl.  adj.  Dedo  pequeño  por  la 
punta  ó  uña. 


BI 

Bíbít.  v.  Moldurar  el  canto  de  tabla,  mesa 
ú  otra  cosa. — adj.  Persona  de  orejas  cha- 
tas y  redondas. 

Bibitatl.  s.  Lizos  con  que  tejen  las  mantas 
y  otros  géneros. 

Bica.  s.  Casco  ó  pedazo  de  loza  rota,  tiesto 
de  olla  rota. 

Bicag.  v.  Ensanchar  como  cuello  de  cule- 
bra ú  otra  cosa. — s.  Tumor  grande  que 
suele  salir  en  el  cuello. — v-  Padecer  ó  te- 
ner dicho  tumor. 

Bical,  v-  Provocar,  incitar,  desafiar. — Con- 
vidar, atraer. 

Bical  bical,  v.  Provocar,  incitar,  desafiar 
con  insistencia.— Convidar,  atraer. 

Bicang.  v.  Abrir  libro  ó  cosa  semejante. 

Bicang  cangatl.  adj.  Persona  abierta  de 
piernas. 

BiC-il.  vid.  Biquil. 

Biclit.  s-  Cicatriz  que  se  forma  donde  ha 
habido  llaga. 

Bicnat.  v.  Estirar,  alargar. 

BÍCO.  s.  Torta  hecha  de  arroz  y  calámay. 

Bicol.  s-  Estocada,  herida  que  se  hace  con 
cosa  puntiaguda.—  v.  Herir  del  modo  di- 
cho.— Meter  los  dedos  por  los  ojos- 

Bicsal.  v.  Alzar  recto  el  pié. — adj.  Fuerte, 
valiente;  prudente,  recatado. 

Bictao.  v.  Despreciar,  no  hacer  caso,  bur- 
larse, mofarse. 

Bicua.  v.  Coger  del  pié;  echar  la  zancadilla. 
— Tomar  ó  coger  con  la  mano  alguna  cosa 
y  trastornarla. 

Bicuang.  v-  Coger  del  pié;  echar  la  zan- 
cadilla— Tomar  ó  coger  con  la  mano  al- 
guna cosa  y  trastornarla. 

Bicud.  v.  Murmurar,  quejarse  de  alguno. 

Bidatlg.  s-  Media  pieza  de  cualquier  tejido 
y  en  especial  de  guiñaras,  que  tiene  cinco 
varas   de    largo. 

Biday.  s.  Red  así  llamada,  v.  Pescar  con 
ella.  Esta  la  colocan  sobre  el  borde  de  uno 
de  los  lados  del  baloto  bien  extendida,  su- 
jeta y  sobresaliente,  y  al  mismo  tiempo 
van  otros  por  la  parte  contraria  espantan- 
do al  pescado  para  que  salte  por  encima 
del  ba'oto  que  lleva  dicha  red,  y  quede 
preso  en  la  misma.  Nacabiday  cami  sin 
damo  nga  isda.  Hemos  cogido  mucho  pes- 
cado. Naguisi  an  amon  biday.  Se  rompió 
nuestra  red. 

Bid  bid.  v.  Tomar  ó  coger  alguna  cosa  pa- 
ra leerla. — Visitar,  reparar  lo  que  se  com- 
pra.— Escarnecer,     mofar. 

BidiahO.  s.  Especie   de  carrizo. 

Bidiara.  s.  Planta  de  color  amarillo  y  en- 
carnado. 


BT 

Bidiarao.    s.  Oropéndola;  en  otras  partes 

llaman  cucúyao. 

Bidiarot.  v.  Chorro  de  cosa  líquida. — v. 
Chorrear,  salir  á  chorros. 

Bidlo.  v.  Eructar,    regoldar. 

Bido.  s.  Tristeza,  aflicción,  congoja. — v.  En- 
tristecer, afligir,  acongojar.  Nabibido  an 
acón  casing  casing.  Mi  corazón  se  aflige. 
Daco  an  iya  cabido.  Grande  es  su  tristeza. 
Nacacabido  camo  sa  acón.  Vosotros  me 
acongojáis.  Ansia  ini  an  iquinabibido  sa 
acón.  Esto  es  lo  que  me  entristece. 

Bidoc.  s.  Embarcación  larga  y  honda,  que 
carga  mucho  y  es  muy  ligera. — v.  Hacerla 
del    modo  dicho. 

Bié.  s.  Verenda  puellarum. 

Biga.  s.  Árbol  así  llamado,  bueno  para 
harigue  del  edificio. 

Bigá,  bigáotl.  s.  Ramera,  puta. — adj.  Diso- 
luta.— Hembra  salida. — v.  Llamar  á  una 
ramera,  etc.  ¿Ano  an  panhimigá  mo  sa 
acón?  ¿Por  qué  me  llamas  ramera? 

Bigad.  v-  Morder,  herir  el  puerco. 

Bigal.  adj.  Infatigable,  que  no  se  cansa  en 
trabajar. 

Big-alang.  v.  Abrirse  de  piernas;  esparran- 
carse. Ayao  pag  big  alang.  No  te  esparran- 
ques. Ayao  pagbig-alangi  an  hagdan,  cay 
tilusad  acó.  No  te  pongas  esparrancado  en 
la  escalera,  porque  voy  á  bajar. 

Bigni.  v.  Reñir  los  puercos- — Pelear;  mur- 
murar unos  de  otros. 

Bigtlit.  v.  Levantar  algo  en  la  mano;  asir  ó 
tomar  con  los  dedos;  coger  las  narices  con 
los  dedos. — adj.  Valiente,  que  con  los  de- 
dos levanta  cosa  pesada. 

Bigo.  s.  Palma  silvestre   así    llamada. 

Bigot.  v.  Tirar  de  alguna  cosa  para  sacar- 
la ó  arrancarla.  -  Estirar  alambre,  oro  ú 
otra  cosa. — Sacar  ó  quitar  una  cosa  donde 
está. — Disminuir,  mermar  el  agua.  Binigot 
san  macauat  an  acón  bugsay.  Ha  cogido  el 
ladrón  mi  remo.  Pagbigot  sa  mga  sabut 
san  abacá.  Estirar  las  hebras  del  abacá. 
Pagbigot  san  tubig  sa  paghubas.  Dismi- 
nuir el  agua  al  bajar  la  marea. 

Bigotatl.  s.  Instrumento  de  hierro  agujerea- 
do que  usan  los  plateros  para  estirar  alam- 
bre, oro   ú    otra  cosa. 

Bigquís.  s.  Ceñidor,  cinto.— v.  Ceñir;  lle- 
var ó  poner  envuelto  en  el  ceñidor  ó  pan- 
talones oro,  plata  ó  otra  cosa. 

Bigsang.  v.  Contender,  porfiar. 

Bigsi.  v.  Desterrar;  echar  fuera;  separar. 

Bigsing.  v.  Desterrar;  echar  fuera;  separar. 
— Estar    la  cosa  entera. — Participar. 

Bigsot.  v.  Abrir,  reventar  postema. 

Bigting.  v •  Cortar,  herir  á  golpes  ó  tajos. 


BI 


45 


— Cortar  madero  ú  otra  cosa. — Cortar  ó 
herir  en  el  corvejón  á  los  animales. 

Biguac.  v-  Abrir,  reventar  postema. 

Biguat.  v.  Abrir,  reventar  postema. 

BigUis.  s.  Punta  del  ala. 

Bigut.  adj.  Cos,a  delgada;  delgado  de  cin- 
tura. 

Bigyorot.  (Suave  la  g).  s.  Hilo  ó  chorro 
de  cosa  líquida. — v.  Chorrear. 

Bihag.  s.  Cautivo,  esclavo,  prisionero  de 
guerra. — v.  Cautivar.  Nabihag  an  acón 
amay.  Ha  sido  cautivado  mi  padre.  In- 
muli  ná  an  mga  bihag.  Han  vuelto  ya 
los  cautivos.  Ayao  quita  pabihag.  No  nos 
dejemos  cautivar.  Nacabihag  acó  sin  mo- 
ros. He  cautivado  á  un  moro. 

Bihid.  adj.  Desigual;  desproporcionado; 
más  ancho  de  un  lado  que  de  otro. 

Bihig.  adj.  Parte  menor  de  una  reparti- 
ción.— v.  Dar  la  menor  parte. 

Bihit.  s.  Antiguamente  era  la  dádiva  que 
se  daba  al  dato  de  lo  que  se  vendía  ó 
traía  de  afuera. — v.  Dar  dicha  dádiva. 

Bihud,  bihUt.  s.  Huevas  de  pescado. — 
Baga  bihud  ná  in  catipon:  Se  dice  cuando 
se  juntan  muchos  para  tratar  algo. 

Bila.  s.  Amistad  que  estos  naturales  hacen 
entre  sí,  comiendo  y  bebiendo  al  tomar  el 
buyo  su  propia  sangre,  ó  sea  tomar  el  uno 
la  sangre   del   otro. 

Bilad.  v.  Ponerse  al  sol. — Acostarse  ó  echar- 
se en  cualquier  parte.  Ayao  bilad  dida  sa 
hagdan.  No  te  eches  ahí  en  la  escalera. 

Bilac  bigac.  s.  Luz,  resplandor.— v.  Lucir, 
resplandecer,  alumbrar.  Namimilac  bigac 
ná  an  adlao.  Ya  alumbra  el  sol. 

Bilaho.  s.  Hoyo  ó  trampa  para  que  caiga 
alguno. —  Habilaho.  v.  Caer  en  dicha 
trampa. 

Bilalo.  s.  Árbol  así  llamado. 

Bilang.  v.  Contar,  incluir  en  la  cuenta.  Di- 
ri  mabilang  an  acón  mga  sala.  No  son  con- 
tables mis  pecados.  Bilang  man  ini.  Esto 
está  incluido,  ó  pertenece  también  á  lo  que 
se  está  contando.  An  diri  mabilang  nga 
mga  pangomosta  sa  iyo  nga  tañan.  Innu- 
merables saludos  á    todos  vosotros. 

BilanggO.  v.  Aprisionar,  encarcelar. — Cár- 
cel, prisión.  Binibilanggo  acó.  Estoy  en- 
carcelado. Calooyan  sa  Dios  an  mga  pi- 
namilanggo.  Dios  se  apiade  de  los  que 
están   encarcelados. 

Bilanggoatl.  s.  Cárcel,  prisión.  Aadto  si- 
ya  fea  bilanggoan.   Está  en  la  prisión. 

Bilao.  s.  Yerba  así  llamada. 

Bilaog.  s.  Cangrejo  grande  y  largo  asi  lla- 
mado; es  comestible. 

Bilas.  s.  Marido  de  una  hermana  casada 


46 


Bí 


con  otro;  los  maridos  entre  sí  se  llaman 
hilas. 

Bilas.  s.  Enfermedad  de  ojos,  colorados, 
llorosos  y  legañosos. 

.  Bilason.  adj.  Que  tiene  los  ojos  colorados, 
llorosos  y  legañosos. 

Bilat.   s.   Pudenda  feminae. 

Bilay  bigay.  v.  Correr  ó  caer  agua  por  río, 
canal  ú  otra  parte;  correr  ó  caer  las  lágri- 
mas—Correr ó  caer  despacio  el  agua.  Nag- 
bibilay  bjgay  ná  an  tubig.  Ya  corre  despa- 
cio el  agua.  Duba  nga  burabud  sin  mga 
loha  namimilay  bigay  sa  iya  mga  mata. 
Dos  fuentes  de  lágrimas  corrían  por  sus 
ojos. 

Bilbil.  s.  Hidropesía,  hinchazón. — v .  Pade- 
cer dicha   enfermedad. 

Bilbilon.   adj.  Hidrópico,  hinchado. 

Bilhao.— (Cabilhauan).  adj.  Cosa  her- 
mosa, preciosa. 

Bilhu.  v.  Hoyo,  agujero,  abertura. — v.  Caer 
ó  meter  el  pié  en  lo  dicho. 

Bili.  s.  Precio  de  la  cosa. — v.  Poner  pre- 
cio, apreciar. 

Bilibllg.  v.  Enroscarse  el  pelo  cerca  de  las 
sienes. — adj.  Pelo  enroscado  cerca  de  las 
sienes. — s.  Agujero  en  el  fondo  de  la  em- 
barcación para  saber  su  grosor,  ó  para 
agotar  el  agua.  En  otras  partes  llaman  á 
dicho  agujero  bilibul,  y  en  otras  bulibul. 
Dao  tinotoc  nga  bilibug  ó  bulibol.  Se  di- 
ce de  los  que  descubren  el  peligro  y  lo 
remedian. 

Bilibul.  s.  Agujero  en  el  fondo  de  la  em- 
barcación para  saber  su  grosor,  ó  para 
agotar  el  agua. — adj.  Animal  que  nace  sin 
rabo,  en  especial  el  puerco  ó  venado. 

Bilic.  adj.  Cosa  hermosa,  bella. — v.  Her- 
mosear, embellecer. 

Bilid.  s.  Canto  de  tabla,  mesa,  madero  ú 
otra  cosa. — adj-  Cosa  triangular,  de  tres 
esquinas. 

Bilín.  v.  Dejar  alguna  co?a  á  otro  el  que  se 
ausenta;  dejar  por  heredero. — Dejar  ó  que- 
dar uno  en  guarda  de  alguna  cosa.  Dejar 
ó  quedar. — s.  Herencia- — adj.  La  persona 
que  se  queda  ó  deja  cuidando  de  casa.  Ibi- 
nihn  niya  sa  acón  ini.  Dejó  él  conmigo 
ésto.  Ansia  ini  an  bilin  sa  acón  san  mga 
caganac  co.  Esto  es  lo  que  me  dejaron  mis 
padres.  Ibilin  mo  sa  bongto  an  bangeao 
mo.  Deja  en  el  pueblo  tu  lanza. 

Biling.  v.  Buscar,  inquirir,  hacer  diligencia 
por  encontrar  alguna  cosa.  Nagbibiling 
acó  san  acón  anac.  Busco  á  mi  hijo.  ¿Sin-o 
an  iyo  pinamimiling?  ¿Á  quién  buscáis? 
Bil-nga  an  singsing  co.  Busca  mi  anillo.  Pa- 


Bf 

mímil-ngon  ta  anay  an  caopayan.  Busque- 
mos antes  el  bien. 

Bilingg,  cabilinggátl.  s.  Dificultad,  impe- 
dimento, estorbo. 

Biliran.  s.  Arista. — adj.  Cosa  que  forma 
esquinas  ó  puntas. — s.  Juncia  de  que 
hacen  petates. 

Bilis,  s.  Palma  .silvestre  así  llamada. 

Bilit.  s.  Ribete.— v.  Ribetear. 

Biló.  s.  Tinta  para  pintar. 

Bilo  bilo.  s.  Escota 

BÜOC.  v.  Torcer,  encorvar,  inclinar. — Nave- 
gar á  la  bolina  poniendo  algo  la  proa  al 
viento.  Hacer  anzuelos  con  alambre,  hie- 
rro ú   otro  metal. 

Bilog.  s.  Juego  de  envite  de  la  forma  si- 
guiente: Uno  hace  girar  una  moneda  con 
dos  dedos  sobre  una  superficie  plana,  y 
otro  la  cubre  con  una  chireta  de  coco, 
etc.,  y  una  vez  cubierta  apuestan  á  cara 
ó  á  cruz.  Pag  bilog  quita,  Segundo.  Se- 
gundo, vamos  á  jugar  al  bilog. 

Bilolo.  s-  Árbol  así  llamado. 

Bilong.  s.  Hoyo,  agujero. — Habilong.  v. 
Caer  ó  meter  el  pié  en  hoyo  ó  agujero. 
Nahabilong  acó.  Me  caí,  metí  el  pié  en 
un  hoyo. 

BÜOS.  v.  Embarcación  de  remo  y  vela  que 
usan  hecha  de  una  pieza  y  con  una  ó  dos 
hileras  de  tablas  ó  cosa  equivalente  cerca 
de  la  batayola;  suelen  ponerla  uno  ó  dos 
palos  con  sus  velas. — adj.  Cosa  buena, 
preciosa.  Cabilos  iton  imo  bado.  Qué  bue- 
na es  esa  tu  camisa. 

Bilot.  v.  Formar  ó  hacer  cañada. 

Bilug.  s.  Bejuco  delgado  para  castigar. — 
v.  Machacar  ó  romper  la  fruta  del  pili  ú 
otra  cosa. — s.  Cogollo  ó  guía  de  la  palma 
sin  abrir  aún. — Hoyo,  hondura,  concavi- 
dad.— v.  Aguzar. — adj.  Punta  aguzada. — 
s.  Especie  de  aguja  de  caña  para  prender  ó 
atar  una  cosa  con  otra. — Barreta  de  hierro. 

Biluit.  s.  Anzuelo — v.  Pescar  con  él. 

Binabaye  nga  gauay.  adj.  Gauay  así  lla- 
mado. 

Binabln.  v.  Poner  distantes  unas  de  otras 
las  ñipas  del  tabique. — Poner  tolda  ó  cosa 
semejante  para  resguardarse  del  sol  ó  llu- 
via.— Resguardarse,  acogerse  bajo  tolda 
ó  cosa  equivalente. 

Binabit.  .r.  Árbol  así  llamado. 

Binabuy.  adj.  Caña-dulce  así  llamada. 

BinacgOS.  adj.  Arroz  cocido,  sazonado  con 
sal  y  envuelto  en  hojas  tiernas  de  coco. 

Binachauatl,  s.  Arbusto  que  crece  en 
terreno  seco  y  arenoso. 

Binado,  s.  Espalmadura  ó  desperdicios  d 2 
los  animales  cuadrúpedos. 


BI 
Binag.  v.  Quitar  de  una  parte  llena  y  po- 
nerlo en   otra.— Segregar,    apartar— Re- 
partir. 

Binagacay  nga  humay.  adj.  Palay  fino 

así   llamado. 
Bínagong.  adj.  Gauay  así  llamado.  Piedra 

de  la  mar,  porosa  y  con  agujeros. 
Binalatotl.  adj.  Plátano  de  fruta  olorosa. 
Bifialbagatl.  adj.  La  parte  donde  se  dio 
golpe  ó  hizo  herida  con  palo  ó  cosa  se- 
mejante. 
Bitiaíitan.  adj.  Plátano  de  fruta  olorosa. 
Bínalo,    s.    Lanza  de  un  jeme  de  largo  el 

hierro. 
Binalocan.  s.  Concha;    cascara;  vaina  de 

judías  ó  cosa  semejante. 
Binaog.  adj.  Arroz  cocido  sazonado  con  sal 

y  envuelto  en  hojas  de  haguichic. 
Binanug.  adj.    Ubi  de  carne  blanquecina 

y  comestible. 
Binarían,  s.  (De  barí.)  Dádiva  que  se  da- 
ba al  que  contaba  con  palillos  el  dote,  lo 
hacia  sobre  una  campana  bisaya   con  la 
que  se  quedaba. 
Binas,  s.  Iguana  hembra.- -Animal  pareci- 
do á  la  iguana.— Insecto  así  llamado. 
Binatá.  adj.  Prohijado,  prohijada. 
Binato.  adj.  Plátanos  pequeños  así  llama- 
dos. 
Binato  nga   gauay.  adj.  Gauay  de  car- 
ne  dura   y  blanca. 
Binayaga.  s.    Planta  así  llamada,  especie 

de  plátano. 
Binayao.  s.  Diezmo  ó  número  de  una  can- 
tidad que  al    contar  van  separando  para 
saber  cuantos  dieces  hay,  y  concluido  de 
contar  incluyen  dicho  número  en  la  cuenta. 
Bimbin.  v.  Sujetarse,  acomodarse  á  servir 
á  uno  el  que  no  tiene  con  qué  pagar.  Na- 
bimbin  sa  bahandianon  an  uaray  igbubuhis. 
Sujetarse  á  servir  al  rico  el  que  no  tiene 
con  qué  pagar. 
Bi  ricas,  v-   Descoser,  deshacer. 
Bing-bíng.   v.    Abrir    envoltorio.     Nahia- 
but  acó  sa  ira  pagbing-bing  san  ira  boro- 
bud.  Llegué  al  abrir  ellos  su    envoltorio. 
—adj.  Kl  que  no  tiene  horadadas  las  ore- 
jas.— Bing-bing  pá.  Sin  mezcla.— En  otras 
partes  es  palabra  fea. 
Bingag.  s.  Hueco,  agujero  en  árbol.—  adj 
Árbol  agujereado  ó  hueco  el  interior.-^. 
Tener  agujero  ó  estar  ahuecado  el  árbol. 
oingal.  v.  Abrir  ó  ensanchar;  abrirse  las 

almejas  ó    conchas. 
Bingat.  v.  Abrir,  abrir  con  manos  ó  pies 
alguna  cosa;  abrir  las  piernas.— Desquija- 
rar. 


BI  47 

Bingcal.  s.  Separar  las  caflas  ó  palmas  bra- 
vas que  ponen  por  piso  en  las  casas. 
Bingcarud.  adj.  Cosa  encorvada. — Andar 

ó  estar  encorvado. 
Bingcas.  v.  Descoser. 
Bingcong.  adj.  Cosa  cóncava,  convexa. — 
s.  Azuela  cóncava. — v.  Labrar  con  ella. 
Bingcoran.  s.    Ribete  de   caña   ó  bejuco 
limpio  que  ponen   en  los  cestos,  salacot, 
etc. — v.  Poner  dicho  ribete. 
Binggad.  v.  Contender,  pelear,  reñir. 
Binggal.    v.  Hacer  hoyo  con  palo  remo- 
viendo la  tierra,  abrir  ó  ensanchar  boyo. 
Bingalog.    s.    Hondura,    profundidad  por 

donde  corre  el  agua  cuando  llueve. 
Binggas.    adj.  Carne  sobrante. — v.  Volar; 

volar  las  abejas;  picar  las  mismas. 
Binggot.  v.  Disminuir,  mermar,  principiar 
á  bajar  la  marea;  menoscabar,  deteriorar. 
Bingguig.  v.  Torcer  á  uno  la  cabeza. 
Binghal.  v.   Destruir. — adj.  Cosa  destrui- 
da^— s.  Paso  para  entrar  y  salir. 
Bíngig.  v.  Vencer. 
Bing-il.   s.  Virgen. — adj.   Virginal. 
Bingit.  v.  Enfadarse,  poner  mala  cara. — Ha- 
cer  gestos  ó  pucheros    el  que   llora. — s. 
Señal   que  queda  de  la  herida. 
Bingtan.  adj  Soberbio. 
Binhí.  s.  Grano  destinado  para  semilla;  le- 
vadura. 
Binhig.  adj.  Cosa  más  ancha  en  un  lado 
que  en  otro. — v.  Poner  ó  hacer  montón 
diferente.— s.  Maleza,  barredura  del  cam- 
po. 
Binhig.  v.  Tener  ó  estar  las  tripas  fuera  de 
su  lugar. — Nabibinhigan.    El  que  padece 
dicha  enfermedad. 
Binhit.  v.  Adelantarse,  apartarse. 
Binhlld.  v.  Entumecerse,  adormecerse  al- 
gún miembro. 
Binibín.    s.     Resguardo    para  defenderse 

del  sol  ó  lluvia. 
Binis.  s.    Hisopillo  para  rociar  lo  que  se 

teje. — v.  Rociarlo. 
Binít.  s.    7,2ivza.. — v.  Clavarse  ó  enredarse 

en  ella. 
Binitóon.  s.     Especie  de    ccstilla. 
Biniyong.  adj.  Punta  aguzada. — v.  Aguzar. 
Bin-Iad.  (De   bulad),  adj.  Cosa  tendida 
ó  puesta  al  sol  para  que  se  seque  como 
palay  ú  otra  cosa. 
Binlod.  adj.  Arroz  quebrantado  y    hecho 

menudos  pedazos  al  pilarlo. 
Binobonton.  (De  bonot).  s.  Sitio  don 

de  ponen  en   montón  el  binonot. 
Binocboc.  s.  Harina  de  arroz  ú  otra  cosa. 

—adj.  Cosa  carcomida  del  gorgojo. 
Binocot.  (De  bocot).  adj.  Persona  reti- 


48 


BI 


rada  y  recojida  que  pocas  veces  se  deja 
ver;  persona  que  vive  en  clausura. — s- 
Monja.  An  mga  binocot  sa  Santa  Clara. 
Las  monjas  de  Santa  Clara. — Plátano  así 
llamado. 

BinogOC.  adj.    lluevo  huero  ó  malo- 

Binolirao.  adj.  Tejido  labrado  con  cua- 
dros, estrellas  ó  círculos. — Animal  con 
rayas  de  diferente  color  á  lo  largo  del 
cuerpo. 

Binonay  nga  camote,  adj.  Camote  así 
llamado. 

Bínonot.  s.  Capa  estoposa  y  como  espar- 
.  to    del    coco   fruta. 

Binoot.  s.  Manojo  de  hojas  de  palma  pa- 
ra dar  humazo  á  las  abejas. 

Binot-on.  s.  Comistrajo  compuesto  de  ar- 
roz cocido,  coco  y  azúcar,  envuelto  en  una 
hoja. 

Binoro-an.  (De  boro),  s.  Principio,  ori- 
gen.— La  parte  del  árbol  de  donde  se  ar- 
rancó su  fruta. 

Binquíl.  adj.  Desmedrado;   estéril. 

Binquis.  s.  Especie  de  faja  ó  taparrabo  bor- 
dadas las  puntas. 

Binsol.  s.  Espina  venenosa  de  pescado; 
espina  de  la  cola  del  pez  raya;  es  muy 
ponzoñosa. — Habinsol.  v-  Herirse  con  di- 
cha espina. 

Binta.  s.  Embarcación  como  falúa. 

Bítlti.  v.  Agarrar  ó  coger  á  uno  del  pié. 
Bintihon  mo  siya.  Cógele  del  pié.  Guin- 
binti  acó  niya.  Me  agarró  del  pié. — Ave 
pequeña  así  llamada. 

Bintícao.  v.  Cazar  ó  herir  moscas  con  agu- 
ja pendiente  con  un  hilo  de  un  palito  y 
disparándola  como  sí  fuese  una  flecha. — 
s.  El  mismo  instrumentólo  para  cazar 
moscas. 

Bintol.  s.  Red  redonda  con  un  aro  de  caña 
ó  bejuco  para  coger  cangrejos. — s.  Coger- 
los con  dicha  red.  Mamimintol  acó.  Voy 
á  coger  cangrejos.  Naguisi  an  bintol.  Se 
ha     roto  la  red. 

Binoc-an.  s.  Cascara  de  nuez,  vaina  de 
fréjoles  y  cosas  semejantes. 

Binucao.  s.  Enredadera  así  llamada. — Bra- 
zalete de  oro  y  plata. 

Binug.  s.  Profundidad,  hondura  en  barranco. 

Binughao.  adj.  Color  pardo,  pardusco. 

Binugsay.  s.  Asir.  Via  láctea;  vulgarmente 
llamada  camino  de  Santiago. 

Binuit.  s.  Anzuelo. — v.  Pescar  con    él. 
Binulauatl.  adj.  Cosa    dorada,    de  color 

dorado. 
Binunglan.    s.    Pezón,  pedículo  ó  rabillo 
de  donde  penden  las  frutas  del  coco. 


BI 

Binuquidnon  nga  gauay.   adj.   Gauay 

de  monte  ó  terreno  secano. 
BÍO.  adv.  De  una  vez,  de  golpe,  por  entero. 
Biod.  s.  Obstrucción  de  vientre — v.  Obs- 
truirse el  vientre.   Diri   pacaoro  san  tauo. 
Biol.  s.  Costal  hecho  de  hojas  de  palma. 
Biquiao.   vid.  Bicyao. 

Biquil.  adj.  Abacá  beneficiado,  grueso  y 
recio. — v.  Dispararse  lo  que  está  tirante 
como  arco,  flecha,  árbol  doblegado  ú  otra 
cosa. — Andar  en  contienda,  en  dimes  y  di- 
rites  riñendo. 

Bíquil  biquil.  s.  Caña  ó  palo  con  que 
hacen  hoyitos  para  plantar  el  palay  de  se- 
cano.— v.  Andar  en  contienda,  porfiír. 
Namimiquil  biquil  sira  an  mga  caolitauo- 
han.  Andan  en  contiendas  los  solteros. 

Bira.  v.  Abrir  las  piernas,  esparrancarse. — 
Cambiar  de  rumbo  la  embarcación.  Pag- 
birahon  mo  siya  pagpapandug.  Ponle  pre- 
so con  las  piernas  abiertas. — v.  Las  dos 
especies  de  alas  que  ponen  al  corral  de 
pescar. 

Biragac.  adj.  Zancajoso,  ó  que  tiene  los 
pies  torcidos  y  vueltos  hacia  afuera. 

Biray.  s.  Embarcación  larga  y  grande. — 
Resguardo  para  el  sol  ó  lluvia. — v.  Ha- 
cer ó  poner  dicho  resguardo. — Adornar 
con  doseles,  colgaduras,  cañas  ú  otra  cosa. 

Biray    biray.  v.  Hacer  algo  poco  á  poco. 

Biri.  s.  Árbol  de  hoja  áspera. 

Biribid.  s.  Enredarse  unas  cosas  con  otras. 
— Hacer  figuras  con  la  boca,  torcerla. — 
Dar  vueltas,  irse  de  un  lado  para  otro.  — 
Retorcer  bejuco,  hilo  ú  otra  cosa,  hacer 
mecate. — Polvorear  herida  ú  otra  cosa. 

Biribid  nga  humay.  adj.  Palay  fino  y 
oloroso  así  llamado. 

Biric.  v.  Dar  vuelta,  voltear.  Birica  an  ca- 
huy.  Da  vuelta  al  madero.  Diri  ná  naca- 
cabiric  an  barrena.  Ya  no  vira  la  barrena. 

Biric  birig.  v.  Dar  vuelta,  voltear,  virar 
con  frecuencia. 

Birig,  birig  birig.  v-  Murmurar. 

BirilhOIl.  adj.  Cosa  preciosa,  estimable. 

Biring.  v.  Poner  boca  abajo  á  los  ahoga- 
dos para  ver  si  vuelven  en  sí, — Doblegar- 
se, encorvarse. 

Biriquis.  v.  Retorcer.  Ayaó  pagbiriquisa. 
No  lo  retuerzas. 

Biud,  biudbiud.  v.  Andar,  pasear  despa- 
pado. 

Biriyauan.  s.  Cántico. 

Birma.  s.  Parche  que  se  aplica  á  las  sie- 
nes, cuando  uno  padece  dolor  de  cabeza. 

Biro.  s.  Polvos  de'  humo  de  brea. — v .  Pin- 
tar con  ellos. — s.  Cansancio,  trabajo  cor- 
poral ó  mental. — v.   Cansarse. — Burlarse. 


BI 

Biroc.  v.  Encorvar. 

BíroCSOt.  s.  Tullido. — v.  Andar  como  el 
tullido. 

Birog.  v.  Prohibir,  vedar,  desechar. 

Birol  Ó  bidol.  v.  Pegar  con  los  artejos  de 
los  dedos. — Herir  con  el  dedo  ó  con  punta 
de  arma. 

Biros.  v.  Sacar  una  cosa  más  estrecha  y 
angosta    de  una    parte. 

Bisa.  s.  Juego  de  niños  con  caña  ó  palos. 
— v-  Divertirse  ó  jugar  á  lo  dicho. 

Bisac*  v.  Romper  ó  picar,  como  la  vena  el 
sangrador. 

Bisacsac.  Expresión  que  usan  en  vez  de 
decir  bisaya. 

Bísag.  v.  Despreciar,  desechar. 

Bisan,  conj.  Aunque,  á  pesar  de  todo,  con 
todo  eso,  no  obstante,  mas  que. 

Bisan  diano.  m.  adv.  Por  más.  Bisan  di- 
ano  incamasirum  an  cagabihon.  Por  más 
oscura  que  sea  la  noche. 

Bisaya.  adj.  Bisaya,  natural  de  las  islas  bi- 
sayas.- — Cosa  bisaya  ó  de  dichas  islas. — v. 
Hablar  en  bisaya,  traducir  al  idioma  bisa- 
ya. Camí  ó  quita  an  mga  bisaya.  Noso- 
tros los  bisayas.  Cañan  bisaya  inin  caran- 
on.  Esta  es  comida  de  bisaya,  Diri  acó 
maaram  magbinisaya.  No  sé  hablar  en 
bisaya.  Guinbinisaya  co  ini.  He  traducido 
ésto  al  bisaya.  An  cabisay-an.  Los  bisa- 
yas. An  mga  poro  sa  mga  cabisay-an.  Las 
islas  bisayas. 

Bisbis.    v.  Ultrajar  de  palabra. 

Bisibís.  v.  Salirse,  derramarse. — Regar, 
rociar. — Tapar  la  boca  de  la  caña  para 
que  se  salga  despacio  el  agua  al  regar  ó 
rociar.  Guinbisi-bisan  co  an  acón  tanum 
tanum.  He  regado  mis  plantas. 

Bis-ig.  v.  Echar  agua  despacio.  Pag  bobo 
sin  hinay-hinay  sin  tubig. 

Bislac.  v.  Salir  el  sol.  Salir  el  sol  de  entre 
las  nubes.  Pag  sirang  san  adlao.  Palam- 
brag  san  adlao  cún  tican  na  tinatac-pan 
san  mga  arum. 

Bislao.  s.  Resplandor;  vislumbre. — v.  Res- 
plandecer; vislumbrar;  reverberar  la  luz. 
Binibislauan  an  mata  co.  Reverbera  la  luz 
en  mis  ojos,   me  de  la  luz  en  los  ojos. 

Bislog.  s.  Estrechura  por  donde  corre  el 
agua. 

Bisó.  s.  Vasija  para  agua,  botijo. — Bisó.  v. 
Recordar,  acordarse. 

Bisong.  s.  Especie  de  cuchillo  corto  que 
usan  para  partir  la  bonga  que  mascan  con 
el  buyo,  para  cortar  el  palay,  espiga  por 
espiga,   etc. 

Bisug.  v.  Apretarse  unos  con  otros  al  sen- 
tarse.— Despedir,    echar   fuera  á  alguno. 


BI 


49 


Pagbibisugon  an  dato  sa  diri  iya  bongto. 
Se  echará  fuera  al  dato  del  pueblo  que  no 
es  suyo. 

Bisul.  v.  Púa  de  algunos  pescados. — v. 
Clavar  ó  herir  con  ella. 

Bitac,  bitac  bitac.  v.  Interpolar,  mezclar, 
varias  cosas  en  la  conversación. 

Bitad.  v.  Extender,  desplegar,  tender  bien 
alguna  cosa. — Abrir  el  capullo  del  algodón 
y  los  botones  de  las  flores.  Pagbitad  qui- 
ta sin  maopay  san  banig.  Extendamos  bien 
el  petate. 

Bital.  adj.  Giboso,  corcovado;  desigual. 

Bitana.  s.  Red  grande  y  muy  tupida  de 
de  modo  que  no  se  escapen  ni  los  peca- 
dos más  pequeños. — v.  Pescar  con  ella. 
Hacer  dicha  red. 

Bitanáan.  adj.  El  que  tiene  la  red  bita- 
na.— P21    sitio   donde  se  echa  dicha  red. 

Bitanag.  s.  Árbol  así  llamado. 

Bitanaon.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
la  bitana. — Pescado  que  se  coge  con  di- 
cha bitana. 

Bitanghol.  s.  Arbusto  de  madera  blanda. 

Bitas,  v.  Romperse  ojo  de  aguja,  nariz 
de  carabao  por  donde  le  ponen  el  anillo 
ó  sortija  de  bejuco,  oreja  de  mujer  por 
donde  tiene  los  pendientes.  Bitas  nga  ca- 
rabao. Carabao  con  la  nariz  rota. 

Bitaug.  s.  Árbol  así  llamado. 

Bitatay.  v.  Colgarse  de  manos  ó  pies. 

Bitay.  v.  Colgar. — Ahogar.  Binitay  an  nía- 
cauat  Ha  sido  ahorcado  el  ladrón.  Bibi- 
bitayon  co  icao  dida  siton  cahuy.  Te  col- 
garé ahí  en  ese  madero. — Binitayan,  pa- 
mitayan.  s.  La  horca. 

Bitay  bitay.  s.  Colgajos;  perendengues, 
zarcillos,  arillos. — v.  Dudar;  estar  perple- 
jo- Nagcacabitaybitay  an  buot  nira.  Están 
dudosos. 

Bitayan.  s.  Horca,  ó  sitio  donde  se  ahorca. 

Bitbit.  v.  Tener  ó  llevar  algo  colgando  de 
la  mano. — Llevar  con  la  mano  ramo,  can- 
dela ú  otra  cosa.  Namimitbit  sira  sin  mga 
lucay.  Llevan  palmas  en  la  mano.  Bitbi- 
ton  co   ini.    Llevaré  ésto. 

Bithang.  s.  Cajoncito  ó  cosa   equivalente  ■ 
para  depósito  de  tabaco,  buyo  ú  otra  cosa 
para  obsequiar  á  los  que  suben    á  casa. 
Sugad  sin  gantan  nga  sud-lanan    sin    ta- 
baco, buyo  ug  iba  pá  nga  andam.  sa  pa- 
nagtauo  san  mga  sumasaca. 
Bithi.  s.  Tapanco  ó  especie  de  estera  he- 
cha de    las   hojas   de  ñipa. — v.  Hacerla 
cosiendo  con   bejuco  dichas  hojas.  Taho- 
ban  sin  bithi  an  humay.  Cubrid  con  bit- 
hi el  palay. 
Biti.  v.    Chispear    candela,    arroz   que  se 


50 


BI 


tuesta  ú  otra  cosa.  Nagpapamiti  an  salong. 
Chispea  la  brea. — Abrirse  el  arroz  cuando 
se  tuesta  y  dar  como  chasquido.  Nagpa- 
pamiti an  humay  cún  sanglagon.  Da  chas- 
quidos el  palay  cuando  se  tuesta. — s. 
Arroz  tostado,  esponjado,  blando  y  blan- 
co, bueno  para  tomar  los  naturales  cho- 
colate. 

Bitibot*  v.  Derramarse,  salirse  por  estar 
mal  atado. 

Bitic.  s.  Lazo;  ardid- — Adorno  como  de 
botones  que  llevan  por  gala  los  moros 
debajo  de  la  rodilla. — Lazo  ó  trampa 
para  coger  gallinas  ó  pájaros. — v.  Poner 
dicho  lazo  ó  trampa. — Caer  ó  quedar 
presa  el  ave.  — Bauog.  Es  una  caña  ó 
palo  doblegado  donde  se  ata  el  hilo  ó 
mccatillo  en  que  queda  presa  el  ave, 
dentro  de  un  corralillo  ó  cerco  que  se 
hace  y  donde  se  pone  el  cebo. —  Quin- 
siu-  Parte  donde  prende  el  mecatillo. — 
Salug  salug  ó  balacuit.  El  suelo  que  pisa 
el    ave. — Habong.    El  corralillo  ó  cerco. 

BitÜS.  s.  Pierna  desde  la  rodilla  abajo.  Pan- 
torrilla. 

Bitin.  s.  Culebra  así  llamada. — Peso,  fiel. 
— v.  Pesar. 

Bíting.  v.  Atar,  amarrar  lo  que  se  cuelga. 

Bíting  bitíng.  s.  Nervio  grueso  que  sube 
desde  el  calcañar. 

Bítlig.  s.  Señal  ó  cicatriz  que  se  forma 
donde  ha  habido  llaga. 

Bito.  s.  Sima,  profundidad,  precipicio,  hoyo 
aunque  no  sea  muy  hondo. — Habito. — v. 
Caer  en  lo  dicho. 

Bítoc.  s.  Lombriz  de  personas  ó  brutos. 
— v.  Tener  lombrices. — Mirar  uno  por 
sus  cosas.  Guinbibitoc  niya  an  iya  salapi. 
Mira  por  su  dinero. 

Bitocon.  adj.  Que  tiene  lombrices. 

Bítotl.  s.  Charol. — v.  Charolar,  barnizar 
con  charol. 

BitÓOtl.  s.  Estrella. — v.  Resplandecer  las  es- 
trellas, verse  las  estrellas.— Panhimitoón. 
Juzgar  por  las  estrellas. — s.  Árbol  de  hojas 
anchas.    An  dáhon  niya  liaglapad. 

Bituca.  s.  Piedras  sueltas  que  se  mezclan 
con  la  lechada  de  cal  para  el  interior  de 
las  paredes. — Callos  de  vaca,  carabao, 
carnero,  etc. 

Bituca.  s.  Caña  hueca  y  agujereada,  ó  co- 
sa semejante,  que  se  pone  en  medio  de 
un  montón  grande  de  palay  para  que 
respire. — Leña  que  se  pone  en  medio  ó 
centro  de  los  caleros  que  hacen  los  bi- 
sayas. 

Bityorot.  s.  Chorro  de  agua  ú  otra  cosa. 
— v.  Chorrear. 


BI-BO 

Biyao.  v.  Cantar  asólas  sin  que  le  respon- 
dan.— Parabiyao.  s.  El  que  así  canta, 

Biyin.  v.  Quedar,  ó  lo  que  queda  inverti- 
damente, como  un  pedazo  de  carne  en  la 
olla  ú  otra  cosa. — adj.  Cosa  escogida  y 
que  se  guarda  como  tal;  y  ésta,  según  he 
oido,  no  entra  en  cuenta  en  la  repartición, 
sino  que  el  dato  ú  otro  principal  la  toma 
para  sí.  v.  Separar,  apartar.  Biyinon  co 
ini,  cay  dageo,  aconon  co.  Separaré  ésto 
porque  es  grande,  me  lo  apropiaré. 

Biyo,  byo.  v.  Jugar  ó  echar  á  andar  las 
peonzas  á  un  tiempo;  el  mismo  juego. 

Biyong,  biyong  biyong.  v.  Chorrear,  sa- 
lir á  chorros. 

Biyoos.  v.  Abrir  la  flor. — Retoñar,  echar 
nuevas  hojas  los  árboles. — s.  Árbol  pla- 
yero así  llamado. 

Biyud  biyud.  v.  Contonearse.— Mover  las 
nalgas  ó  parte  trasera. 

BO 

Boa.  s.  Almorranas. — v.  Tener  ó  padecer 
almorranas.  Binoboa  acó.  Tengo  almora- 
nas. — Pujar  ó  enseñar  á  pujar  como  á 
los  niños. 

Boa  boa.  v.  Arrullar  ó  mecer  al  niño 
en  la  hamaca. 

Boac.  s.  Hendidura,  rajadura  á  lo  largo. 
— v.  Rajar  á  lo  largo. — adj.  Hendido, 
rajado  á  lo  largo. — Pamuacon  ta  inin 
mga  cauayan.  Rajemos  estas  cañas. 

Boas,  v-  Llamar  á  los  puercos. 

Boat,  bouat.  adj.  Continuo,  frecuente. — 
v.  Frecuentar,  continuar. 

Bobeas,  v.  Romper  lo  cosido  ó  amarrado. 
Pag  caotud  san  mga  tahi  cún  higut  bá. 
Opaya  pagtahi  sinin  acón  bado,  cay  ba- 
ngin  mabobobeas.  Cose  bien  esta  mi  ca- 
misa, no  sea  que  se  rompa  ó  descosa. 

Bobcos.  adj.  Gordo,  bajo  y  grueso  de 
cuerpo. 

Bobgasanaii.  s.  (De  bugas).  Cestillo  pa- 
ra poner  arroz  ú  otra  cosa. 

BobhO.  s.  (De  boho).  Agujeros. 

Boblos.  v.  (De  bolos).  Recompensar, 
corresponder,  remunerar. — Pagar  en  la 
misma  moneda;  vengarse.  Paalayona  ca- 
mi  niyo  sin  pagbuhat  sinin  amon  balay, 
cay  magboboblos  cami  cún  camo  ná  man 
an  may  pagbubuhaton.  Ayudadnos  á  ha- 
cer nuestra  casa,  porque  también  noso- 
tros os  ayudaremos  cuando  tengáis  que 
hacer  casa.  Bisan  cún  guintamay  cami 
nira  niyan;  cundí  magboboblos  cami  oni- 
na  sa  orehe.  Aunque  ahora  nos  hayan  ul- 
trajado, ya  nos  vengaremos  de  ellos  luego. 


fío 

Bobohay.  s.  Nasa  pequeña.  An  gutí  nga 
bobo. 

BobohOtl.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
la  nasa.  An  himoon  nga  bobo. 

BÓbno.  v.  (De  bono).  Herirse  unos  á 
otros.  Paguibonobono  sin  damo  nga  mga 
tauo, 

Bobo.  s.  Nasa  para  pescar;  consiste  en 
una  especie  de  jaula  de  bejuco  ó  caña 
fina,  de  la  que  no  puede  salir  el  pez  que 
entra.  Cuando  se  echa  en  el  mar  ó  río 
se  pone  una  piedra  amarrada  á  dicha 
nasa  para  que  vaya  á  fondo;  y  ponen 
también  una  señal  para  saber  el  sitio  don- 
de se  ha  echado. 

BóbÓ.  v.  Regar,  derramar,  echar  agua  so- 
bre alguna  cosa. —  Bautizar  con  bautismo 
de  socorro.  Binob  an  ná  an  bata.  Ya  ha 
sido  bautizado  el  niño  con  bautismo  de 
socorro. 

Bobotl.  s.  Pozo,  fuente  ó  manantial. — v. 
Hacer  pozo  ó  fuente. —Abonar,  poner 
tierra  al  rededor  de  las  plantas,  cubrir 
sus  raices  con  tierra. — s.  Parte  blanda 
en  el  cráneo  de  los  niños. 

Bobóng.  s.  Techo  de  ñipa  ú  otra  cosa.— 
v.  Ponerla.  An  buca  pá  lamang  san  ba- 
lay an  nabub-ngan.  La  mitad  sólo  de  la 
casa  está  techada. 

Bobongaon.  adj.  (De  bOtlga).  Fructífero, 
que  produce  fruta. 

Bobongbobong  sin  singbahan.  s.  Cú- 
pula. 

Bobonghon.  adj.  Vergonzoso,  que  se 
avergüenza. 

Bobonogon.  adj.  Que  se  irrita,  entristece. 
An  tauo  nga  sisinahon,  bibidoon. 

Boboongan.  s.  (De  boong).  Olas  de 
mar  que  revientan  contra  los  peñascos 
ó  playas. — v.  Reventar  dichas  olas. 

Boboronan.  adj.  (De  boro).  Aquello  de 
donde  se  saca  provecho;  ave  que  pone 
muchos  huevos.  An  tamsi  nga  tagdamo 
magbunay. 

Bobosdan.  s.  (De  bosud).  Ojo  de  gra- 
no por  donde  sale  la  materia.  An  mata 
ó  araguian  san  nana  san  nga  hubag. 

Bobot.  s.  Ano,  culo,  orificio;  culo  de  ces- 
to ú  otra  cosa. 

Bobsa.  v.  (De  bOSa).  Dar  voces  el  que 
se  incomoda  y  pone  mal  rostro. 

Bobto.  v.  (De  boto).  Romper,  reventar, 
estallar;  disparar  arma  de  fuego  con  fre- 
cuencia. Pagboto  sin  agsub  ó  macadamo 
sa  tuga  luthang. 

Bocarán.  s.  Parte  de  donde  viene  el 
viento. — Víbora. 

Bocboc.  s.  Carcoma;  gorgojo. — Harina  de 


6ó 


éí 


arroz  molido. — v.  Agorgojarse. — Moler, 
hacer  harina  de  arroz. — Dar  golpe  con  el 
pié. 

BocbOCOn.  adj.  Que  tiene  carcoma  ó  gor- 
gojo. 

BocgOS.  s.  Fardo  dq  tabaco  ú    otra  cosa. 

Boclag.  s.  Rajas  de  anájao  como  las  que 
ponen  en  el  piso  de  las  casas. — v.  Pre- 
venir ó  preparar  el  dote. 

Boclay,  bocolay.  adj.  Gallo  pequeño  aún. 

Bocios,  s.  Avenida  fuerte  por  arroyos. — 
v.  Correr  el  agua  por  los  mismos  con 
fuerza. 

Bocna.  v-    Separar,  despegar;  descoser. 

Bocnol.  s.  Pedazo  entero  de  morisqueta. 
— Salir  en  pedazos  la  morisqueta. 

BOCO.  s.  Nudo  de  madera  ó  caña. — Tu- 
bérculo de  árbol. — Coyuntura  de  los  de- 
dos.— Tobillo. — Nudo  de  las  mallas  de 
las  redes. — Ventura,  dicha,  hado. — v. 
Quedarse  con  la  prenda  que  se  recibió 
de  otro. 

Bocoboco.  s.  Tobillo  del  pié.— Tubérculo 
de   árbol. 

Boc-gOtl.  adj.  (De  bOCOg).  Aquel  á  quien 
se  ha  atravesado  la  comida,  espina,  hue- 
so, etc.,  en  la  garganta. 

BOCOg.  s.  Espina  de  pescado. — v.  Clavarse 
espina  ó  hueso;  atragantarse. 

Bocogon.  adj.  (De  bOCOg).  Espinoso,  que 
tiene  espinas,   especialmente  el  pescado. 

Bocohan.  adj.  Tuberculoso,  que  tiene  tu- 
bérculos. 

Botohun.  adj.  Tuberculoso;  que  tiene  tu- 
bérculos. 

Boc-Ól.  adj.  Cosa  coagulada  ó  cuajada. — 
Tierra  seca  ó  pedazo  de  tierra  seca. — s. 
Pedazo  de  cosa  coagulada  — v.  Helarse, 
cuajarse. 

Bocol.  adj.  Gallo  joven  aún. — s.  Espolón 
de  gallo  ó  cuerno  de  animal  cuando 
principian  á  despuntar.— v.  Echar  botones 
los  árboles  ó  plantas. — s.  Empacho,  ver- 
güenza.— v.  Temer,  avergonzarse. 

Bocong  bocong.  s.  Borde  de  sartén,  ca- 
rajay  ó  cosa  semejante. 

Bocot.  s.  Aposento,  cuarto- 

Boctot.  adj.  Jorobado,  corcovado,  encor- 
vado, giboso.-  -s.   Joroba,  corcova. 

Bocud.  v.  Perseguir.  Guinbobocud  acó  si- 
ton  nga  tauo-  Me  persigue  ese  hombre. 
— s.  Morisqueta,  que,  estando  ya  cocida, 
sobresale  de  los  bordes  de  la  olla. 

Bodbod.  v.  Envolver,  amarrar  petate  ú  otra 
cosa. 

Bogeos,  v ,  Atar,  liar,  vendar,  s.  Atadura, 
ligadura,  venda — ^'..Fuerte,  fornido. 

Bógcot.  s.  Robar,  llevarse  alguna  cosa  sin 


52 


fió 


saber  nada  el  dueño.  Binogcot  an  acón  ba- 
loto. Ha  sido  robado  mi  baloto.  Binogco- 
tan  acó  san  acón  casco.  Me  han  robado 
mi  casco. — Dicen  que  es  robar  el  diablo 
ó  llevarse  á  uno.  Polong  sini,  nga  an  bi- 
nobogcot  guindadara  sa  mga  yaua. — adj. 
Miserable,   flaco. 

Bogho.  v.    Estrenar  una  cosa. 

BogOC.  adj.  Huevo  huero. — v.  Enhuerar 
ó  dejar  hueros  los  huevos. — adj.  Puerco 
limpio,  grande  y  gordo. — Enjuagadura  de 
la  boca. — v.  Enjuagar  la  boca. — Rociar 
con  la  boca. — Ahogarse  atravesándose 
alguna  cosa  en  la  garganta. 

BogOll.  s.  Lobanillo;  berruga;  papera. 

Bogonatl.  adj.  Que  tiene  lobanillo,  verru- 
ga ó  papera. 

Bogonon.  adj.  Que  tiene  lobanillo,  verru- 
ga ó  papera. 

BOCÍOC,  borObOCtOC.  adj.  Cosa  desi- 
gual con  altos  y  bajos. — v.  Hincharse 
el  bótete. — adj.  Mustio,  rostrituerto. 

Bogtod  adj.  Jorobado,  corcovado. 

Bogtol.  v.  Sobresalir  como  lo  hinchado, 
repleto  ó  lleno. 

BogtÓ.  v.  Abortar.— Nabogto.  Binogto, 
guinbogto.  Aborto  ó  lo  abortado. 

Boh  boh.  v.  Aumentar  la  comida  al  que 
está  comiendo. 

Boh  bohatl.  adj.  Plato  que  se  usa  para 
aumentar  la  comida  al  que  está  comiendo. 

Boho.  s.  Agujero. — v.  Agujerear.  Guin- 
bohocan  an  bangeat  san  yatot.  El  ratón 
ha  agujereado  el  cesto.  Meter  pié  en 
agujero.  Nahaboho  acó.  Metí  el  pié  en 
un  agujero. 

Bohoc.  s.  Cabello,  pelo  de  la  cabeza. 

Bohoc  bohoc.  s.  Barba  ó  filamento  como 
el  de  maíz. 

Bohocan.  adj.  Cabelludo,  de  mucho  ca- 
bello. 

Bohod.  Harto.— v.  Hartar,  estar  harto. 
Bohod  ná  acó.  Ya  estoy  harto. — adj. 
Gangoso. — v.  Ganguear. — s.  Gangueo. 

Bohog.  adj.    Lluvioso,   que  llueve. 

Bohol.  v.  Remitir,  echar  ó  cargar  una  cosa 
á  otro — Dar  á  uno  lo  de  otro. 

Bohong,  buhung  buhung.  adj.  Mucho 
— v.  Dar  ó  tomar   mucho. 

Bohoot.  adj.  Cosa  apretada  y  como  cer- 
rada ú  oprimida.  Nabohoot  an  guinhaua 
co.  Tengo  opresión  de  pecho  Nabohoot 
an  iya  guinhua  sin  casina.  No  le  cabe 
en  el  pecho  el  enojo. 
Bohos.  s.  Depósito,  granero  de  palay  ú 
otra  cosa. — v.  Poner  en  granero  lo  dicho. 
— Hacer  granero. 


Bohosatl.  s.    Granero,  depósito  de  palay 

ú  otra  cosa. 
Bohot.  adj.   Morisqueta  dura  y  sin  cocerse 

en  el  interior  de  la  olla. 
Bohoy.  adj.   Cosa   muy  angosta  de  boca. 
Bolantingon,  borantigon.  adj.  Ave  de 

color  blanco,  colorado  y  negro. 
Bolbog.  v.  Extender,  ensanchar,  renovarse 
la  herida. — Descubrir,    renovar  lo  olvida- 
do ó  encubierto. — Ahogarse,  anegarse  en 
agua.  Nagbobolbug  an  iya  casam-dan.  Se 
ensancha  su    herida. —  Perderse  una  cosa 
por  la  mucha  agua.  Nabolbog  an  humay 
sa  uran.  Perdióse  el  palay  con  la  lluvia. 
Pinapagbolbog  an  di  matadong  nga  capo- 
longanan.  Renuevas,  ó  descubres  el  plei- 
to injusto. 
Bolbol.    s.  Vello,  pelo;  plumas  de  ave. — 
Pelar;  desplumar.  Himolbolan  niyo  layon 
an  manuc.  Desplumad  pronto  la  gallina. 
Bolbolatl.  adj.  Que  tiene  vello,  pelo  ó  plu- 
mas. 
Bol-gan.  adj.  (De  bolog).  Que  tiene  loba- 
nillo ó  nube  blanca  en  los  ojos. 
Bolgatl.  s.    Pescado    comestible    de  mar; 
tiene    negro  el  lomo  y  los  ojos  blancos. 
Bolbolon.  adj.  Que  tiene  vello,  pelo  ó  plu- 
mas. 
Bolho.  s.  Rotura,  rasgadura,   agujero. — v. 
Romper,    agujerear.—  s.  Claros  en  la  se- 
mentera por  no  haber  nacido  las  plantas. 
Bolhog.  adj.   Ojos  azules. — v.    Tener  los 
ojos  azules.  Dar  humazo  á  las  abejas  pa- 
ra que  no    piquen    al  coger  el   panal. — 
Sumergirse,  zambullirse;  hundirse  en  agua 
ó  cieno. 
Bolhos.  s.    Hoyo,    agujero,  abertura. — v. 

Meter  el  pié  por  lo  dicho. 
Bolhot.  v.  Hallar  ó  encontrar  á  uno  des- 
prevenido. Binolhotan  an  mga  capitán  san 
ponoan.  El  superior  halló  desprevenidos 
á  los  capitanes. 
Bolíg.  s.  Insecto  negro  y  venenoso. 
Bolirao.  adj.  Cosa  de  varios  colores  á  lo 

largo  del  cuerpo. 
Bolisong.   s.    Coral  ó  especie  de  arbusto 

negro  de  la  mar. 
Bolnod.    v.    Meter  pié  en  hoyo,  agujero, 

cieno  ó  barro;  atollarse. 
Bolnot.  v.  Sacar  una  cosa  de  donde  está 
puesta.  Guinbolnot  an  sundang  co  sa  ta- 
cub  san  macauat.  El  ladrón  sacó  mi  sun- 
dang de  la  vaina. 
Bolo.  s.  Cuchillo  ancho,  romo  y  sin  punta, 
que  usa    el  bisaya  para  quitar  la  yerba. 
— Purang.  id. 
Bolocon.  adj.    Hoja    del  gauay  sin  abrir 
aún. — v.    Arrollar    hojas,  abacá    ó  cosa 


JSO 

semejante.— Estar    echado    y    encogido. 
Molocon.  id. 
Bolod.  s.  Loma,  montecito,  altillo. 
Bolog.    s.    Seca,    lobanillo,  divieso;  nube 
blanca  en  los  ojos,  que  parece  están  sa- 
lidos.— v.  Tener  ó  padecer  dicha    enfer- 
medad. 
Bologatl.  s.  Excrescencia  redonda  que  sa- 
le por  algún  dolor,  herida  ó    golpe.—?/. 
Tener  ó  padecer  dicha  enfermedad. 
Bol-ong.  s.  Zancajo. 

Bolong.  s.  Medicina,  remedio.— v.  Medici- 
nar, curar. 
BolOtlgan.  adj.  Que  medicina  ó  cura.— s. 

Médico,  cirujano,  mediquillo. 
Boloon.  aifj.  Aquello  de  que    se  hace  el 

cuchillo  ó  arma  que  llaman  bolo. 
Bolos,  s.  Venganza,  castigo. — v.  Vengarse, 
castigar.— Corresponder  como  vengándo- 
se. Magbolos  acó.  Yo  me  vengaré.— Con- 
trarrestar, oponerse. 
Bolos,  v.  Colocar  los  harigues  en  el  hoyo 
hecho  apropósito.  An  singbahan  pá  lá 
an  nabolosan.  Sólo  se  han  puesto  los 
harigues  en  la  iglesia.  , 

BolOS.   s.    Pieza  entera  de  género. — Repi- 
que de  campanas.— Párrafo  ó  artículo  de 
libro.  Usa  ini  ca  bolos.  Esta  es  una  pie- 
za de  género.  ¿Pira  ca  bolos  an  repique? 
¿Cuántos  repiques?  Icaduha  ca  bolos.  Pár- 
rafo segundo,  ó  artículo  segundo. 
Bolos,  s.    Fisga  de  dos  ó  más  dientes  — 
v.   Herir  con  ella.— Tirar  de  repente  del 
anzuelo    al   coger  el  cebo  el  pescado- 
Coser,  haciendo  costura  doble.— s.   Pesca- 
do largó  y  de  boca  aguda. 
Bolos,  v.  Crecer  el  agua  cuando   comien- 
za la  avenida. 
Boloson.   adj.  Aquello  de  que  se  hace  la 

fisga  que  llaman  bolos. 
Bolsit.  v.  Mentir.— s.  Mentira, 
Bolsiton.  adj.  Mentiroso. 
Bonbon.  s.  Arena  fina,  polvos.— v.  Poner 
ó  echar  polvos  en  lo  escrito.— Poner  tier- 
ra alrededor   de    la    planta.— s.     Montón 
de  tierra  alrededor  de  la  planta.— Terra- 
plenar, allanar.— Cargar  ó  añadir. 
Bongbong.  s.    Tabique    de  tabla,  ñipa  ú 
otra  cosa.— v.  Poner  dicho  tabique.— Es- 
conderse detrás  del  tabique.— Esconderse, 
resguardarse,    ponerse    al    abrigo.— Ser 
contrario   el  viento.— Señalar  los  árboles 
para  denotar    que    tienen  dueño.— Señal 
puesta  en  los  árboles. 
Bonbongan.  s.  Parte  de  toda  arma  inme- 
diata á  la  espiga  ó  mango.  An  cagutian 
san  salsalon  dapit  sa  paloan.  I 

Bondo.  v.  Caer,  dar  de  culo  en  tierra.  •    I 
7 


BO  53 

Bondoc.  v.  Dar  golpes  con  el  pié  en  tier- 
ra ó  en  otra  parte,  patalear. — Dar  coces, 
acocear.  Binondocan  si  Pedro  san  cobayo. 
El  caballo  dio  una  coz  á  Pedro. 
Bondoc  flga  humay.  adj.    Palay  grueso 

así  llamado. 
Bondol.  v.  Dar  con  punta  de  madero  en 
puerta,  pared  ú  otra  parte. — Herir,  derri- 
bar dando  de  punta  con  alguna  cosa. 
Bonga.  s.  Fruta — Fructificar,  dar  fruto. — 
s.  Palma  así'  llamada,  cuya  fruta,  que  lle- 
va   el  mismo  nombre,  usan  en  el  buyo. 
Namomonga  ná  an  humay.  Ya  tiene  fruto 
el  palay.  Bonga  sin  lubi.  Fruta  de  coco. 
Botlgaan.  adj.  Fructífero;  que  tiene  ó  pro- 
duce fruto;  frutal. 
Bongabong.  s.    Red    para  pescar  en   rio 
atajándolo  con  ramas  para  que  el  pescado 
vaya   por   donde   está  la  red,  que  es  la 
parte  más  estrecha. 
BongCO.  v.  Cascar,  romper  con   los  dien- 
tes; romper  como  hace  el  puerco  con  el 
coco    fruta    para    comerse  la  carne.  Bi- 
nongeo  san  babuy  an  borontan  nga  lubi. 
El  puerco  rompió  el  coco  con   su  bonote 
aún. — s.  Animalito  que  se  cría  á  las  ori- 
llas de  los  ríos. 
Bongcol.  v.  Herir;  dar  de  punta  con  ma- 
dero ú    otra    cosa  en  alguna  parte  para 
derribarla. — Estar  casa  ú  otra  cosa  cerca 
ó  á    la    vista  de  camino  ó  vereda.  Hin- 
bobongcolan    sin    dalan  an  amon  balay. 
•  Nuestra  casa  está  á  la  vista  del  camino. 
BongCOS.  v.   Envolver;  cubrir  con  sábana 

ó  manta. 
BongCUg.  s.  Espalda. — Cuello  grueso  por 
la  parte  superior. — Costilla. — Hinchazón, 
inflamación. — v.  Hincharse,  inflamarse. 
Bongcugatl, adj.  Espaldudo.— Engatillado. 

— Himongcug.  id. 

Bongdac.  v.  Pisar  fuerte,  dar  con  el  pié, 

patalear. — Tropezar. — Dar  ó  tirar  coces. 

— Arruinar. — Estrellar  ó  dar  con  violencia. 

Bongdo.  s.  Montón,  repecho  ó  mogote  de 

tierra,  montículo.  Nagboborobongdo  inin 

tuna.    Hay    muchos    montículos   en  esta 

tierra. — v.  Tumbar,  derribar  luchando. 

Botlgdol.  v.    Herir    dando    golpe  aunque 

sea  á  la  tierra. 
BonggO.  v.  Romper  anzuelo  ú  otra  cosa. 
Partir  ó  romper  caña  dulce. — Llevar  so- 
bre sí  cosas  pesadas. — Desfallecer,  perder 
las  fuerzas. — Cortar  rama  ó  fruta  de  árbol. 
Bongiod.  v.  Acompañar. 
Bonglio.  s.  Árbol  grande  de  hojas  peque- 
ñas y  madera  floja.  Dáo  nabulcasan  nga 
bonglio.  Se  dice  del  que  ha  quedado  po- 
bre y  desarrapado. 


54         .  BO 

Bonglo.  r.  .Llegar  i.'urío  ía  muerte  des- 
pués de  haber  -reunido  ó  conseguido  una 
fortuna  regular.— Sent.  fig.  Trocar,  per- 
mutar.— s.  Guía  de  la  palma  y  otras  plan- 
tas, antes  de  abrir. 

Bongol.  adj:  Sordo. — v.  Ensordecer,  ha- 
cerse sordo.  Bongol  acó.  Soy  sordo. 
Nagpapacabongol  siya.  Se  hace  él  sordo. 

Bongol.  v.  Cortar  la  guía  del  coco  por 
donde  destila  la.  tuba. 

$Oflgol  nga  patitlg.  adj.  Tiburón  carní- 
voro. 

Bongol  nga  Sal  api.  adj.  Moneda  sorda  ó 
mala,  que  suena  nial. 

BongOt.  s.  Barba,  ó  sea  el  pelo  que  nace 
en  la  parte  inferior  de  la  cara.  Bigote — v. 
Afeitar,  pelarse  la  barba  comtí  hace  él  na- 
tural.-Barbas  de  animales.  Naghihimongot 
sira.  Se  están  pelando  ó  quitando  la 
barba. — Barbas  de  enredadera  ú  otra  plan- 
ta.— v.  Oler  ó  sentir  olor.  Nacabongot  acó 
sin  maraut  nga  baho.  Siento  mal  olor. 

BongOt  bongOt.  s.  Barba  ó  pelos  que  na- 
cen en  la  parte  inferior  de  la  cara,  cua¡ndo 
no  son  muchos  todavía. — Antenas  ó  cuer- 
necillos  que  tienen  algunos  animales  en  los 
labios.  Ini  nga  isda  mayada  bongotbongot 
sa  im-im.  Este  pez  tiene  antenas  en  los 
labios. 

Bongoton,  himongot,  bongotan.  adj. 
Barbudo.  Bigotudo. 

BongSOd.  v.  Clavar,  hincar  en  tierra. — Po- 
ner estacada  en  los  corrales  de  pescar. 
adj.  Que  no  sabe  nadar. — Angosto  de 
una  parte  y  ancho  de    otra. 

BongtO.  s.  Pueblo,  ciudad.—  v.  Hacer  ó 
formar  pueblo.  Nasunog  an  bongto  sa  Pá- 
ric.  Se  ha  quemado  el  pueblo  de  Páric. 
Magbongto  quita  dinhi.  Hagamos  aquí 
pueblo.  Maopay  ini  pagboñgtoan.  Este  es 
buen  -sitio  para  formar  pueblo.  Nahaguiri- 
bpngto  sira.  Andan  de  pueblo  en  pueblo. 

Bongtohanotl.  adj.  Popular,  gente  de  pue- 
blo, natural  del    pueblo. 

Bongtol*  s.  Golpe,  porrazo  con  cosa,  pe- 
sada.—Dar  golpe  con  la  mesa. — Caer  de 
repente  en  el  suelo  y  dar  golpe. — Caer 
alguna  cosa  sobre  uno. — adj.  Cosa  pesa- 
da ó  torpe.— Persona  corta,  ignorante, 
idiota.    ... 

Bongtud.  s.  Loma,  repecho,  altillo,  mon- 

..tículo.-T- Mogote,  ó  bajo  pequeño  de  arena 
en  la  mar. — v .  Formar  altillos  la  tierra. 
—Inflar.  •-'.',• 

BongtUg.  v.  Dar  fondo  á  las  erntarcacío- 

.¿jP¡e^jíiíenore§  ,con  una  piedra  amarrada 
que  hace  las  veées  de  ancla. — s.  Pesca- 
do pequeño  así  llamado. 


BO 

Bongtugon.  adj.  Piedra  amarrada  á  un 
cordel,  la  cual  hace  las  veces  de  ancla. 

Bongugon.  adj.  Que  tiene  lobanillo.— s. 
Árbol  así  llamado. 

Bonglliod.  adj.  Cosa  llana,  sabida  y  tri- 
llada.— v .  Seguir  recto  camino.  -Bonguiod, 
cabonguioran.  s.  Camino  real. — Longitud 
de  una  cosa. — Río  principal  donde  se 
juntan  los  arroyos. 

Bonguran.  s.  Plátano  oloroso  y  de  color 
amarillo. — Árbol  bueno  para  harigues. 

BonhOC.  v.  Agujerear;  romper. — s.  Agu- 
jero, rotura. — Ánimalejo  así  llamado.  Guin- 
bonhoc  san  yatot  an  bohos  san  humay. 
Ha  agujereado  el  ratón  el  depósito  del 
palay.  Nabonhóc  an  pocot.  Sé  rompió 
la  red. 
i  BÓnlod.  s-  Cieno. — adj.  Terreno  cenagoso. 
i  v,  Sumir,  meter,  hundir  en  cieno.  Na- 
hibonlod  acó.  Me  metí  en  el  cieno.  Amo 
ini  an,  acón  hinbonloran.  Este  es  el  sitio 
donde  me  metí  en  el  cieno. — s.  Anima- 
lejd  que  canta  de  noche,  y  echa  á  per- 
der el  palay  sembrado. 

Bono.  v.  Pferir.  Binono  an  carabao.  Ha  sido 
herido  el  carabao.  Bon-on  mo  siya.  Hié- 
rele. Bahgcao  an  ibinono  co  diya.  Le  herí 
con  lanza.  Binon-an  acó  san  acón  bactin. 
Me  ha  herido  mi  puerco.  Nacabono  siya 
sa  acón.  Me   hirió. 

Bon*0.  s.  Gordura  de  ave,  enjundia  de  ga- 
llina. 
■  Bonoan.  s.  Corral  de  pesca. — v.  Hacerle. 
¡  Bonoc.  s.  Aguacero  fuerte. — v.  Llover  fuer- 
te.— Quedar  sin  cocer  el  arroz  en  la  olla 
por  ser  mucho. 
,  Bonog.  s.  Pescado  pequeño  así  llamado. 

•  Bonol.  v.  Zurrar,  aporrear. 

;  Bonos,  v.  Sacar  dinero-  de  bolsa;  sacar    á 

!       otro  su  dinero. 

i  Bonot.  v.  Quitar  la  capa  estoposa  del  coco 

•  fruta — s.  Corteza  ó  parte  estoposa  de  la 
I  fruta  del  coco. — Árbol  de  hojas  estrechas 
i  y  algo  largas;  de  su  corteza  machacada 
i  hacen  cordeles.  Bon-tan  niyo  iton  mga 
'  lubi.  Quitad  el  bonote  á  esos  cocos.  Bi- 
1  non-tan  ná  narnon.  Ya  les  hemos  quitada 
i      el  bonote.  Imo   acó  ipamohot  sinin    mga 

i      lubi.  Quita  el  bonote    á  estos  mis  cocos. 
'-  Bonoot.  s.  Hachón,  tea.  Zurrón  donde  están 
;      encerradas .  las  flores  que  "  preceden  á  la 
|      nuez  del  coco.— v.  Hacer  hachón. 
|  Bontoc.  adj.  Cosa  entera,  como  un  ensar- 
tado de.  carey  sin  que  falte  nada. — Sarta 
de  cualquier  cosa. 
BóntOg.  v.    Desmayar,  padecer    síncopes. 
#  Dar  fondo  á  embarcaciones  menores  con 
una  piedra  amarrada  a  un  cordel,  —.y.  Pes- 


BO 

.  cado  pequeño  así  llamado. — adj.  Cosa 
echada  ó  colocada  en  tierra. — v.  Dormir 
á  sueño  suelto. — s.  Piedra  que  ponen  al 
ancla  de  madera;  piedra  que  hace  las  ve- 
ces de  ancla. — v.  Caer  de  repente. — adj. 
Lunático;  que  se  desmaya. 
Botltol.  v.  Dar  golpe,  golpear  con  palo  ú 
otra  cosa;  macear. — s.  Mazo,  ó  lo  que  se 
usa  para  clavar  estacas  ú  otra  cosa. — 
adj.  Persona  floja  para  el  trabajo. — s.  Co- 
mida de  los  puercos. — Tierra  somera,  que 
á  poco  que  se  cave,  se  da  con  piedra  ó 
cosa  dura. — Lo  que  ha  llegado  á  lo  duro 
y  no  puede  pasar  más  adelante.  Fin  donde 
cesó  la  obra  para  proseguirla  después. 
Bontol.— Borontol.  s.  Comida  de  puer- 
cos.—?/. Comer  ó  dar  de  comer  á  los 
puercos. 
Bonyod.    v.  Acompañar,  ir  en  compañía 

de  otro. 
Bonyog.  v.  Acompañar,    ir  en    compañía 
de  otro. — s.  Campañía;  hilera  de  gente  ó 
animales.    Pagbonyog  quita.    Vamos    en 
compañía.  Guinbonyogan    an    Padre    sin 
madamo    nga  tauo.  Acompañó  al    Padre 
mucha  gente.  Nagcabobonyog  sira.   Van 
en  compañía. 
BoOC.  adj.  Coco  fruta  entero.  Usa  ca  booc. 
Un  coco.  Ñapólo  ca  booc.  Diez  cocos. — 
Cosa   entera. — v.  Hacer  por  entero    una 
cosa. 
Bood.    s.  Mitad,    medio  ó    centro  de  una 

cosa. 
Boog.  v.  (Calbayog).  Derramar  ó  echar 
agua  ú  otro  líquido;  echarse  agua,  en  el 
cuerpo,  como  cuando  uno  se  baña  á  tabo. 
Bool.    adj.  Morisqueta  cocida,  que,  al  sa- 
carla de  la  olla,  sale  en  gruesos  pedazos. 
— s.    Corteza    de  la    morisqueta. — Árbol 
marítimo,  cuya  pepita  es  venenosa. 
Boong.  v.    Romper,   rajar,    quebrar. — adj. 
Cosa  rota,  rajada  ó  quebrada.    Naboong 
an  tadiao.    Se  rompió  la  tinaja. 
Boot.  s.  Ardilla,  comadreja. 
Booy.    s.    Plátano    pequeño  y  oloroso  así 

llamado. 
Borabud.  s.    Fuente,   manantial. — v.  Bro- 
tar, manar,    salir  el  agua. 
Boratlting.  adj.  Gallo  blanco  con  matices 

de  otro  color,  y  otra  cualquier  ave. 
Boro.  v.  Coger  las  frutas  de  árboles  ó  plan- 
tas.— Quitar  los  pies  ó  alas  á  los  mosqui- 
tos, arañas,  cangrejos,  lagartijas,  etc. — 
Caerse  dedo  ú  otra  parte  del  cuerpo  por 
enfermedad. — Utilizar  ó  sacar  provecho  de 
alguna  cosa. — adj.  Cada  uno  de  los  pláta- 
nos que  contiene  el  racimo. — s.  Nombre  de 
cortesía  y  cariño.  Nacaboro  aeo  sin  igot. 


BO 


55 


He  cogido  la  fruta  igot.  Naboroan  san  ca- 
gat  an  quiñis.  Han  quitado  ías  garras  al 
cangrejo.  Naboro  sin  táDaghac  an  fiiicUo  co. 
Mi  dedo  se  ha  caído  por  causa  ¿Je  la  en- 
fermedad tabaghac.  An  salápi  nga.  ibini- 
lin  mo  sa  acón  ansia  an  acón  guínbobo- 
roán  san  acón  pagpatigáy.Qh,  EV.,d|ne;ro 
que  me  dejaste  es  de  dónde  yo  safeo  para 
buscarme  la  vida.  Tagui  acó  sin  usa  ca 
boro  nga  saguing.  Dam«  un   plátano, ..' 

Boro  boro,  s .  Vejiguitas  que  se  forman  en 
el  agua  cuando  se  agita. -rz/.  Formarse  di- 
chas vejiguitas. — Resollar  q1  gato. 

BorobOCOl.  adj.  Cosa  unida  y  en  peloto- 
nes como  la  espuma  que  arroja  la  mar. 

Borobolho.  s.  Claros  en  la  sementera^ don- 
de no  ha  nacido  el  palay.  ,..  ,  ... 

Borobud.  s.  Envoltorio. — v.  Envolver. — 
Enroscarse. — adj.— Cenceño,  delgado/  li- 
gero.— s.  Pescado  así  llamado. 

BorobutCOtl.  s.  Brazo  de  silla  ó  cosa  se- 
mejante.— El  asta  de  figura  de  brazotíél 
remo  bugsay. 

BorOC.  adj.  Cosa  de  varióá  colores.— &. 
Perderse  alguna  cosa.— Vacilar,  dudar,  in- 
fundir duda  ó  sospecha. —í%#.  Cosa'  vetea- 
da de  negro  y  blanco;  caña-dulce  vetea- 
da de  morado  y  blanco. — s.  Manchas  que 
salen  en  él  cuerpo.  Naboroc  an  singsing 
co.  Se  ha  perdido  mi  anillo.  Nacacaboroc 
an  polong  mo  sa  acón.  Me  hacen"  vacilar 
tus  palabras. 

BorOC  boroc.  s.  Sonar  el  agua  ú  otro  lí- 
quido cuando  sale  por  parte  estrecha. — 
Centellear  los  ojos. — s.  Ruido  del  agua  ú 
otro  líquido  cuando  salé  por  parte  estre- 
cha.— adj.  Cosa  de  varios  colores.  Nagbo- 
borocboroc  dao  calayo  an  tnga  mata  niya. 
Sus  ojos  centellean  como  fuego. 

Borocbutic.  adj.  Avetado,  que  tiene  ve- 
tas. ••,.'■•'■;.' 

BorOCOs.  v.  Atar,  amarrar,  ceñir,  liar. — 
ádj.  Valiente;  robusto.— v.' Manifestar  va- 
lentía. 

Boroctol.  s.  Hinchazón,  aaj.  Tullido,  en- 
corvado, jorobado;  agobiado  de  trabajo 
ó  carga. 

Borogtongotl.  adj.  Llevadero,  que  se  pue- 
de cargar  ó  llevar. 

Borol.  v.  Retpñar,  principiar  á  salir  p  bro- 
tar las  plantas.— Salir  ó  nacer  los  caraba- 
os, etc.  s.  Retoño; 

Borotl.  s.  Madeja  de  algodón  ú  otra  cosa. 
—v.  Hacer  madeja  ó  envpltorio.— -Enros- 
carse culebra,  enredadera  ú  otra  cosa. 

Boroncot.  v.  Sentarse  ó  ponerse  en  cucli- 
lias  acurrucado.^  'con  lá barba  Sobre  las 


56 


BO 


rodillas. — Extrañarse  como  dudando.-- 
adj.  Acurrucado,  encogido,  encorvado. 

Borong.  s.  Vapor,  niebla,  neblina. — v.  Ha- 
ber niebla. — Vacilar,  estar  dudoso  y  per- 
plejo.— Extrañarse  como  dudando. — adj. 
Vacilante,  perplejo,  dudoso. 

Borong  borong.  v.  Vacilar,  estar  dudoso 
y  perplejo. — Extrañarse  como  dudando. — 
adj.  Vacilante,  perplejo,  dudoso. — v.  Re- 
molinar como  humo,  niebla,  abejas,  etc.; 
remolinear. 

Boroos.  s.  Tiempo  que  está  aún  por  llegar. 
s.  Llamarada  que  echa  la  luz  cuando  está 
para  apagarse. — v.  Disminuir,  menosca- 
bar. 

Boros  boros,  v.  Sonar  el  cuesco,  sonar  el 
ano  cuando  se  opera. — s.  Ruido  del  cues- 
co ó  pedo. 

Borosot.  v.  Alargar  los  labios  ó  el  hocico. 
— s.  Divieso  pequeño. — v.  Tener  ó  pade- 
cer dicho  divieso. 

Borosoton,  boros-ton.  adj.  El  que  tie- 
ne divieso  pequeño. 

Borot.  s.  (B).  Retoño,  tallo  de  la  raíz  del 
cogon. — v.  (C).  Salir  ó  verse  ya  el  sol. 

Borotbot.  v.  Romper,  desunir  los  hilos  de 
lo    tejido. 

Boroton.  s.  Pájaro  así   llamado. 

Boroyboyon.  adj.  (De  boyboy).  Acusa- 
dor, imputador. 

Borug.  v.  Cortar  el  pelo;  afeitar. — Arrojar 
palo  ú  otra  cosa. 

Borugan.  s.  Tijeras. 

Borug  botug.  v.  Salir  granos  ó  viruela. — 
Los  mismos  granos. 

Borungay.  s.  El  pelo  que  desciende  desde 
los  cabellos  por  el  rostro. 

Bosal.  adj.  Ignorante.  Ayao  acó  paquianhan 
iton,  cay  bosal  acó.  No  me  pregunte  eso 
porque  soy  un  ignorante.. 

Bosbos.  v.  Abrir  el  vientre;  hacer  la  autop- 
sia.— Acostumbrar,  enseñar. — Destripar. 
Bosboson  co  icao.  Te  voy  á  destripar. 

Bosi.  v.  Mentir. 

Bosihon.  adj.  Mentiroso. 

Bosla.  v.  Afrentar,  injuriar,  llamar  á  uno 
brujo  ú  otra  cosa. — Acusar,  dar  parte,  re- 
ferir; proponer,  manifestar  alguna  razón. 

Boslong.  v.  Mirar  bien,  mirar  cara  á  cara, 
de  hito  en  hito. 

Boslot.  s.  Agujero. — v.  Agujerear. 

Boslud.  s.  Lomo  de  arma  blanca. 

Bosnít.  v.  Abrir;  despellejar;    romper. 

Bosod.  v.  Reventar  apostema  ó  hinchazón. 

Bosog.  adj.  Harto,  lleno. — v.  Hartar. — s. 
Gula. — Cólico. — Arco  de  disparar  flechas. 
— Carmenar,  escarmenar  algodón  rama  pa- 
sándolo por  la  cuerda  de  un  arco.  Nabosog 


BO 

ná  acó.  Ya  estoy  harto.  Maraut  an  cabo- 
sog.  Es  mala  la  gula. 

Bosogan,  tagabosog.  adj.  El  que  lleva 
ó  usa  el  arco  de  flechas,  etc. 

Bosol.  adj.  Planta  lozana. — Espiga  de  arroz 
ya  llena. 

Bosong.  s.  Hechizo  que  antiguamente  usa- 
ban los  principales  para  que  les  respetasen 
los  demás. — v.  Hechizar,  usar  de  dicho 
hechizo. — s.  Castigo  que  suele  venir,  se- 
gún dicen,  por  algún  desacato  que  se  ha- 
ya cometido.  Ayao  siton,  cay  bobosongan 
ca.  No  hagas  eso,  porque  te  sobreven- 
drá algún  mal. 

Botbot.  v.  Brotar,  aparecer,  salir,  mani 
festar  lo  oculto.  Iton  mga  tauo  diri  na- 
botbot  sin  bongto.  Esa  gente  no  aparece 
por  el  pueblo.  Nabotbot  ná  an  mais.  Ya 
brota  el  maíz. 

Bótete,  s.  Pescado  que  tiene  una  especie 
de  huevecillas  que  envenenan,  y  se  hin- 
cha fuera  del  agua. 

Botition.  adj.  Lo  que  parece  al  pescado 
bótete  cuando  se  hincha. — Sitio  donde  hay 
mucho  pescado  bótete. 

Boto.  v.  Reventar;  estallar. — Disparar  arma 
de  fuego. — s.  Disparo— v.  Aparecer,  pre- 
sentarse ó  llegar  á  alguna  parte. — s.  (C). 
Miembro  viril.  Binoto  an  baso.  Reventó 
el  vaso.  Binati  co  sin  duha  ca  boto,  ug 
ansia  ini  nga  mga  tauo  an  nagpaboto. 
Oí  dos  disparos,  y  esta  es  la  gente  que 
disparó.  Pagboto  pá  lá  an  mga  looc.  Aca- 
ban de  aparecer  los   remontados. 

Boto  boto.  s.  (C).  Badajo  de  campana. 

Botoc.  s.  Haz,  rollo;  amarrar  en  haces. — 
s.  Venda,  liga  ú  otra  cosa  para  amarrar. 
— v.  Atar  con  liga,  venda  ó  cosa  seme- 
jante.— Levantar,  cargar  ó  llevar  peso. 

Botog.  s.  Chichón,  inflamación  pequeña. 

Bot-Ol.  s.  Garganta,  nuez  de  la  garganta. 

Botol  botol.  adj.  Cosa  desigual,  quebra- 
da, con  altos  y  bajos.  Nagbobotol  botol 
an  tuna.  Está  desigual  el  terreno. 

Botong.  v.  Comprar  ó  vender  cosas  gran- 
des como  esclavo,  casa,  navio,  carabao, 
etc. — s.  El  precio  de  la  cosa  que  se  com- 
pra ó  vende.  Binotong  co  ini  nga  cara- 
bao. He  comprado  este  carabao.  Boto- 
ngan  mo  acó  sinin  oripon.  Cómprame 
este  esclavo.  Guinbotong  co  an  iya  balay. 
He  comprado  su  casa.  Tapus  co  ná  bo- 
tonga.  Ya  lo  he  comprado-  Bobotongon 
co  an  imo  sacayán.  Yo  compraré  tu  em- 
barcación. Iguimbotong  si  José  san  iya 
mga  bugto-  Fué  vendido  José  por  sus 
hermanos.  Imo  acó  igbotong  sinin  cara- 
bao didto  sa  Tubig.  Véndeme  en  Túbig 


BO-BU 

este  carabao.  Aádi  an  botong  san  saca- 
yán.  Aquí  está  el  precio  de  la  embar- 
cación. 

Botong.  v.  Tirar  de  cordel  ó  cosa  seme- 
jante para  arrastrar  ó  levantar  alguna  cosa. 
Pagbotong  camo.  Tirad  vosotros,  adj. 
Fruta  de  coco  ó  palay  que  aun  está  en 
leche  ó  tierna. — s.  Chinchorro  grande  de 
muchas  piezas. 

Botong  botong.  v.  Tirar  de  una  y  otra 
parte  como  hacen  los  aserradores. — Tirar 
del  cordel  de  donde  penden  los  globos 
ó  cosa  semejante. — El  mismo  cordel  para 
subirlos  y  bajarlos. 

Botoy.  s.  Voz  de  cariño.—  adj.  Setas  pe- 
queñas aún. 

Botud.  adj-  Cosa  podrida,  dañada,  corrom- 
pida.— Corromperse  pescado  fresco  ó  cosa 
semejante.  Botud  ná  an  isda.  Está  co- 
rrompido el  pescado. 

Botud  nga  gauay.  adj.  Gauay  así  llamado. 

Botud  nga  humay.  adj.  Palay  así  llamado. 

Boyboy.  v.  Dar  en  cara,  acusar.  — Sacar 
en  limpio  la  verdad  averiguándola. 

Boyo.  v.  Atraer  enseñando  alguna  cosa. — 
s.  Lazada. —  Hacer  lazada-  Llamar  á  los 
puercos. — Embaucar,  engañar. — Juntar  y 
guardar  el  copo  de  algodón. 

Boyoc.  v.   Persuadir. 

Boyocot.  v.  Doblegar,  encorvar,  inclinar; 
rendir.  Naboyocot  acó  sinin  binaba.  Me 
tiene  rendido  esto  que  llevo  á  cuestas. 

Boyooc.  s.  Agallón  en  la  garganta,  flemón. 

BU 

Búa.  s.  Enfermedad  de  perros  que  parece 
están  locos  y  dan  vueltas. — v.  Padecer 
los  mismos  dicha  enfermedad. 

Búa.  s.  Mentira.--  v.  Mentir.  Ayao  pagbua. 
No  mientas.  Diri  ca  magbubua.  No  men- 
tirás. Nagbua  ca  sa  acón.  Me  has  men- 
tido.— Panhimua.  Llamar  á  uno  mentiroso. 

Buac  buac.  s.  Chorro  de  cosa  líquida. — 
v.  Salir  á  chorro.  Nabubuacbuac  an  du- 
go sa  casam-dan.  Sale  á.  chorro  la  san- 
gre de  la  herida. 

Buad.  v.  Hozar  el  puerco,  revolver  de  aba- 
jo arriba. — s.  Isla  así  llamada  cerca  de 
Catbalogan;  pueblo  de  'dicha  isla,  que 
en  la  actualidad  se  denomina  Zumárraga. 
— adj.  Cosa  difícil. 

Buágas.  s.  Plátano  así  llamado. — v.  Es- 
parcirse cosas  menudas  como  cuando  se 
rompe  el  hilo  de  un  rosario  y  caen  las 
cuentas  ensartadas. 

Bualag.  v.  Soltar,  dejar  la  carga  ú  otra 
cosa. 


BU 


57 


Buan.  s.  Bejuco  con  muchas  espinas. 

Buang.  adj.  Tonto,  fatuo,  memo. — Coco 
vano,  sin  carne  ni  agua. — v.  Rabiar. — 
adj.  Rabioso. — Rudo  y  tardo  en  apren- 
der.— s.  Mitad  de  alguna  cosa. — v.  Par- 
tir por  medio  á  lo  largo.  Maldecir,  echar- 
se maldiciones.— Poder  más,  quedar  co- 
mo vencida  una  cosa  por  otra. — Revol- 
ver sacando  de  abajo  arriba. 

Buang.  adj.  Cosa  dividida  ó  partida  por 
el  medio  como  el  hocico  de  algunos  pe- 
ces, etc. — v .  Tener  ó  estar  la  cosa  par- 
tida ó  dividida  en  el  sentido  dicho. 

Buangin.  v.  Maldecir. 

BÚao.  adj.  Cosa  vana,  caduca,  sin  meollo. 
— Vanidad  de  las  cosas. — v.  Mudar,  caer- 
se las  uñas  por  golpe  ó  enfermedad. 

Buáon.  adj.  Mentiroso. 

Búas.  s.  Mañana,  ó  sea  el  dia  que  sigue 
al  de  hoy.  Macadto  acó  búas.  Mañana  iré. 
Búas  acó  cacadto.  Mañana  iré.  Ayao  icao 
pagbuasbuas.  No  dilates  el  tiempo.  Diri 
acó  cabubuasan  sini.  No  me  cogerá  el  día 
de  mañana  haciendo  esto. — v.  Dejar  algo 
para  mañana. 

Buay.  s.  Fruta  redonda  y  blanca;  especie 
de  bola  que  se  cría  dentro  de  Ja  fruta  del 
coco  formada  de  su  agua  congelada;  se 
come. 

Buay,  buay  buay.  v.  Caerse,  derramarse, 
salirse  palay  ú  otra  cosa  por  agujero  ó 
rotura. 

Buaya.  s.  Caimán,  animal  anfibio,  cubier- 
to de  escamas  muy  fuertes,  á  excepción 
del  vientre,  de  color  verdoso  oscuro,  con 
manchas  amarillentas  y  rojizas;  es  muy 
carnívoro. — Dao  nagpapalangao  nga  bua- 
ya. Se  dice  de  los  que  están  abobados, 
abierta  la    boca. 

Buáyan.  adj.  Fruta  de  coco  que  tiene 
dentro  una  especie  de  bola  llamada  buay. 

Bublag.  v.  (De  bulag).   Apartar,  separar. 

Bublangan.  s.  (De  bulang).  Gallera  ó 
sitio  donde  se  pelea  ó  juega  al  gallo. 

Bublanun.  adj.  (De  bulan).  Tiempo  de 
luna  ó  que  hay  luna. 

Bublao.  v.  Incitarse,  desafiarse  unos  á  otros 
para  reñir.  Pagcaayat  sin  damo  nga  mga 
tauo  sa  paquigsuruhay. 

Bublaran.  s.  (De  bulad).  Baloto  ó  es 
pecie  de  baloto  donde  echan  y  ponen 
al  sol  el  coco  rallado  para  que  se  pudra 
y  flote  el  aceite  que  van  sacando  diaria- 
mente. 

Bublig.  v.  (De  bullg).  Ayudarse  dos  ó 
más  en  alguna  obra.  Pagbulig  sin  duba 
ca  tauo  cún  capin  bá  sin  ano  man  nga 
buhat. 


58  BU 

Bubnayan.  s.  (De  bunay).  Lugar  ó  si- 
tio donde  ponen  las  aves,  tortugas,  cai- 
manes, etc. 

Bubsanan.  s.  Asientos  primeros  de  los  re- 
meros, hacia  la  proa. 

Bubtac.  v:  (De  butac).  Abrirse,  rajarse 
tabla  ú  otra  cosa;  agrietarse  la  tierra. 

Butangan.  s.  (De  butang).  Sitio  donde 
de  ordinario  se  pone  alguna  cosa. 

Bubtas.  v.  (De  butas).  Apartar,  separar, 
desunir. 

Bubua.  s.  Árbol;  su  fruta,  que  tiene  el  mis- 
mo nombre,  es  muy  sabrosa  y  contiene 
una  pepita  amarga.    Lanzones.  ■ 

BubulagOtl.  adj.  Accidentado  ó  que  pade- 
ce accidentes  con  alguna  frecuencia. 

Bubunao.  s.  Árbol  así  llamado. 

Buca.  v.  Desatar  nudo  ú  otra  cosa.— Abrir, 
rajar. — Renovarse  la  herida.  — -Dividir 
por  la  mitad,  partir  caña  ü  otra  cosa. — 
Descubrir. — s.  Mitad,  como  la  mitad  de 
una  casa,  de  una  can?,  de  un  coco. — 
Crustáceo  con  concha,  que  tiene  la  forma 
de  un  abanico. — Pamuca.  Descubrir  lo 
oculto  ó  escondido. — Himuca.  s.  Dádiva 
que  antes  daban  al  dato,  por  el  casa- 
miento del  sácope,  sin  cuyo  riquisito  no 
se  podía  casar. — v.  Dar  la  tal  dádiva. 

Bucab.  adj.  Vano,  hueco. 

Bucabuca.  s.  Insecto  alado  así  llamado. 
— Gusano  que,  en  tocándole,  se  hace 
una  bola. 

Bucabuc.  s.  Arbusto  playero. 

Bucad.  s.  Flor,  rosa.—  v.  Abrir  la  flor. — 
Abrir,  descubrir  alguna  cosa. — Descubrir 
secretos. — Sacar  raices. 

Bucadcad.  v.  Hablar  de  prisa  y  con  pre- 
cipitación. Uaray  acó  casayud  san  yacan 
niya,  cay  nagbubucad  lá.  No  he  enten- 
dido lo  que  decía,  porque  hablaba  con 
mucha  precipitación. 

Bucag.  s.  Médula  ó  corazón  de  anájao, 
coco,  calabaza  ó  cosa  semejante. 

Bucagcag.  s.  Planta  ó  palma  que  tiene  la 
médula  del  interior  blanda  y  fofa. 

Bucal,  v .  Hervir. — Brotar,  salir  agua  con 
fuerza.  .<'-'<.' 

Bucalcag.  v.   Abrir,  dilatar,  extender. 

Bucalas.  v.  Deslizarse;  desasirse;  despren- 
derse; soltar  lo  que  Se  tiene 'agarrado. 
Cay  nacabucalas  an  camut  co  sa  pálua, 
amo  in  caholog  co.  Porque  mi  mano  se 
desprendió  de  la  hoja  ó  penca,  por  eso 
me  caí. 

Bucang.  v.  Abrir  lá  boca.:  Diri  acc¡  ñaca- 
cabucang  san  acón  baba.  No  puedo  abrir 
fírmi  boca. 
Bucao.  s.    Fruta  del  árbol  dapdap—  Ave  , 


BU 

de  grandes  ojos  así  llamada. — Pescado 
.  pequeño,  algo  encarnado  y  de  grandes 
ojos- — Baga  cañan  bucao  an  mata  mó. 
Se  dice  del  que  mira  mucho  una  cosa. 
v.  Ech:ir;  privar  á  uno  de  su  partición. 

Bucarán.  adj.  Árbol  ó  planta  con  flor. 

Bucaris.  s.  Caspa. 

Bucarisotl.  adj.  Casposo. 

Bucas.  v.  Disparar  ballestón,  lazo  ó  cosa 
tirante. — Descubrir  lo  tapado,  descubrirse 
el  cuerpo. — Abrir  ó  reventar  la  ola. — Ma- 
nifestar, dar  á  conocer  una   cosa  oculta. 

Bucas   bucas.    v.    Descubrir,  manifestar. 

Bucat  bucat.  v.  Amanecer,  rayar  el   día. 

Bucatcat.  s.    Luciérnaga,  gusano  de  luz. 

Bucatot.    s.    Instrumento    de  pescar. — v. 
Poner  ó  colocar  dicho  instrumento. — Co- 
ger en   él    algo. — Caer  el  pescado  en  el 
,  garlito. 

Bucauatl.  s.  Árbol,  especie  de   naranjo. 

Bucauil.  s.  Caracol  así  llamado;  se  come. 

Bucaycay.  v .  Revolver  con  la  mano;  es- 
carbar. 

Buclad.  v.  Abrir;  extender. — Manifestar. 

Buclid.  adj.  Hembra  que  pare  ó  todos 
machos  ó  todas  hembras.  An  babaye  nga 
nanganac  sin  lus-ay  nga  inga  lalaqui  cun 
mga  babaye  bá. — Levantar  la  escalera  de 
caña  ó  palos  de  modo  que  no  se  pueda 
subir  por  ella;  quitarla  y  ponerla  recta. — 
s.  Hongo  venenoso  así  llamado. 

Buclit.  v.  Coger,  hallar  ó  encontrar  á  uno 
descuidado.  Pahitagbo  nga  tigda.  Uaray 
pagpacatago  an  mga  looc  cay  nabuclitan 
san  mga  guarda.  No  pudieron  ocultarse 
los  remontados  porque  los  hallaron  des- 
cuidados los  guardas. 

Bucuat.  v.  Desenterrar  cadáveres.  Binucua- 
tan  an  minatay.  Ha  sido  desenterrado  el 
cadáver.  Despertar  por  causa  de  ruido. 
Cagabí  nabucuat  acó.  Anoche  desperté 
por  el  ruido. 

Bucud.  v.  Perseguir.  Guinbubucud  acó  si- 
ton  nga  tauo.  Me  persigue  ese  hombre. 
— s.  Morisqueta,  que,  estando  ya  cocida, 
sobresale  de  los  bordes  de  la  olla. 

Bucus.  v.  Atar,   ceñir. 

Budatlg.  s.  Molleja  de  ave. 

Budac.  v.  Estar  en  pié  y  sin  moverse. — 

adj.  Charlatán;  ave  parlera. 
Budhi.  v.  Traicionar,  hacer  traición. — adj. 

Traidor. 
Budhian.  adj.  (De  budhi).  Traidor,  que 

comete  traición. 
Budhiutl.  adj.  Traidor;  rebelde. 
Budiac.  s.   Hierro  ancho  de  lanza. — Lan- 
za con    asta  de   bejuco    y   unos  cinco  ó 
seis  pies  de  larga,  con  un  aguzado  y  cor- 


BU 

tante  hierro,  de  un  palmo  de  largo,  en  uno 
de  sus  extremos. 

Blldiad.  v.  Salir,  brotar  á  borbollones  agua 
ú  otro  líquido. 

Budiari.  v.  Estar  muy  hinchado,  repleto, 
relleno,  colmado. 

Budlay.  v.  Cansar,  fatigar. — s.  Cansancio, 
fatiga.  Nabubudlay  ná  acó.  Ya  me  canso. 
Naabat  acó  sin  cabudlay.  Siento  cansancio. 
— De  esta  raíz  sale  pahamudlay,  que  sig^- 
nifica  descansar.  Descanso.  Pahamudlay 
quita.  Descansemos.  Pahamudlayan.  Des- 
descanso, lugar  de  descanso,  descansade- 
ro.— Pinahamudlayan.  Sitio  donde  descan- 
só ó  descansaron. — Pahamudlayon  tá  an 
mga  bariga.  Demos  descanso  á  los  bari- 
gas.--Himudlayan.— v.  Descansar. — s. 
Paga  por  el  trabajo  ó  cansancio.  Imo  acó 
himudlayan  sin  bisan  sicaualo  lamang  san 
acón  pagbuhat.  Págame  aunque  no  sea 
más  de  medio  real  por  mi  trabajo.  Naqui- 
quihimudlay  acó  sa  imo.  Te  pido  la  pa- 
ga ó  recompensa  de  mi  trabajo.  Magbihi- 
mudlay  acó  sá  imo.  Yo  te  daré  la  paga 
de  tu  trabajo. — Cabudlayan.  s.  Cansan- 
cio, trabajo,  fatiga. 

Budlo.  s.  Insecto  así  llamado;  canta  dé  no- 
che. 

Budlong.  v.  Hacer  fuerza  hacia  adelante 
como  hacen   los  remeros. 

Budlot.  v.  Tener  como  saltados  los  ojos. 
— Salirse  los  ojos,  salirse  el  sieso,  salir  bu- 
bas, postema  ó  carne  nueva  de  llaga. 

Budo.  v.  Salar  carne  ó  pescado.—^'. 
Carine  ó  pescado  salado. 

Budohatl.  adj.  Aquello  donde  se  pone  la 
carne  ó  pescado  salado. 

Budohun.  adj.  Carne  ó  pescado  que  se  ha 
de  salar. 

Budol.  s.  Marisco  así  llamado;  no  secóme. 
Animal  marino,  especie  de  pulpo* 

Blldsatl.  s.  Cangrejo  pequeño  así  llamado. 

Budyong.  s.  Bocina  hecha  de  caracol,  ca- 
ña ú  otra  cosa. — v.  Tocar  dicha  bocina.— 
s.  Caracol  grande  de  color  acanelado;  sir- 
ve de  bocina  agujereándole  la  punta;  su 
carne  se  come. 

Bugá.  s.  Piedra  pómez,  esponja. 

Buga.  v.  Arrullar,  mecer  al  niño  en  la 
hamaca.— Curar  soplando  ó  echando,  el 
humo  de  la  boca  sobre  la  cabeza  del  en- 
fermo. 

Buga  buga.  é.  Abrojo,  planta  espinosa 
así  llamada.  ' 

Bugahúd.  s.  Cieno,  cenagal  profundo. — 
(B).  Tierra  seca  como  polvo. 

Bugahurun.  adj.  Sitio  donde  hay  mucha 
tierra  seca  y  como  polvo. 


BÜ 


50 


Bugang.  s.  Yerba  como  carrizo. 

Bugatlgut.  ir.  Cordel  para  atar  el  remo  á 
la  embarcación; 

Bu  gao.  v.  Ahuyentar,  echar,  espantar.  Bu- 
gaua  iton  bactin.   Espanta  ese  puerco- 

Bugarotl*  s.  Árbol  de  hojas  pequeñas  y  ar- 
go  largas;  su  madera  es  muy  buena.  A n 
dajon  niya  gudti    ngan  haglabalába. 

Bugás.  s.  Arroz  limpio,  y  todo  grano  que 
se  pila  y  está  limpio  ó  sin  cascara*.— s. 
Granos  pequeños  y  duros  en  la  cara.  —  v. 
Hacer  arroz  ó  pilar  el  palay. 

Bugasan.  s\  Comida  para  los  que  siembran 
el  palay  en  terreno  secano  haciendo  ho- 
yos. An  cacaanon  nga  pinangangaon  san 
mga  nagpupugas. 

Bugasahátl.  s.  Comida  que  se  prepara  pa- 
ra los  que  siembran  el  palay  en  terreno 
secano  haciendo  hoyos.  An  cacaanon  nga 
guintitima'sa  pagpugas. 

Bug-at.  adj.  Cosa  pesada.*— iJ.  Pesar  ó  tener 
gravedad  ó  peso. — s.  Binubugatan  acó  si- 
nin  acón  dará.  Me  pesa  mucho  esto  que 
llevo.  Mabug-at  ini  nga  eahuy.  Es  pesado 
este  madero. 

Bug-atan.  s.  Marisco  así  llamado;  secóme. 

Bugauan.  s.  Casita  desde  donde  espantan 
los  animales  ó  aves     en    las  sementeras. 

Bugauas.  v.  Llevar  ó  arrastrar  alguna  co- 
sa la  avenida. 

Bugauin.  s.  Cuerda  firme  en  el  asta  de  la 
lanza,  fisga,  etc. 

Bugaut.  s.  Cordel  para  atar  el  remo  á  la 
embarcación. 
'  Bugay.  s.  Dote;  ya  sea  plata,  efectos,  tier- 
ras ú  otra  cosa,  que  se  entrega  á  los  pa- 
dres ó  parientes  de  la  mujer  con  quien  uno 
desea  casarse;  ó  á  ella  misma,  con  la  di- 
ferencia de  que;  si  el  dote  es  terreno,  (en 
algunos  pueblos),  seguido  el  matrimonio, 
lo  trabaja  siempre  el  recién  casado*  y  en 
caso  de  que  éste  muera,  pasa  á  los  padres 
de  su  esposa.— ^¿>,  Dotar,  dar  ó,  regalar 
dichas  cosas.  Pagda-di  acó  sin  acón  - igbtf- 
bugay.  Mándame  algo  para  regalarlo  yo  á 
mi  futura  esposa.  írii  ngá  bugay,  nga  iyo 
guincacaliponganf,  diri  iyo,  cay  bugay  ni 
tatay  sa  acón.  Este  doté,  por  el  cual  plei- 
teáis, no  es  vuestro,  porque  es  dote  q'ue 
me  dio  papá.      '  • 

Bugbug.  v.  Comer  >  ó  hacer  otra  cosa  sin 
convidar  á  los  demás  ni  permitir  í  que  le 
ayuden.— j-  Pescado  pequeño  así  llamado* 
especie  de  bótete  negro. 

Bugcat.  v.  Buscar,  fr  pof  fuego  ó  lumbre 

á  la  casa  del  vecino/  rBü£cát  cámo.-  Id  en 

busca  de  fuego.  Bugcatoh  rrió  ánfty  an  ca- 

'  layo, <  Busca  antes  el;  ftiégo;  •  Binugeatco 


60 


BIT 


ná.  Ya  lo  he  buscado,  ya  he  ido  por  ello. 
Binubugcatan.  La  casa  ó  sitio  donde  se 
cogió  el  fuego.  ¿Sino  an  pinabugcat  mo 
nga  bata?  ¿Qué  niño  mandaste  por  el 
fuego? 

Bugdao.  v.  Levantarse,  estar  en  pié. 

Buggus.  adj.  Corot  añejo  y  duro. — Dao 
nacaon  sin  buggus.  Se  dice  del  terco  y 
duro  en  su  propósito. 

Bugha.  s.  Tabla,  media  tabla,  pedazo  re- 
gular de  tabla. — v.  Hacer  tabla.  Namu- 
mungha  sira.  Están  haciendo  tablas. 

Bllghao.  adj.  Cosa  de  color  algo  encarna- 
do ó  rojo. — v.  Ser  alguna  cosa  de  color 
encarnado  ó  rojo. — s.  Color  encarnado 
ó  rojo. — Color  pardo. — v.  Teñir  de  par- 
do.— Descubrir  tierra,  alcanzar  á  ver  la 
playa. 

Bughat.  v.  Recaer  en  la  enfermedad. — s. 
Recaída.  Nahabughat  acó.  He  recaído. 
Di  ca  sadto  cumaon,  cay  macaburughat 
ca.  No  comas  de  aquello,  porque  causa 
recaída,  y  vas  á  recaer. 

Bughauotl.  adj.  Que  tiene  los  ojos  algo 
encarnados  ó  el  pelo  rojo. — De  ojos 
pardos. 

Bughó.  adj.  Solitario,  ermitaño,,  apartado, 
que  vive  solo  lejos  de  otros. — v.  Vivir 
solitario. 

BughoC.  v.  Resoplar,  bufar  como  el  puer- 
co, embestir. 

Bugna.  v.  Deparar,  suministrar,  propor- 
cionar, conceder,  dar. — Suceder  ó  encon- 
trar alguna  cosa  sin  buscarla.  Binugnaan 
sa  Dios  si  Pedro  sin  quinaadman.  Dios 
ha  concedido  á  Pedro  ciencia. — s.  Árbol 
así  llamado. 

Bugnao.  adj.  Cosa  fria,  fresca. 

Bugnas.  v.  Romper  hilo,  alambre  ó  cosa 
semejante.  Nabugnas  an  acón  cuentas. 
Se  rompió  el  hilo  de  mis  cuentas. 

Bugnat.  v.  Estirar. 

Bugnay.  adj.  De  golpd  de  una  vez. 

Bugno.  v.  Morder  ó  herir;  reñir  los  puercos. 
— Acometer,  zamarrear.  Nabugno  acó  sin 
babuy.  Me  ha  mordido  un  puerco.  Guin- 
pamugno  ó  pinamugno  sin  babuy  an  mga 
ayam.  Los  perros  han  sido  mordidos  por 
un  puerco.  Nagúiguiborobugnó  an  mga 
babuy.  Riñen  ó  se  muerden  los  puercos. 
— Nabugnoan,  binugnoan.  La  herida  he- 
cha por  el  puerco. 

Btlgnos.  v.  Sacar  el  arma  de  la  vaina. — 
Arrastrar. — Levantar  vela  de  embarcación. 
Bugnoson  mo  i  ton  layag.  Levanta  esa 
vela. — Echar  la  maleza  á  la  orilla.  Ibu* 
bugnos  mo  iton  nga  cahuy.  Echa  ese 
madero  á  la    orilla.    Nabubugnos,  nabu- 


bugnosay  pá  an  mga  tauo.  Está  la  gente 
echando  aún  la  maleza  á  la  orilla. — Ti- 
rar hacia  sí  de  alguna  cosa.  Bugnoson  mo 
iton  pisi.  Tira  hacia  tí  de  ese  cordel.— 
Tirar  ó  llevarse  el  diablo  al  difunto,  y 
así  dicen:  Bugnoson  an  minatay  san  yaua. 

Bugnoson.  s.  Mecate  para  levantaré  lar- 
gar vela  de  embarcación. — Marisco  algo 
largo. 

Bugnot.  v.  Arrancar  plantas  con  sus  rai- 
ces.'— Sacar  alguna  cosa  de  las  que  están 
amarradas  ó  en  haces. 

Bug-OS.  adj.  Cosa  entera.— v.  Hacer  algu- 
na cosa  por  entero. — adj.  Todo.  Bug-os 
pá  ini.  Aun  está  ésto  entero.  Bug-osun 
mo  an  pamati  san  misa.  Oye  misa  entera. 
An  bug-os  nga  calibutan.  Todo  el  mun- 
do. An  bug-os  nga  bongto.  Todo  el  pue- 
blo. 

Bugot.  v .  Tirar  de  alguna  cosa,  estirarla. 
— Enojarse  mucho,  irritarse,  incomodarse. 

Bugri,  bugris,  bugrit.  s.  Diarrea.— v. 
Padecer  diarrea. 

Bugsa.  s.  Barreta  de  hierro  ó  acero. — v- 
Hacer  de  ella  herramienta. 

Bügsang.  v.    Herir,  espetar,  clavar. 

Bugsanga.  s.  Cola  del  pescado. 

Bugsay.  s.  Remo  corto  que  remata  en 
punta  y  con  una  especie  de  cruz  en  la  par- 
te de  arriba;  se  usa  en  embarcaciones  me- 
nores como  balotos,  bancas  y  cascos. — 
v.  Remar  con  dicho  remo.  Uaray  didi  an 
acón  bugsay.  No  está  aquí  mi  remo.  Ig- 
bugsay  n:o  an  camut.  Rema  con  las  ma- 
nos. Pamugsay  camo.  Remad  vosotros. — 
Partes  de  dicho  remo.  Tampong.  El  cabo 
por  donde  se  agarra  dicho  remo,  y  es  co- 
mo muleta.  Burobutcon.  El  asta  del  mis- 
mo. Solipad.  Lo  ancho  ó  la  pala  del  mis- 
mo. Colod.  El  lomo  ó  como  espinazo  del 
medio. 

Bugsayon.  adj.  Aquello  de  que  se  hace  el 
remo  bugsay. 

BllgSOg.  v.  Hincar,  clavar  estacas  en  tier- 
ra ó  en  otra  parte. — s.  Estaca  que  se  cla- 
va en  tierra. — Ciervo,  venado,  corzo. — De 
las  astas  de  dicho  animal  se  hacen  las  fa- 
mosas piedras,  llamadas  de  culebra.  Se 
calcina  dicha  asta,  y  después  se  divide  en 
pedazos  pequeños;  también  se  asierra  en 
pedazos  regulares  y  se  tuestan  en  una  olla 
ó  carajay  hasta  que  tomen  un  color  ne- 
gro oscuro;  y  para  saber  si  están  bien 
hechas,  no  hay  más  que  aplicarlas,  des- 
pués que  estén  frias,  á  la  lengua,  y  si  agar- 
ran, ya  está  hecha  la  operación.  Dichas 
piedras  son  muy  buenas,  como  yo  lo  he  ex- 
perimentado en  varias  ocaciones;  y  para 


Bü 

usarlas  hay  que  hacer  una  pequeña  inci- 
sión en  la  picadura  de  modo  que  salga  un 
poco  de  sangre,  y  enseguida  se  aplica  la 
piedra,  que  se  amarra  con  un  pañuelo  ú 
otra  cosa  para  que  con  el  roce  no  se  caiga 
ó  desprenda  antes  de  tiempo.  Sirve  tam- 
bién para  curar  la  picadura  de  otros  ani- 
males ponzoñosos  y  la  mordedura  de  perro 
rabioso. 

Bllgtag.  v.  Agrietarse,  abrirse  grietas  en 
tierra  ó  en  otra  parte. 

Bligtas.  v.  Romper,  separar  lo  unido; 
rasgar.  Rugtasi  an  tahi  san  acón  bado. 
Rasga  el  cosido  de  mi  camisa. — Arran- 
car, quitar  con  violencia.  Bugtasan  an 
imo  guinhaua.  Quiere  decir:  arrancada 
sea  tu  alma  ó  tu  vida;  reventado  mue- 
ras. Binubugtas  acó  sin  gutom.  Estoy 
muerto  de    hambre. 

Bugtí.  v.  Inquirir,  preguntar,  averiguar. — s. 
Señal,  indicio,  sospecha. — v.  Dar  indicio 
ó  señal  de  una  cosa. — Imputar,  echar  en 
cara.  Pinamumugtian  acó  nira.  Me  impu- 
tan, me  echan  en  cara... 

Bugtó.  v.  Abortar.— Nabogto.  Binogto, 
guinbogto.    Aborto,  ó   lo  abortado. 

BllgtO.  s.  Hermano,  hermana. — v.  Ser 
hermanos.  Uaray  dinhi  an  acón  bugto. 
No  está  aquí  mi  hermano.  Magbugto 
sira.  Son  hermanos. 

BllgtÓ.  v.  Romper  hilo,  cordel  ú  otra  cosa. 
— Concluírsela  respiración,  espirar,  morir. 
— s.  Erupción  de  volcán.  Nabogtó  an 
pisi.  Se  rompió  el  cordel.  Nabugto  ná 
an  iya  guinhaua.  Ya  espiró. 

BllgtOC.  v.  Mirarse,  mirar  de  hito  en  hito. 
Nagcaborobugtog  sira,  san  pumugo  ni 
Jesús  nga  mabulag  na  sa  ira.  Se  mira- 
ban unos  á  otros,  cuando  les  dijo  Jesús 
que  ya    se  iba  ó  separar  de    ellos. 

Bllgtong.  v.  Hijo  único  generalmente, 
unigénito. 

Bugual,  v.  Alzaprimar,  levantar  con  palan- 
ca.— s-  Alzaprima. 

Buguas.  v.  Amanecer,  apuntar  el  alba. — s. 
Lucero  de  la  mañana. — Limpiar  ó  quitar 
aún  madera  á  baloto,  madero,  casco  6  co- 
sa semejante. 

Buguay.  adj.  De  una  vez,  de  golpe,  por 
entero.  Buguay  an  pag  bayad  co  sa  imo. 
Te  pagaré  por  entero. — adj.  Cosa  entera 
y  seguida.  Usa  cabuguay  nga  úay.  Un 
bejuco  entero.  Buguay  ini  nga  dalan  ngadto 
sa  Tubig.  Derecho  y  seguido  es  este  ca- 
mino hasta  Túbig. — v.  Hacer  alguna  cosa 
entera  y  seguida,  de  una  vez. 

Buguias.  s.  Cesto  de  bejuco  bien  tu- 
pido. 


Bü 


61 


Buguio.  s.  Pescado  largo,  con  una  especie 
de  barba  larga  en  el  hocico. 

Buguiquin.  s.  Palma  silvestre  así  llama- 
da; su  cogollo  es  bueno  para  verdura. 

BugUÍt.  v.  Vencer,  ganar  en  el  juego.— 
adj.  Vencido  en  el  juego. 

BugUl  s.  Corteza  de  la  morisqueta. 

Bugun.  s.  Pedazo  entero  de  morisqueta, 
terrón  de  azúcar,  tierra  ú  otra  cosa. — v. 
Atravesarse  el  bocado  en  la  garganta. 

Bugya,  (buguia).  v.  Arrastrar,  coger  á 
uno  y  llevarle   arrastrando. 

Bugyao,  (buguiao).  s.  Espantajo  que 
ponen  en  la  sementera  amarrado  á  un 
cordel  ó  bejuco,  y  tirando  de  él  espantan 
los  animales  ó  aves. — v.  Espantar  mo- 
viendo dicho  espantajo. 

Buha.  s.  Unión  del  cráneo  ó  sea  la  raya 
que  hay  en  medio  del  mismo;  la  parte 
blanda  que  en  la  cabeza  tienen  los  niños. 

Buhang.  v.  Agujerear;  abrir  canal  para  que 
pase  el  agua  detenida. — s.  Agujero,  canal. 
Buhangi  iton  cale.  Abre  canal  en  esa  zanja. 

Buhat.  s.  Obra,  trabajo,  acción. — v.  Tra- 
bajar, hacer. — Levantar.  Amo  ini  an  bu- 
hat co.  Esta  es  mi  obra.  Uaray  acó 
buhat.  No  tengo  trabajo.  Nagbuhat  acó 
sa  orna.  Estoy  trabajando  en  Ja  semen- 
tera. Pinapagbuhat  ini  san  capitán.  Ha 
mandado  hacer  esto  el  capitán.  Guinbu- 
hat  sa  Dios  an  calibutan.  El  mundo  ha 
sido  hecho  por  Dios.  Guinbuhatan  acó 
niya  sin  sala.  Pecó  conmigo 

Buhatatl.  adj.  Persona  trabajadora,  dili- 
gente. 

Buhay.  s  Vida  larga.— v.  Vivir  larga  vida. 
— Alabar,  ensalzar.  Cahalauig  san  buhay 
siton  nga  tauo.  Qué  larga  vida  tiene  ese 
hombre.  Halauig  nga  quinabuhay  mo. 
Larga  es  tu  vida-  Pagbuhayon  ta  siya. 
Alabémosle. — s.  Caracol  que  se  cría  en 
montes  y  sementeras,  y  canta  de  noche 
como  un  pájaro. 

Buhaui.  s.  Tromba  marina. — Torbellino, 
viento  recio. 

Buhi.  adj.  Vivo,  viviente.— za  Vivir. — Dis- 
parar arma  de  fuego  ú  otra  cosa;  soltar. 
— Huir,  escaparse.  Buhi  pá  siya.  Está 
aún  vivo.  Buhi  nga  bato  ini.  Esta  es 
piedra  viva.  Buhi-i  an  luthang.  Dispara  el 
cañón.  Nacabuhi  an  preso.  Se  escapó  el 
preso.  Binuhian  co  ná  an  mga  canding. 
Ya  he  soltado  las  cabras.  Nabuhi  siya  li- 
uat.  Resucitó. 

Buhi  buhi.  adj.  Que  vive  aún,  que  tiene 
vida — s.  Escota. 

Buhia.  v.  Beneficiar  ó  blanquear  la  cera. 
— adj.  Cera  beneficiada  y  blanca. 


62 


Btr 


Buhiun.  adj.  Lo  que  fácilmente  prende  y 
vive.Buhion  ini  nga  cahuy.  Este  árbol 
agarra  con  facilidad,  vive  si  se  planta. 

Buhis.  s.  Tributo,  contribución — adj.  Tri- 
butante, contribuyente.— za  Tributar;  con- 
tribuir.  Nagbayad  ná  acó  san  buhis.  Ya 
he  pagado  el  tributo.  Buhis  ná  acó.  Yo 
soy  tributante.  Tunga  sin  pico  nga  abacá 
an  ibinuhis  co.  Medio  pico  de  abacá  he 
pagado  por  el  tributo. 

Bllhisan,  buruhisan.  adj.  Aquel  á  quien 
se  paga  tributo,  canon  ú  otra  cosa.    . 

Bllhís,  buhis.  s.  Dádiva  que  dan,  no 
de  balde,  sino  para  que  se  les  dé  otra 
mejor. 

Bula.  s.  Bola  de  bejuco  entretejido,  con  la 
cual  se  divierten,  tirándola  al  alto  y  dán- 
dola con  un  pié  ó  mano,  para  que  vuel- 
va á  subir. — v.  Jugar  con  ella. — s.  Presa 
hecha  en  guerra. — v  Hacerla. 

Bulabug.  s.  Avenida  pequeña. 

Bulacuit.  s.  Tirar  alguna  cosa  echándola 
con  la  mano. 

Bulad,  v.  Asolear,  orear,  secar  al  sol;  to- 
mar el  sol. 

Buladbucad.  v.  Hervir. 

Bulag.  v.  Apartar,  separar.  Ibulag  ta  ini 
anay.  Separemos  esto  antes.  Mabulag  ná 
cami.  Nos  separamos  ya.  Nagcabulag  ná 
cami.  Ya  nos  hemos  separado. 

Bulágao.  adj.  Cosa  rubia,  bermeja,  roja. 

Bulagtac,  bulantag.  adj.  El  nombre  en- 
tero.— v.  Decir  el  nombre  entero. 

Bulagsaua.  v.  Sospechar,  temer,  recelar. 
— s.  Sospecha,  temor,  recelo. 

Bulahlah.  s.  Enfermedad  de  los  ojos  que 
parece  van  á  saltar. 

Bulahatl.  adj.  Dichoso,  bienaventurado. — 
El  que  trae  presa  ó  le  ha  sucedido  bien 
en  su  salida,  venturoso. 

Bulaho.  s.  Hoyo  en  orilla  de  río  ó  playa. 

Bulahod.  v.  Hundir,  meter  en  cieno,  aguje- 
ro ú  hoyo. 

Bulahoon.  adj.  Sitio  donde  hay  muchos 
hoyos  ó  agujeros. 

Búlala,  s.  Padrastro  que  se  levanta  en  el 
nacimiento  de  las  uñas. — Odio;  enojo. 

Bulalacáo.  s.  Globulillo  de  fuego,  meteoro. 
— Hombre  ó  animal  que,  según  dicen  es- 
tos bisayas,  andan  por  montes  y  selvas, 
y  llevan  consigo  fuego. — Enfermedad  de 
la  palma  que  destila  la  tuba  medio  coagu- 
lada y  como  resina.  —  v .  Salir  maleada  la 
tuba  de  la  palma. — s.  Melón  pequeño  así 
llamado. 

Búlalas,  s.  Enfermedad  de  ojos,  que  los 
ensancha  y  parece  que  quieren  saltar. 

Búlalo,  s.  Caracol  grande  que  usan  para 


bruñir  ropa  ú  otra  cosa. — (B).  Caracol  vis- 
toso y  de  colores. — Yerba  espinosa,  espe- 
cie de  cardo. 
Bulan,  s.  Mes. — Luna.  Bulan  sa  Junio  an 
iquinamatáy  san  acón  anac.  Mi  hijo  murió 
en  el  mes  de  Junio.  Binulanan  acó  sa  pan- 
dugan.  Estuve  un  mes  en  la  prisión,  en  el 
cepo.  Uaraybulani  ngan  namatáy.  No  lle- 
gó á  un  mes  y  murió.  Mapaua  an  bulan. 
Está  clara  la  luna.  Maglacat  ná  quita,  cay 
bulanon  man.  Caminemos  ya,  porque  ha- 
ce luna. 

Modo  de  numerar  las  diversas  fases  de  la 

luna,    según    se    acostumbra  en  el 

pueblo  de  Boro  ngan. 

Guimata.   Luna  nueva,  primer  día. 

Icaduha  nga  hayag  san  bulan.  Segundo 
día. 

lea  tolo  nga  hayag  san  bulan.  Tercer  día. 

Icaupat  nga  hayag  san  bulan.  Cuarto  día. 

Icalima  nga  hayag  san  bulan.  Quinto  día. 

Icaunum  nga  hayag  san  bulan.  Sexto  día. 

Icapito  nga  hayag  san  bulan.  Séptimo  día. 

Icaualo  nga  hayag  san  bulan,  amo  ná  an 
pagcaodto  san  bulan.  Octavo  día,  cuarto  cre- 
ciente. 

Icasiam  nga  hayag  san  bulan,  pagsulig  san 
tubig  sa  dagat,  dageo  an  taub.  Nono  día,  cre- 
ciente del  mar,  ¿narea  grande. 

Icapolo  nga  hayag  san  bulan.  Décimo  día. 

Icapolo  cag  usa  ca  hayag  san  bulan,  ma- 
la quiñis  an  ngaran.  Undécimo  día,  que  la  lu- 
na se  parece  á  un  cangrejo. 

Icapolo  cag  duha  nga  hayag  san  bulan, 
maraut  an  ngaran.  Duodécimo  día,  que  la  lu- 
na presenta  mal  aspecto. 

Icapolo  cag  tolo  nga  hayag  san  bulan,  nag- 
hibaro  an  ngaran.  Día  trece,  que  la  luna  se 
percibe  ya  muy  bien. 

Icapolo  cag  upat  ca  hayag  san  bulan, 
dugayon  an  ngaran.  Día  catorce,  que  se 
aproxima  á  la  llena. 

Icapolo  cag  lima  nga  hayag  san  bulan,  an 
pageadayao  ó  pageabug-os  san  bulan.  Día 
quince,  luna  llena. 

San  tican  san  pageadayao  san  bulan.  Des- 
pués de  luna  llena. 

Siapa  an  catin  san  bulan,  tinicangan  san 
cadulom.  Principio  ó  primer  día  de  la  men-  ! 
guante. 

Icaduha  san  catin  san  dulom.  Día  segundo 
de  la  menguante. 

Icatolo  san  catin  san  dulom.  Día  tercero 
de  la  menguante. 

Ica-pat  san  catin  san  dulom.  Día  cuarto 
de  la  menguante. 


BU 

Icalima  san  catin  san  dulom.  Día  quinto 
de  la  menguante. 

Icaunum  san  catin  san  dulom.  Día  sexto 
de  la  menguante. 

Icapito  san  catin  san  dulom.  Día  sépti- 
mo de  la  menguante. 

Icaualo  san  catin  san  dulom.  Día  octavo 
de  la  menguante. 

Icasiam  san  catin  san  dulom  Día  noveno 
de  la  menguante. 

Icapolo  san  catin  san  dulom.  Día  déci- 
mo de   la  menguante. 

Icapolo  cag  usa  san  catin  san  dulom.  Día 
undécimo  de    la  menguante. 

Icapolo  cag  duha  san  catin  san  dulom. 
Día  duodécimo  de  la  menguante. 

Icapolo  cag  tolo  san  catin  san  dulom.  Día 
decimotercio  de  la  menguante. 

Icapolo  cag  upat  san  catin  san  dulom.  Día 
decimocuarto  de  la  menguante. 

Icapolo  cag  lima  san  catin  san  dulom,  amo 
ná  an  pagcahanap  san  dulom.  Día  quince, 
la  conclusión  de  la  menguante. 

Guimata,  pagmata  san  bulan.  Luna  nue- 
va. 

Pagcaodto  san  bulan.  Cuarto  creciente. 

Pagcadayao,  pageabug-os  san  bulan.  Lu- 
na llena. 

Icaualo  san  dulom.  Cuarto  menguante. 

Himatayon  san  bulan.  Conjunción  de  la 
luna. 

En  otros  pueblos  he  oido  referir  las  fa- 
ses de  la  luna  del  modo  siguiente: 

Quilat.  La  primera  noche  que  se  ve  la 
luna. 

Guimata.  Luna  de  tres  á  cuatro  días. 

Balirig.  Luna  de  cinco  á  seis  días. 

Odto  ná  an  bulan.  Cuarto  creciente. 

Lacat  ná  an  bulan.  Luna  de  diez  á  once 
días. 

Natopong  na  sin  lubi,  mapono.  Que  se 
acerca  á  la  llena. 

Alimangohay.  Cerquita  de  la  llena,  que 
se  parece  al  cangrejo. 

Catin.  Cuando  sale  al  ponerse  el  sol. 

Dugauon.  Próxima  á  la  llena. 

Dayao,  pagcadayao,  pageabug-os.  Luna 
llena. 

Balonud.    Que  tiene  algo  de  menguante. 

Ongot.  Que  ya  se  distingue  su  obscuri- 
dad. 

Saromsom,  sarumsumay.  Cerca  ya  de  la 
menguante. 

Dulum.  Menguante. 

Hilarum  ná  an  dulum.  De  cuatro  á  seis 
días  de  menguante. 

Simbang,  malasumbang.  Luna  de  veinti- 
ocho á  veintinueve  días. 


BU 


63 


Bulan  bulan,  s.  Figura  de  luna. 

Bulanbulan.  Mulanbulan.  s.  Pescado 
así  llamado;  se  come. 

Bulanao.  s.  Collado  eminente. 

Bulang.  s.  Gallera.— Navaja  que  amarran 
á  los  gallos  de  pelea— v.  Reñir,  pelear 
los  gallos  con  dicha  arma. — Ludir  unas 
cosas  con  otras,  darse  golpes.-- -Reñir  ó 
pelear  los  gladiadores. 

Bulang.  s.  Anchor,  anchura.— adj.  Cosa 
ancha  como  casa,  navio  ó  cosa  semejan- 
te.— Macab-langun.  adj.  Cosa  ancha;  ser 
ancha  una  cosa- 

Bulang  bulang.  s.  Chisme.— v.  Chismear, 
traer  y  llevar  chismes. 

Bulang  bulang.  s.  Travesanos  que  po- 
nen en  los  edificios  para  que  sujeten  los 
quilos. 

Bulanglang.  s.  Árbol  así  llamado. 

Bulao.  adj.  Cosa  rubia,  bermeja,  roja.— 
v.  Provocar,  incitar  á  reñir 

Bulao  bungao.  s.  Insecto  alado  y  cuerrio 
largo. 

Bularag.  s.  Flor  colorada. — Fruta  encarna- 
da.— v.  Ponerse  colorada  ó  encarnada  la 
flor  ó  fruta. 

Bularan,  s.  Especie  de  baloto  donde  echan 
el  coco  rallado  para  que  se  pudra  y  flote 
el  aceite  que  van  sacando  despacio  y  dia- 
riamente.—Sitio  donde  se  pone  al  sol  á 
orear  ó  secar  alguna  cosa. 

Bularas,  s.   Creciente  grande,  marea  viva. 

Bularat.  v.  Tener  los  ojos  salidos  ó  salta- 
dos.— adj.  De- ojos    grandes. 

Bularug.  Tirar  de  arriba  abajo. 

Bulas,  v.  Arrancar  el  vastago  ó  rama  del 
camote. 

Bulasot.  v.  Meter  el  pié  en  hoyo,  aguje- 
ro ú  otra  parte. 

Bulatuc.  s.  Caracol  grande  así  llamado. 
Dao  bulatuc  an  mata  niya.  Se  dice  del 
que  tiene  los  ojos  grandes  ó  hinchados. 

Bulauan.  s.  Oro. 

Bulauanon.  adj.  Rico  en  oro,  que  tiene 
mucho  oro. — Sitio  donde  hay  oro. — adj. 
Cosa  de  color  de  oro. 

Bulcad.  v.  Destruir,  arruinar,  destrozar, 
desbaratar,  deshacer. 

Bulcas.  s.  Hojas  tiernas  del  camote,  que 
usan  como  verdura.— Coger  dichas  hojas 
ó  el  vastago  tierno  del  camote. — Recoger 
ó  quitar  lo  que  se  ha  puesto  al  sol  ó  viento. 
Pangutana  camo  sin  bulcas,  cay  uaray 
quita  sudan  nga  iba.  Id  á  coger  hojas  de 
camote,  porque  no  tenemos  otra  vianda. 
Bulcason  mo  an  bin-lad.  Recoge  lo  puesto 
al  sol.  Bulcason  mo  an  bin-lad.  Re- 
coge   el    palay  tendido  al  sol.  Derribar, 


64 


BU 


destrozar,  llevarse  el  viento  alguna  cosa. 
Bubulcason  an  putiocan  san  daco  nga  ha- 
ngin.  El  fuerte  viento  destrozará  la  col- 
mena. Ayao  ca  palauod,  bangin  bulca- 
son  ca  san  hangin.  No  navegues  hacia 
el  interior,  no  sea  que  te  lleve  el  viento. 
— Recoger  ó  quitar  alguna  cosa  de  alguna 
parte.  Binulcas  ná  namon  an  mga  mante- 
les sa  altar.  Vahemos  quitado  los  mante- 
les del  altar. — Descubrir.  Bulcasan  an  imo 
casam-dan.  Descubre  tu  herida. 

Bulha.  v.  Pasar  por  medio  el  que  camina 
ó  navega. 

Blllhad.  v.  Agujerear,  abrir  el  pescado  la 
red,  el  puerco  el  corral  ó  cerca. — Abrirse, 
rasgarse  á  lo  largo  camisa,  ó  cosa  seme- 
jante.— Abrir  al  pescado  por  el  lomo. — 
Cortar  á  lo  largo. 

Blllhang.  v-  Agujerear,  romper. — s.  Agu- 
jero, rotura. — v.  Atravesar  ó  pasar  de 
una  parte  á  otra  por  entre  gente. 

Bulhay.  v.  Pasar  por  donde  hay  mucha 
gente;  pasar  por  medio  de  malezas. — 
Separar  cabellos,  hilos  ó  cosa  semejante. 
Dividirse  ríos  ó  riachuelos. 

Bllli.  s.  Pasta  hecha  de  brea,  cal  y  aceite 
para  calafatear  ó  cubrir  agujeros. — v. 
Poner  ó  usar  dicha  pasta. — s.  Fondo, 
asiento  de  vaso,  arca  ú  otra  cosa.  Culo, 
sieso. — v.  Nefando  peccare. 

Bulias.  v.  Lavar  ropa;  mojarse  con  lluvia. 
Buliasi  an  acón  inabohan  nga  cubal.  La- 
va mi  garas  puesto  en  lejía  de  cal.  Nag- 
busag  an  sarual  co  san  cabuliasi  san  uran. 
Se  ha  puesto  blanco  mi  pantalón  al  mo- 
jarse con  la  lluvia. 

Bulibul.  s.  Agujero  en  el  fondo  de  em- 
barcaciones menores,  que  tapan  con  un 
tarugo,   el  cual  es  de  quita  y  pon. 

Bulicad.  v.  Revolver  ropa  en  baúl  ó  co- 
sa semejante. 

Bulicas.  v.  Soltar  lo  que  se  tiene  agar- 
rado.— Separarse  de  la  orilla  los  que  na- 
vegan. 

Bulicat.  v.  Abrir  los  ojos;  abrir,  descubrir 
cesto,  bolsa  ó  cosa  semejante. — Registrar 
descubriendo.  Ayao  pagbulicata  an  acón 
guindadara.  No  descubras  lo  que  yo 
llevo. 

Bulig.  v.  Ayudar. — Ayuda. — s.  Racimo  de 
plátanos,  lanzones  ó  cosa  semejante.  Bu- 
buligan  co  icao.  Yo  te  ayudaré.  Mabu- 
bulig  acó  sa  iyo.  Yo  os  ayudaré.  Pina- 
bubuüg  ca  san  capitán.  Manda  el  capitán 
que  ayudes.  Diri  acó  nacacabulig  sa  imo. 
No  puedo  ayudarte.  Uaray  acó  iguinca- 
cabulig.  No  tengo  quien  me  ayude.  Bu- 
ligui  acó.  Ayúdame.  | 


BU 

Bulig  bulig.    v.    Ayudarse    mutuamente. 

Buliganay.  s.  Abejarrón  colorado,  negro 
y  venenoso. 

Buligsay.  s.  Juego  de  muchachos  con  pe- 
dazos de  caña,  que  tiran  al  alto  y  reci- 
ben con  las  manos. — v.  Jugar;  divertirse 
del  modo  dicho. 

Bulinao.  s.  Pescadillos  pequeños,  que  an- 
dan en  bandadas  y  son  muy  sabrosos. 
Bisan  an  bulinao  naglaygay  man.  Dícese 
á  los  que  es  menester  que  tengan  pro- 
videncia en  sus  cosas. 

Bulin  buquitl.  v.  Rebullirse,  moverse  gu- 
sanos, abejas  ó  cosa  semejante.  Nagbu- 
bulinbuquin  an  mga  tauo.  Se  mueve  la 
gente. 

Bulit.  v.  Calafatear;  embrear. — s.  Liga, 
masa  pegajosa. 

Buliyo.  v.  Soltar,  dejar  lo  que  se  tiene 
agarrado. 

Blllnac.  v.  Comer  el  puerco  las  plantas 
por  el  tronco. 

Bulua.  v.  Escaparse  perro,  pez,  puerco  ú 
otra  animal. 

Buluang.  v.  Romper,  abrir,  quitar  ó  des- 
truir cerca  ó  estacada. — Hacer  conducto 
para  que  corra  ó  salga  el  agua.  Nacabuhi 
an  yubo  cay  guinbaluang  niya  an  alad. 
Se  escapó  el  puerco  limpio  porque  rom- 
pió ó  destruyó  la  cerca 

Buluat.  v.  Quitar  el  tarugo  que  ponen  en 
el  fondo  de  embarcaciones  menores. — 
Coger,  sacar  lo  que  está  en  cesto,  bolsa 
ó  cosa  semejante. 

Bulud.  v.'  Hundirse  en  cieno. 

Bulun  bugutl.  adj.  Cosa  enredada. — 
v.  Enredarse. 

BulUtlCUS.   v.  Encorvar,  encoger. 

Bumarahol.  adj.  (De  bahol).  Grueso  ó 
basto. — Cosa  algo  gruesa  ó  basta. 

Buna.  v.  Descoser,  deshacer  lo  cosido. 

Bunabno.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta 
es  agria. 

Bunac.  v.  Lavar  ropa. — s.  Pescado  así  lla- 
mado; se  come. 

Bunag.  v.  Matar  un  animal  y  hacer  par- 
ticiones la  carne  para  venderla  por  atados. 

Bunacan.  v.  Lavadero,  sitio  donde  se  la- 
va la  ropa. 
Bunal.    v.    Apalear,    aporrear. — Batanear 
ropa  dándola  con  una  maza  para  el  efecto. 
Bunalatl.  s.  Piedra,  tabla  ó  madero  sobre 

que  se  golpea  la  ropa. 
Bunaui.  v.    Apartar,  alejar;  mudarse,  ha- 
ber mudanza. 
Bunay.   s.    Huevo. — Testículo. — v.   Poner 

huevos.  , 
Bunayag.  adj.    Lo    que   se  ve,  está  á  la 


BU 

vista. — Persona  sincera,  que  dice  la  ver- 
dad. Sinceridad. 

Bunayan.  adj.  Ave  ponedera,  que  tiene 
huevos  en  el  ovario. — s.  Sitio  ó  lugar 
donde  pone  el  ave. 

Blinayon.  adj.  Persona  gruesa  por  igual. 
— Cosa  seguida  y  constante. 

Butical.  s.  Lienzo  ú  otra  cosa  con  que 
tapan  el  cañuto  de  la  cal  para  el  buyo. 

Bllticalas.  v.  Despertar  por  algún  ruido; 
saltar  de  la  cania — adj.  Liberal,  dadivoso. 
—Ser   liberal  ó  hacer  gracia  á  otro. 

Bllticalod.  v.  Andar  de  medio  lado;  tra- 
bajar sin  provecho;  no  alcanzar  al  que 
va  delante;  no  conseguir  lo  que  se  pre- 
tende. 

Bundac.  v.  Pinchar,  herir  de  punta.  Bu- 
bundacan  co  icao  sinin  acón  dipang.  Te 
pincharé  con  este  cuchillo. 

Bundal.  v.  Dar  con  punta  de  madero  en 
puerta,  pared  ú  otra  parte. — Herir,  der- 
ribar dando  de  punta  con  alguna  cosa. 

BiindailOg.  s.  Chorro  de  cosaiíquida.— v. 
Chorrear,  salir  á  chorro. 

Bunday.  s.  Crin  de  caballo  y  otros  ani- 
males; melena  de  león;  cerdas  del  puerco 
en  la  parte  superior  del  cuello. 

Bundayon.  adj.  Melenudo. 

Bungabong.  s.  Cogon  ó  yerba  con  que 
cubren  el  caballete  del  techo;  caballete 
cubierto  con  dicho  cogon  ó  yerba. — Po- 
ner ó  cubrir  el  caballete  con  lo  dicho. 

BungabOílgan.  s.  Palo  ó  caña  que  ponen 
por  caballete  en  el  techo  de  ñipa  y  que 
descansa  sobré  las  baratijas. 

Butlgad.  v.  Descalabrar,  herir;  desnarigar. 
— Hozar  el  puerco. — s.  Pinta  blanca  que 
tienen  algunos  animales  en  la  frente. — 
Señal  blanca  que  queda  de  alguna  he- 
rida.— Araña  de  cuerpo  grueso,  pies  cor- 
tos y  cubierta  de  vello;  lleva  su  cría 
debajo  de  la  barriga  en  un  capullo.  Su 
picadura  causa  fuertes  dolores  acompa- 
ñados de  calentura. 

Bungag.  v.  Quitar  los  tizones  para  dis- 
minuir el  fuego. 

Bungal.  s.  Canal,  ó  el  medio  de  río  ó  bar- 
ra.— v.  Echar  mano  de  lo  mejor;  empren- 
der cosas  difíciles  y  grandes. 

Búngalos,  adj.  Cosa  igual. — Cruel,  ingrato, 
desagradecido. -Desagradecer,  ser  ingrato. 
—Castigar  con  exceso. — adj.  Cosa  que 
acontece  por  casualidad,  raras  veces. — 
Perra  ó  puerca  que  pare  pocos  hijos  y 
desmedrados. 
Bungatlga.  adj.    Cosa    de  boca  grande  y 

ancha. 
Bungansiso.  s.  Ballena,  ballenato. 


BU  65 

B litigan torog.  v.  Soñar. — adj.  Que  sueña- 
— Cosa  ficticia  ó  como  que  se  sueña. 

Bungao.  v.  Olvidarse. — s.  Mosquito  así 
llamado. 

Bungas,  v.  Derramar,  esparcir,  extenderse 
como  las    abejas. 

Bungasi.  adj.  Comida  que  se  da  en  los 
convites  y  á  los  trabajadores.  An  mga 
cacaanon  nga  ipinanagtauo  san  mga  com- 
bite,  mga  tapus  ug  mga  magbubuhat. 

Bungasud.  s.  Quebrada  de  monte. 

Bungat.  v.  Abrir  la  boca,  desplegar  los 
labios. — Señal  ó  coto  para  señalar  cami- 
no, etc. 

Bungatud.  s.  Montecillo,  repecho  de  tier- 
ra, bajo  en  la  mar. — Bulto,  volumen,  ta- 
maño.— Presa  que  hacen  en  los  ríos  para 
pescar. 

Bungayud.  s.  Río  ó  camino  seguido  y  sin 
pérdida. 

Bungcad.  v.  Abrir  caja,  baúl  ú  otra  co- 
sa, registrar  lo  que  hay  dentro. 

Bungcag.  v.  Destruir,  deshacer,  arruinar. 
— Alborotarse  la  mar.  Nabungcag  an  ba- 
lay. Se  destruyó  la  casa.  Nabungcag  ná 
an  amon  trato.  Ya  se  deshizo  nuestro 
trato.  Bungcag  ná  an  dagat.  Ya  está  al- 
borotada la  mar.  Pinabungcag  san  capi- 
tán an  mga  cabalayan.  Ha  mandado  el 
capitán  destruir  las  casas.  Nabungcag  an 
sacayán.    Se.  destruyó  la  embarcación. 

Bungcaras.  v.  Espantar,  asustar;'  hacer 
ruido,  alborotar. — Arrojar  lo  que  se  lle- 
va.— Manifestar,  dar.  Ibinungcaras  nimo 
sa  amon  an  diosnon  nga  canon.  Nos  diste 
el  divino  pan.  Ibinungcaras  sa  acón  ni 
•  Pedro  inin  ayam.  Me  dio  Pedro  este  per- 
ro.— Mabungcarason.  Espantadizo.  Libe- 
ral, dadivoso. 

Bungcaris.  v.  Bogar,  remar  con  fuerza, 
hacer  fuerza  con  el  remo. 

Bunggao.  v.  Derramar;  apartar,  separar, 
dividir. 

Bunggug.  s.  Tubérculo  de  árbol.— Chichón; 
hinchazón  por  algún  golpe. — Lobanillo, 
inflamación. 

Bunghagon.  adj.  Turbado  de  miedo  ó 
vergüenza. 

Bunghan.  v.  Enfadarse,  fastidiarse.  (Véan- 
se los  ejemplos).  Binonghan  acó  sinin 
can-on.  Eastidiado  estoy  de  esta  comida. 
— Uaray  cabughan  inin  banua.  No  tiene 
fin  esta  tierra. — Uaray  cabughan  inin 
uran.  No  cesa  de  llover.  Uaray  cabung- 
han  an  impierno.  Nunca  se  harta  el  in- 
fierno. Binunghan  acó  sin  pirao.  Estoy 
soñolento. — Binunghan  acó  sin  torog.  Es- 
toy harto  de  dormir. — Uaray  bunghi  an 


66 


BU 


yaua.  No  cesa,  no  se  cansa  el  demonio 
de  tentarnos. — Avergonzarse,  temer  por 
respeto  ó  miedo. 

BlinghoC.  adj.  Cosa  sucia,  asquerosa;  in- 
secto ó  animal  sucio,  asqueroso. 

Bungiao.  v.  Acompañar,  ir  en  compañía 
los  que  caminan. 

Bunglan.  v.  Torcer  ó  encorvar  el  tallo 
por  donde  destila  la    tuba. 

Bunglan,  binunglan.  s.  Estaca  que  po- 
nen clavada  en  medio  de  la  sementera. 
— v.  Fornicar,  pecar  con  mujer. 

Bunglas.  s.  Árbol  al  que  no  se  pegan  ma- 
lezas ni  enredaderas;  su  madera  es  bue- 
na para  hacer  balotos  y  para  el  interior 
de  los  edificios. — v.  Sent.  fig.  Estar  libre; 
desnudo,  destituido  de  todo.  Nabunglasan 
acó  san  ngatanan.    Estoy  libre  de  todo. 

Bunglay.  s.  Árbol  así  llamado;  su  madera 
es  buena  para  el  interior  de  los  edificios. — 
Maleza  donde  antes  hubo  sementera,  —v. 
Limpiar  la  tierra  de  dicha  maleza. 

Blingug.  adj.  Tonto,  fatuo. — v-  Atontarse. 
— Desmayar,  aflojar. — s.  Lobanillo. 

Bungsad.  v.  Clavar,  hincar  en  tierra;  hacer 
corral  de  pescar  clavando  las  estacas  ó 
cañas. — adj.  Cesto  ú  otra  cosa  igual  de 
arriba  que  de  abajo.  Surudlan  nga  uaray 
cairosan. 

Bungsaran.  s.  Sitio  ó  lugar  donde  se  hin- 
ca ó  clava  en  tierra  alguna  cosa. 

BungtalS.  v.  Tener  ó  sentir  hambre,  des- 
fallecer de   hambre. 

Bungtay.  s.  Loma,  altillo,  montículo. 

Blinhat.  v.  Madrugar,  levantarse  temprano. 
— Extender,  dilatar,  ensanchar,  crecer. — 
Mejorar,  aliviarse  el  enfermo. — Resucitar 
el  muerto.  Guinbubunhat  co  an  caaga. 
Madrugo,  me  levanto  pronto  por  la  ma- 
ñana. 

Bun-i.  s.  Enfermedad  cutánea  y  pegajosa 
de  color  blanco,  la  cual  causa  picazón  en 
la  parte  del  cuerpo  dañada  por  la  misma. 
— v.  Tener  ó  padecer  dicha  enfermedad. 

Blinihat.  v.  Amanecer,  aparecer  la  auro- 
ra; esperar  que  amanezca. 

Bunihay.  v.  Rezungar,  murmurar  bajo. 

Bun-ihon.  adj.  Que  tiene  ó  padece  la  en- 
fermedad llamada  bun-i. 

Buniag.  a.  Bautizar. — s.  Bautismo. — v.  Re- 
gar las  plantas.— Bendecir  casa  nueva,  em- 
barcación nueva,  etc.  ¿Sino  nga  Padre 
an  binuniag  sa  imo?  ¿Qué  Padre  te  bau- 
tizó? Ñapólo  an  mga  buniagan.  Son  diez 
los  bautizandos.  Si  quita  an  mga  bunia- 
gan. Nosotros  los  cristianos.  Napabubu- 
niag  acó.  Pido,  ó  quiero  se  me  bautice. 
Nagbubuniag  acó  sa  imo.  Yo  te  bautizo- 


BU 

Buniagan.  s.  Bautisterio.—^'.  Bautizando, 
que  ha  de  bautizarse. 

Bunlac.  v.  Hozar  y  comerse  el  puerco  el 
plátano. 

Buno.  adj.  Caduco,  perecedero. 

Buntaag.  s.  Sitio  donde  da  de  plano  el 
sol. 

Buntad.  v.  Dar  de  golpe  con  alguna  cosa 
en  el  suelo. — Poner,  colocar  en  tierra  olla, 
caña  ú  otra  cosa. — Hincar,  clavar  en  tie- 
rra.— Sentar,  caerse  y  quedar  sentado. 

Buntag.  v.  Dar  de  comer  á  los  puercos 
tirándoles  la  comida.— Dejar  ó  poner 
de  golpe  en  el  suelo  alguna  cosa. —  La 
mañana. 

Buntal.  s.  Fisga,  harpón  de  dos  dientes. 
— v.  Herir  con  el  mismo. 

Buntalid.  v.  Caer  y  quedar  tendido  en 
tierra. — adj.  Cosa  caída,  tendida  y  echada 
en  tierra. 

Buntauan.  v.  Arrojar  arma  para  herir. — 
Hacer  pinitos  el  niño. — Saltar  de  alto 
abajo. — Ofrecer,  dar. — adj.  Liberal,  dadi- 
voso. 

Burearan,  s.  Sitio  ó  lugar  donde  uno  se 
sienta. 

Buntis.  adj.  Harto,  satisfecho.— v.  Estar 
harto  ó  satisfecho.— Sentir  el  embarazo  ó 
preñez.— j\  Pescado  así  llamado. 

Bunyoc.  s.  Escolta  de  soldados. 

BUO.  v.  Limar  haciendo  dientes  á  lo  que 
se  lima.— .y.  Marisco;  su  concha  es  de 
color  negro. 

Buoahan.  s-  Hamaca  aunque  sea  de  be- 
juco.—^. Poner  en  la  hamaca  á  alguno. 
Arrullar  ó  mecer  al  niño  en  la  hamaca. 

Buog.  adj.  Tonto,  necio,  falto  de  juicio. — 
Ruin,  miserable. 

Buog  buog.  adj.  Algo  tonto,  necio  ó  falto 
de  juicio. 

Buon.  v.  Encerrar  ó  meter  en  pocilga  á 
los  puercos. — adj.  Animal  doméstico  en- 
cerrado para  que  no  coma  cosas  sucias. 

Buot.  s.  Voluntad,  juicio.— Querer,  desear. 
— Juzgar. — Arbirtrar,  regir,  mandar,  go- 
bernar. Maraut  an  buot  mo.  Tienes  mala 
voluntad.  Buot  co  ini,  mabuot  acó  sini. 
Quiero  ésto.  Diri  co  buot,  diri  acó  buot. 
No  quiero.  Pabu-ton  acó  niyo.  Dejadme 
escoger.  Papagbuoton  acó  niyo.  Dejadme 
obrar,  querer.  Icao  lá  in  mag  buot.  Haz 
lo  que  quieras,  como  te  parezca-  Icao 
in  magbuot  dacon.  Tú  me  has  de  regir 
y  mandar.— Icao  in  magbubúot  sa  bong- 
to.  Tú  gobernarás  el  pueblo.  Nahamuot 
an  Dios  san  buhat  nga  maopay.  Dios 
quiere  la  obra  buena.  Ini  an  acón  anác 
nga  himorot-an  co.  Este  es  mi  hijo  que- 


BU 

rído.  Nagparabuot  acó  san  mga  guínamí- 
ton.  He  robado  los  utensilios. 
Buotatl.  adj.  Juicioso,  prudente,  entendido. 
An  cabuotanan  sa  bongto.  Los  pruden- 
tes, los  hombres  juiciosos  del  pueblo. 
Buotan  nga  tauo.  Hombre  prudente. 
Buquia.  s.  Agua  mala  de  mar,  ó  sea  ani- 
mal marino  de  la  figura  de  un  hongo 
grande,  que  tiene  unos  ramales  ó  brazos 
muy  venenosos;  después  de  muerto  es 
comestible. 
Buquid.  s.  Monte,  montaña. — v.  Ir  al  mon- 
te. Aadto  sa  buquid.  Está  en  el  monte. 
Hagtaas  nga  cabuquiran.  Montes  altos. 
Pabuquid  ná  camo  an  mga  babaye,  cami 
lá  an  mga  lalaqui  mangangato  ngan  ma- 
quigauay  san  gubat,  nga  tidatong  ná  sa 
aton.  Id  al  monte  vosotras  las  mujeres, 
nosotros  solos  los  varones  haremos  frente 
y  pelearemos  en  la  guerra,  pues  nos  llega 
ya.  Pabuquiron  ta  anay  an  mga  babaye. 
Mandemos  antes  al  monte  á  las  mujeres. 
Ipabuquid  ta  inin  salapi  sa  singbahan. 
Llevemos  al  monte  este  dinero  de  la 
iglesia.  Napabuquid  siya.  Se  fué  al  monte 
ó  hacia  el  monte. 
Buquid  buquid.  s.  Monte  pequeño.— Fi- 
gura de  monte. — El  belén  que  hacen  por 
Navidad. 
Buquidnotl.  adj.  Persona  del  monte,  de 
la  montaña,  de  tierra  adentro. — Montes. 
Montaraz. 
Buquingan.  s.  Planta  de  flores   redondas 

y  encarnadas. 
Buquiqui.  v.  Abrir  envoltorio;  descubrir, 
destapar  herida  ú  otra  cosa.  Ayao    pag- 
buquiquía  inin  pinotos  co.  No  descubras 
este  mi  envoltorio. 
Bura.  s.  Espuma. — v.  Espumar,  hacer  es- 
puma.— s.  Ampolla,  campanilla  ó  burbu- 
ja que  se  forma  en  el  agua  ú  otro  líquido. 
Burabura.    v.    Espumar,    hacer     espuma 
con  frecuencia. — Polvorear. — Derramarse, 
salir  por    agujero    lo  que  está  en  cesto, 
etc.  Ñagbuburabura.  Espumea.  Burabura- 
han  mo  ang  canon  sin  asín.  Polvorea  ó 
echa  sal  en  la  comida. 
Burabgas.  s.  Pescado  pequeño  y  comes- 
tible. 
Burablug.  s.  Enredadera  así  llamada;    su 

fruta  es  azul. 
Burabsug.  s.  Sapo,   escuerzo. 
Burac.    s.    Flor,  rosa — v.  Florecer,  echar 
flores  las  plantas.  Árbol  cuyas   flores  son 
muy  olorosas;   su  madera  es  muy    floja; 
en  otras  partes  llaman   ilang-ilang. 
Burac,  bu racan.   s.   Enredadera   así   lla- 
mada; sus  hojas  puestas  en  infusión  con 


BU 


67 


agua    son    medicina    para    los    pujos  de 
sangre. 

Buracan.  adj.  Árbol  con  flores,  s.  Cule- 
bra que,  dicen,  no  es   ponzoñosa. 

Buracuil.  v.  Perderse  alguna  cosa. — Enre- 
darse el  pié. 

Buracon  nga  lauán.  adj.  Árbol  lauaán 
así  llamado. 

Buragdat.  v.  Ensanchar,  abrir  mucho  los 
los  ojos.  Namumuragdat  an  bactin.  Abre 
mucho  los  ojos  el  puerco. 

Buraghao.  adj.  Color  pardo. 

Buragtoc,  buractuc.  s.  Brujón,  hincha- 
zón. — v.  Padecerla. 

Buragtocay.  s.  Hinchazón  pequeña. — v. 
Padecerla. 

Burahac.  adj .  Cosa  roja,  bermeja,  casta- 
ña, de  color  de  oro,  como  la  espiga  ma- 
dura de  palay. 

Burang.  s.  Odio,  aborrecimiento;  enojo. — 
v.  Odiar,  aborrecer,  enojar. 

Burangdang.  v.  Ensanchar,  abrir  mucho 
los  ojos. 

Buranghauon.  adj.  Mentiroso. 

Buranos.  adj.  Tiempo  achubascado. — v. 
Achubascarse. — adj.  Grueso,  gordo  ó 
abultado. — Cesto  igual  de  ancho  en  el  fon- 
do que  en  la  boca. 

Burao.  v.  Probar,  hacer  la  prueba. — Llenar. 
— s.  Pescado  así  llamado — Coca. — v. 
Echar  coca  para  envenenar  los  peces. 

Buras.  s.  Suciedad  que  se  cría  en  el  pre- 
pucio.— Suciedad  del  aceite  que  se  queda 
como  coagulada. — Aceite  que  sa  ha  pasa- 
do de  las  tinajas  é  ido  al  fondo  de  la  em- 
barcación. 

Buras,  buras  buras.  v.  Llamar  á  uno 
sucio;  palabra  qne  dicen  cuando  se  enfa- 
dan con  uno. 

Buras  buras.  v.  Burlarse  de  uno  con  bro- 
ma pesada. 

Burasa.  s.  Planta  silvestre  así  llamada. 

Burasotl.  adj.  Sucio,  hediondo;  es  palabra  . 

fea. 
Buras-ong.  v.  Derramar  de  golpe;  correr 
agua    ú  otro  líquido  por  la  cara  cuando 
se  bebe. 
Burauas.  v.  Salir  con  fuerza  agua  ú  otro 

líquido. 
Burauis.  adj.  Coco  que  tiene  colorada  la 

hoja  y  el  bonote. 
Burauit.  v.  Derramarse,  salirse  •  por  algún 
agujero.— Escupir  como  rociando  con  la 
saliva. 
Burauotl.  adj,  Cenagal,  sitio  con  agua,  que 
en  tiempo  de  lluvia  se  llena  y  tiene  corrien- 
te, y  en  tiempo  de  sol  se  seca  ó  merma, 


68  BU 

y  se  puede  coger  fácilmente  el  pescado 
que  haya. 

Buray.  s.  Espuma  de  sal;  lo  fofo  de  la  sal 
piedra  en  el  centro. — Especie  de  sal  de  la 
mar  pegada  en  los  agujero  de  las  pie- 
dras. 

Buri.  s.  Palma  así  llamada.  De  dicha  pal- 
ma sacan  vino,  que  llaman  alasio  sa  buri, 
y  de  sus  hojas  hacen  sombreros. — Som- 
brero hecho  de  la  hoja  de  la  palma  büri 
ú  otra  semejante. 

Buriburí.  v.  Derramarse,  salirse  líquido 
por  algún  agujero;  derramarse,  salirse  por 
agujero  lo  que  está  en  el  cesto. 

Burías.  adj.  Lo  blanco,  cuando  se  blan- 
quean muchas  cosas  juntas  ó  parecen  blan- 
cas á  la  vista.—  v.  Blanquear  ó  parecer 
blancas  las  cosas. 

Buricat.  v.  Descubrir. — Abrir  los  ojos  con 
los  dedos,  ó  refregándoles. 

BuricbutiC.  adj.  Ave  de  varios  colores. 

Buring.  s.  Suciedad,  mancha. — v.  Man- 
char, ensuciar. 

Buringa.  s.  Overa  ó  sea  la  parte  interior  de 
las  aves  en  donde  se  forman  y  perfec- 
cionan los  huevos. 

Buringit.  v.  Poner  mala  cara,  hacer  ges- 
tos, incomodarse. — s.  Gesto,  mala  cara. 

BuringOIl.   adj:  Cosa  sucia,  manchada. 

Btiringot.  v.  Mancharse  la  cara,  tener  la 
cara  sucia. — s.  Valentía  de  ánimo  para  no 
temer  el  peligro. — Hechizo  para  hacer 
aborrecer. — Hechizar  del  modo  dicho. — 
Enredadera  así  llamada;  su  jugo  exprimido 
se  lo  dan  á  los  perros  de  caza,  y  á  los 
carabaos  cobardes,  para  que  se  hagan  va- 
lientes y   atrevidos. 

BuringOt  tlga  agta.  adj.  Árbol  de  color 
negro  así  llamando. 

Buringotatl.  adj.  El  que  tiene  hechizo  para 
hacer  aborrecer. 

Buris.  s.  Color  de  cualquier  cosa  que  sea. 
— Rayas  rubias  de  los  puercos;  puerco  pe- 
queño aún. 

Burisatl.  adj.  Puerco  pequeño  aún. 

Buris  buris,  burisburisay.  adj.  Puerco 
pequeño  aún. 

Burit.  v.  Herir  sin  querer. — Romper  inad- 
vertidamente alguna  cosa. — Filigrana  ó 
granitos  de  oro  que  ponen  en  los  adornos. 
— v.  Poner  lo  dicho. 

Burlat  Ó  budlat.  v.  Abrir  ó  ensanchar  los 
ojos. 

Buruc-an.   s.  (De  buca).  Canto  ó  corte 

de  libro,  opuesto  al  lomo. 
Burud.  adj.    Preñada. — v.  Estar  preñada; 
palay  con  fruta,  pero  envuelta  aún  en  la 
hoja. 


BU 

Buruhisan.  adj.  (De  buhis).  Aquel  á 
quien  se  paga  tributo,  canon  ú  otra  cosa. 

Burungan.  s.  Bejuco  así  llamado. 

Busa.  parí.  Por  tanto,  por  eso,  por  lo  mis- 
mo, en  vista  de. 

Busá.  v.  Alzar  la  voz  ó  dar  voces  el  que 
se  irrita  ó  reprende  dando  voces,  alboro- 
tar dando  voces.  Nagbibinusá  siya.  Albo- 
rota dando  voces.  Guinbusáan  co  siya.  Le 
hablé  alto. 

BusabUS.  v.  Bailar  despacio. — Tocar  en  al- 
guna parte  cuando  están  bailando. 

Busag.     adj  Cosa  blanca. — v.    Blanquear. 

Busaganay.  adj.  Palay  fino  así  llamado. 
Pescado  pequeño  y  comestible. 

Busag  busag.  adj.  Cosa  algo  blanca. — s. 
Clara  de  huevo. 

Busaing.  s.  Fruta  del  árbol  baejao;  es  co- 
mestible. 

Busale.  v.  Quitar  el  canto  de  la  madera 
que  se  labra  ú  otra  cosa. — s.  Estaca  grue- 
sa que  clavan  á  la  orilla  ó  esquina  de  la  se- 
mentera. 

Busatlgsatlg.  s.  Hinchazón  que  no  revien- 
ta, ni  forma  ojo,  y  se  disuelve. 

Bus-ao.  s.  Estangurria,  enfermedad  en  la 
vía  de  la  orina  cuando  esta  gotea  frecuen- 
temente y  á  pausas. — v.  Padecer  dicha 
enfermedad. 

Busasaua.  s.  Culebra  muy    venenosa. 

Busay.  adj.  Cosa  algo  blanca. — v.  Blan- 
quear algo  alguna  cosa. — adj.  Cosa  des- 
tapada, descubierta. — v.  Destapar,  descu- 
brir.— s.  Canal  por  donde  corre  el  agua. 
— Agua  que  se  despeña  de  lo  alto.— Cor- 
riente de  agua  por  terreno  inclinado,  como 
la  que  baja  de  monte. 

Buscag.  v.  Abrir  la  flor,  abrir  el  zurrón 
que  precede  á  la  fruta. — Desparramar,  es- 
parcir, desatar,  desenvolver.  Dilatarse  lo 
condensado. 

Buscay.  s.  Caracoles  blancos  y  vistosos. 
— v.  Jugar  ó  divertirse  con  ellos. 

Buscayotl.  s.  Sitio  donde  hay  muchos  ca- 
racoles buscay. 

Busdac.  v.  Derramar,  caerse  lo  que  se  lle- 
va envuelto,  etc. 

Busdang.  v.  Abrirse  flor,  herida  ú  otra 
cosa. 

BusgaO.  v.  Abrir,  ensanchar'  los  ojos. 

Busi,  v.  Abrir  el  maíz  para  ver  si  está  en 
sazón;  abrir  ó  separar  el  cabelló  de  la  ca- 
beza para  que   aparezca  el  cutís. 

Busiag.  v.  Desperdiciar;  derramar. 

Busila.  s.  Mella  en  el  filo  de  arma  blanca. 
— Podredumbre  en  el  corazón  ó  interior 
de  los  árboles  y    plantas. 


BU 

Bu  SÍ  si.   v.   Abrir,  descubrir,  destapar  una 

cosa  para  verla. 
Buslac.  v.  Salir  el   sol  ó  la  luna. 
Buslong.  v.  Mirar  bien,  mirar  cara  á  cara, 

de  hito  en  hito. 
Busot.  v.  Ahuyentar  el  puerco,  espantarle. 
Busngad.  v.  Preguntar,  hablar  en  presencia. 
Bus-uac.  v.  Espigar  ó  salir  del  zurrón  la 
espiga.  Nagbubus-uac    ná  an  iyo  humay. 
Ya  espiga  vuestro   palay.— Abrir  ó  abrir- 
se postema. 
Bus-uang.  v.  Destrozar,  abrir  boca  ó  sa- 
lida; deshacer  ó  romper  el  agua  la  presa. 
— Prorrumpir,  romper  á  reir,    llorar,  etc. 
Guinbus-uang  san  bactin  an  alad.  El  puer- 
co ha  destrozado  la  cerca. 
Busya.  adj.  Cosa  muy  llena,  llenar. 
Buta.  adj.  Ciego;  tuerto.— s.  Cegar,  perder 
la    vista;    estar  tuerto.  Buta  ná  acó.    Ya 
soy    ciego.    Buta  acó  sa  luyo  nga  mata. 
Soy    tuerto.  An  taguc  san  lipata  an  na- 
cabuta  sa  acón.     La  rebina  del  árbol  li- 
pata es  la  que  me  ha  cegado.   Nagpapa- 
cabuta  si  ya.  Se  finge  ciego. 
Buta  buta.  s.  Marisco  así  llamado;  es  co- 
mestible. 
Butac.  v.  Abrir,  rajar,  agrietarse  la  tierra 

ú  otra  cosa. 
Butacal.  s.  Verraco. 

Butad.  v.  Poner  ó  estar  mucho  tiempo  al 
sol;  insolar,  enfermar  ó  morir  de  insola- 
ción.— Tirar  hacia    sí    de  cordel    ú  otra 
cosa;  tirar,  arrastrar,  llevar. 
Butag.    adj.    Apartado,    separado    de  los 

otros. — v.  Apartar,  separar. 
ButagtUC.;.  Espinazo. 
Butal.  s.  Mentira.— v.  Mentir.— ¿^'.  Cosa 

falsa,  contrahecha,  aparente. 
Butal  butal.  v.  Mentir,  andar  mintiendo, 

engañar. 
Butalag.  v.  Poner,  Colocar  de  repente  al- 
guna cosa. 
Butalatl.  adj.  Engañado,  á  quien  han  he- 
cho creer  mentira. 
Butalon.  adj.  Mentiroso,  que  engaña. 
Butaluan.  v.  Soltar. 
Butanding.  s.  Especie  de  tiburón    ancho 
y  planudo;  es  de  color  negro  y  venenoso. 
Butang.  v.  Poner,  colocar,  depositar,  asen- 
tar  una  cosa. — adj.  Cosa  cualquiera  con- 
siderada   en  abstracto.  Ibutang  mo  dida 
an  salapi.  Pon  ahí  el    dinero.    Ibinutang 
co  didi  an  acón  calo.  Puse  aquí  mi  som- 
brero. Nagbubutang  pá  lá    sira  san  mga 
pagbo.  Están  colocando  los  quilos, 
Butang,  butang  butang.  v.  Imputar,  le- 
vanta falso  testimonio. 
Butaric.  adj.  Puerca  preñada  y  de  grande 
9 


BU  69 

barriga. — Persona   muy  repleta,  de  gran- 
de vientre. — Cosa  hinchada  y  llena,  como 
vela  de  embarcación  con  el  viento.— Bar- 
rigón, barrigudo. 
Butas.  v.    Desasir,    despegar,^  desunir,  se- 
separar. — adj.  Cerdo  de  unas  cinco  á  ocho 
gantas  de  carne. — v.    Desfallecer,  morir. 
— adj.  Extraño,  extranjero,  que  no  tiene 
parientes  en  el  pueblo. 
Butauan.  v.    Atravesar,    pasar    de  largo 
-    sin    detenerse. — Partir,    salir,   dirigirse  á 
alguna    parte. — Soltar    lo    que    se  tiene 
agarrado. — Flotar,  ir  sobre  el  agua. 
Butay.  j.  Aluvión,  bajo  de  arena  ó  cieno 

en  río. — Estirarse  como  la  culebra. 
Butay,  butay  butay.  v.  Vacilar;  dudar. 
Butay  butay.  s.    Montecitos  de  arena  ó 

cieno  en  playa  ó  río. 
Bfutbot.  s.  Sieso,  ano. 
Butco.  s.  Insecto  así  llamado.  Pescado  pe- 
queño y  comestible. 
Butcon.  s.    Brazo,    miembro    del    cuerpo 
que    comprende    desde  el  hombro   á   la 
extremidad  de  la  mano. 
Butha.  v.  Pasar  por  medio,  penetrar  por 
espesura,   ó  por  donde  hay  mucha  gente. 
Butho.  v.  Salir,   brotar. — Aparecer,  pare- 
cer, dejarse  ver. — Llegar  el  menstruo  á 
las  mujeres. 
Buti.  s.  Erisipela,  inflamación  del  cutis  for- 
mando ronchones.    Es  pegajosa.  La  hay 
de  co!cr  encendido,  que  se  llama  cugui- 
tahon;  y  de  color  blanco,  que   se    llama 
halauihauon.—v.  Tener  ó  padecer  dicha 
enfermedad. 
Butibut.  v.  Sacar  de  bolsa  ó  caja  alguna 
cosa. — Derramarse,  salirse  por  agujero  lo 
lo  que  está  en  el  cesto. 
Buti  buti.  s.  Erisipela  benigna — v.    Hur- 
gar postema  ó  grano  para  que  reviente; 
hurgar  para  sacar  espina  ú  otra  cosa. — 
fig.  Provocar,  instigar,  incitar. — s.  Princi- 
pio de  riña,  pleito  ú  otra  cosa. 
Butica.  v.  Descubrir,  manifestar. 
Butictic.  adj.    Planta    que  principia  ya  á 

echar  la  espiga  ó  vaina. 
Butig.  s.  Tubérculos  ó  cabezuelas  de  raiz 
ba^ong  y  apañ,  y  son  las  que  se  plantan. 
Butíhon.  adj.   Que  tiene  ó  padece  la  en- 
fermedad llamada    buti. 
Butingon.  adj.    Ave    de    color    blanco  y 

negro. 
Butiric.  adj.  Puerca  preñada  y  de  grande 
barriga. — Barrigón,  barrigudo.— Cosa  hin- 
chada y  llena,  como  vela  de  embarcación 
con  el  viento. 
Butiyoc.  adj.  Cesto  de  hojas  de  palma, 
de  cuello  estrecho  y  angosto. 


lo 


Btr 


Blltiyocay.  adj.  Cesto  pequeño  de  hojas 
de  palma,  de  cuello  estrecho  y  angosto. 

Butlao.  v.  Fatigarse;  cansarse. ~s-  Can- 
sancio,  fatiga.  Binubutlao  acó.  Estoy  can- 
sado. Nabubutlao  siya.  Se  fatiga. 

Btltlug.  v.  Tener  ojos  grandes,  abultados 
ó  sobresalientes. — adj.  De  ojos  grandes, 
abultados  ó  sobresalientes. 

Blltlogatl.  adj.  De  ojos  grandes,  abulta- 
dos ó  sobresalientes. 

Bllttlga.  s.  Centro,  medio. — v.  Poner,  co- 
locar en  medio  ó  centro. — Estar  en  me- 
dio ó  centro.  Sa  butnga  sa  salug.  En  me- 
dio del  río. — Ibutnga  i  ton.  Pon  eso  en 
el  medio.  Nabubutnga  siya.  Está  en  el 
medio. 

Blltua.  v.  Sacar  del  agua  la  nasa  ó  chin- 
chorro. Tibutua  acó  san  bolo.  Voy  á  sol- 
ear la  nasa. — adj.  El  corot  cuando  está 
mojado,  pero  ya  sazonado  para  poderse 
comer. — v.  Coger  ó  sacar  el  ccrot  del  agua. 

Buya.  v.  Reservar,  guardar,  destinar.  Pa- 
pagbuyaha  acó  sin  usa  nga  opo.  Reserva 
para  mí  una  calabaza. — Querer,  estimar. 
— adj.  Querido,  estimado,  destinado.  Buya 
ca  sa  Dios,  cay  binugnaan  ca  sin  buo- 
tan  nga  anác.  Eres  querido  de  Dios, 
porque  te  ha  concedido  un  hijo  prudente. 
— adj.  Fruta  tierna  y  que  aun  no  está 
formada. 

Buya,  buyabuya.  s.  Señal  de  cosa  aco- 
tada con  armas  ú  otra  cosa  para  que 
otro  no  se  la  apropie,  como  hacen  con 
los  panales  que  encuentran  en  los  mon- 
tes.— v.  Señrlar  así  la  cosa. 

Buy-ac.  s.  Patada,  puntapié. — v.  Patear, 
dar  patadas;  dar  puntapié. 

Buyag-yag.  v.  Manifestar,  publicar,  decir 
algo  en  público. — adj-  Cosa  patento, 
pública,  manifiesta. — v.  Poner  de  mani- 
fiesto ó  en  público  alguna  cosa.  Pagbu- 
tang;  pagasoy  sa  bisan  ano  sa  caday-gan. 

Buyatl.  s.  El  bajo  vientre;  barriga  grande. 

Buyan  buyan.  v.  Trabajar  poco  y  de  ma- 
la gana. — Andar  ocioso,  vagar  de  una  par- 
te á  otra. — Diferir,  dilatar  de  un  día  pa- 
ra otro. 

Buyanatl.  adj.  Barrigudo. 

Buyanon.  adj.  Barrigudo. 

Buyang.  u.  Dar  vueltas  en  las  manos  cer- 
radas á  las  monedas  ó  á  otra  cosa  y  dejar- 
las caer  en  el  suelo. — Echar  suerte  para 
saber  quien  es  mano. — Perder  en  el  juego 
de  medios  cocos;  que  consiste  en  tomar 
una  chireta  y  con  ella  dar  á  la  que  está 
puesta  en  el  suelo  boca  abajo,  y  si,  al  darla, 
queda  alguna  de  ellas  boca  arriba,  pierde 
el  que  juega,  y  si  quedan  boca  abajo,  ga- 


na  y  sigue  tirando. — Jugar  ó  enredar  á 
los  caracoles. 

Buyailgao.  s.  Especie  de  mosquito  pe- 
queño. 

Buyangay.  s.  Juego  de  niños  á  los  cara- 
coles ó  con  chiretas. — Jugar  divertirse  á 
lo  dicho. 

Buyas,  v.  Errar,  no  dar  al  objeto.. 

Buyay.  s-  Barriga  grande. 

Buyayao.  v.  Maldecir,  decir  palabras  ma- 
las.— s.  Maldición.  ¿Ano  nga  pinatnumu- 
yao  mo  acó?  Por  qué  me  maldices?  An 
ipinamumayao,  an  iguinpamumuya\  ao  co 
dimo,  cay  imo  acó  quinangauatan  san 
caris  co.  Te  maldigo,  porque  me  has 
robado  mi  puñal. 

Buyayofl.  adj.  Barrigudo. 

Buyhao.  v.  Salir  ó  verse  el  zurrón  que  pre- 
cede á  la  fruta  de  plátano,  coco  y  otras. — 
adj.  Fruta  un  poco  colorada.  An  bonga 
nga  mapulapula  sin  guti. 

Buyo.  s.  Betel,  planta  trepadora,  sus  ho- 
jas, hendidas  en  la  base,  aguzadas  y  con 
los  nervios  medio  esparcidos,  tienen  cier- 
to sabor  á  menta  y  sirven  á  los  naturales 
para  la  composición  del  mamón.  Hay 
varias  clases,  y  las  más  usadas  son  las 
siguientes.  Guibuyoi. — Ticom. — Caninga- 
gon. —  Cagaang. — Cagascas. —  Snguiauan-. 
— Labilad — Cagopcop. — Culang  sa  bay- 
bayon. 

Buyobuyohan.  s.  Abertura,  rendija.—?/. 
Dar  á  uno  viento  ó  agua  que  entra  por 
abertura. 

BuyOC.  v.  Arquear,  doblegar,  encorvar. — 
Andarse  cayendo,  el  que  se  levanta  aton- 
tado ó  medio  dormido. — Inclinar,  ladear. 

BuyOC  buyoc.  v.  Andar  alrededor;  remo- 
linar;   vacilar. 

BuyOCO.  s.  Flemón,  agalla,  tumor  en  la 
boca  ó  garganta. — v.  Tener  ó  padecer  di- 
cha enfermedad. 

BuyOCOOtl.  adj.  Que  tiene  ó  padece  flemón 
ó  agalla. 

Buy-Od.  adj.  Cosa  entera  y  sana.  Pangu- 
ha  sin  dahon  ngan  pilia  an  buy-od-  Coge 
hojas  y  escoge  las  enteras  y  sanas. 

Buyog.  v.  Mecer,  mover,  bambolear. — 
Acompañar. — s.  Abejarrón.  Nabubuyog 
an  tuna.  Se  mueve  la  tierra.  Nabuyog  siya 
can  Pedro.  Acompañó  á  Pedro. 

Buyogun.  adj.  Ave  así  llamada  por  el  ma- 
tiz particular  de  sus  plumas 

Buyon.  s.  Ladrón,  pirata. — v.  Robar;  pira- 
tear.— Árbol  con  algunas  hojas  blancas; 
sus  hojas  tiernas  sirven  de  verdura  al  bisa- 
ya;  su  fruta  no  se  come.  El  zumo  de  la 
raíz  de  dicho  árbol,  dice  el  bisaya,  ador- 


BU 

mcrce  á  Jas  culebras  y  facilita  el  cogerlas, 
refregando  dicha  raíz  entre  las  manos. 
Las  raspaduras  de  la  tal  raíz  humedeci- 
das con  agua  caliente  y  exprimiéndolas,  ó 
puestas  sobre  las  quemaduras,  las  cura 
maravillosamente. 

BuyongCOt.    v.  Encogerse,  encorvarse. 

Buyong  nga  agta.  s.  Árbol  de  color  ne- 
gro. 


BU 


71 


Buy-on.  v.  Componer  rotura  ó  abertu- 
ra con  betún  hecho  de  cal,  brea  y  aceite. 

Buyong.  s.  Potra.—  v.  Tener  ó  padecer  di- 
cha enfermedad,  hincharse  las  partes. — 
Desatinar,  andar  perdido,  perderse. 

Buyungao.  s.  Palma  así  llamada;  su  cogo- 
llo se  come,  pero  no  su  fruta. — Mosca  de 
color  verde. 

Buyongon.  adj.  Potroso. 


C 


CA 

Ca.  nominat.  pron.  Tú.  Se  pospone. — Liga- 
dura en  los  numerales.  ¿Quinadto  ca  ná? 
¿Has  ido  ya?  Quinaon  ca  ná.  Ya  has  co- 
mido.—  Usa  ca  gatus.  Ciento.  Duha  ca 
tauo.  Dos  hombres. 

Caabac-han.  s.  (De  abacá).  Plantío  de 
abacá;   sitio  donde  hay  abacá. 

Caalat.  s.   Sabor  á  sal. 

Ca-ang.  v.  Andar  con  las  piernas  abiertas. 
— adj.  Perniabierto;  especie  de  cesto  don- 
de se  guarda  la  carne,'  etc. 

Ca-ang  ca-ang.  v.  Andar  con  las  piernas 
abiertas. 

Caapóhan.  s.pl.  (De  apo).  Nietos,  nietas. 

Caapóyan.  s.  pl.  (De  apoy).  Abuelos, 
abuelas. 

Caaram.  s.  (De  aram).  Sabiduría;  ciencia. 

Caaringasa.  s.  (De  aringasa).  Vocerío, 
gritería,  clamor,  algazara. 

Caauíl.  s.  (De  auil).  Deseo,  apego,  in- 
clinación,  estimación,  amor,  cariño. 

Caba.  v.  Abarcar,   abrazar. 

Caba  caba.  s.  Mariposa  grande  asi  lla- 
mada. 

Cabá-an.  s.  Árbol  de  hojas  algo  grandes 
así  llamado;  su  fruta  se  come. 

Cabaan.  s.  Cesto  ó  canasto  pequeño. 

Cababalic-dan.  (De  balicad).  Contrahaz, 
revés  ó  parte  opuesta  á  la  haz  en  la  ropa 
ó  cosa  semejante. 

Cababay-han.  s.  (De  babaye).  Mujer, s, 
niñas;  hembras. 

Cababayenan.  s.  (De  babaye).  Mujeres, 

niñas. 

Cababay-nan.  s.  (De  babae).  Mujeres, 

niñas. 

Cababtoan.   s.    (De   bato).    Pedregal, 

piedras,   sitio  donde  hay  piedras. 
Cabac.  s.  Árbol  de  hojas  anchas  y  largas 

así  llamado;  su  fruta  no  se  come. 
Cabad  cabad.  v.  Deslumhrar,   turbarse  la 

vista. — Trasponerse,  ocultarse  de  la  vis- 


CA 

ta,  desparecer  como  el  relámpago. — Vol- 
ver los  ojos. 

Cabad-an.  s.  (De  bara).  Felicidad,  di- 
cha,   bienaventuranza. 

Cabag.  v.  Temblar.  Guinquiquinabag  acó. 
Estoy  temb'ando. — Tiritar. — s.  Ocupa- 
ción, obra,  oficio. 

Cabagac-yan,  cabagaquian.  s.  (De  ba- 
gacay).  Cañaveral  ó  sitio  donde  hay 
cañas  que  llaman  bagacay. 

Cabagan,  carabagan.  adj.  (De  cabag). 
Persona  diligente  ó  que  sabe  muchos 
oficios- 

Cabagsay.  s.  (De  bagsay).  Hermosura, 
preciosidad. 

Cabagsayan.  s.  (De  bagsay).  Hermo- 
sura, preciosidad. 

Cabahong.  s.  Llaga  ó  postilla  principal  de 
las  bubas,  y  es  como  madre  de  las  demás. 

Cabahongon.  adj.  Llagado  de  bubas,  que 
tiene  grandes  llagas. 

Gabán,  s.  Arca,  caja,  baúl,  cofre.  An  ca- 
bán  ni  Noé.  El  arca  de  Noé.  Ñauara  an 
acón  caban.  Se  ha  perdido  mi  arca. 

Caban  caban.  s.  Arca  pequeña,  cajuela. 
— Culebra  ponzoñosa  así  llamada. 

Cabang.  adj.  Animal  pío,  con  manchas 
blancas,  castañas  ó  negras. — Persona 
que  en  el  cutis  tiene  lo  que  suele  lla- 
marse paño  ó  manchas  blancas. 

Cabanggui.  s.  Palay  fino  así  llamado. 

Cabantugan.  s.  (Debantug).  Fama. 

Caban  tugan  nga  panorondon.  Blasón 
hereditario.  • 

Cabanuáan.  s.  Selva,  montes;  sitio  de 
muchas  yerbas.— Naciones  ó  reinos. 

Cabaong.  s.  Gallinero. — Vasar. — Choza 
como  sombrajo  que  no  tiene  harigues, 
y  los  quilos  descansan  en  tierra. — v.  Ha- 
cer dicha  choza. 

Cabarauan.  (De  barao).  Insectos  que 
se  llaman  barao,  y  se  parecen  á  la  araña. 


72 


CA 


Cabarauan.  s.  Árbol  cuya  madera  des- 
pide buen  olor  al  quemarla. —  Bebida  que 
hacen  cociendo  la  corteza  de  dicho  ár- 
bol, y  cuando  ha  mermado  la  mitad, 
mezclan  aquella  agua  que  ha  quedado 
con  otra  tanta  miel,  y  es  bebida  fuerte 
y  de  regular  gusto. 

Cabasi.  s.  Pescado  pequeño  y  volador;  es 
muy  sabroso,  y  de  muchas  espinas. — Ár- 
bol así  llamado;  su  fruta  es  comestible, 
grande  y  agria,  y  con  ella  se  da  á  la 
ropa  al  lavarla. 

Cabatid.  s.  (De  batid).    Experiencia. 

Cabatiratl.  (De  batid).  Experiencia. 

CabatO.  s.  Gauay  así  llamado. 

Cabay.  s.  Haba  silvestre  y  comestible  que 
nace  en  las  playas.  Baga  nalalaga  ná  nga 
cabay.  Se  dice  del  ciego,  porque  se  le 
vuelven  los  ojos  blancos,  á  semenjanza 
del  haba  cabay,  que  se  pone  también 
blanca  cuando  está  cocida. 

Cabayero.  s.  Arbusto  que  en  Botánica  se 
llama  Poinciana,  muy  hermosa;  y  según 
el  vulgo,  Rosas  caballeros. 

Cabaysay.  s.  (De  baysay).  Preciosidad, 
hermosura. 

Cabaysayon.  s.  (De  baysay).  Preciosi- 
dad, hermosura. 

Cabcab.  v.  Escarbar;  cavar  en  tierra. — s. 
Yerba  que  nace  en  los  cuerpos  de  los 
árboles  y  se  pega  á  ellos  como  yedra. 
— v.  Agarrarse  la  iguana  ú  otro  animal 
como  ella. — Llevarse  la  mar  ó  avenida 
la  arena  ó  tierra,  irla  comiendo  ó  soca- 
vando. 

Cabcabon.  adj.  Yerba  que  nace  en  los 
cuerpos  de  los  árboles  y  se  pega  á  ellos 
como  yedra. 

Cabhal.  s.  Presunción;  atrevimiento;  ardid; 
prueba. — v.  Aspirar  ó  pretender,  intentar. 

Cabido,  s.  (De  bido).  Tristeza,  senti- 
miento. 

Cabidoatl.  s.  (De  bido).  Tristeza,  sen- 
timiento. 

Cabiba.  v.  Llevar  á  cuestas  alguna  cosa 
amarrada  á  los  hombros. 

Cabíg.  v.  Remar  atrayendo  el  agua  hacia 
sí. 

Cabil,  Cábil  cabil.  v.  Bambolear,  menear 
lo  ¿fue  está  colgado. 

Cabilanggo.  s.  (De  bilanggo).  Prisión. 
Tal-uas  ná  san  cabilanggo  san  lauas.  Li- 
bre ya  de  la  prisión  de  la  carne. 

Cabilao.  s.  Murciélago  grande  así  llamado. 

Cabilay.  v.  Llevar  á  cuestas  la  carga  sus- 
pendiéndola sobre  los  hombros  con  be- 
juco ú  otra  cosa. — s.  Banda,  cordel  ó 
lo  que  sea,  con  que  se  lleva  la  carga  á 


CA 

cuestas  suspendiéndola  sobre  los  hombros. 
Banda  ó  cinta  de  espada  cuando  se  po- 
ne á  través  del  hombro. 

Cabilingan.  s.  (C).  Dificultad,  impedi- 
mento, estorbo. 

Cabilotan.  (De  bilot).  Cañada. 

Cabinoc-tan.  s.  (De  bOCOt).  Personas 
retiradas  que  no  sakn  de  casa. — Princi- 
pales, principalas. — Plátano  así  llamado. 

Cabinquilatl.  adj.   Tierra  estéril,  erial. 

Cabit.  v .  Estar  pendiente  ó  colgada  alguna 
cosa. — Coger,  alcanzar  alguna  cosa  con 
gancho. — Quedar  el  pescado  preso  en  el 
anzuelo.  Encontrarse  ó  tropezar  con  al- 
guna cosa. 

Cab-lang,  cab-langan.  s.  (De  bulang). 
Anchor,  anchura  de  edificio,  etc. 

Cablas,  adj.  Cosa  corta,  falta,  que  no  lle- 
ga.— v.  Faltar,  no  alcanzar,  no  llegar. 
Quinablas  cami  san  balón.  Nos  faltó  la 
vianda.  Nacablas  ca  dao.  Has  llegado 
tarde. 

Cablit.  v.  Tocar  guitarra,  arpa  ó  cosa 
semejante. — -Tocar,  tentar. — -s.  Pedazo 
de  cuerno  ó  de  concha  de  tortuga  con 
que  tocan  la  guitarra  ó  arpa. 

CablUS.  adj.  Cosa  escasa,  corta,  que  no 
alcanza. 

CabÓ.  s.  Caña,  caldero,  casco  de  coco  pa- 
ra sacar  ó  tomar  agua. — v.  Sacar  el  agua 
con  lo  dicho. 

Cabo.  s.  Persona  que  manda  ó  va  vigi- 
lando á  otras,  y  es  como  caporal. 

Cabocabo.  v.  Sacar  con  frecuencia  agua 
de  tinaja  ú  otra  parte  con  caña,  caldero 
ó    casco   de  coco,  que  usan  como  vaso. 

Cabobot.  s.  Marisco  de  color  encarnado  y 
blanco. 

Cabonot.   s.    Tránsito,  paso,  muerte. 

Cabonyog.  s.  Hilera,  renglón.  Usa  ca- 
bonyog.   Un  renglón- 

Cabuao.  s.  (De  buao).  Vanidad,  poca 
duración,  ó  inutilidad  de  las  cosas. 

Cabucab.  v.  Cavar;  escarbar. — Estar  ó 
venir  floja  una  cosa. — s.  Hueco  en  árbol; 
agujero. — adj.  Lo  ancho  y  desproporcio- 
nado de  una  cosa. 

Cablld.  v.  Asirse,  agarrarse  como  la  ye- 
dra ó  enradadera;  enroscarse. 

Cabudlay.  s.  (De  budlay).  Fatiga,  can- 
sancio, trabajo. 

Cabudlayan.  s.  (De  budlay).  Fatiga, 
cansancio,  trabajo. 

Cabllg.  s.  Murciélago  grande  y  de  mal 
olor.  Se  cuelga  boca  abajo  de  las  ramas 
de  los  árboles,  y  cuando  opera,  tórnale 
á  caer  sobre  el  cuerpo,  y  por  esto  dice 
el  bisaya:  bá  maiti  an  cabug,  amoy  it-han 


CA 

an  iya  lauas. — Cuando  uno  pone  faltas  á 
otro,  teniéndolas  él  mismo,  dicen:  dao 
naiti  nga  cabug:  el  que  al  cielo  escupe,  en 
la  cara  le  cae. — Cuando  dicho  murciélago 
pare,  se  le  agarran  los  hijuelos  al  pecho 
ó  vientre,  y  no  los  suelta,  sino  cuando 
pueden  ya  volar.  Dao  naghahambin  nga 
cabug.  Se  dice  de  los  que  en  consiguiendo 
un  duro,  lo  atan  con  siete  nudos. — Dao 
nagpili  nga  cabug.  Se  dice  de  los  que 
escogen  mal,  por  pensar  que  era  aquello 
lo  mejor.  Baga  hinoronan  sin  cabug  ini 
nga  balay:  ó  baga  guinhahaponan  sin  ca- 
bug ini  nga  balay.  Se  dice  de  la  casa 
hedionda  ó  sucia. 

Cabugat.  s.  (De  bug-at).  Pesadez,  pe- 
santez. 

Cabllgauan.  s.  Caña  de  varios  colores  y 
de  mucha  consistencia. 

CabUgliason.  s.  Lucero  ó  estrella  de  la 
mañana. 

Cabul,  v.  No  alcanzar  lo  que  se  persigue, 
ir  al  a'cance,  seguir  la  pista. 

Cablllay.  s.  Cera  del  insecto  que  llaman 
quiuot.  Usan  de  esta  cera  las  tejedoras 
para  untar  un  palo  que  les  sirve  como 
de  enjulio  para  que  la  tela  pegue  en  él, 
y  no  resbale. — v.  Darse  á  algo,  estar  ape- 
gado ó  aficionado  á  alguna  cosa. 

Cabul  Cabul,  v.  Estar  cerca  de  ser  co- 
gido el  que  huye,  ir  en  su  alcance,  se- 
guirle la  pista. 

Cabulig.  s.  (De  bulig).  Ayuda,  protec- 
ción. 

Cabuloran.  s.  (De  bolod).  Cuesta,  cues, 
tecita,  montículo. 

Cabun.  s.  Caja  en  que  guardan  las  muje- 
res sus  vestidos  y  alhajas. 

Cabung  cabung.  v.  Bambolear,  menear, 
mover. 

CabUOtan.  s.  (De  bUOt).  Prudencia,  ra 
zón,  discreción. 

Cabuotanan.tfí//.  Los  prudentes, discretos. 

Caburud.  s.  (De  burud).  Preñez. 

Caburut-on.  s.  (De  buot).  Voluntad,  pa 
recer. 

Cabus.  adj.  Falto,  escaso. — Faltar,  esca- 
sear, no  alcanzar. 

Cabus  cabus.  adj.  Cosa  corta,  falta,  que 
no  llega. — Por  poco. — v.  Escaparse  de 
las  manos.  * 

Cabusag.  s.  (De  busag).  Blancura. 

Cabut.  v.  Revolver,  ensuciar,  enturbiar  el 
agua. — adj.  Cosa  enturbiada,  sucia,  re- 
vuelta. 

Cabuta.  s.  (De  bUta).  Ceguedad,  ceguera. 

Cabutang.  s.  (De  butang).  Posición, 
estado. 


CA 


73 


Cabutho.  s.  Camote  así  llamado. 

Cabra,  s.  Pié  de  cabra  ó  barra  de  hierro. 

Cab-tang.  s.  (De  butang).  Estado,  po- 
sición, clase. — Costumbre  ó  propiedad  de 
la  cosa. 

Cab-tangan.  s.  (De  butang).  Estado,  po- 
sición, clase. — Costumbre  ó  propiedad  de 
la  cosa. 

Cabuy,  cabuy  cabuy.  v.  Bambolear,  me- 
near, mover. 

Cabya.  v.  Tirar  de  cordel  ú  otra  cosa. 

Cácá.  v.  Escarbar.— Cosa  mal  tejida- 
Raíz  comestible  pasada  ó  mala. 

Cacablas.  s.  (De  cablas).  Falta,  escasez, 
defecto  ó  privación  de  alguna  cosa. 

Cacablas  sin  cahimoan.  s.  (De  cablas 
y  himo).  Falta  de  posibilidad  en  las 
cosas. 

Cacablas  sin  catumanan.  s.  (De  ca- 
blas y  tuman).  Defecto  en  las  cosas 
para  poder  ser  hechas. 

Cac-ac.  v.  Cacarear  la  gallina.  Nagcac-ac 
an  manuc  Cacarea  la    gallina. 

Cacac,  pangacac.  v.  Cantar  el  brujo  de- 
noche. 

Cacalangan.  (De  calang).  Cañada. 

Cacalauan.  s.  (De  cálao).  Multitud  ó 
muchas  aves  que  llaman  cálao. 

Cacano.  adv.  t.  Cuando.  (Se  usa  en  pre- 
térito). ¿Cacáno  ca  abut?  ¿Cuándo  llegaste? 

Cacanug.  s.  Mariposa  grande,  de  color 
pardusco. — Gusano  que  hace  su  capullo 
con  fibras  iguales  á  la   seda. 

Cacap.  v.  Explorar,  reconocer,  tomar  no- 
ticia de  lo  que  hay;  hallar  algo  el  explo- 
rador.— Llegar  á  alguna    parte. 

Cacas,  v.  Arañar.— Quitar  la  obra  muer- 
ta de  la  embarcación. — Destechar.  Lle- 
varse el  viento  alguna  cosa. — Desparecer 
ó  deshacerse  la  nube.— Mudar,  caerse  el 
pellejo.  Nagcacacas  an  oding  san  banig. 
El  gato  está  arañando  el  petate.  Guinea- 
cacas  ná  namon  an  tinalapí.  Ya  hemos 
quitado  la  obra  muerta  del  tinalapí.  Qui- 
nacasan  san  baguio  an  singbahan.  El  ba- 
guio destechó  la  iglesia.  Nacacas  na  an 
dampug.  Ya  se  deshizo  la  nube.  Nacaca- 
san  san  panit  an  ayam.  Se  le  ha  caído  el 
pellejo  al  perro. 

Cacau.  s.  Árbol  de  cacao  y  su  fruta. 

Cacacauan.  s.  (De  cacau).  Plantío  de 
cacao. 

Cacauayanan.  s.  (De  cauayan).  Caña- 
veral, cañizar,  sitio  poblado  de  cañas. 

Cacay.  s.  Marisco  pequeño  y  redondo  así 
llamado. 

Cacha,  v.  Escarbar  la  gallina. 

Cacolop.  adv.  t.  Ayer,    el  día  de  ayer. 


74 


CA 


Cacristianosan.    s.   (De   cristianos). 

Cristiandad,  ó  sea  el  gremio  de  los  fieles 
que  profesan  la  religión  cristiana. 

Caculangan.  s.  (De  culang).  Falta,  de- 
fecto.- 

Caculangan  sin....  s.  Defecto  de... 

Cacundian.  s.  Chifladura  ó  engaño  ridí- 
culo en  que  uno  cae  por    descuido,   etc. 

Cacurayan.  adj.  Tierra  estéril. 

CacuH.  s.  (De  CUri).  Dificultad,  trabajo, 
pena. 

Cacurian.  s.  (De  CUri).  Dificultad,  em- 
barazo,  peligro. 

Cada.  /'.  Estar.  An  amon  caruyag  nga 
macada  siya  guihapon  sa  iino.  Nosotros 
queremos  que  esté  siempre  contigo.  San 
nacada  pá  cami  sa  iya  balay.  Cuando 
aun  estábamos  en  su  casa.  Macada  siya 
sa  dayag  nga  paghicada.  listaba  él  real 
y    verdaderamente. 

Cadad.  s.   Pajaro  grande  así   llamado. 

Cadagat.  s.  (De  dagat).  Marejada,  mu- 
cha mar,  mar  gruesa. 

Cadagatan.  s.  (De  dagat).  Mar,  los 
mares. 

Cadagmitan.  s.  (De  dagmit).  Urgencia, 

ligereza,  con   urgencia;    urgente. 

Cadal.  ?/.  Temblar,  tiritar,  estremecerse. — 
s.  Frío  de  calentura,  temblor,  estremeci- 
miento. Nagquiquinadal  acó.  Estoy  tiri- 
tando. 

Cadal  cadal.  u.  Temblar,  tiritar,  estreme- 
cerse. 

Cadalí.  s.  (De  dali).  Prontitud,  ligereza. 

Cadalon-tan.  s.  (De  dalanot).  Resba- 
ladero. 

Cadam-an.  s.  (De  damo).   Multitud. 

CadaniO.  adj.  Mucho;  muchos,  int.  ¡Cuán- 
tos! 

Cadanauan.  s.   (De  danao).    Lagunas, 

lagunajos,  charcos.- -Terreno  que  cuando 
llueve  se  llena  de  agua. 

Cadang.  s.  Zancos,  regularmente  de  caña, 
y  con  ellos  se  divierten  los  jóvenes- — v. 
Andar  con    ellos. 

Cadang  cadang.  s.  Trampa,  hoyos  he- 
ches  en  tierra,  en  los  que  ponen  púas  ó 
pinchos,  y  después  colocan  sobre  el  hoyo 
palos  sencillos  y  atravesados  cubiertos 
con  tierra  para  ocultar  la  trampa. 

Cadanggaban.  s.  (De  danggab).  Bru- 
jos, hechiceros. 

Cadanggay  solian.  s.  />/.  Multitud  de 
plantas  de  llores  olorosas  y  blancas,  que 
que  llaman  dauggay  suli- 

Cadap-nan,  cadaponan.  s.  />/.  (De  da- 
pon).  Multitud  de  hojas  de  betel. 


O  A 

Cadaragangan.  s.   (De  daragangan). 

Valentía,  fuerza,  valor. 

Cadarayauan.  s.  (De  dayao).  Elogio, 
alabanza,  testimonio  de  las  buenas  pren- 
das y  mérito  de  una  persona  ó   cosa. 

Cadarayauon.  s.  (De  dayao).  Respeta- 
bilidad. 

Caday.  s.  Bolsa,  talega  que  se  abre  fácil- 
mente. 

Caday-gan.  s.  (De  dayag).  Presencia, 
vista;  fachada,  frontis,  frontispicio.— Sa 
caday  gan.  En  presencia,  á  la  vista  de  to- 
dos,  en  público. 

Cadayhag.  s.   Palay  fino  así  llamado. 

Cadayonan.  s.  (De  dayon).   Eternidad. 

—  Duración;  perpetuidad. — Sin  cadayo- 
nan.  Eternamente,  perpetuamente. 

Cadcad.  //.  Hacer  hoyo  en  tierra. --Gusa- 
no que  roe  los  libros.— /a  Traspasar  ó 
roer  los  libros  ú  otra  cosa  dicho  gusano. 
Ir  comiendo  el  río  por  la  orilla. — Pangad- 
cad.   Hurtar,  robar. 

Cadcaran.   s.  Ladrón. 

Cadi.  p.  Venir,  llamar  á  uno  para  que 
venga.  Cadi  ca.  Ven  acá.  Pacadion  tnosi 
Juan  sa  bongto.  Manda  venir  á  Juan  al 
pueblo.  Pinacacadi  ca  san  capitán.  Te 
manda  venir  el  capitán. 

Cadigcosan.  s.  (De  digcos).    Selva. 

CadigUÍO.  .y.  Camote  así  llamado. 

Cadiri  bumati.  s.  (De  dirí  y  bumati). 
Impasibilidad.    Insensibilidad. 

Cadit  cadit.   u.  Borronear.—.*-.  Borrón. 

Cadlit.  s.  Raya;  rasguño  "con  clavo,  cuchi- 
llo, hueso  ú  otra  cosa. — Rayar;  rasgu- 
ñar con  lo  dicho. 

Cadlom.  s.  Planta  olorosa  así  llamada; 
usan  de  ella  para  bañarse. 

Cadom-gan,  cadutnogan.  s  (De  do- 
mog).  Podredumbre  de  madera  ó  cosa 
equivalente. 

Cadon-tan,  cadonotan.  s.  (De  donot). 

.    Podredumbre,  hediondez. 

Cadorhoan.  s.    (De  dorho).    La  parte 
opuesta  al  tronco  en  madero,  caña  y  co- 
¡        sas  semejantes. 
CadorotO.  s.    (De  doroto).     Diligencia, 
actividad. 
'   Cadto.'<".  Ir  allá.  Quinadlo  acosabuquid. 
1  le  ido  al  monte.   Cadto  ca  sa  balay.  Vete 
i        á  casa.   Pinacacadto    ca  san  capitán.    Te 
,        manda  ir  el  capitán. 
Cadllg.  s.   Ruido  como  de  trueno. — v.  Tro- 
nar, sonar  como  trueno. 
Cadugayan.  s.  (De  dugay).  Perpetuidad, 

duración. 
Cadul.    s.    Comida  que  se  pega  á  los  la- 
bios ó  manos. 


CA 

Cadulauan.  s.  (Dedulao).  Amarillez  en 

las  plantas  ó  cosa  semejante. 
Cadungganán.  s.  (De  dungug).  Fama, 

reputación. 
Cadup.  v.  (C).  Sumergirse  en  el  agua  como 

el  buzo.— ¿.  Ruzo. 
Cadurom-tatl.  s.   (De  domot).  Aborre- 
cimiento, odio,  aversión. 
Caduy  caduy.  v.  Vagar,  andar  ocioso. 
Cadyapa.  s.   Planta    así    llamada;    se    usa 

como  verdura. 
Cagabcab.  v.  Sonar  el  coco  al  rallarle. — s. 

Sonido  ó  ruido  del  mismo. 
Cagamhanan.  s.  (De  gahum).  Poderío, 

poder. 
Caganac.  s.  Padre,  madre,  padres;  así  sue- 
len llamar  á  los  abuelos  y   abuelas. 
Cagang.  s.   Cangrejo  pequeño  así  llamado. 
Cagao.  s.  Piojo  llamado  arador. — v.  Ras- 
car. 
Cagapusan  sa  teel.  s.  Garganta  del  pié. 
Cagas,    s.  Panal    sin  miel— Cabezuela    ó 
tubérculo  de  la  raíz  bagong,  que   no  con- 
tiene ya  semillas. — v.  Desamparar,  dejar, 
abandonar. — adj.  Cosa  vana  y  sin    fruto. 
-s.  Pajaro  así  llama. lo. 
Cagascas.  v.  Sonar  mal  la  guitarra  ó  cosa 
semejante.—  s.   Betel  silvestre  así  llamado. 
— Crustáceo  peludo  y  ponzoñoso  así  lla- 
mado. 
Cagat.  v.   Morder.— Picar    culebra     ú  otro 
animal. — Agarrar  ancla  ó  cosa  semejante. 
— s.   Tenaza  de    cangrejo,   etc.   Ouinagat 
acó  sin  ayam.  Me  ha  mordido  un  perro. 
Hinubag    ná  an    quinag-tan.  Se  ha    hin- 
chado ya  la  mordedura  ó  picadura.  Pina- 
ngagat  acó  san  potiocan. — Me  han  pica- 
do las  abejas. —  Dao  pinopoan  ó  naboroan 
sin  cagat.  Se  dice  del    desamparado  que 
le   falta  el  arrimo  de  aquel  en  quien  con- 
fiaba. 
Cagatatl.  adj.    Mordedor,  mordedora,  que 

muerde,  que  pica. 
Cagcag.  adj.  Cosa    ancha,  abultada. — Ser 
ancha  ó  abultada    una    cosa;  tener   abul- 
tada una    cosa. — Apresurarse. 
Cagdas.  loe.     La  comida  cuando  se  nom- 
bra con  enojo.  ¿Ilain  acó  sin  cagdas?  ¿De 
dónde  te  puedo  dar  de  comer? 
Cagdus.  loe.   La    comida  cuando  se  nom- 
bra con  enojo.  ¿Main  acó  sin  cagdus?  ¿De 
dónde  te    puedo  dar  de  comer? 
v>ágO.  adj.  Cosa  vana,  sin  meollo,  que  ya 
no  produce.— v.  Acortar,  disminuir. — Fal- 
tar,  no  alcanzar. 
Cag-oan.    s.    Animal  que  tiene  una  espe- 
cie de  alas  y  vuela  á  saltos;  su  piel  bien 
curtida  es    muy  fina  y  vistosa. 


CA 


75 


Cagobcob.  s.  Instrumento  para  rallar  cosas, 

que  llaman  también  cagaran. 
CagOCO.  v.  Sonar  el  pecho  ó  garganta  del 
asmático  ó  del  que  tose. — s.   El  mismo  rui- 
do ó  sonido. 
CágOtl.  s.   Intercesor  entre  pirtes. — Emba- 
jador,  mandado  ó  enviado. 
Cágon  CagOfl.    v.  Acompañar  á  otros  en 
alguna  cosa. — s.  Compañeros  de  otros. — 
adj.  Chismoso. — v.    Chismear. 
Cagoncong.    s.    Espinazo;     armazón    del 

cuerpo. 
Cagop  COp.  .v.  Enredadera  así  llamada;  sus 

hojas  las  usan  para  el  buyo. 
CagOS.  v.   Rallar,  raspar. 
CagOSCOS.  v.  Sonar  lo  que  se  ralla  ó  ras- 
pa.— Enredadera  así  llamada;  sus  hojas  las 
usan  para  el  buyo. 
CagOt  COt.  v.  Resonar,  crujir,  rechinar. — 

s.  Crujido,  rechinamiento. 
Cagú.  v.   Raspar,  despellejar,  quitar  la  ca- 
pa de  arriba  al  camote  ó  cosa  semejante. 
Pangagú  camo  san  camote.  Raspad  el  ca- 
mote. Cjuinaguhan  ná  an  palauán.  Ya  es- 
ta raspado  el  palauán.  Pangaguhi  niyo  an 
gauay.   Raspad   el  gauay. 
Cag-guang.  s.  Animal  que  tiene  una  es- 
pecie de  alas  y  vuela  á  saltos:  su  piel  bien 
curtida  es  muy  fina,  vistosa  y  muy  bus- 
cada. 
Cagud.  v.   Rallar  la  carne  del  coco  ú  otra 
cosa. — Comerse  el  perro  la  caza  antes  que 
llegue    el   amo. 
Cagudcud.  v.  Raspar,  frotar;  sonar  lo  que 
se  raspa  ó  frota.—  s.  El  mismo  ruido  ó  so- 
nido, 
CagllgUb-an.  s.    pl.  Selvas,  montes,  mon- 
taña, la  parte  interior. 
Cagugmáan.  s.    (De  gugma).  Afectos, 

amores,  amor  fino  y  acendrado. 
Cagugmáanan.  s.  (De  gugma).  Afectos, 

amores,  amor  fino  y  acendrado. 
Cagui.  v.  Raspar,  raer.  Caguihon  rao  iton 
bugha.  Raspa  esa  tabla.  Caguihan  mo  iton 
camote.  Raspa  ese  camote. 
Caguid.  s.  Enfermedad  cutánea,  que  con- 
siste en  inflamarse  un  poco  el  cutis  y  re- 
ventarse;  no  es  pegojosa- 

Caguihaponan.  s.  (De  guihapon).  Eter- 
nidad. 

Caguiliran.  s.  (De  guilid).  Lado,  eos 
tado,  cada  una  de  las  dos  partes  latera- 
del  cuerpo  humano  que  están  entre  pe- 
cho, espalda,  sobacos  y  vacíos. 

Caguindalan.  s.  (De  guindal).  Cuidado, 
recelo.— Desazón,  molestia,  inquietud  in- 
terior. 

Cagiling.  adj.  Cosa  seca,  dura,  como  pes- 


76 


CA 


cado  seco  al  humo,  fuego  lento,  ó  al  sol. 
— v.  Endurecerse,  estar  dura  ó  seca  una 
cosa.  Nacaguing  ná  an  daing.  Está  ya 
endurecido  el    pescado  curado  al    humo. 

Caguingquing.  s.  Ramas  de  las  cañas. — • 
v.  Quitar,  limpiar  las  cañas  cortando  di- 
chas ramas.  Pagdara  sin  caguinquing.  Trac 
ramas  de  caña.  Pangaguingquingan  niyo 
an  cauayan.  Limpiad,  quitad  las  ramas 
de  las  cañas. 

Caguiotanan.  s.  (De  guiotan).  Señales, 
demarcaciones  en  terrenos. 

Caguiotanan  sa  inga  buquid.  s.  />/. 
Cañadas  de  montes. 

Caguis.  v.  Señalar  en  tierra  con  alguna  cosa 
que  se  lleva  arrastrando. — Raspar,  raer. 
Pagcaguisi  niyo  an  linigang  nga  camote. 
Raspad  el  camote  asado. 

CagUis-an.  s.  (De  guisi).  Rotura  en  ca- 
misa, vela  de  embarcación  ó  cosa  seme- 
jante. 

Cagllisquis.  v.  Sonar  la  pluma  cuando  se 
escribe,  sonar  cuando  uno  se  rasca,  sonar 
lo  que  se  raspa;  y  el  sonido  ó  ruido  de  lo 
dicho. 

Caguit.  v.  Señalar  en  tierra  con  lo  que  se 
lleva  arrastrando. 

Caguiuangan.  s.  (De  guiuang).  Vacío, 
concavidad  ó  hueco. 

Cagungaban.  s.  (De  gungab).  Cuevas, 
concavidades,  hoyos  profundos. 

Caguran.  s.  (De  cagud).  Rallo,  rallador, 
instrumento  que  se  reduce  á  una  plancha 
de  metal  del  grandor  de  un  peso,  plano  ó 
con  poco  de  cavidad,  con  mango  del  mis- 
mo metal  para  poderle  afianzar,  y  con  una 
especie  de  dientes  para  rallar  coco. 

Cagurangan.  s.  Selva,  bosque,  parte  in- 
terior. 

Cagurangan.  s.  pl.  (De  gurang).  Her- 
manos mayores;  mayores  en  edad. 

Cagut.  s.  Piedra  áspera  para  amolar  herra- 
mientas.— v.  Gastarse  una  de  dicha  pie- 
dra, gastarse  la  herramienta  que  se  afila. — 
s.  Marisco  así  llamado. — v.  Pangagot.  Sa- 
car ó  coger  dicho  marisco. 

Caguticot.  v.  Resonar,  crujir,  rechinar. — 
s.  Crujido,  rechinamiento. 

Cah  Can.  v.  Escarbar,  rascar,  frotar,  estre- 
gar. Cahcahi  acó  sa  taludtud.  Ráscame 
en  la  espaldas. 

Cahabulan.  s.  (Dehabul).  Herida. 

Cahalaba,  cahilaba.  s.  Largor,  largura. 

Cahalayhayan.  s.  (Dehalay  hay).  Si- 
tio ó  lugar  donde  da  el  viento  y  hace  fres- 
co.— sint.  fig.    Frescura,  acción  ó  influjo 
que    causa  frescura. 
Caham.  v .  Tentar,  palpar,  buscar  á  tientas. 


CA 

Cahang.    s.    Lindero    en  sementeras. — v. 

Hacer  ó  dejar  lindero. 
Cahanluran.  s.  (De  hanlud).  Atolladero, 

multitud  de  baches. 
Cahapon.  adv.  t.  (C).  Ayer. 

Caharagan.  s.  (De  harag).  Maleza,  su- 
ciedad. 

Cahate.  adj.  Dos  reales  fuertes,  veinticin- 
co céntimos  de  peso. 

Cahation.  adj.  Lo  que  vale  dos  reales 
fuertes. 

Cahayopan.  s.  (De  hayop).  Animales 
domésticos. 

Cahidlao.  s.  (De  hidlao).  Deseo,  anhelo, 
ansia  de  ver  al   ausente. 

Cahig.  v.  Escarbar.— Quitar,  separar,  apar- 
tar tierra,  basura  ú  otra  cosa  con  la  mano, 
palo,  gancho  ó  cosa  semejante. 

Cahilab-an.  s.  (De  hilaba).  Largor;  lar- 
gura. 

Cahilad-man.  s.  (De  hilarum).  Profun- 

didad,  hondura. 

Cahiluagan.  s.  (De  hiluag).  Anchor, 
anchura,  latitud. 

Cahimayáan.  s.  (De  himaya).  Gloria, 
dicha,  bienaventuranza. 

Cahimay-an.  s.  (De  himaya).  Gloria, 
dicha,  bienaventuranza. 

Cahimona.  s.  Pies  delanteros  de  los  cua- 
drúpedos. 

Cahimongto.  loe.  (De  bongto).  De  un 
mismo  pueblo  ó  nación. 

Cahimtang.  s.  (De  butang).  Estado,  po- 
sición, empleo. — Condición  ó  naturaleza 
de  una  cosa.  Diri  mga  cahimtang,  cundí 
caculangan  sin  cahimtangan.  No  son  real- 
mente cosas,  sino  falta  de  cosas. 

Cahimtangan.  s.  (De  butang).  Pistado, 
posición,  empleo. — Condición  ó  naturale- 
za de  una  cosa. 

Cahinobangan.  s.  (De  tubang).  Prospe- 
ridad, dicha. 

Cahingpitan.  s.  (De  hingpit).  Perfec- 
ción, complemento. 

CahipnO.  s.  (De  hipno).  Pureza,  limpieza. 

Cahit.  v.  Arrastrar,  recoger  yerba  ó  male- 
za con  gancho.  Rasgar,  despedazar  las 
carnes  con  garfios. — s.  Gancho  para  re- 
coger yerba  ó   maleza. 

Cahitáas.  s.  (De  hitáas).  Altura,  eleva- 
ción. 

Cahitás-an,  cahitáasan.  s.  (De  hitáas). 
Alturas;  altura,  elevación. 

CaholOgan.  s.  (De  holog).  Significación, 
explicación. 

CaholOp.  s.  (De  holop).  Recelo,  sospe- 
cha.— Caholopan.  s.  Peligro,  riesgo. 

Cahubia.  s.  (De  hubia).  Pereza,  desidia. 


CA 

Cahubog.  s.  (De  hubog).  Embriaguez, 
borrachera. 

Cahug.  v.  Huir  por  temor. 

Cahura.  s.  (De  hura).  Abundancia. 

Cahurao.  s.  (De  hurao).  Sequía. 

Cahuy'.  s.  Árbol;  madero,  madera. — Panga- 
huy.  v.  Ir  por  leña,  hacer  leña.  Nanganga- 
huy  sira.  Están  por  leña,  ó  haciendo  leña. 

Cahuy  cahuy.  s.  Arbusto. 

Caín.  v.  Ir  á  alguna  parte.  ¿Ticain  ca?  ¿A 
dónde  vas? — Estar.  ¿Nacain  siya?  ¿En 
dónde  estaba? — ¿Napasingain  siya?  ¿Para 
dónde  se  fué? — Ambut  cún  nahangain.  No 
sé  donde  está. 

Caingin.  v.  Talar,  rozar  la  tierra  cor- 
tando los  árboles  ó  malezas  para  sembrar 
ú  otra  cosa. — s.  Tala,  roza. — Sementera 
hecha  del  modo  dicho. 

Cairo,  s.  Desgracia,  desdicha. — adj.  Des- 
graciado, desdichado;  pobrecito. 

Caisug.  s.  (Deisug).  Bravura,  furia,  va- 
lentía,   intrepidez,  atrevimiento. 

Cait.  v.  Morder,  descortezar  con  los  dien- 
tes. Pagcacaiton  co  ná  lá  ini  nga  tubo. 
Descortezaré  esta  caña  dulce. -s.  Corchete, 
hebilla. — v.  Prender,  agarrar. 

Caitan.   s.  Corchete,  hebilla. 

Caitum.  s.  (De  itUItl).  Negrura. 

Calabgayan.  adj.  Aquello  que  se  da 
como  dote. 

Calabitay.  adj.  Cosa  colgada. -za  Colgar. 

Calabiting.  s.  Cordel  ó  bejuco  amarrado 
en  los  dos  extremos.— v.  Amarrar  del 
modo  dicho. 

Calabucab.  adj.  Cosa  hinchada,  espon- 
josa, fofa. — v.  Hincharse,  separarse  el  pe- 
llejo de  la  carne. — s.  Flemón,  agallón  de 
de  la  garganta. 

Calacaga.  v.  Gargarizar  ó  enjuagar  la 
boca  ó  garganta  con  algún  líquido,  arro- 
jando el  aire  de  los  pulmones  sobre  él 
sin  tragarlo,  estando  con  la  cabeza  le- 
vantada. 

Cal  acal  a.  v.  Sonar  el  contenido  en  el  con- 
tinente.— adj.  Huevo  malo,  huero. — s. 
Enredadera  así  llamada. 

Calacopac.  s.  Especie  de  matraca  para 
espantar  animales  y  aves,  con  el  fin  de 
que  no  entren  en  la  sementera. — v.  So- 
nar ó  hacer  ruido  con  dicha  matraca. 

Caladcad.  v.  Hervir,  burbujear  un  líquido 
por  la  acción  del  calor. 

Caladnganan.  s.  (De  larang).  Obra;  in- 
vención, ingeniosidad. 

Calag*  s.  Alma. — 1/<  Infundir  ó  dar  Dios 
al  hombre  el  alma.  Mabubuhi  an  calag 
guihapon.  El  alma  vivirá  siempre.— Qui- 
nalagan  quita  an  inga  tauo  sa  Dioá,  ua- 


CA 


77 


ray  man  an  mga  mananap  calagui.  Dios 
ha  dado  alma  á  nosotros  los  hombres, 
mas  no  ha  dado  alma  á  los  animales 
irracionales.  Amay  co  sa  calag.  Padre 
de  mi  alma.  An  mga  calag  sa  Purgato- 
rio. Las  almas  del   Purgatorio. 

Calagan.  adj.  Que  tiene  alma. — Animoso, 
esforzado. 

Calagcag.  v.  Espacir,  extender  con  la 
mano. 

Calagnon.  adj.  (De  calag).  Espiritual, 
que  pertenece  al    alma. 

Calagpang.  s.   Rebanada. 

Calainan.  s.  (De  lain).  Diferencia  de  una 
cosa  á  otra. 

Calaláohan.  s.  (De  laláo).  Mangles,  es- 
teros cerca  de  la   mar. 

Calalaquinan.  s  (De  lalaqui).  Hombres, 
varones,   mancebos. 

CalaÜtnan.  s.  (De  lalim).  Dulzura;  sabor 
bueno. 

Calámay.  s.  Voz  que  usan  como  admi- 
rándose de  lo  que  dicen  ú    oyen. 

Calamay.  s.  Chancaca,  azúcar  mascabado 
en  panes  de  figura  de  media  naranja. — 
v.  Hacer  dicho  azúcar  cociendo  el  zumo 
de  la  caña. — s.  El  zumo  de  la  caña  ex- 
primida ó  molida.  Nagbabaliguia  acó  sin 
calamay.  Vendo  calámay.  Nagcacalámay 
cami.  Estamos  haciendo    calámay. 

Calamayo.  s.  Erisipela,  isípula  ó  inflama- 
ción de  color  rosado  más  ó  menos  en- 
cendido.— v.  Erisipelar. — Enconarse  gra- 
no, apostema*  ó  herida.  Quinacalamayo 
acó.  Padezco  de   erisipela. 

Calambiao.  v.  Colgarse,  agarrarse  con 
las  manos. 

Calambiday.  s.  Pescado  pequeño  y  ve- 
nenoso  así   llamado. 

Calambibiras.  s.  Pescado  de  mar;  es  an- 
cho y  tiene  púas  amarillas. 

Calambitay.  v.  Encaramarse,  gatear,  col- 
garse, agarrarse  con  manos  ó  pies;  que- 
darse colgando  de  alguna   parte. 

Calambosog.  v.  Subir  á  árbol  apartando 
ó  arqueando  el   cuerpo. 

Cal am boto.  s.  Insecto  pardusco  así  llama- 
do; tiene  cuatro  pies  y  tres  pinchos  por 
cada  lado. 

Calamucan,  cadamucan.  s.  Camino 
lleno  de  maleza  por  donde  no  se  puede 
pasar. 

Calatnplsao.  s.  Yerba  así  llamada,  cuya 
raíz  y  hojas  son  medicina  para  Hagas.— 
v.  Coger  dicha  yerba;  curar  ó  medicinar 
con    ella. 

Calátl.  s.  Fogoncillo  portátil  con  tres  como 
canales  ó  puntas  de  barro. 


78  CA 

Calang.  s.  Intermedio,  hueco  ó  distancia 
entre  cosas  cercanas. — Tranco  ó  paso  del 
que  sube  á  coco,  árbol  ó  cosa  semejan- 
te.— v.  Subir  del  modo  dicho. — Poner  ó 
colocar  bien  las  redes  de  cazar  puercos, 
para  que  éstos  no   puedan    escaparse. 

Calangag.  s.  Papagayo  grande  y  verde. 
— v.  Comer  dicha  ave  el    palay. 

Calanganan.  s.  (De  langan).   Interrup 

ción,  estorbo,  impedimento. 

Calang  cagang.  s.  Residuo  ó  porción 
pequeña  de  líquido  que  ha  quedado  en  al- 
gún vaso. — v.  Quedar  lo  dicho. — No  que- 
dar nada. 

Calang  horo.  s.  Rancho  ó  camarote  de 
los  pilotos  en  las    embarcaciones. 

Calangitan.  s.  (De  langit).  Cielos. 

Calangpas.  v.  Hurtar,  robar  cosa  de 
comer. 

Calanican.  Trepar,  subir  agarrándose  con 
las  manos.  Nagcalanican  acó  ngadto  sa 
ibabao.  Subí  allá  arriba. — Adelantar,  pro- 
mover; producir,  extender. — Subir,  áumen- 
"tar  el  precio.  Baga  quinalicanan  sin  ba- 
handi.  Se  dice  del  que  se  hace  pronto 
rico. 

Calanitay.  adj.  Cosa  colgada. — v.  Colgar. 

CalantOgás.  s.  Cangrejo  amarillo  de  mar; 
no  se  come. 

Cálao,  s.  Pájaro  grande,  de  color  rubio 
oscuro,  largo  pico  y  gruesa  voz;  se  come. 
int.     ¡Córcholis!     ¡Puñema! 

Cálao  cálao,  s.  Figura  de  cresta  en  la 
vaina  del    cris. 

Calap.  s.  Cortar  en  el  monte  madera  para 
edificios. — s.  Madera  cortada  para  edifi- 
cios.— v.  Coger  ó  sacar  la  raíz  gauay. 
— Buscar  las  cosas  necesarias. — s.  Indus- 
tria, habilidad,    diligencia. . 

Calapan.  adj.  (De  calap).  Persona  indus- 
triosa, trabajadora. 

Calapí.  s.  Bejuco  largo  y  grueso;  su  fruta 
se  come;  está  arracimada  y  es  de  un 
agrio  agradable. — Baga  hinolog  nga  ca- 
lapí. Se  dice  del  enfermo  descolorido  y 
flaco. — La  cascara  de  dicha  fruta  es  de  un 
color  amarillento. 

Calapión.  s.  Pescado  de  mar;  se  come. 

Calarao.  s.  Especie  de    canastillo. 

Calarlng.  s.  Medicina  que  hacen  los  bi- 
sayas  del  zumo  de  naranja  y  otras  fru- 
tas, y  con  ella  untan  las  llagas  para  que 
se  sequen  y  sanen. — Curar  con  dicha 
medicina. 

Calas,  v.  Asustar. — s.  Susto.  Quinalasan 
acó.  Me  asusté. — v.  Gastar  pródigamente, 
malgastar. — Mudar  de  color  por  susto. — 


CA 

adj.  Torpe,  inhábil,  que  no  acierta  hacer" 
cosa  alguna. 
Calasacas.  adj.  Vagabundo. 
Calasag.  s.  Broquel,  escudo  de  madera  ú 
otra  cosa,  más  largo  que  ancho,  —v-  Pa- 
ngalasag.  Abroquelarse,  ampararse,  defen- 
derse con  el  broquel. 
Calasbot.    s.    Fuego,    cuando  se  nombra 
con  indignación.    ¿Ano    bá  nga  diri  nía- 
siga    inin    calasbot?    ¿Cómo    es    que  no 
alumbra  este  fuego? 
Calas  cagas,  adj.   Cosa  seca,  como  yer- 
ba ó  cosa  semejante. 
Calasguran.  s.  (De  lasgud).  Elocuencia, 
sabiduría.  Calibutanon  nga  calasguran.  Sa- 
biduría mundana. 
CalasiCOt.  s.  Amarradura. — v.  Amarrar. 
Calasucas.    v.    Limpiar  la  sementera  de 

árboles  y  broza. 
Calatacat.    adj.    Vagabundo. — v.     Vaga- 
bundear. 
Calatay.  adj.    Vagabundo. — v.    Vagabun- 
dear. 
Calalatcat.  v.  Abigarrar;    granar,  espigar 
el  palay,  lo  uno  antes  que  lo  otro  en  una 
misma  sementera. 
Calaticat.  v.  Asirse,  agarrarse  el  que  su- 
be á  algún  árbol. 
Calaticot.  s.    Liadura,  atadura. — v.  Liar, 

atar. 
Calatong.  s.  Tambor  pequeño  que  tocaban 
para    bailar,  cuando  estos  bisayas  hacían 
sus    supercherías,    y    por  una    hora    so- 
lamente. 
Calatotsi.  s.    Árbol,  que  en  Botánica  se 

llama   Plumiera  blanca. 

Calaíta,  s.  Escasez  de  jipon;  que  hay  poco. 

Calauas.   s.  (De  lauas).  Cuerpo.  Maraut 

an  acón    calauas.  Está  malo  mi  cuerpo. 

Calauasan.  s.  (De  lauas).  Cuerpo,  todo 

el  cuerpo.  Inin  acón  calauasan.  Este   mi 

cuerpo. 

Calauicao.  v.  Encadenar,  hacer  en  forma 

de  cadena. 
Calauit.  s.  Zancadilla.—  v.  Echar  la  zanca- 
dilla.— Arpón  ó  fisga  de  uno  ó  dos  dien- 
tes ó  ganchos. 
Calauitan.  adj.  Que  lleva  arpón  ó  fisga. 
Calay.  v.  Jugar  los  jóvenes  á  los  caraco- 
les, poniendo  en  hilera  una  porción  de 
ellos,  según  la  apuesta  de  los  que  jue- 
gan y  tirar  con  uno  desde  cierta  distan- 
cia, empujándole  con  el  dedo  del  cora- 
zón, y  si  acierta,  gana;  advirtiendo  que  el 
uno  de  los  dos  extremos  de  dicha  hile- 
ra '  hace  de  cabeza  y  el  otro  de  pié;  y 
si  acierta  á  la  cabeza,  gana  todos  los 
caracoles;  más    si    sólo   acierta    á    cual- 


CA 

quiera  de  los  restantes,  sólo  gana  des- 
de el  acertado  hasta  los  pies  ó  último. — s. 
El  mismo  juego.  Pagcalay  quita. — Diri  acó 
maquiquicalay  sa  imo,  cay  madaug  ca; 
ngan  uaray  man  sadang  naton  pagcala- 
layon.  Vamos  á  jugar  á  los  caracoles. — No 
quiero  jugar  contigo  á  los  caracoles,  por- 
que serás  vencido;  además,  que  no  te- 
nemos caracoles  con  qué  jugar. 

Calayacay.  Traer  y  llevar  ó  mover  el 
viento  alguna  cosa. — Traer  y  llevar  á  uno 
sin  dar  solución  á  lo  que  pretende.—^'. 
Cosa  que  no  tiene  impedimento  para 
crecer,  extenderse,  etc. — Árbol  muy  fron- 
doso así  llamado. 

Calaycay.  v.  Orear,  ventilar,  poner  algu- 
na cosa  al   viento. 

Calay  cagay.  s.  Marisco  pequeño  así  lla- 
mado; no  se  come;  se  esconde  entre  la 
arena  en  agujeros  que  hace. — Árbol  así 
llamado. 

Calayhab.  v.  Saltar  por  encima  de  algu- 
na cosa. 

Calayo.  s.  Fuego. — v.  Encender,  hacer 
fuego. — Cocinar  ó  cocer  la  comida.  Ua- 
raypá  calayo.  No  hay  fuego  aún.  Nacacala- 
yo  ná  acó.  Ya  he  hecho  fuego.  Nanga- 
ngalayo  siya.  Está  cociendo  la  comida. 
Ipangalayo  acó  niyo,  cay  guinogotom 
acó.  Macedme  de  comer,  porque  tengo 
hambre. — Pangalayoan.—  s.  Cocina  ó  el 
sitio  donde  se  cuece  la  comida. 

Calayoatl.  adj.  Que  tiene  fuego,  que  arde. 
— Lo  que  se  cuece  al  fuego. 

Calbong.  s.  Ruido  que  hace  el  agua  cuan- 
do  cae  ó  salta  algo  en  ella. 

Calcag.  s.  Rastro  ó  instrumento  de  ma- 
dera ó  caña  con  cuatro  ó  más  dientes 
para  limpiar  la  broza  de  las  sementeras. 
— v.  Limpiarlas  con  el  mismo.  —  Poner 
al  sol  abacá  húmedo  para  que  se  seque. 
— Revolver  con  la  mano  palay  tendido 
al  sol,  ú  otra  cosa. — Esparcir,  desparra- 
mar.— Abrir  la  flor,  etc. 

Calcagatl.  Madero  ó  caña  que  hace  de 
caballete  en  los  edificios  de  ñipa,  y  sobre 
el  cual  se  pone  el  sugabovg  áo.  ñipa  ó 
cogon. 

Caldag.  s.  Planicie,  raso  de  monte. 

Cale.  s.  Zanja. — v.  Zanjar,  hacer  zanja. — 
s.  Camarón  grande  de  río,  de  color 
azul. 

Calia.  s.  (De  lia).  Algazara,  bulla. 

Caliab.  v.  Agarrar  la  planta,    crecer. 

Calían,  s.  Mina  de  oro  ó  de  donde  lo 
sacan. 

Calianap.  v .  Trepar,  extenderse  como  ca- 
labaza ó  cosa  semejante. 


CA 


79 


Calibosgatl.  s.  Pantorrilla. 
Calibo,  s.    Plátano  sabá,  cuando  es  gran- 
de y  tiene  la  carne  blanca. 
Calibutan.  s.  (De  libut).  Mundo— Este 
valle  de  lágrimas. 

Calibutanon.  adj.  (De  Hbut).  Mundano, 
cosa  de  este  mundo. 

Calib  quib.  s.  Carne  que  queda  en  el  coco 
después  de  rallado. — Dejar  al  mismo  con 
algo  de  carne,  rallarle  sin  concluir  la  carne. 

Calibquiban.  s.  Árbol  así  llamado. 

Calidquid.  v.  Rallar  la  carne  del  coco.— 
Rallar  mal  el  coco,  sin  concluir  la  carne. 
— s.  Carne  que  queda  pegada  al  coco  por 
rallarle  mal. 

Calig.  s.  Camarón  grande  así  llamado, 
de  buena  carne. 

Caligdasatl.  s.  Término,  fin,  solución  de 
cualquier  negocio. 

Calimosgan.  s.  Pantorrilla. 

Calimot.  s.  (De  limot).  Olvido. 

Cali m poso.  s.  Reja  ó  barandilla  torneada 
y  acorazonada. — Labores  acorazonadas 
que  sobresalen  en  cosas  torneadas  ó  bor- 
dadas. 

Calimposoan.  s.  Reja  ó  barandilla  tor- 
neada y  acorazonada. — Labores  acorazo- 
nadas que  sobresalen  en  cosas  torneadas 
y    bordadas. 

Caling.  s.  Caña  de  timón.—?/.  Gobernar 
ó  dirigir  la  embarcación;  gobernar  el  ba- 
loto con  el  remo. — Instrumento  que  usan 
para  la  urdimbre  en  el  telar. — Garrote  ó 
torcedor  para  apretar  cordel. — v.  Olvidar, 
pasarse  de  la  memoria. 

Caling  caling.  s.  Sarta  de  pescado  ú  otra 
cosa. 

Calingag.  Árbol  de  corteza  gruesa  que  se 
parece  á  la  canela. — Enredadera  así  lla- 
mada. 

Calipay.  s.  (De  Hpay).  Alegría,  gozo,  re- 
gocijo,  consuelo. 

Calipayan.  s.  (De  lipay).  Alegría,  gozo, 
regocijo,  consuelo.  An  mga  calipayan  nga 
langitnon.  Los  gozos  celestiales. 

Calipayan.  s.  Arbusto  de  hojas  largas  y 
estrechas  y  de  color  verde  amarillo;  se 
usa  en  macetas. 

Calipayan  nga  agta.  s.  Árbol  de  color 
negro  así  llamado. 

CalipOSO.  s.  Reja  ó  barandilla  torneada 
y  acorazonada. — Labores  acorazonadas 
que  sobresalen  en  cosas  torneadas  ó  bor- 
dadas. 

Calis-danan.  s.  (De  Hsud).  Error,  yerro, 
falta,  culpa,  molestia,  aflicción. 

Calis-danan  sa  calag.  s-  Aflicción  de 
espíritu. 


80  CA 

Calisquis.  v.  Raspar,  desbastar  bejuco  qui- 
tándole  la  parte  fofa. 
Calit.  v.  Sorprender,  coger  de  improviso. 
— Hacer  por  engaño,  á  hurtadillas  alguna 
cosa. —Malicia,  traición,  agudeza  con  ma- 
licia. 
Calit  calit.    v.   Lograr,  aprovecharse    de 
la  bonanza,   del  buen  tiempo,  de  la  oca- 
sión. 
Calitan.     s.     Ensenada,    rincón,    refugio, 

abrigo. 
Calitguitan.  v.  Poner  ó  amarrar  cañas  ó 
palos    á  lo  largo    de  la  cerca    sobre  las 
que  están  clavadas  en    tierra 
Calí  y  a,  caliliya.    s.    Supositorio,    cala  ó 
especie  de  mecha  de  jabón,  aceite  ó  ca- 
lámay  y  sal,  ó  de  otros  ingricdient.es,  que 
se    aplica    en  lugar  de  ayuda   para  exo- 
nerar el  vientre. 
Calmog.  s.  Mano.  (Es  término  poco  usado). 
Calo.  s.  Sombrero. — v.  Usarle  ó  ponérsele. 
Caló.  v.  Meter  la  mano  en  el  pecho,  bol- 
sillo, vasija  ú  otra  parte. — Sacar  algo  con 
la  mano  de  alguna  parte;   sacar  tierra  con 
las  manos. 
Calo  calo.  s.  Sombrero  pequeño. — Figura 

de  sombrero. 
Caloan.  adj.    Que  tiene    sombrero. — Tag- 
calo.  El  dueño  del  sombrero. — Tagcalo. 
El  que  lleva  ó  usa  sombrero. 
CalocagO.    v.  Sonar    el   contenido  en    el 
continente  cuando  se  manea  ó  bazuca. — 
s.  Ruido     de  lo  dicho. 
Calocal.  v.  Venir,  estar  ancho  ú  holgado 
el  contenido  en  el  continente,  como  el  pié 
en  el  zapato    ó  cosa    semejante. — Hacer 
una  cosa  ancha  y  holgada. 
CalOCO.  s.  Coco   tierno  que  aun  no  tiene 

carne 
CalochO.  s.   Coco  tierno  que  aun  no  tie- 
ne carne. 
CalogO.  s.    Verruga. 
Calolot.  s.     Resina  de  árbol. — v.    Unir  ó 

pegar  algo  con  dicha  resina. 
Calomata.  s.   Broche  de  oro  ó  plata  que 

ponían  en  las  mantillas. 
Calotl.  s.  Suciedad  del  cuello;  sudor  de  los 

pies. 
Calon-dan.   s.    (De    lonud).    Poniente, 

occidente,  ocaso. 

Cal-onon.  adj.  (De  calón).  Pies  sudo- 
sos, el  que  tiene  los  pies  sudosos. 

Calong.  s.  Parte  de  un  todo,  que  se  puede 
quitar  y  poner,  sin  desbaratar  lo  demás. 

Calongaqui.  s.  Azófar,  anillo  dt  metal. 

CalongO.  v.  Romper,  tronchar  rama  de 
árbol,  hoja  de  cebolla  ó  cosa  semejante. 
— s.   Verruga. 


CA 

Calos,  v.  Sacar  líquido  de  vasija  ó  cosa 
semejante.     Desgranar   palay. 

Calosan.  s-  Vasija  de  donde  se  saca  lí- 
quido. 

Calot.  s.  Tierra  gredosa  y  roja¡  buena 
para  hacer  ollas. — v.  Coger  dicha  tie- 
rra.— Rascar. 

Calot  calot.  v.  Rascar  ó  rascarse. 

Caluay.  s.  Dardo  cuyo  cuerpo  t;s  de  ca- 
ña delgada  y  la  punta  del  palma  brava 
aguzada. — v.  Herir  con  él;  tirar  dicho 
dardo. 

Calub.  v.  Quitar  la  carne  del  coco  con 
los  dientes. — Socavar  como  quien  mina 
alguna  cosa. — Cosa  hundida  ó  sacavada. 
— De  ojos  hundidos 

Caludguran.  s.  (De  ludgud).  Mansión, 

morada. 
Calugcug.  s.  Tarabita,  maroma  ó  bejuco 
entero  que  se  ata  á  dos  árboles   ó  palos 
clavados  en  tierra  á  uno  y  otro  lado  de 
los  ríos,  la  cual  maroma  ó  bejuco    sirve 
para  pasar  los  ríos  agarrados  á  ellos.  Pe- 
dazo de  caña    abierta    por    un    extremo 
para,  desde  casa,  sacar  agua  del  río  próxi- 
mo, haciendo    subir   y  bajar  dicha   caña 
por  medio  de  un  cordel  ó  bejuco  prepa- 
rado al  efecto. 
Calug  CUgan.  s.  Tarabita.— Caña  para  sa- 
car agua.   Vid.  Calug  cug. 
Calulllthan.    s.    Coyuntura,    articulación, 
trabazón  movible   de  un  hueso  con  otro. 
Calumpang.  s.   Árbol  de  madera  blanda 

así  llamado. 
Calumpihig.  s.    Marisco  pequeño  así  lla- 
mado; no  se  come. — Cosa  desigual,  más 
abultada  de  un  lado    que  de  otro.     Ser 
una  cosa  más  abultada  de  un    lado    que 
de  otro. 
Caluog.  v.  Robar,  hurtar. 
Calupad,  cal-pad.  s.  (De  lupad).  Arroz 
que  en  tres  meses  nace,  crece,   grana  y 
se  sazona. 
Calpi.  s.    Árbol    así  llamado;  su  fruta  pa 

rece  á  la  naranja. 
Caluta.  s.  Pulgada. 

Cam.  pron.  (Por  camo).  Vosotros,  voso- 
tras. Cadi  cam.   Venid  vosotros.  Pinaca. 
cadto  cam  san  capitán.    Os  manda  ir  el 
capitán. 
Cam  cam.    s.   Palpar,  tocar    con  las  ma- 
nos,   tentar.    Diri  ca    magcacarocamcam 
san  mga    guinisa.    No  andarás   tentando 
los  guisados. — Jugar  como  los  niños  ron 
algún  juguete. 
Cama.  loe.  (G).  Ya  lo  sabes. 
Cama  cama.  adj.   Falto,  corto;  turbado; 


CA 

no  alcanzar  á  lo  que  está  alto;  no  acertar 
á  hablar. — Liberal,  caritativo. 
Camaalayhan.  s.   Afabilidad,  jovialidad. 
Camaalayhon.  s.   Afabilidad,  jovialidad. 

— a<tj-  Quc  es  afable,  jovial. 
Camaambong.  s.  (De  ambong).  Mag- 
nitud, grandeza. 
Camaaniag.  s.  (De  aniag).  Preciosidad, 

hermosura. 
Camadasig.  v.  (De  dasig).  Vanagloria, 

orgullo,  arrogancia. 
Camadayan.  s.  (De  dayan).    Bizarría, 

gallardía. 
Camag.  v.  Trepar,  agarrarse  con  las  manos. 
Camagaan.  s.  (De  gaan).   Agilidad,  li- 
gereza   ó    facilidad    de     moverse. — adj. 
Cosa  liviana,  de  poco  peso. 
Camagui.   s.  Collar  de  0*0  hecho  de  en- 
cajes menudos  y  juntos,   que  parece  to- 
do continuado. 
Camagnamit.  s.  (De  namit).    Dulzura, 

lo  sabroso   y  grato  al  gusto. 
Camagong.  s.  Árbol  así  llamado,  de  ma- 
dera negra  y  dura;  su  fruta  se  come. 
Camagurangan.  adj.  pl.   (De  gurang). 

Hermanos  mayores;  mayores  en  edad. 
Camagrangba.  s.  (De  rangba).  Ferti- 
lidad, fecundidad. 
Camahal.  s.  Preciosidad,  excelencia,  her- 
mosura.— adm.  ¡Qué  precioso!  ¡qué  exce- 
lente!  ¡qué  hermoso! 
Camahal.    adj.     Cosa    cara,    subida    de 

precio. 
Camahalan. 
hermosura. 

Camahinobangan.  s.  (De  tubang).  Fe- 
licidad, dicha. 
Camahuyan.  s.  Árbol  así  llamado,  de  ma- 
dera recia  y  dura. 
Camais-ganan.  adj.  pl.  (De  isug).  Va- 
lientes, aguerridos,  esforzados. 
Camal,  s.    Abarcar   sin  dar  vuelta  entera 
á    lo    que    se  quiere  abarcar. — s.   Garra, 
mano  de  mono,   caimán,  iguana,  etc. 
Camalig.  *.   Camarín.—^.  Hacerle.  Aadto 
sa  camalig.  Fstá  en  el  camarín.    Nagca- 
camalig  cami.   Estamos  haciendo  camarín. 
Guincamaligan    co    an    acón  mga  calap. 
He  puesto  camarín  á  mis  maderas. 
Camalolooyon.     s.     Misericordia,     com- 
pasión. 
Camalunggay.  s.  Árbol   que  en  Botánica 
se  llama   Moringa,   que  da  aceite.— Enre- 
dadera así  llamada,  es  medicinal;   al  cor- 
tar   una    rama    de   dicha  enredadera,  se 
encoge    el    tronco  de  donde  se  cortó. 
Camananápan,    camanán-pan.    s.  pl. 
(De  manánap).  Animales  en  general. 


CA 


8i 


Preciosidad,     excelencia, 


Camandag.  s.  Resina  que  sacan  de  cierto 

árbol   para  envenenar  las  flechas. 
Camang.  v.  Gatear,  andar  á  gatas,  andar 
gateando  ó    arrastrando. — Agarrarse  con 
los    brazos   sin  arrimar  el  cuerpo. — An- 
dar   el    caimán,  mono,  etc. — Agarrar  el 
ancla. 
Camanga.  s.    Piedra    así  llamada;  es  ás- 
pera y  sirve  para  afilar  herramientas;  se 
encuentra    entre    Calbiga  y  Borongan. 
Camanghuran.  adj.  pl.  (De  manghud). 
Hermanos  ó  hermanas  menores. — Meno- 
res en  edad  respecto  de  otros. 
Camangiatl.  s.  Estoraque;  goma  ó  resina 
que  destila    dicho  arbusto;  es  dura,  olo- 
rosa y  medicinal. 
Camansí.  s.  Árbol  grande  llamado  Arto- 
carpo  camansí.  Otros  dicen  camangsí. 
Camantiglli.  s.  Arbusto  ó  planta  que  en 
Botánica  se  llama  Impaciente  de  tres  flores. 
Cámao.  s.    Especie    de    barreño    ó  tarro 

grande. 
Camaóo.  s.  Envés  de  la  mano. 
Camapasalioon.  adm.  (De  salió).  Que 
perdona,    indulgente. — s.    Indulgencia    ó 
perdón. 
Camaopay.  s.  Bondad. — adm.   ¡Qué   bue- 
no! 
Camaraut.  s.  (De  raut).  Maldad.—^*. 

¡Qué  malo! 
Camas,  v.  Arañar,  rasguñar,  agarrar.  Guin- 
camas  acó  san  odin.    Me  arañó   el  gato. 
— s.  Garra. 
Camaso.  s.    Ave   blanca  así   llamada;  es- 
pecie de  paloma  silvestre. 
Camasohun.  adj.  Ave  parecida  al  camaso. 
CamatahllS.  s.  Sutileza  para  poder  pene- 
trar por  cualquier  cuerpo. 
Camatáy.  s.  (De  patay).   Muerte. 
Camatayon.  s.  (De  patay).  Muerte. 
Camatuoran.  s.  (De  tuod).  Verdad. 
Camay,    v.    Llamar    con  la  mano  ó   con 
pañuelo;   hacer  señas  con  la  mano  ó  con 
pañuelo. — Acercarse   el  caimán  á  coger 
la  presa. 
Camay  camay.  v.   Llamar  ó  hacer  señas 
con    frecuencia  con  la  mano  ó  pañuelo. 
Comenzar    alguna  obra  y  no  proseguirla, 
ó  hacerla  poco  á  poco. 
Camaya,  v.    Suplicar,  pedir,  invocar,  im- 
plorar, t 
Cambid.  v.  Trepar,  enroscarse   enredadera 

ó  cosa  semejante. 
Cambrot.  v.  Arañar,  herir  con  las  uñas. 
Cambuca.  adj.  Gallo  ó  gallina  con  las  plu- 
mas vueltas  hacia  arriba. 
Cambud  s.    Cirro,  zarcillo    ó  especie    de 
hilo  que  sirve  en  algunas  plantas,  enros- 


82 


CA 


candóse,  para  asirse  y  asegurarse  en 
otra  cosa. — Tijeretas  en  las  vides,  que 
se  van  retorciendo,  se  asen  y  enredan 
en  lo  que  encuentran. — v.  Asirse,  enre- 
darse, trepar  las  enredaderas  por  árboles, 
paredes  ú  otra  parte. 

Cambut.  v.  Quitar  ó  remover  una  cosa 
de  donde  está,  desarrumar.  Ipinacacambut 
san  capitán  an  abacá.  Manda  el  capitán 
desarrumar  el  abacá. 

Camdao.  s.  Cuidado,  solicitud.— v.  Poner 
cuidado  en  alguna  cosa. 

Camdauatl.  adj.  Cuidadoso,  solícito;  el 
que  va  juntando  historias  para  contarlas. 

Catnhag.  v.  Divertirse,  enredar  los  jóve- 
nes agarrándose  con  las  manos.  Ayao 
camo  pagcarocamhag.  No  andéis  enredan- 
do.— adj.  Veloz,  ligero. 

Camhag.  v.  Pasar  la  mano  por  las  pare- 
des, puertas,  sin  hacer  ruido. 

Camhil.  v.  Tocar  alguna  cosa  con  ios  de- 
dos corno  pasándolos  por  ella.  Porota  iton, 
ayao  pagcarocamhila.  Coge  ó  levanta  éso, 
no  lo  andes  tocando. — adj.  Cosa  corta, 
que  no  alcanza. 

Ca.mi.flrm.  Nosotros,  nosotras,  excluyendo 
á  aquel  ó  aquellos  con  quien  ó  quienes 
se  habla. 

Camid.  v.  Precipitarse  en  el  hablar. — adj. 
Precipitado  en  ti  hablar. 

Camilo,  s.  Cangrejo  de  varios  colores;  es 
comestible. 

Camingao  s.  (De  mingao).  Soledad,  re- 
tiro; reposo,  sosiego. 

Camingauan.  s.  (De  mingao).  Soledad, 
retiro,  desierto. 

Camiot.  adj.  Cosa  corta,  falta,  que  no 
alcanza. — v.  Faltar,  no  llegar  alguna  cosa, 
no  llegar  á  tiempo.  Nahacamiot  acó  san 
pangaón.  Llegué  tarde  á  la  comida. 

Camlang.  v.  Encontrarse  dos  ó  más  en 
un  sitio,  acudir  al  mismo  si  haberse  an- 
tes convenido. 

Camlud.  adj.  Cosa  corta,  que  no  alcanza, 
porque  se  sale  lo  que  se  echa,  como  un 
pañuelo  corto,  el  puño  ó  la  mano  cuan- 
do se  coge  dinero  ú  otra  cosa,  y  se  sale 
entre  los  dedos. 

Camó.  pron.   Vosotros,  vosotras. 

Camoc,  hingamoc.  v.  Alegrarse,  gozar, 
como  cuando  se  ven  los  que  desean  ver- 
se; amar,  estimar,  desear  mucho  una  cosa; 
tener  compasión. 

Camohanan.  s.  Antigüedad. — Antepasa- 
dos, predecesores.  Cab-tang  san  camoha- 
nan pá.  Costumbre  de  los  antepasados. 

Camolanglay.  s.  Muñeca  de  la   mano. 


CA 

Camol  camol.  adj.  Cosa  corta,  falta  ó 
que  no  llega. 

Camonong  ponongan.  s.  Altura,  ó  lo  más 

alto  de  monte  ú  otra  cosa. — Coros  angé- 
licos.— Asociación. 

Camotltaha.  s.  Langostino  ó  especie  de 
cangrejo  ó  langosta;  se  cría  en  el  mar. 

Camontianon,  pamontianon.  s.  Árbol 

así  llamado. 

Camorehe.  s.  (De  orehe).  Pies  traseros 

de  los  cuadrúpedos. 

Camos.  adj.  Cosa  corta,  que  no  alcanza. 
— v.  No  alcanzar,  no  llegar. — Derramarse 
por  estar  muy  lleno  ó    sobrar. 

Camos  camos.  v.  Precipitarse,  hacer  al- 
guna cosa  con  precipitación, "turbación  y 
confusión. 

Camote,  s.  Raíz  comestible  y  alimenticia. 
— Vastago  de  la  misma. — v.  Coger  ó  sa- 
car de  la  tierra  dicha  raíz.  Nangangamote 
sira.   Kstán  cogiendo  camote. 

Camote  nga  cahuy.  s.  Arbusto  así  lla- 
mado, cuyas  raices,  de  bastante  grandor, 
las  comen  los  naturales  en  tiempo  de 
hambre,  lavándolas  bien  antes,  después  de- 
partidas en  rodajas  delgadas  y  puestas 
al  sol  por  algunos  días. 

Camotiatl.  s.  Camotal  ó  sitio  plantado  de 
camote. 

Camoy.  s.  Dedos  de  las  manos  ó  pies. — 
Uñas  ó  patas  de  cangrejo,  araña  y  otros 
animales. 

Camoying  quing.  s.  Dedo  pequeño,  me- 
ñique. 

Campay.  v.  Llamar  con  la  mano  ó  pañue- 
lo.— Alegrarse  el  que  ha  conseguido  lo 
que  deseaba. 

Campilang.  s.  Alfanje,  arma  de   moros. 

Camras.  v.  Arañar,  rasguñar,  escarbar  el 
toro,  el  verraco  y  otros  animales  echan- 
do la  tierra  hacia  atrás. 

Camrot.  v.  Arañar,  rasguñar;  echar  la  tie- 
rra hacia  atrás  el  toro,  verraco  y  otros 
animales. 

Camuay.  s.  Ramales  ó  raices  gruesas  del 
gauay;  especie  de  ramales  de  la  calaba- 
za, camote  y  todo  lo  que  así  se  extiende. 
— Brazo  de  mar  ó  río. 

Camud  camud.  adj.  Cosa  corta,  que  fal- 
ta poco  para  que  alcance. 

Camut.  s.  Mano. — v.  Coger  ó  tomar  con 
la  mano. — Manosear.  Camuta  dao  iton. 
Toma  eso  con  la  mano. — Tigcamut.  adj. 
Diligente,  cuidadoso,  observante. — v.  Ser 
diligente,  observar.  Pag  tigeam-tan  ta  an 
mga  sugo  sa  Dios.  Observemos  los  man- 
damientos de  Dios. 

Can.  art.  de  genit. '  dat.   y    abl.   de    npmb. 


CA 

prop.  En  algunos  pueblos  lo  usan  tam- 
bién como  artículo  para  los  mismos  casos 
en  algunos  pronombres.  Nabungcag  an 
can  Pedro  balay.  Se  destruyó  la  casa  de 
Pedro.  Iguinpadara  co  ná  can  Juan  an 
cahate.  Ya  he  mandado  á  Juan  los  dos 
reales.  Aádto  can  Pío.  Está  con  Pío. 
Aádto  can  iya.  Kstá  con  él. 
Can  can.  v.  Aligerar,  disminuir  la  carga. 
Sacar  la  ropa  de  baúl,  palay  del  depósito 
ó  cosas  semejantes. 
Canáas.  s.  Palay  fino   así    llamado. — adj. 

Ronco. — v.  Enronquecer,  estar   ronco. 
Canahatl.  v.  Sospechar,   recelar,  temer. — 
Detenerse    un    poco    en   alguna  parte  y 
proseguir  su  camino. — adj.  Peso  falso  que 
siempre  se  inclina  á  un   lado. 
Canal,  adj.  Cosa  enjuta,  dura  y  seca. — v. 

Secarse,   endurecerse 
Canatn.  v.    Enredar,   divertirse  los  niños. 
Canamatl.  s.  Juguete   de  niños. 
Cañan,    art    de  genit.  y  abl.  de  nombres 
propios  y  algunos  apelativos.  Guindidina- 
cop  an  cañan  Pedro  mga  carabao.  Están 
cogiendo  los  carabaos  de  Pedro.    Cañan 
Pedro  ini.   P^sto  es  de  Pedro.   Cañan  ho- 
com  ini.  Esto  es  para  el  alcalde.  Cañan  ca- 
pitán acó  sinusugo.  Soy  mandado  del  ca- 
pitán. 
Canap.  v-    Correr  los  rios  entre  valles  y 
sierras,  por  angosturas  ó  quebradas  estre- 
chas y    profundas. — Crecer  y  extenderse 
enredadera,  camote  y  cosa  semejante. 
Canap  canap.  v .  Verse  apenas  alguna  co- 
sa. 
Cañara,  s.     Plátano  así  llamado;  su  fruta 

es  de  color  amarillento. 
Canas  canas,  s.  Ruido  que  hacen  los  ni- 
pales,  hojas  secas  ó  cosa    semajate. — v. 
Hacer  ruido  lo  dicho  cuando  se  pisa,  se 
mueve,  etc. 
Canat.  v.  Limpiar  sementera. 
Canauay.  s.  Gaviota  ó  ave  marina  que  fre- 
cuenta mucho  la  mar. — Noroeste.— Viento 
noroeste. 
Canauayon.  adj.  Ave  que  se  parece  en  el 

color  á  la  gaviota. 
Canay.  art.  de  genit.  y  dat.  ¿Canay  ini  nga 
balay?  ¿De   quién  es  esta  casa?  Canay  ini? 
¿Para  quién  es  ésto? 
Canay.  v.  Llevar. 
Canayapan,  canay-pan.  s.  (De  nayap). 

Continente  ó  tierra  firme;    mundo. 
Canayonan.  adj.   Cosa  seguida,  que  dirige 
á  un  punto  ó  lugar.  Ini  dinhi  nga  dalán 
canayonan  ná    sa  bongto.     Este    camino 
dirige  al  pueblo,  s.  Cordillera. 


ca  m 

Canda,  art.  de  genit.  y  abl.  del  plural  de 

nombres  propios. 
Candao.  s.  Ocupación. 
Candauan  nga  tauo.    adj.    Persona  de 

muchas  ocupaciones. 
Canday.  adj.  Continuo,  frécente.— v.  Fre- 
cuentar.— Abundar. 
Caday  Sin  polong.    adj.  Elocuente;  que 

habla  mucho. 
Candi  is.  s.  Hoyitos  que  se  forman  en  los 

carrillos  cuando  se  ríe. 
Canding.  s.  Cabra,  cabrón;  cabrito,   cabri- 
ta.— Cacandingan.//#r.   Cabras. 
Candingay.  s.  Cabrito,  cabrita. 
Candol.  s.  Calabaza  blanca  y  larga-  Sandía. 
Candongga.  s.  Pañuelo  blanco  que  llevan 
las  mujeres  en  la  cabeza  ó  en  el  cuello.— 
v.  Ponerse  ó  llevar  dicho  pañuelo. 
Candú.  s.  Poema  ó  canto,  según  el  modo 
de  cantar  ó  contar  sus  historias. — v.  Can- 
tarlas ó    narrarlas.— Paracandú.     Cantor, 
narrador. — Carandúun.  Lo  que  se  ha  de 
narrar  ó  cantar. 
Canduang.  s-  Estrechón,  socollada,  vaivén 
y  cabezada  que  la  mar  de  proa  hace  dar 
á  la  nave. — v.  Dar  cabezadas  la  nave. 
Candug.  s.  Impresionar, sobresaltar,  asustar. 
Cang  cang.  s.  Abrir  las  manos,  levantar- 
las y  poner  los  dedos  abiertos.— adj.  Ma- 
dera seca  al  sol. 
Cangay.  v.  Convidar. — adj.  Convidado. 
Cang  bud.  (En  algunas  partes  dicen 
camblld).  s.  Cirro,  zarcillo  ó  especie  de 
hilo  que  sirve  en  algunas  plantas,  enros- 
cándose,   para    asirse    y    asegurarse    en 
otra  cosa. — Tijeretas  en  las  vides,  que  se 
van  retorciendo  y  se  asen  y  enredan  en  lo 
que    encuentran. — v.    Asirse,    enredarse, 
trepar  las  enredaderas   por  árboles,  pare- 
des y  otras  partes. 
Cangga.  s.   Carro  de  madera  con  armazón 
de  tablas  y  maderos  ó  cañas  en  forma  de 
cajón  ó  andas,  más  largo  que   ancho,  el 
cual  se  pone  sobre  un  eje  con  dos  ruedas 
de  madera  y  dos  varas   en  la   parte   de 
adelante  entre  las  que  se  coloca  el  cara- 
bao ó  vaca;  carreta,  carretón. 
Canhay.  adj.  Continuo. — Diligente,  incan- 
sable.— v.  Cansarse.  Di  ca  macanhay.  No 
te  canses. 
Canhi.    v.    Venir.  Macanhi  ca  búas.  Ven- 
drás  mañana.  Pacacanhion   co  siya.     Le 
mandaré    venir.  ¿Sin-o  iton  nga    ticanhi? 
¿Quién  es  ése  que  viene? 
Canican.  v.  Ir  despacio  haciendo  ó  gastan- 
do   alguna    cosa.— Promover;     extender, 
adelantar,  alargar;    crecer  alguna  cosa. : 


Si  CA 

Canina,  cangina.  adv.  t.  Antes,  hace 
poco. 

Caningag.  s.  Planta  así  llamada,  parecida 
á  la  canela;  sus  hojas  son  anchas  y  las 
usan  en  vez  de  betel  para  la  mascada. 

Canit.  v.  Participar  ó  tener  parte  en  algu- 
na cosa. — s.  La  parte  que  á  uno  le  perte- 
nece.— v.  Trabarse,  asirse,  agarrarse  como 
cuando  se  va  arrollando  alguna  cosa. — 
Arrancar  las  malezas  ó  yerbas. — s.  Garra, 
garfio,  espina  ó  cosa  que  agarra. — Canit 
sin  buhat.  El  que  no  para  y  siempre  tiene 
en  que  ocuparse. 

Canit  canit.  v.  Trabarse,  asirse,  enlazarse 
unas  cosas  á  otras. 

Can-O,  cacano.  adv.  t.  Cuándo.  Se  usa  pa- 
ra preguntar  en  pretérito. 

Canogon.  ínter j-  De  dolor. — s.  Lástima; 
desdicha. — v.  Ser  desdichado. — Tener  lás- 
tima, compasión  ó  reparo. 

Can-On.  s.  El  pan  cotidiano,  morisqueta  ó 
arroz,  cualquier  comida  ó  provisión. 

CanÓOS.  v.  Sonar  lo  que  se  quema. — s. 
Ruido  de  lo  dicho. 

Cansing.  s.  Broche,  corchete  de  oro  ó  plata 
que  ponen  en  las  chinelas,  jubones,  man- 
tos, sombreros,    etc. — v.    Poner  lo   dicho. 

Cantalita.  s.  (Del  español  cantaleta).  Bro- 
ma, chanza,  v.  Bromearse,  chancearse. 
Si  Carrasco  nacacantalita.  Carrasco  se 
chancea. 

Cantan  nga  habul.  adj.  Manta  mal  tejida. 

Cantay.  v.  Trepar,  asirse  como  enredadera, 
calabaza  ú  otra  cosa. — adj.  Continuo,  fre- 
cuente— v.  Frecuentar. — Abundar. 

Canti*  v.  Tentar,  incitar,  provocar  valiéndo- 
se de  acciones  que  dan  á  entender  Jo  que 
se  desea. — Llamar  á  los  animales;  llamar 
al  viento  como  hacen  los  marineros. 

Canug  CUg.  v.  Zumbar  los  oídos;  retum- 
bar trueno,  volcán,  tiro  ó  cosa  semejante; 
resonar. 

Canunay.  adv.  m.  De  continuo,  de  ordina- 
rio, continuamente. — v.  Continuar,  fre- 
cuentar alguna  cosa. 

Caob.  v.  Abajarse,  encorvarse,  humillarse, 
postrarse. — Andar   encorvado. 

CaogUÍS  nga  baguio,  s.  Baguio  fuerte, 
que  hace  blanquear  la  mar  al  reventar 
las  olas. 

Cao  maraco,  s.  (De  aCO).  Fiador;  defen- 
sor. 

Caon.  v.  Comer. — Se  aplica  también  á  la 
piedra  de  amolar,  sierra,  lima  ó  cosa  se- 
mejante. Uaray  pá  acó  caon.  No  he  co- 
mido aún.  Quinaon  ná  acó.  Ya  he  comi- 
do. Caona  iton.  Come  eso.  Nangangaon 
sira.    Están    comiendo.    Nagpipinangaon 


CA 

sira  sin  camote.  Están  comiendo  camote. 
Pangangaonun  namon  ini.  Comeremos 
esto. — (C).  Ir  ó  estar  en  alguna  parte. 
Nacaon  siya  cangina  sa  balay.  Estaba  él 
antes  en    casa. 

Caopay.  s.  Bondad. — adm.  ¡Bien!  ¡qué bien! 

Caopayan.  s.  Bondad,  bien,  bienestrar. — 
— pl.  Bienes.  An  caopayan  sini  amo  ini. 
La  bondad  de  ésto  es  ésta.  Uaray  acó  iba 
nga  tingoha  cundi  an  caopayan  sanbongto. 
No  tengo  otro  deseo  sino  el  bien  del 
pueblo.  Tagan  mo  cami  san  mga  cao- 
payan  nga  langitnon.  Concédenos  los  bie- 
nes  celestiales. 

Caorhian.  s.  (De  orehe).  Postrimerías. 

Caoroanan.  s.  (De  oro).  Común,  sitio 

donde  se  opera  ó  descarga  el  vientre. 

Caorop-dan.  s.  (De  OpUd).  Parientes; 
compañeros  en  viaje  ú  otra  cosa;  mora- 
dores en  una  misma  casa. 

Caorosahun.  (De  usa).  Prodigiosidad, 
rareza,    maravilla,    singularidad. 

Caot-Ot.  s.  Dolor,  quebranto.— fig.   Rigor. 

Capa.  v.  Ponerse  las  aves  con  las  alas 
abiertas  ó    extendidas  al  sol   ó    al    agua. 

Capa  Capa.  v.  Batir,  agitar  las  aves  sus 
alas,    agitarse    el  agua. 

Capait,  camapait.  s.  (De  pait).  Amar- 
gura.— adm.    ¡Qué  amargo! 

Capaitan.  v.  (De  pait).  Amargura,  amar- 
gor.— pl.  Amarguras. 

Capangpangan.  s.  (De  pangpang).  Si- 
tio donde  hay  muchas  peñas;  rocas,  pe- 
ñascos.— Palay  de  grano  colorado. 

Capanusan.  s.  Estrella  de  Venus. 

Capao.  v.  Cubrir  el  agua  en  alta  marea 
las  estacas  de  los  corrales  de  pesca  ú  otra 
cosa. 

Capatan.  num.  (De  Upat).    Cuarenta. 

Capatas.  s.  Enfermedad  cutánea  así  lla- 
mada; especie  de  bubas,  tina;  dicha  en- 
fermedad es  pegajosa. — v.  Tener  ó  pa- 
decer dicha  enfermedad. 

Capatasun.  adj.  (De  capatas).  Buboso, 

llagado,  tinoso. 

Capatongan.  s.  Cañaveral  ó  sitio  poblado 
de  cañas  patong. 

Capay.  s.  Aleta  de  pescado,  tortuga,  etc. 
— v.  Aletear. 

Capay  capay.  v.  Aletear  los  pescados. 
— Orejear  los  animales,  mover  las  ore- 
jas.— Bogar,  remar  despacio,  sin  ruido 
y  suavemente.  Nadar. 

Capay  an.  s.  Árbol  de  hojas  estrechas  y 
largas. 

Capayas.  s.  Árbol  de  madera  muy  blan- 
ca, de  hojas  anchas  y  con  aberturas  en 
forma  de  puntas.  An  dahon  niya  haglag- 


CA 

pad  cundi  haglaium  an  guiha.  Su  frutase 
usa  en  la  tinola. 
Capcap.  v.  Palpar,  tocar,  tentar. 
Capé.  s.    Café,  planta  y  fruto.— Cacapeti- 

han.  Cafetal,  plantío  de  café. 
Capepe.  s.   Bolsa  que  suelen  llevar  amar- 
rada á  la  cintura. 
Caperdihan.  s.  (Del  esp.  Perder).    Perdi- 
ción. 
Capí.  v.  Quitar  ó   sacar  la  carne  del  coco 

tierno. 
Capi   capi.  v.    Apropiarse,  tomar  para  sí 

algo. 
Capili.  s.  (C).  Negrura,  adm.  ¡Qué  negro! 
Capilioan.  j.  (De  pilio).  Rincón,  escon- 
drijo ó  lugar  retirado. 
Capiliuan.  s.  Majestad  suprema. 
Capin.  adv.    comp.    Más,  demasiado,  con 
exceso.— v.  Excede.   Capin  sin  caruhaan. 
Más  de  veinte.  Capin  siya  camalaris.  Es 
demasiado  altivo.  Cun  capin  cún  culang; 
cumapin  cumulang.    Poco  más  ó  menos. 
Capinan.  s.  Exceso,  demasía.   Pinalangga 
nga  capinan.  Querido  con  exceso.  Malo- 
looyonngapinan.  Misericordioso  sin  igual. 
— Marisco. 
Capiot.  v.  Asirse,  agarrarse;  agarrar,  coger 
alguna  cosa.  Pagcapiot  sin  maopay.  Agar- 
ra bien. 
Capis,  s.  Ventanas  hechas  de  conchas  del- 
gadas ó  de   cristal,  formando  cuadros. — 
v.    Hacer  dichas  ventanas.— Poner  ó  co- 
locar las  mismas. 
Capitán,  s.  Alcalde  ó  autoridad  municipal, 
que  gobierna    y  manda    en  el    pueblo  — 
v.  Nombrar  ó  elegir  á   uno  capitán;  ser 
capitán. 
Capithoc.    s.    Llaga    que   se  forma  en  el 
cuerpo  por  humor,   rascadura  ó  golpe. — 
v.  Eormarse  ó  hacerse  dicha  llaga. 
Caplag.  v.  Alcanzar,  conseguir. 
Caplos.  v.   Deslizarse,  escurrirse,  desatarse 

lo  amarrado,  salirse  de  su  lugar 
Capo,   capo  capo.    v.     Rallar  al  puerco 
muerto    y  chamuscado.—  s.    Polvo,    ó  la 
parte  más  menuda  y  deshecha  de  la  tierra 
seca. 

Capolot    pongotan.  s.  (De    polotpo 

ngot).  Maza,  cubo  ó  pieza  gruesa  de  ma- 
dera, de  figura  cilíndrico-aovada,  que  cons- 
tituye el  centro  de  las  ruedas  de  los  car- 
ruajes, carros,  etc.,  y  en  la  cual  van  enca- 
jados los   rayos. 

Capón,  v.  (esp.)  Capar  los  animales,  como 
carabao,  toro,  cabrito,  etc.— adj.  Capón, 
castrado. 

CapongOt.  s.  (De  pongot).  Cólera,  ira, 
enfado,  furia,  frenesí,  enojo. 


.      CA  S6 

Caponoanan.  s.  (De  pono).  Principales, 

superiores,  autoridades,  dignidades. 
Capon-tan,  capopong-tan  s.  (De  po- 
ngot). Principio;  raíz  de  donde  salen, 
brotan,  dimanan  ó  proceden  otras  cosas; 
origen,  nacimiento  ó  emanación  de  las 
mismas;  foro. 
Caporoponglohay.  s.  (De  ponglo).  Per- 
digones, balas  pequeñas. 

Capotongan.  (Depotong).  Atajo,  abre 
viatura;  compendio,  recapitulación. 

Capucap.  v.  Andar  tentando  como  el  ciego, 
ó  el  que  á  oscuras  busca  algo. 

CapUg.  v.  Apretar  el  puño. 

Capul,  v.  Ensuciar. — adj .  Cosa  sucia,  de- 
saseada.— v.  Embrear  tinaja  ú  otra  cosa. 
— Tapar,  cubrir  como  hace  la  abeja  con 
su  panal. — Pintar  como  con  cal  ó  cosa  se- 
mejante. 

Capula.  s.  Rojez.  — mí.  ¡Qué  rojo  ó  encar- 
nado.!— Camote  así  llamado. 

Capulahan.  s.  (De  pula).  Rojez. 

Capulonganan.  (De  pulong).  Pleito,  dis- 
puta, desavenencia,  cuestión  de  palabra. — 
Pleitear,  tener  cuestión.  Nagcacapolonga- 
nan  sira.   Tienen  cuestión. 

Capulsanan.  s.  (De  polos).  Provecho, 
utilidad,  fruto. 

Capunayan.  s.  Multitud  de  aves  que  lla- 
man punay. 

Capungcayan.  s.  (De  pungeay).  Cum- 
bre,  cima,  cúspide   de    monte. 

Capurus  sin  buot.  s.  Afecto  vehemente 
de  la  voluntad;  pasión. 

Capus.  v.  Concluirse,  acabarse,  mermar,  ir 
á  menos.  Capus  ná  an  bahá.  Ya  ha  mer- 
mado la  avenida. 

Caput.  v.  Coger,  asir,  tomar,  agarrar. 

Caputli.  s.  Pureza 

Caput-ngan.  s.  (De  potong).  Anchor, 
anchura. 

Capuy.  v.  Desfallecer,  faltar  el  aliento  ó 
fuerzas,  cansarse,  rendirse. — Doler  el  es- 
tómago.— s.  Dolor  de  estómago. 

Capuy  capuy.  s.  Estómago. 

Cara.  s.  Concha  de  tortuga,  carey.  ¿Mapalit 
ca  sin  cara?  ¿Compras  carey? 

Caraanan.  adj.  y  s.  (De  daan).  Cosa  an- 
tigua; sementera  de  camote,  caña-dulce  ú 
otra  cosa,  que  hace  ya  mucho  tiempo 
se  plantó. 

Carab.  v .  Cucar  ó  hacer  gestos  el  mono. 

Carabao,  s.  Animal  así  llamado  que  usan 
los  naturales  para  cultivar  sus  tierras  y 
otras  faenas;  su  pelo  es  pardo,  aunque  los 
hay  también  de  pelo  blanco;  sus  cuernos 
largos  é  inclinados  hacia  atrás;  es  animal 
furioso,  amigo  del  agua,  y  aguanta  poco  al 


88  CA 

sol;  hay  también  carabaos  monteses.— 
Pangarabao.  v.  Montar  en  el  carabao,  sea 
macho  ó  hembra. 

Caracal,  s.  Mercader. — v.  Comprar  y 
vender. 

Caracatac.  s.  Migaja. — adj.  Cosa  menuda, 
pulverizada,  hecha  menudos  pedazos. — s. 
Los  mismos  pedazos. 

Caracua.  s.  Embarcación  más  pequeña  y 
baja  que  el  pontín. 

Carad  catad,  v.  Hacer  ruido  al  pisar  en 
suelo  de  casa  ú  otra  parte. — s.  El  mismo 
ruido. 

Carag.  v .  Perder,  desperdiciar,  echar  á  per- 
der alguna  cosa.  Nacacarag  an  humay.  Se 
desperdicia  el  palay.  Quinacaragan  mo  an 
bugás.  F.chas  á  perder  el  arroz. 

Caragas.  v.  Romperse  rama  q!e  árbol  al 
agarrarse  á  ella. — Hacer  ruido  el  aguacero, 
viento  ú  otra  cosa. 

Carag  casag.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Caraha.  s.  Carajay  ó  especie  de  sartén 
grande  con  mango  corto. 

Carahan.  adj.  Tortuga  que  tiene  carey. 

Caral,  cadal,  caral  caral.  v.  Temblar; 
hacer  ruido  lo  que  se  arrastra  por  parte 
dura;  hacer  ruido  lo  que  se  abre,  etc. — s. 
Ruido  de  lo  dicho. 
/Caram  caram.  v.  Palpar,  tentar,  arañar 
haciendo  ruido. 

Caramícam.  v.  Palpar,  tentar,  buscar  á 
tientas. 

Caram oy.  s.  Antenas  del  cangrejo. 

Caratl.  v.  Temer  el  hijo  al  padre,  el  niño 
al  maestro,  etc.;  temblar. — Sentirse,  que- 
jarse de  poco. 

Caran-an.  s.  (De  caon).  Comedor,  mesa 
ó  donde  se  come. — Pesebre. 

Caratl-on.  adj.  Comestible;  que  se  puede 
comer. 

Carancasan.  v.  Hablar  varios  de  diferen- 
te asunto  y  á  un  mismo  tiempo  sin  orden 

Carancatan.  v.  Hablar  varios  de  diferen 
te  asunto  y  á  un  mismo  tiempo  sin  orden 

Carancay,  carancayan.  adj.  Hablador 
Carang.    s.    Lazo  para    cazar  pájaros. — 
Trampa  ó  especie  de  casilla  hecha  de  beju- 
co caña  ú  otra  cosa,  y  dentro  de  ella  ponen 
un  gallo  amarrado,  y  circundan  dicha  ca- 
silla con  lazos   para  que  caiga  en  alguno 
de  ellos    el  gallo  que  venga  á  reñir  con 
el   que  está  dentro. — v.  Poner  6  colocar 
dicho  lazo  ü  otra  trampa— Caer  ó  que- 
dar preso  en  el  garlito  el  gallo  montes. 
Caranga,  s.  Especie  de  lepra  muy  conta- 
giosa; causa  gran  escozor.  Cáncer. — Tener 
ó  padecer  dicha  enfermedad. 
Carangag.  s.  Especie  de  papagayo  grande 


CA 

y  verde  que  come  palay  y  plátanos. — v. 
Comer  dicha  ave  el  palay  ó  plátanos. — 
Comenzar  muchas  cosas  y  no  acabar  nin- 
guna.— Baga  salin  sin  carangag.  Se  dice 
de  lo  repelado,  como  sementera  mal  lim- 
pia, el  mal  trasquilado. 
Carangahun,  carang-hun.  adj.  (De  ca- 
ranga). Leproso,  leprosa. 
Carang  cang.  v.  Ponerse  con  las  piernas 
abiertas  y  manos  extendidas. — Planta  que 
echa  la  espiga  muy  abierta. 
Carangian.  s.  Árbol  así  llamado;  su  corte- 
za es  medicinal. — Planta  semejante  el  be- 
tel;  su  hoja  la  usan  en  la  mascada. 
Carao  carao,    v.    Revolver,  menear  con 

los  dedos  alguna  cosa. 
Carao,  v.  líxtender  ó  revolver  con  la  ma- 
no palay  puesto  al  sol,  etc. 
Carap.  v.  Hacer  una   cosa  de  propia  vo- 
luntad.— s.    Inclinación,  apego  á  la  misma. 
Carapcap.    v.    Palpar,    tentar,    buscar    á 

tientas. 
Carap-tan.  s.  (De  caput).  Asidero,  agar- 
radero. 
Carap-tanan.  s.  (De  caput).   Asidero, 

agarradero. 
Caras,  v.   Cucar  ó  hacer  gestos  el  mono. 
Caras  caras,  v.   Quebrar  ó  reventar    las 

olas. 
Carasao.  v.  Inclinarse  la  espiga  granada. 
— adj.  Sementera  de  palay  con  la  espiga 
granada  é  inclinada. 
Carascias.  v.    Sonar  yerba,  hojas  secas, 
rama  ú  otra  cosa.— j.  Ruido  de  hojarascas, 
hojas  secas  ó  cosa  semejante; 
Carasicas.  v.  Hacer  ruido  en  los  dindines. 
como  cuando  el  gato  se  afila  las  uñas. — v. 
Afilarse  el  gato  las  uñas. 
Carasuy.  s.  Planta  así  llamada. 
Carat.  v.    Dar   ó  empujar  con  la  mano  ó 
pié  al  que  vá  á  tirar  para  que  no  acierte. 
Carat-an.  s.  (De  raut).  Mal,  maldad. 
Caratinan.    s.    (De    catin).    Asidero, 

agarradero. 
Caratong.  v .    Dar    golpe  con  los  artejos 
de  los  dedos. — s.  Tamboril  de  los  agore- 
ros y  danzantes. — v.  Tocarle. 
Carauat.  ^.Recibir.— Comulgar.  Quinara- 
uat  co  an  imo  surat.  Recibí  tu  carta.  Ca- 
rau-ta  ó  carauata  ini.  Recibe    ésto.    Diri 
acó  macacarauat  búas.  No  podré   comul- 
gar mañana.  Pinacarauát  acó  san  Padre. 
Me  manda  comulgar  el  Padre.  Uaray  acó 
pacarao-ta  san  Padre.  No  me  ha  permiti- 
do comulgar  el  Padre.  Carauaton  mo  ini. 
Recibe  ésto. 
Carauhan.í.    Presilla  de  bejuco  que  po- 
nen en  los  baria. 


CA 

Carautan.   s.  (De  raut).   Mal;  maldad. 

Carayacay.  s.  Árbol  grande  así  llamado; 
su  fruta  no  se  come. 

Caray  caday.  v.  Vagabundear,  andar  ocio- 
so. Nagcacaray  caday  an  mga  caolitauo- 
han.  Andan  ociosos  los  solteros. 

Caray  cay.  s.  Colgaduras,  adornos  como 
los  que  ponen  cuando  hay  procesión. — v. 
Adornar  ó  poner  lo  dicho.  Caray  caya 
rta  an  dalan.  Pongamos  adornos  en  el  cami- 
no:— s.  Revuelta  ó  remolino  del  agua  don- 
de hay  piedra. 

Caraye.  s.  Caña  larga  y  delgada  así  llamada. 

Caray-gan.  s.  (De  dayag).  Haz,  derecho 
ó  cara  del  paño  ó  de  cualquier  tela  y  de 
otras  cosas. 

Caricad.  v.  Agujerear,  hacer  agujero  ó 
cosa  semejante;  barrenar. 

Caríg-onan.  s.  (De  rigon).  Fuerza, 
sostén,  firmeza,  apoyo,  fortaleza. — Docu- 
mento que  acredita  la  verdad  ó  lo  que 
se  defiende. 

Cariguioan.  s.  Tripas  delgadas. 

Cari m poso,  carimposoan.  s.  Reja  ó 
barandilla  torneada  y  acorazonada. — La- 
bores acorazonadas  que  sobresalen  en 
cosas    torneadas,  labradas  ó  bordadas. 

Caringpula.  s.  Cataviento.  Veleta. 

Caris,  s.  Puñal  llamado  cris:  los  hay  rec- 
tos y  culebreados  con  dos,  tres  ó  más 
vueltas,  ó  como  eses. 

Carit.  v.  Sobresaltarse. — Recelar,  des- 
confiar. Tatapocan  co  ini  nga  atabay,  cay 
nacarit  acó  san  cabataan.  Cegaré  este 
pozo,  porque  temo  suceda  alguna  des- 
gracia á  los  niños.  Tatagan  acó  cunta 
ni  Pedro  sin  salapi,  cún  diri  nangangarit 
si  Juana.  Daríame  Pedro  dinero,  si  no 
fuese  por  los  recelos  de  Juana. 

Carita!,  caritalan.  s.  Trabajo,  aflicción, 
tribulación.   Vid.  Dital. 

Caritalan.  s.  Consecuencia  ó  efecto  di- 
manado de  una  causa. 

Cariuan.  s.  Palos  ó  cañas  que  ponen  en 
las  redes  para  estirarlas. 

Carlit.  v.  Sajar,  sangrar. — Vacunar. 

Carlitan.  adj.  Que  está  sin  vacunar,  ó 
ha  de  ser  vacunado. 

Carlum.  s.    Planta  olorosa  así  llamada. 

Caroca!,  v.  Estar  holgado  el  contenido  en 
el  continente,  como  la  bala  en  el  cañón, 
el  pié  en  el  zapato  y  cosas  semejantes. — 
adj.  Lo  que  es  ancho,  grande  ó  sobrado 
para  lo  que  ha  de  contener. 

Carogmata.  s.  Camarón  comestible  de 
mar;  es  negro  y  los  ojos  encarnados. 

Carol,  car  oí  caro!,  s.  Ruido.— v.  Hacer 
ruido  alguna  cosa. 


CA 


87 


Caromata.  adj.  Arroz  tostado  y  muy  es- 
ponjado el  grano. 

Caromcom.  v.  Envolver  una  cosa  en  otra. 
Tomar  una  cosa  apretando  la  mano. — 
Apretar  el  puño  ó  la  mano. 

Caros,  v.  Raspar,  rallar  como  corteza  de 
árbol  ó  cosa  semejante. 

Caroscos.  v.  Raspar,  rallar. — s.  Ralladu- 
ra, raspadura  de  caña  ú  otra  cosa. — v. 
Remangar  manga  de  camisa  ú  otra  cosa. 
— Recoger  la  saya  hacia  la  cintura. — s. 
Mecha  ó  tea  hecha  de  la  brea  de  pili, 
envuelta  en  hojas  para  alumbrar.— v.  Ha- 
cer dicha  mecha  ó  tea. 

CarubiCUb.  s.  Marisco  pequeño  así  lla- 
mado; se  come. 

Carucalang.  adj.  Cosa  rala,  distante  una 
de  otra. — v.  Plantar  á  bastante  distancia 
una  planta  de  otra. 

Carugbac.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Caruha.  adj.  (De  duba).  Mellizo,  melliza. 

Carum.  adj.  Cosa  negra. 

Casadangan.  s.  (De  sadang).  Templan- 
za, moderación- — Lo  justo,   lo  preciso. 

Casag.  s.  Cangrejo  así  llamado;  es  comes- 
tible.— Pajaro  pequeño  así   llamado. 

Casagbuyan.  s.  (De  sagboy).  Frecuen- 
cia. Que  se  pasa,  se  vá  ó  está  en  algún   ,. 
sitio  con  frecuencia.  Diri  casagbuyan  sin*, 
tauo  aguian.     No    es    sitio    de    tránsito,' 
no  es  lugar  por  donde  pase  gente. 

Casagdonan,  casalagdonan.  s-  (De 
sagdotl).  Consejo,  parecer,  amonestación. 

Casagpotl.  -r.  (De  sagpOtl).  Preñez. 

Casal,  v .  (esp.)  Casarse.  Contraer  el  sacra- 
mento del  matrimonio.  Magpacasal  cami. 
Nos  casaremos.  Quinasal  ná  sira.  Ya  están 
casados.  Napapacasal  cami.  Queremos  ca- 
sarnos. 

Casal-anan.  s.  (De  sala).  Culpas,  peca- 
dos. 

Casalangbayan.  s.  (De  sangbay).  Re- 
nombre, epíteto,   fama. 

Casam-dan.  s.  (De  samad).  Herida,  le- 
sión, llaga. 

Casam-danon.  údj.  (De  samad).  Lla- 
gado. 

Casancolop.  adv.  t.  Anteayer. 

Casangcapan.  s.  (De  sangeap).  Uten- 
silios, instrumentos,  elementos  ó  recursos 
y  cuanto  es  necesario  para  cualquier  ob- 
jeto y  fin. 

Casangcayan.  s.  (De  sangeay).  Amigos. 

Casanggasang.   v.   Distraerse. 

Casanghi.  s.  Enfermedad  cutánea  así  lla- 
mada; es   pegajosa.         •  • 

Casao   casao.  s.  Ruido  de  agua  ó    lodo 


88 


CA 


cuando  se  pasa  por  ello. — v.  Hacer    di- 
cho ruido. 
Casáquit.  s.  Dolor,  padecimiento,  angustia. 
Casaquít.  s.  Enfermedad. 
Casaquitan.    s.     Dolores,    padecimientos, 

angustias. — Trabajo,   peligro. 
Casaua.  s.  Temor,  recelo. 
Casay  casay.    v.    Patalear    como  el  que 
está  muriendo. 

Casayoran.  s.  (De  sayud).  Explicación, 
declaración,  aclaración. 

Casay-pan,  casay-panan.  s.  (De  sa- 
yop).  Falta,  culpa,  error,   yerro. 

Cascas,  v.  Tocar  rasgueando  guitarra  ú 
otro  instrumento. 

Caslcasi.  adj.  Diligente,  ligero. — v.  Ha- 
cer con  diligencia  alguna  cosa. 

Casi  casi.  s.  Cataviento,  ó  lo.  que  se  pone 
para  saber  de  donde  viene  el  viento.  Ve- 
leta. 

Casicas.  s.  Yerba  así  llamada. — Rrazalete, 
manilla. — Gargantilla. — Anillo  ó  rodaja  de 
bejuco,  carey  ú  otra  cosa. 

Casili.  s.  Anguila  de  agua  dulce. 

Casina.  s.  (De  Sina).  Cólera,  ira,  enfado, 
furia,  frenesí,  enojo. 

Casing.  s.  Peonza,  trompo. — v.  Jugar  á  la 
peonza. 

Casing  casing.  s.  Corazón. 

Casing  casingan.  adj.  Persona  de  valor, 
de  mucho  ánimo. 

Casinggay.  s.  Abrazadera  de  hierro,  ma- 
dera ú  otra  cosa  en  forma  de  X. — v.  Po- 
ner dicha  abrazadera. 

Casipi.  s.  Gajo;  cada  una  de  las  partes  ó 
gajos  de  que  se  compone  el  racimo  de 
plátanos. 

Casiringanon.  loe.  (De  siring).  Propio, 
de  ordinario;  es  un  decir.  Casiringanon  san 
adlao  an  dayon  nga  pagsirang.  Es  propio 
del  sol  el  iluminar  siempre. 

Casó.  s.  Cangrejo  pequeño  así  llamado;  es 
comestible. 

Caso,  quinaso.  adj.  Que  tiene  los  dientes 
teñidos. 

Casobha.  s.  Especie  de  azafrán. — Almiz- 
clero. 

Casoclanan.    s.   (De   socol).    Mesura, 

medida. 

Casoib.  s.  Recelo,  temor. 

Casoroc-an.  adj.  Cosa  necesaria,  precisa, 
indispensable. — v.  Necesitar. 

Casorongan.  s.  Extremos  de  casa  ó  cama- 
rín en  el  techo. 

CasubO.  s.  (De  subo).— Aflicción,  senti- 
miento, dolor,  amargura,  tristeza. 

Casuboan.  s.  (De  subo).  Aflicción  grande, 
sentimiento,    dolor,     amargura,     tristeza. 


CA 

Aflicciones,  sentimientos,  dolores,  amargu- 
ras, tristezas. 
Casuboanan,  casub-anan.   s.  pl.  (De 

subo).  Aflicciones,  sentimientos,  dolores, 
tristezas. 
Casul-gan.  s.  (De  SOlug).  Corriente. 

Casul- ganan,  s.  pl.  (De  SOlug).  Corrien- 
tes. 

Casungnan.  s.  Rincón,  recodo. 

Casuguran.  s.  (De  sugud).  Ensenada. 

Casurayan.  s.  Tierra  estéril  donde  no  cre- 
cen las  plantas. 

Cat.  Partícula,  que,  antepuesta  á  las  raices 
que  tienen  fuerza  de  verbos  y  significan 
arar,  sembrar,  segar,  dar  frutas  las  plan- 
tas, y  á  los  que  denotan  las  estaciones  del 
año,  frío  ó  calor,  ó  los  diferentes  aspectos 
de  la  atmósfera,  quiere  decir,  que  el  tiem- 
po es  á  propósito  para  hacer  aquello  que 
significan  las  raices,  ó  que  en  dicho  tiem- 
po se  advierten  las  variaciones  que  deno- 
tan, ó  que  es  propio  de  ellas. — Tiempo 
de....  Catpugás  ná  niyan.  Ahora  es  tiempo 
de  sembrar. — Cattatanum  ná.  Ya  es  tiempo 
de  plantar. 

Cat  cat.  v.  Coger  ó  arrancar  algunas  raices 
de  árboles  ó  plantas.  Nangangatcat  sira 
Juan  sin  tubli.  Juan  y  sus  compañeros  es- 
tán cogiendo  raices  de  la  enredadera  tubli. 

Catad,  s.  Ruido  de  cajón  cuando  se  abre 
ó  se  cierra;  ruido  de  piso  ó  de  cosas  se- 
mejantes cuando  se  pisa  con  fuerza. — v. 
Hacer  ruido  lo  dicho.— Venir  oprimidos 
los  pantalones  ú  otra  cosa. — s.  Dolor  ó 
enfermedad  del  estómago. — v.  Arreglar, 
igualar,  poner  por  orden  las  cosas. 

Catadcatad.  v.  Moverse  piso  de  casa  ha- 
ciendo ruido. — Latir  el  pecho  de  miedo 
ó  susto. 

Catahaonon.  s.  Camote  así  llamado. 

Catahap,  catahapan.  s.   (De  tahap). 

Sospecha,  conjetura,  recelo. 

Catahud.  s.  (De  tahud).  Respeto,  ve- 
neración, deferencia. 

Catahúm.  s.  (De  tahúm).  Hermosura, 
belleza,  pulidez,  elegancia. — adm.  ¡Qué 
hermoso!  ¡qué  bello!  ¡qué  pulido!  ¡qué 
elegante! 

Catahuman.  s.  Hermosura,  belleza,  puli- 
dez, elegancia. 

Cataísan.  s.  (De  tais).  Punta  de  arma, 
hoja,  etc. 

Catalahuran.  s.  (De  tahud).  Respeto, 

veneración,  deferencia. 
Catambac.    s.    Pescado    así   llamado;    se 

come. 
Catamsihan.  s.  pl.  (De  tamsi).   Aves, 

pájaros. 


CA 

Catam-is.  s.  (De  tam-is).  Dulzura.— ¡Qué 

dulce! 
Catatn-isan.   s.   (De  tam-is).   Dulzura; 

dulzuras. 

Catang.  v.  Amarrar  á  los  animales  ó  aves 

un  palo  ó  caña  para  que  no  se  vayan  lejos. 

— s.  El  mismo  palo  ó  caña. 

Catangboan.  s.   (De  tangbo).  Carrizal 

ó  sitio  poblado  de   carrizos.  , 

Catanusan.  s.pl.  Huesos  largos  como  los 

de  las  piernas. 
Catao.  Animal,  monstruo  marino  mitológi- 
co, sirena,  ninfa  del  mar;  de  medio  cuerpo 
arriba  mujer  muy  hermosa,  y    pez  en  lo 
restante;  notable  por  la  dulzura  de  su  canto, 
y  que  medio  repite  lo  que  oye. 
Catauohan.  s.  pl.   (De  tauo).  Hombre, 
multitud    de    hombres  ó  mujeres,  huma- 
nidad. 
Catapang,  catapangan.  s.  (De  tapan g). 

Ignorancia.  Rudeza. 
CatapUS.  s.  Fin,  conclusión. 
Catapusan.  s.  (De  tapus).  Fin,  término, 

conclusión. 
Cataragman.   s.  (De   tagam).  Peligro, 

riesgo. 
Catarigbusan.  s.  (B).  Cima  de  árbol. 
Catarimpucayan.  s.  Cumbre,  lo  más  alto 
de  monte,  árbol,  torre  y  otras  cosas. 
,  Catas,   v.  Consumir,  disminuir- 
Catat.  v.  Turbar;  cortarse  de  miedo  ó  ver- 
güenza. 
Catay,  v.     Extenderse  por  )a  tierra  enre- 
dadera, parra  ó  cosa  semejante. 
CatbubUCad.  Tiempo  de  flores,  ó  de  dar 

flores  árboles  y  plantas. 
Catbuburac.     s.    Árbol    así     llamado.— 
Tiempo  de  flores,  ó  de  dar  flores  árboles 
y  plantas. 
Cat  duc.  s.  lísencia. 

Cathon.  v.  Ir,  caminar,  morverse  de  un  lu- 
gar hacia  otro. 
Cate.  s.  Cate,  ó  sea  peso  que  consta  de  vein- 
tidós onzas.  Diez  cates  hacen  una  chinanta. 
Este  es  el  modo  de  pesar  en  las  irayas  y 
Visitas. 
Cati.  v.  Cazar  con  añagaza. 
Catiatl.  s.  Añagaza;  gallo    que  sirve  para 

atraer  y  cazar  gallos  monteses. 
Catianan.  adj.  El  que  tiene  gallo  para  ca- 
zar.— s.  El  sitio  ó  lugar  donde  cazan  con 
añagaza  gallos  monteses. 
Catiayon.  s.  Matrimonio,  hombre  y  mujer 

casados. 
Catig.  s.   Palos  ó  cañas  amarrados  á  uno 
y  otro  lado  de  las  embarcaciones  menores, 
sobre  otros  dos  atravesados,  para  guardar 
equilibrio.  Llámanse  también  batangas.— 


CA  89 

v.  Poner  dichas  cañas  ó  palos.  Cacatigan 
co  an  baloto.  Voy  á  poner  catig  al  baloto. 
Catig  catig.  s.  Travesano  en  el  ancla  de 
hierro  ó  madera  para  que   agarre    dicha 
ancla  en  el   fondo. 
Catig-a.  s.  Dureza. — ¡Qué  duro! 
Catigayonan.  s.  Recurso,  proporción,  oca- 
sión. 
Catigha.  Dureza. — ¿ni.  ¡Qué  duro! 
Catigurangan.  adj.  Personas  viejas,  ancia- 
nas,   antepasadas. 
Catimiayon.  s.  Matrimonio,  hombre  y  mu- 
jer casados. 
Catin.  v.  Tomar,  coger,  agarrar,  asir. 
Catifian.  s.  Asidero,  agarradero. 
Catingalahan,  catingal-han.  s.  (De  tí- 
ngala),  s.   Prodigio.— ¿ni.    ¡Qué    prodi- 
gioso! ¡Qué  admirable! 
Catinglan.  s.  Agujero,  abertura  en  techo 

ú  otra  parte. 
Catiobong.  s.  Planta  así  llamada. 
Catipono.  s.  (De  pono).  Macolla.  Usa  ca- 
catipono  nga  humay.   Una  mata  entera  de 
palay. 
Catirangpungayan.  s.  Altura,  lo  más  alto 

y  elevado. 
Catiroytiuan.  s.  (C).  Cima  de  árbol. 
Catitas.  s.  Arbusto  así  llamado;  su  fruta 

no  se   come. 
CatÜ.  s.  Tijeras  de  platero  ó  latonero. — v. 

Cortar  con  ellas. 
Catmon.  s.    Árbol  así    llamado;    su  fruta 
es  agria  y  comestible,  y  la  usan   los  bi- 
sayas  para  lavar  la  ropa. 
Cato.  s.  Garrapata,  piojo  de  carabao,  vaca 

y  otros  animales. 
Catocongan.  s.     Extremos   del  techo  de 

casa  ó  camarín. 
Catohun.  adj.  (De  cato).  Que  tiene  gar- 
rapatas ó  piojos   grandes. 
Catól.  s.   Picazón,  comezón. — v.  Picar  sar- 
na ú  otra  cosa,  causar  comezón,    escocer. 
—adj.  Cosa  que  pica,  causa  comezón,  es- 
cuece.— s.  Especie  de  sarna. 
Católun.    adj.    (De  catól).    Que    siente 
picazón  ó  comezón;  sarnoso. 

Caton-gan.  s.  (De  tongog).  Manglar;  si 

tio  poblado  de  árboles  que  llaman  tongog. 
Catonoran.   s.   (De  tonud).  Occidente, 

ocaso. 
Catotang.  s.    Planta  así  llamada;  su  raíz 

es  comestible. 
Catotoogan.  s.  (De  toog).    Sitio  donde 

hay  muchos  árboles  que  llaman   toog. 
Catsao.  s.  Baratijas  de  caña,  palma  brava 

ú  otra   cosa.—  v.  Poner  ó  colocar  dichas 

baratijas. 
Catsara.  s.  Rana,  también  se  llama  pacía. 


90  CA 

Catsutsa.  s.  (Cachucha).  Baile  antiguo; 
aun  suelen  usarlo  en  los  barrios  y  visitas. 

Casumba.  s.  Pimiento  grande  así  llamado. 
— Almizclero. 

Catsuri.  s.  Almizclero. 

Catuangan.  s.  (De  tuang).  Equivalencia, 
correspondencia.  Sugad  san  catuangan. 
Según  se  merece. 

Catub-han.  s.  (De  tubo).  Sementera  ó 
plantío  de  caña-dulce. 

Catub  tuban.  s.  (De  tubtub).  Fin,  tér- 
mino, límite.  Uaray  catubtuban.  No  tie- 
ne fin. 

Catllhay.  s.  Arreglo,  composición,  ave- 
nencia. 

Catuhayan.  (De  tuhay).  Arreglo,  com- 
posición, avenencia. 

Catulintulinan.  s.pl.  (De  tUlitl).  Gene- 
raciones. 

Catuman.  s.  (De  turnan).  Cumplimiento. 
—s.  fig.   Acción. 

Catun-can.  s.  (De  tonoc).  Zarza,  espi- 
na, cosa  espinosa. — Conjunto  de  espinas. 

Catungdanan.  s.  (De  tungud).  Obliga- 
ción, cargo,  empleo. 

Catuyoanan.  s.  (De  tuyo).  Asunto,  ob- 
jeto, intento. 

Cau  cau.  v.  Remar  con  un  pedazo  de  caña 
ú  otra  cosa  que  no  sea  remo. — s.  Peda- 
zo de  caña  ú  otra  cosa  que  usan  como 
remo. — v.  Meter  la  mano  ó  dedos  en  el 
agua  moviendo  de  una  parte  á  otra — 
Moverse  algo  en  el  agua  de  una  parte 
á  otra. 

Cauad.  v.  Enlazar  unas  cosas  con  otras, 
como  los  rosarios  de  alambre  ó  cosa  seme- 
jante.— Alambre. — Cadena  de  oro  ú  otra 
cosa.  Usa  nga  cauad  nga  bulauan  nga  hi- 
got  sin  yaui.  Una  cadena  de  oro  que  tiene 
pendiente  una  llave. 

Cauad  cauad.  v.  Encadenar,  enlazar  unas 
cosas  con  otras,  como  los  rosarios  de  alam- 
bre ó  cosa  semejante. 

Cauat.  v-  Robar,  hurtar. — Hacer,  decir  algo 
á  hurtadillas,  sin   avisar. 

Cauat.  s.  Ratón    pequeño   así  llamado. 

Cauay.  s.  Brazos  ó  ramales  del  pulpo,  los 
cuales  son  venenosos. 

Cauayan.  s.  Cañas;  nombre  genérico  de 
caña. — v.  Coger  cañas.  Naghihingauayan 
sira.  Están  cogiendo  cañas. 

Cauay  cauay.  s.  Cirro,  zarcillo  de  calabaza, 
parra,  enredadera  y  otras  plantas  que  se 
agarra  en  lo  que  encuentra. 

Cauatl.  v.  Elevar,  suspender,  exaltar. — adj. 
Cosa  elevada,  suspensa,  exaltada. 

Cauang.  adj.  Cosa  vana,  sin  meollo,  sin 
carne.— -v.    Frustrar,  trabajar  en  vano. — 


CA 

adj.  Lo  falto,  que  falta. — v.  Faltar  algo. 
—Cauang  cauang  nga  tauo.  Persona  gas- 
tadora. 

Cauas.  adj.  Cosa  suspensa,  colgada  como 
globo  ó  cosa  semejante. — Cosa  separada 
ó  distante  de  las  otras. — Cosa  pasada,  co- 
mo lluvia  que  ya  pasó. — Estar  alguna  co- 
sa suspensa  ó  colgada;  estar  separada;  ha- 
.  ber  pasado  ya  en  el  sentido  dicho. 

Caud-ganan.  s.  (De  orug).  Excelencia, 
virtud. 

Cauid.  v.  Enredarse  unos  cordeles  con 
otros.—  s.  Garabato,  garfio,  corchete,  he- 
billa.— v.  Prender  con  lo  dicho  alguna 
cosa. — s.    Gancho. 

Cauil.  s.  Anzuelo  para  pescar. — v.  Pescar 
con  él. — Pangauilan,  pangacuilan.  La 
embarcación  en  que,  ó  el  sitio  donde 
pescan   con    anzuelo. 

Cauing.  v.  Agarrar  ó  sujetar  en  un  dedo 
el  abacá  ú  otra  cosa,  para  retorcerlo,  po- 
niendo el  dedo  en  forma  de  garabato. — 
Coger,  agarrar  con  los  dedos  la  tinaja  ú 
otra  cosa  por  el   borde. 

Cauit.  s.  Escarpia,  garabato,  gancho  del 
cual  se  cuelga  algo,  ó  con  el  cual  se  re- 
coge alguna  cosa. — Caña  ó  palo  con  su 
garabato. — v.  Quitar  la  broza  y  yerba, 
después  de  arrancada,  con  el  gancho. — 
Colgar  en  escarpia  ó  gancho. — Recoger 
algo  con  gancho. 

Caumpasan.  s.  (De  umpas).  Derrum- 
badero, despeñadero. 

CaUO.  v.  Llevar  carga  pendiente  de  la  ca- 
beza sobre  las  espaldas.— .y.  Cinta  ó  me- 
catillo  para  llevar  dicha  carga. — v.  Me- 
ter la  mano  en  agujero  como  los  que  cogen 
cangrejos,  ó  en  cesto  para  sacar  un  pu- 
ñado de  palay  ú  otra    cusa. 

Cauog.  adj.  Cosa  larga  y  difícil  de  ma- 
nejarse. 

Cauong,  cauong  cauongan.  s.  Cuenta 
de  tantos  millares  que  ya  no  se  pueden 
contar. 

Cauray.   s.    Pureza,   limpieza;    virginidad. 

Cauran.   s.  Lluvia;    tiempo   de    lluvias. 

Cay.  prep.  Por;  para  que. — conj.  casual. 
Porque;  por  qué;  pues.  Namatay  siya  cay 
si  quita.  Murió  por  nosotros.  Cay  agud  ca- 
looyan  mo  cami.  Para  que  te  apiades  de 
nosotros.  Cay  diri  acó.  Porque  no  quiero. 
Diri  acó  macacadto,  cay  masaquit  acó.  No 
puedo  ir,  porque  estoy  enfermo.  Diri  na- 
rnamati,  cay  bongol  siya.  No  oye,  porque 
es  sordo. — Pues.  Magiilub  ca  san  castigo, 
cay  nacasala  ca.  Sufrirás  el  castigo,  pues 
cometiste  la  culpa. — Partícula  de  aproba- 
ción ó  negación.  Ticadto  ca? — Cay  in  su- 


CA 

goon  mo  acó.  Vas  tú? — Si  me  mandas. — 
Di  ca  ticadto? — Cay  may  co  man  buru- 
haton.  No  vas? — Si  tengo  que  hacer. — 
Ano,  diri  ca  nacacabuhat  siton? — Cay 
mabug-at  man,  Qué,  no  puedes  levantar 
eso? — Si  pesa  mucho. 

Cay  cay.  v.  Escarbar,  s.  Dicen  que  es 
hechizo  muy  malo,  porque  lo  que  dice 
y  señala  el  hechicero,  se  cumple.—  v. 
Hechizar. 

Caya.  s.  Colgajo,  espantajo  que  ponen  en 
las  sementeras. — Trampa,  celada,  cocos 
abiertos  y  con  carne,  que  colocan  en  la 
sementera  amarrados  con  cordeles  que 
llegan  hasta  la  casa;  y  el  individuo  que 
quiere  despertar  cuando  los  puercos  de 
monte  entran  en  la  sementera  y  quieren 
comerse  el  cebo,  ó  sea  dichos  cocos,  en- 
tonces pone  cerca  de  sí  la  conclusión  de 
los  cordeles  que  llegan  á  la  casa,  y  los 
amarra  á  un  vaso  ó  casco  de  coco  con 
agua,  para  que  si  entran  los  puercos,  to- 
pen con  dichos  cordeles  ó  tiren  de  ellos 
al  quererse  comer  los  cocos,  y  en  tal 
caso  se  derrama  el  agua  del  vaso  sobre 
el  individuo,  y  despierta. — v-  Poner  lo 
dicho. 

Caya,  caya  caya.  v.  Ponerse  al  viento, 
tomar  el  viento.  Nagpapacaya  caya  acó 
sin  hangin,  cay  mapaso  man.  Estoy  to- 
mando el  viento,  porque  hace  calor. 

Caya  caya.  s.  Colgajo,  espantajo  pequeño 
que  ponen  en  la  sementera. 

Cayacay.  adj.  Frecuente,  ordinario. — v. 
Frecuentar. 

Cayab.  v.  Aventar  palay  con  nigo  ó 
cosa  equivalente. — Volar,  subir,  ascender. 
— Menearse,  levantarse  con  el  viento  sa- 
ya, ropa  ó  cosa  semejante. — Suspender, 
elevarse. 

Cayab  cayab.  v.  Abalar. — Tremolar,  me- 
near con  el  viento  bandera,  pañuelo  ú 
otra  cosa. 

Cay  agud*  part.  Para  que.  Cay  agud  pa- 
nabangan  mo  cami.  Para  que  nos  am- 
pares. 

Cay  ano.  part.  (Se  usa  para  preguntar). 
Cay  ano  pagbuhata  nimo  siton?  ¿Por  qué 
has  hecho  éso? — Cay  an.  Si  preguntas  á 
uno:  Guinbuhat  mo  iton?  Has  hecho  eso? 
y  si  responde:  cay  an,  es  lo  mismo  que 
si  dijera  que  sí. 

Cay  ano  nga*  loe.  Qué  quieres,  qué  es  lo 
que   quieres. 

Cay  basi.  part.  Para  que. 

Cay  lab  i  pá.  loe.  Tanto  más,  cuanto.  Mu- 
cho más. 

Cayang.  s.  Tapanco    ó  cubierta  de    ñipa 


CA 


01 


tejida  ó  cosa  equivalente,  que  ponen  en 
las  embarcaciones  menores  y-  sirve  como 
de  camarote. — v.  Hacer,  poner  dicho  ta- 
panco. 

Cayao.  adj.  Cosa  suspensa,  elevada. — v. 
Suspender,  elevarse. — Temer,  turbarse, 
acobardarse. 

Cayap  cap.  s.  Raiz  somera  que  se  ex- 
tiende á  flor  de  tierra.—^.  Dilatarse,  ex- 
tenderse del  modo  dicho. 

Cayas.  v.  Mover  el  viento  la  luz,  humo 
ó  cosa  semejante. — adj.  Cosa  corta,  cer- 
cenada, disminuida. 

Cayat.  s.  Cebo  que  ponen  cerca  de  los 
lazos  para  cazar  animales  ó  aves,  y- lo 
colocan  por  donde  ha  de  pasarla  pieza, 
para  que  hallándolo  y  comiéndolo  pase 
adelante. — v.   Poner    dicho  cebo;    atraer. 

Caycayan.  adj.  Hechicero  que,  según  di- 
cen los  bisayas,  aunque  esté  lejos  la  per- 
sona á  quien  quiere  dañar,  si  la  señala 
con  el  dedo,  es  como  pasar  á  la  misma 
con  una  lanza. 

Cayidlng.  v .  Tirar  porprimera  vez  la  chi- 
reta  con  las  manos,  cuando  juegan  á  la 
chireta  los  muchachos. 

Cayoang.  s.  Llagas  con  los  bordes  ó  la- 
bios gruesos. — v.  Tener  ó  padecer  dichas 
llagas. 

CayOCho.  v.  Quitar  la  carne  del  coco  tier- 
no con  una  cuchara. —  Llorar  ó  reir  con 
exceso  que  parece  que  se  ahoga  uno. 

Cayoco.  adj.  Acurrucado. — v.  Acurrucarse, 
encogerse. 

Cayocot  yocotan.  s.  (De  yocut).  Mi- 
llares. Sa  cayocot  yocotan.  Entre  milla- 
res. 

Cay  Ogá.   loe.  Porque  sí. 

Cayongcong.  s.  Presilla  ó  cordón  en  for- 
ma de  lazo. — v.    Poner  dicha  presilla. 

Cayos,  adj.   Saya  corta.— v.  Ponérsela. 

Cayot.  v.  Asir,  coger,  tomar  con  la  mano. 
— Engaste,  eslabón,  cadena,  engarce,  en- 
garzadura.— v.  Engastar,  enlazar,  eslabo- 
nar, engarzar. 

Cayug.  s.  Instrumento  de  metal  ú  otra 
cosa  que  usan  para  segar  ó  Cortar  el 
palay,  espiga  por  espiga. — v.  Cortar  el 
palay  con  el  mismo. 

Cayumamis.  s.  Coco,  cuyo  bonote  es  un 
poco  dulce    y  amarillento. 

Cayumamison.  adj.  De  color  bayo  ó  blan- ' 
co  amarillento  con  viso  rojizo. 

Cayupapis.  s.  Fibra  basta  qué  tiene  la 
fruta  de  nangea  entre  pepita  y  pepita; 
membrana  que  cubre  la  fruta  de  la  nang- 
ea; estopa  de  la  fruta  de  la  palma  bonga. 


92  CO 

Co.  genit.  del  pron.  Acó.  Yo.  An  bado  ce. 
Mi  camisa.  Uaray  co  buhata.  No  lo  he 
hecho. 

Cob  COb.  v.  Agarrar,  picar  sanguijuela, 
garrapata,  etc.  Cobijar,  cubrir. 

Cobo.  s.  Ave  negra  así  llamada. 

CobOCObo.  s.  Choza;  iglesia  pequeña. — 
v.  Hacerla.  Tronar  lejos. 

CobOg,  CObOg  CObog.  v.  Temblar  de  frío 
ó  de  enfermedad. 

Colao.  s.  Cangrejo  de  tierra. 

Coco.  ?/.  Encoger,  doblar  brazos,  piernas, 
etc. — s.  Uña.  Pangoco.   Cortar  las  uñas. 

COCOC.  s.  Pájaro  así  llamado;  no  se  come. 

COCOS,  v.  Desmenuzar.  Echar  á  perder.  To- 
mar por  la  fuerza. 

Cocot.  s.  Carnosidad  que  se  cría  en  las 
uñas  de  los  pies  cuando  se  cortan  dema- 
siado.— Palillos  ó  tantos  para  contar;  lo 
que  se  usa  y  quiebra  para  tantos. — v.  Con- 
tar por  palillos  ó  bejuco  quebrándolos. 
Desgranar  espiga  restregándola  entre  las 
manos,  ó  mordiéndola  como  hacen  los 
ratones. 

Cocoy.  v.    Reir  mucho  ó  á  carcajadas. 

Cocua.  s.  Planta  así  llamada;  su  fruta  se 
usa  como   verdura. 

Codal,  s.  Cerca  de  cañas  ó  de  otra  cosa. 
— v.  Hacer  dicha  cerca. 

Codo.  s.  Coro. — v.  Jugar  á  las  chinas  ó 
piedras. 

Codog.  s.  Temblor  proveniente  de  cual- 
quier causa. — -v.  Temblar  por  cualquier 
causa. 

Cognit.  adj.  Cosa  dura  y  correosa. — v.  Ser 
dura  y  correosa  alguna  cusa. 

CogO.  v.  Hacerse  el  dormido,  el  remolón. 
Nacogo  ca  lá,  in  sinusugo  co  icao.  Te 
haces  el  remolón  cuando  yo  te  mando. 
— s.  Rastrojo. 

CogOtl.  s.  Yerba  alta  y  áspera  que  suelen 
poner  en  los  caballetes  de  las  casas  de  ni 
pa. — v.  Coger  dicha  yerba. — s.   Zacate. 

Cogot-mon.  adj.  (De  gotum).  Ham 
briento. 

Cogtotl.  s.  Pescado  así  llamado;  se  come 

Cogtld.  v.  Encastar  las  aves. 

Cohoy.  adj.  Trabajador  continuo. — v,  Tra 
bajar  continuamente. 

Coime,  s.  Guarda,  adj.  Vigilante  de  algu 
na  cosa. 

Coló.  s.  Uña.  Pezuña. 

Coló  sin  uac.  Yerba  así  llamada.  Marisco 
así  llamado;  se  come. 

Coló  sin  uac  nga  gauay.  s.  Gauay  así 
llamado. 

ColOCOgO.  s.  Tentar  la  bolsa  de  los  panta- 
lones como  buscando  alguna  cosa- 


CO 

Coíogó.  s.  Verruga  vellosa. 

Colombitay.  v .  Colgar,  estar  ó  andar  col- 
gado de  alguna  parte. 

Colondllg.  .y.  Temor,  temblor. — v.  Tem- 
blar, estremecerse. 

Colong.  s.  Choza  sin  tabique,  cuyos  qui- 
los descansan  en  tierra;  sombrajo.—  v. 
Hacer  dicha  choza    ó  sombrajo. 

Colong  COgong.  s.  Albahaca  basta;  la  hay 
de  plantío  y  silvestre. — v.  Rugir  ó  sonar 
alguna  cosa. — Mesar  ó  remesar. 

Colop.  s.  Tarde,  v.  Hacerse  tarde;  oscurecer; 
cubrirse  el  cielo  de  nubes  negras.  Maopay 
nga  colop.  Buenas  tardes.  Nacul-pan  ca- 
mi  sa  Tacloban.  Se  nos  hizo  tarde  en 
Tacloban. 

Colopan.  v.  (De  COlop).  Desgaritar  ó 
perder  el  rumbo.  Guincolopan  san  amon 
pagsacay.  Perdimos  el  rumbo  cuando  na- 
vegábamos. 

Colopay.  s.  Tarde,  ó  sea  cerca  de  ponerse 
el  sol. 

Colorot.  Enroscarse  culebra  ú  otra  cosa. 

Colpa,  v.  Mermar,  disminuir,  ir  á  menos, 
menguar. 

Colllb.  v.  Postrarse,  ponerse,  echarse  boca 
abajo.  Poner  boca  abajo  alguna  cosa.  Caer 
de  bruces.  Encogerse,  revenirse  lo  que 
se  va  secando. 

Collld.  s.  Vena  principal  ó  del  medio  en 
las  hojas  de  algunas  plantas. — Hueso  del 
caimán,  carabao,  cerdo  y  otros  animales. 
— Panhingolud. — v.  Despalillar  tabaco  y 
otras  plantas. 

Collld  COllld.  v.   Huir  confusamente. 

Colug.  v.  Padecer  parasismos  el  que  se  ha 
envenenado  ó  le  ha  picado  algún  animal 
ponzoñoso. 

Colugmat.  v.  Asustar,  turbar,  sobresaltar. 

Comcom.  v.  Cerrar  la  mano  ó  el  puño; 
apuñar. — s.  Puñado.  Pagcomcoma  mo 
iton,  cay  aagauon  ca  nira.  Apuña  eso, 
porque  te  lo  van  á  quitar. — adj.  Rudo, 
torpe,  inepto. — v.  Estar  ó  hallarse  como 
atontado,  sin  saber  lo    que  hace. 

Comhol.  v.  Sonreirse,  taparse  la  boca.  Cer- 
rar la  boca. — adj.  Persona  ruda,  inútil, 
inepta. 

Como.  v.  Amasar,  oprimir  alguna  cosa  con 
la  mano.  Desgranar  arroz  con  una  mano 
teniendo  el  manojo  en  la  otra. — s.  Puño; 
puñado;  mano  cerrada. — v.  Cerrar  el  puño. 

Comog.  v.  Oprimir,  apretar  contra  alguna 
parte. 

Comol.  s.  Puñado.  Rollo  de  cera. — v. 
Amasar.  Abarcar. 

Comot.  v.  Quitar  con  los  dientes  la  carne 
pegada  al  hueso. — Tapar,  cubrir  la  cara. 


co 

— adj.  Pantalones  muy  estrechos  de  la 
parte  de  abajo.— v.  Ser,  ó  sacar  los  panta- 
lones muy  estrechos  de  la  parte  de  abajo. 
— Vendar.  Ayao  pag  comot  san  imo  pag- 
lacat,  cay  diri  ca  maquita.  No  te  cubras 
la  cara  al  andar,  porque  no  vas  á  ver. 
Comot  an  acón  sarual.  Mis  pantalones  son 
estrechos  de  abajo.  Macuri  pageom-tan  an 
tulan  san  babuy.  Con  dificultad  se  des- 
carna el  hueso  del  cerdo.  Macomot  acó 
anay  san  casam-dan.  Voy  á  vendarme  la 
herida. 

Comoy.   Sonreírse  y  taparse  la  boca. 

Compesal.  v.  (csp.)  Confesar. 

Compesalatl.  s.  Confesonario. 

Compot.  v.  Cubrir,  arropar  con  manto, 
sábana  ú  otra  cosa. — s.  Manto,  sábana, 
manta. 

Cotnpoy.  v.  Encogerse  de  frío  cruzando 
los  brazos. 

Cómild.  v.  Agarrar  por  el   perostejo. 

Comulga,  v.  (esp.)  Comulgar. 

Comulgarían,  s.  Comulgatorio. 

Comus,  COmUS  COtnus.  v.  Amasar; 
ablandar  alguna  cosa  manoseándola;  so- 
bar, arrugar,  apretar.— adj.  Cosa  arru- 
gada. 

Comut.  s.  Dobladura  que  queda  marcada 
en  papel  ó  cosa  semejante. — v.  Exprimir. 
Abarcar. 

Conay.  v.  Temblar  de  miedo. 

Condol.  s.  Calabaza  así  llamada;  su  corte- 
sa es  dura  y  su  flor  amarilla.  Su  carne  se 
come  cocida  y  de  ella  se  hace   dulce. 

Condug.  s.  Temor,  temblor,  estremecimien- 
to.— v.  Temer,  temblar,  estremecer.  Naha- 
condug  acó.  Me  estremecí. 

Cong  COng.  adj.  Cosa  yerta,  encorvada, 
corva. — v.  Enconar.  Agarrarse,  apoyar- 
se sobre  otro.  Nacong-cong  an  acón  ca- 
mut.  Tengo  encorvada  la  mano.  P.igcong- 
cong  dao  quita  sa  aton  paglacat.  Apoyé- 
monos el  uno  sobre  el  otro  al  andar.  Pag- 
congeongan  mo  acó.  Permíteme  apoyarme 
sobre  tí. 

Congtong.  s.  Pescado  grande  así  llamado; 
se  come. 

Conhlld.  v.    Menguar,  mermar,  disminuir. 

Conis.  v.  Pellizcar. 

Cotlit.  adj.  Cosa  correosa  y  dura. — v.  Ser 
ó  estar  correosa  y  dura  alguna  cosa. 

Cono  v.  unipers.  Dice,  dicen,  dícese  que.,., 
cuentan  que. ...  Paquianhan  mo  si  P.  Mon- 
tes, cun  aada  an  ayan,  cun  uaray.  Pre- 
gunta al  P.  Montes  si  está  ahí  el  perro, 
ó  no. — Aada,  cono.    Dice  que   ahí  está. 

Cono.  s.  Marisco  así  llamado;  se  come. 

Cono  cono.  v.    Decir  que  dicen.  Ambut 


CO  03 

cun  camatuoran,  ambut  cun  diri;  cundí 
nageoconó  cono  lá  si  Mariano  nga  maca- 
lacala  an  cañan  Salvador  olo.  No  sé  si 
será  verdad  ó  mentira;  pero  lo  cierto  es, 
que  Mariano  sólo  ha  dicho  que  dicen,  que 
Salvador  tiene  la  cabeza   algo  vacía. 

Conog.  s.  Zumbido,  sonido,  ruido  que  se 
siente. — v.  Zumbar,  hacer  ruido. 

Conog  conog.  v.  Temblar,  estremecer. 

Conol.  s.  Enredadera  ó  vastago  de  camo- 
te,  buyo,  apari  y  cosas  semejantes. 

Conom.  v.  Cerrarse  el  tiempo,  nublarse. 

Conong.  v.  Jugar  á  la  peonza.— Dar  vuel- 
tas la  misma  y  quedarse  como  muerta.— 
Girar,  revolotear,  dar  vueltas  como  una 
rueda. 

Conoro.  s.  Pescado  así  llamado,  de  color 
verde;  sus  labios  parecen  á  los  del  caba- 
llo; se  come. 

Conos,  v.  Encogerse,  contraerse  y  secarse 
con  el  calor  del  fuego,  hoja  verde  ó  cosa 
semejante. 

Conot.  s.  Arruga,  pliegue,  doblez  en  cami- 
sa ó  en  cualquier  pieza  de  vestir.—  ^- 
Doblar,  plegar.— Deshacer,  desmenuzar 
entre  los  dedos  alguna  cosa.— Encogerse 
hojas  ó  cosa  semejante,  revenirse,  mermar. 

Consad,  ó  congsad.  v.  Bajar  de  lo  alto. 

Coob.  v.  Inclinar  el  cuerpo;  hacer  reve- 
rencia. 

Cool.  s.  Caracol  de  agua  dulce  así  llamado. 

Coom.  adj.  Vasija  de  boca  angosta,  peque- 
ña.— v.  Tapar  la  boca,  cerrarla;  apretar 
los  dientes. 

Coot.  v.  Meter  la  mano  en  agujero  ó  entre 
piedras;  buscar  ó  coger  cangrejos  metien- 
do la  mano  en  agujero  ó  entre  piedras. 
Meter,  introducir  algo  en  cajón,  etc.  Amar- 
rar mal  alguna  cosa  de  tal  modo  que  no 
pueda  desatarse. 

CopCOp.  v.  Pegar,  picar,  agarrar  sanguijue- 
la ú  otra  cosa;  asirse,  agarrarse,  abrazar- 
se á  alguno,  ó  á  cualquier  parte. 

Copa  copa.  v.  Revolotear,  aletear  la  aves. 
Revolcarse  la  gallina  y  sacudirse  el  polvo. 

Copa  COpá.  s.  Camarón  así  llamado;  se 
come. 

Copo.  v.  Esconderse  el  que  es  buscado 
para  prenderle. 

Copó.  s.  Insecto  negro  así  llamado. 

Copot.  adj.  Cosa  estrecha,  angosta. — v.  Ser 
estrecha  ó  angosta  alguna  cosa.  Asirse 
como  enredadera  ó  cosa  semejante. 

Copot  COpot.  v.  Bullir,  agitarse,  moverse, 
como  el  pescado  preso  en  la  red. 

Copus.  v.  Encogerse,  arrugarse,  menguar, 
disminuir. — adj.  Cosa  arrugada,  encogida, 
menguada,  disminuida. 


04 


66 


Coró.  v.  Encogerse,  contraerse. — s.  Enfer- 
medad que  ataca  al  miembro  viril,  enco- 
giéndose ó  introduciéndose  hacia  adentro 
de  tal  manera,  que,  si  no  se  cura  pronto, 
causa  la  muerte;  regularmente  cuando  al- 
guno padece  tal  enfermedad,  también  se 
le  encoge  la  lengua. — v.  Esconder  la 
tortuga  la  cabeza  encogiendo  el  cuello. 
— Esconderse  ó  meterse  los  mariscos  en 
sus  conchas. 
Coro  Coro.  s.  Ave  así  llamada;  se  come. 
Corob.     v.    Revolverse,  dar  vueltas  como 

quien  padece  dolores,  etc. 
Corobong.  s.  Pabellón,  mosquitero. 
Corobtol.  v .  Encogerse  de  frío  ó  por  otra 

causa- 
Corocoso.  v.  Frotar    una    caña  con    otra 
para  sacar  fuego.   Refregar,  estregar  entre 
las  manos. 
CorocOtO.    s.    Caña    de  espesos  nudos  y 

cortos  canutos. 
Corogtnot.  v.  Cubrirse  todo  el  cuerpo. 
Corogpos.    v.  Encogerse    cruzándose    de 

brazos. 
Corotnbllt.  v.  Cubrir,  tapar  con  manta  ú 

otra  cualquier  cosa. 
CoromÓ.  s.  Cangrejo  así  llamado,  de  color 

negro  y  ojos  encarnados;  se  come. 
Corompot.  v.  Cubrirse,  taparse  con  man- 
ta, sábana,  etc. 
Coron.  s.  Olla  de  barro  cocido. 
CorOfl  COSOI1.    v.     Agostarse,  secarse  las 
plantas.  Nangongoroncoson  an  humay  sin 
hurao.  Se  agosta  el  palay  por  la  sequía. 
Corong.  v,  Encrespar,  rizar  los  cabellos. — 
adj.  Crespo,  ensortijado,  rizado. — s.  Jau- 
la para  pájaros. — Árbol  así  llamado;    su 
fruta  es  encarnada;  se  come. 
Corong  corong.  s.  Cascabel. 
Corongan.  s.  Jaula  para  pájaros. 
Corongay.    s.  Jaula  pequeña,  jaulita  para 

pájaros. — Árbol  así  llamado. 
Coroo.  v.  Vocear,  gritar,  quejarse,  dar  ala- 
ridos.— Bramar  los  animales,  dar  aullidos, 
rugir  el  león. — s.  Bramido,  aullido,  alarido. 
Coropo.  v.  Encogerse;    inclinarse  como  el 

que  acecha. 
Coros,  v.  Encogerse,  arrugarse. 
Corot.  s.  Enredadera  así  llamada.  Su  raíz, 
compuesta  y  curada,  suelen  comerla  los 
naturales  en  tiempo  de  hambre;  no  bene- 
ficiada, es  muy  perjudicial  y  puede  causar 
la  muerte.  Se  pone  á  remojar  en  agua 
corriente  para  que  despida  parte  de  la 
mucha  sabia  que  tiene,  y  pasados  cuatro 
ó  Seis  días  de  estar  en  remojo,  se  hace 
pedazos  delgados,  los  que  se  ponen  á  se- 


66 

car  bien  al  sol  y,  una  vez  secos,  pueden 
comerse. 
Corub  COrub.  s.  Especie  de  dosel. 
CortlCUd.  v .  Envolver  en  hojas  alguna  cosa. 
— s.  El  mismo  envoltorio. — Dulce,  ósea 
arroz  cocido  con  azúcar  ó  calámay,  carne, 
coco  y  camote  envuelto  en  hojas. 
Corug,  corug  corug.  v.  Temblar. 
Comm.  v.  Cerrar  navaja  ó  cosa  semejan- 
te.— Apretar  los  dientes,  el  eje  á  las  tije- 
ras, etc. — Encogerse,  revenirse. 
Coruthao.  adj.  Admirable,  prodigioso,  ra- 
ro, especial.—  v.  Estremecer,  admirar,  cau- 
sar asombro,  admiración.  Nacapagbuhat  an 
Guinoo-sadton  gabí  nga  igu;nbudhi  sa  iya 
sin  buhat  nga  pangorosahun  nga  macaca- 
nguruthao  bisan  ngani  sa  mga  langitnon 
ngahunahuna.  Obró  el  Señoría  noche  en 
que  se  le  hizo    traición  una  obra   prodi- 
giosa, que  causa  admiración  á  los  mismos 
ángeles  del  cielo. 
COSCOS.  v.  Rascar. — Raspar,  raer,  estregar. 
Cosmog.  v.  Forcejar,  hacer  fuerza,  apretar. 
Cosmud.  v.  Bajar  los  ojos  ó  cabeza. — adj. 

Cabizbajo. 
Coso  COSO  v.  Estregar  entre  las  manos. 
Cosol.  s.  Yerba  así  llamada;  es  olorosa  y 

medicinal;  contra-yerba. 
Cosong.  v.    Desmenuzar. — Arrugar  papel 
ú  otra  cosa. — Destruir,  destrozar  el  viento 
las  hojas. 
Cosong  COSOng.  v.  Picar;  pellizcar  retor- 
ciendo. 
Cosug.  s.  Fuerza,  vigor. — Nervio,   tendón 
del  cuerpo. — adj.  Fuerte,  vigoroso,  valien- 
te.— v.  Forcejar,  obrar  ó  hacer  algo  con 
vigor  y  fuerza;  esforzar.  Macosug  nga  tauo. 
Hombre  fuerte.  Uaray  na  acó  cosug.  Ya 
no  tengo  fuerzas.  Macosug  siya  lumacat. 
Anda  de  prisa,   ligero.     Pangosug  camó. 
Esforzaos.  Cacosganan.— s.  Fuerzas. 
CotCOt.  v.  Roer,  minar,  escarbar  haciendo 
hoyo  como  los  ratones.    Romper,  cortar 
con  los  dientes  hilo  ó  cosa  semejante-  Qui- 
tar con  los  dientes  la  carne  de  los  huesos. 
— s.  Hoyo,  agujero  en  tierra. 
Cotcotac.  v.  Cacarear  la  gallina. 
Cota.  s.  Pared,  muro,  fortaleza,  casa,  cerca 
de    piedra,  ladrillo.— v.     Fabricar,  hacer 
pared,  muro,  etc.,  de  piedra,  ladrillo  con 
mezcla  de  cal  y  arena. — s.  Cárcel,  prisión 
de  piedra  ó  ladrillo.  Nabungcag  an  cota 
sa  convento.  Se  ha  destruido  la  pared  de 
piedra    del  convento.     Nagcocota    cami. 
Estamos    haciendo  una  pared  de  piedra. 
Aadto  siya  sa  cota.  Está  en  la  cárcel. 
Cotana,  pangotana.  v.  Preguntar. 
Cotang.  v.  neg.  No  haber,  no  tener. 


co-cu 

Cotay.  v.  Amarrar  cuerda,  bejuco  ó  cosa 
semejante  de  una  parte  á  otra. — s.  La 
cuerda  ó  bejuco  así  amarrado. — v.  Echar 
ó  tirar  cordel  para  sacar  recta  alguna  cosa. 
Pasar  enredadera,  etc.,  de  un  árbol  á  otro, 
de  una  parte  á  otra.  Amarrar  un  cordel  á 
dos  estacas  y  colgar  de  él  lazos  para  cazar 
pájaros;  los    mismos  lazos  así  colgados. 

Cotero.  s.  Albañil  que  trabaja  en  hacer 
edificios  ú  obras  de  cal  y  cinto. 

Cotlo.  v.  Cortar  las  uñas. 

Coto.  s.  Piojo  que  crían  las  personas  —v. 
Apretar  cuando  se  ata  ó  amarra  alguna 
cosa. 

Coto  COtO.  s.  Pulga. — Marisco  pequeño  de 
río;  se  come. 

Cotoatl.  adj.  Piojoso,  piojosa. 

CotOC.  v.  Cloquear  la  gallina;  llamar  el 
gallo  á  la  gallina. 

Cotohum.  adj.  Piojoso,  piojosa. 

Coto?,  v.  Pellizcar;  cortar  con  las  uñas. 

Cotón,  v.  Doblar,  hacer  pliegues  en  camisa 
ó  cosa  semejante. — s.  Camisa  sin  cuello, 
sin  puños. 

Cotong.  s.  Parte  de  la  caña  del  palay  por 
donde  lo  agarran  al  cortarlo. — La  misma 
paja  ó  caña  después  de  cortada,  que 
queda  hasta  la  espiga. — v.  Hinchar,  in- 
flar, llenar. 

CotOOtl.  adj.  Piojoso,   piojosa. 

Cotos,  patlgotos.  v.  Deshojar,  quitar  las 
hojas  de  las  plantas. 

Cotot  COtot.  v.  Huir  confusamente. — s. 
Confusión,  revolución. 

Cotsian.  s.  Palay  de  grano  morado  así 
llamado. 

Cotllb.  v.  Entrecortar,  rasgar,  cortar  una 
cosa  sin  acabarla  de  dividir,  como  papel, 
tela,  etc. 

CotllC  COtuc.  v.  Llamar  á  las  gallinas, 
llamar  el  gallo  á  la  gallina. 

Cotud.  v.  Señalar  madera  ú  otra  cosa  con 
hilo  teñido  en  tinta- — s.  El  mismo  hilo 
y  señal. 

Couac  COUaC.  s.  Pájaro  así    llamado. 

Couoy  COUOy.  v.  Aletear  el  pescado; 
alear;    bracear  cuando  se  nada. 

Coy  coy.  s.  Asma. — Tos. — v.  Toser  mucho. 

Coy  CUyatl.  s.   Asmático;  que  tose  mucho. 

Coyapi.  adj.  Grano  vano,  sin  médula. 

Coying.  s.   Gato,  gata. 

Coyot.  v.  Tomar,  asirse,  agarrarse  de  las 
manos. 

CU 

Cuaco,  s..  Pipa  de  fumar,  hecha  de  barro, 
madera  ú  otra  cosa. — v.  Eumar  con  la 
misma. 


Gü 


95 


Cuan.  Voz  con  que  se  suple  el  verbo  ó 
nombre  de  una  persona  ó  cosa  cuando 
se  ignora,  ó  de  propósito  no  se  quiere 
expresar. — -s.  Fulano,  fulana. 

Cuba  cuba.  v.  Palpitar  el  pecho. 

Cubal.  s.  Tela  ó  tejido  de  abacá,  guiñaras. 
— v-  Tejer  ó  hacer  dicha  tela. 

Cubulan.  s.  Pescado  de  color  negro  y 
rayas  blancas  y  sin  escamas. — Isda  nga 
itum,  cundí  baclay  sin  busag  ug  uaray 
hingbis. 

Cubang.  s.  Especie  de  betel,  cuyas  hojas 
usan  en  la  mascada. — Rejalgar  ó  substan- 
cia venenosa. — v.  Atosigar  con  la  misma. 

Cubao.  s.  Palma  brava  acanalada,  ú  otra 
cosa,  que  ponen  sobre  las  ñipas  del  caba- 
llete.—^. Poner  lo  dicho. — s.  Costura  de 
la  camisa  en  la  parte  del  hombro. — v. 
Hacer  dicha  costura. 

Cubaob.  v.  Inclinar  para  ver  ú  observar. 

Cubaol.  v.  Andar  encorvado  como  los 
viejos. 

Cubay.  v.  Sentarse  ó  ponerse  á  uno  y  otro 
lado  de  la  mesa  ó  cosa  semejante. — s. 
Coro  angélico.  Guidadatoi  nga  Príncipe  sa 
mga  cubay  san  mga  ángeles.  Príncipe 
superior  de  los  coros  angélicos. 

Cubay  CUbay.  v.  Poner  en  hilera,  estar 
en  hilera. 

Cubi.  s.  Árbol  así  llamado;  su  corteza,  en 
el  buyo,  suple  por  la  bonga;  su  madera 
es  amarilla  y  fuerte. — adj.  Molesto. 

Cubid.  v.  Arrugarse,  encogerse  como  los 
viejos  y  flacos. 

Cubit.  v.  Picar  el  pez  en  el  cebo. — Pellizcar. 

Cub-latl.  adj.  Que  tiene  ó  lleva  consigo 
algún  pedazo  del  árbol  cubul,  y  por  esto 
no  le  traspasan  las  balas  ni  armas  blancas; 
invulnerable. 

Cubong.  v.  Estrujar,  apretar  una  cosa. 

Cubul.  s.  Árbol  así  llamado;  hechizo  que 
hacen  de  dicho  árbol,  y  el  individuo  que 
lleve  sus  hojas  ó  alguna  parte  de  él,  no 
puede  ser  herido  por  las  balas  ni  armas 
blancas. 

Cubung  cubung.  s.  Pabellón. — v.  Poner 
ó  colocar  pabellón,  ó  lo  que  haga  sus 
veces,  como  manta,  sábana  ú  otra  cosa. 
Cubus.  adj.  Cosa  corta,  que  no  alcanza. — 
Persona  humilde,  baja,  pobre. — v.  Dismi- 
nuir, aminorar. — Humillar,  anonadar.  Cu- 
bus  acó  nga  tauo.  Soy  hombre  de  baja 
esfera.  Guinpacubus  sa  Dios  an  tauo  sa 
mga  ángeles  sin  guti.  Minuisti  eum  paulo 
minus  ab  ángelis. 
Cud  CUd.  v.  Atar,  amarrar,  liar,  ligar,  ven- 
dar.— s.  Ligadura,  venda;  lo  que  se  usa  ó 
sirve  para  atar  dando    vueltas. — Envolver 


96  Cü 

una  cosa   en   otra,  amarrándola. — Rallar 
pintura,  tinta  ú  otra  cosa. 
Cucúyao.  s.  Oropéndola. 
Cudap,  cudap  cudap.  v.  Pestañear  con 
frecuencia. 

Clldat.  adj.  Cosa  dura,  cruda,  tiesa. — v. 
Echarse  como  si  fuese  un  muerto. — Estar 
tieso  como  un    difunto. 

Clldat  Clldat.  v.  Comenzará  abrir  los  ojos 
después  de  un  desmayo,  etc. — Relucir  la 
luciérnaga  al  abrir  y  cerrar  sus  alitas. 

Cuding.  s.  Gato,  gata. 

Cudit  CUdit.  v.  Borronear. — s,  Borrón;  ra- 
yas ó  líneas  mal  hechas. 

Cudlat  ó  CUrlat.  v-  Atemorizar,  causar 
espanto  ó  miedo;  temer. 

Cudli.  v.  Coger,    tomar  con  los  dedos. 

Cudlit.  v.  Coger,  tomar  con  los  dedos  — 
Rayar  ó  hacer  señal  con  la  uña,  cuchillo, 
etc. 

Clldlong.  s.  Instrumento  músico  de  mu- 
jeres. 

Cudyapi.  adj .  Pepitas  oprimidas  por  otras, 
y  regularmente  fofas,  ó  sin  carne. — s.  Gui- 
tarra.— v.   Tocarla. 

Cuga.  s.  Lombriz  de  puerco  ó  perro. — v. 
Tenerlas. 

Cugad.  adj.  Sementera  limpia  de  malezas 
y  arboles. — -Ruido  de  la  mar,  río,  aguace- 
ro ú  otra  cosa. —  v.  Hacer  ó  sentirse  dicho 
ruido. 

Cllgahutl.  adj.  Animal  que  tiene  lombrices. 

Cugang.  s.  Costra,  postilla  de  grano,  etc. 
— v.  Hurgar  en  ellas. —  Reñir  luchando, 
luchar. — s.  Escarabajo  pequeño  así  lla- 
mado. 

Cugao.  s.  Pescado  así  llamado. 

Cu  "as.  adj.  Cosa  dura  y  tersa,  como  ropa 
almidonada. — v.  Desamparar,  abandonar. 
—  Deslizarse,  caerse  de  puente,  palo  ú  otra 
parte. — Caerse  la  ropa  puesta  en  palo  ó 
caña. 

Cligay.  v.  Revolver  lo  que  se  tuesta  ú  otra 
cosa;  revolver  la  tierra  con  estaca. 

Ctlg  but.  v.  Mirar  fijamente,  sin  pestañear. 

Cug  CUg.  adj.  Trababa  ador  de  continuo. — 
v.  Trabajar  continuamente. — s.  Pájaro 
negro,  de  mala  carne. 

Cughad.  s.  Gargajo,  flema. — v.  Gargajear, 
toser  para  arrojar  la  flema. 

Cu¿hat.  s.  Gargajo,  flema. — v.  Gargajear, 
arrancar  ó  echar  la  flema. 

Cllghotl.  s.  Lizos  de  los  telares  con  que 
se  dividen  los  hilos  urdidos  para  que  pase 
la  lanzadera. 

Cllgmat.  v-  Crecer,  estar  crecido  el  vas- 
tago del  camote. — s.    Sobresalto,    susto. 


CU 

— v.    Sobresaltar,   turbar,  asustar,  horri- 
pilarse. 

Cugmo.  v.  Tapar,  cubrir  con  las  manos  los 
nidos  de  las  aves  para  cogerlas. 

Cugmot.  v.  Cubrir,  tapar  todo  el  cuerpo 
con  manta  ú  otra  cosa. 

Cugtom.  v.  Pescado  grande  así  llamado; 
se  come.  Cuando  es  pequeño,  se  llama 
tingag;  cuando  es  de  grandes  dimensiones, 
sibug;  cuando  llega  á  su  mayor  totalidad, 
cogtong. 

Cugueta.  j.  Pulpo,  calamar,  animal  marino 
con  ocho  brazos  y  tentáculos,  que  son  ve- 
nenosos antes  de  curarlos  ó  secarles. — v. 
Coger  dicho  animal. — Herir  ó  hacer  lesión 
el  mismo. — s.  Especie  de  catarata  en  los 
ojos. 

Cllgui.  ádj.  Diligente.—^.  Ser  diligente. — 
Antojarse  á  uno  decir  alguna  cosa. — s. 
Antojo,  gana;  diligencia. 

Cuguing.  s.  Salpullido.—^.  Padecerle. — s. 
Pedazo  aguzado  de  caña  ú  otra  cosa  para 
emparejar  los  hilos  de  la  tela,  que  se  jun- 
tan en  una  parte,   dejando  claros  en  otra. 

Cuguitlgun.  adj.  Que  padece  salpullido. 

Cllgllit.  v.  Abrir  á  lo  largo  el  vientre  de 
los  animales. 

Cugurangatl.  s.  Baldío.  Tierra  estéril. 

CugUS.  v.  Tener,  tomar  ó  llevar  en  brazos 
á  uno. 

Cuha.  v.  Coger,  quitar,  tomar  algo  de  algu- 
na parte. — Sacar  provecho  de  alguna  cosa; 
ganar  indulgencia;  conseguir,  alcanzar. — 
Malparir,  abortar.  Pinacucuha  ini  san  capi- 
tán. Manda  coger  esto  el  capitán.  ¿Sin  o 
an  quinuha  san  tabaco  didi?  ¿Quién  ha 
quitado  el  tabaco  de  aquí? 

Cuha  CUha.  a.  Coger,  quitar  ó  tomar  con 
frecuencia — adj.  Cosa  de  quita  y  pon. 

Cuhit.  v.  Sacar  la  morisqueta  de  la  olla. 
---Raspar,  quitar,  extraer  con  un  palillo  ú 
otra  cosa  la  suciedad  de  las  heridas. — Co- 
ger con  tenaza  ó  cosa  equivalente  las  bra- 
sas de  fuego. — Coger  algo  con  caña  hen- 
dida. 

Culagbao.  adj.  Coco  sin  carne,  ó  con  muy 
poca  y  mala,  y  sin  agua. 

Culagdas.  adj.  Cosa  inclinada,  recostada, 
caída  ó  postrada. — v.  Estar  del  modo 
dicho. 

CulagO.  adj .  Coco  grande  y  sin  carne. — 
C.  s.  Animal  que  vuela  á  trechos;  su  piel, 
de  pelo  muy  suave,  fino  y  espeso,  es  par- 
da clara,  con  matices  blancos,  y  muy  bus- 
cada y  estimada.  Dicho  animal  se  agarar 
tenazmente  con  sus  uñas;  tiene  dos  mem- 
branas anchas  que  le  sirven  de  alas.  En 
Borongan  llaman  cag-oang. 


cu 

Clllahot.  s.  Lazada  que  puede  desatarse 
fácilmente. — v.  Atar,  amarrar,  metiendo 
ambos  cabos  por  la  dobladura. 

Clllalaptlit.  s.  Murciélago  pequeño. 

Culambutan.  s.  Animal  marino  parecido 
á  la  jibia,  con  dos  brazos  hacia  la  parte 
trasera,  los  que  llaman  cauay,  y  dos  brazos 
cortos  hacia  la  cabeza,  los  que  llaman 
pamontogon\  se  come. 

Culamog.  s.  (B).  Yerba  así  llamada;  en 
(C)  es  tanabo. — v.  Dar  de  barniz  con  la 
misma  á  las  ollas  nuevas  para  pulirlas  y 
para  que  no  se  pasen. 

Culang.  adj.  Cosa  falta,  defectuosa  ó  nece- 
sitada de  algo. — Falto  de  juicio,  tonto. — 
v.  Faltar  alguna  cosa,  faltar  á  la  obliga- 
ción.— s.   Defecto  ó  privación  de  una  cosa. 

Culang  culang.  adj.  Persona  algo  loca, 
falta  de  juicio,  estúpida,  imbécil. 

Culao.  v.  Ver,  mirar,   observar. 

Culao  CUgaO.  v.  Revolver  líquido  con  los 
dedos  moviéndolo  alrededor. 

Culap.  v.  Fncandilar,  deslumhrar. 

Culapo.  s.    Yerba  de  la  mar  así  llamada. 

Culaput.  s.   Marisco  así  llamado. 

Culasan.  s.  Árbol  así  llamado;  su  madera 
es  dura  y  difícil  de  labrar. 

Culat,  culat  culat.  s.  Capirote  ó  cubierta 
de  la  cabeza  ó  cara. — v.  Ponerse  dicho 
capirote. 

Culatid.  v.  Encogerse  nervio  ú  otra  parte 
del  cuerpo. 

Culauít.  s.  Arpón  con  solo  un  gancho. — 
Lazada  corrediza. — v.  Hacerla. 

Culba.  v.  Asustar,  espantar,  sobresaltar. — 
s.  Susto,  espanto,  sobresalto. 

Culbao.  v.  Menguar,  disminuir. 

Culcug.  v.  Escarbar,  limpiar  los  oídos  ú 
otra  cosa  del  mismo  modo. — s.  Escarba- 
dor ó  instrumento  para  limpiar  los  oídos. 

Culcul.   v.  Morder,  reñir  los  perros. 

Culero,  adj.  (G).  Una  cuarta  pequeña,  un 
cuarto. 

Culhan.  s:  Admiración,  espanto. — v.  Ad- 
mirarse, sobresaltarse. 

Culhan.  adj  (De  COlo).  Gallo  ó  ave  de 
largas  uñas  ó  espolón. 

Culi.  jt.  Pellejo  grueso  del  pescuezo  del 
carabao,  buey  ó  vaca. 

Culi  CUÜ.  s.  Hurgar  el  oído  con  pluma  ú 
otra  cosa. 

Culiabongan.  s.  Culebra  ponzoñosa  así 
llamada. 

Culian.  adj.  Travieso,  insufrible. 

Culigadas.  adj.  Cosa  muy  inclinada,  recos- 
tada, caída  ó  postrada. — v.  Estar  del  mo- 
do   dicho. 


CU 


97 
Dar  alari- 


Culigui.  s.   Alarido,  grito.- 
dos;  vocear,  gritar. 

Culigot.  s.  Pájaro  verde  así  llamado. 

Culihat.  v.  Abrir  los  ojos,  pestañear. 

Culili.  s.  Cordones  que  sirven  de  adorno 
y  como  fiador  en  los  puños  de  armas  blan- 
cas— Borlas  y  cuerdas  que  cuelgan  de 
ellas. 

Culilisi.  v.  Poner  mala  cara. 

Culimao.  v.  Pato  silvestre  más  grande  que 
el  gámao,  y  de  plumaje  más  oscuro. 

Culimhot.  v.  Hurtar,  robar  poca  cantidad. 

Culipapa.  s.  Árbol  grande  y  de  madera 
dura;  aguanta  mucho  tiempo  en  el  agua; 
sus  hojas  son  estrechas  y  con  tres 
aberturas. 

Culit.  s.  Pellejo  grueso  del  pescuezo  del 
carabao,  buey  ó  vaca. — v.  Enconarse  gra- 
no, herida  ó  llaga. — Echar  nuevo  cutis  la 
llaga. 

Culit  CUguit.  s.  Caminar,  ir  despacio  ha- 
ciendo paradas  en  el  camino. —  s.  Esca- 
rabajos, letras,  rayas  ó  rasgos  torcidos, 
mal  formados. — adj.  Cosa  torcida,  tortuo- 
sa.— v.  Ser  tortuosa  ó  torcida  alguna  cosa; 
estar  mal  hecha  ó  formada. 

Culmat.  v.  Resplandecer,  brillar  como  lo 
nuevamente  pintado,  ó  cosa  semejante. 

Culsi.  v.  Pellizcar;  coger  poco  á  poco  la 
vianda  con  los  dedos. — Destrozar,  desme- 
nuzar. 

Culu.  s.  Insecto  así  llamado. 

Culu  CUgU.  adj.  Desmedrado,  que  no  crece. 

Cul-yan.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Culiyao.  s.  Mecate  de  la  vela.— v.  Poner 
dicho  mecate  á  la  misma. 

Culyao,  CUryaO.  s.  Bejuco  ó  cordel  que 
ponen  en  la  orilla  de  la  sementera  hasta 
una    casita,  del  cual   cuelgan  espantajos. 

Culyap.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Culyapa.  s.  Planta  así  llamada- 

Cumag-tanon.  adj.  (De  cagat).  P:i  que 
tiene  perros  de  caza.  —Lo  que  tiene 
muchas  bocas  ó  garras,  como  cangrejo  ó 
cosa  semejante. 

Cu  man.  adj.  Persona  anciana,  que  en  sus 
actos  parece  un  niño. —  Rudo,  torpe,  inhá- 
bil, inepto. 

Cumao.  adj.  vid.  Cuman.  (C).  s.  Galá- 
pago; se  cría  en  charcas  y  lagunas. 

Cumao  cumao.  s.  (C).  Mazo  de  tres  ó 
más  varas  de  largó  para  revolver  mezcla 
aguada  de  cal  y  arena. —v.  Revolver  lo 
dicho  con  el  mismo. 

Cumaracap.  s.  (Decacap).  Explorador, 
reconocedor,  exploradora. 

Cumaramdao.  adj.  (De  camdao).  Cui- 


98  CU 

dadoso,  solícito;  el  que  va  juntando  hislo- 
rias  para  contarlas. 

Cumatin.  s.  (De  catitl).  Caballete  de  edi- 
ficio, ó  sea  el  madero  ó  caña  que  se  pone 
por  caballete. 

Cumaying  quing.  s.  Dedo  meñique  ó 
auricular. 

Cumbis.   s.  Cubierta  de  embarcación. 

Cumbo,  v.  Disminuir  ó  ir  á  menos  en  su 
grandor  las  hojas  del  gauay,  cuando  su 
raíz  es  ya  algo  grande.— ¿a  Ser  una  cosa 
más  baja  que  otra.,  v.  Someter,  sujetar. 
— Someterse,  humil'arse. 

Clltni  Climi.  v.  Arrugar,  hacer  arrugas. 

Cumit.  s.  Parte  del  dote  que  lleva  el  parien- 
te.—y.  Llevar  ó  haber  tal  parte. — Hacer 
para  otro  una  cosa  y  tomar  para  sí  alguna 
parte. 

Cumpay.  s.  Zacate,  yerba  que  se  da  de 
comer  á  los  animales. — v.  Gozarse, 
alegrarse;  extender  las  manos  como  el 
que  clama,  pide  ó  implora  algún  favor. 

Cutnpit.  s.  Tenazas. — s.  Coger  algo  con 
ellas,  con  los  dedos  ú  oirá  cosa. 

Cumra.  adj.  Muy  enfermo,  que  ya  no 
siente. 

CumilS.  s.  Uñas  largas  como  de  ave  de 
rapiña. — v.  Hacer  presa;  amar,  estimar 
alguna  cosa  y  no  quererla  soltar. 

Climut.  s.  Diligencia,  cuidado,  destreza. — 
v.    Ser  diligente,  diestro,  cuidadoso. 

Cumutun,  cum-ton,  cum-tanon.  adj. 
Diligente,   diestro,  cuidadoso. 

Cumuy,  pangumuy.  v.  Acurrucarse  como 
el  mojado  ó  friolento. 

Cún.  conj.  disy.  O.  Si  Pedro  cún  si  Juan. 
Pedro  ó  Juan. — conj.  Si.  Cún  guindacop 
mo  cunta  siya!  ¡Si  le  hubieras  cogido! — 
adv.  í.  Cuando.  Cún  maguican  an  despa- 
cho masarit  ca  sa  acón.  Cuando  salga  el 
despacho  pídeme  licencia. — mod.  Dice, 
dijo,  según  dice.  Cún  si  Pedro.  Dice  Pedro. 
Tiene  otras  varias  acepciones.  Pagvsari 
quita  cún  sin-o  an  macosog.  Probemos  á 
ver  quien  es  más  fuerte. 

Cún  baga.  tnod.  Cún  baga  diri  mahimo. 
Si  no  es  posible,  si  no  fuera  posible. 

Cún  dao.  mod.  Cún  dao  ma'buot  ca.  Si  tú 
quieres. 

Ctindat.  v.  Enredar,  juguetear  por  detrás 
cuando  uno  está  descuidado. — Sobre- 
cogerse, estremecer,  sobresaltarse — Ala- 
bar, ensalzar. — Apresurar,  darse  prisa. — 
s.  Sobresalto,  estremecimiento. — v.  Ad- 
mirar, causar  sorpresa.  Di  co  icocondat  an 
an  mga  buhat  ni  Pedro.  No  me  admiran, 
ó  causan  sorpresa  las  obras  de  Pedro.  Cun- 


CU 

dat  quita  paglacat.  Démonos  prisa  en  ca- 
minar. Nahacondat  acó.  Me  estremecí. 

Cún  díri,  CÚn  di.  mod.  Cún  diri  ca  macad- 
to.  Si  tú  no  vas. 

Cundi.  adv.  comp.  Más. — conj.  adv.  Mas, 
pero,  sino,  empero.  Cundi  mabuotan  siya 
can  Pedro.  lis  más  prudente  que  Pedro. 
An  palauan  nacacabosog,  cundi  diri  naca- 
cacosog  sa  lauas.  El  palauan  harta,  pero 
no  da  fuerzas  al  cuerpo. — Uaray  buhata  ni 
Juan,  cundi  guinbuhat  ni  Pedro.  No  lo  hizo 
Juan,  sino  lo  hizo  Pedro. 

Cundi  lugud.  mod.  Sino  que.  Diri  mo  ca- 
mi  paglalatubon,  cundi  lugud  imo  cami 
calolooyan.  No  nos  castigues,  sino  que 
apiádate  de  nosotros. 

CunÜt.  v-  Pellizcar;  morder  como  á  pe- 
llizcos.— Hozar  el  puerco  y  comerse  plá- 
tano ú  otra  raiz. 

Cunta,  interj.  ¡Ojalá! — parí.  Matuman  cun- 
to an  imo  tuyo!  ¡Ojalá  se  cumpla  tu  in- 
tento! Calooyan  ca  cunta  sa  Dios.  Quiera 
Dios  tener  misericordia  de  tí.  Tamaan  acó 
cunta  san  lotería!  ¡Ojalá  me  toque  la  lo- 
tería! Matuman  cunta.   Amén,  así  sea. 

Cun  USa  man.  adv.  De  otro  modo,  de 
otra  manera. 

Cupad.  v.  Desmenuzar,  deshacer. — s.  Cebo 
ó  comida  de  aves. — v.  Dar  de  comer  á  las 
aves. 

Cupay,  v.  Deshacer,  desmenuzar,  com° 
quien  deshace  un  terrón  entre  los  dedos. 

Cupi,  cupi  cupi.  v.  Arrugar  algo  al 
doblarlo. — Hacer  pequeña  la  boca  de  ces- 
to ó  cosa  semejante. 

Cupin.  adj.  Cosa  blanda,  como  la  oreja  ó 
ternilla. 

Cupit.  adj.  Mezquino,  miserable. — v.  Re- 
gatear. 

Cupu.  v.  Encogerse,  agacharse  como  quien 
se  esconde  ó  teme. 

Cupug.  v.  Exprimir;  comprimir.— Mano- 
sear, tentar,  sobar. — Apretar  los  dientes, 
apretar  el  eje  á  las  tijeras,  apretar  alguna 
cosa  en  el  puño. 

Cupuy.  adj.  Que  no  sabe  nadar.—  v.  Echar- 
se el  ave  sobre  los  huevos.^- Acogerse  á 
alguno. — Escogerse  de  frío  cruzando  los 
brazos. — Arrimar  la  madre  el  niño  á  los 
pechos. 

Cura,  v .  Temer,  atemorizarse- — s.  Ave  ne- 
gra y  grande  así  llamada. 

Curacdot.  s.  Hongo,  seta  pequeña  y  co- 
mestible, que  nace  en  las  cañas  y  árboles 
podridos. 

Curad,  adj.  Cosa  añeja,  arrugada,  dura. 

Curag  curag.  v.  Andar  con  dificultad;  irse 


Cayendo    como    el  convaleciente;  mover 
todo  el  cuerpo;  temblar. 
Curahab.  v.  Dar  voces,  vocear,  gritar  pi- 
diendo auxilio. 
Curahao.  v.  Abalanzarse,  echarse  con  los 
brazos  abiertos  sobre  alguna  parte.  — Ha- 
cer á  troche  y  moche.— Afligirse  por  algu- 
na desgracia. — s.  Ave  de  color  negro  así 
llamada. 
Curamag.  v.  Arremeter,    abalanzar. 
Curambut.  s.  Cordelejo  del   anzuelo.— v. 

Poner  dicho  cordelejo. 
Curamhag.     v.     Arremeter,    abalanzarse. 
Quinuramhagan  acó  cagabí  sin  tauo.  Me 
arremetió  anoche  un  hombre. 
Curamhot.  s.  Enredadera  así   llamada. 
Curattipit.  v.  Engañar. 
Curang  cusang.  adj.  Cosa  desconcertada, 
sin    armonía. — v.      Vagabundear,     andar 
ocioso. 
Curang  dang.  v.  Cojear;   andar  á  saltos. 
Curao.  v .  Emperezar;  desconfiar. — adj.  Lo 
que  se  promete  y  no  se  cumple. — Lo  que 
se  ha  de  pagar. 
Curao  san  bugay.  s.  Parte  del  dote  que 

se  ha  de  cobrar  en  otro  lugar. 
Curaoha.  v.  Arremeter,  asaltar. 
Curap.  v.     Cubrirse  la  tierra  de  langosta, 
hombres,  aves,  etc.— Cubrirse  la  vista,  ó 
no  ver. 
Curap  CUrap.  v.  Refregarse  lo  ojos. 
Curapa.  v.  Caer  de  bruces. 
Curat.  adj.  Presto,  ligero. — v.  Ir  de  prisa. 
— adj.  Cosa  dura,  tiesa,  yerta,  que  no  se 
puede  doblar. 
Curay.     adj.     Cosa  desmedrada,  decaída, 

estéril,  que  no  da  fruto. 
Curi.     adj.     Cosa  difícil,  costosa,  penosa, 

molesta. 
Curiao.  v.   Voltear  el  volador  de  papel  en 

el  aire. — Gritar,  dar  alaridos. 
Curicot.  v .  Señalar  tablas  tí  otra  cosa;  ha- 
cer incisión  en  la  misma. — Señal,  incisión. 
Curigmos.  v.  Abrigar,  envolver  entre  ropa. 
Curing.  s.  Gato,  gata. 
Curing  curing.  v.  Llamar  al  gato. 
Curinit.    v.  Vocear,    dar    voces,  llorar  á 

gritos,  gritar,  dar  alaridos. 
Curiot.  v.  Poner  mal  rostro,  hacer  gestos. 

— s.  Ceño,  enojo. — adj.  Ceñudo. 
Curipo.  v.    Vigilar  ó  guardar  uno  alguna 

cosa  estando  oculto  ó  escondido. 
Curis.  s.  Raya,  señal,  garabato,  letra 
mal  hecha. — v.  Rayar,  señalar,  hacer  gara- 
batos ó  letras  mal  formadas. — s.  Mono  ya 
grande. 
Curisao.  s.  Enredadera  así  llamada;  sus 
raices  se  usan  para  envenenar  pescado. 


Cü  90 

Curisong.  v.  Mirar  con  ceño.- -adj.  Cegar- 
rita; que,  por  debilidad  de  la  vista,  nece- 
sita recogerla  mucho  para  poder  ver  bien. 
Curu  CUru.  v.  Crujir  los  dientes,  temblan- 
do de  frío  ó  de    miedo. 
Curuao.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado. 
Curuca,  curuc,  curuc  curuc.  v.  Lia. 

mar  á  las  gallinas. 
Curuculauit.  v.  Hablar  por  hablar  y  sin 

ilación. 
Curulaoan.  s.    (De  culao).  Objeto  que 
se  percibe  con  la  vista;  vista,  ó  aquello 
que  se  ve  ó  mira. 
Curundu.  s.  Trasformación,  que,  dicen  los 
bisayas,  hacen  los  brujos  de  los  cuerpos 
de  los  muertos. 
Curus.  v.  (De  cruz).  Santiguarse,  persig- 
narse, hacer   la  señal  de  la  cruz.— Pistos 
naturales  cuando  les  sucede  alguna  cosa 
que  les  sorprende,  pronuncian  con  mucha 
frecuencia  la  palabra  cruz,  y  tan   rápida- 
mente que  parece  dicen  cuius.   Y  cuando 
pronuncian    dicha    palabra  en  el  sentido 
dicho,  suelen  considerarlo  como  una  espe- 
cie de  juramento.  Esto  sucede  con  mucha 
frecuencia  en  la  costa  oriental  de  Samar. 
Curut.  v.  Cuajarse,  helarse  líquido. 
Cusam  cusam.  v.  Rumiar. 
Cusang  cusang.  v.  Embrollar,  enmarañar, 
enredar,  confundir  las  cosas,  adj.  Cosa  em- 
brollada, enmarañada. 
Cu  Sao,  cusao  CUSao.  v.    Meter  ó  hacer 

ruido  en  el  agua. 
Cusap    cusap.    v.   Pestañear.— Relampa- 
guear; centellear.— Hacer  ruido  el  pueíco 
cuando  come. — s.  El  mismo  ruido. 
Cusay.  v.  Apresurar. 
Cusay  cusay,  pangusay  cusay.  v.  Per- 
near, forcejear,  hacer  fuerza,  como  el  que 
padece  mal  de  corazón. 
Cusi.    v.   Rasgar,  destrozar,  hacer  jirones, 
romper   camisa,  papel  ó  cosa  semejante. 
— adj.  Cosa   rota,  despedazada,  rasgada. 
— s.  Pájaro  pequeño  así  llamado. 
Cusí    CUSÍ.  v.    Hacer  ruido  como  el  que 
araña    en  alguna  parte;    arañar  haciendo 
ruido. 
Cusipad.  v.  Echar,  arrojar  de  la  boca. 
Cusisang.  v.  Coger,  tomar  á  pedazos  con 
los  dedos. — Dividir  en  menudos  pedazos. 
Estar   ó  tener  el  cuerpo  lleno  de  heridas. 
Cutac.  v.  Cacarear;  dar  voces  repetidas  el 

gallo  ó  la  gallina. 
Cutang.  v.  Arrobarse,  elevarse,  arrebatarse 
ó  quedar  como  suspenso  y  atónito.— Estar 
sin    sentido    ó  movimiento.—  s.  Sosiego, 
paz,  tranquilidad,  quietud. 


100  cü" 

Cutat.  v.  Menguar  la  avenida  ó  la  ola., — 
Turbarse,  cortarse  de  miedo. 

Clltay.   s.  Frenillo  del  miembro  viril. 

Cuti.  adj.  Cosa  delicada  y  trabajosa,  que 
hay  que  hacerla  poco  á  poco. — Frecuente 
en  alguna  cosa. 

Cutí  CUti.  v.   Hacer  despacio  alguna  cosa. 

Cutiapi.  s.  Guitarra.— v.  Tocarla— Llevar 
algo  abrazado   entre  los  pechos. 

Cuticot.  s.  Chile,  guindilla  ó  especie  de 
pimiento  encarnado,    pequeño  y  picante. 

Cutíhot.  v.  Colocar,  poner  ó  guardar  algu- 
na cosa. 

Cutipol.  adj.  Cosa  áspera,  dura,  difícil  de 
tragarse. — s.  Carraspera  por  tomar  cosa 
agria. 

Cutli.  v.  Cortar  con  las  uñas. 

Cutlig.  v.  Pellizcar;  tomar  ó  coger  la  vianda 
á  pedazos  con  los  dedos. 

CutlOg.  s.  Instrumento  de  acero  ú  hoja  de 
lata  que  usan  para  cortar  ó  segar  el  palay, 
espiga  por  espiga. 

Cutuc.  v.  Hacer  cosquillas. — Sentir  inco- 
modidad ó  picazón. 

Cutsapi.  s.  Guitarra. — Tocarla. 

Cutuy  CUtuy.  v.  Temblar  el  cuerpo. — s. 
Temblor  que  uno  siente  en  sí  mismo. 

Cuya.  s.  Olillas  que  se  forman  en  el  agua, 
moviéndola. — v.  Formase  dichas  olillas. — 
s.  Círculo  que  hace  el  agua  cuando  cae 
algo  en  ella. 

Cuya  cuya.  s.  Círculos  que  hace  el  agua, 
cuando  cae  algo  en  ella. 

Cuyab.  v.  Huir  todos  jurtos,  como  banda- 
da de  pájaros,  langosta,  etc. — Hacer  hin- 
capié, resistirse,  como  el  animal  que  llevan 
y  no  quiere  caminar. — s.  Especie  de  abr- 
nico. — v.  Dar  ó  hacer  viento  con  él. 

Cuyab  CUyab.  v.  Moverse,  alborotarse  el 
agua. — Moverse  la  vela  de  embarcación. 
— Turbarse,  palpitar  el  pecho. — s.  Palpi- 


CU 

tación  del  mismo. 

Cuyacoy.  v.  Inclinarse,  andar  encorvado. 
— Cubrir  las  mujeres  su  cabeza  con  la  par- 
te posterior  de  ia  saya. 

Cuyad.  v.  Dob'egarse,  como  puente,  cor- 
del, etc. 

Cuyamag.  v.  Andar  el  cangrejo;  gatear, 
andar  á    gatas. 

Cuyamang.  v.  Andar  toda  clase  de  insec- 
tos; rastrear,  gatear,  andar    á  gatas. 

Cuyamis.  adj.  Cosa  algo  dulce. 

Cuyampao.  s.  Pez  volador. 

Cuyao.  v.  Elevar,  suspender. — adj.  Cosa 
elevada,  levantada,  suspensa. 

Cuyap.  s.  Enfermedad  de  pecho. — v.  Pade- 
cerla.— Palpitar  el  corazón,   etc. 

Cuyap  cuyap.  v.  Latir  el  pulso  ó  corazón 
lentamente. — Moverse  vela  de  embarca- 
ción, hoja  de  árbol,  el  feto  en  el  vientre  y 
cosas  semejantes — Respirar  débilmente  el 
moribundo. — Aturdirse,  perturbarse. 

Cuyaquia,  cuyacya.  (fuerte  la  c).  s.  Ár- 
bol grande  así  llamado. 

Cuyas,  adj.  Cos"a  corta. — v.  Ser  corta  una 
cosa,  no  llegar  á  la  medida. 

Cuyo,  Cuyo  cuyo.  v.  Temblar  con  temor 
respetuoso.  Nangunguyo  cuyo  an  mga 
ángeles  sa  atubangan  sa  Dios.  Tiemblan 
los  ángeles  en   la  presencia  de  Dios. 

Cuyo  cuyo.  Yerba  así  llamada. 

Cuyobug.  adj.  Cosa  tierna,  reciente,  fresca 

Cuyog.  s.  Hilera — v.  Estar,  ir  en  hilera, 
acompañar. — s.  Crías  de  pescado.  Pagcu 
yog.  v.  Ir  á  pescar  con  red  las  crías  de 
pescados. 

Cuyumad.  s.    Piojo  pequeño  de  la  cabeza, 

Cuyon.  v.  Agarrar  de  la  camisa  por  la  par 
te  de  atrás.— Coger,  agarrar  algo  con 
fuerza,  sin  soltarlo. 

Cuyus,  cuyus  cuyus.  adj.  Cosa  vieja, 
arrugada. 


13 


DA 

Dá.  parí.  Se  pospone  á  la  parí,  ná,  y  se 
antepone  á  la  parí.  man.  Icao  ná  dá  man. 
Tú  también.  Guinhampac  ná  dá  man  siya. 
Ha  sido  ya  castigado  también. — Sola- 
mente.  Usa  dá.  Uno  solamente. 

Dáab  daab.  s.  Llama  de  fuego,  llamarada; 
fuego  con  mucha  llama. — v.  Arder  el 
fuego  haciendo  mucha  llama. 

Dáac.  s.  Erupción  de  granos  ó  viruelas. 
— v.    Padecer    dicha     enfermedad. — adj. 


DA 

Bellaco,  fanfarrón,  burlón. — v.  Burlarse 
de  uno. 

Dáal.  v.  Porfiar,  altercar,  competir. — Jac- 
tarse, alabarse. 

Dáan.  adj .  Cosa  antigua,  vieja,  de  antaño- 
— adv.  t.  Antes,  de  antemano. 

Dáas.  s.  Espuma  que  arroja  la  mar  á  la 
playa. — adj.  Cosa  aceda,  agria. — v.  Ace- 
darse, agriarse,  echarse  á  perder. 


DA 

Dáat.  s.  Yerba  cortante  así  Mamada;  en 
otras  partes  dicen    láas. 

Dáay.  v.  Robar,  tomar  ó  coger  lo  ajeno. 
— adj.  Miserable,  flaco. — v.  Matar  ó  lle- 
varse el  brujo  á  uno.  Dináay  sr  Pedro 
san  diuata.   El  brujo  se  llevó  á  Pedro. 

Dab  dab.  v.  Quemar  casa  ajena,  ponerla 
fuego. 

Daba.  s.  Olla  de  barro  cocido. 

Dabal.  v.  Zurrar,  pegar,  castigar  con  palo 
ó  cosa   semejante. 

Dabirab.  v.  Cundir,  extenderse. — adj-  Cosa 
que  cunde  y  se  extiende. 

Dabis*  v.  Repelar,  remesar,  tirar  del  pelo. 

DabO.  v.  Dar  con  el  puño. — Caer  de 
bruces. 

DabOtl.  v.  Cubrir,  tapar. 

Dabotlg.  s.  Retoño  de  caña.  Dao  quina- 
lasan  nga  dabong.  Se  dice  de  los  que 
tiemblan  y  se  les  muda  el  color. — Baga 
ca  mananabong.  Se  dice  de  los  que  bus- 
can con  diligencia  alguna  cosa. — Baga  ti- 
nubo  nga  dabong.  Se  dice  de  los  que 
crecen  aprisa. 

Dac  dac.  v.  Descaspar;  frotar  la  cabeza 
con  saluquigui  ú  otra  cosa. — Usa  ca  dac 
dac.  Lo  preciso  para  frotarse  una  sola 
vez. — Golpear  con  las  manos  ú  otra  cosa, 
como    cuando  lavan  la  ropa. 

Daca.  v.  Exagerar. 

Dachá.  v.  Exagerar. 

Dacháatl.  adj.    Exagerador,  exageradora. 

Daclap.  s.  Impedimento,  enredo. — zj.  Tro- 
pezar y  caer. 

Dacmol.  adj.  Cosa  gruesa,  como  tabla,  pa- 
red, mesa  y  cosas  semejantes. —  v.  Ser  ó 
hacer  gruesa  alguna  cosa. — s.  Grosor  en 
el  sentido   dicho. 

DaCO.  adj.  Grande. — v .  Ser  ó  hacer  grande 
una  cosa,  agrandar;  levantar  la  voz.  Daco 
ngamanuc.  Gallina  grande.  Guinpapadaco 
ini  san  capitán.  Manda  el  capitán  agran- 
dar ésto. — adv.  Muy.  Daco  ná  nga  ma- 
saquit.  Muy  enfermo. — v.  Crecer.  Onina 
in  dumaco  ca  ná.  Luego,  cuando  ya  seas 
grande,  ó  hayas  crecido. — Dacó-a  an  ti- 
ngug.  Levanta  la  voz. 

Dacoláay.  adj.  (De  daco).  Cosa  grande, 
ó  algo  grande. 

Dacon.  dat.  de  sing.  del    pron.  Acó.  Yo. 

Dacop.  v.    Prender,  coger,  agarrar  á  uno. 

Dacot.  v .  Coger  mucho  pescado  con  red. 
— Robar. — Coger  á  uno. 

Dádá.  s.  Tía,  ó  sea  hermana  de  padre  ó 
madre,  con  relación  á  los  hijos  ó  hijas  de 
éstos. — v.    Llamar  tía  á  una. 

Daday.  Palabra  de  respeto  que  se  usa  para 
nombrar  á  los  mayores. — ¿Sino  iton? — Si 
i3 


DA 


101 


daday  Angui.  ¿Quién  es  ésa? — Tía  Clau- 
dia. t 
Dadayegon.  adj.   (De  dayeg).   Loable, 

digno  de  alabanza. 

Dadiatlgao.  s.  Árbol,  cuya  corteza  se  usa 
para  teñir  de  amarillo. 

Daga  daga.  s-  Hormigas  así  llamadas,  con 
alas  ya  para  poder  volar. 

Dagaáng.  v.  ¿alentar  el  sol  ó  fuego. — s. 
Bochorno,  calor  que  se  siente. 

Dagaldal.  s.  Ruido  de  lo  que  se  arrastra. 
— v.    Hacer  ruido  lo  dicho. 

DagatnL  s.  Paja,  caña  del  palay,  maíz  y 
cosas  semejantes. —  Rastrojo,  ó  sea  los 
restos  de  la  sementera  después  de  se- 
gada. 

Daganas.  s.  Terreno  pedregoso  ó  de  tierra 
dura  por  donde  corre  el  agua. — v.  Cor- 
rer el  agua  por  lo  dicho. 

Dagang.  s.  Rodete  ó  refuerzo  que  ponen 
en  la  boca  de  los  cestos. — v.  Ponerle. — 
s.  Rodete  sobre  que  se  asienta  la  olla, 
carajay,  cántaro  ó  cosa  semejante. — v. 
Abrirse  ó  tener  mucho  vuelo  por  abajo 
el  alba,  saya  ó  cosa  parecida. 

Dagang  dagang.  s.  Cuello  de  vestido. 

Dagao.  s.  Sombra  del  cuerpo  del  hombre, 
animal  ó  ave. — v.  Hacerla. 

Dagap.  v.  Enlazar;  .meter  ó  incluir  en 
cuenta. 

Dagapa.  v.  Persuadir,  convencer,  llevar 
tras  sí  á  otros. 

Dagara.  s.  Lluvia  muy  menuda  y  á  in- 
tervalos.— v.  Llover  menudamente  y  á 
intervalos. 

Dagas,  v .  Comer  los  pájaros  ó  animales  la 
fruta. — Destruir,  talar. — No  quedar  gente 
en  el  pueblo  ó  sitio  por  cualquier  causa. 
Nadagas  ná  an  mga  tauo  pagpamihag. 
Han  llevado  cautiva  á  toda  la  gente. — 
Nadagas  ná  an  mga  tauo  pagpamuhag. 
Todos  han  ido  á  coger  panales. — Nada- 
gas  ná  an  mga  tauo  pagpanagat-  Todos 
han  ido  á  pescar. 

Dagasang.  v.  Hablar  mal,  ó  maltratar  á 
uno  de  palabra. 

Dagat.  s.  Mar. — v.  Haber  marejada,  albo- 
rotarse la  mar. — Pescar  en  la  mar. — Ma- 
rearse. Haluag  an  dagat.  Es  ancha  la  mar. 
Madagat  ná.  Está  ya  alborotada  la  mar. 
Nananagat  sira.  Están  pescando.  Dina- 
gat  acó.  Me  he  mareado. 

Dagatan.  s.  Caracol  pequeño  de  mar;  se 
come. 

Dagaya.  adv.  m.  Alguna  que  otra  vez. 
,  Dagayap.  v.  Cubrir  el  agua  alguna  parte. 
— Extenderse  enredadera  por  la  tierra. — 
Cundir,  extenderse    alguna    cosa,  propa- 


102 


DA 


garse,    percibirse.    Nagdadagayap    ná   an 
baho.  Ya  ^se  percibe  el  olor. 
Dagayop.  v.   Acogerse,  refugiarse. 
Dagboc.  v.  Darse  golpes  de  pecho.— adj. 

Ave  sin  cola- 
Dagbus.  v.  Zurrar,  golpear,  pegar. 
Dagco.  adj.  Grande.— za   Ser  ó  hacer  gran- 
de alguna  cosa.— Esta  palabra  indica  al- 
gunas veces  pluralidad.  Dagco  an  balud. 
Son  grandes  las  olas.  Ora  ora  cadadageo 
an  balud.  Son  muy  grandes  las  olas. 
DagCOt.  v.   Encender,  prender  fuego.  Dag- 

coti  an  candila.  Enciende  la  candela. 
Dagdag.  v.  Aumentar,  añadir.- Caerse  di- 
ñero    de    bolsa    ú    otra    parte.— Arrojar, 
echar    lo    pesado.     Aligerar,    aliviar    la 
carga. 
Daghil.  v.    Llevar. — Cansarse,  rendirse. — 

s.  Cansancio. 
Daghoy.  v.  Suspirar  ó  acordarse  con  ter- 
nura de  lo  que  se  ama  ó  desea.  Nagda- 
daghoy  acó  san  acón  anac  nga  nabihag. 
Me  acuerdo  de  mi  hijo,  que  ha  sido  cau- 
tivado. 
Daghong.  v.  Pegar,  dar  con  el  puño. 
Dagma.  v.  Abundar— ¿.  Abundancia.  Nag- 
dadagma    niyan  an  isda.    Abunda  ahora 
el  pescado. 
Dagmal.  v.  Desperdiciar.  Nagdadagmal  san 

bahandi  niya.   Desperdicia  su  hacienda. 
Dagmay.    adj.    Cosa    vieja,     antigua—  s. 

Planta  así  llamada. 
Dagtnit.  v.  Apresurar,  ir,  hacer,  ó  caminar 
de  prisa. — adv.  m.  Pronto,  con  urgencia, 
con  prontitud. — adj.  Ligero;  urgente. 
Dagnas.  v.  Arrastrar.— Obligar,  hacer  fuer- 
za   á  uno  para  que  haga  alguna  cosa. 
DagOC.  s.  Carcoma.— v.  Herir,  dañar,  apor- 
rear.— Machacar,  pilar. 
DagOCdoc.  s.  Ruido  de  lo  que  se  machaca 

o  pila. — v.  Hacer  dicho  ruido. 
Oagohong.  v.  Rugir,  hacer  ruido  el  viento. 
Dagol.  v.  Deshojar  las  plantas. 
Dagomoc.    v.    Alborotar.— s.  Alboroto.— 

adj.  Cosa  alborotada. 
DagOtl.  v.   Añadir,  aumentar. — Ayudar;  ir 

muchos  á  favor  de  uno  y  contra  otro. 
Dagondong.  s.   Fuego  que  levanta  mucha 

Lama. — v.  Haber  gran  fuego. 
DagO  ÓC.  v.  Rugir  las  olas  al  reventar.— 
s.  Ruido  de  las  olas  cuando  revientan. — 
Ruido  de  agua,  mar,  trueno,  caída,  gol- 
pe y  cosas  semejantes. 
Dagorho.  v.  Echar,  derramar— Convidar  á 
oíros  para  que  ayuden  en  alguna  faena. 
Dagorhon.  v.  Erizar,  encrespar.—^'.  Pelo 

erizado,  encrespado. 
Dagoro.  adv.  m.  De  ordinario,  á  menudo. 


Í)A 

DagOSdos.    v.    Pasar    con    dificultad   por 

donde  hay  mucha  gente. 
DagOSO.  v.  Empujar;  dar  empellones;  se- 
parar la  gente  para  poder  pasar. — En- 
trar el  ejército  vencedor  en  la  ciudad  ven- 
cida—Llegar á  alguna  parte  en  silencio. 
— s.  Insecto  así  llamado,  que  destruye 
las  plantas. 
DagOt.  v.    Deshojar  el   viento  los  árboles. 

—  Deshojar  las  plantas. 
DagOt  dot.  v.  Arrancar;  caerse  el  pelo.— 

s.  Yerba  así  llamada. 
Dagoyop.  v.  Acogerse,  refugiarse. 
Dagpa.  v.  Abalanzarse  sobre  uno. 
Dagpac.  v.  Dar  palmadas  ó  golpes  sobre 

alguna  parte. 
Dagpas.  v.     Sacudir   como  para  espantar 
moscas;  quitar  el  rocío  de  la  yerba  y  cosas 
semejantes. 
Dagpi.  v.  Palmear,  palmotear,  dar  palme- 
tazo;   dar   palmadas  como  para   matar    ó 
espantar  moscas,    mosquitos*   ó    cosa    se- 
mejante. 
Dagsa.  v.  Echar  la  mar  ó  la  corriente  al- 
guna cosa  á  la  playa   ú  orilla. 
Daguay,  s.  Fisonomía,  figura,  hechura  de 

alguna  cosa. 
DagUC  dagUC.  s.   Ruido  que  hace  el  agua 
al  salir  de  la  caña.— v.  Hacer  dicho  ruido. 
DagUg.  v.  Amenazar. 
Dagui.  s.  Arbusto  así  llamado. 
DagUÍl.  v.  Asistir,  acudir  á  una  parte  sin 

ser  invitado. 
Dagui  ñas.  adj.  Cosa  tersa,  lisa  —Cosa  des- 
ocupada, donde  no  hay  nada. — Cosa  quie- 
ta ó  descansada. 
Daguing.  j.   Insecto  aludo  así  llamado  — 
v.  Caer  dando  porrada  ó  porrazo. — s.  He- 
ces de    la    tuba  ú  otro  licor. — v.    Tener 
heces  lo  dicho. 
Daguing   ding.    v.  Arrojar    la    mar  á    la 
orilla   alguna   cosa.— adj.    Lo  que  arroja 
la  mar  á  la  orilla. 
Daguinot.    v.    Ir  ó  caminar  despacio;    ir 
haciendo  ó  reuniendo  poco  á  poco  alguna 
cosa. — adj.    m.    Despacio,  poco  á  poco, 
lentamente. 
Daguiop.  v.    Acogerse,    refugiarse. — Cer- 
rarse,   cubrirse    el  camino  de   maleza. — 
Reunirse,   acudir  la  gente  para  ver  alguna 
cosa. 
Daguis.    v.    Destrozar,    desgastarse  herra- 
mienta con  el  uso.  Nadaguis  an  orna  san 
baguio.   El  baguio  destrozó  la  sementera. 
Daguit.  v.  Cog.r,  arrebatar  alguna  cosa  el 

ave   de  rapiña. 
Daguitan.  s.  Pez  comestible  de  mar,  con 
púas  venenosas. 


DA 

Daguill.  v.  Enderezar,  poner  derecho  lo 
inclinado. 

Daglll.  v.  Pegar,  dar  golpe  con  el  puño, 
dar  puñetazo. 

Daguldol.  s.  Ruido  cuando  se  pisa  fuerte, 
ruido  de  látigo  ó  cosa  semejante. — v.  Ha- 
cer ruido  lo  dicho.— Multiplicar,  acrecen- 
lar,  aumentar. 

Dagum.  s.  Aguja  para  coser. 

Dag-lim.  v.  Nublar,  anublar,  cubrirse  de 
nubes. — adj.   Nubloso. — j.  Nublado. 

DagUttl  dagum.  v.  Tener  ya  el  palay  una 
hoja  como  una  aguja. 

Dagup.  v.  Oprimir;  rendir;  agraviar. — Ir  ó 
conjurarse  unos  contra  otros,  muchos  con- 
tra uno. 

DagUS.  v.  Seguir  adelante,  proseguir. — adv. 
m.  Al  momento,  al  punto,  al  instante. — 
¿'xp.  elip.  Adelante. 

DagU  US.  v.  Caer  en  las  faltas  de  otros. 
—Destruir,  hollar,  pisar,  aporrear,  azotar, 
castigar. 

Dahab.  adj.  Cosa  grande;  demasiado. 

Dahal.  v.  Crecer  el  pescado- — Holgarse, 
regocijarse,  divertirse.-— Adornar,  compo- 
ner. 

Daham.  v.  Palpar,  buscar  tentando. — s.  Ra- 
za ó  sabor  de  lo   que  se  come. 

Dahap.  adj.  Demasiado. 

Dahas.  v.  Saquear,  destruir,  apoderarse  vio- 
lentamente los  enemigos  de  alguna  cosa. 
— adj.  Bellaco,  malo,  descomedido,  sa- 
queador. 

Dahay.  v.  Alabar,  ensalzar. — adj.  Cosa  que 
ha  salido  mal,  que  ha  producido  mal. — 
Dahay,  pahinahay.   Desear,  apetecer. 

DahiC.  v.  Arrastrar,  andar  la  tortuga  ó 
salir  á  la  playa. — s.  1.a  parte  del  dote  que 
se  promete  dar  después;  lo  que  se  va 
dando  del  dote. — v.  Darlo. 

Dahig.  v.  Contaminar,  arrastrar,  llevar 
tras  sí. 

Dahil.  v.  Untar  con  manteca  ó  dulce  alguna 
cosa  para  comerla. 

Dahil  dahil.  v.  Mudar  con  frecuencia  de 
asiento  ó  posición. — adj.  Que  con  frecuen- 
cia muda  de  asiento  ó  posición. 

Dahol.  adj.  Abacá  gruesa  y  mal' tejida. — ■ 
Cosa  imperfecta  y  no  acabada. 

Dahola.  s.  Hechizo. — Hechizar. 

Dahotl.  s.  Hoja  de#  árbol  ó  planta. — v. 
Echar  hojas  los  árboles  ó  plantas. — s.  Cu- 
lebra de  color  verde  así  llamada. 

Dahon  dahon.  s.  Figura  de  hoja.— Ci- 
garra de  color   verde. 

Dahonatl.  adj.  Que  tiene  hojas;  frondoso. 

Dahop.  v.  Pasar,  traspasar  el  líquido  la  ropa. 
— Untar,  dar  al  pelo  con  cosas  olorosas. 


DA 


103 


—Vaciar,  echar  el  palay  del  cesto  en  el 
depósito.—  s.  Exceso,  demasía. 

Dahora.  s.  Hechizo.— v.  Hechizar.   * 

Dahug.  s.  Gargantilla,  cuenta  de  abalorio  ó 
azabache.— s.  Bellaquería,  daño.— v.  Da- 
ñar, hacer  mal. 

Dahura.  adj.  Duro,  terco,  obstinado.— Du- 
reza, obstinación. 

Dael.  v.  Asentar,  ajustar,  unir  bien  una 
cosa  con  otra. — adj.  Cosa  unida,  ajustada. 

Daet.  v.  Juntar,  unir,  asentar. — adj.  Cosa 
junta,  unida,  asentada. 

Daetan.  s.  Fruta  de  coco  así  llamada.— Cer- 
co colorado,  que  tienen  algunos  cocos, 
alrededor  del  rabito  de  donde  penden. 

Daig.  v.  Quemar  ó  poner  fuego  en  tronco 
de  árbol.—  s.  Costumbre.—  v.  Acostum- 
brarse. 

Daigui.  v.  Rendir,    abrumar,  agobiar. 

Daihuan.  s.  Canto  bisaya.—  v.  Cantar  cuan- 
do beben  y  en  otras  ocaciones.   , 

Daing.  adj.  Pescado  seco  y  curado  al  humo. 

DairOS.  v.  Escurrirse,  resbalarse. 

Daisug.  v.  Arrimar,  acercar,  abrigar. — s 
Abrigo,  arrimo. 

Dait.  s.  Paz,  tranquilidad,  sosiego.—^.  Es- 
tar, hallarse  en  paz  y  sosiego. 

Daitul.  v.  Unir,  juntar,  ajustar.— adj.  Cosa 
unida,  junta,  ajustada.—?;.  Estribar,  apo- 
yar.—^'. Pobre,  miserable.— Estrecho, 
angosto. 

Dala.  v.  Avergonzar.—  s.  Empacho,  corte- 
dad, vergüenza,  desagrado. 

Dalaág.  v.  Remontarse,  ocultarse,  ausen- 
tarse, andar  errante.—^".  Errante;  va- 
gabundo. 

Dalac.  s.  Manilla,  brazalete.— v.  Llevar 
puesto  lo  dicho;  ponérselo. 

Dalag.  s.  Orilla  de  mar,  río  ó  estero.— v. 
Panalag.    Ir  ó  navegar  por  la  orilla. 

Dalagan.  v.  Correr.  Pagdalagan  ca.  Corre. 
Padadalaganon  co  an  cabayo.  Correré  el 
caballo.  Madadalagan  acó.  Correré. 

Dalaganan.  s.  Sitio  ó  lugar  en  donde  se 
corre. 

Dalahay.  v.  Quebrar  ó  reventar  las  olas. 

Dalahot.  v.  Hilvanar. 

Dalairo.  s.  Yerba  que  nace  y  se  cría  en  el 
agua  y  lagunas,  y  aunque  se  hunda,  vuel- 
ve á  flotar. — Baga  cacahigon  nga  dalairo. 
Se  dice  de  los  importunos,  que,  aunque  los 
echen  á  palos,  vuelven  luego. 

Dalaet.  v.  Unir,  juntar,  ajustar,  asentar. — 
adj.  Cosa  unida,  junta,  ajustada,  asentada, 
como  un  madero  con  otro. 

Dalait.  v.  Cundir,  extenderse;  contaminar. 

Dalamo.  s.  Planta  así  llamada;  se  come, 
y  es  medicina  contra  la  sarna. 


104 


DA 


Dalamug.  s.  Pescado  así  llamado. 

Dalan.  s.  Camino,  calle,  calzada. — v.  Abrir 
ó  'hacer  camino  ó  paso. — Pasar,  ir  por  el 
camino;  pasar,  ir  por  alguna  parte.  Masig- 
hot  an  dalan.  Está  sucio  el  camino.  Pag- 
dalan  cami.  Estamos  haciendo  camino. 
Ayao  ca  pangindalan  sa  acón  humay.  No 
pases  por  mi  palay.  Nangingindalan  cami. 
Pasábamos,  ó  íbamos  por  el  camino. 

Dalana.   Árbol  así  llamado. 

Dalandatl.  v.  Llevar  ó  arrastrar  la  avenida 
ó  corriente  alguna  cosa. 

Dalano.  adj.  Cosa  tersa,  lisa  y  limpia. — v. 
Alisar;    dar  charol,  bruñir,  barnizar. 

Dalao.  v.  Turbarse,  aturdirse,  temblar,  te 
mer. —adj.  Medroso,  temeroso,  pusiláni- 
me. Dinadalao  acó.  Estoy   temblando. 

Dalaoda.  s.  Planta  así  llamada;  sirve  para 
teñir  de  colorado. — v.  Teñir  de  colorado 
con  la  misma. 

Dalapang.  adj.  Ancho  de  cara.— Baloto 
largo  y  ancho. 

Dalaquít.  s.  Árbol  así  llamado;  higuera 
de  Indias. 

Dalasdas.  v.   Resbalarse,  deslizarse. 

Dalasdasan.  s.  (De  dasdas).  Palo  sobre 
el  que  resbala  y  lude  la  percha  de  la,  ba- 
llesta.— Palo  en  que  amarran  los  remos  de 
la  embarcación  menor:  dichos  remos  tie- 
nen la  figura  de  una  pala. 

Dalatlim.  v.  Deslizarse,  como  herramienta 
cuando   se  falla  el  golpe. 

Dalaya.  v.  Quebrar  ó  reventar  las  olas- 

Dalayday.  v.  Rehuir,   hacerse  el  remolón. 

Daldag.  s.  Azuela. — v.    Labrar  con  ella. 

Daldal.  v.  Recostarse. — Extenderse  ó 
echarse  las  plantas  por  la  tierra. 

Dalhag.  s.  Escalera,  cuesta  fácil  de  subir. 
— v.  Ser  fácil  subir  por  lo  dicho;  poner 
la  escalera  de  modo  que  sea  fácil  subir. 

Dalhug.  v.  Escurrirse,  deslizarse- 

Dali.  adj.  Pronto,  presto. — Vivo,  ligero,  ve- 
loz.— v.  Apresurar,  acelerar,  ir  ó  caminar 
ligero,  hacer  pronto  alguna  cosa. — Dar  ó 
pegar  á  alguno. 

Dalidali.  v.  Apresurar,  precipitar,  hacer 
pronto  alguna  cosa. 

Daliap.  v.  Extenderse  por  tierra  calabaza, 
parra,  ó  cosa    semejante. 

Dalican.  s.    Yerba  así  llamada. 

DalicupCUp.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Dalid.  s.  Raíz  ancha  y  grande  en  los 
troncos  de  los  árboles,  y  sirve  como  de 
estribo  y  sostén  á  los  mismos.  De  dicha 
raíz  se  hacen  mesas  de  una  sola  pieza,  y 
otras  cosas. 
Dalid  dalid.  s.  Lomo  de  la  iguana. 


DA 

Dalig.  v.  Poner  leña  al  fuego.— Desear,  ape- 
tecer. 

Daligdlg.  v.  Correr  ó  caer  el  agua  por 
cuesta,  canal,  declive;  correr  ó  caer  líquido 
hilo  á    hilo. 

Daligmata.  s.  Brujo,  animal  nocturno,  que, 
según  dicen  los  bisayas,  está  lleno  de 
ojos  resplandecientes. 

Dalihig.  v.  Deslizarse;  correr  ó  caer  el  agua 
por  declive  ó  falda  de  monte. 

DalimpapaSO.  s.  Insecto  verde  de  mal  olor. 

Dalinas.  v .  Resbalar,  deslizar. — s.  Yerba 
así  llamada;  su  fruta  se  come.  Nahidalinas 
acó.  Me  resbalé 

Dalitl  dalin.  s.  Adorno  de  las  orejas. 

Dalinog.  adj.  Carne  tierna  del  coco. 

DaliorOS.  v.  Resbalarse,  deslizarse,  escur- 
rirse. 

DalÍOS-OS.  v.  Deslizarse,  escurrirse. 

Dalipanos.  v .  Descabullirse,  evadirse,  ocul- 
tarse.— Hincap-tan,  cono,  cundi  nacadali- 
panos  siya.  Dicen  que  le  cogieron,  pero 
se  escapó. 

Dal.ipOSpos.  v.  Resbalarse. — adj.  Cosa  res- 
baladiza. Diri  anay  papas  gun  niyo  an 
guhad,  cay  madalipospos  pá  an  dalan.  No 
acarreéis  aún  á  hombros  la  madera,  por- 
que el  camino  está  resbaladizo. 

Daliquiat.  (Dalic-yat).  (Euerte  la  c.)  v. 
Hacer  alguna  cosa  con  viveza,  y  pronto. 

Daliran.  s.  Pescado  de  color  negro,  frente 
levantada  y  pellejo  duro;  se  come. 

Dalisay.  s.  Vino  fuerte  así  llamado.  An  da- 
lisay  mapintas  caopay.  El  vino  dalisay  es 
muy    fuerte. 

Dalison.  s.  Árbol  así  llamado;  su  corteza 
se  usa  para  teñir  de  negro  la  ropa  blanca. 

Dalisot.  v.  Resbalarse,  caerse  de  la  cama 
ó  de  otra  parte. —Resbalar,  escaparse, 
como  el  pescado  de  las  manos. — adj.  Cosa 
resbaladiza,  que  se  escapa  de  las  manos. 

Dalit.  s.  Buyo  compuesto  con  hoja,  bonga 
y  cal;  en  otras  partes  dicen  tilad.  —  Árbol 
así  llamado;  su  resina  es  venenosa,  y  con 
ella  untan  las  flechas. 

Dalo.  v.  Llevar  arrastrando  la  maleza  ó 
basura  de  la  sementera. 

Dalo  dalo.  s.  Marisco  pequeño  y  piramidal. 

Dalodo.  s.  Navegar  con  corriente  ó  viento 
á  favor. 

DalogOt.  v.  Rescatar;  recibir. — Comprar 
arroz  ü  otras  cosas  de  comer. 

Dalohot.  v.  Suplicar. 

Dalomog.  adj.  Cosa  resbaladiza,  resbalosa, 
que  se  escapa  de  las  manos. — v.  Escurrir- 
se, escaparse  de  las  manos. 
Dalotnogon.    adj.    Cosa  resbaladiza,  res- 
balosa. 


DA 

Dalon.  s.  Rastro,  surco  que  deja  la  nave  ú 
otra  cosa- — Hacer  ó  dejar  dicho  rastro  ó 
surco. 

Dalon  dágon.  v.  Hacer  ó  concluir  pronto 
una  cosa. — Andar  á  paso  largo. 

Dalotldotl.  v.  Ir  ó  caminar  cuesta  abajo; 
dejarse  caer  cuesta  abajo. 

Dalong  dotlg.  s.  Árbol  así  llamado.— Yer- 
ba y  raices  para  hacer  hechizos. — Hechi- 
zo.— Hechicería. — v.  Hechizar;  atar  ó  ligar 
con  yerba  ó  raices  para  hacer  daño  ó 
matar. 

Dalonot.  adj.  Cosa  resbaladiza,  resbalosa. 
— v.  Ser,  estar  ó  hallarse  resbalosa  alguna 
cosa.  Madalonot  an  dalan.  Está  resbala- 
dizo el  camino. 

Dalonotatl.  s-  Árbol  así  llamado;  su  resina 
es  pegajosa,  y  las  raspaduras  de  su  corteza 
se  usan  como  medicina  supurativa. 

DalOOg.  s.  Corazón  ó  tripa  de  bejuco,  enre- 
dadera y  cosas  semejantes. 

Dalop).  s.  Falca  de  ñipa  que  ponen  á  la 
embarcación. — v-  Ponerla. 

Dalos,  v.  Limpiar  ó  quitar  la  yerba  ó  male- 
za con  bolo,  ó  cosa  semejante. 

Dalosdos.  v.  Resbalar,  deslizar;  correr  el 
agua  por  tejado  ó  declive. 

DaloSO.  adj.  Cosa  resbaladiza,  resbalosa. 
— v.  Resbalarse,  escurrirse,  escaparse  de 
las  manos. 

Dalosot.  adj.  Cosa  resbaladiza,  resbalosa. 
— Resbalarse,  escurrirse,  escaparse  de  las 
manos. 

Dalucap.  s.  Herida  leve. — v.  Herir  leve- 
mente. 

Dalug  dug.  s.  Trueno.— z>.  Tronar. 

Dalugdugatl.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fru- 
ta  no  se  come. 

Dalugui.  s.  (C).  Semillero  de  palay.—?/ 
Hacer  dicho  semillero.  Nagdadalugui  ca 
mi.  Estamos  haciendo    semillero. 

Daluhig  hig.  ?>.  Inclinar. — adj.  Cosa  in 
diñada. 

Dalum.  adj.  Cosa  oculta,  oscura .—v.  Ocul 
tarsc,  esconderse. 

Dalumdtim.  ni.  adv.  Entre  dos  luces,  al 
oscurecer. — v.  Oscurecer,  anublarse  e' 
tiempo. 

Dalup.  v.  Oprimir. 

Dalupang.  s.  Arbusto  así  llamado;  su  flor 
es  amarilla. 

Dalupin.  v.  Abrumar,  oprimir,  estar  ó  co- 
ger una  cosa  debajo  de  otra. 

Dalupingan.  s.  Pescado  de  agua  dulce  así 
llamado. 

Dalyang.  v.  Desparramar;  extender,  espar- 
cirse-— Poner  las  cosas  sin  orden  ni  con- 
cierto. 


DA 


105 


Dam-ag.  s.  Pesadilla  del  que  sueña. — v. 
Soñar  por  causa  de  miedo. — Dar  como 
empellones  á  uno. 

Damag.  s.  Fantasma  ó  sombra  que  espanta. 
— v.  Comprimir,  oprimir,  apretar,  coger 
una  cosa  debajo  de  otra. — Embestir,  aco- 
meter, arremeter. — s.  Pescado  de  agua 
dulce  así  llamado;  es  blanco  y  pequeño. 
— Bá  maholog  an  langit,  hidamagan  quita 
ngatanan.  Si  el  cielo  se  cae  á  todos  nos 
coge. 

Damat.  p.  Soñar  á  voces  por  miedo. — 
Contaminar. — s.  Epidemia,  mortandad. 

Damay.  adj-  Cosa  que  se  pasa,  como  pa- 
pel.— v.  Pasarse. 

Damdam.  v.  Tentar,  palpar,  andar  á  tien- 
tas ó  palpando.  Panamdam  quita  sin 
pocot  sa  sapa.  Busquemos  cangrejos  en 
el  arroyo. — Andar    de  noche  á    oscuras. 

DatngO.  s.  Sueño. — v.  Soñar — Aumentar- 
se la    enfermedad    ó    dolor. — s.    Visión. 

Damhag.  v.  Abalanzarse,  arrojarse  con  los 
brazos  abiertos  para  abrazar,  reñir  ó  lu- 
char.— Embestir,   acometer,  arremeter. 

Damhag.    adj.  Veloz,  ligero. 

Datnhil.    v-  Relamer,  lamerse    los    labios. 

Damig.  s.  Comida  de  gatos  y  perros. — v. 
Echarles  ó  darles  de  comer. — adj.  Cosa 
fría,  que  está  fresca. 

Damilit.  v.  Pedir  permiso,  licencia  ó  prór- 
roga, despedirse.  Nanamilit  acó  sa  imo. 
Te  pido  licencia. 

Damit.  v.  Escoger  ó  entresacar  lo  maduro 
de  lo  que  aun   no  lo  está. 

Dattlla.  s.  Pájaro  de  grandes  ojos  así  lla- 
mado. 

Damla.  v.  Untar,  ungir.  Iini  an  dugo  nga  sa 
lauas  mo  igdadamla.  Esta  es  la  sangre,  ó 
aquí  está  la  sangre  con  que  S'1  ha  de  untar 
tu  cuerpo. 

Damlag.  v.  Abalanzar,  echarse  sobre  una 
cosa  con  las  manos  abiertas. 

Datnlud.  s.  Pescado  de  color  verde  así 
llamado;  se  come. 

Damo.  adj.  Mucho. — Muchos — u.  Au- 
mentar. Damo  ná  ini.  Ya  es  mucho  ésto. 
Damo  sira  an  nananácay.  Son  muchos  lo 
que  van  embarcados.  Ayao  pagdamoa.  No 
aumentes,  no  pongas  mucho. 

Damó.  v.  Mojarse  las  manos  para  que  n° 
se  pegue  lo  que  se  ha  de  tocar  ó  coger; 
mojar  los  hilos  el  que  teje  ó  hace  cordel; 
mojar  la  herramienta  el  que  la  afila. 

Damolaáy.  adj.  Un  poco,  un  poquito  más, 
algún    tanto. 

Damolas.  s.  Resbalarse  al  subir  cuesta, 
árbol,  monte  ó  cosa  semejante. 


106 


DA 


Damon.  dat.  de  pl.  del  proa-  Cami.  Nos- 
otros, nosotras. 

Damos,  v.  Darse,  untarse  con  carbón  ú 
otra  cosa. — Mancharse  la  cara  ó  cuerpo. 
— Pasar  la  mano  por  la  cara. 

Dampa.  v.  Llegar,  venir  ó  arribar  de  un 
sitio  ó  paraje  á    otro. 

Dampaán.  s.  Asiento  de  tabla  ó  caña  en 
embarcación  menor. 

Datnpal.  v.  Unir,  ajustar  bien  alguna  co- 
sa.—  Llegar  de   un  sitio    ó    paraje  á  otro 

Dampas.    v.  Robar;  destrozar,  arruinar. 

Dampay.   v.  Acontecer,  suceder. 

Dampig.  v.  Arrojar,  ó  echar  la  mar  ó 
corriente  alguna  cosa  á  la  orilla. 

Dampil.  v.  Arrojar,  ó  echar  la  mar  ó  cor- 
riente alguna   cosa   á   la  orilla. 

Dampug.  s.  Nube. — v.  Haber  nubes,  es- 
tar nublado  el    cielo. 

Dampul.  v.  Untar;  barnizar. — Poner  em- 
plasto.— s.  Yerba  así  llamada,  que  nace 
en  los  cuerpos  de  los  árboles. 

Datntiag.  v .  Acometer,  embestir,  arremeter. 

DaiTlUC.  s.  Lluvia  menuda  y  espesa- — v. 
Llover  del  modo  dicho. 

Damug.  v.  Lloviznar,  llover  blandamente. 
— s.  Lluvia  menuda  y  seguida. 

Dana.  s.  Pisada,  huella,  vestigio,  señal. 

Danag.  v.  (C).  Ensuciarse  los  niños.  Nag- 
dadanng  iton  bata  sa  hagdan.  Está  en- 
suciándose ese  niño  en  la  escalera. 

Dan  ag.  s.  Resplandor,  luz,  claridad. — adj. 
Cosa  clara,  que  alumbra,  resplandece.— 
v.  Resplandecer,  estar  claro,  haber  cla- 
ridad. An  madanag  nga  cagabihon  amo 
an  iguinlalacat  san  mga  tauo.  En  noche 
clara  es  cuando    se  pasea  la  gente. 

Danao.  s.  Laguna,  lago,  pantano,  estan- 
que grande;  avenida  por  campiñas,  cal- 
zadas, calles  y  otros  sitios  que  no  sean 
río. — v.  Aguarse,  llenarse  de  agua  algún 
terreno  ó  sitio. 

Danap.  v.  Andar  á  gatas,  ó  en  cuatro  pies. 

Dañas,  v.  Arrastqr,  llevar  por  el  suelo  al- 
guna cosa  tirando  de  ella;  arrastrar  la 
embarcación  por  no  agarrar  bien  el  ancla. 

Danata.  s.  Árbol  así  llamado;  sus  hojas 
son  medicina  contra  los  dolores  de  cabeza. 

Danauon.  adj.  Sitio  ó  terreno  lleno  de 
agua,  con  charcos.  Danauon  an  dalan. 
Está  lleno  de  agua  el  camino. 

Danay.  m.  adv.  De  ordinario,  á  menudo, 
frecuentemente,  algunas  veces.  Danay  co 
siya  binubuligan,  danay  man  diri.  Algu- 
nas veces    le  ayudo,  otras    no. 

Danaya,  Cadanayaán.  s.  Rampa,  declive. 

Dandan.  v.  Llevar  la  mar  ó  la  corriente 
alguna     cosa. — Llevar   por    agua    alguna 


DA 

cosa,  andando  por  la  playa  los  conducto- 
res.— Arrastrar  alguna  cosa  por  el  agua 
hasta  llegar  á  sitio  profundo  en  donde 
flote. — Alijar,  disminuir  la  carga. 

Dangag.  v.  Volver  la  cabeza  para  mirar; 
mirar  alzando  la  cabeza. 

Dangahac.  v.  Incluir  á  otro  en  algún  de- 
lito. 

Dangahay.  v.  Correr  el  agua  por  techo, 
monte  ó  cuesta;  correr  la  sangre  por  el 
cuerpo. 

Dangal.  v.  Llevar  la  mar  ó  corriente  hacia 
la  orilla  alguna  cosa. 

Dangan.  v.  Llegar  la  estación  de  siega, 
siembra  ú  otra  cosa. — Entrar  los  peces 
en  el   corral. 

Dangao.  s.  Palmo,  cuarta. — v.  Palmear  ó 
medir  á  palmos.  Usa  ca  dangao-— Un 
palmo,  una  cuarta.  Dangaua  iton.  Pal- 
mea éso. — s.  Gusano  grande  así  llama- 
do, que  se  cría  en  las    hojas. 

Dangas.  adj.  Calvo,  calva,  con  poco  ca- 
bello en  la  cabeza. 

Dangason.   adj.  Calvo,    calva. 

Dangat.  v.  Llevar,  alcanzar,  conseguir;  ve- 
nir  ó    llegar  á  uno  alguna   cosa. 

Dangcalan.  s.  Árbol  grande,  de  hojas 
algo  anchas  y  redondas;  dicen  que  es 
el  palo  maría.  Sus  hojas  son  medicina 
para  la  enfermedad  de    ojos. 

Dangcálos.  s.  Acometer,  embestir,  arre- 
meter. 

DangCOl.    v.  Untar,  dar  con    untura. 

DangCOlOS.  v.  Acometer  agachándose. 

Dangdang.  v.  Calentar,  poner  ó  pasar  por 
el  fuego  alguna  cosa,  secar  al  fuego,  como 
hoja  tierna  de  tabaco  ú  otra  cosa. 

Dangga.  v.  Calentar  al  fuego  alguna  co- 
sa; calentar,  hacer  calor. — Regalar. — Pe- 
dir uno  alguna  cosa,  y  llorar  si  no  se  le 
dan. 

Danggab.  v.  Hechizar,  embrujar. 

Danggas.  v.  Limpiar,  bañar  con  medici- 
na   llaga  ó  herida. 

Danggay.  s.  Brea  de  pili,  blanca  y  pega- 
josa. 

Danggay-SUÜ.  s.  Yerba  así  llamada;  es 
medicinal  para  los  que  vomitan  sangre; 
su  flor  es  muy  olorosa. 

Dangguit.  s.  Marisco  así  llamado. 

Danghala.  s.  Burla. — v.  Burlarse. — adj. 
Burlón. 

Dangiap.  s.  Lindero,  división  entre  dos 
sementeras. — v.  Lindar.  —  Echar  ala  orilla, 
salir  á  la  orilla. 

Dangin.  v.  Morir  en  el  acto  de  hacer  al- 
guna cosa. — s.  Ofrenda  ó  cosa  destinada, 
dedicada  ú  ofrecida. — Maldecir. 


DA 

Danglag.  v .  Quemar  la  olla  ú  otra   vasija. 
Danglas.  v.  Subir  al  coco  sin  apoyar  los 
pies  en   las  incisiones    que    hacen  en  el 
mismo;  subir  á  coco  ó  árbol   agarrándo- 
se con  pies  y    manos,   no    habiendo    en 
los  mismos  incisión  alguna   para  apoyar 
los  pies. — adj.   Coco  ó  árbol  que  no  tie- 
ne muescas    ó  incisiones  para  subir. 
Danglug.    v.    Morir   los    de    una    familia, 
pueblo  ó  barrio  por    causa  de    epidemia 
ú    otra    enfermedad. — Resbalarse,     desli- 
zarse.— adj.    Cosa  resbaladiza,  resbalosa. 
— s.  Árbol  así  llamado. 
DanglUS.  v.    Componer,    aderezar     carne 
con  yerbas  olorosas  y  otros  ingredientes, 
para  conservarla. — adj.  Carne  compuesta 
ó  aderezada. 
Dangpal.  v.  Unir,  juntar  bien  alguna  co- 
sa.— Llegar   á  alguna  parte. 
Dangpas.  v.  Robar  camote  ó  cosa  seme- 
jante. 
Dangsa.   s.  Olor    de  cosa   que  se    fríe    ó 

tuesta. — v.  Oler  lo  dicho. 
DangSÍ.  s.  Olor  de  cosa  que  se    quema. — 

v.  Oler  lo  dicho- 
Danglip.    v.   Acogerse,  refugiarse. 
Dani.  v.  Acarrear,  arrimar,    preparar. 
Danita.  s.  Yerba  así  llamada. 
Oanonoc.  adj.  Malo,   perverso. 
Danoog*  s.    Ruido,  como   cuando   se    dan 
golpes  ó  machaca  alguna   cosa. — v.  Ha- 
cer dicho  ruido. 
Danóy.  s.   Pez    de    mar    así    llamado;    es 
grande  y    ancho,  y  con  el   vientre  blan- 
co;  se    come, 
Datltay.  ?;.    Arrimarse,    aproximarse  á   la 

orilla  ó    á  la  punta. 
Datl-UC.  v.  Poner   ó  colocar   sin  orden  ni 
concierto;  meter  algo  en  algún    sitio  sin 
colocarlo  bien. 
DanUC  danUC.  s.  Ruido  del    que  pisa  re- 
cio.— v.  Pisar  fuerte   y  hacer    ruido. 
Daríllg.  s.  Sonido    como  de    campana  que 

se  oye  lejos. 
Danus.  s.  Plantío    de  raices    comestibles. 
Dao.  adv.   m.  Como,  como  si;  pues. — Par- 
tícula de  adorno  que  sirve  para  dar  más 
expresión    y    elegancia.  Dao    tauo    siya. 
Es  como  hombre.  ¡Aánhun  co  dao  sinin 
casugad!   ¡Qué  haré,  pues,  en  este  lance! 
Paima  acó  dao.   Dame   de  beber.  'Uaray 
acó  dao  catigayonan.    No  tengo  propor- 
ción. 
Daó.  s.  Árbol  grande  así  llamado,  de  hojas 
estrechas  y  pequeñas;  su  fruta  se   come. 
Dao  dao.  v.  Hablar  fuera  de  propósito. — 
Darao  dao  nga  polong.  Palabra  ociosa,  de 
burla  ó  chacota. 


£>A 


107 


Daob.  v.  Cubrir,  tapar. — Hacer  hoguera, 
quemar  la  broza. — Conformar,  convenir- 
— adj.  Lo  que  iguala  y  cierra  de  una  par- 
te y  otra,  como  techo  de  casa  ó  cosa 
semejante. 

Daóg.  s.  (C)  Rama  espinosa  del  bejuco; 
en  (B)  es  lacuig. 

Daol.  s.  Cubierta  con  que  nace  el  racimo 
del   coco. 

Daon.  s.  Mullido  ó  papel  que  se  pone  de- 
bajo al  escribir. — v.  Poner  lo  dicho. 

Dap  dap.  s.  Árbol  de  madera  ligera  y 
blanda;  su  cuerpo  está  lleno  de  espinas,  y 
su  flor  es  purpúrea. 

Dapa.  s.  Granel,  granero,  troje,  depósito  de 
palay  ú  otra  cosa. — v.  Enroscarse  la 
culebra. — Atesorar  riquezas. — Agradecer. 

Dapac.  s.  Pescado  colorado  así  llamado,  y 
de  buena  carne. 

Dapac  dapac.  v.  Dar  golpes  ó  patadas 
al  andar. 

Dapag.  adj.  Descuidado,  poco  precavido- 

Dapal.  s.  Medida  délos  cuatro  dedos  unidos, 
ó  de  la  palma  de  la  mano. — v.  Medir  así. 

Dapao.  s.  Pelusa;  polvo  como  el  del  palay 
al  revolverlo,  que  se  pega  al  cuerpo. — v. 
Llenarse  uno  de  pelusa  ó  polvo.  Dapa- 
uon  ó  dapauan  nga  banua.  Yerba  llena 
de  pelusa.  Hindap-uan  acó.  Estoy  lleno  de 
polvo  del  palay. 

Dapao  dapao.  s.  Marisco  peludo,  cuyo 
pelo  causa  escozor  en  el  cuerpo. 

Dapat.  v.  Llegar,  venir.- — Ajustar,  unir  bien 
dos  ó  más  cosas,  tocar  una  cosa  con  otra, 
estar  unidas. — adj.  Cosa  ajustada,  unida. 
Nadapat  ná  sira.  Ya  llegaron.  Uaray  dapat 
an  acón  surat.  No  ha  llegado  mi  carta. 
Dinapat  guihapon  an  acón  guinpapamulat. 
Llegó  siempre  lo  que  yo  esperaba.  Dapat 
ná  an  pagbo  sa  sapáyan  Está  ya  ajustado 
el  quilo  en  el  sapáyan. 

Dapay.  adj.  Planta  ó  yerba  derribada  por 
el  viento. — v.  Desmayarse. 

Dapdapanay.  s.  Marisco    así  llamado. 

Dap  hag.  v.  Abalanzarse  sobre  alguna  cosa. 

Dapí.  s.  Palmeta. — Palmetazo. — v.  Dar  con 
la  palmeta,  dar  palmetazo. — v.  Pulir  con 
paleta  las  ollas  de  barro  ó  cosa  semejante. 
— s.  Enfermedad,  ó  erupción  cutánea. 

Dapi  dapí.  Dar  palmaditas  suaves  en  la 
cara  ú  otra   parte. 

Dapig.  v.  Arrimar,  acercar;  aliarse,  unirse, 
coligarse  con  otros. — adj.  Cosa  cercana, 
vecina,  colindante. 
Daping.  v.  Atestiguar,  dar  su  voto  á  favor 

de  otro. 
Dapiog.    v.    Inclinarse  alguna  cosa. — adj. 
Enfermizo. 


108 


DA 


Dapít.  m.  adv.  Hacia.  Dapit  sa  too.  Hacia 
la  derecha.  Dapit  sa  caamihanan-  Hacia  el 
norte.  Dapit  sa  salug.  Hacia  el  río. 

Dapit.  v.  Convidar  personalmente;  llamar,  ó 
ir  á  llamar  á  alguno  personalmente;  llamar 
al  Padre  para  confesión  ó  para  otro  asunto. 
Aádto  siya  nadapit  san  capitán.  Está  á 
convidar  al  capitán.  Dinapitan  acó  niya. 
Me  convidó  él.  Guindadapit  nira  an  Padre. 
Están  por  el  Padre;  han  ido  á  llamar  al 
Padre. — Conducir,  traer,  llevar  agua  por 
acequia  ó  canal.  Pagdadapiton  sa  aton 
orna  iton  tubig.  Conduzcamos  por  canal 
esa  agua  á  nuestra  sementera. 

Daplac.  v.  Posarse,  parar  las  aves  y  lan- 
gosta.—  Hadaplac.     Caer  de  bruces. 

Daplas.  adj.  Cosa  lisa,  llana,  sin  nudos.— 
Cosa   resbaladiza,  resbalosa. 

Dapli.  v.  Echar  la  yerba  ó  maleza  cortada 
á  la  orilla. — Dar  de  vestir;  dar  de  vestir 
los  novios  á  las  novias.  Daplian  niyo  sa 
daplin  an  quiniua.  Echad  á  la  orilla  la 
maleza. 

Daplitl.  s.  Orilla,  lindero,  extremo  ó  remate 
de  sementera.— Llevar  ó  acarrear  á  la 
orilla  las  malezas  de  la  sementera. 

Dapo.  v.  Juntarse,  reunirse;  acercarse. 

Dapog.  s.  Hoguera. — Ceniza. — v.  Hacer 
hoguera  ó  fuego. 

DapOtl.  s.  Retel  ó  enredadera  así  llamada; 
hoja  de  la  misma.—-//.  Ir  á  otra  casa  ó  á 
otro  pueblo. — adj .  Extraño,  advenedizo, 
forastero. 

Dapon  dapOtl.  s.  Cuello  de  vestido. 

Dapot.  v  Arreciar. — Rozar  y  romperse  el 
vestido. 

Dapugay.  s.  Planta  de  hojas  largas  y  es- 
trechas, buena  para  envolver  tabaco  en 
hoja. 

Dapul.  v.  Eatigarse,  acezar,  cansarse. — adj. 
Cansado,  fatigado. 

Dapliran.  s.  Eogoncillo  manual  de  barro, 
hierro  ú  otra  cosa. 

Daquí.  s.  Caspa  de  la  cabeza- — v.  Tenerla. 

Daquihotl.  adj.  Casposo,  casposa. 

Daquin.  v.  Amarrar  una  cosa  á  otra.  Juntar 
una  cosa  con  otra,  ponerla  sobre  ó  unida 
á  otra. — Añadir,  aumentar. 

Daqilit.  adj.  Cosa  junta,  unida,  asida,  pe- 
gada, cosida.  Daquit  ó  dumaquit  nga  tauo. 
Hombre   que  se  une  con  otros. 

Dará.  v.  Traer;  llevar.  Dará  iton  ngadi. 
Trae  eso  aquí.  Dará  ini  ngadto.  Lleva 
esto  allá.  Pinapagdara  ini  san  capitán 
ngadto  sa  tulay.  Manda  el  capitán  llevar 
esto  allá  al  puente.  Pagdad-i  acó  sin 
humay.  Mándame  palay.  Diri  acó  maca- 
cadara  sini.  No  podré  llevar  ésto. 


DA 
Daracalag.  s.  Rodaja. 

Dará  dará.  v.  Llevar;  llevar  de  una  parte 

á  otra;  traer  y  llevar. 
Darag.  adj.  Hojas  caídas  y  secas. — v.   Caer 

las  hojas;  secarse,  ponerse  amarillas. 
Daraga.  s.  Soltera,  moza,  doncella. 
Daragahay.  s.    Doncellita,  muchachita. 
Daragangan.     adj.     Ágil,    ligero;  fuerte, 

forzudo.—//.      Ser    ágil,     ligero;    fuerte, 

forzudo. 
DaragbagO.  s.    Pez  así  llamado,  ancho  y 

con  púas  amarillas  en  el  lomo. 
Daraguit.  v.    Arrebatar,  coger  ó  llevarse 

algo  el  ave  de  rapiña. 

Daragug,   duragus.    v.    (De    dugus). 

Labrar  las  abejas  sus  panales. 

Darahig.  //.  Contaminar,  dañar,  viciar, 
arrastrar,  inficionar,  encartar  ó  envolver. 
Nacadarahig  siya  sa  aton.  Nos  contaminó. 
Himdarahigan  quita  san  sala  ni  Adán. 
Fuimos  contaminados  por  el  pecado  de 
Adán.  Uaray  siya  hindarahigui.  No  fué 
ella  contaminada. 

Darahug.  v.  Maltratar,  dañar,  herir. — adj. 
Dañino,  dañoso-  Nacapagdarahug  acó  san 
hayop  niya.  He  dañado  á  sus  animales. 
Madarahug  nga  tauo.  Hombre -dañino. — 
Hacer  ó  causar  daño  el  hechicero  al  indivi- 
duo contra  quien  tiene  algún  resenti- 
miento. Si  un  indígena  enferma,  y  no  sana 
de  su  enfermedad,  y  sospecha  en  alguno, 
dice:  Guindarahugan  acó  ni  Pedro  an  ba- 
rangan,  cay  nasisina  sa  acón.  Me  ha  hecho 
mal  Pedro  el  hechicero,  porque  está  en- 
fadado conmigo. 

Daraltia.  s.  Inundación  repentina;  avenida 
en  tiempo  de  secas  por  haber  llovido  en  la 
sierra— Marisco  así  llamado;  se  come. 

Daratnba.  s.  Asientos  sobre  las  batangas 
de  la  embarcación  para  remar  sentados  en 
ellos. — v.  Poner  dichos  asientos. 

Daramo.  adj.    Mucho. — Muchos,  muchas. 

Daramot.  v.  Comer  con  gana,  ansia  ó 
avidez. 

Darang.  v.  Calentar  al  fuego. 

Darang  darang.  v.  Acostumbrarse  el  niño 
al  regalo;  acercarse   al  que  le  da. 

Darangín.  v.  Bendecir. — Rogar. — Ofrecer. 
— Maldecir.  Papanarangin  ca  sa  Padre,  cay 
may  casaquít  ca.  Pide  al  Padre  que  te  ben- 
diga; pide  al  Padre  que  niegue  por  tí,  por 
que  tienes  enfermedad.  Panaranginan  ca 
sa  Dios.  Dios  te  bendiga.  An  hostias  san 
uaray  pá  panarangini  (cún  panaranginan) 
sa  Padre  nga  nagmimisa,  tinapay  pá  la- 
mang;  sa  obús  na  panarangini  (cún  pana- 
ranginan) sa  Padre  nga  nag  mimisa,  lauas 
ná   dao  sa   aton    Guinoo   Jesucristo.  La 


DA 

hostia,  antes  de  ser  consagrada  por  eí 
Padre  que  dice  misa,  no  es  más  que  pan; 
pero  después  de  consagrada  por  el  Pa- 
dre que  dice  misa,  es  ya  ciertamente  el 
cuerpo  de  Nuestro  Señor  Jesucristo.  <¡Qui- 
naon  ca  bá  sin  dinaranginan?  ¿Has  comido 
cosa  ofrecida  al  diablo?  Idarangin  ta  sa 
Dios  an  aton  mga  buhat  ngatanan.   Ofrez- 

•  camos  á  Uios  todas  nuestras  obras.  Mana- 
rangin  quita  sa  Dios.  Roguemos  á  Dios. 
Idinarangin  sa  Dios  an  tuna  sin  maraut. 
Dios  maldijo  la  tierra  por  los  pecados 
.de  los  hombres.  Idinarangin  an  tauo  sa 
diablo.  El  hombre  ha  sido  entregado  á 
Satanás. 

Darang-pan.  s.  (De  dangup).  Refugio, 
asilo,   amparo. 

Daransiatlg.  s.  Ave  negra  así  llamada, 
más  pequeña  que  el  grajo,  y  parlera. 

Darao.  v.  Dar  el  pésame  por  algún  difunto, 
yendo  á  la  casa. 

Daraob.  v.  Allegarse,  acercarse. 

Daraon.  v.  Allegarse,  acercarse,  aproxi- 
marse. 

Darap.  v.  Perder  el  tino,  ofuscarse,  per- 
turbarse. 

Darapa.  v.  Envolver,  incluir  uno  en  su  de- 
lito   á  otros. 

Darapi.  ?/.  Dar  suavemente  á  uno  en  la 
mano;  dar  palmada  ó  palmetazo. 

Darapot.  v.  Arreciar,  apretar. 

Darauat.  v.  Comprar  lo  que  se  necesita 
para  el  sustento. 

Daraug    nga   humay.  s.  Palay   fino  así 

llamado. 
Darahunon.  s.    Cbiste.~adj.  Chistoso.— 

v.    Decir   chistes. 
Darayauon.  adj.  (Dedayao).  Adorable, 

digno  de  ser   alabado. 
Darayegon.  adj.  (De  dayeg).  Respetable, 

venerable,  loable. 
Daray  Siyang.  s.      Pájaro  pequeño  negro 

así  llamado;  se  come. 
Darig.  v.  Desear  con  ansia,  con  audacia. 

— Madarig.  adj.  Audaz,  resuelto. 
Daríos,  v.    Escurrirse,  correrse,  deslizarse 

de  la  cama  ó  parte  inclinada. 
Darodagmol.  adj.   (De  dacmol).  Cosa 

gruesa,  algo  gruesa. 
Darodacmolay.  adj.  (De  dacmol).  Cosa 

gruesa,  ó   algo  gruesa. 
Daradáco.  adj.  (De  daCO).  Cosa  grande, 

ó  algo  grande. 
Darodagco.   adj.   (De      dageo).   Cosa 

grande,  ó  algo  grande;  que  se  hace  grande, 

ó  algo  grande. 
Darodagpac.   s.    Cuello  de  vestido. 
Darot.  v.  Deshojar,  quitar  las  hojas. 
»4 


DA 


109 


Dasa,  dasa  dasa.  s.  Descomedimiento, 
descortesía,  desatención. — v.  Ensuciar. 

Dasac.  v.  Enconarse,  ensancharse  la  llaga. 

Dasag.  v.  Gritar.— Ofrecer  al  demonio  co- 
mida, puerco,  gallina  ú  otra  cosa,  que 
ponen  en  el  lindero  de  sus  sementeras, 
y  cuando  lo  tienen  todo  colocado,  gritan 
para  que  dichas  ofrendas  las  reciba  el 
diablo,  y  les  conceda  buena  cosecha. — 
s.  Ofrenda  en  el  sentido  dicho. 

Dasal.  s.  Copia,  abundancia  de  joyas,  ri- 
queza ú  otra  cosa.  —  v.  Abundar,  haber  ó 
tener  abundancia.  Din  masal  ná  an  can 
Juan  bahandi.  Se  ha  acrecentado  la  ri- 
queza de  Juan.  Din  masal  ná  an  can  Pedro 
humay.  Se  ha  aumentado  el  palay  de 
Pedro. 

Dasdas.  v.  Hablar,  decir  palabras  malas 
al  contrario  para  avergonzarle. — Pisar, 
apretar. 

Dasig.  v.  Vanagloriarse,  jactarse. — Arri- 
mar, poner,  colocar.  Nagdidinasig  nga  may 
siya  salapi.  Se  jacta  de  que  tiene  dinero. 
Idasig  mo  iton  tadiao  dida  sa  bongbong. 
Arrima  esa  tinaja  ahí  al  tabique- — Glo- 
riarse. 

Dasmag.  v.  Abalanzarse,  embestir. 

Dasotl.  v.  Tirar  dos  ó  más  á  la  vez  de 
alguna  cosa;  herir  dos  ó  más  á  la  vez 
á  otro,  hacer  dos  ó  más  á  la  vez  una 
cosa. 

Dasuc.  v.  Apretar;  aporrear. 

Dasug.  s.  Abrigo,  arrimo. — v.  Abrigar; 
arrimarse. — (P)  Apretar,    oprimir. 

Dasuras.  v.  Vestido  diario,  de  entre  se- 
mana.— v.  Ponerse  ó  llevar  dicho  vestido. 

Data,  v .  Secarse,  agostarse  las  plantas; 
caerse  las  hojas  de  árboles  ó  plantas. 
— Hacer  del  cuerpo,  ensuciarse  los  niños 
recien  nacidos.  — A  esp-  Datar  en  cuenta, 
ó  á  favor  de  uno  lo  que  le  corresponde. 

Datag.  s.  Llanura,  vega. — v.  Allanar  al- 
gún terreno. 

DatagnOtl.  adj.  Que  vive  en  la  llanura  ó 
vega. 

Date.  adj.  Cosa  ordinaria,  común,  sencilla, 
que  ordinariamente  se  usa,  compra,  etc. 

Dato.  s.  Principal,  señor,  capitán  pasado. 

Dato.  s.  Principal,  señor,  capitán  pasado 
ó  actual;  los  munícipes  y  cabezas  de  ba- 
rangay. — v.  Ser  principal,  hacer  á  uno 
principal. — Cadatoan.  Principales. 

Datotl.  dat.  del  pron.  Quita.  Nosotros,  nos-  . 
otras. 

Daton.  v.  Enseñar,  instruir. — s.  Parte,  di- 
visión.— v.  Partir,  dividir. 

Daton g.  v.  Llegar.  Pagdatong  pá  lá  nirá. 
Acaban  de  llegar.  Uaray  dat-ngi  an  acón 


110 


DA 


baloto.  No  ha  llegado  mi  baloto.  Nagcada- 
tong  sira  sa  Palo.  Llegaron  á  Palo.  Nag- 
cacadatong  ná  an  mga  dumoroong.  Lle- 
gan ya  los  forasteros.  Hindat-ngan  acó 
sin  palad.  Me  ha  llegado  la  fortuna. 
Datug.  v.  Oprimir,  comprimir,  apretar  una 
casa  con  otra  pesada;  caer  cosa  pesada 
sobre  uno;  poner  cosa  pesada  sobre  al- 
guna cosa;  poner,  caer  encima  ó  sobre 
una  cosa,  y  la  misma  cosa  pesada  que  se 
pone. 
Datlll.  v.  Partir  carne  ú  otra  cosa  sobre  ta- 
jo ó  tabla. — Dar  contra  alguna  parte.  Na- 
hadatul  acó  sin  cahuy.  Me  di  contra  un 
madero. — Oprimir,  apretar. 
Daua.  s.  Especie  de  mijo;  su  fruta  es  muy 

pequeña  y  comestible. 
Dauadaua.    s.    Yerba,  cizaña,  grama  que 

nace  entre  el  palay  ó  trigo. 
Dauac.  s.     Remedio,  medicina. — v.  Curar, 
medicinar. —  Atravesar  ó  pasar  por  medio 
de  la  sementera  ú  otra  parte. 
Daual  v.  Asomar,  aparecer  la  cabeza  de  cu- 
lebra por  agujero. — Exceder,   sobrepujar. 
—Brotar. 
Dauas.  v.  Sobresalir  el  color.— Aclararse. 
Dauat.  v.  Coger  la  caña  puesta  en  el  coco 
para  que  reciba  la  tuba  que  destila;   coger 
ó  sacar  la  tuba  del  mismo  coco. 
Dauay.  v.  Deshonrar;  despreciar;  blafemar. 
Daug.  v.  Vencer,  ganar. — Perder.  Nagdaug 
si  Juan.  Venció,  ganó  Juan.  Nacadaug  si 
Pedro  sin  caruhaan  ca  pisos.  Ganó  Pedro 
veinte  pesos.  Nadaug  si  acó.   Fui  venci- 
do, perdí.  Diri  acó  napapadaug.    No  me 
dejo  vencer.  Dadaogon  ca  manta.    Serás 
vencido,  perderás.  Guindaug  an  mga  mo- 
ros san  mga  taga  España.  Los  moros  fue- 
ron vencidos  por  los  españoles. 
Daug  daug.  v.  Abatir,  humillar,  envilecer. 
Dauhat.  v.   Empinarse,  extender  el  brazo 
para  dar  ó  alcanzar  algo;   alcanzar  ó   co- 
ger algo  empinándose  ó   alzando  el  brazo. 
Dauhata    iton.  Alcanza  eso. 
Dauhug.    s.    Tallo    de    ubi,    apari   y  otras 

plantas. — v.  Echar  tallo  las  mismas. 
Daui.  v.  Agarrar  ó  hacer  presa  los  anima- 
les  ó  peces. 
Dauing.  s.    Plátanos   hacia   el  tronco   del 

racimo;  son  los  mejores. 
Dauirao.  v.    Chillar,  hablar  entre  dientes. 
Dauitan.  adj.  Hablador,  que  habla  mucho. 
Paul.  v.  Dar  ó  pegar  con  el  puño  en  las 

espaldas. 
Daung  daung.  v.  Advertir   ó  reparar  lo 
que  se  hace.— adj.  Comedido,  cortés;  que 
está  con  cuidado  en  lo  que  hace. 
Dauog.  v.  Torcerse,  inclinarse,  moverse- 


DA 

Daup.  v.  Reunirse    la    gente;    acercarse    á 

alguna  parte.  Venirse,  acercarse  á  uno  los 

animales    domésticos.     Reunir,    llamar    á 

la  gente. 

Daut.  v.  Malearse,  echarse  á  perder. — adj. 

Cosa  maleada,   echada  á  perder. 
DaÚt.   s.  Ñipa  preparada  para  hacer  ó  tejer 

las  que  se  usan  para   techar. 
Day  day.    v.  Manifestar  el  intento,  dar  pa-* 

labra  á  uno. 
Daya.   v.  Acontecer,   suceder. — s.  Embar- 
cación  ancha  y  chata. 
Daya   daya.  s.   Pintura  ó  figuras    que    se 

h^icen  en  el  brazo. 
Dayaday.  v.  Callejear,  vagabundear— ¿7^'. 

Vagabundo. 
Dayac.  loe.   Diri  dayac.  No  será  así.   Diri 

dayac  maopay.  No  será  bueno. 
Dayag.    v.     Manifestar,     demostrar.—^'. 
Cosa    manifiesta,    clara,    patente. — s.    La 
parte  del  dote  que  se  da  después. 
Dayan.  v.  Adornar. — s.  Adorno. — Bizarría, 
gallardía,  garbo. 
|    Dayatlg,  rayang.   v.    Comenzar    muchas 
i        cosas  y  no  acabar  ninguna, 
i    Dayao.    v.    Alabar,    ensalzar,    elogiar. — s. 
Luna  llena. 
Day  dayan.  s.   Pasamano    largo    de    caña 

ú  otra   cosa. 
Dayeg.  v.  Alabar,  bendecir,  ensalzar. 
Day  hag.  adj.  Cosa  pendiente  ó  en  declive, 
como    monte,    tejado,    etc. — v.    Tener  ó 
estar  pendiente  ó    en  declive. — Sobrepu- 
jar, sobresalir.— Cubrir  la  tierra  la  marea 
"ó   la  avenida. 
Dayo.  s.  Jugador  que    busca    y  convida  á 
otros  para  jugar. — v.    Buscar  y  convidar 
á  otros  para  jugar. — s.  Guardia  ó  centi- 
nela que  ponían  en  la  sepultura  del  dato 
principal. 
Dayoc.  v.  Aderezar,  componer  el  pescado 

con  cortezas  y  hojas  olorosas. 
Dayog.  v.  Continuar. 
Dayom.  v.   Encoger,  apretar. 
Dayomat.  adj.  Perenne,  perpetuo,  continuo. 
Dayotni.  s.  Palay  fino  así  llamado. 
Dayon.  v.   Continuar,  perseverar,  seguir  ó 
pasar  adelante. — adj.  Cosa  continua,  du- 
radera, durable,  sin  fin,  eterna. — adv-  Con- 
tinuamente.— exp.  eiip.    Adelante.  Mada- 
padayon    ini    nga  uran.     Continuará  esta 
lluvia.  Dadayonon  co  ini  nga  buhat.  Con- 
tinuaré esta  obra.  Uaray  acó  hinayon.  No 
seguí  adelante.  Uaray  acó  pacadayon.  No 
he  podido  seguir.  An  quinabuhi  nga  da- 
yon.  La  vida  eterna.  Dayon  lá.  Adelante. 
— adv.  m.  Al  momento,  al  instante.  Da- 
yon co  panimos.  Al  momento  recogí  mis 


DA- DI 

cosas.  Si  Cruz  napacaon  sa  acón  sin  amo:, 
a,  dayo'n  co  suca.  Cruz  me  dio  á  comer 
mono:  a,  al  momento  vomité. 

Dayon  dayotl.  v.  Seguir  adelante  en  lo 
que  se  está  haciendo. 

Dayuday.  adv.  ni.  Con  frecuencia,  de  or- 
dinario, de  continuo. — v.  Hacer  alguna 
cosa  en  el  sentido  dicho. 

Dayupac.  v.  Palmear,  palmotear.—  s.  Cu- 
chillo pequeño. 

DI 

Di.  adv.  )ieg.  No.    Di  acó.  No  quiero. 

Di  dao.  rn.  adv.  No,  no  por  cierto.  Di  dao 
acó.  No  quiero.  ¿Nacadto  ca  man  didto? 
Di  dao.  ¿Estabas  también  allí?  No  por 
cierto. 

Di  gad.  m.  adv.  No,  no  ciertamente.  ¿Icao 
an  sinaca  sa  balay  ni  ya?  Di  gad.  ¿Tú  su- 
biste á  su  casa? — No  ciertamente.  Di  gad 
acó  an  quinuha.  No  lo  he  cogido  yo. 

Di  gad  maano.  m.   adv.  No  importa. 

Di  glld.  m.  adv.  No,  ciertamente  no.  Di 
gud  acó  malaris.  No  soy  desobediente. 

Diao.  s.   Abejón  de  color  verde  muy  vivo. 

Dibas.  v.  Caerse  la  fruta  del  árbol. 

Dican.  adv.  Desde;  después.  Dican  dinhi 
ngadto.  Desde  aquí,  allí.  Dican  niyan. 
Desde  ahora.  Dican  sini.  Después  de  ésto. 

Dida.  adv.  /.  Ahí. — v.  Poner  ahí.  Uaray 
dida.  No  está  ahí.  Didáa  gad  lá.  Ponió  ahí. 

Didaánutl.  adj.  De  ahí,  de  esc  pueblo  ó 
lugar. 

Didi.  adv.  1.  Aquí.  Inabut  ná  sira  didi.  Ya 
han  llegado  aquí.  Naquiquimalooy  cami 
sa  imo  nga  madidi  an  misa  búas.  Te 
suplicamos  que  sea  aquí  la  misa  mañana. 

Didis.  s.  Cresta.  Algalia,  substancia  untuosa 
de  olor  fuerte  y  sabor  acre,  que  se  saca 
de  la  bolsa  que  debajo  del  ano  tiene  el 
gato  de  algalia;  la  cual  se  usa  como 
medicina. 

Didto.  adv,  l.  Allí,  allá. — z/.  Poner  allí  ó 
allá.  Didto  sa  tribunal.  Allí  en  el  tribu- 
nal. Didto  sa  salug.  Allá  en  el  río.  Did- 
toan.  Ponió  allá. 

Didtoánum.  adj.  Lo  de  allí  ó  allá.  Did- 
toánun  sa  Palo. — Es  allá  de  Palo. 

Digahong.  v.  Retumbar,  repercutir  la  voz 
ó  ruido  en  cueva,  aposento,  ó  cosa  seme- 
jante.— El    mismo  ruido    ó    repercusión. 

Digal.  v.  Inclinar  una  cosa  al  ponerla  en 
alguna  parte. 

Di  gamón,  v.  Prevenir,  preparar  lo  nece- 
sario. 

Di  ge  OS.  adj.    Cosa    selvática.— .y.  Selva  ó 


DI 


111 


terreno  que  no  es  fangoso,    y  con  hier- 
bas, etc. 
Digmi.    v.  Hocicar,  pelear,    morderse  los 

puercos;  morder  el  puerco. 
Digos.  v.    Bañar. 
Diguá.  v.  Vomitar,  dar    arcadas. 
Diñan,  adv.  1.  Allí. 
Dihog.  v.  Untar,  ungir. 
Dihon.  v.  Hacer  ó   fabricar     ollas  y  otras 

cosas  de  barro. 
Dün.  adv.  1.  Donde,  en  donde,  de  donde, 
por  donde,  hacia  donde.  ¿Dün  mo  bu- 
tangan?  ¿Dónde  lo  pusiste?  ¿Dün  mo  siya 
bon  a?  ¿En  dónde  le  heriste?  ¿Dün  mo 
cuhaar  ¿De  dónde  lo  has  tomado?  Dün 
ca  guicanr  ¿De  dónde  vienes?  ¿Dün  ca 
agui?  ¿Por  dónde  has   pasado? 

DÜS.  s. "Árbol  así  llamado;  su  fruta  es 
agria   y  se  come. 

Dila.  s.  Lengua.— ¿a  Lamer.  Nahubag  an 
acón  dila.  Está  hinchada  mi  lengua.  Guin- 
didiiáan  san  ayam  an  tubig.  El  perro  está 
lamiendo  el  agua. — s.  Afta  ó  erupción 
postulosa  en  la  membrana  mucosa  de  la 
boca,  ó  ulceritas  blanquecinas. 

Diladila.  s.  Lengüeta,  rodaha  de  motón. — 
Badajo. — v.   Lamer  ó  andar  lamiendo. 

Dila-ab.    v.  Arder.—  s.  Llama,   llamarada. 

Dilang  buaya.  s.  Planta  que  en  Botáni- 
ca se    llama    ciloc. 

Dilap.   v.   Quemar  la  llama. 

DilapUS.  adj.  Camisa  bordada  ó  cosa  se- 
mejante- 

Dilhab.  v.  Arder,  hacer  llama  el  fuego. 
— s.  Llama,  llamarada. 

Dilhao.    v.    Enseñar  á  sacar  la  lengua. 

Dilong  dilong.  v.  Cabecear  como  el  bor- 
racho. 

Dimdim.  v-    Catar,    probar. 

Dimlao.  v.  Pintar  ó  teñir  de  amarillo. 

Dimo.  dat.  de  sing  del  pron.  Icao.  Tú. 
Nangangamaya  acó  dimo.  Te  suplico. 

Dimog.  v.  Dar  ó  untar  con  dulce  los  la- 
bios del   niño. 

Dimpong.  adj.  Grande,  fornido,  corpulento. 

Di  ná.  m.  adv.  Ya  no.  Di  ná  acó  naruru- 
yag.    Ya  no  quiero. 

Dinagat.   s.    Mareo. — v.  Marcarse. 

Dinalina.  s.  Camote  así  llamado. 

Dinay.  s.  Caña-dulce  blanca  así  llamada. 

Dingding.  s.  Voz  para  arrullar  á  los  ni- 
ños.— v.  Arrullar  á  los  niños  pronuncian- 
do dicha  palabra. — s.  Bizarría;  hermosu- 
ra; lozanía. 

Dingga.  v.  Resplandecer,  como  fuego,  lu- 
ciérnaga ó  cosa  semejante. — Encandilarse 
los  ojos. — adj.  Cosa  resplandeciente,  que 
brilla. 


112 


DI 


Dinghllt.  s.  Suciedad,  basura,  maleza. — v. 
Haber  suciedad,  basura  ó  maleza. 

Dingin  v.  Unir,  pegar  una  cosa  con  otra. 
— adj.  Plátanos  pegados  ó  unidos.  Nag- 
didingin  ini  tolo  nga  saguing.  Están 
pegados  estos  tres  plátanos.  Diri  acó  na- 
cacaon  sin  dingin  nga  saguing.  No  como 
plátanos  pegados.  Estos  naturales  creen, 
que  el  joven  (ó  la  joven)  que  comen  el 
dingin,  tendrán  hijos  á  pares  cuando  se 
casen;  y  por  ésto  se  abstienen  algunos 
de  comer  dichos  plátanos    pegados. 

Dinggo.  s.  Menudo  de  sangre,  tripas,  hí- 
gado y  asadura;  todo  ello  picado  y  re- 
vuelto.— v.  Hacerle  y  cocerle. 

Dinggllit.  v.  Arrimar,  unir,  pegar. — adj. 
Cosa    unida  ó    pegada. 

Dinhi.  adv.  1.  Aquí.  Uaray  dinhi.  No  es- 
tá  aquí. 

Dinhianun.  adj.  De  aquí,  natural  de  aquí. 

Dinhiun.  adj.   De  aquí,  natural    de  aquí. 

DinogSO.  s.  Remo  más  corto  que  el  que 
llaman  bugsay. — Gauay  así  llamado. 

Dínquit.  v.  Amarrar  un  coco  fruta  á  otro 
con  su  mismo  bonote. 

DintOC.    adj.  Cosa  delgada. 

Dio.  adj.    Cosa  pequeña;  poco. 

Diohal.    v.    Sacar  la  lengua. 

Dios.  s.  Dios.  An  Dios  an  aton  Guinoo. 
Dios  es  nuestro  Señor.  Diri  ca  maqui- 
dios.  No  eres  amigo  de  Dios. 

Dios  dios.  s.  ídolo,  falso  dios.—  v.  Idola- 
trar, creer  en  cosas  supersticiosas,  hacer 
cosas  supersticiosas.  Nag  didiosdios  sira. 
Están  idolatrando. 

Diosnutl.    adj.  Cosa  divina. 

Diot,  diotay.  adj.  Cosa  pequeña;  poquito. 

Dipdíp.  v.  Cortar  á  raíz  las  yerbas  ó 
plantas. 

Dipad.  v.  Darse  prisa,    apresurarse.    • 

Dipang.  s.  Cuchillo  pequeño  y  agudo  así 
llamado. 

Dipig.  v.  Apartar,  separar. 

Dipo.  s.  Desgana  ó  repugnancia. — v.  Hacer 
una  cosa  con  desgana  ó  repugnancia. 

Diquin.  v.  Agarrar,  coger. — adj.  Cosa 
sucia,  asquerosa. 

Diquit.  adj.  Cosa  pegada,  unida  como 
dedos,  plátanos,  etc.  vid.    Dingin- 

Dirá.  dat.  de  pl.  pron.  Sira.  Ellos,  ellas. 

Diri.  v.  Vedar,  reprobar,  impedir,  prohibir, 
no  querer.  Diri  acó.  No  quiero.  Iguindidiri 
co  gud  an  pagsugal.  Prohibo  de  veras  el 
juego.  Guindidi-an  quita  sa  Dios  sa  pag- 
buhat  sin  maraut.  Dios  nos  prohibe  hacer 
cosa  mala.  Nadiri  siya.  No  quiere.  ¿Ano 
dinidirian  mo?  ¿Por  qué  no  quieres,  qué 
es  lo  que  repruebas? 


DI 

Diri.  adv.  neg.  No.  Diri  acó  macadto.  Yo 
no  voy.  Diri  busag.  No  es  blanco.  Diri 
acó  macatuman  siton.  No  podré  cum- 
plir   eso. 

Diri  dao.  m.  adv.  No,  no  por  cierto.  Diri 
dao  mahihimo.  No  es  posible.  Diri  dao 
acó.  No  quiero.  Diri  dao.  No  por  cierto. 

Diri  dayac.  m.  adv.  No  por  cierto,  segu- 
ramente no.  Diri  dayac  si  Pedro  an  na- 
ngauat.  Seguramente  no  es  Pedro  el  que 
ha  robado. 

Diri  «gad.  m.  adj.  No,  ciertamente  no.  Diri 
gad  ansia.  No  es  así.  An  busag,  ¿itum  ba? 
diri  gad.  Lo  blanco  ¿es  negro?  Cierta- 
mente  no. 

Diri  gud.  m.  adv.  No,  no  ciertamente.  Diri 
gud  acó  naruruyag.  No  quiero,  de  nin- 
guna manera  quiero. 

Dirig.  v.  Echar,  acostarse  juntos  ó  cerca 
uno  de  otro. 

Diri  liga  gayud.  m.  adv-  No,  no  cierta- 
mente. Diri  nga  gayud  mahihimo.  Cierta- 
mente que  no  es  posible. 

Diri  maano.   adv.    No  importa. 

Diris.  s.  Así  llaman  estos  bisayas  á  su  mi- 
nistro ó  sacerdote  idólatra. 

Dírodigua.  v.  (De  digua).  Vomitar,  vo- 
mitar sangre  con  frecuencia. — s.  Vómito, 
vómito  frecuente  de  sangre. 

DisiIC.  v.  Apretar,  aporrear. 

Dis-Ug.  v.  Apartar,  separar. 

Dita.  s.  Árbol  grande  de  hojas  estrechas 
y  algo  largas;  su  raíz  es  medicinal  como 
la  quina;  su  zumo  es  venenoso. — v.  En- 
herbolar armas  ú  otra  cosa  con  dicho 
zumo. 

Dital.  v.  Vejar,  maltratar,  oprimir. — adj. 
Cosa  áspera,  desigual;  sobresaliente;  in- 
conveniente. 

Dithon.  adv.  1.  Allí,  allá.— v.  Poner  allí  ó 
allá.  Dithon  mayada.  Allí  hay.  Dithonan 
an  bugas  sa  solud.  Pon,  ó  lleva  el  arroz 
adentro. 

Dito.  adj.  Cosa  pequeña,  poco. — v.  Dismi- 
nuir, hacer  pequeña  una  cosa. 

Diuata.  s.  ídolo;  falso  dios. — Hechicero, 
hechicera.  Superstición,  falsa  creencia. 
Idólatra. — v.  Idolatrar,  creer  en  cosas 
falsas,  hechizar,  agorar,  presagiar  supers- 
ticiosamente. 

Diuatahan.  adj.  Idólatra;  hechicero,  su- 
persticioso, agorero;  que  cree  ó  hace  co- 
sas supersticiosas;  que  adora. á  los  falsos 
dioses. 

Diuit.  v.  Dar  ó  largar  á  uno  alguna  cosa 
colocada  en  la  extremidad  de  un  palo  ú 
otra  cosa,  por  no  alcanzar  con  la  mano. 
— Alcanzar  alguna  cosa  con  palo  ó  ct>sa 


DI-DO 

semejante. — Limpiar,  quitar  las  telarañas 
ó  suciedad  del  techo  con  palo,  etc. 

Diya.  dat.  de  sing.  del  pron.  Siya.   El,  ella. 

Diyo.  dat.  de  pl.  del  pron.  Camó.  Vosotros, 
vosotras. 

Diyot.  adj.  Pequeñito,  poquito. 

DO 

Dob  dob.  v.  Chamuscar;  quemar  lo  amon- 
tonado.— s.  Pintura  que  suelen  hacerse  en 
el  pecho. 

Doboc.  adj-    Podrido;  echado  á  perder. 

DOC  doc.  v.  Pinchar,  picar,  herir  con  ins- 
trumento agudo  de  abajo  arriba. — s.  Ve- 
llo, pelo;  plumas  pequeñas  de  las  aves. 
— v.  Moler,  machacar  en  almirez  ó  mor- 
tero.— s.    Mano  de  almirez  ó  mortero. 

Docdocan.  s.   Almirez,  mortero. 

Doclís.  s.  Gusano  así  llamado;  se  esconde 
de  día  y  aparece  de  noche;  es  muy  per- 
judicial al  palay  verde  que  roe  por  el 
tronco.— v.  Roer  dicho  gusano  el  palay 
ó   yerba. 

Docloy.  v.  Acometer  á  uno  periódicamente 
alguna  enfermedad;  recaer;  volver  á  dar 
á  uno  el  accidente. — s.  Enfermedad  cró- 
nica ó  habitual  que  ataca  con  alguna 
frecuencia. 

Docloyotl.  adj.  Enfermo  habitual,  que  pa- 
dece por  temporadas  la  misma  enferme- 
dad. 

Doclllg.  s.  Travesano  del  piso  de  casa, 
sobre  el  cual  descansan  las  tablas  ó  cañas 
de  que  se  compone. 

Docnay.  s.  Yerba  así  llamada;  con  su  pe- 
lusa se  hacen  almohadas. 

DoCO.  v.  Inclinar,  bajar  la  cabeza;  bajarse, 
agacharse. 

DoCOl.  s.  Piedra  redonda  de  la  que  se  sirve 
el  alfarero  para  hacer  ollas  y  otros  vasos. 
— v.  Desplegarse,  desdoblarse  camisa  ú 
otra  pieza. 

Docot.  v.  Prender,  arder  el  fuego. — Pegar, 
unir  una  cosa  á  otra.—  adj.  Pegado,  unido; 
cosa  pegajosa. 

Dodo.  s.  Voz  de  respeto  que  usan  para 
nombrar  á  alguno  de  sus    mayores. 

Dogmoc.  v.  Desmenuzar,  hacer  pedazos 
pequeños.  Quebrantar,  machacar,  majar; 
fracturarse  algún  hueso.  Pagdogmoca  niyo 
iton  nga  buaya.  Quebrantad  los  huesos 
á  ese  caimán.  Naobus  madogmoc  an  iya 
mga  tulan.  Se  fracturó  todos  los  huesos. 
Guindogmocan  acó  nira.  Me  han  apa- 
leado, me  han  quebrantado  á  palos. 

Dogmon.  s.  Cama  ó  montón  de  yerba  y 
maleza,    que  hacen    los  puercos   y  otros 


DO 


113 


animales  para  echarse  en  él,  ó  las  puer- 
cas cuando  están  para  parir. — v.  Hacer 
dicho  montón  ó  cama. 

DogSO.  s.  Pescado  asi  llamado. 

Dogtong.  v.  Añadir  un  mecate  á  otro,  un 
cordel  á  otro,  un  hilo  á  otro;  anudar  ó 
amarrar  otra  vez  el  mecate  que  se  rompió. 

Dohol.  v.  Alargar,  ó  dar  al  que  está  se- 
parado. Traer  ó  llevar  algo  á  alguna  parte. 
Idohol  mo  sa  acón  iton  palo.  Alárgame 
ese  martillo.  Dinohol  ná  sira  sin  humay. 
Ya  han  traído  palay.  Nacadohol  ná  camí 
sin  sacate.    Ya  hemos  llevado  zacate. 

Dohong.  adj .  Avaro,  avariento;  mezquino, 
miserable. — Tonto,  bobo. — s.  Cuchillo  pe- 
queño así   llamado. 

Dohot.  v.  Hablar  sin  consideración.  Iniis- 
gan  co  sia,  cay  dinohotan  acó  niya.  Me 
enojé  con  él,  porque  me  habló  sin  con- 
sideración. 

Doldol.  v.  Dar  ó  tocar  con  la  sal-piedra 
la  morisqueta  ó  vianda. — s.  Árbol  de  ho- 
jas algo  anchas,  abroqueladas  y  con  aber- 
turas; su  madera  es  blanda;  y  su  fruta, 
que  consiste  en  una  cápsula  que  contiene 
de  quince  á  veinte  semillas,  envueltas  en 
una  borra  larga  y  blanca,  la  cual  sale 
y  se  extiende  al  abrirse  la  cápsula  por 
efecto  del  calor,  no  se  come.  Borra  de 
dicho  árbol;  es  muy  fina  y  pegajosa.  Se 
usa  para  henchir  almohadas  ó  cosas  se- 
mejantes. Algodonero.  Idoldol  mo  iton 
asín  sa  loto.  Da  á  la  morisqueta  con  esa 
sal.  Tagui  acó  sin  tipie  nga  asín  nga  idol- 
dol co  sa  loto.  Dame  un  pedazo  de  sal 
para  dar  con  ella  á  la  morisqueta.  Pa- 
nguha  quita  sin  bonga  sin  doldol.  Vamos 
á  coger    fruta  del  algodonero  doldol. 

Dolis.  v.  Raspar.  Quemarse  con  tizón,  etc. 

DolnOC.  v.  Crecer  la  mar  cuando  hay  tem- 
poral.— s.  Creciente  grande  de  la  mar  cau- 
sado por  el  mal  temporal. 

Dolo.  adj.  Ceñudo,  que  tiene  ceño  ó  so- 
brecejo.— v .  Poner  mal  rostro,  enfadarse, 
enojarse. — adj.   Mustio,  triste,   quejoso. 

Doloc.  s.  Olas  grandes,  que  revientan  con 
furia  en  las  playas  y  peñascos. — v.  Ha- 
ber olas  grandes  por  efecto  de  algún 
baguio  no  lejano;  reventar  con  furia  las 
grandes  olas. — En  la  parte  Este  de  Sa- 
mar se  manifiesta  el  doloc,  cuando  el  tem- 
poral ó  baguio  pasa  no  muy  lejos  de  la 
costa,  en  tal  caso  el  oleaje  no  revienta 
en  medio  del  mar,  sirio  que  viene  ser- 
penteando hasta  estallar  con  furia  en  la 
playa;  pero  sí  revienta  en  medio  de!  mar, 
cuando  el  baguio  se  aproxima  ó  arrecia 
el  viento.  En  Borongan,  cuando  hay  do- 


114 


DO 


loe,  no  es  posible  salir  ni  entrar  por  las 
bocanas  de  sus  ríos,  sin  riesgo  seguro  de 
naufragar. 

Dolotl.  v.  Dividir,  partir;  apartar,  separar. 
— s.  Parte,  partición,  división,  separación. 

Dolong.  s-  Proa  de  toda  clase  de  embar- 
caciones. 

Dolonganun.  adj.  Gente  de  proa,  los  de 
proa. 

DolOOd.  v.  Desestimar,  desechar,  denegar. 

Domog.  v.  Podrirse  alguna  cosa. — adj.  Po- 
drido, dañado.  Domog  na  an  cahui.  Ya 
está  podrido  el  madero.  Caona  niyo  an 
camote. — Diri,  cay  domog  na.  Comed  el 
camote. — No,  que  ya  está  podrido. — Ca- 
dom-gan. — s.   Podredumbre. 

Dotn-ol.  v.  Acercar  lo  que  uno  lleva  á 
otro,  pero  sin  soltarlo.  Tocar  á  uno  des- 
pués; mojar  despacio  la  pluma  en  el  tin- 
tero, ó  alguna  cosa  en  agua  ú  otro  lí- 
quido. 

Domot.  v.  Aborrecer,  detestar,  odiar. — 
s.  Rencor,  odio,  aborrecimiento.  Nagdo- 
domot  acó  sa  iya.  Le -aborrezco.  Guin- 
dodom-tan  sa  Dios  an  pagcabongalos,  cay 
bisio  nga  impiernohanon.  Dios  aborrece 
la  ingratitud,   por  ser  un  vicio  infernal. 

Dong  dong.  s.  Kstaca  clavada  en  tierra 
para  que  suba  por  ella  el  vastago  del 
buyo,  ubi  ú  otra  planta. — //.  Poner  ó  cla- 
va^ en  tierra  dicha  estaca. 

Dongatl.  ad//.  Á  un  tiempo;  simultánea- 
mente; á  una.  v.  Hacer  ó  decir  una  cosa 
á  un  tiempo;  concurrir  ó  suceder  algo  en 
un   mismo  tiempo. 

Dongandonganan.  s.  Sien,  siene*. 

Dongao.  v.  Asomar,  mirar  por  ventana  ú 
otra  parte;  acechar.  Hablar  bajo  entre  sí; 
musitar. 

Dotlgas.  v.  Andar  ó  caminar  sin  cubrirse 
la  cabeza.  San  buhi  pa  si  S.  Pedro  de 
Alcántara  nagdongas  guihapon.  Cuando 
vivía  S.  Pedro  de  Alcántara  siempre  an- 
daba con  la  cabeza  descubierta. 

Dongat.  v.   Volver  la  cabeza;   atender. 

Dongca.  v.  Dar  contra  piedra  ú  otra  parte; 
embestir  una  embarcación  á  otra.  Cons- 
truir casa  en  forma  de  siete;  la  misma 
forma. 

DongCO.  v.  Afluir  ó  juntarse  varios  ríos 
en  un  mismo  lugar. 

Dong  hay.  v.  Correr  con  fuerza,  con  vio- 
lencia,  precipitadamente. 

Dongó.  v.  Kajar,  inclinar  la  cabeza;  hacer 
reverencia. 

Dongoc.  v.  vid.  Dongó. 

DongOfl.  s.  Árbol  de  madera  fuerte  así 
llamado;  su 'fruta  no  se  come. 


DO 

Dongoy.  adj.  Perezoso,  flojo,  dormilón,  des- 
cuidado, negligente. 

Dongtol.  v.  Llegar,  aparecer  como  la  lan- 
gosta,   ú  otra  cosa. 

Don-Og.  v.  Percibir  el  olor  de  una  cosa. 

Donot.  v.  Podrirse,  echarse  á  perder,  adj. 
Cosa  podrida.  Donot  ná  an  isda.  Ya  está 
podrido  el  pescado. 

Donsol.  s.  Instrumento  de  platero. 

Dooc.  v.  Arrimarse,  acercarse,  aproximarse. 
Ayao  pagdooc  sa  acón,  ayao  acó  pag- 
doocan.  No  te  arrimes  á  mí. 

Dool.  s.  Raíz  del  árbol  llamado  pagatpat; 
se  cría  en  los  manglares  y  .á  orilla  de 
los  ríos;  á  poca  distancia  de  dicho  árbol, 
crecen  muchas  raices  cónicas,  de  un  pié 
de  largas  próximamente;  brotan  derechas, 
y  por  su  blandura  y  poca  pesadez  pue- 
den suplir  al  corcho;  de  ellas  se  hacen  ta- 
pones para  botellas,  y  se  usan  también 
para    suavizar    las  navajas  de    afeitar. 

Doom.  v.  Meter  la  comida  en  la  boca. 
Dumiri  ngani  in  pageaon,  pagdooma  mo 
siya.  Si  no  quiere  comer,  métele  Ja  co- 
mida en  la  boca- 

Doon.  adv.  1.  (C)  Ahí.  v.  Poner  ahí.  Ua- 
ray  doon.  No  está  ahí.  Doona  iton.  Pon 
eso  ahí. 

Dootl.  v.  Apretar  con  la  mano  ó  dedos 
alguna  cosa;  palpar,  tocar  una  cosa  con 
la  mano  ó  dedos. 

Doong.  s.  Ave  pardusca,  zancuda  y  de 
pico  largo;  se  mantiene  de  peces  peque- 
ños y  otros  bichos  que  coge  en  la  mar 
ó  ríos. — v.  Parar;  fondear;  refugiarse.  Pag- 
doong  quita  dida  siton  doroongan.  Pare- 
mos en   ese  fondeadero. 

Doot.  v.  Tocar  unas  cosas  con  otras  ó 
estar  muy  juntas  y  apiñadas;  aproximar, 
acercar.  Ayao  pagdo-ta,  ayao  pagdoota 
iton  mga  cabayo,  bangin  magarauay  in 
pagdooton  mo.  Ño  acerques  esos  caballos, 
no  sea  que  riñan  si  los  aproximas-  Di- 
noot  an  hipon.  Se  ha  acercado  el  jipon 
á  la  playa. 

Dopoc.  v.  Quebrarse,  romperse  con  facili- 
dad una  cosa,  adj .  Cosa  quebradiza.  Ma- 
dopoc  an  salaming.  Kl  cristal  es  que- 
bradizo. 

Dopol.  v.  Hacer  roma  alguna  cosa. — adj. 
Cosa  roma,  corta. — v.  Cortar,  disminuir, 
hacer  corta  una  cosa. — adj.  Próximo,  cer- 
cano.— v.  Afirmar,  sostener.  Topar,  no  po- 
der   pasar  adelante. 

Dopong.  s.  Culebra  corta,  de  color  verde; 
es  venenosa. 

Dopot.  v.  Ajustar,  encajar  una  cosa  en 
otra. — adj.  Trabajador;  aplicado. — v.  Es- 


DÓ 

rnerarse,  extremarse,  poner  sumo  cuidado 
y  atención — s.  Esmero,  sumo  cuidado  y 
atención. 
Dorad U.    s.  Vez  con  púas  amarillas  en  el 

lomo;  es  ancho  y  amarillo;  se    come. 
Dorho.  s.   Extremo  ó  parte  opuesta  de  al- 
guna cosa. 
DorOC.  v.  Limpiar  la  sementera  de  árboles 
y  maleza. — s.  Palos  ó  broza  de  la  semen- 
tera ó  desmonte,  amontonados  para  que- 
marlos. 
DorOCOt.  v.  Sacar  algo  de  agujero,  tinaja 

ó  cosa  semejante. 
Dorog.   v.  Dormir  ó  acostarse  jnntos. 
Dorogas.    //.  Chancearse,  bromearse,  bur- 
larse.— s.  Broma,  chanza,  chacota,  burla. 
Di  ca    magdodorogas  san  mga  catigura- 
ngan  ug  mga  macalolooy.  No  te  burlarás 
ni  de  los  ancianos,  ni  de  los  pobres. 
Doromotan.  adj.  (De  dotnot).    Aborre- 
cible, abominable,  detestable. 
Doron.  s.  Langosta. 

Dorongatl.  adv.  m.  A  un  tiempo,  á  una, 
á  la  par. — v.   Hacer  ó  decir  una  cosa  á 
un  tiempo,  concurrir  ó  suceder    algo    si-' 
limitáneamente. 
DorongCO.  v.    (De  dongCO).  Converger, 
afluir,   dirigirse   varias  líneas  á  un  mismo 
punto. 
Doronggan.  s.  Oídos. 
Doroongan.  s.    (De  doong).    Embarca- 
dero; desembarcadero. 
DorOOS*  v.  Apretar,  arreciar. — Urgir. 
DorOOt.    v.    Unirse,    juntarse,   estar  cómo 

pegadas  unas  cosas  con  otras. 
Doroput.  adj.  Diligente,   activo. — v.  Pro- 
curar,   buscar  con  diligencia. 
Doros.  s.  Diarrea. — v.  Padecer  diarrea. — 
s.    Hernia,    quebradura. — Hilera   de   ñipa 
en  el  techo.  Longitud    de  casa,  camarín, 
ó  cosa  semejante. 
Doroso.  v.   Rechinar  los  dientes. 
DorOSUg.  adv.  De  repente,  de  golpe. — v. 

Precipitarse,  obrar  inconsideradamente. 
Dorot.  v.  Servir  la  comida  á  los  que  están 

á  la  mesa. 
Doroto.  adj.  Prudente,  juicioso;  perse- 
verante.— v.  Perseverar,  ser  prudente  ó 
juicioso. 
Doroy.  v.  Reunirse  la  gente  para  ver  al- 
guna cosa. — Carecer  de  fortuna.— #<#'. 
Desdichado,  desafortunado. — s.  Desgra- 
cia; suerte  adversa. — v-  Desobedecer. — 
adj.  Desobediente,  indócil. — v.  Crecer, 
aumentarse  la  enfermedad  ú  otra  cosa; 
añadir. — v.  Sucederse;  ocurrir  unos  tra- 
bajos después  de  otros. — v.  Enfadarse, 
irritarse.  Graznar  la  gallina  cuando  ve  al 


OÓ-DXT 


115 


gavilán,  culebra,  ó  cosa  que  la  espanta- 
— loe.  Se  dice  del  niño,  que,  cuanto  más 
se  le  quiere  acallar,  más  llora  y  se  irrita. 

Doroyhag.  v.  Desperdiciar  el  palay  al  ven- 
tearlo con  el  harnero. — Encaminar,  dirigir. 

Dorum-tan.  adj.  (De  domot).  Aborre- 
cible, detestable. 

Dosdos.  v.  Empujar,  impeler,  echar  hacia 
adelante.— Apretar,  juntar,  unir  bien  cañas 
ú  otra  cosa. — adj.  Espeso,  unido,  como 
yerba  ú  otra  cosa. 

Dosmog.  v.  Acometer,  embestir.  Empujar. 
Dinodosmogan  cami  nira.  Nos  acome- 
tieron. Ayao  acó  niyo  pndosmogui.  No 
rne    empujéis. 

Doso.  v.  Empujar;  echar  hacia  adelante  ó 
á  un  lado  alguna  cosa  sin  levantarla  de 
donde  está. 

DosoK  s.  Bulto  en  el  vientre,  que  muda  de 
lugar. — v.  Padecer  dicha  enfermedad. — 
Doler   el  vientre. 

Dosoros.  v.  Pasar,  seguir  adelante  sin  hacer 
reverencia,    cuando  debe  hacerse. 

Dos-Ug.  v.  Hacerse  hacia  acá  ó  hacia  allá, 
lo  que  se  mueve  por  sí. 

Dotdot.  s.  Vello,  pelo;  plumas  pequeñas  que 
tienen  las  aves. — v.  Llegar  á  alguna  parte. 
— Deshojar,  quitar  las  hojas  á  las  plantas. 

Dotol.  v.  Caerse  las  plumas  á  las  aves;  pe- 
lechar. Caerse  el  pelo  por  alguna  en- 
fermedad. 


DU 

Duac.  adj.  Color  claro. — v.  Encorvarse,  in- 
clinarse. 

Duag.  v.  Enredar,  divertirse. — Fugarse, 
huir,  escaparse.  —  adj.  Fugitivo,  que  se  es- 
capa de  la  justicia  ó  del  enemigo. — Cosa 
preciosa,  hermosa. 

Duang.  v.  Diseñar,  delinear,  ó  trazar  un 
edificio  ó  cosa  semejante. — Estorbar,  em- 
barazar.— s.  Espacio  que  hay  de  un  pilar 
á  otro,  de  un  harigue  á  otro,  de  una  estaca 
á  otra;  espacio  ó  distancia. — v.  Comer  á 
hurtadillas,  de  lo  guardado;  comer  el  perro 
ó  gato  la  comida  que  se  tenía  guardada. — 
adj.  Goloso. 

DuaOé  v.  Visitar.  Nagduao  acó  san  ma- 
saquít.  He  visitado  al  enfermo. 

Duas.  v.  Descolorarse,  ponerse  pálido. — 
adj.  Descolorido,  pálido,  blanquecino. 

Duasiin.  adj.  Descolorido,  pálido,  blan- 
quecino. 

Dubas,  adj.  Cosa  gastada,  deteriorada  con 
el  uso. — v.  Gastarse,  deteriorarse. 

Duca.  v.  Levantar  la  cabeza. — Visitar  ó  mi- 


116' 


DU 


rar. — Dar  traspié,  caerse  á  un  lado  y  á 
otro. — s.  Plátano  así  llamado. 

Duca  duca.  v.  Levantar  con  frecuencia  la 
cabeza. 

Duca  duca,  hiduca  duca.  v.  Cabecear 
el  que  s'%  duerme. 

Ducao.  s.  Pescado  así  llamado. — Enreda- 
dera espinosa  así  llamada.—?/.  Visitar. 

Ducat.  s.  Bolsa  hecha  de  hojas,  de  figura 
de  corazón,  la  cual  llenan  de  arroz  y  lo 
cuecen  en  ella.— v.  Hacer  dicha  bolsa. — 
Levantar  algo  del  suelo. 

Duela,  v.  Espantar,  atemorizar. — Saltar. — 
s.  Asombro,  espanto  repentino.  Ayao  pag- 
duclaha  an  acón  mga  hayop.  No  espantes 
mis  animales. 

Duclat.  v.  Limpiar  las  uñas. — Recibir  golpe 
en  los  ojos. 

Ducog.  v.  Asomar  por  la  ventana  ú  otra 
parte. — Visitar,  mirar. — adj.  Cosa  incli- 
nada. 

Ducum.  s.  Planta  así  llamada;  es  medicinal. 

DudgO.  7t.  Suspirar,  gemir  el  enfermo. 

Dudo.  v.  Meter  el  bolo  de  plano,  cuando 
quitan  con  él  la  yerba. 

Dudyoflg.  v.  Enloquecer,  ó  dejar  los  ár- 
boles de  dar  fruto,  ó  darlo  con  irregu- 
laridad. 

Dug  dug.  v.  Aumentar,  añadir. — s.  Au- 
mento.— v.  Saltear,  robar. 

Duga.  s.  Zumo,  jugo  de  fruta,  savia  de  ár- 
bol ó  planta. — u.  Echar,  dar  zumo  ó  savia 
lo  dicho. — s.  Humor  ó  líquido  del  cuerpo, 
ó  de  la  carne. 

Duga.  s.  Arrebol. — v.  Tener  arreboles  el 
cielo. — s.  Ruido  de  aguacero,  viento,  mar, 
ó  cosa  semejante. — v.  Rugir. 

Dug-atl.  s.  Árbol  de  hojas  purpúreas,  es- 
trechas y  pequeñas- 

Dugang.  v.  Añadir,  aumentar,  acrecentar. 

Dug-ang.  s.  (C)  Morisqueta  que  se  pega 
al  fondo  ó  lados  de  la  olla;  en  (B)  lla- 
man itip. 

Dug-as.  v.  Blanquear  ó  limpiar  bien  el  arroz. 

Dugas.  v.  Sembrar  otra  vez  por  haberse 
perdido  la  primera  semilla. 

Dugay.  v.  Durar,  tardar  mucho,  hacer  ya 
mucho  tiempo. — adj.  Cosa  que  dura; 
mucho  ó  largo  tiempo. 

Dugcal.  v.  Pinchar,  picar,  herir  de  punta. 
Clavarse  espina  ú  otra  cosa. 

Dughan.  s.  Pecho. 

Dughang.  v.  Herir,  pinchar,  picar  desde 
abajo  arriba. 

Dug-anun.   adj.  Que  padece  del  pecho. 

DughO.  v.  Coger  cangrejos  en  agujeros 
metiendo  la  mano. — s.  Pescado  así  lla- 
mado. 


DU 

Dugtnac.  v.  Herir,  pinchar  desde  abajo 
arriba.  Guindugmacan  siya  sin  bageao. 
Fué  herido  con  una  lanza. 

Dugttlil.  adj.  Cercano,  próximo. — Estar 
cerca. 

Dugmo.  v.  Oprimir  contra  el  suelo,  caer 
y  quedar  como  aplastado  en  tierra. 

Dugnit.  s.  Vestido  ó  ropa  ya  usada. — adj. 
Ropa  sucia,  rota  ó  desechada.  —  v.  Ves- 
tirse,  ponerse  dicha  ropa. 

Dugo.  s.  Sangre. — v.  Salir  sangre,  hacerse 
sangre.  Úsase  también  por  semen  pvolí- 
fero. 

DugOC.  s.  Asta  de  fisga,  lanza  ó  cosa  se- 
mejante.— v.  Concurrir,  juntarse,  reunirse 
la  gente. — Pinchar,  picar,  herir. 

Dugocan.  s.  Hoja  de  la  ñipa  antes  de 
abrirse. 

DugOtl.  v.  Caerse  el  pelo  por  enfermedad 
ú  otra  causa. 

Dugootl.  adj.  Sangriento,  ensangrentado, 
cruento. — Sanguíneo. 

Dug-ot.  v.  Hilar. — Anudar  ó  arreglar  las 
hebras  de  seda,  abacá  ú  otra  materia  que 
se  ha  de  tejer. 

Dug-Otun.  adj*  Seda,  abacá  ú  otra  ma- 
teria  que  se  ha  de  tejer. 

Dugsang.  v.  Herir  de  punta  y  con  cosa 
•  larga. — Ensancharse,  empeorarse  la  llaga 
ó  herida. 

Dugup.  v.    Ayudar. — Concurrir;  convenir. 

DugUS.  s.  Miel  de  abejas. — s-  Hacer  miel 
las  abejas. 

Dugya.  (suave  la  g).  Duguia.  v.  Tentar, 
i  ncitar  • 

Dugyap.  (sueve  la  g).  DugUÍap.  v.  Ex- 
tenderse por  tierra  enredadera  ó  cosa  se- 
mejante. 

Dugyl.  (suave  la  g).  Duguil.  v.  Vencer, 
rendir. 

Dtlha.  adj.  Dos.  v.  Hacer  de  una  cosa 
dos.  Duha  sira  ca  tauo.  Son  dos  perso- 
nas. Duduha  lá  cami.  Solamente  somos 
dos.  Pagduduhaun  co  ini.  Haré  esto  dos. 

Duhao.  adj.  Cosa  fea,  que  causa  horror 
ó  aversión. 

Duhit.  v.  Retozar,  juguetear. 

Dula.  v.  Holgarse,  divertirse,  entretenerse 
como  los  niños. 

Dulac.  v.  Tumbarse,  derribarse  la  yerba 
ó  planta,  caerse  tabique  de  caña  ú  otra 
cosa. 

Dulag.  v.  Ir  de  prisa,  distraído  y  como 
atolondrado. 

Dulagmuc.  s.  Árbol  así  llamado;  da  mu- 
cha flor. 

DulatlOt.  v.  Hilvanar. — Coser  la  ñipa  que 
se  usa  para  techar. 


Dulan  dlllatl.  u.  Ahogarse  con  el  bocado 

atravesado. 
Dulang.  s.   Batea  redonda  de  madera  pa- 
ra varios  usos. 
Dulangan.  s.    Mina;    batea  donde  suelen 
lavar    el     oro    en     el    sitio  de  donde  lo 
sacan. 
DulanilS.  adj.  Cosa  resbalosa,  resbaladiza. 
-—Cosa  lisa,  sin  tropiezo  ni  aspereza. — v. 
Resbalarse. 
Dulao.  s.    Planta    de     color    amarillo  así 
llamada;  se  parece  al  azafrán.  —  adj.  Co- 
lor   amarillo. — v.  Teñir  de  amarillo. 
Dulas,  v.    Ir   á  menos,  como  el  rico  que 

viene  á  caer  en  pobreza  y   desdichas. 
Dulapatlg.  adj.  Embarcación  menor,  ancha 

y  de  poco  fondo. 
Dulapilt.  adj.  Cosa  pegajosa  como  almidón. 
Dulay.     v.  Bambolearse,  ladearse,  inclinar- 
se á  uno  y  otro  lado,  como  el  borracho  ó 
la  peonza  cuando  concluye  de  dar  vueltas. 
— Desanimarse,  desalentarse,  desmayar. 
Dulay    dulay.    v.  Bambolearse,  ladearse, 
inclinarse    con    frecuenca. — Concluir  de 
dar  vueltas  la  peonza. 
Duldug.  v.    Meter  con  fuerza  en  agujero 
palo,  caña  ú  otra  cosa. — s.  Asta  de  lan- 
za ó  cosa  semejante. 
Duldul.  v.    Juntarse,  acercarse,  tocarse. — 
Meter   ó    dar  lo  pequeño  por  lo  grande, 
lo  malo  por  lo  bueno. 
Dulhug.  v.  Volver,  regresar  de  la  semen- 
tera al    pueblo. — Bajar    monte,  cuesta  ó 
pendiente. — Llevar    de  comer  á  los  que 
trabajan  en  la  sementera. 
Duliat.  s.  Abertura,  resquicio. 
Dulis.  adj.  Ropa  sucia  y  medio  podrida. — 
v.  Estar  la  ropa  sucia  ó  medio  podrida. 
— s.    Enfermedad    cutánea    en    perros    y 
otros  animales.    Ayam  nga  dulisun-  Perro 
sarnoso. 
Dullt  duquit.   v.    Limpiar,    quitar  la  ba- 
sura ó  sociedad  de  rendijas  ó  aberturas 
con    palito  ú  otra  cosa. — Hablar  mucho 
y  sin  orden. 
Dulong.  s.  Llevar. — Traer. — Ipadodolong 
co  ini  sa  Tacloban.  Mandaré  llevar  ésto 
á  Tacloban.  Aádi  in  surat  nga  dinolong 
co  tican  sa  Palo.  Aquí  hay  una  carta  que 
he  traído  de  Palo. 
Dulos.  s.  Cuerda  de  la  guitarra. — v.  Ponerla. 
Dulot.  v.  Penetrar  arma  ó  cosa  semejante; 
penetrar  ó  agarrar  clavo  ó  cosa  equiva- 
lente;   introducir    estaca    ú  otra  cosa  en 
tierra. — s.    Profundidad    de  lo  clavado  ó 
introducido;    profundidad    de  lo  que  pe- 
netra ó  agarra. 
Dulpa.  v.  Aumentar,  añadir. 
15 


DÜ 


117 


Duluang.    i>.    Desaguar  riachuelo  en   río; 

desaguar  un  río  en  otro. 
Duluangatl.    s.    Encuentro    de    los  ríos, 

cuando  uno  desagua  en  otro. 
Duluc.  v.  Atravesarse  algo  en  la  garganta. 
Dulug.  s.  (C)   Calentura.— v.    Dar  á  uno 
calentura,  tener   calentura.    Guindudulug 
siya.  Tiene  calentura. 
Dulug  dulug.    s.  Lagartija  así  llamada. 
Dulum.    adj.    Oscuro. — v.    Oscurecer. — s. 
Oscuridad.    Nagdulum  an   adlao.    Se  os- 
cureció el  sol. 
Dulya.    v.    Reventar,    quebrar  las  olas  en 

la  playa. 
Duina,  s.   Yerba,  raíces,    ó  tubérculos  co- 
mestibles. 
Dumadáug.  adj.   (De  daug).  Vencedor, 

que  vence. 
Dutnagat.  s.  Pescador. — adj.  Playeros,  ri- 
bereños, que  viven  en  la  playa  ó  ribera 
del  mar. 
Dumaraga.  s.  Polla,  vaca,  caraballa,  oveja, 
que    no  han   principiado  á  poner    si  son 
aves,  ó  á  parir  si  son  animales.  Ternera, 
becerra,  polla. 
DumaragCO.  s.  Dedo  pulgar;  dedo  grande 

del  pié. 
Dumarágco.    adj.    (De    dagco).  Cosa 

grande. — v.  Hacerse  grande  una  cosa. 
Dumaramo.  adj.  (Dedamo).  Mucho. 
Dumay.  adj.  Cosa  podrida,  pasada,  como 
camisa  vieja  ó  cosa  semejante. — v.    Vestir 
ó  ponerse  ropa  vieja. 
Dutndutn.  s.  Memoria.  (En  la  poesía  bisaya 
suele     tomarse    por     entendimiento).—^. 
Acordarse;     recordar.    Diri  acó    nahanu- 
numdum.  diri  acó  nanunumdum.  No   me 
acuerdo.  Panumdum  dao.  Recuerda.  Nag- 
pipinanumdum  acó,  ug  diri  acó  nanunum- 
dum. Estoy  recordando,  y  no  me  acuerdo. 
Dumdumun  mo  an    Dios.    Acuérdate  de 
Dios. 
Dumit.     s.    Mancha,    mancilla,  desdoro. — 
Manchar,  ensuciar.--^//.  Cosa  manchada, 
sucia. 
Dumorógtnon.  s.  Culebra  grande  y  vene- 
nosa así  llamada. 
Dumoróong.  adj.  Eorastero,  extraño. 
Dumpay.  v.  Disminuir,  amainar,  calmar. 
Dutnpil.  Llevar  el  viento  las  nubes. 
Dumudlao.  s.  Pescado  así  llamado. 
Dundonay.  s.    Paloma  silvestre  de    color 
pardusco  y  verde,  con  un  copete  largo -y 
vistoso  en  la  cabeza. 
Dung  dung.  v.  Extasiarse,  arrobarse,  que- 
dar absorto. — adj.  Extático. — v.  Acercar, 
estar  ó  poner  una  cosa  inmediata  á  otra. 
Dungas.  v.  Repelar,  remesar— Atropelhr. 


fltf 


ÓTJ 


DutlgU.  adj.  Tonto,  bembo. 
DlltlgUg.  v.  Oir;  escuchar. — s.  Fama,  ho- 
nor, reputación.  Diri  acó  nadungug.  No 
oigo.  Nacadungug  acó  sin  tingug.  He 
oido  una  voz.  Nacabuncag  acó  san  'du- 
ngug  san  acón  igcasitauo.  He  quitado 
Ja  fama  á  mi  prójimo. 

Dunsal.  v.  Topar  ó  dar  una  cosa  con  otra. 

Duntáy.  adj.  Rama  larga  de  árbol. — v. 
Arrimarse  á  la  orilla  ó  á  la  punta. 

Dupa.  s.  Braza  ó  medida  de  dos  varas.  — 
v.  Medir  por  brazas. — Poner  en  cruz. — 
Crucificar.  Guindupa  co  ná  an  cahuy, 
may  tolo  ca  dupa  ngan  sin  dangao.  Ya 
he  medido  el  madero:  tiene  tres  brazas 
y  un  palmo.  Guindupa  acó  san  maestro. 
Me  mandó  poner  en  cruz  el  maestro. 
Guindupa  sa  cruz  an  aton  Guinoo.  Fué 
crucificado  Nuestro  Señor. 

Dupag.  v.  Confiar. — Alegrarse. — s.  Con- 
fianza. — Alegría.—  adj.  Confiado,  conso- 
lado, alentado. 

Dupahatl.  s.  Medida  de  una  braza.  Na- 
bari   an   dupahan.  Se  ha  roto  la  medida. 

Dupalug.  v.  Distraerse.—^//.  Distraído, 
torpe  ó  falto   de  habilidad. 

Dllpang.  v.  Ronchas  que  salen  en  el 
cuerpo  y  que  causan  mucha  picazón. 
— v.  Tener  ó  padecer  dicha  enfermedad. 
— adj.  Loco,  endemoniado,  á  quien,  di- 
cen, habla  el  diablo,  y  queda  como  aton- 
tado, corre  como  un  energúmeno,  sube  á 
los  árboles  y  hace  otras  cosas. 

Dupíl.  v.  Cansarse,  fatigarse. — Acercarse 
al   enfermo  para  darle  calor. 

Duplac.  v.  Tumbarse,  caerse  árbol,  plan- 
ta ú  otra  cosa. 

Dupo.  v.  Remachar  la  punta  del  clavo. 

Dllpung.  adj.  Rudo,  torpe  ó  falto  de  ha- 
bilidad.— v.  Kstar  ó  hallarse  uno  como 
atado  sin  sab  t  lo  que  hace. 

Duquil,  duquil  duquil.  v.  Herir  ó  picar 
la  tierra  con   palo   ó  cosa  semejante. 

Duras,  v.  Alborotar,  gritar,  dar  voces. 

Durat.  v.  Insistir,  persistir. — adj.  Perseve- 
rante; tenaz;  cosa  difícil  de  trabajar. — s. 
Lagartija  así  llamada. 

Durhag.  adj.  Descolorido,  blanquecino, 
pálido. — v.    Descolorarse,  descolorirse. 

During.  s.  Mancha—  v.  Manchar.— #¿//. 
Cosa  sucia,  manchada. 

DuringUtl.  adj.   Sucio,  manchado. 

Duripot.  adj.  Diligente,  solícito,  activo. — 


W 

v.  Diligenciar,  solicitar,  pretender  ó  bus- 
car con  diligencia. 
Duro.  v.  Caerse    la  fruta   de  los  árboles. 
Durubasa.  s.    Intérprete. — v.    Interpretar. 
Durus.  v.    Apretar,    arreciar,    urgir. — So- 
plar fuerte  el    viento. — adj.    Viento  fuer- 
te, dolor  fuerte,  etc. 

Dusa.  v.  Hablar  alto,  á  voces. — adj .  Te- 
naz, porfiado,  pertinaz. 

Dusac.  adj.    Cosa  blanda  y  algo  podrida. 

Dusang.  v.  Picar,  hacer  pedazos  muy  me- 
nudos una  cosa. — Dar,  pegar  con  el  pu- 
ño ú  otra  cosa. 

Dusay.  adj.  Cosa  vieja,  usada. 

Dusmug.  v.  Cabecear  de  sueño. — Apre- 
tar, hincar,  meter  en  tierra  alguna  cosa. 

Duyag.  v.  Holgarse,  alegrarse,  divertirse, 
entretenerse;  cantar  canciones. — s.  Can- 
ción.— v.  Ultrajar,  maltratar,  escarnecer. 
— Desear,  gozarse. — s.  Deseo,  gozo. 

Duyatl.  s.  Hamaca,  red  gruesa  y  clara, 
por  lo  común  de  abacá  ó  bejuco  limpio, 
la  cual,  asegurada  por  las  extremidades  en 
dos  árboles,  estacas  ó  escarpias,  queda 
pendiente  en  el  aire,  y  sirve  de  cama  y 
columpio,  y  para  caminar  dentro  de  ella, 
conduciéndola  dos  ó  más  hombres. — v. 
Echarse,  mecerse  en  ella — Llevar  auno 
en  hamaca. 

Duyatl  duyan.  v.  Mecerse  en  la  hamaca 
ó  cosa  equivalente. 

Duyao.  v.  Holgarse,  divertirse,  enredar. 
— Concertar  el  casamiento  de  los  hijos 
cuando  son  niños. 

Duyas.  v.  Resbalar;  errar  ó  no  dar  al 
objeto. 

Duyhag.  v.  Quitar  el  salvado  ó  upa  fina 
al  arroz. 

Duyo.  v.  Disgustarse  por  ser  poco  lo  que 
le  han  dado  ó  por  otra  causa. — adj.  Des 
contento,  disgustado,  mal  satisfecho,  que 
joso. 

Duyoc.  v.  Encorvar,  doblegar,  inclinar 
Duyoca  iton  saguing  ngan  cuháa  an  bo 
nga.  Inclina  ese  plátano  y  coge  la  fruta. 

Duyog.  v.  Cantar  ó  tocar  con  armonía. 
Diri  nagduduroyog  an  mga  cantores.  No 
cantan    con  armonía  los  cantores. 

Duyom.  adj.  Puerco  todo  negro. 

Duyong.  s.  Pez  grande  asi  llamado;  su 
carne   se  parece  á  la  de  vaca. 

Duyong  duyong.  s.  Estrellas  así  llamadas. 

Duyoput.  adj.  Diligente. — v.  Ser  diligente. 


119 


G^ 


GA 


Gaab.  s.  Pincho  de  caña  clavado  en  tierra 
con  la  punta  hacia  arriba  para  que  se 
hiera  el  que  pase.— v.  Poner,  clavar  en 
tierra  dicho  pincho. 
Gaatl.  adj.  Cosa  liviana,  ligera,  que  pesa 
poco.— v.  Pesar  poco,  ser  liviana  una  co- 
sa, ser  fácil  de  llevar. 
Gaang.  v.  Ponerse  ó  estar  en  cuclillas.— 

Andar    arrastrando  la  parte  trasera. 
Gaas.  s.  Planta  de  hojas  largas;  sirve  para 

techar  edificios. 
Gaas  gaas.  Pájaro  pequeño  así  llamado. 
Gaba.  s.    Hado.— v.    Hadar;    encanijar.— 
exp.  fam.  Pagarla  ó  pagarlas;  me  la  pa- 
garás,   me  las  has  de  pagar.  Hingabaan 
co  icao.    Ya  me  las  pagaste.  Hingabaan 
acó  san  acón  higripid.  Ya  se  las  pagué  á 
mi  vecino.  Gagabaan  co  icao.  Tú  me  las 
pagarás.  Nahadluc  acó  san   gaba.  Tengo 
miedo  al  hado,  al  castigo.  Hingabaan  an 
acón  anac  san  asuang.  Kl  brujo  ha  enca- 
nijado á  mi  hijo. 
Gaba.  v.   Abarcar,  ceñir  con  los  brazos  ó 

mano  alguna  cosa. 
Gabán,    v.    Juntarse  macho  y  hembra. 
Gabang.  -//.    Coger  á  alguno  para  alguna 
faena  sin  ciarle  lugar  á  ir  por  lo  necesa- 
rio para   el  viaje. 
Gabao.  u.    Aumentar,  dar  encima,  añadir 
algo    sobre   la  cosa  que  se  cambia   por 
otra. — s.    Aumento. 
Gabas.  v.  Escaparse  el  que  está  cercado 
por    dos    ó   más  personas. — Desmontar, 
cortar  la  maleza,  dejar  limpio  el  terreno. 
—  Pasar  uno  cerca  de  donde  otro  se  ha- 
lla.— s.    La   parte  que  falta  ó  resta  aún 
por  hacer  dejo  ya  principiado  en  la  se- 
mentera. 
Gabas.  s.    Sierra  grande.—?'.  Aserrar  con 

ella.—  adj.     Campana  hendida,  rota. 
Gabay.  Ínter j.     Ojalá,  más  valiera,  mejor 
fuera.  ¡Gabay  cunta  nga  diri  ná  acó  ma 
liuat  sin  pacasala!  ¡Ojalá  que  yo  no  vuel- 
va a  pecar! 
Gabay.   v.    Acompañar;    hacer    una    cosa 
en  compañía  de  otros.— Juntarse  al  arrimo 
de  uno,    participar  de  sus   bienes.— Sos- 
tenerse ó  nadar    sobre  tabla,  palo,  caña 
ú  otra  cosa. 
Gabayan.  s.   Sustentáculo,  sostén  ó  apoyo 

para  nadar. 
Gabhay.  v.  Echarse  ó  ponerse  de  pechos. 


GA 


Gab-Í.  s.  Noche,  de  noche. — v.  Anoche- 
cer. Gab-í  ná.  Ya  es  de  noche.  Maopay 
nga  gab-í.  Buenas  noches.  Gagab-ihan 
quita.  Nos  anochecerá.  Nagabihan  cami 
sa  Palo.  Nos  anocheció  en  Palo.  Hala- 
rum  an  cagab-ihun.  Muy  entrada  la  no- 
che.— Cagab-í.  adv.  t.  Anoche.  Inabut 
cami  cagab-í.  Llegamos  anoche. 
Gabi.  v.  Abrir  la  boca  al  puerco  ó  á  otro 

animal. — Oprimir. 
Gabil.  v.  Agarrar  por  el  hombro. — Luchar, 

agarrándose  de  los  hombros. 
Gabíling.    v.    Tirar    hacia    sí    de  alguna 

cosa. — Mirar   vasija  ó  cosa  semejante. 
Gabnot.  v.  Arrancar  yerba  ú  otra  cosa. — 

Desenvainar    la    espada  ú  otra  arma. 
GabOC.  adj.  Cosa  podrida,  en  mal  estado. 
— v.  Podrirse,  estar  una  cosa  mala  ó  en 
mal  estado,  aunque  sea  hierro  ó  madera. 
— Palo  ó  madero  podrido. 
Gabon.  s.  Yerba,  maleza  que  crece  en  la 
sementera. — Montón  de  tierra  que  ponen 
alrededor  de  algunas  plantas. — v.  Cubrir 
las    plantas    con    tierra. — s.  Culero  que 
ponen  á  los  niños  en  el  ano. — s.  Placenta. 
GabOll  gabon.  s.  Vientre  de  vaca,  cara- 
bao, etc.—//.  Callos. 
Gablld.  v.    Enrodrigonar;  rodrigar;  trepar 
las    plantas    por    árboles    ú  otra  parte; 
agarrar  las  mismas  en  tierra 
Gabun.  v.  Amarrar,  atar. 
Gabut.  v.  Arrancar  madero,  palo,  yerba  ó 
cosa  semejante. — Desenvainar    espada    ú 
otra  arma. 
Gabuy.  v.    Asomar    por    ventana    ú  otra 

parte. 
Gábyon.  v.    Escoger,  preferir.    Gagabyón 

co  ná  lá  in  pagantos.    Preferiré  sufrir. 
Gacad.  v.  Seguir,  imitar  á  otro. 
Gacan.    v.    Aliviar,  aligerar,  disminuir  la 

carga. 
Gacas.    s.    (C)  Ñipas  malas  quitadas  del 

techo. 
Gacmal.  v.  Abultar.—^'.  Cosa  abultada, 
de  mucho  volumen,  que  no  se  puede  abar- 
car con  la  mano. — v.  No  alcanzarse  los 
dedos  cuando  se  quiere  abarcar  algo.  Ma- 
gacmal  caopay  inin  pinotos.  Abulta  mucho 
este  envoltorio. 
Gacub.  s.    Cueva. — v.  Entrar  en  cueva  ó 

parte  oscura  y  llena  de  maleza. 
Gacud.    v.    Amarrar,    atar.    Nacabuhi  an 


120 


GA 


tamsi,  cay  uaray  mo  gac-da.  Se  escapó 
el  pájaro,  porque  no  le  ataste. 

Gacum.  s.  Puñado. — v.  Coger  ó  tomar  á 
puñados.  Usa  cagacum  nga  bugas.  Un 
puñado  de  arroz. — s.  Acial  que  se  pone 
en  el  labio  superior  de  los  animales  para 
sujetarlos. 

Gacus.  v.  Abrazar,  abarcar. 

Gacut.  v.  Atar,  amarrar. — s.  Atadura,  amar- 
radura. Lo  que  se  usa  para  atar  ó  amarrar. 
Gacuti   an  hagdan.  Amarra  la  escalera. 

Gad.  a.'/v.  Verdaderamente,  ciertamente. 

Gada.  v.  Acariciar  el  gallo  á  la  gallina, 
extendiendo  una  de  sus  alas. 

Gaday.  s.  Alegoría,  metáfora,  sentencia  os- 
cura é  intrincada;  cuento. — Verso,  cantar, 
que  contiene  cuantas  figuras  y  dificultades 
inventa  el  que  los  discurre  y  propone. — 
v.  Narrar;  contar    cuentos  feos. 

Gádia.  s.  Elef.nte.— v.  fi¿.  Monstruo;  ani- 
mal. Pag  babat-ngun  co  iton  nga  gádia 
nga  nagiinahit  san  acón  orna.  Cazaré  con 
red  ese  animal  que  hoza  mi  sementera. 

Gading.  s.  Marfil. — Árbol  como  naranjo. 

Gadoy  gadoy.  v.  Vagabundear,  andar 
ocioso. 

Gadlll.  s.  Anillo  de  la  navaja  de  gallos, 
donde  entra  el  espolón,  y  en  donde  amar- 
ran dicha  navaja. — v.    Poner  dicho  anillo. 

Gaga,  s  Soliciud,  cuidado. —  Ser  solícito 
y    cuidado  o. 

Gadgad,  hagagad.  v.  Acercarse;  juntarse. 

Gagahun.    adj.  Solícito,  cuidadoso. 

Gagatn-han.  adj.  (De  gahum).  Lo  que 
es  posible,  que  se  p  iede  hac<  r. 

Gagapusatl.  s.    Muñeca  de  la  mano. 

Gagha.  s.  Solic'tud,  cuidado.— t;.  Ser  so- 
lícito y  cuidadoso. 

Gagsud.  v.  Gritar.  Nag  gagasud  sira.  Gri- 
tan, están  gritando. 

Gaha.  s.  Agujero  ó  abertura  en  el  piso  de 
la  casa,   que  sirve    para  operar  por  él. 

Gahab.  v.  Cortar  primeramente  el  árbol 
hada  la  parte  por  donde  ha  de  caer. 

Gahac.  s.  Ra  a,  abertura,  agujero  en  piedra, 
madero,  ropa,  cesto  ó  cosa  semejante. — v . 
Disminuir,  quitar. — adj.  Cosa  disminuida, 
que  le  falta  algo. 

Gahac  gahac.  s.  Rayas,  aberturas,  agu- 
jeros. 

Gahad.  v.  Cortar  árboles  ó  plantas;  limpiar 
el  terreno  cortando  los  árboles  ó  plantas. 
Ir  por  leña  ó  palos  para  hacer  estacada. 
— s.  Palos  para  hacer  estacada.  Paggahad 
camo  san  aton  igaalad  san  bactin.  Id  por 
estacas  ó  palos  para  hacer  corral  al  puerco. 

Gahang.  s.   Abertura. 

Gahat.  v.  Saltear,  robar  en  despoblado;  ve- 


GA 

nir  de  los  montes  con  el  objeto  de  saquear, 
robar  y  matar. — s.  Salteador. — adj.  Sa- 
queador. 

Gahe.  s.  (C)  Semilla  de  palay  para 
plantarla. 

Gahid.  s.  Cordelejo  con  que  amarran  la 
navaja  al  gallo  de  pelea. — v.  Pelear  ga- 
llos, probarlos  ó  echarlos  á  reñir. 

Gahin.  v .  Repartir  ó  dar  lo  necesario. — s. 
Parte,  porción. — Paragahin. — s.  Reparti- 
dor, mayordomo. 

Gahit.  s.  Trampa  ó  celada  para  cazar 
puercos  y  otros  animales. — fig.  Ardid, 
engaño. 

Gahit,  Patlgahit.  v.  Porfiar  riñendo  ó 
dando  voces. 

Gahol.  s.  Cansancio,  fatiga. — v.  Cansarse, 
fatigarse. 

Gahong.  v.  Poner  pañuelo  desde  la  bar- 
ba á  la  cabeza. 

Gahub.  v .  Respetar. — s.  Ruido  de  gente, 
murmullo. 

GahtlC.  s.  Palo  aguzado  para  hacer  ho- 
yos en  tierra,  como  cuando  plantan  el 
gauay.  —  v.   Hacer  dichos   hoyos. 

Gahúm.  s.  Poder,  autoridad,  dominio; 
fuerza. — v.  Poder.  An  cañan  Dios  gahúm 
uaray  tubtub.  El  poder  de  Dios  no  tiene 
límite.  Uaray  acó  gahúm.  No  tengo  po- 
der. Diri  acó  nagahúm,  cay  tigurang  ná 
acó.  No  puedo,  porque  ya  soy  viejo. 

GahÚman.  adj-  Poderoso,  que  tiene  po- 
der, dominio  ó  autoridad. 

Gahúmutl.  adj.  Lo  que  es  posible,  que  se 
puede  hacer. 

GahllS.  v.  Hacer  o  decir  alguna  cosa. — 
Coger  ó  tomar  alguna  cosa  no  hallán- 
dose el  dueño  presente;  apropiarse  algo. 
— Abrazar,  abarcar. 

Gahut.    v.  Amarrar,  atar. 

Gahuy.  v.  Llamar  á  uno  dando  voces. 
Guinahoy  co  ná  sira.  Ya  los  he    llamado. 

Gaid.  v.   Atar,  amarrar. 

Gala.  v.  Regalar,  obsequiar. — s.  Regalo, 
obsequio.  Uaray  cami  galahi.  No.se  nos 
ha  regalado,  no  se  nos  ha  dado  nada. 
Guingalahan  cami  niya  sin  mamisos.  Nos 
ha  dado  á  un  peso. 

Gala  gala.  s.  Betún  que  se  hace  con  cal, 
aceite  y  brea.— v.    Dar  de  dicho   betún. 

Galabhay.  v.  Llevar  la  carga  pendiente 
de  un  solo  hombro. 

Galahao.  adj.  Perro  ladrador. — u.  Ladrar 
antes  de  ver  la  caza. 

Galam.  s.  Vianda,  comida. — v.  Preparar 
vianda  ó  comida,  como  hacen  para  sus 
convites. 

Galang.  v.  Manifestar  ó  decir  á  uno  alguna 


GA 

cosa    con    acrimonia. —adj.     Irreverente, 
falto  de    respeto. 

Galang  galang.  v.  Pintar  ó  bordar  una 
cosa   con  varios  colores. 

Galansiyang.  s.  Pájaro  pequeño  así  lla- 
mado; se  come. 

Galao,  v.  Manosear,  palpar,  tocar  comi- 
da ú  otra  cosa. 

Galaohay.  v.  Atar,  amarrar  de  modo  que 
sea  fácil  el  desatar. 

Galat.  adj.  Voraz. 

Galailid.  v.    Atar,  amarrar. 

Galhao.  s.  Perro  ladrador;  que  ladra  antes 
de  vtr  la  caza. 

Gaüng.  v.   Hilar  algodón   ú  otra  cosa. 

GallS.    s.  Brazalete  de  marfil. 

Galisatl.  adj.  El  que  tiene  ó  lleva  bra- 
zalete de  marfil. 

Galot.  s.  Tierra  colorada,  gredosa  y  pe- 
gajosa.— v.  Coger  dicha  tierra.  Hacer  se- 
ñal alrededor  del  tronco  de  los  árboles, 
para  que  otros  no  los  corten. 

Galotatl.  s.  Sitio  donde  se  coge  ó  saca 
la  tierra  colorada  y  pegajosa. 

Galllt.  s.  Miembro  viril. 

Galuticot.  v.  Amarrar,  liar  fardos  de  aba- 
cá ó  cosa  semejante. — s.  Amarra,  ó  aque- 
llo con  que  se  amarra. 

Gama.  v.  Acechar,  sorprender. — Asechan- 
za, emboscada,  sorpresa.  Guingamaan 
acó  ni  Juan  dida  sa  dalan.  Me  sorprendió 
Juan  ahí  en  el  camino. 

Gamad.  v.  Distraerse,  no  atender  á  lo 
que  se  está  haciendo. 

Gama!,  v.  Abarcar  con  la  mano. — Posar- 
se las  abejas  en  algún  árbol. 

Gamao.  s.  Pato  silvestre  de  color  pardus- 
co.— Pedazos  de  madera  ú  otra  cosa  que 
ponen  en  la  parte  arriba  de  la  red. 

Gamat.  v.  Atar,  amarrar. 

Gatnay.  adj.  Cosa  delgada,  fina. — v .  Adel- 
gazar, hacer  delgada  ó  fina  una  cosa. 
Pisi  nga  gamay.  Cordel  delgado.  Barás 
nga  gamay.  Arena  fina.  Gamay  nga  gé- 
nero. Género  fino. 

Gamba,  v.  Aproximarse,  acercarse. 

Gamgam.  v.  Acostumbrarse. — Coger  ó 
echar  mano  de  uno  para  algún  mandato, 
ó  para  que  acompañe. 

Gamhanan.  adj.  (De  gahúm).  Podero- 
so, que  tiene  poder. 

Gaming.   v.  Cuidar  de  una  cosa;  tener  al- 
guna ocupación. 
Gamlt.  v.  Usar.  Gamita  ná  lá  iton.     Usa 
eso.    Guinagamit  co    an    pluma.    Estoy 
usando  la  pluma. — Tomar  al  fiado. 
Gamo.  s.  Cuerda  de  la  peonza. — v.    Em- 


GA 


121 


barazar,  impedir,  estar  ocupado  en  varías 
cosas. 
Gamo  gamo.  v.  Desarreglar,  desordenar, 
estar  mal  colocadas  las  cosas. 

Gamoatl.  s.  Cuerda  de  la  peonza.  Diri  ná 
acó  naquiquipagbiyo  sa  imo,  cay  nabug- 
to  an  acón  gamoan.  Ya  no  quiero  jugar 
contigo  á  la  peoma,  porque  se  ha  roto 
la  cuerda  de  la  mia. 

Gamoc.  v.  Alegrarse  los  que  se  ven  de 
nuevo. 

Gamol.  v.  Abarcar,  abrazar. 

Gamolot.    v.  Rasguñar,  arañar. 

Gamón,  v.  Preparar,  prevenir  lo  necesario. 

Gampaya.  v.  Acopar,  formar  copa  las 
plantas. 

Gamud.  v.  Agarrar  como  enredadera 
ó  cosa  semejante. 

GamilS.  v.  Adobar,  poner  en  salmuera 
carne  ú  otra  cosa. — Curtir  cuero. 

Gamut.  s.  Raíz. — v.  Arraigar,  echar  raices. 

Gam litan,  adj.  Que  tiene  raices. 

Gana.  v.  Inducir,  persuadir. — Pedir  licen- 
cia. 

Ganam.  v.  Prevenirse,  apercibirse. 

Ganap.  v.  Extender,  cundir,  explayar. — 
adj.  Cosa  que  se  extiende,  cunde  ó  se 
explaya. — v.  Tener  muchos    parientes. 

Ganas,  s.  Hojas  de  camote,  hojas  tiernas 
de  camote  que  se  usan  como  verdura. 

Ganat.  v.  Publicar,  divulgar. 

Gancay.  adj.  Cosa  curada  ó  seca  al  sol. — 
v.  Secar  una  cosa  al  sol  ó  fuego;  tostar 
arroz  ú  otra  cosa. 

Ganda,  s.  Planta  así  llamada,  parecida  al 
cebollino;  es  medicinal  y  se  usa  para  con- 
dimentar la  comida. 

Gande,  s.  Planta  así  llamada;  es  medicinal. 

Ganding.  v.  Tocar  la  campana  grande  con 
otras. 

Gandol.  s.  Calabaza  larga  así  llamada;  cala- 
bacera de  orzas  oblongas,  adj.  Grande, 
alto. 

Gang  gang.  s.  Boca  de  tinaja,  tintero  ó 
cosa  semejante. 

Ganga,  s.  Marisco  así  llamado;  se  come. 

Gangan.  s.  Cuidado,  solicitud. — adj.  Solí- 
cito, cuidadoso. — v.  Estar  con  cuidado  por 
alguna  cosa. 

Gangao.  v.  Secarse  hoja  ó  rama. — adj. 
Hoja  ó  rama  seca. 

Gangay.  v.  Altercar,  reñir. — Asar  camote, 
plátano  ó  cosa  semejante. — Calentar  la 
comida  ó  fiambre. 

Gang  bud.  v.  Agarrar,  subir  ó  trepar,  y 
enredarse  como  la  enredadera  al  árbol,  etc. 

Gangcao.  s.  Hormiga  colorada  así  llamada, 

GangCO.    adj.  Jorobado 


122  a  A 

Gangháatl.  s.  Puerta  ó  entrada,  portada. 

G&nghal.  v.  No  encajarse,  no  venir  ajus- 
tada una  cosa. 

Gang  hao.  s.  Aliento,  respiración,  olor  que 
despide  una  cosa. — v.  Alentar,  respirar; 
despedir  olor  una  cosa. 

Gang-hay.  v.  Calentar  la  comida  ó  fiam- 
bre. 

Gangi.  v.  Menear,  mover,  como  estaca  cla- 
vada en  tierra,  etc. 

Gangis.  s.  Pescado  pequeño  así  llamado; 
se  come.— Insecto  como  chicharra. 

Gatlgo.  s.  Madero,  tronco  de  árbol  atrave- 
sado en  río,  traído  por  la  avenida. — v. 
Atravesarse  en  río,  ó  quedarse  como  cla- 
vado lo  dicho.  Gangohun  dinhi  sinin  salug. 
Hay  muchos  árboles  atravesados  aquí  en 
este  río. 

GangOt.  adj-  Árbol  ó  planta  con  bastantes 
raices. — v.  Topar  ó  enredarse  en  alguna 
parte  lo  que  se  arrastra. 

Ganglit.  s.  Fiador  del  sombrero  ú  otra  cosa. 
—~v.  Poner  dicho  fiador. — Atar,  amarrar. 
— s.   Vencejo,  liga,  atadero. 

Gatli.  s.  Semillero  de  palay. — Trasplantar, 
arrancar  el  palay  del  semillero  para  tras- 
plantarlo. 

Gatlit.  s.  Espina  de  zarza,  bejuco  ó  cosa 
semejante. — v.  Clavarse  espina. 

GanitOtl.  adj.  Cosa  espinosa. — Hoja  den- 
tada, cuyos  bordes  tienen  puntas  ó  pin- 
chos. 

Ganoy.  u.  Llevar  á  la  sirga  embarcación, 
balsa,  madero  ú  otra  cosa. 

Gansing.  s.  Especie  de  botones  de  oro  que 
se  ponian  en  el  cuello,  sombrero,  etc. 
— v-  Poner  dichos  botones. 

Gatltang.  s.  Medida  como  medio  celemín 
para  palay  y  otras  cosas. — v.  Medir  por 
gantas.  Usa  ca  gantang  nga  humay.  Una 
ganta  de  palay.  Usa  ca  gantang  nga  lana. 
Una  ganta  de  aceite. 

Gantas.  v.  Quitar  ó  cortar  lo  malo  y  reno- 
varlo.— Cortar  restregando  con  cuchillo  ú 
otra   cosa. 

Gatltong.  />.  Apartar,  separar.  — Exceder. 
—  Hincharse  animal  muerto. — Crecer  el 
vientre  á  la  preñada,  ó  al  que  ha  comido 
mucho. 

Gaob.  v.  Principiar  á  llover. — adj.  Coco  ó 
fruta  de  coco  mala  y  podrida. 

Gaob  gaob.  v.   Llover  á  intervalos. 

GaÓd.  s.  Remo  largo  de  pala  redonda  y 
amarrada  al  asta. — v.  Remar  con  él. 

Gaom.  v.  Atar,  amarrar  la  boca. 

Gaotl.  s.  Fogón  que  hacen  en  el  campo 
con  tres  palos  que  clavan  en  tierra,  sobre 
los  que  ponen  la  olla. 


GA 

Gaong.  v.  Asegurar,  dar  firmeza  ó  seguri- 
dad á  alguna  cosa. 

Gaot.  v.  Atar,  amarrar. — s.  Atadura,  amar- 
radura.— v.  Acostumbrarse. 

Gapa.  v.  Cortar  parte  de  un  árbol;  cortar 
su  raíz  ancha  y  grande  para  hacer  mesa 
ú  otra  cosa. 

Gapac.  s.  Mella,  raja.—  v.  Mellar,  despor- 
tillar, rajar,  romper. — adj.  Cosa  mellada, 
desportillada,  descantillada,  rota  ó  rajada. 

Gapac.  v.  Pasar  por  medio  de  sementera 
ó  maleza. 

Gapang.  adj.  Cosa  en  forma  ó  figura  de 
mano. 

Gapas.  s.  Algodón  sin  beneficiar  aún;  el 
mismo  árbol   que  produce    el  algodón. 

Gapas  gapas.  s.  Arbusto  así  llamado. — 
Pescado  con  espinas  negras  así  llamado; 
se  come. 

Gapi.  adj.  Cosa  inclinada. 

Gapil.  v.  Adherirse,  juntarse,  unirse.  Ga- 
gapilan  ta  an  Dios.  Unámonos  á  Dios- 
Diri  acó  magapil  sa  imo.  No  me  junto  á  tí. 
— Ser  de  un  bando  ó  facción. — adv.  1. 
Hacia- 

GapIllS.  v.  Desamarrarse,  desatarse,  salirse, 
escurrirse  ó  correrse  de  su  lugar  la  atadura, 
ó  aquello  con  que  se  ata. 

Gapnot.  v.  Atar,  amarrar. 

GapO.  v.  Quitar  los  brazos  y  tenazas  al 
cangrejo. 

GapO  gapO.  s.  Suciedad  que  se  pega  á  los 
pies  ó  al  cuerpo;  polvo. 

Gaplld.  adj.  Cosa  vieja,  en  mal  estado, 
medio  podrida,  echada  á  perder. 

GapUS.  v.  Maniatar,  atar  las  manos,  atar 
los  pies;  atar  ó  amarrar  las  patas  á  los 
animales. 

GapUSan  sa  camut.  s.  Muñeca  de  la 
mano. 

Gapusan  sa  teel  ó  siqui.  s.  Garganta 
del  pié. 

GapUt.  v.  Parar,  posarse  las  abejas  en  algún 
árbol  ú  otra  parte. — s.  Enjambre  de  abe- 
jas. Usa  cagaput  nga  potiocan.  Un  en- 
jambre de  abejas. 

Gaqilit.  s.  Balsa  de  cañas  ú  otra  cosa,  en  la 
que  llevan  sus  cosas  por  agua. — v.  Hacer 
balsa  de  balotos,  cañas  ú  otra  cosa.- 
Llevar  amarrada,  ó  á  remolque  una  em- 
barcación á  otra. 

Gaqilit.  .s\  Pato  montes. — Patas  de  pato  ó 
ganso. — s.  Enfermedad  así  llamada;  con- 
tracción de  miembros.—?/.  Padecerla. 

Gara.  v.  Granar  ó  principiar  á  granar  la 
espiga — s.  Principio  de.... — Principiar  á... 

Gara,   (higara).  v.  Gustar   de  seguir  ó 


ÚÁ 

acompañar  á  un  amigo,  etc.;  gustar  de  co- 
mer en  compañía  de  otros,  etc. 

Garab.  s.  Hoz  para  segar. -~v.  Segar,  cor- 
tar yerba  con  la  hoz. 

Garabay.  v.  Navegar  á  remo  y  vela,  remar 
estando  echada  la  vela. 

GarabhailOtl.  adj .  De  voz  recia,  gruesa  y 
como  ronca. — v.  Tener  voz  fuerte,  gruesa 
y  como  ronca. 

Garadas.  v.  Techar  poniendo  las  ñipas 
unidas  hacia  una  parte,  y  algo  separadas 
hacia  la  otra. 

Garagara.  s.  Resplandor  del  agua  de  la 
mar  cuando  se  rema  de  noche,  ó  la  em- 
barcación lleva  salida. 

Garahac.  s.  Aturdimiento,  torpeza,  falta  de 
serenidad  y  desembarazo  para  ejecutar 
alguna  cosa. — //.  Atarantarse  sin  saber 
acabar  la  obra. 

Garal.  adj.  Medroso,  cobarde. 

Garanta,  v.  Hacer 

Garay.  s.  Principio. — v.  Principiar,  intentar. 

Garay  gaday.  s.  Proverbio,  sentencia,  ada- 
gio ó  refrán. — v.   Proverbiar. 

Garamhan.  s.  Poder,  potencia.— Garamhan 
sa  calag.  Potencia  del  alma. 

Garamhanan.  (De  gahum).  Poderoso. 

Garamitun.  ¿.  (De  gatnit).  Utensilio, 
bienes,  muebles,   herramienta,  etc. 

Garandat.  v.  Temer,  atemorizar,  espantar, 
infundir  miedo.— adj.  Cosa  espantosa,  es- 
tupenda, sorprendente,  atroz,  horrible. 

Garang.  adj.  Estacas  des  guales. — Poner 
desiguales  las  estacas. 

Garangatl.  s.  Marisco  pequeño  así  lla- 
mado; se  come.  Se  cría  en  los  ríos. 

Garangao.  adj.  Estacas  desiguales  clava- 
das en  tierra. — (C)  v.  Mirar  ó  salir  á  ver 
alguna  cosa;  mirar  por  ventana,  puerta  ú 
otra  parte. 

Garang  gasang.  adj.  Cosa  escabrosa,  des- 
igual, áspera.--?/.  Estar  ó  ser  una  cosa 
escabrosa,  desigual,  áspera. 

Garao.  adj.  Rama  pequeña  y  muerta. — s. 
Pinchos  ó  puntas  agudas  de  la  nasa,  que 
miran  hacia  adentro,  para  que  el  pescado 
que  entre  no  pueda  salir. — Varillas  del 
paraguas. — Garlito,  celada  ó  asechanza. 

Garap.  v.  Prevenir,  preparar,  buscar  lo  ne- 
cesario.— Turbarse,  confundirse. 

Garas,  s.  Abacá  tejido. 

Garing.  v.  Tejer  en  el  telar  que  usa  el 
bisaya. — Moler  ó  descascarar  el  palay  en 
el  molino  ó  molinejo. — s.  Especie  de  na- 
ranja grande.— Colmillo  de  elefante. 

Garingan.  s.  Rueda.— Molino,  molinejo, 
— Máquina  para  tejer,  que  tiene  forma  de 
de  un  catre  sin  bejuco. 


GA 


Í2É 


Garó.  v.  Arrancar. 

Garó  garó.  v.  Prepararse,  disponerse. 

Garoc.  s.  Provecho. — v.  Sacar  provecho. 

Garogamay.  adj.  (De  gamay).  Cosa  del 
gada  y  fina,  ó  algo  delgada  y  fina. 

Garol.  s.  Anillo  de  tijera  ó  navaja  de  gallo 
de  pelea. 

Garon.  s-  Erupción  cutánea,  viruela. — v. 
Padecerla. 

Garong.  s.  Gato  montes,  carnívoro,  y  más 
grande  que  el  casero. 

Garong.  s.  Taza  grade. 

Garong.  s.  Anillo  de  bejuco  que  ponen  en 
las  narices  de  los  carabaos  ó  vacas. 

Garong  garong.  s .  Cordel  de  las  redes  en 
la  parte  de  abajo,   ribete  de  las  mismas. 

Garilb.  v.  Refunfuñar,  hablar  entre  dientes. 

Garúe  garué,  s.  Arreboles  en  el  cielo. 

Garud  gatud.  s.  Caracol  así  llamado. —adj. 
Cosa  ya  gastada  y  medio  podrida. — s. 
Rastro  ó  señal  de  viruela. 

Gasa.  s.  Cordel  de  abacá  retorcida  que  se 
amarra  al  cuerpo  del  motón. — v.  Poner  ó 
amarrar  lo  dicho  al  motón,  s.  Barato,  ó 
parte  que  da  el  mercader  de  lo' que  ha 
ganado. — v.  Dar  de  barato. — s.  Lo  que  se 
trae  á  casa,  de  la  pesca,  caza  ú  otra  cosa. 
— v.  Jactarse  de  lo  malo. 

Gasa.  adj.  Flaco,  de  pocas  carnes. — v.  En- 
flaquecer, estar  flaco. 

Gasac.  s.  Piedra  áspera  y  cortante. — Caga- 
sacan.  Piedras  ásperas  y  cortantes;  sitio 
en  donde  se  hallan  dichas  piedras. 

Gasad.  v.  Confiar,  esperar,  tener  ánimo. 

Gasang.  s.  Ceniza  de  árboles,  troncos  y  ma- 
deras impregnadas  de  salitre  de  la  mar, 
para  hacer  sal  de  piedra. — Lejía  de  dicha 
ceniza. — Coral  blanco  de  la  mar. 

Gasap.  Cortar  las  puntas  sobresalientes  de 
un  puñado  de  abacá,  del  moño  de  las  mu- 
jeres, etc. 

Gasgas.  v.  Llevarse  el  agua  la  tierra  ó 
arena,  descubriendo  lo  que  estaba  cu- 
bierto. 

Gasi.  v.  Pensar    que. 

Gaslud.  adj.  Flaco,  de  pocas  carnes. — v. 
Enflaquecer,  estar   flaco. 

Gasud.  v.    Gritar. 

Ga-tá.  s.  Voz  de  adorno.  An  banua  di  man 
gata  damo.  La  yerba  no  es  mucha. 

Gata.  v.  Desmontar,  cortar  árboles,  cortar 
los  arbustos  ó  yerbas  altas  de  los  caminos 
ó  de  otra  parte. 

Gatab.  v.  Cortar  las  amarraduras. 

Gataban.  s.  Caña  ó  cosa  equivalente  que 
se  pone  en  la  parte  arriba  del  ala  del  techo 
de  ñipa  amarrada  á  las  baratijas. — v. 
Poner  ó  amarrar  dicha  caña. 


124 


GA 


Gatang.  s.  Tres  cuartos  chicos. — Porción 
ó  pedazo  de  sal  bisaya,  y  lo  que  se  vende, 
compra  ó  trueca  por  menudo  y  corto  pre- 
cio.— Suele  darse  también  este  nombre  á 
todo  aquello  cuyo  valor  no  llega  á  un 
cuartillo.  Usa  cagatang.  Tres  cuartos. 

Gatao.  v.  Flotar,  mantenerse  sobre  el  agua. 
— Sobresalir  raices  de  árboles  y  otras 
plantas. 

Gatas,  s.  Leche  de  toda  hembra. — v.  Or- 
deñar. 

Gatasatl.  adj.  Hembra  lechera,  que  tiene 
cría — s.  Pescado  así  llamado;  sus  púas  son 
ponzoñosas. 

Gatud.  s.  Bulto  grande  de  cualquier  cosa. 
— v.  Abultar,  hacer  bulto  una  cosa. 

Gatud  gatud.  adj.  Cosa  escabrosa,  con 
altos  y  bajos. 

GatUS.  adj.  Ciento.  Usa  cagatos.  Cien, 
ciento,  un  ciento. 

Gatusan.  s.  Culebra  venenosa  así  llamada. 
— Palay  así  llamado. — Árbol  como  na- 
ranjo, así  llamado. 

Gaua.  (Cagauahan.)  s.  Lazo  ó  trampa. 
— Sentimiento,  pena,  pesar. — v.  Sentir, 
padecer. — Echar  de    menos  una  cosa. 

Gauac.  v.  Rasgar  ó  abrir  las  tripas. 

Gauad.  v.  Poner  ó  tomar  plato  ú  otra  cosa 
del  vasar.  Alcanzar,  sacar,  coger  ó  quitar 
lo  que  está  en  parte  alta  y  ponerlo  en 
parte  baja.  Alcanzar  la  lanza,  ó  echar 
mano  de  ella.  Rescatar  lo  empeñado. 

Gauas.  adu.  1.  Fuera,  afuera,  excepto, 
exento. — v.  Estar  algo  ó  alguno  excep- 
tuado, exento,  privilegiado,  fuera  de  la 
ley  común  ó  general;  eximir  á  uno  del 
premio  ó  castigo;  estar  uno  libre  de  la 
culpa  de  otro. — Librar,  sacar  á  uno  de 
un  trabajo,  mal  ó  peligro.  Sacar,  echar 
fuera  alguna  cosa.  Gauas  na  acó.  Ya  es- 
toy fuera,  ya  estoy  libre.  Anac  sa  gauas. 
Hijo  espurio,  bastardo,  ilegítimo.  Guina- 
uas  si  Maria  san  sala  nga  panorondon. 
María  fué  exceptuada  del  pecado  original. 
Gaoson  mo  acó  san  cacurian.  Líbrame 
del  peligro.  Pangaoson  mo  cami  san  ca- 
rautan.  Líbranos  de  mal. 

Gauat.  v.  Indignarse,  estar  quejoso,  que- 
jarse de  uno,  murmurar. 

Gauay,  gauay  gauay.  s.  Raíz  así 
llamada;  se  come.  Es  muy  común  en  Sa- 
mar, donde  suele  cultivarse  para  alimen- 
to, especialmente  en  tiempo  de  carestía. 
Planta  silvestre,  cuyas  hojas  se  parecen 
á  las  de  gauay. 

Gaud.  v.  Atar,  amarrar.  Iguingaud  nira  an 
macauat  san  paghampaca  sa  iya.  Amar- 
raron al  ladrón  cuando  le  azotaron. 


GAGO 

Gáud.  s.  Broza  ó  maleza  que  arrastran  los 
ríos. 

Gaugao.  t>.  Meter  dedos  ó  mano  en  agua, 
y  moverla  de  una  á  otra  parte. 

Gaui.  v.  Atraer;  virar  ó  traer  hacia  sí  al- 
guna cosa  sin  sacarla  del  lugar  donde 
está. — s.  Hábito,  costumbre,  genio,  moda. 

Gauid.  v.  Amarrar  pabellón  ó  cosa  se- 
mejante.— Encorvar,  torcer. — Cortar  al 
sesgo. 

Gauil.  s.  Atar,  amarrar.— i-.  Atadero, 
vencejo. 

Gauing.  v.  Coger,  agarrar  por  el  borde 
alguna  vasija. 

Gautn.  v.  Apercibirse,  prevenirse,  pre- 
pararse. 

Gaung.  s.  Rama  de  árbol  cortado  ó  caído. 

Gauong.  v.  Meter  mano  ó  dedo  en  agu- 
jero. Meter  mucho  el  dedo  pulgar  en  el 
plato  para  asirlo  bien. 

Gaup.  v.  Sospechar,  tener  noticia. 

Gay  gay.  v.  Disponer.—  s.  Disposición. — 
v.    Amenazar. — s.    Amenaza. — v.  Diferir. 

Gaya.  v.  Amar,  estimar. — Detener,  entre- 
tener, diferir  la  paga  dando  alguna  co- 
silla. 

Gayado,  adj.  Persona  bien  vestida. 

Gayom.  v.  Abarcar. 

Gayón,  adj.  Cosa  hermosa,  vistosa,  bien 
dispuesta. — v.  Hermosear.  Magayon  nga 
bata.  Niño  hermoso.  Nacagayon  an  sab- 
ong.    Hermosean  los  adornos. 

Gayong.  s.  Remo  largo  con  pala  en  la 
punta. — v.   Remar  con  el  mismo- 

Gayop.  v.  Favorecer;  defender. — Disimular. 

Gayud.  adv.  Verdaderamente,  de  cierto, 
de  seguro,  de  veras.  Se  hace  también 
verbo  con  esta  raíz. 

GO 

Goa.  adv.  1.  Fuera,  afuera,  —v.  Estar, 
echar,  salir  fuera.  Aadto  sa  goa.  Está 
fuera.  Nacada  sa  goa.  Estaba  fuera.  Pi- 
nagogoa  i  ni  san  capitán.  Manda  el  capi- 
tán echar  esto  fuera.  Guinoa  acó.  Salí 
fuera. 

Goac.  v.  Agrietarse,  rajarse,  abrirse  la 
tierra. —  s.  Grieta,  abertura. 

Goang.  adj.  Cosa  hueca. — s.  Hueco.  Baga 
goang  an  imo  oló.  Parece  que  está  hue- 
ca tu  cabeza. 

GobOC.  v.  Concurrir,  reunirse,  juntarse  la 
gente. — s.  Gordura  en  el  interior  de  los 
animales. 

GobOt.  v.  Enmarañar,  enredar,  revolver, 
descomponer,  desordenar.  Intrincar,  con- 
fundir, ofuscar,  turbar,  alarmar,  alborotar. 


GO 

Goboy.  v.  Reunirse  la  gente  para  ver 
alguna  cosa. 

GOCO.  v.  Encogerse  de  cuerpo,  encor- 
varse, inclinarse.— #4?'.  Cosa  rota, .  que- 
brantada. 

Gocod.    v.    Seguir,  ir  al  alcance  de    uno. 

GoCOd  san  bugay.  s.  La  parte  del  dote 
que  se  ha  de  cobrar  en  otro  lugar. 

Gocoy.  s.  Cangrejo  pequeño  así  llamado; 
se  come. 

Gogo.  s.  Sarta  de  cascaras  de  coco  con  la 
que  hacen  ruido  para  que  los  peces  se 
acerquen  á  la  embarcación. — v.  Hacer 
ruido  con  dichas  cascaras.— s.  Raíz  que 
usan  los  bisayas  para  frotarse  el  cuerpo 
cuando  se  bañan. 

GogOtlgatl.  s.  (C)  Nuca,  testuz.  En  Bo- 
rongan  llaman  tingdol. 

Gobit.  v.  Señalar  con  pluma  ú  otra  cosa; 
escribir,  hacer  letras;  imprimir. — s.  Letra, 
señal.  Igohit  mo  sa  padrón  an  ngaran  co. 
Escribe  mi  nombre  en  el  padrón.  Ini  nga 
diccionario  guinohitan  sa  imprenta  ni  San- 
tos y  Bernal.  Este  Diccionario  fué  impre- 
so en  la  imprenta  de  Santos  y  Bernal. 

Goho.  v.  Agujerear. — s.  Agujero,  hueco, 
concavidad;  ojal  de  pantalón,  camisa,  etc. 
Nagoho  an  sacaya'n.  Tiene,  ó  está  agu- 
jereada la  embarcación.  Daco  an  goho. 
Es  grande  el  agujero. 

Gohud.  adj.  Desmedrado,  que  va  á  me- 
nos, menor  en.  .  .  .— v.  Gastar  la  herra- 
mienta en  la  piedra  de  afilar.  Gohud  ná 
an  imo  calo.  Ya  va  á  menos  tu  sombrero. 
Guinohuran  caopay  an  cañan  Luis  gun- 
ting.  Las  tijeras  de  Luis  han  sido  muy 
gastadas  en  la  piedra  de  afilar. 

Goib.  v.  Romper  camisa  ó  cosa  semejante. 
— Hacer   lonjas  ó  tajadas  de  carne,  etc. 

Golgog.  adj.  Elojo,  que  no  alcanza  á  los 
que  van  delante. — v.  Apretar  á  uno,  fa- 
tigarle,   perseguirle. 

Golo.  v.  Asir,  agarrar,  coger  á  uno;  to- 
mar á  uno  de  la  mano  ó  brazo.  Igolo 
mo  si  Antonio,  cay  buta  sia.  Toma  de  la 
mano  ó  del  brazo  á  Antonio,  porque  está 
ciego. 

Golong.  v.  Enmarañar,  enredar  unas  cosas 
con  otras.—  adj.  Enmarañado,  enredado. 

Gomgom.  s-  Especie  de  rana  grande;  se 
come. 

Gomo.  v.  Apretar  éntrelas  manos;  amasar. 

Gomoc.  v.  Embrollar,  confundir  ó  mezclar 
unas  cosas  con  otras. — adj.  Embrollado, 
confundido,  confuso. 

Gomol.  v.    Apretar  con  la  mano  ó  puño. 

Gomon.  v.  Apropiarse  lo  ajeno.— Agarrar 
ó  coger  bien. — adj.  Abacá  desperdiciada, 
jó 


GO 


125 


ó  que  sobra  de  hacer  cordel  ú  otra  cosa. 
— vid.  Gomoc. 

Gomos,  v.  Cerrar  la  mano;  apretar  entre 
las  manos. 

Gomot.  s.  Hueco,  espacio  ó  paso  que 
deja  la  maleza  ó  enredaderas  que  trepan 
por  los  árboles,  formando  una  especie 
de  emparrado. 

Gong  gong.  v.  Tener  ó  llevar  descom- 
puesto el  cabello.  ¿Ano  an  imo  intitina- 
ua? — Cay  nagonggong  ca.  ¿De  qué  te 
ríes?  Porque  llevas  el  cabello  descom- 
puesto.— adj.    Desgreñado. 

GongCOy.   v.    Inclinarse. — adj.  Inclinado. 

Gongo,  s.  Agujero,  concavidad. — adj.  In- 
trincado, enredado,  enmarañado. 

Gongob.  adj.  Cosa  mellada. 

Gonit.  v.  Mesar,  remesar,  repelar,  agarrar 
y  tirar  del  cabello  ó  barba-  Si  Jesucristo, 
an  aton  diosnon  nga  Manunubus,  guino- 
nitan  san  mga  judíos.  Los  judíos  mesa- 
ron los  cabellos  á  Jesucristo,  Nuestro  Di- 
vino Redentor. 

Gono.  s.  Pescado  así  llamado;  se  come. — 
v.  Coger  los  lanzones  del  árbol. 

Gon-ob.  v.  Hundirse  de  repente. — Caer  ó 
ir  á  menos. — Caerse  redondo. — Retumbar 
la  tierra. — s.  Ruido  de  lo  que  se  cae  ó 
quiebra.  Nahagon-ob  na  an  cadato,  an 
caisug,  an  cadasigan  ni  Juan.  Juan  ha 
ido  á  menos  en  poder,  en  bravura,  en 
vanidad.  Nahagon-ob  an  tuna,  an  balay. 
Se  hundió  la  tierra,  la  casa.  Ibus  acó 
hagon-ob  sa  hagna.  Por  poco  me  atollo 
en  el  terreno  fangoso. 

Gonot.  s.  Eilamento,  fibra  de  las  palmas, 
plantas,  etc. 

Gonoton,  gonotan.  adj.  Fibroso,  que 
tiene  muchas  fibras. 

Gonting.  s.  Tijeras.— v.  Cortar  con  tije- 
ras, esquilar.  Maopay  paggontingan  an 
dila  sa  mga  paralibac  Ojalá  que  á  los  mur- 
muradores se  les  cortara  la  lengua  con 
unas  tijeras. 

GOO.  v.  Disminuirse,  deshacerse,  perderse. 

Goob.  s.  Creciente  grande  en  las  mareas 
vivas. — v.  Henchir,  llenar. — adj.  Henchi- 
do, lleno. — s.  Vocerío,  ruido,  murmullo. 
Aguacero   fuerte  y  tiempo  oscuro. 

GOOC.  s.  Árbol  de  coco  que  crece  en  el 
agua. 

Good.  s.  Especie  de  lepra  contagiosa  y 
pestífera.  Padecer  dicha  enfermedad. 

Gool.  v.  Cansarse,  fatigarse;  sentir  dolor. 
— s.  Cansancio,  fatiga;  dolor. 

Goom.  v.  Cerrar,  amarrar  la  boca;  tener 
algo  en  la  boca  cerrada.  Cerrar  la  bolsa 
atándola.    Atar    lo   que  ha  de  ajustar  y 


í2fj 


GO 


quedar  unido;  atar  ó  amarrar  lo  roto 
para  que  no  se  aumente. 

GOOII.  v.  Embargar,  tomar  prenda. — s. 
PZmbargo,  prenda  que  se  toma  en  fianza. 

Ooong.  v.  Meter  con  la  mano  alguna  cosa 
en  cajón  ó  agujero;  meter  la  mano  en 
cajón,  agujero,  ó  cosa  semejante- 

GOOS.  v.  Atar,  amarrar  con  bejuco  las  ñi- 
pas al  techar;  atar,  amarrar  madero  ú 
otra  cosa.— s.  Bejuco,  ó  lo  que  se  usa 
para  amarrar. — Especie  de  asma  ó  enfer- 
medad de  pecho. — v.  Padecer  dicha  en- 
fermedad. 

Goot.  v.  Penetrar  arma.  Encallar.  Nagoot 
an  bangeao.  Penetró  la  lanza.  Nagoot  án 
sacayan.  Encalló  la  embarcación. 

Gopas.  v.  Agostarse,  secarse  las  plantas; 
ponerse  lacias  las  hojas.— -i-.  Corazón  ó 
interior  de  la  palma. 

Gopls.  s.  Vencejo,  ligadura,  amarradura. 
— v.    Atar,  amarrar. 

GopOC.  v.  Abollar. 

Gopóng.  s.  Gracioso. — v.  Hacer  el  gra- 
cioso. 

Gopong.  v.  Atolondrarse,  aturdirse.  San 
pagquita  lá  sa  imo  baihon,  nagopong 
acó.    Sólo  con  verte  la  cara,   me  aturdo. 

Gopot.  s.  Refuerzo  ó  ribete  de  bejuco  ú 
otra  cosa. — v.  Ribetear. 

Gopud.  v.  Humillarse,  abatirse,  anonadarse. 

Goput.  v.  Cortar  las  ramas  á  los  árboles 
caídos. 

Gorib.  v.  Cortar  la  orilla  de  la  tela;  qui- 
tar el  canto  de  'tabla,  madero  ó  cosa 
semejante. 

GoHng  goting.  v.  Sobresalir  las  venas 
del  cuerpo. — adj.  Madero  con  muchas 
incisiones  ó  cortaduras. 

Goro.  v.  Cortar  la  mujer  lo  más  largo 
del  cabello  de  su  cabeza;  cortar  caña, 
madero,  etc.  Rechinar  los  dientes. — s. 
Cada  uno  de  los  granos  de  la  espiga  del 
palay. 

Goro  goro.  s.  Ruido,  murmullo  de  gente. — 
v .  Hablar  entre  dientes  ó  bajo. — s.  Rumor, 
hablilla,  habladuría,  runrún. 

Gorob.  v.  Rozar,  cortar  sin  dar  golpe. — s. 
Lanzadera. 

Goroban.   s.  Pescado  así  llamado. 

Goroc.  v.  Hincharse  cuerpo  muerto;  cre- 
cer la  tierra  por  causa  de  las  raices  de 
las  plantas. 

Gorodótl.   adj.   Leproso. 

Goro  godo.  s.  Distancia  de  un  nudo  á 
otro  en  la  caña,  ó  cosa  semejante. 

Gorogudti.  adj.  (De  guti).  Cosa  pequeña; 
pequeñito,  pequeñita. 


do 

Goro ITIUS.  v.  Apretar  con  la  mano  ó  pu- 
ño. Arrugar  ropa,  papel,  etc. 

Gorong  gorong.  s.  Cascabel. — v.  Tocar 
el  cascabel. — s.  Eigura  de  cascabel. — Hor- 
quilla hecha  de  varios  maderos  ó  cañas, 
cruzados  en  la  parte  de  arriba. — v.  Poner 
maderos  ó  cañas  en   forma  de  horquilla. 

Gorot.  s.  Lonja  ó  pedazo  de  carne  ú  otra 
cosa. — v.  Dividir  en  pedazos  carne,  pes- 
cado  ú  otra  cosa. 

Gorot  gorot.  s.  Señal  en  tabla,  hecha 
con  cuchillo  ú  otra  cosa. 

Gorud  gotud.  s.  Repecho,  montecito  de 
tierra. 

Gorug.  adj.  Cosa  hinchada,  esponjada, 
sobresaliente. 

Gortim.  v.  Señalar,  hacer  señal,  raspando 
con  algún  instrumento  en  tabla  ú  otra 
parte.  Señalar  lo  que  se  teje. — s.  Las 
mismas  señales. 

Gorot-mun.  adj.  (De  gotutn).  Hambrien- 
to, que  padece  hambre. 

GosmOC.  v.  Apretar,  comprimir  con  el 
puño  una  cosa  para  romperla  ó  deshacerla. 

GOSOC.  s.  Costilla. —  Ligazón  de  embarca- 
ción. Varilla  de  paraguas. — v.  Poner 
ligazones  á  la  embarcación;  poner  vari- 
llas á  los  paraguas.  Nabari  an  gosoc 
co  nga  usa.  Se  me  ha  roto  una  costilla. 
Pangosocan  an  sacayán  ta.  Pongamos 
ligazones  á  nuestra  embarcación. 

Gosocatl.  s.  Árbol  grande  así  llamado. 

Got  got.  v.  Cortar,  refregando  el  instrumen- 
to sobre  lo  que  se  corta.  Rozar,  estregar, 
ludir  una  caña  con  otra  para  sacar  fuego. 
— Cortar  en  pedazos  la  carne  ó  pescado. 
— s.   Pedazo  de  carne  ó  pescado. 

GotO.  s.  Piedras  grandes  en  los  arrecifes, 
separadas  ó  sueltas. — -v.  Quebrarse,  rom- 
perse una  cosa. 

Gotob  gotob.  v.  Refunfuñar,  murmurar 
entre  dientes. 

Gotoc.  s.  (C)  Espalda,  lomo. 

GotOC  gOtOC.  v.  Hincharse  ó  crecer  en 
volumen  lo  mojado. 

Gotomun.  adj.  Hambriento,  que  con  fre- 
cuencia tiene  hambre. 

Gotong.  s.  Excremento  humano. — adj.  Co- 
sa hinchada,  abultada. — v.  Hincharse, 
abultar. 

GotOS.  v .  Consumirse  algún  miembro  del 
cuerpo,  ó  quedar  más  delgado  y  de  me- 
nor volumen. — s.  E!  mismo  miembro  en 
tal  estado.  Cagot-san. — s.  Moldura  pro- 
funda ó  bastante  honda  en  madera  ú  otra 
cosa. — v.  Dividir,  cortar  los  árboles  caí- 
dos en  tierra. 

Gouad«-¿/.  Remover  Ja  tierra  y  hacer  hoyo. 


GOGU 

Goyo.  adj.  Cosa  inclinada. — v.  Inclinar,  in- 
clinarse la  voluntad  á  una  cosa.  Deter- 
minarse. 

Goyogoyo.  v.  Inclinarse,  agacharse  como 
el  que  se  oculta  ó  teme. 

Goyoc.  v.  Hacer  cosquillas. 

Goyod.  v.  Tirar  ó  llevar  á  uno  del  brazo. 

GU 

Gliad.  v.  Herir;  clavarse  lanza,  palo  ó  cosa 
que  se  tira. — Hacer  hoyos  en  tierra  con 
cosa  aguda.  Guinuaran  san  juez  an  acón 
bactin.  El  juez  ha  herido  mi  puerco. — s. 
Estaca  pafa  hacer  hoyo  removiendo  la 
tierra. — v.  Hacer  hoyo  removiendo  la 
tierra. 

Guait.  s.    Labio  de  persona. 

Glial.  v.  Hacer  hoyo  removiendo  la  tierra, 
para  plantar  gauay. — s.  El  mismo  hoyo 
así  hecho. 

Guao.  v.  Asomarse  á  ventana  ó  cosa  se- 
mejante. 

Gliaoc.  s.  Pescado  de  agua  dulce;  se  come. 

Guardábanos,  s.  Arbusto  así  llamado;  su 
fruta  tiene  muchos  pinchos,  y  es  co- 
mestible. 

Guat.  v.  Apalancar  una  cosa  para  alzarla 
ó  moverla  de  donde  está;  hacer  hoyo  en 
tierra  para  apalancar  alguna  cosa,  ó  p>ara 
plantarla. — s.  Pedazo,  tronco  de  árbol  en 
río,  traido  por  la  avenida.  Diri  quita  maca- 
casaug  san  bote  in  diri  guatun  sa  ilarum. 
No  podremos  arrastrar  el  bote  si  no  se 
apalanca  por  abajo. 

Gllba.  s.  Selva,  interior  de  los  montes. — 
Terreno. — v.  Talar,  desmontar.  Soho  nga 
guba.  Terreno  inculto.  Aádto  siya  sa  guba. 
Está  en  los  montes.  Si  Pedro  an  nag  guba 
sin  i  nga  tuna.  Pedro  ha  desmontado  esta 
tierra. 

Gllbá.  v.  Arruinarse,  caerse,  desplomarse, 
destrozarse  edificio  ó  cosa  semejante.  Na- 
gubá  an  balay.  Se  arruinó  la  casa.  Pina- 
pag  gugubá  san  capitán  an  mga  cabalayan 
nga  mag  raut  na.  Manda  el  capitán  %des- 
truir  las  casas  que  están  en  mal  estado. 

Gubatlg.  v.  Desafiar  para  pelear  cuerpo  á 
cuerpo. 

Gubat.  v.  Guerrear,  combatir,  hostilizar. — 
s.  Guerra,  combate,  pugna.  Guingubat 
camí  cagabi  ni  Pedro.  Anoche  nos  hosti- 
lizó   Pedro. 

Gubitl.  v.  Agarrar  al  que  se  va  á  escapar. 

Gubohub.  v.  Retumbar,  estallar.— s.  Re- 
tumbo, estallido. 

Gubuy.  v.  Agarrar,  coger;  agarrarse  de  las 
manos  los  amigos,  los  que  bailan,  etc. 


GU 


127 


Gucas,  v.  Quitar  la  ñipa  vieja  del  techo. — 
adj.  Ñipa  vieja  y  usada. 

Gucat.  v.  Coger,  arrancar  raices. 

Gu'cu.  v.  Reirse. 

Gud.  adv.  asev.  Ciertamente. 

Gudham.  adj.  Áspero,  penoso,  que  causa 
comezón,  que  da  pena  ó  inquietud. — s. 
Tribulación,  aflicción;  escrúpulo,  remordi- 
miento. 

Gudla.  s.  Entretenimiento,  diversión. — v. 
Entretener,  divertirse  para  hacer  menos 
molesta  y  más  llevadera  una  cosa. 

Gugma.  s.  Amor,  cariño,  afecto. — v.  Amar. 
Uaray  acó  gugma  sa  acón  igeasitauo.  No 
tengo  amor  á  mi  prójimo.  Nagugma  acó 
sa  Dios.  Amo  á  Dios. 

Gugtas.  v.  Romper,  quebrar.— Desma- 
yarse. 

Guha.  s.  Pedazo  ó  tubérculo  de  ubi  para 
plantar. 

Guhab.  s.  Hueco,  agujero.— v.  Agujerear. 

Guhad.  v.  Hacer  corte  de  maderas,  ir  al 
monte  por  leña  ó  maderos. — s.  Madera 
ó  leña  cortada. 

Guhatlg.  s.  Rendija,  rotura,  abertura, 
unión  entre  tabla  y  tabla,  caña  y  caña,  ó 
cosas  semejantes. — v.  Haber  ó  tener  ren- 
dija, rotura  ó  abertura. 

Guhap.  s.  Comezón,  picazón. — v.  Sentir 
comezón  ó  picazón. 

Guhub.  v.  Retumbar,  resonar  mucho  ó 
hacer  grande  ruido  ó  estruendo  una  cosa. 
Cadam-an  dao  nga  tauo,  cay  naguhub 
inin  banua.  Mucha  debe  de  ser  la  gente, 
porque  se  siente  mucho  ruido  en  esta 
tierra. 

Guiaba  Portillo,  boquerón,  agujero.— v. 
Abrir  portillo,  boquerón  ó  agujero. 

Guialim.  v.  Compadecerse. 

Guiang.  adj.  Cosa  ancha  de  un  lado  y  es- 
trecha de  otro.— s.  Señal,  marca.— v.  Se- 
ñal ó  poner  señal.— Cortar  la  oreja  un 
poco  á  los  puercos  ú  otros  animales. 

Guiao.  s.  Insecto  así  llamado,  hermoso  y 
resplandeciente. 

Guiat.  v.  Crujir  el  techo  ú  otra  cosa. 

Guiaut.  v.  Enojarse.— Aborrecer. 

Guibang.  s.  Mella,  raja.— Mellar,  rajarse 
tabla  ú  otra  cosa. 

Guibay.  s.  Lonja,  tajada  gruesa  de  carne, 
tocino  ú  otra  cosa. — Dividir  en  tajadas. — 
Abejón  así  llamado. 

Guibay  guibay.  adj.  Cosa  destrozada,  ras- 
gada en  pedazos. — v.  Desgarrar,  rasgar, 

*     despedazar. 

GuibO.  s.  Escoba  de  ramitás  para  barrer 
sementera. — v.  Hacer  dicha  escoba;  bar- 
rer con   ella. 


128  gü 

Guibuang.  v.  Desaguar  un  río  en  otro— 
Navegar  por  la  bocana  del  mismo— De- 
sembocar un  río  en  otro. 
Guibuasgan.  s.  Desembocadura  de  un  río 
en  otro.— Sitio  ó  terreno  cercano  á  dicha 
desembocadura. 
Guical.  adj.  Áspero,  dificultoso. 
Guican.  adv.   Después,  después  que— De 

donde.— Desde. 
Guican.  v.  Salir,   partir  de  un  punto— s. 
Descendencia,  generación.  ¿San-o  ca  gui- 
can?  ¿Cuándo   vas  á    salir?    Ambut    cun 
maguican  acó  búas.  No  sé  si  podré  salir 
mañana.  Guinican  ná  siya.  Ya  ha  salido 
Pagmguicnun   co  an  despacho.    Mandaré 
salir  al  despacho.    Pinaguican  ná  an  mga 
*a"°-  He,mandado  ya  salir  á  ,a  gente. 
Guidadaelan.   ,.  (De  dael).  Horizonte 
donde  parece  que  se  une  el  cielo  con  la 
tierra  ó  mar. 
Guidhab.  adj.  Cosa  que  causa  comezón— 

v.    lener  ó  sentir  comezón. 
Guidhang.  v.  Acostarse,  ó  echarse  sin  cu- 
brirse—Andar ó  caminar  de  mala  manera 
Guiguiloay.  v.  Romper  en  pedazos  ó  re- 
tazos.—  adj.    Cosa  rota,  hecha  pedazos  ó 
retazos. 
Guiña,   s.  Aberturas,  divisiones,  en  hojas 
fruta,  dedos  y  cosa  semejante. 
•      Glliha  guiña,  s.  Aberturas,  divisiones  en 
hojas,  fruta,  dedos  y  cosa  semejante. 
Guihap.  adv.  Siempre. 
Guihapon.  adv.  Siempre. 
Guihay.  s.  Vena  principal  de  las  hojas  de 
mpa  y  otras  semejantes,  y  con  dichas  ve 

n,HahiJlmpÍáod°laS  anteS>  sc  hacen  csc^as. 

Guihit.  v.  Hacer  ollas  ó  cosa  semejante 
—s.  i  rapo  con  que  el  alfarero  forma  y 
a  isa  la  boca  y  labio  de  la  vasija 

r >   tu       V\  LimPiar  ó  q^tar  la  yerba. 

Gu  ho  guiho.  v.  Mover,  menear. 

Guihuc.  v.  Mover,  menear. 

Güila  güila,  v.  Brillar,  resplandecer—  s 
Brillo— adj.  Cosa  brillante,  resplande- 
ciente.— s.  Especie  de  azufre  que  se  en- 
cuentra entre  tierra  blanca  que  hay  en  el 
no  Guinborongani  del  pueblo  de  Boro- 
ngan. 

Guilalo.  s.  Embarcación  chata  y  sin  quilla, 

como  los  paraos  de  Manila. 
Guilang  guilang.  v.  Brillar,  resplandecer- 

adj.  Brillante,  resplandeciente. 
Guil-at^   adj.  Cosa  opaca.-*.  Ser   opaca 

alguna  cosa. 
Guilayon.  adv.  t.  Luego,  al  momento,  al 

punto,  inmediatamente. 
Guilayon    layon.  adv.  t.    Luego,  al  mo- 
mento, al  punto,  inmediatamente. 


GU 


Guilcup.    m.  adv.  En  derredor,    en  todas 

partes. 
Guili  guili.  v.  Brillar,  resplandecer— adj 

brillante,   resplandeciente. 
Guilibut.  m.  adj.  En  derredor;  en  contorno. 
Guilid.  s.   Lado,  costado. 
Guilio.  m.  adv.    En  todo,  todo.   Nasamad 
guillo  an  lauas  niya.  Todo  su  cuerpo  es- 
taba herido— Junto  á...  cerca  de... 
Ouilo.  s.    Escozor,    picazón—  v.  Escocer 

picar. 
Guimamadlusi.  adj.  sup.  (De  madlus). 
Viento  fortísimo,  muy  duro. 

Guimamahali.  adj.  sup.   (De  mahal). 

Preciosísimo,  hermosísimo. 
Guimalilinaoi.    adj.  sup.  (De  Hnao).  Se- 
renísimo,  muy  pacífico. 

Guimamahigugmauni.  adj.  sup.  (De  hi- 

gugma).  Amantísimo,  el  más  amante 
Guimamarauti.  adj.  sup.  (De  maraut). 

Malísimo,  muy  perverso. 

Guimananamiti.  adj  sup.  (De  namit). 

Sabrosísimo,  dulcísimo,  suavísimo. 
Guímang.  adj.  Agua  hedionda,  mala. 
OUímao.  v.  Aparecer,  descubrirse  alguna 

cosa.  & 

Guimapapaíti.  adj.  sup.  (De  pait).  Amar 

guísimo. 

Guimatatahumi.  adj.  sup.  (De  tahúm). 

Bellísimo,  hermosísimo. 
Guimatam-isi.   adj.  sup.  (De  tam-is). 

Dulcísimo. 

Guimbal.  s.  Tambor,  tamboril  — ¿,  To 
carie. 

Guimoot.  v.  Ofuscarse,  perturbarse. 

Guimoya.  v.  Volver  en  sí  uno 

Gllimpit.  v.   Coger  con  tenazas  ó  tijeras. 

UUimsat.  v.  Correrse,  avergonzarse  aquel 
de  quien  se  burlan. 

Guimuot.  v.  Cortar,  hacer  pedazos,  desme- 
nuzar. 

Guinalonan.  adj.  Carmen,  escapulario  ó 
cosa  semejante,  con  lentejuelas  y  adornos. 

Guinamitan.  s.  (De  gamit).  Bienes,  alha- 
jas, utensilios,  todo  objeto  que  sirve  para 
el  uso  común  y  manual. 

Guinaquit.  *.  Gargantilla,  ó  sarta  de  oro. 

Guinatus.  adj.  Palay  que  se  cosecha  á 
los  cien  días  de  sembrado,  poco  más  ó 
menos. 

Guincadongcoan.  s.  (De  dongeo).  Con 
fluencia,  ó  paraje  donde  confluyen  dos  ó 
más  ríos  ó  riachuelos. 

Guincasimaran.  s.  (De  simad).  Con- 
fluencia, ó  paraje  donde  confluyen  dos  ó 
más  caminos. 

Guindal,  v.  Temer,  recelar,  estar  con  cui 


GU 

dado   por   alguna  cosa. — Sentir   desazón 
ú  otra  cosa. 

Gllinday.  v.  Provocar,  incitar,  irritar. 

Guindoc.  v.   Unirse,  reunirse. 

Guingahao.  adv.  m.  También,  asimismo. 
—  adj.   Lo  mismo,  la  misma. 

Guitlgao.  s.  Pescado  así  llamado. 

Gllitlgas.  v.  Destrozarse,  deslustrarse  una 
cosa  con  el  uso. — Levantarse  postilla  ó 
roncha. 

Guingi.  v.  Desquijarar. — Despedazar  ó 
desgajar  la  fruta  al  cogerla  del  árbol. 

Guinhadiatl.  s.  (De  hadi).  Reino,  im- 
perio. 

Guinhaopan.  s.  (De  haop).  Señor,  que 
tiene  dominio  sobre  algunos;  cabeza  de  ba- 
rangay,  cobrador  del  real  tributo. — v .  Ser 
cabeza  de  barangay.  Nagguinhaopan  acó 
sin  tolo  catuig.  He  sido  cabeza  tres  años. 

Gllinhaua.  v.  Respirar,  resollar,  vivir. — s. 
Repiración,  resuello. — Seno,  cavidad  del 
pecho;  estómago. — Vientre  materno. 

Guinhop-tan.  adj.  (De  hopot).  Prohijado, 
prohijada,  hijastro,  hijastra,  adoptado, 
adoptada. 

Guinicanan.  s.  (De  guican).  Principio; 
raíz. — Ascendencia,  prosapia,  estirpe. — 
com.  Ascendiente. 

Guitlid.  v.  Vestirse  bien. — adj.  Bien  ves- 
tido y  compuesto. 

Gllining.  s.  Tinaja  así   llamada. 

Gllinit.  v.  Partir  un  pedazo  de  la  hoja  de 
tabaco. — v.  Rasgar,  romper. 

Guinlilirongan  sin  mga  tauo.  s.  (De 
lirong).  Corro  ó  cerco  que  forma  la  gen- 
te para  hablar,  ó  para  otra   cosa. 

Gllinoo.  s.  Señor,  señora,  amo,  dueño. — 
v.  Ser,  llamar  señor  ó  señora.  Panguino-o. 
Los  misterios  del  santo  Rosario,  y  ciertas 
oraciones  que  se  ofrecen  al  Señor. 

GuinpOflgOtatl.  s.  (De  pOílgOt).  Princi- 
pio, origen. 

Guinson-dan.  adj.  (C)  (De  sonud). 
Hijastro,  hijastra,  entenado,  entenada, 
hijo  ó  hija,  que  uno  de  los  contrayentes 
trae  al  matrimonio,  con  respecto  al  otro 
consorte.  En  (B  y  L)  dicen  hinablosan. 

Guinsug-dan.  s.  (De  sogud).  Principio, 

origen. 
Gllitltal.  v.  Mermar,  disminuir  la  marea  ó 

avenida. 
Guioc.  v.   Desgranar  el  palay  con  los  pies. 
Guios.    v.    Mover,  menear,  dar  vueltas  el 

dormido. 
Guiotatl.  s.  Señal,  demarcación  de  semen- 
teras y  terrenos. — v.  Hacer  ó  poner  dicha 
señal. 
Gllipac.  v.    Mellarse,  romperse  un  pedazo 


GU 


129 


de  tabla,  remo,  baloto  ó  cosa  semejante. 
— adj.  Cosa  mellada,  rota,  con  hendidura. 

Guipalauatli.  adj.  Palauan  superior  y  de 
lo  mejor. 

Guipat.  adj.  Cosa  cuadrada,  como  viga  ó 
cosa  semejante. — s.  Madero  cuadrado. — 
v.  Hacer  cuadrada  la  madera,  viga  ó  cosa 
semejante. — Guinipat.  Lo  cuadrado,  ó  de 
cuatro  esquinas  en  su  largura,  como  ma- 
dero labrado  por  cuatro  caras. 

Gllipic.  v.  Mellarse  alguna  cosa  por  golpe. 

Guipos.  adj .  Cosa  madura  y  seca. 

Guipud.  s.  Pedazo. — v.  Dividir  en  pedazos. 
Usa  ca  guipud  nga  palauan.  Un  pedazo 
de  palauan. 

Guipud  guipud.  ¿a  Dividir  en  pedazos. 

Guirang.  v.  Hender  ó  rasgar  la  oreja. 

Guiray.  adj.  Cosa  dedicada,  ofrecida,  pre- 
venida, preparada. — v.  Dedicar,  ofrecer, 
prevenir,  preparar. 

Guirham.  adj .   Cosa  que  causa  comezón. 

Guirhap.  s.  Comezón,  picazón. — v.  Tener 
ó  sentir  comezón. — adj.  Cosa  que  causa 
comezón. 

Guirígod.  v.  Porfiar;  llevar  adelante  el  in- 
tento. 

Guiri  guitic.  v.  Sentir  cosquillas. 

Guirim.  v.  Mirar  por  rendija,  ó  cosa  seme- 
jante. 

Guiring  guiring.  adj.  Cosa  abroquelada  ó 
con  dientes,  como  la  hoja  de  la  papaya, 
cardo  ó  cosa  semejante. — Cosa  que  tiene 
puntas,  como  la  sierra,  corteza  de  la 
nangca,  pina,  etc. — v.  Hacer  ó  poner  al- 
guna cosa  del  modo  dicho. 

Guiring  guiting.  adj.  Cosa  lobulada,  abro- 
quelada, que  tiene  lóbulos,  como  la  hoja 
de  la  papaya. — s.  Lóbulo,  parte  del  mar- 
gen ó  borde  de  hojas,  cálices  ó  corolas, 
separadas  de  las  demás  por  intersticios 
más  ó  menos  abiertos  y  entrantes. 

Guiris,  v.  Redondear  ó  recortar  una  cosa 
en  su  circunferencia,  con  tijeras  ó  cosa 
semejante. 

Guirlo,  guidlo.  v.  Cortar  un  pedazo  pe- 
queño, cortar  un  poco  la  oreja  al  puerco. 

Guiroc.  s.  Cosquillas. — v.  Hacer  cosquillas. 
— Caguirocan. — s.  La  parte  del  cuerpo 
donde  se  sienten  cosquillas. — adj.  Guirid- 
can. — Cosquilloso,  cosquillosa. 

Güiro  guido.  s.  Ruido  como  de  riña,  al- 
boroto ó  diversión. 

Guisad,  v.  Pisotear,  pisar  algo  con  los  pies 
como  para  ablandarlo. 

Guisao.  v.  Respetar. 

Guisl.  v.  Rasgar,  romper. 

Guising.  v.  Hender,  rasgar  ó  hacer  señal 
en  la  oreja. — adj.  Que  tiene  la  oreja  ras- 


130 

gada  ó  señalada.- 
oreja- 


GU 


Marca,  señal  en  la 


Gllisoc.  s.  Árbol  alto  y  resinoso,  de  hojas 
estrechas  y  casi  redondas;  su  madera  es 
muy  buena  y  de  mucha  duración. 
Guisum.  adj.  Cosa  agria. . 
Guit  gllit.  s.  Pájaro  así  llamado. — v.  Can- 
tar ó  chillar  dicho  pájaro. 
Gllitib.  v.  Brotar,  principiar  á  salir  lo  sem- 
brado; aparecer,  salir  los  cuernos  á  los  ani- 
males.— Romper,  rajar  un  poco  una  cosa. 
Guitic.  v.  Rajar,  abrirse  tabla  ó  cosa  seme- 
jante.— adj.  Cosa  rajada,  hendida. 
Glliuang.  adj.  Cosa  vacía,  vana,  hueca. 
Guiuanun.    adj.    Agua  salobre  por  mez- 
clarse con  la  del  mar,  aunque  sea  dulce 
en  su  nacimiento. 
Guiuay.  s.  Lonja,  tajada  larga  de  carne  ú 

otra  cosa. 
Guiuod.  s.  Rabadilla. 

Gulaman.  s.  Yerba  que  se  cria  á  la  ori- 
lla   de    la    mar  en  los  bajos;  la  cual  es 
ramosa,    redonda,    trasparente  y  quebra- 
diza; tiene  muchos  pezones  donde  oculta 
la    semilla.     Con  ella  se  hace  dulce,  co- 
ciéndola  y    poniendo  azúcar  ó  calamay, 
el  cual  es  muy  resbaladizo,    trasparente 
y    quebradizo,  y  tiene  el  mismo  nombre. 
Glllgul.    s.    Trozo    ó  pedazo  de  carne    ú 
otra  cosa. — v-   Dividir,  ó  hacer  trozos  ó 
pedazos  carne  ú  otra  cosa. 
Guliat.   v.  Vocear,  gritar;  llamar  á  voces. 
Guling  guling.  s.  Algazara,  vocerío.—  v. 

Vocear,  gritar. 
Gulinit.  v.    Arrancar    ó  sacar  á  lo  largo 
la   estopa  del  coco. — s.  El  mismo  bono- 
te  así  sacado. 
Guio  guio.  v.    Señalar  la  parte  por  don- 
de se  ha  de  cortar  una  cosa. 
Guluc.  s.  Cosquillas. 

Guma.   s.     Desperdicio  del  buyo  después 
de  mascado.  Ádton  nahatutura  san   pag- 
mama,  cún  human  ná  pagsamsama. 
Gumac.  v.  Patalear,  dar  patadas  en  el  suelo 

ú  otra  parte. 
Guiñad   gumad.  v.  Hablar  ó  pronunciar 

mal. 
Gumarao  ná  an   humay.    loe.  Plantío 
de  palay  granado  por  igual,  ó  que  ya  es- 
tá granado. 
Gumarao  nga  manipis.  loe.  Plantío  de 
palay  granado  en  parre,  y  lo  restante  sin 
granar  aún. 
Gumarao  nga  madacmol.  loe.  Plantío 

de  palay  granado  ya  casi  todo. 
Gumbay.  v.    Menguar;  disminuir;    decaer. 
Gumud  gumud.  v.  Hablar  bajo  y  como 

entre  dientes. 


GU 

Gumurudti.    adj.  (De  guti).    Cosa    pe- 
quena.  Ini  nga  cahuy  gumurudti.  Este  ár- 
bol es  pequeño. 
Guna.  v.   Limpiar  la  tierra,  quitar  la  ma- 
leza ó  yerba. — Rajarse  plato  ú  otra  cosa. 
---s.  Rotura,  rajadura  de  plato  ú  otra  cosa. 
— v.    Descubrirse,  conocerse  algún  tanto 
una  cosa. 
Gunao.  v.  Desleír,  derretir;  deshacerse  una 
cosa;  digerir.  Madalí  an  camote  magunao 
sa    tiyan.    Pronto  se  deshace    el  camote 
en  el  vientre. 
Gungab.  s.  Cueva,  caverna,  hueco. — v.  Es- 
tar   hueca  una  cosa.  Gungab  iton  cahuy. 
Está    hueco  ese  árbol.' — Cagungaban.     s. 
Cueva,  caverna,  hueco. 
Gungab.  v.    Desnarigar,  quitar  ó  amputar 

á  uno  las  narices. — adj.    Desnarigado. 
Gungas.   v.   Desnarigar,  quitar  ó  amputar 
á  uno  las  narices  ó  parte  de  ellas. — adj. 
Desnarigado. 
Gungi.  v.  Menear,    mover,  estar  rloja  una 
cosa.    Nagungi    an   ngipon  co  ngatanan, 
nageaca-gungiejungi    ngatanan  an  ngipon 
co.    Todos    mis    dientes    se  menean. — s. 
Palillos  ó    tantos    para  contar  lo  que  se 
mide,  etc. 
Gunhab.    v.   Rasgar,  romper,  agujerearse 

algo. 
Gura.  v.  Coger  mucho  pescado,  cazar  mu- 
cha caza. — Abundar. — s.  Abundancia. 
Gurab.  v.  Cortar  sin  dar  golpe.  Cortar  lo 

que  sobra. 
Guragba.  s.  Piedra  puntiaguda  de  la  mar. 

Árbol  grande  así  llamaddo. 
Guragdal.    adj.    Cosa  gruesa.— Cosa  des- 
igual. 
Gural.  v.  Hablar  por  enigmas  ó  acertijos. 
— s.  Enigma,  sentencia  oscura,  propuesta 
intrincada;  cantar  de  los  bisayas. 
Gurang.  adj.  Puerca  ya  vieja. — Hermano 

ó  hermana    mayor;   mayor  en  edad. 
Gurat.    s.    Cicatriz    de    viruela,    herida  ú 

otra   cosa. 
Guray.  adj.  Bejuco  abierto  ó  dividido,  pero 
sin    limpiar    aún. — v.    Limpiar  bejuco  ó 
enredadera. 
Guray  guray.  v.   Marchitarse,  arrugarse, 

envejecer,  ponerse  lacia  una  cosa. 
Gurú   gurú.  adj.   Cosa  áspera,  que  tiene 

altos  y  bajos  como  paño  nudoso. 

Guruc  guruc.  s.    Arreboles  en  el  cielo. 

Gurud  gutud.  s.  Prominencias  que  tienen 

algunos    árboles    en    sus    troncos. — adj. 

Cosa  desigual  ó  llena  de  asperezas. 

Gurugutuc.    v.    Sentir    cosquillas;    hacer 

cosquillas. 
Gurut.  s.    Arruga    en  el  rostro  ó  cuerpo» 


<3Ü 

— v.  Tener  arrugas  en  el  rostro  ú  otra 
parte  del  cuerpo. 

Gusa.  s.  Carne  de  una  almeja,  de  un  ca- 
marón y  cosas  semejantes. 

Gusa.  v.  Ahitar.— s.  Ahito. 

Gusatn.  v.  Menear,  mover  la  boca  ó  qui- 
jadas al  comer  ó  mascar.— Cambiar  de 
un  lado  á  otro  de  la  boca  lo  que  se  co- 
me ó  masca. 

Gusao.  v.  Saltar  los  peces  en  el  agua. — 
Salirse  uno  del  tono  cuando  canta  con 
otros. — Alborotar,  causar  alboroto. 

Gusi.  adj.  Cosa  rota,  rasgada,  despedazada. 
— v.  Romper,  rasgar. 

Gusmu.  v.  Apretar  con  los  brazos,  estre- 
char, comprimir. 

Gusod.  v.  Encogerse  la  madera. 

Guta.  s.  Agostamiento. — Agostarse,  se- 
carse las  plantas. 

Gutab.  v.  Cortar  sin  dar  golpe,  cortar  re- 
fregando. 

Gutac.  v.  Rajar;  agrietarse,  abrirse  una  cosa. 
— s.  Raja,  hendidura,  abertura,  grieta.— 
Cagutacan.  s.   Aberturas,  grietas. 

Gutang.  v<  Picar,  dividir  en  pedazos  pe- 
queños. 

Gutas.  v .    Cortar  amarradura. 


ÓV 


131 


Guti.   adj.     Cosa    pequeña,  chica,  escasa, 

poca. — v.  Disminuir,  hacer  pequeña  una 

cosa. — adv.  m.  Por  poco,  por  un  tris. 
Gutiay.  adj.    Cosa    más    pequeña,  chica, 

escasa,  poca. — v.    Disminuir,    hacer  más 

pequeña    una    cosa. — adj-     Por  poquito, 

por  un  tris. 
Gutiayay.  adj.  Cosa  muy  pequeña,  chica, 

escasa,  poca. 
Gutib.  v.  Agujerear. — s.  Agujero. 
Gutiot.    s.    Rechinamiento.— v.    Rechinar. 
Gutlab.  s.     Tijeras    grandes  de  platero  ó 

latonero. — v.  Cortar  con  ellas. 
Gutmanun.  adj.  (De  gotum).  Que  con 

frecuencia  tiene  hambre. 
Gutub.  v.  Gruñir,  refunfuñar. 
Gutuc.  adj.  Cosa  hinchada.—  v.  Hincharse. 

— Hacer  cosquillas. 
Gutung.   s.    Trozo  de  madera.— v.  Partir 

en  trozos. 
GutUS.    v.     Atajar,   atravesar  ó  acortar  el 

camino. — s.  Atajo. 
Guu.  v.  Coger  entre  los  brazos  ó  pies  á  uno. 
Guya.  adj.    Cosa    floja,    mal  atada,  poco 

firme,  s.     Carrillo,  mejilla. — v.  Cantar. 
Guyhan.    v.    Encarecer,    multiplicar;    ser 

muchos. 


H 


HA 

Habhab.  v.  Comer  de  prisa;  engullir. — Be- 
ber de  bruces. — s.  Insecto  así  llamado. 

Habábá.  s.  Puerco  de  monte;  este  es  su 
propio  nombre. 

Habábao.  adj.  Bajo,  de  poco  fondo;  cosa 
poco  honda. — v.  Haber  poco  fondo;  es- 
tar poco  honda  una  cosa. — adj.  Cosa 
poco  profunda. — v.  Ser  ó  estar  poco 
profunda   una  cosa. 

Habac.  v.  Llevar  una  cosa  en  la  falda 
ó  regazo. 

Habagat.  s.  Verano,  estío. — Oeste. — Vien- 
to oeste. 

Habagat  sa  cabarian,  habagat  sa 
SUgbo.  Sudoeste. — Viento  sudoeste,  que 
sopla  entre  el  Sur  y  Oeste. 

Habagat  sa  natondan,  habagat  sa  ca- 
londatl.  Oeste,  poniente. — Viento  oeste. 

Habal.  v-  Sentir  dolor. — s.  Enfermedad  de 
vientre  con  lombrices. — v.  Padecer  dicha 
enfermedad. 

Habalun.  adj.  Que  padece  enfermedad  de 
vientre  con  lombrices. 

Habaro.  v.  (De  baro).  Saber,    entender, 


HA 

tener  noticia.  Diri  acó  nahababaro  siton. 
No  sé  eso.  Pagaram  ca,  basi  ca  habaro. 
— Aprende  para  que  sepas.  Hababaro  ca 
onina.  Luego  lo  sabrás.  Iguinpapahabaro 
co  sa  iyo.  Os  hago  saber,  os  manifiesto. 
Igpahabaro  mo  iton  sa  capitán.  Manifies- 
ta eso  al  capitán. 

Habas,  v.  Herirse  en  la  ingle  ó  entre- 
piernas.— s.  Herida  ó  grano  en  la  ingle 
ó  entrepiernas. 

Habay  habay.  v.  Balbucear,  ó  balbucir;  no 
poder  pronunciar. 

Habla,  v.  Demandar,  quejarse  contra  uno. 

Hablag.  v.  Vagabundear,  andar  ocioso. — 
adj.  Vagabundo. 

Habloc.  adj.  Cosa  débil. 

Hablocun.  adj.  Débil. 

Hablon.  v.  Tejer. — s.  Urdimbre;  lo  que 
se  está  tejiendo. 

Hablos.  v •  Adoptar,  criar,  cuidar  al  hijas- 
tro ó  hijastra. 

Habnao.  s.  Frío. — Enfermedad  que  pro- 
viene de  frío. — adj.  Cosa  fría. — v.  Tener 
frío. 


132  HA 

Habo  habo.  v.    Trabajar  en  vano. 

Habobo.  adj.  Cosa  baja,  pequeña. — v.  Po- 
ner una     cosa  más  baja  de  lo   que  está. 

HaboCUg.  v.  (De  bOCUg).  Atravesarse 
espina,  hueso  ú  otra  cosa  en  la  garganta. 

HabOgSOC.  v.  (De  bOgSOC).  Caer  de  ca- 
beza. 

Habohab.  s.  Maleza  que  no  ha  crecido 
mucho  donde  antes  se  hizo  sementera. 
— v.  Limpiar  la  tierra  de  dicha   maleza. 

Habol.  v.  Tejer.  Naghahabol  acó.  Estoy  te- 
jiendo. 

Habón,  v.  Amontonar. — s.  Montón. — In- 
secto así  llamado. — Piojo  de  ave. 

Habón g.  s.  Sombrajo  para  defenderse  del 
sol  y  lluvia. — Presa  hecha  con  ramas  de 
•  árboles  en  los  ríos  para  que  no  se  esca- 
pe la  pesca  al  bajar  la  marea. — Estacas 
que  se  ponen  en  las  cercas  para  que  no 
entren  los  animales. — Choza  hecha  con 
ramas  de  árboles  en  la  orilla  de  los  ríos 
para  coger  peces;  enramada. — Cerrar  el 
camino,  atajar  la  caza  ó  pesca  con  esta- 
cas ó  enramada. 

Habong  habong.  v .  Hacer  enramada;  ha- 
cer sombrajo  para  defenderse  del  sol  ó 
lluvia.  Mag  hahabong  habong  acó,  cay 
acón  lamang  paontolan  sin  adlao  ngan 
sin  uran.  Haré  sombrajo  para  defender- 
me en  él  del  sol  y  de  la  lluvia. 

Haboy  haboy.  v.  Vagabundear. — Pasar 
por  delante  ó  cerca  de  una  parte. 

Habtol.  v.  Crecer;  hincharse. — Poner  de 
cualquier   manera  una  cosa. 

Habubuáy.  adj.  (De  habobo).  Cosa 
corta,  baja.  Habubuáy  nga  cahuy.  Árbol 
bajo. 

Habuc.    v.    Cavar  la  tierra  con  bolo. 

Habug.  adj.    Planta  lozana  y  crecida. 

Habuhab.  v.  Esponjar  la  tierra  para  plan- 
tar camote  ú  otra  cosa. 

Habul.  v.  (B)  Herir.— s.  Herida— adj. 
Herido.  Nahabul  acó.  Me  he  herido  Na- 
cahabul  siya  sa  acori.  Él  me  ha  herido. 
Patay  ná  an  habul.   Murió  ya  el  herido. 

Habul    habul.   s.    Insecto  así  llamado. 

Hac  hac.  v.  Hacer  ruido  con  la  boca  al 
mascar.-— Morder,  embestir;  hacer  ruido 
el  puerco  cuando  come,  ó  quiere  embes- 
tir, y  lo  mismo  el  caimán;  acometer;  re- 
soplar.— s.  Resoplido.  Hinac  hac  acó  san 
buaya,  maopay  luga  cay  san  pag  hac  hac 
niya,  layon  acó  nacadalagan.  Me  acome- 
tió el  caimán;  bueno  que  al  resoplar  él, 
en  seguida  eché  á  correr. 

Haca  haca.  v.  Hacer  ademán  .ó  gesto  al 
niño  para  que  se  ría. — >s.  Coquito,  ade- 
mán ó  gesto  que  se  hace  al  niño. 


Ha 

Hacad.  v .  Vaciar,  sacar  lo  que  está  den- 
tro de  una  parte. — Quitar  ó  sacar  las 
tripas  á  puerco,  pescado,  etc. 

Hacay.  u.  Remojar,  poner  en  remojo  semilla 
de  palay  en  petates,  ó  cosa  equivalente, 
antes  de  hacer  el  semillero. 

Hacbas.  v.  Cortar  arbustos  ó  yerbas  á 
cierta  distancia  de  sus  troncos. 

Hacbit.  v.  Coser,  cogiendo  muchas  pun- 
tadas de  una  vez;  atar,  amarrar  ñipas  ú 
otra  cosa. 

Hacbot.  s.  Brazado. — Paghacbot. — v.  Abar- 
car   con  los  brazos. 

Hacdol.  v.  Golpear,  dar  con  el  remo  en 
el  borde  de  la  embarcación. — s.  El  golpe 
que  se  da  y  ruido  que  se  hace. 

Hacgum.  s.  Puñado. — v.  Tomar  ó  coger 
á  puñados. 

Haclag.  s.  Estrecho  entre  mar  y  río.- — v. 
Pasar  por  él. 

Haclam.  v.  Acometer,  embestir,  coger, 
hacer  presa.  Ibus  an  acón  opud  mahaclam 
san  buaya,  lugaring  cay  nacasalipud  san 
lubi.  Por  poco  mi  compañero  es  cogido 
por  el  caimán;  bueno  que  pudo  ocultarse 
detrás  del  coco. 

Haclap.  s.  Cortina,  ó  cosa  equivalente. — 
v.    Cubrir    poniendo  algo  delante. 

Haclin.  v.  Trasladar,  llevar  una  cosa  á 
otra  parte. — Poner,  amontonar,  echar  una 
cosa  á  la  orilla  ó  al  rincón. 

Haclop.  s.  Emplasto. — v-  Emplastar,  po- 
ner  emplastos. 

Hactnuc.  v.  Herir;  azotar;  aporrear. 

Hacol.    adj.    Cosa  lozana,  bien  crecida. 

Hacop.  s.  Puñado;  almorzada. — v.  Tomar 
á  puñados  ó  con  las  dos  manos;  coger, 
agarrar. 

Hacot.  v.  Acarrear. — s.  Hormiga  pequeña 
así  llamada. 

Hacug.    adj     Cicatero,  miserable,  ruin. 

Hadhad.  v.  Cortar  árboles  ú  otra  cosa. 

Hadac.  s.  Licencia,  soltura,  libertad,  li- 
viandad.— 'Ser  licencioso,  suelto  en  sus 
modales,  de  mala  costumbre.  Di  mo  pa- 
hadacun  an  imo  anác  sa  maraut  nga 
gaui.  No  permitas  á  tu  hijo  la  mala  cos- 
tumbre. 

Hadang.  v.  Dar  de  comer  á  uno. — Lla- 
mar los  supersticiosos  á  los  malos  espí- 
ritus para  que  se  acerquen  á  comer  lo 
que  les  han  preparado. — Ofrecer.— s.  Ho- 
locausto, sacrificio,  ofrenda. 

Hadao  hadao.  v.  Vagabundear,  estar 
ocioso. — adj.  Vagabundo,  vago. — v.  Ex- 
hortar, animar  con  voces  y  andar  de  un 
lado  á  otro. 

Hadap.  v.  Venerar,  respetar. 


HA 

Hadas,  adj.  Cosa  que  causa  escozor;  pena 

ó  sentimiento. 
Hadi.  s.   Rey,  reina. — v.  Reinar. 
Hadianun.  adj.    Cosa  real  ó  del  rey. 
HadltlC.  v.    Temer,  atemorizarse. — s.  Te- 
mor,  miedo. 
Hadlucutl.   adj.    Temeroso,    tímido,    mie- 
doso, medroso. 
Hadoc.    v.    (C)  Temer,  atemorizarse. — s 

Temor,  miedo. 
HadoCUtl.     adj.     Temeroso,  tímido,  mié 

doso,  medroso. 
Hadong.  adj.  Modesto,    serio,  grave,    for- 
mal.—^. Ser  modesto  ó  formal. 
Hadoy  hadoy.  v.  Vagabundear.—^'.  Va- 
gabundo, vago. 
Hag  hag.  adj.   Cosa  rota,  hecha  pedazos  ó 
jirones. — v.  Romper,  hacer  pedazos  ó  jiro- 
nes alguna    cosa. 
Haga.  s.  Caracol   así  llamado. 
Hagabhab.  v.  Sonar  una  cosa  cuando  se 

toca  ó  da  en  ella. — s.  El  mismo  sonido. 
Hagac.   v.  Respirar,  tomar  aliento. 
Hagac  hac.  v.  Resoplar,  bufar.—  s.  Reso- 
plido,   bufido. 
Hagad.  v.  Contar,  referir  una  cosa- — Inci- 
tar, provocar,    desafiar,    tentar. — Ofrecer. 
— Ofrecerse,  convidarse  á  hacer  algo.  Iha- 
gad  co  sa  Dios  an  casingeasing  co.  Ofre- 
ceré á  Dios  mi  corazón.  Nahagad  an  ma- 
raut  nga  babaye.  Se  ofrece  la  mala  mujer. 
An  yaua  diri  macacapogos  daton,  nahagad 
lamang.  El  demonio  no  nos  puede  forzar, 
solamente  nos  tienta. 
Hagad  had.  v.  Rechinar,  como  cuando  se 

come  cosa  dura. 
Hagaltac.  s.  Ruido  como  de  cosa  hueca,  v. 

Sonar  cuando  se  da  en  ella. 
Hagan  hagan.  Hacer  despacio  y  de  mala 

gana  una  cosa. 
Haganas.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  una  cosa, 
como  árboles,  cañas,  olas  del  mar,  malezas 
etc. — s.  Ruido  de  lo  dicho. 
Hagao  hao.  v.  Hablar  alto,  recio  y  fuerte- 
Hagas,    v.    Derretir,    disminuir,  consumir, 
menguar;  enflaquecer. — adj.  Flaco,  de  po- 
cas carnes. 
Hagauac.  v.    Venir  lloviendo.—  s.    Ruido 
que  hace   la   lluvia  cuando  se    va   acer- 
cando. 
Hagauat.  v.  Quejarse  el  agraviado. 
Hagauihao.  Hablar   bajo   sin   levantar  la 

voz. 
HagailOS.  v.    Sonar    ó    hacer    ruido. — s. 

Ruido. 
Hagay.  v.  Castigar,  zurrar. 
Hagayahay.    v.    Sonar,    hacer    ruido  las 
»7 


HA 


133 


plantas  ó  yerbas. — s.  Ruido  de  plantas  ó 
yerbas. 
Hagbabao.  adj.  Bajo,  de  poco  fondo,  de 

poca  profundidad. 
Hagbas.    v.  Cortar  con   cuchillo,  hacha  ú 

otra  cosa. 
Hagbay.  s.  Río  y  sitio  así  llamados  en  el 

pueblo  de  Catubig. 
Hagbayanun.  adj.  Del  lugar  llamado  Hag. 

bay. 
Hagbit.  v .  Atar,  amarrar. 
Hagbobo.  adj.  Cosa  baja,  pequeña,  de  poca 

altura. 
Hagbon.  v.  Amontonar,  reunir;  acudir  la 
gente  á  un  sitio.   Nahagbon  an  mga  tauo 
sa  baybay  san    pagtan-ao    san    sacayán. 
Acude  la  gente  á  la  playa  para    ver    la 
embarcación. 
Hagbubuáy.  adj.  (De  hagbobo).  Cosa 
corta,  baja.  Hagbubuáy  nga  mga  cahuy, 
Árboles  bajos. 
Hagca.  v.  Hablar  alto,  cantar  alto  los  pája- 
ros, como  los  calaos,  x 
HagCOt.  s.    Frío. — v.    Tener  frío;  enfriar, 
Mahagcot  caopay.   Hace  mucho  frío.  Hi 
nageotan  acó.  Tengo  frío. 
Hagdan.  s.  Escalera. — v-  Poner  ó  colocar 
escalera.  Naholog  acó  sa  hagdan.   Me  caí 
de  la  escalera.  Hahagdanan  co  an  acón  ba 
lay.  Pondré  escalera  en  mi  casa. 
Hagdanan.  s.  Escalera;  sitio  de  la  escalera 
— Concha  grande  así  llamada;  su  carne  se 
come. 
Hagdao.  v.    Entresacar,  escoger  lo  bueno 
entre  lo    malo,  lo  grande    entre    lo    pe- 
queño, etc. 
Hagdip.  v.  Atar,  amarrar. 
Hagdlll.  v.  Golpear  con  el  remo  en  la  enr 

barcación. 
Haglabaáy.  adj.  (De  haglaba).  Cosa  lar 

ga,  algo  larga. 
Hagligot.  adj.  (De  haligot).   Cosa   es 

trecha,  algo  estrecha. 
Hagligotay.  adj.  (De  haligot).  Cosa  es 

trecha,  algo  estrecha. 
Haglipotay.  adj.  (De  halipot).  Cosa  cor- 
ta, algo   corta. 
HagmOC.  v.  Aporrear,  pegar  con  palo,  etc. 
Hagna.  adj.  Terreno  acuoso,  fangoso,  que 
se  llena  de  agua  en  tiempo  de  lluvias. — s. 
Sementera  de  terreno   acuoso.—  v.     Tra- 
bajar ó  labrar  dicha  sementera. 
Hagnao.  s.  Hacer  frío;  tener  frío,  enfriar. 

— s.  Frío. 
Hagnaon.  adj.  Terreno  aguanoso,  fangoso, 
bueno  para  plantar  en  él  palay  de  regadío. 
Hagnat.  v .  Principiar  á  madurar  la  fruta— 


13í 


HA 


Calentar  el  fiambre.  Cocer  plátanos  ó  rai- 
ces  que  se  comen. 

Hagnaya.  s.  Enredadera  así  llamada,  buena 
para  amarrar  cualquier  cosa. 

Hagnip.  v.  Ajustar  el  vestido  al  cuerpo. 

Hagnot.  Enredadera  larga  así  llamada.  Ár- 
bol derecho.  Planta  lozana. -v.  Desmenu- 
zar; perder;  desperdiciar,  gastar. 

HagnilS.  Ala  de  estacada  ó  cerca  para 
que  la  caza  ó  pesca  vaya  donde  está  la 
trampa. — v.   Poner  ó  colocar  lo  dicho. 

Hago.  adj.  Cosa  vacía. — v.  Estar  ó  tener 
una  cosa  vacía. 

Hagobhob.  v.  Sonar  bruscamente  una  cosa. 
—Bramar  las  olas  del  mar.  Estallar  como 
trueno  ó  arma  de  fuego. 

Hagoldol.  v.  Retumbar,  resonar. — s.  Ruido 
como  de  trueno,  terremoto  ó  cosa  seme- 
jante. 

HagOg.  v.  Revolotear. 

HagOtn.  v.  Abarcar. 

Hagong.  v.  Roncar  el  que  duerme. 

Hagong  hong.  s.  Ruido  ó  sonido  dé  cosa 
hueca.— v.  Sonar  ó  retumbar  lo  dicho. 

Hagongihong.  s.  vid.  Hagonghong. 

HagOIlOS.  v.  Sonar  el  interior  cuando  se 
respira  ó  resuella. — s.   El  mismo  sonido. 

Hagonoy.  s.  Planta  que  en  Botánica  se 
llama  Espilanto  acmela;  es  medicina  para 
granos,  postemas  y  mal  de  orina;  bien  sea 
aplicando  sus  hojas  machacadas,  ó  el  un- 
güento que  se  hace  con  ellas,  hirviéndolas 
en  aceite  fresco  de  coco,  y  mezclando  un 
poco  de  brea  blanca  y  cera  virgen  hasta 
que  se  trabe,  espese  y  condense.  El  agua 
en  que  se  coció  su  raíz  sirve  de  purga,  y 
es  medicina  contra  el  mal  de  piedra.  Sus 
hojas  son  contrarias  al  gorgojo  que  crían 
las  legumbres. 

Hago  Ot.  adj.  Cosa  estrecha,  apretada. 

HagOp.  v.  Buscar  lo  necesario;  buscar  lo 
que  se  ha  perdido.  Naghahagop  acó  san 
carabao  co  nga  nabuhian.  Busco  mi  ca- 
rabao que  se  ha  soltado. 

Hagopahop.  v.  Pasar  por  yerbas  ó  malezas. 

Hogopit.  s.  Higuera  áspera  voluble;  sus 
hojas  secas  al  sol  sirven  para  alisar  ma- 
dera ú  otra  cosa. — v.  Alisar  madera  con 
dichas  hojas. — Su  fruta  no  se  come. 

Hagoro.  v.  Juntarse,  reunirse  para  hablar, 
etc. 

H agoró ng.  i>.  Vibrar;  hacer  ruido  como  las 
abejas  cuando  vuelan. — s.  Vibración,  ruido. 

Hagorot.  v.  Sorber;  hacer  ruido  cuando  se 
sorbe  algo. — s.  Sorbo,  ruido  que  se  hace 
cuando    se  sorbe. 
HagOS.  v.  Pasar,   traspasar.— -s.    Lanza  de 
caña. 


HA 

Hagot.  v.  Adelgazar  cabo  de  hilo,  cor- 
del, etc. 
Hag  pá.  v.  Espiar,  guardar,  vigilar.  Guin- 
hag  paan  co  an  acón  orna,  cay  guinbibi- 
nari  san  mga  loocv  He  estado  vigilando 
mi  sementera  porque  la  van  segando  los 
remontados. 
Hag  paan,  hag  paánan.  s.  Lugar  ó  sitio 

del  espía,  ó  del  que  está  de  guarda. 
Hag  pay.  v.  Pisar  la  yerba  ó  maleza  para 
hacer  camino  ó  sementera.  Tumbarse  el 
palay  ú  otra  planta;  derribarlo  el  viento. 
Hagsal.  v.  Conocerse  los  huesos  por  es- 
tar uno  muy  flaco. — adj .  Flaco,  extenuado. 

Hagsang.  v.  Levantar;  revolver,  cavar; 
hozar  la  tierra. 

Hagsay.  v.  Escoger. — adj.  Cosa  escogida. 
Todo,  cuando  se  trata  de  una  misma  es- 
pecie, ó  de  una  misma  materia.  Hagsay 
nga  bulauan.  Es  oro  todo. — Hinagsay. 
Lo  escogido,  ó  separado  como  bueno. — 
Hinagsayan.  El  desecho  de  lo  que  se  ha 
sacado  lo  bueno. 

Hagtáas.  adj.  Cosa  alta,  elevada.  Hagtáas 
nga  mga  buquid-  Montes  altos- 

Haguaos.  s.  Ruido  de  peces  en  el  agua, 
de  puercos  en  el  monte,  etc. —  v.  Hacer 
dicho  ruido. 

Hagllbay.  v.  Guiar,  llevar  á  uno  de  la 
mano. 

Hagllbis.  v.  Sacar  ó  quitar  á  rebanadas 
la  carne  del  coco  con  la  punta  del  cu- 
chillo ú  otro  instrumento. — s.  El  mismo 
pedazo    así  sacado  ó   quitado. 

agubo  hob.?'.  Cubrir  con  hojas  ú  otra  cosa. 
Retumbar,  resonar.  Opaya  an  paghagu- 
bohob  san  aton  panapton.  Cubre  bien 
nuestra  ropa.  Nahahagubohob  an  calibu- 
tan.  Retumba  el  orbe. 

HagllbUS.  adj.  Cosa  igual  de  arriba  y 
abajo. 

Haguca.  adj.  Atadura  floja.—?/.  Atar, 
amarrar  Mojo.  Aflojarse  la  amarradura. 
Venir  ó  estar  floja  una  cosa. 

HagUCOm.  v.  Recoger  una  cosa,  enrollarla 
ó  arrollarla. 

Haglld.  v.  Encerar  hilo  ú  otra  cosa.  Un- 
tar, dar  de  barniz  á  cualquier  objeto- — adj. 
Cosa  encerada,  barnizada,  untada. — v. 
Disminuir,  menguar  una  cosa  por  medir- 
la muchas  veces. — s.  Enredadera  espinosa 
así  llamada;  su  raíz  es  muy  medicinal. 

Haglldila.  s.  Pajarilla  ó  bazo  del  cerdo. 

Hagudilas.  vid.  Hagudila. 

HagUgma.  v.  Amar,  estimar,  querer.  Na- 
hahagugma  cami  sa  Dios  cay  onhan  pá 
nahagugma  siya  sa  amon.  Nosotros  ama- 
mos á  Dios,  porque  antes  nos  amo  él. 


HA 

Hagulid.    v.    Quitar    la  carne    de   medio 

coco  por  la  orilla    y  alrededor. 
Haguic  hic.  s.  Planta  así  liamada,  de  hojas 

anchas  y  largas. 
Haguid.  adj.    Cosa  igual.— v.  Igualar,  ha- 
cer   igual   alguna  cosa.  Apartar,  separar. 
— Concordar,  convenir. 
HagUÍlid.  v.  Quitar  el  canto  á  tabla,  etc. 
Haguímit.  s.  Árbol  así  llamado. 
Haguio.    v.     Hracear    como    para  arrojar 
piedra  ú  otra  cosa.     Hacer  algo  sin  for- 
malidad. 
Haguios.  v.    Vibrar  el   látigo  ó  bejuco  al 
dar  con     él. — Desfogar,    respirar,  salirse 
el    viento    por    algún  agujero.  Reventar 
postema;    romperse  dique  ú  otra  cosa. 
HagUÍS.  v.    Destruir,  destrozarse  algo  por 
el  uso.  Untar,  darse  con  aceite  en  algu- 
na parte  del  cuerpo. 
Hágllishis.  v.  Hacer    ruido  con  los  pies, 
zapatos  ó  chinelas  al    andar. — s.  VA  mis- 
mo ruido. 
Haguit.  v.  Desafiar. 

Hagum.  v.  Segar  ó  coger  el  palay  tierno. 
— s.    Palay    tierno. —  Embarcación     muy 
cargada. 
Hagupilas.    s.     Mullido  que  se  ponen  en 
las     espaldas    para  no  lastimarse  cuando 
llevan    alguna    carga. — v.      Poner    dicho 
mullido. 
HagUpUhug.  s.  Sueño  profundo. 
HagUS.  s.  Venir  ó  estar  floja  una  cosa.—  v. 
Cansarse,  fatigarse. — s.  Cansancio,  fatiga. 
Hagusahis.   s.    Arbusto  así  llamado;  sus 
hojas  tienen  una  especie  de  vello,  ó  pe- 
lusa áspera,  y  sirven  para  alisar  madera. 
Hagutapay.  s.  Árbol  así  llamado. 
Hagutauan.  v.  Volver  en  sí  el  que  había 

perdido  el   juicio. 
Hagyocon.  adj.    Cosa  corta,  como  panta- 
lones, saya,  etc. 
Háhá.  v.    Quitar  la  paja  de  la  espiga  del 
palay  ó  separarla  después  de  haberlo  des- 
granado.— Sacar,    extraer   meollo,  tuétano 
de  hueso,  carne  de  almeja,  caracol  ó  ma- 
risco. 
Hail.  v.  Aplicar,  acomodar,  conformar.  Dar 

empleo  ó  cargo  á  uno. 
Hain.  adv.  1.  Donde,  en  donde,  á  donde. 

¿Hain  si   Pedro?  ¿Dónde  está  Pedro? 
Haití,  adj.  reí.  Cual.  ;Hain  sinin  duduha  an 
acón    darád-on?    ¿Cuál    de  estos  dos  me 
llevaré? 
Hait.  adj.  Cosa  fina;  aguzada;  penetrante. — 

v.  Aguzar  una  cosa. 
Hala.  s.  Sed. — v.  Tener  sed.  Hinahalá  acó. 
Tengo  sed. 


HA 


135 


Halaba,  adj.  Cosa  larga. — v.  Alargar,  ha- 
cer larga,  una  cosa. — s.  Largura. 
Halaba  laba.  adj.  (De  halaba).  Cosa  lar- 
ga ó  algo  larga. 
Halabonos.  v .  Seguir,  proseguir  andando. 
Halacay.    adj.  Luvia  ó  viento  fuerte,  se- 
guido y  constante. 
Halad,  v.  Ofrecer. — s.  Ofrecimiento,  oferta, 

promesa. 
Halad  hagad.  v.  Reirse  con  fuerza. — Re- 
linchar el  caballo. 
Halag.  v.  Torcerse,  inclinarse  árbol  ú  otra 
cosa.    Declinar  el  sol  ó  luna.    Montar   á 
caballo  sin  silla. — adj.    Cosa  torcida,  in- 
clinada;    con  declive.   Nahalag  an  cahui. 
Está  inclinado    el   árbol.    Nahalag  na  an 
adlao.    Ya  va  declinando  el  sol.— Cahal- 
gan.  s.  Declive. 
Halaghag.  adj.  Cosa  rala,   clara. — v.  Ser, 
poner  ó  hacer  una  cosa  rala.  Halaghag  an 
inga  tanum.  Están  ralas  las  plantas. 
Halagpad.  adj.  Cosa  ancha. 
Halagtac.  s.  Ruido  ó  sonido  de  cosa  hueca. 

—v.  Sonar  lo  dicho. 
Halan,    s.    Marisco  así  llamado;   se  come. 
Hal-ang.  adj.  Cosa  mal  tejida,  rala. 
Halang  hagang.  adj.  Tonto,  bobo. 
Halangohag.  adj.  Cosa  fofa. 
Halanhan.  adv.  m.  Rara  vez. — adj.   Cosa 

rala,  apartada,  separada. 
Halapad.  adj.  Cosa  ancha. — v.  Hacer  an- 
cha una  cosa. 
Halaparay.  adj.  (De  halapad).  Cosa  an 

cha  ó  algo  ancha-. 
Halaparoy.  adj.  Cosa  algo  ancha. 
Halarum.   adj.    Cosa  honda,  profunda. — 
v.  Ahondar,  profundizar.  Halarum  caopay 
ini  nga  salug.   Es  muy  profundo  este  río. 
Ayao  paghalaruma  an  ocad.  No  profun- 
dices el    hoyo. 
Halas,  s.  Culebra. — Figura  de  culebra.  Ti- 
nocob  acó  sin  halas.  Me  ha  picado    una 
culebra. 
Halasay.  adj.    Montaraz. — v .    Huir,  esca- 
parse, remontarse. 
Halasun.  adj.   Lugar  ó  sitio  de  culebras. 
Halat.  adj .   Cosa  ahumada,  requemada. — 

v.  Ahumar,  requemar  una  cosa. 
Halatihat.  v.  Difundirse,  derramarse,  cun- 
dir;   penetrar;    entremeterse;    escudriñar, 
averiguar. 
Halatuhat.    adj.  Diestro,    experto,    expe- 
rimentado. 
Halauhao.  v.   Irse  la  vista  cuando  se  sube 
ó  anda   por  parte  alta.— Recelar,  temer, 
sospechar,  —s.    Recelo,  temor,  sospecha.    . 
— adj.    Que  se  le    va  la   vista  si  sube   ó 
anda  por  parte  alta.  Diri  acó  macacasa- 


136 


HA 


ca,   cay  halauhao  acó.   No  puedo    subir, 
porque  se   me   va  la   vista.    An  diri  co 
pacasaca  sin  lubi  cay  nahahafauhao  acó. 
El  no  poder  yo  subir  al  coco  es  porque 
se  me  va  la  vista.   Nahalauhao    acó  cún 
bon-on  ca  nira.  Temo  si  te  hieren. 
Halauháuoil.   adj.  Que  se  le  va  la  vista  si 
sube  ó  anda    por  parte    alta. — Receloso, 
temeroso,   sospechoso. 
Halatlig.  adj.  Cosa  larga. — ?v.  Alargar,  ha- 
cer ó  poner  larga  una  cosa.  Halauig  nga 
biste.  Vestido  talar. 
Halauihao.  s.    Árbol  grande  así  llamado; 

su  fruta  es  agria,  y  se  come. 
Halay.    v.   Vagabundear. — adj.    Vagabun- 
do, da. 
Halay  halay.  v.  Vagabundear.—*^'.  Va- 
gabundo, da. 
Halayhay.    v.     Poner  al  viento  una  cosa 
para  que  se  seque,  colgándola  de  alguna 
parte. — Colgar  ó  adornar  con  hojas   ó  ra- 
mas una   cosa. 
Halayhayán.    s.    Lugar,  sitio,    cuerda  ú 
otra  cosa  donde  se   pone  al    viento  una 
cosa  para  que  se  seque. 
Halayahay.  v.  Ponerse  al  viento;  poner  al 
viento  una  cosa. — s.     Tiempo    ó    viento 
fresco  y  templado. 
Halbao.    v.  Quitar  las  yerbas    ó  malezas, 
cortándolas   un  poco  más  arriba    de  sus 
troncos. 
HalbO.  s.  Ciénaga,  cenagal,  atolladero,  lo- 
dazal   profundo. 
Halhag.  adj.  Cosa  rala,  apartada,  separa- 
da.— v.  Separar,  apartar,  poner  rala  una 
cosa. 
Hal  hal.  v.  Jadear,  acezar. 
Hali   hall.  v.   Trabajar,  hacer  pronto  una 

cosa. — s.  Caracol  grande  así  llamado. 
Haliap.  v.  Buscar  alguna  cosa  por  los  mon- 
tes. 
Halibhib.  v.  Quitar   el  canto    de    tabla   ó 

cosa  semejante. — Caminar  por  la  orilla. 
Hal-id.  v.  Poner,  colocar  las  cosas  segui- 
das ó  en  orden. 
HaligOt.  adj.    Cosa  estrecha,  angosta. — v. 

Estrechar,  angostar. 
Haligotay.    adj.     Cosa  bastante  estrecha, 

angosta. 
Haligotay.    ádj.    (DehaligOt).  Cosa  es- 
trecha, ó  algo  estrecha. 
HalililflOCOfl.  s.  Yerba  así  llamada. 
Halimbaua.    v.     Desviarse  de  la  razón  ó 
justicia.—  s.     Desvío,     delirio.— Ejemplo, 
cuento. — adv.  Acaso. 
Halilingaton.  s.  Arbusto  así  llamado. 
Halilitan.  s.  Yerba  así  llamada;  sus  hojas, 
machacadas  y  mezcladas  con  cal,  son  me- 


HA 

dicina  contra  el  escozor  que  causa  el  gu- 
sano basul. 

Halltl.  v.  Mudar,  trasladar,  cambiar  de 
lugar. 

Halinhalitl.  v.  Mudar,  trasladar,  cambiar 
con  frecuencia  de  lugar. 

Haling  haging.  v.  Tocar,  sonar  campani- 
lla, cascabel,  plata,  cadena,  ó  cosa  seme- 
jante; el   mismo  sonido. 

Halíob.  v.  Acercar,  aproximar. 

Halipot.  adj.  Cosa  corta. — v.  Acortar,  ha- 
cer ó  ser  corta  una  cosa. 

Halipotay.  adj.  Cosa  bastante  corta. 

Halipuat.  v.  Mudar,  trasladar.— s.  Tanda. 
Usa  ca  halipuat.  Una  tanda. 

Hal-it.  adj.  Tabaco  ya  nacido,  pero  bajo  ó 
corto  aún. — v.  (C)  Techar,  retechar  con 
ñipa  ú  hojas  de  anájao. 

Halo.  s.  Lagarto  largo  así  llamado,  que  se 
come  las  gallinas,  palomas,  huevos,  etc. 
Inobus  san  halo  an  acón  camanucan.  Ha 
concluido  el  halo  mis  gallinas. 

Halac  hoc.  v.  Comer  el  puerco  atropella- 
damente. 

Halod.  v.  Coger  ó  agarrar  bien. 

Hal-Otl.  Enfermedad  de  los  niños  de  pecho, 
que  proviene  de  los  malos  alimentos  de 
la  madre,  ó  por  comer  lo  que  no  debían, 
por  tener  hecho  voto  de  no  comerlo. — v. 
Padecer  los  niños  dicha  enfermedad. — Sa- 
quít  sa  mga  cabataan  nga  nasoso  pá;  nga 
ticang  san  pag  caon  san  iroy  cacanon  nga 
pahahal-on.  Enfermedad  de  los  niños  de 
pecho,  que  proviene  de  comer  las  madres 
comidas  que  la  causan. 

Halotl.  v.  Comer  á  solas,  sin  partir  con 
otros,  ni  querer   que  le  vean. — Aullar. 

Halong.  s.  Pieza  de  abacá  tejida  de  cinco 
brazas  de  larga. — v.  Tejerla. 

Halonghag.  v.  Turbarse. 

Halongohag.  v.  Escapar,  huir. 

Halonhotl.  v.  Poner  mullido  de  hojas  en 
cesto  ralo  ó  cosa  semejante.— s.  La  hoja 
ó  lo  que  sirve  de  mullido. 

Halop  halop.  v.    Agonizar. 
HalopOhop.  v.    Soplar  á    otro;    soplar  el 

viento. — adj.  Viento  fresco  y  flojo. 
Halos,  s.     Parte  carnosa    del    abacá. — v. 

Quitar  dicha  parte  carnosa.. 
HaloshOS.  v.  Del  izarse,  resbalarse. 
Halot.  adj.  Mezquino,  miserable,  agarrado; 

avaro,  avariento. 
Haloy  haloy.  v.  Vagabundear—^/  Va- 

bundo. 
Haloyohoy.  adj.  Viento  fresco  y  galeno. 
HalpUt.  v.  Conformarse;  seguir,   imitar. 
Haluag,  adj.  Cosa  espaciosa,  ancha  y  larga. 


HA 

— v.  Agrandar,  dilata^  ensanchar.  Haluag 
an  acón  orna.  Es  ancha   mi     sementera. 
Guinpapahaluag  san  capitán  an  dalan.  El 
capitán  manda  ensanchar  el  camino. 
Halub.  v.   Oscurecerse,  cubrirse  el  sol  con 
las  nubes.  Paghudlong  san  sirac  adlao  cún 
tinatacpan  san  dampug. 
HalUC-agUC.  s.  Bufido,  resoplido.— v.  Bu- 
far, resoplar.— Roncar.— Reñir  los  puer- 
cos. 
Haluc  hagUC.  s.  Bufido,  resoplido.— t/.  Bu- 
far, resoplar.  Naghahaluc-haguc  an  bactin, 
nga  guinbobocud  san  mga  tauo. — Da  bu- 
fidos el  puerco  -que  es  perseguido  por  la 
gente. 
Halud.  adj.  Envidioso,  que  no  quiere  dar 

nada  á  otro. 
Halugahuc.  s.  Cinta,  cordón  de    pantalo- 
nes ú  otra  cosa. — v.  Poner  lo  dicho. 
Halughug.  s.  Jareta,  cinta,  cordón  de  pan- 
talones ú  otra  cosa.— v.   Enjaretar. — En 
sartar  cañas,  palitos  ú  otra  cosa,  agujere- 
ando antes  lo  dicho. 
HalugUS.    v.    Bajar,  deslizar  por  maroma, 
cuerda  ó  cosa  semejante. — Descolgar,  de- 
jar caer  poco  á  poco   una  cosa  que  está 
pendiente  de  maroma,  cuerda  ó  cosa  equi- 
valente. 
Halutahit.  v.     Prender  aguja  ó  alfiler  en 
ropa. — Subir  culebra  ú  otro  animal  por  al- 
guna parte,  y  meterse  por  algún  agujero 
ó  abertura. — Cundir,  aumentarse  el  fuego. 
Haluthot.  v.    Hilvanar,  dar  puntadas  lar- 
gas.— s.  Hilván. 
Hamabao.  adj.  Cosa  baja,  poco  profunda, 

de  poco  fondo. 
Hamac.  s.  Comida  de  perros,  gatos  y  otros 
animales. — v-  Echar  de  comer  á  los  mis- 
mos.— s.  Industria,  valor,  provecho. — adj. 
Cosa  de  valor  ó  provecho.  Uaray  hamac 
ini  nga  tauo.    No  es'   de  provecho    este 
hombre. — adj.  Demasiado.  Hamac  sin  ca- 
daco.  Demasiado  grande.  Hamac  sin  ca- 
maraut  an  mga  buhat  mo.  Son  demasiado 
malas  tus  obras. 
Hamag.  v.  Delirar,  desvariar. 
Hamamacu.  Planta  así  llamada;  es  medi- 
cinal. 
Hamamali.  s.  Árbol  así  llamado. 
Hamamangpang.  s.  Pescado  así  llamado. 

— Planta  de  buen  olor  así  llamada. 
Ha  mas.  adj.  Que  come  cualquier  cosa  sin 
escoger. — Cundir,    aumentar. — Tratar     á 
todos  por  igual. — adj.  Ramera  pública. 
Hamatlll.  v.  Escarmentar,  tomar  enseñanza 

y  evitar   caer  en  adelante  en  peligros. 
Hambabalud.  s.    Árbol    así    llamado;  su 
madera  es  buena  para  edificios. 


HA 


137 


Hatnbal.  v.  Acometer,  arremeter.— Acer- 
carse, arrimarse,  juntarse.  Hinambalan  co 
sin  looc.  Me  acometió  un  remontado. 
Ayao  pag  hambal  san  maraut  nga  tauo.  No 
te  arrimes  al  hombre  malo. 
Hambay.  Asirse,  sostenerse  de  algo  para 

no  caer. — Reclinarse  sobre  algo. 
Hambabay.  s.  Árbol  así  llamado;  su  madera 

es  buena   para  edificios. 
Hambayatl     s.    Sostén,    defensa,  arrimo, 

amparo. 
Hambitl.  v.  Llevar  niño,  brazo  ú  otra  cosa 
en  pañuelo,  ó    cosa  semejante,  amarrado 
por  dos  puntas,  y  colgado  del  cuello. 
Hambitl.  adj.  Cosa  pendiente,  que  va  agar- 
rada ó  asida  á  otra. 
Hambo.  v.  Ponerse  de  pecho  sobre    ven- 
tana   ú  otra  parte. — adj.    Codicioso,  de- 
seoso, hambriento. 
Hamboy.  v.   ponerse  de  pecho  sobre  ven- 
tana ú  otra  parte. 
Hambug.  v.  Crecer  bien. — odj.  Planta  lo- 
I       zana,  que  crece  bien. 
I   Hambul.  s.  Bejuco  así   llamado. 
Hambuyan.  s.  Antepecho. 
Hamdas.  v.  Escocer  el  polvo  que  se  pega 

al  cuerpo. 
Hamgllid.  v.  Probar  arma  blanca  ó  herra- 
mienta para  saber  si  corta. — s.  Cifra;  com- 
paración.— v.  Significar,  representar,  figu- 
rar.— Llegarse  á  la  orilla,  acercarse. 
Hamig.  s.  Nervio. 

Hamll.  v.  Encerar  hilo  ú  otra  cosa. — s.  Pe- 
dazo de  cera  para  encerar  hilo  ó  cosa  se- 
mejante.— s.  Ramal  de  lo  que  se  está  tor- 
ciendo. 
Hamili.  adj.   (De  bili).  Cosa  preciosa,  no- 
ble, excelsa. 
Hamindang.  s.  Árbol  así  llamado;  sus  ho- 
jas   causan  escozor. — Baga  hagbanig  sin 
hamindang.  Se  dice  del  que  no  puede  so- 
segar por  darle  pena  una  cosa. 
Hamis.  v.  Limpiar,  alisar,  pulimentar  una 

cosa.  adj.  Cosa  fina;  amorosa;  lisa. 
Ham-it.  v.  Untar  los  labios. 
Hamitang.  s.  Árbol  así  llamado. 
Hamitan  agotl.  loe.  Lo  que  hay  que  puri- 
ficar ó  pasar  por  el  crisol,  como  oro  su- 
cio ú  otra  cosa. 
Hamlag.  v.  Echarse  el  borracho  en  cual- 
quier parte. — Reñir,   luchar. — Arremeter. 
Hamlay.  v.  Descansar. 
Hamlig.  adj.  Salobre,  agua  de    mar  nreiz-- 

clada  con  agua  dulce. 
Hamliratl.  v.    Estar    muchos    echados,  ó 

como  muertos.  .    ., 

Hamo.  v.  Pegar  en  la  boca. — Armarse,  pre- 
venirse.— Ataviar,   adornar. 


138  HA 

Hamo.  v.  Armar,  preparar. — Mojar,  hume- 
decer. 

Hamo  hamo.  v.  Humedecer,  mojar,  echar 
caldo  ó  líquido  en  la  comida,  ó  en  otra 
cosa. 

Hamoay.  ádj.  Persona  de  buen  talle,  de 
buena  disposición. 

Hamobo.  adj.  Cosa  baja,  de  poca  altura. 

Hamolong.  adj.  (De  polong).  Hablador, 
que  habla  mucho. 

Hamolos.  v.  (De  polos).  Aprovecharse 
— adj.  Cosa  provechosa.  Ñagpapahamolos 
acó  sinin  acón  buhat.  Me  aprovecho  de 
mi  trabajo. 

Hamon.  v.  Pasarse  tinaja  ú  otro  vaso. — 
Dar  sombra  una  planta  á  otra. 

Hamong.  s.  Encañado  ó  enrejado  de  cañas 
que  se  pone  al  rededor  de  las  plantas  para 
defenderlas. — v.  Encañar,  ó  poner  dicho 
encañado. 

Hamorauon  nga  lanhan.  s.  Molavc  de 
madera  aceitosa  y  de  color  amarillo  su- 
bido; esta  es  la  mejor  clase  y  la  más 
fuerte. 

Hamorauon  nga  manabahon.  s.  Molavc 
de  madera  de  color  blanco;  esta  es  Moja 
y  dura  poco  si  se  emplea  como  harigue. 
Hampac.  s.  Azote;  castigo.—/'.  Azotar, 
castigar.  Inabut  ná  an  hapac  sa  Dios. 
Llegó  ya  el  castigo  de  Dios.  Haham- 
pacon  co  icao.  Yo  te  azotaré.  Ayao  acó 
paghampaca.  No  me  azotes.  Cadi  ca  basi 
diri  ca  mahampac.  Ven  acá,  para  que  no 
seas  azotado.  Guinhampac  acó  san  maes- 
tro. He  sido  castigado  por  el  maestro.  Pí- 
nahampac  san  capitán  an  mga  hubog.  El 
capitán  ha  mandado  azotar"  á  los  borra- 
chos. Napahampac  acó.  Me  dejé  azotar. 
Hampang.  v.  Holgarse,  recrearse,  diver- 
tirse. 
Hampángan.  s.   Recreo,   sitio  ó   lugar  de 

diversión  ó   regocijo. 
Hampanganan.  s.  Recreo,  sitio  ó  lugar  en 

donde  se  divierten  ó  conversan. 
Hampapalad.  s.    Árbol  así  llamado. 
Hampao.  s.  Pasta  de   arroz  esponjado    al 
fuego,    que,    poniendo  en  ello  calamay  ó 
azúcar,  se  hace  una  especie  de  bola.' 
Hampas,  v.    Devorar,    comerse  unos  pes- 
cados á   otros. 
Hampig.  v.    Acercarse,  llegarse    á  la   ori- 
lla.— Echar,    arrojar    la   mar  una  cosa    á 
la  orilla. 
Hamplll.  v.  Tapar  con  barro,  brea  ú  otra 

cosa. 
HamtiC.  s.  Hormigas  bermejas    así  llama- 
das;   Jas  hay  también  con  alas,    su  pica- 
dura escuece  y  se  hincha. 


HA 

Hamtong.  adj.  Lp  crecido,  ya  hecho,  que 
ha  llegado  á  su  altura  y  perfección.  Ham- 
tong nga  lalaqui.  Varón  ya  hecho. 
Hamuc.  v.  Despreciar,   tener  en  poco  una 

cosa. 
Hamud.  v.  Oler.— s.  Olor. 
Hamudlay.  v.  (De  DUdlay).  Descansar, 

reposar. 
Hamugdas.    v.     Llover  con  fuerza.— adj. 

Aguacero  fuerte. 
Hamul.  v.  Meter  los  dedos  en  la  boca,  chu- 
parse, lamerse  los  dedos.— Morder  lo  que 
se  come  como  hace  el  desdentado. 
Hamung.   adj.  Mucha  gente;  ruido  de  mu- 
cha gente. 
Hamungaya.    v.     Descansar,  reposar. — s. 

Descanso,  reposo. 
HamilS.  v.    Atusar,  pasar  la  mano  por  el 

pelo,  etc. 
Hamilt.  s.  Olor  bueno. — adj.  Oloroso,  que 
huele  bien. — v.  Oler  bien.  Bucad  nga  ma- 
lí a  mu  t.  Rosa  olorosa. 
Hana.  v.  Tratar  entre  sí,  pensar,  consultar. 
Hanabahab.  v.   Tener   ó  sentir  sed. 
Hanadgong.  s.  Arbusto  así  llamado. 
Hanali.    v.    Hacer    de  repente  ó  de  prisa 
una  cesa,   apresurarse  demasiado.    Ayao 
icao  paghinanali.  No  te  apresures. 
Hanambong.  adj.  Cosa  larga,   como  ves- 
tido; cosa   ancha,  como  sementera;    cosa 
cumplida  ó  adornada  de  lo  necesario. 
Hanang.     s.      Barranco,    lodazal;    charco; 
barro,  pecina,  lodo;  terreno  fangoso;  cieno 
ó  lodo  en  el  fondo  de  río  ó  mar. —  v.  En- 
suciarse   con  cieno;    embarrancarse,  ato- 
llarse   en   barranco  ó  cieno. 
Hanangun.  adj.    Terreno  fangoso. 
Hanao.  i>-  Coger  las  abejas  la  sustancia  de 

las  flores. 
Hanap.  v.  (C)  Buscar  una  cosa.  Hanapa 
niyo  an  carabao  nga  nacabuhi.  Buscad  el 
carabao  que  se  soltó. — Desaparecer,  per- 
derse de  vista,  deshacerse  como  humo. 
Hanauá.  adj .  Cosa  vacía. — Cosa  libre  de 

enredo,  engaño  ó  complicación. 
Hanay.    v.    Colocar  los  hilos  en  el    telar, 

principiar  á  tejer. s.  Los  mismos  hilos. 

Usa  ca  hanay.   Un  hilo. 
Hanayhay.  v.   Disminuir  el  dolor. — Colo- 
car ó  poner  la   escalera  de  modo  que  sea 
fácil  subir  por  ella. — adj.  Cosa  en  declive 
pero  fácil   de  subir. 
Hancag.  s.  Industria,  valor,  provecho.  Ua- 
ray  hancag.    No  es  de  provecho;   no  vale 
nada. 
Hancay.  adj.  Árbol  ya  seco. 
HanCO.   v.   Golpear  los  que  reman. 


HA 

HatlCUg.  v.   Recibir  y  sobrellevar  con  pa- 
ciencia. 
Hancup.    -//.    Pegar,   juntar   ó   ajustar  una 

cosa  con   otra. 
Handa.  v.  Aprovechar,  utilizar  ó  usar  una 

cosa. 
Handab.  v.  Escocer,  doler  la  garganta. 
Handal.  v.  Sobresalir,  como  tablas  ó  cañas 

mal  colocadas. 
Handanata.  s.  Yerba  así  llamada. 
Handaramay.    s.    Arbusto    así     llamado. 
Las  raspaduras  de  su  corteza  son  buenas 
para  reventar    hinchazones,    y  hacer  ma- 
durar granos  y  apostemas. 
Handíg.  v.  Echarse,  reclinarse  en  silla,  re- 
costarse. 
Handigatl.  s.  Silla  de  caña,  bejuco  ú  otra 
cosa  para  echarse  ó  recostarse  en  ella  el 
enfermo. 
Handol.  v.  Alcanzar,   llegar  á  un  número, 

medida  ó    peso  determinado. 
Handong.  s.  Choza. — Hacer  choza  con  ho- 
jas ú  otra  cosa. 
Handoros.  v.  Dormir  á  sueño  suelto. — An- 
dar desnudo  ó  medio  desnudo  é  indecen- 
temente.-  Descuidar,  ó  no  cuidar  de  las 

cosas   que  tiene  que  hacer. 
Handos  handos.    v.    Vaguear,    vagabun- 
dear.— adj.  Vagabundo,  vago. 
Handoroy.    v.    Desdecirse,    volver    atrás, 
mudar  de    parecer.— s.    Planta   de    hojas 
anchas  así  llamada. 
Handoy.  s.  Manceba,  concubina. 
Handucag.    v.   Mirar  alargando  el  cuello. 
HandUg.  s.    Tributo. — v.  Tributar. 
Handum.     s.     Afecto,  cariño.— v.    Tener 
afecto  ó   cariño;  acordarse  con  ternura  de 
una  cosa  que  se  ama. 
Handling.  i>.  Considerar,  imaginar. — s.  Es- 
pecie ó  imagen  de  una  cosa  en  la  fantasía. 
Hangab.  v.  Avahar,  calentar  con  el  vaho 

alguna  cosa. — Echar  ó  arrojar  vaho. 
Hatlgad.  v.   Levantar  los  ojos  ó  la  cabeza, 
mirar    hacia    arriba.     Nahangad    acó    sa 
langit.    Miro  al  cielo. 
Hangag.  s.  Galápago. 

Hangalao.  v.  Venir,  llegar  antes  de  la  hora 
señalada. — Prevenir,  preparar  lo  necesario. 
Hangalob.  adj.  Cosa  larga  y  ancha,  como 
vestido,  sementera,  etc. — Cosa  cumplida 
ó  adornada  de  lo  necesario. 
Hangalonaon.  s.  Regostarse,  arregostarse, 
engolosinarse  á  lo  que  gusta  y  pedir  más. 
— adj.  Goloso. 
Hangao.  v.  Asomarse  y  esconderse,  darse 
á  ver  y  ocultarse. — Aliviarse  el  enfermo. 
— No  estar  hecho  ó  acostumbrado  á  una 
cosa. 


HA 


139 


Hangap  hatlgap.  v.  Palpar,  tentar. 
Hangapitatl.  s.  Árbol  así  llamado;  sus  ho- 
jas tostadas  son  medicinales,  y  puestas  en 
agua,  se  usan  para  lavar  las  llagas. 
Hangaray.  s.  Árbol  de  la  mar  así  llamado; 

su  fruta  se  llama  busaing. 
Hangaua.  v.  Temer,  recelarse;  decir  ya,  ya, 

y  no  hacer  nada. 
Hangbat.  Hablar,  pronunciar. 
Hangéay.  adj.  Madera,  seca. 
HangCO.   v.    Golpear  los  que  reman,  gol- 
pear con  el  remo  en  la  embarcación. — s. 
Ruido    que    se    hace  con  el  remo  en  la 
misma. 
HangCOb.   v.    Cerrar  puerta  ú  otra  cosa. 
HailCOp.    v.    Ponerse,    echarse   de   pechos 

sobre  mesa  ú  otra  parte. 
Hangday.  v.  Atravesarse  una  cosa  sobre 

otra;  poner,  atravesar. 
Hangdutl.  s.  Árbol  así  llamado. 
Hangga.  s.  Enfermedad  pustulosa  como  la 

viruela. 
Hanggab.  v.  Respirar  y  aspirar  abriendo 

la  boca. 
Hanggob.  adj.  Planta  frondosa,  árbol  fron- 
doso.—  Cosa  ancha,  como  saya,  pantalón 
ó  cosa  semejante.- — Embarcación  muy  car- 
gada.—Cosa  en  que  hay  sobra,  más  bien 
que   falta. 
Hang  hang.  v .  Ensanchar,  agrandar  agu- 
jero.— Engullir  y  tragar  atropelladamente 
y  sin   mascar  lo   que  se  come. 
Hangiap.  v.     Andar  mirando  y  buscando 

por  todas   partes. 
Hangid.  s.  Orilla  de  río   ó  mar,  falda    de 

monte. 
Hangil.  v.  Probar  la  comida  que  se  ha  to- 
mado del  plato,  etc. 
Hatlgin.  s.  Viento,  aire.  v.  Haber  viento, 

soplar  el  viento. 
Hatlgit.  v.  Atraer. — Cobrar  ánimo,  ani- 
marse, esforzarse. — Descortezar  la  caña 
dulce  con  los  dientes. — s.  Atractivo. — adj. 
Que  atrae,  tiene  virtud  ó  fuerza  para 
atraer. — s.  Pescado  así  llamado;  se  come. 
Hatlgitatl.  s.  Orilla  ó  canto  de  una  cosa  en 

su  largor. 
Hatlgiu.  v.     Pedir,   suplicar,  rogar;  instar, 

importunar;  regatear. 
Hanglad.  v.  Buscar  panales  de  abejas  en 

los  montes. — s.  Arrastrar. 
Hanglag.  s-  Rodillo,  palo  ó  cosa  seme- 
janfe  para  arrastrar  sobre  él  alguna  cosa 
pesada. — v.  Poner  dicho  rodillo  para  el 
arrastre. 
Hanglas.  v.  Subir  á  cocos  ó  árboles  que 
tienen  incisión  para  asentar  el  pié. — Res- 
balar.— adj.  Cosa  resbalosa. 


140 


HA 


HatlgO.    v.    Mover,  menear  de  un  lado  á 
otro  una  cosa  para    sacarla.  —Menearse, 
moverse  estaca  ú  otra  cosa  por  estar  floja 
ú  holgada  en  donde  se  halla  colocada. — 
Aflojarse  amarradura. 
HatlgO  hatlgO.  v.    Mover,  menear  de  un 
lado  á  otro  una  cosa  para  sacarla  ó  arran- 
carla.— Menearse,  moverse  estaca  ú  otra 
cosa  por  estar  floja  ú  holgada  en  donde  se 
halla  colocada. — Aflojarse  amarradura. 
HatlgOÍt.  v.  Ir  á  la  ligera  navegando  ó  ca- 
minando. 
Hangongomuy.    v.    Amar,  querer,    tener 

afición,  estimar. 
HangOS.    Ruido  que  hace  el  gato  cuando 
se  le  acaricia,  ó  está  á  gusto  en  un  lugar, 
ó  cuando  maman  de  pequeñitos. 
Hang-Ot.  v.  Dar  mordisco  sacando  un  pe- 
dazo de  la  cosa  que  se  muerde. 
Hangpas.  v.  Morder,  comer,  devorar.  Hi- 
nangpas  san   pating  an  usa  ca  capay  san 
pauican.  Comió  el  tiburón  una  aleta  de  la 
tortuga. 
Hangpil.  v.  Juntar,  ajustar,  unir  bien  una 
cosa  con  otra. — Juntarse  con  otro,  pasarse 
ó  hacerse  del  otro  bando  ó  partido. 
Hangpon.  v.  Esperar,  confiar. 
Hangput*  v.  Querer,  amar,  tener  cariño  á 

una  cosa. 
Hangrab.  v.  Pacer  los  animales. 
Hangrit.  s.  Enojo,  enfado,  tristeza. — Eno- 
jarse, enfadarse,  entristecerse. 
Hangsud.  s.    Yerbas  ó  raices   aromáticas 
que  ponen  los  bisayas  en   sus  comidas. — 
v.  Echar  ó  poner  lo  dicho. 
Hangtad.  v.  Pescar  amarrando  el  anzuelo 
en     alguna    parte,  y    dejarle    por  cierto 
tiempo. 
Hangtal.  s.  Palos  ó  cañas  atravesados  en  lo- 
dazal ó  charco    para  pasar  sobre  ellos. — 
v.  Atravesar  ó  poner  dichos  palos  ó  cañas 
atravesados.  También  los  ponen  tendidos 
á  lo  largo  del  charco  para  pasar  por  ellos. 
Hangllb.    adj.  Cosa    ancha    que    viene  y 
asienta    bien. — Cosa    hecha,    robusta,  lo- 
zana.— v.  Arreglar,  ó  ponerse  bien  camisa, 
etc. 
HangUg.  v.   Tomar  ó  comer  una  cosa  para 
envenenarse,     envenenar,  emponzoñar. — 
Calentar  demasiado. 
Hangul.  v.    Necesitar,    carecer  de  alguna 
cosa. — adj.  Necesitado,  pobre,  miserable. 
Hangcup.  v-  Acogerse,  refugiarse. 
HaitgUS.  v.  Acezar,  jadear. 
Hangus  hangUS.  v.  Acezar,  jadear.  Res- 
pirar con  trabajo  por  causa  de  cansancio. 
Hatlgya.  s.  (suave  la    g).  Alambre  que  se 
pone  en  el  cordel  de  pescar. 


HA 

Haní.  adv.  /.  Aquí.  Hahani  an  capitán.  Ya 
está  aquí  el  capitán. 

Hanig.  s.  Mullido  de  hojas  ú  otra  cosa. — v. 
Poner  dicho  mullido. — Cubrir  ó  tapar  agu- 
jero con  hojas  ó  cosa  semejante. 

Hanip.  v.  Ir  despacio  como  á  coger  una 
cosa;  agacharse.  Nahahanip  an  oding  in 
titocob  san  yatot.  Camina  despacio  el  gato 
cuando  va  á  morder  al  ratón. 

Hatlip  hanip.  v.  Volverse  á  juntar  las  abe- 
jas á  su  panal,  ó  al  árbol  en  el  que  está 
el    panal. 

Hanipa.  adj.  Plátanos  pequeños  y  olorosos 
así  llamados. 

Hanit.  v.  Romper,  rasgar,  partir  en  peda- 
zos. Haniti  acó  magoti  siton  imo  tabaco. 
Parte  para  mí  un  poco  de  ese  tabaco  (hoja). 

Hanit  hanit.  Romper,  rasgar,  partir  en  pe- 
dazos, hacerse  pedazos  una  cosa.  Nagca- 
hanit  hanit  an  bado  co.  Se  ha  hecho  pe- 
dazos mi  camisa. 

Hanlas.  adj.  Cosa  resbaladiza. — v .  Resba- 
larse. 

Hanlüd.  v.  Atollarse.— s.  Atolladero,  bar- 
ranco.— Cahanluran.  s.  //.Atolladero  ó 
multitud  de  baches. 

Hanlup.  s.  Gorgojo  que  se  cría  en  el  arroz, 
harina,  etc. 

Hanoay.  adj.  Expedito  y  dispuesto  para 
hacer  una  cosa. — v.  Aderezar,  componer. 

Hanod.  v.  Atollarse.— s.  Atolladero. 

HanogClog.  v.  Compadecerse,  condolerse, 
tener  lástima. 

Hanoi,  s.  Bulto  que  se  siente  debajo  del 
petate,  asiento  ú    otra  parte. 

Hanomo.  s.  Árbol  así  llamado. 

Hanonay.  adj.  Despacio  y  seguido. 

Hanong.  s.  Sombra. — v.  Hacer  sombra  una 
cosa. 

Hanot.  v.  Arrancar  yerbas  y  plátanos  con 
sus  raices. 

Hanoy.  v.  Subir,  ascender;  volar  las  aves 
hacia  arriba. 

Hanquil.  adj.  Anciano  y  fuerte  aún. 

Hantac.  s.  Planta  así  llamada;  se  usa  como 
verdura. 

Hantag.  adj.  Cosa  acabada  cumplida. — 
?a  Acabar  de  hacer  una  cosa. — adj.  Cosa 
rala,  separada,  apartada. — v  Separar, 
apartar  ó  poner  separada  una  cosa— Ex- 
tender.— adj.  Cosa  ordenada.—  s-  Orden, 
disposición  de  las  cosas. 

Hantal*  s.  Lindero,  término. — ?a  Lindar. 

Hantana.  v.  Probar,  ensayar,  examinar. 

Hantansi.  s.  Planta  así  llamada;  es  medi- 
cinal. 

Hantatagum.  s.  Árbol  así  llamado. 

Hantay.  v.  Extender,  estirar. 


HA 

Hantíng.  v.  Cargar  maderos  ó  trozos  en 
embarcación  menor,  ó  llevarlos  amarra- 
dos á  la  misma  por  la  parte  de  afuera. 
Uaray  acón  hahantingan  nga  baloto  nga 
daco.  No  ter.go  baloto  grande  para  llevar 
maderos. 

Hantitigao.  s.   Arbusto  así  llamado. 

Hatltolid.  v.  Estar  tendido  ó  echado;  dor- 
mir á  sueño  suelto. 

Hatltuc.  v.  Golpear,  dar   golpes. 

Hanuc.  s.  Tierra  negra. 

Hatl-Ug.  v.  Apretar,  comprimir. 

Hanilg.  adj .  Cosa  blanda,  que  «¡fácilmente 
se  magulla. — v.  Ablandar  á  golpes  una 
cosa. 

Hao  hao.  v.  Desemborrachar,  desembria- 
gar, quitar  la  embriaguez. — Aventar  el 
palay  con  las  manos,  después  de  piso- 
teado y  desgranado. — Chupar,  gustar. 

Haod.  s.  Lazada. — v.  Atar,  amarrar  pa- 
sando ambos  cabos  por  la  dobladura. 

HaolÓ.  s.  Cabecera  de  la  cama. 

Haom.  v.  Encajar,  ajustar. — Enquiciar.  Pro- 
bar, entrar. 

Haom  haom.  v.  Achacar,  imputar  una  falta 
otro. 

Haotl.  v.  Retirar,  apartar  una  cosa  de  donde 
está.  Haona  an  coron.  Retira  del  fuego 
la  olla. 

Haon.  adv.  Ahí.  Haon  san  honos.  Ahí  está 
en  el  cajón. 

Haong.  v.  Arrimarse,  juntarse,  pasarse  ó 
hacerse  del  otro  bando  ó  partido;  refu- 
giarse. 

Haongan.  s.  Refugio. 

Haop.  adj.  Agregado,  vasallo  ó  dependiente 
de  uno.—?/.  Ser  vasallo  ó  agregado. 

Haot.  v.  Tirar  del  abacá  al  beneficiarlo,  sa- 
carlo entero  y  sin  romper.  —  adj.  Abacá 
que  sale  entera  toda  la  hebra. — s.  Asien- 
to del  remero  en  la  embarcación. — v.  Sen- 
tarse en    el  mismo. 

Hapa.  v.  Ponerse  boca  abajo,  postrarse. — 
Se  dice  de  las  abejas  cuando  se  hallan 
muchos  panales  juntos. 

Hapag.  s.  Petate  para  asolear  palay. 

Hapasungad.  v.  Caer,  levantando  la  ca- 
beza ó  cuerpo  hacia  arriba. 

Hapay.  v.  Derribar,  echar  á  tierra  las  plan- 
tas. 

Hapdos.  v.  Escocer,  picar,  sentir  comezón. 
s.  Escozor,  escocimiento,  comezón.  Ma- 
hapdos  inin  acón  casam-dan.  Escuece  esta 
mi  herida.  ¡Abaa  dao  pagcamahapdos  san 
acón  cahabolanl  ¡Ay,  como  escuece  mi 
herida  I 

«api.  y.  Derribar,  echar  á  tierra  las  plantas. 

Hapiang.  adj.  Cosa  en  forma  de  abanico, 


HA 


141 


como  la  cola  del  pez  doyong. — v .  Tener  ó' 
estar  una  cosa  en  el  sentido  dicho. 
Hapid.  v.  Poner,  colocar  bien  las  cosas,  aco- 
modarlas bien  en  una  parte.  Hapira  sin 
maopay  an  mga  tabla.  Coloca  muy  bien 
las  tablas. 

Hapid  hapid.  v .  Imitar.  Nahapidhapid  ná 
inin  bata  sa  maestro.  Ya  imita  este  niño 
al  maestro. 

Hapil.  v.  Tirar,  arrojar  una  cosa  que  no 
sirve. — Arrimarse  ó  pasarse  á  un  partido. 

Hap-il.  s.  Emplasto  para  heridas  ó  llagas. 
— v.    Emplastar,  poner  emplastos. 

Hapila.  v.  Poner  hojas  de  ñipa  sobre  la 
unión  de  las  ñipas  ya  cosidas  y  amarradas 
de  dos  en  dos,  las  cuales  se  ponen  so- 
bre los  caballetes  de  los  techos. 

Hapin.  s.  Mullido;  rodete,  rodilla  que  se 
pone  debajo  de  una  cosa;  mullido  que  se 
pone  para  ir  á  caballo,  ó  en  el  carabao» 
manta  que  se  pone  sobre  la  silla  del  caba- 
llo.—Pañal — Porro  de  libro. — u.  Aforrar- 
— Poner  mullido,  etc. 

Hapino.  v.  Derribar,  echar  á  tierra  las 
plantas. 

Hapiod.  v.  Desarrugar,  quitar  las  arrugas. 
— Restregar  una  cosa. — Atusar,  pasar  la 
mano  por  encima  de  una  cosa. — Estregar, 
dar  friegas. 

Hapit.  v.  Parar,  llegar  ó  arribar,  sólo  de 
paso,  á  algún  sitio  ó  lugar. — Posar,  alo- 
jarse ú  hospedarse  en  alguna  parte.  Na- 
bapit  cami  sa  Tacloban.  Paramos  en  Ta- 
cloban.  Pag  hapit  quita  dida.  Arribemos 
ahí.  Uaray  cami  pahapita  sa  mga  daga- 
minun.  No  nos  dieron  posada  los  de 
Dagami. 

Hapitan.  s.  Mesón,,  posada;  lugar  ó  sitio, 
donde  se  para  ó  arriba. 

Hapitong.  s.  Árbol  así  llamado. 

Hapla.  s.  Postrar;  echarse,  acostarse  ó  an- 
dar boca  abajo. 

Haplac.  v.  Atar,  amarrar  el  emplasto. — 
Poner  ó  amarrar  pañuelo,  ó  llevarle  amar- 
rado á  la  cabeza. 

Haplas.  v.  Medicinar,  untar  con  cosas  olo- 
rosas.— adj.  Cosa  olorosa,  como  ungüento., 

Hapli.  s.  Emplasto. — v.  Emplastar,  poner 
emplastos. 

Haplus.  s.  Tocar,  palpar,  pasar  suavemente 
la  mano  por  encima  de  una  cosa. 

Hapnig*  v.  Arreglar,  componer,  poner  en 
orden  las  cosas. 

Hapohap.  v.  Palpar,  pasar  suavemente  la 
mano  por  una  cosa.— Buscar  á  tientas. — 
Rascarse.— Limpiar  con  la  mano  plato  ú 
otra  cosa. 


142 


fíA 


Hapolot.  v.  Coger,  agarrar  ó  asirse  de  una 
cosa.  Coger  al  náufrago. 

HapOtl.  v.  Pararse  ó  posarse  las  aves.  Na- 
hapon  an  tamsi  san  lubi.  El  ave  paró  en  el 
coco.  An  lubi  an  hinaponan  san  tamsi.  El 
coco  es  en  donde  paró  el  ave.  ¿Nagdayon 
an  cálao?  Uaray,  hahapon-  ¿Siguió  volan- 
do el  cálao?  No,  se  ha  parado. 

Hapon.  s.  Tarde,  tiempo  que  hay  desde 
medio  día  hasta  anochecer. — v.  Alcanzar 
la  tarde,  ser  por  la    tarde. 

Hapón.  s.  Cordel,  cordelejo  como  el  que 
usan  para  amarrar  los  gallos  de  pelea,  ó 
para  pescar. — v.  Pescar  con  cordelejo. 

Hapros.  v.  Atusar,  pasar  suavemente  la 
mano  por  la  cara,  etc. 

Hapul.  v.  Cubrir,  tapar;  emplastar. 

Haplllas.  v.  Limpiar  con  la  mano  sudor, 
polvo  ú  otra  cosa. 

HápUS.  v.  Pegar,  dar  con  látigo  ó  cosa  se- 
mejante. 

Hapllt.  v.  Juntarse  á  otro;  imitarle,  seguirle. 

Haqtlid.  v.  Sacar  la  comida  de  la  olla,  cal- 
dero i'i  otra  parte. 

Harabahab.  adj.  Voz  fuerte  y  gruesa. — 
v.  Tener  voz  fuerte  y  gruesa. 

Harabas.  v.  Avergonzarse,  ruborizarse, 
atemorizarse. 

Harabasiltl.  adj.  Vergonzoso,  temeroso, 
tímido,  medroso. 

Harab-SUm.  adj.  Vergonzoso,  temeroso, 
tímido,  medroso. 

Harabay.  v.  Cortar  las  plantas  ó  yerbas 
por  cerca  del  tronco. 

Haracahac.  s.  Carcajada. — v.  Dar  carca- 
jadas. 

Harachac.  v.  Gruñir  la  puerca  cuando  le 
quitan  los   hijos. 

Haracop-  v.  Caer  en  tierra,  quedarse  como 
tendido  ó   postrado. 

Haracuig.  s.  Gato  montes  así  llamado. 

Haradianun.  adj.  (De  hadi).  Descen- 
diente de  familia  real. 

Harag.  adj.  Fruta  verde  aún.— Cosa  sucia, 
llena  de    maleza. 

Haragac.  v.  Sonar,  hervir  el  pecho  al  as- 
mático ó  enfermo. 

Haraganay.  v.  Sonar,  ó  hacer  ruido  cual- 
quier metal. 

Haragbucay.  v.  Enjugar,  secar,  quitar  la 
humedad   de    una  cosa. 

Haragpas.  v.  Sonar,  hacer  ruido  la  yer- 
ba ó  lo  que  cae  sobre  ella.  s.  «Ruido  de 
yerba  ó  árbol  que  cae  á  tierra. 

Haragumatay.  v.  (B)  (De  patay).  Ago- 
nizar  ó  estar  en  la  agonía. 

Harahara.  v.  Balar  la  oveja,  cabra,  etc. — 
s.  Carcajada,  risotada. — v.  Dar  carcajadas. 


ÍÍA 

Harampacun.    adj.  (De   hampac).    Á 

quien  azotan  ó  castigan  con     frecuencia. 

Harandumun.  adj.  (De  handum).  Ama- 
ble,   estimable. 

Harang.  adj.  Cosa  picante. — v.  Picar, 
enardecer  el  paladar,  como  el  pimiento, 
guindilla,  tabaco  fuerte,  etc. 

Harangahang.  adj.  Atontado,  medio  loco. 
—  Desaliñado. 

Harangan.  s.  Planta  así  llamada,  como 
manzanilla. 

Haranganay.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  cual- 
quier metal. — s.  Sonido  ó  ruido  de  lo 
dicho. 

Harangcatao.  v.  Entresacar,  escoger. 

Harangdon.  adj.  (De  hangad).  Vene- 
rable, ó  á  quien  se  levanta  la  cabeza  para 
respetarle;  majestuoso,  grande,  magnífico, 
excelente,  admirable. 

Harang  hang.  adj.  Atontado,  medio  loco. 
— Desaliñado. 

Haratlgihang.  adj.  Atontado,  atolondrado, 
aturdido.—  v.  Aturdir,  atontar,  atolondrar. 

Harani.  adv.  t.  y  /•  Cerca. — adj.  Cosa 
cercana,  próxima. — v.  Estar  cerca  una 
cosa;  acercar,   aproximar. 

Harao.  v.  Robar  en  la  cocina  cosa  de  co- 
mer.—Animar  á  los  que  trabajan.  Buscar 
la  vida,  comida  ó  dinero. 

Harap.  adj.  Corto  de  vista.—  v.  Tener  la 
vista  corta  ó  cansada. — Dar  ó  acertar  la 
chireta,  tirando  con  los  ojos  cerrados,  á 
las  que  están  puestas  en  el  corro  ó  señal. 
— Buscar. 

Harap  O  hadap.  (Su  pronunciación  es  un 
medio  entre  la  d  y  la  r).  Servir  á  la  mesa. 
— Ilaradapon  adj.  Señor  digno  de  ser 
servido. 

Harap  harap.  v.  Jugar  á  la  gallinica  ciega. 

Harapay.  v.  Sentir  hambre  y  como  esco- 
cer el  estómago. 

Harapihap.  v.  Tentar,  palpar,  pasar  la 
mano  como  palpando. 

Harapit.  adj.  Cosa  cercana,  próxima.—?/. 
Estar  cercana  ó  próxima  una  cosa.  Ha- 
rapit ná  an  acón  camatayon.  Está  ya 
cercana  mi  muerte;  mi  muerte  se  acerca. 

Harás,  v.  Limpiar  el  arroz  en  agua.— Lim- 
piar, quitar  ó  cortar  las  yerbas  ó  malezas 
cortándolas  cerca  de  su  tronco-  Paghara- 
san  mo  an  bugas.  Limpia  el  arroz  en  agua. 
Pagharasi  ta  an  aton  orna  san  banua.  Lim- 
piemos, quitemos  la  yerba  de  nuestra  se* 
mentera. 

Harasatn.  s.  Espita  ó  canutillo  para  beber 
el  enfermo. — v.  Beber  con  el    mismo. 

Harasamun.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
espita  ó  canutillo. 


HA 

Haray.  v.  Prometer  y  no  dar. — adj.  Cosa 
que   no  es  durable. 

Harayo.  adj.  Lejos,  distante. — v.  Estar 
lejos;  distar. — Alejar,  desviar,  apartar 
mucho  una    cosa. 

Harayo  rayo.  adj.  Algo  lejos  ó  distante. 

Harbot.  v.  (Humarbot).  Coger  ó  tomar 
una   cosa. 

Haria.  v.  Torcer,  doblegar,  inclinar. 

Hariao.  adj.  Holgazán,  perezoso. 

Hariglli.  s.  Madero  regularmente  redondo, 
que  sirve  de  pilar  en  los  edificios;  co- 
lumna, poste,   pilar. 

Hariguiutl.  adj.  Árbol  ó  madera  que  sirve 
para  pilar. 

Haring.  v.  Encender  ó  hacer  fuego.  Pag 
haring  quita  didi.    llagamos  aquí  fuego. 

Harit.  v.  Enfadarse,  enojarse. — Envidiar, 
tener  envidia,  sentir  el  bien  ajeno. 

Haro.  v.  Heder,  oler  mal  una  cosa. — adj. 
Cosa  que  huele  mal. 

Haroatl.  s.  Pescado  así  llamado;  se  cría 
en  lugares  fangosos  y  sucios,  y  no  suele 
comerse. 

Haroc.  s.  Beso.--?;.  Besar.  Maharoc  acó. 
Voy  á  besar.  Pahad-ca  acó.  Permítame, 
ó  déjeme  besar.  Hinad-can  co  an  iya  ca- 
mut.  Besé  su  mano.  Tiharoc  acó  san  iya 
camut.  Voy  á  besar  su  mano. 

Harog.  v.  Retozar. 

Harohabon.  s.  Montecillos  de  arena  ó 
cieno  que  se  forman  en  las  playas  ú  ori- 
llas de  ríos. 

Harohalaba.  adj.  (De  halaba).  Cosa 
larga,  ó  algo  larga. 

Harohaglaba.  adj.  (De  halaba).  Cosa 
larga,  ó  algo  larga. 

Harohaglapad.  adj.  (De  halapad).  Cosa 

ancha,  ó  algo  ancha. 

Harohagligot.  adj.  (De  haligot).  Cosa 
estrecha,   ó  algo  estrecha. 

Haromamay.  adj.  Cosa  bastante;  dema- 
siado; en  demasía. — v.  Ser  bastante  ó  de- 
demasiado  una  cosa.  Diri  haromamay  an 
calipay  san  casing  casing  co  san  pagea- 
sayud  co  san  imo  polong.  No  fué  poca  la 
alegría,  de  mi  corazón  al  enterarme  de  lo 
que  has  dicho. 

Harohampac.  v.  Azotar  ó  castigar  á  uno 
con  frecuencia. — Disciplinarse. 

Haroharap.  adj.  Algo  corto  de  vista. — v. 
Ser  algo  corto  de  vista. 

Haromhom.  s.  Escalofrío. — v.  Sentir  es- 
calofrío. 

Haromohom.  s.  Escalofrío. — v.  Sentir  es-  * 
calofrío. 

Harong.  adj.  Tabaco  malo,  áspero,  fuerte 
y  apagón;  árbol  que  con  dificultad  arde, 


HA 


143 


y  lo  mismo  cualquier  madera. — v.  Apa- 
garse, no  arder. 

Harop.  v.  Morar,  habitar,  estar  en  un  sitio. 

Harop.  v.  Arrojar  ó  echar  fuera. — Coger 
del  suelo  una  ó  más  piedras  con  una  sola 
mano,  cuando  se  divierten  en  jugar  á  las 
chinas. 

Haropoy.  v.  Calmar,  amainar,  mitigar,  dis- 
minuir.— s.  Ambiente,  viento  suave. 

Fiaros,  v.  Ser  una,  cosa  de  provecho,  ser- 
vir para  algo.  Uaray  ca  haros.  No  eres 
de  provecho,  para  nada  sirves. 

Haroy.  v.  Quejarse,  pronunciando  dicha 
palabra.. 

Haroyohoy.  s.  Ambiente,  viento  suave. 

Harubas.  v.  Desnudar,  quitarse  el  vestido. 
Pagharubas  quita  san  bado.  Quitémonos 
la  camisa. 

Harugda.  v.  Escarmentar. — ?y.  Avergon- 
zarse,  ruborizarse,  confundirse. 

Harumpag.  v.  Caer  sobre  uno  alguna  cosa; 
caer,  derribar,  venir  abajo. 

Harupay.  s.  Planta  llamada  sensitiva. 

Harus.  v.  Poner  ventosa  hecha  de  caña  ba- 
gacay. 

Hashas.  v.  Blanquear  ó  limpiar  bien  el 
arroz  ya  pilado. 

Hasahas.  v.  Blandir   espada  ú  otra  arma. 

Hasahasa.  s.  Pescado  así  llamado;  se  come. 

Hasatlgatl.  adj.  Pez   que  tiene    agallas. 

Hasas.  v.  vid.  Has  has. 

Hasi  adj.  Presuntuoso. — v .  Presumir,  vana- 
gloriarse. 

Hasig-han.  mod.  (De  siqui).  Á  los  pies, 
hacia  los  pies  ó  lo  que  está  hacia  los  pies. 
Andapit  sa  siqui. 

Hastlig.  s.  Mullido. — v.  Poner    mullido. 

HasogOt.  v.  ant.  Acordarse  de  algo. — Ma- 
pahasgotun.  adj.  De  mucha  memoria. 

Hasohas.  s.  Fuelles  de  fragua. — v.  Dar  á 
los  fuelles. 

Hasohasatl.  s.  Dos  pedazos  de  maderos 
huecos  donde  entran  dos  rodajas  de  ma- 
dera con  plumas  de  ave  en  sus  extremos, 
y  con  mango;  con  ellas  se  hace  el  oficio 
de  fuelles,  subiéndolas  y  bajándolas. 

Hastie,  v .  Sembrar  palay  ú  otra  cosa  ha- 
ciendo hoyos  en  tierra  y  colocando  dos 
ó  más  granos  en  cada  uno. 

Hatáas.  adj.  Cosa  alta,  elevada.— v.  Ser, 
estar  ó  hacer  alta  ó  elevada  una  cosa.  Ha- 
táas caopay  an  singbahan.  Es  muy  alta  la 
iglesia.  Pagpahatáasun  co  an  cota.  Man- 
daré hacer  alta  la  pared.  Ayao  pagpaca- 
hatáas  sin  buot.  No  te  ensoberbezcas. 

Hatag.  v.  Dar,  conceder. — s.  Dádiva. — 
Gracia.  Mahahatag  acó  sa  imo  sin  pisos. 
Yo  te  daré  un  peso.  Naghatag  acó  sa  iya 


144 


HA 


sin  cahate.  Le  di  dos  reales.  Hinmatag  acó 
sa  iya  sin  sicaualo.  Le  di  medio  real.  Iha- 
tag  co  dimo  an  acón  bangcao.  Yo  te  daré 
mi  lanza.  Ihinatag  co  sa  iya  an  calo.  Le 
di  el  sombrero.  Tagui  acó  sin  ísda.  Dame 
pescado.  Tagan  mo  acó  sin  quiñis.  Dame 
cangrejo. 

Hatal-ang.  v.  Equivocarse,  errar.  Bain  acó 
hatal-ang.  No  sea  que  me  equivoque. 

Hatao.  v.  Motar,  boyar,  subir  para  arriba 
la  embarcación  al  descargarla.  Salir  vi- 
ruelas, granos,  etc.— -Descubrir,  manifestar 
ó  hacerse  patente. 

Hati.  v.  Asechar,  poner  ó  armar  asechan- 
zas.— Ir  á  contratar  el  padre  del  varón  el 
casamiento  de  su  hijo  á  casa  de  los  padres 
de  la  mujer. 

Hatid.  v.  Extender,    estirar. 

Hatuc.  s.  Leche  de  la  carne  tierna  del 
coco. — v.  Sacarla,  expremiendo  dicha 
carne. — Echar  dicha  leche  en  lo  que  se  ha 
de  comer.  Hinahatucan  nira  an  loto.  Po- 
nen leche  de  coco  en  la  morisqueta. 

Flatud.  v.  Llevar,  conducir;  traer. 

Hatul.  v.  Dar. — Llevar.  Ihatul  mo  inin 
bado  co  can  Juan.  Da  esta  mi  camisa  á 
Juan.  Ihatul  mo  inin  surat  ngadto  sa  ca- 
pitán. Lleva  esta  carta  allá  al  capitán.— 
s.  Marejada,  olas  grandes  y  continuas  des- 
pués de  un  viento  fuerte. 

Hatutgao.  s.  Arbusto  así  llamado. 

Haua.  adj.  Cosa  limpia,  sin  yerbas. — Di- 
ferente, distinto. — v.  Separarse. 

Hauac.  s.   Cintura. 

Hallan,  v.  Limpiar,  purificar,  quitar  la  su- 
ciedad ó  inmundicia  de  alguna  parte. — 
Cosa  limpia,  que  no  tiene  suciedad,  pura, 
sin  mancha.  Mahauan  caopay  an  dalan. 
Está  muy  limpio  el  camino.  Hahauanan 
co  an  acón  orna.  Limpiaré  mi  sementera. 
Manahalingoha  quita  nga  mamahauan  gui- 
hapon  an  aton  calag.  Procuremos  que 
nuestra  alma  este  siempre  limpia. 

Hauas.  v.  Descargar  la  embarcación;  des- 
embarcar, saltar  á  tierra;  bajarse  del  ca- 
ballo, carro,  etc.  Hauasa  niyo  an  mga  ca- 
jón. Descargad  los  cajones.  Uaray  cami 
pacahauas  cacolop  cay  daco  an  balud.  No 
pudimos  desembarcar  ayer  tarde  porque 
eran  grandes  las  olas. 

Hauay.  adj.  Cosa  bien  hecha,  de  buena 
forma  ó  planta. 

Hauíd.  v.  Reprimir,  detener,  contener,  re- 
frenar, sujetar. — Convidar  á  uno  y  tener 
gusto  que  se  quede,    consienta  ó  acceda. 

Hauili.  s.  Árbol  que  en  Botánica  se  llama 
Higuera  hauili. 

Hauit.  adj.  Cosa  fuerte,  difícil  de  quebrar, 


HA 

romper  ó  cortar.  Paciente,  sufrido,  per" 
severante. 

Hautn  hauili.  v.  Tachar  á  una  persona, 
afear  sus  obras  y  costumbres. 

HailOC.  v.  Sacar,  extraer  una  cosa  de  donde 
está,  como  de  caldero,  olla,  baúl,  etc. 

Hauot.  s.  Cosa  fuerte,  difícil  de  quebrar  ó 
cortar. — Planta  que  en  Botánica  se  llama 
Hermionitis  hendida. — Abstinencia  que 
usaban  los  bisayas  por  la  muerte  ó  ausen- 
cia de  uno,  durante  la  cual  no  comían  más 
que  dicha  planta. 

Haura.  v.  Convinar.  Ajustar  ó  venir  justa 
una  cosa;  encajar,  meter  una  cosa  dentro 
de  otras  ajustadamente. 

Háyháy.  v .  Acezar,  suspirar  de  modo  que 
parece  pronunciarse  dicha  palabra. 

Hayhay.  v.  Poner  los  agoreros  en  la  escalera 
ramas,  cañas  ú  otra  cosa,  para  impedir  la 
subida. 

Haya.  Llorar  ¿Di  camó  nanhahaya  san  pag- 
quita  niyo  siton  masaquit,  nga  nahihingo- 
tas  ná?  ¿No  lloráis  al  ver  ese  enfermo  que 
está  ya  agonizando? — Estar,  poner  boca 
arriba;  caer  de  espaldas. 

Haya  haya.  v.  Llorar  con  frecuencia.—^. 
Especie  de  enredadera;  sus  hojas  se  usan 
en  el  buyo. 

Hayab,  hayab  hayab.  v.  Tremolar,  enar- 
bolar, ondular,  ondear;  mover  el  viento 
una  cosa. 

Hayad.  adj.  Cosa  tendida  ó  puesta  en  tierra, 
suelo  ó  piso. — v.  Poner,  extender  en  tierra 
una  cosa. — Repantigarse,  arrellanarse  en 
el  asiento.  Poner  ó  estar  tendido  boca 
arriba. 

Hayag.  v.  Resplandecer,  lucir,  dar  luz,  ilus- 
trar, iluminar;  manifestar  una  cosa.  Ser  pa- 
tente ó  evidente  alguna  cosa. — s.  Luz, 
claridad. — adj.  Claro,  patente.  Nahayag  ná 
an  adlao.  Ya  luce  el  sol.  Pinahayagan  sira 
sa  Dios.  Fueron  iluminados  por  Dios.  Ha- 
yag ná  an  tuna    Ya  se  ve  clara  la  tierra. 

Hayagaya.  v.  Hacer  mal  ó  de  mala  ma- 
nera alguna  cosa. 

Hayahay.  adj.  Viento  fresco,  templado. 
— v.  Hacer  viento  fresco  ó  templado. 

Hayan g.  v.  Estar  ó  poner  boca  arriba  una 
cosa. — Caer  de  espaldas. 

Hayao.  adj.  Animal  doméstico  suelto. — v. 
Tener  sueltos  los  animales  domésticos;  an- 
dar sueltos  los  mismos. 

Hayat.  adj.  Cosa  verde,  sin  madurar  aún, 
que  no  esta  en  sazón.  Cosa  corta,  estrecha. 

HayOCOng.  adj.  Estrecho,  corto. — v.  Ser 
corta  una  cosa,  como  vestido,  etc. — adj. 
Que  de  poco  se  aflige  y  angustia. 

Hayoghog.  v.    Crecer. 


HA-HI 

Hayohay.  s.  Esclavo    criado  en    casa,  no 

comprado. 
Hayom.  adj.  Cosa  algo  negra. — v.  Bostezar. 
Hayon,  hayon  hayon.  v.  Bracear,  mover 

con  garbo  los  brazos;  contonearse. 
Hayong.  adj.  Cosa  ajada,  marchita,  lacia, 

seca. — v.  Marchitarse,  secarse.  Bostezar. 

Nahayong  ná  an  acón  binulad  nga  dahon. 

Ya  están  secas  las  hojas  que  puse  al  sol- 
HayongCOt.  adj.  Cosa  espesa,  muy  junta 

una  de  otra. 
Hayop.  adj.  Animal  doméstico.--^.  Criar, 

domesticar  animales. 
Hayopatl.  adj-  Animal  doméstico. 
HayilCtitl.  adj.  Cosa  estrecha,  corta. 
Hayud.  //.   Estirar,  extender. 

III 

Hia.  s.  Palabra  que  cantan  los  bisayas 
cuando  van  remando,  ora  todos  á  la  vez, 
ora  alternando- 

Hi»a.  s.  Palabra  que  usan  los  bisayas  para 
arrullar  y  hacer  dormir  á  los  niños,  can- 
tándola y  haciendo  pausa  entre  el  hiy  la  a, 
ó  dilatando  la  ve  z  entre  las  dos  vocales. 

Hiac.  v.  Resollar  y  aspirar  con   dificultad. 

Hiara.  v.  Acostumbrarse,  tener  práctica  de 
una  cosa. — s.  Costumbre,  práctica,  hábi- 
to. Diri  acó  hiara  siton.  No  estoy  acos- 
tumbrado á  eso. 

Hias,  hiyas.  s.  Adorno,  gala,  arreo,  joya, 
alhaja,  ornato.— v.  Adornar,  hermosear 
con  adornos. 

Hibab.  adj.  Cosa  des'gual,  desproporcio- 
nada, tuerta,  torcida. — v.  Desigualar,  des- 
proporcionar, torcer. 

Hibábao.  adj.  Cosa  baja,  de  poco  fondo, 
poco  profunda. 

Hibab-uatl.  adj.  Cosa  baja,  de  poco  fondo, 
poco  profunda. 

Hibad.   v.  Desigualar,  cortar  desigual. 

Hibag.  v.  Enfurecerse  el  puerco  cuando 
embiste  y  escarba  con  las  manos. — In- 
clinarse la  carga  á  un  lado. 

Hibal.  s.  Dolor  de  tripas  ó  vientre. — Do- 
ler el  vientre. 

Híbalogtlis.  v.  Ir  uno  por  diferente  ca- 
mino que  otro  y  no  encontrarse. 

Hibang.  v.  Destrozar,  romper,  agujerear. 
—  Herir.  Nacahibang  ca  san  acón  bado. 
Tú  has  destrozado  mi  camisa.  Nahibang 
an  sacayán.  Se  ha  agujereado  la  embar- 
cación. Nahibang  acó.  Me  he  herido. 

Hibaro.  v.  .Saber,  aprender.  Diri  acó  nahi- 
baro  siton.  No  sé  eso.  Panhibaro  camo. 
Aprended  vosotros.  Nagpapahibaro  acó 
sa  imo.  Te  manifiesto  ó  hago  saber-  Iguin- 


HI 


145 


papahibaro  co  sa  iyo.  Os  manifiesto  ó 
hago  saber. 

Hibat.  v.  Torcer,  ladear. 

Hibi.  v.  Llorar  como  los  niños.— s.  El 
acto  cuando  uno  principia  á  llorar  como 
hacen  los  niños. 

Hlbig  hibig.  v.  Temblar,  ó  moverse  los 
labios    como  al  colérico. 

HibO.  v.  Barrer  la  sementera  con  ramas, 
y  cubrir  los  hoyos  donde  se  ha  sembrado 
el  palay. — Coger  á  uno  in  fraganti. 

Hiboat.  v.  Repetir,  volver  sobre  la  misma 
cosa. 

Hibobo.  adj.  Cosa  baja,  pequeña,  de  poca 
altura. — v.  Estar,  ser  baja,  pequeña  ó 
de  poca  altura  una  cosa.  Hibobo  nga  la- 
laqui.  Hombre  de  poca  estatura.  Hibobo 
pá  an  cota.  Está  baja  aún  la  cota. 

Hibobuatl,  hibob-an.  adj.  Cosa  baja,  que 
no  es  alta.  Aáda  dida  siton  bibob-an  nga 
tuna.  Ahí  está  en  este  terreno  bajo. 

HibOC.  v.  Bullir,  moverse,  agitarse. 

HibOC  hiboc.  v.  Bullir,  moverse,  agitarse 
con   frecuencia. 

Hibol.  v .  Quedarse  ó  atravesarse  la  comida 
en  la  garganta;  ahogarse  con  el  bocado 
atravesado. — Ahorcarse. — Pinchar  ó  pi- 
car desde  abajo  al  que  está  arriba.  Pain- 
ma  dao  acó,  cay  hinihibol  acó.  Dame  de 
beber,  porque  me  ahogo;  tengo  atrave- 
sada la  comida  en  la  garganta. 

HibOtl.  v.  Sepultar,  enterrar,  esconder  de- 
bajo de  tierra  alguna  cosa.— Penetrar 
arma,, clavarse  espina  ú  otra  cosa. 

Hiborong.  v.  Confundirse,  estar  uno  per- 
plejo, dudoso,  confuso. 

Hiborongan.  adj.  Cosa  oscura,  dudosa, 
confusa,  que  necesita  aclaración. 

Hibot.  v.  Amenazar,  avisar  el  que  sospe- 
cha á  aquel  de  quien  sospecha,  de  que 
le  ha  de  matar,  si  prosigue  en  su  maldad. 

Hiboy.  s.  Palabra  que  dicen  cuando  arras- 
tran alguna  cosa. — Decir  ó  cantar  dicha 
palabra. 

Hibucog.  v.  (De  Bucog).  Clavarse,  atra- 
vesarse espina  ú  otra  cosa  en  la  garganta. 

Hibud  hibud.  v.  Mover,  menear  el  cuerpo 
al  andar. 

Hibulauan.  v.  Resplandecer,  brillar  como 
oro. 

Hica.  v.  Refluir  como  la  ola  del  mar 
cuando  se  retira,  volviendo  de  la  orilla 
ó  playa. — s.  Resaca. 

Hicab.  s.  Asma. — v.  Padecer  ó  tener  asma. 

Hicabun.  adj.  Asmático. 

HicahiC.  v.  Acezar,  jadear. 

Hical  hical.  v.  Acezar,  jadear. — Acariciar 
el  verraco  á  la  puerca. 


146 


H[ 


Hicao.  adj.  Ruin,  mezquino,  miserable, 
avaro. — v.  Ser  uno  mezquino,  escatimar, 
escasear  lo  que  se  da. — Codiciar. — s. 
Codicia. 

Hicao.  v.  Ultrajar,  tratar  ruinmente  auno. 

Hicap.  v.  Tocar,  palpar,  tentar  indecente 
ó  impúdicamente. — Ir  poco  á  poco,  des- 
pacio para  coger  algo. 

Hicat.  v.  Abrir  los  ojos  con  los  dedos. 

Hicay.  v.  Desechar,  dar  calabazas. 

Hicdat.    adj.  De  ojos  y  párpados  grandes. 

Hiclay.  v.  Cortar  árboles. 

HÍCO.  adj.  Cosa  culebreada  que  forma  vuel- 
tas ó  eses,  y  cada  una  de  las  vueltas  ó 
eses. 

HÍCO  hico.  s.  Ambages,  rodeos  de  pala- 
bras.— v.  Decir  una  cosa  con  ambages  y 
rodeos. 

Hicob.  Llorar,  sollozar,  suspirar. 

HÍCOb  hiCOb.  v.  Llorar,  sollozar,  suspirar 
con  frecuencia. 

Hicom.  v.  Callar,  poner  silencio;  hablar 
bajo. 

HÍCUat.  v.  Repetir,  volver  á  hacer  ó  decir 
lo  que  se  había  hecho  ó  dicho. 

HÍClld.  v.  Andar  despacio. 

Hicug.  v.  Ahogar  apretando  la  garganta; 
ahorcarse  colgándose  de  alguna  parte. 

HÍCUgmat.  v.  Turbar,  inmutar,  sobresal- 
tar, asustar,   acongojar. 

Hicun.  v.  Repartir,  dar,  tomando  para  sí 
la  mejor  ó  mayor  parte;  repartir,  dar  con 
desigualdad. 

HÍCUS.  adj.  Cosa  delgada,  estrecha. — Ca- 
hic-san. — s.  Estrechez,  delgadez. 

HÍCUS.   v.    Estrechar,  precisar. 

Hid  hid.  v.  Untar. —Pintar. — Estregar,  res- 
tregar las  espaldas  contra  alguna  parte. 

Hidagmac.  v.  Topar,  dar  la  embarcación 
en  piedras  ú  otra  parte. 

Hídagpá.  v.  Topar,  dar  la  embarcación  en 
piedras   ú  otra  parte. 

Hidal.  adj.  Cosa  inclinada. 

Hidlao.  v-  Echar  de  menos  al  ausente,  de- 
sear verle. — s.  Deseo,  ansia.  Nahihidlao 
acó  san  acón  iroy.  Echo  de  menos  á  mi 
madre;  deseo  ver  á  mi  madre. 

Hidlao.  v.  Cesar  por  algún  tiempo  el  coco 
de  dar  su  licor  ó  tuba,  por  causa  del  mu- 
cho calor  ó  vientos  fuertes  que  haya 
habido. 

Hidlos.  v.  Desamarrarse,  deshacerse,  desa- 
tarse ó  escurrirse  la  amarradura. — Esca- 
parse, escurrirse  una  cosa  de  las  manos. 

Hidluc.  v.  Tener  dificultad  en  tragar  una 
cosa. 

Higad.  v.  Orillar,  ir  por  la  orilla,  ladear, 
andar  ó  caminar  por  las  laderas. — s.  Ori- 


HI 

lia,  declive,  pendiente.— v.  Formar  declive 
ó  pendiente  una  cosa.  Nagpulid  pulid  an 
acón  lubi,  cay  higad  an  tuna.  Se  van  ca- 
yendo mis  cocos,  porque  forma  declive 
la  tierra. — Cahigaran. — Orilla;  declive, 
pendiente. 

Higaday.  s.  Proverbio,  alegoría,  compara- 
ción, enigma. — v.  Proverbiar,  comparar, 
hablar  enigmáticamente. 

Higagad.  v.  Juntarse,  unirse. 

Higao  higao.  v.  Hablar  bajo,  hablar  al 
oído.  Hinmigao  higao  siya  sa  acón.  Me 
habló  al  oído. 

Higara.  v.  Acostumbrar,  tener  práctica  de 
una  cosa. 

Higaray  gaday.  s.  Proverbio,  alegoría, 
comparación,  enigma. — v.  Proverbiar,  ha- 
blar enigmáticamente. 

Higbábao.  adj.  Que  tiene  poco  fondo,  si- 
tios de  poca  profundidad  ú  hondura. 

Higbáb-uan.  adj.  Que  tiene  poco  fondo, 
sitios  de  poco  fondo,  de  poca  profundidad 
ú   hondura. 

Hígbabáuatl.  adj.  Que  tiene  poco  fondo, 
sitios  de  poco  fondo,  de  poca  profundi- 
didad  ú  hondura. 

Hig-COn.  adj.  Cosa  mala,  fea,  sucia,  as- 
querosa, malsonante. 

Hig-COng.  adj.  Cosa  mala,  fea,  sucia,  as- 
querosa, malsonante. 

Higda.  v.  Acostarse,  echarse,  hacer  noche 
en  alguna  parte.  Nahigda  siya.  Está  acos- 
tado. Didto  cami  hihigda  sa  Palo.  Hici- 
mos noche  en  Palo.  Naghihinigdaun  la 
acó.  No  hago  más  que  estar  echado.  Pi- 
naghihigda  acó  ni  nanay.  Me  manda  acos- 
tar mamá. 

Higdáan.  s.  Cama,  sitio  ó  lugar  donde 
uno  se   acuesta. 

Hig-hig.  v.  Acribar  ó  limpiar  el  arroz. 

Higlaba-laba.  adj.  (De  halaba).  Cosa 
larga,  ó  algo  larga. 

Higlad-man.  adj.  Que  tiene  mucho  fondo, 
sitios  profundos,  de  mucha  hondura. 

Higlapad.  adj.  (De  lapad).  Cosa  ancha, 
ó  algo  ancha. 

Higlaparay.  adj.  (De  lapad).  Cosa  an- 
cha, ó  algo  ancha. 

Higlaruman.  adj.  Que  tiene  mucho  fondo, 
sitios  profundos,  de  mucha  hondura. 

Hignat.  v.  Estirar,  extender,  alargar,  dila- 
tar una  cosa. 

Hignit.  s.  Pedazo;  hilacha.—^.  Tomar  un 
pedazo,  hacer  pedazos  una  cosa;  hacer 
hilachas.— Pellizcar.— Destrozar,  despeda- 
zar, devorar. 

Higop.  v.  Sorber. — s.  Sorbo. 

Higopatl.  s.  Aquello  en  donde  se  sorbe. 


ñí 

Higot.  v.  Atar,  amarrar. — s.  Cordel,  o  loque 
sirve  para  atar  ó  amarrar. —  Ramal,  cabes- 
tro, ronzal.  Higotan  niyo  an  baloto.  Amar- 
rad el  baloto.  Hinigotan  co  an  carabao 
sa  pono  san  lubi.  Amarré  el  carabao  al 
tronco  del  coco.  Ilig-ta  an  pisi.  Aprieta 
bien  el  cordel,  la  atadura  ó  la  amarra. 
Ñauara  an  higot  san  carabao.  Se  ha  per- 
dido el  cordel  ó  ramal  del  carabao.  Na- 
bugto  an  higot  san  sacayán.  Se  rompió 
la  maroma  ó  cable  de  la  embarcación. 

Higot  baloto,  s.  Yerba  asi  llamada;  es  me- 
dicinal. 

Higrayo.  adv.  t.  y  /.  Lejos. — adj.  Cosa  que 
está  lejos,  distante. — v.  Estar  lejos  ó  dis- 
tante una  cosa.  Higrayo  nga'mga  bongto. 
Pueblos  lejanos.  Naghihigrayo  sira.  Ya 
están  lejos. 

Higsa.  v.  Reventar  grano  ú  otra  cosa; 
romper  el  ave  los  huevos  para  que  salgan 
los  pollos. 

HigSÍ.  v.  Triunfar,  vencer — s.  Triunfo,  vic- 
toria. 

Hígtáas.  adj.  Cosa  alta,   elevada. 

Higtáasatl.  adj.  Sitios  ó  lugares  altos, 
elevados  — s.  Alturas. 

Hig-tanan.  s.  (De  higot).  Poste,  árbol, 
coco,  ó  árbol  donde  se  amarra  una  cosa. 

Hlgtíng.  v.  Reñir,  pelear,  morderse  los 
animales. 

Higub.  s.  (C)   Marea  creciente   y  grande. 

Higud.  v.  Mermar,  disminuir. 

Higugma.  v.  Amar,  estimar.— s.  Amor, 
afecto.  Ongud  an  pahigugma  sa  iya.  Le 
amo  de  veras.  Higugma  nga  daco.  Grande 
amor. 

Higugmaotl.  adj.  Amable,  digno  de  ser 
amado,  aquel  á  quien   se  ama. 

Higllis.  v.  Gotear  la  manteca  cuando  se 
asa  la  carne  al  fuego;  gotear  ó  salir  pus 
ó  aguaza  de  grano. 

Higum.  v.  Cerrar,  recoger  paraguas,  red, 
ó  cosa  semejante.  Pahiguma  ta  ná  ini  nga 
pocot.  Recojamos  ya  esta  red.  v.  Atar, 
amarrar,  s.  Atadura,  vencejo. 

Higum  higum.  v.  Cerrar,  recoger  cortina, 
bolsa,  alba,  etc. — s.  Fiador  de  alba,  bolsa, 
ó  cosa  semejante. 

Higus.  adj.  Cosa  delgada,  angosta,  estre- 
cha, disminuida,  v.  Disminuir,  ir  á  me- 
nos. Estrujar,  exprimir,  sacar  la  suciedad 
de  las  tripas. 

Hila.  s.  Marisco  así  llamado;  se  come— 
v.  Tener  algún  miembro  encogido. 

Hila.  v.  Pronunciar  dicha  palabra  cuando 
arrastran  cosa  pesada;  arrastrar  una  cosa 
pronunciado  dicha  palabra. 

Hila  hila.  v.  vid.  Hila. 


fíí 


147' 


Hilab.  v.  Cortar,  dividir  carne,  ó  cosa  se- 
jante  en  pedazos  largos.— s.  Lonja  de 
carne,  pescado,  tocino,  etc.Naghihilab  si 
Juan  sin  igpapaon  niya.  Está  cortando 
Juan  lo  que  ha  de  poner  de  cebo  en  el 
anzuelo. 

Hilaba,  adj.  Cosa  larga,  luenga. — v.  Ser  ó 
hacer  larga  alguna  cosa.  Hilaba  caopay  an 
pisi.  Es  muy  larga  la  maroma. — Alargar, 
prolongar.  Ayao  paghilabaá  an  carocaya- 
can.  No  alargues  la  conversación. 

Hilab-an,  hilabaán,  hilaron,  s.  Largor, 
largura,  longitud. 

Hilabut.  v.  Entremeterse,  meterse  uno 
donde  no  le  llaman,  meterse  uno  con  otro. 
Ayao  paghilabut  sa  acón.  No  te  metas 
conmigo. 

Hilac.  v.  Llorar. 

Hilac  higac.  v.  Moverse,  inquietarse  el 
verraco  por  la  hembra,  y  la  hembra  por 
el  verraco,  y  así  de  los  enamorados. 

Hilad,  v.  Echarse  uno  todo  lo  que  es  de 
largo,   correrse  el  fuego  á  lo  largo. 

Hilad  hilad,  v.  Dar  vueltas  ó  volverse  de 
uno  y  otro  lado  el  que  está  echado  ó  dor- 
mido.— Revolcarse  en   cieno  ú  otra  parte. 

Hilad-man.  s.  Profundidad,  hondura. 

Hilag.  v.  Suspirar,  acongojarse. 

Hilagus.  v.  Amarrar  sólo  con  dos  ó  tres 
vueltas  la  punta  de  una  caña,  ú  otra  cosa, 
y  concluirla  de  amarrar  bien,  después  de 
de  haber   amarrado  la  punta  contraria. 

Hilamotl.  v.  Limpiar  la  sementera. 

Hilang.  v.  Dividir,  abrir  una  cosa  en  pe- 
dazos delgados  sin  separarlos- — Entresa- 
car, aclarar  lo  espeso. — Hacer  ó  poner 
rala  una  cosa. — adj.  Cosa  rala. — s.  Inter- 
valo, espacio  entre  dos  cosas.  Paghilangon 
mo  iton  isda  basi  pagasinan.  Abre  en 
pedazos  sin  separarlos  ese  pescado  para 
salarlo.  An  paghUangi  co  sini  cay  ora 
ora  sin  casoso.  El  aclarar  yo  ésto,  es  por 
que  está  demasiado   espeso. 

Hilang»  v.  Interpolar,  interponer  una  cosa 
entre  otras. — Dar  una  ó  más  veces  calen- 
tura; cesar  la  misma  y  volver  á  dar. 

Hilang  hilang.  v.  Abrir  ó  dividir  carne 
ó  pescado  en  varias  direcciones,  sin  se- 
parar Jas  partes. 

Hilangcag.  v.  Ocuparse  en  una  cosa  por 
mero  pasatiempo,  entretenerse.  Naghihi- 
langcag  acó  sini  nga  buhat.  Estoy  entre- 
tenido en  esta  obra. 

HilaO»  adj>  Cosa  cruda;  verde. — v.  Estar 
cruda  ó  verde  una  cosa.  Hilao  pá  an  loto. 
Está  aún  la  morisqueta  cruda.  An  dahon 
nga  hilao.  La  hoja  verde.  Hilao  pa  an 
pina.  Está  verde  aún  la  pina. 


148 


m 


Hilap.  v.  Quitar  la  carne  pegada  al  pellejo, 
después  dé  desollado  el  animal. — Rebanar, 
cortar  en  rebanadas. — Cortar   un  pedazo. 

Hilapad.  adj.  Cosa  ancha,  como  tela,  pie- 
dra, tabla,  etc. — v.  Ensanchar,  hacer,  ó 
ser  ancha  una  cosa. 

Hilap-datl.  s.  Anchor,  anchura. 

Hilaparan.  s.  Anchor,    anchura. 

Hílapit.  v.  Alcanzar  á  uno  el  golpe  ó 
latigazo  que  se  da  á  otro. 

Hilarum.  adj.  Cosa  honda,  profunda. — v. 
Ahondar,  profundizar. 

Hilaruman.  s.  Profundidad,  hondura. 

Hilas,  v.  Agostarse  ó  secarse  las  plantas. 
— s.  Insecto  así  llamado,  perjudicial  al 
palay. — v.  Comer  ó  destrozar  el  palay  di- 
cho insecto. — Raspar. — Rebanar,  cortar  á 
tajadas  ó    rebanadas. 

Hílaslas.  s.  Inclinación,  propensión  á  lo 
sensual. 

Hilasic.   v.  Retroceder,  retirarse. 

Hilauas.  v.  (De  lauas).  Juntarse,  unirse 
carnalmente,  tener  cópula,  fornicar.  Nag- 
hilauas  acó,  naquihilauas  acó  sin  babayc. 
He  tenido  ayuntamiento  con  una  mujer. 

Hilauíg.  adj.  Cosa  larga,  como  vestido 
talar. 

Hilatligan.  s.  Largor  de  vestido  talar. 

Hílauotl.  adj.  Cosa  verde. — Color  verde. 

Hilay.  v.  Ladear,  inclinar. — Contonearse. 
Nahilay  an  balay.  Está  ladeada  la  casa- 
Nahilay  man  an  tauo  cún  natuyo  siya 
humilay.  Se  contonea  también  el  hombre 
cuando  quiere  contoncarse. 

Hilay  hilay.  v.  Ladear,  inclinar  algo  al- 
guna cosa. — adj.  Cosa  algo  ladeada,  in- 
clinada.— v.  Contonearse.  Hinilay  hilay  sin 
guti  an  balay.  Se  ha  inclinado  un  poco 
la  casa. 

Hilayte.  s.  El  pueblo  de  Lcyte,  de  donde 
toma  el  nombre  la  provincia. 

Hilbad.  v.  Acabar,  concluirse  un  asunto 
en  que  hayan  intervenido  dos  ó  más. — 
Repetir,  volver  á  lo  mismo. 

Hilcas.  v.  Quitar,  deshacer  el  corral  de 
pescar. — Recoger  lo  tendido  al  sol. 

Hilhig.  adj.  Tejido  flojo,  mal  hecho,  que  se 
apartan  los  hilos  con  facilidad,  apretando 
ó  haciendo  fuerza  con  los  dedos. — Pere- 
zoso, negligente,  dormilón. 

Hil  hil.  adj.  Dormilón,  descuidado,  negli- 
gente. 

Hillg.  v.  Ladear,  inclinar,  torcer. — adj.  Cosa 
ladeada,  inclinada,  torcida. — Cahiligan.  s. 
Inclinación,  propensión. 

Hiling.  v.  Mirar,  acechar,  visitar,  observar, 
enterarse.  Hilnga  iton  sin  maopay.  Ob- 
serva bien  eso.  Hiniling  co  ná.  Ya  lo  he 


mirado.  Mahiling  acó  san  acón  orna-  Voy 
á  ver  mi  sementera.  ¿Ano  an  hinihiling 
dida?  ¿Qué  estás  mirando  ahí? 

Hilis.  v.  Disminuirse;    derretirse. 

Hilit.  .s\  Retiro,  secreto,  separación,  apar- 
tamiento.— Hilit,  sa  hilit.  ;//.  adv.  En  se- 
creto, secretamente. 

Hilo.  s.  Veneno,  ponzoña. — v.  Envenenar, 
emponzoñar. 

Hilo.  v.  Señalar  los  carpinteros  ó  aserra- 
dores la  madera  con  un  hilo  teñido  de 
blanco  ó  negro. — s.  El  mismo  hilo  y  la 
señal  hecha. 

HíloC.  v.  Hacer  cosquillas. 

HilolOpOt.  v.  Buscar  con  diligencia. 

Hilong  higotlg.  v.  Llamear,  flamear,  des- 
pedir llamas  el  fuego. — s.  Ruido  de  la 
misma  llama. 

Hilot.  v.  Sobar,  dar  friegas. 

Hilsit.  v.  Tirar,  disparando  con  los  dedos, 
la  pepita  de  fruta  ú  otra  cosa. — Resba- 
larse, escurrirse  ó  escaparse  de  la  mano 
jabón,  anguila  ú  otra  cosa. — Echar  ó  ha- 
cer salir  á  uno  de  su  asiento. — Capar. 

HÜSOt.  v.  Disparar  con  los  dedos  alguna 
cosa. — Escurrirse  ó  escaparse  de  las  ma- 
nos cosa  resbaladiza.— Irse  para  abajo  el 
que  se  pone  en  catre,  silla,  ó  banco  roto 
ó  con  agujero. 

Hiluag.  adj.  Cosa  ancha,  espaciosa.  Hiluag 
caopay  an  singbahan.  lis  muy  ancha  la 
la  iglesia.  Hiluag  an  sacayán.  Es  ancha 
la  embarcación,  (iuinpapahiluag  san  capi- 
tán an  dalan.  Manda  el  capitán  ensanchar 
el  camino. 

Hiluagan.  s.  Anchor,  anchura. 

HiluagUtl.  s.  Anchor,  anchura. 

Hilud.  //.  Doblar,  torcer,  retorcer  el  cuerpo. 

Hilud  hilud.  v.  Doblar,  torcer,  retorcer  el 
cuerpo  ó  hacer  contorsiones. — Perturbar, 
inquietar. 

Hiluguit.  v.  Representarse,  venir  á  la  ima- 
ginación. 

Hiluitl.  v.  Callar;  hacer  una  cosa  en  se- 
creto.— s.  Silencio;  secreto. 

Hilumhum.  v.  Empollar,  calentar  el  ave 
los  huevos,  poniéndose  sobre  ellos  para 
sacar  pollos. 

Hilumlum.  v.  Empollar,  calentar  el  ave 
los  huevos,  poniéndose  sobre  ellos  para 
sacar  pollos. 

Hilus.  v.  Rozarse,  desollarse  por  tropezar 
en  alguna  parte. 

Hitna.  v.  Salir  ó  correr  la  suciedad  de  la 
llaga.   Correr  lo  líquido. 

Himac.  v.  Extralimitarse,  hablar  fuera  de 
propósito. 

Himaga.  v.  Andar  el  macho  tras  de  la  hem- 


Hl 

bra.—adj.    Cosa  torpe;    sucia,  impúdica-, 
deshonesta. 
Himalad.  u.  (De  palad).  Decir,  adivinar 
la  buena  ó  mala  suerte  por  las  rayas  de 
la  palma  de  la  mano. 
Himalo.  o.  Alborotar. — Sorprender,  coger 
desprevenido. — Acusar,  imputando  algún 
delito. 
Himalo.  s.  (De  balo).  Dádiva  que  se  daba 
al  hermano  del  difunto    cuando    el  casa- 
miento era  con  viuda. 
HimalugO.  s.  Bejuco  así  llamado. 
Himamaan.  v.  Desconfiar.  Tardar  en  pa- 
gar una  deuda,  ó  pagarla  por  fuerza.  Cun 
diri  ca  mahimamaan  sa  acón,   pagancata 
acó  usa  ca  gantang  nga  bugas.  Si  no  te 
he   dado    motivo    de  desconfianza,    prés- 
tame una  ganta  de  arroz. 
Himang.  v.  Blasfemar,  maldecir,  vituperar 
— s.  Blasfemia,  maldición,  vituperio. — Pa- 
rapanhimang.    s.    Blasfemo.    Iguindiri  sa 
Dios  an  paghimang.  Está    prohibida  por 
Dios  la  blasfemia. 
Himangrao.    /./.    Advertir,    echar  de  ver, 
r.eparar  ó  notar  alguna  cosa. — Conversar, 
hablar  bien  ó  mal    de    alguno;  hablar  ó 
convenir  entre  sí.  Naghimangrao  acó  nga 
uaray  siya  dida.   Advertí    que  no  estaba 
él  ahí.  Cañan  lorong  an   pag    himangrao 
san  ngatanan.  De  necios    es    reparar  en 
todo.  Naghimangrao  ná  cami.   Ya  hemos 
hablado.  Naghimangrao  acó,  nacapag  hi- 
mangrao acó  san  acón  igeasitauo.  He  ha- 
blado mal  de  mi  prójimo. 
Himao.  v.  Volver  en  sí  el  borracho.  ¿Arin 
hinmamauan  ná?  ¿Qué,  ha  vuelto  ya  en  sí? 
Uaray    pá    gad    himamaui.    Aun    no  ha 
vuelto  en  sí. 
Himarao.  s.  Dádiva  que  el  recien  casado 
daba  á    la    madre    de    su.  esposa  por  el 
sueño  que  perdió  criándola. 
Himay.  v-  Dar  de  comer  al  enfermo. — s. 

Comida  que  se  da   al  enfermo. 
Himaya.    v.    Alegrarse,     regocijarse,    re- 
crearse.—Gozar;    glorificar. — s.    Alegría, 
regocijo,  recreo. — Gozo;  gloria.  Naghihi- 
maya  an  mga  bata,    cay  uaray  quinaba- 
rac-an    nira.    Se   recrean    los    niños  por 
que  no  tienen    cuidado    alguno.    Mahiri- 
mayaon  nga  tauo.   Hombre  alegre,  diver- 
tido. An  mga    matinumanun  papaghima- 
yaon  sa    langit.    Los  justos  gozarán  del 
cielo.  An  himaya  nga  langitnun.  La  gloria 
celestial. 
Himbis.  s.  Escama. — u.    Escamar,    quitar 
las  escamas  á  los  peces. — s.    Especie  de 
escamas  de  las  patas  del  gallo  ó  gallina. 
Hlm-gad.  v.  (De  hugad).  Blasfemar,  mal- 
»9 


HI  149 

decir,  vituperar. — s.  Blasfemia,  maldición, 
vituperio. 
Him-gas.  v.  (De  htlgas).  Limpiar  bien  una 

cosa. 
HimgO.  v.  Lavarse,  enjugarse  la  boca  con 
agua;  limpiarse  los  labios  con  agua  des- 
pues  de  haber  comido. 
Him  him.  v.  Limpiar  bejuco  ú  otra  cosa 

quitando  las  espinas  ó  parte  inútil. 
Himiang.  adj.  Feliz,  dichoso. — v.  Ser  fe- 
liz ó  dichoso.  Himiang  nga  tauo  iton.  Ese 
es  hombre  feliz.  Himiang  nga  camatayon. 
Muerte  dichosa. 

Himihim.  adj.  Sencillo,  franco  y  sin  do- 
blez, diestro,  apto,  hábil. 

Himion.  v.  Conformarse,   aunarse. 

Him  i  roe.  u.  (De  piroc).  Arrancar  las 
pestañas. — adj.  Que  tiene  largas  y  espe- 
sas pestañas. 

Himitís.  adj.  (De  bitis).  De  pantorrillas 
gruesas  y  fornidas. 

Hlmingan.  v.  Acompañar,  convidar  á  uno 
para  que  acompañe. 

Himo,  v.  Hacer,  fabricar,  formar,  crear, 
criar. — Ser  posible  una  cosa.  Naghihimo 
camí  sin  balay.  Estamos  haciendo  casa. 
Diri  acó  nacacahimo  siton.  No  puedo  ha- 
cer eso.  Iguinhimo  sa  Dios  an  calibutan 
sin  unum  ca  adlao.  Dios  creó  el  mundo 
en  seis  dias. 

Himo  himo.  v.  Inventar,  imaginar,  idear, 
fingir. 

Himoay.  adj.  Persona  de  buen  talle,  de 
buena  disposición  del  cuerpo. 

Himocan.  s.  (De  buca).  Dádiva  del  que 
se  casa,  á  los  padres  y  hermanos  de  la 
que  ha  recibido  por  esposa- 

Himolbol.  v.  (De  bolbol).  Desplumar; 
quitar  las  plumas  al  ave. — adj .  Ave  plu- 
mosa ó  con  mucha  pluma. 

HimolÓan.  s.  (De  polo).  Diezmo,  la  dé- 
cima parte  de  una  cosa,  ó  sea  el  diez  por 
ciento. 

Himolong.  (De  polong).  Hablador,  lo- 
cuaz, verboso,  facundo,  afluente. 

Himotl.  v.  Tapar,  cubrir  una  cosa. 

Himongao.  v .  Despertar  el  dormido  sin  sa 
ber  lo  que  hace. 

Himongaya.  v.  Descansar,  reposar,  gozar 
del  descanso. — s.  Descanso,  reposo;  gozo, 
quietud. 

HimongCUg.  s.  Sobrepaga  que  se  da  á  los 
oficiales  de  la  embarcación. — v.  Dar  la 
tal  sobrepaga. 

HimongOt.  v.  (De  bongot).  Arrancarse, 
quitarse  las  barbas. 

Himonoan.  s.  (De  pono).  Tronco,  raiz 
ú  origen. 


isa 


Hí 


Himonoan  san  bucad.  ¿.-cáliz de ía flor 

HitnOOC.  adj.    Sueño  profundo. — v.  Estar 

muy    dormido. 
iHimorolsatl.  adj.  (De  pOlOS).  Provecho- 
so.— Aprovechable. — s.  Provecho,  efecto. 

Himos.  v.  Recoger,  guardar,  acomodar,  po- 
ner una    cosa  en  sitio  conveniente. 

Himota.  s.  (De  buta).  Paga  que  se  da  á 
los  que  camiran  por  otro,  por  el  peligro 
á  que  se  exponen  de  dañarse  en  los  ojos 
con  pinchos,  yerbas  ú  'otra  cosa. — Dar 
dicha   paga. — Pediría. 

Himotáan.  s.  (De  himuta).  Lagrimal  del 
ojo. 

Him-sag.  adj.  (De  busag).  Cosa  algo 
blanca. 

Himsang.  s.  Contumelia;  maldición. — v. 
Maldecir,  proferir  palabras  malas  y  feas. 

Himuca.  s.  (De  buca).  Dádiva  que  se 
daba  al  que  negociaba  el  casamiento,  ó 
al  dato. 

Himudlay.  s.  (De  budlay).  Paga  al  que 
ha  trabajado,  por  su  cansancio. — v.  Des- 
cansar, reposar. 

HimugSÓ.  v.  Nacer,  salir  á  luz  la  criatura. 

Himula.  adj.  (De  pula).  Cosa  algo  encar- 
nada, colorada,  roja. 

Himuláuan.  adj.  (De  bulauan).  Rico, 

que  tiene  mucho  oro. 

HilTlUOt.  v.  (De  bUOt).  Querer,  compla- 
cerse en  alguna  cosa..  Ini  an  acón  hirigug- 
maun  nga  Anac  nga  acón  hinmumuotan 
nga  matuod.  Este  es  mi  querido  hijo  en 
quien    tengo  todas  mis  complacencias. 

Himurayao.   v.  Reposar,  sosegarse. 

Himusac.  s.  El  tiempo  mejor  y  más  á  pro- 
pósito para  las  siembras  y  cosechas. 

Himusag.  adj.  (De  busag).  Cosa  algo 
blanca. 

Himuta.  v.  (De  muta).  Quitar  la  légaña 
de  los  ojos. 

Himutacal.  s.  (De  butacal).   Paga  que 

se  da  por  el  puerco,  que  se  pide  prestado, 

para  que  encaste  con    las    hembras. — v. 

Dar  la  tal  paga. 
Hiña.  s.  Recelo,  sospecha,  temor. — v.  Re^ 

celar,  sospechar,  temer. 
Hinablosan.   s.   (De  hablos).  Hijastro, 

entenado. 
Hinabuyan.  s.    Planta  larga    y    delgada, 

como  caña. 
Hinacay.  s.  (De  sacay).  Precio  que  se 

paga  por  el  pasaje  de  la  persona,  ó  flete 

del  cargamento  que  lleva. 
Hinadian  co  ná  man.  mod.  Voy  por  otra 

ó  sea  cambiar  de  conversación. 
Hinag.  v.  Separar,  poner  ó  colocar  separa- 
das las  cosas. 


HT 

Hinagud.  s.  Dardo  de  madera  ó  caña;  fíe- 
cha. 

Hinaguiad.  v.  Cortar  ó  coger  las  hojas 
de  las  plantas  más  próximas  á  la  tierra. 

Hinaí.  v.  Destripar,  quitar  ó  sacar  las  tri- 
pas, limpiar  las  tripas. 

Hinam  hinam.  v.  Morder  un  poquito, 
gustar,  probar  una  cosa. 

Hinanali.  v.  Hacer  con  precipitación  ó  re- 
pentinamente una  cosa,  obrar  de  ligero. 
Ayao  pahinanali.  No  obres  de  ligero. 

Hinanaya.  adj.  Aquello  que  se  hace  des- 
pacio. 

Hinangtang.  s.  (De  tangtang).  Carcelaje, 

derecho  que,  al  salir  de  la  cárcel,  pagan 
los  presos. 

Hinao.  adj.  Cosa  lisa  y  tersa,  como  vidrio 
ó  cosa  semejante. 

¡Hinaot!  hittrj.  ¡Ojalá!  ¡Hinaot  pá  cunta 
nga  mapalaran  nga  di  la  san  namolong! 
¡Ojalá  sea  afortunada  la  lengua  que  ha 
hablado! 

Hinaqui.  v.  (De  daqui).  Descaspar,  quitar 
ó  limpiar  la  caspa. 

Hiñas,  adj.  Cosa  limpia. — v.  Limpiar." — 
Concluir  la  hacienda  ó  dinero.  Nahinasan 
acó  san  salapi.  Se  me  ha  concluido  el 
dinero. 

Hinat.  v.  Estirar,  alargar  una  cosa;  despe- 
rezarse. 

Hinatagay.  v.  (De  hatag).  Darse  mutua- 
mente alguna  cosa. 

Hinaut.  s.  Término  que  se  usa  para  expre- 
sar el  deseo  de  que  alguna  cosa  suceda 
ó  se  cumpla- 

Hinay.  adv.  Despacio,  poco  á  poco,  lenta- 
mente.— v.  Andar,  ir  ó  hacer  alguna  cosa 
despacio— Hinay  quita.  Vamos  despacio. 
Diri  camo  naghinayhinay.  No  vais  des- 
pacio. 

¡Hinay!  intírj.  ¡Despacio! 

Hinayhinay.  adv.  m.  Despacito,  muy  poco 
á  poco. — v.  Andar,  ir  ó  hacer  alguna  cosa 
despacito.  Naghinayhinay  sira.  Van  des- 
pacito. 

¡Hinayhinay!  interj.  ¡Despacito! 

Hinayon.  v.  (De  dayon).  Proseguir,  con- 
tinuar, perseverar,  seguir  adelante.  Uaray 
acó  pahinayon.  No  continué. 

Hincacauayan.  s.  Grama,  yerba  así  lia 
mada. 

Hincucuguihan.  s.  (De  cugui).  Antojo, 

deseo.  ' 

Hin-dam.  /.  p.  (De  huram).  Cosa  qué 
se  ha  pedido  prestada  para  devolverla, 
luuli  rao  ari  aton  hin-dam  nga  sundang.  De 
vuelve    el    sun'dárig  Mque   hemos  pedido 


HI 

prestado.  Hin-dam  co  íni.  He  pedido 
prestado  ésto. 

Hindang.  s.  Árbol  así  llamado;  su  madera 
es  blanda  y  buena  para  tablas  de  alcoba. 

Hindap.  v.  Acosar,  perseguir  alguna  cosa. 

Hindo.  v.  Quitar  las  pepitas  de  algodón, 
melón,  naranja,  etc.;  quitar  la  corteza  de 
de  la  pina,  etc.;  preparar  melón,  pina, 
naranja,  etc.,  quitando  la  corteza  y  pepi- 
tas, y  dividiéndolo  en  pedazos. 

Hinducag.  v.  Pelear,  morder;  empinarse 
el  animal  para  hacer  presa. — Ponerse  recto, 
enderezarse  el  que  está  inclinado. 

Hinga.  v.  Acezar,  jadear,  respirar  con  di- 
ficultad y  fatiga;  descansar,  respirar,  co- 
brar aliento. 

Hínga  hinga.  v.  Acezar,  jadear,  respirar 
con  dificultad  y  fatiga;  descansar,  respi- 
rar, cobrar  aliento.  Nag  hihinga  hinga 
an  ayam.  Está  jadeando  el  perro.  Mahi- 
ngahinga  acó  anay,  cay  mabutlao.  Voy 
á  cobrar  aliento,  porque  estoy  cansado. 
Nag  hihingahinga  siyá  sin  cabusog.  Jadea 
por  haber  comido  mucho. 

Hingangamocan.  adj.  (De  camoc).  Cosa 
preciosa,  amada  y  estimada. 

Hingagon.  s.  (De  Cágon).  Tercería,  paga 
que  se  da  al  que  hace  oficio  de  tercero. 
— v .  Pedir  la  tal  paga. — Pagarla.  Paghi- 
ngagonan  rao  acó.  Págame  la  tercería. 
Guinhingonan  co  si  Juan.  Pagué  á  Juan 
su  tercería. 

Hinga!.  v.  Provocar,  incitar  el  que  está 
fuera  al  que  está  dentro. — Hacer(  esfuer- 
zos el  animal  por  soltarse — Estar  inquieto. 

Hingamoc.  s.  (De  camoc).  Amor  grande 
y  tierno;  gozo  de  lo  muy  deseado. 

Hingan.  ;//.  adu.  Tanto,  cuanto;  tantos, 
cuantos;  cuantas  veces,  otras  tantas. — 
No  lo  decia  yo,  no  te  acuerdes. — s  Ex- 
ceso, demasía. — v.  Ser  con  exceso  ó  de- 
masía. Hingan  ca  nagugay  dacon  hingan 
man  acó  nangalas  sa  imo.  Cuanto  más 
me  favoreces,  tanto  más  me  fastidio  de 
tí.  Hingan  madamo  an  mga  cristianes 
nga  pinamatay  nira,  hingan  man  an  ca- 
damo  nga  nahadudugangan.  Cuantos  más 
cristianos  martirizaban,  tantos  más  se 
aumentaban. 

Hingandoy.  v.  Acordarse,  pensar  en  ej 
ausente.  Nahihingandoy  acó  san  acón 
amay.  Me  acuerdo  de  mi  padre. 

Hinganib.  u.  Armarse,  llevar  consigo  arma 
blanca.  Ighihinganib  co  ini  nga  bangeao. 
Me  armaré  con  esta  lanza— Acompañar. 
— s.  Compañero. 

Hinganiban.  s.  Arma  blanca  para  defen- 
derse. 


HI 


151 


Hingao.  v.  Turbarse;  doler  la  cabeza. 

Hingao  hingao.  v.  Mover  la  nariz  al  res- 
pirar.— s.  Ternilla  del  medio  de  la  nar.iz. 

Hingarab.  v.  Componer  herramienta  gas- 
tada, poniendo  acero  y  sacando  el  filo  á 
la  misma. 

Hingaraut.  s.  (De  raut).  Descrédito.— v. 
Caer  en  descrédito.  An  bantug  ngá  mao- 
pay  naghingaraut  ná  niyan.  La  buena 
reputación  ha  caído   ya  en  descrédito. 

Hinfjaroc.  s.  Estertor  ó  accidente  que  con- 
siste en  una  respiración  anhelosa,  que 
produce  un  sonido  involuntario,  las  más 
veces  ronco,  y  otras  á  manera  de  silbido, 
como  suele  acontecer  en  los  enfermos  de 
gravedad. — v.  Padecer  dicha  enfermedad 
ó  estertor. 

Hingasiya.  v.  Estudiar,  aprender  por  tem- 
radas. 

Hingaua.  s.  Temor,  receló. — v.  Temer, 
recelar. 

Hingayo.  v.  Porfiar,  instar,  importunar, 
pretender,  salir  con  su  intento. 

Hingbis.  s.  Escama. — v.  Escamar,  quitar- 
las escamas  á  los  peces. — s-  Especie  dé 
escamas  de  las  patas  del  galo  ó  gallina. 

Hingbison.  adj.  Escamoso,  que  tiene  es- 
camas. 

Hinhcal.  v.  Descomponer;  desamarrar. 

Hingiap.  v.  Acordarse,  recordar,  desear 
una  cosa. — s.  Recuerdo;  deseo. 

Hingilin.  v.  (De  ngilin).  Desterrar  —s. 
Destierro. 

Hingio.  v.  Suspirar,  anhelar,  desear,  pre- 
tender.— Instar,  importunar,  perseverar, 
salirse  con  su  intento. — Aliarse,  conve- 
nirse.— s.  Alianza,  convenio.  Naghihingio 
acó  pagpalit  sadton  sundang;  hingan  ig- 
diri  sa  acón,  hingan  co  man  hingioon. 
Deseo  comprar  aquel  sundang;  cuanto 
más  se  me  niega,  tanto  más  insto. 

Hingiqui.  v.  (De  quiqui).  Limpiar  los 
dientes.  m 

Hingiray.  v.  (De  quiray).  Arrancar,  qui- 
tarse las  cejas,  ó  sea  el  pelo  que  las  cu- 
bre.— adj.  Cejudo,  de  cejas  pobladas  y 
largas. 

Hingit.  v.  Llorar. 

Hínglao.  v.  Parir,  dar  á  luz. 

Hinglo.  v.  Mudar  de  pellejo  la  culebra  ú 
otro  animal. — adj.  Cosa  lisa,  tersa,  limpia. 

Híngo.  v .  Mover  ó  menear  una  cosa  para 
sacarla  ó  arrancarla. — Estar  floja  ú  hol- 
gada una  cosa. 

Hingo  hingo.  v.  Mover  ó  menear  una  cosa 
para  sacarla  ó  arrancarla. — v.  Moverse 
ó  menearse  los  dientes  ú  otra  cosa. 

Hingobas.  v.  Usar  ropa  de  otro. 


152 


HI 


Hingod.  v.  Olfatear. 

Hingod,  hingod.  v-  Olfatear  con  fre- 
cuencia. 

Hingog  Ó  hinggog.  v.  Aspirar,  atraer  el 
aire  exterior  á  los  pulmones. — Sorber  los 
mocos. 

HingOlo.  v.  (De  COlo).  Desuñar,  quitar 
las  uñas. 

Hingoma.  adj.  (De  Otna).  Hacendado, 
que  tiene  muchas  sementeras. 

Hingongoma.  s.  (De  oma).  Agrícola, 
agricultor,  trabajador  de  sementera. 

Hítlgoro.  v.  Quitar  las  espinas  al  pescado, 
las  pepitas  á  la  fruta,  etc. 

Hingos.  v.  Alargar  los  labios. 

HingOS  hitlgOS.  s.  Ruido  que  se  hace  con 
las  narices  al  olfatear  ó  respirar  con 
fuerza,  v.  Hacer  dicho  ruido  olfateando  ó 
respirando  con  fuerza. 

HingOt  ó  hinggot.  v.  Aspirar,  inhalar, 
atraer  el  aire  exterior  á  los   pulmones. 

Hingotas.  v.  (De  Otas).  Agonizar,  estar 
el  enfermo  en  la  agonía. 

HingOtO.  v.  (De  COtO).  Expuígar,  limpiar 
la   cabeza  de  pulgas  ó   piojos. 

Hingpit.  v.  Perfeccionar,  acabar  entera- 
mente una  obra.  adj.  Cosa  perfecta,  aca- 
bada. 

Hingsit.  v.  Pelar,  repelar. — Limpiar  el  al- 
godón ú  otra  cosa. — Hacer  hilas. 

Hinglllaran.  adj.  Cosa  preciosa  y  esti- 
mada, querida.  Anac  co  nga  hingularan. 
Hijo  mío  querido. 

Hingulo.  v.  (De  Ulo).  Descabezar,  quitar 
ó  cortar  la  cabeza. — adj.  Cabezudo,  que 
tiene  mucha  cabeza. 

Hingungumyan.  adj.  Cosa  preciosa  y 
amada. 

Hingus.  v.  Olfatear,  husmar,  husmear,  ras- 
trear con  el  olfato  una  cosa. — Sorber  los 
mocos. 

HinglltUC.  s.  Creciente  grande  en  mareas 
vivas. 

Hingyon.  v.  Conformarse,  convenirse, 
aliarse. 

Hinhin.  v.  Limpiar  el  arroz  ú  otra  cosa 
con  el  nigo. 

Hinic  hinic.  v.  Chirriar  cómo  aceite  hir- 
viendo. 

Hinilao.  adj.  (De  hilao).  Cosa  verde,  de 
color    verde. 

Hiniloan.  adj.  (De  hilo).  Cosa  envene- 
nada, que  tiene  veneno. 

HiniflgOtOS.  s.  (De  COtOS).  Caedura,  ó 
sea  lo  que  en  los  telares  se  desperdicia 
ó  cae  de  los  materiales  que  se  tejen. 

Hinis.  ?>.  Limpiar,  frotar,  estregar  una  cosa 
con  otra;  quitar  los  tubérculos  á  la  caña 


HI 

ü  otra  cosa.  Paghinisi  sin  dagmit  an  holus 
san  salug.  Limpia  pronto  lo  mojado  del 
piso. 

Hinit.  v.  Rasgar,  romper.  Hinita  iton  da- 
hon.  Rasga  esa  hoja.  Guinhinit  co  ná. 
Ya  la  he  rasgado. — s.  Trapo,  pedazo  de 
cosa  rasgada.  Tagui  acó  sin  usa  ca  hi- 
nit nga  panapton.  Dame  un  trapo,  un 
pedazo  de   ropa. 

Hinit.  v.  Correr  los  animales  unos  tras 
para  arrebatarse  alguna  cosa. 

Hinit  hinit.  v.  Rasgar,  romper,  hacer  pe- 
dazos una  cosa.  Guinhinit  hinit  ni  Juan 
an  acón  bado.  Ha  hecho  pedazos  Juan 
mi  camisa. 

Hínití.  v.  Mermar,  menguar  la  avenida. 

Hiniya.  adj.  Cosa  justa,  que  viene  bien,  á 
propósito,  que  cabe. — v.  Caber,  poder 
contenerse  una  cosa  dentro  de  otra. 

Hiniyan.  adj.  (De  tiyan).  Barrigón,  bar- 
rigudo,   que  tiene  gran  barriga. 

Hin-lauan.  p.  />.  (De  hilao).  El  arroz  con 

cascara,  que  queda  después  de  molerlo  ó 

pilarlo. 
Hinlit.  v.    Comer     el  animal  la  presa  que 

ha  cogido. — Repelar,  tirar  del  pelo. 
Hinlo.  v.    Alisar,     pulimentar,    pulir,    dar 

lustre  á  una  cosa adj.  Cosa  lisa,  pulida, 

preciosa. 
Hínoa.  m.  adv.  Antes  bien;  por  tanto;  por 

lo  mismo. 
Hinoc.  v.  Sorber;  beber  los  animales,  como 

vaca,  carabao,  etc. 
HinOClug.  v.     Compadecerse,    condolerse, 

tener  lástima. 
HinogOt.  v.    Convenir,    unirse  para  algún 

asunto. 

Hinonayan  sin  cabuta.  mod.  (De  onay 

y  buta).    Ciego  de  nacimiento. 
Hinonot.    v.  Convenir,  conformarse. 
Hinoon.  adj.  (De  tOOn).  Estudioso,  dado 

al  estudio. 
HinopOtay.    v.    (De    hopot).     Cuidarse, 

asistirse  dos  ó  más  mutuamente. 

Hinop-tanay.  i>.  (De  hopot).  Cuidarse, 

asistirse  dos  ó  más  mutuamente. 
Honop-tan.  />.  />.  (De  hopot).  Adoptado, 

adoptivo. 
Hinsao.  v.     Lavar  los  pies. 
Hinsug.  adj.  Valientes,  cuando  todos  son 

fuertes    y    de  valor. 
Hintauín.   s.  Fruto  del   árbol  bacháo. 
Hínti.  v.   Menguar,  mermar  la  avenida. 
Hintungdan.  v.  (De  tongud).  Objeto,  fin 

ó  intento  á  que  se  dirige  ó  encamina  una 

cosa. 
Hinubig.  adj.  (De  tubig).  Que  tiene  agua, 


III 

como  embarcación   ú  otra    cosa. — Paghi- 
nubig.  v.  Achicar  el  agua. 
Hinud-man.  p.  p.  (De  huram).  Aquel  á 

quien  se  ha  pedido  prestada  una  cosa. 
Hínug.  v.    Madurar    la  fruta.— adj.   Fruta 
madura,  plátano  maduro;  el  coco  maduro 
es   laJiing. 
Hinug  hitlllg.    v.  Temblar,  moverse,  me- 
nearse   una  cosa. 
Hinugay.  i>.   Hactr  ó  decir  despacio,  con 
tiento  y  sin  precipitación  alguna  cosa. — 
adv.    Despacio,  poco  á  poco.. 
Hinulsul.    v.  Arrepentirse,  dolerse,  pesarle 
á    uno    de  haber  hecho  alguna  cosa. — s. 
Dolor,  pesar,  arrepentimiento. 
Hinyo.  v.  Suspirar,  anhelar. 
HÍO-as.  s.  Descargar  embarcación. — Saltar 
á  tierra. — Salir,  soltar,  dar  libertad  al  pre- 
so, hallarse  ó  estar  ya  libre.  Nahio-as  ná 
Acó  sa  cárcel.  He  salido  ya  de  la  cárcel. 
Uaray  pá  acó  cahio-as  san  sala.   No  es- 
toy aún  libre  del   pecado. 
HÍOC.   v.  Alegrarse,  gozar  ó  sentir  alegría. 
Hiod  Ó  hiyod.    v.  Oprimir,  apretar,  com- 
primir,   exprimir. 
Hiod.  v.    Contonerrse. — Caminar  ó  ir  des- 
pacio. 
Hiod    hiod.   v.    Contonearse. — Caminar  ó 

ir  despacio.   , 
Hiolingag.    v.  Volverse  á  unir  ó  juntar. 
Hiom  Ó  hiyom.  v.  Sonreírse. 
Hionong.    vi.    adv.      En   cuanto  ñ.—prep. 

Por. 
HÍOS.   v.  Componer,  recoger  y  guardar  las 
cosas,    doblar    bien  Ja  ropa. — Encogerse 
de    frío,  etc. 
Hipac-dol.    />.    Darse  en   la  cabeza  contra 
madero,  puerta   ú  otra  cosa,  tropezar  con 
la  cabeza. 
Hipacdulan.   s.    (De  pacdol).  Tropiezo; 

malos  pasos. 
Hipag.   s.  Cuñada.   Patay  ná  si  Juana  nga 
acón  hipag.    Murió  ya  Juana  mi  cuñada. 
Hipalinas.        (De  palinas).   Resbalarse, 

irse  los  pies. 
Hipatiu.    v.    Pasar  de  mano  en  mano,  de 

unosá  otres. 
Hipay.   v    Separar,  apartar  la  yerba  ó  ma- 
leza para  pasar. — Derribar    el  viento  ár- 
boles, plantas  ú  otra  cosa. 
Hip  hip.  v.  Sobornar. — s.  Soborno.    Ilinip 
hipan  san   mga  judíos   an  mga  soldados. 
Sobornaron   los  judíos  á  los  soldados. 
Hipi.  v.   Caerse,  derribarse  alguna  cosa. 
Hipid,    hiripid,    higripid.    adj.   Vecino, 
cercano,  próximo,  inmediato. — v.  Ser  ve- 
cino, próximo  ó   cercano  á  otro. 
Hipihip.  v.  Mermar,  disminuir.  Obrar  con 


HI 


153 


rectitud  y  justicia. — adj.  Justo,  enteroy 
recto. 
Hiplig.  v.  Arrimar,  poner  una  cosa  junto 
á  otra. — Estar  cerca  y  á  la  mira  de  una 
cosa 
Hiplos.  v.    Escurrirse,    deshacerse    lazo  ú 
otra    cosa. — Estrujar,  comprimir,  apretar 
una  cosa  con  los  dedos. 
Hipno,  adj.  Cosa  bien  llena,  repleta. — Cosa 

pura,  limpia. 
Hipol.    v.    Raspar,  limpiar  raspando. 
Hipotl.  s.  Peces  muy  pequeños  que  cami- 
nan juntos  como  en  tropa,  son  del  gran- 
dor de  un  grano  de   centeno;  se  comen. 
Hipos,  s.  Silencio. — v.  Callar,  estar  .  en  si- 
lencio. 
Hipoy.  s.    Silencio,  quietud,  sosiego,  des- 
canso.— s.  Callar;  estar  en  quietud  y  so- 
siego. 
Hipuat.  v.  Repetir,  volver  á  lo  mismo. 
Hiqui.  v.    Burlarse,  reírse  de  alguno. 
Hiquid.  u.  Despearse. — adj.  Despeado. 
Hiquit.  adj.  De  ojos  estrechos  y  pequeños. 
Hirac.  v.  Amar,  querer,  estimar. — adj.  Cosa 

que  se  ama,  quiere  y  estima. 
Hirahid.  v.  Caer  de  parte  alta. — s.  Ruido 

que  la  cosa  hace  al  caer. 
Hiratnus.  v.  Lavar  la  cara. 
Hiran.  v.    Altercar,    reñir. — Cucar,    hacer 

gestos  el  mono. 
Hiranat.  s.  Calentura. — /,'.  Tener  calentura. 
Hinihiran-tan  acó.  Tengo  ó  padezco    ca- 
lentura. 
Hiratli.    adv.    1.  y  /.     Cerca,    próximo. — 
adj.  Cosa  cercana,  próxima. — v.  Acercar, 
aproximar 
Hiratlian.  s.  Cercanía,  proximidad,  inme- 
diación. 
Hirao.    v.    Reposar,  sosegarse. 
Hirap.    s.    Mota;   mancha.  Iíirap  sa  mata.. 

Mancha    en    los  ojos. 
Hiras.    v.     Partir,  repartir. — s.  Parte,  par- 
tición, repartimiento. 
Hiri  hiri.  v.  Relinchar  el  caballo,  balar  la 

cabra. 
Hirib  hirib.  s.   Temor,  miedo,  sobresalto, 
temblor,  desfallecimiento. — v .  Temer,  tem- 
blar,   sobresaltarse;   latir,  palpitar  el    pe- 
cho, etc. 
Hiric  hiric.    s.  Temor,  miedo,  sobresalto, 
temblor,  desfallecimiento. ---v.  Temer,  tem- 
blar,   sobresaltarse;    latir,  palpitar  el  pe- 
cho, etc. 
Hirihid.    v.    Llevar  á  hecho  una  cosa  en 
general.    Paghirihirun    niyo    panonog  an 
mga  banua,  cay  taragoan  san  mga  looc. 
Quemad  todas  las  yerbas,  porque    entre 
ellas  se  ocultan  los  remontados.  Paghiri- 


154 


HI 


hirun  niyo  panaca  an  mga  balay.  Subid 
á  todas  las  casas.  Diri  acó  nacacahirihid 
san  pangadi-on.  No  puedo  aprender  toda 
la  doctrina. 
Hirihipuat,  y.  (De  hipuat).  Repetir,  vol- 
ver á  hacer  una  cosa. 
Hirihud.    s.    Punzón,    lezna,    taladro. — v. 

Agujerear,  taladrar  con  lo  dicho. 
Hirimayáan.  s.  Lugar  de  gozo  ó  recocijo. 
Hiring.  u.    Calcular,  medir  el  tiempo;  ve- 
nir   bien  ó  justa  una  cosa.  Hiniring  inin 
usa  ca  bolos  sa  usa  ca  saya.  Viene  bien, 
ó  es  justa  esta  pieza  de  género  para  hacer 
una  saya.  Ighihiring  ta  an  adlao  sin  pag- 
abut.   Calculemos  de  modo  que  lleguemos 
con  sol,  ó  á  la  puesta  del  sol. 
Hiringig.  v.   Inclinar  la  cabeza,  estar  con 

la  cabeza  inclinada. 
Hiriflgion.  u.  Confabular,  tratar  una  cosa 
entre    dos    ó    más  personas,  ponerse  de 
acuerdo    dos  ó  más  individuos  sobre  un 
asunto. 
Hiris.  v.  Capar  puercos. — adj.  Puerco  ca- 
pón.— Estrujar,  exprimir  entre  los  dedos 
alguna  cosa. 
HiroC.  v.  Hacer  cosquillas,  sentir  ó  expe- 
rimentar cosquilleo. 
HiroC  hirOC.  v.  Sentir  ó  experimentar  cos- 
quillas.— s.  Cosquilleo. 
Hírog  hirog.  v.  Temer,  dudar. — s.  Temor, 

duda. 
Hirohigda.  v.  (De  higda).    Echarse  ó 

acostarse  con  frecuencia. 
Hirohiglaba.  adj.    (De  halaba).   Cosa 

larga  ó  algo  larga. 
Hirong.  adj.   De  ojos  chicos,  pequeños. — 

De  párpados  caídos. 
Híros.  v.     Abrir  ó  recoger  cortina. — Des- 
perezarse. 
Hirot.  v.    Cuidar,  vigilar,  mirar  ó  atender 
bien  por  alguna  cosa.   Hinihirotan  co  ini 
sin    maopay.     Cuido    muy  bien  de  esto. 
Apreciar,  estimar,    tener    afecto  ó  cariño 
á  una  cosa.  Diri  acó  icao  tatagan  sini,  cay 
hinihirotan  co  gud.  No  te  daré  ésto,  por- 
que lo  aprecio  mucho. 
Hírub  hirub.  v.   Hablar  en  secreto  y  como 

entre  dientes. 
Hirilg.  v.  Untar;  ungir. — s.  Piedra  blanda 
ó  esponja,  que  usan  los  bisayas  para  fro- 
tarse el  cuerpo  cuando  se  bañan. — v.  Fro- 
tar el  cuerpo  con  dicha  piedra  ó  esponja. 
Hirugda.  //.  Escarmentar  ó  tomar  ense- 
ñanza de  lo  que  uno  ha  visto  y  experi- 
mentado en  sí  ó  en  otros,  para  guardarse 
y  evitar  el  caer  en  adelanto  en  peligros. 
Pag  hirugdaan  cunta  naton  an  maluya  nga 
camadasig    ni  Pedro,  basí  diri  quita  ma- 


HI 

cásala.  Escarmentemos  en  el  vano  orgullo 
de  Pedro  para  no  pecar. 

Hirum.  v.  Cerrar,  cubrir,  ocultar  y  tapar 
una  cosa.  Borrar  las  pisadas  para  no  po- 
der ser  hallado  por  las  huellas. 

Hirung.  s.  Murciélago  así  llamado. 

Hlrtlp.  v.  Rendirse,  entregarse. 

Hisá.  v.  Alegrarse,  regocijarse. 

Hisa.  v.  Despreciar. 

Hisahis.  v.  Sonar  una  cosa,  como  chine- 
las, tela,  etc. — s.  Ruido  de  lo  dicho. 

Hisgot,  hirisgot.  v.  Referir,  tratar;  enca- 
minar, seguir. 

HiSO.  v.  Untar,  ungir. 

Hisuid.  adj.  Yerto,  tieso. 

Hit,  híton.  (Por  SÍton).  acus.  del  pro». 
Ito.  Eso,  esa,  eso. 

Hita.  s.  Ingle. 

Hitáas.  adj.  Cosa  alta,  elevada. — v.  Ser, 
estar,  hacer  alta  ó  elevada  una  cosa. 

Hitad,  v.  Extender  petate  ú  otra  cosa. 

HitagbO.  v.  Ocultar,  manisfestar  lo  que  no 
se  siente. 

Hital.  v.   Estirar,  desarrugar. 

Hitam.  adj.  Plomo  de  mediana  calidad  y 
negro. 

Histas-On.  s.  (De  hitáas).  Altura,  ele- 
vación. 

HitCOl.  v.  Quebrar  el  que  debe  y  no  te- 
ner con   qué  pagar. 

Hit  hit.  v.  Vigilar;  acechar. 

Hiti.  s.  Parte  vergonzosa  de  la  mujer. 

Hitid.  v.  Andar  despacio. 

HitihOt.  v.  Barrenar. — Entrar,  penetrar, 
esconderse — Pasar  por  medio  de  alguna 
parte. 

Hito.  adj.  Palay  en  sazón. — u.  Estar  ya  en 
sazón  el  palay. 

HityO.  u.   Herirse  los  que  riñen. 

HiUa.  s.  Pedazo,  tajada  de  carne,  pescado, 
etc. — v.  Dividir  en  pedazos  ó  tajadas. — 
s.  (C)  Boca.  ¡Cadaco  san  imo  hiua!  ¡Qué 
grande   es   tu  boca! 

Hiua  hiua.  v.  Dividir,  partir  en  pequeños 
pedazos  ó  tajadas. 

Hiuadol.  v.  Andar,  caminar  como  la  cule- 
bra   ó  el  gusano. 

Hiuag.  v.  Respirar  con  dificultad;  carecer 
de  sensación,  ó  apenas  sentir  el  enfermo. 
— Traslucirse   cosa  rala. 

Hiuagong.  v.  Tener  ó  padecer  vahídos 
de  cabeza. — s.  Vahído,  desvanecimiento. 

Hiual.  i>.  Moverse,  menearse;  revolverse, 
revolcarse,  estar  inquieto. — adj.  Revol- 
toso, inquieto. — v.  Agonizar  el  enfermo. 

Hiual  hiual.  v.  Andar  culebra  y  cualquier 
otro  reptil  haciendo  tortuosidades. — Arras- 
trar madero  ú  otra  cosa  haciendo  vueltas. 


fíí-HO 

Híuanay.  u.  Carecer,  tener  falta  de  aígu- 
na  cosa.  Hiuanay  an  balay.  Casa  que  ca- 
rece de  enseres. — Desenredar  hilo  ó  cosa 
semejante. — Sacar  ó  quitar  los  enseres  de 
una  casa  ó  habitación. 

Hiuarang.  v.  Limpiar,  quitar  la  yerba,  ma- 
leza ó  suciedad. — adj.  Cosa  limpia  de  yer- 
ba, maleza  ó  suciedad.  Paghiuarang  camo 
san  dalan.  Limpiad  el  camino. 

Hiuay.    v.     Escasear,  ir  á  menos. 

Hiui.  adj.  Boca  torcida- — v.  Estar  ó  tener 
torcida  la  boca.  Nahiui  an  can  Pedro  ba- 
ba. Está  torcida  la  boca  de  Pedro. 

Hiuit.  v.  Menear,  mover,  dar  vueltas,  re- 
volver. 

Hillít  hillit.  v.  Menear,  mover,  dar  vuel- 
tas, revolver.  Nahiuit  hiuit  an  catig.  Se 
menea  ó  da  vueltas  el  catig.  (Por  estar 
flojas  las  cañas).  Ayao  paghiuit  hiuita  an 
acón  panapton.  No  revuelvas  mi  ropa. 

Hiuod  hiuod.  v.  Mover,  menearse,  andar 
como    la  culebra. 

Hius.   adj.    Cenceño,  delgado;  ligero. 

Hiya.  pron.  prop.  Él,  ella.  Nahigda  hiya  sa 
banig.  Está  él  acostado  en  el  petate.  Na- 
singba  hiya  cacolop.  Oyó  misa  ella  ayer. 

Hiyac.  v.  Encogerse  el  vientre  al  aspirar. 
Gritar,  llamar  á  voces. —  -,dj.  Cosa  sumida 
ó  encogida,  disminuida,   consumida. 

Hiyamug.  v.  Sacudir  ó  quitar  el  rocío  de 
las  plantas  ó  yerbas. 

Hiyocat.  mod.  Tómate  esa,  ya  llevas  tu 
merecido. 

Hiyong.  v.  Cerrar  ó  como  cerrar  los  ojos. 
— adj.  De  ojos  pequeños. 

Hiyos.  v.  Aflojar,    disminuir. 

Hiyota.  mod.  Tómate  esa,  ya  llevas  tu  me- 
recido. 

Hiyuc.  v.  Alegrar,  regocijar. 

Hiyud.  v.  Escurrirse,  deslizarse,  correrse 
el  lazo  corredizo  cuando  cae  en  él  la 
presa. — Exprimir. 

Hiyum.  v.  Sonreírse- 

Hiyum  hiyum.  v.  Sonreírse  con  frecuencia. 

Hiyuma.  v.  Componer,  arreglar. 

HO 

«OC  hoc.  v.  Embestir,  acometer  el  puerco. 

Hocbo.  v-  Reunirse,  juntarse  después  de 
haber  comido,  etc. 

Hoc-manan,  horoc-man.  s.  (De  ho- 
COtn).  Tribunal,  ó  donde  se  juzga  y  sen- 
tencia. 

Hocol.  v.  Ondear,  hacer  ondas  el  agua 
impelida  por  el  viento. 

Hocom.  s.  Juez,  magistrado,  gobernador. 
' — v-  Juzgar,  sentenciar.  Uaray  pa  abut  ah 


HO 


155 


hocom.    Todavía  no    ha  llegado  el  juez. 
Pag    hohoc-man  quita  ngatanan  sa  Dios. 
Todos  hemos  de  ser  juzgados  por  Dios. 
Hocotl.  v.  Aparejar,  preparar,  preven'r,  dis- 
poner ó  liar  lo  que  se  ha  de  llevar. -^adj. 
Prevenido,  preparado,  cuidadoso. — v.  En- 
ternecerse.   Mahocon  nga  tauo,  nagdaug 
san  cadam  an-     Hombre  prevenido,   vale 
por  ciento.  Nahocon  acó  sadton  minatay. 
Me  enternecí  por  aquel  difunto. 
Hocot.  v.  Tejer,  hacer  red  ó    chinchorro. 
Hodhod.  v.  Encolar,  engomar;  pegar  con 
cola,  goma,  etc.    Acepillar,  alisar. — Tra- 
bajar.—^'.     Trabajador.    Hodhod  nga 
para     orna.     Trabajador  continuo  de  se- 
mentera. 
Hodos.  v.     Exprimir,     extraer    el  zumo  ó 
licor  de  alguna  cosa,  apretándola    ó  re- 
torciéndola;   estrujar,    apretar  ó  compri- 
mir. An  apdo  san  isda  nga  quequero  amo 
an  ^uinhohodos,  ngan    igdihug   man  san 
hubag.     La  hiél  del  pez  quequero  es  la 
que  se  exprime,  y  con  ella  se  unta  la  in- 
flamación. 
Hodot.  v.  Concluir,  acabar,    consumir. 
Hoghogan.  s.  Pretina  de  pantalones. 
Hoga.  v.    Enfadarse,  airarse,  incomodarse. 
Hogno.  v.  Deshacerse,  liquidarse  sal,  azú- 
car, etc. 
HogO.  v.  Enflaquecer. 
Hogong.  v.  Hincharse,  inflamarse  todo  el 

cuerpo 
Hogop.  v.     Encubrir,    disculpar  á  uno. — 

Amansar. ; — adj.  Manso. 
HogOt.  v.  Apretar,  poner  tensa  ó  tirante 
una  cosa. — adj.  Cosa  urgente;  firme,  es- 
table. Hog-ta  iton  pisi.  Aprieta  ese  cor- 
del. Hogot  na.  Ya  está  prieto,  tirante. 
Hogot  nga  sugo.  Mandato  urgente,  que 
es  necesario  cumplir.  Hogot  nga  pagba- 
sul.  Firme  arrepentimiento. 
Hogoy.    v.    Tratar,    intentar  hacer  alguna 

cosa. 
Hogpoy.    v.    Amainar,    aflojar,  aminorar; 

apaciguarse. 
HÓhÓ.  v .  Mermar,  disminuir,     reducirse  á 

menor  cantidad. 
Hohom-gun.  adj.  (De  homog).  Cosa  hú- 
meda. 
Hohomogun.  adj.  (De  homog).  Cosa  hú- 
meda. 
HolbO.  s.    Telilla  ó  película  que    tiene  la 
planta     llamada  bacong,    la     caña  en  la 
parte  interior,  etc. 
Holbot.  v.  Desenvainar;  sacar  de  la  vaina 
la  espada  ú  otra  arma.  Arrancar  ó  sacar 
estaca,  clavo,  etc.  Abrir  cajón  tirando  de 
él.  Desclavarse;  salirse  ó  saltar  una  cosa 


l0() 


HO 


de  donde  está  metida.  Ayao  pagholb-ta 
an  campilan,  cay  diri  zcó  nahahadluc  sa 
imo.  No  desenvaines  tu  alfangc,  porque 
no  te  temo. 

Holhol.  v.  Ladrar  el  perro.  ¿Ano  in  cama- 
holhol  ini  nga  ayan?— Cay  magutum.  ¿Por 
qué  ladra  este  perro? — Porque  tiene  ham- 
bre. 
Holhllg.  v.  Introducir,  meter  una  cosa  por 
agujerd  rajadura,  etc. — Hurgar,  menear, 
remover  algo;  incitar. 

Holid.  Acostar  ó  echar  los  niños  en  la 
cama. — s.  Camita  para  niño.  Holira,  ó  iho- 
lid  mo  siton  bata.  Acuesta,  ó  echa  ese 
niño  en  la  cama. 

Holo.  v.  Tocar,  llegar  á  una  cosa  con  la 
mano,  sin  asirla.  Holoon  mo  an  tub:g  sa 
catapusan  san  'mo  tudlo.  Toca  el  agua 
con  la  punta  del  dedo. 

Holod.  v.  Acotar,  estorbar,  impedir  ó  poner 
embarazo  para  que  no  se  pueda  pasar. — 
s.  Acotamiento,  estorbo,  embarazo  ú  obs- 
táculo. 

Holop.  v.  Recelar,  sospechar,  presumir, 
desconfiar,  prever  alguna   desgracia. 

HolOS.  adj.  Cosa  mojada,  húmeda. — v.  Mo- 
jar, humedecer.  Maholos  an  acón  bado. 
Está  mojada  mi  camisa.  Mahoholos  ca 
dao  cay  nauuran  pa.  Te  vas  á  mojar, 
porque  todavía  llueve.- — acert.  Usa  nga 
guinoo  nga  babeye  nagsasacay  guihapon 
sa  coche,  ug  bisan  pá  maholos  man  gui- 
hapon.— An  dila.  Una  señora  que  siem- 
pre va  en  coche,  y  siempre  mojada. — La 
lengua.  Hob-san  mo  iton  sin  gutiay.  Mo- 
ja eso  un  poco. 

HolÓS.  v.  Mal  parir  los  animales. 

Hol-ot.  adj.  Algo  sordo. — v.  Ser  ó  estar 
sordo. — Pasar  por  entre  dos  cosas;  poner 
algo  entre  dos  cosas.     Cubrir,  tapar. 

Holoy.  adj.  Pobre,  miserable,  perdido. 

Holoyohoy.  adj.  Viento  fresco,  flojo  y 
suave. 

HolSO,  holsot.  v.  Salirse  una  cosa  de 
donde  está  metida;  caerse. 

Holtoc.  adj.  Borracho. — v.  Emborracharse. 

Holua,  horalua.  v.  Dejar,  abandonar  el 
caracol  la  concha,  salir  de  ella. 

Holllg.  v.  Caer.  Tirar,  arrojar.  Sentenciar. 
Mal  parir,  abortar.  Naholug  acó.  Me  caí. 
Naholugan  acó  sin  cahui.  Cayó  sobre  mí 
un  madero.  Iholug  iton  cahui.  Tira  esa 
madera.  Iguinholug  ñaman  sa  dagat  an 
abacá.  Arrojamos  al  mar  el  abacá.  Naho- 
lugan na  cami  san  sentencia.  Ya  nos  han 
sentenciado. 

Hotna.  v.  Asechanza,  emboscada,  celada. — 
v.  Acechar,  poner  ó  armar  asechanzas. 


HO 

Homay.  u.   Mojarse,  empaparse    en  agua. 

Homhom.  u.  Llenar  la  boca  de  comida. — 
Empaparse  el  agua  en  ropa,  tierra,    etc. 

Hotnid.   v.   Untar,  ungir. 

Homo.  v.  Untarse,  darse  con  colores. — s. 
Exceso,  demasía. 

Hotnoc.  v.  Ablandar,  suavizar.  Aplacar, 
amansar,  mitigar. — adj.  Cosa  blanda, 
suave,  mitigada. 

Homod.  adj.  Cosa  mojada,  húmeda. — v. 
Mojar,  humedecer;  pasarse  el  papel  cuando 
se  escribe. 

Homon.  adj.  Cosa  ancha,  como  camisa, 
vela,  red  ó  cosa  semejante. — Anchura  de 
lo  dicho. 

Homot.  v.  Aborrecer,  odiar. — s.  Aborre- 
cimiento, odio. 

Homoy.  v.   Mojarse  todo  el  cuerpo. 

HoitlUg.  adj.  Cosa  mojada,  húmeda. — v. 
Mojar,  humedecer. 

Honaquit.  v.  Ser  del  gusto  de  uno;  pro- 
curar agradarle  ó  servirle  bien. 

Hondarayan.  s.  Sustentáculo,  apoyo,  re- 
clinatorio.—Tálamo.  Si  icao  an  hondara- 
yan san  acón  pageatiguran.  Tú  eres  el 
apoyo  de  mi  vejez.  Icao,  tauo  nga  maqui- 
malauay,  itahud  mo  an  hondarayan  nga 
diri  imo-  Tú,  hombre  lascivo,  respeta  el 
tálamo  ajeno. 

Hondarig.  v.  Descansar,  reposar. 

Honducag.  v.  Levantar  la  cabeza  el  que 
está  acostado,  etc. 

Hong  hong.  v.  Meter,  introducir  una  cosa 
dentro  de  otra,  ó  en  alguna  parte. —  Ha- 
blar al  oído. 

Hongal.  adj.  Cosa  holgada,  floja,  poco  apre- 
tada.— v.  Aflojarse;  estar  floja  ó  poco 
apretada  una  cosa. 

HongCO.  v.  Convenirse. — Convidar. 

HongCOy.  s.  Nombre  de  cariño  para  lla- 
mar á  uno. 

Hong-gad.  v.  Decir,  referir. 

Hong-gaid.  s.  Banda,  ó  lo  que  haga  sus 
veces,  aunque  sea  bejuco  ú  otra  cosa. 

Hong-gO.  Árbol  grande  así  llamado. 

Hongio.  v.  Porfiar,  importunar. 

HotlgloS,  horohonglos.  v.  Ayudarse  mu- 
tuamente en  el  platío  del  palay. 

Hongohong.  adj.  Cabizbajo.  Caminar  ó 
andar  con  la   cabeza  baja. 

Hongot.  s.  Casco  de  coco  limpio  que 
sirve  de  vaso  para  beber  agua,  etc. 

Hongot-hongot.  v.  Traslucirse  ó  verse 
una  cosa  confusamente  sin  poderla  dis- 
tinguir. 

HongSOy.  s.  Pipa  para  fumar. — v.  Fumar 
en  pipa. 

Hongud.  v.  Hablar  en  secreto. 


HO 

HongUg.  adj.  Tonto,  fatuo,  lelo. — Desver- 
gonzado, descomedido. 

Honhon.  s.  Sarta. — v.  Ensartar, — Poner  ó 
meter  una  cosa  sin  orden.— Apretar,  tu- 
pir bien  una  cosa. 

Hotli.  s.  Canto  de  ave,  reptil  ó  insecto. — 
v .  Cantar  las  aves,  etc. — s.  Balido,  mu- 
gido de  cuadrúpedos. — v.  Balar,  mugir 
los  animales. 

Honihoiii.  vid.  Honi. 

Honit.  adj.  Cosa  correosa,  que  con  difi- 
cultad se  mastica;  cosa  correosa,  que  fácil- 
mente se  doblega  y  extiende  sin  rom- 
perse. 

Honit  honit.  vid.  Honit. 

Hono.  v.  Parir  antes  de  tiempo. 

Honob.  v.  Empaparse  lo  líquido  en  lo  só- 
lido; amerarse,  recalarse  el  líquido,  rezu- 
marse, traspirarse  por  los  poros  del  vaso 
.que  lo  contiene. 

Honon.  v.  Instar,  procurar  que  uno  gaste 
todo  su   dinero. 

Honong.  v.  Morar,  habitar. 

Honongan.  s.  Morada,  mansión,  vivienda, 
habitación.  An  manga  nag  honong  sa  usa 
nga  honongan,  nag  uroyon  sa  huna  huna. 
Los  que  moran  en  una  misma  habitación, 
son  de  la  misma  opinión. 

Honop.  s.  Arbusto  así  llamado;  su  corteza 
se  usa  como  jabón  para  frotarse  y  lavarse 
el  cuerpo. 

Honos.  s.  Cajón  de  mesa;  escritorio  ó  cosa 
semejante. 

Honos  Ó  honos  honos.  Canal  ó  estría  en 
pasamanos  ó  en  otra  parte,  por  donde  cor- 
ren las  ventanas,  etc.,  al  abrirlas  ó  cerrar- 
las. 

Honot  honot.  v.  Correr  unos  tras  otros 
los  animales  ó  aves  para  arrebatarse  la 
comida. 

Honoy.  adj.  Cosa  floja;  mal  torcida,  mal 
tejida. 

Honud.  v.  Apaciguar;  hacer  las  paces. — 
Retirarse,  desvanecerse,  cesar,  huir,  disi- 
parse. An  pahigugma  nga  pagcacalibu- 
tanon  nahonud  dao  an  aso.  El  amor  mun- 
dano se  desvanece  como  el  humo. 

Hoot.  adj.  Cosa  estrecha.  Lo  justo,  bien 
medido  ó  pesado. — v.  Apretar,  oprimir  ó 
venir  estrecha  una  cosa. 

Hophop.  v.  Empaparse  agua  en  trapo,  etc. 
Deshincharse,  resolverse  postema,  etc.; 
desaparecer   la  enfermedad. 

Hopohop.  s.  Medida  que  no  está  bien  llena. 
~—v.  No  llenar  bien  la  medida  ó  cosa  se- 
mejante. 

Hopong.  v.  Hincharse,  entumecerse. — adj. 


HO 


357 


Cosa  hinchada,  como  el  cuerpo  de  los  hi- 
drópicos. 

HopOS.  v-  Menguar,  disminuir,  ir  á  menos, 
encogerse.- —Apagar  con  agua  el   calero. 

Hopot.  v.  Cuidar,  guardar,  conservar. — 
Criar  ó  alimentar  aves  ó  animales. — adj. 
Gallo  de  pelea  bien  cuidado. 

Hopoy.  v.  Apaciguar,  sosegar,  aquietar; 
hallarse  en  paz;  hacer  las  paces. 

Hoquip.  v.  Dar  una  cosa  á  otro  con  di- 
simulo, sin  que  lo  noten  los  presentes. 

Horip.  v.  Tapar  las  goteras  ó  agujeros  en 
los  techos  de  ñipa.  Horipan  co  ini  nga 
mga  catud-an.  Voy  á  quitar  ó  tapar  es- 
tas goteras. 

Horo.  v.  Esconderse,  ocultarse  entre  la 
maleza. 

Horogpo.  v.  Juntarse  para  tratar  ó  hacer 
nombramientos. 

Horohocdungay.  s.  Sombrajo  para  de- 
fenderse del  sol.  ; 

HorOhOgpo.   vid.  Horogpo.  / 

Horohud.  s.  Calidad,  cualidad.  Horohud/ 
nga  parainum.  Tiene  la  cualidad  de  ser/ 
bebedor. 

Horohugpay.  v.  Amainar,  aflojar,  so- 
segarse. 

Horom.  v.  Remojar,  poner  en  remojo;  echar 
agua  ó  humedecer  la  semilla  de  palay  que 
se  ha  de  sembrar  en  el  semillero. — s.  Se- 
milla   de  palay  ya  remojada. 

Horomohon.  v.  Sentir  frío  y  calor  como 
el  calenturiento. 

Horon.  s.  Sementera. — v.  Hacer  sementera. 
— s.  Orilla  ó  cercanía  del  pueblo.  Corrillo. 
Sitio  de  malezas  y  yerbas  altas. — v.  For- 
mar corrillo. — Morar,  habitar;  detenerse 
en    casa  ajena. 

Horonhoron.  v.  Juntarse  los  jóvenes  para 
divertirse. 

Horonan.  adj.  Vivienda,  habitación  mala 
ó  en  mal  estado. 

Horonanun.  adj,  Sementerero,  que  vive 
en  la  sementera. 

Horon g,  horong  horong.  v.  Estar  medio 
borracho;  emborracharse,  embriagarse. — 
adj.  Alegre  por  causa  de  la  bebida,  ca- 
lamocano. 

Horon gCO.  v.  Tratar,  concordar,  conve 
nirse. 

Horonongan.  s.  (De  honong).  Habita- 
ción, morada,  mansión. 

HorOS.  v.  Salirse  una  cosa  de  su  propio 
lugar.  Deshojar  ó  quitar  las  hojas  al  añil. 
Desgranar  palay  ú  otra  cosa  con  la  mano. 
Pasar  la  mano  por  palo  ú  otra  parte.  Cer- 
rar ó  correr  cortina,  velo,  bolsa,  etc.  Hol- 
gazanear.— adj.  Holgazán,  perezoso. 


158  HO 

HorOS  horOS.  v.  Cerrar  ó  correr  cortina, 
velo,  bolsa,  etc. — s.  Polución. — v.  Tener 
polución.  Effundere    semen. 

Horot.  v.  Amenazar,  amagar. — Alcanzar, 
abarcar,  comprender. 

Horot  horot.  v.  Pasar  ó  entrar  el  viento. 
— s.  Viento  colado.  San  horothorot  ug 
san  tauo  nga  buaon,  bauion  mo  cami,  Gui- 
noo.  De  viento  colado  y  de  hombre  tai- 
mado, libera  ?ios,  Dómine. 

Horug.  v.  Mirar,  observar,   atisbar. 

HoshOS.  v.  Resbalarse  ó  correrse  la  ata- 
dura.— Salirse  arma  de  la  vaina.  Caerse 
ó  aflojarse  los  pantalones,  saya,  etc.  Aflo- 
jar, disminuir  la  tirantez.  Ayao  paghos- 
hosa  an  imo  sarual,  cay  bangin  ca  caho- 
boan.  No  te  aflojes  los  pantalones,  no  sea 
que  te   quedes  desnudo. 

Hosiod.  v.  Estirar  ó  alargar  las  piernas. 

Hoso.  v.  Salirse  arma  de  la  vaina,  cuchi- 
llo del  mango,  etc. 

Hotang.  v.  Poner  al  difunto  en  lo  que  hace 
de  sala. 

HotOC.  v.  Ladear,  inclinar  la  cabeza  hacia 
el  suelo  el  que   está  acostado. 

HotohOt.  v.  Inclinar  la  cabeza  y  mirar  ha- 
cia el  suelo. 

Hotongoy.  s-  Cabecear,  dar  cabezadas 
cuando  uno  se  va   quedando  dormido. 

Hotos.  v.  Disminuir,  menguar.  Nahotos  na 
an  baja.   Ya  ha  disminuido  la  avenida. 

Houad.  v.  Trasladar,  copiar,  trascribir  un 
escrito.  Vaciar  de  un  vaso  á  otro,  de  un 
cesto  á  otro.- — s.  Traslación,  traslado, 
copia. 

Houas.  s.  Arbusto  así  llamado;  sus  hojas 
son  medicinales.- -f.  Desaparecer  la  en- 
fermedad, curarse;  acabarse  la  ira.,  enojo, 
etc.  An  imo  bolong  asay  nacahouas  san 
acón  saquit.  Tu  medicina  ha  hecho  desa- 
parecer mi    enfermedad. 

Houat.  v.  Mudar,  trasladar. 

Hoiiay.  v.  Descansar,  reparar  las  fuerzas 
perdidas  por  causa  de  trabajo. — s.  Des- 
canso. Mapahouay  acó  anay.  Voy  á  des- 
cansar antes. 

Hoy  hoy.  v.  Estirar,  alargar  brazo,  pier* 
na,  etc. 

Hoyo.  adj.  Modesto,  callado,  silencioso. 

Hoyocat.  adv.  Amuélate,  joróbate;  tómate 
esa;  bien  empleado  te  está;  vuelve  por 
otra.  Cay  nalabut  ca  san  diri  imo,  hoyocat 
ca.  Por  meterte  en  lo  que  no  te  importa, 
joróbate. 

Hoyog.  v.  Inclinar,  ladear,  estar  inclinada 
ó  ladeada  una  cosa. — adj.  Inclinado,  la- 
deado. 

Hoyop.  v.    Soplar;    tocar    instrumento  de 


HO-HÜ 

viento. — s.  Soplo.  Matiroc  ngani  an  ca- 
layo  ug  an  binonot,  paghohoyopan  san 
yaua.  Si  se  juntan  el  fuego  y  la  estopa, 
viene  el  diablo  y  sopla.  Sinisiring,  cun  an 
tauo  nagbibiling  ó  diri  naglilicay  san  ca- 
tigayonan   san  sala. 

Hoyos,  v.   Disminuir,  aflojar,    ir  á  menos. 

Hoyot.  v.  Inclinar,  doblar,  doblegar,  torcer. 

Hoy  Ota.  vid.   Hoyocat. 

HU 

Huad.  vid.  Houad. 

Huag.  vid.  Houag. 

Huao.  v.  Ver,  mirar;  ver  las  partes  ver- 
gonzosas.— (B)  Descansar. 

Huas.  vid.   Houas. 

Huay.  v.  Amagar,  amenazar. — vid.  Houay. 

Hllba.  adj.  Desnudo. 

Hubac.  v.  Apartar,  separar  las  hebras  del 
abacá  beneficiado. — Hincharse  todo  el 
cuerpo. — s.  Hinchazón  de  todo  el  cuerpo. 

Hllbad.  v.  Desatar,  deshacer,  desamarrar. 

Hubag.  v.  Apostema,  grano,  hinchazón, 
inflamación. — v.  Hincharse,  inflamarse  al- 
guna parte  del  cuerpo.  Nahubag  an  acón 
buteot.  Está  hinchado  mi  brazo. 

Hubang.  s.  Cuneta,  zanja. — v.  Hacer  cu- 
neta ó  zanja. 

Hllbás.  v.  Mermar,  disminuir,  bajar  la  ma- 
rca—  Estar  ó  hallarse  en  tierra.  Nahubás 
pá.  Está  bajando  aún  la  marea.  Uaray 
siya  dinhi,  aádto  sa  hubás.  No  está  él 
aquí,  está  en  tierra. — Quedar  en  seco 
baloto  ú  otra  cosa.  Nahub-san  an  baloto 
Ha  quedado  en  seco  el  baloto. 

Hubásail.  s.  Sitio  que  queda  en  seco  al 
bajar  la  mcarea. 

Hubcas.  v.  Desadornar,  quitar  el  adorno, 
quitarse  el  vestido,  desnudar,  quitar  las 
batangas  al  baloto,  etc. 

Hub-ganun.  adj.  (De  hubog).  Borracho, 
beodo,  ebrio,  embriagado. 

Hllbia.  adj.  Perezoso,  negligente,  tardo, 
descuidado,  flojo. —  v.  Emperezar,  dejarse 
dominar  de  la  pereza. 

Hublas.  adj.  Embarcación  menor  sin  ba- 
tangas — v.  Quitar  las  batangas  á  la  em- 
barcación menor.  Naghublas  acó  san  acón 
baloto  san  catig,  cay  acón  sasaogun.-  He 
quitado  las  batangas  á  mi  baloto,  porque 
voy  á  arrastrarle. 

Hubo.  adj.  Desnudo. — v .  Desnudar,  andar 
desnudo.  Naghuhubo  siya.  Anda  desnudo. 
Nahuboan  acó  nira.  Me  desnudaron. 

Hllbog.  adj.  Borracho,  beodo,  ebrio,  em- 
briagado.-— v.  Emborracharse,  embria- 
garse. 


HU 

HubOg  hubog.  adj.  Algo  borracho,  beodo. 

— v .  Estar  algo  borracho  ó  beodo. 
Hubud.  v.  Manar.— Sudar. 
Hubuhllb.   v.  Acabar,  concluir  con  la  obra 
sin    interrumpirla. — Hubuhub    nga    tauo. 
Que    lleva  á  cabo  las  cosas. 
Hubllt.    s.    Pedazo    sobrante    de   camote, 
palauan  ú  otra  cosa. — Comer  á  mordiscos 
camote,  palauan  ú  otra  cosa. 
Huca.   adj.  Villano,  malo. — v.   Hablar  pa- 
labras malas. — Tratar    malamente  á  uno. 
Hucab.    s.    Asma. — v.    Tener    ó  padecer 

asma. 
Hucabutl.    adj.   Asmático. 
Hlicad.    v.  Coger  ó   sacar  algo  de  tinaja, 
caja  ú  otra   parte. — Descantarar  ó  sacar 
del  cántaro  el   nombre  ó  número  metido 
en  él  para  una  elección  ó  sorteo. 
Hucag.    v.   vSalir  la  espiga  de  palay  ú  otra 
•  planta;    aparecer;  aparecer  de  improviso. 
HucahllC.   v.  Acezar;  faltar  el  resuello,  la 

respiración  ó  aliento. 
HllCal.  v.  Despegar,  separarse,  como  cor- 
teza de  árbol,  carne  de  coco,  etc. — adj. 
Lo  que  viene  ancho  ó  está  flojo  en  su 
lugar,  como  zapatos,  clavo,  tarugo,  etc. 
Hticas.  v.  Desnudar,  quitar  el  vestido  ó 
ropa. — Mudar,  remudar,  quitar  el  empleo; 
degradar. — Determinar,  resolver.-^'.  Te- 
naz, resuelto,  determinado.  Hinucasan  si 
Pedro  san  iya  catungdanan.  Pedro  ha  sido 
remudado  ó  relevado  de  su  empleo. — Cay 
daan  cahucas  an  ira  paghunahuna  san 
pagpatay  san  Mauonobus.  Pues  de  ante- 
mano habían  resuelto  dar  muerte  al  Re- 
dentor. Guinhucasan  acó  san  pageacapi- 
tán.  He  sido  degradado  del  empleo  de 
capitán. 
Hucay.   v.    Hacer   una  cosa  de  veras,  de 

propósito,  adrede. 
HllClag.  v.  Aparecer  muchas  cosas    á    un 

tiempo. 
Hucmay.    v.    Ablandarse  lo  que  está  co- 
ciéndose. 
Hlld  hud.  v.  Esconder,  cubrir,  meter  una 

cosa   entre  ceniza,  etc. 
Huda.  v.    Aclarar,  abonanzar,  serenarse  el 

tiempo. 
Hudaday.  v.  Esperar  ó  descansar,   perma- 
neciendo   en  el  mismo  sitio. 
Hudlum.    s.    Sombra. — v.  Haber  ó  hacer 
sombra. — Anublarse  el  sol. — Cahudluman. 
s.  Sombra. 
Hugac.    v.    Aflojar. 
Hllgaca.    v.  Menearse  el  líquido  en  vasija 

que  no  está  llena. 
Hugacom.  v.  Abarcar,  ceñir  con  los  bra- 
zos ó  con  la  mano,  cuanto  aquellos  ó  ésta 


Hü 


159 


pueden  alcanzar  con  toda  su  extensión. 
— s.  Brazado. — Manojo.  Usa  ca  hugacom 
nga  banua.  Un  brazado  de  yerba.  Usa  ca 
hugacom  ngahumay.  Un  manojo  de  palay. 
Hugad.  v.    Abrir,  ensanchar. — adj.    Cosa 

que  se  abre  y  ensancha. 
Hugal.  v.  Pinchar  al  que  está  arriba. 
Hugay.  s.    Adorno,  aderezo. — v.  Adornar. 
— Pensar,  tratar  de  una  cosa. — s.  Trato, 
convenio;  intención;  idea. 
Hugay.  v.  Desechar,  deponer;  apartar  de 
sí  un  pesar,  temor,  sospecha  ó  mal  pen- 
samiento.    Hinugaya    gad,  amay  co,    ito 
nga  imo  cabido.  Depon,  padre  mío,  esa 
tu  melancolía. 
Hugamac.  v.   Hacer  ruido  lo  que  cae. — 

s.  Ruido  de  lo  dicho. 
Hllgao.    adj .    Cosa  sucia,  asquerosa,  puer- 
ca,   deshonesta,    obscena. — v.    Ensuciar, 
estar  sucia  una  cosa. — s.    Suciedad,    ba- 
sura, porquería,  inmundicia. 
Hugarul.  s.  Ruido  de  hacha,  escoplo,  bo- 
lo,  etc. 
Hugas.    v.    Limpiar,   lavar,  fregar  plato  ú 

otra  cosa. 
Hllgás.  v.  Llevar  á  todo  hecho;  concluir  la 
epidemia,  peste  ú  otra  desgracia  con  to- 
dos  los    de  un  pueblo,  etc. 
Hugdon.  v.  Posarse  ó  parar  las  abejas  en 

árbol  ú  otra  parte. 
Hug    hllg.    v.    Caerse   el  cuello  de  la  ca- 
misa; caerse  ó  desparramarse  las  cuentas 
cuando  se  rompe  el  hilo.—  Enhilar,  enhe- 
brar aguja;  acordonar  ó  poner  cordón  en 
pantalones,  etc. 
HllgUÍa.  v.  Burlarse. 
Huguimac.    s.    Ruido  ó  golpe  de  lo  que 

cae. — v.  Hacer  ruido  lo  dicho. 
Hugnac.  v.    Caerse  la  fruta  del  árbol  sin 

estar  aún  formada  ó  en  sazón. 
Hllgnas.  v.  Tragarse  el  pez  el  anzuelo. 
Hllgop.   i>.  Consentir,  disimular  el  padre  ó 
el  amo  las  faltas  ó  pecados  de  sus  hijos 
ó  criados. 
Hugot.  v.  Disimular,  cargarse  con  las  fal- 
tas ajenas. 
HllgpO.    v.    Adelantarse    y  sentarse  en  el 
camino  para  descansar. — Acudir  las  aves 
al  árbol  frutal. 
Hllgpay.    v.    Amainar,    aflojar,    aminorar; 

apaciguarse. 
Hngud.  v.  Quedarse  una  cosa  muerta,  co- 
mo   la  peonza  cuando  da  vueltas  y  pá- 
rete que  no  se  mueve. 
HugUS.   adj-    Elaco,  de  pocas  carnes. — v. 

Enflaquecer,   estar  flaco. 
HÚ-hÚ.    v.    Tener  ó  estar  las  tripas  ó  al- 
gún miembro  encogida  ó  fuera  de  su  lu- 


160 


HU 


gar. — Nahú-húhú-an.  El  que  padece  dicha 
enfermedad. 

Hulabiratl.   s.    Lagartija  así  llamada. 

Hlllac.  v.  Escaparse,  soltarse,  escabullirse. 
— Entrar  el  demonio  en  algún  cuerpo. 

Htllacdong.  s.  Sombrajo  de  dos  palos 
cruzados  y  su  cubierta  de  género  ú  otra 
cosa. 

Hlllactub.  s.  Ruido  de  trueno,  cañón  ó 
de  lo  que  revienta. — u.  Sonar  ó  hacer 
ruido  lo  dicho. 

HulactUC.  adj.  Cosa  floja. — v.  Crujir  al- 
gún cuerpo  cuando  se  rompe  ó  está  para 
romperse.  Nagpapanhulactuc  ná  an  sangá 
san  pagicababari.  Cruje  ya  la  rama  para 
romperse. 

Hulag.  v.  Echarse  en  el  suelo. — Poner  ó 
ó  colocar  una  cosa  en  el  suelo  ó  en  fondo 
de  embarcación,  sin  haber  puesto  antes 
mullido.  Hulaga  iton  humay  sa  baloto, 
Pon  ó  echa  ese  palay  en  el  baloto.  Na- 
hulag  lá  iton  tauo  sa  salug  sin  uaray  ba- 
nig.  Está  echado  ese  hombre  en  el  sue- 
lo sin  haber  puesto  petate. 

Hulag.  v.  Resistir. — s.  Resistencia;  coraje, 
ira. 

Hulag  hulag.  v.   Revolcarse. 

Hulag  bong.  v.  Hacer  ruido  lo  que  cae 
y  da  golpe.— s.  El  mismo  ruido  ó  golpe 
que  se  siente  al  caer  una  cosa. 

Hulagtnac.  v.  Hacinar,  amontonar. — Arro- 
jarse, tirarse  de  alguna  parte. 

Hulagnit.  v.  Sonar  el  cutis  ó  pellejo  al 
sortarle  el  que  agarró  ó  mordió.  Sonido 
que  produce  el   que  se  rasca. 

Hulagting.  v.  Sonar  campana  ú  otro  me- 
tal.-— s.  Ruido  ó  sonido  de  lo  dicho. 

Hulagtos.  v.  Sonar  los  artejos  de  los 
dedos;  sonar,  hacer  ruido  lo  que  se  rom- 
pe.— s.  Sonido  ó  ruido  de  lo  dicho. 

Hulagtub.  s.  Junco  que  sirve  para  hacer 
petates. 

Huían,  s.  Cuna  ó   cama  para  niño. 

Hulang.  adj.  Cosa  rala. — v.  Hacer  ó  po- 
ner rala  una  cosa. — Intermitir. — adj.  In- 
termitente. 

Hulang  hulang.  adj.  Cosa  rala.—//.  Hacer 
ó  poner  rala  una  cosa.— Intermitir,  volver 
á  dar   ó  proseguir.-— adj.   Intermitente. 

HulangCOb.  v.  Sonar,  hacer  ruido  puerta,, 
ventana  ú  otra  cosa. — s.  Ruido  ó  sonido 
de  lo  dicho.  ; 

Hulangday.  s.  Cerca  de  palos  atravesa- 
dos y  apuntalados. — v.  Hacer  dicha  c/rca. 

Hulao.  v.  Mirar,  acechar  el  pescador  ó  ca- 
zador donde  hay  pesca  ó  caza. — Acechar, 
poner  ó  armar  asechanzas. — s.  Acechan- 
za, engaño,  artificio,  astucia,  ardiid. — Co- 


HU 

sas  ó  medios  de  que  uno  se  vale  para 
hacer  algo. 

Hulao  hugao.  v.  Burlarse,  hacer  al  des- 
gaire alguna  cosa. 

Huías,  s.  Sudor.— v.  Sudar.  Hinuhulasan 
acó.  Estoy  sudando.— Pagpahulas.— ?a 
Hacer  sudar. — Secar  el  arroz  verde  aún 
al  fuego. 

Huías,  pahulas.  v.  Soldar,  pegar  un  hie- 
rro con  otro. 

Hulat.  v.  Esperar,  aguardar.  Hulat  anay. 
Espera  un  poco.  Hulata  acó.  Espérame. 
Guinpapamulat  camo  san  Padre.  El  Pa- 
dre os  está  esperando.  Pahulata  sira  anay. 
Diles  que  aguarden. 

Hulay.  v.  Levantar  el  brazo  para  herir  ó 
dar  cuchillada. 

Hulayag.  s.  Choza  para  guardar  la  semen- 
tera, etc. — v.  Hacer  dicha  choza. 

Hulayan.  v.  Caminar,  ir  despacio.—^//. 
Que  camina  ó  va  despacio. 

Hulígong.  s.  Ruido,  zumbido  de  abejas 
y  otros  insectos,  cuando  vuelan. — v. 
Zumbar. 

Hulíguid.  s.  Pedazo  de  carne  tierna  de 
coco. — v.  Quitar  dicha  carne,  sacando  un 
poco  de  ella. 

Hulipac.  s.  Ruido  de  la  peonza  cuando 
da  en  otra. — v.  Acertar,  dar  y  hacer  di- 
cho ruido. 

Huliquid.  v.  Inclinar,  ladear,  echarse  ó 
acostarse  de  costado. 

Hulu.  v.  Cantar  los  que  reman. 

Huluang.  v.  Romper,  abrir  la  cerca,  qui- 
tando algunas  estacas. 

Hulon.  s.  Cinta  ó  cordón  que  usan  las 
mujeres  en  la  saya. — v.  Poner  dicha  cinta 
ó  cordón. 

Hulut.  v.  Cortar  la  lengua  ú  otro  miem- 
bro. An  usa  huhul-tan.  san  dila.  Al  uno 
se  cortará  la  lengua. 

Hulpa.  v.  Disminuir,  mermar. 

Huma.  v.  Convidar,  instar  á  uno  para  que 
haga  alguna  cosa. 

Humac.  v.  Apalear;  golpear,  majar. 

Hv.magdas.  adj.  Aguacero  fuerte.— za  Llo- 
ver fuertemente. 

Humal.  v.  Pegar,    zurrar. 

Humalatag.  adj.  Que  da.— s.  Dador. 

Human,  v.  Concluir,  acabar.—^'.  Cosa 
acabada,  concluida.  Humana  iton.  Con- 
cluye eso.  Huhumanon  co.  Lo  concluiré. 
Diri  pá  nahuhuman  an  sarual.  Aun  no 
están  concluidos  de  hacer  los  pantalones. 
Pinahuhuman  ini  san  capitán.  Manda  el 
capitán  concluir  ésto.  Human  co  ná  ta- 
gua. Ya  le  he  llamado.  Human  ná  an  pag- 
cota.  Ya  está  concluida  la  cota. 


Hü 

Hutnao.  v.  Remojar,  empapar,  echar  caldo 
en  las  sopas,  echar  agua  en  cal,  ceniza, 
etc. 

Humarandug.  adj.  (De  handug).  Tri- 
butante, de  edad  de  tributar. 

Humarandum.  adj.  (De  handum). 
Afectuoso,  amoroso,    cariñoso. 

Humay.  s.  Planta  anua,  de  la  familia  de 
las  gramíneas,  y  propia,  por  regla  gene- 
ral, de  terrenos  muy  húmedos  y  acuosos; 
tiene  cañas,  hojas  largas  y  lineales,  flo- 
res en  panoja,  y  por  fruto  un  grano  oval, 
blanco,  negro,  bermejo  y  harinoso;  arroz. 
— Fruto  de  esta  planta,  arroz  ó  palay 
con  cascara.  Namomonga  ná  an  humay. 
Está  ya  granando  el  palay.  Mahal  caopay 
an  humay.  Kstá  muy  caro  el  palay. 


Clases  de  palay. 

Baranay.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Binabuy.  Palay  grueso,  grano  blanco  y 
largo. 

Binagacay.  Palay  grueso,  grano  blanco  y 
largo. 

Binagaybay.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Binaludnun.  Palay  grueso  y  grano  blanco- 

Binulauan.  Palay  dorado,  fino,  y  grano 
blanco. 

Biribid.  Palay  de  grano  algo  largo  y  blanco. 

Bubsaganay.    Palay  fino  y  grano  blanco. 

Bulao.  Palay  grueso,  de  cascara  encarnada 
y  grano  blanco. 

Bondoc.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Boroc.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Cabaysay.  Palay  grueso  y  grano  muy 
blanco. 

Cabulan.  Palay  fino  y  grano  blanco,  se 
recoge  al  mes  de  haber  sido  plantado. 

Caboong.    Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Cabotbot.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Cadahon.  Palay   grueso  y  grano  blanco. 

Caidol.  Palay  grueso  y  grano  encarnado. 

Caláas.  Palay  fino,  negra  la  cascara  y 
krrano  blanco.  t 

Calobag.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Caluis.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Calpad-  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Camagaycay.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Capangpangan.  Palay  grueso,  grano  largo 
y  encarnado. 

Capaso.  Palay  grueso,  grano  largo  y 
blanco. 

Capongiot.  i  .o  Palay  grueso  y  'grano 
blanco. 

Capongiot.  2. o  Palay  grueso  y  grano 
encarnado. 


161 

Capotol.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Caramit.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Carangcang.  i.o  Palay  grueso  y  grano 
blanco. 

Carangcang.  2.0  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Casapad.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Casudal.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Catoma.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Coroyon.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Cotsiam.  Palay  fino  y  grano    encarnado. 

Dayomi.  Palay  fino,  grano  blanco  y  olo- 
roso. 

Daraug.  Palay  fino  y  grano   encarnado. 

Guihumaye.  (B)  Palay  fino,  grano  largo 
y  blanco. 

Guinubanun.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Guiparaye.  (C)  Palay  fino,  grano  largo  y 
blanco. 

Gumatus.  Palay  grueso  y  grano  encar- 
nado. 

Hinipon.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Laay.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Lacha-  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Malaquit.  Palay  grueso  y    grano  blanco. 

Malinaonun.  Palay  grueso  y  grano  bjanco. 

Muños.  Palay  fino  y  grano  negro. 

Morayag.  Palay  fino  y  grano  encarnado. 

Umauas.  Palay  fino,  grano  blanco  y  olo- 
roso. 

Pacán.  Palay  grueso,  grano  blanco  y  olo- 
roso. 

Padpad.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Panayanun.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Pilit.  Palay  fino,  oloroso,  grano  blanco; 
cocido  es  pegajoso. 

Pinálua.  Palay  grueso,  de  grano  largo  y 
blanco. 

Pinap-láuan.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Pinarogmoc  Palay  fino,  de  cascara  encar- 
nada y  grano  negro. 

Quinaintay.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Quinarabao.  Palay  grueso,  grano  largo  y 
blanco. 

Romero.  Palay  fino,  grano  blanco  y  olo- 
roso. 

Sauacong.  1 .°  Palay  grueso  y  grano 
blanco. 

Sauacong.  2.0  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Sinangália.  Palay  fino,  grano  blanco  y 
oloroso. 

Sinanjosé.  Palay  fino,  grano  blanco  y  olo- 
roso. 

Sinanantónio.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Sinanvisente.  Palay  fino  y  grano  blanco. 

Suclat  maya.  Pa'ay  fino  y  grano  blanco. 

Sugbuanun.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Soy-anun.  Palay  grueso  y  grano  blanco. 

Tapul.  ,'alay  grueso  y  grano  negro. 


162 


Edades  del  palay. 


Busuac  ná.  Cún  may  bonga  ná.  Cuando 
el  palay  tiene  ya  fruto. 

Cabtong  na.  Cún  matig-a  na  sin  guti  an 
tipasi.  Cuando  el  palay  tiene  ya  algo  duro 
el  grano. 

Dagum  dagum  ná.  Cún  sugad  pá  lá  an 
dahon  san  humay  sin  dagum.  Cuando  la  hoja 
del  palay  se  parece  á  una  aguja. 

Gumárao  nga  madacmol.  Cuando  casi 
todo  el  palay  está  ya  granado. 

Gumárao  nga  manipis.  Cuando  ya  hay 
algunas  partes  del  palay  con  grano. 

Hinug  ná.  Cuando  el  palay  está  ya  ma- 
duro. 

Hito  ná.  Cún  tuig  ná  nga  babarion  ó  ani- 
hun.  Cuando  ya  se  puede  segar. 

Irunganun  ná.  Cún  hinug  ná  an  irong 
san  humay.  Cuando  el  palay  principia  ya  á 
madurar  por  la  punta. 

Iros  ná.  Cún  borod  ná  an  humay.  Cuando 
el  fruto  del  palay  está  ya  en  embrión. 

Licating  ná.  Cún  naolput  ná  sin  guti  an 
ohay.^Cuando  aparece  ya  un  poco  la  es- 
piga del  palay. 

Lumaui  ná.  Cún  natamud  ó  napilo  ná  an 
dahon  sa  humay  ngadtó  sa  tuna  sugad  nga 
cabutang  san  laui  san  manuc.  Cuando  la 
hoja  del  palay  está  inclinada,  ó  mira  ya 
hacia  la  tierra  como  las  plumas  de  la  cola 
del  gallo. 

Macayana  ná.  Cún  may  talagsa  ná  nga 
bonga.  Cuando  el  palay  tiene  ya  algún  grano. 

Macaoyan  ná.  Cún  damo  ná  an  bongaan. 
Cuando  hay  ya  mucho  palay  con  grano: 

Magbanug  ná.  Cuando  el  palay  echa  ya 
ramas. 

Magsusumanga  ná.  Id.  . 

Magtohud  ná.  Cun  naabut  na  an  hitaas 
ngadto  sa  tohud  san  tauo.  Cuando  la  altura 
del  palay  llega  á  la  rodilla  del  hombre. 

Nagpalingcoron  ná.  Cuando  la  caña  del 
palay  tiene  ya  nudos. 

Tapuson  ná.  Cun  hinog  ná  sin  guti  an 
humay.  Cuando  está  ya  algo  maduro  el 
grano  del  palay. 

Par  íes  del  palay. 

Agubanga.  La  cascara  gruesa  después  de 
pilado  ó  molido  el  palay. 

Bias.  Distancia  de  nudo  á  nudo  de  Ia'caña 
del  palay. 

Bugás.  Arroz,  ó  sea  palay  sin  cascara. 

Bonga.  El  fruto  del  palay.  / 

Catong,  corotsan,  barian.  La  p/artc  por 
donde  siegan  ó  cortan  el  palay.    / 


HU 

Cuyapi.  Grano  vano  ó  sin  médula. 

Dagami.  La  paja  ó  caña  del  palay. 

Dinagamian.  Rastrojo  del  palay. 

Maro.  La  flor  del  palay. 

Ohay.   La  espiga  del   palay. 

Ohot.  Escobajo  de   la  espiga  después  de 

desgranada. 

Usa  cag  ani,    usa  cag    usa,    usa  capono. 

Una  mata. 

Usa  catipasi.  Un  grano  del  palay.   (En  al- 
gunas partes— una  mata). 

Salongasing.  Cada  uno  de  los  gajos  de  la 

espiga. 

Sobing.  Retoño  del   palay. 
Tutic.  Salvado  fino  del   palay. 

Humay  humay.  s.  Yerba  que  nace  entre 
el  palay;  zizaña- 

Humayatl.  s.  (De  humay).  Recolección 
ó  cosecha  del  palay. — v.  Recolectar,  co- 
ger la  cosecha  de  palay.  Inin  nasabi  ná 
nga  cantidad  pagbabay-dan  co  sin  humay 
nga  duha  ca  gatus  ca  baquid  sinin  nía- 
sonud  nga  tuig  san  bulan  sa  Julio  nga 
icatitima  ná  panhumayan  didi  sa  amon. 
Esta  dicha  cantidad  la  pagaré  en  palay, 
doscientos  cavanes,  en  este  año  próximo 
por  el  mes  de  Julio,  que  es  el  tiempo  de 
concluir  aquí  la  cosecha  del  palay.  An 
iba  nga  humay  uaray  pá  catitiroc,  cay  diri 
pá  natitima  san  paghumayan.  Lo  demás 
del  palay  no  está  reunido,  porque  no  se 
ha  concluido  de  hacer  la  recolección. 

Humil.  adj.   Grano  verde.— Inhábil,  inerte. 

Huming.  adj.  Húmedo,  mojado.—?/.  Apar- 
tarse, arrinconarse,  separarse  de  los  de- 
más.— Sentarse  en  el  último  sitio. 

Humila.  v.  Confiar,  esperar.—  adj.  Clemen- 
te, piadoso. 

Humo,  v .  Coger  con  la  mano  el  arroz  ma- 
duro de  la  espiga,  dejando  lo  verde  aún. 

Humot.  v.  Proponer,  intentar. 

Humpas.  s.  Cascada;  desoeñadero  de  agua. 

Humpay.  v.  Aplacar,  calmar,  serenar. 

Humut.  v .  Amagar,  amenazar 

Huna  huna.  s.  Entendimiento;  pensa- 
miento; intento.— v.  Pensar;  meditar,  con- 
siderar.-—^. Imaginación. — v.  Imaginar. 

Hunabul.  s.  Ruido  de  lo  que  cae.— v. 
Rugir,  hacer  ruido  lo  dicho. 

Hunac.  v.  Caerse  las  hojas,  frutas  ó  flores 
de  los  árboles. 

Hunad.  v.  Avenirse,  hacer  las  paces. 

Hunag.  v.  Desparramarse,  esparcirse;  des- 
componerse. 

Hunal.  v.  Pelear,  golpear,  pegar,  maltra- 
tar. 

Hunao.  v.  Lavar  las  manos  ó  rostro. 

Hunas.  v.  Frotar,  restregar  la  ropa  al  la- 


fíU 

varia. — Menguar,  bajar  la  marea,  s.  Men- 
guante ó  baja  marea. 

Hunasatl.  s.  Sitio  que  queda  en  seco  en 
baja  marea. 

Hunat.  adj.   Cosa  correosa. 

Hunauail.  s.  Palangana,  vasija  para  lavarse 
las  manos. 

Hunay.  s.  Amiga,  manceba,  querida. 

HlltlCO.  v.  Llegar  á  donde  no  se  puede 
pasar,  como  el  que  hace  hoyo  y  da  con 
piedras;  el  que  no  pasa  adelante  en  apren- 
der, crecer;  atascarse  en  algún  empeño, 
etc. 

Hlindauas.  v.  Crecer,  extenderse  como  la 
calabaza. — Andar  desnudo  ó  sin  camisa. 

Hlindugao.  adj.  Haragán,  perezoso. — v. 
Haraganear. 

Hungal.  v.  Roer  hueso. — Principiar  á  sanar 
la  llaga. 

HutlgaO.  v.  Desvirtuarse  una  cosa. — Eva- 
porarse; avahar. — Desfogar. — Descansar 
para  respirar. — s.  Vapor,  vaho. — v.  Acer- 
car.— Anhelar,  aspirar  ó  pretender  una 
cosa. — Pegarse  la  enfermedad  acercándo- 
se al    enfermo. 

Hung  hling.  v.  Apretar  para  que  quepa 
más. 

Hlltlgat.  adj.  Ocioso,  haragán.— v.  Haraga- 
near. 

Hungat.  v.   Descansar. — Atender. 

Hungay.  v.  Reservar  ó  dejar  una  cosa  para 
que  crezca  bien. — adj.  Cosa  que  se  re- 
serva ó  deja  para  que  crezca  todo  cuanto 
pueda. 

Hungit.  v.  Dar  de  comer  á  otro,  ó  meter 
la  comida  en  su  boca;  dar  de  comer  las 
aves  á  sus  polluelos.— s.  Bocado  ó  co- 
mida  que  se  mete  en  la  boca  de  otro. 

Hungitay.  v.  Darse  de  comer,  ó  meterse 
el  bocado  en  la  boca  unos  á  otros. 

HungU.  v.  Menearse,  moverse  cosa  que 
está   floja. 

HungU g  hungug.  adj.  Molesto,  que  causa 
fatiga. 

Hunicab.  adj.  Cosa  hueca. — Ahuecarse  al- 
guna cosa. 

Hutlit.  adj.  Cosa  dificultosa. — v.  Dificultar, 
ser  difícil  una  cosa. 

Hunlac.  v.  Caerse  la  fruta  por  estar  ya 
madura. 

Hunon.  adj .  Díscolo,  mal  criado. 

Hunu.  adj.  Tonto,   alocado. 

Hupa.  v.    Disminuir,  mermar. 

Hupac.  adj-    Pelo  nuevo. — v.   Pelechar. 

Hupao.  s.  Bolsa  para  llevar  dinero  ú  otra 
cosa,  que  se  lleva  amarrada  á  la  cintura. 

Hupao.  adj.  Cosa  que  no  está  justa  ó  que 
le  falta  algo;  cobarde.- — v.    Acobardarse. 


fíÜ 


103 


Hupao  inin  salapi.  Falta  peso  á  esta  plata. 
Hupao  sin  buot.  Falta  de  juicio.  Hupao 
sin  isug.  Cobarde.  Nahupao  sa  iya  inato- 
han.  Se  acobardó  delante  de  su  enemigo. 

Hupay.  v.  Inclinarse;  encorvarse.  Nahupay 
an  sungay  san  carabao.  Están  corvos  los 
cuernos  del  carabao. 

Hupi.  s.  Tubérculo  del  gauay  y  palauan. 
— v.  Nacer  y  crecer  dichos  tubérculos. — 
Coger  ó  arrancar  los  mismos  para  plan- 
tarlos. 

Hupid.  v .  Colocar  ó  poner  bien  las  cosas. 

Hupila.  v.  Poner  mullido  en  cesto,  etc.— 
s.  El  mismo  mullido,  aunque  sean  hojas. 

Hupit.  v.  Mojar,  mojarse.  Hupit  acó.  Estoy 
mojado.  Nahupit  acó.  Me  mojé.  Nahupit 
an  bado.  Se  mojó  la  camisa. 

HupOt.  v.  Tirar  con  Jas  manos  la  chireta 
para  acertar  á  la  que  está  puesta  en  el 
cerco  ó  raya. 

Hupul.  v.  Husmear,  rastrear,  buscar  por 
el  rastro. 

HupUp.  adj.  Pacífico,  quieto,  sosegado. 

HupUS.  v.  Morir  ó  caer  muerto  de  repente 

Huput.  v.  Criar  y  cuidar  animales. 

Hura.  v.  Abundar. — s.  Abundancia,  copia. 

Hurab.  v.  Trabajar  imperfectamente- 

Hurabtlit.  v.  Desenvainar,  sacar  de  la  vaina 
la  espada  ú  otra  arma. 

Hurábut.  v.  Desenvainar,  sacar  de  la  vaina 
la  espada  ú  otra  arma.  An  pacasaca  lá 
san  mao  nga  Juan,  may  sacbit  nga  sun- 
dang,  hurabuton  layon,  pagsiring.  Al  su- 
bir dicho  Juan,  llevaba  sundang  con  su 
vaina  á  la  cintura,  sacóla  al  momento, 
diciendo 

Hurac.  s.  Sabor,  sustancia;  olor  que  queda 
ó  se  pega  al  vestido,  vasija,   etc. 

Huracdol.  s.  Ruido  que  se  hace  al  dar 
golpe  en  madera  ó  en  otra  parte. — v.  Ha- 
cer dicho  ruido. 

Huractnug.  adj.  Cosa  húmeda,  ó  algo  mo- 
jada. 

Hurag.  v.  Caerse  la  fruta  ú  hojas  de  los 
árboles. 

HuragCOl.  s.  Ruido  de  palos  ú  otra  cosa 
al  ponerlos  ó  colocarlos  en  alguna  parte. 
— v.  Sonar  ó  hacer  ruido  lo  dicho. — s. 
Especie  de  matraca  de  caña  ú  otra  cosa 
con  varias  lengüetas,  que  usan  en  las  se- 
menteras para  espantar  los  animales. — v. 
Espantar  los  mismos  haciendo  sonar  di- 
cho instrumento. 

Htiragpao.  v.  Hacer  á  pedazos  una  cosa; 
remendar. 

Huralua.  v.  Dejar,  abandonar  el  caracol 
la  concha. 

Huram.  v.  Prestar,  ó  pedir  prestada  alguna 


164 


HU 


cosa,  devolviendo  la  misma.  Huram  sin  Ia- 
gadi  didto  can  Juan.  Pide  prestada  una 
sierra  á  Juan.  Diri  napahuram  si  Juan  san 
lagadi.  No  da  prestada  Juan  la  sierra.  Hi- 
nuram  co  ini.  He  pedido  prestado  esto. 
Ipinahuram  co  ná  an  acón  tadiao.  He 
dado  ya  prestada  mi  tinaja.  Pahud-ma 
acó  siton.  Préstame  eso. 
Huratnbay.  v.    Asirse,  agarrarse  á  alguna 

cosa. 
Huramilg.  s.   Ruido  de  lo    que    cae. — v. 

Hacer  ruido  una  cosa  al  caer. 
Hurangbayan.  v.  Teclear  ó  mover  los  de- 
dos á  manera  del  que  toca  las  teclas. 
Huratlit.  v.  Desenvainar,  sacar  de  la  vaina 

la  espada  ú  otra  arma. 
Hurao.  v.  Sequía,    sequedad,  falta  de  llu- 
via, tiempo  seco.— v.  Escampar,  cesar  de 
llover,   hacer  tiempo    seco. 
Hurao  hurao.  s.  Pájaro  así  llamado;  an- 
dan en  bandadas. 
Huraol.  s.    Ruido. —  v-    Sentirse,  hacer  ó 

haber  ruido. 
Huray.  v.  Echar  á  un  tiempo  las  peonzas. 
HurigpOt.    adj.    Diligente,  cuidadoso,  ac- 
tivo.— v.  Trabajar  con  actividad. 
Hurihud.  s.     Lesna,  taladro,  barrena. — v. 

Taladrar,    barrenar. 
Hurihuran.  s.  Lesna,  taladro,  barrena. 
Huring.  v.  Hablar  bajo,  en  secreto,  al  oído. 
Se  toma  también  por  consagrar  el  cuerpo 
y  sangre  de  nuestro  Señor   Jesucristo. 
.  Huring  huring.  v.  Hablar  bajo,  en  secreto, 

al  oído. 
Hurit.  s.  Pájaro  pequeño  así  llamado. 
Huriual.  adj.  Vanidoso,  fanfarrón. — v.  Ser 

vanidoso  ó  fanfarrón. 
Hurub.  v.  Avergonzarse,  no  determinarse 

á  decir  ó  manifestar  alguna  cosa. 
Hurubasun.  s.  (De   hubas).   Sitio  que 

queda  en  seco  cuando  baja  la  marea. 
H urubú gan.  s.  Taberna,  ó  sitio  donde  se 

emborrachan. 
HurUg.  v.  Amenazar.  Hinurüg  acó  ni  Pedro 
sin  pagbon-a.     Me  amenazó    Pedro  para 
herirme. 
HurUg  hurug.  v.  Amenazar,  amagar. 
Huruhud.  v .  Amenazar,  amagar. 
Huruhugpo.  v.  Juntarse  para  tratar  ó  ha- 
cer nombramientos. 
Huruhut.  v.    Temblar  y  quejarse  el  calen- 
turiento.— s.    El  mismo  quejido  prolonga, 
do. — Amedrentar,     atemorizar,    espantar 
á  uno,  imitando  la  voz  del  fantasma. 
Hurum.  v.  Amenazar. — Tener  cópula. — s. 

Cópula  carnal. 
Hurum  hurum.  v.  Proponer,  tratar,  inten- 
tar. 


Hü 

Hurungag.  v.  Estar  ocioso,  no  trabajar, 
holgazanear. 

Hurungat.  v.  Estar  parado  cuando  los 
compañeros  trabajan;  pararse  á  mirar  el 
que  está  trabajando. 

Hurus.  v.  Soplar   fuerte  viento. 

HUS  hus.  s.  Señal  que  ponen  los  bisayas 
en  lo  que  acotan  ó  toman  para  sí. — v. 
Señalar  ó  poner  dicha  señal. 

Husa.  v.  Reventarse  la  viruela,  grano,  etc. 
— Llorar,  y  patalear  el  niño. — Incitar, 
provocar  á  reñir. 

Husac.  v.  Aflojar,  soltar  lo  atado.— Di- 
solver, descomponer. 

Husay.    v.  Componer,    arreglar,   ordenar,  • 
concertar. — odj.  Cosa  arreglada,  ordenada, 
compuesta,  concertada. 

Husug.  v.  Esforzarse. — adj.  Persona  de 
fuerzas,  robusta,  fornida. 

Huta.  v.   Consumir,  acabar. 

Hutang.  v.  Hablar  despacio  y  pronunciar 
bien. 

Hutic,  hutic  hUtic.  v.  Piar  el  pollo  ó 
pajarillo  aleando  y  pidiendo  de  comer. 

Hutihot.  ?/.  Taladrar,  barrenar. — s.  Tala- 
dro, punzón,    barrena. 

HutihUt.  v.  Colarse  ó  meterse  por  algu- 
na parte. 

HutitiC.   v.    Piar  el  pollo  ó  pajarillo. 

HutOS.   v.  Faltar  las  fuerzas,  desfallecer. 

Huya.  adj.  Cosa  floja. — Pacífico,  sosegado, 
quieto,  tranquilo. 

Huyab  huyab.  v.  Cimbrearse,  mimbrearsc, 
moverse  ó  agitarse  con  flexibilidad. 

Huyac.  v.  Disminuir,  mermar. 

Huyad.  adj.  Cosa  hund'da,  ó  que  cede  en 
dirección  hacia  abajo,  como  el  lomo  del 
caballete  de  casa,  etc. — v.  Estar,  tener  ó 
hallarse  una  cosa  del  modo   dicho. 

Huyad  huyad.  v.  Incitar,  inducir,  atraer. 

Huyam.  v.  Bostezar,  s.  Bostezo. 

Huy-ang.  v.  Caer  de  espaldas;  estar  echa- 
do boca  arriba,  volver  ó  pone»'  boca  arri- 
ba una  cosa. 

Huyao.  s.  Fruta,  caña  dulce  ú  otra  cosa 
que  principia  á  madurar 

Huyas,  v.  Adornar,  aderezarse. — s.  Ador- 
no, aderezo. 

Huyata.  adj.  Manso,    pacífico,   que  no  se 

incomoda. 
Huyayag.  adj.  Afable,  amoroso,  agradable 
en  la  conversación  y  trato. — v.   Reconci- 
liar, volver  á  la  amistad,  unirse  en  amistad. 
Huy-nag  huy-ang.  v.  Rovolcarse,  ponerse 

boca  arriba. 
Huyod.  v.  Exprimir,  apretar. 
Huy-od.   v.  Estirarse  el  que  está  echado. 


165 


1A 

íaan  iaan.  v.  Diferir,  dilatar,  entretener, 
dar  largas. 

Iaang  iaang.  adj.  Desaliñado. — v.  Ir,  an- 
dar, estar  desaliñado. — s.  Desaliño. 

IB 

Iba  Ó  Eba.  (Su  pronunciación  es  un  me- 
dio entre  las  /  y  la  e)  s.  Arbusto  así  lla- 
mado; su  fruta  es  agria;  se  come,  y  de 
ella  se  hace   dulce. 

Iba.  adj-  Otro,  otra;  los  demás,  los  otros. 
Iton  iba  nga  matam-is.  Esc  otro  dulce. 
An  iba  nga  mga  tauo.  Los  demás  hom- 
bres.— adv.  Más.  Uaray  na  iba  nga  sa- 
lapi.  No  hay  más  dinero. 

Ibabao.  adv.  1.  Encima,  sobre.  Aada  sa  ibá- 
bao  sa  lamesa.  Está  sobre  la  mesa.  s.  La 
parte   Este  de  la  isla  de  Samar. 

Iban.  v.  Disminuir,  menguar,  mermar,  ami- 
norar, apocar,  reducir  á  menor  cantidad. 
Inin  saquit  co  diri  nagiiban.  Mi  enferme- 
dad no  disminuye.  Ibani  iton.  Disminuye 
eso.  Guinibanan  co  na.  Ya  lo  he  dismi- 
nuido. 

Iban  iban.  v.  Disminuir  con  frecuencia, 
aminorar. 

Ibaraclid  sin  camud.  s.  (De  baclid). 
Esposas  ó  manillas  de  hierro  ú  otra  cosa 
con  que  se  sujeta  á  los  presos  por  las 
muñecas. 

Ibarate.  .y.  (Del  español  batir).  Molinillo 
para  batir  chocolate,  etc. 

Ibas.   v.  Disminuir,  desgastar. 

Ibganon.  adj.  (De  ibug).  Deseoso,  ape- 
tecedor, que  desea  ó  apetece. 

Ibid.  s.  Iguana,  reptil  muy  parecido  al 
lagarto  de  España  en  su  forma,  pero  de 
mayores  dimensiones  y  distinto  color;  es 
anfibio,  y  su  carne  suelen  comerla  algunos 

Ibingan.  s.  Culebra  muy  venenosa  así  lia 
mada;  es  de  grandes  dimensiones;  la  hem 
bra,  cuando  tiene  crias,  persigue  á  la  gente, 

Ibis.  s.  Pescado  pequeño  de  río,  así  llamado. 

Ibis-ibis.  v.  (G)  Gotear,  caer  un  líquido 
gota  á  gota. 

Ibo.  adj.  Cosa  crecida,  que  excede  á  las 
demás. — v.  Aumentar,  crecer,  hacerse 
grande. 

¡Iboa!  inter j.  ¡Ayl  Iboa,  Dios  col  ¡Ay, 
Dios  mió! 

Ibo-ibo.  s.  Árbol  así  llamado. 

I  búas.  v.  Almorzar.    Pagibuas    na   camo, 


IBID 

cun  may  ibuasun  niyo.  Almorzad  ya  vos- 
otros, si  tenéis  que  almorzar. 

Ibtlg.  s.  Deseo,  apetito,  antojo. — v.  Desear 
apetecer,  antojarse  algo. 

Ibul.  adj.  Animal  sin  rabo,  ave  sin  cola. 
— v.  Cortar  ó  arrancar  el  rabo  ó  la  cola 
á  los  animales  ó  aves. 

IbUS.  adv.  Por  poco,  en  poco,  casi,  en  un 
tris.  Ibus  siya  mamatay.  Por  poco  muere. 
Ibus  acó  maholog.  Casi  me  caigo. 

Ibut.  v.  Estar  uno  apurado  ó  sentir  difi- 
cultad en  hacer  del  cuerpo  ú  orinar.  Estar 
estreñido. — adj.  Cosa  difícil  de  arrancar. 
— v.  Arrancar,  sacar  una  cosa  del  lugar 
donde  está  pegada,  etc.,  etc. 

IC 

lea.  s.  Gato. 

Icacaros  san  tuna  nga  nadodocot  san 
arado,  etc.  s.  (De  caros).  Arrejada 
Agr.  Instrumento  para  desbrozar  el  arado 
cuando  se  llena  de  tierra. 

Icag.  v.  Apresurarse,  acelerarse,  ir  de  prisa, 
desear  con  ansia. 

Icang.  v.  Andar  con  las  piernas  abiertas. 
-^adj.  Perniabierto. 

Icang  icang.  v.  Andar  con  las  piernas 
abiertas. 

I  cao.  proN.  Tú.  Icao  an  acón  anac.  Tú  eres 
mi  hijo.  Icao  an  nangauat  san  manuc. 
Tú  has  robado  la  gallina. 

Ic-ÍC  v.  Chillar  el  ratón. 

Iclib.  s.  Pedazo. — v.  Dividir  en  pedazos 
sal  piedra,  podpod  ó  cosa   semejante.     • 

Iclup.  s.  Cena,  colación. — v.  Cenar,  hacer 
colación.  Magiiclup  ca  sin  casadang,  ngan 
diri  ca  humigda  dayon.  Cenarás  lo  sufi- 
ciente, y  no  te  acuestes  al  momento.  An 
orehe  nga  pangiclup.  La  última  cena. 

Icmac.  v.  Mirar  con  ligereza  á  uno  y  otro 
lado  volviendo  la  cabeza. 

Icorodcod.  s.   (De  codcod).  Senojil  ó 

liga. 
Ictin.  v.  Saltar,  brincar. 
Icug.  s.  Rabo,    cola. 
Icugan.  adj.  Que  tiene  rabo  ó  cola. 

ID 

¡Idáa!  interj.  ¡Ay! — v.  Pronunciar  dicha  pa- 
labra cuando  uno  se  queja  ó  siente  do- 
lor.— Quejarse,  lamentarse. 


166 


iD-m 


¡Idadoy!   inter j.  ¡Ay! — v.  Pronunciar  dicha 
palabra  cuando  uno  se  queja,  se  lastima 
ó     siente  dolor. 
Idag.  v.  Sentir  dolor  ó    latido    en   alguna 

parte    del    cuerpo. — Arrimar,    recostarse 

sobre  pared  ú  otra  parte. 
Idas*  s.  Se  llama  á  las  mujeres  que  están 

casadas  con  varones  hermanos. 
Iday.  s.  Nombre  de  cariño  con  que  llaman 

á  las  mujeres. 
Id-id.  v.  Arrastrar  el  cuerpo  ó  alguna  parte 

de  él.  Restregarse  contra  alguna  parte. 
Iding.  s.  Gato,  gata. 
Idioc.  s.  Palma  así  llamada;  su  fruta  no  se 

come.  De    dicha  palma  se  saca  el  cabo 

negro,  que  se  cría  al  rededor  de  la  misma, 

y  debajo  de  las  pencas  de  sus  hojas. 
Idlap.  v.    Resplandecer  una  cosa  como  á 

intervalos,  que  aparece  y    desaparece. — 

adj.  Intermitente. 
Idlot.  adj.  fig.  Penetrante,  agudo. 
Ido.  s.    Cachorro,    perro  de    poco  tiempo, 

hijo  pequeño  de  otros  mamíferos. 
Idoc.  v.  Pelear  ó  echar  los  gallos  á  reñir, 

teniéndoles  agarrados  con  las  manos. 
Idot  idot.  v.  Excitar  con  palabras  más  ó 

menos  sugestivas  para  que  uno  riña  con 

otro.  Provocar,  incitar  á  reñir. 
Idllg.  v.    Acercarse,    aproximarse. — Pedir. 

— Instar,  incitar. — Chismear. — s.  Chisme, 

cuento. 
Idllg  idllg.    v.  Acercarse,  aproximarse. — 

Pedir. — Instar,    incitar. — -Chismear. — -s. 

Chisme,  cuento. 
Idlll.  v.    Deshojar  las  plantas  ó  yerbas. 

IG 

Ig.  Partícula  que  se  antepone  á  algunos 
verbos  y  nombres.  Cay  cún  culang  pá 
acó  sin  igpapatigayon,  labi  na  nga  acón 
pagsáquit.  Porque  si  aun  estoy  falto  de 
recursos,  ó  medios  de  subsistencia,  será 
mayor  mi  angustia. — Diri  sadang  igasoy 
an  calipay  nga  inabut  san  casing  casing 
co.  No  puede  explicarse  la  alegría  que 
sintió  mi    corazón. 

Igagad.  v-  Seguir,  imitar. 

Igagama.  •*"•  Seda  tejida,  hilada  ó  en  rama. 

Igang.  s.  Roca,  peñasco  ó  piedra  dura, 
sólida  y  cortante;  es  muy  dificultoso  an- 
dar por  ella  descalzo. — v.  Calentar  el 
fiambre  ó  comida. 

Igasud.  s.  Enredadera  y  fruta,  que  en  Bo- 
tánica se  llama  Ignacia  amara,  pepita.de 
Catbalogan  ó  de  San  Ignacio. 

Igat   igat.  v.    Resplandecer,  centellear. 


1Ú 

Igat.  v.  Admirar,  causar  extrañeza  ó  no- 
vedad alguna  cosa. 

Igatang.  v.  Desear,  apetecer,  querer  ver 
á  uno. 

IgDUtal,  iguinbutal.  m.  adv.  Aquel  en 
cuyo  nombre  se  cuenta  alguna  mentira, 
como  dicho  suyo. 

Igcacaánac.  s.  pl.  Parientes,  allegados. 

Igcasitaghimongto.  adj.  (Debongto). 
De  un  mismo  pueblo- 

Igcasitauo.  m.  Prójimo. 

Igdal.  v.  Enfermar  ó  estar  mucho  tiempo 
enfermo 

Igham.  v.  Destoserse,  toser  sin  necesidad, 
ó  fingir  la'  tos. 

Iglab.   s.  Fuego,  llama. — v.  Arder. 

Ignap,  adj.  Huraño;  espantadizo,  que  te- 
me.— v.  Espantarse,  temer. 

IgnilC.  adj.  De  sueño  ligero,  que  fácil- 
mente siente  cuando  duerme,  y  despierta. 

IgO.  v.  Acertar,  dar  en  el  punto  á  que  se 
dirige  alguna  cosa.— Bastar,  ser  suficiente 
alguna  cosa. — Hacer  ó  decir  una  cosa 
con  oportunidad. — Venir  bien  á  uno  al- 
guna cosa.-adj.  Lo  acertado,  conveniente. 

IgOC.    v.  Gruñir  el  puerco. 

IgOt.  s.  Ruido  como  de  quicio  de  puerta, 
tablas  de  piso,  etc — Rechinar  ó  hacer 
ruido  lo  dicho. 

IgOt.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta  se  come. 

Igpí.  adj .  Cosa  estrecha. — v.  Estrecharse, 
que    va  estrechando. 

Igpit.  v.  Oprimir,  apretar,  comprimir,  pren- 
sar, coger  una  cosa  contra  otra. 

Igpus.  v.  Acurrucarse,  encogerse,  aga- 
charse. 

IgpilS.  adj.  Cosa  comprimida  y  apretada; 
árbol  copudo;  plantas  muy  juntas  ó 
espesas.  - 

Igrab.  s.  Fuego,  llama. — v.  Arder. 

IgSO.  adj.  Cosa  ancha  de  abajo  y  estre- 
cha de  arriba. — v.  Hechizar. — s.  Hechizo. 

IgSOan.  adj.   Hechicero. 

Igud.    adj.   Cosa  igual,  parejo,  semejante. 
— v .  Emparejar,  igualar. — adj.  Cosa  agu- 
zada y  angosta  hacia  una   punta. — Cosa 
que  aumenta  en  volumen  hacia  la    parte 
de  abajo,  como  la  candela. — v.  Estar  ó 
hacer  la  cosa  del  modo  dicho. 
Igui.    v.    Hacer  caso  de  uno  ó  de  lo  que 
dice.—  v.    Desterrar,    echar  á  uno  de  un 
territorio  ó  lugar. — s.  Caracol  así  llamado. 
— Pangigui. — v.    Coger  ó  buscar    dichos 
caracoles. 
Iguib.  v.  Abrir  la  concha  de  la  almeja. 
Igulbon.    s.    Caracol  pequeño  de  mar;  se 

come. 
Igllis.  v.  Gusano  en  embrión  aún,  que  se 


IG-IL 

cría  en  carne  ó  pescado. — v-  Formarse  ó 
criar  la  carne  ó  pescado  dichos  gusanos. 

Igtlit.  s.  Excremento  de  los  niños  de  teta- 
— v.  Obrar  los  mismos;  ensuciarse. 

Iglll.  v.  Defender,  abogar,  salir  á  la  defensa 
de  uno  ó  de  alguna  cosa,  sin  querer  des- 
hacerse de  ella. 

IH 

I  ha*  v.  Tardar,  dilatar,  retardar,  detenerse, 
demorarse. 

I  halas,  adj .  Cosa  silvestre,  criada  natural- 
mente, sin  cultivo,  en  selvas  ó  campos; 
ave  ó  animal  montes,  montaraz,  agreste, 
indómito. 

Ihalasun.  adj.  Gallo  ó  ave  con  plumas 
coloradas. 

IhaO.  Matar  puerco,  vaca,  gallina,  etc. — 
.Atar    carne  ó  pescado. 

Iháo.  s.  Pájaro  grande,  de  color  ceniciento 
y  de  mala  carne. 

Ihap.  v.  Contar,  numerar. 

Iharasoc.  s.  (De  hasoc).  Talo  ú  otro 
instrumento  aguzado  con  que  hacen  los 
hoyos  en  tierra  para  sembrar  el  palay, 
maíz,  etc. 

Ihi.  v.  Orinar. — s.  Orín,  orina.  Uaray  acó 
pacacaihi.  No  puedo  orinar.  Mábaho  an 
ihi.   Huele  el  orín. 

Ihiatl.    s.  Miembro  viril;  uretra- — Orinal. 

Ihig.  v.  Dar  ó  dejar  para  otro. — adj .  Da 
divoso,  liberal,  generoso,  propenso  á  ha- 
cer dádivas. 

IhO.  s.  Pez  grande  y  carnívoro  así  llamado. 


II 


Iíac.  v-  Gruñir  el  puerco;  chillar  el  ratón; 
graznar  la  gallina  cuando  la  cogen. — s- 
Gruñido;  chillido;  graznido.  Nagiiac,  ó 
nagiiniac  iton  bactin.  Gruñe  ese  puerco. 

Httlhod.  v.  Relamerse,  saborear  una  cosa. 
Nagiimhod  arf  odin.   Se  relame  el  gato. 

lito.  s.  Pescado  así  llamado,  con  tres  es- 
pinas muy  venenosas  en  el  lomo;  su  cuer- 
po es  algo  largo,  negro  y  con  listas  co- 
loradas. 

IL 

Ha.  s.  Lunar,  mancha  en  el  rostro  ú  otra 
parte  del  cuerpo,  v.  Desconocer. 

Ilabi  pá,  ilabi  pá  nga  gayud.  mod.  adv. 
Mucho  más  que,  tanto  más  que,  con  tanto 
mayor   motivo  que. 

Ilahas.  adj.  Cosa  silvestre,  criada  natural- 


IL 


167 


mente,    sin  cultivo,  en  selvas  ó  campos; 
ave  ó  animal  montes,  montaraz,  agreste, 
indómito. 
Ilang  ilang.  s.  Árbol  así  llamado;  sus  flo- 
res son  muy  olorosas. 
Ilang  ilang.  v.    Resplandecer,  brillar. 
Ilao.  adj.  Indómito,  difícil  de  sujetar  ó  re- 
primir; espantadizo. — v.  Espantarse;  huir. 
v .  Lucir  el   fuego,  verse    la   luz  ó  subir 
la  llama  á  intervalos. 
Ilarum.  adv.  1.    Abajo,  debajo.—  v.  Estar 

debajo,  poner  abajo  alguna  cosa. 
Ilat  igat.    v.  Relucir,  brillar,  resplandecer. 
Ilauod.  s.  La  parte  abajo  de  río  ó  cercana 
á  la  mar. — Navegar  río  abajo,  bajar  em- 
barcado por  río.  ' 
Ilayat.  adj.  Cimarrón,  montaraz,  feroz,  in- 
dómito. 
Ilhi.  s.  Asta  de  lanza. 
Ilhi,  ilhian.  s.  Bejuco  así  llamado,  fuerte 
y    duro;    es   bueno  para  hacer  astas  de 
lanza,  etc. 
Ili.  v.  Refugiarse,  acogerse  en  parte  segura. 
— s.  Casa  como  atalaya  hecha  en  alto  ó 
sobre  algún  árbol  elevado. 
Ilihan.  s.    Fuerte,    castillo,  peñón  ó  cosa 
que  sirve  de  refugio  en  tiempo  de  gue- 
rra, etc. 
Iling.  s.  Pájaro  negro  y  con  la  cabeza  calva. 
fr.  fam.  Haga  iling  ca  ná.  Se  duce  de  los 
que  están  calvos. 
Ilin-iquín.  s.  Pulga.  An  ayan  nga  magasa 
ilin-iquinon  dao.  Al  perro  flaco,  todo  son 
pulgas. 
Ilio.    v .    Echar  de  menos  una  cosa,  tener 
sentimiento    y  pena  por  la  falta  de  ella. 
11ÍS.   Remudar,  alternar,  tirar  uno  después 

de    otro. 
IlO.  adj.   Huérfano,  huérfana. — v.  Ser  ó  que 

dar  uno  huérfano. 
Ilog  iCOg.   o.    plaquear,  flojear,  faltar  las 

fuerzas. 
Ilong  ilong.  s.  Pueblo  y  Provincia  de  Iloilo. 
Ilot  igot.  s.  Rabadilla,  punta  ó  estremidad 

del  espinazo. 
Iltac.  v.  Rajarse,  abrirse,  hender. 
Ilub.  v.  Padecer,  sufrir. — Ayunar  ó  abste- 
nerse de  alguna  cosa.  Iilubun  co  an  mga 
casaquitan.    Sufriré    les  dolores.  Diri  ná 
acó  nacacailub.  Ya  no  puedo  sufrir.  An 
pagilub  san  pageaon  sin  carne.  Abstinencia 
de  comer  carné. 
lluc  igUC.  v.  Gruñir  el  lechón. 
llug.  s.  Canal  ó  parte  honda  de  río. — Zan- 
ja,  desaguadero. — Corriente  del  agua. — v . 
•  Correr   y  hacer  canal  el  agua;  desaguar. 
Iltim.  adj.  De  color  moreno. 


168 


IM-IN 


Im.  genit.  de  sing.  del  pron.  ¿cao.  Tú. — 
También  es  acus.  y  ablat.  An  im  saraual. 
Tus  pantalones.  Aáda  sa  im  balay.  Está 
en  tu  casa.  Quinauatan  ca  san  im  salapi. 
Has  sido  despojado  de  tu  dinero.  Naca- 
samad  acó  san  im  carabao.  He  herido  á  tu 
carabao. 

Im  im.  s.  Labio  ó  cada  una  de  las  partes 
exteriores  carnosas  y  movibles  de  la  boca, 
que  cubren  la  dentadura. 

Ima.   v-   Bramar,  dar  bramidos. 

Imalay.  adj.  Solitario,  solo,  sin  compañía. 
— v.  Vivir  solo,  aparte,  separado  de  los 
demás,  aunque    sea  en  una  misma  casa. 

I  mato.  v.   Cuidar,   vigilar  sobre  una  cosa. 

Imbao.  s.  Almeja  así  llamada. 

ImO.  genit.  acus.  y  ablat.  del  pron.  ¿cao. 
Tú.  Es  también  poses.  An  imo  bado.  Tu 
camisa.  Aáda  sa  imo  caban.  Está  en  tu 
arca.  Nagpatay  sira  san  imo  carabao.  Han 
matado  tu  carabao. 

I  mol.  v.  Necesitar,  haber  necesidad  de  una 
cosa,  faltar  las  cosas  que  son  menester. 
— Caimulan.  s.  pl.  Necesidades  ó  cosas 
que  faltan  ó  necesitan. 

Imotl-a.  s.  Pies  delanteros  de  los  animales. 

Imong.  adj.  Cortés,  comedido,  atento,  mo- 
derado.— v.  Tener  reparo  en  pedir  ó  ha- 
cer  alguna  cosa. 

Imong  imong.  v.  Mezclar. — adj.  Cosa 
mezclada  de  diversos  colores. 

ImorOC.  s.  Copete  de  ave;  plumas  de  la 
cabeza  y  pescuezo  de  gallo,  gallina,  etc. 
— v.  Tener  ó  crecer  dichas  plumas. 

Imorocan.  adj.  Copetudo,  que  tiene  copete. 

Imot.  adj.  Miserable,  ruin  mezquino.—?'. 
Ser  miserable,  ruin,  ó  mezquino. 

Impás.  (Del  español  en  paz.)  En  paz,  que- 
dar en  paz,  estar  en  paz  por  haber  sa- 
tisfecho la  deuda,  por  no  haber  perdido 
ni  ganado,  etc. 

Imsic.  v.  Saltar  los  granos  del  losong 
cuando  se  pila  el  palay,  ó  del  mortero 
cuando  se  machacan. 

Imud.  v.  Concluir,  acabar,  apurar,  agotar. 
Uaray  acó  pacacaimud  san  loto.  No  he 
podido  concluir  la  morisqueta.  Naimud  co 
an  sopas.  He  acabado  las  sopas. 

IN 

In.  art.  de  nomb.  Indeterminado. — adv.  t. 
Cuando. — parí.  Si.  Aáda  in  tauo.  Ahí  hay 
un  hombre*  In  comadto  ca.  Cuando  tú 
vayas.  Macadto  acó,  in  susugoon  acó.  Yo 
iré,  si  soy  mandado.  —Un,  una.  Aádto  in 
tauo.  Aquí  hay  un  hombre.  Aádto  in 
manuc.  Allí  hay  una  gallina. 


IN 

Ina.  s.  Madre.  (Es  nombre  de  respeto  y  ca- 
riño.) 

Inaabquilan.  s.  (De  abquil).  Abertura, 
rotura. 

Inabagá.  v.  Luchar,  agarrándose  por  la 
cintura. 

Inadlay.  s-.  (De  adlay).  Cuentas  de  me- 
tal ú  otra  materia  de  la  figura  del  frutó 
del  arbusto  llamado  adlay. 

Inag.  adj.  Cosa  trasparente,  diáfana. — v. 
Traslucirse,  trasparentarse. 

Inahan.  s.  Madre.  Buhi  pá  an  acón  ina- 
han.  Vive  aún  mi  madre. 

Inam.  v.  Gustar;  regostarse,  arregostarse, 
engolosinarse. 

Inam-inam.  v.  Gustar,  regostarse,  arregos- 
tarse, engolosinarse. 

Inambac.  s.  Plátano  así  llamado. 

Inanac.  adj.  Adoptivo,  filial. 

Inanag.  Disminuir,  ir  á  menos.  Nagtitig 
inanag  ná  an  acón  saquit.  Disminuye  ya 
mi  enfermedad. 

Inanay.  v.  Crecer,  adelantar,  aventajar,  ir 
poco  á  poco. 

I  nango  y  angoy.  s.  Llanto. 

Inanel.  adj.  Color  celeste  ó  azul  claro. 

I  nao.  v.  Resplandecer,  brillar. — Experi- 
mentar, probar,  hacer  experiencia  de  al- 
guna cosa  buscando  testigos,  etc. 

Inarogon.  í.   Gauay  así  llamado. 

I na$,  nginas.  v.  Estar  el  cielo  raso,  lim- 
pio; tiempo  sereno. 

Inay.  s  Mamá,  madre.  (Es  nombre  de  ca- 
riño  y  respecto). 

Indangan.v.  Pescado  asi  llamado;  se  come, 
pero  tiene  mal  olor. 

Incoy  ínCOy.  s.  Baile  que  se  usa  por  la 
parte   Norte  de  Samar. 

Indao.  v.  Observar. 

Inday.  v.  Incitar,  provocar,  principiar  de 
burla  y  acabar  de   veras. 

Inday.  fam.  Nombre  de  cariño  para  llamar 
á  las    niñas. 

Indig.  v.  Competir,  disputar;  imitar — Inci- 
tar.— Despreciar. 

IndOC.  v.  Alegrarse,  congratularse. 

Inga.  v.   Bramar,  dar  bramidos. 

Ingad  ingad.   v.  Andar  despacio. 

Ingao.  v.  Maullar,  miar. 

IngaO  ingao.  v.  Maullar,  miar. — s.  Planta 
así  llamada. 

Ingat.  v.  Resplandecer,  brillar. — j.  Res- 
plandor, brillo. 

Ingat  ingat.  v.  Resplandecer,  brillar,  cente- 
llear.— s.  Resplandor,  centelleo,    brillo. 

Inga  tan.  s.  Fez  así  llamado;  se  come. 

Ingli.  s.  Sal  piedra  hecha  al  fuego. 

Ingquib.  v.  Morder,  adentellar. 


IN 
ItlgUd.  s.  (C)  Portal,  zaguán. 
Ingllit.  v.  Hablar  fuerte,  alborotar. 
Inhit.    v.    Levantar,    suspender.    Diri  acó 
nacacainhit  sini  nga  cahuy.  No  puedo  le- 
vantar este  madero. 
Itli.  pron.    dem.     Este,    esta,  esto. — Ini  ná 
siya.  Ya  está  él  aquí.    Iini     ná    sa  acón 
camut.  Ya  está  aquí  en  mis  manos. 
Iniba.  s.  Apari  así   llamado.  (Ks  una  raiz 

que  se   come). 
Inid.  s.   Pescado  comestible;  suele  cogerse 
en  los  ríos,  particularmente  en  las  desem- 
bocaduras. 
Init.  s.  Calor- — adj.  Cosa  caliente,  que  ca- 
lienta.— v.  Calentar. 
Ino.  v.     Contemplar,    reflexionar,  meditar, 

considerar. 
Ino  ino.  v.  Contemplar,  reflexionar,   medi- 
tar, considerar. 
Inob.  v.  Sufrir,  tolerar;  experimentar. — Con- 
siderar. 
Inob  inob.  />.   Experimentar,  considerar. 
Inod.  v.  Cuidar  ó  mirar  bien  por  una  cosa. 

— Servir  á  la  mesa. 
Inondo.   v.     Enseñar,     instruir,    ir  delante 

enseñando  el  camino,   etc. 
Inonosan.  s.  Bagazo  de  caña  dulce. 
Inop.  v.  Soñar. — s.  Sueño.  Nainop  an  butn 
nga  nageacaquita  siya,  cay  ansiya  an  tuyo 
niya.  Soñaba  el  ciego  que  veía,  y  soñaba 
lo  que  quería. 
I  nos.  v.  Disminuir,  ir  á  menos  en  riqueza 

ú  otra   cosa. 
Inqilil.  v.  Morder  ó  roer  hueso,    etc.;  qui- 
tar con   los   dientes  la  carne  del  hueso. 
Insic.  adj.   y  s.    Chino,     china.    Cainsican. 
pl.  Chinos,  chinas,   gcogvaf.     El  imperio 
de   China. 
Intap.  v.    Esconderse,    ocultarse,    resguar- 
darse, cautelarse. 
Intic.   v.  Topar,   ludir,     darse    unas    cosas 

con  otras.   Empujar,  desviar. 
Intil.  u.   Recelar,  sospechar. 
Intoc.  v.   vid.  Intic. 

Intos.  s.  Jugo  de  caña  dulce  extraído  por 
medio  de  molino  ó  trapiche.  Bebida  que 
hacen  los  bisayas  del  zumo  cocido  de  la 
caña  dulce.  ' 

Intoy.   fam.  Nombre  de    cariño  para-  lla- 
mar á   los  niños. 
In-uauali.    v.  (De    uala).   Luchar,  agar- 
rando  uno    de  los  dos    con    la   mano  iz- 
quierda. 
Inud  inild.  adj.  Cosa  casi  igual  á   otra. 
Inuhayan.  p.p.  (De  ugay).  Querido,  es 
timado,  predilecto. — adj.  Delicado  y  mi- 


IN-IP 


169 


Inulang.  s.  Hilo  para  coser. 

Inul-nan.  s.  Parias,  placenta,  pares,  secun- 
dinas. 

Inul-aan  sin  halas,  s.  Enredadera  así 
llamada;    su  fruta  es  venenosa. 

Inum.  v.  Beber.  Mainum  acó  ó  tiinun  acó. 
Voy  á  beber.  Nahginginum  sira  sin  tuba. 
Están  bebiendo  tuba.  Nagpipinanginum 
sira  sin  alacsio.  No  hacen  más  que  be- 
ber vino.  Pain-ma  acó.  Dame  de  beber. 

Intiman,  s.  Vaso  para  beber,  bebedero. 

Inunay.  s.  Cigarro  puro. 

IP 

Ipa.  v.  Desear,  apetecer. — s.  Deseo   apetito. 

Ipac.  v.  Rajar,  hacer  pedazos  una  cosa.— 
s.   Raja,  pedazo. 

Ipacaquibot  quibot.  s.  pl.  Espíritus  vi- 
tales. 

Ipacaquinhul.  s.  pl.  Espíritus  vitales. 

Ipa-ip.  v.  Arrodear,  rodear, — Acercarse; 
llegarse  con  recelo  como  quien  desconfía. 

Ipa  mono.  s.  (De  mono).  Arpón,  lanza  ú 
otra  arma  para  herir. 

Ipangangatole.  s.  (De  atole).  Escarbao- 

rejas. 
Ipanhingingiqui.  s.  (De  quiqui).    Lim- 
piadientes, mondadientes. 
Ipapanginhul.    s.  (De  quinhul).  Espí- 
ritus vitales. 
Ipas.  s.  Astilla. — v.  Artillar,  hacer  astillas. 
Ipgol.  v.  Cortar  con  las  uñas. — Pellizcar. 
Iphao.  v.   Disminuir,    menguar. — adj.    Lo 

falto,  ó  que  tiene  de  menos. 
Ipig.   u.  Pellizcar  retorciendo. — s.  Pellizco. 
Ipil.  .s\  Árbol  que    en    Botánica   se    llama 

Eperua  de  diez  estambres. 
Ipip.  v.  Acercarse,  llegarse  con  recelo  como 

quien   no  las  tiene  todas  consigo. 
Ipis.  v.  Vaciar,  trasladar  líquido  de  una  va- 
sija á  otra,  echar  agua  ó  vino  en  vaso,  etc. 
Ipit.  v.    Exprimir,  prensar,    estrujar. — Co- 
gerse con  puerta  ú  otra  cosa  al  cerrarla. 
— Oprimirse,    apretarse  unos    con    otros, 
cuando    hay  mucha  gente. 
Ipitan.  s.  Prensa. 
Iplag.  v.  Espantar,  ahuyentar. 
Ipli.  v.  Apartar,  separar,  desviar. 
Ipo.  v.  Necesitar,    haber  necesidad  de  una 
cosa.— s.    Árbol    ponzoñoso   que,    según 
dice  el  bisaya,  mata  al  que  se  pone  á  su 
sombra. 
Ipol.  v.  Embarazar,  impedir,  ocupar.— De- 
pender. 
Ipon.  Juntar,  unir. — Morar  ó  habitar  juntos. 
Ipos.  s.  Insecto  pequeño  así  llamado. 


170 


IQIR 


Iquid.  v.    Empinarse,    ponerse    sobre  las 

puntas  de  los  pies;  andar  de  puntillas. 
Iquid  iquid.  v.  Empinarse,  ponerse  sobre 

las  puntas  de  los  pies;  andar  de  puntillas. 
Iquitl  iquitl.  v.  Andar  tieso  y  con    paso 

grave.— Saltar  de  gozo  v  placer. 
Iquirinhat.  s.  (De  quinhat).  Ceja,  parte 

prominente  y  curvilínea  cubierta  de  pelo 

sobre  la  cuenca  del  ojo. 
Iquit.  v.  Apretar,  juntar. — adj.  Cosa  junta 

y  apretada. 

IR 

Ira.  genit.  de//.  d<i\pron.  Sira.  Kilos,  ellas. 
— v.  Apropiarse  alguna  cosa.  Ira  ini  nga 
bado.  Es  de  ellos  esta  camisa.  Guin-ira. 
siton  nga  mga  tauo  an  ngatanan  nga  mga 
isda.  Esos  hombres  se  han  apropiado  to- 
dos los  pescados. 

Ira.  v.  Desear,  apetecer.  An  aton  cairaun 
ngatanan  natipon  sa  langit. — Todo  cuanto 
podamos  apetecer  se  halla  en  el  cielo. 
Naira  an  acón  buot.  Desea  mi  voluntad, 
tengo  deseo. 

Irab.  v.  Desgastarse,  destrozarse  una  cosa 
con  el  uso. — Subir  la  llama  formando  on- 
dulaciones. 

Iraga.  s.   Ratón  pequeño. 

Iraid.  s.  Comistrajo  hecho  de  camote  y 
arroz  cocido,  envuelto  en  una  hoja  de 
plátano. 

Irao.  v.  Huir;  recelar,  temer,  desconfiar  y 
sospechar. 

Irapa.  adj.  Enfermo  que  tiene  dañado  ó 
imposibilitado  algún  miembro,  ó  todo  el 
cuerpo. — v.  Tener  dañada  ó  imposibili- 
tada alguna  parte  del  cuerpo. — Secarse, 
agostarse  las  plantas. 

Iras.  s.  Desazón,  desasosiego,  inquietud. 
— v.  Desazonarse,  sentir  desazón  ó  inquie- 
tud.— Tener  deseo  ó  manía  por  hacer 
ó  decir  alguna  cosa. 

Iraya.  s.  Parte  arriba  de  río,  parte  interior 
de  tierra,  v.  Subir  ó  navegar  río    arriba 

IrgO.  v.  Narrar,  referir,  contar  hechos  his- 
tóricos. 

Iri.  v.  Desdeñar,  despreciar,  desechar,  apar- 
tar de  sí,  separar  al  buboso  ó  al  que  pa- 
dece enfermedad  sospechosa. — Tener 
miedo. 

Iric.  v.  Chillar  el  ratón;  gruñir  el  lechón; 
canto  triste  de  la  gallina  cuando  está  en- 
cerrada y  quiere  salir. 

Irig.  v.  Inclinarse,  estar  para  caer. 

Iring.  s.  Gato,  gata. 

Iriod.  v.  Meterse  bajo  tierra,  como  la  lom- 
briz.— Marchitarse,  agostarse  la  planta. 


IRIS 

Irip.  v.  Limpiar  bejuco,  cortando  ó  qui- 
tando lo  malo. — Explorar,  tomar  señas 
de  alguna  cosa. 

Iro.  s.  Gato  de  algalia. — v.  Coger  ó  hacer 
presa  el   mismo. 

Iro  iro.  v.  Espantar  el  gato  de  algalia. 

Iroc.  s.  Sobaco. — Parte  interior  de  las  alas 
de  las  aves. 

Irohoy.  v.  Mirar  compasivo  ó  con  recelo 
á  un  objeto,  como  cuando  la  gallina  mira 
al  gavilán. 

Iroitltoc.  v.  Ludir,  rozar  una  cosa  con 
otra. — Empujar,  empellar,  dar  empellones. 

Irong.  s.  Nariz. 

Ironganun.  adj-  Espiga  madura  ya  hacia 
la  punta. 

Irop.  v.  Prender  ó  encender  mecha,  pren- 
der un  palo  con  otro,  encender  un  ta- 
baco con  otro. 

Iros.  v.  Angostar,  estrechar,  ir  á  menos 
ó  disminuir  en  volumen  en  uno  de  los 
extremos. 

Irot.  v.  Echar  á  pelear  gallos  ó  gallinas. 
—  Recatarse,  desconfiar. — Coger  á  uno 
por  engaño. 

Iroy.  s.    Madre. — Pinacairoy. — Madrastra. 

Irug.  v.  Contender,  competir,  aspirar  dos 
ó  más  á  una  misma  cosa;  imitar  á  otro, 
seguir  su  ejemplo  en  el  estudio,  etc. — 
Concurrir.  Naquiquipagirug  siya  sa  acón. 
Quiere  él  contender  conmigo.  Nagcaca- 
irug  na  an  mga  tauo  sa  pagpasco.  Con- 
curre ya  la  gente  para  celebrar  la  Pascua. 

Iruynoil.  adj.  Maternal. 

IS 

Isa.  (Del  español  izar),  v.  Izar,  tirar  de 
una  cuerda  ó  cabo  para  levantar  alguna 
cosa. 

Isan.  v.  Contender,  disputar. 

Isangbuas.  ///.  adv.  Pasado  mañana. 

Iscoba.  s.  Cepillo  para  ropa,  zapatos,  etc. 
— Limpiar  con  cepillo. 

Iscuala.  s.  Escuadra,  cartabón. — v.  Medir 
con  la  escuadra. 

Isda.  Pez  ó  pescado. — Pangisda.  v.  Pescar. 
— Mangirisda.  adj.  Pescador. — Panhingis- 
da.  v.  Escamar,  quitar  las  escamas  á  los 
peces. 

Isdaun.  adj.  Rio  ú  otro  lugar  en  donde 
hay  peces. 

Isdug.  v.  Apartar,  retirar,  echarse  ó  des- 
viarse á  un  lado- 

Isi.  s.  Arpón,  fisga  de  uno  ó  más  dientes 
ó  ganchos. — v.  Herir,  pinchar  con  arpón. 

Isí.  v.  Espantar  á  los  perros. 

Isid.  adj.  Persona  recta,  justa. 


ÍS-ítf 

Isid  isid.  v.  Saltar  y  hacer  figuras  con  el 
cuerpo. 

Isíg.  v.  Espantar  á  los  perros,  etc. 

Isinasal-ong.  s.  (Desal-ong).  Cabestri- 
llo ó  cadena  delgada  de  oro  ú  otra  cosa, 
traida  al  cuello  por  adorno. 

Ising  ising.  v.  Contender,  altercar. 

Isios.  v.  Agacharse;  encogerse;  disminuir. 

Isip.  v.  Contar,  numerar. — Pensar,  reflexio- 
nar, considerar  ó  discurrir. 

Isis.  v .  Estregarse,  rascarse  contra  alguna 
parte. — Andar  encorvado.  Dar  de  codo 
como  avisando. 

Islam,  v.  Capar  á  las  puercas.  —Circunci- 
dar, cortar  una  porción  del  prepucio  para 
que  pueda  descubrirse  el  balano. 

I  SITIO,  v.  Bufar,  resoplar   como  el  puerco. 

ISOl.  v.  Retroceder,  recular,  volver  hacia 
atrás. 

Isorolob.  s.  (De  SOl-ob).  Casquillo  ó  ani- 
lio  que  se  pone  á  la  extremidad  ó  parte 
inferior  del  asta,  lanza  ó  bastón,  para  que 
cuando  toque  en  el  suelo  no  se  gaste  ó 
maltrate  la  madera;  contera. 

Isteba.  s.  (C)  Granero  ó  depósito  donde 
se  recoge  el  palay- — v.  Depositado  ó  re- 
recogerlo  en  el   mismo. 

Isug.  s.  Valor;  esfuerzo;  bravura;  fiereza. 
adj.  Valiente,  esforzado;  bravo,  fiero,  in- 
trépido, de  mal  genio,  de  genio  fuerte; 
irascible;  propenso  á  irritarse. — v.  Enfa- 
darse, incomodarse,  irritarse. — Reprender, 
desaprobando  lo  dicho  ó  hecho. — adj. 
Cosa  fuerte,  como  vino  ú  otro  licor. 

Isul.  s.  Riñon,  v.  Repercutir;  retumbar, 
formar  eco. 


1T 

It.  pron.  demost.  (Por  ito).  Ese,  esa,  eso. 

Itáy.  s.  Papá,  nombre  de  cariño  y  respeto 
con  que  llaman  al  padre  y  á  otros  ma- 
yores. 

Itay.  s.  Pescado  pequeño  así  llamado. 

Iti.  s.  Estiércol  de  aves,  ratones,  culebras 
y  demás  reptiles. — v.  Obrar  los  mismos. 

Itib.  v.  Mamar  dos  niños  á  un  tiempo  de 
una  mujer,  sean  ó  no  los  dos  hijos  su- 
yos.— Beber  dos  ó  más  á  un  tiempo  de 
un  mismo  vaso. — adj.  Hermano  de  leche. 

Itic.  Pato  pequeño  y  casero. 

Iting.  adj.  Cosa  tirante,  como  cuerda  de 
guitarra. — v.  Poner  tirante  una  cosa.— 
adj.  Cosa  urgente,  que  urge  complir.— 
v.  Estar  uno  resuelto  y  determinado,  y  no. 
ceder  en  su  propósito. 

Itip.   s.   (B)  Morisqueta  que  en  forma  de 


ÍS-1Ü 


171 


corteza,  se  pega  al  fondo  ó  lados  de  la 
olla,  etc.  En  (C)  es  dug-ang. 

Itlíb.  v.   Morder. 

Itlllg.  s.  Huevo  de  ave. — Testículo. — v. 
Poner  huevos  el  ave,  caimán,  tortuga, 
lagarto  ó  insectos. 

Itlugan.  adj.  Que  tiene  huevos. 

Itman.  adj .  Caña-dulce  así  llamada. 

Ito.  pron-  demost.  Ese,  esa,  eso. — v.  Ahí 
está,  ahí  va,  ahí  viene.  Mao  ito.  Eso  es. 
Ito  gád.  Ahí  está.  lito  ná  si  Juan.  Ahí 
va  Juan.  lito  na  sirá.  Ahí  vienen  ellos. 

Itol.  adj.  Escaso,  mísero,  miserable. 

Iton.  pron.  demost.  (De  ito).  Ese,  esa,  eso. 

ItOll  iton.  v.  Confesar,  declarar  una  cosa. 

ItO  tliyatl.  m.  adv.  Ahora,  ahora  mismo. 
Actualmente,  en  la  actualidad. 

ItOll  usa  cacolóp.  adv.  t.  Anteayer.— 
m.  adv.  Antes  de  ayer. 

Iton  sayo  cahapon.  adv.  t.  Anteayer.— 
m.  adv.  Antes  de  ayer. 

Itong.  v.  Atizar,  añadir  combustible  al 
fuego  para  que  arda  más. 

ItorogtOg.  s.  Baqueta  ó  palillos  con  que 
se  toca  el  tambor,  etc. 

Itos.  v.  Menguar,  disminuir  líquido  al  co- 
cerlo; cocer  bien  un  líquido  hasta  que 
merme  lo  necesario  ó  esté  en  su  punto. 
— adj.  Cosa  menguada,  mermada,  dismi- 
nuida, como  avenida,  aceite  al  cocerlo, 
etc. — s.  Líquido  de  caña-dulce  cocido. 

Itotonob.  s.  Planta  del  pié  con  que  se 
huella  y  pisa. 

Itum.  adj.  Cosa  negra. — Ser  negra  una 
cosa.—  Teñir  ó  dar  de  negro,  ennegrecer. 

ltum-Ítum.  adj.  Negro,  moreno,  obscuro; 
obscurecido  ó  deslucido;  algo  negro. 

Iturutdo.  s.  Dedo  índice. 

ltut-nob.  s.  Planta  del  pié  con  que  se  hue- 
lla y  pisa. 

IU 

Iuac.  v.  Gruñir,  zumbar  como  el  abejón. 

Iuad.  v.  Estar  dos  cosas  unidas  por  uno 
de  sus  extremos. — Moverse,  menearse, 
encogerse  y  extirarse. 

Iuad  iuad.  v.  vid.  Iuad,  2.aacep.  Aventa- 
jar, adelantar,  pasar  adelante. 

Iuag.  v.  Recurrir,  acudir,  tener  donde  acu- 
dir. Alumbrar. 

Iuan£.  v.  Carbonizar,  reducir  á  carbón. 

lúas.  v.  Apartar,  desviar,  retirar,  echar  á 
uno  de  alguna  parte, 

Iuay.  v.  vid.  Iuas. 

Iuic.  v.  Gruñir  el  lechón. 

luid  luid.  v.  Pernear,  patalear,  hacer  mo- 
vimientos forzados  y  extraordinarios. 


17*2 


IUIY 


Iuing.  .r.    Pájaro  así  llamado.    Planta  así 

llamada;   su  raiz  es  venenosa. 
Ill!t.  v.  Limpiar    ó  quitar  la  maleza  de  la 

tierra. 


IY 


I  ya.  ge  ni  i.  de  sing.  del  pron.  siya.  El, 
ella. — v.  Tomar,  recibir  ó  aceptar,  lya. 
Toma-  lya,  carao-ta  ini.  Toma,  recibe  esto. 
Este  mismo  genitivo,  precedido  de  las 
partículas  que  componen  los  verbos,  sig- 
nifica  que    tal  ó  cuál  se  apropió   alguna 


IY 

cosa.  Guiniya  ni  Juan  an  acón  calo.  Juafl 
se  apropió  mi   sombrero. 

lyagac.  v.  Graznar  la  gallina  cuando  la 
cogen. 

Iyong.  v.  Asistir  ó  cuidar  de  alguna  cosa. 

Iyop  íyopatl.  Pezón  que  sobresale  en  los 
pechos. 

lyorole.  v.  Limpiarse  el  ano  después  de 
haber  obrado. 

Iyot.  exclam.  imprec.  Mal  haya,  maldito.  .  . 
Iyot  an  mga  matalao  ug  mga  maraut 
nga  tauo.  Mal  haya  los  cobardes  y  ma- 
landrines. 


JL, 


LA 

La.  adv.  m.  Solamente,  sólo. — adj-  Solo, 
sola. — Adorno  de  la  oración. — Usa  lá  an 
naato.  Solamente  hizo  frente  uno.  Pacan- 
hia  lá  in  tolo  catuao.  Manda  venir  sólo 
tres  hombres.  ¿Uaray  ca  opud?  Uaray;  si 
acó  lá.  ¿No  tienes  compañero?  No  tengo; 
soy  solo. 

Laag.  v.  Exterminar,  acabar  del  todo  con 
una  cosa. 

Laag  laag.  v.  Vagar,  andar  errante. 

Laang.  s.  Lazo  corredizo. — v.  Hacer  di- 
cho lazo. — Cazar  ó  coger  con  él  anima- 
les ó    aves. 

Laas.  s.  Yerba   cortante  así  llamada. 

Laay.  v.  Tardar. — adj.  Tardío. 

Laay.  v.  Cansarse  de  esperar,  enfadarse. 

Labá.  s.  Ganancia;  aumento  ó  acrecimiento 
en  lo  que  se  vende,  presta  ó  conmuta. 
— v.  Ganar,  acrecer,  aumentar.  Uaray  acó 
hilaba  sinin  acón  pagbaliguia.  No  gano 
en  esta  mi  venta.  ¿Baga  ano  an  imo  lina- 
báanr  ¿Cuánto  has  ganado?  Linabáan  acó 
sin  guti  man.   fíe  ganado  un  poco. 

Labad.  v.  Ofuscarse,  turbarse  la  vista. 

Labad  labad.  Ofuscarse,  turbarse  la  vista. 

Labad  labad.  s.  Molinete,  juguete  de  ni- 
ños, que  gira  movido  por  el  viento. — 
Ventilador  ó  cosa  que  da  vueltas  con  el 
viento. — v.  Girar  ó  dar  vueltas  lo  dicho. 

Labag.  v.  Torcer,  retorcer;  amarrar  una 
cosa  retorciendo  aquello  con  que  se 
amarra.  Castigar  con  látigo,  cordel  ó  cosa 
semejante. — Dar  tormento  de  cuerda. 

Labag  labag.  v.  Aborujar,  hacer  que  una 
cosa  forme  borujos  ó  bultos. 

Labatl.  v.  Proteger,  amparar,  favorecer, 
defender. 

LabaO.  adv.  comp.  Más,  mucho  más. — v. 
Sobresalir,  exceder,  superar,  s.  Exceso. — 


LA 

Superior. — adj.  Principal,  Labao  ini  sin 
cahitaas.  Es  este  mucho  más  alto.  Nalabao 
sa  imo.  Yo  te  supero.  Labao  nga  panoan. 
Superior. 

Labaog.  v.  Principiar  á  madurar  la  fruta. 
adj-  Eruta  que  principia  á  madurar. 

Labás.  v.  Llegar  tarde,  pasada  la  hora 
señalada. 

Labas.  adj.  Demasiado.  Labas  ná  sin  ca- 
hinug.  Iístá  demasiado  maduro.  Labas  ná 
sin  catubo-  Ha  crecido  demasiado. 

Lab-as.  adj.  Cosa  fresca  ó  tierna,  como 
pescado,  carne,  pan,  etc. — v.  Comer  fresco 
lo  dicho.  Isda  nga  lab-as.  Pescado  fresco. 

Lab-asero.  adj.  Que  vende  pescado  fres- 
co, comprado  á  los  pescadores  en  el  cor- 
ral de  pescar. 

Labat.  v.  Segar  el  palay  que  ha  retoñado, 
ó  lo  que  se  dejó  en  la  primera  siega  por 
estar  aún  verde. — Dejar  claros  en  la  siem- 
bra ó  cosecha  de  palay,  etc.,  ó  sea,  por- 
ción ó  pedazo  de  terreno  sin  sembrar,  ó 
sin  segar. 

Labauan  nga  gauay.  adj.  Gauay  de  raiz 
grande. 

Labay.  v.  Pasar  sin  detenerse,  seguir  ade- 
lante.—  Matar  ó  coger  gallinas  ú  otros 
animales,  tirando  un  palo  ü  otra  cosa 
para  matarlos. 

Labay  an.  adj.  Peonza  larga. 

Labca.  adj.  Cosa  cruda,  que  no   está  co- 
cida, sazonada,  ó  en  su  punto. — Cosa  im- 
perfecta y  mal  hecha. — v.  Estar  cruda  una 
cosa,  no  estar  sazonada,  ó  en  su  punto. 
LabdllS.    v.    Castigar,    azotar,  pegar, — s. 

Azote,  golpe  dado  con  el  azote. 
Labgab.  v.  Bostezar,  no  abriendo  mucho 
la  boca. — Arrascar,  rascar. — Escarbar. 


LA 

Lab  gao.  v.  Pescar  con  fisga. — Vocear,  dar 
voces,  hacer  ruido. 

Labha.  adj.  Bravo,  indómito,  valiente,  que 
doma  y  vence  á  otros  en  valentía  y  fuerza. 
— v.  Ser  bravo,  valiente,  fuerte,  domi- 
nante.— s.  Valentía,  bravura,  fiereza- 

Labhac.  s.  Roncha;  hinchazón. — v.  Ron- 
char, hacer  ó  causar  ronchas;  hincharse 
alguna  parte  del  cuerpo. 

Labhit.  v.  Sacudir  ó  quitar  con  palo  ú 
otra  cosa  el  rocío  de  la  yerba. — Quitar 
ó  separar  con  palo  ú  otra  cosa  la  male- 
za del  camino,  etc. 

Labi.  adv.  c.  Más,  mejor — v.  Sorprender, 
tener  en  más,  ensalzar,  exaltar, — Exceder. 

Labi  labi.  adv.  comp.  Más,  mucho  mejor. 
— v.  Ensoberbecerse. 

Lábiao.  v.  Ensoberbecerse. — s.  Soberbia. 
— adj.  Soberbio. 

Labid.  v.  Orillar,  ir  por  la  orilla. 

Lábilab.  s.  Enredadera  así  llamada;  su 
hoja  se  usa  en  el  buyo. 

Labiog.  v.  Tirar,  arrojar  piedra,  lanza  ú 
otra  cosa. — s.  Honda. — v .  Columpiar. — 
Incensar,  mover  el  incensario  de  un  lado 
á  otro. 

Labirab.  v.   Cundir,  extenderse  el  fuego. 

Labis.  adv.  c.  Más. — adj.  Demasiado. — m. 
adv.  Con  exceso  ó  demasía.  Labis  sin 
macanapolo.  Más  de  diez  veces.  Labis 
sin  cadaco.  Demasiado  grande. 

Labit.  s.  Hongo  así  llamado. — adj.  Cosa 
pegajosa,  como  liga,  etc. — Carne  negra 
del  ostión. 

Labitaghos.  v.  Proseguir,  continuar,  se- 
guir adelante  sin  detenerse. 

Labnac.  adj.  Avenida  pequeña. 

Labnao.  v.  Mejorar,  sentir  alivio — adj. 
Agua  templada,   que  no  está  fría. 

Labnas.  v.  Reventar  la  ola  en  la  playa. 

Labnasatl.  s.  Término  ó  sitio  donde  llega 
la  ola  cuando  revienta  en  la    playa. 

Labtli  v.  Tirar  de  repente  de  una  cosa. 
s.  Árbol  así  llamado. 

Labnig.  adj.  Caña-dulce  así  llamada. 

Labnis.  s.  Filamento  de  plátano  ó  abacá, 
sin  beneficiar  aún. 

Labnit.  v.  Arrancar  yerba. 

Labnot.  v.  Desenvainar,  sacar  de  la  vaina 
espada  ú  otra  arma. 

Laj>0.  v.  Atollar,  hundir;  sumergir  en  agua. 
— Ahogarse. — Untar,  ungir. 

Labó.    s.    Animal  manso,  que  no  daña. 

LabO  labo.  v.  Hincharse  el  cuerpo. —s.  En- 
fermedad que  consiste  en  hincharse  todo 
el  cuerpo,  adj.  Cosa  robusta;  cosa  lozana. 

Labobo.  adj.  Cosa  que  crece  ó  se  desa- 
rrolla pronto. 


LA  173 

Laboc.  v.  Echar  á  reñir  los  gallos;  embes- 
tir, acometer  un  ave  á  otra. 
Labotl.  v.  Cubrir  el  agua  la  tierra  ó  plantas. 
Lab-Olí.  v.    Asar    ó  cocer  huevos  ú  otra 
cosa    en    el  rescoldo. — s.   Rescoldo. — v. 
Meter,    clavar,    introducir    arma    ó  cosa 
puntiaguda.    Clavar    ó    meter    la  espada 
hasta  el  puño. 
Labong.  s.  Botón  de  fuego. — Quemaduras 
ó    señales    que  los  bisayas  se  hacen  en 
brazos    y    cuerpo,  y  son  como  signo  de 
valentía. — v.    Marcar    ó    hacerse  dichas 
señales. 
Labonoc.  s.    Ruido  de  los  cocos  cuando 

cae  un  racimo. 
Laboro,  s.  Saetilla  hecha  de  paja  ó  rama 
delgada,  de  un  palmo  de  larga  poco  más 
ó    menos,  y  con  un  papel  ahuecado  en 
uno  de    sus    extremos,    el    cual    recibe 
el  viento  al  soplar,  sube  hacia  arriba  y 
cae  de  punta — v.  Divertirse  echando  al 
alto  dicha  saetilla. 
Laborot.  v.  Hincharse;  crecer  ó  esponjar- 
se la  tierra;  salir  ó  asomar  la  carne  de  Ja 
raiz   camote,  ubi,  etc. 
Lab -OS.  v.    Excederse,  propasarse. 
LabSOC.  s.  Vejiga  de  quemadura. — v.  Que- 
marse, levantado  vejiga  en  el  cutis. 
Labti.  v.  Brotar  ó  salir  el  fruto;  brotar  ó 

nacer  Ja  planta. — s.  Tallo. 
Labtic.  v ■  Disparar  arco  ú  otra  cosa;  dar 
á  uno  con  lo  dicho. — Saltar  el  agua  cuando 
se  derrama,  etc. — Caer  madero  ú  otra  cosa 
sobre  uno. — s.  Papirote. — v.  Dar  papi- 
rotes. 
Labtinao.  s.   Granos  pequeños  que  salen 

en  el  cuerpo.— v.  Salir  dichos  granos. 
Labto.  s.  Vejiga  de  quemadura. — v.  Que- 
marse, levantado  vejiga  en  el  cutis. 
Labtuc.    s.    Vejiga  que  se  forma  cuando 
uno  se  quema,  etc. — Vejiga  que  se  forma 
en  la  ropa  cuando  se  lava. — v.  Formarse 
ó  levantarse  dicha  vejiga. — Llenar  de  vien- 
to la  vejiga  de  puerco,  etc. 
Labuac.  v.  Subir  hacia  arriba  los  asientos 

de  líquido  cuando  se  menea. 
Lablld.   s.  Cardenal  de  golpe  ó  azote. — v. 
Acardenalar,  hacer  cardenales  en  el  cuer- 
po.— adj.    Acardenalado,    cárdeno,  amo- 
ratado. 
Lablld.  v.     Llover    fuerte. — s.  Insecto  de 

muchos  pies,  que  otros  llaman  bayud. 
LabUg.  v.  Tirar,  arrojar. — Chispear,  echar 
chispas;  saltar  ias  chispas. — Derramarse, 
esparcirse    las  abejas. — Cocer  arroz  con 
mucha  agua. — Mezclar  el  hígado,  gordura 


.174 


LA 


jLabllg  labllg.  v.  Principiar  á  echar  carne 
lá  fruta;  estar  en  embrión  una  cosa. 

Laburotl.    adj.   (De    labud).   Acardena- 

'r    lado,  cárdeno,  amoratado. 

Labut.  adv.  c.  Además. — adv.  m.  Á  ex- 
cepción de  .....  Labut  sini.  Además  de 
esto.  Labut  si  ton.  A  excepción  de  eso. 
Labut  pá  sini.  Además  de  esto. 

Labut.    adj.    Cosa  diversa,  diferente. 

L.abut.  {/.  Entremeterse,  meterse  uno  donde 

'  no  le  llaman,  mezclarse  en  lo  que  no  le 
toca.— Tener  que  ver,  ó  meterse  uno  con 

'  otro;  meterse  uno  en  todo,  meterse  en  lo 
que  no    le  incumbe,  ó  no  es  de  su  ins- 

•  peecióñ.— Tener  que  ver  uno  en  alguna 
cosa  por  ser  de  su  pertenencia,  incum- 
bencia ó  inspección. — fig.  Contaminar, 
mancillar.  Ayao  icao  paglabut  sa  amun. 
No  te  metas  con  nosotros.  ¿Ano  an  labut 
mo  sini?  ¿Qué  tienes  que  ver  con  ésto? 
May  co  labut.  Tengo  que  ver.  ¿Maglalabut 
ca  pá?  ¿Te  entremeterás  aún?  Guinlalab- 
tan  acó  san  mga  cabataan.  Se  meten 
conmigo  los  muchachos.  Ayao  icao  pag- 
hilabut.  No  te  metas  donde  no  te  llaman. 
— Puede  entenderse  también  por  coger 
alguna  cosa  que  no  es  propia.  Ayao  icao 
paglabut  siton.  No  cojas  eso.  Nagparala- 
but   acó  san  butang  san   acón  mga  cag- 

.  anac  He  cogido  las  cosas  de  mis  padres. 
— An  Virgen  nga  Guisasantosi  uaray  hi- 
lab-ti  san  sala  nga  panorondon.  La  Vir- 
gen Santísima  no  fué  contaminada  por  el 
pecado  original. 

Lablltig.  v.  Brotar,  nacer  ó  salir  la  plan- 
ta;   nacer  ó  salir  en  la   planta  hojas,  re- 

,  nuevos,  etc. —  Salir  vejiga  ó  ampolla  en 
el  cutis. — s.  Ampolla  o  vejiga  que  se 
forma  en  el  cutis. 

Labutoy.  s.  Granos  pequeños  que  se  for- 
man en  el  cuerpo. — v.  Salir  ó  formarse 
dichos    granos. 

Laca,  v.  Arrancar  árbol  con  sus  raices. — 
Quebrar  rama  ó  penca  por  su  nacimiento. 
v.   Ahuyentar,   espantar;  forzar. 

Lacaatlg.  v.  Saltar,  pasar  sobre  lo  que  esta 
atravesado  en  el  tránsito. 

Lacab  lacab.  adj.  Cosa  desigual.— v.  Des- 
igualar, estar  desigual   una  cosa. 

Lacad.  v.  Pasar  sobre  lo  que  está  atrave- 
sado en  el  paso  ó  camino.  Ayao  camo 
lacad  siton  nga  ayam,  cay  bangin  pag- 
lac-di  niyo,  dagosun  camo  tuc-bun.  No 
paséis  por  encima  de  ese  perro,  no  sea 
que  al  pasar  vosotros  sobre  él,  os  muerda 
al  mismo  tiempo.  Hilac-dan  co  dao  icao. 
Pasaré  por  encima  de  tí. 

Lacag.  s.  Exceso,  demasía. 


LA 

Lacad.  s.  Estrella  asi  .llamada, 

Lacao.  z/.  Andar,  caminar,  ir  de  un  lugar 
á  otro  dando  pasos. 

Lacat.  v.  Andar,  caminar,  ir  de  un  lugar 
á  otro  dando  pasos. — Ir  de  un  lugar  á 
otro  lo  inanimado,  como  andar  los  pla- 
netas, la  nave,  etc. — Moverse  un  artefacto- 
ó  máquina  para  ejecutar  sus  funciones,, 
como  anda  el  reloj,  etc. 

Lacat  lacatan.  s.  Corredor,  especie  de 
galería  como  las  que  hay  en  algunas  casas 
o  conventos. 

Lacauatl.  adj.  Paseante;  que  no  para  en 
casa. 

Lacay.  s.  Harina  de  arroz,  ú  otra  cosa  con 
mucha  agua. — Barbas  del  gallo. 

Lacbang.  v.  Pasar  de  una  rama  a  otra; 
poner  ó  asentar  un  pié  en  una  rama  y  el 
otro  en  otra. — s.  Paso  ó  movimiento  de 
un  pié  hacia  adelante  para  ir  de  una  par- 
te á  otra. — Zancada. 

Lacbas.  v.  Pasar,  traspasar  con  algún  arma 
ó  instrumento. 

Lacbay.  v.  Poner  valla  ú  obstáculo  de  ca- 
ñas ú  otra  cosa  en  las  entradas  de  las 
casas,  etc. 

Lacbayatl.  s.  Valla  de  cañas  ú  otra  cosa 
en  las  entradas  de  las  casas,  etc. 

Lacbias.  adj.    Caña  de  canutos  largos. 

Lacdatlbulan.  s.  Salvia.  Bot.  Planta  aro- 
mática. 

Lac-danan.  s.  (De  lacad).  Valla  de  cañas 
ú  otra  cosa  en  las  entradas  de  las  casas. 

Lacduc.  adj.  Cosa  recta,  como  el  tallo  ó 
guía  del  bejuco,  enredadera,  etc.;  cosa 
empinada  ó  enderazada. — v.  Empinar,  en- 
derezar, ponerse  recta  una  cosa. 

Lacdllg.  v.  Ir  derecho,  ó  proseguir  sin  pa- 
rarse en  parte  alguna. — adj.  Cosa  recta, 
derecha,  seguida,  sin  tortuosidades. — v. 
Ser  ó  hacer  recta  una  cosa;  enderezar; 
encaminarse  en  derechura  á  un  paraje. 

Lacgac.  v.  Poner  en  forma  de  rodete  el 
abacá  que  se  ha  de  tejer. — Recoger  cable 
ú  otra  cosa  en  forma  de  rodete. 

Lacha,  adj.  Fruta  pasada,  de  mal  color. 

Lac  lac.  v.  Beber  el  perro,  gato,  etc.  Pa- 
paglac  lac  dao  niyo  an  ayam  san  sabao 
san  matuic.  Dad  de  beber  al  perro  el 
caldo  de  gallina. 

Lacnit.  v.  Despegar  una  cosa  tirando'dc 
ella;  descortezar,  quitar  la  corteza  al  ár- 
bol, etc.;  quitar  ó  desasir  la  penca  del 
coco,  abacá,  plátano,  etc. 
Laco.  s.  Flema,  gargajo.-—  v.  Desperdiciar; 
echar  á  perder  una  cosa. — adj.  Desper- 
diciador, desperdiciado. 


LA 

Lacob. '  s.  Caña  qué  ponen  en  Jos  cocos 
para  recoger  en  ella  la  tuba. 

Lacoig.  adj.  Espinoso,  bejuco  ó  enreda- 
dera con  espinas. 

Lacón,  v.  Recoger  cable,  maroma,  cuerda, 
etc.,  braceando  y  trayendo  hacia  sí  lo 
que  se  recoge. 

Lacsa.  v.  Coser  dando  puntadas  largas, 
hilvanar. 

Lacsi.  adj-  Ligero. —  Libre,  licencioso, 
atrevido. — v.  Andar  ligero. — Ser  libre, 
licencioso  ó  atrevido. — s.  Chiste,  burla  ó 
chanza.—?;.  Chancear,  decir  chistes.  Lac- 
sihun  mo  an  imo  paglacat.  Anda  ligero. 
Nacapaglacsi  acó  sa  singbahan.  He  an- 
dado ligero,  he  tenido  poco  respeto  en 
la  iglesia. 

LaCSi m.    adj.  Cosa  sabrosa,    agradable. 

Lacsuttl.  adj.  Cosa  algo  agria. 

Lactan.  s.  Abuta.  vid.  Lagtang. 

Lágtao.  v.  Omitir,  pasar  en  silencio  una 
cosa. 

Lactas.  v.  Traspasar,  pasar  de  la  otra 
parte. — Quebrantar,  violar  un  mandato. — 
adj.  Transgresor,  violador. — Camalactas 
sin  buot.  Soberbio,  presuntuoso. 

Lactu.  j.  Resina  de  árbol,  especialmente 
del    tugiip. 

Lactud.  v.  Atajar,  acortar,  ir  por  el  atajo. 
-Abreviar,  compendiar,  epilogar,  resumir. 
— adj.  Epilogal,  resumido,  compendiado. 
Lactud  nga  casayoran.  Breve  y  sumaria 
explicación. 

Ladag.  v.  Proseguir,  continuar,  seguir 
adelante.  Nagpaladag  acó  ngadto  sa  Oras. 
Continué  hasta  Oras. 

Ladao.  v.  Tomar  medida  para  hacer  casa, 
camarín  ú  otra  cosa. — Imitar,  ejecutar 
una  cosa  á  ejemplo  ó  semejanza  de   otra. 

Ladas.  s.  Barreta  de  hierro  ú  otro  me- 
tal.—  u.  Rasgar,  tirando  de  arriba  para 
abajo. 

Ladauan.  .v.  Imagen,  estampa;  diseño; 
retrato. — v  Representar,  ser  imagen  ó 
símbolo  de  una  cosa.  Ladauan  ini  san  Vir- 
gen. Esta  es  imagen  de  la  Virgen.  Caso- 
voc-an  nga  pagtahurun  ta  ug  pagsimba- 
hun  man  an  inga  ladauan  san  mga  San- 
tos; cundi  an  aton  pagtahud  ug  pagsing- 
ba  sa  ira  din  tungud  san  ladauan,  cundi 
tungud  san  mga  guinlaladauanan-  Es  ne- 
cesario que  respetemos  y  adoremos  tam- 
bién las  imágenes  de  los  Santos;  mas 
nuestro  respeto  y  adoración  no  es  por  la 
imagen,  sino  por  los  Santos  ó  Santas  á 
quienes  represantan. 

Ladgad.  v.  Llevar  la  avenida  el  palay 
sembrado. 


LA  i  Í5 

Ladlamiira.  s.  Yerba  así  llamada;  su  raíz 
es  olorosa  y  buena  para  ponerla  entre 
la  ropa.  ''■''.' 

Ladiao.  s.  Madreperla,  concha  nácar;  su 
carne  se  come- 

Ladlad.    s.    Anchura  de  la  pieza  de  tela. 

Ladong.  v.  Hincharse  el  vientre.—  s.  HínT 
chazón  de  vientre. — Crecer  ó  tener  grande11 
barriga. — adj.     Barrigón,  barrigudo. 

Ladllg.  v.  Caminar  ó  ir  lejos. 

Laga.  s.  Llama. — v.  Arder,  hacer  que  arda 
la  leña. 

La-ga.  v.  Cocer  bien  una  cosa..-r—adf.  Cosa 
bien    cocida.  .         ¡ 

Lagac.  adj.  Vestido  largo,  que  arrastra  ó 
toca  en  el  suelo. — v.  Arrastrar  ó  tocar 
en  el  sucio  el  vestido. 

Lagadi.  s.  Sierra. — v.  Aserrar,  cortar  ó 
dividir  con  sierra  la  madera  ú  otra  cosa. 

Lagadion.  adj.  Aquello  que  se ;  ha  de 
aserrar  , 

Lagahít.  v.  Caminar,  andar  despacio. — (B) 
Amarrar  las  ñipas  al  techar,  amarrar  ca- 
ñas de  corral  de  pescar^  piso  de  casa, 
etc. — s.  Bejuco,  ó  aquello  con  que  se 
amarra.  '      :".    . 

Lagalag.  v.  Vagar,  vagabundear,  andar 
fugitivo. 

Lagamac.  v.  Crujir  ó  sonar  la  ligadura 
ó  atadura  cuando  se  rompe. 

Lagang.  s.  Argonauta,  nautilo  ó  caracol 
de  mar  de  figura  orbicular,  hermoso  y. 
vistoso.  i>.  Calentar  mucho  el  sol,  haber 
grande   sequía. 

Lagapac.  v.  Rastrallar,  chasquear,  sonar 
golpe,  azote  ó  cosa  que  se  sacude  en  el 
aire  con  violencia. — s.  Chasquido,  ruido 
o  sonido  de  lo  dicho. 

Lagás.  adj.  Viejo,  anciano,  aunque  la  per- 
sona no  sea  de  mucha  edad. 

Lagatao.  v.  Vagar,  vagabundear. — adj. 
Vago,  vagabundo. — v.  Verse  ó  salir  las 
raices  de  las  plantas  ó  árboles  .sobre  la' 
tierra.—*™)'.  Raiz  somera  ó  á  flor  de  tierra. 

LagatUC.  v.  Sonar  como  las  coyunturas1 
de  los  dedos. — adj.  Eruto  ya  formado. 

Lagáy.  .r.  Cieno,  barro,  lodo. — v.  Enlodar,' 
manchar,  ensuciar  con  lodo;  encenagarse, 
meterse  en  el  cieno;  embarrar,  mancharse 
con  barro. — adj.  Barroso,  cenagoso,  lo- 
doso.—  Acuoso,  aguanoso,  con  mucha 
agua.  v.  Poner  mucha  agua  en  una  cosa 
haciéndola  demasiado  blanda. 

Lagayao.  v.  Vagar,  vagabundear.—^". 
Vago,  vagabundo. 

Lagáyun.  adj.  Barroso,  cenagoso,  lodoso. 

Lagbas.    v.    Transpasar,  pasar,  atravesar 


176 


LA 


con  algún  arma  ó  instrumento. — Abrir  ó 
dividir  cañas,  etc. 

Lagbong.  v.  Caer,  venir  un  cuerpo  de 
arriba  abajo  llevado  ó  arrastrado  de  su 
propio  peso.  Linagbong  si  Juan  san  pag- 
saca  san  lubi.  Se  cayó  Juan  al  subir  al 
coco. 

Lagcao.  s.  Choza,  caseta,  cabana. — v. 
Hacer  lo  dicho. 

Lagda.  s.  Señal,  raya,  línea,  modelo. —  Se- 
ñalar, poner  señal  en  una  cosa. — Propo- 
ner, apuntar  una  cosa  para  que  sirva  de 
modelo. — s.  Matera,  tratado  ó  asunto. — 
Trama. — Hilván. — v.  Hilvanar. — -Linear; 
hacer  rayas  en  tabla,  papel  ú  otra  cosa 
para  que  sirva  como  de  plantilla.  Pag- 
lagdai  ta  inin  aton  orna.  Pongamos  señal 
ó  lindero  en  esta  nuestra  sementera.  La- 
lagdaan  co  inin  cahuy,  cay  bangin  pag- 
cuhaun  sin  iba.  Señalaré  este  árbol,  no 
sea  que  le  coja  otro. 

Lagdas.  v.  Dar  en  ó  contra  alguna  cosa. 
— Llegar  á  tierra  el  que  cae,  ó  lo  que  cae. 

Lagdó.  s.  Gota  de  agua  ó  líquido. — v. 
Gotear,  caer  el  agua  ó  líquido  gota  á 
gota. 

Lagdong.  s.  Escandallo,  sonda  ó  plomada 
con  que  se  sondea  y  mide  el  número  de 
brazas  de  agua  que  hay  hasta  el  fondo. 
— v.   Hondear,  sondar  ó  sondear. 

Lagdus.  v.  Principiar  á  corromperse  cuer- 
po muerto- 

Laghus.  v.  Llegar  uno  al  lugar  donde  va, 
sin  de  tenerse,  de  una  tirada. 

Lag-irit.  v.  Sonar  la  ropa  cuando  se 
rompe  ó  rasga.— Sonido  de  lo  dicho. 

Lag-it.  v.  Quitar  ó  sacar  suciedad  de  en- 
tre  aberturas,  etc. 

Lag  lag.  v.  Devastar,  asolar,  talar,  destruir. 
— s.  Arbusto  así  llamado;  su  fruta  se 
come. 

Lahong.  v.  Contar  dos  cosas  por  una. — s. 
Insecto  alado  así  llamado. 

Lagopo,  v.  Rugir  ó  sonar  como  Jas  coyun- 
turas de  los  dedos. — s.  Sonido  de  lo  dicho. 

LagOrOS.  v.  Sonar  lo  que  se  revienta  ó 
pisa. --.y.   Ruido  ó  sonido  de  lo  dicho. 

LagOtOS.  s.  Chasquido  del  espinazo  ú  otra 
parte  del  cuerpo  por  algún  movimiento 
extraordinario  y  violento. — v.  Chasquear, 
dar  chasquidos. 

Lagpang.  s.  Rebanada. — v.  Rebanar,  ha- 
cer rebanadas 

Lagpi.  v.  Azotar  con  la  mano. — s.  Ruido 
ó  sonido  del  azote  dado  con  la  mano. 

Lagput.  v.  Amarrar  una  caña  á  otra,  etc. 

Lagron.  adj.  Camote  así  llamado. 

Lagsac.  v.  Sonar  cieno  ó  barro  cuando  se 


LA 

pasa  por  él. — s.  Ruido  ó  sonido  de  lo 
dicho. 

Lagsao.  adj.  Cosa  clara,  que  no  está  es- 
pesa, que  tiene  mucha  agua,  ó  más  de  la 
necesaria. — v.  Hacer  ó  poner  clara  una 
cosa,  echando  mucha   agua,  etc. 

Lagsim.  adj.  Cosa  sabrosa,  sustanciosa,  de 
buen  gusto.  Malagsim  an  sabao  san  bug- 
soc.  Es  sustancioso  el  caldo  de  venado. 

Lagtang.  s.  Abuta,  enredadera  así  llamada, 
su  fruta  es  muy  venosa. — v.  Envenenar 
con   dicha  fruta. 

Lagting.  s.  La  parte  más  dura  del  árbol; 
árbol  ya  curado  ó  endurecido. 

Lagtoc.  v.  Hincharse  y  ablandarse  una 
cosa  en  el  agua,  ó  cuando  se  moja. — adj. 
Cosa  ablandada,  esponjosa. 

Lagtub.  v.  Rastrallar,  chasquear  aquello 
con  que  se  pega  ó  sacude. — s.  Chasquido 
de  lo  dicho. 

LagUC  v .  Gotear,  destilar,  correr  lo  líquido 
gota  á  gota. 

LagUC.  v.  Beber.  Cuajarse,  coagularse  lí- 
quido. '  : 

Laglld.  s.  Hez,  poso,  sedimento  del  líquido- 
contenido  en  una  vasija,  zurrapa. — v.  Te- 
ner posos  ó  heces  un  líquido.  Tropezar,, 
rozar. 

Lagtlio.  v.  Huir.  Nacalaguio  siya.  Huyó- 
él.  Pinmalaguio  an  macauat.  Huyó  el  la- 
drón. Pinapalaguió  co  siya.  Le  dejé,  ó 
•mandé    huir. 

Laguis.  adj.  (Se  pronuncia  la  u).  Cosa  pun- 
tiaguda, que  tiene  aguda  la  punta. 

Lagllit.  v.  (Se  pronuncia  la  u).  Dar  á  uno 
con  la  punta  de  látigo,  palo  ú  otra  cosa. 

Lagundi.  s.  Arbusto  que  se  llama  agno- 
casto  ó    sauzgatillo. 

Lagurun.  adj.  (De  lagud).  Que  tiene 
heces  ó  posos. 

LagUS.  s.  Encía,  carne  que  cubre  la  quijada 
y  guarnece  la  dentadura. 

Lagús.  v.  Limpiar  la  caña  dividida  en  ti- 
ras largas;  limpiar,  quitar  los  nudos  á  la 
caña.— Hacer  estera  ó  tejido  de  cañas  di- 
vididas en  tiras  largas,  la  cual  ponen  en 
los  corrales  de  pesca.  .     „ 

LagUS.  adv.  Adelante. — v.  Seguir  adelante. 

Lagut.  v.  Raspar,  raer  ligeramente  una 
cosa,  quitándole  parte  de  la  superficie. — 
Beneficiar  ó  limpiar  la  hoja  de  la  pina  de 
modo  que  quede  sólo  la  hebra. — Linaguit. 
s.  Raspadura. 

Lahang.  adj.  Cosa  rala,  como  tejido,  red, 
etc.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado;  se 
come. 

Lahe.  v.  Tener  ó  llevar  caída  la  camisai 
hacia  atrás 


LA 

Lahing.  adj.  Coco  maduro,  que  está  en  sa- 
zón.— v.  Madurar  el  coco. — s.  (C)  Pes- 
cado así  llamado;  se  come- 

Lahingun.  adj.  Ramas  ú  hojas  secas  del 
coco,  etc. 

Lahtld.  adj.  Experimentado,  experto,  prác- 
tico. 

Lahllg.  s.  Caña  larga  que  usan  para  ir 
por  agua. — adj.  Cosa  ahuecada. 

LatlUS.  v.  Pasar,  traspasar,  atravesar  con 
algún  arma  ó  instrumento. — Pasar,  seguir 
adelante.  — Pasar  el  viento  por  abertura, 
el  sol  ó  luz  por  cristal,  etc.  Traspasar, 
como  sonido  de  campana,  ruido  ó  estam- 
pido de  cañón,  etc. 

Lahllt.  v.  Agujerear. — s.   Agujero. 

Latd.  v.  Contender,  altercar,  disputar,  cues- 
tionar.— Instruir,  enseñar;  tomar  ejemplo 
ó  enseñanza. — Comparar. 

Laig.  adj .  Fruta  mala  ó  medio    podrida. 

Laitl.  adj.  Otro;  diferente,  distinto,  dese- 
mejante.— v.  Diferenciar,  variar. — Apar- 
tar, separar. — Mudar,  demudar,  alterar, 
disfrazar,  desfigurar. 

Lain  lain.  adj.  Cosa  diferente,  distinta, 
desemejante. — v.  Diferenciar,  variar. — 
Apartar,    separar. 

Lais.  v.  Aguzar,  hacer  ó  sacar  punta 
aguda  á  una  cosa. — adj.  Flecha  aguda 
de  bagácay  que  ponen  en  el  lazo  para 
cazar  puercos.  Palo  ó  caña  con  punta 
aguda  que  usan  para  deshacer  nudos  en 
el  abacá,  seda,    etc. 

Lálá.  v .  Hacer  sal  al  uso  bisaya.  Queman 
y  hacen  ceniza  los  palos  que  recogen  en 
la  playa;  ponen  dicha  ceniza  en  un  cesto 
ralo,  ancho  por. arriba  y  estrecho  por 
abajo,  echan  poco  á  poco  agua  de  la  mar, 
y  colocan  debajo  del  cesto  una  olla  regu- 
lar para  que  reciba  el  agua  filtrada,  y  ésta 
es  la  que  cuecen  hasta  que  se  pone  dura 
como  una  piedra;  después  rompen  la  olla 
para  sacar  la  sal. 

Lalag.  v.  Vaguear,  vagabundear. — adj. 
Vago,   vagabundo. 

Lalagatl.  adj.  Vago,    vagabundo. 

Lalanhan.  s.  (De  lana).  Aceitera. — Va- 
sija ó  tinaja  donde  se  echa  y  guarda  el 
aceite. 

Laláo.  s.  Estero  que  participa  de  las  cre- 
cientes y  menguantes  del  mar. — Manglar, 
sitio  poblado  de  mangles  donde  llega  el 
agua  del  mar. — Calaláohan.  s.  pl.  Esteros, 
manglares. 

Lalaqui.  s.  Varón,  macho. — Hombre. — 
Planta  que  fecundiza  á  otra  de  su  especie 
con  el  polvillo  de  sus  estambres. — Calala- 
quinan.  s.  pl.  Hombres;  varones,  machos. 


LA 


177 


Lalas.  v.  Desollar,  despellejar;  herir. 

Lalauigan.  s.  Puerto,  fondeadero.— Voz 
tagala  adoptada  por  los  bisayas,  que  sig- 
nifica Provincia.  Lalauigan  sa  Samar.  Pro- 
vincia de    Samar. 

Lalayauan.  s.  (De  layao).  Lugar  ójsi- 
tio  donde  se  reúnen  los  animales  domés- 
ticos que  andan  sueltos. 

Lalim.  s.  Sabor  apacible  de  una  cosa. — 
adj.  Cosa  sabrosa,  deliciosa,  gustosa.  Ma- 
lalim  caopay  an  pina.  Es  muy  sabrosa  la 
pina. — v.   Gustar. 

Lalong.  s.  Fruto  ó  semilla  del  tabaco. 

Lama.   v.  Teñir    de    colorado. 

Lama.    v.  Hilvanar. 

Lamang.  adv.  m.  Solamente,  sólo,  sin 
más,    sin   añadidura. 

Lam-ao.  v.  Encharcarse,  rebalsarse  el 
agua. — v.   Charco,   balsa  de  agua. 

Lamay.  v.  Mezclar,  incorporar  una  cosa 
con  otra.- — Tragar  entera    una  cosa. 

Lamba,  v.  Zurrar,  dar,  sacudir  con  palo 
ó  cosa  semejante. 

Lamban,  v.  Reforzar,  asegurar  una  cosa 
con  nueva    atadura. 

Lambay.  s.  Bolsa  de  figura  de  corazón 
hecha  de  hojas  de  coco,  para  cocer  en 
ella  arroz  ó  coco  con  arroz  ya  cocido.  Ha- 
cer dicha  bolsa. 

Lambayong.  s.  Enredadera  así  llamada; 
se  cría  en  la  playa  ó  cerca  de  ella;  es  muy 
buena  para  mantener  conejos. — Sus  hojas 
las  usa  el  bisaya  para  cubrir  la  fuente  ó 
llaga  pequeña  y  redonda,  abierta  artificial- 
mente en  el  cuerpo  con  el  fin  de  curar  una 
enfermedad. 

Lambid.  v.  Torcer,  retorcer  ó  hacer  cuerda, 
maroma,  etc. 

Lambiong.  s.  Remolino  fuerte  de  agua  en 
tiempo  de  avenida. — v.  Remolinar,  hacer 
remolinos  el  agua. 

Lambo,  adj.  Cosa  tierna,  blanda,  reciente 
ó  de  poco  tiempo. 

LambOC.  adj.  Cosa  frondosa,   lozana. 

Lambong.  s.  Sombra. — Representación, 
figura,  imagen. — v.  Hacer  sombra,  cuando 
uno  se  pone  á  la  luz. — Ver  uno  su  fi- 
gura en  agua,  espejo,  etc. 

LambOO.  s.  Langosta  de  mar. 

Lambos.  v.  Zurrar,  castigar,  apalear. — s. 
Golpe,  azote,  etc. 

Lambrag.  v.  Resplandecer,  alumbrar,  ilu- 
minar.— s.  Luz,  claridad,  resplandor. 

Lambug.  v.  Mezclar  ó  echar  agua  en 
otro  líquido. 

Lambut.  v.  Enredar,  travesear,  divertirse 
los  jóvenes  cuando  se  bañan. 

Lamgam.  s.  Ave. — Hormiga  así  llamada. 


178 


LA 


Lamí.  adj.  Cosa  que  tiene  sabor. — s.  Sa- 
bor, sensación  ó  gusto  apacible  ó  desa- 
pacible que  el  paladar  encuentra  en  las 
cosas. 

Laming.  v.  Vaciar  ó  echar  líquido  en  va- 
sija grande.^ — adj.  Agua  hedionda. 

Latningatl.  s.  Vasija  grande  para  depósito 
de  aceite  ú  otro  líquido. 

Lamire.  adj.  Cosa  sucia,  asquerosa,  llena 
de  porquería.— za  Ensuciar,  llenar  de  por- 
<  quería. 

Lamo.  ?/.  Untar,  darse  con  cosas  olorosas. 

Lamo.  v.  Tener  la  casa  sucia,  ser  uno  su- 
cio. 

Lamotl.  v.  Engullir,  tragar  la  comida  atro- 
pelladamente y  sin  mascarla;  devorar. — 
Paralamon. — s.  Engullidor,  devorador. 

Lamot-lamot.  v.  Hablar  ó  pronunciar  mal. 

Lamoy.  v.  Engullir,  tragar  la  comida  atro- 
pelladamente y  sin  mascarla;    devorar. 

Lampingas.  adj.  Atreverse,  determinarse 
á  algún  hecho  ó  dicho  arriesgado. 

Lampítlgasan.  adj.  Arrojado,  que  no  se 
arredra. 

Lampao.  v.    Sobresalir,  superar. 

Lampay.  s.  Platillo  ó  plato  pequeño. 

Lampitao.  v.  Explorar,  reconocer  una 
casa;  espiar. — s.  Explorador;  espía. 

Lampo,  v.  Cubrir  el  agua  hasta,  ó  más 
arriba  de  la  cintura. 

Lampoy.  v.  Dejar  ó  esperar  que  pase  ó 
se  oculte  alguna  cosa.  Palampoyan  ta  an 
adlao.  Esperemos  que  se  ponga  el  sol,  ó 
se  cubra  con  las  nubes. 

Lampuyan.  v.  Herir,  arrojando  el  arma, 
tirar  ó  arrojar  el  arma  para  herir. 

Lamrag.  v.  Resplandecer,  alumbrar,  ilumi- 
nar.— Luz,  claridad,  resplandor. 

Lamto.  -v.  Ampolla  ó  vejiga  de  azote,  que- 
madura, etc. —  v.  Ampollar,  formarse  am- 
polla ó  vejiga  por  elevación  de  la  epi- 
dermis. 

Lamuas.  v.  Derramarse  líquido  de  vasija 
llena. 

Lamucat.  adj.   Cosa  tea  á  la  vista. 

Lamild.  v.  Tragar  entera  una  cosa. 

Lamudio.  s-  Planta  así  llamada;  es  aromá- 
tica. 

Lana.  s.  Aceite. — Hacer  aceite. — Paralana. 
.v.   Aceitero,  ó  que  hace    aceite. 

Lanab.  adj.  Avenida  pequeña. 

Lanahatl.  .y.  Baioto,  ó  cosa  semejante, 
donde  se  echa  el  coco  rallado  para  que 
se  ,asolee,  pudra  y  lióte  el  aceite  que  se 
va  sacando  diariamente. — Caldera  donde 
se  cuece  el  aceite. 

Lanalana.    v.    Hacer   aceite    en  pequeña 


La 

cantidad.— s.  Mota  en  la  cola  de  algunas 
aves  en»  la  parte  de    arriba. — v.    Olor  á 
aceite. 
Lana  lana.  i.  Excrecencia  ó  apéndice  que 
tienen  las  gallinas,  patos,  etc.,    en  la  cola, 
con  la  que  se  refriegan  la  cabeza  cuan- 
do se  espulgan. 
Lanang.  v.  Blanquear  una  cosa,  como  pie- 
dra blanca,  espuma  del  mar,   etc. 
Lanao.  s.  Estación,  tiempo  de  .  .  .     Lanao 
nga  habagat.  Tiempo  de  primavera  ó  ve- 
rano.— Lanao  nga     amihan.     Tiempo  de 
invierno. 
Lanas,  s.   Saltar  y  entrar  la  ola  en  la  em- 
barcación. 
Lanat.    v.    Seguir,  perseguir   á    uno. — fig. 
Solicitar  ó  pretender  conseguir  una  cosa. 
— Seguir  al  alcance  del  que    va  adelante; 
del  que  se  retira  ó  huye. — Paglanat.  Per- 
seguir.— Palanat.    Huir    ó    dejarse    perse- 
guir. 

Lanay.  v.  Escurrir,  gotear  ó  correr  líquido 
por,  ó  sobre  alguna  cosa,  como  cera  der- 
retida, brea,  gotera,  savia  de  planta,  etc- 
— s.  Moco  de  candela. 

Landag.  v.  Calentar  la  comida  fría. 

Landao.  adj.  Grande,  eminente,  excelso, 
sobresaliente. — s.  Collado  eminente. 

Landap.  v.  Principiar  á  crecer  ó  echar  ho- 
jas el  gauay,  palauan,  etc. 

Landasan.  s.  Bigornia,  ó  yunque  de  hie- 
rro para  trabajar  en  él  á  martillo  los  me- 
tales. 

Landong.  s.  Sombran — Eigura,  fantasma, 
visión. — v.  Hacer  sobra. — Mirarse  al  es- 
pejo, etc. — Calandongan. — s.  Sombra. — 
jig.   Asilo,  favor,  defensa. 

Landong,  palandong.  v.  Contemplar, 
meditar,  considerar;  orar  mentalmente. 

Langala.  v.  Admirar,  causar  sorpresa  ó 
admiración   alguna  cosa. 

Langangan.  s.  Nacimiento  ó  tronco  de  las 
hojas  del  coco. 

Langan.  v.  Entretener,  dar  largas,  dar 
tiempo  ó  plazo-  Interrumpir,  estorbar  ó 
impedir. — Calanganan.  s.  Interrupción, 
impedimento. 

Langan  langan.  v.  Entretener,  dar  largas, 
dar  tiempo  ó  plazo. —Interrumpir,  estor- 
bar  ó  impedir. 

Langao.  s.   Mosca. 

Langap  langap.  s.  Paladar. 

Langas,  v.  Volver  en  sí  después  de  un  ac- 
cidente ó  letargo. 

Langbay.  s.  Bolsa  de  figura  de  corazón 
hecha  de  hojas  tiernas  de  coco,  para  cocer 
en  ella  arroz,  ó  coco  con  arroz  ya  cocido. 


LA 

— v .  Hacer  dicha  bolsa. 

Langbiauan.  s.  Pescado  así  llamado. 

Langbld.  v.  Torcer,  retorcer  cable,  cordel, 
etc. — Enlazar  un  cordel  con  otro,  etc.  En- 
marañar, enredar  una  cosa  con  otra. 

LaflgbO.  adj.  Cosa  tierna,  blanda,  reciente, 
ó  de  poco  tiempo.—  s.  Cañón  ó  pluma 
del  ave,  cuando  le  empieza  á  nacer. 

Langca.  s-  Árbol,  que  en  Botánica  se  llama 
Artocarpo  muy  grande;  fruto  de  dicho 
árbol. 

Langcag.  v.  Entrenerse,  pasar  el  rato  en 
algún  entretenimiento. — Cansarse  de  es- 
perar á  uno. 

Langcob.  adj.  Pollo  con  las  plumas  creci- 
das. 

Langcoy.  s.  Pescado  así  llamado;  se  come. 
— Hoja  de  coco  caida  en  tierra.    , 

LangClias.  v.  Planta  así  llamada;  es  seme- 
jante al  jengibre. 

Landay.  adj.  Hembra  estéril. 

Langgas.  adj.  I-Yuto  maduro  de  la  palma 
bonga. 

Latlg-ig.  v.  Oler  mal  el  pescado. — adj.  Olor 
malo  de  pescado. 

Latlgit.  s.  Cielo.— fig.  Gloria. 

Langit  latlgit.  s.  Alcoba  de  iglesia,  casa, 
etc.  Cielo  de  pabellón,  etc. 

Langitnun.  adj.  Celestial. 

LanggOt.  v-  Cortar  el  cuello  á  las   aves. 

Langhag.  v.  Maldecir,  echar  maldiciones. 

LangOll.  Aro  de  enredadera  ó  bejuco  grue- 
so que  ponen  alredcdcdor  de  las  tinajas. 

Langon  langon.  s.  Soleras  ó  travesanos 
sobre  los  que  descansa  el  piso  de  casa,  etc. 
— v.  Poner  dichos  travesanos. 

Latlgot.  v.  Incomodarse,  irritarse. 

Langoy.  v-  Nadar. — adj.  Nadador,  que 
nada. — Paralangoy.  s.  Nadador. 

Langpas.  v.  Entremeterse. — adj.  Atrevido, 
entremetido. 

Langpitao.  v.  Explorar,  reconocer  una 
cosa;  espiar. — s.  Explorador,  espía. 

Langsa.  s.  Olor  desagradable  de  pescado 
ó  marisco. — v.  Oler  mal  lo  dicho. 

Langsl.  v.  Oler  lo  que  se  asa. — s.  Olor  de 
lo  que  se  asa. 

Langsiao.  adj.  Cosa  grasienta  y  de  mal 
olor.  —  v.  Oler  mal  la  manteca,  ó  cosa  gra- 
sienta. 

Langtad.  adj.  Cosa  cercana,  próxima  ó 
inmediata  á  la  mar  ó  playa,  como  pueblo, 
casa,  árbol,  etc. — Terreno  llano. 

LangtO.  s.  Olor  fuerte  de  cacao  ú  otra 
fruta,  cuando  se  tuesta. — v.  Oler  lo  di- 
cho al  tostarlo. 

Langub.    s.   Trampa  para  cazar  al    pájaro 
llamado  maya. 
23 


LA 


179 


Lang  glld.    v .  Desollarse  el  cutis. 

Lang-llg.   v.   Heder,   oler  mal    un   líquido. 

LangUgan.  s.  Pescado  grade  así  llamado; 
se    come. 

LangUÍS.  s.  Instrumento  de  carpintero, 
que  consiste  en  un  palo  cuadrado,  de  un 
palmo  ó  más  de  largo,  que  se  introduce 
por  el  agujero  hecho  en  el  centro  de  una 
tablita  cuadrada  y  delgada  que  fácilmete 
puede  cogerse  con  la  mano,  el  cual 
lleva  en  uno  de  sus  extremos  un  clavo  pe- 
queño para  señalar  la  madera,  y  dicho  palo 
está  abierto  por  la  parte  de  arriba,  con  el 
objeto  de  ponerle  una  cuña  á  discreción. 

Lanhatl.  adj.  (De  lana).  Árbol  de  ma- 
dera buena,  fuerte  y  aceitosa. 

Lanhtld.  adj.  Cosa  tibia,  templada. — v-  En- 
tibiar, poner  tibio  un  líquido,  darle  un 
grado  de  calor  moderado. 

Laní.  v.  Romper  rama  por  su  tronco. 

Latliban.  s.  Insecto  verde  y  de  alas  bri- 
llantes. 

Latliog.  s.  Árbol  así  llamado. — adj.  Coco 
muy   alto. 

Lanipao.  s.  Árbol  así  llamado. 

Lanipga.  s.  Árbol  así  llamado;  su  madera 
es  buena  y  liviana;  despide  un  olor  bas- 
tante agradable. 

Latlít.  v.  Arrancar,  sacar  con  violencia  una 
cosa  del  lugar  de  donde  está  adherida  ó  su- 
jeta.— Desolar,  rozar,  herir  el  cutis. 

Laniti.  s.  Árbol  así  llamado;  su  madera  es 
buena  para  hacer  guitarras. 

Laniti  Ó  lanite.  adj.  Madera  blanca,  vis- 
tosa y  fuerte;  se  usa  para  hacer  incrusta- 
ciones, etc. 

Laniyog.  v.  Aguzar,  hacer  ó  sacar  punta 
á  una  cosa. — adj.  Cosa  con  punta  aguzada. 

Laño.  adv.  Un  rato,  poco  tiempo.— #¿3^. 
Cosa  pasadera  ó  transitoria. — v-  Oler  mal 
carne,  pescado,  etc. 

Lanos.  s.  Fruta  de  coco  así  llamada. 

Lanot.  s.  Abacá  así  llamada,  de  clase  su. 
perior. — Abacá  ó  hebra  del  abacá. 

Lanot.  adj-  Arroz  cocido  y  caldoso. 

Lanoy.  v.  Espantar,  echar  á  volar  las  aves. 

Lanubo.  v.  Crecer,  tomar  aumento  insen 
siblemente  los  cuerpos  naturales. 

Lanta.  v.  Curar,  medicinar,  untar  con 
aceite  herida,  grano,    etc. 

Lantang.  v.  Untar  con  aceite  caliente  he- 
rida, grano,  etc.;  cuando  el  grano  ó  herida 
están  ya  casi  curados. 

Lantay.  v.  Moverse,  menearse  cuando  uno 
es  azotado,  etc. — Hablar  desde  lejos.  Ar- 
rojar el  arma  para  herir. 

Lanti.  v .  Enfermar  los  niños. — v.  Enferme- 
dad de  los  mismos:  dicen   los    naturales 


180 


LA 


que  esta  enfermedad  proviene  de  los  vi- 
cios que  cometen  los  padres  de  la  cria- 
tura. 

Latltip.  v.  Afilar  la  herramienta,  etc. 

Lantong.  v.  Aflojar  la  corriente. — Cesar 
de  crecer  la  marea  y  estar  próxima  á  bajar. 

Lantoy.  s.  Flauta  de  caña  así  llamada. — 
v.  Tocar  dicha  flauta. 

Latitud,  v.  Freir  ajos  ú  otra  cosa  olorosa. 

Latlip.  v.  Herir  metiendo  la  hoja  del  arma. 
— Estar  la  marea  crecida  del  todo. — 
Cubrir   el  agua  algún  terreno. 

Laob.  v.  Secar  hojas  al  sol,  secar  ó  calen- 
tar hojas,  pasándolas  por  el  fuego  ó 
llama. 

Laoc.  adj.  Licor  ó  vino  mezclado  con  agua. 

Laod.  v.  Tardar,   entretenerse. 

Laog.  v-  Huir,  escaparse,  remontarse,  salir 
uno  ocultamente  para  que  no  le  vean  irse. 

Laollit.  v.  Mojar  la  pluma  con  tinta. — 
Meter,  ó  probar  con  el  dedo  alguna  cosa; 
tentar,  tocar  ó  palpar  alguna  cosa. — Seña- 
lar con  el  dedo  tocando  lo  que  se   quiere. 

Laotl.  adj.  Cosa  añeja,  curada. — v.  Añejar 
ó  dejar  que  se  haga  añeja  y  se  cure  al- 
guna cosa. 

Laop.  v.  Juntar,  unir  una  cosa  con    otra. 

LaoS.  v.  Enronquecer,  ponerse  ronco. — 
Ablandarse  ó  podrirse  alguna  cosa. 

Laosig.  adj.  Abacá  así  llamado. 

Laot.  v.  Atar,  amarrar  con  bejuco  la  boca 
de  tinaja  para  que  no  se  abra  ó  raje. 

Laoy.  v.  Visitar,  ir  á   ver  á  uno  á  su  casa. 

Lapa.  v.  Descuartizar,  dividir  un  animal 
haciéndole  cuartos. — s.  Cuarto  ó  pierna  de 
carabao,  vaca,  etc. 

Lapalapa,  v.  Descuartizar,  dividir  una 
cosa,  nacerla  pedazos. 

Lapac.  s.  Cieno,   lodo,  barro. 

Lapad.  v-  Rebanar,  hacer  rebanadas  una 
cosa. — Hacer  ó  ser  ancha  alguna  cosa.— 
adj.  Ancho,  ancha. 

Lapad  lapad.  v.  Rebanar,  hacer  rebana- 
das una  cosa.  Paglapadlapara  iton  camote. 
Corta  en  rebanadas  ese  camote. 

Lapao.  v.  Pasar  por  alguna  parte  sin  de- 
tenerse,  pasar  de  largo. 

Lapas,  v.  Traspasar,  quebrantar  ó  violar 
una  ley,  estatuto  ó  precepto.' — Exceder 
de  lo  debido,  contravenir  á  lo  razonable. 
— adj.   Demasiado. 

Lapas,  s.  Marisco  así  llamado. 

Lapat.  v.  Equivocarse,  errar. 

Lapay.  s.  Ave  cenicienta,  de  pico  y  patas 
largas;  se  come. 

LapdOC.  s.  Cieno  ó  lodo  que  deja  la  ave- 
nida ó  agua  sucia. — v.  Enlodar,  cubrirse 
las  plantas  de  dicho  cieno. 


LA 

Lapdos.  v.  Dar,  sacudir  ó  pegar  con  bejuco, 
látigo  ó  cosa  •emejante. — s.  Latigazo, 
golpe  dado  con  el  rebenque,  etc. 

LapgO.  v.  Cortar  ó  quitar  las  ramitas  de 
las  cañas  ó  ramas  pequeñas  de  las  ramas 
grandes  de  los  árboles. 

Lapha.  adj.  Bravo,  indómito,  indócil. 

Lapí.  v.  Dar,  castigar  con  la  palma  de  la 
mano.  v.  Hincharse  un  poco  alguna  parte 
del  cuerpo.-—  s.  Hinchazón;  rozadura  ó 
rasguño. 

Lapí.  v.  Cuarto  ó  pierna  de  vaca,  carabao, 
etc. 

Lapia.  v.  Hablar  mucho,  sin  consideración. 
Dejar  caer,  caerse  la  comida  fuera  del 
plato,  cuando  uno  está  comiendo. — Saltar 
del  mortero  y  caer  en  tierra  los  granos  de 
palay  al  pilarlo. — Saltar  ó  dar  ola  contra 
la  embarcación,  contra  algún  peñasco,  etc. 
Menearse,  bazucarse  líquido  en  vasija. 

Lapiad.  adj.  Cosa  de  poco  fondo  ó  conca- 
vidad. 

Lapid.  v.  Juntar,  unir  una  cosa  á  otra. — 
Incluir,    acompañar. — adj.    Cosa  incluida, 
adjunta.     Uaray  lapid  nga  surat.  No  hay  . 
carta    adjunta. — v.     Amarrar    dos  cañas 
uniéndolas. 

Lapi  lapí.  v.  Hincharse  alguna  parte  del 
cuerpo  por  haber  picado  á  uno  ciempiés, 
hormiga  ú    otro  insecto. 

Lapip  lapid.  v.  Juntar,  unir  una  cosa  á 
otra. — v.  Amarrar  una  caña  con  otra 
uniéndolas. — Acompañar,  agregar  una 
persona  á  otras,  para  que  á  la  vez  entren 
ó  vayan  juntas  á    algún  trabajo,  etc. 

Lapitica.  v-    Zurrar,  pegar  con  bastón,  etc. 

Lapitlig.  s.  Avispa.  Estos  insectos  alados 
viven  en  sociedad  y  fabrican  miel,  que 
no  se  come. 

Lapio.  adj.  Hoja  ancha  y  tierna. — Fron- 
doso, lozano. 

Lapls.  v.  Acompañar  á  otro  en  el  trabajo. 
Juntar,  unir  una  cosa  á  otra. — Encajar 
una  cosa  en  otra.— s.  Compañero,  ayuda- 
Lapis  co  ini  nga  tauo.  Este  hombre  es 
mi  ayuda.  Ejemplo:  tengo  que  trabajar 
cuatro  días  por  mi  servicio  personal,  y 
ayudándome  este  hombre,  no  trabajaré 
más  que  dos  días;  porque  los  dos  días 
que  yo  trabajo,  y  los  dos  días  que  por 
mí  trabaja  mi  ayuda,  son  cuatro  días. 

LapiS.  s.  Prepucio.  Capillo  ó  pellejo  que 
cubre  la  cabeza  del  miembro  viril. 

Lapis,    malapis  sin  pamayhun.    adj. 

Aguileno,  de  rostro  largo  y  delgado. 
Laplap.  v.  Quitar  ó  cortar  carne  para  sa- 
car   espina,    etc.,    de    alguna    parte    del 
cuerpo. 


LA 

Lapnís.  s.  Tira  ó  filamento  de  abacá,  sin 
beneficiar  aún. 

Lapnot.  v.  Desenvainar,  sacar  de  la  vaina 
la  espada  ú  otra  arma. 

Lapnoy.  v.  Nadar  ó  estar  los  peces  próxi- 
mos á  la  superficie  del  agua. 

Lapo.  v.  Atollar,  hund'rse,  sumirse. 

Lapo  lapo.  s.  Yerba  así  llamada;  se  cría 
en  los  arrecifes  del  mar. 

Lapot.  s.  Crema  ó  nata- de  la  leche — v. 
Tener  ó  formarse  dicha  nata.  Naglalapot 
an  gatas.  Tiene  nata  la  leche. 

Laprac.    v.    Descansar,  posar,  reposar. 

Laptong.  s.  Latigazo,  azote,  golpe  con 
rebenque,  etc.  Guinlatub  co  siya  sin  lima 
ca  laptong.  Le  pegué  cinco  latigazos. 

Lapua.  v.  Salcochar,  poner  en  agua  ca- 
liente alguna  cosa — Echar  sobre  uno  agua 
caliente  ó  hirviendo. 

LapUC.  s.  Lodo,  cieno,  barro. 

Laptlg  lapilg.  s.  Lodo  blando  que  salta 
al  pasar  por  ello.  Nata  de  la  leche. 

LapUg  lapUg  sa  mata.  s.  Conjuntiva, 
adnata   ó  túnica  exterior  del  ojo. 

Lapus.  v.  Pasar,  traspasar,  atravesar  de 
parte  á  parte  con  algún  arma  ó  instru- 
mento.— Seguir  ó  pasar  adelante. — Bordar 
una  cosa  de  uno  y  otro  lado. — adj.  Cosa 
bordada   del  modo  dicho. 

Lapuyot.  adj.  Cosa  pegajosa,  que  con  fa- 
cilidad se  pega. 

Laqui.  v.  Reforzar,  fortalecer  y  afirmar 
una  cosa  que  puede  caerse  ó  deshacerse. 

Laqui  laquí.  v.  Reforzar,  fortalecer  y  afir- 
mar una  cosa  que  puede  caerse  ó  des- 
hacerse. 

Laquip.  v.  Juntar,  unir  una  cosa  á  otra. 
Incluir,  poner  una  cosa  dentro  de  otra. 
An  surat  mo  inilaquip  co  sa  acón.  Tu 
carta  la  incluí  en  la  mía. 

Laquip  laquip.  v.  Juntar,  unir  una  cosa 
á  otra.  Paglaquiplaquipa  iton  duduha  nga 
tabla.  Une  esas  dos  tablas,  ponías  juntas 
y  unidas,  una  sobre  otra. 

Lara.  v.  Envenenar,  emponzoñar. — s.  Ve- 
neno, ponzoña. 

Lara.  v.  Entretejer,  trabar  y  enlazar  una 
cosa  con  otra,  un  junco  con  otro,  un  be- 
juco con  otro;  amarrar  con  bejuco,  en- 
tretejiéndolo ó  enlazándolo. 

Laratlg.  v.  Inventar. — Instituir,  establecer. 
— j.  Invención,  invento;  traza,  industria, 
ardid,  estratagema. 

Laris.  v.  Desobedecer,  rebelarse. — adj. 
Desobediente,  rebelde,  Naglaris  acó  san 
acón  mga  caganac.  He  desobedecido  á 
mis  padres.  Guinlarisan  co  an  buot  sa 
Dios.     He    desobedecido  la  voluntad  de 


LA 


181 


Dios.  Malaris  ca  nga  tauo.  Eres  un  hom- 
bre  rebelde. 

Laro,  malaro.  adj.  Cosa  preciosa,  de  mu- 
cho precio. — v.  Exagerar,  encarecer.  Gui- 
ñóla mo  an  imo  dugo  nga  labi  nga  ma- 
laro san  mga  camahalan  ngatanan  sa  ca- 
libutan.  Derramaste  tu  sangre,  más  pre- 
ciosa que  todas  las  preciosidades  del 
mundo. 

Larolapia.  v.  (De  lapia).  Menearse,  ba- 
zucarse líquido  en  vasija. 

Larong.  s.  Pez  de  mar  así  llamado,  con 
púas    venenosas:  se  come. 

Laros.  adj.  Tenaz. 

Larug.  v.  Echar  agua  en  harina,  cal,  co- 
mida  de  puercos,  etc. 

Larug.  s.  Hez,  poso,  sedimento  del  lí- 
quido contenido  en  una  vasija. — adj.  Lí- 
quido revuelto  y   sucio. 

LarugUIl.  adj.  Líquido  que  tiene  heces 
ó  posos;  líquido  revuelto  y  sucio.  Hinaya 
an  paghouad  san  lana,  nga  diri  cunta 
haopud  an  larug,  cay  an  larug  nacaca- 
raut  san  lana,  ngan  uaray  man  mapalit 
in  larugun.  Traslada  despacio  el  aceite, 
de  modo  que  no  acompañen  los  posos, 
porque  las  heces  echan  á  perder  el 
aceite,  y  no  hay  quien  lo  compre  si  está 
sucio. 

Lasa.  v.  Abrir,  rajar,  dividir  ó  partir  á  lo 
largo  caña,  palma  brava,  etc. — adj.  y  s. 
Palma  brava,  ó  caña  partida  á  lo  largo. 

Lasac.  v.  Encharcar,  hacer  charco,  como 
cuando  se  derrama  agua,  sale  sangre  de 
herida,  etc. 

Lasag.  v.  Lavar  la  ropa  frotándola  con 
cascara  de  limón,  naranja,  etc. —  Lavarse 
y  frotarse  uno  con  cascara  de  limón,  na- 
ranja, etc. 

Lasagas.  v.  Echar  la  tuba  en  los  arreci- 
fes del  mar  para  matar  los  peces. 

Lasang.  v.  Calentar  demasiado  el  palay 
al  fuego;  secarse  demasiado  cuando  lo 
tienden  al  sol.  * 

Las-ao.  adj.  Cosa  con  mucha  agua,  como 
chocolate  claro,  etc.;  cosa  caldosa,  con 
mucho  caldo. — v.  Cubrir  el  agua,  sangre 
etc.,  la  superficie  de  la  tierra. 

Lasay.  v.  Saltar  lo  que  se  parte. — Saltar, 
moverse  con  violencia  los  animales  ó  pe- 
ces al  morir.  Paglocso  loeso  san  isda  cún 
iba  pá  nga  mananap  cún  nacamamátay  ná.  • 

Lasay.  adj  Todo  lo  que  es  de  una  misma 
especie,  como  todo  plata,  todo  oro,  etc. 
Quinarauat  co  in  pito  ca  pisos  nga  lasay 
nga  salapi.  He  recibido  siete  pesos  de  plata. 

Lasgas.  adj.  Cosa  vieja,  antigua,  dura. 
Lasgas  ná  iton  carabao.  Ya  es  viejo  ese 


182 


LA 


carabao.  Lasgas  ná  iton  dahon.  Ya  esta 
dura  esa   hoja. 

Lasgud.  v.  Entender,  saber  con  perfec- 
ción una  cosa. — Calasguran.  s.  Sabiduría. 

Lasi.  tj.  Machiembrar,  ensamblar  á  ranura 
ó  canalita  dos  piezas  de  madera;  acana- 
lar madera. — s.    Acanalador.   Hendidura. 

Lásic.  v.  Saltar  una  cosa  que  al  caer  da 
en  parte  dura,  saltar  astilla  al  cortar  ó 
labrar  la  madera;  saltar,  rebotar  una  cosa. 

Lasio.  s.  Acanalador. — v.  Acanalar  ma- 
dera,   etc. 

Laslas,  hilaslas.  v.  Estar  ó  andar  salida 
ó  verrionda  la  hembra. 

Laso.  v.  Calentar  líquido. — adj.  Líquido 
caliente. —v.  Hacer  ó  calentar  el  choco- 
late.— Quemarse  ó  abrasarse  con  líquido 
caliente. 

Lasona.  s.  Ajo,  cada  uno  de  los  bulbos 
en  que  se  divide  la  cebolla  ó  cabeza 
de  ajos. 

Lasona  nga  cahuy.  s.  Árbol  así  llamado. 

Lata.  v.  (C)    Hablar,  conversar,  decir. 

Latac.  v.  (C)  Dar  en  la  cabeza. — s.  He- 
ces  de  la  tuba. 

Latágao.  adj.  Vago,  vagabundo. — v.  Va- 
gar, vagabundear. 

Latay.  v.  Pasar  de  un  lado  á  otro  por 
madero,  caña,  coco,  etc. — Andar  por  an- 
damio, sobre  madero,  viga,  cañas,  coco, 
etc. — Pasadizo. — Puente  pequeño  de  ca- 
ña, palos  ó  cocos;  caña,  palo,  coco  ú 
otra  cosa  para  pasar  de  una  parte  á  otra. 

Latay  latay.  v.  Andar  pasando  sobre  ma- 
dero, caña,  coco,  etc. 

Latayatl.  s.  Pasadizo;  caña,  palo,  coco  ú 
otra  cosa  para  pasar  de  un   lado  á  otro. 

Latgat.  v.  Tener  la  hembra  mucha  ubre 
ó  crecidas  las  tetas,  s.  Teta  de  los  ani- 
males. 

Latgatan.  adj.  Hembra  con  mucha  ubre  ó 
crecidas  las  tetas.  Madali  ná  maganác  an 
acón  carabao,  cay  latgatan  ná.  Pronto 
parirá  ya  mi  caraballa,  porque  tiene  ya 
mucha  ubre.    , 

LatiC.  s.  Papirote;  papirotazo,  papirotada. 
— v.  Dar  papirote. — Dar  á  los  caracoles 
apoyando  el  dedo  del  corazón  en  el  pul- 
gar, y  soltando  el  primero  con  violencia. 

Latid,  v.  Señalar  madera  ú  otra  cosa  con 
hilo  teñido  de  negro  ó  blanco. — Señalar 
ó  echar  cordel  para  abrir  camino,  calzada, 
calle,  etc. 

Lato.  s.  Yerba  que  se  cría  en  la  mar;  se 
come. 

Latom.  adj.  Coco  de  carne  mala  ó  po- 
drida; árbol  de  mala  madera  ó  que  está 
ya  en  mal  estado. 


LA 

Latón,  v.    Dar  ó  acertar  de  una  sola  vez 

á  dos  ó  más  cosas. 
Latllb.  v.  Dar,  pegar,  castigar  con  látigo,  re- 
benque, etc. — s.    Latigazo,    golpe    dado 
con  rebenque,  etc. 
LattlC.  s.  Cerviz,  parte  posterior  del  cuello. 
Latud.  adj.  Cosa  hinchada. — v.  Hincharse 
una  cosa.  Nalatud  an  acón  tiyan.  Tengo 
hinchado  mi  vientre. 
LattlS.    s.  Distancia,  ó  sea  el  sitio  á  donde 

llega  lo  que  se  tira  ó  dispara. 
Latía,  s.  Araña.  Telaraña,  ó  tela  que  teje 

la  araña. 
Laua  laua.  s.  Babaza,  baba  de  caracol,  etc. 
Laua-án.     s.    Árbol  corpulento  y  resinoso 
así  llamado;  su  madera    es    buena    para 
construir  embarcaciones  menores  de  una 
pieza. 
Lauad.  v.  Hablar  con  altanería  y  jactancia. 
Lauag.  v.  Alumbrar  con  candela,  lámpara, 
etc. — s.  Luz  para  alumbrar,  como  candela, 
lámpara,  hachón,  etc. 
Latías,   s.  Cuerpo  de  hombre,  animal,  ave, 

árbol,  etc. 
Lauas.  v.  Coger  y  alzar  una  cosa  para 
llevarla  á  otra  parte,  suspendiéndola  con 
las  manos.  Lauasa  ta  inin  cahui.  Alcemos, 
levantemos  con  las  manos  este  madero. 
Lauasan.  adj.     Corpóreo,    corporal,    que 

tiene  cuerpo. 
Lauasnun.  adj.  Corporal,  perteneciente 
al  cuerpo;  carnal,  perteneciente  á  la  carne, 
lascivo,  lujurioso.  An  caopayan  nga  lauas- 
nun maagui  sa  guilayon,  ug  mahabilin  la 
an  casubo  nga  calagnun.  Pasan,  cual  som- 
bras, del  cuerpo  los  contentos, — y  sólo 
quedan  del  alma  los  tormentos. 
Lauasiin.  adj.    Corporal,   que  pertene  al 

cuerpo. 
Lauay.  v.  Babear.—  s.  Baba. 
Lau-ay.  v.  Hacer  cosas  feas  ó  deshones- 
tas.— adj.  Casa  fea,  torpe,  deshonesta,  su- 
cia, impúdica,   mala. 
Laub.  s.  Culebra  así  llamada. 
Latid  laúd.    v.    Tardar,   entretenerse   ha- 
cerse   el  remolón.  Cun  susugoon  ca  san 
imo  mga  cagana,  diri  ca    maglaud    laúd, 
tutumanon  mo  sin  dagmit  an  sugo.  Cuan- 
do seas  mandado  por  tus  padres,    no  te 
entretengas,  cumplirás  pronto  el  mandato. 
Laugao.  v.    Coger,  tomar  ó  tocar  alguna 

cosa'con  las  manos  sucias. 
Lauí.  .v.  Pluma  larga  y  arqueada  de  la  cola 

del  gallo. 
La  ti  i  iaui.  s.  Cola  de  la  cometa  que  sirve 
de  diversión  á  los  jóvenes.  Puntas  ó  fal- 
dón de  la  levita  en  la  parte  de  atrás. — 
Rama  de  árbol  que  mira  hacia  abajo. — 


m*mi**m. 


LA 

v.  Estar  ó  mirar  hacia  abajo  la  punta  de 
alguna  cosa. 
Lauig.  v.   Fondear,   ó  refugiarse  los  nave- 
gantes en  lugar/seguro. — Remojar,  poner 
en  remojo  una  cosa. 
Lauigatl.  s.  Fondeadero,  remanso,  puerto. 
Lauin.    v.    Amarrar    la    casa   con    cable, 
bejuco  entero  para  que  no  la  derribe  el 
viento. — s.  El  mismo  cable  ó  bejuco. 
Lauit.  v.  Coger    con    caña  ó    cosa   larga 
alguna  cosa  que  ha  caído,  ó  está  dentro 
de  alguna  parte. 
Laum.  v.  Esperar,  confiar. — s.  Esperanza, 

confianza. 
JLauod.  s.  Alta  mar,  mar  ancha,  v.  Nave- 
gar en  alta  mar  hacia  adentro.    Navegar 
río    abajo.    Calao-dan.  s.  Alta  mar,  mar 
ancha. 
Lauog.  adj.  Cosa  muy  larga;  lo  muy  largo. 
Lauot.  v.  Coger,  sacar  con  las  manos  al- 
guna cosa  de  cajón,  agujero  ú  otra  parte. 
JLay  lay.  v.  Tatarear,  pronunciando   dicha 
palabra. — adj.  Cosa   pendiente,  que  mira 
hacia  abajo,  como    fruto,  hoja,  rama,   etc. 
— v.  Poner  las  piernas  sobre  alguna  parte, 
dejándolas  caer  á  un  lado. — Colgar  ó  ten- 
der ropa  para  que    se  seque  pendiente  de 
alguna  parte. 
Laya.  v.  Marchitarse,  agostarse  las  plantas. 

— adj.    Cosa  marchita,  lacia. 
Layag.  s.  Vela  de  embarcación. — v.  Echar 
vela,  navegar  á  la  vela.    Pag  layag  quita. 
Echemos  vela. 
La  yagan,  s.  Iguana  macho. 
LayagUtl.  adj.  Lo  que  se  usa  para  hacer 

vela  de  embarcación. 
Layao.  adj.  Animal  doméstico  suelto.— v. 
Dejar  ó  andar  suelto  el  animal  doméstico. 
An  layao  nga  todo  diri  nag  alagad  sa  bisan 
sino.   El  buey  suelto  bien  se  lame. 
Layao  layao.  v.  Distraerse;  estar  ó  andar 

ocioso. 
Layap.  v.  Cubrir  la  avenida  ó  el    mar  la 
tierra;  desbordarse,  saltar  el  mar  sus  bar- 
reras — adj.  Fuerte  avenida  ó  corriente. 
Layé.  v.  Adulterar;  pecar  hombre  con  mu- 
jer.— adj.     Adúltero,  que  peca  con  mujer- 
Laygay.  v.  Aconsejar,  amonestar,  corregir. 
— s.  Consejo,  corrección,  amonestación. — 
Traza,  invención,  idea.  —  adj.    Cosa  arbi- 
traria  ó  contraria  á    la    razón,     etc.— v. 
Querer,  proponer,  intentar  alguna  cosa. 
Layhob.  v.  Calentar  ó  secar  una  cosa  al 

fuego. 
Lay  may.  adj.  Convaleciente,  débil  aún. 
Layo,  v.  Dividir;  despedazar,  hacer  atados 

de  carne,  pescado,  etc. 
Layog  layog.  s.  Racha  de  viento. 


LA-LI 


183 


Layotl.  adv.  temp.  Luego,  al  momento,  al 
punto,  inmediatamente,  al  instante.  An 
bubuhaton  mo  onina,  buhata  mo  layon. 
Lo  que  has  de  hacer  después,  hazlo  luego. 

Layotl  layotl.  adv.  temp.  Enseguida,  al 
momento,  al  punto,  inmediatamente,  al 
instante. 

Layong.  v.  Marchitarse,  secarse  las  plan- 
tas, hojas,  etc. — Secarse,  orearse  la  se- 
mentera después  de  haberla  pisoteado 
con  los    carabaos. 

Layug.  v.  Saltar,  echarse,  tirarse,  arrojarse 
al  agua  por  ventana,  etc. 

LI 

Lia.  v.  Alborotar,  hacer  ruido  la  gente — 
s.  Alboroto,  bulla,  ruido. 

Liab.  v.  Dividir  p'or  mitad  la  hoja  tierna 
de    la  ñipa,  coco,  etc. 

Líac.  s.  Agujero,  abertura. — adj.  Madera 
que  con  facilidad  salta  cuando  se  parte 
ó  labra. 

Liad.  v.  Ponerse  boca  arriba  los  peces 
para  coger  alguna  cosa. 

Liang.  v.  Traspasar,  quebrantar,  violar  una 
ley,  estatuto  ó  mandato,  no  cumpliendo 
con  lo  que  está  mandado;  dejar  de  hacer, 
decir  ó  cumplir  una   cosa. 

Liao.  v.  Entretener,  distraer,  recrear,  ale- 
grar. 

Liáo.  adj.  Agua  clara  y  cristalina—  v. 
Aclarar,  poner  claro  lo  oscuro. 

Liao  liao.  v.  Entretener,  recrear,  distraer, 
divertirse. 

Liat.  s.  Pausa,  intervalo,  interrupción, 
descanso. — v.  Hacer  pausa. — Faltar,  in- 
terrumpir.— v.  Alzar  los  ojos  y  ponerlos 
en  blanco,  como  el  moribundo. 

Liay.  /'.  Apartarse,  desviarse  de  escollo» 
peligro  ó  riesgo. — Tomar  un  camino  por 
otro. 

Libac.  s.  Murmurar,  criticar,  conversar  en 
perjuicio  de  un  ausente,  censurando  sus. 
acciones. 

Libac  libac.  v.  Murmurar,  criticar,  conver- 
sar con  frecuencia  en  perjuicio  de  un 
ausente,  censurando  sus  acciones. 

Libad,  if.  Apartarse,  desviarse  de  escollo, 
peligro  ó  riesgo.- — Arrastrar  embarcación 
menor  y  llevarla  por  tierra,  salvando  cas- 
cada ú  otro    peligro. 

Libang.  s.  Ocupación,  quehacer,  negocio, 
impedimento. — v.  Ocuparse,  tener  que- 
hacer, haber  impedimento  para  decir  ó 
hacer  alguna  cosa. — Entretener,  recrear, 
divertirse. — s.  Recreo,  diversión,  distrac- 
ción. 


184  LI 

Libang  libang.  v.  Entretener,  recrear, 
divertirse. 

Llbaong.  s.  Bache;  hoyo. — v.  Hacer  hoyo; 
formarse  bache. — Calibaongan.  s.  pl.  Ho- 
yos; baches. 

Libaran,   s.    (De  libad).  Sitio  ó  lugar 

por  donde  se  ha  de  pasar  para  evitar  el 
escollo  ó  peligro. 

Libarao.  s.  Vahído,  desvanecimiento,  tur- 
bación breve  del  sentido  por  algún  acci- 
dente.— v.  Desvanecer,  turbarse  el  senti- 
do; flaquear  la  cabeza  por  un  vahído. 
adj.  Que  padece  vahido. 

Libaroc.  v.  Esponjarse,  ahuecarse  una 
cosa. 

Libarot.  v.  Erizarse,  ponerse  rígido  y  tieso 
el  pelo. 

Libas,  s.  Árbol,  que  en  Botánica  se  llama 
Bauhenia  tormentosa;  sus  hojas  son  algo 
agrias  y  comestibles. 

Libasun.  adj .  Gallo  con  plumas  de  color 
castaño  y  verde. 

Libat.  adj.  Bizco,  bisojo,  que  tuerce  la  vista. 

Libay.  s.  Cierva. — Hijos  ó  crías  de  la 
misma. 

Libgay.  s.  Parte  del  dote  que  se  promete 
dar  después  de  contraído  el  matrimonio. 

LibgOS.  s.  Hongo,  seta  comestible. 

LibgUS.  v.  Labrar  las  abejas  sus  panales. 

Ubhao.  v.  Añadir  agua  al  arroz  cocido 
que  queda  pegado  al  caldero,  después  de 
sacar  de  él  la  morisqueta. 

Libho.  s.  Hoyo,  fosa. 

Libnas.  v.    Limpiar  plato  ú  otra  cosa. 

LibllOS.  adj.  Árbol  derecho  y  casi  sin 
ramas. 

Libo.   v.  (C)  Engañar. — s.  Engaño. 

Libó.  s.  Escoba  de  ramas  para  barrer  la 
sementera. — v.  Barrer  ó  limpiar  la  semen- 
tera con  dicha  escoba. — Cubrir  con  tierra 
los  hoyos  en  donde  han  sembrado  el  pa- 
lay en   terreno  seco. 

Libo  líbO.  v.  (C)  Engañar  con  frecuencia. 

Libo  libo.  v.  Moverse,  menearse  las  hor- 
migas en  el  hormiguero,  ó  como  cuando 
en  una  parte  hay  mucha  gente. 

LibOC.  v.  Remolinar  el  viento. 

Libón,  adj.  Cosa  cercada  ó  cerrada,  sin 
entrada  y  sin  salida. — Cosa  compacta, 
maciza,  sin  hueco. — s.  Cerca  de  piedra, 
tabla,  caña  ú  otra  cosa  sin  puerta. — v. 
Cerrar;  cercar,  dejar  sin  entrada  y  sin 
salida.  Libón  an  sabang.  Está  cerrada  la 
barra  ó  bocana  del  río.  An  libón  sa  ba- 
lay. La  cerca  de  la  casa.  Libón  ini  nga 
cauayan.  Es  maciza  esta  caña. 
Libong.  s.  Parte  trasera,  ó  que  está  de- 
trás de  la  casa.   Nacada  siya  dida  sa  li- 


1  I 
bong  san  balay.  Estaba  él  ahí  en  la  par- 
te trasera  de  la  casa. 

Liborio.  v .  Hacer  el  amor  á  alguna  mujer. 

Libud.  v.  Rodear,  dar.  vueltas  á  una  cosa 
con  bejuco,  etc. — Rodear,  andar  alrede- 
dor.— Ir  en  procesión. — Asistir  los  niños 
á  la  escuela. — s.  Rededor,  circuito,  con- 
torno.— Niño  ó  niña  que  va  á  la  escuela. 
— Caliburan.  s.  pl.  Niños  ó  niñas  que  van 
á  la  escuela.  An  libud  sa  bongto.  La  re- 
dondez del  pueblo.  Iguinlilibud  an  maca- 
uat.  El  ladrón  es  llevado  ó  paseado  por 
las  calles.  Naglilibud  an  acón  bata.  Está 
en  la  escuela  mi  niño.  Libud  pá  acó.  Voy 
aún  á  la  escuela.  An  mga  caliburan  aad- 
to  sa  sirtgbahan.  Los  escuelas  están  en 
la  iglesia. — s.  Marisco  así  llamado;  se 
come. 

Libtlg.  v.  Mezclarse  una  raza  con  otra. — 
Adulterar;  fornicar. — Engañar. —  adj .  Mes- 
tizo.— Engañoso.  Calibugan  nga  babuy. 
Puerco  mestizo.  Sa  malibug  nga  polong 
nagpaguican  siya  sa  ira.  Los  despidió  con 
palabras  engañosas. 

Libllt.  v.  Rodear,  cercar,  andar  al  rede- 
dor; visitar,  dar  vuelta  á  una  Provincia, 
á  un  reino,  etc.—  s.  Circunferencia,  re- 
dondez, circuito. 

Libut  libut.  v.  Rodear,  cercar,  andar  al 
rededor  ó  dar  vuelta. 

Libutllg.  s.  Vejiga,  ampolla,  grano  pe- 
queño. 

Lican.  s.  Anillo  de  hierro  ú  otra  materia 
en  el  mango  del  sundang,  etc. 

LicaO.  v.  Huir,  evadir,  ocultar,  disfrazar, 
encubrir  una  cosa  ó  no  manifestarla. 

Licao  licao.  v.  Huir,  evadir,  ocultar,  dis- 
frazar, encubrir  con  frecuencia  una  cosa  ó 
no  manifestarla. 

Licat.  v.  Omitir,  dejar  de  hacer  una  cosa. 

Licay.  v.  Huir,  evitar,  evadir,  rehuir,  elu- 
dir. Iglicay  ta  an  mga  sala.   Evitemos  los 

pecados Renunciar  una  cosa.    Naglicay 

ná  acó  sa  calibutan.   He  renunciado  ya  al 
mundo. 

Licmé.  s.  Orilla  de  calle,  sementera,  pue- 
blo, etc. 

LÍCO.  adj.  Cosa  torcida,  tortuosa,  que  tiene 
vueltas  y  rodeos. — v.  Rodear,  dar  vueltas. 

LÍCO  ÜCO.  adj.  ■  Cosa  que  tiene  vueltas  y 
revueltas,  tortuosa. — v.  Ser,  estar  ó  hacer 
una  cosa  del  modo. dicho. 

Licod.  s.  La  parte  de  atrás,  de  las  espal- 
das, parte  trasera  de  alguna  cosa. -^za-  Lo- 
mo, parte  opuesta  al  filo. 
Licom.  v.  Cerrar  libro. — Recoger  petate, 
red,  etc. — Cubrir  el  palay  con  el  mismo' 
petate  en  donde  está  tendido  al  sol  para 


LI 

que  se  seque;  recoger  dicho  petate  cu- 
briendo con   él  el  palay. 

Licop.  v.  Engañar. 

LÍCOS.  v.  Cercar,  rodear,  circunvalar. — s. 
Circuito,  rededor;  contorno,  circunferen- 
cia.— v.  Medir  un  cuerpo  en  su  circun- 
ferencia.— s.  Medida  de  un  cuerpo  en  su 
rededor. — Grueso  ó  grandor  de  árbol  ó 
cosa  semejante.  Tolo  ca  dupa  an  lieos  san 
cahuy.  El  árbol  tiene  tres  brazas  de 
grueso.  Licosa  iton  nga  cahuy.  Mide  este 
árbol  en  su  rededor. 

Llday.  s.  Proverbio,  alegoría. — v.  Prover- 
biar,  usar  de    proverbios. 

Lidliratl.  j.  Cinta  de  madera  que  se  pone 
clavada  ó  amarrada  sobre  los  quilos  de 
un  edificio. 

Lido.  v.  Llevar  dando  vueltas  por  el  suelo 
fardo  de  abacá,  harigue,  etc. 

Lidolido.  v.  Contonearse,  hacer  movimien- 
tos afectados  con  los  hombros  y  caderas. 

Lidong.  adj.  Cosa  redonda. — v.  Redon- 
dear, hacer  ó  poner  redonda  una  cosa. 

Ligaás.  s.  Yerba  de  la  mar  así  llamada. 

Ligad,  v.  Tumbar,  hacer  caer  ó  echar  á 
tierra  una  cosa. — Orilla,  pasar  ó  ir  cerca 
de  alguna  parte.  Tolo  ca  bongto  an  lini- 
garan  namon.  Hemos  pasado  cerca  de  tres 
pueblos.  Ligaran  pá  in  usa.  Hemos  de  pa- 
sar cerca  de  otro. — Hipaligad.  Caer  uno 
en  tierra.  Nahipaligad  acó.  Caí  en  tierra. 
Pasar,  seguir  adelante. 

Lígang.  v.  (C)  Asar  á  fuego  raices  comes- 
tibles.— Linigang.  p.  p.  Lo  así  asado. 

Ligao.  v.  Redondear  una  cosa  en  su  mi- 
tad, dándole  la  figura  de  la  letra  D. 

Ligaran,  s.  (Deligad).  Rodeo  de  camino, 
monte,  punta  de  mar,  etc.,  por  donde  se 
pasa  ó  puede  pasar. 

Ligas,  v.  Declinar,  estar  cerca  de  su  ocaso 
el  sol  ó  la  luna. 

Ligat.  v.  Levantar  los  ojos  ó  ponerlos  en 
bíanco. 

Ligatub.  v.  Sonar  el  vientre  cuando  se  da 
en  él;  sonar  cosa  vacia  ó  hueca  dando 
golpes  en  ella. 

Ligay.  s.  Ave  cenicienta,  de  pescuezo  y 
patas  largas  así  llamada;  se  come- 

Ligbos.  s.  Hongo,  seta  buena  y  comestible. 

Ligdas.  v.  Echarse,  tumbarse,  tenderse  en 
el  suelo. 

Ligdong.  adj.  Persona  grave,  modesta, 
pundonorosa,  moderada. 

Ligdong.  v.  Comedirse,  moderarse. 

Ligong.  s.  Escudilla  pequeña  para  hacer 
poto. 

ligong  ligong.  v.  Despertar  moviendo 
la  cabeza. 


LI 


185 


Lig«uan.  s.  Especie  de  abeja,  más  pequeña 
que  la  ordinaria.  Hace  miel  y  cera;  la 
miel  se  come  y  la  cera  se  mezcla  con  la 
ordinaria — Pag  lig-uan.  v.  Coger  dicha 
miel  y  cera. 

Liguat.  v.  Alzaprimar,  realzar. — s.  Alza- 
prima, palanca,  espeque,  palo  ú  otra  cosa 
con  que  se  realza  ó  da  vuelta  á  un  ma- 
dero (5  cosa  pesada. 

Liguid.  s.  Orilla. — v.  Orillar,  caminar  ó. 
ir  por  la  orilla. 

Liguis.  v.  Moler  cacao,  trigo/café,  pintura. 

Liguisan.  s.  Piedra  donde  se  muele  el  ca- 
cao, etc.  Molinillo  para  moler  café,    etc. 

Lihanlihan.  v.  Evitar,  excusarse,  eximirse, 
rehusar  hacer  una  cosa. 

Lihao.  adj .  Cosa  clara,  como  aceite  ú  otro 
liquido. 

Libas,  v.    Rodear,  echarse  por  otro  lado. 

Libas  libas,  v.  Evitar,  excusarse,  eximirse, 
rehusar  hacer  una  cosa. 

Lihay  lihay.  v.  vid.  Lihan  lihan. 

Lihe.  v.  Santificar  las  fiestas;  observar, 
guardar  lo  mandado;  abstenerse  de  hacer 
ó  decir  alguna  cosa.  Paglihian  mo  an  mga 
domingo  ngan  san  mga  adlao  nga  iglilihe. 
Santifica  los  domingos  y  las  fiestas  de 
guardar.  Uaray  acó  pacapaglihe  san  mga 
polong  nga  maraut.  No  me  he  abstenido 
de  las  malas  palabras.  Uaray  acó  paglihe 
san  pagpuasa  san  carne.  No  he  observado 
el  ayuno  de  la  carne. 

Libo.  v.  Ponerse  en  cuclillas  para  hacer 
del  cuerpo. 

LihllC  lihUC.  v.  Dar  vueltas,  mirar  como 
quien  busca  una  cosa. 

LibUg.  v.  Convidar  á  uno  para  que  ayude 
gratuitamente  á  hacer  alguna  cosa;  acce- 
der el  convidado;  buscar  gente  que  ayude 
sin  interés. — Huscar  trabajo,  presentarse 
á  trabajar.  Linihug  siya  sa  acón  sin  pag- 
,inum,  si  acó  napalihug  man  lá.  Me  con- 
vidó él  á  beber,  y  yo  accedí.  Aádto  si 
Pedro  nalihug  sin  tauo.  Está  Pedro  bus- 
cando gente.  Damo  nga  mga  tauo  an  acón 
linihugan  san  pag  saug.  He  convidado  á 
mucha  gente  para  el  arrastre.  . 

Lila.  j.  Color  azul. 

Lilibunan.  adj.  (De  libón).  Caña  sóíida 
ó  de  pequeño  hueco. 

Lilictian.  s.  Pez  de  mar;  es  corto,  ancho  y 
con  manchas  blancas;  se  come. 

LilipUtan.  s.  (De  liput).  Esquina  de  edi- 
ficio.—Vuelta,  torcimiento  de  una  cosa  por 
la  que  hay  que  pasar  dando  rodeo. 

Lilo.  v.  Confundir,  turbar  á  uno  de  manera 
que  no  acierte  á  explicarse. 

Lima.  adj.  Cinco.—  v.  Hacer  ó  dividir  en 


186 


LI 


cinco  partes  un  todo.  Lima  lá  nga  tinapay 
ngan  sin  duduha  ca  bug-os  nga  isda  ¿ma- 
cacaayao  bá  sinin  cadam-an?  Cinco  panes 
solamente  y  dos  peces  ¿serán  bastantes 
para  la  multitud?  Lima  ca  sicapat  Cinco 
reales.  Lima  ca  tauo.  Cinco  personas. 
Tinagan  co  sira  sin  taglima  capisos.  Les 
he  dado  á  cinco  pesos.  Guinlima  co  ini. 
He  hecho  cinco  ésto. 

Lima  lima.  s.  (B)  Ignacia  amara,  pepita 
de  Catbalogan  ó  de  San  Ignacio.  Cún 
mapalit  ca  sin  lima  lima,  manlilimalima 
acó.  Si  compras  pepitas  de  Catbalogan, 
yo  iré  á  cogerlas. 

Uimac.  s.  Desvarío  ó  accidente. — v.  Des- 
variar ó  delirar. 

Limas,  v.  Disminuir,  achicar,  extraer  el 
agua  de  alguna  parte.  Limasi  an  baloto. 
Achica  el  agua  del  baloto.  Guinlimasan 
co  an  sacayán.  He  achicado  ya  el  agua 
de  la   embarcación. 

LimatllC.  s.  Sanguijuela  de  tierra;  la  que 
se  cría  en  agua  ó  lodazal  se  llama  Unta. 
Tinocub  acó  sin  limatuc.  Me  ha  picado 
una   sanguijuela. 

LimatUC.  adj.  Cordel,  cable  desigua',  del- 
gado por  una  parte  y  por  otra  grueso. 

Limba.  adj.  Cosa  colorada,  que  tiene  color 
más  ó  menos  rojo. — Cosa  teñida  ó  pin- 
tada de  colorado. — v.  Teñir  ó  dar  de  co- 
lorado una  cosa. 

Limbag.  v.  Retorcer,  doblar  el  cuerpo. 

LimbahUtl.  adj.  Ciempiés  colorado. 

Limbo,  v.  Rebotar,  rebocar,  volver  hacia 
atrás  ó  retroceder  el  viento,  remolinar, 
hacer  ó  formar  remolinos  el  aire. 

Limbong.  v.  Engañar,  fingir,  mudar  ó  dis- 
frazar una  cosa,  haciendo  que  parezca 
otra;  faltar  á  la  fidelidad".  Nalimbongan  co 
si  Pedro.  He  engañado  á  Pedro.  Ayao 
icao  paglimbong.  No  engañes.  Tolo  ca 
tauo  an  guinlimbongan  co  san  pagsugal. 
He  engañado  á  tres  nombres  en  el  juego. 
Ayao  icao  paglimbong.  No  te  dejes  en- 
gañar.— Malimbong.  adj.  Engañador,  que 
engiña. 

Limbtltay.  s.  Escarceo  ó  tornos  y  vueltas 
que  dan  los  caballos  cuando  están  fogo- 
sos, ó  el  jinete  á  ello  los  obliga.—  v.  Dar 
dichos  tornos  y  vueltas. 

Limo.  v.  Temer,  acobardarse,  atemori- 
zarse, amedrentarse. — adj.  Temeroso,  me- 
droso, cobarde. 

Limoc.  v.  Atar,  amarrar  abacá  con  parte 

ó  porción  de  lo    mismo. 
Limoctin.  s.  Paloma  silvestre  con  pico  y 
patas  coloradas. 


L.I 

Limogmog.  v.  Flnjuagar,  limpiar  la  boca 
y  dentadura  con    agua  ú  otro  licor. 

Limos,  s.  (Del  castellano  limosna).  Li- 
mosna.— v.  Dar  limosna. — Pedir  limosna. 
Aádi  an  limos  nga  inil»mos  sa  acón  san 
Padre.  Aquí  está  la  limosna  que  me  dio 
el  Padre.  Uaray  acó  iglilimos  sa  imo. 
No  tengo  limosna  que  darte.  Naquiquili- 
mos  acó  sa  imo.  Te  pido  limosna. — Ma- 
quiquilimos.  adj.  Pobre,  que  pide  limosna. 
Lilimosan.  adj.  Pobre,  mendigo,  pordio- 
sero.— Para  limos,  s.  Limosnero,  que  da 
limosna. 

Limot.  v.  Olvidar;  trascordarse. — s.  Ol- 
vido.— lK  Huirse  de  la  memoria  una  cosa, 
olvidarse  enteramente  de  ella.  Nalilimot 
ná  acó  san  imo  sugo.  Me  he  olvidado,  ya 
no  me  acuerdo  de  tu  mandato.  Ayao  icao 
calimot  san  acón  togon.  No  te  olvides  de 
mi  encargo.  Diti  niyo  hincacalim-tan  an 
pagtuman  san  mga  buhat  nga  caopayan. 
No  os  olvidéis  de  cumplir  las  buenas 
obras. 

Limild.  v.  Negar,  ocultar,  callar  advertida- 
mente lo  que  se  pudiera  ó  debiera  decir. 

Linacgac.  p.  p-  Abacá  puesto  en  forma  de 
rodete  para  poderlo  usar  en  el  telar. 

Línao.  v.  Serenarse  la  mar;  apaciguarse,, 
serenarse,  tranquilizarse,  sosegarse. — adj. 
Cosa  serena,  tranquila,  pacífica. 

Linaoáan  nga  gauay.  adj.  Gauay  así  lla- 
mado; su  raiz  se  hace  grande,  y  su  carne 
y  hojas  son  de  color  amoratado. 

Linaso.  p.  p.  Agua  caliente. 

Lindong.  s.  Sombra. — Sombrar,  asombrar,, 
hacer  sombra  una  cosa  á  otra. — Calindo- 
ngan.  s.  Sombra.—^.  Asilo,  refugio,  am- 
paro. 

Lindong  s.  Choza  á  manera  de  sombra,  de 
sombrajo.- — v.  Hacer  dicha  choza. 

Ling  ling.  v.  Mofarse,  burlarse  del  que 
tropieza  ó  cae  en  tierra. — Tirar  á  uno  de 
la  oreja. 

Lindug.  s.  Pié  de  árbol,  palma,  etc.  Usa 
ca  lindug  nga  lubi.  Un  pié  de  coco. 

Linga.  adj.  Algo  sordo.—  v.  Ser  ó  estar 
algo  sordo. 

Lingá.  s.  Ajonjolí,  planta  llamada  alegría.. 

Linga  linga.  s.  Desatender,  no  hacer  caso. 
— adj.  Algo  sordo. — v.  Ser  ó  estar  algo 
sordo. — Volver  la  cabeza  á  uno  y  otro- 
lado. 

Lingag.  s.  Gesto. —v.  Gestear,  hacer  ges- 
tos.— v.  Distraerse,  apartar  la  atención  del1 
objeto  á  que  debia  aplicarse,  mirar  á  una 
y  otra  parte. — Mirar,  volver  la  cabeza  para 
ver. — adj.  Cosa  irregular,  mal  hecha. 
Lingag  lingag.  v.  Distraerse,    apartar   la 


HPPPPPPMI 


LI 

atención  del  objeto  á  que  debia  aplicarse; 
mirar  á  una  y  otra  parte. 

Linganay.  s.  Campana. 

Lingao.  v.  Distraerse,  desatender,  faltar  á 
la  atención. 

Lingao  lingao.  v.  Distraerse,  dasatender, 
faltar  á  la  atención. 

Lingat.  v.  Volver  la  cabeza  hacia  atrás, 
mirar  hacia  atrás. 

Lingat  litlgat.  v.  Volver  con  frecuencia 
la  cabeza  hacia  atrás,  ó  á  uno  y  otro  lado. 

Lingaton.  s.  Arbusto  así  llamado;  sus 
hojas  tienen  una  pelusa  que  causa  gran 
picazón  en  la  parte  del  cuerpo  donde  toca. 

LiflgCOd.  v.  Asentarse;  sentarse.  Paling- 
cora  sa  si  ya.  Asiéntale  en  la  silla.  Ma- 
lingcod  acó.  Me  voy  á  sentar. 

LingCOrail.  s.  Silla,  banco,  asiento  ó  lugar 
para  sentarse. 

Lingcoranatl.  s.  Silla,  banco,  asiento  ó 
lugar  para  sentarse. 

Ling  Clld.  adj.  Coco  así  llamado;  es  de 
poca  altura. — Plátano,  que  en  otras  partes 
llaman  costa. 

Ling  ga.  s.  Palo  de  un  palmo  de  largo 
poco  más  ó  menos,  con  un  anillo  de  be- 
juco; dicho  palo  se  mete  por  la  boca  de 
la  tinaja,  y  por  el  anillo  se  pasa  una  caña 
ú  otra  cosa  del  largo  de  una  braza,  poco 
más  ó  menos,  y  de  este  modo  se  lleva  la 
tinaja  entre  dos  hombres. 

Lingga  lingga.  v.  Balancear,  moverse  mu- 
cho la  embarcación. 

Linghayao.  v.  Enderezar,  poner  derecha 
una  cosa;  enmendarse. 

Lingi.   v.  Mirar,  volver  la  vista  para  mirar. 

Lingi.  v.  Mellarse,  torcerse  filo  de  arma. 
— Torcer,  doblar  un  poco  hacia  un  lado 
los  dientes  de  sierra,  etc. 

Lingi  lingi.  v.  Volver  los  ojos  pata  mirar; 
mirar  á  una  y  otra  parte. — Mellarse,  tor- 
cerse filo  de  arma. — Doblar  un  poco  á 
uno  y  otro  lado  los  dientes  de  sierra,  etc. 

Lingig.  adj.  Cosa  torcida,  encorvada,  como 
gancho. — v.  Encorvar,  torcer  una  cosa. — 
Coger'  con  gancho  ó  cosa  parecida.  Do- 
blar un  poco  á  uno  y  otro  lado  los  dien- 
tes He  la  sierra,  etc. 

Lingio.  v.  Apartar,  volver  los  ojos  para 
no  ver  alguna  cosa. 

Lingio  lingio.  v.  Mover,  menear  la  ca- 
beza. 

Lingo,  v.  Engañar;  traicionar,  hacer  trai- 
ción.— adj.  Engañador,  traidor. 

Lingo  lingo,  s.  Enredadera   así  llamada. 

Lingon.  v.  Arrollar,  recoger  una  cosa  en 
forma  de  círculo. 

Lingug.  v.  Alarmar,  amenazar. —  adj. 
24 


LI 


187 


Amenazador,  cosa  que  causa  alarma. 
Namaton  sira  sin  malingug  nga  pagan- 
ngasa.  Respondieron  ellos  con  amenaza- 
dora gritería. 

Linis.  adj.  Cosa  trasparente,  traslúcida, 
diáfana,  clara.  Malinis  nga  bato.  Piedra 
trasparente. 

Lino.  v.  Enjuagar  ó  limpiar  con  agua  pla- 
tos, etc.  Linoan  mo  iton  pinggan.  Lim- 
pia con  agua  ese  plato.  Linoi  an  lampay. 
Enjuaga  el  platillo. 

Linolotonan.  s.  (De  loton).  Cinchera, 
parte  de  cuerpo  en  que  se  pone  la  cin- 
cha ó  cincho. 

Linop.  v.  Accidentarse. — s.  Accidente,  va- 
hído de  cabeza. 

LinotO. p.p.  Cocido,  da.  adj.  Cosa  cocida. 

Linta.  s.  Sanguijuela  de  agua,  mucho  más 
grande  que  la  de  tierra. 

Lintay  san  bugay.  s.  Parte  del  dote  que 
se  ha  de  cobrar  en  otro  lugar. 

Linti.  s.  Rayo,  centella,  exhalación. — v. 
Caer  rayo. — Dar  el  rayo  en  alguna  parte. 
—  Lintian  ca  cunta.  Maldición  que  dice: 
un  rayo  te  parta. 

Lintonganay.  s.  Raiz  principal  de  árbol 
y   planta. 

Linug.  v.  Temblar  la  tierra. — s.  Temblor 
de  tierra.  Daco  an  linug  cagabí.  Anoche 
hubo  un  fuerte  temblor  de  tierra. 

LÍO  ÜO.  v .  Remar  con  el  remo  puesto  en 
medio  de  la  popa  de  embarcación  menor, 
moviéndole  de  un  lado  á  otro,  y  echando 
la  embarcación   hacia  adelante. 

Liong.  s.  1  rampa  ó  zanja  larga  y  ancha, 
hecha  en  tierra  para  cazar  puercos  y 
otros  animales. — v.  Hacer  dicha  zanja. 
— Caer  en  ella  el  animal- 

Liot  liot.  v.  Desentenderse,  hacerse  el 
tonto  ó  desentendido. 

Lipa  lipa.  s.  Masa  hecha  con  aceite  de 
coco,  brea  del  árbol  pili  y  cal. — v.  Hacer 
dicha  masa. 

Lipac.  s-  fig.  Rayo,  centella,  cualquiera 
cosa  que  tiene  gran  fuerza  ó  eficacia  en 
su  acción. — s.  Estampido,  ruido  de  true- 
no, cañón,  caña  que  revienta,  etc.  Ruido 
de  lo  dicho. 

Lipaca.  s.  Hinchazón  causada  por  pica- 
dura de  animal  ó  insecto  ponzoñoso. 

Lipas,  v.  Desviarse  del  camino,  tomar  un 
camino  por  otro.  Arrodear,  rodear,  sal- 
var los  sitios  peligrosos  — Quebrantar,  in- 
fringir, violar  un  mandato,  etc. 

Lipat.  v.  Olvidarse,  trascordarse,  descui- 
darse, pasarse  una  cosa  de  la  memoria. 
— s.    Olvido,  descuido. 

Lipata.  s.  Árbol  playero^  así   llamado;  su 


188 


LI 


jugo,  zumo,  savia  y  resina  es  muy  per- 
judicial á  la  vista,  y  ciega  al  que  se 
frota  ó  unta  los  ojos  con  dicha  resina. 
Dicen  los  bisayas  que  queda  ciego  el 
que  se  pone  ó  acuesta  debajo  de  dicho 
árbol. 

Lipay.  v.  Alegrar,  consolar,  regocijar,  de- 
leitar, complacerse.— í.  Alegría,  consuelo, 
regocijo,  deleite,  complacencia.  Nalilipay 
acó.  Me  alegro.  Nagcacalipay  an  mga 
cabatáan.  Se  alegran  los  niños.  Paglilipa- 
yon  co  siya.  Yo  le  consolaré.  Naghuna- 
huna  acó  sin  maraut  ug  nalilipayan  co 
man.  He  pensado  lo  malo,  y  me  he  de- 
leitado en   ello. 

Lipdas.  v.  Resbalar  la  herramienta  al  dar 
el  golpe  sobre  ella. 

Upia.  v.  Saltar  una  cosa  al  machacarla  en 
almirez,  etc. 

Lip  gong.  s.  Bejuco  así  llamado. 

L>ipit.  v.  Reforzar  los  tabiques  de  ñipa, 
etc.,  con  palma  brava  partida. — Compri- 
mir, apretar  una  cosa  con  otra  para  que 
tenga  más  consistencia. — adj.  Cosa  algo 
chata. 

Lip  lip  Ó  lep  lep.  s.  Estera,  ó  pieza 
hecha  y  cosida  de  ñipa  que  sirve  para 
cubrir  la  carga  en  las  embarcaciones  me- 
nores y  para  otros  usos. 

Liptlgao.  s.  Dolor  y  vahído  de  cabeza- — 
v.  Tener  ó  padecer  dolor  con  vahído  de 
cabeza. 

Lipocno.  adj.   Persona  baja  y  gruesa. 

l_ipOfl.  s.  Tabique  de  tabla,  ñipa  ú  otra 
cosa- — v.  Poner  dicho  tabique.  Paglilipo- 
nan  co  an  acón  balay.  Pondré  tabique  á 
mi  casa. — v.  Impedir,  atajar. 

Lipondoc.  v.  Amontonar  palay,  arena  ú 
otra  cosa. — adj .  Persona  rechoncha,  grue- 
sa y  pequeña,  ó  cosa  que  se  asemeje. 

Lipong.  v.  Pleitear,  litigar  (5  contender  ju- 
dicialmente sobre  una  cosa.  Nalilipong 
cami  hionong  sin  carabao.  Estamos  liti- 
gando por  un  carabao. — Cuestionar,  te- 
ner cuestión  ó  pendencia  de  palabras. 

Lipong.  v.  Tener  ó  padecer  vahídos  de 
de  cabeza,  doler  la  misma. — Atarantar, 
aturdir,  confundir,  turbar;  molestar. — 
adj.  Ataran' arlo,  aturdido,   turbado. 

LiporÓn.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  se 
come;   es  redondo  y  de  regular  tamaño. 

Liporon.  adj.  Cosa  orbicular,  oval,  re- 
donda ó  circular. 

Liporonay.  adj.  Cosa  orbicular,  oval,  re- 
donda ó  circular. 

LipOS.  v.  Cercar,  circunvalar  una  casa, 
etc.,  para  coger  á  alguno. 

JLipOt.  v.  Dar  vuelta,  salvar,  montar  ó  do- 


LI 

blar  punta,  cabo,  recodo.  9,. promontorio. 
— s.  Vuelta,  recodo.  Lipota  niyo  an  ba- 
loto nganhi  sa  bongto.  Dad,  vuelta  con  el 
baloto,  y  traedle  aquí  al  pueblo.  Uaray 
cami  pacapaglipot  sa  guintaguican.  No 
hemos  podido  montar  la  punta  de  guin- 
taguican. 

Lipot.  s.  Insecto  verde  y  alado,, así.  lla- 
mado. 

Lipot  lipot.  v.  Dar  vueltas  ó  andar  al  re- 
dedor. 

Liptld.  s.  Orilla,  rincón  — v.  Poner,  irse  á 
la  orilla  ó  rincón,  orillar,  arrimarse  á  la 
orilla,  arrinconar. 

Liqui.  v.  Rajar,  abrir,  reventar. 

Liquid.  v.  Doblar  ropa  ó  cosa  semejante. 
— Abarquillar,   enrollar. 

Liquin.  v.  Arrollar,  enrollar,  envolver  una 
cosa  en  si  misma. 

Lirang.  v.  Rayas  de  la  palma  de  la  mano. 

Lirap.  v.  Mover  los  ojos.  Ladear  la  vista 
mirando  á  un  lado  y  á  otro.— Apiadarse, 
compadecerse. 

Liric.  v.  Torcer  la  vista,  volver  los  ojos. 
— Volverse,  dando  media  vuelta  ó  vuelta 
entera. 

Liric  liric.  v.  Mover  los  ojos  como  el 
desmayado  ó  moribundo. 

Liring.  s.  Hormiga  colorada  así  llamada. 

Liro.  s.  Círculo,  remolino. — v.  Hacer  ó 
formar  remolino  el   agua. 

Liroan.  s.  Sitio  donde  forma  círculo  y 
remolino  el  agua. 

Liroc.  s.  Rededor. — v.  Girar,  moverse  al 
rededor. — v.  Ensortijar,  rizar  el  cabello 
como  lo  hacen  las  mujeres. — s.  Rastro, 
pisada,  huella,  señal. — v.  Señalar,  impri- 
mir. Sinusugad  niya,  nga  didto  sa  bu- 
quid  nga  Olívete  nga  sinac-an  ni  Jesu- 
cristo .sa  langit,  may  usa  nga  bato  nga 
guinlirocan  san  mga  rapadapa  sa  mga  tiil 
san  aton  Guinoo  Jesucristo.  Dice  él,  que 
allí  en  el  monte  Olívete,  desde  donde  Je- 
sucristo subió  al  cielo,  hay  una  piedra 
señalada  con  las  plantas  de  los  pies  de 
Nuestro  Señor  Jesucristo. 

Lirong.  v.  Formar  rueda,  círculo  ó  cerco. 
Negar,  no  confesar  uno  el  delito  de  que 
se  le  hace  cargo. 
Lisa.  s.  Error,  yerro,  falta,  equivocación. 
— v.  Errar,  faltar,  equivocarse.  Descon- 
certar; turbar;  descomponer,  dislocar. 
Lisac.  v.  Estar  limpia  de  yerba  la  semen- 
tera por  haberla  pisoteado  con  los  cara- 
baos, ó  por  haber  quitado  la  maleza.  Na- 
lisac  ná  an  acón  quiua,  uaray  ná  bantra. 
Está  ya  limpia  la  tierra  que  yo  he  be- 
neficiado, ya  no  tiene  yerba. 


LI 

Lisatlg.  v.   Estremecer,  conmover;  aterrar, 

aterrorizar;'  aturdir,  asustar. 
Lisay.  v.  Saltar  lo  que  se  machaca  ó  pila 

en  \i  álrriirez/  mortero,  etc. 
Usbit.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado;  se 

come.  •'■'•"• 
Lisbog.  s.  Estrechura  ó  angostura  por  don- 
de corre  él  agua. 
LÍSCad.  v.  Descomponer,    trabucar. 
LiSÍC.  v.    Saltar  lo  que  se  mancha  ó  pila. 
— Saltar  ó  salir  fuera  de  su  lugar  el  ojo, 
etc.—  s.  Especie  de  granos  en    los   testí- 
culos.   '■'■'        •' 
LÍSO.  J.   Pepita,  hueso  de  fruta,    grano  de 

arroz,  etc. 
LÍSÓ.  v.  Dar  vuelta  á  una  cosa  ó  volverla 
del  otro  lado;  volver  del  otro  lado  al  que 
está    acostado.  Lisóa  ta  inin  cahuy.  De- 
mos vuelta  á  este  madero.  Lisóa  acó  niyo. 
Volvedme  del  otro    lado.  Diri   acó  naca- 
■cálisó'sa  higdaan.  No  puedo  dar   vueltas 
én  la  cama. 
LÍSO  USO.  s.  Agallas  ó  glándulas  en  la  en- 
trada de  garganta  inmediatas  á  la   nuez. 
Lisotl.  adj.    Cosa    limpia,    lisa  y  redonda, 
como  palo   de  embarcación,  etc. — v.  Ali- 
sar y  redondear  una  cosa,  como-  palo  de 
la  embarcación,  etc. 
LÍSOn  lison.  adj.  Cosa  cilindrica  y  lisa. 
LÍS-ong.  adj.  Cosa  escabrosa,  desigual,  con 
altos  y  bajos.—  s.  pl.  Escabrosidades,  des- 
igualdades,   altos  y  baios. 
LÍSOng  Hsong.  adj.  vid.    Lis-ong. 
Lisub.  v.  Calentar  una    cosa  al  fuego. 
Lisild.  adj.  Cosa  difícil,  molesta,  incómoda; 
ímproba,  que  no  se  logra  sino  con  mucha 
dificultad. — v .  Ser  dificultosa  ó  estar  llena 
de  embarazos  alguna  cosa. 
Lisilic.  adj.  Cosa    que    remati   en    punta 

pequeña  y  aguzada. 
Litac.   v.   Rajar,  partir,  abrirse  una  cosa. 
Litad,  v.   Rodar  ó  dar  vueltas  como  la  pie- 
dra arrastrada  por  la   corriente. 
Litad  litad,  v.  vid.  Litad. 
Lit-ag.    s.  Lazo   para  cazar  aves. — v.    Po- 
ner dicho  lazo. — Cazar  ó  caer  el  ave  en 
el  la? o. 
Liti.  v.     Rajarse,    henderse;    reventar  una 

cosa. 
Litic.   v.   Saltar  ó  desprenderse  el  lazo. 
Litic.  s.  'Papirote. — v.  Dar  papirotes. 
Litid.  s.  Enredadera  así  llamada. 
Liting.  adj.  Harto,  lleno. — v.  Hartarse. — 
Ahito,  indigestión  ó    embarazo  de   estó- 
mago. 
Lito.  v.  Pedir  prestado  á  uno,  y  decir  éste: 
vete  á  pedir  á  Juan,  porque  me  debe. — 


LI 


189 


Pagar,    no    al  acreedor,    sino  á  aquel  á 
quien  el  acreedor  debe. 
Lito  lito,  v .  Trasmitir  noticia  de  una  cosa 
antigua  que  viene  de  padres  á  hijos,  y  se 
comunica  por    relación  sucesiva  de  unos 
á  otros,  s.   Tradición. 
LitOg  litOg.  v.  Diferir,  dilatar. 
Litong  litong.  v.  Moverse  mucho  la  nave 
por  ser  estrecha.  Tener  poca  estabilidad. 
Lituad.  s.  Tubérculo  como  el  de  la  patata. 
Litllb.  v.  Hacer  boca  á  la  cascara  del  coco 
para  que  sirva    de  vaso,    al   que    llaman 
hongot. 
Litllb.  v.  Descular  ó  quitar  la  parte  infe- 
rior ó  fondo  de  tinaja,  etc. 
LitllC.    v.     Recoger    la    red    después  que 
haya  sido  echada    para    que  no  escapen 
los  peces. 
Litllp.  v.  Romperse,  quebrarse- 
Liuag.  v.  Desobedecer. 
Liliatl.    s.    Sucesor. — adj.    Que   sucede  á 
uno,    ó    sobreviene   en  su  Kigar.- — s.  Re- 
levo,    reemplazo. — com.      Representante. 
— v.    Suceder,    relevar,    reemplazar    una 
persona    á    otra    en    cualquier  empleo  ó 
comisión. — Conmutar,    mudar,    permutar 
una    cosa    en    otra. — Mudar    de   ropa  ó 
vestido.     Suplir,  dar  una  cosa  por  otra, 
que    se    pidió  prestada  y  desapareció  al 
qué    la    pidió. — Convertirse  una  cosa  en 
otra,    perdiendo    la  sustancia    primitiva. 
An    Santos    nga    Papa   mao  an  liuan  ni 
Jesucristo    dinhi    sa  tuna.      El  Santo  Pa- 
dre   es    el     representante    de    Jesucristo 
aquí    en    la  tierra.     Cun  baga  mahihim'o 
caliuanan    acó    san   í-ini  nga  acón    paño. 
Si    es    posible,    cámbiame    este   pañuelo 
por    otro.     Maliuan    acó    anay.     Voy   á 
mudarme  de  ropa.    An  pageatinapay,  tu- 
ngud  san  mga  polong  nga  hinuhuringan 
san    sacerdote    nga    católico,  naliliuanan 
san    lauas    nga  mahal  ni  Jesucristo-     La 
sustancia    de  pan,  debido  á  las  palabras 
de  la  consagración,  pronunejadaspor   el 
sacerdote  católico,  se  convierte   en  cuer- 
po de  Jesucristo. 
Lilianag.    s.  Luz.  v.  Lucir,  resplandecer, 

iluminar,  alumbrar. 
Liuas.  adv.  t.  Después  de  tal  ó  cual  tiem- 
po.— v.  Pasar  término,  plazo  ó  tiempo 
determinado.  Sa  liuas  sa  Pasco.  Des- 
pués de  la  Pascua. 
Liuat.  v.  ítem,  item  más,  otro  sí,  otra 
vez. — Hacer,  decir  ó  repetir  una  cosa. 
Mudar  el  carabao  ú  otro  animal  ama- 
rrado de  un  sitio  á  otro.  Maliuat  liuat 
guihapon  an  mao  nga  buhat  sin  uaray 
ano  man  nga  haros.     Siempre   haciendo 


190 


LI-LO 


lo  mismo,  sin  provecho  alguno.  Liuata 
an  carabao.     Muda  el  carabao. 

Lilld.  s.  Pisada,  huella  ó  señal  que  deja 
estampada  el  pié  en  la  tierra. 

Llllg.  s.  Cuello,  pescuezo. 

Liug  Hug.  s.  Cuello  de  vestido,  tintero, 
tinaja,  etc. 

Litlit.  s.  Pájaro  pequeño  así  llamado,  con 
plumas  encarnadas. 

Liuoroc.  v .  Pensar,  estar  dudoso  ó  per- 
plejo acerca  de  una  cosa.  Ayao  acó  pag- 
liniponga,  cay  naliliuoroc  acó.  No  me 
distraigáis,  que  estoy  pensando. 

LO 

Load.  v.  Asquear,  tener  asco,  revolverse 
el  estómago,  tener  náuseas,  ganas  de  pro- 
vocar, arrojar  la  comida. 

Load  load.  v.  Load. 

LobCOb.  v.  Secar  al  fuego  una  cosa;  po 
ner  ó  calentar  al  fuego  alguna  cosa. 

Lob-lob.  v .  Enterrar,  cubrir  ó  meter  entre 
tierra  alguna  cosa;  meterse,  ocultarse 
entre  tierra  alguna  cosa.  An  maraut  nga 
surugoon  nacalob-lob  san  hatag  nga  qui- 
narauat  niya.  El  siervo  malo  enterró  el 
talento  que  habia  recibido. 

LobOt.  s.  Ano,  via  posterior  de  todo  ani- 
mal.— v.  Romperse  el  pantalón  por  la 
parte  trasera. — adj.  Pantalón  roto  por 
la  parte  trasera. — s.  Agujero  en  la  par- 
te trasera  del  pantalón. 

Locbo.  v.  Pararse  ó  sentarse  en  alguna 
parte. 

LoCgOC.  adj.  Ciclan,  que  tiene  un  solo 
testículo. 

Locgocan.  adj.  vid.  Locgoc. 

Locloc.  v.  Meter,  volver  á  su  lugar  la 
tripa  que  ha  salido  fuera.— Meterse,  intro- 
ducirse alguna  cosa. — adj.  Edificio  bas- 
tante separado  del  camino. — v.  Estar  un 
edificio  en  el  interior,  ó  distante  del  ca- 
minó. 

Locob.  v.  Cubrir,  tapar  una  cosa.— Con- 
tener.— Cerrar  puerta,  ventana,  etc. — s. 
Marisco  así  llamado. 

LoCOb  locob.   s.  Marisco  así  llamado. 

LoCOtl.  v.  Doblar,  torcer  o  encorvar  una 
cosa. — s.   Cangrejo  de   mar  así   llamado. 

LOCOII  loCOfl.  s.  Corva,  corvejón,  jarrete, 
parte  de  la  pierna  opuesta  á  la  rodilla, 
por  donde  se  dobla  y  encorva. — Sangra- 
dura ó  parte  interior  del  brazo  opuesta 
al  codo. 

Locop.  v.  Comprender,  contener,  incluir 
en  sí  alguna  cosa. — Cubrir,  como  las  nu- 
bes al  cielo,  etc.  Tapar,  cerrar. — s.  For- 


LO 

món,    gubia    así    llamada    que  usan    los 
carpinteros. 

LoCOt.  v.  Echarse,  arrodillarse  cualquier 
animal. — Arrollar,  liar,  enrollar,  envolver 
una  cosa  en  sí  misma.  Velasco,  locota 
mo  an  banic,  cay  tiguiern  quita.  Velasco, 
lía  el  petate,  que  nos  vamos. 

LOCSO.  v.  Saltar,  brincar.  ¡Ora  ora  in  ca- 
tuyao  ca!  nalocso  sugad  an  mga  cacan- 
dingan.  ¡Qué  loco  estás!  Saltas  como  las 
cabras. 

Loctotl.  s.  Cría  de  langosta  que  aún  no- 
vuela;  es  muy  perjudicial  á  las  plantas,, 
especialmente  al  palay. 

Lodiog.  v.  Ceder  ó  hundirse  el  asiento- 
de  bejuco  donde  uno  se  sienta. 

Lodlod.  v.  Echar  hacia  abajo;  arrastrar  ó- 
echar  al  agua  baloto,  etc. — Hundir,  me- 
ter alguna  cosa  en  agu.i,  entre  tierra,  etc. 
— Meterse,  atollarse,  atascarse  en  lodazaL 
— adj.  Cosa  que  está  en  el  interior  ó  dis- 
tante del  camino.  Si  Jonás  nga  mana- 
ragna,  guinlodloran  san  mga  paragsacay. 
Jonás,  profeta,  fué  echado  al  agua  por 
los  marineros. 

Logmo.  v.  Recoger  de  mala  manera  la 
vela  de  la  embarcación,  y  arrimarla  al  palo. 

Log-O.  v.  Enjuagar,  limpiar  vasija  mene- 
ando el  agua. 

Logod.  11.  Frotar,  estregar  una  cosa  éntre- 
las   manos. 

LogOtn.  v.  Meterse  en  agua  hasta  la 
cintura. 

LogSOtlgan.  v.  Sitio  ó  pendiente  que  hay 
que  bajar. 

Loh  loh.  v.  Arremangar,  levantar,  recoger 
hacia  arriba  las  mangas,  ropa,  etc. 

LohO.  s.  Agujero;  hoyo. — v.  Agujerear^ 
hacer    hoyo. 

LohO  loho.  s.  Agujeros. — v.  Hacer  varios 
agujeros. 

Lohob.  s.  Abertura  ó  incisión  en  palo,  caña 
ó  madero,  como  la  que  se  hace  en  las 
madres  de  la  escalera,  para  asentar  los 
escalones. — v.  Hacer  dicha  abertura  ó 
incisión. 

Loib  loib.  v.  Poner,  colocar  ó  unir  una. 
cosa  á  otra,  como  las  hojas  de  libro,  éte. 

Ló  10.  v.  vid.  Loh  loh. 

Lolo.  (Haolo,  hilólo),  s.  Amor,  cariño» 
afición,  devoción. — v.  Amar,  tener  amor, 
afición   ó  devoción. 

Lolohuran.  v.  (De  luhud).  Luchar,  po 
siéndose  uno  de  rodillas. 

Lolon.  v.  Recoger  cortina,  petate,    etc. — 

.  adj.  Cosa  recogida. — v.  Arrugar  tela  ó- 
ropa- — adj.  Cosa   arrugada. 


LO 

LolOflg.  s.  Pez,  que.  cuando  yo  es  grande^ 
se  llama  balanac. 

Lolot.  v.  Acariciar,  apiadarse,  ser  liberal, 
caritativo,  etc. — adj.  Liberal,  dadivoso, 
caritativo. 

Lombingga.  s.  Pez  grande  y  largo  de  mar, 
así  llamado;  se  come. 

Lomó.  adj.  Cosa  tierna,  blanda,  suave. — 
v.  Estar  ó  ser  suave,  blanda  ó  tierna  una 
cosa,  enternecerse. 

Lotnong.  v.  Plantar  camote,  enterrando  las 
ramas    y  dejando  fuera  las  guías. 

Lomos  lomos  sin  ali mango,  s.  Especie 
de  buche  del  cangrejo. 

Lomot.  s.  Verdín,  lama  verde  que  se  cría 
en  el  agua  estancada,  en  embarcación  que 
ha  estado  mucho  tiempo  en  el  agua,  en 
árboles,  maderos  piedras  ó  paredes  hú- 
medas. 

Lom-oy.  adj.  Fruta  pasada,  que  ya  está 
en  mal  estado. — v-  Pasarse,  empezarse  á 
podrir  las  frutas. 

Lomud.  s.  Delfín,  pez  de  mar  de  unos 
nueve  pies  de  largo,  negro  por  encima, 
negruzco  azulado  por  los  lados,  y  blan- 
quecino por  debajo;  algunos  comen  su 
carne. 

LomÚng.e/.  Engastar,  encajar,  embutir  una 
cosa  en  otra,  como  una  piedra  preciosa 
en  oro  ó  plata. — adj.  Cosa  engastada,  en- 
cajada ó  embutida  en  otra.  Lomuñg  nga 
bato  nga  mahal  sin  singsing  nga  bulauan. 
Piedra  preciosa  engastada  en  anillo  de  oro. 

Long  gong,  v-  Condimentar,  sazonar  fruta 
en  vasija,  poniendo  sal  y  otros  ingredien- 
tes.— adj^  Fruta  condimentada,  sazonada 
ó  conservada  en  vasija. 

Longo  longo,  v.  Mover,  menear  la  cabeza. 

Longon.  s.  Féretro,  ataúd,  caja  mortuoria. 
— v.  Hacer  féretro,  ataúd,  etc. — Vivir  con 
otros  en  una  misma  casa.  Nalongon  cami 
sin  balay.  Vivimos  en  una  misma  casa. 

Longot.  adj.  Ligero,  presto,  pronto,  dili- 
gente.— v.  Caminar,  ir  ligero,  de  prisa. 

Longttld.  v.  Poner,  colocar,  acomodar 
unas  cosas  sobre  otras. — Apiñarse,  jun- 
tarse, agruparse.  Maglorolongtud  an  mga 
ponoan,  macuri.  Junta  de  rabadanes,  res 
muerta.  Sinisiring  cun  mag  tirigub  an  mga 
ponoan  sa  pagbuot  sa  mga  calipongan- 

Lonlon.  v.  Ser  las  cosas  todas  de  un  gé- 
nero, de  una  especie,  de  una  clase,  como 
todos  animales,  todos  hombres,  todos 
ángeles,  todas  sanos,  todo  alegría,  todo 
oro,  etc,  etc. 

Lono.  adj.  Débil,  de  poca  fuerza  ó  resis- 
tencia.— Lo  blando  en  el  cuerpo  del  can- 
grejo. 


LO 


191 


Lonó.  v.  Mudar  ó  renovar  la  piel,  como 
la  culebra,  cucaracha,  etc. 

Lono  lono.  s.  Coco  así  llamado. — Fruto 
de  dicha  palma;  su  carne  es  muy  blanda. 

LonOC.  s.  Tostón  ó  chicharrón  que  queda 
de  la  carne  del  coco  rallada,  después  de 
cocida  y  hecha  aceite. — Carne  de  la  fruta 
del  coco  sumamente  blanda,  cuando  el  bu- 
ay  ó  nuez  que    tiene  dentro,  es  ya  grande. 

Lonop.  v.  Cubrir,  inundar  el  agua  la  tierra. 
— s.  Inundación.  Paglonop  san  calibutan. 
Diluvio  univesal. 

Lonos.  adj.  Demasiado  maduro. — v.  Des- 
mayarse por  hambre.  Desfallecer. 

Lonoy.  s.  Sonido  claro. 

Lonsan.  adj.  Hijos  legítimos,  de  legítimo, 
matrimonio. 

Lonsay.  adj-  Cosa  sin  mezcla  de  otra  ma- 
teria, como  todo  oro,    todo  plata,  etc. 

Lontayao*  v.  Saltar,  brincar,  dar  saltos. 

Lonud.  v.  Hundir,  meter  debajo  del  agua. 
— Sumirse,  sumergirse,  irse  á  fondo.  Po- 
nerse el  sol  ó  luna. — Echar  ó  poner  en  la 
olla  lo  que  se  ha  de  cocer. 

Loó.  adj.  Plátano  que  se  marchita  y  seca. 

Loob.  v.  Echarse  el  ave  en  el  hoyo  que 
hace  en  tierra. — Cubrir,  llenar,  abrazar, 
comprender  por  todas  partes  una  cosa. — 
adj.  Cubierto,  lleno.  An  langit,  an  tuna,  an 
mga  bito-on,  an  ngatanan  gud,  linooban  san 
pag  caharangdon  nga  diosnon.  Los  cielos, 
la  tierra,  las  estrellas,  todas  las  cosas,  en 
fin,  están  llenas  déla  majestad  de  Dios. 

LOOC.  v.  Remontarse,  refugiarse,  en  los 
montes. —  adj.  Remontado,  montes,  que 
vive  en  los  montes.  Nacacalooe  an  mga 
tauo.  Remóntase  la  gente. 

Lood.  v.  Aburrirse,  enfadarse,  enojarse, 
fastidiarse.  An  calipayan  nga  caljbuta- 
non,  an  caopayan  sa  lauas,  an  mga  mang- 
gad  sa  tuna  nacacalood  sa  acón,  an  nacaca- 
lipay  lá  sa  acón,  an  pageadaet  sa  calag  ug 
an  carocayan  san  mga  magopay  nga  sang- 
cay.  La  alegría  del  mundo,  los  placeres,  las 
riquezas  terrenales  me  fastid'an,  sólo  en- 
cuentro contento  en  la  paz  de  la  concien- 
cia y  en  el  trato  de  los  buenos  amigos. 

Loom.  v.  Acardenalar,  ponerse  cárdena 
alguna  parte  del  cuerpo  por  causa  de 
golpe,  etc. 

Loon.  v.  Poner,  colocar  unas  cosas  sobre 
otras. — Vestir  dos  sayas,  dos  pantalones, 
etc. — Hacer  pliegues  ó  dobleces  en  cor- 
tina, pabellón,  etc. 

Lo-on.  v.  Curar  ó  poner  al  humo  alguna 
cosa. — Sahumar,  dar  humo  aromático  á 
un  aposento  ú  otra  cosa  para  purificarla, 
ó  para  que   huela    bien. — s.    Sahumerio, 


192 


LO 


incienso  ó  sustancia  resinosa  para  sahu- 
mar.— adj.  Cosa  curada  al  humo,  sahu- 
mada. 

Loon  loon.  v.  vid.   Loon  y  Lo-on. 

LOOS.  v.  Pisar. — Ocultarse,  escabullirse, 
desaparecerse. 

Lopgop.  s.   Suciedad  de  aceite. 

Lop  lop.  Tapar,  cubrir  una  cosa.  Loplo- 
pan  mo  an  acón  casamdan.  Cubre  i::i  he- 
rida. 

Lopo.  v.  Desconcertar,  dislocar,  lastimar 
algún  miembro  del  cuerpo.-— Ceder,  darse 
por  vencido. — s.  Pescado  así  llamado. 
Nalopo  an  acón  camut.  Se  me  ha  dislo- 
cado una  mano.  Nahalopo  acó  didto  sa 
salug  sin  isda  nga  lopo.  Me  ha  picado  allí 
en   el  río  el  pez  lopo. 

Lopot.  v.  Coger,  tomar,  arrebatar  alguna 
cosa  contra  la  voluntad  de  su  dueño. — 
Ratear,  hurtar  cosas  pequeñas.  Retener 
lo  ageno. — adj.  Ratero,  ladrón,  que  roba 
cosas  de  poco  valor. — Cruel,  tirano,  ava- 
riento,  que  todo  lo  quiera  para  sí. 

Lopug.  adj.  Baldado,  imposib  l.tado.— v. 
Estar  ó  tener  imposibilitado  algún  miem- 
bro.— adj .  Tierno,  débi|  y  sin  fuerzas  aún. 

Loriog.  adj.  Corvado,  como  lomo  de  ca- 
ballo, caballete  de  tejado,  etc. 

Lorip.  v.  Unir,  asentar  ó  colocar  bien  las 
extremidades  de  la  ñipa  al  techar. 

Lorong.  adj.  Necio,  tonto,  fatuo.  Pulong 
san  Stos  nga  Surat;  an  inga  lorong  diri  sa- 
dang  isipon.  Dice  la  Sda.  Kscritura;  el  nú- 
mero de  los  necios  es  infinito. 

Lorop.  v.  Meterse,  sumergirse   en  el  agua   i 
y  volver  á  salir. — s.   Buzo.  ¡ 

Loros,  v.  Arriar,  aflojar  cordel,  maroma, 
cuerda,   bejuco,  etc. 

Lorug.  s.  Yerba  asi  llamada;  se  cría  en  el 
cuerpo  de  los  ár boles. 

Losdac.  v.  Estirar  el  vestido  corto  ó  arru- 

■    gado. 

LosgOS.  v.  Lavar  pescado,  camote,  gauay 
ú  otra  cosa  para  quitarles  la  suciedad, 
poniéndolos  en  un  cesto,  metiendo  y  sa- 
cando éste  del  agua. 

LoslOS.  v.  Aflojar,  arriar  lo  amarrado  ó 
suspendido  con  cordei,  etc. 

LoS-lOS.  adj .  Tactos  impúdicos,  deshones- 
tos, torpes. 

LOSO  lOSO.  v.   Trotar  mal. 

LOSOC.  v.  Tener  como  saltados  ó  sobre- 
salientes los  ojos. — Remontarse,  irse  al 
monte. — adj.  Remontado. — Bajar  cuesta 
ó  pendiente. 

Los-Og.  v.  Poner  ó  echar  el  palay  en  el 
mortero. 


LO 

Losong.  .r  Mortero  grande  de  madera,  con 
uno  o  más  huecos  ú  hoyos  para  pilar  pa- 
lay, maíz,  etc. — Mortero  pequeño. — ^Cons- 
telación, conjunto  de  vanas  estrellas  fijas. 

Losong  losong.  s.  Zapata,  pedazo  de  ma- 
dera que  se  pone  sobre  el  pilar  para  que 
siente  bien  la  viga,  sobresaliendo  á  los 
lados. 

Losot.  v.  Meterse  por  agujero,  abertura, 
rendija,  etc — Colarse,  entrarse,  introdu- 
cirse en  alguna  parte. — Huir,  escapar,  des- 
aparecer, fugarse. 

LotgOt.  Mamar,  chupar. — Frotir,  estregar, 
restregar  una  cosa  sobre  otra,  frotar  una 
caña  con   otra  para  sacar  fuego. 

LotgOtan.  adj.  Cañas  para  sacar  fuego, 
Frotando  fuertemente  una  con  otra. 

Lotlot.  v.  Hacer  candelas  en  molde  de 
caña,    etc. 

Loto.  s.  Vianda,  comida;  morisqueta  ó 
arroz  cocido — v.  Cocer,  preparar  por  me- 
dio del  fuego  y  algún  líquido  las  viandas 
crudas. 

LotoC.  v,  Dar  con,  ó  meter  los  dedos  ú 
otra  cosa  por  los  ojos. 

Lototl.  v.  Ceñir  con  faja,  cincho,  etc. — 
Cinchar. 

Loton  Sin  paghigoti.  s.  Esquimosis  ó 
mancha  lívida  ó  negruzca  de  la  piel  á  con- 
secuencia de  una  fuerte  ligadura. 

LotOS.  u.  Romper,  quebrar  una  cosa;  ma- 
lograr algún  miembro. — Dividir,  hacer 
partes  ó  divisiones  una  cosa. — s.  División 
o   parte  de  una  cosa. 

Lotlld.  v.  Poner  corral  de  cañas  ú  otra 
cosa  en  la  mar,  alargando  el  cerco  hasta 
la  playa;  ó  en  río,  de  uno  á  otro  lado. 

Lotlld  lotud.  v.  Haber  mucha  mar. — adj. 
Cosa  desigual. 

Louad.  v.  vid.   Load. 

Loiioy.  v.  Remojar,  poner  en  remojo  al- 
guna cosa. —  Echarse  «i  perder  las  plantas 
en  el  agua  por  calentar  mucho  el  sol. 
Estar  cubiertas  las  plantas  de  agua  re- 
balsada. 

Loyloy.  s.  Lazo  para  coger  pájaros  ó  ani- 
males.— v.  Cazar  con  dicho  lazo;  caer  en 
el  mismo.  Nacaloloy  acó  sin  tamsi.  He 
cogido  un  pájaro  con  lazo. 

LÓoy.  v.  Apiadar,  compadecer,  tener  com- 
pasión ó  misericodia. — s.  Misericordia» 
piedad,  compasión,  lástima.  Malóoy  ca 
cunta  sa  acón.  Ten  misericordia  de  mí. 
Malóoy  acó  sa  imo.  Yo  me  apiado  de  tí. 
Calóoya  ca  cunta  sa  Dios.  Dios  tenga 
compasión  de  tí. 

Looy.  v.  vid.  Louoy. 


LU 

Ltlá.  v.  Preludio  que  se  suele  hacer  al! prin- 
cipiar alguna  función  pública. — v.  Hacer 
ó  decir  en  público  dicho  preludió. 

Lúa.  v.  Quitar  la  pierna  entera  al  animal 
muerto,  s.  Cuarto  ó  pierna  entera  de  ani- 
mal muerto.  Derribar  el  viento  árboles  y 
plantas.  Echar  ó  arrojar  lo  que  se  tiene 
dentro  de  la  boca. 

Luab.  s.  Hoyo,  agujero. — v.  Hacer  hoyo, 
agujerear. 

Luad.  s.  Abertura  de  camisa  de  mujer  en 
la  parte  del  cuello.  Dislocarse. — s.  Dislo- 
cación de  hueso.  Tagui  acó  sin  tambal, 
cay  naluaran  si  Pedro.  Dame  un  remedio, 
ó  medicina,  porque  Pedro  se  ha  dislo- 
cado un  hueso. 

Luag.  s.  Cuchara  ó  cucharón  de  casco  de 
coco  con  mango  de  caña  para  revolver 
los  guisados,  sacar  la  comida  de  Ja  olla, 
etc. — v.  Sacar  la  morisqueta,  ó  comida 
de  la  olla  con  dicho  cucharón. 

Luang.  v.  Descuadernar,  desbaratar,  des- 
componer.— Hacer  hueco  ó  agujero  en  ár- 
bol,etc. — Quitar  hojas  de  en  medio  de 
libro,  etc. — Romperse  vela  de  embarca- 
ción en  el  centro  ó  medio.  Quebrantar, 
traspasar,    faltar,  cometer  una  falta. 

Lúas.  v.  Articular,  pronunciar,  hablar.  Li- 
brar,  verse  libre. 

Luat.  v.  Caerse  árbol  con  raices. — Arran- 
car árbol  con  sus  raices. — adj.  Árbol  caído 
con  sus  raices. 

Luay,  louay.  v.  Hacer  una  cosa  despacio. 
— adv.  Despacio,  poco  á  poco. — adj. 
Déb'l,  flojo. 

Luba.  v.  Degollar  cortando  el  pescuezo, 
de  suerte  que  llegue  la  cortadura  á  la 
garganta. 

Luba.  s.  Enredadera  así  llamada;  sus  hojas 
las   masca  el  bisaya  á  falta  de  buyo. 

Lubac.  s.  Hondura  en  camino,  senda  ó 
vereda  por  donde  ordinariamente  pasa 
la  gente. — v.  Formarse  ó  hacerse  dicha 
hondura. 

Lubacan.  adj.  Coco  fruta  muy  estoposo, 
ó  con   mucho  benote. 

Lubad.  v.  Desmerecer,  descolorarse,  des- 
colorirse una  cosa. —Destorcer,  deshacer 
lo  torcido. — adj.  Cosa  descolorida,  que 
ha  perdido  el  color,  como  tela,  etc. 

Lubag.  v.  Torcer  ó  encorvarse  tabla  ú 
otra  cosa  por  haber  estado  al  sol. — Re- 
torcer ropa  para  quitarle  el  agua. — Re- 
torcer ó  retorcerse  una  cosa. — Enroscarse. 

Lubang.  s.  Zángano  ó  abeja  macho. 

Lubás.  v.  Desnudar,  estar  ó  andar  des- 
nudo. 


LU 


193 


LUbat.  v.  H'ncharsé  las  encías:— Doler 
las  muelas—  s.  Dolor  de   muelas. 

Lubay.  adj.  Cosa  blanda,    floja,  débil. 

Lubi.  s.  Coco. — Fruto  del  coco. — Panga- 
lubian.  v.  Coger,  recoger,  recolectar  el 
fruto  del  coco. — s.  Recolección  de  dicho 
fruto.  Nangangalubian  si  ra;  Están  cogien- 
do cocos. 

Lubid.  v.  Torcer  hilo,  abacá  ú  otra  cosa 
sobre  la  pierna. — Bramante  ó  cuerda  de 
abacá,  etc.,   torcido  sobre  la  pierna. 

Lubigan.  s.  Acoro  ó  planta  así  llamada; 
es  medicinal. 

Lubilubi.  s.  Yerba  así  llamada;  se  usa 
como  verdura. 

Lub  lub.  s.  Muesca  ó  incisión  en  coco  ó 
árbol  para  subir  á  él. 

Lubo.  adj.  Terreno  árido. 

Luboc.  v.  Majar,  pilar  palay,  etc. — adj. 
Palay  pilado  y  sin   separar  aún  el  upa. 

Lubong.  s.  Sepulcro,  sepultura,  nicho, 
fosa. — v.  Enterrar,  sepultar;  meter  debajo 
de  tierra  alguna  cosa.  —  Paglubong  s.  En- 
tierro.— Halubong.  v.  Meterse,  atollarse, 
embarrancarse  ó  atascarse  en  un  barranco 
ó  atolladero. 

Lub-ngan,  lub-nganan,  linob-ngan, 
guitllub-ngatl.  s.  Sepulcro,  sepultura, 
nicho,  fosa. 

Lub-OS.  adj.  Cosa  pura,  neta,  sin  mezcla. 

Lubot.  s.  Enfermedad  en  la  planta  de  los 
pies. — Pequeñas  excrescencias  que  se  re- 
vientan agrietándose,  y  hacen  sufrir  mu- 
cho al  paciente.-  -v.  Padecer  dicha  enfer- 
medad. 

Lub-ton.  adj.  Que  padece  la  enfermedad 
llamada  lubot. 

Lubuc.  (Calub-can).  s.  Camino  usado, 
llano,  sin  bosque. — adj.  Lo  usado,  cor- 
riente. 

Lubug.  v.  Enturbiar,  hacer  ó  poner  tur- 
bia una  cosa. — adj.  Cosa  turbia,  revuelta. 

Lllbllgan.  s.  Lodazal  ó  charco  donde  se 
meten  y  bañan  los  carabaos. 

Lubus.  v  Procurar.  Nalubos  siya  sin  qui- 
naadman.  Procura  él  aprender  la  ciencia. 
Nalubus  siya  sin  cosug.  Procura. él  ad- 
quirir fuerzas. — adj.  Noble,  preclaro, 
ilustre. 

Luca.  s.  Yesquero,  canuto  de  caña  con  su 
tapadera,  en  que  los  bisayas  llevan  el 
buyo,  tabaco,  piedra,  eslabón  y  yesca. 
Lucá.  v.  Descuajar  ó  caerse  árbol,  etc.,  ya 
por  vientos  duros,  ó  por  su  propia  gra- 
vedad. 
Lucab.  v.    Arreglar,    ordenar    hebra  por 

hebra  el  abacá,  etc. 
Lucad.  v.  Quitar,  sacar  la  carne  de  coco 


194 


LU 


á  pedazos. — Cortar  el  jabón  ó  sal  piedra 
en  pedazos. — Sacar  ó  coger  pedazos  de 
tierra  con  azadón,  etc. — s.  Cóprax,  mé- 
dula del  coco  de  la  palma,  sacada  á  pe- 
dazos. 

Lucap.  s.  Telilla  del  ojo. 

Lucap  lucap.  s.  Párpado. 

Lucas,  v .  Recoger  ropa  colgada. — Coger 
la  ropa  colgada. 

Lucas,  v.  Desuncir,  quitar  el  yugo  al  ca- 
rabao, etc. 

Lucat.  v.  Redimir  al  cautivo  dando  alguna 
cosa. — Rescatar,  libertar,  recobrar,  recu- 
perar una  cosa  dando  algo  por  el  rescate. 
— Pagar  al  artífice  ó  maestro  que  trabajó 
una  cosa,  para  que  la  entregue. — Desem- 
peñar lo  empeñado.  Sacar  á  uno  los  ojos- 
— Arrancar  árboles  y  plantas  con  las  rai- 
ces y  tierra  unida  á  las   mismas. 

Lucay.  s.  Hoja  tierna  de  palma. — v.  Co- 
ger dicha  hoja.  Adlao  san  mga  lucay. 
Día  de  Ramos. — Lucay  nga  bendita.  Ra- 
mo bendito. 

Lucayon.  adj.  Culebra  así   llamada. 

Lucba.  v.  Despegar,  sacar  ó  quitar  una 
cosa  de  donde  está  pegada  ó  agarrada. 
— Caerse  uña  de  dedo,  etc. — Despegarse, 
desprenderse  una  cosa  de  otra  á  que  es- 
taba pegada. 

Lucbátl.  s.  Arbusto  así  llamado;  su  flor 
es  encarnada. 

Lucmi.  v.  Doblar  la  orilla  de  ropa,  ves- 
tido, etc.  s.   Doblez  de  la  ropa,  etc. 

Luco,  s-  Cesto  ó  cubo  hecho  de  caña  ó 
bejuco  que  usan  los  bisayas  cuando  hacen 
la  sal  piedra. 

Lucotl.  v.   Doblar   brazos  y  piernas. 

Luc-pan.  adj.  (De  locop  1 .«)  Voz  muy 
alta.  v.  Alzar  mucho  la  voz. 

Lud-lud.  v.  Arrastrar  el  baroto  ú  otra 
embarcación  mar  á  dentro  para  que  no 
quede  en  seco  al  bajar  la  marea. 

Ludang.  v.  Calmar,  serenarse  el  tiempo, 
ó  sea,  tiempo  bonancible  después  de  un 
temporal. 

Ludgud.  v.  Frotar  el  cuerpo  al  bañarse. 
— Morar,  habitar. 

LudiOC.  adj.  Corvado,  como  lomo  de  ca- 
ballo,  cabelletc  de  te.ado,   etc. 

Luga.  part.  que  se  usa  del  modo  siguiente. 
Cay  luga.  Porque  sí. — Maopay  luga.  Bue- 
no sería. — Maopay  luga  cay  nacasaca  la- 
yon.  Bueno  que  subí  pronto. 

Luga.  s.  Enfermedad  de  los  oídos. — v. 
Padecer  dicha  enfermedad. 

Luga.  s.  Zumo  de  fruta,  caña  dulce,  etc. 

Lugad.  v.  Sobresalir,  exceder  una  cosa  á 


LU 

otra.  adj.  Cosa  bien   hecha,  limpia,  tem- 
plada. 

Lugao.  adj.  Cosa  con  mucha  agua,  como 
arroz,  camote  ú  otra  cosa,  cuando  se 
cuece,  ó  mezcla  de  cal  y  arena  para  ba- 
tirla con  más  facilidad. — s.  Sopa  de  arroz 
muy  caldosa,  y  sin  mantenca  ni  sal. — 
Arroz  cocido  y  caldoso. — v-  Cocer  arroz 
con  mucho  caldo  ó  agua. 

Lugapo.  v.  Sonar  los  artejos  de  los  de- 
dos y  demás  coyunturas. 

LugapOC.  v.  Sonar  los  artejos  de  los  de- 
dos y  demás  coyunturas. 

Lugaring.  part.  que  se  usa  del  modo 
siguiente.  Maopay  lugaring  cún  cumanht 
siya.  Bueno  si  viene  él;  mejor  sería  que 
viniese  él.  -  Cundi  lugaring  an  diri  co 
pacacanhi,  cay  sinasaquitan  acó.  Mas  el 
no  poder  venir  yo  es  porque  estoy  en- 
fermo.— Cay  nahadluc  acó  lugaring  sa 
Dios.  Porque  temo  á  Dios.  Nacasaca  siya 
lugarinring  cay  binuligan  ni  Juan.  Pudo 
él  subir  porque  le  ayudó  Juan.  Maopay 
lugaring  sosondun  naton  ni  David  nga 
mahinulsulun.  Bueno  sería,  ó  mejor  -fuera 
que  nosotros  imitáramos  á  David  arre 
pentido. 

Lugaring.  v.  Obrar  personalmente,  hacer 
personalmente  una  cosa;  buscar  la  vida. 
Nag  lulugaring  lá  acó  sin  pangita,  cay 
uaray  co  man  igeacabulig.  Yo  me  busco 
la  vida,  porque  no  tengo  quien  me  ayude. 
Mag  lulugaring  lá  acó  sin  pageadto.  Yo 
mismo  iré  personalmente.. 

LugaringUtl.  adj.  Cosa  propia,  del  domi- 
nio de  uno,  que  le  pertenece.  Lugaringun 
co  i  ni  nga  balay.  F.sta  casa  es  mía,  es 
de   mi   propiedad. 

Lugarug.  v.  Knsuciar,  manchar,  poner 
suca  una  cosa;  llenar  de  barro,  etc. — adj. 
Cosa  sucia,  manchada,  fea,  que  causa 
repugnancia. 

Lugas,  v.  Bajar,  echarse  de  la  cama,  etc. 
—  Resbalar,  caer,  escurrirse,  deslizarse  una 
cosa. 

Lugas,  s-  Grano  de  palay. 

LugatOS.  v.  Sonar,  chasquear,  dar  chas- 
quidos una  cosa. 

LugaUflg.  (Halugaung).  v.  Trastornar, 
perturbar.  Nahalugaung  an  mga  balatian. 
Se  trastornan  los  sentidos. 

Lugay.  u.  Desarreglar,  descomponer  el 
pelo. — Llevar  la  mujer  el  pelo  tendido  ó 
desarreglado. — Ruido  de  agua,  etc. 

Lugdang.  v.  Asentarse,  posarse  un  líquido, 
cuyas  partes  más  pesadas  se  precepitan 
al  fondo  de  la  vasija  que  lo  contiene. 

Lugdat.  v.  Abrir  y  ensanchar  los  ojos- 


LU 

Lugnit.  v.  Sacar  una  tira  del  bonote  del 
coco  pata  amarrarle  con  otro;  amarrar 
unos  cocos  con  otros  con  su  mismo  bo 
note. 

Lug-OC.  v.  Derramar  lágrimas,  saltarle  á 
uno  las  lágrimas. 

LugOC.  v.  Disminuir,  aminorar;  amainar, 
aflojar. 

Lllgpay.  v.  Disminuir,  aminorar,  aplacar. 

Lllgpit.  v.  Oprimir,  cogerse  contra  una 
cosa,  comprimir;  prensar. 

Lugpit.  s.  Trampa  para  cazar  animales, 
coger  cangrejos,  etc. — v.  Coger  ó  cazar 
con  dicha  trampa. 

Lugsad.  v.  Bajar,  ir  desde  un  lugar  á  otro 
que  está  más  bajo. 

Lugsong.  v.  Bajar  monte,  ribazo,  ribera, 
cuesta  ó  pendiente. 

Lllgsongan.  s.  Sitio  ó  pendiente  que  hay 
que  bajar. 

Lugua.  v.  Salir  fuera,  pasar  de  la  parte  de 
adentro    á  la  de  afuera. 

Lugliay,  pagpaluguay.  v.  Consentir,  per- 
mitir, condescender. 

Lllglld.  part-     que    se    usa  del  modo  si 
guíente.  Maopay  lugud  ini.  Mejor  es  esto. 
— Maraut  lugud  iton.    Hso  es  peor.     Pi 
pandugan  co    siya. — Maopay  lugud.     Le 
pondré  en  el  cepo.— Mejor  sería. 

Ltlglli.  v.  Vencer,  aventajar,  superar.  Li 
nugui  acó  niya  sin- quinaádman  ngan  sin 
cosug.   Me  superó  él  en  ciencia  y  fuerza 

Luguit.  v.  Quitar  ó  sacar  la  carne  del  coco 
tierno. — Escoplear,  hacer  corte  con  esco 
pío  en  madera,  fig.  v.  Señalar.—  s.  Señal 
— v.  Coger  la  resina  del   árbol. 

LtlgUS.  v.  Obligar,  forzar,  violentar,  apre- 
miar, compeler  á  uno  á  que  haga  algu 
una  cosa. 

Ltlha.  v.  Derramar  lágrimas,  llorar. — s 
I. ligrima. 

Lllháan.  adj.  Lacrimoso,  lloroso. —  Valí 
de  lagrimas. 

Luhang.  v.  Partir,  dividir  el  fruto  del  coco. 

Luhod.    adj.    Árbol   torcido. 

Luhlld.  v.  Arrodillar;  ponerse  de  rodillas 
Luhud  ca.  Arrodíllate.  Panluhud  catno. 
Arrodillaos.  Diri  acó  nacacaluhud.  No 
puedo  arrodillarme. 

Luíb.  v.  Meterse  la  morisqueta  por  entre 
las  hojas  que  ponen  en  la  olla. — Mirar 
por  abertura,  doblando  ó  separando  la 
ñipa  del   tabique,  etc. 

Luhuray.  v.  (De  luhud).  Arrodillar,  po- 
nerse de  rodillas  frecuentemente.  —  Hacer 
como  arrodillarse. 

Luli.    s.  Rollo  largó  de  cera.  Copo. 

Lulid.  adj.  Tullido,  baldado,  paralítico. — 
25 


LU 


195 


v.  Tullirse;  baldarse,  paralizarse  el  movi- 
miento de  una  ó  varias  partes  del  cuerpo. 

Lulud.   s.    Espinilla  de  la  pierna. 

Luma.    v.  Pegarse,  unirse  una  cosa  á  otra. 

Lumálao.  adj.  Gente  mala,  ratera,  remon- 
tada y  montaraz. 

Lumat.  v.  Retoñar,  .brotar  de  nuevo  la 
planta. 

Lumaui  ná  an  humay.  adj.  Palay  nacido, 
cuyas  puntas  principian  á  inclinarse  ha- 
cia   abajo. 

Lutnay.  s.  Hechizo,  yerba  para  hechizar 
y  hacer  que  uno  corresponda  al  amor 
impuro  é  indecoroso  que  otro  le  tiene. — v. 
Hechizar  con  dicha  yerba.— Atraer,  en- 
gañar á  uno  con  palabras  seductoras  y 
engañosas. — s.  Alcahuete,  alcahueta — v. 
Alcahuetear. — Decir  á  una  mujer  honrada 
— Lulumayuíi  ca—  es  acobardarla  é  infun- 
dirla   miedo. 

Lumba  lumba.  s.  Pez  grande,  que  otros 
llaman    lomud. 

Lumbáng.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta 
es  aromática,  y  se  usa  para  lavar  la  ropa 
blanca. 

Lutnbia.    s.   Palmera  así  llamada. 

Lumitlg.  v.  Ensuciar,  llenarse  de  barro  ó 
suciedad.  Naluming  an  acón  saraual  san 
lagay.  Se  han  llenado  de  barro  mis  pan- 
talones. 

Luming.  adj.  Tullido,  baldado,  paralítico. 
—  v.  Tullirse,  baldarse,  paralizarse  el  mo- 
vimiento de  ura  ó  varias  partes  del  cuerpo. 

Lutnit.   v.   Separarse,  salirse  de  la  fila. 

Lum  lum.  s.  Sombra. —  v.  Haber  ó  hacer 
sombra  una  cosa — Calumluman.  s.  Som- 
bra.—  Hilumlum.  v.  Echarse  o  acostarse 
el   ave  sobre  los  huevos  para  empollarlos. 

Lutno  lutno.  adj.  Piedra  blanda. 

Lumpac.  s.  Omoplato,  espaldilla,  paletilla. 

Lumpay.  v.  Calmar,    sosegar. 

LuitlUS.  ?'.  Ahogar,  sumergiendo  en  el 
agua.  Nalumus  si  Pedro.  Se  ahogó  Pedro. 
Guinlumus  si  Juan.  Ha  sido  ahogado  Juan. 

Luna.  s.  Especie  de  ojo  en  la  fruta  del 
coco  por  donde  echa  ó  sale  el  tallo. 

Lunang.  s.  Calzada,  camino. — ?/.  Hacer  ó 
abrir  calzada  ó  camino.  Naghitapo  cami 
ngan  si  Pedro  didto  sa  lunang.  Pedio  y 
nosotros  nos  encontramos  allí,  en  el  ca- 
mino. Aádto  siya  sa  guinlunangan.  Está 
él    allí  donde  se  ha  abierto  camino. 

Lunao.  v.  Brillar,  como  la  manteca  en  el 
caldo,  la  vasija  recién  hecha. — s.  Vasija, 
olla  nueva  ó  recién  hecha. 

Lunao.  s.  Rollo  de  hojas  de  ñipa  ú  otra 
planta  con  tierra,  para  plantar  en  ellos 
pepitas  de  cacao,  etc. 


196 


LU 


Lunao.  adj.  Pelón,  que  no  tiene  pelo  ó 
tiene    muy  poco. 

Llinay.  v.  Bañarse  los  patos;  sumerg'rse, 
meterse  en  el  agua  ó  lodo. 

Lunay.  v.  Sentarse  en  tierra,  echarse  so- 
bre la  tierra. 

Lunayatl.  s.  Laguna,  charco  ó  arroyo 
donde  los  patos  se  bañan  y  sumergen  en 
el  agua;  bañadero;  charco  ó  paraje  donde 
suelen  bañarse  ó  revolcarse  los  carabaos. 

Lundag.  v.  Esforzarse,  hacer  esfuerzo 
para  escaparsc- 

Llindllg.    v.     Temer,   atemorizarse- 

Lllflga.   s-    Ajonjolí;   es  planta  medicinal. 

Ltingab.  s.  Hueco,  agujero,  concavidad. — 
adj.  Hueco,  cóncavo  ó  vacío  por  dentro. 
— v.  Ahuecar,  poner  hueca  ó  cóncava  al- 
guna cosa. — Calungaban.  s.  Hueco,  con- 
cavidad. 

Lutlgad.  v.  Hablar  á  uno  cara  á    cara. 

Lutlgag.  vid.    Lungab. 

Lungalong.  s.  Racimo  de  la  palma  bonga. 
— v.  Sembrar,  arrojar  y  esparcir  las  se- 
millas en  la  tierra  preparada  para  este  fin. 
Iguinlungalong  ni  Pedro  an  tabaco.  Ha 
sembrado  Pedro  el  tabaco. — .y.  Palo  ó 
caña  que  clavan  en  la  mar  los  pescadores 
para  señal. 

Lungao.  s.  Hueco,  hoyo;  circunferencia 
que  ocupa  en  tierra  la  raiz  gauay. 

Lungao  liga  gauay.  adj.  Gauay  así  lia 
mado,  de    color  negruzco 

Lungat.  adj.  Cosa  tiesa,  tersa,  recia,  que 
no  se  encorva  — i>.  Abrir,  desquijarar;  se- 
parar; desatarse    ó  soltarse  nudo. 

Lungay.  adj.  Espolón  flojo  del  gallo. — v. 
Estar   ó  tener  flojo  el  espolón. 

Lungboy.  v.  Caer  las  dos  monedas  de  cara 
ó  lis,  cuando  se  t  ran  al  alto. 

Lutlgi.  v.  Partirse,  abrirse  asta  de  lanza, 
mango  de  sundang,  etc. 

Lungib.  s.  Cueva,  concavidad  debajo  cLl 
suelo  en  una  pendiente  de  terreno  ó  en 
una  roca.  —  Lungib  sa  Belén.  Portal  de 
Belén. 

LunggO.  v.  Romper,  partir,  cortar  una 
cosa,  sin  separarla  del  tronco. 

LungU.  v.  Menear,  mover  la  cabeza  á  uno 
y  otro  lado. 

Lutlgud.  v.  Meterse  agua  en  los  oídos. — s. 
Agua  metida  en  los  oidos.    Uaray  cacu- 
cuha  an  acón  lungug.   No  se  puede  sacar 
el  agua  que  se  metió  en  mis  oídos.   Hin- 
lunggan  acó  san  acón  pagparigos.  Se  me- 
tió agua  en  mis  oídos  al  bañarme. 
LungUÍ.    v.    Romper  rama  de  árbol,  etc. 
LungulungU.    adj.    Travieso,   inquieto. 
LungUt  lungut.  adj.   Travieso,  inquieto. 


LU 

Lunhao*  x.  Color  verde. — adj.  Cosa  de  co- 
lor verde,  verdosa,  que  tira  á   verde. 
Lunos.  v.  Desmayarse  de  hambre. 
Luntad.   v.   Mermar,  menguar,  ir  á  menos. 
Luo.  v.   Envejecer  las  plantas. 
Lupa.  adj.  Elojo,  débil. 
Lupac.  s.  Ampolla,  vejiga  formada  por  la 
elevación  de  la  epidermis.  Cadamo  san  lu- 
pac san  acón  catnut,  cay  nagbayo  acó  sin 
humay.  Cuántas  vejigas  tengo  en  las  ma- 
nos,  porque  he  estado  pilando  palay. 
Lupac.   v.  Majar,  manchar  una  cosa  aplas- 
tándola en    mortero  ó  almirez. — aij.   Lo 
así   majado  ó     machacado. — Linupac.   s. 
Pasta  hecha  con  arroz  tostado,  carne  de 
coco  y  azúcar  ó  ca'ámay,  bien  machacado 
y  mol'do  todo  ello  en  el  mortero. 
Lupad.  v.  Volar  las  aves  y  muchos  insec- 
tos.—  Klevarse  alguna    cosa  en  el  aire  y 
moverse  algún  tiempo  por  él.  Nalupad  an 
tamsi.  Voló  el   pájaro.  Uaray  ná  pacaca- 
lupad  an  sarapati.  Ya  no  puede  volar  la 
paloma. 
Lupagop.  a/j.  Llanura  grande,  campo  an- 
cho, espacioso. 
Lupay.   v.  Calmar,  aplacar,  aquietar,  sose- 
garse. 
Lupi.  v.  Doblar  filo  de  arma  ó  herramien- 
ta.— s.   Dobladura  ó  vuelta,  como  la  de  es- 
pada,  etc. 
Lupiac.  v.    Estar  ó  <poncr  cóncava  alguna 
cosa;   hundirse  asiento  de  silla  de  bejuco, 
catre,  etc. — adj.  Cosa   cóncava,  hundida. 
Lupig.   v.  Oprimir,  esclavizar,  afligir,  obrar 
despóticamente. — Vencer,  superar. — Ren- 
dirse, darse  por  vencido.      Lupig  acó  ni 
Pedro  sin  quina-adman.  Pedro  me  supera 
en  ciencia.    Lupig  co  siya.  Yo  le  venzo, 
puedo  más  que  él.  Guinlupigan  acó  niya. 
Él   me  ha  vencido.  Lupig  ná  acó  sini  nga 
acón  dará.     Me     rinde  esto    que     llevo. 
Malup'g-  adj.   Vencedor. — Malupig,  malu- 
pigun.   adj.   Despota,   tirano. 
Lupisatl.  adj.   Coco  fruta  con  poco  ó  del- 
gado bonote. 
Lupit.  v.  Coger,  oprimir,  apretar,  compri- 
mir una  cosa  con  otra. — Nalupit  an  acón 
siqui  s:in  harigue.    Me  cogió  el  pié  el  hari- 
gue. 
Lupo.  s.   Estallido  de  las  coyunturas. 
Lupoc.  v.  Hender,  abrirse,  rajarse  una  cosa. 
— s.      Hendidura,       abertura,     raja. — adj. 
Tierra  inclinada — v-    Estallar  caña  entera 
ú  otra  cosa  cuando  se  quema. 
LupOg.   v.  Arrebatar,  usurpar. 
Lura.  s.   Saliva. — v.  Salivar,  escupir,  arro- 
jar saliva  de  la  boca. 
Lurá.  v.    Marearse  el  que  va  embarcado. 


LU 

Lurab.  adj.  Cosa  lozana,  frondosa. — v.  Lo- 
zanear, ostentar  lozanía  las  plantas.  Ma- 
lurab  an  humay.  Está  frondoso  el   palay. 

L tiran,  v.  Embarcar  mercancías,  cargar  al- 
guna cosa  en  carro,  nave,  etc. — s.  Carga, 
cargamento. 

Llirang.  s.  Concavidad,  ó  sea  especie  de 
lago  ó  laguna  más  ó  menos  profunda  y 
grande  en  la  mar,  que  en  baja  marea 
queda  cerrada,  ó  á  lo  más,  con  una  espe- 
cie de  bocana;  y  en  alta  marea  se  cubren 
de  agua  sus  bordes,  excepto  la  parte  fir- 
me de  la  playa.  Concavidad  en  los  arreci- 
fes ó  piedras  de  la  mar. 

Lurátin.  adj.  Que  se  marea  cuando  va 
embarcado. 

Llirig.  v.  Confiar,  esperar,  tener  esperenza 
de  conseguir  alguna  cosa. — adj.  Compa- 
sivo. 

Lusa.  s.  Liendre,  huevecillo  del  piojo. — v. 
Espulgar  ó  quitar  las  liendres. 

Lusac.  s.  Cieno,  fango,  barrizal. — v.  Mez- 
clar ó  cocer  arroz  con  maiz,  coco  rallado. 

Lusad.  v.  Bajar,  descender,  pasando  de  un 
lugar  alto  á  otro  bajo. 

LuSCag.  v.  Esponjarse,  crecer  arroz  ú 
otra  cosa  en   agua. 

Llisay.  s.  Especie  de  yerba  que  se  cría  en 
el  mar. 

LlJS-ay.  adj.  Puro,  sin  mezcla  de  otra  cosa. 
Lusay  nga  bulauan.  Furo  oro. — Co^a 
grata,  agradable.  Lus-ay  nga  pa¿>halad. 
Grato  sacrificio. 

Llisautl.  adj.  Que  tiene  liendres. 

Llisdac.  v.  Bajarse  los  pantalones  ó  man- 
gas que  se  tienen  remangadas;  desenco- 
ger lo  doblado  ó  arrollado,  como  pabellón, 
etc.;  descoger  de  lo  plegado,  arrollado  ó 
arremangado.  Nag  lusdac  acó  san  acón 
sarual.  He  descogido  mis  pantalones. 
Linusdac  co  an  sagyad  san  pabeyón.  He 
desencogido  la  parte  de  abajo  del  pa- 
bellón. 

LtlSgaO.  v.  Abrir  ó  ensanchar  los  ojos. 

Lusi.  v.  Quebrar;  romper;  desgarrar,  des- 
hacer el  puerco  el  cuerpo  del  árbol  plá- 
tano, al  comerle. 

LllSÍ.  s.  Guía  ó  cogollo  de'  tigbao. — v.  Na- 
cer ó  brotar  el  mismo. 

Luta.  v.  Separar  ó  unir  las  varias  piezas 
de  una  cosa,  que  encajan  unas  en  otras, 
como  las  piezas  de  una  flauta — s.  Pieza, 
ó  cada  una  de  las  partes  separables  de 
una  cosa  que  encajan  unas  en  otras. — v. 
Despegar,  desasir  una  cosa  de  otra. 

Lutab.  adj.  Bejuco  malo,  que  salta  ó  quie- 
bra f  dura  poco  tiempo. 

Lutac.  adj.    Terreno  cenagoso,  lodoso. — 


LU 


197 


s.  Hendidura,  abertura,  raja  á  lo  largo. 
— adj.  Cosa  abierta  ó  rajada  á  lo  largo. 
— v.     Abrir  ó  rajar  á  lo  largo. 

LutagOt.  v.  Trabajar  con  ahinco. 

Lutaluta.  v.  vid.  Luta. 

Lutang.  v.  Acedarse,  agriarse,  avinagrarse 
la  tuba. — adj.  Tuba  aceda,  agria,  avina- 
grada. 

Lutao.  v.  Sobrenadar,  mantenerse  una 
cosa  encima  del  agua  ó  de  olro  líquido 
sin  hundirse;  boyar,  flotar,  sostenerse  un 
cuerpo  sobre  el  agua—  Pagpalutao.  v. 
Echar,  poner  ó  sacar  á  flote   alguna  cosa. 

Lutas.  v.  Destetar,  apartar  el  niño  del  pe- 
cho ó  el  animalejo  de  la  madre  para  que 
deje  de  mamar,  y  se  mantenga  comiendo. 
—  Despegar  lo  que  está  agarrado,  como 
sanguijuela,  garrapata,  etc. — Quitar  ó  ar- 
rancar el  fruto  del  pezón  ó  rabillo  que  le 
sostiene. 

Lutas  ná.  Destetado. 

Lutay.  v.  Atravesar  palo  ó  caña  sobre  dos 
cosas. 

Lutbug.  adj.  Tierno,  reciente,  de  poco 
tiempo. 

Luthang.  s.  Cañón,    arma  de    fuego. v. 

Tirar  ó  descargar  arma  de  fuego;  acaño- 
near; hacer  salva  ó  saludo  con  írmas  de 
fuego. 

Lutod.  v.  Campear,  sobresalir. 

LutOh.  v.  Llorar,  gemir,  suspirar  por  haber 
sobrevenido  una  grande  desgracia,  etc. 
Naglúlútoh  an   ngatanan.  Todos  gimen. 

Lutup.  s.  Término  ó  señal  hasta  donde 
ha  llegado  alguna  cosa.  Lutup  san  taob. 
Término  hasta  donde  llegó  la  marea. 
Lutup  sa  bangeao.  Término  hasta  donde 
penetró  la    lanza. 

LutUS.  adj.  Excelente,  eminente,  sobresa- 
liente.—?,'. Exceder,  sobresalir,  sobrepujar. 

Luya.  adj.  Juguetón,  inquieto. — v.  Ser  ju- 
guetón, inquieto.  Ayao  ca  in  luya.  No 
seas  juguetón. 

Luya.  adj.  Débil,  flojo,  de  poco  vigor,  ó 
de  poca  fuerza  ó  resistencia. — v.  Ser  ó 
estar  débil,  faltarlas  fuerzas,  flaquear,  sen- 
tir debilidad. 

Luy-á.  s.  Jengibre;  su  raiz  es  aromática  y. 
picante;  se  usa  como  medicina,  y  como 
especie. 

Luyac.  v.  Alegrar,  sentir  alegría,  regoci- 
jarse. 

LUyag.  v.  Alegrar,  sentir  alegría,  regoci- 
jarse. 

Luyang.  s.  Hueco,  concavidad,  cueva. 

Luyao.  v.  Contentar,  dar  contento  á  uno. 
— adj.  Cosa  de  poca  sustancia,  como  cal- 
do, tinola,  etc. — v.  Desentonar,  cantar  mal. 


198 


LU 


An  imo  baihon  nga  langitnon,  an  naca- 
caluyao  sa  acón.  Tu  rostro  de  cielo  es 
el  que  me  da  contento.  Uaray  siya  inurn 
in  sabao,  cay  maluyao.  No  ha  bebido 
caldo  porque  no  tiene  sustancia.  Ayao 
ca  pag  canta,  cay  naluluyao  ca.  No  can- 
tes, que  desentonas. 

Luyat.  adj.  Plátano  verde  aún,  blando  y  de 
poca  carne. 

Luyo,  s-  Lado,  banda,  contra  costa,  parte 
opuesta. — v.  Poner  al  otro  lado,  ponerse 
al     lado    opuesto.    Cambiar,    mudar  una 


LU 

cosa  al  lado  opuesto. — adj.  Que  está  acosr 
tumbrado  á  cambiar,  mudar  ó  llevar  al- 
guna cosa  á  uno  y  otro  hombro.  Sa  luyo. 
mod.  adv.    Tras,  detrás,   al  lado. 

Luyo  luyo.  mod.  adv.  De  uno  y  otro  lado, 
de  una  y  otra  parte,  de  una  y  otra  banda. 
— vid.   Luyo,  en  todas  sus  acepciones. 

Luyotl  luyon.  adj.  Terreno  cenagoso, 
pantanoso  y  profundo. — Caluyon  luyonan. 
s.  sing.  y  plur.  Pantano,  pantanos. 

Luyus.  v.  Deshinchar,  deshacerse  ó  des 
aparecer  la  hinchazón. 


M 


MA 


Ma.  parí.  Con  esta  partícula,  antepuesta  á 
la  raiz,  se  forman  nombres  ad- 
jetivos del  modo  siguiente.  Ma- 
opay.  Bueno. — Maraut.  Malo. 
— Matangis.  Llorón. 

Ma.  parí.  Con  la  misma  partícula  se  for- 
man adjetivos,  repitiendo  la 
primera  sílaba  de  la  raiz,  con- 
mutando la  primera  letra,  si  es 
de  las  conmutables.  Maninicas. 
Arrebatador  de  lo  ajeno. — Ma- 
nanagat.  Pescador.--Mananaug. 
Vencedor. 

—  Con   esta  misma  partícula,  y  con 

un  ú  on  al  fin  de  la  raiz,  se  for- 
man también  adjetivos.  Ma- 
hadiucun.  Temeroso. — Malu- 
pigun.  Tirano. — Mamarat-yon. 
Mortal. 

—  Con  la  misma  partícula  antepues- 

ta, se  forman  nombres  sustan- 
tivos de  la  -manera  siguiente. 
Manonobus.  Redentor.— Mama- 
maui.  Salvador.  — -Mananagat. 
Pescador. — Mananambal.  Mé- 
dico, curandero. — Manaragna. 
Profeta. 

—  Con  la  misma  partícula,  antepues- 

ta á  la  raiz,  se  forman  ve  bos 
neutros  é  intransitivos.  Macad- 
to  acó.  Yo  iré. — Madagat  cao- 
pay.  Hay  mucha  mar. — Mai- 
num  acó.  Voy  á  beber. — Ma- 
lilibang  acó-  Voy  á  obrar.— 
Maampo  ca.  Date  por  vencido. 
— Maiha  ná  nga  mga  tuig-  Ya 
hace  muchos  años. 

MaabUghOUn  adj.  Celoso,   receloso. 

M£atl.  v.  Escarmentar,  desegañarse.— To- 
ldar enseñanza  de  lo  que  uno  ha  visto  y 


MA 


experimentado  en  sí  ó  en  otros,  para 
guardarse  y  evitar  el  caer  en  adelante  en 
peligros. 

Maaslumay.  adj.  (De  asluin).  Cosa  agria, 
ó  algo  agria. 

Mabao.  s.  Hermano  de  padre  ó  madre  so- 
lamente. 

Mabaysay.  adj.  Cosa  preciosa,  hermosa. 
Mabaysay  nga  bata.  Niño   precioso. 

Mabdos.  v.  Concebir,  quedar  preñada  la 
hembra. 

Mabuca.  adj.  Palauan  y  gauay  así  llamados, 
de  buena  calidad.  Sonora  ni  yo  san  co- 
ron  an  mabuca  nga  gauay.  Kchad  ó  po- 
ned en  la  olla  el  gauay  mabuca. 

Maca.  parí.  Con  esta  partícula,  antepuesta 
á  algunas  raices,  se  forman  verbos  con  la 
significación  de  poder  hacer,  ó  hacer  efec- 
tivamente lo  que  la  raiz  significa.  Tam- 
bién se  forman  con  dicha  partícula  nom- 
bres adjetivos,  y  en  especial  los  acaba- 
dos en  ble;  del  modo  siguiente.  Basi  ma- 
ca, aagui  quita  san  dalan,  nga  iya  inaguian. 
Para  que  podamos  pas:-tr  por  el  camino, 
que  él  pasó. — Hababao,  diri  macacaagui 
an  baloto.  Hay  poco  fondo,  no  puede 
pasar  el  baloto. — Macacaopay  ini  sa  acun 
Esto  me  probará   bien,  m¿  dará  la  salud. 

Macabibido.  adj.  Que  causa  tristeza,  aflic- 
ción ó  congoja. 

Macabubuas.  s.  (De  búas).  Lucero  de 
la  mañana. — jig.  Aurora.  Natauo  siya  nga 
dao  an  macabubuas  nga  nacaca  liao  san 
caadlauan.  Nació  ella  como  la  aurora  que 
alegra  al  día. 

Macabuguas.  s.  Lucero  de  la -mañana. 

Macadaug.  adj.  Vencedor,   que    vence. 

Macadadacopun.  adj.  (De  dacop). 
Agarrador,  que  agarra  ó  hace  presa. 

Macag.  parí.  Con  esta  partícula,  antepuest 


MA 

á  la  raiz,  se  forman     verbos  con  signifi- 
cación de  hacer,  ó  poder  hacer  lo  que  la 
raiz  denota.    Sadang    ca    macagsugo    sa 
acón.   Puedes  mandarme. 
Macagagahútn.   adj.    Poderoso,    omnipo- 
tente,  que  tiene  poder. 
Macagarahum.    adj.    Poderoso,  omnipo- 
tente, que  tiene  poder. 
Macagbatlg.  üdj.  Gauay  así  llamado. 
Macangi   ngithad.  adj.  (De  ngithad). 

Cosa  horrible,  horrenda,  horrorosa. 
Macaharadluc.    adj.    Temible,  digno  de 

ser  temido;  horrendo,  horrible. 
Macalilipay.    adj.  Deleitable,    que   causa 

alegría,  que  deleita  ó  agrada. 
Macalilisang.  adj.    Que    estremece,    que 
aterroriza,  que  horroriza,  que  aturde;  es- 
tremecedor,  aturdidor. 
Macalingat  na  an  humay.  adj.   Palay 

que  principia  ya  á   espigar. 
Macalolooy.  adj.  (De  looy).   Pobre,  mi- 
serable ó  desgraciado,  pordiosero. 
Macal  pe.  s.    Arbusto,    especie    de  limón 

silvestre. — Fruto  de  dicho  arbusto. 
Macan,  'adj.  Camote  así  llamado. 
Macanguruthao.    adj.  (De   nguthao). 
Cosa  admirable,  sorprendente,  que  causa 
maravilla. 
Macaong.  s.   Escudilla  grande  y  basta. 
Macapilgao.  s.  Enredadera    así    llamada; 

sus  hojas  se  usan  para  hacer  buyo. 
Macasasala.  adj.  Pecador. 
Macasisina.     adj.     Enojoso,     que     causa 

enojo  ó  enfado,   que  irrita  ó  incomoda. 
MacasusubO.    adj.    Que    causa  aflicción, 

pena,   congoja. 
Macatarambong.  adj.  Majestuoso,  sobe- 
rano, grande. 
Macauiuili.  adj.   Deseable;   precioso,  her- 
moso. 
Macmac.  v.  Golpear  ó  dar  una  cosa  con- 
tra otra,   para  romperla,   abrirla,   etc. 
Macognit.  adj.  Co>-a  correosa  y  dura  de 

mascar,  por  mal  cocida. 
Maconit.  adj.  vid.  Macognit. 
Macot.  v.   Prender  bien  el  fuego,  encender 

bien  la  lena  que  se  quiere   quemar. 
Macupa.  s.   Árbol  así  llamado;  su  fruta  es 

agria  y  se  come. 
Madbad   nga  agta  s.  Árbol  así  llamado, 

de  color  negro. 

Madho.    v.     Heder,  oler  mal   una  cosa. — 

adj.    Cosa    que   huele    mal  ó   que    se  va 

corrompiendo,  como  animal  muerto,  etc. 

Madlus.    adj..    Viento    fuerte,    recio. — v. 

Arreciar  el  viento. 
Mad  mad.  v.    Desmoronar,    caerse  algún 
pedazo  ó  partícula. 


MA  199 

Madotnot.  adj.  Aborrecedor,  que  aborrece, 

que  odia. 
Madomoton.  adj.  Aborrecedor,  que  abor- 
rece,  que  odia. 
Mador um-tun.  adj.  (De  domot).  Odioso, 

digno  de  odio. 
MadllgO.     adj.     Sanguíneo,    que  contiene, 

echa  ó  arroja  sangre. 
Maduha.  adv.  Alguna  vez. 
Madungdungan.    adj.   Absorto,  elevado, 

extático. 
Mag.  parí.  Con  esta  partícula  se  forman 
verbos  activos,  en  tiempo  que 
está  por  venir,  y  su  signifi- 
cación es  la  misma  que  lleva 
la  raiz  á  que  se  antepone. 
Maghahatag  acó  sa  imo  sin 
tolo  ca  pisos.  Yo  te  daré  tres 
pesos. — Magsusurat  lá,  cono, 
siya.    Dice  él  que  escribirá. 

—  Anteponiendo  las  raices  dayon, 

human,  tapus  y  taliuan,  aun- 
que la  partícula  sea  de  futu- 
ro, su  significación  es  de  pre- 
térito, del  modo  siguiente. 
Dinayon  si  Juan  mag  isug. 
Al  momento  enfurecióse  Juan. 
Human  co  ná  magdalos.  He 
concluido  ya  de  quitar  la 
yerba. — Tapus  ná  siya  mag- 
surat.  Ha  concluido  ya  él  de 
escribir. — Taliuan  co  ná  mag- 
inum.  He  concluido  ya  de 
beber. 

—  Con    dicha  partícula  se  forman 

también     algunos      adjetivos 
que    indican     pluralidad,    del 
modo  siguiente — Lonlon  nga- 
tanan  mga  mag-opay.  Todos 
están  buenos;  todas  las  cosas 
son     buenas- — Mag-opay    an 
amon    mga    lauas.    Nuestros 
cuerpos  están  buenos. 
Magabaga.  s.   Yema  de  huevo. 
Magahat.    adj.     Dañino,    perjudicial,    que 
baja  del  monte  á  poblado  para  hacer  daño. 
Magarabay.  adj.  Conductor,  guiador. 
Magay.  ai'.  Palay  fino  así   llamado. 
Magay,  magay  magay.  s.  Planta  de  ho- 
jas anchas,  como  la  pina;  de  su  filamento 
se  hacen  telas  finas.— Camisa  hecha  del 
filamento  de  dicha  planta- 
Magbubuot.  adj.  Que   manda,   gobierna  ó 

dirige. — s.  Superior,  juez,  autoridad. 
Magburuhat.    adj.    Hacedor,   creador.— 
Trabajador.— Mga  magburuhat.  pl.   Tra- 
bajadores, que  trabajan. 


200 


MA 


Kflagburuot.  adj.  Que  manda,  gobierna  ó 
dirige. — s.  Superior,  juez,  autoridad. 

MagCB.  part.  Esta  partícula  denota  plurali- 
dad de  sujetos  que  experimentan  lo  que 
significa  la  raiz,  y  también  reciprocidad  de 
acción,  aunque  sea  casual.  Magcacagotum 
dao  sira,  cay  uaray  dará  nga  balan.  Pasa- 
rán ellos  hambre,  porque  no  llevan  viático. 
— An  mga  bitoon  mageacaholog  sa  langit. 
Las  estrellas  caerán  del  cielo.  An  mga 
minatay  mageacabanhao  ug  mageacagoa 
sa  mga  linob-gan.  Los  muertos  resucita- 
rán y  saldrán  de  los  sepulcros. — Magca- 
caguican  ná  sira.  Están  ya  para  marchar. 
—Sira  mageacaamay.  Padre  é  hijo,  hija, 
6  hijos. — Sira  mageairoy.  Madre  é  hijo, 
hija,  ó  hijos. 

Magca  runa,  adj-  pl.    Mellizos,  gemelos. 

Magcasi.  part.  Esta  partícula  denota  se- 
mejanza ó  igualdad  de  lo  que  la  raiz 
significa.  Si  Pedro  ngan  si  Juan  magcasi 
inasau-an  sira.  Pedro  y  Juan  son  casa- 
dos.— Magcasimaluya  sira  an  duha.  Los 
dos  son  igualmente  flojos. — An  magea- 
sicatubtuban  san  tuna.  Los  extremos  de 
la  tierra. 

MagCOt.  v .  Cuajarse,  helarse  un  líquido. 

Magdaraet.  adj.  (De  daet).  Pacífico,  que 
pacifica  ó  pone  paz. 

Magdiano.  ínter j.  ¡Qué! — adv.  ni.  Cómo, 
de  qué  manera.  ¡Magdiano  man  an  iroy! 
jQué  ha  de  hacer  la  madre!  ¡Magdiano 
man  quita!  ¡Qué  hemos  de  hacer! — ¡Mag- 
diano quita  magdaug!  ¡Cómo  venceremos! 

Mag  guirimbal.  s.  Tamborilero. 

Maghi.  part.  Esta  partícula  denota  reci- 
procidad de  acción;  ó  simplemente  lo  que 
la  raiz  significa.  Maghihibaton  cami  sin 
polong.  Porfiaremos  en  palabras. — Mag- 
hibono  sira  an  duha.  Se  han  de  herir 
ellos  dos. — Maghihidaláag  camo  sa  mga 
cabuquiran.  Andaréis  errantes  por  los 
montes. — ¿Buot  ca  maghicaopay?  ¿Quie- 
res ponerte  bueno? 

Maghodlon.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  se 
come. 

Mago.  Animal  parecido  al  mono. 

Magohud.  s.  Langosta  de  mar. 

Mag-Otud  sin  tina-i.  loe.  Hijos  de  una 
misma  madre,   hermanos. 

JMagpa.  Esta  partícula  denota  mandar,  con- 
tribuir ó  permitir  hacer  lo  que  la  raiz 
significa,  ó  simplemente  efectuarlo.  Mag- 
pabuhat  acó  sin  corongan.  Voy  á  mandar 
hacer  una  jaula. — Magpapaguican  acó  san 
despacho.  Voy  á  mandar  salir  al  despa- 
cho.— Magpahayag  ca  san  capitán.  Pre- 
séntate al  capitán. 


MA 

Magpaca.  part.  Esta  partícula  denota  lo 
que  la  raiz  significa.  Magpacabuhi  an  tag- 
sa.  Procure  salvarse  cada  une,  sálvese 
cada  uno. — Magpapacamasaquit,  cono,  si- 
ya.   Dice  que  se  fingirá  él  enfermo. 

Magpacalolooy.  adj.  Pobre,  miserable. — 
Pobres,  miserables. 

Magpacasasala.  adj.  Pecador. — Pecado- 
res. 

MagparabllOt.  adj.  Que  manda,  que  go- 
bierna ó  dirige. — s.  Superior,  juez,  autori- 
dad. 

Magpinaob-sanun.  adj.  Humilde 

Magsaloro.  s.  Yerba  así  llamada;  es  me- 
dicinal.— Gauay  así    llamado. 

Magsapópo.  s.  Gauay  así  llamado. 

Magsi.  part.  Esta  partícula  denota  hacer 
mutuamente  lo  que  la  raiz  significa.  Ma- 
palaran  dao  camo,  cún  magsisihigugma 
camo.    Seréis  dichosos,  si  os  amáis. 

Magsiqtli.  part.  Esta  partícula  denota  se- 
mejanza ó  igualdad  en  lo  que  la  raiz  sig- 
nifica. Magsiquidaan  sira.  Son  igualmente 
antiguos. 

Magsogpon  sin  tina-i.  loe.  Hijos  ó  hi- 
jas de  una  misma  madre,  hermanos. 

Magtalaamay.  s.  Padre  é  hijo  ó  hija.  An 
amay  ngan  san  anac. 

Magtalaanac.  s.  Madre  é  hijo  ó  hija.  An 
iroy  ngan  san  anac. 

Magtalaíroy.  s.  Madre  é  hijo  ó  hija.  An 
iroy  ngan  san   anac. 

Magtaladongan.  adj.  Coetáneo,  coevo, 
coeterno.— Que  coinciden  en  una  misma 
edad  ó  tiempo. 

MagtalapoSÓ-  s-  Camarón  de  mar  así  lla- 
mado;   es  encarnado;  no  se  come. 

Magtarotadong.  adj.  (De  tadong).  Cosa 
recta  ó  derechi,  algo  recta  ó  derecha. 

Magllin.  part.  Esta  partícula  denota  con- 
versión substancial  ó  accidental  de  aque- 
llo que  expresa  la  raiz  á  la  cual  se  an- 
tepone. An  mga  cabidoan  maguiguinca- 
lipayan.  Las  tristezas  se  convertirán  en 
alegría.  —  An  alacsio  naguindugo.  El  vino 
se  convirtió  en   sangre. 

Maguipon.  adj.  Hembra  preñada  ó  emba- 
razada. 

Magllirtlg.  adj .    Disputador,  que  disputa. 

Magurang.  adj.  Hermano  ó  hermana  ma- 
yor; mayor  en  edad. 

Maha.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
la  raiz  expresa;  ó  que  se  efectúa  sin  in- 
tención ó  de  improviso.  Cún  mahagugma 
ca  cunta  sa  acón.  Si  tú  me  amaras. — 
Buligan  mo  acó  basi  mahagauas  acó  san 
sala.  Ayúdame  para  que  yo  me  vea    li- 


MA 

bre  de  pecado.  Mahapacdol  ca.  Vas  á 
tropezar. 

Mahadlociltl.  adj.  Temeroso,  tímido,  me- 
droso. 

Mahal.  adj.  Cosa  preciosa,  excelente,  her- 
mosa, esclarecida,  ilustre. — Cosa  cara,  de 
precio  alto  ó  subido. — Persona  noble,  pre- 
clara.—  v.  Ser  preciosa,  etc.,  una  cosa. — 
Ser  cara.  Calooyan  ca  cunta  san  amon 
mahal  nga  Patrón.  Nuestro  excelso  Pa- 
trón tenga  misericordia  de  tí. — Tauo  siya 
nga  mahal.  Es  hombre  ilustre. — Minama- 
hal  co  ini.  Tengo  esto  por  más  precioso. 
— Mahal  caopay  an  humay.  Está  muy 
caro  el  palay. — Robotongun  co  ini  nga 
bote  cún  din  mamahalun.  Yo  compraré 
este  bote  si   no  es  caro. 

Mahao  bahao.  s.  Ribete  de  nilo  ú  otra 
materia  con  que  se  guarnece  y  refuerza 
la  orilla  del  salacó,  ó  la  coronilla  ó  parte 
•  de  arriba  del  mismo.  —  v.  Ribetear  opo- 
ner  dicho  ribete.    Insecto  así  llamado. 

Mahapa.  part.  Esta  partícula  denota  lo 
que  la  raiz  expresa;  y  también  efectuarse 
de  improviso  ó  sin  querer  lo  que  dice 
la  raiz.  Mahapacolob  ca.  Vas  á  caer  de 
bruces.  —  Madalagan  ca  ngani,  mahapali- 
gad  ca.   Si  corres,  caerás. 

MahatagUtl.  adj.  Dadivoso,  liberal,  gene- 
roso, propenso  á  hacer  dádivas. 

Mahauan.  adj .  Cosa  limpia,  que  no  tiene 
mancha  ó  suciedad.  Mahauan  caopay  an 
natad  san  acón  balay.  Está  limpia  la 
portada  de  mi  casa.  An  acón  caruyag 
mao  in  usa  nga  casingeasing  nga  maha- 
uan. Lo  que  yo  deseo  es  un  corazón 
puro. 

(Vlahi.  part.  Esta  partícula  denota  efectuarse 
lo  que  la  raiz  expresa,  sin  que  directa- 
mente se  pretenda,  sin  intención  ó  de  im- 
proviso; y  también  denota  lo  qae  la  mis- 
ma raiz  significa.  Ayao  pag  agui  dida, 
cay  bangin  ca  mahisura.  No  pases  por 
ahí,  no  sea  que  te  hieras  con  los  pinchos 
que  hay  puestos. — Uaray  acó  mahinayon 
ngadto  sa  Basay.  No  proseguí  allá  á  Ba- 
say. — Cumusta  co  sa  imo,  nga  mahita- 
púan  sa  pagearauat  sinin  surat  co  nga 
maopay  an  lauas.  Pregunto  que  cómo  es- 
tás, y  que  te  encuentres  con  salud  al  re- 
cibir esta  mi  carta. 

MahigUgmaun.  adj.  Amante,  que  ama; 
amoroso. 

Mahimayaun.  adj.  Glorioso,  digno  de  ho- 
nor y  alabanza.— Divertido,  alegre,  fes- 
tivo y  de  buen  humor. 

Mahinarang-pun.  adj.    (De  dangup). 

Aquel     á    quien    uno  acude  para  que  le 


MA 


201 


proteja,  socorra  ó  ampare;  protector, 
amparador,  socorredor. 

Mahino-clogUtl.  adj.  Compasivo,  piadoso, 
benigno. 

MahiriOSO.  adj .  Que  conoce  la  aptitud  ó 
valor   de  los  perros  por  las  tetas. 

MahinulsulUIl.  adj.  Contrito,  arrepentido. 

Mahipa.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
la  raiz  expresa;  y  también  efectuarse  de 
improviso  ó  sin  querer,  lo  que  dicha  raiz 
significa.  Mahipacolob  ca  ngani,  mapi- 
piang  ca.    Si  caes  de  bruces,  encojarás. 

Mahipuatlgurun.  adj.  Compasivo,  piadoso 
benigno. 

Mahirigugmaun.  adj.  Amoroso. 

Mahirocun.  adj.  (De  iroc).  Cosquilloso. 

Mahomut.  adj.  Oloroso,  que  exhala  de 
sí  fragancia.  Es  más  usado  mahamut. 
vid.  Hamut. 

Mahoilit.  adj.  Cosa  dura,  que  está  mal 
cocida,  ó  no  cuece  bien. 

Maígtie.  s.  Pez  comestible  de  río;  tiene 
verde  el  lomo. 

Mailayat.   adj  Cimarrón. 

Mainatamanun.  adj.  (De  atamán).  Cui- 
dadoso, solícito,  diligente. 

Maisí  paisi.  s.  Árbol  de  hojas  lanceoladas 
y  algp  olorosas. — Fruto  de  dicho  árbol. 
Sus  hojas  puestas  en  el  vino  de  ñipa  le 
dan  un  olor  y  sabor  bastante  agradables. 

Mala.  adv.  c.  Mala  sugad  sin  bulauan. 
Es  como  oro. — Mala  buta  ca.  Pareces 
ciego.— Se  usa  como  partícula  en  la  for- 
mación de  algunos  verbos,  de  la  manera 
siguiente.  Pag  malaabut  quita  sa  bongto. 
Procuremos  llegar  al  pueblo.  Nagtalingoha 
cami  sin  pagmalaabut  san  misa,  uaray 
cami  pacaabut.  Memos  procurado  llegar 
á  misa,  y  no  hemos  llegado. 

Malabagacay.  s.  Bejuco  así  llamado;  es 
de  los  mejores. 

Malabahay.  s.  Árbol  así  llamado. 

Malacsi.  adj.  Ligero,  ágil,  veloz.— Travie- 
so, inquieto,    revoltoso. 

Malagaditl.  s.  Arbusto  así  llamado,  es- 
pecie de  limonero- 

Mala  igang.  s.  Árbol  así  llamado;  es  bueno 
para  harigue  de  edificio. 

Malamandaman.  v.  Amanecer,  alborear 
ó    rayar  el  día. 

Malamire.  adj.  Cosa  sucia,  asquerosa,  que 
tiene  porquería  ó  inmundicia.  Malamire 
i  ton  imo  bado.    Tu  camisa  está  sucia. 

Malanalatia.  adj.  Que  huele  á  aceite,  que 
está  impregnado  ó  lleno  de  aceite. — Oler 
á  aceite,  impregnarse  ó  llenarse  de  aceite. 

Malatlgad.  adj.     Desentendido,  que  finge 


202 


MA 


no  entender  una  cosa,    que  afecta  igno- 
rarla, que  á  todo  dice  que  no. 

Malapangdatl.  s.  Planta  playera  así  lla- 
mada. 

Malapha.    adj.  Bravo,  indómito. 

Malapoyot.  adj.  Cosa  espesa,  densa, 
condensada. 

Malapsa.  adj.  Desobediente,  que  desobe- 
dece. 

Malara.   adj.     Cosa  venenosa,  ponzoñosa. 

Malaratl.  adj.  Diez  mil.  Usa  ca  malaran. 
Diez  mil.  Duha  ca  malaran.  Veinte  mil. 
Tolo  ca  malaran.   Treinta  mil. 

Malasibas.  v.  Amanecer,  alborear  ó  ra- 
yar el  día. 

Malasinoro.  s.  Árbol  grande  así  llamado. 

Malasugui.  s-  Pez  grande  de  mar;  se 
come. 

Malatábao.  s.   Árbol  así  llamado. 

Malatamban.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Malauan.  s.   Pez  llamado  mero. 

Malaúmao.  s.  Arbusto  así  llamado. 

Malay  may.  adj.  Convaleciente. — Conva- 
lecer, recobrar  las  fuerzas  perdidas  por 
enfermedad. 

Malí.    s..    Blasfemar,   vituperar,  ultrajar. 

Mali  malí.  v.  Blasfemar,  vituperar,  ul- 
trajar. Tungud  sa  i  yo  guinhimalimalian 
an  ngaran  sa  Dios  sa  inga  diúatahan. 
Por  vosotros  es  blasfemado  el  nombre 
de  Dios  entre  los  gentiles. 

MalipOg-OC.  adj.  Carrilludo,  que  tiene  gor- 
dos y  abultados  los  carrillos. 

Malirang.  s.  Pólvora.  (Así  la  llaman  en 
algunos  pueblos). 

MalobagO.  s.  Árbol  así  llamado;  con  el 
filamento  de  su  corteza  se  hacen  corde- 
les, cables,  maromas,  etc  ;  y  el  carbón  de 
su  madera  es  bueno  para  hacer  pólvora. 

Malolooyun.  adj.  Misericordioso,  compa- 
sivo,   que  tiene  misericordia. 

Malón,  s.  Parte,  partición;  herencia. — v. 
Dividir,  repartir  la  herencia  ú  otra  cosa. 
Nag  malón  cami  san  amon  salapi.  Nos 
hemos     repartido    nuestro  dinero. 

Malonbon.  s.  Montecitos  de  tierra  blanda. 

Malón  malón,  v.  Dividir,  repartir  la  he- 
rencia   ú  otra  cosa. 

Malo  palo.  s.  Pescado  de  agua  dulce  así 
llamado. 

Maluya.  adj.  Cosa  débil,  floja. 
Maluyahun.    adj.    Débil,  flojo,  de  pocas 

fuerzas. 
Mama.  v.   Tomar  ó  mascar  buyo. 
Mamad-ás.  s.  Pez  así  llamado,  con  pintas 

encarnadas. 
Mamatay.     int.    ¡Mccachis!  Usado  por   la 
parte  de  Guioan,  Salcedo  y  Hernani. 


MA 

Mamarat-yon.  adj.  (De  patay).  Mortal, 
que  ha  de  morir,  ó  está  sujeto  á  la 
muerte. 

Mamat.  s.  Descendencia,  linaje,  prosapia, 
estirpe. — v.  Descender,  proceder  por  na- 
tural propagación  de  un  mismo  principio, 
ó  persona  común,  que  es  la  cabeza  de 
la  familia.  Mga  mamat  quita  ni  Adán. 
Somos  descendientes  de  Adán. — v.  To- 
mar de  uno  algún  animal,  semilla  ú  otra 
cosa,  cuidar  de  ello  y  participar  del  pro- 
ducto que  llegue  á  conseguirse.  Nagma- 
mat  acó  san  imo  hayop.  He  participado 
de  tu  animal;  el  animal  que  me  diste  ó 
te  tomé,  me  ha  dado  cría.  Pagmamat  ca 
san  acón  mga  tanum.  Toma  semilla  de 
mis  plantas,  y  siémbrala  para  que  saques 
producto. 

Mamáui,  mamamáui.  adj.  (De  baui). 
Salvador,   que  salva. — m.  Salvador. 

Mámay.  s.  Nombre  de  respeto  y  atención 
con  que  llaman  á  algunas  personas. 

Mamban.  s.  Junco  así  llamado;  su  corteza 
sirve  para  coser  nip.^s. 

Mamhot.  adj.  (De  hamut).  Cosa  olorosa, 
fragante,  de  olor  suave,   delicioso. 

Mamin.  s.  Pez  de  color  negro  así  llamado. 

Mám-on.  s.  (De  mama).  Buyo  compuesto 
ya  y  preparado.  Papagmám-on  acó  niyo. 
Uaray  cami  mam-on.  Dadme  buyo  para 
mascar.   No   tenemos  buyo  preparado. 

Mamomóno.  adj.  (De  bono).  Acuchilla 
dor,   que  hiere- 

Man.  adv.  vi.  También.  Icao  man.  Tú 
también.  Cadto  man  camo.  Id  también 
vosotros. — Asimismo.  Sugad  man.  Asi- 
mismo. 

Man.  part.  que  se  antepone  á  algunas'raiccs; 
denota  pluralidad,  y  lo  mismo  que  la  raiz 
significa.  Manhohonong  cami  anay  dinhi. 
Habitaremos  antes  aquí. 

Mana.  s.  Llaman — mana — á  las  hermanas 
mayores  y  á  otras  mujeres  de  edad.—//. 
Llamar — mana — á  las  mismas.  Arbusto 
así    llamado. 

Manaba,  s.  Árbol  así  llamado. 

Manabón.  s.  Pez  de  mar;   se  come. 

Manáe.  s.  Kscarabajo. 

Manalísid.  s.  Planta  de  hoja  ancha,  que 
se  usa  para  envolver  tabaco  en  rama. 

Manalud.  s.  Gauay  así  llamado. 

Manamilit.  adj.  Que  pide  licencia  ó  per- 
miso. 

Manamsi.  Pez  pequeño  de  mar  así  lla- 
mado;  se  come. 

Mañanaban g.  adj.  (De  tabang).  Protec- 
tor, defensor,  que  defiende. 
Mananagat.  adj.  (De  dagat).  Pescador. 


MA 

Mananambal.  .v.  (De  tambal).  Curan- 
dero, mediquillo,  médico. 

Mananáug.  adj.  (De  daug).  Vencedor, 
victorioso. 

Mananap.  s.  Animal  irracional. 

Mananapay.  s.  Animalejo. 

Manaill.  s.  Gavilán,  ave  de  rapiña;  su 
plumaje    es  de  color  pardusco. 

Manaragna.  s.  (De  tagna).  Profeta  — 
aij.  Adivinador,  adivino. 

Manaram.  s.  (De  naram).  Partero,  el 
que,  ó  la  que  hace  su  oficio. 

Manaranggot.  adj.  (De  sanggot).  Que 
prepara  el  coco  para  que  destile  la  tuba; 
que  saca  ó  recoge  la  tuba  del  coco,  tu- 
bero, mananguetero. 

Man  atad.  s.  Ave  parecida  á  la  tórtola. 

Manatí,  s.   Arbusto  así  llamado. 

Manaya  naya.  adj.  Afable,  agradable  en 
la  conversación  y  el  trato. 

Manay  banay.  s.  Árbol  así  llamado;  su 
fruta  no  se  come. 

Manban.  s.  Junco;  su  corteza  so  usa  para 
coser  ñipas. 

Manbanun.  (En  otras  partes  dicen-T-mam- 
banun).  adj.  Sitio  donde  hay  muchos 
juncos— manban. 

Manbanun.  (En  otras  partes  dicen — mam- 
banun).  adj.  Gato  de  color  pardo. 

Manda  panda,    s.  Planta  así  llamada. 

Mando,  v.  Guiar,  conducir,  dirigir. — s. 
Guía,  conductor,  director,  que  gi^ia.  en- 
camina ó  dirige  hacia  un  paraje  ó  sitio. 

Manga.  (Los  naturales  de  Samar  y  Ley  te 
escriben — mga).  Artículo  de  plural.  Los, 
las. 

Mangagat.  s.  Pez  de  «color  encarnado  así 
llamado. 

MangalhO.  s.  Pez  así  llamado. 

Mangangalayo.  s.  Cocinero,  cocinera,  que 
cuece    la  comida. 

MangansiH.  s.  Av*»  de  color  negro,  de 
pico  y  patas  largas. 

Mangarabcab.  adj.  (De  cabcab).  Así 
llaman  al  brujo  ó  embaucador  porque,  di- 
cen, cava  la  tierra  para  desenterrar  los 
muertos. 

Mangarahit.  adj.  (De  cahít).  Vocin- 
glero;  rencilloso. 

Mangatos.  s.   Víbora. 

Mangga.  s.  Árbol  que  en  Botánica  se  llama 
Manga  de  indias  ó  mangífera  índica. — 
Fruto  de  dicho  árbol. 

Manggad.  s.  Bienes,  hacienda,  alhaja,  uten- 
silios, dinero,  etc.  Damo  in  manggad  nira. 
Son  muchos  Jos  bienes  de  ellos- 

Manggad.  v.  Despreciar,  desestinlar  y  te- 
ner en  poco-  Guinmanggad  co  an  nga- 
26 


MA  203 

ran  sa  Dios.  He  despreciado  el  nombre 
de  Dios. — Abusar,  usar  mal,  excesiva,  in- 
justa, impropia  ó  indebidamente  de  alguna 
cosa.  Ira  pagminanggarun  an  linganay. 
Abusan  ellos  ai  tocar  las  campanas. — Cún 
hinohonongan  ná  an  casingcasing  san  di- 
osnun  nga  gugm'a,  iya  ná  pagmamangga- 
run  an  ngatanan  nga  pinacamahal  sa  ca- 
libutan.  Poseido  el  corazón  del  divino 
amor,  desestimará  todo  lo  que  es  tenido 
por  precioso  en  el  mundo. 

Manggad.  interj.  ¡Ojalá!  ¡Manggad  pá  ma- 
cuha  co  an  acón  tuyo!  ¡Ojalá  consiga  yo 
mi  objeto! — adv.  m.  No  sea  que.  .  .  .  á  ver 
si.  .  .  .  Macadi  acó,  manggad  ná  cún  maca- 
cu  ha  acó  san  acón  tuyo.  Me  voy  á  ver 
si  puedo  ya   conseguir  mi  objeto. 

Mangangaco.  .r.  (De  acó).  Fiador,  de- 
fensor.— adj.   Que  defiende  ó  protege. 

Mangaraco.  s.  (De  acó).  Piador,  defen- 
sor.— adj.    Que  defiende  ó  protege. 

Manggaran.  adj.  Rico,  poderoso,  adine- 
rado,    hacendado,    acaudalado,  opulento. 

Manghud.  adj.  Hermano  ó  hermana  me- 
nor; menor  en  edad.  Manghud  co  siya. 
Es  mi  hermano  menor.  Manghud  san  iya 
pinamanialayehan.  Hermana  menor  de  la 
pedida  por  él  por  esposa. 

Mangian.  adj.  Cimarrón,  salvaje,  monta- 
raz. 

Mangil-ad.  Cosa  fea,  torpe,  sucia,  indeco- 
rosa, impura.  Mangil-ad  nga  curulauan. 
Objeto  feo,  indecoroso  á  la  vista.  Iglicay 
án  mga  buhat  nga  mangil-ad.  Evitemos 
las  obras   torpes. 

Manguinlooyan.  adj.  (De  looy).  Mise- 
ricordioso. 

Manguinloy-an.  adj.  (De  looy).  Miseri- 
cordioso. 

MangirigO.  adj.  (De  igo).  Certero,  dies- 
tro y  seguro  en  tirar. — Acertado,  que 
acierta. 

Mangnay.  s.  Pez  con  pintas  encarnadas 
así  llamado;  se  come. 

Mangno.  v.  Observar,  advertir;  atender, 
cuidar  de  alguna  cosa  ó  vigilarla. 

Mangólo,  s.  Pescado  así  llamado;  se  come. 

Mangorubat.  adj.  (De  gubat).  Guerrero, 
desafiador,  que  desafía  ó  provoca  á  los 
que  están  pacíficos  en  su  lugar. 

Mangoyud.  s.  Langosta  de  mar. 

Mang  sad.  adj.  Gallo  de  largos  espolones; 
animales  de  cuernos  largos. 

Mangud.  s.  Insecto  pequeño  y  negro  asi 
llamado. 

Manhac.  s.  Ave  negra  así  llamada;  se 
come. 

Manhi.  parí.  Esta  partícula  denota  lo  que 


204 


MA 


expresa  la  raiz,  y  tener  por  tal  lo  que  la 
raíz  significa.  Tubangan  cunta  manhiga- 
uas  cami  siton  capolonganan.  ¡Ojalá  nos 
veamos  libres  de  ese  pleito!  ¿Ano  man- 
hihimacauat  ca  sa  acón?  ¡Qué,  me  tienes 
por  ladrón? 

MatliCO.  s.  (De  SÍCO).  Codo,  ó  medida  de 
la  distancia  que  media  desde  el  codo  á 
la  extremidad  de  la  mano;  ó  desde  las 
puntas  de  los  dedos  de  una  mano  hasta 
el  codo  ó  cangría  del  otro  brazo. — v.  Me- 
dir del  modo  dicho. 

Manhihilot.  adj.  Que  soba. 

Manigul.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  se 
come. 

Manila,  s.  Capital  del  archipiélago  filipino. 
Los  naturales  del  interior  dicen  Maynilad, 
y  otros  Maynila. 

Mailing,  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  es  de 
color  verde;  se  come. 

Maní  nicas,  adj.  (De  ticas).  Arrebatador, 
ratero,  usurpador. 

Manioang.  adj.  Flaco,  delgado. 

Manlalaban.  adj.  Defensor,  protector,  que 
defiende  ó  protege. 

Maniatara,  s.  Pez  así  llamado,  con  pintas 
encarnadas;  se  come-  Los  pinchos  que 
tiene  en  el  lomo  y  vientre  son  algo  pon- 
zoñosos. 

Manliligaas.  s.  Pez  así  llamado;  es  de 
color    verde. 

Manliparacay  ná  an  humay.  loe.  Plan- 
ta de  palay  que  ya  tiene  tres  ó  cuatro 
hojas  inclinadas. 

Mano.  s.  Palabra  de  respeto  y  cariño  con 
que  llaman  al  hermano  mayor,  y  á  los 
mayores  en  edad. — v.  Llamar  mano  á  uno. 

Manol.  s.  Planta  así  llamada;  su  flor  es 
blanca  y  muy  aromática.  El  agua  en  que 
dichas  flores  se  ponen  en  infusión,  se  usa 
como  medicamento  para  varias  enferme- 
dades; y  también  es  un  gran  colirio  para 
el  mal  de  ojos. 

Manonsoc.  s.  Medida  desde  las  puntas  de 
los  dedos  hasta  abajo  del  sobaco. — v.  Me- 
dir del  modo  dicho. 

ManonobUS.  s.  (De  tubOS).  Redentor. 

Mañoso.   Pájaro  así  llamado;  se  come. 

Mañoso,  usa  ca  mañoso  nga  tabaco. 
Una  mano  de  tabaco.  Ñapólo  ca  mañoso 
an  acón  quintil  a.  He  tomado  diez  ma- 
nos de  tabaco. 

ManoSOp.  s.  Ave  pequeña  así  llamada. 

ManotO  COtO.  adj.  Uno  por  uno,  como  un 
coco  vale  un  cuarto;  dos  cocos,  dos  cuar- 
tos; nueve  cocos,  nueve  cuartos;  veinte 
cocos,  veinte  cuartos,  etc. 


MA 

Manúc.   s     Gallo,  gallina. — Camanúcan.  s. 

pl.   Gallos,  gallinas. 

Manuc  manuc.  s.  Gatillo  de  fusil. -^Tran- 
ca de  madera  para  puerta   ó  ventana. 

Manug  banug.  s.  Agárico,  especie  de 
hongo  globoso,  que  nace  en  el  tronco  de 
algunos  árboles. 

Manug  bong.  s.  (De  sugbong).  Medi- 
da de  la  distancia  que  hay  desde  lá  ex- 
tremidad de  la  mano  hasta  el  hombro. — 
i'.   Medir  del   modo  dicho. 

Manuhil.  s.  Ave  que  llaman  agachona. 

Manuna.  adj.  (De  tuna).  Mono  viejo,  que 
no  puede  ya  subir  á  los  árboles  y  anda 
por  la  tierra. 

Manung  gal.  s.  Arbusto  que  en  Botánica 
se  llama    manungal  ó  manungala. 

Manta,  part.  Que  sirve  de  adorno  c'n  la 
oración,  y  otras  veces  denota  deseo,  üiri 
manta  mahihimo.  No  es  posible.— Cun 
icao  manta  in  quinadto.  Si  tú  hubieras 
ido. 

Mantala.  v.  Publicar,  manifestar,  'hacer 
notoria  una  cosa. 

Manunulay.  s.  (De  sulay).  Tentador. 

Mao.  Equivalente  del  verbo  ser.  Mac» 
iton  ngani  an  maopay  nga  batasan.  Esa 
es,  pues,  la  buena  costumbre. —Mao  iton. 
Eso  es. 

Maod.  v.  Acordarse  apenas,  recordar  ape- 
nas. 

MaogOpun.  adj .  Defensor,  que  defiende, 
protege  ó  acude  en  defensa  de  uno. 

Maola.  adj.  Puerco  de  monte,  colmilludo- 
y  viejo. 

Maopay.  adj .  Bueno,  que  tiene  bondad  en. 
su  género.  — Útil  y  á  propósito  para  al- 
guna cosa. — Sano,  que  goza  de  salud. 

Mapa.  part.  Esta  partícula  denota  hacer, 
consentir,  ó  mandar  hacer  lo  que  la  raiz 
significa.  Mapabilin  acó  sa  balay.  Yo- 
me  quedaré  en  casa.  Mapadaug  acó  san 
moros.  Me  dejaré  vencer  de  los  moros. 
Mapaguican  acó  san  despacho.  Voy  á 
mandar  salir  al  despacho.  Mapahimo  acó 
can  tatay  sin  balaybalay.  Voy  á  mandar, 
ó  á  decir  á  papá  que  me  haga  una  casita. 

Mapalt  pait.  adj .  Cosa  amarga,  ó  algo 
amarga. 

Mapadb-sanun.    adj.    (De    obús).  Hu- 
milde. 
Mapaobusun.  adj.  (De  obús).  Humilde. 
Mapasalioun.  adj.  (De  salió).  Perdona- 
dor,  indulgente,  que  perdona. 

Mapat-lairun.  adj.  (De  pat-laid).  Justo, 
recto,  instructivo,  que  enseña  y  obra  con 
rectitud. 

Mapuangurun.     adj.    (De  puangud)^ 


MA 

Compasivo,  que  se  compadece,  que  tiene 
piedad  y  misericordia. 

Mapuca.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta  se 
come. 

Mapula.  s.  Fruto  del  árbol  tambis. 

Mapulá.  adj.  Cosa  encarnada. 

Maqili.  parí.  Ksta  partícula  denota  ser  uno 
aficionado  ó  tener  por  costumbre  lo  que 
expresa  la  raiz;  pedir,  rogar,  suplicar  de- 
sear ó  hacer  lo  que  expresa  la  raiz.  Ma- 
quituba  si  Juan.  Juan  es  aficionado  á  la 
tuba.  Maquipasi  si  Pedro.  Pedro  es  afi- 
cionado á  comer  lechón.  Maquilibacun 
nga  tauo.    Hombre  amigo  He  murmurar. 

Maquidadacópun.  adj.  (De  dacop). 
Diestro  en  coger,  prender,  ó  hacer  presa. 

Maquig.  parí.  Esta  partícula  denota  ser 
uno  aficionado  ó  tener  por  costumbre  lo 
que  expresa  la  raiz,  ó  hacer  lo  que  dice 
la  raiz,  y  algunas  veces  indica  pluralidad 
de  actos,  ó  hacer  muchas  veces  lo  que 
Ja  raiz  significa.  Maquigsaro  acó  anay 
sa  iyo.  Os  suplico  me  dejéis  comer  an- 
tes con  vosotros,  en  vuestro  mismo  plato. 
— Maquiquigsari  iton  cabataan.  Van  á 
pelear  esos  niños. — ¿Di  ca  maalo  maquig- 
atubang  sa  imo  agaron?  ¿No  te  avergüen- 
zas presentarte  á  tu  amo?  Di  ca  maquig- 
hilauas.  No  fornicarás. 

Maquilas,  adj.  Inquieto,  travieso;  que  se 
mueve  ó  inclina. 

Maquinaádmanun.  adj.  (De  aram).  Sa- 
bio, inteligente,  instruido. 

Maquitanáman.  adj.  (De  tanum).  Afi- 
cionado á  tener  huerto,  hortelano,  horte- 
lana. 

Mará.  v.  Secar,  enjugar,  quitar  la  humedad 
á  una  cosa. — adj.  Cosa  seca,  enjuta.  Ma- 
mara   ná  an  tuna.  Está  ya  seca  la  tierra. 

Marabaraan.  s.  Pez  así  llamado;  su  color 
es  encarnado. 

Marampag.  adj.  Copado,  copudo,  que  tie- 
ne mucha  copa. 

Marangnon.  adj.  (De  mangno).  Aquello 
que  se  cuida  o  vigila;  aquel  á  quien  hay 
que  cuidar  ó  vigilar. 

Mararapad.  s-   Pez  así  llamado;  se  come. 

Marat.  v.  Erizarse,  levantarse,  ponerse  rí- 
gido y  tieso  el   p -1  o. 

Maraut.  adj.  Malo,  que  carece  de  la  bon 
dad  que  debe  tener. — Dañoso  ó  nocivo 
á  la  salud. — Que  se  opone  á  la  razón  ó 
á  la  ley. — Enfermo,  que  padece  enfer- 
medad. 

Marayparay.  s.  (C)  Cizaña  ó  yerba  que 
nace  entre  el  palay.  Especie  de  vena 
venenosa  que  tiene  el  pez  bótete  en  el 
interior. 


MA 


205 


Margaba,  s.  Arena  fina  ó  polvos  de  es- 
cribir. 

Margoso,  s.  Balsamina. — Fruto  de  dicha 
planta. 

MarhO.  v.  Heder,  oler  mal  una  cosa. — 
adj.  Cosa  que  huele  mal  ó  principia  á 
corromperse,  como  animal  muerto,  etc. 

Mariapa.  s.  Planta,  cuyas  hojas  tienen  el 
centro  de  su  anverso  de  color  de  sangre, 
cuando  nuevas;  y  después  su  color  es- 
amoratado, más  sus  extremidades  y  el  re- 
verso son  de  color  pajizo  claro.  Las  ho- 
jas de  dicha  planta  se  usan  como  medi- 
camento en    algunas  heridas. 

Maro.  s.  Estambre  de  la  flor;  flor  del  palay. 

Marocapoc.  v.  Hacer  ruido  aguacero, 
viento,  agua,  etc. 

Marol.  s.  Planta  de  rosa  blanca,  sampaga 
blanca  y  olorosa. 

Maromaglidong.  adj.  (De  lidong).  Cosa 
redonda,  ó  algo  redonda. 

Marong  parong.  s.  Mariposa  así  llamada. 

Marot.  v .  Acostumbrarse,  tener  costum- 
bre de  alguna  cosa. 

Masabasa.  adj.  Arroz  cocido  con  mucha 
agua. — v.  Cocer  arroz  con  mucha  agua, 

Masag.  s.  Cangrejo  de  mar  así  llamado. 

Masag  basag.  s.  Ternilla  de  la  nariz. 

Masagad  nga  dalan.  adj.  Camino  se- 
guido. 

Masagang  pageaon.  adj.  Que  se  convida 
á  comer  sin  ser  convidado. 

Masapara.  adj.  Cosa  áspera,  tensa,  dura. 

Masapluray.  adj.  (De  saplud).  Cosa  ás- 
pera, ó  algo  áspera  al  gusto. 

Masaragmit.  adj.  Ligero,  ágil,  veloz, 
pronto. 

Masariyaya.  adj.  Alegre,  jovial,  apacible. 

Masayon.  adj.  Cosa  fácil  de  hacer. — s.  Ser 
fácil    una   cosa. 

Masbang.  adj.  Camino  real,  ó  por  donde 
se  pasa. 

Masiga.  adj.  Resplandeciente,  brillante. 

Masilac  sigac.  adj.  Resplandeciente,  bri- 
llante. 

Masilao.  adj.  Respladeciente,  brillante, 
que  ilumina. 

Masiláyre.  s.  Camote  así  llamado. 

Masilhag.  adj.   Cosa  rala,  que  se  trasluce. 

Masinabutun.  adj.  (De  sabut).  Sabio, 
inteligente,  instruido. 

Masinagdonun.     adj.     (De    sagdon). 

Aconsejador,   que   aconseja. 

Masinalacbun.  adj.  Que  manda,  que  tiene 
bajo  su  poder  á  otros  para  una  obra. 

M  asi  nao.  adj.  Cosa  resplandeciente,  bri- 
llante. 


206 


MA 


HMasinaquitun.  adj.  Enfermizo,  que  tiene 
poca  salud. 

Masinaquit-nun.  adj.  Enfermizo,  que 
tiene  poca  salud. 

Masinug-tanun.  adj.  (De  sogot).  Obe- 
diente, cumplidor. 

Masirum.  adj.  Oscuro,  que  carece  de  luz 
ó  claridad. 

Masoit.  adj.  Rebelde,  indócil — Traidor. 

Masona.  adj.  Claro,  que  alumbra  ó  da  luz. 

Masoso.  adj.  Que  tiene  niño  de  pecho;  que 
aún  tiene   leche. 

Mata.  s.  Ojo:  órgano  de  la  vista  en  el  hom- 
bre y  en  los  animales. — Ojo  de  aguja  ó 
cosa  semejante.  ¡Cadadagco  san  mata  san 
isda!  ¡Qué  grandes  son  los  ojos  del  pez! 
— v.  Mirar.  Opaya  nga  camata.  Mira  bien. 
— Pagmata.  v.  Despertar  el  que  duerme. 
Pagmata  ná.  Despierta  ya- 

Mata  sin  hinoc-tan.  s.  Malla,  ó  cada  uno 
de  los  cuadriláteros  que,  formados  por 
cuerdas  ó  hilos  que  se  cruzan  y  se  anu- 
dan, constituyen  el  tejido  de  la  red;  ojo. 

Matabag.  s-  Luna  nueva  que  principia  á 
verse. — Salida  de  la  luna  nueva  que  em- 
pieza  á  verse. 

Matagaádlao.  adj.  Cada  día,  todos  los 
días. — adv.  t.  Diariamente. 

Matáhud.  adj.  Respetuoso,  que  respeta. 

Matahúm.  adj.  Cosa  preciosa,  linda,  her- 
mosa. 

Matahuriin.  adj.  Respetable,  digno  de  res- 
peto. 

Matalairtin.  adj.  Justo,  recto. — Instructor, 
que  instruye. 

Matálao.  adj.  Cobarde,  tímido,    medroso. 

Matalapasutl.  adj .  Transgresor,  que  que- 
branta un  precepto,  ley  ó  estatuto. 

Matalapas-nun.  adj.  Transgresor,  que 
quebranta  un  precepto,  ley  ó  estatuto. 

MatalinsaCObUtl.  adj.  (De  sacob).  Pro- 
tector, amparador. 

Mata  mata.  s.  Ojo  de  aguja  ó  cosa  seme- 
jante.— Eigura  de  ojo. 

Matamata  sin  damahan.  s.  Escaque,  ó 
cada  una  de  las  casas  cuadradas  en  que 
se  divide  el  tablero  para  el  juego  de  da- 
mas, eic. 

Matangda.  s.  Persona  que,  en  los  barrios 
ó  rancherías,  hace  las  veces  de  superior, 
y  representa  á  ¡a  autoridad  del  pueblo, 
por  mandato  ó  nombramiento  únicamente 
del  cap:t';". 

Matara. üJun.tf//  (Detamud).  Agrade- 
cido.— Humilde. 

Matarí.  adj.  Palauan  ó  gauay  de  mal  snhor. 

Matarotam-isay.  adj.  (De  tam-is).  Cosa 

dulce,  ó  algo  dulce. 


MA 

Matatamban.  adj.  Que  huele  á  pescada- 
tamban. — v.    Oler  á  pescado  tamban. 

Matarotam-is.  adj.  Cosa  algo  dulce. 

Mat-hum.  adj  (De  tahúm).  Cosa  pre- 
ciosa, linda,  hermosa. 

Matindogun.  adj.  Caña-dulce  así  llamada, 
que  nace  recta. 

Matinoorun  adj.  (De  tuod).  Creyente, 
que  cree. 

Matinumanum.  adj.  (De  turnan).  Justo, 
recto,  observante,  cumplido,  que  cumple. 

Matngun.  v.  Advertir. — s.  Advertencia. 

Matnug.  adj-  Sin  igual,  sin  comparación, 
grande. 

Mato.  v.  Añadir  leña  al  fuego,  hacer  que 
arda,  aumentar   el  fuego. 

Matumat.  v.  Decir,  contar,  explicar  una 
cosa. 

Matuod.  adj.  Cierto,  verdadero.  Matuod 
an  polong  co.  Es  cierta  mi  palabra.  Si 
Jesucristo  Dios  nga  matuod,  ug  tauo  man 
nga  matuod.  Jesucristo  es  Dios  verdade- 
ro y  hombre  verdadero. — adv.  ajirm.  Cier- 
tamente. Matuod,  diri  si  Juan  an  nacasa- 
mad.  Ciertamente,  no  es  Juan  el  que  hi- 
rió.— Creer  lo  que  otro  dice.  Págmatuod 
ca  dacon.  Créeme. —  Diri  acó  nacacapag- 
matuod  sa  imo,  cay  di  ca  nagsusumat 
san  camatuoran.  No  puedo  creerte,  por- 
que no  dices  la  verdad,  s.  Verdad. — ■ 
Iguinsumat  co  sa  iya  an  matuod.  Yo  le 
dije  la  verdad. 

Matuod  nga  matuod.  m.  adv.  En  verdad, 
en  verdad.  Matuod  nga  matuod  an  polong 
co  diyo.  En  verdad,  en  verdad  os  digo. 

Maugad.  v.  Ensancharse,  dilatarse. 

Mauyac.  adj.  (De  uyac).  Malvado,  per- 
verso. 

May.  v.  Haber,  tener.  ¿May  camo  isda? 
¿Tenéis  pescado?  May  cami  isda.  Tene- 
mos pescado.  Ibalic  ini  nga  oficio,  may 
ná  pag  turnan.  Cmnplementado  este  ofi- 
cio, vuélvase. 

Maya.  s.  Pájaro  pequeño  así  llamado;  an- 
dan en  bandadas,  y  son  muy  perjudicia- 
les al  palay. 

Maya-maya.  s.  Pescado  así  llamado,  de 
color  encarnado;  se  come. 

May-adá.  v.  Haber,  tener.  Cun  may  adá 
ná  camo  humay,  parad-an  acó  sin  lima 
ca  baquid.  Si  tenéis  ya  palay,  mandadme 
cinco  cavanes. 

Mayahun.  adj.  Lugar  ó  sitio  donde  hay- 
muchos  pájaros  llamados  mayas.  — Enano, 
pigmeo,  persona  muy  peque**. 

Mayamit.  adj.  Cosa  sabrosa,  de  buen  guola 

May-aon.  v.  (C)  Haber,  tener. 

May omo.  adj.  Cosa  blarH:.,  uerna. 


MI 

Miay.  v.  Sobrar,  llenar. — adj.  Lleno,  so- 
brante en  medida   de  líquidos. 

Milo  pico.  s.  Pájaro  así  llamado-  En  algu- 
nas partes  le  llaman   tuao. 

Milong  bilong.  s.  Pez  así  llamado;  se 
come. 

Mime.  v.  Extender,  ensanchar  con  las  ma- 
nos cosa  blanda,  como  cera,  barro,  etc. 
— Fxt^nder  la  morisqueta  en  el  plato,  etc. 

Mínay.  s.   Caña-dulce  así  llamada. 

Minamahál.  adj.  Lo  que  se  tiene  por 
más  precioso,  de  más  valor,  ó  en  más 
estima. 

Minamaópay.  adj.  Lo  que  se  tiene  por 
mejor,  más  bueno,    ó  por  bueno. 

Minamarailt.  adj.  Lo  que  se  tiene  por 
malo,  peor,  ó  más  malo. 

Mifiamatádong.  adj.  Lo  que  se  tiene 
por  más  justo,  ó  que  lo  cree  uno  de  su 
derecho. 

Minamatahútl.  adj.  Lo  que  se  tiene  por 
mas  precioso  y  hermoso. 

Minaría,  s.  Gauay  así  llamado. 

Minatáy.  adj.  (De  patay).  Muerto,  di- 
funto.— s.  Cadáver. 

Mitlgao.  adj.  Triste,  lleno  de  tristeza;  me- 
lancólico; desconsolado,  que  carece  de 
consuelo. — Silencioso,  que  calla;  lugar 
donde  se  guarda  silencio  ó  hay  quietud. 
v.  Entristecer,  desconsolar.  Estar  en  silen- 
cio; gozar  de  quietud  y  paz.  Mamingao 
an  acón  casingeasing,  cay  namat-yan  acó 
san  acón  anac.  Mi  corazón  está  triste, 
porque  se  me  ha  muerio  mi  hijo.  Ma- 
in;, ígao  epopay  an  inga  tauo  sa  bongto. 
Esíá  muy  silenciosa  ó  pacífica  la  gente 
del  pueblo.  An  maraut  mo  rga  batasan 
asa)-  nacacamingao  sa  acón.  Tu  mala 
costumbre  es  la  que  me  entristece.  Na- 
mingao  canil  niyan.  Ahora  gozamos  de 
pa-í. 

Mitningauong.  adj.  Triste;  melancólico; 
iHigtdo. 

^inglay.  v.  Marchitarse,  ajarse,  acostarse 
b«  plantas  por  el  mucho  calor.  Nanii- 
minglay  an  pálua  san  gauay,  cay  maa- 
dlao  caopay.  Se  marchita  la  hoja  del 
gauay,  porque  calienta  mucho  el  sol.  adj. 
Cuart?   parte  de  un   cate. 

Minio,  adj.  Casado,  casada,  matrimonio, 
ó  sea  personrs  unidas  en  matrimonio. 
Usa  cami  ca  minio.  Somos  un  matrimonio. 

Winoísis.  adj.  Camote  así  llamado. 

Minonga.  .-.  Arbusto  así  llamado. — Savia 
de  dicho  arbusto,  que  se  usa  en  vez  de 
cola  para  pegar  hojas  de  libro,  etc. 

Minoron.    s.     Comistrajo    compuesto    de 


MI 


207 


arroz,  coco  y  azúcar,  que  se  fríe  un  poco 
en  el  carajay,  y  después,  envuelto  en  hoja 
de  plátano,  se  cuece  en  una  olla,  ponien- 
do un  poco  de  agua. 
Miris.  v.  Deshacer,  como  se  deshace  entre 
los    dedos    un    grano  de  cacao  lleno  de 
gorgojo. 
Mirit.  v.  Mojar,  humedecer   una  cosa  con 
agua  ú  otro  líquido. — adj.   Cosa  mojada. 
Miró.  s.  Gato  de  algalia. — v.  Coger  ó  ma- 
tar dicho  animal  las  gallinas,  etc. 
Miro.  v.  Entretejer,  enlazar  ó  cruzar  el  be- 
juco ú  otra  cosa,    cuando  se  amarra  un 
quilo,     etc.;   amarrar    entretejiendo,  enla- 
zando   ó    cruzando    aquello    con   que  se 
amarra. 

Mirong  pirong.  v.  Amusgar,  echar  hacia 
atrás  las  orejas  el  caballo  ú  otro  animal 
en  ademán  de  querer  embestir,  etc. 

Misa.  Pollo,  polla;  cría  de  gata,  ratón, 
ave,  etc.— v.  Sacar  los  pollos  la  gallina 
ú  otra  ave.  Nagmisá  ná  an  tamsi.  Ha 
sacado  ya  sus  polluelos  el  ave.  Duduha 
an  misa  nga  namatáy.  lían  muerto  dos 
polluelos. 

Misa.  s.  Sacrificio  incruento  de  la  Ley  de 
gracia,  en  que,  bajo  las  especies  de  pan 
y  vino,  ofrece  el  sacerdote  al  Eterno  Pa- 
dre el  cuerpo  y  sangre  de  Jesucristo. — 
Pagmisa.  v.  Dicir  misa.  Nagmimisa  an 
Padre.  Está  diciendo  misa  el  Padre. — 
Pagpamisa.  v.  Mandar  decir,  aplicar  ú 
ofrecer  misa.  Parnisa.  Limosna  para  misa. 
Nagpapamisa  acó  sa  mga  calag.  Ofrezco 
una  misa  por  las  almas,  ó  doy  la  limosna 
para  una  misa  por  las  almas.  An  calag 
san  acón  amay  an  acón  iguinpapamisa. 
Doy  la  limosna  para  una  misa  por  el 
alma  de  mi  padre. — Cañan  tolo  ini  nga 
camisa.  Esta  es  limosna   para  tres  misas. 

Misao  pisao.  adj.  Piedras  sueltas  por 
donde  difícilmente  se  puede  pasar. 

Misay.  s.  Gato,  gata. 

Misic.  v.  Saltar  los  granos  del  mortero  al 
pilarlos  ó  mojarlos. — Saltar  lo  que  se 
parte  ó  corta. — Escapar,  huir,  zafarse, 
librarse,  eximirse  de  alguna  cosa. 

Miting  piting.  s.  Calcañar,  talón,  nervios 
ó  tendones  hacia  la  parte  del  zancajo. 

MitÓO.  s.  El   credo. — v.  Creer. 

Mito.  v.  AJzar  la  sagrada  hostia  y  cáliz. — 
PagmJto.  s.  Elevación  de  b  sagrada  hos- 
tia y  cáliz. 

Mius.  Componer,  recoger  y  guardar  las 
cosas. 

Millt.  v.  Componer,  recoger  y  guardar  las 
cosas. 


238 


MO 


Mo.  genit.  de  sing.  del  pronomb.  Icao. 
Tú.  Se  pospone  al  verbo  en  la  oración; 
mas  cuando  ésta  principia  con  negación, 
suele  anteponerse.  ¿Ano  an  guinbubuhat 
mo  dida?  ¿Qué  estás  haciendo  ahi?  Dad- 
un  mo  ini.  Lleva  esto.  Lanaton  mo  sira. 
Sigúelos. 

Mo.  Palabra  que  sirvs  de  adorno  en  la  ora- 
ción, sin  tener  significación  alguna.  Uaray 
acó  pacasimba,  cay  sinaquitan  mo  acó. 
No  he  podido  oir  misa,  porque  estoy  en- 
fermo. 

MobO.  adj .  Coco  bajo  y  de  poca  altura 
así  llamado. 

Moctnoc.  v.  Dar,  pegar,  golpear,  frotar 
una  cosa  con  otra  ó  contra  otra.  Iguin- 
moemoc  nira  si  Pedro  sa  tuna.  Han  gol- 
peado ellos   á   Pedro  contra  la  tierra. 

Mocoboco.  s.  Tobillo. — Nudo  de  caña. — 
Tubérculo  de  árbol. 

MoCOl.  v.  Abultar  el  carrillo,  como  cuando 
se  tiene  una  cosa  en   la  boca. 

Mod  bod.  s.  Pez  así  llamado  y  de  color 
blanco. 

Mod-ilan.  adj.  De  grandes  y  abultados 
labios. 

Mod-mod.  v.  Apretar,  comprimir  una  cosa 
contra  otra. — Dar,  pegar,  golpear,  frotar 
una  cosa  contra  otra. 

Mod  Otan.  adj.  Befo,  bezudo,  grueso  de 
labios. 

Mogot.  v.  Poner  ceño  ó  arrugar  la  frente 
y  crujir  los  dientes;  crujir  ó  hacer  ruido 
con  los  dientes. 

MogSO.  v.  Nacer  la  criatura,  salir  á  luz. 

Mohog.  s.  Moco;  humor  espeso  y  pega- 
joso que  fluye  por  las  fosas  nasales.  Di 
mo  pahirun  an  mohog  san  ¡mo  camut. 
No  te  limpies  los  mocos  con  la  mano. 

Moh  moh.  s.  Migaja  ó  grano  de  arroz  que 
cae  fuera  del  plato  al  comer. 

MolapUla.  s.  Yema  de  huevo. 

MolatUC.  adj.  Cosa  tostada,  ó  de  color 
subido  y  obscuro. —  Tostar  al  sol.  Na- 
momolatuc  san  adlao.  Está  tostado  del  sol. 

Mol  mol.  v.  Chupar  el  dedo;  meter  el 
dedo  en  la  boca. — Dar  de  comer  al  niño, 
metiendo  la  comida  en  su  boca. 

Mólocmocon.  v.  Hablar  precipitadamente, 
comiéndose  las  palabras. 

Molocutl.  v.  Arrollar  una  cosa. —  Encoger- 
se el   que  está  echado. 

Molo  moco.  v.  Pronunciar  mal. 

Molopolo.  s.  Planta  así  llamado;  es  me- 
dicinal. 

Molos,  s.  (C)  Monte  más  pequeño  ó  bajo 
que  los  restantes. 

Molud  mogud.  v.  Pronunciar  mal. 


MO 

Momho.  (En  otras  partes  dicen — mamho). 
v.  Malearse,  echarse  á  perder  carne,  pes- 
cado;   etc. 

Momo.  v.  Golpear,  frotar,  refregar  sobre 
alguna  parte  la  ropa  cuando  se  lava. — - 
Golpear  el  coco  sobre  alguna  parte  para 
abrirle  y  beber  su  agua. 

MÓrnÓ.  v.  Tapar  la  boca. — Migaja,  grano 
de  arroz  cocido,  etc. 

Momo.  s.  Pez  negro  de  río;   se  come. 

Monbon.  s.  Arenal,  bajo  ó  banco  de  arena 
en   la  mar. 

Motlg-gOS.  s.  Planta  así  llamada. — Fruto 
de  dicha  planta;  se  come. 

MonOCSOC.  v.  Medida  de  la  distancia  que 
media  desde  la  extremidad  de  la  mano 
hasta  el  sobaco. 

Monpotl.  s.  Gusano  así  llamado;  es  perju- 
cial  á  los  árboles  y  plantas,  donde  se  cría. 
Este  gusano  se  halla  dentro  de  una  bol- 
sita  bastante  fuerte,  labrada  por  el  mismo; 
el  bisaya  usa  dicha  bolsita  para  poner  en 
ella  dinero  ú  otra  cosa. 

Montauan.  v.  Dar  saltitos  como  el  niño 
que  principia  á  andar;  hacer  pinitos  el 
niño. 

Mo  OC.  v.  Sobresanar,  cerrar  una  herida 
sólo  por  la  superficie,  quedando  dañada 
la    parte  interior. 

Mo  Óflg.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  tiene 
la  cola  negra;    se  come. 

Moragbas.  s.  Pez  pequeño  de  mar;  se 
come. 

Moroy.  v.  Desmayarse;  debilitarse,  faltar 
las  fuerzas. 

Moromotl.  ?/.  Estregar  una  cosa  entre  las 
manos;  echarla  á  perder. 

Morotl.  s.  Madeja.  Usa  ca  morón  nga  ting- 
cai.  Una  madeja  de  algodón. 

MoropiO.  adj.  Vecino,  natural  de  un  lugar. 

Moroporo.  s.  Constelación  ó  grupo  de  es- 
trellas así  llamadas. 

Moropoto.  s.  Arbusto  así  llamado. — Fru- 
to de  dicho  arbusto. — Planta  ó  malva  sil- 
vestre así  llamada. 

Moros,  adj.  Moro,  mora,  natural  de  las 
regiones  donde  se  sigue  la  secta  de  Ma- 
hoina;  infiel  de  Joló  ó  de  Mindanao. — 
Camorosan. — s.  pl.  Moros. —  Tierra  de 
moros. 

Morosutl.  adj.  Que  hay  moros.  Ayao 
ngadto  sa  Sulat,  cay  morosun.  No  va- 
yas á  Sulat,  porque  hay  moros. 

Moson.  v.  Purgarse. 

Mos«on.  v.  Tener  ó  padecer  cursos. — s.pl. 
Cursos,  evacuaciones. 

Moto.  s.  Animal  marino  nsí  llamado. 

Motón.  (Término  español),  s.  Garrucha  tic 


MO-MU 

diversas  formas  y  tamaños,  con  una  ó 
más  ruedas  sólidas  y  giratorias,  acanala- 
das en  su  circunferencia,  por  donde  se 
pasan  los  cabos,  maromas,   cordeles,  etc. 

MU  ; 

Mllgdas,  hintlgdas.  v.  Llover  recio  ó  con 
fuerza, — adj.  Aguacero  fuerte. 

MllgO.  v.  Decir,  hablar,  manifestar,  decla- 
rar una  cosa.  Onhan  patayan  nga  pag- 
mugo.  fr.  fam.  Antes  morir,  que  decir 
la   verdad;   ó  antes  mártir,  que  confesor. 

MugOS.    s.  Árbol  así  llamado. 

Mtllag    tnulag.  v.  Hablar,  conversar. 

MulalOllg.  v.  Ver,  examinar,  observar  bien 
una  co.sa. 

Mlllatl  bulan,  s.  Pez  así  llamado;  de  co- 
lor  blanco  y  ojos  grandes. 

Mul*at.  7A  Abrir  los  ojos.  Di  pa  miiT-at  an 
mata  san  tio.  Todavía  no  ha  abierto  los 
ojos   el    cachorrillo. 

Mulay.  v.  Tentar,  provocar. — s.  Tentación 
provocación.  Nagmulay  sira  sa  acón.  Ellos 
me  han  tentado.  Iguinmulay  acó  ni  Pe- 
dro. Me  ha  provocado  Pedro. 

Munca  nga  gauay.  adj.  Gauay  así  lla- 
mado. 

Muncauas  ó  mungauas.  v.  Arriesgar, 
poner  en  peligró,  exponerse. 

Mungao.  v.  Estar  uno  medio  dormido  y 
sin  saber  lo  que  hace. 


MU 


209 


Mungao  mungao.  s.  Mosquito  así  llamado. 

Mungay.  v.  Sosegarse,  estar  quieto  ó  so- 
segado. 

Mungaya.  v-  Gozar,  disfrutar  de  algún 
bien. 

Mungit.  v.  Pegarse  la  comida  á  los  labios. 

Munos.  s.  Palay  de  secano,  así  llamado. 

Murayao.  v.  Estar  ó  vivir  en  paz  y  so- 
siego,   adj.  Pacífico,  sosegado. 

Muromud.  v.  Atar,  amarrar  bien  la  vian- 
da envuelta  en  hojas  de  anájao  ú  otra 
cosa. 

Muro  muro.  adj.  Pobre  y  miserable,  an- 
gustiado. 

Mus   mus.  adj.  Cosa  intensa,  vehemente. 

Musa.  v.  Lavar  los  pies.  Namumusa  acó. 
Me  estoy  lavando  los  pies. 

Musa.  v.  Sacar  las  aves  los  pollos. 

Musag   busag.  s.  Clara  de  huevo. 

Muta.  s.  Légaña,  humor  que  destilan  los 
ojos  y  queda  cuajado  y  pegado  á  las  pes- 
tañas y  lagrimales. 

Muta  buta.  s.  Marisco  con  pinchos  así 
llamado. 

Mutia.  s.  Perla,  concreción  que  se  forma 
en  lo  interior  de  la  concha  conocida  con 
el  nombre  de  madre  perla;  aljófar,  ó  con- 
junto de  perlas  de  figura  irregular,  co- 
munmente pequeñas. 

Mutaun.  adj.    Legañoso,  que  tiene  légañas. 

Muyamoy.  s.  Sueño  profundo. —  v.  Dor- 
mir sueño  profundo. 


JNT 


NA 

Na.  adv.  t.  Ya.  Gutnbuhat  co  ná  an  sadá. 
Ya  he  hecho  la  puerta.  Natuman  co  ná 
an  imo  sugo.  Ya  he  cumplido  tu  man- 
dato. 

Na.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que  dice 
la  raiz;  empléase  también  en  los  verbos 
neutros,  y  en  algunos  otros  verbos,  así 
en  activa  como  en  pasiva,  y  se  usa  en 
tiempo  presente  ó  pasado.  Namolong 
siya.  Dijo  él.  Namamalandog  sira  san 
mga  casaquita  san  aton  Manonobus.  Es- 
tán ellos  meditando  los  dolores  de  nues- 
tro Redentor.  Napaquita  liuat  sa  ira  an 
bitoon,  nga  natago  san  pagdatong  nira 
sa  Jerusalén.  Se  les  apareció  otra  vez 
la  estrella,  que  se  había  ocultado  al  llegar 
ellos  á  Jerusalén. 

Ná.  part.  usada  sólo  como  adorno  y  ante- 
puesta á  la  partícula  man.  Acó  ná  man. 


NA 

Yo  también,  yo  ahora.  Camo  ná  man. 
Vosotros  también,  vosotros  ahora,    - 

Naca.  part.  Esta  partícula  denota  hacer 
efectivamente  lo  que  la  raiz  significa;  y 
otras  veces  expresa  poder  hacer  lo  que 
la  misma  raiz  dice:  se  usa  en  tiempo  pre- 
sente y  pretérito.  Nacaopay  siya  san  mga 
magsaquit.  Curó  él  á  los  enfermos.  Si 
Pedro  nacasamad  can  Juan.  Pedro  hirió 
á  Juan. 

Nacag.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
dice  la  raiz;  y  se  usa  en  tiempo  presente 
y  pretérito.  Nacaghatag  siya  sa  acón  sin 
cahate.  Me  dio  él  dos  reales.  Nacagbu- 
yayao  acó.   He  maldecido. 

Nabo.  s.  Arbusto  espinoso  así  llamado;  su 
corteza  es  fibrosa  y  sirve  para  hacer  cuer- 
das y  otras  cosas.     Dice  el  bisaya,  que 


210 


NA 


dicho  arbusto  muere  cuando  ya  tiene  tres 
ó  cuatro  años. 

Nacnac.  v.  Sacudir,  mover  violentamente 
una  cosí  a  una  y  otra  parte. — Golpear 
una  cosa  ó  conmoverla  al  aire  con  vio- 
lencia para  quitarle  el  polvo,  etc. — Mo- 
ver sus  alas  las  aves. — Caerse  una  cosa  á 
pedazos,  por  estar  podrida,  etc. — Caerse 
ó  derramarse  palay  del  costal,  etc — adj. 
Cosa  continuada,  que  se  dilata  ó  penetra. 

NaCOll,  (Naco),  genit.  del  pronomb.  Acó. 
Yo.  Nacadto  siya  sa  balay  nacon.  Estaba 
él  en  mi  casa. 

Nag.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que  dice 
la  raiz;  y  se  usa  en  tiempo  presente  y  pre- 
térito. Nagbuhat  cami  sin  balay.  Estamos 
haciendo  casa.  Naglacat  ná  an  sacayán. 
Anda  ya  la  embarcación. 

Naga.  s.  Narra,  árbol  que,  en  Botánica,  se 
llama  Pterocarpo  sandalino. 

Nagca.  part.  Esta  partícula  denota  plura- 
lidad de  sujetos  que  experimentan  lo  que 
dice  la  raiz;  y  también  denota  reciproci- 
dad de  acción,  aunque  sea  casual;  se  usa 
en  tiempo  presente  y  pretérito.  Damo  an 
tauo  nga  nageacamatáy.  Es  mucha  la 
gente  que  muere.  Nagcacalacat  an  mga 
cabataan  sa  baybay.  Andan  los  niños  por 
la  playa.  Nagcadatong  ná  sira.  Han  lle- 
gado ya  ellos. 

Naghi.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
la  raiz  expresa;  y  también  que  los  sujetos 
padecen  lo  que  la  raiz  dice;  se  usa  en 
tiempo  presente  y  pretérito.  Naghihida- 
laag  sira  sa  cabuquiran.  Andan  errantes 
por  los  montes.  Naghihicalooy  acó  cao- 
pay.  Lo  paso  muy  mal.  Naghibaton 
cami  sin  polong.  Hemos  altercado  en 
palabras.  Naghibaton  cami  sa  ira.  Re- 
plicárnosles. 

Nag  nag.   v.   Limpiar,  laxar. 

NagOtnot.  v.  Rugir  ó  sonar  una  cosa  cuan- 
do se  rasga,  rompe,    corta,  etc. 

Nagpa.  part.  Esta  partícula  denota  hacer, 
mandar  hacer  lo  que  la  raiz  dice;  se  usa 
en  tiempo  presente  y  pretérito.  Nagpauli 
ná  sira.  Ellos  se  han  vuelto  ya.  Nagpa- 
caon  acó  sin  usa  nga  macalolóoy.  He 
dado  de  comer  á  un  pobre. 

Nagpaca.  part.  Esta  partícula  denota  lo 
que  la  raiz  expresa;  y  también  fingimien- 
to, y  tener  por  tal  lo  que  la  raiz  dice;  se 
usa  en  tiempo  presente  y  pretérito.  An 
aton  Guinoo  Jesucristo  nagpacatauo  sa 
pagpanobus  sa  aton.  Nuestro  Señor  Je- 
sucristo se  hizo  hombre  para  redimirnos. 
Nagpacaopay  siya  san  mga  magsaquit. 
Él  sanó    á    los    enfermos.     Nagpacaraut 


NA 

acó  san  acón  igeasitauo.  He  hecho  mal 
á  mi  prójimo.  Nagpacaaga  cami  pana- 
gat.  Estuvimos  pescando  hasta  la  ma- 
ñana. 

NagSi.  part.  Esta  partícula  denota  recipro- 
cidad, ó  que  hay  participación  en  lo  que 
la  raiz  dice;  se  usa  en  tiempo  presente  y 
pretérito.  Nagsisihigugma  ná  cami.  Nos 
amamos  ya-  Ngatanan  sira  nagsisipaquia- 
na.  Todos    ellos  se  preguntaban. 

Nagsiqtli.  part.  Esta  partícula  denota  se- 
mejanza ó  igualdad  en  lo  que  la  raiz  ex- 
presa; se  usa  en  tiempo  presente  y  pre- 
térito. Nagsisiqutmatálao  sirá  an  dulia. 
Los  dos  son  igualmente  cobardes. 

NagUÍn.  part.  Esta  partícula  denota  con- 
versión substancial  o  accidental  de  la  co- 
sa, en  lo  que  expresa  la  raiz;  se  usa  en 
tiempo  presente  y  pretérito.  An  pageaa- 
lacsio  naguindugo  niya.  La  sustancia  del 
vino  se  convirtió  en  su  sangre.  An  alac- 
sio  naguimubig.  El  vino  se  convirtió  en 
agua.  ^ 

Nagllitli.  s.  Enredadera  así  llamada.  Di- 
ce el  bisaya,  que,  cocidas  las  raices,  hojas 
y  vastago  de  dicha  enredadera  en  aceite 
nuevo  de  coco,  son  medicamento  para 
heridas. 

Naha.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
la  raiz  dice,  y  también  efectuarse  lo  mismo 
por  casualidad,  sin  intención,  ó  de  impro- 
viso; se  usa  en  tiempo  presente  y  preté- 
rito. Aton  guindadayeg  adton  nahaona 
nga  horas  nga  iguintuha  can  María.  Nos- 
otros bendecimos  aquel  primer  instante 
en  que  fué  creada  María.  Nahasimang 
cami  sa  dalan.  Nos  extraviamos  en  el 
camino.  Nahapag.r»ata  acó  sadto.  Des- 
perté yo  entonces.  Nahagugugma  acó 
sa  imo.  Yo  te  amo.  Nahabalinas  acó. 
Me  resbalé. 

Nahapa.  part.  Esta  partícula  denota  lo 
que  dice  la  raiz,  y  también  que  se  efec- 
túa por  casualidad,,  sin  querer,  ó  de  im- 
proviso; se  usa  en  tiempo  presente  y 
pretérito.  Nahapasucamud  siya  sa  tuna  sin 
macaduha.  Cayó  él  en  tierra  dos  veces. 
Nahapaligad  acó.  Caí  á  tierra. 

Nahi.  v-  Unir,  juntar  dos  ó  más  pedazos 
de  tela  ú  otra  cosa,  cosiéndolos  con  hilo 
ó  bejuco,  como  hacen  los  pescadores 
cuando  unen  ó  juntan  dos  chinchorros 
ó  redes. 

Nahi.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que  la 
raiz  dice,  y  también  efectuarse  lo  mismo 
por  casualidad,  sin  intención,  ó  de  impro- 
viso; se  usa  en  tiempo  presente  y  preté- 
rito. Nahigugma  acó  sa  imo  sa  guihapon. 


•  NA 

Yo  siempre  te  amo.  Nahisasacop  ná  siya 
sa  padrón.  Está  él  inscrito  ya  en  el  pa- 
drón. Nasamad  an  acón  ulo,  cay  nahipac- 
dol  acó.  Mi  cabeza  está  herida,  porque 
di,  ó  tropecé   con  ella. 

Nahipa.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
dice  la  raiz,  y  también  que  se  efectúa  lo 
mismo  por  casualidad,  sin  querer,  ó  de 
improviso;  se  usa  en  tiempo  presente  y 
pretérito.  Nahipacolob  siya.  Cayó  él  de 
bruces- 

Nahotl.  v.  Trabajar  uno  la  sementera,  aba- 
cá ó  cocales  de  otro,  é  ir  á  medias  en  lo 
que  se    recoja. 

Nahot.  adj.  Abacá  ó  prña  muy  fina;  cami- 
sa hecha  de  lo    mismo. 

Ñama.  v.  Procrear,  engendrar,  multiplicar 
una  especie. 

Namcum.  v.    Concebir  la  hembra. 

Namilit.  v.  Pedir  licencia   ó  permiso; 

Nattlit.  adj.  Sabroso,  gustoso  y  delicioso, 
grato  al  sentido  del  gusto. — v.  Estar  ó 
ser  sabrosa,  deliciosa  ó  gustosa  una  cosa. 

Ñamo.  s.  Humazo,  ó  envoltorio  de  hojas 
secas,  que  ponen  los  bisayas  cerca  de  los 
panales,  y  encienden  dicho  envoltorio 
para  que  haga  humo  denso  ó  espeso  y 
huyan  las  abejas. — v.  Dar  humazo  á  las 
abejas. 

NamOC.  s.  Mosquito. 

Namon,  Ñamo,  ganit.  del  pronomb.  Ca- 
mi.  Nosotros,  nosotras.  Nasayoran  namon 
an  mga  nahimumutang  sa  imo  surat,  ug 
nagpapahabaro  cami  dimo  nga  dinhi  sa 
amon  uaray  gud  nahi-aáguiar  nga  tadio 
nga  sugad.  Quedamos  enterados  de  lo 
que  nos  dices  en  tu  carta,  y  te  manifes- 
tamos, que  aquí  no  se  encuentra  tinaja 
igual. 

Nati.  part.  Esta  partícula  denota  pluralidad, 
y  también  lo  que  la  raiz  dice;  se  usa  en 
tiempo  presente  y  pretérito.  Damo  an  mga 
tauo  nga  nanhohonong  sa  calibutan.  Mu- 
cha es  la  gente  que  habita  en  el  mundo. 
Nangunguliat  an  mga  cabataan.  Gritan  los 
muchachos.  Nanharoc  ná  cami.  Ya  hemos 
besado. 

Nana.  s.  Materia,  pus,  podre  de  llaga, 
etc. — v.  Tener  ó  echar  materia  lo  dicho. 

Nanag.  v.   Asar  una  cosa  entre  brasas. 

Natiam  s.  Sabor  de  una  cosa. — v.  Gustar, 
probar  una  cosa. 

Nanangatid.  adj.  Cuellierguido. 

Nanao.  v.  Mirar  al  fondo  del  agua  como 
para   ver  alguna  cosa. 

Nanap.  v.  Arrastrar,  gatear,  andar  á  gatas. 

Nanay.  s.  Mamá:  voz  equivalente  á  ma- 
dre, de  que  usan  muchos,  y  especialmente 
27 


NA  211 

los  niños;  también  llaman  nanay  á  la  abuela 
y  á  otras  mayores. 

Nang  nang.  v.  Aumentarse  la  herida,  etc. 

Natlhi.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
expresa  la  raiz;  y  también  tener  portal 
lo  que  la  misma  raiz  dice;  se  usa  en 
tiempo  presente  y  pretérito.  Damo  an 
mga  tauo  nga  nanhihigauas  sa  pndrón. 
Es  mucha  la  gente  que  no  está  empa- 
dronada. Nanhihimaraut  acó  sa  imo.  Yo 
te  tengo  por  malo.  Nanhihingatorog  ná 
sira.  Están  ya  ellos  durmiendo.   . 

Nano?  adv.  in'errog.  ¿Que? — ¿Qué  dices? — 
¿Qué  quieres? — ¿Qué  cosa?  ¿Nano  ca?  ¿Qué 
quieres  tú? 

Nanong.  v.  Advertir,  considerar,  preve- 
nirse.— Mananong.  adj.  Prudente,  preve- 
nido, preparado. 

Napa.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
dice  la  raiz;  y  también  mandar,  poder  ha- 
cer, permitir  lo  que  expresa  la  raiz;  se 
usa  en  tiempo  presente  y  pretérito.  Na- 
pahayag  acó  sa  Padre.  Me  he  presentado 
al  Padre.  Napaquita  ná  acó  sa  capitán- 
Me  he  presentado  ya  al  capitán.  Napa- 
harani  siya  sa  con.  Se  acercó  él  á  mí. 

Napapag.  part.  Esta  partícula  se  antepone 
á  algunas  raices,  y  denota  mandar,  ó  con- 
sentir en  lo  que  la  raiz  expresa;  se  usa 
en  tiempo  presente  y  pretérito.  Napapag- 
buhat  an  capitán  sin  usa  nga  camalig.  Ha 
mandado  el  capitán  hacer  un  camarín.  Na- 
papag raysang  siya  sa  cruz.  Quiso  él  ser 
clavado  en  la  cruz. 

Napasi.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
la  raiz  dice;  se  usa  en  tiempo  presente 
y  pretérito.  ¿Nagpasingain  siya?  ¿Hacia 
dónde  ha  ido?  Napasingadto  sa  Manila. 
Ha  ido  á  Manila.  Napasinganhi  acó  sa 
imo.     He  venido  á  tí. 

Napinap.  v.  Allanar  lo  desigual. 

Ñapó.  s.  Montón  pequeño  de  tierra  blanda. 
— v.  Eormarse  montones  pequeños  de 
tierra  blanda. — Canapóan.  s.  pl.  Montones 
pequeños  de  tierra  blanda. 

NapO.  s.  Plantío  de  raices  comestibles. 

Naqilí.  part.  Esta  partícula  denota  lo  que 
dice  la  raiz;  y  también  pedir,  suplicar, 
desear,  hacer,  y  ser  aficionado  á  lo  que 
expresa  la  raiz;  se  usa  en  tiempo  presente 
y  pretérito.  Naquiquitabang  acó  sa  imo. 
Yo  te  pido  protección. 

Naquig.  part.  Esta  partícula  denota  pedir, 
suplicar,  desear,  y  hacer-Jo  que  la  raiz  ex- 
presa; y  también  denota  pluralidad;  se 
usa  en  tiempo  presente  y  pretérito.  Naqui- 
quigpolong  acó  sa  imo;  Quiero,,  deseo  ha- 
blar contigo.  An  malimbong  naquigsang- 


212 


NA 


cay  san  igcasimalimbong.  El  engañador 
se  ha  hecho  amigo  de  los  engañadores. 
Naquigsabut  ná  catni.  Ya  nos  hemos  ha- 
blado ó  convenido. 

Naquit.  adj.  Plátanos,  ú  otra  cosa,  unidos 
ó  pegados  unos  con  otros. — Unir,  estar 
unidas  ó  pegadas  dos  ó  más  cosas. 

Naratn.  v.  Partear,  hacer  el  oficio  de  par- 
tero ó  partera. 

Narangahit.  v.  Desasosegarse,  inquietarse. 

Narog.  adj.  Rama  pequeña,  ú  otra  cosa, 
caida  en  tierra. 

Nasi.  part.  Esta  partícula  denota  el  lugar 
hacia  donde  uno  va  ó  se  dirige;  se  usa  en 
tiempo  presente  y  pretérito.  Nasingadto 
siya  sa  Tacloban.  Ha  ido  él  para  Taclo- 
ban.  Nasisinganhi  ná  sira.  Vienen  ya  ellos. 

Natad.  s.  Parte  de  terreno  inmediato  ó  en- 
frente de  la  fachada  principal  de  camarín, 
casa,  tr.bunal,  ó  hacia  donde  está  la  en- 
trada y   escalera. 

Nate.  s.  Cría  de  vaca,  carabao,  cabra,  oveja, 
etc.,  mientras  se  está  criando. — Becerro, 
becerra;  cabrito,  cabrita;  cordero,  cordera. 
— Canatihan.  s.  pl.  Becerros,  becerras;  ca- 
britos,  cabritas;    corderos,    corderas- 

NatUC.  adj.  Cosa  fina,  delicada,  amorosa. 
Mananatuc  nga  calooy.    Fina  misericordia. 

Natlltl.  genit.  del  pro)iomb.  Quita.  Nos- 
otros, nosotras.  Iroy  man  siya  naton.  Es 
también  ella  nuestra  madre. 

Ñaua.  v.  Estar  uno  solo;  ir,  caminar  uno 
solo  y  sin  compañía. 

Nauntauatl.  v.  Exceder,  aventajar,  sobre- 
salir una  persona  ó  cosa  á  otras.  An  ca- 
mahalan  san  imo  mga  caud-ganan  san 
cañan  casantosan  nananauantauan.  La 
grandeza  de  tus  excelencias  excede  á  la 
de   los  santos. 

Naui.  s.  Bejuco  limpio  y  bueno  para  ama- 
rrar.— //.  Limpiar  bejuco,  qui  candóle  la 
parte  blanda  y  fofa. 

Naunáo.  v.  Lavar,  limpiar  una  cosa  con 
agua  ú  otro  líquido.  Guin  náunauan  ná  an 
isda.    Está  ya  lavado    el  pescado. 

Nauong.  s.  Cara,  rostro,  fisonomía. 

Nayac.  v.  Confiar,  esperar. 

Nayap.  adj.  Lo  continuado,  como  tierra  no 
separada  por  la  mar,  tierra  firme. — <".  Ex- 
tenderse, como  terreno,  niebla,  oscuridad, 
etc. 

NÍ.  art.  de  genit.  de  sing.  de  nombre  pro- 
pio. Balay  ni  Juan.  Casa  de  Juan.  Orna  ni 
ni  Pedro.    Sementera  de  Pedro. 

Nigad.  s.  Árbol  playero  así  llamado. 

NlgO.  s.  Especie  de  harnero  hecho  ó  tejido 
de  corteza  de  caña,  y  sirve  para  limpiar 
palay,  arroz,  ú  otra  cosa. 


NIÑO 

Nindat.  v.  Provocar,  desafiar. 

Niño,  genit  del  pronomb.  ¿Sin-o?  ¿Quién? 
Nacasacasiya  sa  balay.- -¿Niño? — Ni  Juan. 
Subió  él  ala  casa.— ¿Dé  quién? — De  Juan. 

NitlÓ.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruto  se 
come,  y  sus  raices  sirven  para  teñir  de 
encarnado. 

Ñipa.  s.  Palma  que,  en  Botánica,  se  llama 
Ñipa  de  playas. 

Nipay.  s.  Ortiga,  enredadera. — Fruto  de 
dicha  ortiga. 

Nipis.  adj.  Cosa  fina,  delgada,  como  tabla, 
tela,  etc. — v.  Adelgazar,  desbastar,  poner 
delgada  una  cosa. 

Niqtlinic.  adj.  Poco,  escaso,  pequeño,  me- 
nudo.— v.  Ser  poco;  necesitar  poco. 

Nira.  genit.  de\  pronomb.  Sira.  Fallos,  ellas. 
Aádto  sa  balay  nira.  Está  en  casa  de 
ellos. 

Nisnis.  v.  Limpiar;  restregar;  refregar  una 
cosa. 

NitO  s.  Bejuco  que,  en  Botánica,  se  llema. 
Ugena    Semihástada. 

Niliang.  adj.  Flaco,  delgado. — v.  Enflaque- 
cer. 

Niya.  genit.  del  pronomb.  Siya.  El,  ella. 
Nasonug  an  balay  niya.  Se  quemó  su 
casa. 

Niyatl.  adv.  t.  Ahora.  —  Hoy.  Macanhi  siya 
niyan.  Va  á  venir  ahora.  Tagan  mo  ni- 
yan sin  saiapi.  Dame  ahora  dinero.  Do- 
mingo niyan.   Hoy  es  Domingo. 

Niyan  ná,  (Nia  ná).  adv.  L  Ahí,  ahí 
está,  ahí  lo  tienes. — adv.  t.  Ahora  mismo. 
Nian  ná  sa  imo  too.  Ahí  está,  á  tu  de- 
recha. Macadto  acó  nia  ná.  Voy  ahora 
mismo. 

Niyan  ngahao.  m.  adv.  Ahora  mismo.  Da- 
dapitun  co  siya  niyan  ngahao.  Iré  á  lla- 
marle ahora  mismo. 

Niyo.  gen  del  pronomb.  Camo.  Vosotros, 
vosotras. 

NO 

NoclOg,  hinoclog.  v.  Compadecerse,  con- 
dolerse, tener  lástima. 

NocnOC.  s.  Insecto  alado  parecido  á  la 
mosca. 

NocnOC.  v.  Picar,  chupar  sanguijuela,  mos- 
quito, etc.  Guinnocnoc  san  linta  an  dugo 
san  acón  hubag.  La  sanguijuela  ha  chu- 
pado la  sangre  de  mi  grano. 

Nocnocan.  s.  Asta  ó  mango  de  remo  de 
embarcación  menor,  que  tiene  una  pala  re- 
donda, hecha  de  tabla  y  amarrada  con  be- 
juco por  los  agujeros  que  hacen  en  dicha 
pala,  á  la  extremidad  de  dicho  mango. 


NO 

Nocot.  s.  Palay  fino  así  llamado. — Bejuco 
fino  asi  llamado. 

NogOC.  v.  Acudir  donde  hay  gente,  ca- 
zando puercos  de  monte,  etc. 

Nogot.  v.  Componer,  arreglar  el  abacá  ú 
otra  cosa,  que  se  ha  de  tejer. 

Notlg  nong.  v.  Madurar  bien  el  fruto. — 
adj.  Fruto  bien  maduro. 

Nono.  v.  Apretar,  comprimir,  oprimir  al- 
guna cosa  contra  un  cuerpo  duro,  hacien- 
do fuerza  hacia  abajo. — Matar  un  animal, 
metiendo  y  sacando  el  arma.  Meter  de 
nuevo  y  mover  para  los  lados  el  arma  que 
se  usa. 

NOCtlOC.  s.  Árbol  de  primer  orden  por  su 
corpulencia  y  elevación;  su  madera  es 
blanda  é  inservible. 

Nonot.  v.    Seguir,  acompañar  á  uno. 

Nosnos.  v.  Limpiar,  restregar,  estregar, 
frotar.    Iguinnosnos  co  ná  an  cuarta.  Ya 


NO-NU 


213 


he  limpiado  la  moneda.  Iguinnosnos  acó 
nira  sa  tuna.  Me  han  frotado  contra  la 
tierra. 

NOOS.  s.  Animal  marino,  especie  de  pulpo, 
que  tiene  una  piedra  larga  y  estrecha  den- 
tro del  cuerpo. 

Notnot.  v.  Tirar  de  cordel  ú  otra  cosa. — 
Estirarse,  alargarse,  dar  de  sí. 

Noynoy.  v.  Andar  por  el  agua. — Estar  al- 
guna cosa  en  el  agua. 

NU 

Nuca.  s.  Granos  ó  especie  de  sarna. —  v. 
Supurar  grano,  tumor,  llaga,  etc. 

Nud  nud.  s.  Desgracia,  infortunio,  desas- 
tre.— v.  Desgraciar,  ocurrir  desastre,  etc. 
— adj.  Desastroso,  desgraciado. 

Nugás.  s.  Árbol  así  llamado;  su  savia  ó 
jugo  causa  mucha  comezón. 


isro- 


nG 


Ng.  Letra  propia  y  peculiar  del  dialecto  bi- 
saya;  su  pronunciación  es  suave  y  gutu- 
ral-nasal.  Cuando  la  palabra  finaliza  con 
esta  letra,  no  se  coloca  la  tilde  sobre  la 
g.  ¿Ano  an  imo  pinanga  ngaro?  ¿Qué  es 
lo  que  pides?  An  bongto  sa  Balangiga. 
El  pueblo  de  Balangiga. — Labing  hataas. 
Más  alto.  Labing  maopay.  Mejor. 
Nga.  Partícula  que  sirve  para  unir  ó  ligar 
los  nombres  y  demás  partes  de  la  oración 
unas  con  otras.  Bato  nga  mahal.  Piedra 
preciosa.  Tauo  nga  hataas.  Hombre  alto. 
An  labi  nga  maopay.  Lo  mejor.  Si  Pedro 
nga  piang.  Pedro  el  cojo.  Buot  acó  nga 
mag  aram  ca.  Quiero  que  estudies. 
Nga.  prortomb.  relaí.  Que-  An  tauo  nga 
matuman  san  mga  sugo  sa  Dios,  mahaga- 
gauas  san  castigo.  El  hombre  que  cum- 
pla los  mandamientos  de  Dios,  será  libre 
del  castigo.  An  babayc  nga  malacat  san 
halarum  ná  an  gabí,  papandogan.  La  mu- 
jer que  ande  entrada  ya  la  noche,  será 
puesta  en  el  cepo. 
Nga.  parí,    que  sirve  de  adorno.  ¿Ano  nga? 

¿Qué  quieres? 
Ngaag.  v.  Hablar  alto  y  fuerte. 
Ngabid.  v.  Correr  líquido,  correr  las  lágri- 
mas por  las  mejillas. 
Ngabil.  s.    Labio  ó  borde  de  olla,  tinaja, 

etc. 
Nga  laong.  m.   adv.  Dice;  dicen.  Nga  la- 


nC 


ong  niya.  Dice  él.  Nga  laong  nira.  Dicen 
ellos.  Nga  laong  ni  Pedro.  Dijo  Pedro. 
Nga  nacotl.  m.  adv.  Digo,  dije.   Nga  na- 
con,  diri  mahihimo  an  pagsacay  cay  ma- 
balod.    Digo,    no  es  posible    embarcarse 
porque  hay  mucha  mar.  Nga   nacon,  diri 
si  Pedro  an  nacasamad  can  Juan.  Dije,  no 
es  Pedro  quien  hirió  á  Juan. 
Nga   niya.  m.  adv.  Dice,  dijo.  Nga  niya, 
cún   baga  mahihimo  pagtutumanun  co  an 
sugo.  Dice,  si  es  posible  cumpliré  el  man- 
dato. Nga  niya,  can  Juan  an  picas  san  ca- 
rabao. Dijo,  es  de  Juan  la  mitad  del  ca- 
rabao. 
Nga  niyan.  m.  adv.  (C)  Dice,  dijo. 
Nga   niyo.  /«.    adv.  Decís,  dijisteis.    Nga 
niyo,  diri  mahihimo  igbotong  an  carabao 
cay  iyo  man.  Decís,  no  es  posible  vender 
el  carabao  porque  es  vuestro.  Nga  niyo,  si 
León  nacabono  can  Lucio.  Dijisteis,  León 
hirió  á  Lucio. 
Nga   flimo.    m.    adv.  Dices,  dijiste.  Nga 
nimo,  nga  imo  i  ton  nga  humay.  Dices  que 
es  tuyo  ese  palay.  Nga  nimo,  nga  can  ca- 
pitán Juan  an  abacá.  Dijiste  que  el  abacá 
es  de  capitán  Juan. 
Nga   nira.     m.  adv.  Dicen,    dijeron.  Nga 
nira,  malagay.caopay  inin  dalan.  Dicen, 
ó  dijeron,   está  muy  barroso  este  camino. 
Nga   nan  Dios.    m.     adv.  Dice,  dijo,  ó 
como  dice  Dios. 


214 


NG 


Nganan  santos  ngaSurat.  Dice,  ó  como 
dice  la  sagrada   Escritura. 

Nga  ni  san  Juan.  m.  adv.  Dice,  dijo, 
como  dice  San  Juan. 

Ngada.  adv.  de/.  Ahí.  Uaray  ngada.  No 
está  ahí.  Hasta,  prep.  Ipinapagsocol  niya 
tican  dida  sa  campanario  ngada  san  puer- 
ta. Mandó  medir  desde  el  campanario 
hasta  la  puerta.  Ñapólo  ca  adlao  ñgada 
niyan.  Diez  días  hasta  hoy. — v.  Estar.  Ca- 
colop  nahangangada  siya  sa  Basay.  Ayer 
estaba  él  en  Basay. 

Ngadi.  adv.  1.  Aquí.  Dad-a  ngadi  an  hu- 
may-  Trae  aquí  el  palay.  Uli  ná'rtgadi. 
Vuelve  ya  aquí.—?./.  An  acón  hingadi  sa 
Oras,  cay  guinsugo  acó  san  capitán.  El 
haber  venido  yo  á  Oras,  es  porque  me 
mandó  el  capitán. 

Ngadie,  ngadye.  v.  Rezar.  Nangangadic 
pi  sira.  Están  rezando  aún.  ¿Ano  an  ira 
pinangagadie?     ¿Qué   es   lo   que  rezan? 

NgadtO.  adv.  1.  Allá.  Guindara  nira  an  ca- 
huy  ngadto  sa  bongto.  Llevaron  ellos  el. 
madero  allá  al  pueblo. — v.  Estar.  Naha- 
ngadto  siya  sa  baybay  Estaba  él  allá  en 
la  playa.  Nahingádto  ná  canii  sa  Oras. 
Hemos  ido  ya  á  Oras. 

Ngahao.  adj.  Mismo,  misma.  An  Dios 
ngahao.  El  mismo  Dios.  Si  Pedro  nga- 
hao nagsumat  sa  acón.  Pedro  mismo  me 
lo   dijo. 

Ngahas.  v.  (De  ahas).  Atreverse,  deter- 
minarse á  una  cosa. 

Ngagol.  adj.  Arma  embotada,  que  no  corta. 

Ngain.  adv.  1.  Donde,  adonde.  ¿Ngain 
siya?  ¿Dónde  esta  él? — v.  Nahangain  an 
pasi?  ¿Dónde  ha  ido  el  lechón?  Ambut 
cún  nahangain.     No  se  adonde. 

Ngala  lígala.   ?/.   Admirarse. 

Ngalas.  v.  Fastidiarse,  aburrirse. — s.  Fas 
tidio,  aburrimiento,   enfado. 

Ngalat.  v.   Soñar  ó  dar  gritos  soñando. 

Ngal  llgag.  v.  Alargarse,  agrandarse,  en- 
sancharse una  cosa. 

Ngal  ngagan.  (B)  s.  Paladar. 

Ngalngagun.  s.  (C)  Paladar. 

Ngalo.   v.  Tener  apetito  ó  deseo  de  comer. 

Ngal-sanun.  adj.  (De  ngalas).  Abur- 
rido,  que  se  fastid.a  o  enfada. 

Ngamaya.  v.    Suplicar,  pedir,  rogar. 

NgamuyO.  v.   Suplicar,   pedir,  rogar. 

Ngan.  conj.  copulat.  Y.  Si  Pedro  ngan 
si  Juan.  Pedro  y  Juan.  Icao  ngan  si  Pío. 
Tú  y  Pío. — Permite  poneY  el  nombre  que 
la  sigue  en  diferente  caso.  An  dagat,  an 
tubig,  an  cahuy  ngan  san  banua.  El  mar, 
el  agua,  el  árbol  y  la  yerba. 


NG 

Nganda,  hinganda.  v.  Alabar,  elogiar, 
engrandecer,  ensalzar.' 

Ngá  ngá.  v.  Abrir  la  boca,  boquear. — Estaf 
espirando.  Nag  ngángá  siya  san  butlao. 
Abre  la  boca  de  cansancio.  Nangángá 
an  acón  baba.  Se  abre  mi  boca.  Nag; 
ngángángá  ná  an  masaquit.  Está  ya  es- 
pirando el  enfermo. 

Nganhi.  adj.  1.  Aquí.  Dará  nganhi  an 
alacsio.  Trae  aquí  el  vino.  Nagsurat  ná 
acó  nganhi.  Te  he  escrito. — v.  Venir, 
traer  una  cosa  hacia  el  lugar  donde  uno 
se  encuentra!  Hanganganhi  iton  gm ha- 
pon.   Eso  vendrá   aquí  siempre. 

Ngani.  conj.  Pues. — Si.  Maraut  ngani  an 
buhat,  di  mo  ticangan.  Si  la  obra  es  mala, 
no  la  principies. — Se  usa  también  para 
dar  énfasis  ó  energía  á  la  expresión. 

Nganib.  v.  Armarse,  prevenirse,  prepa- 
rarse. An  cristianos  manganganib  gui- 
hapon  san  tigaman  sa  santa  cruz  El  cris- 
tiano se  armará  siempre  on  la  santi  cruz. 

Ngarab.  s  Fin,  conclusión  ó  término  de 
bajo  en  la  mar. — Agujero  ó  concavidad 
en  las  piedras,  donde  se  esconden  los  pe- 
ces. '•     - 

NgarahibOt.  v.  Menearse,  como  la  lombriz 
de  tierra;  moverse,  mezclarse,  como  las 
hormigas  ó  la  gente  cuando  es  mucha,  etc. 

Ngaran.  s.  Nombre,  pa'abra  que  se  da  á 
los  objetos  y  á  sus  calidades  para  hacerlos' 
conocer  y  distinguirlos  de  otros. — u. 
Nombrar,  poner  nombre,  decir  el  nombre 
de  una  persona  ó  cosa.  An  ngaran  c:o 
si  bótete.  Mi  nombre  es  bótete.  An  nga- 
ran mo  si  Cuya.  Tu  nombra  es  Nicolás. 
Ngarani  mo  siya.  Nómbrale,  ó  di  su 
nombre.  Pan  ngaranan  mo  sira.  Nóm- 
bralos, ó  di  sus  nombres.  Guin  nganga- 
ranan  acó  nira  nga  tuyao.  Me  llaman  loco. 
¿Ano  an  panhingarani  mo  sa  acón?  ¿Por 
qué  me  nombras,  ó  por  qué  dices  mi  nom- 
bre? 

Ngarat.  v.  Turbarse,  amedrentar,  infundir 
miedo,  atemorizar. 

Ngarol.  v.  Embotarse,  engrosarse  el  filo  ó 
punta  de  arma  ó  instrumento  cortante. — 
adj.  Arma  ó  instrumento  romo  ó  de  filo 
grueso. 

Ngata.  v.  Abreviar  el  nombre,  cono  Yago 
ó  Ingo  por  Domingo,  Incoy  por  Fran- 
cisco, Tilo  por  Mariino,  Imoy  por  An- 
selmo, Toros  por  Antonio,  Binon  por 
Bernardo,  Pandoy  por  Fernando,  Miloy 
por  Carmilo,  Pael  por  Rafael,  Satur  por 
Saturnino,  Igto  por  Benedicto,  Mió  por 
Remig  o,  etc. 

Ngatanan.  adj:  Todo,  toda. — Todos,  todas. 


Guindara  co  an  ngatanan  nga  salapi.  He 
llevado    todo    el    dinero.     Ngatanan     an 
mga  tauo.'    Todos  los  hombres. — Todo  el 
mundo  ó  toda  la  tierra  se  dice  en  bisaya: 
An  bug-os  nga  calibutan,  an  bug  os  nga 
tuna. 
Ngathal.   v.  Agrandarse,  alargarse,  ensan- 
charse una  cosa. 
Ngathun.  adj.  1.  Allá: 
Ngat  tlgat.    v.     Agrandarse,    ensancharse 

una   cosa. 
Ngayán.  adv.  asev.    Icao    ngayán    an  na- 
ngauat.     Con  que  tú  has  robado.     Guin- 
sumatan  acó  nga  may   bactin  dida  siton 
cacognan;  culauan  co;  di   man  ngayán  an 
acón.      Me  dijeron     que  habia  un  puerco 
ahí  en  ese    cogonal;    le  miré,    y   no  era 
mió.      Icao  man   ngayán.     Tú   también. 
Ngaua.  v.  Recelar,  temer,  desconfiar  y  sos- 
pechar de  alguna  cosa. 
Ngaui  ngaui.  s.  Extremos  de  la  boca  de 

los  animales,   aves  y  peces. 
Ngau  tlgao.  s.   Ladrar  el  perro  de  manera 
que  parece  está  llorando. — s.  Ladrido  de 
perro,  triste  y  prolongado. 
Ngiao.  v.  Miar,  maullar  el  gato. 
Ngidhat.  adj.   Cosa  horrenda,  hórrida,  hor- 

lible,  espantosa. 
Ngidlis.  v.  Rechinar  ó  causar  una  cosa  un 
sonido  desapacible    por  ludir  con  otra  ó 
por  colisión. — adj-.  .Cosa   que  rechina. — s. 
Rechinamiento,    rechino,  rechinido. 
Ngihab.  adj.  Desdentado,  que  ha  perdido 

los  dientes;  que  le  falta  algún  diente. 
NgihO.  v.  Caerse  los  dientes. 
Ngilab  ngilab.  v.  Reverberar,  reflejar. 
Ngil-ad.  adj.  Cosa    fea,  sucia,  deshonesta, 

impúdica,  indecoro=a. 
Ngilad.  s.  Miedo,  espanto,  horror. — v.  Ate- 
morizar, causar  miedo,  horror  y  espanto. 
Ngilin.  v.  Desterrar,  echar  á  uno  por  justi- 
cia d  .•  un  territorio  ó  lugar. — s.  Destierro. 
Ngil  ngil.  v    Roer,  descantillar  menuda  y 
superfk  almente  con  los  dientes  parte  de 
una  cosa  dura. 
Ngilo.    s.    Dentera. — v.     Sentir  ó  padecer 

dentera. 
Ngin.   adv.  t.  Cuando— £>//.  Si.—  Arí.  ¡n- 

dcí.  Un,  uno,  una. 
Nginano.  v.  Observar,  atender,  poner  cui- 
dado t>n  una  cosa;  mirar,    reconocer  una 
cosa,  informarse  de   ella 
Nginao.    v.    Relucir,  brillar. 
Ngidaday.    Guinday.     Provocar,   irritar, 

incitar  á  uno. 
Ngi  ngot.  Rechinar  los  dientes. 
Ngiob.  s.    Ruido  de  gente  que  habla,  etc. 
— adj.     Oscuro. — u.    Estar  oscuro  algún 


NG  215 

sitio. — adj.  Cosa  honda,  profunda   y  os- 
cura. '       "' 
NgipOtl.  s.  Diente.     Masool  an  acón  ngipon. 

Me  duelen  los   dientes. 
Ngiponatl.  adj.  Dentado,  que  tiene  dientes. 
Ngiras.  v.  Alborotar,   vocear,  hacer  ruido. 
— Ruido,  alboroto,   vocerío.   Nangi  ngiras 
an  cabatáan.     Alborotan   los  muchachos. 
¡Camangiras  i  ton  nga  mga  tauo!    j  Qué  rui- 
do mete  esa   gente! 
Ngiri.  adj.     Mantecoso,  seboso,  grasicnto. 

— s .   Sabor  de  cosa  grasienta. 
Ngirit.  v.  Sonreírse. 

Ngisi.  v.  Sonreírse.  Ayao  ngani,  Toros, 
ngisi  iyana.  Antonio,  no  te  sonrías  ahora. 
Ngit  ngit.  adj.  Cosa  oscura,  tenebrosa,  lú- 
gubre.— v.  Entenebrecerse,  obscurecerse. 
— s.  Tenebrosidad,  obscuridad.  ¡Cama- 
ngit  ngit  sini  n»a  gabí!  ¡Qué  tenebrosa 
está  la  noche! — Cangitngitan.  s.  Tenebro- 
sidad, obscuridad. 
NgitO   ngito.  adj.  Cosa  algo    oscura.— m. 

adv.  Entre  dos  luces. 
Ngiya  ngiya.  s.  Cigarra.   An  ngiya  ngiya 
nag  auit  san  habagat.   La  cigarra  canta-  en 
verano. 
Ngodiot.  Acariciar,  halagar,  hacer  caricias. 
Nangongodiot  siya  san  iya  anac.  Acaricia 
ella  á  su  hijo. 
Ngohllg.  s.  Moco,  humor  espeso  y  pega- 
joso  que  fluye  por  las  ventanas  de  la  na- 
riz. 
NgOhogUtl.  adj.  Mocoso,  que  tiene  las  na 

rices  llenas  de  mocos. 
Ngol   tlgug.  v.  Alborotar,    hacer  ó  meter 

ruido. 
Ngolot  tlgogot.  s.     Ruido  desapacible  de 

arma  que  no  corta  bien. 
Ngomo  ngomo.  aij.    Corto,  falto  de  pa- 
labras y  expresiones  para  explicarse. 
Ngomus.  v.  Estimar,  apreciar  ó  acordarse 

con  ternura  de  alguna  cosa. 
NgO  ngo.    v.     Exprimir  la  caña  dulce   en 
la  boca  de  uno. — adj .    Tonto,  fatuo,  es- 
túpido. 
Ngorob.  v.  Refunfuñar,  gruñir  el  perro,  el 

gato,  el  puerco. 
Ngorodo.  v.  Quejarse,  expresar  con  la  voz 

el  dolor  ó  pena  que  se  siente.      • 
Ngoro  ngoy  nguyay.  v-   Lamentarse,  ha- 
cer como    lamentarse  ó  como  que  gime. 
Ngoro  ngoro.  v.  Enfurecerse  el  animal  y 

como  que  quiere  acometer. 
Ngorus.  v.  Persignarse,  santiguarse.     Pa- 

ngoru^ca.  Santigúate,  ó  persígnate. 
NgOS  tlgOS.  v.  Alegrarse  el  perro  cuando 

ve  al  dueño,  etc. 
NgOSO.  s.  Cara  de  todo  animal  irracional.  * 


216  NG 

Ngotana,  cotana,  v.  (C)  Preguntar,  in- 
terrogar ó  hacer  preguntas.  Nangongo- 
tana  acó  sa  imo  cún  haen  si  tatay.  Te 
pregunto  que  dónde  está  papá. 

Ngot  tlgot.  v.  Latir,  doler  y  dar  latidos 
grano,  apostema,  etc. — s.  Enojo,  ira. 

N£otob.  v.  Encogerse  los  carillos  cuando 
uno  se  enfurece,  etc. 

Ngotub  ngotub.  v-  Hablar  entre  dientes. 

Nfjoy  tlgoy.  v.  Gemir,  sollozar,  suspirar, 
lamentar. 

Ngoyit.  v.  Balbucear,  balbucir,  principiar 
á  hablar  los  niños. 

Ngoy  nguyay.  v .  Lamentarse,  hacer  como 
lamentarse,  ó  como  que   gime. 

Ngoyo  ngoyo.  v.  Zumbar  la  mosca  ó 
moscardón. — Hacer  ruido  los  peces  sal- 
tando en  el  agua. 

Ngtial.  v-  Balbucear,  balbucir,  tartamu- 
dear, hablar  con  pronunciación  dificultosa, 
tarda  y  vacilante. 

Ngual  ngual.  v.  Balbucear,  balbucir,  tar- 
tamudear, hacer  como  el  mudo  cuando 
parece  que  quiere  hablar. 

Nj|tld  nglld.  v.  Amolar,  afilar,  sacar  corte 
ó  punta  á  un  arma  ó  instrumento. — Res- 


tregar,  frotar  una  cosa  con  otra. 

NgllhUC.  v.  Ganguear,  hablar  con  cierto» 
extraño  sonido  á  causa  de  estar  obstrui- 
dos los  conductores  nasales  ó  de  ser  estos 
defectuosos,  ó  por  vicio  de  pronunciación. 
— adj.   Gangoso,  que  habla  gangueando. 

Ngllt  tlgut.  Conmover,  mover  fuertemente. 
— Rabiar  de  cólera  ó  enfado. 

NgUthao.  (Ngliruthao).  v.  Admirar,  sor- 
prender, maravillar,  —adj.  Admirable,  sor- 
prendente, maravilloso. 

Ngula.  adj .  Mudo,  privado  físicamente  de 
la  facultad  de  hablar. — Enmudecer,  que- 
dar  mudo,  perder  el  habla. 

Ngulitlguli.  v.  Taladrar  ó  sentirse  con 
grande  eficacia  y  molestia  en  el  oido- 
algunas  voces  por  la  agudeza  del  tono- 
con   que  se  profieren. 

Nglllut.  v.  Crujir  los  dientes,  ó  rechinarlos 
de  ira.  An  mga  pinilian  magngungulut  sa 
cabilanggoan  sa  infierno.  Los  condenados 
crujirán  los  dientes  en  las  prisiones  del 
infierno. 

Nguya.  s.  Susurro  ó  murmullo  de  voces. 

Nguyao  nguyao.  s.  Susurro  ó  murmullo 
lejano. 


O 


OB 

|OI  inter j.  ¡Oh!  Interjección  que  se  usa 
para  manifestar  muchos  y  muy  diversos 
movimientos  del  alma,  expecialmente  de 
asombro,  pena  y  alegría. 

Oba.  v.  Despreciar,  desestimar,  tener  en 
poco  á  una  persona  ó  cosa.  —  Murmurar, 
quejarse  de  alguno;  indignarse,  quejarse 
uno  de  su  suerte. — Temer,  atemorizarse. 
Nangongoba  an  tagsa  tagsa-  Cada  uno 
se  queja  de  su  suerte,  ó  nadie  está  con- 
tento con  su  suerte. 

Obac.  v.  Quitar  la  corteza  del  abacá  ó 
plátano. — Quitar  ó  separar  la  parte  fibrosa 
de  la  corteza  del  abacá  ó  plátano. 

Obad.  v.  Remover,  quitar  ó  separar  una 
cosa  de  donde  está. 

Obatl.  s.  Cana,  cabello  ó  pelo  blanco. — v. 
Ser  ó  tener  el  pdo  blanco,  encanecer.  Jr. 
fig.  An  mga  oban  talahuron  gud.  Las  ca- 
nas son  respetables;  por  la  ancianidad  es 
respetable. 

Obanun.  adj.     Canoso,   que  tiene  muchas 

canas,  que  tiene  el  pelo  blanco. 
Obáob.  v.     Inclinarse,   bajar   la    cabeza  ó 
el  cuerpo.     Náobaob  acó    san  acón  pag- 
agui.  Me  incljré  al  pasar. 


OB 

Obás.  adj .  Cosa  vieja,  usada  ó  gastada,, 
que  se  da  á  uno. — s.  Aechaduras  ó  des- 
perdicios. 

Obat.  v.  Pensar  que  ....  entender  que  .  .  . 

Obay.  v.  Ir  en  compañía,  acompañar,  estar 
juntos,  echarse  ó  acostarse  al  lado  de  al- 
guno. Estar  juntas,  seguidas  ó  unidas  las 
cosas,  ó  unas  después  de  otras. — Jun- 
tarse, estar  cercana,  contigua,  próxima,  in- 
mediata una  cosa  á  otra. 

Obo.  s.  Carraspera. — Catarro. — Tos  con- 
vulsiva ó  ferina. — v.  Tener  tos  ferina. 

ObÓ.  v.  Agacharse,  inclinarse,  bajar  la  ca- 
beza ó  el  cuerpo  al   pasar  por  parte  baja. 

Ob-Ob.  v.  Cascar,  romper  con  los  dientes 
cosa  dura.     Rechinar. 

Oboe  Oboe.  v.  Subir  el  humo  ó  la  niebla 
formando  remolinos. 

Obod.  s.  Pez  así  llamado. 

Obon-obotl.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Obud.  s.  Cogollo  de  bejuco,  palma,  caña,  etc 

UbllS.  v.  Acabar,  concluir. — Apurar,  con- 
sumir.— Poner,  colocar  una  cosa  más  baja 
que  otra. — Humillar,  humillarse,  hacer  ac- 
tos de  humildad.  Di  ca  manta  macaca- 
obus  iton.    No  podrás  concluir  eso.  Ibu 


OB-OC 

tang  mo  dida  sa  obús  san  lingcoran. 
Ponió  ahí  debajo  de  la  silla.  Nagpapa- 
obus  acó  sa  atubangan  sa  Dios.  Yo  me 
humillo  en  la  presencia  de  Dios. — adj. 
Huniilde,  bajo,  que  carece  de  nobleza. — 
Cosa  ó  parte  inferior,  baja  ó  de  abajo. 
Acó,  an  imo  obús  nga  anac.  Yo,  tu  hu- 
milde hijo.  — Sa  óbus.  m.  adv.  Después. 
Sa  obús  co  ná  butangi  an  tambal.  Después 
de  haber  puesto  yo    la  medicina. 

oc 

Ocab.  v.  Cavar,  ahondar,  hacer  hoyo. — 
Abrir  ó  alzar  tapa  de  baúl,  etc. — s.  Ca- 
vidad, hoyo,  huesa. — v.  Destapar,  quitar 
la  tapa  ó  cubierta.— Ocabi  pa.  Ahonda 
más.  Inocab  co  an  tacup  san  cabán.  He 
alzado  la  tapa  del  arca.  Halarum  ná  an 
ocab.   Es  ya  hondo  el  hoyo. 

Ocad.  v.  vid.  Ocab. 

Ocal.  v.  Desunir,  despegar,  separar,  desen- 
cajar.— Desclavar,  arrancar  cerradura, 
tapa  de  caja,' etc.  Desquiciar,  sacar  de  qui- 
cio una  cosa,  como  puerta,  ventana,  etc. 

Ocang.  v.  Abrir  tijeras  ó  cosa  semejante. 
Alzar,  quitar  tapa  de  caja,  etc.  vid.  Ocal, 
.i.a  y   2a  acepción.. 

Ocay.  v.  Menear,  revolver  una  cosa  con 
cuchara,  pala,  etc. — Revolver  el  palay,  ca- 
cao, etc.,  que  se  ha  puesto  al  sol  para 
que  se  seque. 

Ocay  OCay.  v.  Menear,  revolver  con  fre- 
cuencia una  cosa  con  la  mano,  cuchara, 
pala,  etc. 

Ocnol.  v,  Encoger  la-  tortuga  el  pescuezo; 
ocultarse,  esconderse  los  mariscos  en  sus 
conchas. — Retraerse,  retirarse 

Oco.  s.  Brujo,  hechicero,  animal  grande  que 
anda  por  los  montes,  según  dicen  los  bi- 
sayas. 

Ocob.  v.  Agarrar  la  ventosa. — Picar  ó 
agarrar  sanguijuela,   garrapata,    etc. 

Oc-OC.  v.  Comer  los  animales  ó  las  aves  la 
'  (ruta,  haciendo  agujero  en  ella. 

Ocot.  Cercano,  próximo,  inmediato. — v. 
Diligenciar,  agenciar,  hacer  las  diligencias, 
ó  poner  los  medios  necesarios  para  con- 
seguir alguna  cosa. — adj.  Diligente,,  solí- 
cito en  el  obrar.— v.  Frecuentar,  hacer 
una  cosa  con  frecuencia. — adv.  Frecuente- 
mente. 

Ocoy.  v.  Parar,  detener. — Aquietarse,  es- 
tar quieto  ó  sosegado.— -Vivir,  morar,  re- 
sidir, habitar  en  un  lugar. 

Ocpao.  v.    Saltar,  brincar,  andar  á  saltos. 

Ocpao-OCpao.  v.  Saltar,  brincar,  andar  á 
saltos. 


OC-^ÓD  »l't 

OcpapaOé  -v.    Andar    á    saltos,    como    el 

cuervo.  ; 

Ocpol.  adj.  Cosa  roma,  sin  punta. 

OD 

Odac.  v.  Saltar,  dar  brincos  ó  saltos  dé 
alegría.  ' 

Odac-odac.  v.  Dar  brincos  y  saltos;  ha- 
cer figuras  con  el  cuerpo. 

Odad.  v.  Echarse,  inclinarse  hacia  atrás 
y   sacar  la  barriga. 

Odaday.  v.  Recostarse,  reclinar  la  cabeza. 

Odados.  v.  Andar,  caminar,  sin  mirar  ni 
á  un  lado  ni  á  otro. 

Odal.   adj .    Cosa  usada  y  en  mal  estado. 

Oday.  s.  Expresión  de  cariño  para  llamar 
ó  nombrar  á  las  niñas,  v.  Acariciar,  tra- 
tar  á  alguno  con  amor  y  ternura.  ' 

Odhot.  v.  Romper  ó  destrozar  el  puerco 
la  cerca. 

¡Odí!  ¡Caramba!,  interjección  con  que  se 
denota   extrañeza  ó  enfado. 

Odilas.  s.  Bazo:  Malalim  caopay  an  odilas 
san  bactin.  Es  muy  sabroso  el  bazo  del 
puerco. 

Oding.  s.  Gato,  gata.— Caodíngan.  s.  pl. 
Gatos,  gatas. 

Odian.  5.  (De  Olud).  Panal  de  abejas  y 
otros  insectos;  cavidad  ó  receptáculo  don- 
de se  forman  las  crías  de  las  abejas.     i 

Odlao.  v.  Acordarse  de  uno,  desear  verle. 
Naoodlao  acó  san  nanáy,  cay  maiha  ná 
nga  diri  cami  nagquiquita.  Deseo  ver  á 
mamá,  porque  hace  ya  mucho  que  no 
nos  vemos. 

Odias,  v.  Caerse  el  pelo;  caerse  ó  qui- 
tarse el  pellejo  por  enfermedad  ú  otra 
causa. 

Odlot.  v.  Crecer  ó  sobresalir  la  carne  eri 
los  bordes  de  herida,  llaga;  etc. — Sobre- 
salir ó  estar  el  ojo  fuera  de  su  órbita. 
Naondlot  an  onud  siton  cahabulan  san 
carabao.  Sobresale  la  carne  de  esa  herida 
del  carabao- — Aventajar,  sobresalir,  so¿ 
brepujar.— Salir,  ser  elegido  ó  sacado 
por  suerte  ó  votación.  Uaray  maodlot  ngá 
dato  sinin  atong  bongto.  No  sale  princi- 
pal alguno  de  este  nuestro  pueb'o. — s". 
Cogollo  ó  guia  de  planta  ó  árbol. 

Odo,  pangodo.  v.  Burlarse,  hacer  burla 
de  personas  ó  cosas. 

Odoc-Odoc.  v.  Hacer  figuras,  ó  alzar  y 
bajar  el  cuerpo.— Subir  como  serpentean-1 
do  llama  de  fuego,  humo,  etc. 

Od-Od  .v.  Comer  la  carne  del  coco,  sacán- 
dola con  los  dientes.  ' 


218 


OD-OG 


Odog.  s.  Expresión  de  cariño,  extreñeza 
ó  admiración. 

Odong.  v.  Parar,  cesar  en  el  movimiento 
ó  en  la  acción,  detenerse.  Uaray  acó 
odong  san  paglacat.  No  paré  de  andar. 
Naodong  an  sacayán  san  pag  dalagan. 
Paró  la  embarcación  en  su  salida. 

Odoy.  s.  Expresión  de  cariño,  extreñeza; 
dolor  ó  sentimiento. 

OdtO.  s.  Mediodía,  hora  en  que  está  el 
sol  y  la  luna  en  el  más  alto  punto  de 
su  elevación,  y  de  donde  comienzan  á 
decaer. — Día,  ó  sea  intervalo  desde  las 
diez  de  la  mañana  hasta  las  doce.  Oni- 
na  quita  uuli  cún  odto  ná  an  adlao.  Lue- 
go volveremos,  cuando  sea  mediodía. — 
Maopay  nga  odto.  Buenos  días.  Naodto 
ná  an  adlao.  Ya  es  mediodía. — Caodto- 
hun.  s.  Mediodía. 

Odtohatl.  s.  Mediodía,  ó  parte  sur.— Caod- 
toiían.  s.  Mediodía,  ó  parte  sur. 

Odyó.  v.  Tomar,  coger  ó  comer  poco  á 
poco  de  una  cosa,  para  que  dure  más 
tiempo. 

Odyong.  s.  Punta  ó  lengüeta  de  flecha.— 
fig.  Saeta  ó  flecha.  Ñauara  an  odyong 
san  acón  pana.  Se  ha  perdido  la  len- 
güeta  de  mi  saeta. 

OG 

Oga.  adj.  Cosa  seca,  que  carece  de  jugo 
ó  humedad. — Falta  de  verdor,  lozanía  ó 
vigor. — v.  Secar,  enjugarse  la  humedad 
de  una  cosa,  evaporándose.  Naoga  ná  an 
dahon  san  saguing.  Está  ya  seca  la  ho- 
ja del  plátano.  Naoga  ná  an  cahuy.  Está 
ya  seco  el  árbol.  Natacaoga  an  mga  da- 
hun.  Se  secan  las  hojas.  Paoghun  mo 
anay.   Sécalo  antes. 

Oga  OÍ.  s.  Sarro,  capa  mucosa,  blanquecina, 
ó  amarillenta,  que  cubre  á  veces  la  cara 
superior  de  la  lengua. — v.  Tener  sarro 
la  lengua. 

Ogatlg.  adj.  Gallina  ponedera. 

Ogas.  s.  Panal  de  abejas,  sin  miel  ni  gu- 
sanos.— v.  Picar  ó  morder  la  abeja. 

Ogat.  s.  Vena,  vaso  ó  conducto  por  donde 
circula  la  sangre.— Nervio 

Ogboc.  v.  Clavar  en  tierra  la  estaquilla 
con   el  cordel,  para  amarrar  el  gallo,  etc. 

OgfollS.  s.  Tallo  ó  guía  de  toda  clase  de 
plantas,  palmas,  etc. — v. — Echar  tallo 
las  mismas. 

Ogbusatl.   adj.  Planta  que  tiene  tallo. 

Ogca.  v.    Quitar  ó  separar  la  tierra  para 

sacar  la  raiz  del  gauay. 
Ogdang.  v.    Tirar  una  cosa  hacia  arriba. 


OG 

Ogdas.  s.  Enfermedad  que  consiste  enr 
catrsc  el  pelo. — v.  Caerse  el  pelo  por 
enfermedad. — s.  Piojo  de  cuerpo  muerto. 

Ogday.  v.  Aderezarse,  componerse;  ador- 
nar el  cuerpo  con  algunas  prendas. 

Ogdo.  v.  Clavar,  hincar  una  cosa  en  tierra. 

OgdllC.  v.  Levantar,  elevarse  la  llama  de 
fuego.— Estar  recta  ó  derecha  una  cosa. 
— adj.  Raiz  de  árbol,  que  va  recta  hacia 
abajo. 

Ogmad.  v.  Clavar,  hincar  en  tierra  alguna 
cosa. — Herir. 

Oghoy.  v.  Llamar  á  uno,  diciendo  o-i. 

Ognat.  v.  Estirar,  alargar,  dar  de  sí  una 
cosa,   ponerse  tirante. 

Ognob.  v.  Herir  de  modo  que  la  herida 
sea  recta  y  profunda. 

OgO.  v.  Disminuir,  deshacer,  echarse  á 
perder  una   cosa. 

OgOb.  v.  Deshojar,  despojar  de  las  hojas 
una  planta,  sin  llegar  á  la  guía. 

OgOC.  s.  Chicharrón  de  la  carne  de  coco, 
después  de  cocida  y  sacado  el  aceite. — 
v.  Hacer  chicharrones  del  modo  dicho. 
— s.  Orujo  que  queda  de  la  carne  del 
coco,  después  de  cocida  y  sacado  el  aceite; 
se  come  y  es  medicinal. 

OgOtn.  v.  Meter  ó  tener  en  la  boca  ui> 
pedazo  de  azúcar   ú  otra  cosa. 

OgOp.  v.  Defender,  amparar,  proteger,  sa- 
lir á  la  defensa  de  uno. 

Ogot.  v.  Desentenderse,  fingir  que  no  se 
ve  ú  oye  una  cosa.  Disimular. 

Ogsad.  v.  Herir  en  dirección  hacia  abajo. 
— Dirigir  una  cosa  hacia  abajo. — Clavar 
en   tierra  una  cosa. 

Ogsang.  v.  Hincar,  clavar  en  tierra  ha- 
rigue,    estaca  ú  otra  cosa. 

OgSOd.  s.  Casas  pequeñas  que  hacen  los 
bisayas  en  la  sementera  en  tiempo  de  la 
siega,    para    depositar  en  ellas  el  palay. 

OgSUratl.  s.  Cubierta  ó  tapanco  con  que 
el  bisaya  cubre  el  baloto  en  donde  echa 
la    carne     rallada    del  coco  para  que  se 
pudra,  flote  el  aceite,  é  irlo  sacando  dia- 
riamente. 
Ogtang.  v.  Quemar,  carbonizar,  consumir 
con  fuego.  Naogtang  na  an  songo.  Se  ha 
consumido  ya  la  leña. 
Ogtas.    v.    Romperse  cordel   ú  otra  cosa. 
—Morir,    acabarse  ó  concluirse  la   vida. 
Ogulgap.  s.  Grieta  en  el  pié   ú  otra  parte 
del  cuerpo. — v.  Agrietarse,  abrirse  grietas 
en   el  p;é   ú   otra  parte  del  cuerpo. 
OgUÍmas.  s.    Carne  de    coco,    exprimida 
y    sacada  la    parte  aceitosa.— En  (C)  se 
llama  basi. 


OGOL 

Oglliflg.  s.  Lombriz  de  persona  ó  animal. 

— v.  Tener  lombrices. 
OguiflgUfl.  adj.  Que  tiene  lombrices. 
Oguipang.  adj.    Coco  tierno  y  sin  carne 

aún. 
OgUÍS.  adj.   Ave  de  plumaje  blanco. 

OH 

Oha.  v.  Llorar  los  niños  al  nacer,  y  siendo 
pequeños  aún.  Nagooha  an  bata  san  ca- 
tauo  niya.    Llora  el  niño  cuando  nace. 

Ohay.  s.  Espiga  de  trigo,  palay,  etc.  Cu- 
muha  ca  sin  ohay  san  humay.  Coge  es- 
pigas del  palay.  Cadadagco  san  ohay  san 
acón  orna.  Grande  es  Ja  espiga  del  palay 
de  mi  sementera. 

Ohang.  s.  Hoyo,  hueco,  agujero,  cavidad, 
huesa,  sepultura. — v.  Hacer  hoyo,  hueco, 
agujero,    cavidad,     huesa  ó  sepultura. 

Ohatao.  s.  Escudilla  grande  y  basta. 

Ohit.  v.  Anotar,  asentar,  decir.  An  iguino- 
hit  sa  onhan.  Lo  anteriormente  dicho. 

O-ho.  Voz  de  advertencia  que  sirve  para 
señalar  ó  mostrar  una  persona  ó  cosa. 
¡Mira!  ¡O-ho!  si  Pedro  nacuha  san  manuc. 
¡Mira!  Pedro  ha  cogido  la  gallina. 

Ohoy.  v.  Gritar,  vocear,  llamar  á  gritos  ó 
á  voces.  Nagoohoy  acó  sa  imo,  ¿ano  in 
diri  mo  pagbaton?  Te  estoy  gritando,  ¿por 
qué  no  respondes? 

Ohong.   j.    Seta  comestible. 

Ohot.  s.  Espiga  sin  grano;  espiga  des- 
granada. 

OL 

Ola.  Encanarse,  pasmarse  ó  quedarse  en- 
varado el  niño  que  no  puede  romper  á 
llorar  por  el  coraje  que  toma. 

Olalaga.  s.  Insecto  así  llamado;  canta  de 
noche. 

Olalagsing.  s.  Ard;lla,  animal  veloz,  vivo 
y  ligero. 

Olalahipatl.  s.  Ciempiés,  insecto  venenoso, 
con  dos  especies  de  tenacillas,  con  que 
muerde  y  hace  daño,  y  el  cuerpo  de 
muchos  anillos,  con  dos  pies  en  cada 
uno.  —  Para  mitigar  el  dolor  que  caúsala 
mordedura  de  dicho  insecto,  usa  el  bi- 
-saya  la  hoja  de  tabaco,  ó  la  punta  de 
tabaco  fumado,  frotando  bien  con  dicho 
tabaco  la  parte  dolorida.  También  usa  el 
mismo  ciempiés,  si  se  puede  coger,  ma- 
chacándole y  poniéndole  sobre  la  mor- 
dedura, amarrado  con  un  paño  para  que 
no  se  caiga. Otros  hacen  una  pequeña 
incisión  en  la  mordedura,  para  que  salga 


OL 


219 


sangre,  y  aplican    la  piedra    llamada    de 
culebra;  y  este  es   remedio    más   seguro 
y  más    eficaz. — Cortadas  las  dos   tenaci- 
llas que  tiene,  no  causa  daño  alguno. 
Olalahipatl.  s.  Enredadera  así  llamada. 
Olalay.  v.  Nadar  boca  arriba. 
Olango.  5.  Planta  así  llamada,  su  cogollo 

es  dulce;  se  come. 
Olangpihan.  s.    Enredadera    así  llamada, 

de  mucha  consistencia  y  duración. 
Olatltud.  s.  Ruido  que  hace  la    fruta  del 
coco  al  caer.    Nahihiolantud.    Se    oye  el 
ruido  de  los  cocos  que  caen. 
Olap.    v.   Apagarse  el  fuego,  luz  ó  llama 

de  repente. 
Olaping.  s.  Seta  buena  y  sabrosa. 
Olaqilip.    v.    Juntar,    unir  dos  ó  más  co- 
sas.— Contaminar,  contagiar,  inficionar. 
Olaray.  s.  Hoja  tierna  de  la  ñipa.  Estando 
seca     la  usa  el    bisaya  como  papel    para 
hacer  cigarrillos,    envolviendo  en  ella  el 
tabaco. 
Olasimatl.  s.    Verdolaga;  sus  hojas  y  ta- 
llo se  usan  como  verdura. 
Olat.  s.    Señal    ó  cicatriz    de    herida,  he- 
rida, etc. 
Olayan.  v.  Árbol  grande  así  llamado;  su 

fruto  no  se  come. 
Olbo.  v.  Asomar  por  alguna  parte. — Apa- 
parecer    el     oculto,    huido,    etc. — Encon- 
trar, hallar.    Maolbo  an  halas  dida    siton 
boho.  Asoma  la  culebra  por  ese  agujero. 
San    cauara    co  sa   guba,    cún  din  naha- 
olbo  sin  balay,  mageuri  acó.   Cuando  me 
perdí  en  el  bosque,   si  no  hubiese  encon- 
trado una  casa,  lo  hubiera  pasado  mal. 
Olícay.  v.   Revolver  el  palay  ú   otra    Cosa, 
puesta    al  sol. — Trabucar,    descomponer 
el    orden     ó    colocación    que    tiene   una 
cosa. 
Olilang.  adj.  Que  pronuncia  mal.— v.  No 

articular  bien  las  palabras. 
Olifl.  s.  Popa  de  embarcación. — v.  Gober- 
nar, dirigir  ó  manejar  el  timón.  Aáda 
sa  olin.  Está  ahí  en  popa.  Si  Juan  áh 
nagoolin  san  acón  bote.  Juan  maneja  el 
timón  de  mi  bote. — v.  Parir  todos  los 
años.  Columpiar  al  niño  en  la  hamaca.  ' 
Oliflgag.  v.  Pensar,    acordarse    de  alguna 

cosa. 
Olioc.   v.   Dar    vuelta   alrededor     de    una 
parte.  Oliocun  mo  inin  bongto.  Da  vuelta 
á  este  pueblo. 
Oliog.  v.  Mover,  menear  una  cosa. 
Olifl  olifl.  v.   Parir  todos  los    años— adj. 
Hembra    que    pare  todos    los    años. — v. 
Suceder    ó  hacer   una    cosa   de    año  en 
año,  de  cien  en  cien    años,    etc. — Piesta 


220 


OL 


nga    guinolinolinan  sin  tag-usa   ca  gatus 
ca  tuig.  Centenar,  centenario. 

Ollop.  v.  Chupar;  beber  en  bota,  botijo,  etc. 

Oliopan.  s.  Pitón  de  porrón,  botijo,  etc. 
— Cañita  ú  otra  cosa  hueca  que  sirve 
para  chupar  ó  beber  con  ella. 

Olipad.  v.  Errar  el  tiro,  el  golpe,  etc. — Res- 
balar, escurrirse    arma,  herramienta,  etc. 

Olitauo.  s.  Soltero;  mozo. — Caolitauohan. 
s.  pl.  Solteros;  mozos. 

Olit  oqult.  v.  Averiguar,  inquirir  la  ver- 
dad, indagar,  volver  á  preguntar. 

Olnod.  v.  Hundirse,  meterse  en  agua, 
cieno  ó  barro. — Meterse  culebra  ú  otra 
cosa  en  agujero,  etc. 

Olohanay.  s.  Animal  pequeño  que  se 
cría  en  agua  estancada. 

Ol-ol.  s.  Dolor. — adj .  Dolorido,  que  padece 
ó  siente  dolor. — v.  Doler,  padecer  una 
parte  del  cuerpo,  mediante  causa  interior 
ó  exterior,  adj .  Memo,  tonto,  fatuo. 

Olom-Ogom.  adj-  Balbuciente,  tartamudo. 
— v .  Balbucir,  tartamudear. 

Olomo-om.  adj.  Muy  oscuro. — v.  Kstar 
muy  oscuro. 

OlOIl.  v.  Reclinar,  poner  la  cabeza  sobre 
almohada,  etc. 

Olonan.  s.  Almohada,  ó  lo  que  sirve  para 
reclinar  la  cabeza. 

Olonan  Sin  bayod.  s.  Enredadera  así  lia 
mada;  su  fruta  es  grande  y  amarga,  se 
usa  por  medicina  para  dolores  de  vientre. 

Olonan  Sin  halas,  s.  Enredadera  así  lla- 
mada; su  fruta  no  se  come. 

Olónanun.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
almohada. 

Olong.  v .  Colmar,  llenar  de  gracias,  favo- 
res, dicha,  etc. — Hacer  ó  hacerse  corona. 
— Impedir  á  uno  que  prosiga,  ó  salga  de 
alguna  parte. 

Olong.  s.  Coleta. — Pangolong.  v .  Arreglarse 
ó  hacerse  la  coleta. 

Olongan.  s.    (B)    Coronilla  de  la  cabeza. 

Olong  OCOng.  v.  Pararse,  detenerse. 

OlopÓOp.  s.  Niebla,  obscuridad.—^.  Obs- 
curecerse   el  tiempo,  haber  niebla. 

Olorun.  adj.  Que  tiene  gusanos. 

OlOS.  v.  Altercar,  cuestionar,  disputar,  por- 
fiar. 

OlÓt.  j.  Mono,  machín. — Orangután. 

Olot.  s.  Lindero,  divisoria  de  pueblos, 
terrenos  ó  sementeras. — División  ó  aber- 
tura de  los  dientes,  etc.  Caolotan.  s.  In- 
termedio entre  dos   cosas. 

Olotan.  s.  Lindero,  divisoria  de  pueblos, 
terrenos  ó  sementeras. 

Olot  olot.  s.  Lindero,  divisoria  de  pueblos, 
terrenos  ó  sementeras. 


OL-ON 

Oloy  Ogoy.  v.  Cantar.  Nagooloy  ogoy 
sin  tingug  nga  malipayun.  Cantan  ellos 
con  voz  alegre. 

Olpas.  v.  Llegar  uno  á  su  destino. 

OlpitS.  v.  Atravesar,  pasar  de  parte  á 
parte,  con  espada,  saeta,  etc. — Ocurrir, 
venir  á  la  imaginación  lo  que  se  ha  de  de- 
cir, etc. 

Olput.  v .  Aparecer,  dejarse  ver,  presentar- 
se. Naolput  ná  an. carabao.  Apareció  ya  el 
carabao.  Inolpotan  acó  sin  looc.  Se  me 
apareció  un  remontado.  Nangolput  ná 
sira.  Aparecieron,  ó  se  presentaron  ya 
ellos. 

Olud.  s.  Gusano;  crisálida,  ninfa  antes  de 
salir  del  capullo  y  transformarse  en  mari- 
posa; insecto  alado  de  toda  especie,  antes 
de  tener  alas. — Criar  ó  tener  gusanos  car- 
ne, pescado,  herida  etc. 

Olyog.  v.  Mover,  menear  una  cosa. 

OM 

Oma.  s.  Sementera  para  palay,  ó  sembrada 
de  palay. — v.  Hacer  sementera,  ó  labrar 
la  tierra  para  sembrar  palay.  Aádto  siya 
sa  oma.  Está  él  en  la  sementera.  Nag- 
ooma  pá  cami.  Estamos  haciendo  aún 
sementera. — Paraoma  s.  Labrador,  que 
labra  la  tierra  para  plantar  palay. 

Omancun.  s.  Sobrino,   sobrina. 

Omasug.  s.  Machorra,  hembra  estéril,  que 
no  ha  parido. 

Omat.  v.  Contar,  referir,  explicar,  decir 
una  cosa. 

Omatul.  s.  Olas  grandes  de  la  mar,  des- 
pués de  haber  parado  el  viento. 

Omay  omay.  v.  Aconsejar,  exhortar. 

Omaya,  Pao  maya.  v.  Dejar  uno  alguna 

cosa  al  cuidado  y  discreción  de  otro. — 
Dejar,  abandonar  uno  alguna  cosa,  no  cui- 
dar de  ella. 

Omon.  v.  Subir,  trepar  enredadera  por 
las  paredes,   árboles,  etc. 

Omud.  v.  Poner  mucha  lefia  al  fuego. 

ON 

Ona.  adv .  1.  Adelante,  más  allá.  Aádto  pa 
sa  ona.  Esta  adelante,  más  allá.  v.  Ir  ade- 
lante; preceder;  ir  adelante  ó  anteceder 
en  tiempo,  orden  ó  lugar. — Anteceder  ó 
estar  antepuesto. — Adelantarse.  Nagoona 
si  Pedro.  Pedro  va  adelante.  Nagona  acó 
sa  ira  sin  pagguican.  Salí  antes  de  ellos, 
me  adelanté  á  ellos  en  la  salida.  Magoona 
acó  sa  iyo.  Yo  os  adelantaré,  me  voy  an- 
tes que  vosotros.  Pinapagona  san  capitán 


ON 

an  baloto.  Manda  el  capitán  que  vaya 
adelante  el  baloto.  Uaray  acó  pacapagona 
sa  ira.  No  he  podido  adelantarles.  Pagona 
ca.  Vete  adelante. 

Ona.  v.  Descoger,  desplegar,  desdoblar. 
Ayao  pagonaha  an  conot  san  acón  bado. 
No  desdobles  los  pliegues  de  mi  camisa. 

Onac  onac.  v.   Hacer  despacio  una  cosa. 

Onahatl.  adj.  Primero. — El  que,  ó  lo  que 
va  adelante. — Pies  delanteros  de  los 
cuadrúpedos. 

Onahatl  pá.  m.  adv.  Más  adelante,  más 
allá. 

Onao.  v.  Poner  azúcar  ó  calamay  en  una 
cosa.  v.  Poner  ó  echar  en  agua  cosas  ári- 
das para  limpiarlas. — Cocer  en  agua  la 
raiz  bag-ong,  una  ó  más  veces,  para  lim- 
piarla de  las  partículas  nocivas. 

OnapOg.  adj.  Piedra  blanda;  madera  blanda 
y  podrida. 

Ónas.  s.  Pez  así  llamado;  se  cría  en  lagu- 
nas y  lugares  aguanosos;  es  largo  y  estre- 
cho; se  come. 

Onat.  v.  Estirar,  alargar,  adelantar  una  cosa. 
Extender,  espurrirse.  Estar  tirante  ó  tensa 
una   cosa. 

Onay.  adj-  Natural,  propio,  peculiar,  ó  que 
es  propiedad  de  las  cosas. — Ser  una  cosa 
natural,  propia  y  peculiar.  Sala  nga  onay. 
Pecado  original. — Adelantarse,  ir  primero, 
ó  adelante. 

Onay.  v.  Doblar  ó  hacer  cigarro  puro. — 
Inonay.  s.  Tabaco  ó  cigarro  puro. 

Onayan.  adj.  Raiz  principal  de  árbol  ó 
planta,  adj.  Natural,  propio  y  peculiar 
de  la  cosa. — Baloto  nga  onayan.  Baloto 
de  una  sola  pieza.  Ropa,  instrumento  ú 
otra  cosa  que  se  usa  diariamente,  s.  Sitio 
ó  lugar  donde  se  hacen  tabacos  ó  ciga- 
rros puros. 

Onaydong.  v.  Amonestar,  aconsejar;  en- 
señar, instruir. — s.  Amonestación,  con- 
sejo; enseñanza,  instrucción. 

Oncud.  s.  Varal  ó  palo  para  saltar,  apo- 
yándose en  él. 

Oncuran.  s.  Varal  ó  palo  para  saltar,  apo- 
yándose en  él.  Maondac  anay  sa  oncuran 
agud  macataboc  ngadto  sa  tabi.  Apóyase 
antes  en  el  varal  para  poder  pasar  al 
otro  lado. 

Ondac.  s.  Abalanzarse  y  apoyarse  en  palo 
para  pasar  al  lado  opuesto. 

Ondag.  v.  Punzar  ó  molestar  un  dolor  de 
cuando  en  cuando. — Punzada  ó  dolor  que 
molesta  y  se  siente  más  agudamente  de 
cuando    en  cuando. 

Ondang.  v.  Desistir,  cesar,  suspender. 

Ondo.  v.  Esforzarse  para  hacer  alguna  cosa. 


ON 


221 


Ondong.  v.  Saltar  para  subir  á  alguna 
parte. — Alzar  ó  elevar  alguna  cosa. — Em- 
pinarse para  alcanzar  alguna  cosa. — Echar 
ó  arrojar  al  aire  la  cometa. 

Onga.  v.  Bramar  el  carabao. — s.  Bramido 
del  mismo. 

Ongali.  s.  Enredadera  así  llamada;  sirve 
para  amarrar  cosas  pesadas  y  dura  mu- 
cho tiempo.  Yedra. 

Onga  Onga.  v .  Jadear,  acezar. 

Ongara.  v.  Querer,  desear  alguna  cosa. 

Ong  gao.  v .  Querer  hablar  el  niño  que  no 
puede  pronunciar  aún. 

Onglo.  s.  Dice  el  bisaya,  que  es  un  hombre 
muy  alto,  que  vive  en  los  bosques. — Brujo, 
hechicero,  fantasma. 

Ongol.  adj.  Sordo,  sorda. — v .  Ser  ó  estar 
uno  sordo. — Llamar  sordo  á  uno. 

Ong-ong.  v.  Comer  todo  lo  que  hay  en  el 
plato,  etc. — Beber  todo  lo  que  hay  en  el 
vaso,  etc. 

Ongon.  s.  Manada,  atajo.  Usa  ca  ongon 
sin  mga  babuy.  Una  manada  de  puercos. 

OngOS.  s.  Espiga  de  palay  sin  grano,  por 
haberle  comido  las  aves. 

OngOt.  v.  Penetrar  bien  el  arma  ó  cosa 
semejante. — Llevar  en  la  boca  ó  pico  algu- 
na cosa. — Alcanzar  el  sol  á  la  luna.  Hiong- 
tan  ná  an  bulan  sa  adlao.  Alcanza  ya  el 
sol  á  la  luna. — Topar  embarcación.  ¿Ano 
an  inong-tan  sadto  sacayán?  ¿En  qué  ha 
topado  aquella  embarcación? — Morir  de 
repente.  Nahaongot  iton  minatay.  Murió 
de  repente  ese  que  ya  es  difunto.  Hin- 
ong-tan  san  minatáy  an  can-on.  La  co- 
mida le  causó  la   muerte  repentina. 

Ongpas.  v .  Derrumbar,  despeñar,  precipi- 
tar y  arrojar  una  cosa  desde  un  lugar 
alto  y  peñascoso,  ó  desde  una  eminencia, 
aunque  no  tenga  peñascos-—  s.  Sitio  alto, 
peñascoso'  y  escarpado. — Caong  pasan,  s. 
Derrumbadero,  precipicio,  lugar  ó  sitio 
alto,  peñascoso  y  escarpado. 

Ongpo.  adj.  Cosa  roma,  chata,  obtusa. 

Ongud.  m.  adj.  De  propósito,  con  intención 
determinada,  voluntaria  y  espontánea- 
mente, de  veras,  con  eficacia  ó  empeño. 
— adj.  Verdadero,  eficaz. — v.  Hacer  una 
cosa  de  propósito,  de  veras. 

Onhan.  adv.  1.  Adelante,  más  allá.  Aádto 
pá  sa  onhan.  Está  ya  adelante. — adj.  Pri- 
mero, primer,  primera.  An  onhan  nga  pag- 
capucan.    La  primera  caida. 

Onhánanum.  adj.  Que  vive  en  la  semen- 
tera, sementero. 

Onhanun.  s.  Terreno  dedicado  á  semen- 
tera de  palay;  sementera  de  palay. 

Onina.  adv.  t.  Después,  luego,  dentro  de 


222 


ON 


un  rato.  Onina  quita  uuli.  Luego  volve- 
remos. 

Otllod.  v.  Hundirse,  sumirse  alguna  cosa. 
— Ir  para  abajo  una  cosa,  cuando  se  pone 
peso  encima. 

Onlot.  v-  Arrancar,  sacar  de  raiz. — Naon- 
lot  san  baha.  Fué  arrancado  por  la  ave- 
nida. 

Onob.  prep.  Desde.  Onob  san  pageabata 
an  iya  capiang.  Desde  su  niñez  está  cojo, 
su  cojera  es  de  nacimiento. 

Onoc.  s.    Moscardón,  avispón. 

Onoc,  tionOC.  s.  Racimo  de  fruta,  como 
calapí,  etc. 

Onog.  v.  Mover,  menear  una  cosa. — Guiar 
ó  llevar  por  el  camino  ó  senda. 

Onogan.  v.  Vereda  por  donde  andan  y  pa- 
san los  animales  ó  pájaros. — Baga  ono- 
gan sin  quiao.  Se  dice  de  los  caminos  ce- 
rrados y  llenos  de  maleza. 

On-Otl.  v.  Salirse  el  sieso  al  obrar  ó  des- 
cargar el  vientre. — v.  Enfermedad  que 
consiste  en  salirse  el  sieso  cuando  se 
obra.  Guincacaoroon-an  si  Pedro.  Se  le 
sale  el  sieso  á  Pedro  cuando  obra. 

On-OH.  v.  Estar  podrida  ó  hallarse  en  mal 
estado  una  cosa.  Naon-on  ná  inin  acón 
bado.  Está  ya  mala,  podrida  esta  mi  ca- 
misa. 

Onotl.  v.  Meter,  clavar  en  tierra  alguna 
cosa,  haciendo  esfuerzo. 

Onong.  v.  Acompañar  á  uno  en  el  dolor 
pena,  castigo,  etc.  Nasiring  an  iroy,  in 
hinahampac  an  iya  ana,  ¡ay,  anac  co!  na- 
haonong  acó  sa  imo.  Dice  la  madre,  cuan 
do  su  hijo  es  castigado:  ¡ay,  hijo  mió 
yo  te  acompaño  en  el  dolor  que  s:  entes. 
— Poner,  colocar  una  cosa  en  alguna  parte, 
depositar  alguna  cosa  en  la  sepultura,  en 
terrar  al  difunto  con  alguna  cosa.  lonong 
ta  inin  bahandi  can  Juan.  Pongamos  esta 
alhaja  en  la  sepultura  de  Juan.  Inonong 
an  iya  bulauan  sa  lubong.  Enterráronle 
con  el  oro  que  tenía.  —  Entregarse,  ofre- 
cerse por  uno.  An  aton  Guinoo  Jesucristo 
napahaonong  daton.  Nuestro  Señor  Jesu- 
cristo se  ofreció  por  nosotros.  Napahao- 
onong  acó  san  lanas  cq  dimo.  Ofrezco 
mi  vida  por  tí. — Tener  uno  la  misma 
suerte  que  otro;  hacer  que  uno  siga  á 
otro  y  tenga  la  misma  suerte.  Clin  mala- 
ris  quita  sa  Dios,  pagpahaonongun  sa 
yaua  ngadto  sa  impierno.  Si  desobedece- 
mos á  Dios,  el  demonio  hará  que  tenga- 
mos su  misma  suerte  allá  en  el  infierno. 
— Imprecar,  echar  maldiciones.  Napaha- 
haonong  acó  sa  lauas  üin  camatáy,  nga 
sibarun  sin  buaya,  etc.  He  maldecido,  de- 


ON-OP 

seando  mi  muerte,  ser  devorado  por  un 
caimán,  etc. — Jurar.  Di  ca  magpahaonong 
san  ngaran  sa  Dios.  No  jures  por  el  nom- 
bre de  Dios.  Anatematizar,  maldecir.  An 
mga  ipinahaonong  sa  Dios  sa  impierno. 
Los  anatematizados  por  Dios  para  el  in- 
fierno.— Ofrecerse,  arriesgarse  por  alguno. 
Quita  an  hinonongan  ni  Jesucristo,  ug  na- 
matáy  cay  si  quita.  Jesucristo  se  ofreció 
por  nosotros,  y  murió  por  nosotros. — Re- 
ñir, contender,  disputar,  por  alguna  cosa. 
Morar,  vivir  juntos.  Nagcacaonong  cami 
sin  balay.  Vivimos  en  una  casa. ^Parti- 
cipar, tener  parte  en  una  cosa. 

Onop.  v.    Soñar. — Aturdirse,  desmayarse. 

OnOS.  s.  Turbonada,  borrasca,  tempestad, 
viento  fuerte. — v.  Estar  el  tiempo  borras- 
coso.— Alcanzar  á  uno  la  tempestad  ó  mal 
tiempo.  Inon-san  cami  sa  lauod.  Nos  al- 
canzó el  mal  tiempo  en  alta  mar. 

Onos-onos.  s.  Turbonada,  borrasca,  ten- 
postad,  viento  fuerte  á    intervalos. 

Onot.  v.  Juguetear,  retozar,  correr  los  ani- 
males de  una  parte  para  otra. 

Ontay.  v.  Estirar  una  cosa. — Tenderse  y 
estirarse  el  animal. 

Onto.  s.  Punta   ó  extremo  de  los  dientes. 

Ontol.  v.  Revotar,  retroceder  como  bala  ú 
otra  cosa  cuando  da  en  parte  dura. — Po- 
ner alguna  cosa  para  defenderse  del  sol» 
lluvia,    etc. — Rechazar. 

Ontlld.  v.  Levantar,    empinar. 

Ontug.  v.  Tropezar,  dar  contra  alguna 
parte. 

Onild.  s.  Carne  de  vnca,  pescado,  fruta,  etc. 

Onuratl.  adj.  Que  tiene  carne,  que  tiene 
meollo. 

oo 

Oo.  adu.  de  afirmac.  que  se  emplea  más 
comunmente  respondiendo  á  pregunta.  Sí. 

OP 

Opa.  v.  Alabar,  bendecir;  agradecer;  dar 
gracias. 

Opac.  s  Corteza  de  árbol. — Parte  carnosa 
y  sin  filamento  del  abacá. — v.  Descorte- 
zar, quitar  la  corteza  al  árbol. — v.  Qui- 
tar la  parte  carnosa  al  abacá. 

Opac.  s.  Obra  muerta  de  embarcación 
menor  hecha  con  corteza  de  árbol. — v. 
Hacer  en  la  embarcación  menor  dicha 
obra  muerta. 

Opacun  nga  cahuy.  adj.  Árbol  que 
tiene  corteza  gruesa. 

Opacun  nga  lauaán.  adj.  Árbol  lauaán 
así  llamado,  de  gruesa  corteza. 


OP-OR 

Opao.  adj.  Calvo. — Pelado,  sin  yerbas  ni 
matas.  Opao  ná  acó.  PLstoy  ya  calvo. 
Opao  nga  buquid.  Monte  pelado. 

Opas.  v.  Quitar  las  pencas  al  abacá  ó  plá- 
tano.— Descortezar,  quitar  la  corteza  al 
árbol. — Sacudir,  pegar,  castigar  á  uno 
con  rebenque  ó  bejuco. 

Opay.  s.  Bien. — Utilidad,  beneficio. — adj. 
Buen,  bueno,  buena. — -adv.  m.  Bien. — v. 
Arreglar,  componer,  hacer  bien  una  cosa. 
— Estar  uno  bueno  y  sano. — Sanar,  ha- 
cer bien  á  uno.  Caopayan  ini  sa  acón  ca- 
lag.  Esto  es  un  bien  para  mi  alma.  Cao- 
payan  ini  sa  bongto.  Esto  es  beneficio 
para  el  pueblo.  ¿Ano  an  caopayan  co 
sini?  ¿Qué  utilidad  tengo  yo  de  esto? 
Maopay  nga  adlao.'  Buen  día.  Maopay 
nga  pagcalacat.  Buen  andar.  Maopay  nga 
tauo.  Hombre  bueno.  Maopay  nga  buhat. 
Buena  obra.  Maopay  an  pagsurat  ni  Juan. 
Juan  escribe  bien.  Guin  oopay  namon  an 
sacayán.  Estamos  arreglando  la  embar- 
cación. Oopayun  co  an  pagsurat.  Escri- 
biré bien. — parí.   c:Para  qué,  para  qué  así? 

Opid.  v.  Poner,  colocar  bien  las  cosas. 

OpO.  s.  Calabaza  así  llamada;  es  larga  y 
blanca;  se  come. 

Opong.  s.  Manojo,  hacecillo  de  espigas  ó 
yerbas. — v.  Hacer  manojos  ó  hacecillos. 

Opud.  s.  Compañero,  compañera. — v. 
Acompañar,  eslar  ó  ir  en  compañía  de 
alguno.  Opud  co  ini.  Este  es  mi  compa- 
ñero. Oop-dan  co  camo.  Yo  os  acompa- 
ñeré.  Iguinopud  opud  acó  niya  guihapon. 
Me  lleva  siempre  en  su   compañía. 

Opús.  s.  Punta  ó  cabo  de  tabaco  fumado 
ó  candela  ya  gasttda  — Punta  ó  extremo 
de  hachón,  caña-dulce,  leña  para  el  fuego 
etc.,  después  de  haberse  consumido  lo 
demás. — v.  Concluirse  ó  acabarse  lo  dicho 
ó   quedar  muy  poco. 

OQ 

Oquig.  s.  Rabo  de  carabao,  perro,  etc. 
Oquig  Oquig.  s.    Insecto  así  llamado;  es 

venenoso  y  de  color  amarillento. 
Oquit.  v.  Averiguar,  preguntar,  indagar. 

OR 

Ora.  v .  Acariciar,  halagar,  hacer  caricias. 
Guinoora  niya  an  iya  anac.  Acaricia  ella 
á  su  hijo. — Pinaora.  adj.  Querido,  pre- 
dilecto, preferido. 

Orabang.  s.  Marisco  así  llamado;  se  cría 
en  los  ríos. 

Oracpaó  ó  oraraepao.  v.  Trotar,  ir  ó  ca- 


OR 


223 


minar  al  trote. — Correr  ó  caminar  dando 
saltos. 

Orag.  v.  Tener  ayuntamiento  ó  cópula  car- 
nal fuera  del  matrimonio;  decir  ó  cometer 
deshonestidades. — adj.  Cosa  deshonesta, 
impúdica,  sucia. 

Oragun.  adj.  Que  dice  ó  comete  desho- 
nestidades, deshonesto,  impúdico. 

Orang.  s.  Camarón  así  llamado. 

Orang-orang.  s.  Alacrán,  escorpión. 

OrangtO.  v.  Correr  dando  saltos. 

Ora-Ora.  adj.  Demasiado,  excesivo. — v. 
Excederse,  propasarse,  decir  ó  hacer  con 
exceso  alguna  cosa. — adv.  c-  Demasia- 
damente, en  demasía. — fr.fatn.  Estar  uno 
al  cabo,  á  lo  último,  á  ios  últimos,  en  las 
últimas,  estar  para  morir,  en  el  fin  de 
la  vida. 

Orarabang.  s.  Pez  así  llamado. 

Oraramag.  s.  Planta  que  parece  de  luz, 
cuando  está  oscura  la  noche. 

Orasatl.  s.  Reloj.  Patay  ná  an  orasan.  Se 
ha  parado  el  reloj. 

Oraua.  adj.  Demasiado;  que  es  en  dema- 
siado.— adj.  c  Demasiadamente;  en  de- 
masía. 

Oraud.  v.  Hozar  el  puerco. 

Orbe  Ú  oribe,  adj.  Cosa  última,  postrera, 
que  está,  se  queda  ó  viene  detrás.— v. 
Decir,  hacer  alguna  cosa  después  de  otro. 
— Estar  ó  venir  atrás,  quedarse  atrás, 
ponerse  atrás.—  adv.  1.  Atrás,  detrás,  que 
está,  se  queda  ó  viene  detrás. — Caorhian. 
s.  pl.  Postrimerías,  novísimos. 

OriO.  v.  Despreciar,  befar,  burlarse. 

OripOtl.  s.  Esclavo,  esclava. — v.  Esclavi- 
zar, hacer  esclavo  á  uno,  reducirle  á  es- 
clavitud.—^. Tener  á  uno  muy  sujeto  é 
incesantemente  ocupado. 

Orit.  v.  Engañar. — Molestar,  incomodar, 
importunar.  —  Remedar  ó  burlarse  de  uno. 
— Macaoorit.  adj.  Molesto,  importuno, 
enfadoso. 

Oriúd.  v  Meterse,  ocultarse  entre  la  tierra 
la  lombriz  ú  otro  animalejo.  acj.  Coco 
así  llamado,  de  tres  á  cuatro  brazas  de 
altura;  su  fruto  es  pequeño,  y  lleva  el 
mismo  nombre. 

Oro.  v.  Cagar,    evacuar  el  vientre. 

Oroatl.  s.  Común,  sitio  donde  se  hacen 
las  necesidades  mayores. 

Oroc.  v.  Dar  vueltas  la  peonza. — s.  Pun- 
zón, lezna  ó  instrumento  que  sirve  para 
hacer  agujero. — v.  Agujerear  con  él. 

Orocay.  s.  Árbol  así  llamado. 

Orohan.  s.  Ano  ó  vía  posterior. —  Común 
ó  sitio  donde  se  obra. 

Orohauon.  s.   Pez  así  llamado;  se  come. 


224 


OR 


Oroinhlt.  v.  Pensar  ó   meditar  bien   una 
Ludir,     rozar, 


cosa. 
Orointoc  ó  irointoc 

chocar  una  cosa  con  otra. 

Orol.  v .  Sobresalir  ó  verse  la"  raiz  del  ca- 
mote. 

Oromhun.  s.  Sementera  de  palay. 

Orón,  v .  Exagerar. — adj.  Exagerador.  Mao- 
ron  nga  tauo.  Hombre  que  exagera. 

Orong.  v.  Alzar,  levantar  una  cosa. 

Orong-Oroflg.  v.  Escrupulizar,  recelar, 
temer,  desconfiar. — vdj.  Escrupuloso,  re- 
celoso,   desconfiado,  que  de  todo  duda. 

Oron-Oron.  s.  Heces  de  aceite  cocido;  re- 
siduo ó  partes  menudas  de  los  chicha- 
rrones. 

Oro-Odo.  v.  Despreciar,  befar,  burlarse. 
Guinooro-odo  acó  niya-  Él  me  desprecia. 

Oropaop.  v.  Estar  oscura  una  cosa,  no 
lucir  ó  alumbrar  bien. 

Oropud.  v.  Acompañar. — s.  Compañero, 
compañeros,  moradores  en  una  misma 
casa,  etc. — adj-  Pariente,  parienta. — En 
algunos  pueblos  la  palabra  oropud  sig- 
nifica: Tener  ayuntamiento  ó  cópula  car- 
nal fuera  del  matrimonio.  —  Caorop-dan. 
s.  pl-  Compañeros. — Parientes. 

Oros.  v.  Cagar,  evacuar  el  vientre. — s. 
Excremento. 

Oroy.  v.  Amagar,  amenazar,  levantar  la 
mano  para  dar  á  otro  un  golpe. 

Oroy-oroy.  s.  Amagar,  amenazar,  levantar 
la  mano  para  dar  á  otro  un  golpe. 

Orosahun.  adj.  (De  usa).  Cosa  admi- 
rabie,  prodigiosa,  maravillosa,  extraordi- 
naria. 

Oros  oros.  v.  Turbarse,  sentir  inquietud, 
confusión  ó  rubor. 

Orot.  v.  Acabarse,  concluirse  una  cosa- 
Naorot  ná  an  isda.  Se  acabó  ya  el  pes- 
cado. Inorotan  ná  cami  san  amon  baro- 
bahandiay.  Se  nos  ha  concluido  nues- 
tro poco  dinero,  alhajas,  etc. 

Orot.  v.  Brotar,  salir  el  agua  ú  otro  lí- 
quido con  mucha  fuerza. 

Orot-orot.  v .  Brotar,  salir  el  agua  ú  otro 
líquido  con  mucha  fuerza. 

OrUC-Oruc.  v.  Dar  vueltas  como  la  peonza. 
— Llamar  la  gallina  á  los  pollos;  llamar 
el  gallo  á  la  gallina, 

Orug.  v.  Ensalzar,  engrandecer,  exaltar. — 
Alabar,  bendecir. — Exceder,  sobrepujar. 
adv.  c.  Más. —  Orug  pá.  Mucho  más. 

OrtlS  Ó  orilS-OrilS.  v.  Arrugarse,  enco- 
gerse, contraerse.  Nagpapangurus-urus  an 
acón  panit.  Se#arruga  mi  pellejo. 


OS 

Os.  v.  Azuzar,  incitar  á  los  perros  para 
que  embistan. — Ahuyentar,  ojear,  espan- 
tar al  puerco  de  monte,  ciervo,  etc. 

Osang.  v.  Partir,  dividir,  picar,  hacer  pe- 
dazos una  cosa. 

Osap.  v.  Comer  una  cosa  sola  sin  mezcla 
de  otra. 

Osap-OSap.  adj.  Cosa  áspera  al  tacto,  re- 
pelosa.— v-  Dejar  áspera  ó  repelosa  alguna 
cosa.  Diri  niyo  osap-osapun  iton  tabla.  No 
dejéis  repelosa  esa  tabla. 

Osbong.  s.  Tallo  ó  guía  de  árbol  ó  planta. 
— adj.  Cosa  recta,  usual  ó  trivial;  cosa 
que  sube  derecha. — Caosbangan  nga  da- 
lan.  Camino  trillado  ó  trivial,  usado  y 
frecuentado. — Cosa  principal  á  que  una 
se  dedica  ó  tiene  por  ejercicio,  oficio  ú 
ocupación.  Caosbongan  si  Pedro  sin  ca- 
dato.  Pedro  tiene  por  oficio  ser  princi- 
pal.— Caosbongan  nga  buhat.  Ocupación 
principal. 

Osdoc.  v.  Vahar,  vahear,  echar  de  sí  vaho 
ó  vapor;  salir  los  humores  del  cuerpo,  etc, 

Osic.  v.  Gastar  pródigamente,  malgastar. 

Osig.  v.  Ladrar,  dar  ladridos  el   perro. 

Osiglltl.  adj.  Aquello  á  lo  que  el  perro 
ladra. 

Osip.  v .  Hacer  bien  una  cosa.  Osipun  mo 
an  pamati  san  misa  sa  adlao  ngatanam 
Oye  bien  la  misa  todos  los  días. — Osipa 
an  panumat  san  mga  sala  mo  sa  compe- 
salan  sin  uaray  iglicao  bisan  usa.  Di  bien 
tus  pecados  en  el  confesonario,  al  con- 
fesarte, sin  ocultar  ni  uno  solo. — Osipa 
sin  maopay  an  pag-isip  mo  nga  uaray 
mageulang.  Cucnt%  bien,  de  modo  que 
nada  falte. 

Osisa.  v.  Averiguar,  indagar,  pesquisar 
inquirir  una  cosa. 

Oslob.  v.  Dar  friegas,  tomar  baño  caliente 
para  sudar,  bañarse. — s.  El  mismo  baño 
ó  líquido  que  sirve  para  bañarse  ó  dar 
friegas. — Baño  de  asiento  con  piedras 
calientes,  que  los  bisayas  echan  en  el 
agua. 

Oslog.  v .  Seguir  el  río  ó  seguir  navegando 
por  él. 

Osmud.  v .  Bajar  la  cabeza. — Dar  cabeza- 
das la  embarcación. 

Ostlgab.  v.  Estornudar. 

OSOC.  s.  Estaca,  palo  redondo,  sin  pulir, 
para  clavarlo  en  tierra- — v.  Estacar  ó  po- 
ner estacada  de  palos,  cañas,  etc. — Clavar 
en  tierra  madero,  etc. — Colocar  ó  poner 
los  harigues  para  un  edificio.  Aádi  na 
an  mga  osoc.  Están  aquí  ya  las  estacas. 
Nagoosoc  cami.  Estamos  poniendo  esta- 


OS-OT 

cada.  Nagoosoc  pá  cami  san  mga  hari- 
gue.  Estamos  poniendo  aún  los  harigues. 

Osod.  adj.  Recto,  grande,  ancho.  Caos-dan 
nga  dalan.  Camino  ancho. — Caosoran  sin 
buot,  sin  buhat,  etc.  Grande  en  pensar, 
obrar,  etc. 

Osotlg.  v.  Llevar  una  cosa  sobre  el  hom- 
bro, como  un  niño,  una  persona,  una 
tinaja  de  agua,  etc.  Uaray  acó  pacaosong 
san  tadiao.  No  he  podido  llevar  á  hom- 
bro la  tinaja.  Iguinoosong  niya  an  tadiao. 
Lleva  él  á  hombro  la  tinaja. 

Osotl.  v .  Hincharse  alguna  parte  del  cuer- 
po.— s.  Hinchazón.  Oros-nan  acó  sinin 
acón  teel.  Tengo  hinchado  este  pié. 

Oson.  s.  Bajo  ó  banco  de  arena  en 
barra  de  río. 

OSÓOS,  s.  Pescado  así  llamado;  se  come. 

Os-OS.  v .  Azuzar,  incitar  á  los  perros  para 
que  embistan. — Ahuyentar,  ojear,  espan- 
tar al  puerco  de  monte,  ciervo,  etc.  Men- 
guar, disminuirse,  s.  Enfermedad  que  con- 
siste en  bajarse  las  tripas  hasta  los  tes- 
tículos sin  padecer  hernia. 

Os-OS.  v .  Resbalarse,  escurrirse,  deslizarse. 
— Correrse,  hacerse  ó  echarse  hacia  abajo. 
Ayao  dao  pagos-os  san  imo  paghigda. 
No  te  corras  hacia  abajo  cuando  estás 
acostado.  Nagos-os  an  goos.  Se  ha  es- 
currido la  amarra.  San  nagsasaca  cami 
ngan  si  Pedro  san  lubi,  nga  nacon  oroos-os 
dao  Pedro  ngadto  sa  hibob-an.  Cuando 
subíamos  Pedro  y  yo  al  coco,  dije  á 
Pedro,  échate  hacia  la  parte  baja,  córrete 
más  abajo. 

Osop.  u.  Beber  los  animales.  Nag  osop 
ná  an  carabao.  Ha  bebido  ya  el  carabao. 
Paosopa  an  cabayo.  Da  de  beber  al 
caballo. 

Osot.  v.  Ahuyentar,  espantar  á  los  ani- 
males.— Azuzar  al  perro. 

Osud.  v.  Dislocarse;  salirse  una  cosa  de 
su  lugar  ó  encaje. 

Osud.  v.  Medicinar,  curar  untando,  fro- 
tando ú  oprimiendo  la  parte  dolorida. 

OT 

Otac.  j.  Arma  de  dos  palmos,  poco  más 
ó  menos  de  larga,  es  recta  y  concluye 
en  punta.  Otac  an  itinigbas  niya  sa  acón. 
Me  hirió  con  el  arma  llamada  otac. 

Otan.  s.  Hortaliza,  verdura,  yerbas  ó  le- 
gumbres.— El  palauan,  camote,  gauay, 
apari  y  otras  raices  semejantes  se  llaman 
duma. 

Otang.  s.  Deuda. — v.  Adeudar,  tener 
obligación    de    satisfacer    una    cantidad, 


OT 


225 


contraer  deudas. — Prestar,  entregar  á  uno 
una  cosa  para  que  la  devuelva  con  au- 
mento, ó  sin  aumento. — Pedir  prestado. 
— fig.  Prestar,  dar  ó  comunicar.  An  otang 
co  tolo  lá  capisos.  Mi  deuda  es  sólo  de  tres 
pesos.  Binayad  co  ná  an  acón  otang. 
He  pagado  ya  mi  deuda.  An  mga  otang 
tá  sa  Dios  asay  an  aton  mga  sala.  Nues- 
tras deudas  á  Dios  son  nuestros  pecados. 

Otangatianun.  adj.  Deudor  ó  deudora 
á  muchos. 

Otao.  v.  Herir  dando  golpe  con  el  arma. 
-—Separarse,  alejarse  de  la  orilla. 

Otaot.  v.  Diligenciar,  esmerarse  en  alguna 
cosa. — Encarecerse  una  cosa;  haber  falta 
y  escasez  de  alguna  cosa. — Desgraciarse, 
malograrse. 

Otap.  v.  Concluir,  acabar  una  cosa  con 
perfección. 

Otapil.  v.  Arrimarse  á  uno,  hacerse  de  su 
partido. 

Otas.  v.  Concluir,  acabar. — Morir.  Naota- 
san  ná  an  irasaquit  san  quinabuhi.  Mu- 
rió ya  el  enfermo. 

Otataba.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. — 
Gusano  venenoso  que  se  cría  en  algunas 
plantas. 

Otay.  adj.  Poquito.— v.  Dar,  traer  ó  llevar 
á  poquitos. — Sucumbir,  acabarse,  con- 
cluirse. Maotay  ná  an  acong  cosog  sini 
nga  buhat  nga  macún.  Se  acaban  mis 
fuerzas  en  esta  obra  difícil. 

OtbO.  v.  Vahar,  vahear,  echar  de  sí  vaho 
ó  vapor;  exhalar,  despedir  gases  ó  vapo- 
res.—Subir,  ascender  humo,  etc. 

Otgong.  v.  Cortar  por  medio  la  hoja  del 
plátano. — adj.  La  hoja  así  cortada. 

Otin.  s.  Miembro  viril,  órgano  de  la  ge- 
neración en  el  hombre  y  en  algunos 
animales. 

Otip.  v.  Recelar,  sospechar,  temer  después 
de  ejecutada  una  mala  acción  ó  haber 
cometido  alguna  falta. — s.  Recelo,  sos- 
pecha, temor,  remordimiento.  Naotip  si 
Pedro  sa  iya  amay,  cay  may  sala  siya. 
Teme  Pedro  á  su  padre,  porque  tiene 
culpa.  Guinotip  mo  na  an  boong  nga 
pinggan.  Temes  ya  por  el  plato  que  has 
roto.  Uaray  acó  caoorotipan.  No  tengo 
temor  de  haber  cometido  falta  alguna. 

Otlab.  s.  Tijeras  grandes. — v.  Cortar  con 
ellas. 

OttO.  v.  Amoscarse,  enfadarse;  desconso- 
larse, afligirse,  entristecerse. — adj.  Triste, 
afligido,  desconsolado.  Naotlo  acó,  cay 
ñauad- an  acó  san  acón  salapi.  Estoy  triste 
porque  se  ha  perdido  mi  dinero.  Nag- 
otloon  ná  inin  tauo,  diri  buot  magbuhat. 


226 


OT 


Está  amoscado  este  hombre,  no  quiere 
trabajar. 

Otlob.  v.  Quebrar,  romper,  deshacer,  ma- 
chacar cosas  duras. — Morder  apretando. 
Uaray  acó  pacaotlob  san  bato.  No  he 
podido  romper  la  piedra.  Guinotlob  san 
ayam  an  tul-an.  El  perro  ha  mordido  el 
hueso. 

Ottlga.  v.  Respirar,  resollar  con  algún 
ruido,  con  frecuencia  y  dificultad,  como 
el  que  estaba  debajo  del  agua  y  acaba 
salir  de  ella,  el  asmático,  cansado  y  fa- 
tigado, etc. — Aparecer  ó  verse  el  pez 
sobre  el  agua.  Nag  ootnga  si  Pedro  san 
ora  ora  nga  luya.  Con  dificultad  resollaba 
Pedro  por  la  mucha  debilidad.  Nag  otnga 
acó  san  acón  pagtacod  san  buquid.  Con 
dificultad  resollaba  yo  al  subir  el  monte. 

©toe.  s.  Seso,  masa  nerviosa  contenida 
en  la  cavidad  del  cráneo. — Tuétano,  mé- 
dula ó  substancia  suave  y  mantecosa  que 
contiene  los  huesos  del  animal,  v.  Aguan- 
tar, detener,  contener  la    respiración. 

Otoc.  v.  Asfixiarse,  ahogarse,  faltar  la  res- 
piración; acongojarse,  afligirse.  Nacaotoc 
dacon  inin  aso.  Me  ahoga  este  humo. 
Hiot-can  acó.  Me  falta  Ja  respiración,  me 
ahogo.   Di  ca  hiot-can.  No  te  acongojes. 

OtOC  Ó  HitlgotOC.  s.  Marea  JJena,  plea- 
mar, mayor  altura  de  la  creciente  del  mar. 

Otol.  s.  Pujo,  sensación  muy  penosa,  que 
consiste  en  la  gana  continua  ó  frecuente 
de  hacer  cámara  con  gran  dificultad  de 
lograrlo. — Pujo  de  sangre,  en  deyeccio- 
nes sanguinolentas  ó  de  moco  y  sangre. 
— v.  Padecer  de  dicha  enfermedad. 

Otong.  v.  Arrebatarse  una  cosa  entre  dos 
ó  más,  tirando  de  ella. — Estirar  el  cor- 
del, etc. — Contradecir,  decir  lo  contrario 
de  lo  que  uno  afirma,  ó  negar  lo  que  da 
por  cierto.  Ot-ngun  ino  iton  bado.  Estira 
esa  camisa. 

Otoot.  s.  Tea  ó  mechón  pequeño  de  ra- 
mitas  tí  otra  cosa  para  alumbrar. 

Otop.  v.  Cortar  una  cosa,  dejándola  corta. 
— Poner  igual  una  cosa  en  su  longitud, 
latitud  y  altura. — Medir  bien  una  cosa, 
sin  que  sobre  ni  falte. 

Otot.  s.  Pedo,  cuesco. — v.  Peer,  arrojar  ó 
despedir  la  ventosidad  del  vientre  por  la 
parte  posterior. 

Ot-Ot.  v.  Quebrar,  romper,  machacar,  que- 
brantar cosa  dura.  Uaray  acó  pacaot-ot 
san  tul-an.  No  he  podido  romper  el  hueso. 

Otud.  v.  Cortar,  dividir  y  separar  una 
cosa  con  algún  instrumento. — Quebrar, 
romper  cordel,  aguja,  dedo,  hueso,  rama 
de  árbol,  etc. — adj.  Cosa  quebrada,  cor- 


OT 

tada  ó  dividida  en  uno  ó  más  pedazos. — 
s.  Pedazo  de  lo  dicho. — adj-  Rabón,  ani- 
mal al  que  se  ha  cortado  el  rabo.  Guin- 
otud  co  ná  an  cahuy  nga  imo  ipinaotud 
dacon.  He  cortado  ya  el  madero  que  tú 
me  mandaste  cortar.  Naotud  an  sanga.  Se 
rompió  la  rama.  ¿Hain  an  otud  sini  nga 
cahuy?  ¿Dónde  está  el  otro  pedazo  de  este 
madero?  Naotud  an  pisi.  Se  cortó  el  cordel. 

Otud  Otud.  v.  Partir,  dividir,  hacer  pe- 
dazos una  cosa.  Ayao  pag-otud  otura 
niyo  iton  cahuy.  No  hagáis  pedazos  ese- 
madero. 

Otug-OtUg  adj.  Cosa  mala,  podrida  ó  en 
mal  estado. 

Otut.  adj .  Cosa  estrecha,  como  zapato,, 
vestido,  etc. 

ou 

Oua-OUa.  v.  Menear,  mover  las  manos  6 
pies  como  hacen  los  niños. 

Ouad-OUad.  v.  Correr  los  animales,  mo- 
viendo demasiado  el  cuerpo. 

Ouang.  v.  Mugir  la  vaca,  etc.— Aullar  el 
perro. — Balar  la  oveja. 

Ouay.  s.  vid.  Uay. 

Ouo.  v.  Querer,  desear,  tener  afición.  Ouo- 
han  co  ini  cay  maopay.  Desearía  ésto, 
porque  está  bueno. — Negarse  á  dar,  to- 
mar ó  comprar  alguna  cosa  por  ser  cara. 

Ouohun.  adj.  Que  no  quiere  dar,  tomar  ó 
comprar  alguna  cosa  por  ser  cara. 

Ouoilg.  adj.    Innumerable,  incontable. 

Ouong-OUOngatl.  s.  Cuenta  de  muchos 
millares,   que  ya  no  se  puede  contar. 

OUOS-OUOS.  v.  Menear,  mover  el  cuerpo. 

OY 

Oya.  v.  Llamar  á  la  gente,  á  animales  ó 
aves-  -  v.  Mandar  que  se  haga  una  cosa. 

Oyad-oyad.  v.  Alzar  y  bajar  el  cuerpo  al 
andar. 

Oyag.  v.  Enredar,  divertirse,  jugar  los 
niños. 

Oyagan.  s.  Juguete,  lo  que  usan  los  niños 
para  jugar. 

Oyaping.  s.  Seta  comestible. 

Oyó.  s.   Parte  de  abajo  de  la  peonza. 

OyOC.  v.  Fingirse,  hacerse  el  enfermo. — 
Callar  por  no  dar,  negarse  con  el  silencio 
á  acceder  á  lo  que    piden. 

Oyotl.  v.  Convenir,  consentir,  asentir,  con- 
descender, concordar,  conformarse.—^'. 
Conveniente,  conforme.  Naoyon  acó  sa 
i  ya.  Estoy  conforme  con  él.  Inoyonan  ce* 
si  Juan.  Me  he  conformado  con  Juan. 


OY. 

Oyong.  u.  Menearse,  moverse;  conmoverse, 

inquietarse,  alterarse. 
OyO  Oy.   v.  Faltar  agua  para  cocer  alguna 

cosa. 
Oyud  Oyud.     u.    Mover  el  cuerpo;  andar 

despacio. 
Oyug.  />.   Mover,  menear,  conmover,  bam- 


OY 


227 


bolearse  lo  que  está  colgado. — Moverse 
ramas  de  árbol,  caña,  etc. — Menear  una 
cosa  para  saber  si  contiene  dentro  algo. — 
Cantar  como  hacen  los  pescadores,  ó  co- 
mo cuando  la  madre  arrulla  á  su  hijo. 
Oyug  oyug.  v.  Contonearse. — Enjuagar 
vasija  moviendo  el  líquido  que  contiene. 
— vid.     Oyug. 


P 


PA 

Pá.  adn.  t.  y  ;//.  Aún,  todavía.  Din  pá  acó 
buhis.  No  soy  tributante  aún.  Hubas  pá. 
Está  baja  todavía  la  marea,  está  bajando 
aún  la  marea.  Uaray  pá  siya  uuli.  El  no 
ha  vuelto  aún.  Macacadaguinot  pá  acó 
sa  paglacat.  Todavía  puedo  andar  despa- 
cio. Mulata  pá  acó  niyo.  Esperadme  aún. 
--Bisan  pá.  Con  todo,  no  obstante,  sin 
embargo,  aunque.  Bisan  pá  acó  macalolo- 
oy.  Aunque  soy  un  pobre-  Bisan  pá  ngani 
siya  anác  sin  mangaran.  Aunque  c;l  sea 
hijo  de  rico. —También.  Pinacacadto  san 
capitán  si  Pedro  ug  si  Juan  pá.  Manda  el 
capitán  que  vayan  Pedro  y  Juan  también. 
—  Más.  ;Ano  pá  an  imo  caruyag?  :'Cué  mas 
quieres? — Niyan  pá  la.  Ahora  mismo. — 
Sa  usa  pá  ca  tuig.  En  el  año  que  viene. 
- -Pagdatong  co  pá  la.  Acabo  de  llegar. 
Pagdaug  co  pá  lá.  Es  ia  primera  ve:/  que 
gano.--Bag-o  pá  lá  nga  linabay  si  Pedro. 
Mace  poco  que  pasó  Pedro. --Uaray  siya 
pacacabuhat  siton  cahuy,  c'aco  p¿ír  Ño 
puede  él  levantar  ese  madero,  ¿acaso  po- 
dré yo?— Cacolop  pá  siya  guinican?  Salió 
él  ayer?  Cacolop  pá  la.  Ayer  salió.— Ma 
bugat  pá  sin  carabao-  Es  más  pesado  que 
un  carabao. 

Pa.  parí,  que,  antepuesta  a  nombres  de 
lugares  ó  sitios,  denota  dirigirse  á  ellos 
ó  hacia  ellos.  Pasugbo  quita.  Vamos  á 
Cebú.  Pabuquid  quita.  V.amos  al  monte. 
Patoo  quita.  Vamos  hacia  la  derecha.  Pa- 
ítala quita.  Vamos  hacia  la  izquierda.  Pa- 
tabi  canto.  Id  hacia  la  orilla.  Palauod  quita. 
Vamos  hacia  el   interior  del   mar. 

«a.  parí,  que,  antepuesta  á  algunas  raices, 
denota  querer,  procurar,  hacer,  permitir 
que  se  fectúe  en  el  sujeto  respectivo  lo 
que  dice  la  raiz;  significa  también  man- 
dar, y  lo  mismo  que  la  raiz  expresa.  Pa- 
hampac  ca.  Déjate  azotar.  Pabuniag  ca. 
I'idc  ó  procura  que  te  bauticen.  Parigos 
ca.  Báñate.  Pabilin  ca.  Quédate  en  casa. 
Pacuha  an  asin.  Manda  coger  la  sal. 
29 


PA 

Páá.  s.  Muslo;  pierna;  pata  de  los  animales. 
Masool  an  acón  páá.  Me  duele  la  pierna. 

Paac.  v.  Morder  el  animal. — Tenacilla  ó 
uña  de  cangrejo. 

Paag.  v.  Quemar,  como  quien  cuece  olla 
de  barro.  Pamamaagun  sa  impierno  an 
mga  maquimala-uay.  Los  impuros  serán 
quemados  en  el  infierno. 

Paang.  v.  Morder,  picar.  Pinaang  acó  sin 
lapinig.  Me  ha  picado  la  abeja  lapimg. 

Páao.  v.  Desfallecer,  cansarse. — p.  p.  Des- 
fallecido, cansado. — v.  Desechar,  menos- 
preciar. 

Paas.  adj.  Ronco,  que  tiene  ó  padece  ron- 
quera.—  Enronquecer,  ponerse  ronco. 

Paauáyan.  s.  (De  auay).  Sitio  ó  lugar 
dode  se  riñe  ó   pelea. 

Paauáyan  sin  tauo  ngan  sin  todo  nga 
baca.  s.  Plaza  donde  se  corren  y  lidian 
toros. 

Pababalonan.  s.  Buche,  bolsa  que  tienen 
las  aves  en  el  remate  del  cuello,  destinado 
á  recibir  la  comida,  de  donde  pasa  á 
la  molleja. 

Pabhas.  .r.  Corral  que  hace  el  bisaya  á  la 
orilla  del  mar  ó  río  para  coger  peces. 

PabisO.   /'.    Deliberar,  pensar. 

Pabiso  biso.  r.  Deliberar,  pensar,  consi- 
derar detenidamente  una  cosa.  Magpa- 
bisobiso  acó  anay  cún  hain  an  acón  ga- 
gapilan.  Pensaré  después  á  dónde  me  in- 
clinaré. 

PabOtohun.  s.  (De  boto).  Cohetes, 
bomba  y  todo  lo  que  estalla  con  chas- 
quido   ó  estruendo. 

Paca.  part.  que,  antepuesta  á  algunas  rai- 
ces, denota  hacer  efectivamente  lo  que 
la  misma  raiz  significa,  y  otras  veces  ex- 
presa poder  hacer  lo  que  la  misma  raiz 
dice.  Uaray  acó  pacacuha  san  acón  tuyo. 
No  he  conseguido  mi  objeto.  Uaray  acó 
pacasamad  san  carabao.  No  he  herido  yo 
el  carabao. 

Paca.  v.  Rajarse  mango  de  cuchillo,  mano 


228 


PA 


de  silla,  etc. — Pelear,  luchar  á  brazo  par- 
tido.— s.    Animalejo  así  llamado. — Rana; 
sapo. 
Pacacác.    s.    Instrumento  músico  así  lla- 
mado. 
Pacaco.  s.    (C)  Pájaro  pequeño  con  plu- 
maje azul. 
Pacál.  s.  (C)  Puerca  parendera.  En  (B)  se 

llama  aiiay. 
Pacanap.  s.    Armazón  tirada  por  un  cara- 
bao, para  arrastrar  madero,  cañas,  etc. 
Pacang.  ¿.    Mazo  de    madera,  á   modo  de 
martillo  grande,  del  cual  se  sirven  los  car- 
pinteros.— v.   Macear,  dar    golpes  con  el 
mazo. 
Pacangatl.  s.  Pez  así  llamado. 
Pacangpacang.  v.  Pegar,  darse  golpes  los 

jóvenes  con  palo  ú  otra  cosa. 
Pacao.  adj.  Que  tiene  los  brazos  arqueados; 
perniabierto,  estevado,  que  tiene  las  pier- 
nas torcidas  en  arco.  s.  Mango  de  sartén, 
carajay;  asa,  asidero,  tirador  de  cajón,  etc. 
Pacao  pacao.  s.  Asa  de  campana,  vasija, 

etc. 
Pacao  pacauatl.  adj.  Que  tiene  asa  ó  asas. 
Pacaras.  s.  Instrumento  de  una  braza  de 
largo    con    puntas  de    madera,  que   usan 
para  limpiar  las  sementeras  de  las  yerbas 
y  malezas. — Usar    dicho  instrumento,  ti- 
rado de  uno  ó  más  carabaos. 
Pacas  pacas,  adj.  Que  tiene  el  pellejo  ás- 
pero y  postilloso. 
Pacdol.  v.  Tropezar,  dar  contra  una  parte. 
— Hipacdolan.  s.  Tropiezo,  embarazo,  es- 
torbo. 
Pacgan.  v.  Calentar  en  agua  las  almejas, 

para  cocerlas  ó  quitarles  las  conchas. 
Pacgan g.  v.  Endurecerse  lo  cocido;  endure- 
cerse la  liga,  resina,  etc.  Nagpacgang  ná 
an  gauay,  an  taguc.  Se  ha  endurecido  ya 
el  gauay,  la  resina. 
Pacía,  s.  Rana;    sapo-    Pagpacla.  v.  Can- 
tar la  rana. 
Pacías,  v.  Rozarse,  despellejarse, desollarse. 
Pacli.  s.  Hoja  de  libro  ó  escrito. 
Paclid.  v.  Amarrar  codo  con  codo. 
Pacnit.  v.  Despellejarse,  desollarse,  caerse   ; 
el  pellejo. — Descortezar,  quitar  la  corteza   i 
al  árbol,  al  plátano  ó  á  otra  cosa. — Pe-   | 
llizcar. 
Paco.  s.  Ala,  parte  del  cuerpo  de  algunos 
animales,   de  que  se    sirven    para  volar. 
— Ala  de  ángel,  etc. — Manga  de  camisa, 
hábito,  etc.  Nabari    an    paco  san  tamsi. 
Se  ha    roto    el  ala    del  ave.  Haluag   an 
paco    san    acón    bado.    Son  anchas    las 
mangas  de  mi  camisa. 
Pacoan.  adj.  Que  tiene  alas. 


PA 

Paco!.  <r.    Plátano     así    llamado;    su   fruta 
contiene  algunas  pepitas,   y  se  come;  sus 
hojas  aplicadas  á  las  llagas  y  heridas,  las 
limpian  y  curan. 
Pacol.  s.  Pez  así  llamado. 
Pacot.    adj.     Puerco    de    monte    ó   j  aval  i 
grande. — s.  Botón,  ó  cosa    semejante- — 
Pacot,  pamacot.   Abotonar  ó  meter  el  bo 
ton  por  el  ojal. 
Pacpac.  ?/.    Machacar,    dar    golpes    sobre 
una  cosa. — Dar,  sacudir  con  vara  alguna 
cosa  para    quitarle  el  polvo    ó  suciedad. 
—  Lavar  la  ropa  dando  golpes  sobre  ella. 
— s.  Maza  ó  palo  que  sirve  para  golpear 
la  ropa,  al  lavarla. — s.  Platillo,  instrumento 
de  metal,  en   rorma  de  plato,  con   un  pe- 
queño hueco  en  medio,  que,   asido  á  un 
cordón   ó  cinta  atado  á  los    dedos  de  la 
mano,  sirve   en  las  músicas    para  acom- 
pañamiento. Son  dos  y  suenan  chocando 
uno  con  otro. — v.   Tocar  ó  sonar  dichos 
platillos. — Palmotear,  palmea* ,  dar  golpes 
con  las  palmas  de  las   manos  en  señal  de 
regocijo  ó   aplauso. 
Pacpacan.  s.  Lugar  ó  sitio  sobre  el  cual 
se  lávala  ropa,   dando  sobre  ella.—  Brazo 
de  silla,  etc. 
Pacsi.  z>.  Pellizcar,    dar    pellizcos. — Deso- 
llarse,   hacerse  daño,   quitar   el  pellejo  de 
los  labios  de  herida,  llaga,    etc.  -Caerse 
ó  quitarse  la  cascara  del   plátano,  etc. 
Pacsío.  v.  Cocer  carne  ó  pescado  con  vi- 
nagre y    especias.— •v.     Carne  ó  pescado 
cocido  con   vinagre  y  especias. 
Pactad,  v.    Tender  ó   extender    una  cosa 
para  que  se  ventile  ó  seque,  como  alfom- 
bra, petate,  cuero  de  carabao,   etc. 
Pacil.  s.  Planta,  que,  en  Botánica,  se  llama 
Hémionitis    hendida      Las    extremidades 
tiernas    de    dicha    planta    se    usan  como  | 
verdura,  ó  en  ensalada. 
Pacug.  v.  Atravesarse  árbol,  madero  ú  otra 
cosa  en  alguna  parte;  atravesarse  espina, 
hueso  ú  otra  cosa  en   la  garganta. 
Pacug.    v.    Topar,    dar,    tropezar    contra 
alguna  parte. — Topar  la  lanza  por  detras, 
cuando  se   quiere  arrojar. — Topar  el  buyo 
en  la  parte  de  arriba  al  alzarle  para  pi- 
lar el  palay. 
Pacug.    v.    Avisar    ó    tirar  de  la  ropa  á 
uno  para  que  calle.— s.  Tarugo  largo  que 
se  pone  en    harigue,  para    que  descanse 
sobre  el  sapáyan. 
Paculatl.  s.   Pez  así    llamado;  su     pellejo 

es  muy  duro. 
PacupacU.  s.  Brazos  como  los  de  una  cruz. 
Pacyao  Ó  Paquiao.  v.    Destajar,  traba 
jar  á  destajo. — m  .  adv.  Á  destajo. 


PA 


PA 


229,  < 


Padac.  s.  Chancaca  ó  panocha  en  forma 
cónica,  hecha  del  zumo  de  la  caña-dulce, 
ó  cocida  en  una  grande  caldera;  es  de 
color  pardo. — adj.  Cosa  entera,  como  un 
plato  ó  una  panocha.  Usa  ca  padac  nga 
calámay.   Una  panocha  de  calámay. 

Padag.  adj.  Peonza  que  salta  cuando  da 
vueltas. — v.  Saltar  la  peonza  cuando  está 
andando. 

Padara.  adj.  Cosa  que  se  manda  á  otro. 
Ouinarauat  co  an  mga  padara  nimo  sa 
acón.  I  le  recibido  lo  que  me  mandaste. 
-s.  Dádiva  qne  los  bisayas  daban  anti- 
guamente para  que  el  marido  ó  recién  ca- 
sado pudiese  llevar  á  su  mujer. 

Padas.  v.  Mover  á  uno  y  otro  lado  lo  que 
se  tiene  en  la  mano,  como  espada,  palo, 
<ana.    etc. — Mover  ó  menear  los  brazos. 

Padé.V  Padre.  Así  llama  el  bisaya  al  re- 
ligioso ó  sacerdote. 

PadiaÓ.  s.  Camarón  de  mar  así  llamado; 
es  negro,  y  se   come. 

Pades.\s\  (Del  castellano  pares).  Reunión  ó 
conjunto  de  dos  cosas,  ó  de  dos  objetos 
de  una  misma  especie.— Par,  compañe- 
n\  —  v.  Parear  ó  formar  pares  de  las  co- 
sas,—Ayudar  a  otro.— Juntar  ó  unir  un 
madero  á  otro,  una  caña  á  otra,  etc.,  para 
más  fuerza  ó  resistencia.  Diri  acó  maca- 
cariara  sini,  \\\  diri  mo  acó  padisan.  No 
podré  llevar  ésto,  si  tú  no  me  ayudas.  Pa- 
clisi  ini  nga  cahuy.  Une  ó  amarra  otro 
madero  á  éste.  ¿Pira  camo  ca  pades? 
:( 'iiántos  pares  sois?  Magpadespades  camo 
sa  i  yo  pagcalacat.  Caminad  de  dos  en  dos. 

Padlong.  s.  Tarugo  de  madera,  caña, 
ele  — e/.  Clavar  con  tarugo.— Trampa  de 
caña  para  coger  ratones. — v.  Coger  los 
ratones  con  dicha  trampa. 

Padlos.  v.  Aflojarse  ligadura  ó  amarra  y 
salirse  de  su   lugar. 

Padol.  v.  Tropezar,  dar  con  los  pies  en  un 
estorbo  que  pone  en  peligro  de  caer. 

Pad  pad.  v.  Sacudir  la  yerba  para  quitar  el 
i'ocío — Espantar  mosca,  etc.,  con  la  ma- 
no.Esparcir  con  la  mano  alguna  cosa. — 
Desmenuzarse,  deshacerse.  Napadpad  ná 
an  tuna  san  tubig.  Se  ha  deshecho  ó  des- 
moronado la  tierra  con  el  agua. 

Pag.  part.  que  se  antepone  á  algunos  ver- 
bos y  nombres  sustantivos,  y  denota  lo 
mismo  que  la  raiz  expresa.  Otras  veces 
se  intercala,  sirve  de  adorno,  ó  da  más 
expresión  á  lo  que  se  dice.  Pagbuhat. 
1  facer.— Paglaom.  Esperar.— Pagbuhat  ca 
ari  balay.  Haz  casa.— Paghimo  sin  hag- 
(!an.  Haz  escalera. — Pag  aram  ca  sin  mao- 
[>ay.  Aprende  bien.— Napirit  acó  sin  pag- 


surat  sa  imo.  Me  veo  obligado  á  escri- 
birte.— Pag  abayun  ca  cunta  sa  Dios  san 
dalan  san  dayon  nga  camurayauan.  Dios 
te  guíe  por  el  camino  de  la  paz  eterna. 

Paga.  s.  Aparador  hecho  de  tabla,  caña  ú 
otra  materia  para  poner  vasos,  platos  y 
demás  utensilios  de  cocina. — Armazón 
de  caña  que  cuelgan  enfrente  del  fogón 
para  poner  en  ella  alguna  cosa. 

Pagaas.  adj.  Gallo  casero  que  canta  como 
el  montes. 

Pag  aburan,  s.  Rodrigón,  palo  ó  caña 
que  se  clava  al  pié  de  una  planta,  y 
sirve  para  sostener  sus  tallos  y  ramas, 
amarrándolos  con  bejuco  ú  otra  cosa. 

Pagacpac.  s.  Sonido  de  golpe,  palmada, 
etc. — ?>.   Sonar  golpe,  palmada,  etc. 

Pagal.  v.  Cansarse,  fatigarse,  rendirse. 
Uaray  acó  hinganhi  cagabi  cay  napapa- 
gal  pá  acó,  cay  tican  pá  lá  acó  sa  orna. 
No  vine  anoche  por  estar  aún  rendido, 
porque  acababa  de  llegar  de  la  sementera. 

PagáO.  adj.  Ronco,  que  tiene  ó  padece 
ronquera. — v.  Enron quecer,  ponerse  uno 
ronco. 

Pagara,  s.  Coco  bajo  así  llamado,  de  unas 
tres  brazas  de  altura,  poco  más  ó  menos; 
su  fruto  es  pequeño. 

Pag  aradman.  s.  (De  aram).  Ciencia — 
Arte.  Doctrina. 

Pagas,  s.  Ave  pequeña  así   llamada, 

Pagatpat.  s.  Árbol  que,  en  Botánica,  se 
llama  So  ver  acia  Pagatpat. 

Pagba.  v.  Cocer  vasija  de  barro. 

PagbO.  s.  Quilo  ó  trozo  de  madera,  caña 
ó  palma  brava  para  formar  los  techos 
en  los  edificios. — v.  Poner  ó  colocar  los 
quilos. 

PagboborobUOt.  v.  (De  bUOt).  Pensar, 
meditar,  discurrir  considerar. 

Pagbohutl.  adj.  Lo  que  se  usa  ó  sirve 
para  quilos. 

Pagborut-an.  s.  (De  buot).  Voluntad. 
Sugad  san  cañan  Dios  pagborut-an.  Se- 
gún  la  voluntad  de  Dios;  como  Dios 
quiera. 

Pagca.  parí,  que  denota  pluralidad,  reci- 
procidad de  acción,  aunque  sea  casual; 
también  se  usa  en  la  formación  de  nom- 
bres abstractos.  Pagcalacat  ná  camo.  Ca- 
minad ya. — Pagcatorog  ná  camo.  Dormid 
ya. — ¡Oh,  pageatuyao  co!  ¡Oh,  locura  mía! 

Pagca-álo.  s.  Vergüenza.  Daco  nga  acón 
pagcaálo  sa  imo  tungud  san  acón  mga 
saad  sadto,  nga  uaray  catuman.  Grande 
es  mi  vergüenza  para  contigo  por  mis 
promesas  de  antaño,  que  no  he  cumplido, 

Pagcaangbitan.  s.  (De  angbit).  Comu 


230 


PA 


nión,  participación  en  lo  común.  An  pag- 
caangbitan  san  mga  santos.  La  comunión 
de  los  santos. 

Pagcaauod.  s.  (De  auod).  Rubor,  ver 
güenza,    cortedad. 

Pagcabongalos.  s.  (De  bongalos).  In- 
gratitud, desagradecimiento,  olvido  ó  des- 
precio de  los    beneficios  recibidos. 

PagcabllOtatl.  s.  (De  buot).  Prudencia, 
razón,  discreción. 

Pagcahalaba.  s.  (De  halaba).  Longitud 
de  una  cosa. 

Pagcahilaba.  ¿\    Longitud  de  una  cosa. 

Pagcahimtang.  s.   (De  butang).   Con 

dición,   estado,  naturaleza  de  una  cosa. 
Pagcahitlgyon.    s.     Conformidad,    unión, 
alianza. 

Pagcamadayatl.  s.    lozanía,  gallardía. 

Pagcamabdus.  s.  Preñez,  embarazo,  pre- 
ñado de  la  mujer. 

Pagcamadagmit.  s.  (De  dagtnit).  Li- 
gereza, presteza,  agilidad,  prontitud,  cele- 
ridad  ó  velocidad   en   ejecutar  una  cosa. 

Pagcatnadalí.  s.  Ligereza,  presteza,  agi- 
ligad,  prontitud,  celeridad  ó  velocidad 
en   ejecutar  una  cosa. 

Pagcamahal.  s.  Preciosidad,  hermosura. 
— Nobleza. — adj  ■  Caro,  subido  de  precio. 

Pagcatnatahútn.  a\  I fermosura, belleza. 

Pagcamatoron.  ¿\  Velocidad,  ligereza, 
prontitud. 

Pagcaiglab.  s-  incendio,  luego,  ardor,  afec- 
to que  acalora  y  agita  vehementemente 
el  ánimo. 

Pagcaigrab.  s.  Incendio,  fuego,  ardor,  afec- 
to que  acalora  y  agita  vehementemente 
el  ánimo. 

PagCOt.  v.  Agarrar  ó  pegar  cola,  pintura, 
etc. — Amarrar  perro,  gallo,   etc. 

Pagdicul.  adj.  Lo  que  quitaban  al  novio 
los  esclavos  del  suegro,  que  era  todo 
cuanto  podían  coger. 

Pagdol.  vid-  Pacdol,  que  está  mejor  escrito. 

PaghangCOg    v.  Abrazar. 

Paghimasoso.  s.  (De  SOSO).  Parto,  alum- 
bramiento. Nangamaya  siya  sa  Dios,  nga 
tugaban  siya  sin  masayon  nga  paghima- 
soso. Suplicó  ella  á  Dios  que  le  conce- 
diese un  feliz  parto. 
Paghingandoy.  v.  Suspirar.— ¿.  Suspiro. 
Paghingangaua.  v.  Desear  ver  ó  poseer 
una  cosa. — s.  Deseo  de  ver  ó  poseer 
una  cosa. 

Paghingisda.  v.  (De  isda).  Limpiar  el 

•pescado,  quitándole  las  tripas,  etc. 
PaghingOto.    v.    (De    Coto).     Espulgar, 
limpiar  la  cabeza  de  pulgas  ó  piojos. 


PA 

Paghot.  v.  Azuzar,  incitar  á  los  perros 
para  que  embistan. 

Paghót  Sin  tingcal.  s.  Cuerda  ó  cordon- 
cillo de  hilo  que  recoge  y  divide  la  ma- 
deja para  que  no  se  enmarañe. 

Pag  igoan.  s.  Blanco  (>  punto  donde  se  tira. 

Pag  init.  ?/.  Desayunar. 

Pagminatay.  v.  (De  patay).    Llorar  al 

difunto. 
Pagmorobuot.    /'.    (De  buot).    Pensar, 

meditar,  considerar,  discurrir. 
Pago.  s.  Ave  pequeña  así  llamada. 
Pagol.  s.   Peñasco   pequeño  en   la  mar. 
Pagolong.  s.     Madero    redondo,   de    unas 
tres   varas  de   largo,    fuerte  y    acanalado, 
que   rueda  por  el   suelo  tirado  de  un  ca- 
rabao,  para  allanar  la  tierra  en  las  semen- 
teras y  deshacer  las  raices  de  las  yerbas. 
Pag  omancun.  s.  />/.   Sobrinos,  sobrinas* 
PagOSpOS.  /'.   Sonar,  rugir,  hacer  ó  causar 

ruido  una  casa,  como  látigo,  bejuco,  etc. 
PagOtpOt.  .s\   Marisco  con   pinchos   así  lla- 
mado. 
Pagoyud.    .s\    Chinchorro,    ó    red   grande, 
regularmente  de  varias  piezas.  —  /'.  Pescar 
con  dicha  red. 
Pagpa.    part.   que  denota  htfcer,    permitir, 
mandar  ó  suplicar  se   haga  lo  que   la  raiz 
significa.  Uaray  siya  lain  nga  tuyo  san  iya 
pageanhi  sa  calibutan  cundi  an  pagpano- 
bus  sa  aton    san  cabihag  san  yaua.     No 
tuvo  él   otro   fin   en  su   venida  al   mundo 
sino    el    redimirnos  de    la    esclavitud    del 
demonio. — Ouinanhi   siya  sa  pagpasonud 
sa  aton  san  maopay  nga  batasa.   Vino  él 
para    enseñarnos  la    buena   costumbre. — 
Uaray  ca   iba  nga  catigayonan  cundi  an 
pagpaharayo  san  sala.   No  tienes  otro  re- 
medio, sino  el  separarte  del  pecado. — Pag 
pasohol  ca,  in  uaray  ca  salapi.  Trabaja  á 
sueldo,  si  no  tienes  dinero. — Pagpabuhat 
ca  sin  balay.  Manda  hacer  casa. 
Pagpaca.  part.   que  denota  lo   que  la  raiz 
expresa;    denota   fingimiento;    y   también 
tener    por    tal    lo    que    la    raiz    significa. 
An  acón   lá  nga  tuyo  an  pagpaopay  san 
bongto.  Mi  objeto  es  arreglar  bien  el  pue- 
blo.— Ouinanhi  siya  lugarin  cay   an   pag- 
pacaopay   ug    pagpacarig-on  sa  aton   san 
toloohan.  Vino,  pues,  él  para  hacernos  bien 
y  fortalecernos  en  la  fé. — Ayao  icao  pag- 
pacabongul.  No  te  finjas  sordo. 
Pagpacaalo.  v.    Afrentar,  deshonrar. 
Pagpac abara,  v.  Bendecir;  dar  buenaven- 
tura. Pagpacabaraánun    ni   Jesucristo    an 
mga    maopay    nga    cristianos.    Jesucristo 
bendecirá,  hará  felices  á  los  buenos  cris- 
tianos. 


PA 


PA 


231 


Pagpacaraitt.  v.  Deshonrar,  hacer  mal  á 
uno. 

Pagpag  s.  Greña,  cabellera  revuelta  y  mal 
compuesta. — adj.  Cabello  encrespado. — 
i>.   Encrespar  el  cabello. 

Pagpahauli.  v.  Volver  á  lo  anticuo.— Re- 
conciliarse, 

Pagpatlgatli.  v.  Arrancar  el  palay  del  se- 
millero para  trasplantarlo. 

Pagpaobus.  i>.  Humillarse. -s.  Humildad. 

PagSalO.    ?;.   Volear. — s.  Voleo. 

Pagsi.  i>.  Mudar  de  pellejo.  Napagsi  an 
halas.   Ha  mudado  de  pellejo  la  culebra. 

Pagsorondan.  s.  (De  soiíud).  Modelo, 
ejemplar. 

Pagtimara.   t>.  Consultar  al   hechicero. 

PagtOflg.  v.  Requemar  ó  tostar  con  ex- 
ceso una  cosa. — adj.   Cosa  tensa,  tirante. 

•    — ?\   Estar  tensa  ó  tirante  una  cosa. 

Pagtoron-an.  s.  (De  toon).  Ciencia.— 
Arte.-    Doctrina. 

Paguac.  .v.  Hiudla,  rastro  por  donde  ha 
pasado  algún    animal. 

Paguáman.  s.  Madre,  matriz,  órgano  in- 
terior y  hueco  de  las  hembras  donde 
está  encerrado  y  se- alimenta  el  feto  hasta 
ejue  se  verifica  el   parto. 

Paglld.     v.  Cansarse,   fatigarse . 

Pagui.  s.  Pez  raya. 

PagllibotOflg.  .v.  Compraventa,  cotrato  de 
compraventa,  v.  \rendcr  uno  algún  cara- 
bao, etc.,  y  comprarle  otro. 

PagUÍcarauat.  s.  Entrega  de  alguna  cosa 
y  recibimiento  de  ella. 

PagUÍS.  r.  Ro/arse,  despellejarse,  deso- 
llarse. 

Paguiuliuli    san   guintagalio.   ¿'   Des 

cambiar,  destrocar,  deshacer  el  cambio  ó 
trueque,  devolviéndose  la  alhaja,  etc.,  que 
se  había  cambiado  ó  trocado  por  otra. 

Paha.  part.  que  denota  lo  que  dice  la  raiz; 
y  también  efectuarse,  sin  que  directamente 
se  intente. 

Pahac.  v.   Romp.  r,  rasgar  una    cosa. 

Pahac.  adj.  Cabo,  pelado. 

Pahal.  j.  Marisco  así  llamado. 

Pahatnangno.  v.  Advertir,  notar  una  cosa. 
~—s.   Advertencia. 

Pahamudlay,  v.   Descansar,  reposar. 

Pahamudlayan.  ¿\  Lugar  ó  sitio  de  des- 
canso ó  reposo. 

Pahamuot.  v.  (De  bUOt).  Querer  ó  ha- 
cer uno  su  propia  voluntad. — Complacer, 
agradar,  dar  gusto  ó  contento,  darse  á 
querer.  Pahamuot  quita  sa  Dios  sa  pag- 
tuman  san  iya  santos  nga  mga  sugo.  Agra- 
demos á  Dios,  cumpliendo  sus  santos  man- 
damientos.   An  aton   ipahamuot  sa   Dios 


amo  an  paghigugma  ug  pagsingba  sa  iya. 
Hemos  de  agradar  á  Dios,  amándole  y 
adorándole.  .An  maluya  nga  hocom  nag- 
titingoha  ná  lamang  sin  pagpahamoot  sa 
mga  judíos.  El  débil  juez  deseaba  ya  so- 
lamente complacer  á  los  judíos. 

Pahamdum.  v.  Agradar,  darse  á  querer. 

Pahang.  v.  Oler  mal  el  tabaco- — s.  Olor 
desgradable  de  tabaco  malo  ó  mal  curado. 
— adj.  Tabaco  malo  ó  mal  curado. 

Pahatlgalo.  v.  Estar  ó  manifestarse  uno 
triste  ó  alegre. 

Pahanungdan,  s.  pl.  (De  tungud).  Mé 

ritos. 

Pahat.  s.  Parte,  partición  de  caza  ó  pesca- 
— v.  Repartir  la  caza  ó  pesca.  Ipinahat 
namon  an  onud  san  babuy.  Nos  hemos 
repartido  la  carne  del  puerco  de  monte. 
;Pinahatan  mo  ná  sira?  ¿Has  dado  á  cada 
uno  su   parte: 

Pahi.  part.  que  denota  lo  que  dice  la  raiz; 
y  también  efectuarse,  sin  que  directamente 
se  intente. 

Pahid.  //.  Limpiar  con  toalla,  paño  ú  otra 
cosa.  Pahira  an  huías  niya.  Limpia  su 
sudor.  Guinpahid  co  ná  an  pinggan.  He 
limpiado  ya  el  plato. 

Pahítnuá.  ?/.  (De  búa).  Desmentir,  ó  decir 
á  uno  que  miente. 

Pahoay.  v.  Descansar,  reposar.  Magpapa- 
hoay  acó.  Voy  á  descansar. 

Pahoayan.  s.  Lugar  ó  sitio  de  descanso  ó 
reposo. 

Pahpah.  s.  Abanico,  ó  lo  que  sirve  para 
hacer  aire.-—?/.  Abanicar,  hacer  aire  para 
que  arda  el  fuego,  etc. 

Pahut.  v.  Meter  ó  introducir  las  puntas 
de  junco  ú  otra  cosa  al  hacer  petate  ó  cosa 
semejante,  y  también  al  remendar.  Guin- 
pahutan  co  ná  an  caguis-an  san  banig. 
He  remendado  ya  lo  roto  del  petate. — 
Ipamahut.  s.  Punzón  ó  palito  para  abrir 
por  donde  se  introducen  las  puntas  de  lo 
que  se  teje,  como  petate  ú  otra  cosa. 

Pahuy.  s.  Espantajo,  lo  que  se  pone  en 
un  paraje  para  espantar. —  v.  Poner  lo  di- 
cho. Uaray  acó  pagbutang  sin  pahuy. 
No  he  puesto  espantajo.  Guinpahayan  co 
an  acón  orna.  He  puesto  espantajo  en 
mi  sementera. 

Paid.  v.  Asemejar,  comparar. -Compadecer. 
— Representar,  ser  imagen  ó  símbolo  de 
una    cosa. 

PaigOt.  s.  Ruido  de  una  cosa  al  cerrarla 
ó  abrirla. 

Painquit,  v.  Tomar  ó  coger  una  cosa  con 
los  dedos. 

Pait.  v.  Amargar,  tener  alguna  cosa  sabor 


232 


PA 


ó  gusto  desagradable  al  paladar,  parecido 
al  de  la  hiél. — fig.  Causar  aflicción  ó  dis- 
gusto.— adj.  Cosa  amarga. 
Paitan,  s.    Arbusto  así  llamado. 
Paiuac.  s.  Moscón,  abejón. 
Palabadiang.   adj.    Venado  ó  ciervo  pe- 
queño que  aún  no  tiene  cuernos. 
Palabangahatl.    adj.    Fruto   maduro.— v. 
Madurar  el  fruto. 

Palabao  bauatl.  s.  Creciente  ó  avenida 
de  río  con  el  agua  turbia  aún. 

Palabigoan.  adj.  Puerco  que  tiene  ya  los 
colmillos  como  los  pinchos  del  bigo. 

Palabigohan.  adj.  Puerco  que  tiene  ya  los 
colmillos  como  los  pinchos  del  bigo. 

Palabuyoatl.  v.  Estar  algo  dulce  el  jugo 
de  la  caña,  cuando  se  cuece,  mas  no  to- 
davía en  su  punto,  —adj.  Bebida  agridulce. 

Pal-ac.  ?>.  Desgajar,  romperse  rama  de 
árbol. 

Palacopac.  s.  Especie  de  matraca  para 
espantar  pájaros,  puercos  y  otros  ani- 
males, para  que  no  entren  en  la  semen- 
tera.— ?a  Sonar  ó  hacer  ruido  con  dicho 
instrumento. 

Palac  palac.  v.  Chacolotear  ó  hacer  ruido 
la  herradura  ú  otra  cosa  por  estar  floja 
ó  faltarle  clavos. — ¿\  Chacoloteo. 

Palad.  s.  Palma  de  la  mano.— Ventura,  fe- 
licidad, dicha,  fortuna,  suerte  feliz. — Pag- 
himalad.  /'.  Decir  á  uno  su  suerte  por 
las  rayas  de  la  palma  de  la  mano. — s. 
Pez  así  llamado;  se  come,  y  tiene  negro 
el  lomo  y  blanco  el   vientre. 

PaladabOng.  adj.  Puerco'  que  tiene  de 
tocino    como  el  grueso  del  dabong. 

Palagdas.  s.     Cordel  grueso  para  pescar. 

PalagÓ.  s.  Pájaro  pequeño  así  llamado; 
canta  muy  bi-n,  y   es  de  color  pardo. 

PalahUSan.  ¿\  Hariguc  que  llega  hasta  el 
caballete   del  edificio. 

Palamisatl.  s.   Espolón   pequeño  de  gallo. 

Palamanuc.  adj.  Morisqueta  cruda,  que 
no  está  cocida. 

Palatnoatl.  adj.  Ciervo  ó  venado  que 
tiene    aún  pelo  en  los  cuernos. 

Palan.  s.  Voz  que  d-nota  el  sentimiento  ó 
admiración  que  uno  experimenta. 

Palang.  s.    Pescado  pequeño  así  llamado. 

Palanas,  s.  Piedra  lisa  y  larga,  que  se 
encuentra  colocada  por  capas;  las  hay 
blandas  y  duras,  difíciles  de  labrar;  las 
que  están  en  los  ríos  son  muy  resbala- 
dizas. 

Palandong.  v.  Considerar,  meditar,  pen- 
sar, reflexionar. 

Palangga.  v.  Querer,  amar,  estimar,  apre- 
ciar á  uno. 


PA 

Palatlpan.  v.  Añadir,  aumentar. 

Palantap.  s.  Tiempo  bueno  y  bonancible 
que  suele  haber  en  el  mar  de  Borongan 
por  espacio  de  tres  ó  más  días,  á  las  tres 
semanas,  poco  más  ó  menos,  después 
de  la  fiesta  de  Todos  los  Santos. 

Palanoca.  a  1j.  Ciervo  ó  venado  pequeño 
que  principia  á  echar  los  cuernos. 

Pálao.  s.  Pálao,  natural  de  las  islas  de  los 
Pálaos. 

Palao.  adj.  Fruto  grande  del  coco  y  sin 
carne. 

PalaÓpa.  s.  Penca  del  abacá  ó  plátano. 

Palapaca.  v.  Mover  y  hacer  ruido  el  ani- 
mal con  las  orejas,  meneando  la  cabeza; 
moverse  y  hacer  ruido  la  vela  de  em- 
barcación—¿.  Ruido  que  hace  el  animal 
moviendo  las  orejas.— Estrechón,  soco- 
llada, estirón  ó  sacudida  que  dan  las  ve- 
las de  la  embarcación  cuando  hay  poco 
viento,  y  las  jarcias  cuando  están  flojas. 

Palapag.  s.  Risco,  peña  tajada  de  la  mar- 

Pala  pala.  s.  Carraca,  instrumento  de  ma- 
dera ó  caña  que  s?  usa  en  Semana  Santa 
para  que  los  fieles  asistan  á  los  oficios 
divinos.— v.  Tocar  dicha  carraca.— Vaci- 
lar, titubear.  Nag  hipalapa'a  pá  an  acón 
buot.  Estoy  vacilando   aún. 

Palapatong.  adj.  Puerco  que  tiene  de  to- 
cino el  grueso  de  la  caña  patong. 

Palaquin.    v.     Mezclar    palabras    de  otro 

idioma. 

Palaquipac.  s  Instrumento  de  cana,  como 
matraca.-/'.  Tocar  ó  hacer  ruido  con 
dicho  instrumento. 

Palarag.  adj.  Tonto,  alocado,  que  tiene 
cosas  de  loco. 

Palaran.  adj.  Dichoso,  feliz,  bienaven- 
turado. 

Palaray.   />.  Mediano,  ni  muy  flaco,  ni  muy 

gordo. 
Palaris.    s.    Comida    de  carne  ó  pescado 

para    beber  tuba,  vino  ó  anisado. 
Palas,  v.    Herirse,  rozarse  el  pellejo. 
Palata.    s.  Pez  así  llamado. 
PalatagSOC.  adj.  Ciervo  ó  venado  joven, 

que  tiene  ya  las  primeras  puntas  de  los 

cuernos. 
Palataroan.  adj.  Fruto  próximo  á  madurar/ 
Palatarong.    adj.    Venado  que  tiene  los 

cuernecillos  nuevos  como  verengenas. 
Palatangolan.    adj.    Coco    tierno,  ó   que 

tiene  aún  la  carne  tierna. 
Palatigdong.    s.    Medida  que   resulta  ex- 
tendidos el  dedo  pulgar  ó  índice. 
Palauay.  s.  Lazo  para  coger  gallinas;  este 

lazo  se  pone  en  el  sitio  donde  se  ha  co- 


PA 

locado     el  cebo. — v.  Coger  gallinas  con 
dicho  lazo. 

Palauán.  s.  Raíz  grande  y  comestible  así 
llamada;  sus  hojas  son  anchas. — Con  el 
tubérculo  ó  bulbo  de  la  raiz  palauán  se 
mantiene  la  generalidad  de  los  naturales 
de  Samar,  provincia  donde  hay  grandes  y 
extensos  plantíos  de  dicha  raiz,  y  hay 
pueblos  que  en  la  mayor  parte  del  año 
se  mantienen  con  palauán  y  coco. 

Palayug.  s.  Trampa  hecha  de  caña  bagá- 
cay  para  cazar  ciervos  y  puercos. 

Palaypay.  v.  Colgar,  suspender,  poner 
una  cosa  pendiente  de  otra,  sin  que  lle- 
gue al  suelo.  Palaypaya  an  imo  bado  nga 
manólos  basi  mag  mará.  Cuelga  tu  ca- 
misa mojada   para  que  se  seque. 

Palay  palay,  s.  Encrucijada,  paraje  en 
donde  se  cruzan  dos  ó  más  calles  ó  ca- 
minos.—  v.  Cruzarse  dos  ó  más  calles  ó 
caminos. 

Palcas,  v.  Templar  el  acero  ú  otro  metal 
al  fuego. 

Pal!,  v.  Alzar  ó  levantar  petate,  el  faldón 
de  la  camisa,  etc.,  para  ver  ó  sacar  al- 
guna cosa. — Descarnar,  quitar  al  hueso 
la    carne. 

Pali.  s.  Bazo  de  venado,  vaca,  etc. 

Palid.  v.  Limpiar  el  palay  al  viento  para 
quitar  la  paja  que  tenga  y  granos  sin 
meollo.- -Llevarse  el  viento  alguna  cosa. 
— Llevar  el  viento  la  embarcación  fuera 
del  rumbo  que  debía  seguir,  hacia  mar 
ancha  ó  alta   mar.— Aventar   ios  granos. 

Palid-palid.  /'.  Traer  y  llevar  el  viento 
alguna  cosa. — s.  Cristal  que  tiene  algu- 
nos aderezos  en  el  centro. 

Paliday.  s.  (De  liday).  Proverbio,  dicho, 
expresión,  ocurrencia. 

Palihan.  s.  Cuerda  para  asegurar  el  asta 
de  la  fisga,  y  poderla  recoger  después 
de  arrojada. 

Palimogmog.  v.  Enjuagar,  limpiar  la 
boca  y  dentadura  con  agua  ú  otro  licor. 

Palimogmogan.  s.  Carrillo.—//.  Carrillos. 

Palin.  v.  Tirar,  echar,  arrojar,  caerse  una 
cosa  que  está  sobre  otra.  Palina  i  ton  hu- 
gao  sa  ilarum.  Echa  esa  suciedad  abajo. 
Guinpalin  co  an  oding  nga  nalocot  dida 
sa  bentana!  He  arrojado  el  gato  que  es- 
taba echado  ahí  en  la  ventana.  Napalin 
an  acón  calo.  Se  cayó  mi  sombrero.  Ipi- 
nalin  niya  an  acón  calo.  Tiró  él  mi  som- 
brero. 

Palinas.  v.  Resbalar,  escurrirse  ó  desli- 
zarse una  cosa,  irse  los  pies. 

Palinpin.  v.  Caminar,  ir  por  la   orilla. 

Palio,  adj.    Pescado  asado  en  sartas. 


PA 


tu 


Palipac.  int.    ¡Diantre!  jcarafe!   ¡caracoles! 

PaH-pali.  s.  Cuna  que  cuelgan  con  cuatro 
cordeles,  y  en  ella  mecen  al  niño. 

Palirap.  v.    Mirar  de  reojo. 

Palis.  v.  Echar  ó  vaciar  líquido  de  una 
vasija  á  otra.— Echar  ó  llevar  el  viento 
la  embarcación  al  interior  del   mar. 

PaliSpaguis.  adj.  Que  tiene  el  pellejo  ás- 
pero y  postilloso. 

Palit.  v.  Comprar.— Vender.  Si  Pedro  an 
pinalitan  co  san  abacá.  He  comprado  el 
abacá  á  Pedro.  Mapalit  acó  sin  isda.  Voy 
á  comprar  pescado.  Amon  ipinalit  an 
iba  nga  salapi  sin  ñapólo  ca  baquid  nga 
humay.  Hemos  comprado  con  el  dinero 
restante  diez  cavanes  de  palay.  Pinalit 
co  ini  sin  duba  ca  pisos.  He  comprado 
esto  en  dos  pesos— ¿Magpapalit  ca  san 
imo  humay?  ¿Vendes  tu  palay?  Nagpa- 
lit  acó  sin  abacá  sa  ínsic.  He  vendido 
abacá  al  chino.  Iguinpapalit  co  ini  nga 
isda.   Vendo  este  pescado. 

Palo.  s.  Mazo  de  madera  de  que  se  sir- 
ven los  carpinteros;  martillo. — v.  Macear, 
dar  golpes  con  el  mazo;  martillar. 

Palo.  Z\  Pez  de  río;  es  de  color  negro;  se 
come. 

Palobaob.  adj.  Eruto  que  principia  á 
madurar. 

PaloCpOC.  v.  Batir  el  ave  sus  alas. 

Palóng.  ¿a  Desorejar,  cortar  las  dos  orejas 
ó  una  sola;  cortar  la  cresta  al  gallo,  etc. — 
adj.  Desorejado,  ó  sin  orejas;  sin  cresta, 
ó  con  la  cresta  cortada. 

Pálong.  adj.  Eatuo,  tonto,  loco,  falto  de 
juicio. 

Palong  palong.  s.  Rama  ó  ramas  de  ár- 
bol para  dar  ó  sacudir  con  ella,  etc.  Som- 
brajo que  hacen  los  trabajadores  para  li- 
brarse del  sol. 

Pálong  pálong.  adj.  Fatuo,  tonto,  loco, 
falto  de  juicio. 

PalopO.  s.  Seta  así  llamada;  se  come. 

Palos,  v.  Escurrirse  la  amarra,  salirse  de 
su  lugar. — Correr  ó  echar  hacia  abajo 
lo  amarrado. — Desengancharse,  soltarse 
una  cosa  que  está  enganchada. — Escurrir- 
se ó  cerrarse  el  lazo  corredizo. 

Paloyapis.  s.  Membrana  que  cubre  el  fruto 
de  la  nanea;  estopa  del  fruto  de  la  bonga. 

Palpag.  v.  Golpear,  dar  golpes  en  alguna 
parte. — Descortezar  árbol,  dando  golpes 
en  la  corteza. — Abrirse  ó  rajarse  caña  ú 
otra  cosa. 

Paipai,  s.  Mazo,  maceta.—*/.  Macear,  .dar 
golpes  con  mazo  ó  maceta. 

Paluangan.  s .  Atrio  de  iglesia;  sitio  de  la 
entrada  principal  de  un  edificio. 


234 


PA 


Palúa.  s.  (Del  castellano  falúa).  Embarca- 
ción  menor  y  de  remos. 

Pálua.  s.  Hoja  de  coco,  palma,  plátano, 
etc.,  ya  abierta  ó  inclinada. 

Paluay.  s.  Árbol  así  llamado;  se  usa  co- 
mo harigue  en  los  edificios. 

Pamaá.  s.  Ramal,  cordel  ó  cosa  semejante 
que  está  haciéndose. — ?\  Hacer  dicho  ra- 
mal ó  cordel. 

Pamabaye.  v.  Pecar  el  hombre  con  mujer. 

Pamabuy.  s.  (De  babuy).  Lanza  que  usa 
el  bisaya  para  cazar  puercos  de  monte, 
venados,  etc. 

Pamaclo.  v.  (De  COlo).  Desuñar,  quitar 
ó  cortar  las  uñas. 

Pamagongun.  s.  Mejilla.—//.  Mejillas. 

Pamáhao.  //.  (De  báhao).  Comer  por  la 
mañana,  almorzar. — s.  Almuerzo,  desa- 
yuno.— 1>.  Merendar,  cenar. — s.  Merienda 
cena. 

Pamalata.  i>.  Enlutar,  cubrir  de  luto,  lle- 
var luto. — s.  Luto,  signo  exterior  de  pena 
y  duelo  en  ropas  adornos  y  otros  obje- 
tos, por  la  muerte  de  una  persona.  Ves- 
tido negro  que  se  trae  por  la  muerte  de 
uno. 

Pamalay.  v.  (De  balay).  Hacer  casa- 
Hospedarse,  parar  ó  alojarse  en  casa  de 
otro.  Pamalay  camo  sa  bongto.  Haced 
casa  en  el  pueblo.  Cún  dumulhog  camo 
sa  bongto,  pamalay  camo  didto  can  Juan. 
Cuando  vayáis  al  pueblo,  hospedaros  en 
cas a  de  Juan. 

Pamalayan.  s.  (De  balay).  Casa  donde 
uno  se  hospeda  ó  aloja. — Lugar  ó  sitio 
para  hacer  casa.  Sira  Pedro  pamalayan 
san  mga  taga  caum-han,  cún  mageaca- 
dulhug  sira.  En  casa  de  Pedro,  se  alojan 
los  de  las  sementeras,  cuando  vienen  al 
pueblo.  Pamamalayan  ini  nga  patag  san 
mga  tauo  nga  maruruyag  magbalay.  En 
esta  llanura  hará  casa  la  gente  que  quiera 
hacerla. 

Pamalaye.  ¿.(Da  balay).  Pretender,  ir 

el  padre  del  pretendiente,  ú  otro  en  su 
nombre,  á  casa  del  padre  (ó  mayores)  de 
la  pretendida,  y  pedirla  por  esposa  para 
su  hijo. — s.  El  padre  y  madre  de  la  pre- 
tendida respecto  del  padre  y  madre  del 
pretendiente,  y  lo  mismo  después  de  ve- 
rificado el  matrimonio. 

Patnang  pangun.  s.  (De  Pang  pang). 
Peñascos,  peñas  grandes  y  elevadas. 

Pamaratlgan.  s.  Lo  blanco  hacia  los  oidos 
en  la  cabeza  del  gallo,  etc.— Anzuelo  pe- 
queño así   llamado. 

Pamarung.    s.    Roda,    madero  grueso  y 


PA 

curvo   que  forma    el  remate    de  la  proa 
de   la  embarcación. 
Pamatasan.  s.  (De  batasan).  Costumbre, 

uso,   hábito,  modales. 

PamatO.  s.  Plomada,  conjunto  de  plomos, 
ó  cosa  equivalente,  que  se  ponen  en  las 
redes  para  pescar. 

Pamatohatl.  .v.  Cantera,  sitio  de  donde 
se  saca  piedra  para  labrar. 

Pamayhon.  s.  (De  bay-hon.)  Cara,  ros- 
tro, semblante. 

Pamhot.  v.  Ungir,  untar  con  cosas  olo- 
rosas. 

PamíntaOgOn.    ■//.     Árbol  grande  así  11a- 

•      mado;   es  bueno  para  edificios- 

Pamiric.  s.  (De  biric).  Esquina  de  casa, 
camarín,  etc. 

Pamisa.  s.  Limosna  que  se  da  para  una 
misa. 

Pamitay.  s.  (De  bitay).  Barba  de  gallo, 

gallina,    etc. 

Pamohang.  v.  (De  mohang).  Manifestar 
uno  su  deseo  ú  objeto. — Pretender  para 
tomar  estado. — Recibir  ó  tomar  estado. 
— Colocar,  dar  estado  ó  colocación  a  uno. 

Pamolos  sa  isda.  i>.  (De  bolos).  Pes- 
car   ó  herir  a  los  peces  con  arpón. 

PamOflggO.  s.  (De  bOflggO).  Zafra  ó  co- 
secha de  la  caña-dulce.—-/'.  Cortar  ó  co- 
sechar  la  can  a- dulce. 

PamontOgOtl.  .v.  Los  dos  brazos  cortos 
del  culanibutan  hacia  la  cabeza. 

Pamoohan.  s.  (De  buo).  Lugar  ó  sitio 

donde  hay  y  cogen  los  mariscos  llamados 
buo. 
PamorOC.    />.   Acometer,   embestir  un  ave 
á    otra. 

Patnos-onan.  s.  (De  pos-on).  Empeine, 

parte   inferior  del  vientre  entre  las  ingles. 

PatllOSUd.  o.  (De  posud).  Esforzarse, 
hacer  esfuerzos. 

PaiTIOSUd.  .v.  (De  bOSUd).  Medicina  para 
reventar    grano,   hichazón,   etc. 

Patnuga.  'v.  (De  buga).  Bendecir- s. 
Bendición. 

Pamughat.  s.  (De  bughat).  Medicinas 
que  usan  los  bisayas  para  curar  las  re- 
caídas en  las   enfermedades. 

Pamugti.  v.  (De  bugti).  Sospechar,  du- 
dar,  recelar  de  una  persona. 

PamugtO.  v.  Coger,  %\  ir  á  coger  el  junco 
llamado  ticug. 

Pamul-nganán.  s.  (De  bolong).  Hospi- 
tal ó  lugar  donde  se  cura  á  los  enfermos. 

Pamumurul-nganan.  s.  (De  bolong)- 
Hospital  ó  lugar  donde  se  cura  á  los 
enfermos. 

Pamusa.  s.  (De  pusa).   Dádiva  que  da- 


PA 

ban  los  bisayas  para  que  la  recién  casada 
se  dejase  lavar  los  pies. 

Pamusag.  s.  Enfermedad  de  pies yr .manos, 
que  consiste    en  tener    manchas  blancas. 

Patnusaglin.  adj.  Que  padece  dicha  en- 
fermedad. 

Pamusagun.  adj.  (De  busag).  Colicano, 
animal  que  tiene  en  la  cola  canas  ó  cerdas 
blancas. 

Pamusílan.  s.  (De  fusil).  Cazadero  ó  sitio 
en  que  se  cazan  aves  ó  caza  menor. 

Pamuthanan.  s.  Zapata  puesta  al  harigue, 
sobre  la  que  descanza  el  sapáyan. 

Pamuyáyao.  s.  (De  buyáyao).  Blasfe- 
mia; palabra  injuriosa  contra  uno;  mal- 
dición. ' 

Pana.  s.  Hecha,  saeta  con  su  asta  y  arco. 
— v.  Disparar  la  flecha  por  medio  del 
arco,  herir  con  ella. 

Panabang.  ^  (De  sabang).  Pasar  con 
embarcación  por  bocana  de  río. 

Panabang.  s.  (De  tabang).  Libro  para 

leer  y  ayudar  á  bien  morir— v.  Ampa- 
rar, socorrer. 

Panacot.  v.  (De  sacot).  Especia,  cual- 
quiera  de  las  drogas  con  que  se  sazonan 
los  manjares  y  guisados. — v.  Echar  ó 
poner  especia  en  algún  guisado,  etc. 

Panadli.  v.  (De  tadli).  Pretender  ó  ir  por 
primera  vez  el  interesado,  ú  otro  en  su 
nombre,  á  la  casa  de  padres  ó  mayores, 
en  donde  se  halla  su  futura  esposa,  y  ha- 
blar, convenir  ó  tratar  con  ellos  sobre 
el  futuro  matrimonio. — Cuando  los  bisa- 
yas van  á  tratar  sobre  dicho  asunto,  ha- 
cen convite  entre  las  familias,  pagando 
los  gastos  el  pretendiente  ó  sus  padres. 

Panadlihan.  s.  (De  tadli).  Señal  puesta 
en  alguna  parte.— Modelo,  ejemplar. 

Panagaoc.  s.  Canto  del  galJo. — v.  Cantar 
el  gallo. 

Panagatan.  s.  (De  dagat).  Sitio  en  la 
mar  donde  se  pesca  ó  cogen  los  peces. 

Panagolhat.  v.  Preparar  ó  prevenir  al- 
guna cosa  para  los  que  están  por  llegar. 
— s.  Provisión  que  se  previene  para  los 
que  están  por    llegar. 

Panagtatio.  s.  Convite. — v.  Hacer  convite. 
— Dar  alguna  cosa  á  la  visita,  como  ta 
baco,  buyo,  chocolate,  etc. 

Panamag.  v.  Palpar,  tentar  una  cosa. 

Patlámao.  s.  Red  grande  así  llamada. — v. 
Pescar  con  ella. 

Panamcun.  v.  Concebir  ó  hallarse  pre- 
ñada la  mujer. 

Panangitan.  s.  Anguila  de  mar  así  lla- 
mada; es  de  color  negro;  se  come. 

Pananglit.  s.  Ejemplo,  comparación. 
30 


PA 


235 


Pananglitan.  s.  Ejemplo,  comparación,.  , 

Panao.  v.  Limpiar  ó  quitar  las  malezas 
de  un  terreno,  dejando  en  pié  los  árboles 
grandes. — Procurar  los  recursos  ó  medios 
para  hacer  bien  ó  á  tiempo  alguna  cosa. 

Panaon.  s.  Hierba  así  llamada;  se  usa 
como  verdura. 

Panapton.  s.  Ropa,  vestido. — v.  Vestir, 
adornar  el  cuerpo  con  el  vestido.  Ñaua- 
ra an  acón  panapton.  Se  ha  perdido  mi 
ropa.  Pagpanaptunan  an  uaray  panapton. 
Vestir  al  desnudo. 

Panapsapan.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Panaquitanan.  s.  (De  sáquit).  Lugar 
del  suplicio,  padecimiento  ó  dolor. 

Panarac-an.  s.  (De  saca).  Escalera  para 
subir  y  bajar. 

Panaram.  v.  Asistir  el  facultativo,  el  que 
haga  sus  veces,  ó  la  comadre  á  la  mujer 
que  está  de  parto;  partear. 

Panarang.  v.  Calentar,  arrimarse  ó  acer- 
carse  uno  al  fuego  cuando  tiene  frío., 

Panarangan.    s.    pl.    Travesanos  en  los 

dos  extremos  de  la  hamaca Pluma  del 

ave  hacia  la    conclusión  del  ala. 

Panarangin.  s.  Maldición. — Blasfemia. 

Panas,  s.  Orilla  de  río,  pendiente  de  te- 
rreno igual  y  con  cieno,  aunque  esté  cu- 
bierta por  el  agua. — Huella  ó  señal  de 
lo  que  se  arrastra. — adj.  Cosa  gastada, 
borrada  ó  borrosa. — v.  Gastar  ó  desha- 
cer, borrarse  una  cosa. — adj.  Chato,  que 
tiene  la  nariz  casi  llana  y  como  aplastada. 
Cosa  chata  ó  sin  punta,  como  clavo  chato, 
embarcación  chata,  etc. 

Panay.  s.  Batea  grande  de  madera. 

Panca.  v.  Matar  el  pez,  mordiéndole  la 
cabeza. — Topar,  tropezar. 

Pancot.  v.  Cortar  una  cosa  con  los  dientes. 

Pandac.  adj.  Cosa  pequeña,  enana,  baja. 

Pandacan.  adj.  Cosa  enana,  como  persona* 
bruto,  ave. 

Panday.  s.  Carpintero. — v.  Carpintear* 
trabajar  en  el  oficio  de  carpintero. 

Panday  sa  salapi.  s.  Platero,  artífice  que 
labra  la  plata. — Trabajar  ó  labrar  la  plata. 

Panday  sa  bulauan.  s.  Orífice,  artífice 
que  trabaja  en  oro. — v.  Trabajar  ó  la- 
brar él  oro. 

Panday  sa  puthao.  s.  Herrero,  que  tiene 
por  oficio  labrar  el  hierro. — v.  Trabajar 
ó  labrar  el  hierro. 

Pandayan.  s.  Sitio  ó  lugar  donde  traba- 
jan los  carpinteros. — Fragua,  fogón  en 
donde  se  caldean  los  metales  para  forjar- 
los, sitio  donde  trabaja  el  herrero.— Pía* 
tería  ú  obrador  en  que  trabaja  el  platero; 
obrador  en  que  trabaja  el  orífice.       .     - 


236 


PA 


Pandong.  s.  Manto  negro,  <que  regular- 
mente usan  las  mujeres  casadas  y  las 
ancianas. — v.  Usar  ó  llevar  dicho  manto. 
—Extender  las  manos;  levantar  ó  elevar 
las  manos  al  cielo,  s.  Hojas  anchas  para 
cubrir  con  ellas  alguna  cosa. — Cubierta 
de  hojas  anchas  para  tapar  alguna  cosa 
y  resguardarla  del  sol,  agua,  etc. — v.  Cu- 
brir ó  tapar  con  dichas  hojas  ó  cubierta. 
Cubierta  con  que  nace  el  racimo  del  plá- 
tano. 

Panduc.  s.  Viruela,  enfermedad  aguda,  fe- 
bril, con  erupción  de  pústulas  ó  granos 
en  la  piel. — v.   Tener  ó  padecer  viruelas, 

Pandug.  s.  Cepo,  instrumento  hecho  de 
dos  maderos  gruesos,  que  unidos  forman 
en  el  medio  unos  agujeros  redondos,  en 
los  cuales  se  asegura  la  garganta  ó  la 
pierna  del  reo,  cerrando  los  maderos. — 
fig.  Cárcel,  prisión. 

Pandugatl.  vid.   Pandug. 

Pangac.  adj.  Desnarigado,  que  no  tiene 
narices,  ó  le  falta  un  pedazo. 

Pangac-guran.  s.  (De  cagud).  Sitio  ó 
lugar  donde  se  ralla  el  coco  para  hacer 
aceite. 

Pangadie.  v.  (De  ngadie).  Rezar,  orar 
vocalmente,  pronunciando  oraciones  usa- 
das ó  aprobadas  por  la  Iglesia. 

Patlgag.  adj.  Desnarigado,  que  no  tiene  na- 
rices, ó  le  falta  un  pedazo. — Sin  labios, 
ó    que  le  falta  un  pedazo. 

Pangagad.  v.  (De  agad).  Servir  el  varón 

.  en  casa  de  su  futura  mujer,  y  hacer  á 
la  misma  ó  á  sus  padres  algún  regalo. 

Pangag-agan.  s.  (De  ag-ag).  Cedazo, 
instrumento  compuesto  de  un  aro  redondo 
y  de  una  tela,  que  sirve  para  separar  las 
partes  sutiles  de  las  gruesas  de  algunas 
cosas. 

Pangaggauason.  s.  Enredadera  así  lla- 
mada. 

Pangalamayo.  s.  (De  calamayo).  Plan- 
ta, cuya  raíz  usa  el  bisaya  para  curar  la 
erisipela  ó  inflamación  superficial  de  la 
piel. 

Pangalayóan.  s.  (De  calayo).  Cocina, 
ó  sitio  donde  se  hace  fuego  para  cocer 
la  comida. 

Pangalian.  s.  (De  caliag).  Mina  ó  sitio 
donde    se  saca  ó   recoge  oro  ó  plata. 

Pangamaya.  s.  Súplica,  ruego,  petición. 
— v .  Suplicar,  rogar,  pedir. 

Pangamuyo.  s.  Súplica,  ruego,  petición. 
— v.  Suplicar,  rogar,  pedir. 

Pang-an.  v.  Tener  uno  seis  dedos  en 
manos  ó  pies. — adj.  Que  tiene  seis  dedos. 

Pangatia.  v.  Salomar,  cantar  los  marineros 


PA 

ó  los  que  van  embarcados,  principiando 

uno  y  respondiendo  los  otros. 
Pangangahauon.  s.  Árbol  así  llamado;  es 

bueno  para  edificios. 
Pangano   anao.   v.    Exceder,   sobresalir, 

ser  una  cosa  rnás  alta  ó  elevada  que  otra. 
Panganiban.  s.  J\rma.  blanca,  cualquiera 

que  sea. 
Panganud.  s.  (De  anud).  Nube  gruesa. 
Panganurun.    s,   (De  anud).     Nubes 

gruesas. 
Pangaraba.    v.    (De  araba).    Suplicar, 

rogar,  pedir. — s.  Súplica,  ruego,  petición. 
Pangaradian.  s.  (De  ngadie).    Sitio  ó 

lugar  donde  se  reúne  la  gente  para  rezar. 
Pangaradieon.  s.  (De  ngadie).  Rezo,  6 

aquello  que  se  reza. 
Pangarad-man.  s.  (De  aram).  Ciencia, 

sabiduría. — Lugar  donde  se  estudia. 
Pangarangcan.  v.    (De  ngarangcan). 

Ponerse  con  las  manos  ó  piernas  abiertas 

ó   levantadas. 

Pangarauatan.  n     (De  carauat).    Co- 

mulgatorio. 
Pangarasauon.  adj.  (De  asaua).  Mujer 

casadera  ó  en  edad  de  cacarse. 
Pangarit.    s.    Temor,    sobresalto;   recelo, 

sospecha. 
Pangasa.    s    Prodigio,    maravilla;     suceso 

raro    y    extraño- — adj.  Cosa  prodigiosa, 

maravillosa,  rara  y  extreña;  admirable. — 

v.   Admirar,  maravillar. 
Pan  gasa  u  a.  v.  (De  asaua).    Pretender 

con  objeto  de  casarse. 
Pangasinan.  s.  (De  asin).  Lugar  ó  si- 
tio donde  hace  la  sal  el  bisaya. 
Pangatigan.  s.  Pájaro  así  llamado. 
Pangatmonun.  s.  Árbol  así  llamado. 
Pangatole.  v.  (De  atole).  Limpiar  los 

oidos. 
Pangatolon.    s.    Peñasco,    peña,  piedras 

grandes  en  ríos  ó  montes. 
Pangauat.  v.  (De  cauat).  Robar,  hurtar. 

— s.  Robo,  hurto. 
Pangayam.    s.   (De  ayam).  Lanza  que 

usan  los  cazadores  de  ciervos  y  puercos 

de  monte. 

Pangayam.  v,  (De  ayam).  Ayudar  el 
hombre  al  perro  cuando  éste  tiene  ya 
agirrada  la  pieza  de  caza  mayor.. 

Pangayao.  v.  (De  ayao).  Ir  los  jugado- 
res á  un  pueblo  ó  sitio  en  busca  de  juego. 
— Ir  unos  cuantos  á  una  parte  con  algún 
objeto. 

Pangcag.  v.  Pegar  ó  agarrar  una  cosa. — 
adj.  Cosa  que  pega  ó  agarra. 

Pangcas.  adj.  Animal  fiero,  feroz. 

PangCO.   ¿\    Embarcación    con    batan  gas, 


PA 

palos  ó  cañas  á  la  una  y  otra  banda,  que 
amarran  á  otros  palos  atravesados  y  ase- 
gurados  al  mismo  casco,  para  que  se  sos- 
tenga en  el  agua  y  tenga  estabilidad. 
Tiene  cubierta,  y  el  bisaya  la  dedicaba 
al  comercio,  y  los  moros  al  comercio  y 
á  la  piratería. 

PangCUg.  s.  Espinazo. 

Pangdatl,  s.  Planta  playera  así  llamada; 
su  fruto  no  se  come;  dicho  fruto  es  se- 
mejante á  la  pina  en  la  figura,  aunque 
más  pequeño. 

Panggal.  s.  Cesto  pequeño  de  bejuco  ó 
caña,  con  su  cubierta.  — Especie  de  jaula 
hecha  de  palos  ó  caña  para  meter  puer- 
cos, gallinas,  ete. 

Panggoho.  s.  Llagas  profundas  que  se 
forman  en  la  planta  de  los  pies  ó  en  las 
manos. — v.  Tener  ó  padecer  dichas  llagas. 

Panggohoun.  adj.  Que  tiene  llagas  en  los 
pies  ó  manos. 

Panggul.  v.  Beneficiar  abacá  quitando  la 
parte  carnosa  unida  al    filamento. 

Pangguihatl.  s.  Especie  de  máquina  com- 
puesta de  dos  maderos  clavados  en  tierra 
y  otro  amarrado  y  atravesado  sobre  ellos, 
y  con  una  cuchilla  para  beneficiar  el 
abacá. — Sitio  ó  lugar  donde  se  beneficia 
el  abacá. 

PangguiS.  s.  Desollarse,  rozarse  el  cutis 
ó  pellejo. 

Patlghac.  s.  Olor  malo  como  de  orines. 
— adj.  Cosa  que  huele  mal  como  los  orines. 

Pangi.  Árbol  así  llamado;  su  fruto  mata 
las  gallinas. 

Pangiclup.  s.  (De  COlop).  Cena,  comida, 
que  se  toma  después  del  toque  de  ora- 
ciones.— v.  Cenar  ó  tomar  la  cena. 

Pangiguisan.  s.  Pez  de  la  mar;  es  negro 
y  se  come. 

Panginad-Ufl.  s.  Árbol  así  llamado;  *es 
bueno  para  edificios. 

Pangi  nano,  v.  Advertir,  observar,  atisbar. 

Pangingihaoan.  s.  Carnicería. 

PangiliyopO.  s.  Petición,  súplica.— v.  Pe- 
dir, suplicar. — Acogerse,  refugiarse. 

Pangirigoan.  s.  (De  igo).  Blanco  ó  aque- 
llo donde  se  tira  al  blanco. 

Pangisayud.  v.  (De  sayud).  Averiguar, 
indagar,  preguntar,  cerciorarse. 

Pangi ta.  v.  Agenciar,  buscar  ó  proporcio- 
narse por  los  medios  lícitos  su  subsisten- 
cia y  la  de  su  familia. 

Pang-it.  v.  Morder,  asir,  y  apretar  con 
ios  dientes  una  cosa,  clavándolos  en  ella. 
— Roer  con  los  dientes  parte  de  una  cosa 
dura. 

Panglayan.  s.  Muñeca,  parte  del   cuerpo 


PA 


237 


humano,  que  media  entre  el  antebrazo  y 
la  mano.— Manilla,  pulsera.— Parqanglay. 
Llevar  manillas  ó  pulseras- 

Pangólo  s.  (De  Olo).  Superior,  cabeza, 
caudillo,  que  manda  y  gobierna. 

Pang-Ot.  v.  Morder,  roer,  cortar  con  los 
dientes. 

PangOOt.  v.  Coger  cangrejos  ó  camarones. 

PangOOtan.  s.  Sitio  ó  lugar  donde  se  co- 
gen cangrejos  ó  camarones. 

Pan-gOS.  v.  Comer  caña-dulce  ó  chupar 
el  jugo  de  la  pina  ó  cosa  semejante. 

Pangpang.  s.  Peña,  peñasco,  monte  ó 
ribera  de  peñas. 

Pangtad.  adj.  Terreno  llano;  pueblo,  etc., 
que  está  situado  en  un  llano. 

Pangtion.  s.  Marisco;  crustáceo,  especial- 
mente si  es  comestible. 

Panguli.  s.  Dádiva  del  marido  á  la  mujer. 

Pangunac.  v.  Desperezarse. 

Pangunga.  s.  Grieta,  resquebradura. 

Panhacad.  s.  Purga,  purgante. — v.  Pur- 
gar, tomar  purga  para  limpiar  el  vientre. 
— s.  Piedra  que  llaman  de  moros. 

Panharupay.  s.  Hechizo  de  que  se  vaJe 
el  hechicero  para  el  logro  del  fin  que  se 
promete. 

Panhauli.  s.  Yerba  así  llamada;  es  medi- 
cinal. 

Panhibantot.  v.  Llamar  á  uno  afeminado, 
cobarde.  (Dé  bantot). 

Panhimangarabcab.  v.  (De  cabeab). 
Llamar  á  uno  brujo. 

Pahimaraut.  e/.  (De   raut).  Blasfeman 
Maldecir. 

Panhimocug.  v.  (De  bocug).  Quitar  las 
espinas  ó  esquenas  al  pescado. 

Panhingasuang.  v.  (De  asuang).  Lla- 
mar á  uno  brujo. 

Pangingipul.  v.  (De  quiqui).  Limpiar 
la  suciedad   de  los  dientes. 

Panhot.  s.  Red  así  llamada  para  pescar. 

Paniaga.  v.  (De  aga).  Almorzar. — s.  Al- 
muerzo ó  comida  de  la  mañana. 

Pánica,  s.  Orejera  ó  rodaja  de  oro  que 
se  metían  los  bi sayas  en  un  agujero 
abierto  en  la  parte  inferior  de  la  oreja. 

Panigbill.  v.  Hierba  así  llamada;  es  me- 
deerna  para  calmar  los  dolores  de  vientre, 

Panighongan.  s.  Remolino  que  se  forma 
en   el  agua. 

Panihapon.  s.  (De  hapon).  Cena—Ce- 
nar, tomar  la  cena  de  noche  ó  después 
de  ponerse  el  sol. 

Paniiban.  s.  Modelo,  norma,  ejemplar. 

Panimalay  v.  (De  balay).  Guardar,  cui- 
dar, tener  cuidado  y  vigilancia  de  la  casa 
y  de  las  cosas  de  la  casa. — Cuidado  en 


288 


PA 


el  gobierno    de    la    casa  y  de  las  cosas 
de  la  casa. 

Paningodto.  s.  (De  odto).  Comida  de 
mediodía.  —  v.  Comer  al  mediodía.' 

Panisuhag.  adj.  (De  suhag).  Primogé- 
nito,  primogénita,  primer  hijo  ó  hija,  ó 
cría  en  los  animales. 

Panit.  s.  Epidermis,  cutis,  cuero  ó  pe- 
llejo que  cubre  exteriormente  el  cuerpo 
humano  ó  del  animal. — Corteza  de  árbol, 
y  de  algunas  plantas  y  frutas.— ¿-Gaseara 
ó  cubierta  de  varias  frutas. — v.  Despelle- 
jar.— Descortezar. — Descascarar. 

Patlitan.  adj.  Que  tiene  pellejo,  corteza 
ó  cascara. 

Pan  lo.  v.  Buscar  y  coger  cangrejos  de  no- 
che, alumbrando  con  hacha  ó  tea  de  ra- 
mas secas  ó  cosa   equivalente. 

Panon.  s.  Porción  de  gente  reunida  ó  que 
va  ó  camina  en  compañía;  rebaño  ó  ma- 
nada de  ovejas;  piara  de  puercos;  ban- 
dada de  aves;  cardumen  de  peces,  etc. 
— v.  Ir  ó  acompañar  ó  uñirse  á  la  por- 
ción reunida. 

Panonud.  v.  (De  sonud).  Heredar: 

Panos,  adj*  Cosa  aceda  ó  agria. 

Panos  panos,  adj-  Cosa  algo  aceda,  agria 

1     ó  avinagrada. 

Ponostosan.  s.  (De  tostos).  Lugar  ó  si- 
tio donde  se  hacen  los  cigarros.  ' 

Panótoc.  s.  (De  toctoc).  Mirada. 

Panoy.  s.  Estrella  errante. 

Panpan.  v.  Derrumbarse,  despeñarse. 

Pansipansi.  s.  Arbusto  así  llamado. 

Panta.  s.  Cabellera  ó  pelo  postizo. — v. 
Usar  cabellera  ó  trenza  p  >stiza. 

Pan  tacan,  s.  Camagón,  árbol  de  madera 
negra  y  blanca  su  primera  capa;  ébano, 
que  se  cría  en  la  provincia  de  Samar; 
es  árbol  grande,  madera  muy  maciza, 
pesada,  lisa,  blanquecina  hacia  la  corteza 
y  muy  negra  por  el  centro. 

Pantao.  s.  Azotea,  sitio  descubierto  de 
una  casa,  unido  ó  cerca  de  la  cocina, 
para  lavar  platos,  poner  ropa  á  secar, 
etc.,  etc. 

Pantat.  s.  Pez  así  llamado;  se  cría  en  te- 
rreno aguanoso,  y  se  come. 

Panton.  v.  Corregir,  reconvenir  á  uno. — 
s.  Corrección,  reconvención. 

PantllC.  v.  Topar,  dar  golpe  contra  al- 
guna parte.  ' '  ■, 

Pantug.  s.  Vejiga,  bolsa  muscular  y  mem- 
branosa que  recibe  y  contiene  la  orina. 

Panuaan.  s.  (De  banua).  Cazadero,  ó 
sitio  donde  hay  caza  mayor. 

Panubigan.  s.  (De  tubig.)  Vasija  ó  cosa 
semejante  para  poner  agua. 


PA 

Panubü.  v.  (De  tubli).  Envenenar  los 
peces  con  el  zumo  de  la  enredadera  lla- 
mada tubli,  echando  dicho  zumo  en  el 
agua. 

Panulay.  s.  (De  sulay).  Tentación. 

Panunao.  s.  Medicina  ó  hierbas  que  usa 
el  bisaya  para  hacer  desaparecer  algún 
dolor  ó  inflamación  que  experimenta  ó 
tiene  una  persona;  y  también  dicen,  pag- 
paisul,  hacer  retroceder  el  dolor  ó  infla- 
mación, aunque  aparezca  luego  en  cual- 
quiera otra  parte,  del  cuerpo,  y  con  más 
peligro  del  paciente. 

Panundog.  v.  Dar  ejemplo  para  que  otros 
hagan  lo  mismo. 

Panundugan.  s.  Norma,  ejemplo;  ejem- 
plar.— adj.  Aquel  á  quien  debe  imitarse; 
aquello  que  uno  debe  imitar. 

Paog.  s.  Tuba  ó  licor  de  la  ñipa. 

Paol.  v.  Despearse,  maltratarse  los  pies  el 
hombre  ó  el  animal,  por  haber  caminado 
mucho.  , 

Paon.  s.  Cebo  para  pescar,  que  se  pone 
en  el  anzuelo. --v.  Poner,  el  cebo  en  el 
anzuelo. 

Pao  pao.  s.  La  parte  arriba  ó  de  encima 
de  una  cosa. 

Paot.  s.  Viga  ó  sapáyan  del  edificio  en 
su  anchura. 

Papá.  s.  Abanico  ó  lo  que  se  usa  como 
tal. — v.  Abanicarse  ó  dar  aire  con  aba- 
nico ó  cosa  semejante.  Di  mo  ipimápá  an 
bado.  No  te  des  aire  con  la  camisa. 

Papag.  s.  Especie  de  catre  hecho  de  cañas; 
especie  de  cubierta  de  caña  que  ponen 
en  las  embarcaciones  menores,  como  ba- 
barotos,  etc. 

Papan,  s.  Tabla,  pieza  de  madera,  plana 
regularmente,  mucho  más  larga  que*  an- 
cha,  de  poco  grueso  relativamente  á  sus 
demás  dimenciones,  y  cuyas  dos  caras 
son  paralelas  entre  sí. — Cuadro  de  ma- 
dera para  poner  una  estampa,  etc. 

Papas,  v.  Acabarse,  concluirse,  finalizar 
una  cosa;  desaparecer. 

Paqui.  partid  que  denota  ser  uno  aficio- 
cionado  á  una  cosa;  significa  también  pe- 
dir, suplicar,  desear  y  hacer  lo  que  ex- 
presa la.  raiz.     . 

Paquiana.  v.  Preguntar,  interrogar. — s. 
Pregunta. 

Paquiangbit.  v.  Pedir  parte  ó  porción 
de  una  cosa. 

Paqtliao.  v.  Destajar;  comprar  uno  todo 
un  cargamento,  etc.,  trabajar  á  destajo; 
quedarse  uno  con  alguna  obra  por  cierta 
cant'dad. — s.  Destajo. 

Paquiayop.  z/.  Acogerse,  refugiarse. 


PA 

Paquibugay.  v.  Pedir  dote  al  futuro  es- 
poso. 

Paquibulig.  v.  Pedir  ayuda  ó  socorro. 

Paquig.  partic.  que  denota  pedir,  supli- 
car, desear,  y  hacer  lo  que  expresa 
la  raíz;  denota  también  pluralidad  de  ac- 
tos y  algunas  veces  se  usa  en  número 
plural.  .     ^ 

Paquigpasalio.  v.  Desagraviar,  borrar  ó 
reparar  el  agravio  hecho,  pedir  perdón 
por   el  agravio  ú  ofensa  hecha. 

Paquihilauas.  v.  Fornicar,  tener  ayun- 
tamiento ó  cópula  carnal  fuera  del  ma- 
trimonio. 

Paquil.  v.  Tropezar,  topar,  dar  contra  al- 
guna parte. 

Paquilimos.  v.  Pedir  limosna. 

Paquimalooy.  v.  Pedir  misericordia,  im- 
plorar,   pedir  socorro  ó  auxilio. 

Paqtlipasalio.  v.  Desagraviar,  borrar,  re- 
parar ó  pedir  perdón  del  agravio  ú 
ofensa  hecha. 

Paqui perdona,  v.  Pedir  perdón. 

Paquipolong.  v.  Hablar  ó  pedir  uno  ha- 
blar ó  conversar  con  otro. 

Paquigangay.  v.  Convenirse,  conformarse 
con  lo  que  otro  ú  otros    hacen  ó  dicen. 

Paquig  hilauas.  v.  Fornicar,  tener  ayun- 
tamiento ó  cópula  carnal  fuera  del  ma- 
trimonio. 

Paquisalio.  v.  Pedir  perdón  de  la  ofensa 
hecha. 

Paquisap.  s.  Cuentas  ó  gargantillas  así 
llamadas. 

PaquisonggO.  v.  Provocar,  incitar  á  en- 
redar ó  travesear. 

Paquisuhay.  v.  Provocar,  incitar  á  reñir. 

Paquitabang.  v.  Pedir  socorro,  auxilio  ó 
protección. 

Paquitutdo.  v.  Pedir  uno  que  le  enseñe 
ó  instruya    otro.  , 

Para.  parí,  que  se  usa  en  la  formación  de 
algunos  nombres  sustantivos  y  adjetivos, 
é  intercala  en  la  formación  de  algunos 
verbos,  del  modo  siguiente.  Paraoma. 
Labrador,  que  labra  la  tierra  ó  siembra 
palay.  Parainum.  Bebedor,  que  bebe;  co- 
munmente se  dice  del  que  bebe  con  ex- 
ceso vino  ó  tuba  ú  otro  licor. — Parahu- 
bog.  Borracho,  que  se  embriaga  habitual- 
mente. 

Para.  v.  Desaparecer,  perder  de  vista  un 
objeto. — Borrarse  la  especie  ó  ilación  en 
un  dispursQ.— Borrarse  letra,  escrito  ú 
otra  cosa. — Borrar  á  uno  de  la  lista,  etc. 
—  Dar  ó  darse  uno  de  baja  en  el  pa- 
drón, etq.  Ñapara  na  sa  acón  mata.  Desa- 
reció  ya  de  mi  vista.  Ñapara  ná  siya  sa 


PA 


239 


acón  lundon.  No  me  acuerdo  ya  de  él; 
borrado  está  de  mi  memoria.  Ñapara  an 
letra.  Se  ha  borrado  la  letra.  Paparoun 
co  icao  sa  padrón.  Te  daré  de  baja  eri 
el  padrón. 

Parabangun.  s.  Recado  ó  recaudo  entero. 
— Compañía  de  gente.— Rebaño,  manada 
de  animales. — Bandada  de  pájaros. — Car- 
dumen de  peces. 

Parabol.  s.  Ración.— /¿\  Gracia. — v .  Ra- 
cionar, dar  ración  auno.  He  dado  ración 
á  los  de  Basay. 

Parabuot.  s.  Autoridad,  superior,  juez, 
que  manda. — Ratero  que  hurta,  roba  ó 
coge  alguna  cosa  sin  permiso. — z/.  Robar 
ó  coger  alguna  cosa  sin  permiso.  Siya  an 
parabuot.  Él  es  la  autoridad.  ¿Sino  an 
parabuot?  ¿Quién  manda?  Nagparabuot 
acó  sin  cuarta  san  acón  mga  caganac. 
He  cogido  dinero  á  mis  padres.  Nagpa- 
rabuot acó  san  diri  acón.  He  hurtado  ó 
tomado  lo  que  no  es  mío. 

Parac.  v.  Vocear,  gritar  pidiendo  auxilio 
ó  ayuda.  Dayon  acó  pumarac  sin  pagsi- 
ring.  Al  momento  grité  yo,  diciendo. 

Parac.  s.  Cajetilla,  paquete  de  cigarrillos 
de  papel;  cajita  ó  caja  pequeña. 

Paracacap.  s.  Explorador. — adf.  Que  ex- 
plora. 

Paracol.  s.  Hacha,  instrumento  de  hierro, 
que  en  la  parte  inferior  tiene  el  corte,  y 
en  la  superior  un  anillo  para  poner  el 
astil. — v.  Trabajar  ó  labrar  madera  con 
dicha  hacha;  hachear,  dar  golpes  con  el 
hacha. 

Paradaet.  s.  Pacificador.— #¿#.  Que  pa- 
cifica ó  establece  la  paz. 

Parag.  v.  Hallar;  suceder,  efectuarse  un 
hecho.  Hipad-gán  acó  sid  maraut.  Me 
ha  sucedido  una  cosa  mala. 

Paragahin.  s.  Mayordomo,  despensero, 
que  tiene  el  cargo  de  la  despensa. 

Paraglacao.  s.  Paseador. — adj.  Que  se 
pasea  mucho  y  continuamente;  andante, 
que  anda  ó  va  de  un  lugar  á  otro. 

Paragparag.  v.  Acabarse,  disiparse,  con- 
sumirse. Naghihiparagparag  ná  an  acori 
bahandi.  Se  va  ya  acabando  mi  dinero  ó 
hacienda. 

Paragsacay.  s.  Marinero  ú  hombre  de 
;r*ar. — Navegante. —  Que  navega. 

Paragtuhay.  s.  Compositor. — adj.  Que 
compone,  que  pone  en  paz  á  los  enemis- 
tados, y  concierta  á  los  discordes, 

Paragyacan.  s.  Hablador.— ¿&#.  Que  ha- 
bla  mucho. 

Paralacao.  s.  Paseador. — adj*.  Que  setpa- 


240 


PA 


sea  mucho  y  continuamente;  andante,  que 
.anda  ó  va  de  un  lugar  á  otro. 

Paralacat,  (Paraglacat).  s.  Paseador. 
— &dj.  Que  se  pasea  mucho  y  continua- 
mente; andante,  que  anda  ó  va  de  un 
lugar  á  otro. 

Paramama.  s.  Mascador  de  buyo. — adj. 
Que  masca  buyo. 

Paramatbat*  s.  y  adj.  (En  bisaya).  Que 
acostumbra  á  responder  en  el  rezo. 

Paranagat.  s.  Pescador. — adj.  Que  tiene 
por  oficio  el  pescar. 

Parangadie.  s.  y  adj.  (En  bisaya).  Que 
tiene  costumbre  de  rezar. 

Parangag.  v.  Gritar,  clamar. — s.  Grito, 
clamor. 

Parangan.  s.  Pez  pequeño  así  llamado. 

Paran gapan.  s.  Dientes,  dedos,  ó  tubér- 
culos   unos  sobre  otros. 

Parangao.    v.    Arreglar,    condimentar  la 

N     raiz  corot  con  saluquigut. 

Parangas.  adj.  Cosa  tajada,  dividida. 

Parao.  s.  Embarcación  grande,  muy  seme- 
jante á  la  que  llaman  casco,  del  cual  se 
diferencia  en  ser  de  mayor  tamaño,  y  lle- 
var á  popa  una  cámara  bastante   alta- 

Paraoale.  s.  Predicador;  consejero,  que 
aconseja. 

Parao-datl.  s.  Caña  que  usa  el  bisaya  al 
hacer  ó  coser  la  ñipa  para  techar,  y  so- 
bre dicha  caña  dobla  la  ñipa. 

Parapara.  (Marapara).  v.  Columbrar, 
divisar,  ver  desde  lejos  una  cosa,  sin  dis- 
tinguirla bien. 

Para  para.  v.  Alear,  mover  el  ave  las 
alas,  cuando  vuela. — s.  Ruido  que  hace  el 
ave  con  sus  alas,  moviéndolas. 

Para  para.  (Maparapara).  adj.  Atre- 
vido;  intrépido;  incrédulo. 

Párao  párao.  v.  Burlarse,  hacer  una  cosa 
de  mala  gana,  al  desgaire. 

Paraplac.  adj.  Cosa  puesta  ó  tendida  al 
sol. 

Paras,  v.  Caer  á  tierra  alguna  cosa. 

Par  a  san.  5.  Bejuco  grande  y  largo  así 
llamado. 

Parasgan.  s.  (De  pasag).  Hamaca  con 
cubierta  de  ñipa  ú  01ra  cosa,  hecha  por 
lo  común  de  abacá,  la  cual,  asegurada  á 
dos  palos  atravesados  en  dos  cañas  lar- 
gas, queda  pendiente  en  el  aire,  y  sirve 
para  caminar  dentro  de  ella,  llevándola  á 
hombros  entre  cuatro  hombres.  Otras  ve- 
ces, pendiente  sólo  de  una  caña  larga,  la 
llevan  dos  hombres. — Olimón,  palanquín, 
silla  con  su  cubierta  y  dos  palos  (ó  ca- 
ñas largas),  uno  á  cada  lado,  para  llevar  | 


PA 

en    ella     á    una    persona    entre    cuatro* 
hombres. 

Parasingba.  s.  y  adj.  (En  bisaya).  Que 
tiene  costumbre  de  oír  misa. 

Parat.  adj.  Cosa  recta,  empinada. — v.  Eri- 
zarse, levantarse,  ponerse  rígido  el  pelo* 
— Ave  con  las  plumas  al  revés. 

Paratáyan.  (De  patay).  Matadero,  lugar 
del   suplicio. 

Paray.  s.  Palay  ó  arroz  con  cascara.— 
Sembrado  de  arroz. 

Parayacan.  s.  Hablador. — adj.  Que  ha- 
bla mucho. 

Parayparay.  s.  Huevecillas  del  tamaño 
de  un  grano  de  palay  que  tienen  algunos 
peces  en  las  entrañas,  y  que  envenenan. 

Parían,  s.  Barrio  en  donde  viven  familias 
chinas. 

Parle,  v.  Hundirse,  desmoronarse,  desha- 
cerse, arruinarse  monte,  ribera,  pared,  etc. 
— Derribar,  demoler  muro,  pared,  etc. — 
Echar  hacia  abajo  lo  que  está  en  montón 
como  trigo,  palay,  etc. 

ParigO.  v.  Bañar,  meter  el  cuerpo  ó  parte 
de  él  en  agua  ó  en  otro  líquido;  bañarse 
ó    echar  agua  sobre  el  cuerpo. 

Parígoan.  s.  Baño,  lugar  ó  sitio  donde 
hay  agua  para  bañarse. — Bañadero. 

ParigOS.  v.  Bañar,  meter  el  cuerpo  ó  parte 
de  él  en  agua  ó  en  otro  líquido;  bañarse 
ó    echar  agua  sobre  el  cuerpo. 

ParigOSan.  s.  Baño,  lugar  ó  sitio  donde 
hay    agua  para  bañarse. — Bañadero. 

Parí  na.  v.  Sahumar,  dar  humo  aromático 
á  una  cosa  para  purificarla  ó  para  que 
huela  bien. — Ofrecer  incienso  á  los  ído- 
los.— s.  Sahumo,  sahumerio. 

Paringpading.  v.  Tambalearse  á  uno  y 
otro  lado  como  que  se  va  á  caer  por 
falta  de  fuerza  ó  de  equilibrio. 

Paripari.  v.  Quejarse,  expresar  con  la  voz 
el  dolor  ó  pena  que  se  siente. 

Paroc.  v.  Preparar  lo  necesario  para  una 
boda,  un   convite,  etc. 

Parocot.  v.  Encender,  hacer  que  una  cosa 
arda. 

Parog.  s.  Pez  así  llamado;  se  come 

ParogCOg.  s.  Especie  de  ostra. 

Parong.  v.  Apagar,  extinguir  el  fuego  ó 
la  luz. 

Parong  parong.  v.  Emplumar  ó  poner 
plumas  en  una  cosa. 

Parongpong.  s.    Borla.— v.  Hacer  borlas. 

Paropaeli.  v.  Pasar  las  hojas  de  libro,, 
impreso  ó  escrito. 

Paropantat.  s.  Morcillo  ó  parte  carnosa 
del  brazo,  desde  el  hombro  hasta  cerca- 
del  codo. 


PA 

Parot.  v.  Mondar,  descortezar,  quitar  la  cor- 
teza á  la  pina,  camote,  gauay,  etc. — 
Corteza  quitada  de  la  pina,  camote,  ga- 
uay, etc. — v.  Rapar,  quitar  el  pelo  con 
navaja  ó  con  tijera,  dejándolo  muy  corto. 
Nogparot  acó  sin  pina  nga  hinug.  He 
mondado  una  pina  madura.  Guinparotan 
co  ná  an  camote.  He  mondado  ya  el  ca- 
mote. Pinarotan  siya  san  bohoc,  cay  ua- 
ray  babale  san  sugo.  Le  han  rapado  el 
pelo,   por  no  hacer  caso  del  mandato. 

ParotpOt.  s.  Ruido  del  pedo.— Marisco 
así   llamado. 

Pas-an.  v.  Llevar  á  cuestas  ó  sobre  los 
hombros  alguna  cosa.  Nagpapas-an  acó 
sin  mabugat  nga  cahuy  ug  nahipacolub 
acó.  Llevaba  yo  á  hombro  un  madero 
pesado  y  caí  de  bruces. 

Pasaca.  s.  Palabra  que  expresa  admiración 
desprecio  y  poco  respeto. 

Pasaca.  s.   Marisco  así  llamado;  se  come. 

Pasaca.  s.  (De  saca).  Dádiva  que  los 
bisayas  daban  para  que  se  dejase  ó  per- 
mitiese subir  al  recién  casado  á  la  casa 
de  su  suegro. 

Pasacay.  s.  Terreno  de  regadío;  semen- 
tera de  terreno  aguanoso.  Ibinotong  na; 
mon  can  Juan  an  amon  pasacay-  Hemos 
vendido  á  Juan  nuestra  sementera. 

Pasac  pasac.  v.  Hacer  ruido  ó  sonar  el 
agua  ó  cieno  cuando  se  pasa  por  él;  y  el 
mismo  sonido  ó  ruido   que  se  siente. 

Pasad,  v.  Poner  en  orden  ó  en  hilera  ban- 
cos, sillas,  etc. 

Pasag.  v.  Llevar  á  hombro  entre  dos  ó 
más  alguna  cosa. — Llevar  á  uno  entre 
dos  ó  más  en  talabón,  palanquín,  olimón 
ó  silla. 

Pasagan.  s.  Talabón,  palanquín,  olimón  ó 
silla  para  llevar  á  uno  de  una  parte  á 
otra. 

Pasaglli.  v.  Curar  bejuco  recién  cortado  y 
entero,  pasándolo  por  el  fuego,  para  po- 
nerlo   recto. 

Pasambao.  v.  Aumentar  el  precio  ó  va- 
lor de  una  cosa. 

Pasangil.  v.  Disculpar,  excusar,  pretextar, 
valerse  de  un  pretexto,  achacar. 

Pasangilan.  s.  Disculpa,  excusa,  pretexto, 
achaque. 

Pasangolan.  s.  (De  satlgol).  Dispara- 
dero, disparador,  piñón,  que  en  las  armas 
de  fuego  fde  chispa  y  de  pistón,  detiene 
la  patilla  de  la  llave  estando  levantado 
y  en  la  ballesta;  nuez  ó  palito  que  detiene 
la  cuerda. — -Galga  ó  percha  sin  labrar  que 
se  usa  para  impedir  que  se  nueva  alguna 
J*ueda,  cuando  se  va  cuesta  abajo. 


PA 


241 


Pasao.  adj.  Vino,  caldo  ú  otra  cosa  con 
mucha  agua. — v.  Poner  ó  echar  mucha 
agua  en  vino,  caldo,  etc. 

Pasao.  v.  (C)  Desemborrachar,  desem- 
briagar, quitar  la  embriaguez,  dando  ó 
aplicando  alguna  medicina  al  borracho. 

Pasaogan.  s.  Baloto  romo  ó  sin  puntas 
para  acarrear  palay  ú  otra  cosa  por  tierra 
arrasrrado  por  un  carabao. 

Pasapasa,  v.  Moverse  el  agua  como 
cuando  cae  alguna  cosa  en  ella. 

PasapdllC.  v.  Entrar  ó  caer  en  el  lazo. 

Pasar  agón.  s.  Árbol  así   llamado. 

Pasaran gga.  s.  Petate  de  varios  colores. 

Pasay.  (Pasayan).  s.  Camarón  así  lla- 
mado.  Langostino. 

Pasere.  v.  Mirar  por  celosía,  enrejado  y 
otros  huecos  análogos. 

Paserean.  s.  Celosía,  enrejado  ó  hueco 
por  donde  se  mira,   y  no  ser  visto. 

Pasí.  s.  Lechón,  cochinillo  que  todavía 
mama. — Tostón,  cochinillo  asado. 

Pasicotan.  adj.  Que  cobra  con  frecuencia 
la  cantidad  que  otro  le  debe. 

Pasig.  s.  Bajo  de  piedras  en  la  mar. 

Pasipara.  v.  Despreciar,  desestimar,  des- 
deñar, desairar;  ultrajar,  injuriar,  ajar.: — 
s.  Desprecio,  desestima,  desestimación, 
desdén,  desaire;  ultraje,  injuria,  ajamiento. 

Pasipas.  v.  Sacudir,  dar  con  bastón  ú 
otra  cosa. 

Pasí  pasí.  v.  Llamar  á  los  lechones  y 
puercos. 

Paslang.  s.  Compañia  ó  mucha  gente; 
rebaño  de  animales  ó  manada;  bandada 
de  aves;  cardumen  de  peces. 

Pasloc.  v.  Desollar,  quitar  el  pellejo  ó  la 
piel. 

Pasltld.  v.  Meter  los  animales  en  el  corral 
ó  cerca. 

Pasluran.  s.  Corral,  sitio  ó  paraje  donde 
se  meten  los  animales. 

Pasngauan.  s.  Portada  ó  entrada  de  la 
casa. 

Pasó.  v.  Calentar  el  fuego,  el  sol,t  etc. — > 
Calentar  al  fuego  todo  lo  que  no  sea  lí- 
quido.— Quemarse  con  fuego,  cosa  hir- 
viendo ó  muy  caliente. — adj.  Cosa  ca- 
liente, que  quema.—  v.  Hacer  calor  ó 
s  ntir  uno  calor.  Mapaso  caopay  an  adlao. 
Calienta  mucho  el  sol.  Pinapasóan  siya 
san  baga.  Se  ha  quemado  con  la  brasa. 
Pinapagpasó  ini  san  capitán.  Manda  el 
capitán  calentar  ésto.  Pamasóa  an  carne 
cay  mataghum  ná.  Calienta  la  carne  por 
que  está  ya  fría.  Mapaso  an  tubo  san, 
quinqué.    Quema  el  tubo  del  quinqué. 


242 


PA 


Pas-OC.  adj.  Cosa  espesa,  como  las  plantas 
que  están  muy  juntas  y  apretadas. 

Pasong.  s.  Armazón  de  madera  ó  cañas 
del  fogón. — adj .  Cosa  que  tiene  cuatro 
esquinas. 

Pasong.  s.  Era,  cuadro  ó  cuartel  de  tierra 
en  que  el  hortelano  siembra  y  cultiva 
verduras. 

Pasong  pasong.  v.  Erar,  formar  y  dis- 
poner eras  para  poner  plantas  en  ellas. 

Paspas,  v .  Sacudir,  dar  con  palo  ú  otra 
cosa. — Quitar  la  corteza  ó  primera  capa 
á  los  árboles,  etc. — Sacudir,  quitar  el  pol- 
vo con  plumero,  trapo,  etc. — Espantar 
moscas,  etc. — Llevar  el  viento  las  nubes. 

Paspasan.  s.  Bastón,  palo  ó  caña  con  que 
se  da  ó  sacude  alguna  cosa. 

¡Pástilan!  interj.  de  que  se  usa  para  raa 
nifestar  muchos  y  muy  diversos  movi- 
mientos del  ánimo,  y  más  ordinariamente 
asombro,  admiración,  dolor,  pena  ó  ale- 
gría. ¡Ah!  ¡Ah!'¡Oh! — En  otras  partes 
dicen  ¡páscalan! 

Pata.  v.  Cortar  por  el  tronco  bejuco,  caña 
arbusto,  etc. 

Pataboc.  s.  (De  taboc).  Dádiva  que  el 
bisaya  daba  para  que  el  recién  casado 
pudiese  llevar  á  su  mujer,  si  el  llevarla 
había  de  ser  á  la  otra  parte  ó  banda  de 
río. 

Patadiong.  adj.  Pantalones  anchos  como 
los  que  usan  los  chinos. 

Patad  patad.  v.  Menear,  mover  los  pies 
con  frecuencia. 

Patag.  s.  Llanura,  campo  ó  terreno  igual, 
sin  altos  ni  bajos. — v.  Allanar,  aplanar, 
poner  llana  ó  igual  la  superficie  de  un  te- 
rreno. 

Patag  Ó  patagan.  s.  Especie  de  bolsa 
hecha  de  hojas  ó  cosa  semejante  para 
poner  en  ella   la  cal  que  usan  en  el  buyo. 

Patani.  s.  Enredadera  así  llamada;  su  fruto 
se  come. 

Patani.  adj.  Gallina;  tiene  la  carne  negra, 
y  lo  mismo  si  es  gallo 

Patao.  v.  Hacer    flotar    una  cosa  pesada 
por  medio  de  cañas  ó  de  otra  cosa  que 
se  sostenga  sobre  el  agua. — Boya,  trozo 
de  corcho  (ó  cosa  equivalente)  que,  atado 
á  un  cabo  y  nadando  sobre  el  agua,  in- 
dica la  situación  del    áncora. — Corcho  (ó 
cosa  equivalente)  que  se  pone  en  la  red, 
y  en  cualquiera  otra  cosa,  para  que  bo- 
ye y  no  se  hunda. — v.   Poner  ó  colocar 
lo  dicho. 
Pata  pata»  v.  Hacer  ruido  lo  que  cae. 
Patas,  v.  (term.    esp.)  Quedar   en  paz;  ni 
perder  ni  ganar  estar;  en  paz.  ¿Ano  nag- 


PA 

dauag  ca?  Patas  gad  la  acó.  ¿Qué,  has  ga- 
nado? He  quedado  en  paz.  Nagpatas  la_ 
cami.  Hemos  quedado  iguales.  Patas  ná 
quita.  Estamos  ya  en   paz. 

Patas,  v .  Consumirse,  podrirse  una  cosa.. 
— adj.  Cosa  consumida  ó  podrida.  Napa- 
tas  ná  an  cahuy.  Está  ya  podrido  el 
árbol. 

Patas,  v.  Posarse  las  abejas  en  algún 
árbol. 

Patas.  (Capatas).  s.  Especie  de  bubas  6 
llagas  que  van  consumiendo  la  carne;  es- 
pecie de  tina. — v.  Tener  ó  padecer  bu- 
bas, llagas  ó  tifia. 

Pa tasan,  s.  Fez  de  mar  así  llamado;  se 
come;  tiene  unas  púas  ó  pinchos  que 
son   venenosos. 

Patáuan.  s.  Sustentáculo,  ó  lo  que  sirve 
de  apoyo  ó  sostén  para  nadar. — v.  Usar 
lo  dicho  para  nadar  ó  sostenerse  sobre 
el  agua. 

Patay,  v.  Matar,  quitar  la  vida  á  uno.  Pi- 
nátay  ná  an  lagayao,  nga  nagpátay  san 
acón  bugto.  Han  quitado  ya  la  vida  al  va- 
gabundo, que  mató  á  mi  hermano.  Pina- 
pátay  acó  niya  sin  bangeao.  Me  quería 
él  matar  con  una  lanza.  Bangeao  ang; 
ipinátay  co  sa  iya.  Le  maté  con  una 
lanza. 

Patay*  v.  Morir,  acabar  ó  fenecer  la  vida, 
expirar. —Morirse  los  árboles  ó  plantas. 
Pararse  el  reloj. — Apagarse  el  fuego.- — 
adj.  Difunto,  persona  muerta. — Cosa 
muerta  ó  sin  vida  como  animal,  ave,  pez,, 
árbol,  planta  ó  piedra,  fuego,  cal,  etc. 
Patay  ná  an  acón  amay.  Murió  ya  mi 
padre.  Namatáy  ná  si  Pedro.  Murió  ya 
Pedro.  An  saquit  nga  tabaghac  amo  an 
nacamatáy  sa  iya.  Murió  de  herpes.  Bu- 
lan sa  Mayo  an  iquinamatáy  san  acón 
bugto.  Mi  hermano  murió  en  el  mes  de 
Mayo. 

Patcal.  s.  Estaca  para  señalar  tierra  de 
sementera,  etc. 

Pateo,  s.  Parche,  pedazo  dé  lienzo  ú 
otra  cosa,  en  que  se  pega  un  ungüento, 
bálsamo  ú  otra  confección,  y  se  pone 
en  la  parte  enferma  para  su  curación. 

Pat-dan.  s.  Tallo  ó  guía  de  la  caña-dulce,, 
separado  del  tronco;  y  el  bisaya  planta 
dicho  tallo  enterrándole  en  tierrra,  y  deja 
fuera  sus  puntas. 
Pati.  adv.  Juntamente,  en  unión. — Y  tam- 
bién.— En.  Y  nadara  niya  an  bado  pati 
sarual-  Se  llevo  él  la  camisa  juntamente 
con  los  pantalones. — Ñauara  an  acón  bado 
pati  sing-sing.  Se  ha  perdido  mi  camisa. 
y  también  mi  anillo.   Si  María  Santísima. 


PA 

sinmaca  sa  langit  pati  calag  pati  lauas. 
María  Santísima  subió  á  los  cielos  en 
cuerpo  y  alma. 

Pati.  s.  Astil,  mango  de  hacha,  azadón, 
cañón  de  pipa. — v.  Poner  ó  colocar  lo 
dicho. 

Patic.  v.  Dar  ó  chocar  una  cosa  con  otra. 

Patic  sa  lauas.  s.  Pinturas  ó  figuras  he- 
chas en  el  cuerpo. 

Pático,  s.  Estaquilla  que  ponen  al  cordel 
con  que  amarran  el  gallo,  para  clavarla 
en  tierra,  y   que  no  se  escape  dicha  ave. 

Patiga.  s.  Vigilancia  ó  cuidado  que  uno 
tiene  de  la  gente  que  trabaja. — adj.  Vi- 
gilante, ó  que  cuida  de  la  gente. — v.  Vi- 
gilar ó  cuidar  de  la  gente  que  trabaja. 

Patindog.  s.  Trozo  de  madera  labrada 
que  se  coloca  en  el  tabique  de  los  edi- 
ficios entre  tabla  y  tabla,  etc. 

Patindug.  s.  Parte  del  dote  que  daba  el 
bisaya,  después  de  contraído  el  matrimo- 
nio. 

Pating.  v.  Tiburón,  pez  de  monstruoso 
tamaño,  pues  suele  pasar  de  veinte  pies, 
grueso  á  proporción;  la  abertura  de  su 
boca  es  enorme  y  sus  mandíbulas  están 
armadas  de  seis  filas  de  dientes,  fuertes 
y  agudos.  Es  voracísimo  y  apetece  la 
carne  humana — Tiburón  largo  y  redondo 
de  cuerpo  como  un  harigue;  su  »color  es 
blanco. — Tiburón  ancho  ó  planudo;  es  de 
color  negro,  y  venenoso. — Tiburón  de 
color  blanco  y  con  barbas. — Tiburón  de 
color  verde  amarillo,  y  es  venenoso. 

Pating  ting.  s.  Triángulo  de  hierro  que 
se  u?a  para  acompañar  á  la  música  de 
viento. 

Patinga.  v.  Dar  una  cosa  en  señal  de  lo 
que  se  ha  contratado,  para  que  el  dueño 
no  lo   venda  á  otro. 

Patlag.  v.  Separarse,  esparcirse;  huir. 

Pat-laid.  v.  Enseñar,  instruir,  aconsejar, 
dirigir. 

Patlong.  s.  Tarugo  de  madera,  caña  ó 
cosa  semejante. — v.  Poner  ó  clavar  una 
cosa  con  tarugo. 

Patocas.  s.  Dádiva  que  el  bisaya .  daba 
para  que  la  recién  casada  se  dejase  qui- 
tar el  velo  ó  mantilla. 

Patola.  s.  Planta  así  llamada;  su  fruto  se 
usa  como  verdura. 

Patoloy.  s.  Dos  palos  ó  cañas  que  ponen 
en  los  carretones;  en  medio  ponen  el  ani- 
mal que  ha  de  tirar  del  carretón. — Dos 
palos  ó  cañas  amarrados  á  otro  palo 
atravesado  en  la  parte  de  atrás,  que  usan 
los  bisayas  para  arrastrar  maderos  y 
cosas  pesadas,  con  carabao* 
3i 


PA 


243 


Patotl g.  s.  Caña  así  llamada;  es  grande, 
fuerte  y  durable;  el  tallo  del  hijuelo  de 
dicha  caña  se  come. 

Patsan.  adj.  Cosa  deteriorada,  inservible, 
gastada,    echada  á  perder. 

Patubas.  "v.  Producir  ó  hacer  producir, 
engendrar,  procrear,   criar. 

Patuc.  adj.  Cosa  contraria,  opuesta. — prep. 
Contra. — v.  Cotrariar,  oponerse,  contra- 
decir, resistir  las  intenciones  y  propósi- 
tos de  los  demás. — Castigar,  aplicar  la 
pena  ó  correción  correspondiente  á  la 
culpa. — adj.  Cosa  conforme,  proporcio- 
nada, correspondiente. — Según.  Guinham- 
pac  siya  patuc  san  i  ya  camalaris  sa  acón. 
Le  he  castigado  conforme  á  su  desobe- 
diencia para  conmigo. 

Patucas,  s.  Sueldo  ó  gratificación  que  se 
da  al  que  cura  ó  aplica  medicamentos  á 
un  enfermo. —  Pedir  ó  dar  dicho  sueldo 
ó  gratificación. 

Patuctoc.  s.  Lazo  para  cazar  aves. 

Patulay.  s.  Caña-dulce  así  llamada;  es  de 
color  blanco  amarillo. 

Patupad.  s.  Dádiva  que  el  bisaya  daba 
para  que  el  recién  casado  pudiera  sen- 
tarse al  lado  de  su  esposa. 

Paua.  s.  Luz,  claridad.- — adj.  Cosa  que 
luce,  alumbra,  ilumina. — v%  Lucir,  alum- 
brar, iluminar,  resplandecer,  ilustrar,  cla- 
rear ó  dar  claridad. 

Pauang.  adj.  Desdentaclo,  que  le  falta  uno 
ó  más  dientes. 

Paua  paua.  s.  Rayos  como  los  que  se 
ponen  á  las  imágenes  ó  estampas. 

Pauican.  s.  Tortuga,  animal  anfibio,  cuyas 
conchas  son  muy  fuertes,  pintadas  y  vis- 
tosas, ínter j.  Expresión  con  que  se  denota 
extrañeza  ó  enfado.  ¡Caramba!  / 

Pauing.  adj.  Que  está  solo,  que  no  tiene 
pareja  ó  compañía. 

Pauod.  s.  Ñipa  hecha  ó  cosida  para  techar 
los  edificios. — v.  Hacer  ó  coser  ñipas. 

Pay  pay.  s.  Abanico. — v.  Abanicar,  hacer 
aire  con  el  abanico. — Llamar  al  qué;  está 
distante,  haciendo  señas  con  la  mano  ó 
pañuelo. — s.   Hoja  de  libro  ó  escrito. 

Paya.  s.  Medió  coco  limpio,  ó  sea,  la  mi- 
tad de  su  cascara,  que  se  usa  para  coger 
arroz  ú  otra  cosa.  Tagui  acorsin  usa  ca 
paya  nga  humay.  Dame  medio  coco  de 
palay. 

Paya.  v.  Darse  aire  com  pañuelo,  som- 
brero, etc. 

Paya.  s.  Balanza,  instrumento  que  sirve 
para  pesar. — adj.  Cosa  abierta  y  limpia. 
— v.  Limpiar,  quitar  la  maleza.  Guihpaya 
nira  an  dalan.  Han  limpiado  el   camino. 


244 


PA-PI 


Payad,  v.  Abrir,  haciendo  cortaduras  en 
el  pescado  en  diferentes  direcciones,  como 
para  asarle.  Pamag-da  an  isda  basi  pag- 
asinan.  Abre  el  pescado   para  asarle. 

Payag.  s.  Choza,  cabana,  casa  pequeña. 

Payag  payag.  s.  vid.  Payag. 

Payao.  s.  Planta  silvestre  así  llamada;  su 
hoja  es  ancha  como  la  del  gauay. — adj. 
Coco  alto  y  viejo,  que  no  da  fruta,  ó  da 
muy  poca.— v.  Envejecer  el  coco  y  no  dar 
fruto,  ó  dar  muy  poco. 

Payapay.  s.  Banderola. — v.  Poner  bande- 
rolas. Pamayapan  niyo  an  mga  candila. 
Poned  banderolas  á  las   candelas. 

Payas,  v.  Talar  monte,  cortar  los  árboles 
y  plantas,  desmontar. — Cortar,  quitar  ó 
separar  una  cosa  con  algún  instrumento. 
Payasan  niyo  an  buquid.  Desmontad  ó 
cortad  los  árboles,  etc.,  del  monte- 

Payas  an  tnanuc.  adj.  Gallo  ó  gallina 
con  la  cresta  cortada. 

Payatac.  v.  Pisotear  la  tierra  aguanosa 
con  los  carabaos  para  matar  la  yerba,  etc., 
y  sembrar  ei  terreno  de  palay.  Nagpa- 
payatac  cami  san  amon  pagtatanoman 
san  humay.  Estamos  pisoteando  la  tierra 
que  hemos  de  sembrar  de  palay. 

Paye.  s.  Camarón  grande  de  río,  así  lla- 
mado. 

Payingquit.  v.  Tomar  ó  coger  una  cosa 
con  los  dedos. 

PayOCpOC.  v.  Dar  ó  tocar  suavemente  á 
uno  con  la  palma  de  la  mano. 

Payong.  s.  Paraguas,  quitasol,  sombrilla. 
— v.  Poner  el  paraguas  ó  quitasol,  cu- 
brirse con  él. 

Payong  payong.  s.  Forma  de  sombrero 
ó  casquete  de  la  seta. 

Payud.  Fémur,  hueso  del  muslo. 

PE 

Pe  pe  Ó  peh  peh.  v.  Separar,  retirar  apar- 
tar una  cosa.  Apartarse,   retirarse,  huir. 

Pereh  perih.  v .  Mover,  menear  la  cabeza 
por  causa  de  enojo. 


PI 


Pia.  s.  Liendre  muerta. 

Piac.  v.  Piar,  formar  algunas  aves  y  espe- 
cialmente el  pollo,  cierto  género,  de  so- 
nido ó  voz  para  llamar  ó  para  pedir  al- 
guna cosa. — s.  Pollo,  pichón,  cría  de  ave. 
— v.  Estar  floja  una  cosa,  no  estar  llena 
ó  tirante. 

Piang.  adj.  Cojo,  que  le  falta  un  pié  ó 
los  dos,  ó  tiene  impedido  alguno  de  estos 


PI 

miembros- — Manco,  que  le  falta  una  mano 
ó  las  dos,  ó  tiene  imposibilitado  alguno 
de  estos  miembros.  —Encojar,  poner  cojo 
á  uno. — Quedar  ó  estar  uno  manco. 

Piangot.  v.  Enojarse,  poner  mala  cara. 

Piapi.  s.  Árbol  de  mangle  así  llamado. 

PiaS.  s.  Mono  joven  todavía. 

Piasa.  s.  Liendre  muerta. 

Picas,  s.  Mitad,  cada  una  de  las  dos  par- 
tes  iguales  en  que  se  divide  un  todo,  como 
el  cuerpo  de  un  hombre,  el  de  un  animal, 
etc. — v.  Dividir  por  mitad  un  todo. 

Picat.  v.  Abrir  los  ojos. — Abrir  ó  partir 
á  lo  largo  camote  ó  cosa  semejante. — 
Abrir  cesto;  abrirse  las  almejas,  conchas, 
etc. — Es  término  deshonesto,  y  decir  á 
una  mujer — picat  ca — es  avergonzarla  y 
se  ofende. 

Picay.  v.  Separar  ó  apartar  la  maleza  ó 
hierba  para  pasar. — Derribar  el  viento  los 
árboles  ó  plantas. 

Picdut.  adj.  Cosa  pegajosa,  que  pega  c 
agarra. 

PlC-gang.  adj.  Cosa  dura  y  tiesa  por  habei 
estado  al  sol  ó  al  humo.  Pic-gang  ná  an 
tapa  san  carabao.  Está  ya  dura  la  cecina 
de  -carabao. 

Píelas,  v.  Desollarse;  quitar  las  postillas  de 
llaga  ó  grano. — Agrietarse. 

Piclat.  v.  Abrir  mucho  los  ojos;  abrir  Ioí 
ojos  con  los  dedos. — adj.  Que  tiene  Ioí 
ojos  anchos  ó  grandes. 

Piclay.  v.  Ladear,  inclinarse,  doblarse 
torcerse  una  cosa  poniéndose  corva;  in 
diñarse  una  cosa  hacia  un  lado.  Napicla] 
an  sanga  san  cahuy.  Está  inclinada  1; 
rama  del  árbol.  Nagpipiropiclay  an  saca 
yán  cay  mabalud  caopay.  Inclina  la  em 
barcación  porque  hay  mucha  mar. 

Picio,  v.  Hacer  costura  en  camisa,  etc.— 
Ribetear  ó  echar  ribetes. — s.  Ribete,  cinl 
ó  cosa  equivalente  con  que  se  guarnec 
y  refuerza  la  orilla  del  vestido,  etc. 

Picio.  (Pinicloan).  s.  Puño  ó  pedazo  d 
üenzo,  que,  unido  á  la  boca  manga  de  1 
camisa,  rodea  la  muñeca. 

Picna.  v.  Separar,  desunir,  desdoblar  un 
cosa. 

Picna.  v.  Escarmenar,  carmenar,  desenre 
dar,  desenmarañar  y  limpiar  el  algodór 
lana,  etc. 

Picnit.  v.  Pellizcar. — Tirar  de  la  oreja. 

PÍCO.  s-  Instrumento  de  hierro  que  const 
de  dos  puntas  aguzadas,  ó  de  una  solí 
que  anastado  en  un  palo  de  unos  de 
palmos  de  largo,  sirve  á  los  cantero 
para  labrar  las  piedras. 


PI 

PiCO.  v.  Torcer,  encorvar.  Napico  an  sun- 
dang  co.  Se  ha  torcido  mi  sundang. 

PiCO.  v.  Traspasar,  renunciar  ó  ceder  á  fa- 
vor de  otro  el  derecho  ó  dominio  de  una 
cosa . 

PiCOt.  s.  Lascón    grande. 

Picot.  s.  Mosca  algo  grande,  negra  la  ca- 
beza, mayor  que  la  de  las  ordinarias;  su 
picadura  causa    dolor. 

PÍCÓy.  s.  Loro,    papagayo. 

Picpic  s.  Paleta  de  alfarero  con  que  gol- 
pea y  apelmaza  el  barro  de  las  vasijas 
que  hace.  v.  Hacer  ó  fabricar  vasijas  de 
barro. 

Picpicutl.  s.  Molleja,  estómago  muscular 
que  tienen  las  aves,  muy  robusto,  espe- 
cialmente en  las  gaviotas,  y  que  les 
sirve  para  triturar  y  ablandar  por  medio 
de  una  presión  mecánica,  los  alimentos 
que  ellas  no  pueden  mascar  ni  ensalivar 
en  la  boca,  como  los  mamíferos. 

PÍCSÍ.  v.  Romper,  rasgar  ropa,  etc.  Na- 
picsi  an  an  acón  bado.  Se  ha  roto  mi 
camisa.  Nacapicsi  acó  san  iya  bado.  Rompí 
yo  su  camisa.  Guinpicsian  acó  niya  san 
acón  saraual.  Ha  roto  él  mis  pantalones. 

Pictio.  v.  Saltar,  como  el  que  se  asusta  y 
da  un  salto. 

Pidal.  v.  Pegar  una  cosa  con  lacre,  cola, 
oblea,  etc. 

Pldha.  v.  Abrir  los  ojos. — Abrir  ó  partir 
á  lo  largo  camote  ó  cosa  semejante. 

Pidia.  s.  Limón,  limonero  así  llamado;  su 
fruto  es  pequeño. 

Pidiarot.  v.  Salir  con  fuerza,  de  repente 
agua,  sangre,   etc. 

Pidiot.  v.  Tomar  ó  coger  una  cosa  con 
los  dedos- — adj.  Lo  así  tomado  ó  cogido. 

Pidlit.  v.  Pellizcar,  asir  con  los  dedos 
pulgar  é  Índice  alguna  cosa. 

Pidno.  s  Barra  de  hierro. 

Pidpid.  s.  Golpear  ó  dar  golpes  pequeños 
sobre  una  cosa. 

Pidpid.  s.  Orilla  de  vestido  ó  manta. 

Pig-i.  s.  (Suave  la  g).  Cadera,  región  del 
cuerpo  humano,  formada  por  el  hueso 
ilíaco,  ó  de  la  hijada,  y  las  partes  blandas 
que  lo  cercan. 

PigOl.  v.  Apretar,  comprimir. — Reprimir, 
contener,  refrenar,  templar  ó  moderar. 
Pig-li  an  huna  huna  mo  sa  mga  maraut 
nga  hinunduman.  Reprime  tu  imaginación 
de  los  malos  pensamientos.  Pig-lan  mo 
an  imo  mga  anac  sa  mga  maraut  nira  nga 
buhat.  Conten  á  tus  hijos  en  sus  malas 
obras. 

Pig-OS.  adj.  Lechón,  ó  animal  raquítico  ó 


PI 


245 


endeble,  que  no  crece. — El  último  que 
nace  cuando  son  dos  ó  más  de  un  parto* 

Pigot.  v.  Apretar,  estrechar  con  fuerza, 
comprimir. — adj.  Cosa  apretada,  compri- 
mida. Ayao  pigota  an  pagtostos  mo.  No 
aprietes   mucho  los  cigarros  al  hacerlos. 

Pigsa.  v.  Romper,  reventar  ó  estallar  una 
cosa. — Ruido  de  lo  que  se  rompe,  re- 
vienta Ó  estalla. 

Pigsic.  v.  Saltar  ó  salir  un  líquido  con  ím- 
petu. Nagpigsic  an  acón  dugo  cay  naha- 
bol  acó.  Saltó  mi  sangre  porque  rae  he 
herido.  Pinigsican  an  acón  bado  sin  dugo. 
Saltó  la  sangre  á  mi  camisa. 

PigSO.  v.  Encogerse  de  frío  cruzando  los 
brazos. 

Pigsot.  v.  Saltar  ó  salir  con  fuerza  agua, 
sangre  ú  otro  líquido.  Pinigsot  an  dugo 
san  acón  hubag.  Salió  con  fuerza  la  san- 
gre de  mi  grano.  Graora  ná  an  camacó- 
sog  san  pigsot  san  acón  cahabulan.  Gran- 
de es  la  fuerza  con  que  sale  la  sangre 
de  mi  herida. 

Piguis.  v.  Angustiar,  afligir,  acongojar, 
causar  angustia,  congoja,  pena  ó  senti- 
miento. Pamimig-san  quita  sin  bido  nga 
daco.  Nos  afligirá  una  gran  tristeza. 

Pihig.  s.  Parte  menor  ó  más  pequeña  de 
la  repartición  que  se  hace  de  alguna  cosa. 
— v.  Dar  á  uno  la  parte  menor  ó  la  más 
pequeña. 

Pihing.  adj.  Cosa  desigual,  desproporcio- 
nada, más  ancha  ó  grande  de  una  parte 
que  de  otra. — v.  Sacar,  hacer  ó  salir  des- 
igual una  cosa.  Napihing  an  acón  badlis. 
Ha  salido  desigual  mi  raya  ó  señal. 

Pihing  nga  cabayhun.  adj.  Persona  mal 
encarada. 

Pihit.  v.  Escasear,  escatimar;  dar  ó  repar- 
tir á  uno  menos  que  á  otro. 

Piho.  s.  Hoyo  en  tierra. — v.  Meter  el  pié 
en  dicho  hoyo. 

Píi.  adj.  Planta  ahogada  entre  otras. — e/. 
Hallarse  así  por  haberlas  plantado  muy 
juntas. 

Püt.  v.  Cogerse  contra  alguna  parte. — Coger 
oprimir,  apretar,  comprimir. 

Pila.  s.  Árbol  así  llamado;  su  raiz  es  me- 
dicinal. 

Pilac  v.  Tirar,  arrojar,  lanzar,  despedir 
de  la  mano  una  cosa.  Ipinilac  co  sa  sa- 
lug  an  ayam  nga  patay.  He  arrojado  al 
río  el  perro  muerto.  Ipipilac  co  an  libro. 
Tiraré  el  libro.  Pilacan  mo  iton  calo.  Tira 
ese  sombrero. 

Pilac.  v.  Tirar  uno  con  las  dos  manos  la 
chireta  para  acertar  á  la  que  está  puesta 
en  la  raya  ó  señal,  y  si  no  acierta,  tira 


246 


PI 


otra  vez  la  chireta  dejándola  caer  por  las 
espaldas,  y  si  tampoco  acierta,  entra  otro 
en  su  lugar. 

Pilapil.  v.  Echar  ó  poner  á  la  orilla  ó  á 
un  lado  la  hierba,  bonote,  broza  ó  ma- 
leza.— s.  Cerca  que  hacen  de  ramas  para 
que  no  entren  los  puercos  en  la  sementera. 

Pilas*  v.  Desollarse,  rozarse  ó  lastimarse 
el  cutis;  caerse  el  pellejo. 

Pilat.  v.  Abrir  los  ojos  con  las  manos. 

Pilat.  s.  Gordura  de  los  peces  junto  al 
hígado.  Huevo  de  pescado. 

Pilay.  v.  Cortar  árboles,  cocos,  etc.  Ipi- 
napagpilay  san  capitán  an  mga  cay  ma- 
cacaulang  san  daían.  El  capitán  ha  man- 
dado cortar  los  cocos  porque  embarazan 
el  camino.  Guinpilay  co  an  cahuy.  He 
cortado  el  árbol.  Pipilayun  co  ini  nga  ha- 
morauon.  Cortaré  este  molave.  Pamilaya 
niyo  ini  nga  cahuy.  Cortad  estos  árboles. 

Pilay*  v.  Torcer,  inclinar,  ladear,  caerse  á 
un  lado,  como  el  pábilo  de  la  lámpara, 
cuando  es  largo.  Napilay  an  pabilo  san 
lámpara.  Se  ha  inclinado  la  torcida  de 
la  lámpara. 

Pilay  picay.  v.  Moverse,  menearse  una 
cosa  por  el  viento. 

Pilay  pilay.  v.  Doblarse,  torcerse,  incli- 
narse hacia  un  lado. 

Pili.  v.  Elegir,  escoger  ó  tomar  una  ó  más 
cosas  entre  otras.  Nagpili  siya  san  iya 
caruyag.  Escogió  él  lo  de  su  gusto.  Pi- 
nili  siya  sa  Dios.  El  fué  elegido  por  Dios. 
Pipiliun  co  an  maopay.  Escogeré  lo  bueno. 

Pili,  adj.  (C)  Cosa  negra. — v.  Ennegrecer, 
teñir  de  negro;  poner  negro.  Na^holos 
an  acón  bado  nga  pili.  Se  ha  mojado  mi 
camisa  negra. 

Pili.  s.  Árbol,  que,  en  Botánica,  se  llama — 
Canario  blanco. — Resina  ó  brea  de  dicho 
árbol. — Su  fruto. 

Pilicpilic.  v.  Ondear,  relingar  ó  flamear 
la  vela  de  embarcación,  por  no  haber 
viento  firme. — Bambolearse. — Vacilar,  ti- 
tubear. Nagpipilicpilic  an  layag  cay  ua. 
ray  hogot  nga  nangin.  Está  flameando 
la  vela  porque  no  hay  viento  firme.  Nag- 
pipilicpilic an  hunahuna.  Vacila  el  en- 
tendimiento. 

Piling.  v.  Bravear,  embravecerse  y  hacer 
gestos  torciendo  la  cabeza. 

Piling  piling.  v.  Mover,  menear  y  hacer 
gestos  con  la  cabeza. — Moverse,  menearse 
hojas,   ramas,  etc. 

Pilio.  s.  Rincón,  ángulo  interior  que  se 
forma  de  la  junta  de  dos  paredes. — Es- 
condrijo ó  lugar  retirado. — v.  Arrinco- 
nar,   poner    alguna    cosa    en  un  rincón, 


PI 

retirarla    á    la  orilla. — fig.   Retirarse  del 
trato  de  las  gentes. 

Pilipig.  s.  Arroz  tierno,  machacado  y  tos- 
tado.— v.  Machacar  el  arroz  tierno  y  tos- 
tado.— Nacaon  acó  san  pilipig.  He  co- 
mido piiipg.  Namimilipig  sira.  Están  pi- 
lando ó  machacando  el  arroz  para  ha- 
cer piüpig. 

Pilipiqui.  v.  Sacudir,  mover  violentamente 
el  animal  la  presa  que  tiene  en  la  boca. 

PilipOg.  adj.  Árbol  ó  planta  de  hojas  más 
pequeñas    que  las  de  su  especie. 

Pilipol.  s.  Poste  ó  pilar  de  un  edificio. 

Pilit.  v.  Pegar  una  cosa  con  cola,  liga, 
goma,  engrudo  ó  cosa  semejante. — s. 
Cola,  goma,  engrudo  ó  lo  que  sirve  para 
pegar  una  cosa. 

Pilit.  v.  Señalar  ó  poner  puntos  ó  rayas 
en  los  padrones  ó  listas  donde  están  ins- 
critos los  nombres  de  las  personas,  que 
han  cometido  faltas,  y  cuántas  han  sido. 
— s.  Señal,  punto  ó  raya  hecha  en  el  pa- 
drón ó  lista  para  saber  las  faltas  que  uno 
ha  cometido. 

Pilit.  s.  Palay,  así  llamado;  su  grano  co- 
cido es  pegajoso. 

Pil-la.  v.  Dar  de  beber  agua  ú  otro  lí- 
quido, tomándolo  uno  en  la  boca  y  echán- 
dolo en  la  boca  de  otro. 

Pilo.  v.  Remachar  la  punta  del  clavo  ya 
clavado,  para  más  firmeza. — s.  Remache 
Piíoa  an  raysang.  Remacha  el  clavo.  Guin 
pilo  co  ná  an  raysang.  He  remachadc 
ya  el  clavo. 

Pilo.  v.  Doblarse,  torcerse  ó  encorvarse 
una  cosa.  Nagpilo  an  acón  sundang.  Se 
ha    torcido  mi  sundang. 

Pilo.  v.  Doblar,  plegar,  hacer  pliegues  ei 
una  cosa. — s.  Doblez,  pliegue-  Guinpilc 
co  an  imo  bado.  He  doblado  tu  camisa 
Guintolo  co  ca  pilo  an  podong.  He  he 
cho  tres  dobleces  el   pañuelo. 

Pilo.  v.   Doblar  el  caudal  ó  ganar  el  doble 

Pil-OOd.  v.  Torcer,  encorvar,  doblar  un; 
cosa. — Abollar,  hacer  uno  ó  varios  bollo 
á  alguna  cosa. 

Pilong.  adj.  Animal  que  tiene  las  oreja 
caidas. — v.  Estar  ó  tener  algún  anima 
ias  orejas  caidas. 

Pilo  pilo.  v.  Doblar,  plegar  ó  hacer  do 
bleces  y  pliegues  una  cosa. — Doblar,  < 
ganar  ó  aumentar  el  doble. 

Pilpig.  v.  Abatanar,  batir  ó  golpear  < 
paño. — Golpear  algún  metal  con  mai 
tillo. — Golpear  con  martillo  ó  su  equ 
valente  en  cosa  dura. 

Pilpig*   s.  Trampa  de  tabla  para  coger  rí 


PI 

tones. — v.  Coger  ó  quedar  preso  lí  opri- 
mido el  ratón  en  dicha  trampa. 
Pilpil.  v.  Llevar  la  corriente  ó  el  viento 
alguna  cosa.  An  arum  iguinpipil  san 
hangin  ngadto  sa  habagatnan.  El  viento 
lleva  las  nubes  hacia  el  poniente. 
Piluca  s.   Moneda  de  cuatro  reales  fuertes. 

Usa  nga  peluca.  Cuatro  reales. 
Pinacol.  s.  Bolsa  grande  y  redonda  hecha 
de  hojas  para  poner  en  ella  arroz  y  co- 
cerlo dentro  de  la  misma. 
Pinay.    v.    Tumbar  ó  echar  á  un  lado  la 
hierba    alta  ó  maleza  para  poder  pasar. 
— Tumbar  ó  derribar  el  viento  la  hierba 
alta  ó  las  plantas. 
Pitialangga.  p.  p.  Querido,  estimado,  apre- 
ciado, predilecto. 
Pinalauán.  adj.   Gauay  así  llamado.  . 
Pinalua.  adj.  Palay  fino  así  llamado. 
Pinanday.  s.  Hoja  de  bolo  ó  sundang,  nue- 
va, sin  mango. 
Pinang.    adj.    La  fruta  bonga  ya  madura 

y  que  usan  en  el  buyo. 
Pinangat.  s.  Comistrajo  hecho  con  leche 
de    cjco,  pescado  seco,  guindillas,  ajos, 
jengibre,  azafrán,  sangig  y  cebollino,  en- 
vuelto en  hoja  de  gauay,  etc. 
Pinangdan.  s.  Planta  así  llamada. 
Pinaora.  p.  p.    Querido,  estimado,  apre- 
ciado, predilecto. 
Pinar  i  na.  s.  Caña — dulce  así  llamada. 
Pingad,    adj.    Desnarigado,  que  no  tiene 

narices  ó  las  tiene  muy  pequeñas. 
Pingas,    adj.     Desnarigado,  que  no  tiene 

narices  ó  las  tiene  muy  pequeñas. 
Pingca.  v.  Pegar  ó  agarrar  cola,  pintura, 

etc. 
PingcaO.    adj.    Que  tiene  el  pié  ó  mano 

torcidos. 
PingCO.    v.    Estar    quieto,   vivir  pacífica- 
mente  y   no  meterse  con  nadie.     Nagpi- 
pingco    acó    sa  bongto.  Estoy  quieto  ó 
firme  en  el  pueblo. 
Pinggan.  s.  Plato,  vasija  baja  y  redonda 
con  una  concavidad  en  medio,  y  un  borde 
ó     alero  al  rededor.  Se  le  emplea  en  las 
mesas    para   servir  las  viandas  y  comer 
en^é!,  y  para  otros  usos. 
Pingi.    s.    Remador,  remero  en  compañía 
de  otros,  compañero  ó  que  ayuda  á  remar. 
Pingit.  v.  Enfadar,  encolerizar,  enojar,  ai- 
rarse. 
Pingot.'e/.  Enojarse,  enfurecerse,  irritarse. 

Napipingot  ca  baya.  Te  enfureces. 
Pingqui.  v.  Tocar,  tropezar  ó  dar  una  cosa 

con  otra. 
Pingquit.  s.    Botón    de  camisa,  pantalón, 
etc.— v.  Abotonar,  meter  el  botón  por  el 


PI 


247 


ojal. — Poner  ó   coser  botón    en,    camisa» 
etc. 
Pingquit.   v.  Cojear.—^*.  Cojo. 
Pingquit.   v.  Coser  dos  ó  más  ñipas  he- 
chas para  ponerlas  sobre  el  caballete. — 
adj.  Ñipas  hechas  y  cosidas  unas  con  otras, 
de  dos,  en  dos  ó  de  cuatro  en  cuatro. 
PiniatO.    s.   Dulce  hecho  de  arroz  espon- 
jado   al  fuego,  con  un  poco  de  calamay 
para  que   peguen  unos  granos  con  otros 
y  formen  una  especie  de  bola. 
Pinicatan.  s.  Concha  de  almeja  abierta  y. 

sin    carne. 
Pinid.  v.  Excluir,  desechar. — Capirindan. s. 
Lugar  ó  sitio  donde  se  pone  lo  excluido 
ó    desechado. — v.    Separar,  apartar. 
Pi nidada,  s.  Tibor  de  color  negro. — Nasa 

de  juncos  tejidos. 
Pinig.   v.    Apartar,    separar,    retirar,  des- 
echar una  cosa. 
Pinili.  adj.   Elegido,  escogido. 
Pinilian.    adj.     Reprobo,    excluido,  dese- 
chado; el  resto  dé  donde  se  ha  escogido 
ya  alguna   cosa. 
Pinipita.  s.  Plátano  así  llamado. 
Pinit.    v.   Despedezar,  hacer  pedazos  ó  ti- 
ras una  cosa;  dividir  en  pedazos  ó  tiras. 
^ — Pedazo  ó  tira  de  alguna  cosa. 
Pinit.  adj.  (C)   Cosa  fría. — v.  Hacer  frío; 

enfriar,  estar  fría  una  cosa. 
Pinit.  s.  Lagartija  pequeña  así  llamada. 
Pinito,   adj.   Que  vale  siete  reales,  pesos, 
etc.    Que  se  ha  comprado  en  siete  rea- 
les,   pesos,  etc. 
Pinitogo.  s.  Plátano  así  llamado. 
Pinongotan.    s.     Principio,    origen,    pro- 
cedencia. 
Pinoro,  pinoroan.  adj.    Labor  de  varios 

colores. 
Pinortiyo.  s.  Camote  así  llamado. 
Pinosa,  adj.   y  s.    El  agua  con  que  se  ha 
lavado    á  uno. — Agua  para  lavar  á  uno, 
bendecida  por  el  padre  ó  madre  ú  otros; 
mayores;  la  que  dan  á  beber  á  sus  hijos, 
mucho  más  si  están  enfermos,  para  per- 
donar   sus    enfados    y  borrar  lo  que¡  sev 
llama  causar  ó  hacer  mal. 
Pinostan.   s.    Envoltorio  ó    lío    de   rop$. 

ú  otras  cosas.  * 

Pinotong.  s.  Abreviatura. — Moño,  castaña, 
atado  ó  rodete  que  se  hace  en  el  cabe- 
llo para  tenerlo  recogido  ó  por  adorno, 
Pinque.  v.  Tropezar  ó  darse  unas  cosas 
con  otras. — Dar  á  uno  con  la  mano  ó  la 
punta  de  los  dedos  ú  otra  cosa. 
Pinsan.    v>    Comprar  mucho  de  una  sola 

vez. 
Pintacasi.  s.  Hacendera  ó  trabajo  á  que 


248 


PI 


debe  acudir  todo  ó  parte  del  vecindario, 
por  ser  de  utilidad  común;  concurso  reu- 
nión, asistencia  ó  ayuda  de  gente  en  tra- 
bajos comunales  y  de  la  Iglesia,  sin 
sueldo. — v.  Concurrir,  asistir  á  dichos  tra- 
bajos. 

Pintas,  adj.  Bravo,  feroz,  fiero,  cruel,  fu- 
rioso; valiente,  atrevido. 

Pintong.  s.  Moño,  castaña,  atado  ó  ro- 
dete que  se  hace  en  el  cabello  para  te- 
nerlo recogido  ó  por  adorno. 

Pintong  nga  surat,  ó  pinotong  nga 
SUrat.  s.  Abreviatura,  modo  de  repre- 
sentar en  la  escritura  las  palabras  con 
sólo  varias  ó  una  de  sus  letras. 

Pintos  s.  (De  potos).  Envoltorio,  lío  de 
de  ropas  ú  otras  cosas. 

Pi-O.  v.  Inculpar,  culpar,  atribuir,  acusar 
á  uno  de  una  cosa  ó  falta. — Ultrajar,  inju- 
riar á  uno  de  palabra. 

PÍO.  v.  Defraudar,  disminuir  ó  quitar  algo 
del  precio  justo;  frustrar. 

Piod.  v.  Doblar,  plegar,  hacer  pliegues  en 
una  cosa  ó  coser  dichos  pliegues. 

PiohllC.  v.  Remolinar,  hacer  ó  formar  re- 
molinos  una  cosa. 

Piol.  v.  Dislocarse  algún  hueso,  lastimar- 
se mano,  pié,  etc. 

Pi-Ong.  s.  Hoyo  en  tierra. — v.  Caer  ó 
meterse  en  dicho  hoyo. 

Piong,  ó  piyong.  v.  Cerrar  los  ojos. 

Piongan.  s.  Hoyo  en  tierra  que  hacen  los 
jóvenes  para  jugar  ó  divertirse,  y  el  que 
tira  y  acierta  ó  mete  en  el  lo  que  tira, 
gana. 

Piot.  v.  Guardar,  custodiar,  poner  á  buen 
recaudo  una  cosa. 

Piotan.  s.  Sitio  ó  lugar  donde  se  guarda 
ó  pone  á  buen  recaudo  una  cosa. 

Pipi.  s.  Parte  carnosa  y  sobresaliente  en 
las  mandíbulas. 

Pipi*  v.  Arrebatar  ó  tomar  una  cosa  con 
violencia. 

Pipiacan.  s.  Parte  carnosa  y  sobresalien- 
te en  las  mandíbulas. 

Pipita.  s.  Plátano  así  Hamado;  su  fruta  es 
muy  insípida  y  pepitosa.  El  bulbo  ó  tu- 
bérculo de  dicho  plátano  es  mucho  ma- 
yor que  un  coco,  y  cocido  se  da  de  co- 
mer á  los  puercos. 

Piquid.  s.  Botón. 

Piquing.  s.  Dulce  hecho  con  arroz,  clara 
de  huevo  y  azúcar,  cocido  con  manteca. 

Piquit.  v.  (B)  Coser  con  bejuco  dos  ó 
más  ñipas  hechas,  para  ponerlas  sobre 
el  caballete  del  edificio  de  ñipa. — s.  Ñi- 
pas cosidas  unas  con  otras. 


PI 

Piquit.  s.  Anilló  de  bejucoq  ue  ponen  er> 
la  lanza,  etc. 

Piquite.  adj.  Cosa  estrecha,  angosta. 

Pira.  adj.  Cuánto.  ¿Pira  an  bale?  ¿Cuán- 
to vale?  Pipira  cairo  ca  tauo?  ¿Cuántas 
person?s  sois?  ¿Pipira  iton  ca  gatangr* 
¿Cuántas  gantas  son  ésas? 

Piraca.  v.  Esparrancarse,  abrirse  de  pier- 
nas, separarlas. — adj.  Esparrancado,  que 
anda  ó  está  muy  abierto  de  piernas. 

PifagSOt.  v.  Salir  de  repente  ó  con  fuer- 
agúa,  sangre  ú  otro  líquido. — s.  Ruido- 
que  hace  un  líquido  al  salir  con  fuerza. 

Pírao.  v.  Dormitar,  estar  medio  dormido, 
falta  de  sueño. — adj.  Soñoliento,  acome- 
tido del  sueño,  que  está  dormitando,  fal- 
to de  sueño  por  no  haber  dormido. 

Piras,  v.  Despreciar,  ultrajar,  injuriar  de 
palabra. 

PiH.  s.  Pedazo;  rebanada;  terrón. — ¿/.Di- 
vidir una  cosa  en  pedazos.  Usa  ca  piri 
nga  tinapay.  Un  pedazo  de  pan.  Usa 
ca  piri  nga  azúcar.  Un  terrón  de  azúcar. 

Piripiri.  v.  Dividir  una  cosa  en  pedazos 
pequeños. 

Piripiri.  v.  (B)  Chirriar;  dar  sonido  agu- 
do una  sustancia  al  penetrarla  un  calor 
intenso,  como  cuando  se  fríe  pescado^ 
tocino,  ó  se  echa  pan  en  manteca  6 
aceite  hirviendo. — s.  Sonido  agudo  de 
lo  que  se  fríe.  Nagprpiripiri  an  mante- 
ca san  pagsonori  san  isda.  Chirriaba  la 
manteca  al  echar  en  ella  el  pescado. 

PiricpiriC.  v.  Mover,  menear  la  cabeza 
ó  el  cuerpo  para  quitar  el  agua  ó  su- 
ciedad que  haya. 

Piripiti.  v.  Restregar,  estregar  un  dedo 
con  otro. 

Pirit.  v .  Obligar,  compeler,  forzar.  Guin- 
pirit  acó  niya  pagbayad.  Me  obligó  él 
á  pagar.  Pipiritun  co  siya.  Yo  obliga- 
ré. Napirit  acó  sin  pagsurat  sa  imo. 
Me  veo  obligado  á  escribirte.  Ayao  acá 
pagpirita.     No  me  fuerces. 

Piro.  v.  Encogerse  de  frió  cruzando  los 
brazos. 

Piroc.  s.  Pestaña,  pelo  que  hay  en  los  bor- 
des de  los  párpados,  y  que  sirve  de  or- 
nato y  defensa  á  los  ojos. — v.  Pestañar, 
mover  las  pestañas. — Sa  usa  lamang  ca 
pag piroc.  m.  adv.  En  instante,  en  un 
abrir  y  cerrar  de  ojos. 

Pirong.  s.  Camarón  así  llamado;'  se  come. 

PirongCO.  v.  Sentarse  y  ponerse  en  cu- 
clillas. 

Pirongpirong.  v.  Mover,  menear  las  ore- 
jas los  animales:  orejear. 

Plropitlgganoy.  s.  Plato  pequeño. 


PI 

Piropingqui»  v.  Dar  ó  ludir  unas  cosas 
con  otras,  chocar.  Nagcacapiropingqui 
an  mga  pusil  sang  mga  soldados.  Cho- 
can unos  con-  otros  los  fusiles  de  los 
soldados. 

Pirot.  v.  Pegarse  ó  unirse  las  plumas  de 
la  aves  cuando  llueve  ó  se  mojan. 

Pisa.  adj.  Cosa  lisa,  llana,  plana.  Macu- 
ri  madara  san  baha  an  mga  pisa  nga 
bato.  Con»  dificultad  lleva  la  avenida  las 
piedras  planas. 

Pisa.  s.  Pichón,  pollo  de  paloma. 

Pisan*  v.  Comprar  todo  lo  que  se  vende 
como  aceite,  abacá,  etc.  Itogot  mo  nga- 
ni  sin  mamisos  an  tadiao,  pipisanun  co 
an  imo  lana.  Si  das  á  peso  la  tinaja, 
compraré  todo  tu  aceite. 

Pisao.  s.  Cuchillo  corvo  y  romo  que  usan 
para  recortar  la  guía  del  coco  por  don- 
de destila  la  tuba. 

Piscat.  adj.  Cosa  cruda,  mal  cocida. 

Piscay.  adj.  Ágil,  ligero,  pronto,  expedi- 
to, diligente,  presto  en  el  obrar. 

Pisi.  s.  Cordel,  conjunto  de  hilos  de  aba- 
cá, ú  otra  cosa  torcido  de  diferentes 
gruesos  y  hechuras,  que  sirve  para  atar 
ó  colgar. — Soga,  cuerda  gruesa  de  aba- 
cá, ú  otra  cosa,  maroma;  cable;  chicote 
ó  pedazo  separado. — Cuerda;  conjunto  de 
hilos  de  abacá  ú  otra  materia  semejante, 
que,  torcidos,  forman  un  solo  cuerpo,  más 
ó  menos  grueso,  largo  y  flexible. — v. 
Torcer,  retorcer  abacá  ú  otra  materia  se- 
mejante para  hacer  cordel,  soga,  maro- 
ma, cable  ó  cuerda. — s.  Ramal,  cabestro 
ó  ronzal  que  está  asido  á  la  cabeza  de 
la  bestia.  Dad-on  mo  ngadi  an  pisi. 
Trae  aquí  el  cordel.  Nautod  an  pisi  san 
sacayán.  Se  ha  roto  el  cable  de  la  em- 
barcación.— Pagpisía  niyo  ini  nga  abacá. 
Haced  cordel  de  este  abacá.  Nagpipisi 
sira.  Están  haciendo  cordel.  Nautod 
an  pisi  nga  higot  san  carabao.  Se  ha 
roto  el  ramal  del  carabao. 

Pisic.  v.  Saltar  grano  ó  pepita,  chispa  de. 
fuego,  gota  de  agua,  etc.  Nahapisic  an 
tubig  sa  iya  bado. 

Pisit.  v.  Capar  á  los  animales,  especial- 
mente á  los  lechones.  Uaray  acó  pag- 
pisit  san  pasi  cay  daco  ná.  No  he  ca- 
pado el  lechón  porque  ya  es  grande. 
Guipisitan  co  ná  an  pasi.  He  capado 
ya  el  lechón. 

Pislong.  Poner,  echar  el  palay  ú  otra 
cosa  en  el  mortero  para  pilarlo  ó  ma- 
chacarlo. Iguinpislong  ná  nira  an  hunay 
sa  losong.  Han  echado  ya  ellos  el  pa- 
lay en  el  mortero. 


PI 


249 


Pislong.  v.  Caerse  ó  meterse  el  pié  en 
hoyo,  etc.  Napislong  acó  dida  siton  bito. 
Me  caí  ó  metí  el  pié  ahí    en  ese   hoyo. 

Pisó.  s.  Pollo  de  ave. — Juego  de  niños. 
— v.  Jugar  ó  divertirse  los  niños. 

Piso  v.  Saltar  salir  un  líquido  con  ímpetu. 

Piso  piso.  v.  Saltar,  salir  un  líquido  con 
ímpetu. 

Pisoc.  v.  Mover,  menear  con  frecuencia 
los  párpados  ú  ojos. 

PiSoC  an  mata.  adj.  Que  tiene  los  ojos 
saltados. 

PÍSOC  pisOC.  v.  Mover,  menear  con  fre- 
cuencia los  párpados  ú  ojos. 

Pisong.  v.  Poner,  echar  el  palay  ú  otra 
cosa  en  el  mortero  para  pilarlo  ó  macha- 
carlo. 

Pisong.  v .  Caerse,  ó  meter  el  pié  en  hoyo. 

Pispis.  s.  Insecto  así  llamado. 

Pispis.  v.  Sacudir  el  cabello  con  la  mano. 
—Sacudir  ó  dar  con  la  mano  ú  otra  cosa; 

Pisut.  adj.  Fruta  verde,  que  no  está  ma- 
dura todavía.  Pisut  pa  an  pina.  Esta 
verde  todavía  la  pina. 

Pitac.  v.  Meter,  encerrar  á  los  animales 
en  corral  ó  cerca. 

Pitad,  s.  Paso,  movimiento  de  un  pié  ha- 
cia atrás. — v.  Andar,  ir  de  un  lugar  á 
otro  dando  pasos.  Pagpitad  camo.  An- 
dad vosotros.  Dayon  co  isul  usa  capi- 
tad.     Al  momento  di  un  paso  atrás. 

Pitao.  s.  Codorniz. 

Pitara,  s.  Anillo  de  metal  que  ponen  en 
la  lanza. 

Pitia,  v.  Espurrar,  espurriar  ó  rociar  una 
cosa,  tomando  un  buche  de  agua  en  la 
boca,  y  después  echarlo  moderadamente 
sobre  lo  que  se  quiere   rociar. 

Pitic.  v.  Señalar  tabla  ú  otra  cosa  con  hilo 
teñido  de  negro  ú  otro  color,  para  sa- 
ber lo  que  se  ha  de  labrar,  aserrar,  etc. 
— s.  Señal  que  dicho  hilo  rnarca  en  la 
madera,  etc. 

Pitic.  v.  Disparar,  dejar  caer  el  gatillo 
del  fusil,  etc. 

Pitic.  s.  .  Papirote,  golpe  que  se  da  apo- 
yando el  dedo  de  corazón  en  el  pulgar, 
y  soltando  el  primero  cen  violencia.— cju 
Dar  papirotes. 

PitiÓ.  s.  Cangrejo  así  llamado. 

Pitipiti.  v.  Saltar  chispas  de  fuego. 

Pit-lang.  v.  Abrir  la  carne  ó  pescado 
como  para  salarlo. 

Pitloc.  v.  Coger,  agarrar  á  uno  por  la 
cabeza  ó  pescuezo. 

Pitó.  adj.  Siete.  Pipito  cami  catauo.  So- 
mos siete  personas. — lcapitó.  Siete. — 
Séptimo.     Sa  icapitó  sa  bulan  sa  Mayo. 


^250  PIPO 

Á  siete  del  mes  de  mayo. — Icapito  ca 
bahin.     Séptima  parte. 

Pitoc.  Agujerear,  hacer  unos  ó  más  agu- 
jeros. 

PitogO.  s.  Planta  así  llamada  que  se  ex- 
tiende como  la  calabaza. 

PitOgO.  s.  Planta  llamada. — Palma  Christi 

Pit-ol.  v.  Estar  ó  quedarse  cojo,  manco, 
ó  inútil  de  algún  miembro. 

Pitpitao.  s.  Codorniz. 

PillOC.  v.  Torcer,  encorvar. — Abollarse 
una   cosa. 

PillOC.  adj.  Cosa  hundida,  como  sepultu- 
ra.— v-  Hacerse  hoyo  ó  hundirse  la  tie- 
rra.— Hacer  hoyo  en  tierra. 

Piyac.  s-  Pollo,  cría  de  ave. — v.  Piar  el 
pollo  ó  ave. — s.  Ave  que  pica  y  aguje-; 
rea  los  árboles  secos. 

Piyapi.  adj.  Grano  vano  ó  vacío,  compri- 
mido y  apretado  por   los  demás. 

Piyas.  s.  Mono  joven. 

Piyis.  s.  Adorno  pequeño  de  tela. 

Plyo.  s.  Caña  ó  paja  de  arroz. — Pipiritaña, 
pipitaña,  ponzoña  ó  instrumentillo  de  la 
caña  del  arroz. 

Piyod.  v.  Apretar,  comprimir  una  cosa 
para  que  salga  lo  que  hay  dentro. 

PiyOg-OC.  v.  Sentarse  ó  ponerse  en  cu- 
clillas. 

Piyong.  s.  Caracol  negro  de  mar  así  lla- 
mado; se  come. — v.  Cerrar  los  ojos. 

Pl yon gC O.  v.  Arrellenarse,  ensancharse, 
extenderse  en  el  asiento  con  toda  como- 
didad.— Sentarse  ó  ponerse  en  cuclillas. 
Baga  patriarca  ca  nga  napipiyonco  sa 
lingeoran.  Pareces  un  Patriarca  sentado 
en  su  silla. 

Piyongcot.  v.  vid.  Piyog-oc. 

Piyos.  adj.  Incircunciso,  no  circuncidado. 
Entre  los  bisayas,  al  menos  por  la  costa 
oriental  de  Samar,  el  mayor  ultraje  que 
se  puede  decir  á  un  hombre,  es  darle  tal 
calificativo. 

po 

PÓa.  s.  Tronco  de  la  ñipa- — v.  Fallar,  ó  no 

acertar  al  objeto. 
Poat.  v.  vid.  Pouat. 
Pocnit.  adj.  Cosa  repelosa,  dura  y  difícil 

de  abrirse  ó  rajarse. 
POCO.  s.  (C)  Viruela. — Buba,  postilla  ó  tu- 

morcillo  de  pus,   que  sale  en  el  cuerpo. 

— v.  Tener  ó  padecer  viruelas. — Tener  ó 

padecer  bubas.    Pinopoco  iton  nga  bata. 

Ese  niño  tiene  viruelas. 
Pocol.  adj.  Cosa  nueva,  tierna  ó  de  poco 


PO 

tiempo  todavía.   Pocol  pa  i  ni  nga  cahuL- 
Es  nuevo  todavía  este  árbol. 

Pocot.  s.  Red,  chinchorro  que  usan  los 
pescadores. — adj.  Lo  que  vale  para  ha- 
cer la  red  llamada  pocot. — s.  Camarón 
grande  así  llamado;  se  come. 

Pocpoc.  v.  Darse  golpes  de  pecho. — Apu- 
ñazar, apuñear,  dar  puñadas. — s.  Ave  así 
llamada. 

PocpOCOn.  s.  Marisco  así  llamado. 

Poctol.  v.  Romper,  cortar.  Napoctol  ar> 
icug  san  halas.  Se  ha  cortado  la  cola  de 
la  culebra. 

PÓCtoy.  adj.   Ave  sin  cola. 

Podiot.  v.  Tomar,  coger  con  la  punta  de 
los  dedos. — adj .  Lo  que  se  toma  ó  coge 
con  la  punta  de  los  dedos. — s.  Cantidad 
ó  porción  que  se  toma  ó  coge  del  modo 
dicho.  Pinopodiot  lá  niya  an  ihinahatag 
sa  acón.  Tomo  lo  que  me  da,  con  la  punta 
de  los  dedos. 

Podiquit.  s.  Plátano  así  llamado;  su  fruto- 
es  pequeño. 

Podios,  v.  A  Aojarse  la  atadura  ó  amarra, 
salirse  de  su  lugar. — Deslizarse,  escapar- 
se, evadirse. 

Podo*  v.  (C)  Coger  la  fruta  del  árbol  6 
planta. — s.  Plátanos  del  racimo  hacia  la 
punta. 

Podo  podo.  adj.  El  hijo  ó  hija  menor,  el 
último. 

PodoCO.  adj.  Cosa  roma,  sin  punta. — Cosa 
pequeña,  corta. 

Podol.  v.  Tirar,  arrojar  á  uno  cualquier 
cosa. 

Podong.  s.  Pañuelo. — v.  Ponerse  ó  llevar 
puesto  el  pañuelo.  ¿Cayano  nagtatangis 
ca,  iday? — Cay  namatay  an  acón  apoy. 
— ¿Por  qué  lloras,  pequeña?— Porque  se 
ha  muerto  mi  abuela.  Si  icao,  dongo,  ¿ano 
in  diri  ca  man  naghahayo? — Cay  uaray 
co  podong.  Y  tú,  zopenco,  ¿por  qué  no 
lloras? — Porque  no  tengo  pañuelo. 

Podong  podong.  s.  Corona,  guirnalda. — 
Pañuelo  pequeño. — v.  Coronar.  Diri  po- 
dong podongan  cundi  an  mananaug.  Na 
será  coronado  sino  el  vencedor.  An  po- 
dong podong  nga  guimpodong  podongan 
an  matalao  dao  borong  nga  nacacasirun* 
an  iya  huna  huna,  an  san  paradaug  sirac 
nga  siniracan  siya.  La  corona  que  ciñe 
las  sienes  del  cobarde,  es  como  niebla  que 
oscurece  su  entendimiento;  la  del  vence- 
dor, como  resplandor  que  le  esclarece. 

Podos.  Lluvia  fuerte.— #;  Llover  con 
fuerza. 

Podpod.  s.  Torta  hecha  de  la  pulpa  ó 
carne  sin  espinas  de  algütíbs'  pescados;  á 


mmmm 


PO 

la;  cual  echan  sal,  y,  así  preparada,  se 
cuece,  poniéndola  después  al  humo  para 
que  se  cure. — v.  Hacer  dicha  torta. — Ha- 
cer pedazos  una  cosa,  cortaren  pedazos. 
— s.  Pedazo.  Guinpodpod  co  ná  an  tubo. 
He  hecho  ya  pedazos  la  caña-dulce. 

Pogdao.  v-  Apagarse  el  fuego,  especial- 
mente cuando  es  voraz. 

Pog  ngOC5.  adj.  Cosa  ronca,  que  tiene  la 
voz  ó  sonido  áspero  y  bronco. 

PogOl.  v.  Contener,  reprimir,  reportar,  re- 
frenar, detener,  sujetar.  Agarrar  bien  una 
cosa  para   que  no  se  escape. 

Pogon  pogor.  v .  vid.  Pogol. 

PogOS.  v.  Obligar,  forzar,  hacer  fuerza  ó 
violencia  física  para  conseguir  un  fin. 

Pogot.  v.  Descabezar,  quitar  ó  cortar  la 
cabeza.  Pinogotan  co  siya  san  uló.  Le 
corté  la  cabeza. — adj.  Persona  negra. — 
s.  Pez  de  boca  estrecha,  grueso;  se  come. 
— Constelación,  conjunto  de  varias  estre- 
llas fijas,  así  llamado. — adj.  Cosa  estre- 
cha, angosta   y  corta. 

Pogtot.  s.  Culo,  trasero,  parte  posterior  ó 
asentaderas  del  hombre. 

PohOll.  v.  Acusar,  denunciar,  delatar. — 
Principiar  á  adquirir  bienes  ó  dinero. 

Pohoy.  v.  Arrojar  lo  que  se  tiene  en  la 
boca. — Escupir,  después  de  haber  bebido 
tuba  ú  otro  líquido. 

Pola  pola.  v.  Dividir  la  pina  en  pedazos 
de  arriba  abajo;  hacer  incisiones  en  la 
misma  á  lo  largo. 

Polipol.  s.  Puntal  que  ponen  debajo  del 
piso  de  las  casas  para  sostener  las  ma- 
deras principales  del  mismo. — v.  Poner 
puníales,  apuntalar. 

Polo»  s.  Mango,  cabo  por  donde  se  toma 
un  instrumento  ú  otra  cosa. — v.  Poner 
mango  á  cualquier  herramienta. 

Polo.  adj.  num.  Diez. — v.  Hacer  ó  divi- 
dir en  diez  partes  un  todo.  Napoló  ca 
tauo.  Diez  hombres.  Guinpopolóan  co  an 
calo.  He  hecho  diez  pedazos  el  sombrero. 

Polong.  s.  Palabra,  dicho,  dicción. — v.  Ha- 
blar, conversar,  decir,  articular,  proferir 
palabras  para  darse  á  entender.  Diri  acó 
nagmamatuod  san  imo  polong.  No  creo 
tu  palabra.  Pamomolongan  co  siya-  Yo 
le  hablaré.  Nagpopolong  na  cami.  Ya  he- 
mos hablado. 

Polong  polong.  v.  Hablar,  conversar,  pro- 
ferir palabras  con  frecuencia. 

PolopOCO.  v.  Revolcarse,  dar  vueltas  y 
saltos  por  el  suelo  como  el  furibundo. — 
Saltar  el  pez. — Enfadarse  pronto- 

Polos.  s%  Provecho,  utilidad,  beneficio  que 
se  cons'gue  ó  se  origina  de  una  cosa  ó 
32 


PO 


251 


por;  algún  medio.— z/'.  Aprovechar,  servir 
de  provecho  ó  utilidad. — Utilizarse,  apro- 
vecharse de  alguna  cosa.  fr.  fam.  An  tutík 
nga  banuaan,  uaray  polos.  Tierra  de  mo- 
chos heléchos,  tierra  de  poco  provecho. 

Polosan.  adj.  Que  se  aprovecha  ó  saca 
utilidad  de  alguna  cosa. 

Polot.  adj.  Cosa  pegajosa,  que  con  facili- 
dad se  pega. — s.  Brea  ó  resina  pegajosa. 
— v.  Pegar  ó  unir  cor  algo  pegajoso. 

Polot  pongot.  v.  Mover,  menear  la  cabeza 
como  el  que  se  enfurece. 

Polotan.  s.  Árbol  así  llamado;  es  medici- 
nal, y  bueno  para  hacer  carbón. — Marisco 
así  llamado. 

Polpug.  v.  Caer  en  alguna  parte  brasa, 
chispa  ó  partícula  de  fuego. — Despabilar, 
quitar  la  pavesa  ó  la  parte  ya  quemada 
del  pábilo  ó  mecha  á  la  luz  artificial. 

Polptlgan.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Poltuc.  v.  Coagularse,  cuajarse,  congelarse, 
helarse  un  líquido. 

Polud.  v.  Cortar  árboles  ó  plantas.  Guin- 
polud  co  ná  an  cahuy.  Ya  he  cortado 
el  árbol. 

Polud  pogud.  adj.  Cosa  escabrosa,  áspera! 

Pondag.  v.  Esforzarse,  hacer  esfuerzos  fí- 
sica ó  moralmente  por  conseguir  un  fin. " 

PondOC.  Colmar,  llenar  la  medida;  dar  con 
abundancia. — Amontonar,  acervar,  poner 
en  montón. — s.  Montón. 

Pondo!  sin  isda.  s.  Encañizada;  atajo  que 
se  hace  con  cañas  ó  palos  en  los  ríos 
para  coger  los  peces. 

Pong-ao.  v.  Fastidiar,  repugnar,  molestar 
una  cosa. 

Pongapon.  adj.  Cosa  arracimada,  ó  en  fi- 
gura de  racimo. 

Pongapong.  s.  Cresta,  especie  de  pena- 
cho de  carne  roja,  que  tiene  sobre  la 
cabeza  el  galio  y  algunas  otras  aves.— 
Moco  de  pavo,  membrana  carnosa,  del 
tamaño  de  un  dedo,  que  esta  ave  tiene 
sobre  pico,  y  la  encoge  y  dilata.       v 

PongCO.  v .  Ponerse  ó  sentarse  en  cuclillas. 

PongCOl.  adj.  Cojo,  manco.  Hombre  ó* ani- 
mal á  que  Je  falta  algún  miembro,  com<* 
dedo,  brazo,  pié,  pierna,  pezuña,  pata,  ó 
tiene  algún  miembro  inútil  ó  irregular. — 
v.  Carecer  ó  tener  inútil  ó  irregular  algúa 
miembro. 

Ponggod.  s.  Peca,  mancha  pequeña  y  de 
color  pardo  que  suele  salir  en  el  cutis, 
particularmente  en  el  rostro. — Granos  pe- 
queños que  salen  en  el  rostro. 

Pongiot.  v.  Unirse,  juntarse,  amontonarse 
hormigas,  aves,  peces  ú  otros  animales. 
—  Arracimarse,  unirse  ó  juntarse  algunas 


252 


PO 


cosas  en  figura  de  ^racimo. — s.  Gajo,  ra- 
cimo apiñado  de   cualquier  fruta. 

Pon g lo.  s.  Bala,  proyectil  de  diversos  ta- 
maños y  de  forma  esférica  ó  cónica, 
generalmente  de  plomo  ó  hierro,  para 
cargar  armas  de  fuego. 

PotlgO.  s.  Fruto  de  la  ñipa. 

PongOC.  adj.  Cosa  ronca,  que  tiene  la  voz 
ó  sonido  áspero  y  bronco. 

Pong-oh  v.  Poner  presa  para  atajar  ó  de- 
tener el  agua  de  un  río. 

Pongos  s.  Moño,  castaña,  atado  ó  rodete 
que  se  hace  con  el  pelo  para  tenerlo 
fecogido,  ó  por  adorno.  Cabello  arreglado 
en  forma  de  cola  que  cae  sobre  la  espal- 
da; coleta. — v .  Hacer  el  moño  ó  coleta- 

Pongot.  v.  Enfadarse,  enojarse,  enfurecerse, 
encolerizarse,  irritarse,  airarse,  s.  Enfado, 
enojo,  furia,  cólera,  ira. — adj.  Furioso, 
enfadado,  enojado,  airado,  colérico. — v. 
Defender,  salir,  brotar,  emanar,  estar  su- 
bordinado á  una  persona  ó  cosa,  proce- 
der de  ella  como  de  su  principio;  estar 
conexa  una  cosa  con  otra,  ó  seguirse  á 
ella. 

Pongot  pongot.  v.  Enlazar,  enredar,  en- 
marañar una  cosa  con  otra. 

Pongotun.  adj.  Furioso,  airado,  iracundo, 
bravo,  colérico. 

Pong  pong.  s.  Manojo,  hacecillo  de  yer- 
bas ó  de  otras  cosas,  que  se  puede  co- 
ger con  la  mano. — v.  Dar  á  uno  en  la 
mano. 

Pongtlld.  s.  Montículo,  monte  pequeño; 
loma,  altura  pequeña  y  prolongada. — v. 
Haber  ó  tener  altos  y  bajos  en  un  terreno. 

PongU.  s.  Enfermedad  cutánea  así  llamada. 

Poní.    v.  Apartar  separar  una  cosa  de  otra. 

Pono*  v.  Llenar,  ocupar,  henchir  cualquier 
vacío. — adj.  Lleno,  ocupado,  henchido. 

Pono.  s.  Pié  ó  tronco  de  árbol  ó  planta. — 
El  árbol  ó  la  planta  entera. — Base,  funda- 
mento ó  apoyo  principal  en  que  estriba 
una  co>a. — v.  Cortar  árboles  ó  plantas 
por  el  tronco. — s.  Principio,  origen,  base, 
fundamento  primitivo  de  una  cosa. 

Ponooatl.  s.  Principal,  superior,  superiora, 
que  manda  ó  gobierna. — Autoridad,  per- 
sona revestida  de  algún  poder. 

Ponoc.  v.  Coagularse,  cuajarse  la  sangre. 
— adj-  Sangre  cuajada. 

Ponong.  v.  Juntarse,  reunirse,  asociarse.— 
s.  Altura,  lo  más  alto  de  una  cosa. — v.  (C) 
Carecer,  tener  falta  de  alguna  cosa. — s.  Ca- 
rencia,   falta,    ó  privación  de  alguna  cosa. 

Pon-Ot.  v.  Romper,  rasgar. — adj.  Cosa  rota, 
rasgada. — v.  Tapar,  cubrir  agujero,  etc. — 
Poner   presa  en  río  ó  riachuelo. 


PO 

Ponpon.  v.  Juntar,  reunir,  amontonar. — 
Colocar  por  orden  las  hojas  de  un  libro- 
ocrito. 

Pontag.  adj.  Cosa  con  poco  declive  ó  pen- 
diente. 

PontOC.  v.  Llenar  mucho  una  cosa. — adj.. 
Cosa  muy  llena,  repleta. 

Pontón g.  v.  Arreglarse  el  cabello  ó  ha- 
cerse el  moño  la  mujer. — Abreviar,  ir 
por  el  camino  más  breve. — Compendiar, 
recapitular,  recordar  sumaria  y  ordena- 
damente lo  que  por  escrito  ó  de  palabra 
se  ha  manifestado  con  intención. — Breve, 
sincero;  sin  rodeos;  sin  mezcla. — Sa  po- 
tong  nga  polong.  m.  adv.  En  compendio, 
brevemente,  en  resumen. 

Ponud.  v.  Cercar  la  entrada  de  los  sembra- 
dos ó  plantíos  con  cañas  ú  otra  cosa. — s. 
Barra  ó  entrada  de  río  ó  riachuelo  tapada 
y  obstruida. — v.  Obstruir,  embarazar,  ce- 
rrar el  paso  de  un  conducto  ó  camino. — 
Poner  estacada  en  río  ó  arroyo  para  co- 
ger peces. 

Poo.  v.  Acabar,  concluir,  desaparecer,  fi- 
nalizar una  cosa. — s.  Pájaro  a^í  llamado. 

POOC.  v.  Herir  ó  matar  á  uno  á  traición, 
cuando  está  dormido,  descuidado  ó  dis- 
traido. — Pelear  como  desafiados,  gol- 
pearse, herirse.  Pinamoocan  siya  nira  sa 
iya  higdaan.  En  su  cama  le  mataron. — 
v.  Contrariar,  oponerse  una  cosa  á  otra. 
— Obstruir,  embarazar,  cerrar  el  paso  de 
un  conducto. — s.  Obstrucción,  impedi- 
mento para  el  libre  paso  de  las  materias 
sólidas,  líquidas  ó  fluidas  en  las  vías  del 
cuerpo  organizado.  Nagpopooc  an  paso 
ngan  san  hageot.  El  calor  es  contrario 
al  frío.  Uaray  pá  cahouas  an  pooc  san 
acón  irong.  No  ha  desaparecido  todavía 
la  obstrucción  de  mis  narices. — v.  Opri- 
mir, apretar,  estrechar,  apiñarse,  agruparse 
estrechamente  personas  ó  cosas. 

Pool.  v.  Hartar,  saciar  el  apetito  de  comer 
ó  beber. — adj.  Saciado,  harto,  lleno.  Na- 
pool  ná  an  mga  camanucan.  Están  ya 
hartas  las  gallinas. 

Poon.  v.  Negar,  excusarse  uno  cuando  se 
le  pide  alguna  cosa. 

Popno.  adj.  Rechoncho,  persena  gruesa  y 
pequeña. 

Popo.  Despuntar,  cortar  ó  quitar  las  puntas. 

Popoatan.  s.  Complemento  del  pesó. 

Poprac.  v.  Derramarse,  esparcirse,  dise- 
minarse por  varias  partes.  Napopoprac 
an  mga  tauo  sa  mga  caporopod-an.  Se 
ha  diseminado  la  gente  por  las  islas. 

Poproc.  v.  Pelear,  reñir  gallos,  gallinas, 
etc. 


■MI 


PO 

PoprocaiU:  .$•'..  Sitio  donde  pelean  ó.  echan 
á  reñir  los  gallos 

Poqui.  si  Zaga,  ó  postrero  en  el  juego. 

Poro.  s.  Isla;  porción  de  tierra  rodeada  de 

¡    agua  por  todas  partes. — v.  Coger  la  fruta 

.    del  árbol. 

Poro.  ^..  Reñir,  pelear  las  aves. — Topar, 
chocar,  i  dar  una  cosa  con  otra. — Andar 
desatinado,   perd'do,  errante. 

Poroamifl.  adj.  Isl  ño,  isleña,  natural  de 
una  isla  ó  que  mora  en  ella. — Pertene- 
ciente  á  una  isla. 

Poroc-anan.  s.  (De  poroco).  Sitio  donde 

uno  está,  descansa,  habita  ó  vive. 

PoroCO.  v.  Descansar,  reposar,  reparar 
las  fuerzas  perdidas.— Habitar,  vivir,  mo- 
rar en  un  lugar  ó  casa. — Estar  uno  quieto 
pacífico,  sosegado.  Pinoporocoan. — s.  Si- 
tio ó  lugar  de  descanso,  ó  donde  uno 
habita,  reside  ó  vive. 

Porocoan.   s..  vid.    Poroc-anan. 

Poroc  poroc.  s.  Planta  así  llamada. 

Poroctatl*  s.  Rescoldo,  ceniza  caliente  que 
conserva  una  brasa  muy  menuda. 

Porod  potlld.  adj.  Cosa  desigual,  con  altos 
y  bajos. — v.  Saltar  sobre  una  cosa  que 
está  más  alta  que  las  demás. 

PorOil.  v.  Devanar,  enrollar  hilo  ú  otra 
cosa  en  ovillo  ó  carrete. — Encanillar, 
poner  la  seda,  abacá,  pina,  etc.,  en  la 
canilla. — s.  Ovillo,  bola  ó  lío  que  se  forma 
devanando   hilo,  seda,  abacá,  etc. 

Poronan.  s.  Devanadera,  máquina  en  que 
se  ponen  las  madejas  de  hilo  para  de- 
vanarlas.— Carrete  ó  especie  de  cilindro 
de  madera  que  sirve  para  devanar  y 
y  arrollar  en  él  hilos  de  algodón,  abacá, 
seda,  etc. — Canilla  ó  cañita  en  que  los 
tejedores  devanan  la  seda,  algodón,  etc., 
para  ponerla  dentro  de  la  lanzadera. 

Parongioté  v.  Arracimarse,  unirse  ó  jun- 
tarse algunas  cosas,  en  figura  de  racimo. 
— Juntarse,  reunirse,  amontonarse;  -aso- 
ciarse. 

Poropondoc.  v.  Amontonar,  acervar,  ha- 
cer varios  montones.  Si  José,  pinacahadi 
sa  Egipto,  nacaporopondoc  sugad  in  ca- 
damo  trga  trigo,  nga  nacasadang  sa  pag- 
pacaon  sa  mga  taga  Egipto  sacop  in  pi- 
to ca  tuig.  José,  virey  de  Egipto,  amon- 
tonó tanto  trigo,  que  fué  suficiente  para 
dar  de  comer  á  los  egipcios  durante  siete 
años. 

Poroponglohay.  s.  Perdigón,  cada  uno 
de  los  granos  de  plomo  que  en  la  mu- 
nición menuda  sirve  para  cargar  las  es- 
copetas   y  matar  la  caza  menor. 

Poropongtud, >  adj.  Cosa  desigual,  con  al- 


PO 


253 


tos  y  bajos. — *v.  Estar  una  cosa  desigual, 
tener  altos  y  bajos. 

Poropongtud.  '  v.  Acometer,  arremeter, 
embestir  con  ímpetu  .t—  Enfadarse  pronto. 
— adj.  Cañas  de  espesos  y  cortos  canutos. 

PoropOtO  i  ti  bliot.  mod.  bisayav  De  una 
sola    voluntad,  de  un  solo  parecer. 

Poros,  v.  Soplar  con  fuerza  el  viento. — 
Llenar  ó  manchar  de  cieno,  Suciedad 
sangre,  etc.  ¡' 

Porostan.  s  (De  potos).  Ropa,  ó  lo  que 
se  usa  para  envolver  alguna  cosa. — Capa 
ó  cubierta  que  sirve  para  la  envoltura 
exterior  de  algunas  cosas. — Secundinas» 
placenta  y  membranas  que  envuelven  el 
feto.  ' 

Porot.  v.  Coger,  levantar  una » cosa  del 
suelo. — Tomar  ó  coger  una  cosa*  de  al- 
guna parte. — adj.  Bueno,  que  tiene  bon- 
dad; deligente,  cuidadoso;  elegante,  do- 
tado de  gracia. 

Porot-san.   s.  (De  potos),  vid.  Porostan. 

Poroy  poroy.  v.  Moverse,  menearse,  dar 
vueltas. 

Porug.  v.  Acendrar,  depurar,  purificar 
en  el  crisol  los  metales  por  la  acción  del 
fuego.  Hacer  anillo  ú  otra  alhaja  de  oro 
plata,  etc.  .      . 

Porugan.  s.  Grata,  instrumento  que  usan 
los  plateros  para  limpiar  los  piezas  sobre- 
doradas. 

Posdi.  v.  Amarrar  una  cosa  con  bejuco, 
formando  la  amarradura  una  especie  de 
entrelazada  por  la  parte  de  adelante. 

Posgo.  s.  Casa  formada  de  tierra  por  la 
hormiga — anáy,  con  multitud  de  cavida- 
des y  receptáculos. — Hormiga  anáy,  y 
sus  crías,  las  cuales  son  muy  buenas  para 
alimentar  pollos  de  pavo. 

Posipon.  v.  Llamar  á  los  puercos. 

Posit.  s.  Fruta  verde,  no  madura  todavía* 

Posnag.  v.  Despegar,  apartar,  desasir  y 
desprender  una  cosa  de  otra  á  que  está 
pegada. 

POSO.  s.  Mazorca  de  maíz,  panizo,  mijo, 
etc. — Panoja. — Especie  de  zurrón  de  figu- 
ra de  corazón,  que  precede  al  racimo  del 
plátano;  el  bisaya  lo  usa  como  verdura. 
— Corazón  de  carabao,  puerco,  vaca.- — 
Bolsa  de  figura  de  corazón  hecha  de  ho- 
jas tiernas  de  coco  y  otras  palmas,  la 
cual  llenan  de  arroz  para  cocerlo  en  ella» 
En  algunos  pueblos  se  llama  lambay. 

POSÓ.  adj.  Pequeño,  bajo  y  grueso  de 
cuerpo. 

Posóatl.  adj.  Arriesgado,  intrépido,  que 
no  teme  en  los  peligros;  tener  mucho 
valor. 


254 


PO 


POSÓC.  v.  Enfadarse,  irritarse,  incomodarse, 
encolerizarse. 

PosOCé  v.  Recalcar,  apretar,  llenar  mucho 
una  cosa  con  otra,  apretándola  para  que 
quepa    más.    Ayao   posoca  an  pagsolud 

:  mo  san  humay  sa  bidcay  banhin  humoto 
al  biol.  No  aprietes  el  palay  al  meterlo 
en  el  costal,  no  sea  que  reviente. 

POS-OIl»  s.  Empeine,  parte  inferior  del  tien- 
tre  entre  las  ingles. 

Posón g.  adj.  Casa  cuadrada.  — Coco  de  car- 

,  ne  tierna  todavía,  carne  tierna  del  coco. 
Mentiroso,  engañador. — v.  Mentir,  enga- 
ñar.— Andar  ó  caminar  sin  entretenerse 
en  parte  alguna. — Cocer  la  carne  tierna 
del  coco,  envolviéndola  ó  mezclándola  con 
arroz  ú  otra  cosa. 

Pos-ongun.  adj.  Mentiroso,  engañador,  que 
engaña. 

POSO  poso.  s.  Corazón  de  carabao,  cerdo, 
etc. 

Pospos.  v.  Apalear,  zurrar  á  uno  con  azo- 
tes ó  golpes.  Sira  Don  Quijote  ug  Sancho 
Panza  guinpoposan  san  mga  naglacat  lacat 
sa  bisan  diin  sa  pagbaliguia.  Don  Quijo- 
te y  Sancho  Panza  fueron  apaleados  por 
los  arrieros. 

Posud.  s.  Ombligo,  nudo  ú  hoyo  que 
queda  formado  en  medio  del  vientre,  des- 
pués de  haberse  secado  y  caido  el  cordón 
umbilical. — Cordón  que  va  desde  el  vien- 
tre del  feto  á  la  placenta  ó  apares. — -Ama- 
rradura que  se  hace  con  bejuco,  enlazando 
unas  vueltas  con  otras. — Centro,  medio 
ó  midad  de  una  cosa. — v.  Tirar,  arrojar 
lanzar  piedra,  etc. — Entretejer*  trabar  y 
enlazar  el  bejuco  al  amarrar  con  él  alguna 
cosa. — Esforzarse,  hacer  esfuerzos  física 
ó  moralmente  con  algún  fin.  Capusura. 
(De  pOSUd).  s.  Centro,  medio  ó  mitad 
de  alguna  cosa. 

Pota.  s.  Zapata  sobre  el  harigue  y  sobre 
la  que  descansa  la  viga  puesta  sobre  los 
pilares  de  un  edificio. 

Potas*  v.  Acabar,  concluir  de  cortar  ó 
aserrar  madero,  tabla,  etc. 

Potaglin.  adj.  Potroso,  quebrado,  que  pa- 
dece hernia. 

Potay.  s.  Potra,  hernia. — v.  Tener  ó  pa- 
decer hernia. 

Poti.  s.  Caña  delgada  así  llamada,  cañaveral 
ó  carrizo. — Capotian.  s.  Cañaveral  ó  si- 
tio poblado  de  cañaveras  ó  carrizo: 

Potían.  s.  Caña-dulce  así  llamada. 

Potic.  s.  Culo,  hondón  ó  suelo  interior  de 
cualquier  cosa  hueca,  como  caldera,  sar- 
tén, etc. — Calado,  labor  que  se  hace  con 
aguja   de   coser   ó   de  bordar  en  alguna 


PO 

tela,  sacando  ó  juntando  hiloS:-^/.  Hacer 
calado  ó  labor  con   aguja. 

Poticud  nga  polong.  mod  bisaya.  Palabra 
clara,  sin  rodeos. 

Potioc.  v.  Bordar,  adornar  una  tela  con 
hilo,  seda,  plata,  oro,  etc.,  formando  en 
ella,  con  aguja,  figuras  ó  labores. — En -i 
torchar,  cubrir  alrededor  un  hilo  ó  cuer- 
da con  otro  de  plata,  oro,  etC; 

Potiocan.  s.  Abeja,  insecto  de  cuatro 
alas;  fabrica  la  miel  y  la  cera. — Colmena,, 
especie  de  vaso  de  corcho  ó  madera  en 
que  crían  las  abejas  y  labran  la  miel  y 
la  cera. — Panal,  cuerpo  esponjoso  que 
las  abejas  forman  de  la  cera  con  multi- 
tud de  cavidades  y  receptáculos  ¡  de  fi- 
gura exágona,  en  que  fabrican  y  guar- 
dan la  miel. — Parte  del  vientre  del  cara- 
bao, vaca,  etc.,  que  forma  como  casi- 
llas;  callos. 

Potiocan  nga  anagasiótl.  s.  Abeja  blan- 
quecina. 

Potiocan  nga  surang  adlao.  s.  Abeja 
que  pica  en  seguida. 

Potiocanun.  adj.  Sitios  ó  lugares  donde 
hay  muchos  panales  y  abejas. — Piedra 
de  mar,  llena  de  cavidades  como  los  pa- 
nales. 

Poto.  s.  Dulce  de  arroz  molido  y  azúcar 
ó  calamay,  cocido  á  fuego  lento. — v. 
Hacer  dicho  dulce. 

PotOC.  v.  Estallar  una  cosa  con  estruendo. 
— Chirriar  la  brea  ó  tea  cuando  arde. — 
Latir,  dar  latidos,  ejecutar  el  corazón  y 
las  arterias  sus  movimientos  naturales  de 
contracción  y  dilatación. 

PotOC  pOtOC.  v .  vid.  Potoc . 

Potog.  s.  Estómago,  cavidad  del  cuerpo 
que  recibe  los  alimentos  y  en  la  que  se 
hace  la  primera  digestión.    - 

Potol.  v.  Cortar,  hacer  pedazos  una  cosa; 
Descabezar,  quitar  ó  cortar  la  cabeza  á 
los  pescados. — s.  Trozo,  pedazo  ó  parte 
de  una  cosa  separada  del  todo. 

Potol  co  sin  cuan  sin  guinhaua.  mod. 
bisara.  Fulano  es  mi  hermano. 

Potong.  adj.  Igual,  semejante.  Mero,  puro, 
simple,  que  no  tiene  mezcla  de  otra  cosa. 
Potong  sa  ira  nga  duha.  Igual  á  ellos 
dos.  Diri  lá  potong  nga  tauo  siya.  No 
era  él  sólo  puro  hombre. 

PotOS*  s.  Envoltorio,  lío  hecho  de  paños, 
lienzos  ú  otras  cosas- — Sobre  de  carta, 
tarjeta,  etc. — Envoltura,  capa  exterior  que 
cubre  natural  ó  artificialmente  alguna 
cosa. — Forro,  cubiertas  ó  pastas  de  libro. 
— v.  Envolver,  cubrir  un  objeto  parcial 
ó   totalmente  con  tela,  hojas*  jpapel,  etc. 


US 


PO-PU 

— Forrar,  empastar,  encuadernar  en  pasta 
ios  libros. — Poner  sobre  á  carta,  tarjeta, 
etc. — Pot-sa  iton  sin  dahon.  Envuelve 
eso  en  hojas.  Uaray  potos  iningasurat. 
No  tiene  sobre  esta  carta. 

Potos  nga  taptirao.  s.  Cuelmo,  tea,  an. 
torcha,  hacha  para  alumbrar. 

Potot.  adj.  Fruto  tierno  y  sin  carne  aún. 

PotOtan.  s.  Árbol  de  mangle  así  llamado. 

Potpot.  v.  Partir,  dividir  una  cosa  en  pe- 
dazos.— adj.  Cosa  breve,  determinada  y 
cierta. 

Potpot  in  pamolong.  m.  adj.  Fiel,  exacto 
en  hablar. 

Potú.  adj.  Los  plátanos  del  racimo  hacia 
la  punta;  son  muy  pequeños  y  de  poca 
ó  ninguna  carne. — s.  Término,  conclusión, 
de  alguna  cosa.  Uaray  pinotuan.  No 
tiene  término  ó  conclusión. 

Poua.  s.  Tronco  de  la  ñipa.— v .  Fallar, 
no  acertar  al  objeto. 

Pouat.  v.  Dar  corcovos  ó  saltos  algunos 
animales  encorvando  el  lomo. — Cabecear, 
hacer  la  embarcación  un  movimiento  de 
proa  á  popa,  bajando  y  subiendo  alter- 
nativamente una  y  otra. — Medir  terreno 
con  vara  ú  otra  cosa;  cada  una  de  las 
partes    que  resultan  de  dicha  medida. 

Poy  poy*  v.  Crecer  el  gauay  ú  otra  planta. 

Poy  SOI1*  v.  Llevar  aguja  ú  horquilla  en 
la. cabeza;  ponérsela. — s.  Horquilla,  aguja 
que  llevan  las  mujeres  en  la  cabeza. — 
Especie  de  alfiler  de  dos  puntas  que  usan 
las  mujeres  para  sujetar  el  pelo,  ó  por 
adorno. 

PR 

Prinola.  s.  Juego  de  niños. — v.  Jugar  ios 
niños. 

PU 

Púa.  s.  Membrana  que  tienen  algunos  fru- 
tos entre  sus  granos  ó  pepitas,  como  la 
nanea,  el  maiz,  etc. 

Puá.  v.  Errar,  no  acertar.  Nacaduha  co 
bataca  an  tamsi,  nacadu  a  man  acó  puá. 
Dos  veces  he  tirado  piedras  al  pájaro, 
y  dos  veces  no  he  acertado. 

Puáé  v.  Faltar  á  lo  que  uno  está  obligado 
á  hacer  ú  observar.  Nagpuá  acó  sift  tolo 
ca  adlao  sa  di  co  pacasingba.  He  faltado 
tres  días  en  no  haber  podido  oir  misa. 

Puangud.  v.  Apiadarse,  compadecerse, 
tener  piedad.  Naghihipuangud  acó  sa  imo. 
Yo  me  compadezco  de  tí. 

Puáqui.  s.  Pico,  sobra,  parte  pequeña  en 


PU 


255 


que  una  cantidad  excede  á    número- re- 
dondo. 
Pilas,  v.  Aclarar  el  tiempo,  cuando  se  dU 

sipan  los  nublados. 
Puasa.   z/.    Ayunar,  abstenerse  de  comen 
— Guardar  el  ayuno  eclesiástico.  —Abste- 
nerse, privarse  de  alguna  cosa. — j.  Ayu- 
no, manera  de  mortificación  por  precepto 
eclesiástico   ó    por   devoción,    y  la   cual 
consiste  sustancialmente  en  no  hacer  más 
que    una   comida    al   dia,    absteniéndose, 
por  lo  regular  de  ciertos  manjares. — Abs- 
tinencia de  toda  comida  y  bebida  desdé 
las  doce  de  la  noche  antecedente. — Abs- 
tinencia ó    privación  de  comer  carne  en 
cumplimiento  de    precepto  de  la  Iglesia, 
ó  de    voto. — Privación   ó    acción  de  pri- 
varse uno  de  alguna  cosa.  Diri  acó  na- 
cacapagpuasa   san    carne   cay  saraquitan 
acó.  No  puedo  abstenerme  de  comer  car- 
ne porque  estoy  enfermizo.  Tolo  ca  adlao 
an  acón  guínpuasahan.  He  ayunado  tres 
días.  Magpupuasa    acó  sin    diri    pageaon 
sin  carne  sa  duha  ca  tuig.  Ayunaré,  no 
comiendo  carne  en  dos  años.  Uaray  acó 
pacatuman  sa  mga  pagpuasa.  No  he  cum- 
plido con  los  ayunos. 
Puat.  v.  Atesorar,  reunir  y  guardar  dinero 
ó  cosa  de  valor. — Comprar  uno  todo  lo 
que  otro  vende. 
Plica,    v.    Abrirse   ó    rajarse  una  cosa  al 
clavarla.— Abrirse    ó    rajarse    mango  de 
cuchillo,  etc. 
Pilcan,  v.  Caer,  derribar,  arruinar.  Napu- 
can  an  acón  balay.  Se  ha  caidomicasa. 
Mapupucan    iton    harigue.  Se  va  á  caer 
ese    harigue.    Nagcapucan    sira  sa  tuna. 
Cayeron  ellos  en  tierra.  Icaduha  nga  pag- 
capucan.    Segunda  caida. 
Pucao.  v.  Despertar,  interrumpir  el  sueño 
al  que  está  durmiendo.  Pucauá  si  Pedro. 
Despierta  á  Pedro. 
Pucat  pucat.  v.  Abrir  y  cerrar  los  ojos. 
Puclid.    v.    Caer,    echarse    desde  alguna 

parte. 
Pudo.    s.     Empeine,    parte    inferior    del 

vientre   entre  las  ingles. 
Puctlit.  adj .    Cosa  correosa,  flexible,  que 
fácilmente    se    doblega   y  no  se  rompe. 
— Madero  difícil  de  aserrarse. 
Puday.  s.  Verenda  feminae. 
Pttga.  v.  Exprimir,  extraer  el  zumo  ó  licor 
de  una  cosa  que  lo  tenga,  ó  esté  empapada 
en  él,  apretándola  ó  retorciéndola. 
Ptlgad.  v.    Recoger  la  gallina  ú  otra  ave 
sus  pollos,  y  ponerla  en  cesto  ó  en  parte 
segura. — Recoger  las  gallinas  y  otras  aves 
domésticas    al  anochecer.  Cniinpugad  co 


256 


PU 


ná  an  siuo  san  pato.  He  recogido  ya  los 
pollos  de  pato. 

Pugahan.  s.  Palma  así  llamada;  entre  sus 
pencas  se  cría  la  yesca  llamada  baroc. 

Pugaran.  s.  Nido,  nidal,  lugar  señalado 
donde  la  gallina  ú  otra  ave  va  á  poner 
sus  huevos.  Nidal  ó  lugar  donde  se  re- 
coge la  gallina  ú  otra  ave  con  pollos.  An 
pugaran  san  manuc  nahibang.  Se  ha  des- 
trozado el  nidal  de  la  gallina.  Paghimoan 
rao  sin  pugaran  an  manuc.  Haz  un  nidal 
para  la  gallina. 

Pllgaro.  s.  Llagas  ó  úlceras  que  salen  en 
el  cuerpo. — v.  Tener  ó  padecer  dicha 
enfermedad. 

Pllgaro.  s.  Planta  así  llamada;  es  medici- 
nal y  se  usa  para  curar  la  potra  ó  hernia. 

Pugas.  v.  Sembrar  palay,  maiz,  etc. — Sem- 
brar palay,  maiz,  etc.,  haciendo  hoyuelos 
en  la  tierra  y  colocando  en  ellos  la  se- 
milla.— s.  Semilla,  siembra,  sembrado, 
tierra  sembrada  de  palay,  maiz,  etc.  Nag- 
pugas  cami  sin  usa  ca  baquid  nga  hu- 
may>  ug  nagtoroc  ná  an  amon  pugas. 
Hemos  sembrado  un  cabán  de  palay  y 
ha  nacido  ya  nuestra  semilla. 

Pugdol.  adj.  Cosa  roma,  que  no  penetra. 
Cosa  difícil  de  tragarse. 

Pugha.  s.  Ovario,  órgano  de  la  fecunda- 
ción en  los  peces.   Huevo  de  pescado. 

Pughaan.  s.  Animal  marino,  ovíparo  ó 
que  pone  huevos. 

Pllg  ngan.  s.  Anillo  que  ponen  en  el  cesto. 

PugO.  v.  Comenzar,  principiar  á  hacer 
una    cosa. 

Pllg-OC.  v.  Sentarse  ó  ponerse  en  cuclillas. 

Pugong  nga  alat.  adj.  Cesto  angosto,  tu- 
pido y  estrecho  de  fondo. 

Pugsa.  v.  Romper,   rajar  una  cosa. 

Pllgsa.  s.  Mote  ó  apodo  con  que  llaman 
á    uno  por  desprecio. 

Pugtol.  v.  Romper,  cortar. 

PugUÍ.  v.    Comenzar  ó  principar  á  tejer. 

Puguis.  v.  Emporcar,  ensuciar,  llenar  de 
porquería. — s.  Suciedad,  porquería,  in- 
mundicia.—  adj.  Cosa  sucia,  puerca. 

PuguisUfl.  adj.  Sucio,  puerco,  inmundo, 
asqueroso. 

Puguratl.  s.  Especie  de  cangrejo  pequeño 
con  pelo  en  las  patas;  es  venenoso. 

Ptlhac.  adj.  Calvo  ó  que  ha  perdido  el 
pelo  en  la  coronilla  ó  parte  más  eminente 
de  la  cabeza. 

Pllhag.  v.  Coger  ó  quitar  el  panal  de  las 
abejas,  haciendo  antes  humo  en  la  parte 
abajo  para  que  huyan.  Nagpuhag  cami 
sin  potiocan,  ug  uaray  pá  dugos.  Hemos 


PU 

cogido»  un>  panal  de  abejas,  y  no  tenía 
aun  miel. 

Puhonatl.  xj  Caudal,  bienes,  y  más  comun- 
mente  dinero. 

Puhun.  v.  Traicionar,  hacer  traición.— -Ma- 
puhonun.  adj.  Traidor,  traicionero. 

Pula.  adj.  Cosa  encarnada,  colorada,  roja. 
— v.  Teñir  de  colorado. — Estar  encarnada 
ó  colorada  una  cosa. — Encamar  ó  dar 
color  de  carne  á  las  esculturas  ó  imáge- 
nes—Colorear, tirar  á  colorado. 

Pula*  v.  Partir  ó  dividir  en  pedazos. — s. 
Pedazo. 

Pula  Sin    bunay.  s.  Yema  de  huevo. 

Pularig  i  roe.  s.  Pez  así  llamadores  de 
color  verde  y  las  aletas  encarnadas. 

P lilao,  v.  Lazar,  coger  ó  sujetar  con  la- 
zo de  nudo  corredizo. — s.  Lazo  de  nudo 
corredizo. 

Pula  pula.  adj.  Cosa  algo  encarnada  ó 
colorada. 

Pulas  pugas*  v.  Limpiar,  quitar  iá  sucie- 
dad ó  inmundicia  de  una  cosa. 

Pulauas.  v.  Trabajar,  llevar,  ir  ó  hacer 
uno  por  sí  mismo  alguna  cosa. 

Pulcas.  adj.  Falto,  necesitado,  pobre,  que 
carece  de  lo  necesario. — v.  Acabarse,  con- 
cluirse una  cosa. — Consumir,  gastar  una 
cosa.  Napulcasan  acó  sin  salapi  san  pag- 
sinugal  co.  Se  me  ha  concluido  el  dinero 
por  tanto  jugar.  Pulcas  gud  acó  sa  bisan 
ano  nga  cororoc  an.  Estoy  falto  de  todo 

,   lo  necesario.' 

Pule.  v.  Echar  otra  vez  á  reñir  el  gallo, 
á  andar  la  peonza,  etc. 

Pulid*  v.  Rodar,  dar  vueltas  un  cuerpo, 
como  la  bola  que  corre  por  el  suelo,  la 
piedra  que  cae  de  un  peñasco  ó  es 
arrastrada  por  la  corriente,  etc.— ^Revol- 
carse, dar  vueltas  por  el  suelo  ó  en  tierra 
como  hace  el  caballo. — Dar  vueltas  por 
el  suelo  á  una  cosa,  como  a  un  barril, 
etc. 

Pulid*  s.  Marisco  así  llamado. 

Pulid  pulid*  v.  Revolcarse,  rodar,  dar 
vueltas  un  cuerpo,  como  la  bola  que  corre 
por  el  suelo,  etc. — Llevar  una  cosa,  dán- 
dola vueltas  por  el  suelo  como  á  un 
barril,  etc. 

Pulilid*  v.  Rodar,  dar  vueltas  un  cuerpo, 
como  piedra  que  es  arrastrada  por  la 
corriente,  etc. 

Pulindasay*  v.  Revolcarse  y  hacer  fi- 
guras con  el  cuerpo,  como  el  furibundo 
que  se  arrastra  ó  da  vueltas  por  el  síte- 
lo, etc. 

Puling*  v .  Meterse  en  los  ojos  alguna  par- 
tícula pequera. — s.  Partícula  pequeña  que 


PU 

se  mete  en  los  ojos  y  molesta.  Ayao  dao 
pagdagpasa  iton,  cay  bangin  acó  capuli- 
ngan  baya.  No  sacadas  eso,  no  sea  que 
se  meta  alguna  partícula  en  mis  ojos. « 

Pul  pul.  v.  Polvorear,  echar,  esparcir  ó  de- 
rramar polvo  ó  polvos  en  una  cosa. 

Pulpul*  adj.  Descogollado,  que  no  tiene 
cogollo. 

Pumapong.  s.  Cresta,  especie  de  penacho 
de  carne  roja,  que  tienen  sobre  la  cabeza 
el  gallo  y  algunas  otras  aves. — Moco  de 
pavo,  membrana  carnosa,  del  tamaño  de 
un  dedo,  que  esta  ave  tiene  sobre  el 
pico,  y  la  encoge  y  dilata. 

Puna*  v.  Sembrar  ó  plantar  segunda  vez, 
por  haberse  perdido  parte  de  la  primera 
siembra  ó  plantación. 

Puna*  v.  Remendar  la  red  ó  chinchorro. 
s.  Remiendo  de  la  red  ó  chinchorro. — 
Bramante  grueso. 

Punao*  v.  Desmayarse,  perder  el  sentido 
y  conocimiento. — Accidentarse,  ser  aco- 
metido de  algún  accidente. 

Punao*  s.  Almeja  de  mar  así  llamada. 

Punas*  v.  Frustrarse,  perderse  una  cosa; 
padecer  ó  sufrir  daño  lo  sembrado.     ' 

Punay.  s.  Ave  así  llamada,  un  poco  más 
pequeña  que  la  tórtola. 

Pundaoc*  v.  Chorrear,  caer  un  líquido 
formando  chorro. 

Pundug*  s.  Enojo,  ira.— Murria. — v .  Eno- 
jarse airarse. 

Punga*  v.  Ahogarse,  acongojarse,  quedar 
sin  resuello,  faltar  la  respiración. 

Pungac.  v.  Aguantar  poco  tiempo  debajo 
del  agua  y  tener  que  salir  á  la  superfi- 
cie   para  respirar. 

Pungag*  adj.  Chato,  que  tiene  la  nariz 
casi  ilana  y  como  aplastada. — Desnari- 
gado,  que  no  tiene  narices,  ó  las  tiene 
muy  pequeñas. 

Pungag.  v.  Tronchar  el  viento  los  árboles. 

Pungao*  s.  Gavilán,  ave  de  rapiña  así  lla- 
mada. 

Punga  punga*  v.  Sacar  y  meter  la  cabeza 
en  el  agua  el  que  se  baña,  ó  el  que  se 
está  ahogando. 

Pungas,  adj.  Chato,  que  tiene  la  nariz 
llana  y  como  aplastada. — Desnarigado, 
que  no  tiene  narices,  ó  las  tiene  muy  pe- 
queñas. 

Pungcay.  s.  Cumbre,  cima,  cúspide  ó  parte 
superior  de  un  monte. 

Pungon*  v.  Cortar  la  guía  del  árbol  ó 
planta. — s.  Cuerpo  de  árbol   cortado. 

Pungon.  adj.  Ave  que  tiene  la  cola  caida 
hacia  abajo. 

Pung-tanun.  adj.  (De  pongOt).  Furioso, 


PU 


257 


iracundo,  bravo,  colérico. 
Pung-tanon.  adj.  (De  pongot).  Qué  sé 

incomoda,  que  se  irrita,  que  es  de  genio 
vivo. 

Puní*  v .  Adornar,  hermosear  con  adornos. 

Punit.  v.  Agarrar,  asir  ó  coger  con  la 
mano. — Picar,  punzar  ó  morder  las  aves. 
Ayao  pagpuniti  an  acón  badó.  No  aga- 
rres mi  camisa. — Guninpunitan  an  cabug 
san  oác.  El  cuervo  ha  picado  al  mur- 
ciélago. 

Punit*  s.  Hierba  así   llamada. 

Punite.  s.  Metido,  golpe  que  da  uno  á 
otro  en  el  cuerpo. — v.  Pegar,  castigar  ó 
maltratar  dando  golpes. 

Punías*  v.  Lavar  con  naranja,  limón,  etc. 

Punsag*  v.  Arrojar,  echar  una  cosa  de 
golpe,  con  ira. 

Punud.  s.  Anchura.  An  ponud  san  palay. 
La  anchura  de  la  casa. 

Punut*  s.  Las  dos  especies  de  alas  que 
ponen  en  el  corral  de  pescar. 

Pupua.  s.  Hierva  así  llamada;  de  sus  ho- 
jas hace  el  bisaya  almohadas. 

Purac.  v.  Malparir,  abortar. — Caerse,  des- 
prenderse el  fruto  del  árbol. — Esparcirse 
derramarse  alguna  cosa. 

Purac  purác*  v.  Caerse,  desprenderse  el 
fruto  del  árbol. — Desmenuzar,  deshacer 
una  Cosa,  dividiéndola  en  partes  menudas". 

Purang*  s.  Cuchillo  ancho  y  romo  que 
usan  para  quitar  la  hierba,  etc. 

Purao*  adj.  Cosa  pura,  limpia,  clara,  que 
no  tiene  mezcla  de  otra  cosa,  ú  suciedad. 

Purao  purao.  v.  Advertir,  reparar  ó  no- 
tar alguna  cosa. 

Purasngac.  v.  Bufar,  resoplar,  dar  reso- 
plidos. 

Purat  pucat.  v.  comenzar  á  abrir  *  los 
ojos  después  de  un  desmayo,  etc.;  re- 
lucir  la  luciérnaga,  al  abrir  y  cerrar  sus 
alas. 

Puray.  mod.  bisaya.  May  puray  nga  imo 
tinagan,  may  pnray  mándiri.  A  unos  has 
dado,  y  á  otros  no.  May  puray  nga  ma- 
so<»ot,  may  puray  man  diri.  Unos  cum- 
plen y  otros  no.  * 

Puricot.  udj.  Cosa  desmedrada,  que  no 
crece  ni  medra. 

Purihat.  v.  Abrir  los  ojos;  pestañear,  mo- 
ver las  pestañas. 

Puripud.  v.  Polvorear,  echar,  esparcir  ó 
derramar  polvo  ó  polvos  ó  sal  en  una 
cosa. — s.  Polvo  ó  lo  que  queda  de  otras 
cosas  sólidas,  moliéndolas  hasta  reducir- 
las á  partes  muy  menudas. 

Puriquitan*  adj.  Árbol,  planta  que  da 
mucho  fruto. 


258 


PU 


Plirit.  s.  Pájaro  pequeño,  así  llamado. 

Puroc.  v.  Andar  desatinado,  perdido, 
errante. 

Puros,  v.  Huir  repentinamente,  de  repente. 
Napuros  an  mga  tauo  sin  pagpalaguio. 
Huyó  de  repente  la  gente. 

Purus.  v.  Desear  ó  aborrecer  con  vehe- 
mencia; colmar,  llenar  una  medida.  Na- 
purus  an  acón  buot  sin  paghigugma. 
Deseo  con  ansia  amar;  repleta  está  mi 
voluntad  de   amor. 

Pliruy-atl.  Morada,  mansión,  albergue, 
habitación. 

Plisa,  v.  Hender,  abrirse,  romperse  cana 
ú  otra  cosa  sin  que  llegue  á  dividirse. 

Plisa,  v.  Reventar,  romperse  una  cosa, 
como  huevo  de  ave,  etc. — Reventar,  des- 
hacerse en  espuma  las  olas  del  mar,  por 
la  fuerza  del  viento  ó  por  el  choque  con- 
tra los  peñascos  ó  playas. 

Plisa,  v.  Sacar  el  ave  sus  pollos. 

Plisa,  v.  Lavar  los  pies.  Nagpusá  acó  san 
acón  teel  cay  baringon  ná  caopay.  He 
lavado  mis  pies,  porque  estaban  ya  muy 
sucios.  Taliuan  co  ná  pusái  an  acón  mga 
teel.  He  concluido  ya  de  lavar  mis  pies. 
Pinamusáan  niya  an  mga  teel  san  mga 
apóstoles.  Lavó  él  los  pies  de  los  Após- 
toles. 

Plisad,  s.  Diente  de  oro. — v.  Poner  á  uno 
dientes  de  oro.  Pamumusaran  co  icao. 
Te  pondré  diente  de  oro — s.  Clavito  de 
oro,  plata  ú  otro  metal,  que  usa  el  bisaya 
para  tachonar  y  adornar  la  punta  del 
asta  de  lanza,  donde  entra  el  hierro,  y 
empuñaduras  de  otras  armas  blancas. — 
v.  Poner  ó  colocar  dichos   clavitos. 

PllS-ao.  adj.  Cosa  pura,  limpia,  sin  mezcla. 

Plisas,  v.  Romper,  rajar,  hender  una  cosa. 
— adj.  Cosa  rota,  raiada,  hendida. 

Pus-Can UIl.  adj.  Iracundo,  colérico,  furi- 
bundo; enfadadizo,  enojadizo. 

Puscay.  v.  Romper,  rajar,  hender  una  cosa. 

Pusic.  adj.  Fruta  verde,  todavía  no  madura. 

Pusing-dtatl.  adj.  Serio,  grave,  severo  en 
el  semblante. 

Pusngac.  v.  Bufar,  resoplar,  dar  resoplidos. 

Pusngac.  v.  Prorrumpir,  proferir  repenti- 
namente y  con  fuerza  y  violencia  una 
voz,  suspiro,  llanto,  risa  ú  otra  demos- 
tración de  dolor  ó  pasión   vehemente. 

Pusngac.  v.  Tener  obstruido  el  pecho  y 
difícil  la  respiración. 

Pusod  sin  agta.  s.  Abeja  así  llamada. 

Puson.  v.  Llevar  ó  ponerse  aguja  ú  hor- 
quilla las  mujeres  en  la  cabeza. — s.  Al- 
filer, aguja  ú  horquilla  que  llevan  las  mu- 
jeres en  la  cabeza,  por  adorno  ó  para  su- 


PU 

:    jetar  el  cabello. 

Puspón.  v.  Entrar  ó  meter  la  espada 
hasta  el  puño.  t 

Puspus.  v.  Llamar  al  puerco. 

Putal.  adj.  Tirreno  inculto,  erial,  eriazo, 
Sadto  uaray  pa  man  rnaglabut  siton  nga 
dutal  sin  pagquiua.  Desde  entonces  na- 
die ha  puesto  mano  á  ese  terreno  in- 
culto para  i  cultivarlo. 

Puthao.  s.  Hierro,  metal  superior  á  todos 
en  tenacidad,  dúctil  y  maleable,  de  color 
gris  azulado,,  que  puede  hacerse  pasar  á 
blanco  y  hasta  negro.  Se  vuelve  quebra- 
dizo y  elástico  por  el  temple  y  recobra 
su  tenacidad  por  la  recocida;  es  el  más 
útil  de  los  metales  y.  el  más  empleado 
en  máquinas,  armas  y  generalmente  en 
la  industria.  £Í 

Puthanan.  s.  Madero  que  se  pone  en  los 
edificios  y  sobre  el  cual  descansa  el  ta- 
bique al  nivel  del   piso. 

Putic.  s.  Natura,  partes  genitales.  Fístula, 
llaga  pequeña,  honda  y  callosa. 

Putli.  adj.  Cosa  pura,  limpia,  inmaculada, 
que  no  tiene  mancha. 

Putngad.  v.  Presentarse  con  decencia, 
aseo  y  compostura. 

PutUpOt  nga  polong.  m.  adv.  Palabra 
clara,  sin  rodeos. 

Putput.  s.  y  adj.  Palo,  caña  ó  aquello  que 
se  tira  ó  arroja  hacia  arriba. 

Puya.  s.  Niño,  niña,  que  se  halla  en  la 
niñez. 

Puyao  nga  bato.  s.  Bajo  de  piedra  en  la 
mar  ó  piedra  cubierta  de  agua. 

Puyas,  v.  Carecer,  tener  falta  de  alguna 
cosa. — s.  Carencia,  falta  ó  privación  de 
alguna  cosa.  Puyas  ná  cami  sin  salapi. 
No  tenemos  ya  dinero.  Carencia  abso- 
luta de  alguna  cosa.  Uaray  cami  sin 
salapi.  Puyas;  no  tenemos  dinero,  ni  mues- 
tra de  dinero. 

Puyat.  v.  Despertar  pronto,  vigilar  ó  ha- 
cer alguna  cosa  y  no  dejarse  vencer  del 
sueño. 

Puyo.  v.  Morar,  habitar  ó  residir  de  asiento 
en   un  lugar. 

Puyo.  .9.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Puyong.  s.  Herencia,  bienes  y  derechos 
que  se  heredan. — v.  Heredar,  adquirir 
una  herencia  por  disposición  testamenta- 
ria ó  legal.— Repartir  ó  dividir  la  heren- 
cia  entre  los  herederos. 

Puy-OS.  adj.  Fruto  de  la  palma  bonga, 
tierno   todavía. 

PuyOS.  v.  Envolver,  cubrir  un  objeto  par- 
cial ó  totalmente,  ciñéndole  en  torno  de 
tela,    papel  ú  otra  cosa  análoga. 


259 


Q 


Quiang,  v.  Cojear,  andar  inclinado  el  cuer- 
po más  á  un  lado  que  á  otro,  por  no 
poder  sentar  igualmente  ambos  pies. — 
adj '.  Cojo. 

Quiang  quiang.  v.  Cojear,  andar  inclinado 
el  cuerpo  más  á  un  lado  que  á  otro,  por 
no  poder  sentar  igualmente  ambos  pies; 
hacer  el  cojo. 

Quiao.  s.  Pájaro  de  patas  largas,  así  lla- 
mado. 

Quiao.  (Pangiao).  v.  Cortar  por  medio 
la  hoja  del  gauay. 

Qlliano.  s.  Juego  ó  recreación  de  mucha- 
chos.— v.  Jugar  ó  divertirse. 

Quia  quia.  v.  Mover,  menearse  el  agua. 

Quiay.  v.  Llevar  alguna  cosa  en  la  mano 
alzada. 

Quiay  qutay.  v-  Mover,  menear  una  cosa 
de  una  parte  á  otra. — Aventar  con  el  nigo 
arroz  y  otras  semillas,  echándolo  hacia 
arriba  de  modo  qne  caiga  en  el  mismo 
nigo  para  separar  el  grano  de  la  cascara. 

Quibad.  v.  Desaparecer,  ocultarse,  qui- 
tarse de  la  vista  de  uno  con  prontitud  y 
velocidad. 

Quibad  quibad.  v.  Desaparecer,  ocul- 
tarse, quitarse  de  la  vista  de  uno  con 
prontitud  y  velocidad. 

Quibal.  s.  Callo,  dureza  que  se  forma  en 
pies,  manos,  rodillas,  etc.,  por  roce  ó 
presión  de  algún  cuerpo   extraño. 

Quibang*  adj.  Cosa  desigual,  no  igual, 
distinta,  diferente. — Cosa  que  no  tiene  par. 

Quibang.  v.  Bambolearse;  moverse  ó  me- 
nearse la  embarcación  de  babor  á  estribor. 

Quibang  quibang.  v.  Bambolearse;  mo- 
verse ó  menearse  la  embarcación  de  ba- 
bor  á  estribor. 

Quibicub.  adj.  Cosa  retorcida,  como  hoja 
de  plátano  antes  de  desplegarse. 

Quibig  quibig.  Temblar,  palpitar,  mo- 
verse, agitarse  el  cuerpo  ó  una  parte  del 
mismo.  Nagqui  quibig  quibig  an  acón  la- 
uas  san  cahadluc.  Tiembla  mi  cuerpo  de 
miedo.  Nagquiquibig  quibig  pá  an  onud 
san  carabao  nga  guin  ihao  nira.  Palpita 
todavía  la  carne  del  carabao  que  han 
matado. 

Quibing  quibing.  v.  Llevar  una  cosa  en 
la  mano  y  avergonzarse  por  ser  poca 
cantidad. 

Quibit.  v.  Tomar,  coger  una  cosa  con  los 
dedos  pulgar  é  índice. 
33 


QU 


Quib-lan.  adj.  (De  CUbul).  Persona  in- 
vulnerable, que  no  puede  ser  herida* 
según  cuenta  el  bisaya,  ni  la  traspasan 
las  armas  blancas  ó  las  balas,  porque 
lleva  consigo  parte  ó  pedazo  del  árbol 
que  llaman  cubul\  y  para  qne  esto  se  veri* 
fique,  es  necesario  que  la  madre  del  in- 
vulnerable se  abstenga  de  ciertas  vian- 
das ó  raices  comestibles. — v.  Ser  uno 
invulnerable. 

Quiblat.  v.  Resplandecer,  alumbrar,  reta* 
cir,  brillar  una  cosa. 

Quibod.  adj.  Lechón  más  pequeño  que  los 
demás,  cuando  son  de  un  mismo    parto. 

Quibol.  v.  Coger  ó  agarrar  á  uno  por  la 
garganta  haciéndole  daño;  ahogar  apretar 
á  uno  la  garganta.  Guinquibol  acó  ni 
Juan.  Juan  me  agarró   por  la   garganta. 

Quibol.  s.  Embrión,  germen  ó  rudimento 
de  cuerpo  organizado,  antes  de  des- 
arollarse  lo  bastante  para  que  se  conoz- 
can sus  caracteres  distintivos. — Principio 
informe  tadavía,  de  una  cosa. — adj.  Cosa 
informe,  que  no  tiene  la  forma,  figura  y 
perfección  que  le  corresponde. 

Quibol.  s.  Cierto  hechizo  hecho  del  árbol 
que  se  llama  cubul,  y  según  dice  el  bisaya^ 
el  individuo  que  lleva  consigo  alguna 
parte  ó  pedazo  de  dicho  hechizo,  es  in- 
vulnerable, y  no  puede  ser  herido  por 
balas  ó  armas  blancas. 

Quibong»  v.  Cocer  bien  alguna  cosa. 

Quibo  quibo.  v.  Menear  el  perro  con  la 
lengua  la  comida. — Moverse,  menearse» 
alguna  cosa.  Bazucar,  bazuquear,  traquear, 
menear  ó  revolver  una  cosa  líquida  mo- 
viendo la  vasija  en  que  está. — Rebullir» 
moverse  los  gusanos  en  herida,  etc. 

Quibot.  v.  Latir,  dar  latidos,  moverse, 
menearse  una  cosa. 

Quibot  quibot.  v.  Latir  con  frecuencia* 
dar  latidos;   moverse,  menearse  una  cosa. 

Quib  quib.  v.  Mondar,  quitar  con  los  dien- 
tes la  cascara  ó  pellejo  á  las  frutas.-— 
Morder,  mordiscar,  sacar  á  pedazos  una 
cosa,  mordiéndola. 

Quidang  quidang.  v.  Moverse,  menearse 
cosa  mal  asentada;  inclinarse  embarcación^ 
dar  tumbos.  Nagquiqutdang  quidan  an 
baloto  cay  madagat  caopay.  Da  tumbos, 
el  baloto  porque  hay  mucha  mar. 

Quidhat.  v.  Mirar  á  uno,  hacer  señas  coa 
los  ojos. 


260  QU 

Quidia.  s.  Limonero. — Fruto  de  dicho  ar- 
busto. 

Quiding  quiditlg.  v.  Contonearse,  hacer 
movimientos  afectados  con  los  hombros 
y  caderas;  garbear,  afectar  garbo  ó  bi- 
zarría en  el  andar. 

Qllidlap.  v.  Reverberar;  resplandecer,  bri- 
llar, relucir  una  cosa. 

Qllidlat.  v>  Resplandecer,  brillar  relucir 
una  cosa. 

Quidlis.  v.  Rechinar,  hacer  ó  causar  una 
cosa  un  sonido  desapacible  por  ludir  con 
otra,  ó  por  colisión. 

Quid  quid.  v.  Raspar,  rallar  una  cosa. 

Quidyom.  v.  Apretar,  comprimir  una  cosa. 
— Ser  una  cosa  informe  todavía,  ó  estar 
en  embrión. 

Qlligad.  s.  Cesto  pequeño  hecho  de  hoja 
de  palma. 

Quigal.  v.  Bailar,  hacer  mudanzas  con  el 
cuerpo  y  con  los  pies  y  brazos. 

Qll  i  galón,  s.  Cesto  pequeño  hecho  de  hojas 
de  palma. 

Quigang.  adj.  Cosa  muy  seca  y  dura  por 
haber  estado  al  sol. — v.  Secarse,  endu- 
recerse, ponerse  rígida  una  cosa. 

Qlligarail.  s.  Cesto  pequeño  hecho  de  ho- 
jas de  palma,  y  sirve  para  ir  poniendo 
en  él  las  espigas  del  palay  al  cortarlas, 
y  para  otros  usos. 

Quigaran.  s.  Bancos  ó  asientos  primeros 
de  la  embarcación  menor  hacia  la  popa. 
— Ponerse  ó  sentarse  en  ellos  para  remar. 

Quigaranatl.  adj.  Los  que  se  sientan  en 
los  bancos  primeros  hacia  la  popa  para 
remar. 

Quigamn.  adj.  Aquello  que  usan  para 
hacer  el  cesto  pequeño  que  llaman  quigad. 

Quigas.  v.  Ser  ya  tarde,  ó  estar  al  sol 
para  ponerse. 

Quigas  v.  Secarse,  endurecerse,  ponerse 
ríg:da  una  cosa  por  haber  estado  al  sol 
ó  por  otra  causa. 

Quigol.  s.  Rabadilla,  punta  ó  extremidad 
á^i  espinazo,  formada  por  la  última  pieza 
del  hueso  sacro  y  por  todas  las  del  coxis. 

Quigol.  s.  Hoja  tierna  de  la  ñipa,  que 
usa  el  bisaya  para  hacer  cigarrillos  de 
tabaco. 

QuigOtlg.  v.  Agacharse,  encogerse,  adj. 
Agachado;  encogido. 

Quigpos.  v.  Encogerse,  agacharse. — Aba- 
tirse, humillarse. — adj.  Encogido,  aga- 
chado. 

Quigpot.  adj.  Cosa  fuerte,  bien  atada  ó 
amarrada. 

Quigqulg.  adj\  Rencoroso,  que  tiene  ó 
guarda  rencor. 


QU 

Quigud.  v.   Seguir,  ir  detras  de  uno. 

Quigui.  v.  Limpiar  ó  beneficiar  abacá  ú 
otra  cosa,  quitando  toda  materia  extraña 
á  las  hebras. 

Quiguid.  adj.  Cosa  torcida,  que  no  está, 
recta;    que    no  viene  apropósito. 

Quiguing.  adj.  Cosa  yerta,  tiesa- 

Quihap.  v.  Mirar  fijamente  á  una  cosa. 

Quihquih.  v.  Raspar,  rallar,  raer  ligera- 
mente una  cosa,  quitándole  parte  de  la 
superficie.  Pangih  quiha  niyo  iton  hugao. 
Raspad  esa  suciedad. 

Quihiqui.  v.  Raspar,  raer  ligeramente 
camote,  gauay,   etc. 

Quihud.  v.  Cojear,  andar  inclinado  el 
cuerpo  más  á  un  lado  á  otro,  por  no 
poder  sentar  igualmente  ambos  pies. 

Quiing  quiitlg.  v .  Mover,  menear  una  cosa 
á  uno  y  otro  lado. 

Quila.  v.  (C)  Conocer  á  una  persona  ó 
cosa.  Diri  acó  naquila  sa  imo.  No  te  co- 
nozco. 

Quilab.  vs  Blandear,  blandir,  mover  un 
arma  ú  otra  cosa  con  movimiento  tré- 
mulo ó  vibratorio. 

Quilab  quilab.  v.    Blandear,  blandir,  mo- 
ver un  arma  ú  otra  cosa  con  movimientos 
trémulo  ó  vibratorio. 

Quilala.  v.  Conocer  á  una  persona  ó  cosa. 
Quiniquilala  co  si  Juan.  Conozco  á  Juan. 
Diri  acó  naquilala  siton.  No  conozco  eso. 
Diri  acó  nangingilala  can  Pedro.  No  co- 
nozco á  Pedro. — adj.  Conocido,  persona 
con  quien  se  tiene  trato  ó  comunicación, 
pero  no  amistad. — Querido,  ó  persona 
con  quien  se  tiene  trato  ó  relaciones  ilí- 
citas. 

Quilao.  v.  Componer  ó  sazonar  el  pescado 
con  vinagre,  zumo  de  limón  y  especias, 
y  así  compuesto,  lo  come  el  bisaya. 

Quilang  quigang.  v.  Bambolearse,  mo- 
verse una  persona  ó  cosa  á  un  lado  y 
otro. 

Quila  quila,  adj.  Travieso,  inquieto,  ó  re- 
voltoso. 

Quilas,  v.  Descarnar,  quitar  al  hueso  la 
carne. — Moverse  la  embarcación  á  un  lado 
y  otro  por  su  poca  estabilidad. — adj- 
Embarcación  que  se  inclina  á  un  lado  y 
otrot  que  no  tiene  estabilidad. 

Quilas,  adj  Travieso,  inquieto  y  revoltoso,. 
— Flojo,  débil,  falto  de  fuerzas. 

Quilat.  v.  Relampaguear,  haber  relámpa- 
gos.— Arrojar  luz  ó  brillar  mucho  con 
algunas  intermisiones,  como  los  ojos  muy 
vivos  ó  iracundos. — s.  Relámpago,  res-  j 
plandor  vivísimo  é  instantáneo  producido 
en  las  nubes  por  una  descarga  eléctrica- 


QU 

Quilay  quigay.  v.  Bazucar,  bazuquear, 
traquear,  menear  ó  revolver  una  cosa  lí- 
quida, moviendo  la  vasija  en  que  está. 
Nagqui  quilay  quigay  an  tubig  san  guin- 
dara ni  Juan.  Se  meneaba  el  agua  cuando 
la  llevaba  Juan. 

Quilay  quigay.  v.  Menear  y  hacer  ruido 
lo  que  se  lleva  en  cesto,  etc.,  por  ser 
poca  cantidad.  Nagqui  quilay  quigay  an 
solud  san  imo  alat.  Se  menea  y  hace 
ruido     lo  que  llevas  dentro  de  tu  cesto. 

Quilay  quigay.  v.  Contonearse,  hacer  mo- 
vimientos afectados  con  los  hombros  y 
caderas. — Bambolearse,  moverse  una  per- 
sona ó  cosa  á  un  lado  y  otro. — Vacilar, 
moverse  indeterminadamente  una  cosa. 

Quilay  quilay.  v.  Bambolearse,  moverse 
una  persona  ó  cosa  á  un  lado  y  otro. 

Quili  quili.  s.  Árbol  grande  así  llamado; 
es  de  color  amarillo  y  muy  bueno  para 
edificios. 

Quilico!,  v.  Enroscar,  torcer,  doblar  en 
redondo. 

Quilid.  s.  Costado,  cada  una  de  las  dos 
partes  laterales  del  cuerpo  humano  que 
están  entre  pecho,  espalda,  sobacos,,  y 
vacíos. — Lado  ó  costado  de  embarca- 
ción,   etc. 

Quilid  quiguid.  v.  Bambolearse,  conto- 
nearse,   menearse,    moverse. — Vacilar. 

Quilid  quilid.  v.  Moverse  ó  irse  hacia 
un  lado,  como  el  barril  ú  otra  cosa,  cuando 
la  llevan  entre  dos  ó  más  hombres  pen- 
dendiente  de  una  caña  ó  palo,  que  des- 
cansa sobre  sus  hombros. 

Quilig  quilig*  v.  Gestear,  hacer  gestos. — 
Hacer  movimientos  con  el  cuerpo  mani. 
festando  ira,  desprecio,  etc.  Naquiquilig- 
quilig  an  baba  ni  Pedro,  san  inum  siya 
san  mapintas  nga  tuba.  Hacía  gestos  Pe- 
dro con  la-  boca,  cuando  bebió  él  la  tuba 
fuerte.  Naquilig  quilig  siya  san  casina. 
Hace  él  gestos  ó  movimientos,  de  rabia. 

Quiling.  v.  Ladearse,  inclinar  una  cosa  ó 
moverla  en  sentido  oblicuo  y  de  modo 
que  parte  de  ella  se  aproxime  á  un  lado 
más  que  al  otro. — Naquiling  an  sacayán. 
Está  inclinada  la  embarcación.  Quilinga 
ta  ini  nga  harigue.  Inclinamos  este  harigue. 

Quiling  quiguing.  v.  Contonearse,  hacer 
movimientos  afectados  con  el  cuerpo.— 
Bambolearse,  moverse  una  persona  ó  cosa 
á  un  lado  y  otro. — Vacilar,  moverse  in- 
determinadamente  una  cosa. 

Quiling  quiling.  v.  Ladear,  inclinar  una 
cosa  ó  moverla  con  frecuencia  en  senti- 
do oblicuo  y  de  modo  que  parte  de  ella 
se  aproxime  á  un  lado  más  que  al  otro. 


QU 


261 


Quiliquid.  v.  Ladear,  inclinar  una  cosa. 
— Poner  de  costado  ó  inclinada  una  cosa. 
— Echarse  de  costado  ó  de  un  lado.  Na- 
hub-san  an  sacayán  ug  naquiiiquid.  Ha 
quedado  en  seco  la  embarcación,  é  incli- 
nada. Quilic-da  ta  ini.  Inclinemos  ésto. 
San  pagsaca  niya,  nahigda  acó,  naqüiii- 
quid. Cuando  el^  subió,  estaba  yo  echado 
de  costado. 

Quilo  quigo.  v.  Sonar,  como  agua  en  bo- 
tella al  menearla,  huevo  malo,  etc. — adj. 
Huevo  huero  ó  malo. 

Quilong  quigong.  v.  Bazucar,  menear  ó 
revolver  una  cosa  líquida  moviendo  la 
vasija  en  que  está. — Menear,  mover  una 
cosa. 

Quilos,  s.    Insecto  así  llamado. 

Quilot.  v.  Alisar,  suavizar  los  bordes  de 
la  boca  de  la  cascara  de  coco,  ó  de  caña 
que  sirve  de  vaso. — Señalar  ó  hacer  se- 
ñal en  madera  ú  otra  cosa. — Estriar,  for- 
mar las  estrías. — s.  Estría,  media  caña 
en  hueco,  que  se  suele  tirar  en  la  columna 
ó  pilastra  de  arriba  abajo.  Cada  una  de 
las  rayas  en  hueco  que  suelen  tener  al- 
gunos cuerpos. — v.  Formar  una  cosa  en 
sí  surcos  y  canales,  ó  salir  acanalada. — 
Grabar,  esculpir  y  señalar  una  cosa  en 
arma  blanca,  metal,  madera  ó  piedra, 
como  escudos  de  armas,  efigies,  letras, 
rayas,  etc. 

Quilot.  s.  Zanja  á  lo  largo  de  camino  ó 
sementera. — Canal,  acueducto  por  donde 
se  conducen  las  aguas  á  los  terrenos  de 
regadío. — v.  Acanalar  ó  dar  á  una  cosa 
forma  de  canal  ó  acueducto. 

Quilpot.  v.  Retraer,  rehuir,  rehusar,  retro- 
ceder.— Encogerse,  meterse  para  dentro 
pescuezo  de  tortuga,  caracol,  etc. 

Quilquig.  v.  Escofinar,  limar  la  madera 
con  escofina  ó  el  pellejo  del  pez  llama- 
do paguz. — s.  Escofina;  pellejo  del  pez 
pagui,  que  se  usa  para  escofinar  la  ma- 
dera ú  otra  cosa. 

Quilquigan.  s.  Escofina,  lima  grande  de 
dientes  gruesos  y  triangulares,  de  que 
usan  los  entalladores  y  carpinteros  para 
limpiar  y  raspar  la  madera. — Pellejo  de 
algunos  peces,  y  especialmente  del  lla- 
mado pagui^  que  es  áspero  por  las  mu- 
chas excrescencias  que  tiene,  parecidas  á 
los  dientes  de  las  escofinas,  y  sirve  para 
limpiar   ó  raspar  madera  ú  otra  cosa. 

Quilras.  s.  Animalejo  de  color  negro  y 
con  seis  patas,  que  anda  por  la  superfi- 
cie del  agua. 

Quilub.  adf.  Que  tiene  la  boca  ó  los  la- 
bios hundidos  como  los  viejos. 


262 


QU 


Quima,  s.  Especie  de  cesto. — Cabezada 
con  que  se  amarra  el  caballo  y  otros 
animales. 

Quima  quima,  v.  Mover  la  boca  ó  man- 
díbulas cuando  se  masca  alguna  cosa. — 
s.  Ruido  que  se  hace  con  la  boca  ó 
mandíbulas  cuando  se  masca  alguna  cosa. 

Quimas,  v .  Obrar  sin*  advertir  lo  que  se 
hace. — adj.  Que  obra  sin  advertir  lo  que 
hace,  inadvertido. 

Quimay.  v.  Contraerse,  encogerse  ó  im- 
posibilitarse algún  miembro  del  cuerpo. 
— adj.  Imposibilitado  de  algún  miembro 
del  cuerpo. — s.  Gafedad,  contracción 
permanente  de  los  dedos,  de  manos  ó 
pies,  que  impide  su    movimiento. 

Quimbig.  s.  Palpitar,  conmover,  extre- 
mecer. 

Quimhot.  v.  Señalar  ó  hacer  seña  con 
los    labios. 

Quimhud.  s.  Señalar  ó  hacer  señas  con 
los  labios. — Limpiar  la  boca  .ó  las  encías 
con  la  lengua. — Relamer,  lamerse  los  la 
bios  con  la  lengua  una  ó  muchas  veces. 

Quimi.  (Quiñi),  s.  Pez  pequeño  que  va 
agarrado  ó  asido  á  otro  grande. — v.  Re- 
fugiarse, acogerse  al  amparo  de  uno. 

Quimid.  s.  Pedazo  pequeño  de  madera  ú 
otra  cosa,  que  se  pone  debajo  de  un  ma- 
dero, trozo,  etc.,  para  enderezarle  ó  in- 
clinarle, según  convenga. — v.  Enderezar 
ó  inclinar  un  madero,  trozo,  etc.,  poniendo 
debajo  ó  en  alguno  de  sus  lados  un  pe- 
dazo pequeño  de  madera  ú  otra  cosa. 

Quimit.  v.  Coser  la  orilla  de  tela,  etc. — 
Coger  ó  agarrar  una  cosa  por  la  orilla  ó 
punta. — Coger  ó  agarrar  una  cosa  á  me- 
dias.— Estar  de  media  anqueta,  mal  sen- 
tado, ó  sentado  á  medias. 

Quimo.  v.  Doblar,  reducir  á  menor  volu- 
men una  cosa  flexible,  poniendo  una  parte 
sobre  otra  con  algún  orden. — Lavar  y 
quitar  la  mancha  de  la  ropa,  sin  lavar 
más  que  lo  que  está  sucio,  doblando  lo 
demás. 

Quimod.  v.  Señalar  ó  hacer  señas  con  los 
labios. 

Quimón,  v.  Cerrar,  atajar,  cubrir,  impedir 
una  cosa. — adj.  Cosa  cerrada,  cubierta  ó 
con  mucha  maleza,  como  camino,  etc. — 
v.  Perder  el  habla. — Quinuman  ca.  Es 
una  maldición,  que  significa,  mueras  ma- 
lamente;   en   otras  parces  dicen,   quinom. 

Quimo  quimo.  v.  Arreglar,  recoger  y 
guardar  las   cosas. 

Quimo  quimo.  adj.  Travieso,  inquieto  y 
revoltoso. 


QU 

Quimot.  v.  Encogerse,  arrugarse  una  cosa. 
— Cerrar  herida,  llaga,  etc. 

Quimpe.  s.  Marisco  así  llamado. 

Quimpit.  s.  Tenaza,  instrumento  de  me- 
tal compuesto  de  dos  brazos  trabados 
por  un  clavillo  ó  eje,  que  permite  abrir- 
los y  volverlos  á  cerrar. — Uña  de  can- 
grejo, v.  Atenazar,  atenacear,  tenacear, 
coger  ó  agarrar  alguna  cosa  con  tenazas. 
Coger,  tomar,  agarrar  una  cosa  con  los 
dedos  de  la  mano  ó  del  pié. 

Quinaagbon.  s.   Camote  así  llamado. 

Quinábaghing.    s.     Camote  así  llamado. 

Quinabcabonan.  s.  Árbol  en  que  nace 
y  se  pega  ó  agarra  la  hierba  llamada 
cabcab. 

Qllinabon.  adj.  Arca  cuadrada  de  una 
sola  pieza,  con  tapadera. 

Quinabuhi.  s.  Vida,  conjunto  de  las  fun- 
ciones propias  de  los  seres  orgánicos; 
manifestación  de  las  propiedades  inhe- 
rentes á  los  seres  organizados. — Estado 
en  que  pueden-  ejercer  los  cuerpos  or- 
ganizados sus  funciones  y  movimientos 
naturales. — Unión  del  alma  y  del  cuerpo. 
— Espacio  de  tiempo  que  corre  desde  el 
nacimiento  hasta  la  muerte. — Relación  ó 

*  historia  de  las  acciones  notables  ejecu- 
tadas por  una  persona  durante  su  vida. 
— Estado  del  alma  después  de  la  muerte. 
— Término  honesto  para  nombrar  las 
partes  vergonzosas  cuando  sea  necesario. 
Naquimalooy  acó  sa  Dios  nga  tagan  ca 
cunta  niya  sin  haluag  nga  quinabuhi.  Pido 
á  Dios  que  te  conceda  una  larga  vida. 
Maáalagad  acó  sa  Dios,  tubtub  nga  may 
co  quinabuhi.  Serviré  á  Dios,  mientras 
yo  tenga  vida.  Uaray  ná  quinabuhi.  Ya 
no  tiene  vida. — Casayoran  san  quinabuhi 
san  aton  Guinoo  Jesucristo.  Relación  de 
la    vida  de  Nuestro  Señor  Jesucristo. 

Quinagoman.  s.  Cumbre  del  techo  de  un 
edificio. 

Quinahanglan.  v.  Necesitar,  haber  me- 
nester  ó  tener  precisión  ó  necesidad  de 
una  persona  ó  cosa. — adj.  Cosa  necesa- 
ria, que  es  menester  indespensablemente 
ó  hace  falta  para  un  fin. — s.  Necesidad, 
todo  aquello  á  lo  cual  es  imposible  sus- 
traerse,   faltar    ó   resistir,  por  ser  útil  ó 

•  necesario. 

Quinaiya.  s.  Propiedad  ó  naturalidad  de 
una  cosa. —Costumbre,  natural  ó  inclina- 
ción propia  de  cada  uno,  ó  de  una  cosa. 
— adj.  Natural,  propio,  característico,  pe- 
culiar de  cada  uno  ó  de  una  cosa.  Qui- 
naiya ni  Juan  an  camasingbahun.  Es  cos- 
tumbre de  Juan  el  oir  misa.  Quinaiya  an 


QU 

cabalico  sini  nga  cahuy  tican  san  iya  pag- 
toroc.  La  torcedura  de  este  árbol  es  na- 
tural desde  que  nació. 

Quinal,    v.    Comer    á  secas  ó  sin   vianda. 

Quinam.  v.  Gustar,  probar  una  cosa.  Qui- 
nami  ini  nga  isda.  Prueba  este  pescado. 
Quininaman  co  ná  an  alacsio.  He  pro- 
vado  ya  el  vino. 

Quinampay.  adj.  Ubi  así  llamado,  de  co- 
lor morado. 

Quinao  quinao,  v.  Relucir,  brillar,  res- 
plandecer una  cosa. 

Quinapongnon.  s.   Plátano  así  llamado. 

Quinaquin.  adj.  Travieso,  inquieto*  ó  re- 
voltoso. 

Quinaricad.  s.  Escobina  ó  serrín  que 
hace  la  barrena,  etc.,  cuando  se  aguje- 
rea con  ella  alguna  cosa. 

Quinatatn-is.  s.  Dulzura. 

Quinatauo.  s.  Término  honesto  para  nom- 
brar las  partes  vergonzosas,  cuando  es 
necesario. 

Quinauayan.  adj.  Caña-dulce  así  llamada. 

Quindang.  v.  Balancear,  dar  balances  la 
embarcación. 

Quindang  quindang.  v.  Contonearse; 
bambolearse,  mecerse;  inclinarle  á  un  la- 
do y  otro. 

Quindot.  v.  Mover,  menear  el  cuerpo. — 
Concomerse,  mover  los  hombros  y  es- 
paldas como  quien  se  restrega  por  causa 
de  alguna  comezón,  lo  que  se  suele  ha- 
cer también  sin  ella  por  burla  y  jocosi- 
dad.— Torcer  ó  sepasar  el  cuerpo  para 
evitar  un  golpe,  etc. 

Quing  quing.  v.  Estar  uno  en  un  pié, 
andar  en  un  pié. 

Quing  quing,  v.  Secarse,  ponerse  dura  ó 
tiesa  una  cosa. — adj.  Cosa  dura,  tiesa, 
yerta. 

Quinhas.  s.  Marea  baja. — v.  Mariscar,  co- 
ger mariscos. 

Quinhat.  v.  Hacer  señas  con  la  vista,  ó 
con  un  ojo. — Mirar  de  reojo. 

Quinhul.  v.  Latir,  dar  latidos,  ó  ejecutar 
el  corazón  y  las  arterias  sus  movimientos 
naturales  de  contracción  y  dilatación. — 
s.  Latido,  movimiento  alternativo  de  con- 
tracción y  dilatación  del  corazón  y  las 
arterias. — Golpe  producido  por  aquel  mo- 
vimiento en  el  mismo  corazón. — EJ  .que 
se  siente  en  las  arterias  de  las  partes  del 
cuerpo   muy  inflamadas. 

Quiñi.  (Quimi).  s.  Pez  pequeño  que  va 
agarrado  ó  asido  á  otro  grande. — v.  Re- 
fugiarse, acogerse  al   amparó  de  uno. 

Quiniapa,  panginiapa.  v.  Invocar,  Ha. 
mar  uno  á  otro  en  su  favor  y  auxilio. 


QU  263 

Quinicol.  v.  Enroscar,  torcer,  doblar  en 
redondo,  poner  en  forma  de  rosca  una 
cosa. 

Quinicon.  v.  Recoger  ó  levantar  el  ves- 
tido. 

Quinilao.  adj.  Pescado  aderezado  con  sal, 
vinagre,  zumo  de  limón  y  especias. 

Quiñis,  s.  Cangrejo,  animal  crustáceo, 
oblongo  y  de  seis  á  ocho  pulgadas  de 
largo,  que  se  cría  comunmente  en  los 
arroyos  y  esteros  cerca  de  la  mar.  Tiene 
ocho  patas,  las  dos  anteriores  mayores 
que  las  demás,  y  en  la  extremidad  de  cada 
una  dos  uñas  largas  en  forma  de  tenacillas 
ó  alicates,  que  se  llaman  bocas.— Los 
hay  también  de  mar,  mucho  mayores  y 
casi  redondos. — Unos  y  otros  se  comen 
cocidos,  y  son  muy  sustanciosos.— En 
otras  partes  dicen  —  alimango. 

Quiñis  quiñis,  v.  Encresparse  la  mar. — 
Raspar,  raer  ligeramente  una  cosa,  qui- 
tándole parte  de  la  superficie. — Estregar 
una    cosa  entre  las  manos. 

Quinlit.  adj .    Un  poco,  un  pedacito. 

Quino,  s.  Círculo  que  hace  el  agua  cuando 
cae  alguna  cosa  en  ella. 

Quino  quino,  v.  Rugir  el  agua  del  coco 
fruta,  cuando  se  menea;  rugir  un  líquido 
dentro  de  una  vasija  cerrada,  cuando  se 
menea. — Alborotarse  el  agua  de  rió,  etc. 

Quinorot.  s.  Ubi  así  llamado. 

Quintab.  v.  Brillar,  lucir,  resplandecer  una 
cosa. 

Quintad,  v.  Menguar,  ir  á  menos  la  co- 
rriente, ó  crecente  del  agua. 

Quintal,  v.  Menguar  la  avenida,  creciente, 
ó  corriente.  Naquintai  ná  an  baha.  Ha 
menguado  la  avenida. 

Quintay.  v.  Atar  ó  amarrar  en  hacezue- 
los  el  tabaco  verde,  y  ponerlo  á  orear 
al  viento,  ó  al  sol  como  hacen  algunos 
bisayas. — s.  Hacezuelo  de  tabaco  verde 
ó  seco  ya. 

Quinto,  adj.  Zopo,  que  asienta  el  pié  de 
punta. 

Quinum.  v.  Cerrar,  atajar,  cubrir,  impe- 
dir una  cosa. — adj.  Cosa  cerrada,  cubierta 
con  mucha  maleza. — v.  Perder  el  habla. 
— Quinnman  ca.  Es  una  maldición,  que 
significa,  mueras  malamente. 

Quiod.  s.  Rabadilla,  punta  ó  extremidad 
del  espinazo,  formada  por  la  pieza  del 
hueso  sacro  y  por  todas  las  del  coxis. — 
En  las  aves,  extremidad  movible  ^n  donde 
están  las  plumas  de  la  cola.— v.  Mover, 
menear  la  rabadilla. — s.  Movimiento  car- 
nal.— v.  Hacer  movimientos  carnales. 


264 


QU 


Qlliod  quiod.  v.  Mover  ó  menear  la  ra- 
badilla.— Hacer  movimientos   carnales. 

Quiom  quiom.  adj.  Cosa  profunda,  honda, 
como  mar,  río,  etc. — Profundidad  en  mar 
ó  río,  etc. — Didto  sa  caquiomquioman 
san  calaodan  mao  an  nalabohan  san  mga 
bugto  co.  Allá  en  las  prufundidades  del 
mar  se  ahogaron  mis  hermanos- 

Quio-Ot.  adj.  Cosa  estrecha  ó  angosta  de 
boca. 

Quiot  quiot.  s.  Movimiento  carnal. — v. 
Hacer  movimientos   carnales. 

Quipaquipa.  v.  Aletear,  batir  las  aves  con 
fuerza  sus  alas. — Comer  el  puerco  ha- 
ciendo ruido  con  la  boca. — Mascar  una 
cosa  con  fuerza  y  con  ruido- 

Quipat  quipat.  v.  Pestañear,  mover  rá- 
pidamente las  pestañas. — Centellear,  bri- 
llar, resplandecer,  despedir  rayos  de  luz, 
como  las  estrellas,  diamantes,  etc. 

Quipe,  adj.  Zambo,  que  tiene  las  piernas 
torcidas  hacia  fuera  y  juntas  las  rodillas. 
Cosa  torcida  ó  irregular  ó  mal  hecha, 
como  boca  de  tinaja,  de  cesto,  etc. — v. 
Cruzar,  doblar  las  piernas. — Doblar,  de- 
jando señal  en  lo  doblado. 

Quipe  quipe,  v.  Temblar  de  miedo  ó  frío. 

Quipit.  v.  Concluir  el  cesto  ó  cosa  seme- 
jante. 

Quipit.  s.  Tenaza,  instrumento  de  metal, 
compuesto  de  dos  brazos  trabados  por 
un  clavillo  ó  eje,  que  permite  abrirlos 
y  volverlos  á  cerrar. — Mordaza,  instru- 
mento que  se  pone  en  la  boca  para  im- 
pedir el  hablar,  etc. — v.  Coger  ó  tomar 
una  cosa  con  tenazas. — Amordazar,  po- 
ner mordaza. 

QuipO.  v-  Bazucar,  bazuquear,  traquear, 
menear  ó  revolver  una  cosa  líquida  mo- 
viendo la  vasija  en  que  está. 

QuipO.  v.  Buscar  qué  comer. — Andar  des- 
asosegado y  ocupado  en  varias  cosas. 

Quipod.  v.  Dividir  ó  partir  una  cosa  en  pe- 
dazos.— s.  Pedazo,  parte  ó  porción  de  una 
cosa  dividida  del  todo-  Usa  ca  quipod 
nga  palauan.  Un  pedazo  de  palauan. 

QuipO  quipO.  v.  Bazucar,  bazuquear,  tra- 
quear, menear  ó  revolver  una  cosa  líquida, 
moviendo  la  vasija  en  que    está. 

Quipos,  v.  Menguar,  mermar,  bajar  ó  dis- 
minuir una  cosa. — Arrugarse,  encogerse 
una  cosa.  Quipos  ná  an  baha.  Ha  men- 
guado ya  la  avenida. 

Quipot.  adj.  Cosa  estrecha,  angosta;  ce- 
rrada ó  encogida. — v.  Angostar,  estrechar, 
encoger,  cerrarse  camino,  herida,  boca, 
etc.   Naquiquipot  an  quirom  quirom.    Se 


QU 

encoge  la  sensitiva.  Quipot  an  baba.  De 
boca  estrecha. 

Quipotan.  s.  Árbol  así  llamado. 

Quipot  quipot.  v.  Entornar,  volver  la 
puerta  ó  ventana  hacia  donde  se  cierra. 
Pagquipot  quipota  an  sadá.  Entorna  la 
puerta. 

QuipSOl.  v.  Retroceder;  encogerse  una 
cosa. 

Quique,  s.  Pájaro  pequeño,  de  plumaje 
negro,  así  llamado;  se  come 

Quiqui.  s.  Sarro,  substancia  blanquecina  y 
amarillenta  que  se  adhiere  al  esmalte  de 
los  dientes  y  se  endurece  formando  una 
incrustación  de  fosfato  de  cal. — Paghingi- 
qui.  v.  Limpiar  la  dentadura. 

Quiqui.  (Quihiqui).  v.  Raspar,  raer  lige- 
ramente camote,  gauay,   etc. 

Quiquilat.  v.  Relampaguear,  haber  relám- 
pagos.— Rulucir,  resplandecer,  arrojar  luz 
ó  brillar  mucho  con  algunas  intermisio- 
nes.— Reverberar,  hacer  reflexión  la  luz 
de  un  cuerpo   luminoso  en  otro  bruñido. 

Quiquiriuon.  adj.  (De  quirio).  Trému- 
lo, tremulento,  tremuloso,  tembloso,  que 
tiembla,  ó   que  tiene  temblor. 

Quiquil^O*  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Quiquiun.  adj .  Que  tiene  sucios  ó  sarro- 
sos los  dientes. 

Quirag.  v.  Castigar,  dar  ó  ejecutar  algún 
castigo. 

Quirag.  v.  Andar  el  macho  tras  la  hem- 
bra, ó  tomarla. 

Quiral.  s.  Ramera,  mujer  que  hace  ga- 
nancia de  su  cuerpo  entregada  vilmente 
al  vicio  de  la  lascivia  por  un  mundano 
interés. — Pagquiral,  ó  pangiral.  v.  Andar 
la  ramera  con  libertad  y  desvergüenza. 

Quirang  quirang.  v-  Moverse,  menearse 
lo  mal    asentado. 

Quirang  quirang.  adj.  Persona  traviesa, 
desenvuelta,  libre  y  deshonesta. 

Quirao.  s.  Círculo  que  forma  el  agua  cuan- 
do cae  alguna  cosa  en  ella. 

Quirao  quirao.  v.  Centellar,  despedir  ra- 
yos de  luz  como  indecisos  ó  trémulos» 
ó  de  intensidad  y  coloración  variables 
por  momentos;  lucir,  iluminar,  alumbrar. 

Quirao  quirao.  v.  Alborotarse  ó  moverse 
el  agua. — s.  Círculos  que  forma  el  agua 
cuando  cae  alguna  cosa  en  ella. 

Quirasbot.  v.  Bufar  como  el  gato. 

Quirat-an.  s.  (De  raut).  Maldad,  mal,  que 
carece  de  la  bondad  que  debe  tener  se- 
gún  su  naturaleza  ó  destino. 

Quirauan.  s.  Pez  así  llamado. 

Quiray.  s.  Ceja  ó  pelo  que  la  cubre. 


QU 

Qllirhat.  v.  Señalar  ó  hacer  señas  con  los 
ojos. — Mirar  de   reojo. 

Quiri.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Quiribicug.  adj.  Cosa  retorcida,  como  hoja 
de  plátano  antes  de  desplegarse. 

Quiribud.  v.  Desear  ir  á  alguna  parte,  ó 
hacer  alguna  cosa. 

Quiribud.  v.  Rehuir,  retirar  ó  evitar  el 
golpe. 

Quiricod.  s.  Punzón,  lezna,  barrena. — v. 
Barrenar,  abrir  agujeros  con  lezna,  ba- 
rrena, etc. — Agujerear  ó  hacer  el  hoyo 
del  mortero  donde  se  pila  el  palay,  etc. 

Quiricud.  s.  Punzón,  lezna,  barrena. — v. 
Barrenar,  abrir  agujeros  con  lezna,  barre- 
na, etc. — Traer  al  retortero  á  uno,  traerle 
á  vueltas  de  un  lado  á  otro. 

Quiri g.  v.  Desviar,  apartar,  separar  una 
cosa. 

Quirim.  v.  Ceder  ó  encogerse  de  hom- 
bros cuando  se  lleva  sobre  ellos  alguna 
cosa  pesada. 

Quiritn.  v .  Padecer  de  la  vista,  tener  en- 
fermos los   ojos. 

Quirim.  s.  Árbol  así   llamado. 

Quiring.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta  es 
agria  y  de  cuatro  esquinas. 

Quiring  quiding.  v.  Ceder,  inclinarse  ó 
ladearse  el  que  lleva  sobre  sí  alguna  cosa 
pesada. — Llevar  una  cosa  pendiente  de  la 
mano  y  como  avergonzarse  por  ser  pe- 
queña ó  en  poca  cantidad. 

Quiring  quiring.  v.  Voltear,  dar  vueltas 
una  cosa,  como  el  pez  que  se  halla  preso 
del  anzuelo. — Voltear,  dar  vueltas  á  una 
cosa   que  se  lleva  pendiente  de  la  mano. 

Quirio.  v.  Temblar,  agitarse  con  movi- 
miento frecuente  involuntario. — adj.  Tré- 
mulo, tremulento,  tremuloso,  tembloroso, 
que  tiembla,  ó  que  tiene  temblor. 

Quiriong.  v.  Poner  las  manos  unidas  y 
abiertas   para  recibir  alguna  cosa. 

Quiriquid.  v.  Arrollar,  envolver  una  cosa 
entre  las  manos. — Batir  el  chocolate  ú 
otra  cosa  con  el  molinillo,  al  desleírlo  y 
hervirlo  en  agua  ó  en  leche. — s.  Molini- 
llo, palillo  cilindrico  con  una  rueda  grue- 
sa y  dentada  en  su  extremo  inferior  y  al 
que  se  hace  girar  á  un  lado  y  otro  entre 
las  manos  extendidas,  para  batir  el  choco- 
late ú  otras  cosas. 

Quiriquisi.  v.  Frotar,  estregar,  refregar 
una  cosa  entre  las  manos;  batir  el  cho- 
colate ú  otra  cosa  con  el  molinilo. — s. 
Molinillo  para  batir  el  chocolate  ú  otras 
cosas. 

Quiriquite*  adj.  Noche  obscura  y  sin  luna. 

Quiris.    v.  Frotar  una  cosa  entre  las  ma- 


QU 


265 
después 


nos. — Raspar    al    puerco,    etc 
de  chamuscado. 

Quirit.  v.  Temer,  sospechar,  recelarse. 

Quiritáán.  s.  (De  quita).  Palco— Mira- 
dor.— Especie  de  tabladillo  de  cañas  ó 
tablas,  con  techo  de  ñipa,  donde  se  pone 
la  gente  principal  para  ver  la  comedia 
pública,  etc. 

QuiritiO.  v.  Temer,  sospechar,  recelarase. 
— s.  Temor,  sospecha,   recelo. 

Quiriyom.  adj.  Cosa  angosta  de  arriba  y 
ancha  de  abajo. — v.  Angostar,  estrechar, 
reducir  á  menor  ancho  ó  espacio  una  cosa. 

Quiro.  v.  Hacer  señas  con  los  ojos — Gui- 
ñar, cerrar  un  ojo  con  disimulo,  y  vol- 
verlo á  abrir  rápidamente. — Darse  de  ojo; 
hacerse    guiños  ó  señas  con  los  ojos. 

Quiro  quiro.  v.  Señalar  ó  hacer  señas 
con  los  ojos. — Quido  quido,  id. 

Quirom.  v.  Encogerse  ir  á  menos  una 
cosa. — Obstruir,  cerrar  camino,  herida, 
etc. — Coser  lo  rasgado,  juntar  lo  apar- 
tado. 

Quirom  quirom.  v.  Encogerse  ó  cerrarse 
una  cosa. — s.  Sensitiva,  planta  legumi- 
nosa que  tiene  la  propiedad  de  contraer 
y  plegar  sus  hojas  cuando  se  la  toca. — 
v.  Contraerse,  plegarse  una  cosa. 

Quirompot.  v.  Encogerse  como  el  que  tie- 
ne frío,  el  que  se  esconde,  etc. 

Quirug.  v.  Temblar  de  miedo,  frío,  etc. 

Quirug  quirug.  v.  Temblar  de  miedo, 
frío,  etc. 

Quirugtol.  v.  Encogerse  una  cosa. 

Quisam.  v.  Mascar,  partir  y  desmenuzar 
el  manjar  con  la  dentadura,  masticar. — 
Rumiar,  masticar  segunda  vez  volvien- 
do á  la  boca  el  alimento  que  ya  estuvo 
en  el  depósito  que  á  este  efecto  tienen 
algunos  animales. 

Quisam  quisam.  v.  Mascar,  masticar  par- 
tir y  desmenuzar  con  ligereza  segunda  vez 
volviéndolo  á  la  boca,  el  alimento  que 
ya  estuvo  en  el  depósito  que  á  este 
efecto  tienen  algunos  animales. 

Quisap.  v.  Pestañear,  abrir  y  cerrar  los  ojos. 

Quisap  quisap.  v.  Pestañear,  abrir  y  ce- 
rrar los  ojos  con  frecuencia. 

Quisi.  v.  Refregar,  frotar,  estregar  una 
cosa. 

Quisi  quisi.  v.  Mover,  retorciendo  el  cuer- 
con  movimientos  convulsivos. — Saltar  los 
peces  cuando  que  dan  en  seco,  ó  cuando 
los  ponen  en  el  baloto.  Patalear,  mover 
piernas  ó  patas  violentamente  y  con  li- 
.  gereza,  para  herir  con  ellas,  ó  en  fuerza 
de  un  accidente  ó  dolor. 

Quiso,  v.  Dar  vueltas  el  que  duerme,  etc. 


266 


QU 


— Arrebujar,  rebujar,  coger  mal  y  sin  or- 
den alguna  cosa  flexible,  como  papel, 
ropa,  etc. — Estregar  una  cosa  entre  las 
manos. 

Quiso  quiso,  v.  Dar  vueltas  el  que  duerme, 
etc. — Arrebujar,  rebujar,  coger  mal  y  sin 
orden  alguna  cosa  flexible,  como  papel, 
ropa,  etc. — Estregar  una  cosa  entre  las 
manos. — Restregar,  estregar,  rascarse 
contra    alguna    parte  como  los  animales. 

Quis  quis.  v.  Raspar  ligeramente  una  cosa 
para  quitar  la  suciedad. — Rascarse  el  pe- 
rro, etc.  Quisquisa  an  hugao  san  imo 
bado.  Raspa  la  suciedad  de  tu  camisa, 
An  ayam  nagquisquis  sa  iya  siqui. — El 
perro    se  rasca  con  su  pié. 

Quit.  contrac.  (De  quita).  Uaray  ná  quit 
humay.  No  tenemos  ya  palay. 

Quita,  pronomb.  Nosotros,  nosotras,  (inclu- 
yendo á  aquel  ó  á  aquellos  con  quienes 
se  habla).  Búas  quita  cacadto.  Iremos 
mañana.  Quinalooyan  quita  sa  Dios.  Dios 
ha  tenido  misericordia  de   nosotros. 

Quita,  v.  Ver,  recibir  la  imagen  de  los 
objetos  por  el  órgano  de  la  vista;  eje- 
cutar el  sentido  de  la  vista;  distinguir 
los  objetos  mediante  la  luz — Mirar,  fijar 
la  vista  en  un  objeto,  aplicando  junta- 
mente la  atención.— Reparar,  inspeccionar, 
reconocer  atentamente  una  cosa.  Diri  ná 
acó  maquita.  No  veo  ya.  Magquiquita 
quita  guihapon.  Nos  hemos  de  ver  siem- 
pre. Diri  ná  quita  magquiquirita.  Nonos 
veremos  ya.  Maopay  lugaring  cay  uaray 
acó  nira  hiquit-i.  La  fortuna,  que  no  me 
vieron. 

Quitatn  quitatn.  v.  Mascar,  masticar 
una    cosa  como  hacen  los  viejos. 

Quitid  quitid.  s.  Calcañar,  nervio  grue- 
so del  pié  en  la  parte  de  atrás  y  entre 
los  tobillos. 

Quitiquit.  v.  Atar,  amarrar  una  cosa  dando 
varias    vueltas   con  lo  que  se  amarra. 

Quitlo*  v.   Cortar  hojas  con  las  uñas. 

Quito,  v.   Cortar  hojas  con  las  uñas. 

Quitong.  s.    Pez  así  llamado;  se  come. 

Quit  quit.  v.  Comer  á  mordiscos  una  cosa. 
— Sacar  ó  quitar  con  los  dientes  la  carne 
pegada  al  hueso. 

Quiua.  v.  Mover,  menear  una  cosa. — adj. 
Cosa  que  se  mueve  ó  menea. — Inquieto, 
desasosegado.  Ayao  sin  quiua.  No  te  mue- 
vas.— v.  Labrar,  beneficiar,  cultivar  la  tie- 
rra, quitando  la  maleza.  Aadto  si  Pedro 
sa  orna,  nagquiquiua.  Está  Pedro  en  la 
sementera,  cultivando  la  tierra. 

Quiual.  v.  Llevar  arma  de  fuego  ó  arma 
blanca,  ir  ó  caminar  armado. — s.  Anzuelo 


QU 

grande  así  llamado.  Si  Don  Quijote  de 
la  Mancha,  bantugan  nga  cabayero,  nag- 
qui quiual  sa  mga  capatagan  sa  MontieL 
Don  Quijote  de  la  Mancha,  famoso  ca- 
ballero, caminaba  armado  por  los  cam- 
pos de  MontieL 

Quiuao.  v.  Torcer  el  hocico. — Despreciar, 
mofarse  ó  hacer  burla  de  uno. — s.  Des- 
precio, mofa  del  vencedor  al  vencido. — 
Torpe,  desmañado,  falto  de  habilidad  y 
destreza. — Rudo,  tardo  en  comprender. 

Quiuaquio.  v.  Acariciar,  hacer  caricias  el 
perro  á  su  amo  ó  á  quien  conoce. 

Quiuaquiua.  v.  vid.  Quiua  en  todas  sus 
acepciones. — Cultivar  la  tierra  en  peque- 
ños pedazos. 

Quiuat,  quiuatquiuat.  v.  vid.  Quiua. 

Quiuiquiui.  s.  Cola,  rabo;  extremidad  de 
cola  ó  rabo  de  los  peces  ó  animales.* 

Quiuilquiuil.  v.  Mover,  menear  una  cosa, 
mover  los  pies  cuando  se  tienen  colgando 
sobre  el  brazo  de  una  silla,  etc.,  mover 
ó  menear  la  culebra  la  cola,  etc. — No  lle- 
gar ó  no  alcanzar  á  una  cosa  con  pies 
ó  manos,  aunque  se  toque  un  poco  á  ella. 

Quiuis.  s.  Rabadilla  de  ave,  extremidad 
movible  donde  tiene  las  plumas  de  la  cola. 

Quiuis  quiuis.  s.  Ahilas  del  pez,  junto  á 
las  agallas. — v.  Mover,  menear  el  pez  di- 
chas alillas. 

Quiuit.  v.  Hacer  señas  con  la  boca  ó  la- 
bios; torcer  la  boca;   tenerla  torcida. 

Quiuo  quiuo.  s.  Cris  culebreado  ó  for- 
mando eses. 

Quiuod.  s.  Rabadilla,  extremidad  del  es- 
pinazo en  el  cuerpo  animal,  llamada  tam- 
bién huaao  sacro. — En  las  aves,  extremi- 
dad movible  donde  tienen  colocadas  las 
plumas  de  la  cola. — v.  Mover  ó  menear 
la  rabadilla. — s.  Movimiento  carnal. — v. 
Hacer  movimientos  carnales. 

Quiuod  quiuod.  v.  Mover  ó  menear  la 
rabadilla. — Hacer  movimientos  carnales. 

Quiúol.  v.  Mover,  menear  una  cosa,  coma 
el  perro  menea  el  rabo,  etc. 

Quiuos.  s.  Rabadilla,  parte  trasera. 

QUÍUOS  quiuOS.  v.  vid.  Quiuod   quiuod. 

Quiuot.  s.  Especie  de  abeja,  que  fabrica 
miel  un  poco  agria;  su  cera  es  bastante 
blanda. 

Quíyao.  s.  Pájaro  de  patas  largas  así  lla- 
mado; habita  en  las  ciénagas  y  espesura 
de  los  carrizales.  Baga  onogan  sin  quíyao. 
Se  dice  de  los  caminos  cerrados  y  llenos 
de  maleza.  Dao  aga  sin  quíyao.  Se  dice 
de  los  que  madrugan  mucho.  Dao  horo- 
nan  sin  quíyao.  Se  dice  de  las  viviendas 
malas  y  desacomodadas. 


QU 

Qlliyao.   s.   Pájaro  así  llamado,  que  tiene 

las  patas  de  color  amarillo;  se  come. 
Quiyohud.  v.  Cojear;    andar  con  el  cuer- 


QU  267 

po  más  inclinado  á  un  lado  que  á  otro, 
por  no  poder  sentar  igualmente  ambos 
pies. 


R 


RA 


Rabac.  v.  Tirar,  arrojar,  lanzar  en  direc- 
ción determinada. — Acogotar  ó  sujetar  á 
uno  por  el  cogote. 

Rabadab.  s.  Comistrajo  hecho  de  arroz 
cocido,  camote  y  azúcar  ó  calamay,  frito 
todo   en  manteca  ó  aceite. 

Rabadaba.  v-  Manifestar,  dar  á  conocer 
una    cosa. 

Rabatlit.  adj.  Cosa  rota  ó  rasgada,  como 
ropa,   etc. 

Rabay.  v.  Ir  juntos  ó  á  la  par,  ya  sea 
caminando,  ó  navegando. —  Responder  ó 
contestar    cuando    se  canta  alguna  cosa. 

Rabdab.  v.  Rasgar,  romper,  hacer  peda- 
zos, á  viva  fuerza  y  sin  el  auxilio  de 
ningún  instrumento,  cosas  de  poca  con- 
sistencia; como  tejidos,  pieles,  papel,  etc. 

Rabí.  v.  Desquijarar,  rasgar  la  boca  dis- 
locando las  quijadas. — Entornar,  volver 
la  puerta  ó  ventana  hacia  donde  se  cierra. 

Rabia,  v.  Tirar  de  golpe  cuando  se  coge 
una  cosa  con  anzuelo  ó  lazo. — Arrebatar 
una  cosa  de  las  manos. 

Rabnit.  v.  Arrancar,  sacar  una  cosa  del 
lugar  donde  está. — Tirar  con  fuerza  de 
una  cosa  para  arrancarla  ó  quitarla  de 
donde  está. 

Rabnot.  v.    Arrancar,  sacar  una  cosa  del/ 

lugar    donde    está Desvainar,  sacar  de 

la   vaina  la  espada  ú  otra  arma. 

Rabo.  adj.  Cosa  mala,  podrida. — v.  Po- 
drirse una  cosa. 

Rabong.  adj.  Cosa  lozana,  frondosa,  abun- 
dante de  hojas  y  ramas. — Cosa  espesa 
y  larga  como  la  cabellera,  etc. 

Rabllt.  v.  Arrancar,  sacar  una  cosa  del 
iugar  donde  está. — Desclavar,  arrancar  ó 
quitar  los  clavos. 

Rabut  rabut.  v.  Arrancar,  tirar  de  repen- 
te para  sacar  una  cosa  del  lugar  dondis 
está. 

Racdag.  v.  Caer  á  tierra  alguna  cosa,  como 
hoja   de  árbol,  etc. 

Raco.  adj.  Que  excede  ó  supera  á  los 
demás. 

Racop.  (Haracop).  (Hiracop).  v.  Tro- 
pezar, caer. 

Racop  racop.  (Hiracop  racop).  v.  Tro- 
pezar, caer  con  frecuencia. 
34 


RA 


Rae  rae.  v.  Caerse  á  pedazos  una  cosa 
por  estar  podrida  ó  en  mal  estado;  rom- 
perse, hacerse  pedazos  una  cosa  por  es- 
tar mala  ó  podrida. 

Racsut.  adj .  Cosa  fea,  que  causa  horror 
ó  aversión. 

Ragaác.  v.  Crujir,  hacer  ruido  una  cosa 
cuando  se  rompe,  cae  ó  desploma. — s. 
Ruido  de  lo  que  se  rompe,  cae  ó  desploma. 

Ragaat.  s.  Árbol  así  llamado. 

Ragab  dab.  v.  Sonar  lo  que  se  rompe, 
rasga  ó  toca. — Ruido  de  lo  que  se  rom- 
pe, rasga  ó  toca. 

Ragabrab.  v.  Golpear  con  el  remo  en  la 
embarcación  cuando  se  rema  con  fuerza. 
— v.  Ruido  que  se  hace  con  el  remo  en 
la  embarcación  cuando  se  rema  con  fuerza. 

Raga  daga.  s.  Hormigas  con  alas  así  lla- 
mada. Nagcacalupad  ná  an  ragadaga. 
Vuelan  ya  las  hormigas  con  alas. 

Ragal  dagal.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  lo 
que  se  arrastra,  los  árboles  cuando  hace 
viento  fuerte,  etc. — s.  Ruido  que  hace  lo 
que  se  arrastra,  los  árboles  cuando  hay 
viento    fuerte,  etc. 

Ragamac.  v.  Sonar  lo  que  se  pisa  ó  rom- 
pe.— s.  Ruido  de  lo  que  se  pisa  ó  rompe. 

Ragandang.  s.  Planta  así  llamada;  es  me- 
dicinal.— Coral,  producción  marina,  de 
naturaleza    calcárea    y  de  forma  ramosa. 

Ragas,  v.  Deshojarse  una  planta  ó  una 
flor. — Caerse  el  fruto  de  árbol,  etc. — 
Caerse,  arruinarse,  derribarse  un  edificio, 
piso  de  casa,  etc. 

Ragasdagas.  v.  Sonar  una  cosa  al  caer, 
como  palay,  arena,  perdigones,  etc.— s. 
Ruido  de  lo  que  cae,  como  palay,  arena, 
perdigones,  etc. 

Ragay  ray.  s.  Planta  así  llamada;  sus  flo- 
res son  de  color  morado.  Punta  ó  extre- 
midad de  la  hoja  del  coco. 

Ragobdob.  v.  Sonar  cosa  hueca. — s.  Rui- 
do de  cosa  hueca. 

Ragodos.  v.  Proseguir,  seguir,  continuar, 
llevar  adelante  lo  que  se  tenía  empezado. 
— Dar,  ó  castigar  menos  á  unos  que  á 
otros. 

Ragomdagom.  adj.  Planta  de  palay  pare- 
cida ya  en  su  grandor   á  una  aguja.— v. 


268 


RA 


Estar    ó  hallarse  ya  crecido  el  palay  en 
el   sentido  dicho. 
Ragomo.  v.  Sonar  cosa  dura  al  mascarla. 
Ragomoc.  v.  Sonar  cosa  dura  al  mascarla. 
Ragomon.  s.  Planta  así  llamada. 
RagottlOt.  v.    Sonar  lo  que  se  arranca  ó 
arrastra. — s.  Ruido  de  lo  que  se  arranca 
ó  arrastra. 
Raguinas.  adj.    Cosa  tersa,  lisa  y  limpia. 
Raguisi.  v.    Sonar  tela  ó  ropa  cuando  se 
rompe. — s.  Ruido  de  tela  ó  ropa  cuando 
se  rompe. 
Raguitnit.  v.  Sonar  la  tela  ó  ropa  cuando 
se  rompe  ó  rasga. — s.     Ruido  de  tela  ó 
ropa  cuando  se  rompe  ó  rasga. 
Rahe.  v.  Vender,  traspasar  á  otro  por  el 

precio  convenido,  una  cosa. 
Raihag.    v.     Alegrarse,    recibir    ó    sentir 

alegría. 
Ramba.  v.  Echar  muchas  hojas  el  árbol, 
estar  muy  frondoso  y  copudo. — Acopar 
ó  formar  copa  las  plantas. — adj.  Cosa 
frondosa,  fecunda,  fértil,  pomposa,  abun- 
dante, que  produce  ó  reproduce  por  vir- 
tud de  ios  medios  naturales. 
Rambay.  v.    Cercar,  atajar,  rodear  á  una 

persona  (5  cosa. 
RambO.    s.    Anzuelo  grande  así  llamado. 
— v.     Poner    ó   echar  el  anzuelo  cuando 
va    andando    la    embarcación.    Cordeles 
gruesos  de  pescar. 
Rampag.  v.   Echar  muchas  hojas  el  árbol, 
estar    muy  frondoso  y  copudo. — Acopar 
ó    formar    copa    las  plantas. — adj.  Cosa 
frondosa;  fecunda,  fértil,  .pomposa,  abun- 
dante, que  produce  ó  reproduce  por  vir- 
tud de  los  medios  naturales. 
Rangba.   v.  Echar  muchas  hojas  el  árbol, 
estar   muy  frondoso  y  copudo. — Acopar 
ó    formar    copa  las  plantas. — adj.     Cosa 
frondosa,  fecunda,  fértil,  pomposa,  abun- 
dante,  que  produce  ó  reproduce  por  vir- 
tud de  los  medios  naturales. 
Ratlgca.    v.   Destruir,    deshacer  una  cosa. 
Guinrangca    san    mga  looc  an  salug  san 
balay  co.  Han  destruido  los  remontados 
el  piso  de  mi  casa. 
Rang  capan,    s.  Cañizo,  especie  de  tejido 
de  cañas  y  bejuco,  que  sirve  para  camas, 
asiento  y  piso  en  el  camarote  de  las  em- 
embarcaciones   menores. 
Ranggat.  v.  Resplandecer,  relucir,  brillar, 
reflejar,  despedir,  rayos  de  luz. — adj.  Cosa 
resplandeciente,  brillante.  Dao  bitoon  ca- 
maranggat.  Brillante  como  estrella. 
RanggOS.  v.  Despellejar,  descortezar  una 

cosa. — Rozarse  cordel  ú  otra  cosa. 
RangOp.  v.  Acompañar,  estar  ó  ir  en  com-    | 


RA 

pañía  de  otro  ú  otros. — Incluir  lo  de  otro, 
con   lo  propio,  al  hacer  la  venta. 
Rangpas*  v.  Llevar  remos  y  remar  todos 

los  remeros. 

Rantas.    v.     Cortar  rozando  con  cuchillo, 

etc. — Romperse    asiento    de  bejuco,  etc. 

RantOC.  v.  Codear,  dar  golpes  con  el  codo. 

Ranug.  adj.  Cosa  que  alegra,  consuela. — 

Sonido  claro. 
Rapac.   adj.    Cosa   partida,  quebrada,  he- 
cha pedazos. 
Rapac.  s.    Nudo   de  árbol  ó  planta. 
Rapacun.  adj.  Árbol  ó  planta  con  nudos, 

nudoso. 
Rapadapa.  s.  Planta,  parte  inferior  del  pié, 
con  que  se  huella  y  pisa,  y  sobre  la  cual 
se  sostiene  el  cuerpo. 
Rapac  dapac.  v.  Hacer  ruido  con  los  pies 
al  pisar  fuerte. — s.    Ruido    que   se    hace 
con  los  pies. 
Rapit  dapit.  adj.  Cosa  seguida,  continua, 
sucesiva. — v.   Seguir,    continuar,    suceder 
una  cosa  á  otra,  como  un  dia  á  otro,  etc. 
Rapo.  v.  Acudir,  concurrir,   juntarse    mu- 
chos en  fiesta,  reunión,  etc.;  juntarse,  reu- 
nirse moscas,  hormigas,  peces,   etc. 
Rapong.    v.    Aumentar,    añadir    á    lo    que 

falta. 
Rapos,  s.  Cansancio,  fatiga,  desfallecimien- 
to.— v.  Cansarse,  fatigarse;  desfallecer. 
Rinarapos  acó  san  pagtinocad  co  siriin 
hataas  nga  buquid.  Me  canso  de  subir 
este  monte  alto.  Diri  ná  acó  nacacalacat 
cay  rinarapos  acó  sin  gotum.  No  puedo 
ya  caminar,  porque  desfallezco  de  hambre. 
Raquit  daquit.  adj.  Piedras  desiguales  y 

punzantes. 
Rasa.  s.  Sustancia,  gusto,  sabor  que  tienen 
las  cosas  en  sí  mismas,  ó  que  produce  la 
mezcla  de  ellas  por  el  arte. — adj.  Cosa 
sustanciosa,  gustosa,  sabrosa. — v.  Saber 
bien  ó  gustar  una  cosa. 
Rasahatl.  adj.    Cosa  sustanciosa,  gustosa, 

sabrosa. 
Rasondason.  v.  Trabajar  ó  estar  ocupado 
ordinariamente;   hacer  antes  una  cosa,  y 
concluida,  dedicarse  á  otra. 
Raual  daual.   v.    Sacar    ó  tener  fuera  la 
lengua,  salir  ó  sobresalir  cosa  larga,  como 
cañón  por  tronera,   lengua  por  boca,  etc. 
Rauat.  v.  Recibir,  percibir,  tomar  uno  lo 
que  le  dan  ó  envían. — Comulgar,  dar  la 
sagrada  comunión. — Recibir  la  comunión. 
Diri  acó  macarauat  siton.   Yo  no  recibo 
eso.  Quinarauat  co  an  salapi.  He  recibi- 
do el  dinero.  Macarauat  ca  búas-  Comul- 
garás   mañana. 
Rauis.  s.  Punta,  pedazo  de  tierra  ó  piedra 


RA-RI 

que  se  va  angostando  y  entrando  en  el 
mar. —  Recodo  ó  vuelta  que  forman  los 
ríos  ó  riachuelos. — Haber,  tener  ó  hacer 
punta,  recodo  ó  vuelta.  Nagpondo  camí 
dida  sa  rauis  nga  marauis  nga  tuna.  Fon- 
deamos ahí  en  esa  punta  que  forma  la 
tierra. — Carauisan. — s.  pl.  Puntas,  reco- 
dos ó  revueltas.  Lilima  an  carauisan.  Son 
cinco  las   puntas. 

RaUÓg  rauóg.  adj.  Cosa  arracimada. — v. 
Arracimarse. 

Ralis,  v.    Perseverar,  seguir  ó  ir  adelante. 

Raut.  adj.  Malo,  que  carece  de  la  bondad 
que  debe  tener  según  su  naturaleza  ó  des- 
tino. Dañoso  ó  nocivo  á  la  salud. —  Opues- 
to á  la  razón  ó  á  la  ley. — Desmoralizado, 
de  mala  vida  y  costumbres. — Enfermo. — 
v.  Dañar,  perjudicar. — Malear,  echar  á  per- 
der una  cosa. — Andar  ó  estar  enfermo. 
— Injuriar,  ultrajar,  difamar,  desacreditar 
á  uno,  publicando  cosas  contra  su  buena 
opinión  y  fama.  Maraut  ná  ini.  Esto  está 
ya  malo.  Maraut  dao  an  imo  tuyo.  Tu 
intento  es  malo.  Iguindidiri  sa  Dios  an 
pagcaraut  san  igcasitauo.  Dios  prohibe 
difamar  al  prójimo. 

Raya.  s.  Red  para  pescar.—^.  Pescar  con 
dicha  red. 

Rayandayan.  v.  Adornar,  hermosear  con 
adornos;  alhajar,  adornar  con  alhajas. — 
s.  Adorno,  alhaja,  lo  que  sirve  para  la 
hermosura  ó  mejor  parecer  de  alguna  per- 
sona ó  cosa.  An  mga  rayandayan  sa  ca- 
lag  mao  an  mga  virtud-  Las  virtudes  son 
los  adornos  del  alma. 

Rayom.  v.  Acompañar,  estar  ó  ir  en  com- 
pañía de  otros.— Juntar,  unir  ó  agregar 
una  cosa  á  otra. — Incluir  lo  de  otro  con 
lo  propio,  al  hacer  la  venta. 

Rayom  rayom.  v.  Unir  bien  lo  que  se 
cose,  unir  dos  piezas  cosiéndolas. 

Ray  sang.  s.  Clavo,  pieza  de  hierro,  ú 
otro  metal,  larga  y  delgada,  con  cabeza 
y  punta,  que  sirve  para  fijarlo  en  alguna 
parte,  y  para  asegurar  una  cosa  á  otra. 
— v.  Clavar,  introducir  un  clavo  á  fuerza 
de  golpes  en  cualquier  parte. — Asegurar 
con  clavos   una  cosa. 

RI 

Ribas,  v.  Tirar  ó  echar  á  tierra  el  viento 

las  frutas  de  los  árboles. 
Ribas,  s.  Sobra,  ó  comida  sobrante  en  los 

convites. 
Rib-hong.    adj.    Frondoso,    abundante   de 

hojas    y    ramas. — Grande;    admirable. — 

Fuertes,  por  ser  muchos,  etc. 


El 


269 


Ribo.  s.  Millón.  Usa  ca  ribo.  Un  millón. 

RibOC.  v.  Alborotar,  causar  alboroto. 

Rigma.  adj.  Cosa  sucia. — s.  Suciedad. 

RigO.  v.  Bañar,  meter  el  cuerpo  ó  parte 
de  él  en  agua  ó  en  otro  líquido;  echarse 
agua  en  el  cuerpo,  por  limpieza  para  re- 
frescarse ó  con  un  fin  medicinal.  Napa- 
ngo siya.  Está  bañándose. 

Rig-Otl.  adj.  Cosa  fuerte,  firme,  estable, 
sólida. — v.  Afirmar,  poner  firme,  dar  fir- 
meza; fortalecer,  fortificar,  asegurar. — Ra- 
tificar, aprobar  ó  confirmar  una  cosa  que 
se  ha  dicho  ó  hecho- — Carig-onan.  s.  Fir- 
meza, estabilidad,  fortaleza. — Refuerzo, 
reparo  que  se  pone  para  fortalecer  y  afir- 
mar una  cosa  que  puede  amenazar  ruina. 

RigOS.  v.  Bañar,  meter  el  cuerpo  ó  parte 
de  él  en  agua  ó  en  otro  líquido,  echar 
agua  en  el  cuerpo,  por  limpieza,  para  re- 
frescarse ó  con  un  fin  medicinal.  Mapa- 
rigos  acó.  Voy  á  bañarme.  Parigosi  an 
ayam.  Baña   el  perro. 

RigSOC.  adj.  Cosa  sucia,  manchada. — s. 
Suciedad,  mancha. — s.  Ensuciar,  manchar 
una  cosa.  Pagcuha  an  rigsoc  san  imo 
bado.  Quita  la  suciedad  de  tu  camisa. 
Narigsocan  acó  san  lagáy.  Me  he  man- 
chado con  barro. 

Riguid  riguirag.  v.  Cantar  los  beodos, 
ó  los  enamorados,  pronunciando  dicha 
palabra. 

Rihug.  v.  Untar,  aceitar,  dar  con  unto  ó 
aceite. 

Rimarima.  adj.  Cosa  horrorosa,  que  es- 
tremece, que  aterroriza. 

Rima  ditna.  s.  Cosa  estupenda,  que  causa 
admiración  ó  espanto. — v.  Admirarse, 
temer;  asombrarse,  pasmarse;  causar 
asombro  ó  espanto;  infundir  miedo. 

Ritnba.  s.  Especie  de  balcón  que  hace  el 
bisaya  en  la  entrada  de  la  casa,  después 
de  la  escalera. 

Rimbang.  v.    Ceder,   temer,  acobardarse. 

Rimoc.  v.  Alborotar,  sublevar,  amotinar. 
— s.  Alboroto,  bulla,  desorden,  motín, 
sublevación. 

Ritnot.  s.  Refuerzo  ó  labor  de  bejuco  que 
ponen  en  la  extremidad  del  asta  de  la 
lanza  ó  mango  de  arma  blanca,  donde 
entra  el  espigón. — v.  Poner  dicho  re- 
fuerzo. 

Ringbas.  s.  Lima,  instrumento  de  acero 
templado,  con  la  superficie  finamente  es- 
triada en  uno  ó  en  dos  sentidos,  para 
cortar  y  alisar  los  metales  y  otras  cosas. 
— v.  Limar,  cortar  ó  alisar  los  metales 
y  otras  cosas  con  la  lima. 

Ringbit.    adj.    Cosa  sucia,  manchada.- — s. 


270 


RI-RU 


Suciedad,  mancha. — v.  Ensuciar,  manchar 

una  cosa. 
RlntOC.  adj.    Cosa  delgada. 
Riponay.    adj.    Cosa    redonda,  de  figura 

circular,    ó  semejante  á  ella. 
RipoyOC.    adj.     Cosa  redonda  á  modo  de 

torta. 
Riquin.  (Diquin).    adj.    Cosa   sucia,    as- 


querosa. 


RO 


Rob.  v.  Pelechar,  echar  nuevo  pelo  ó  pluma. 

Robí  dobi.  v.  Dudar. — s.  Dificultad  ó  duda. 
Uaray  carobi  dobihan.  No  hay  duda  ó 
dificultad. 

Rocot.  s.  Caracol  con  pintas  de  color  de 
canela. 

Rocot  dOCOt.  s.  Planta  así  llamada;  su 
fruta  es  pegajosa,  y  sus  tallos,  comidos 
crudos,  son  medicina  contra  el  asma. 

Rocroc.  v.  (En  algunas  partes).  Fatigarse, 
desfallecer  de  hambre,  etc. 

Roda  catsila.  s.  (Ruda  castellana  ó  es- 
pañola). Yerba  medicinal;  bebida  el  agua 
en  que  se  coció  dicha  yerba,  hace  erup- 
tar  y  expeler   aires  malos. 

Rogón,  v.  Pelarse,  caerse  el  pelo  por  en- 
fermedad ú  otra  causa. 

Romoc.  v.  Romper,  quebrar;  aplastar,  que- 
brantar; cascar  ó  hender  una  cosa. 

RosbOC.  v.  Pisar  y  destrozar  alguna  planta 
ó  yerba,  pasando  por  medio  de  lo  sem- 
brado. 

Ros-OC.  v.  Caerse,  hundirse  de  repente 
casa,  puente,  etc. 

Roto.    v.  Estar  ya  muy  maduro  el  palay. 

Rotos,  v.  Fatigarse,  cansarse. — Procurar 
concluir  lo  que  se  está  haciendo,  sin  re- 
tirarse hasta  que  esté  concluido. 

Rouang.  s.  Anchura  de  cosa  hueca,  como 
navio,  bodega,  tinaja,  caña,  etc. — Parte 
principal  ó  más  ancha  de  la  casa,  como 
la  sala,  etc. — Distancia  que  hay  entre  ban- 
co y  banco  de  las  embarcaciones  meno- 
res, entre  poste  y  poste,  harigue  y  hari- 
gue,  etc. 

RU 

Ruatlg.  s.    Parte  principal  ó  más  grande 
,     de  la  casa,  como  es  la  sala  ó  lo  que  ha- 
:>t  ce  de  sala;  parte,  división. 
Ruba.    v.    Destruir,  arruinar,  caerse  casa, 

puente,  etc.  Naruba  an  balay.  Se  arruinó 

la  casa. 
Rtlba.  v.  Temblar,  tener  mucho  miedo. 
Ruba.  (Ruba  ruba).  s.    Adorno  que  los 


RU 

bisayas  usaban    antiguamente    en    la    ca- 
beza. 

Rubas.  v.  Quitar  la  primera  capa  de  los 
árboles,  después  de  la  corteza. — adj.  Ár- 
bol sin  la  primera  capa,  después  de  la 
corteza. — s.  La  parte  dura  y  utilizable  del 
árbol. — v.  Desnudar,  quitar  el  vestido  ó 
la  ropa. 

Rubgas.  s.  Juego  ó  diversión  de  los  mu- 
chachos.— v.  Jugar  ó  divertirse  los  mu- 
chachos. 

RubO  dobo.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  la 
hierba  ó  maleza. — Sonar  ó  hacer  ruido  el 
fuego  ó  fogata. — s.  Ruido  de  hierba  ó 
maleza. — Ruido    de  fuego  ó  fogata. 

Rucat.  v.  Obrar,  trabajar,  ocuparse  en 
cualquier  ejercicio,  obra  ó  ministerio. — s. 
Obra,    trabajo. 

Ructas.  v.  Cortar  la  atadura  ó  amarra- 
dura.— Romperse  mecate,  atadura,  etc. 

Rud-as.  v.  Descomponerse  cuerpo  muerto, 
oler  ya  mal. 

Rugda.  (Harugda).  v.  Escarmentar,  to- 
mar enseñanza  de  lo  que  uno  ha  visto 
\  experimentado  en  sí  ó  en  otros,  para 
guardarse  y  evitar  el  caer  en  adelante 
en  peligros. 

Rugda.  v.  Temer,  sobresaltarse,  asustarse. 

Rugmat.  v.  Temer,  aterrorizarse. — Maca- 
rurugmat.  adj.  Que  espanta,  que  aterro- 
riza, terrible,  temible. 

Rugtab.  v.  Cortar,  romper  una  cosa. — 
Cortar  ó  coger  bejuco  cortándolo.  Nag- 
carurugtab  an  mga  uay.  Se  rompen  ó 
cortan  los  bejucos.  Panrugtab  camo  sin 
uay.  Id  á  coger  ó  cortar  bejuco. 

Rugías,  v.  (Otros  escriben  Rucias).  Cortar 
la  atadura  ó  amarradura. —  Romperse  me- 
cate, atadura,   etc. 

Rugti.  v.  Crujir  ó  sonar  cosa  que  se  rom- 
pe, quiebra  ó  desploma. — s.  Ruido  de  lo 
que  se  rompe,  quiebra  ó  desploma. 

Rugya.  v.  (Suave  la  g).  Tirar  de  una  cosa 
para  arrastrarla. 

Rugyao.  v.   (Suave  la  g).  Reir  con  fuerza. 

Ruhaduha.  v.  Dudar,  estar  uno  perplejo 
acerca  de  una  cosa. — s.  Duda  que  uno 
tiene  acerca  de  una  cosa. 

Ruhay.  v.  Descansar,  reposar,  reparar  las 
fuerzas  con  la  quietud. 

Rumba,  v.  Regatear,  porfiar  dos  ó  más 
embarcaciones  con  empeño  en  andar  al 
remo  la  una  más  que  la  otra. — Caminar, 
correr,  cabalgar  ó  ir  á  caballo  dos  ó  más 
con  empeño  para  ver  quien  llega  primero 
al  punto  señalado. — s.  Regata,  espectá- 
culo de  dos  ó  más  embarcaciones  meno- 
res, que  remando  contienden  entre  sí  so- 


RU 

bre  quien  llegará  antes  á  un  punto  dado 
para  ganar  un  premio  ó  apuesta. — Ca- 
rrera que  se  hace  á  pié  ó  á  caballo,  en- 
tre dos  ó  más,  para  probar  la  ligereza,  ó 
para  ganar  un  premio  ó  apuesta. 

Rumbo,  v.  Componer,  arreglar  embarca- 
ción, renovando  la  parte  que  está  ya  en 
mal  estado. 

Rumboc.  v.  Majar  ó  machacar  el  abacá 
en  el  mortero,  para  sacar  fina  la  hebra. 
— adj.  Abacá  majada  ó  machacada  en  el 
mortero. 

Rumpag.  v.  Arruinar,  destruir,  caerse  una 
cosa.  Narumpag  an  camalig.  Se  arruinó 
el  camarín.  Narumpag  an  atup  san  acón 
balay.    Se  destruyó  el  techo  de  mi  casa. 

Rumpat.  v.  Patalear,  mover  las  piernas  ó 
patas  violentamente  y  con  ligereza,  como 
hace  el  animal  cuando  se  le  quiere  ama- 
rrar de  las  cuatro  patas. — Dar  patadas 
en  el  suelo  violentamente  y  con  prisa 
por  enfado  ó  pesar. 

Rutical.  adj.  Cosa  desigual,  que  embaraza 
ó  impide. 


RU 


271 


Rungbay.  v.  Enfilar,  poner  en  fila  ó  hi- 
lera varias  cosas. — s.  Hilera,  fila,  orden 
que  guardan  varias  personas  ó  cosas  co- 
locadas en  línea. 

Rungcab.  v.  Descomponer,  desbaratar, 
deshacer  ó  arruinar  una  cosa. — Caerse 
puerta,  ventana,  tabla,  etc. — Arrancar  de 
su  lugar  puerta,  ventana,  tabla,  etc. 

Rungcal.  v.  Alborotar,  amotinar. — Ma- 
rungcalon.  adj.    Alborotador. 

Runghat.  v.  Recaer,  caer  nuevamente  en- 
fermo el  que  ya  iba  convaleciendo. — 
Volver  á  salir  sarna,  bubas  ú  otra  en- 
fermedad cutánea. 

RllOC  ruoc.  v.  Fatigarse,  desfallecer  de 
hambre,  etc. 

Ruog  duog.  v.  Sonar  el  árbol  cuando  se 
mueven  las  ramas. — s.  Ruido  de  árbol 
cuando  se  mueven  las  ramas. 

Rupac.  v.  Destrozar,  arruinar  una  cosa. 

Rupo.  v.  Concurrir,  juntarse  en  un  mismo 
lugar  y  tiempo  diferentes  personas,  su- 
cesos ó  cosas. 

Rutab.  v.  Cortar  la  atadura. 


8 


SA 

«Sa.  art.  de  genit-  acus.  y  ablat.  de  nom- 
bres sustantivos . — art.  de  dat.  acus.  ablat. 
de  pronombres  personales. — Pagbuot  sa 
Dios  ini.  Esta  es  la  voluntad  de  Dios. — 
Ihahatag  co  ini  sa  capitán.  Daré  yo  esto 
al  capitán. — Nahagugugma  acó  sa  mga 
bugto  co.  Yo  amo  á  mis  hermanos. — 
Aadto  siya  sa  balay.  Está  él  en  casa. — 
Sa  iya  ini  nga  salapi.  Este  dinero  es 
para  él. — Diri  acó  naruruyag  sa  imo.  Yo 
no  te  quiero. — Aadto  ná  sa  iya  an  sa- 
lapi.  Está  ya  con  él  el  dineto. 

Sa.  prep.  De.  Ug  tungud  san  sngo  nimo 
sa  pagpaquiana  can  Juan,  uaray  pá  acó 
pagpaquiana.  Y  en  cuanto  á  tu  encargo 
de  preguntur  á  Juan,  no  he  preguntado 
todavía. 

Sa.  prep.  Para.  Ngan  cún  baga  matuman 
ná  an  talaan  sa  pag  oli  san  salapi.  Y  es 
cuando  se  cumpla  el  término  para  de 
volver  el  dinero. — Nahibaro  acó,  nga  na- 
quimalooy  guihapon  si  Juan  sa  pagdayon 
sin  pagcamaestro  sa  Basay.  He  sabido 
que  Juan  ha  suplicado  para  proseguir  de 
maestro  en  Basay. 

Sa.  Cundi  diri  man  tinuyo  sa  buot  co.  Mas 
no  ha  sido  de  proposito. 

Sa.  Higugmaun  co  nga  anac,  sa  can  capi- 


SA 

tan  Pedro  cacarauatun  mo  in  usa  ca  ta- 
diao  nga  lana.  Mi  querido  hijo;  por  el 
capitán  Pedro  recibirás  una  tinaja  de 
aceite. 

Sa.  Al.  Sa  pag  daraon  co  an  Pedro.  Al 
acercarme  yo  á  Pedro. — Ngan  sa  pag- 
carauat  co  san  imo  surat,  nalipay  gud 
acó  sin  daco.  Y  al  recibir  yo  tu  carta, 
me  alegré  muchísimo. 

Sa.  adv.  t.  Cuando.  Sa  pagsaca  co  gud 
sa  balay  niya.  Cuando  yo  subía  á  su  casa. 

Saác.  v.  Hablar  alto. — Vocear,  dar  voces 
ó  gritos. 

Saad.  v.  Prometer,  ofrecer  con  asevera- 
ción  y  firmeza,  hacer,  decir  ó  dar  una  cosa. 
— Votar,  hacer  voto  á  Dios  ó  á  los  san- 
tos  s.  Promesa,  oferta  que  se  hace  de 

dar,  cumplir  ó  ejecutar  una  cosa. — Voto, 
promesa  de  una  cosa,  la  cual  ha  de  ser 
mejor  que  su  contraria,  hecha  seria  y 
deliberadamente  á  Dios  ó  á  un  santo. 
'  Nagsaad  acó  sin  diri  ná  pacasala  liuat. 
He  prometido  no  volver  ya  á  pecar.  Ua- 
ray acó  pacatuman  san  acón  mga  pag- 
saad  sa  Dios.  No  he  podido  cumplir  mis 
promesas  á  Dios.  Iguinsasaad  co  ini  sa 
Dios.  Ofrezco  á  Dios.  Guinsaaran  siya  sa 
Dios  sin  anac.  Dios  le  prometió  un  hijo- 


272 


SA 


Saay.  v.  Imitar,  ejecutar  una  cosa  á  ejem- 
plo ó  semejanza  de  otra. 
Saay.    v.  Regostarse,    arregostarse  ó   afi- 
cionarse á    alguna  cosa. 
Sab-á.    s.    Plátano    llamado    comunmente 

obispo. 
Sabá.  v.  Vocear,  gritar,  chillar. 
Sabac.  v.   Arrojar  ó  echar  materia  la  llaga 
ó  grano. 

Sabac.  v.  Recoger,  unir  ó  congregar  al- 
gunas cosas  separadas  ó  desunidas.  Sa- 
bacun  mo  iton.  Recoge  eso.— Pasabacan. 
s.  Canal  de  caña  ú  otra  cosa  que  ponen 
en  el  ala  del  tejado  para  recoger  el  agua. 

Sabag.  v.  Saltar  los  granos  de  palay,  etc., 
cuando  se  tuestan. 

Sabal.  v.  Conseguir,  alcanzar,  obtener,  lo- 
grar lo  que  se  pretende  ó  desea. 

Sabal.    v.   Llegar,   tocar,  ó    alcanzar    una 

,     cosa;  la  herida  al  hueso,  etc. 

Sabále.  adv.  m.  No  sea  que,  á  no  ser  que, 
caso  que,  en  caso  de  que.  Sabále  ogaring 
cún  aada  siya  sa  orna.  Á  no  ser  que  esté 
él  en  la  sementera. 

Sabanay.  s.  Pez  de  río  así  llamado;  es 
de  color  negro,  y  se  come. 

Sabang.  s.  Embocadura  ó  boca  de  río. — 
v.  Entrar,  salir  ó  pasar  por  boca  de  río. 
— s.  Terreno  próximo  ó  cercano  de  la 
embocadura  de  un  río.  Uaray  cami  paca- 
cagoa  sa  sabang  cay  dageo  an  boboongan. 
No  hemos  podido  salir  por  la  boca  del 
río,  porque  es  grande  la  reventazón. 

Sabangnun.  adj.  Natural,  que  vive  ó  per- 
tenece al  terreno  de  la  embocadura  de 
río. 

Sabao.  s.  Caldo,  líquido  que  resulta  de 
cocer  en  agua  la  vianda,  convenientemente 
sazonada. — Agua  del  coco  fruta. — v.  Po- 
ner ó  echar  caldo  en  sopas,  etc.  Mapaso 
pá  an  sabao.  Quema  todavía  el  caldo. 
Sabaui  an  loto.  Pon  caldo  en  la  moris- 
queta. Guinsabauan  ca  ná  an  sopas.  He 
puestp  ya  caldo  en  las  sopas.  Uaray  sa- 
bao inin  lubi.  No  tiene  agua    este  coco. 

Sabat.  v.  Responder,  contestar  en  el  rezo 
ó  como  cuando  se  canta  el  santo  Rosario 
ó  se  reza,  etc.  Sabat  camo  nga  tañan  san 
pangadie.  Responded  todos  vosotros  al 
rezo.  Sasab-tan  an  usa  ca  tauo.  Se  res- 
ponderá al  que  hace  de  cabeza  en  el 
rezo  ó  canto. 

Sabauan.  adj.  Caldoso,  que  tiene  caldo. 
Coco   fruta  con  agua. 

Sabay.  v.  Hablar,  tocar,  saltar  ó  bailar  sin 
orden  ni   concierto. 

SabdaC.  v.  Reñir,  pelear,  combatir. 

Sabdac.  v.  Tropezar,  topar  una  cosa  con 


SA 

otra.    Hin  sabdacan  mo  acó.    Has  trope 
zado  conmigo. 
Sabdoc.    v.    Caer    en    el  lazo,  caer  en  eí 

garlito. 
Sabguid.  v.  Deslizarse,  escurrirse  una  cosa. 

Sabi.  v.  Hablar,  decir,  referir  y  contar  una 
cosa  para  que  se  tenga  noticia  de  ella- 
— Mencionar,  nombrar,  hacer  mención  de 
una  persona. 

Sabia,  v.  Rociar,  derramar,  esparcir  ó 
echar  agua. 

Sabilao.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Sabisabi.  v.  Hablar,  decir,  referir  y  contar 
con  frecuencia  una  cosa  para  que  se  ten- 
ga noticia  de  ella. —Mencionar,  nombrar, 
hacer  mención  frecuentemente  de  una 
persona. 

Sab-it.  s.  Garabato,  garfio,  gancho,  instru- 
mento de  metal,  madera,  etc.,  corvo,  pun- 
tiagudo en  uno  ó  ambos  extremos,  que 
sirve  para  prender,  agarrar  ó  colgar  una 
cosa. — v.  Colgar  una  cosa  en  gancho, 
etc. — Prender  ó  agarrar  una  cosa  con 
gancho,  etc. 

Sablay.  v.  Colgar,  suspender,  poner  una 
cosa  pendiente  de  otra  sin  que  llegue  al 
suelo.  Iguinsablay  co  ná  an  bado  nga 
manólos.  He  colgado  ya  la  camisa  mojada. 

Sablay.  adj.  Caña  dulce  así   llamada. 

Sablayan.  s.  Cuerda  ú  otra  cosa  ama- 
rrada á  dos  palos,  etc.,  para  colgar  ó  po- 
ner á  secar  alguna  cosa,  como  camisa, 
red,  etc. 

Sablayan.  s.  Viga,  madero  largo  y  grueso 
que  se  pone  atravesado  en  lo  ancho  del 
edificio  sobre  un  pilar  al  del  otro  extre- 
mo ó  lado,  ó  sobre  un  harigue  á  otro 
también  del  lado  contrario.  Naotud  an 
sablayan  sa  singbahan.  Se  partió  la  viga 
de  la  iglesia. 

Sablig.  v.  Regar,  rociar  ó  esparcir  en  me- 
nudas gotas  el  agua  ú  otro  licor. 

SablOC.  v.  Apetecer,  tener  gana  de  alguna 
cosa  ó  desearla. 

SablOC.  v.  Comer  una  cosa  á  secas,  ó  sin 
vianda. 

SabloCUIl.  adj.  Que  apetece  ó  desea  co- 
mer una  cosa. 

Sabtlit.  v.  Arrancar,  sacar  con  violencia 
una  cosa  del  lugar  donde  está. — Tirar 
hacia  sí  de  alguna  cosa. 

Sab-O.  v.  Coger  ó  cazar  animales  ó  aves 
con  lazo. — Caer  en  el  lazo.  Sinab-o  an 
acón  lit-ag  sin  tamsi.  Mi  lazo  cogió  un 
pájaro. 

Sabo.  v.  Descubrir,  hallar  lo  que  estaba 
ignorado  ó  escondido.  An  tuna  sa  Amé- 
rica nahasibohan  ni  Cristóbal  Colón.  La 


SA 

tierra    de    América    fué    descubierta  por 
Cristóbal  Colón. 

SabOCO.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Sabolud.  i\  Marisco  así  llamado;  se  come. 

SabÓIl.  s.  Jabón;  compuesto  artificial  de 
un  álcali  y  aceite  ú  otro  cuerpo  graso, 
que  se  disuelve  en  el  agua,  formando 
espuma  y  tiñéndola  de  blanco. — v.  jabo- 
nar, dar  de  jabón,  lavar  con  jabón  la  ropa 
y  otras  cosas,  enjabonar.  Pinalit  acó  sa 
insic  sin  sabón  nga  acón  igsasabón  san 
bado.  He  comprado  al  chino  jabón,  para 
enjabonar  la  camisa. 

Sab-ong.  v.  Adornar,  hermosear  con  ador- 
nos-— s.  Adorno  que  sirve  para  hermo- 
sura ó  mejor  parecer  de  alguna  persona 
ó  cosa.  v.  Lozanear,  ostentar  lozanía. — 
adj.  Cosa  lozana,  frondosa.  Nagsasab-ong 
sira  san  mga  Santos.  Están  adornando 
con  flores,  etc.,  los  Santos.  ¿Diin  mo  ibu- 
tang  an  acón  iguingsab-ong  nga  calo? 
¿Dónde  has  puesto  el  sombrero  que  yo 
he  adornado?  Oraora  ná  ca  sab-ong  an 
humay.  Está  ya  muy  lozano  el  palay. 

Sab-ong.  v.  Llevar  rosario,  escapulario, 
etc.,  colgados  al  cuello.  Maopay  nga  ba- 
tasan  in  pagsab-ong  sin  carmen.  Es  buena 
costumbre  llevar  al  cuello  un  escapulario. 

Saborag.  v.  Llevar  ramo  ú  otra  cosa  en 
la  mano. — Echar,  poner  en  tierra  alguna 
cosa,  extenderla- 

Saboro.  adj .  Cosa  áspera  ó  desigual. — v. 
Ser,  estar  ó  sacar  desigual   una   cosa. 

Sabo  sabO.  v.  Hablar  de  prisa. 

Saboy.  adj.  Cosa  común,  corriente,  ordi- 
naria, sabida. — Cosa  frecuentada,  con- 
currida. 

Saboy  saboy.  v.  Pasar  por  donde  hay 
mucha  gente. 

Sabrag.  v.  Derramar,  desparramar,  espar- 
cir alguna  cosa. — Echar,  tirrar  cuartos, 
etc. 

Sabsab.  v.  Pacer,  apacentarse  el  ganado, 
comer  la  hierba  y  pastos  en  los  prados, 
sementeras,  montes,  etc. 

Sabuag.  v.  Derramar,  desparramar,  espar- 
cir alguna  cosa. — Echar  ó  tirar  cuartos, 
etc. 

Sablld.  v.  Enredar,  prender  con  red,  en- 
redarse en  ó  con  alguna  cosa,  que  sirve 
de  embarazo  ó  estorbo.  Masasabud  ca. 
le  vas  á  enredar. 

Saburac.  v.  Derramar,  desparramar,  espar- 
cir alguna  cosa. — Echar  ó  tirrar  cuartos, 
etc. 

Sabut.  v.  Saber,  conocer  una  cosa,  ó  te- 
ner noticia  de  ella. — Convenir,  tratar,  con- 
certarse dos  ó  más  personas.  Uaray  acó 


SA 


273 


sasabut  siton.    No  sé,  no    tengo    noticia 
de  eso.  Nagcasabut  ná  cami.  Ya  nos  he-* 
mos  convenido.  Ansia  ini  an   iguinpapa- 
sabut  co  sa  iyo.  Esto  es  lo  que  os  hago 
saber. 
Sabut.    s.  Hebra  de    abacá  sin   beneficiar 
todavía.  Tagui  acó  sin  sabut  nga  abacá. 
Dame  una  hebra  de  abacá. 
Saca.  v.   Subir,  pasar  de  un  sitio  ó  lugar 
á    otro    superior  ó  más    alto,    ascender. 
Saca  gad    ngadi   sa   amon    balay.    Sube 
aquí  á  nuestra  casa.  Uaray  acó  pacasaca 
san  lubi.  No  he  podido  subir  al  coco. 

Saca.  s.  Gratificación  que  dan  los  que  ga- 
nan al  juego,  al  dueño  de  la  casa  donde 
juegan. 

Sacab.  v.  Meterse  en  tierra  lo  que  se  arras- 
tra, como  madero,  etc. 

Sacál.  v.  Trasladar,  copiar  un  escrito,  etc, 

Sacal.  v.  Poner  al  carabao,  etc.,  el  yugo 
y  demás  arreos  necesarios. 

Sacalan.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  es 
de  color   blanco. 

Saca  saca.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado; 
se  come. 

Sácay.  y.  Embarcar,  dar  ingreso  á  per- 
sonas en  una  embarcación;  embarcarse. — 
Navegar,  hacer  viaje  ó  andar  por  el  agua 
con  embarcación  ó  nave. — Embarcarse 
en  balsa  ó  cosa  semejante. — Subir  y  an- 
dar en  coche,  carro,  carromata. — Montar, 
subir  en  un  caballo  ú  otra  cabalgadura. 
Masácay  acó  sa  baloto.  Voy  á  embarcar 
en  el  baloto.  Nagsácay  acó  sa  bapor. 
Me  embarqué  en  el  vapor.  Pasac-ya  cami. 
Déjanos  embarcar  en  tu    embarcación. 

Sácay.  s.  Embarcación,  cuando  navega. 
Tolo  cami  ca  sácay.  íbamos  ó  éramos 
tres  embarcaciones.  Upat  sira  ca  sácay. 
Son  ó  eran  cuatro  embarcaciones. 

Sacáy.  v.  Entrar  agua  en  la  embarcación 
cuando  la  mar  está  alborotada.  Sinacáyan 
cami  cay  madagat  caopay.  Entró  agua 
en  nuestra  embarcación,  porque  había  mu- 
cha mar. 

Sacayátl.  s.  Nave,  navio,  bajel,  buque,  em- 
barcación en  qpe  se  puede  navegar.-' — 
Vapor  ó  buque  de   vapor. 

Sacay-anan.  adj.  Que  tiene  embarcación 
ó  embarcaciones. 

Sacay-anun.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
embarcación. 

Sacay  sacay.  v.  Andar  embarcado  ó  na- 
vegando cerca  de  la  orilla,  por  recreo  ó 
por  otra  causa. 

Sacba.  s.  Movimiento  carnal. 

Sacbilay.  v .  Poner  una  cosa  en  forma  de 
banda. 


274 


SA 


Sacbit.  v.  Llevar  la  espada  ú  otra  arma 
en  su  vaina  y  puesta  á  la  cintura. 

Saclatlg.  v.  Subir  á  los  árboles,  agarrán- 
dose con  manos  y  pies 

Saclay.  v.  Llevar  una  cosa  pendiente  de 
los  hombros. 

Saclay*  v.  Echar,  poner,  cubrir  una  cosa 
con  manta,  etc.  Nagcacanay  sira  sin  ma- 
caruruyag  nga  manto,  nga  ira  dayon 
iguinsaclay  san  birilhun  nga  lauas  niya. 
Llevaban  ellos  un  requísimo  manto,  con 
el  que  cubrieron  el  precioso  cuerpo  de  ella. 

Saclitl.  v.  Coger  ó  tomar  uno  alguna  cosa 
de  otro,  por  no  usar  la  suya   propia. 

Saciólo,  v.  Tomar  una  cosa  con  las  manos, 
unidas  por  abajo  y  abiertas  por  arriba. 
— Poner  las  manos,  unidas  por  abajo  y 
abiertas  por  arriba. — s.  Lo  qué  se  puede 
tomar  con  las  dos  manos  unidas  por 
abajo  y  abiertas  por  arriba.  Usa  ca  saclo- 
clo  nga  humay.  Porción  de  palay  tomada 
con  las  dos  manos  unidas  por  abajo  y 
abiertas  por  arriba. 

Sacmi.  v.  Llevar  en  brazos  al  niño  ó  sobre 
el  costado;  llevar  sobre  el  costado,  hijar 
ó  hijada  alguna  cosa. 

SacmofO.  v.  Bajar  la  cabeza. — Entriste- 
cerse, ponerse  triste  y  del  mal    humor. 

Sacmuyo.  v.  Coger  ó  llevar  en  brazos  al 
niño,  etc. — Recibir  en  las  manos  ó  bra- 
zos al  niño,  etc. 

Sacob.  v.  Comprender,  incluir  en  sí  alguna 
cosa. — Rogar,  suplicar,  pedir  por  uno. — 
Encontrar,  hallar  á  uno. — Pillar,  coger, 
ó  aprender  una  cosa. — Suceder,  acon- 
tecer. 

Sacom.  adj.  Que  tiene  la  boca  y  carrillos 
hundidos,  como  los  viejos. 

Sacop.  s.  Vasallo,  subdito,  dependiente, 
que  sirve  á  uno  ó  está  subordinado  á  su 
autoridad. — Criado. — adj.  Tributante. — v. 
Depender,  tener  subordinación  á  una  per- 
sona ó  cosa. — Sujetarse,  someterse  al  do- 
minio ó  disposición  de  alguno. — Incluir, 
inscribir,  apuntar  el  nombre  de  una  per- 
sona entre  los  de  otras,  para  un  objeto 
determinndo. — Rogar,  suplicar,  pedir  uno 
por  sí  nnsmo,  ó  por  otro.  Pamati  camo, 
mga  sacop  co.  Oid  vosotros,  subditos 
mios.  Ñapólo  an  mga  sacop  co  nga  i-ini. 
Son  diez  los  subditos  mios  que  están 
presentes. 

Sacop.  adv.  L  y  t.  Dentro,  á  ó  en  la  parte 
interior  de  un  espacio  ó  término  real  ó 
imaginario.  Sa  sacop  san  cota.  Dentro 
de  la  cota  ó  cerca  de  piedra.  Sacop  sin 
tolo  ca  adlao.  Dentro  de  tres  días.  Mag- 


SA 

pupuasa    ca    sacop    sin  duba    ca  adlao- 
Ayunarás  per  espacio  de  dos  días. 

Saco  saco.  v.  Mover  ó  menear  la  raba- 
dilla.— Hacer  movimientos    carnales. 

Sacot.  v.  Mezclar,  juntar,  unir,  incorporar 
una  cosa  con  otra. — Chapurrar,  mezclar 
un  licor  con  otro.  Ayao  icao  pagsacot 
sin  carne  ngan  sin  isda.  No  mezcles  car- 
ne  y  pescado. 

Sacpao.  adj.  Cosa  ancha  y  de  poco  fondo. 

SacpO.  s.  Tabla  ó  cosa  equivalente  que 
ponen  en  las  extremidades  del  bubiaran, 
para  que  no  se  salga  el  aceite. — z/.  Po- 
ner ó  colocar  dicha  tabla. 

Sacsac.  v.  Labr-ar  madera,  tabla,  piedra, 
etc.,  con  hacha,  sundang,  pico,  etc.  Sac- 
sacan  mo  ini  nga  bato.  Labra  tú  esta 
piedra. 

Sacsi.  v.  Atestiguar,  testificar,  dar  testi- 
monio de  una  cosa. — s.  Testigo,  persona 
que  da  testimonio  de  una  cosa,  ó  la 
atestigua. 

Sacuat.  v.  Elevar,  alzar,  levantar  hacia 
arriba  una  cosa. 

Sacum.  v.  Abrazar,  estrechar  apretada- 
mente.— Incluir,  encerrar,  comprender 
en  sí. 

Sacyao.  (Saquiao).  s-  Red  estrecha  así 
llamada. 

Sacyod.  (Saquiod).  v.  Mover  ó  menear 
la  rabadilla. — Hacer  movimientos  carnales- 

Sadá.  s.  Puerta  ó  armazón  de  madera, 
hierro  ú  otra  materia,  que,  engoznada  ó 
puesta  en  el  quicio  ó  amarrada  con  be- 
juco, y  asegurada  por  el  otro  lado  con 
llave,  cerrojo  ú  otro  instrumento,  sirve 
para  impedir  la  entrada  y  salida. — Hoja 
de  puerta  ó  ventana,  que  se  abre  y  se 
cierra. — v.  Cerrar  puerta  ó  ventana.  Hu- 
man ná  an  sadá  san  puerta.  Está  ya  con- 
cluida la  puerta.  Pinanadhan  san  capitán 
an  mga  sadá.  Manda  el  capitán  cerrar 
las  puertas,  puinsadhan  co  ná  an  sada. 
He    cerrado  ya  la  puerta. 

Sadang.  v.  Bastar,  ser  suficiente  y  pro- 
porcionado para  alguna  cosa. — adj .  Cosa 
bastante,  que  basta,  suficiente  para  lo 
que  se  necesita.  Sadang  ná.  Basta  ya  — 
Cún  baga  masasadang.  m.  adv.  Si  hay 
lugar. — An  casadangan  lá.  Lo  suficiente, 
lo  bastante. — Casadangan.  Templanza. 

Saday.  s.  Hilera  de  piedras  labradas  al  ha- 
cer la  pared. — v.  Poner  ó  colocar  dicha 
hilera  al  hacer  la  pared. 

Sadia.  adv.  m.  De  propósito,  de  intento. 

Sadía.  s.  Don,  gracia. — v.  Conceder  uri 
don,  una  gracia. 

Sadiag.  s.   Remate  ó  conclusión  de  las  ni- 


SA 

pas,  recortadas  sus  puntas,  en  los  aleros 
de  los  techos. 

JSadiap.  v.  Entretejer,  trabar  ó  enlazar  ca- 
ñas machacadas  unas  con  otras;  hacer 
estera  de  cañas  machacadas. — s.  Estera 
hecha  de  cañas  machacadas. — adj.  Cosa 
ancha  y  de  poco  fondo. 

Sadin.  pronomb.  dern.  Este,  esta,  esto.  Sa- 
din  semana  nga  inagui.  En  esta  semana 
pasada. 

SadO.  s.  Vasija  redonda  y  estrecha  en  la 
parte  de  abajo. 

Sadoc.  s.  Sombrero  de  copa  baja  y  ala 
ancha,  hecho  de  la  hoja  de  anajao,  ñipa, 
etc.,  el  cual  usa  el  bisaya  para  resguar- 
darse del  sol  y  la  lluvia. — v.  Ponerse  ó 
llevar  puesto  dicho  sombrero. 

Sadoidadoc*  s.  Insecto  negro  y  venenoso, 
así  llamado. 

Sadol»  s.  Azadón;  instrumento  que  consiste 
en  una  plancha  ó  pala  cuadrangular  de 
hierro,  más  larga  que  ancha,  con  el  corte 
en  uno  de  sus  lados  estrechos,  y  en  el 
opuesto,  ó  la  cabeza,  un  anillo  en  el  cual 
encaja  y  se  sujeta  un  astil  ó  mango  de 
madera,  que  forma  con  la  pala  un  ángulo 
más  ó  menos  agudo. — v.  Azadonar,  ca- 
var con  el  azadón. 

Sadoy  sadoy.  v.  Vagar,  vaguear,  vaga- 
bundear,   andar  vagabundo  ú  ocioso. 

Sadsad.  v.  Buscar  y  coger  con  los  pies 
almejas   en  lo  ríos  de  poco  fondo. 

Sadsaratl.  s.  Lugar  ó  sitio  bajo  en  los 
ríos,  donde  buscan  y  cogen  almejas  con 
los  pies. 

SadtO.  adv.  1.  Entonces,  en  aquel  tiempo 
ú  ocasión. 

SadtO  ngahao.  adv.  t.  Entonces  en  aquel 
mismo  tiempo  ú  ocasión. 

SadtO  tá.  adv.  t.  Entonces,  en  aquel  mismo 
tiempo  ú  ocasión. 

SadtO  tá  ngahao»  adv.  t.  Entonces,  en 
aquel  mismísimo  tiempo  ü  ocasión. 

Sadya.  s.  Bondad,  pureza,  mejoramiento 
ó  mérito  de  una  cosa. — adj.  Cosa  pura, 
acendrada. 

Saga.  adj.  Cosa  notoria,  pública  y  sabida 
de  muchos. — s.  Noticia,  novedad  ó  su- 
ceso sabido  de  muchos.  Ayao  pagbua  sa 
acón  cay  saga  gud  nga  icao  an  nangauat. 
No  me  mientas  porque  es  muy  público 
que  tú  has  robado. 

Sagaad.  adj.  Cosa  áspera,  desapacible  ó 
ó  desabrida  al  gusto. — v.  Ser  una  cosa 
áspera,  desapacible  ó  desabrida  al  gusto. 

Sagabay.  v.  Guiar  ó  llevar  á  uno  de  la 
mano,  como  se  hace  con  el  ciego. 

Sagabo.  v.  Ver,  encontrar,  hallar,  dar  con 
35 


SA 


275 


una  persona  ó  cosa  sin  buscarla,  ó  bus- 
cándola. Hinsagabohan  san  mga  guarda 
an  mga  magcauat  didto  sa  guba.  Encon- 
traron los  guardas  á  los  ladrones  allá  en 
la  selva.  Nacasabo  acó  sin  tauo  nga  patay» 
Hallé  á  un  hombre  muerto. 

Sagab  sagab.  v.  Mascar  una  cosa  hacien- 
do ruido. 

Sagac  sac.  v.  Mascar  una  cosa  haciendo 
ruido. — Quitar,  arrancar  la  hierba  que 
principia  á  brotar. — Labrar  madera  con 
hacha  ó  cosa  equivalente. — Sonar  ó  ha- 
cer ruido  la  madera  cuando  se  labra. — s. 
Ruido  que  hace  la  madera  al  labrarla. 

Sagad.  adj.  Cosa  limpia,  sin  maleza. — 
Cosa  bien  hecha. 

Sagadsad.  v.  Medir  fondo  con  caña  ú 
otra  cosa. — Sonar  ó  hacer  ruido  con  los 
pies  cuando  se  llevan  arrastrando. — s. 
Ruido  de  los  pies  cuando  se  arrastran 
por  el  suelo. 

Sagadsad.  v.  Descarnar,  quitar  al  hueso 
la  carne. 

Sagadsad.  v.  Hacer  agua  la  embarcación. 

Sagahid.  v.  Arrastrar,  tocar  en  el  suelo 
saya,  etc. 

Sagahid.  adj.  Gallo,  que,  cuando  pelea,  no 
da  salto,  sino  que  espera  á  que  salte  el 
contrario. 

Sagala.  v.  Vestir,  cubrir  ó  ador-nar  el 
cuerpo  con  el  vestido.  ¿Ano  an  iguinsa- 
sagala  niya?  ¿Qué  vestido  llevaba? 

Sagalsal.  adj.  Cosa  quebrada  ó  rota. — v. 
Sonar  mal  una  cosa  por  estar  quebrada 
ó  rota. — s.  Ruido  ó  sonido  de  cosa  que- 
brada ó  rota. 

Sagal-llág.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  el 
agua. — s.  Ruido  del  agua.  Nag  sasagal- 
uác  man  an  tubig  san  hibobo.  Hace  ruido 
también  el  agua  cuando  se   vierte. 

Saganap.  .  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los 
terrenos  ó  las  poblaciones. 

Sagátlg.  v.  Contener,  detener,  suspender 
una  cosa,  impedir,  estorbar  que  pase  ade- 
lante. 

Sagang.  v.  Comer  con  otros. — Masagang 
sin  pagcaon.  adj.  Que  come  con  otros. 

Sagangat.  s.  Especie  de  fisga  formada  de 
varios  pedazos  de  palma  brava  bien  la- 
brados y  aguzados,  y  amarrados  en  la 
parte  inferior  del  asta.  Se  usa  para  he- 
rir á  los  peces. 

Sagangca.  s.  Caña  hendida  en  la  parte 
de  abajo  hasta  el  primer  nudo,  y  agu- 
zada formando  puntas,  la  cual  se  usa  para 
sacar  tierra  de  algún  hoyo. — v.  Sacar 
tierra  de  hoyo  con  dicha  caña. 

Sagantic.    v.   Ludir,  darse  una  cosa  con 


276 


SA 


otra. — s.  Ruido  de  una  cosa  que  da  con 
otra. 

SagantOC.  v.  Ludir,  darse  una  cosa  con 
otra. — s.  Ruido  de  una  cosa  que  da  con 
otra. 

Sagap.  v.  Buscar,  hacer  diligencia  para 
hallar  ó  encontrar  alguna  cosa.  Pagsaga- 
pa  niyo   san  macauat.  Buscad  al  ladrón. 

Sagapra.  adj.  Cosa  áspera,  desapacible 
al  tacto. 

Sagapsap.  adj.  Cdsa  áspera,  desabrida  ó 
desapacible  al  gusto,  v.  Ser  una  cosa  ás- 
pera, desabrida  ó  desapacible  al  gusto. 

Sagap  sagap.  v.  Rumiar,    masticar. 

Sagaqui.  v.  Ocupar,  embarazar  ó  estor- 
bar á  uno-  Diri  acó  nacacapagbuhat  cay 
nasagaqui  acó  san  mga  anac  co.  No 
puedo  trabajar  porque  estoy  ocupado  por 
mis  hijos. 

Sagay.  s.  Piedra  de  mar  así  llamada. 

Sagay.  adj.  Coco  que  está  ya  casi  maduro. 

Sagayap.  v.  Preguntar  por  uno. — Com- 
prender, incluir  á  uno  ó  á  alguna  cosa. 

Sagayap.  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los 
terrenos  ó  las  poblaciones. 

Sagaysay.  adj.  Bajo,  que  va  bajo. — v. 
Tocar  bajo. 

Sagbay.  v.  Responder,  contestar;  meterse 
uno  donde  no  le  llaman,  ó  en  lo  que  no 
le  toca,  ó  en  lo  que  no  le  va  ni  le  viene; 
entremeterse  en  lo  que  no  le  incumbe. 

Sagbalao.  v.  Agradecer,  cerresponder  con 
gratitud  á  un   beneficio   ó  favor. 

Sagbalao.  v.  Prevenirse,  prepararse,  pre- 
caverse. 

Sagbaitg.  v.  Responder,  contestar  á  lo  que 
uno  dice. —  Masagbangun.  adj.  Respondón, 
replicón,    que   tiene  el  vicio  de  replicar. 

Sagbat.  v.  Escarbar  ahondando  algo  la 
tierra  ó  arena,  buscando  alguna  cosa, 
como  oro,  etc. 

Sagbat.  v.  Llegar,  tocar,  alcanzar  la  he- 
rida cierta  profundidad.  An  cahilarum 
san  cahabulan  sagbat  sa  tul  an-  La  pro- 
fundidad de  la  herida  llega  al  hueso. 

Sagbat  v.  Hablar  á  troche  y  moche,  sin 
respeto  ni  consideración. 

Sagbat.  s.  Travesano,  madero,  etc.,  que 
cruza  de  una  parte  á  otra. 

Sagbot.  s.  Basura,  inmundicia,    suciedad. 

Sagboy.  v.  Frecuentar,  pasar  con  frecuen- 
cia por  alguna  parte.  Casagboyan  dinhi 
aguian  san  capitán.  El  capitán  pasa  fre- 
cuentemente por  aquí.  Diri  ini  casagboyan 
sin  tauo  aguian.  Por  este  sitio  no  pasa 
ordinariamente   gente. 

Sagca.  v.  Subir,  ascender. 

Sagda.  v.  Reconvenir,  hacer  cargo  á  uno,   | 


SA 

reprender,    amonestar. — Animar,   alentar, 
infundir  aliento  ó  esfuerzo. 

Sagdon.  v.  Aconsejar,  exhortar,  amones- 
tar, dar  consejo. — s.  Consejo,  amonesta- 
ción, exhortación.  Guinsagdonan  co  siya. 
Le  aconsejé.  Pasagdon  ca  can  Pedro. 
Pide  consejo  á  Pedro;  aconséjate  de  Pedro. 
Diri  siya  napasagdon  No  admite  el  con- 
sejo. Diri  siya  namamati  san  acón  sag- 
don,   El  no    oye  mi  consejo. 

Saghid.  v.  Arrastrar,  tocar  en  el  suelo  el 
vestido,  etc.,  por  ser   largo. 

Sagmac.  v.  Poner  uno  sobre  sus  rodillas 
ó  piernas  al  niño. 

Sagtnao.  s.  Agua  sucia  de  fregar  ó  lavar 
platos,  vasos,  sartenes,  calderos,  etc. — 
Agua  cargada  de  sal,  en  donde  se  ha 
tenido  carne,  pescado,  etc. — v.  Echar  ó 
poner  dicha  agua  en  alguna  parte,  como 
en  la  comida  de  los  puercos,  etc. 

Sagmi.  s.  Qrilla   de  río,  mar,  camino*  etc. 

Sagmit.  adj-  Cosa  usual,  ordinaria,  que 
se  usa  frecuentemente. — v.  Usarla. 

Sagnay.  v.  Arrastrar  y  poner  fuera  del 
agua  embarcación,  madero,  etc. 

Sagnit.  s-  Arras,  lo  que  se  da  por  prenda 
y  señal  de  algún  contrato  ó  concierto,  ó 
del  futuro  matrimonio. 

SagO.  s.  Aguaza,  humor  acuoso,  consis- 
tente y  espeso,  que  arrojan  algunos  cuer- 
pos muertos. — v.  Echar  aguaza  algún 
cuerpo  muerto. 

Sagocotn.  v.  Amparar,  ayudar,  favorecer, 
proteger. 

SagOCSOC.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Sag-Op.  v.  Reunir  ó  poner  en  una  vasija 
lo  que  está  en  otras  varias.  Guinsag-op 
co  lá  an  lana  dida  san  usa  nga  tadiao. 
He  reunido  el  aceite  ahí  en  una  tinaja. 
— Incluir  una  cosa  con  otra  de  la  misma 
especie,  sin  mezclarla.  Pasag-opa  ngani 
acó  san  imo  lana  sinin  acón  gutiay  nga 
lana,  cay  basi*  mahasag-op  san  pagbali- 
guia  mo.  Incluye  con  tu  aceite  mi  poco 
aceite,  para  que  vaya  incluido  también 
al  venderlo  tú. 

Sagop.  v.  Buscar  alguna  cosa  en  el  fondo 
del  agua. 

Sagopra.  adj.  Cosa  áspera,  desabrida  ó 
desapacible   al  gusto. 

Sagopsop.  v.  Hacer  ruido  con  la  boca 
cuando  se  sorbe  alguna  cosa. — s.  Ruido 
que  se  hace  con  boca  al  sorber  alguna 
cosa. 

Sagorhong.  adj.  Pelo,  cabello  largo  y  des- 
arreglado. 

Sagorhongatl.  adj.  Que  tiene  ó  lleva  el 
pelo  ó  cabello  largo  y  desarreglado. 


SA 

Sagorot.  v.  Hacer  ruido  con  la  boca 
cuando  se  toma  un  líquido  á  sorbos,  ó 
cuando  se  bebe. — s.  Ruido  que  se  hace 
con  la  boca  al  tomar  un  líquido  á  sorbos, 
ó  cuando  se  bebe. 

SagOSO.  v.  Raspar  ó  quitar  los  nudos  de 
la  caña,  dejándola  lisa. 

SagOtSOt.  v.  Chupar,  sacar  ó  traer  con 
los  labios  el  jugo  ó  la  sustancia  de  una 
cosa.  Nagsagotsot  si  Pedro  sa  pagsopsop 
san  bunay.  Chupó  Pedro,  al  sorber  el 
huevo. 

Sagotsot.  v.  Azuzar,  incita  á  los  perros 
para  que    embistan. 

Sagpa.  v.  Cubrir  á  uno  el  agua;  cubrir  á 
uno  el  agua  hasta  la  cintura  ó  más  arriba. 
Sasagpaun  ca  dao,  cay  ora  ora  sin  cahi- 
larum.  Te  va  á  cubrir  el  agua,  porque 
está  muy  profundo. 

Sagpang.  v .  Topar,  tropezar,  dar  con  los 
pies  en  un  estorbo  ó  embarazo,,  ó  con 
alguna  parte  del  cuerpo.  Nasamad  an  teel 
co  cay  nahasagpang  sin  taringgab.  Se 
hirió  mi  pié,  porque  tropezó  con  punta  ó 
pincho  de  árbol.  Nahasagpang  acó  sin 
sura  didto  sa  buquid.  Tropecé  con  un 
pincho  allí  en  el  monte. 

Sagpang.  v.  Salir  al  encuentro  de  uno. 
Sagpangun  ta  sira  sa  dalan.  Salgamos 
al  encuentro  de  ellos  al  camino. — Buscar, 
ir  en  seguimiento  ó  persecución  de  una 
cosa. 

Sagpao.  adj.  Embarcación  de  poco  fondo. 

Sagparac.  v.  Enfurecerse  la  gallina  con 
pollos   cuando  alguno  se  acerca  á  ella. 

Sagpinit.  v.  Ponerse  uno  á  los  pies  cor- 
del ó  abacá  para  subir  con  más  facilidad 
á  coco,  árbol,  etc. — s.  El  mismo  cordel 
ó  abacá. 

Sagpo.  s.  Madero  acanalado  en  los  tabi. 
ques  de  tabla,  etc.,  y  en  el  cual  se  ase- 
guran ó  encajan  las  tablas  por  la  parte  de 
arriba. — v.  Poner  ó  colocar  dicho  madero. 
— Tapar;  atajar,  estancar,  detener  el  curso 
de  una  cosa. 

Sagpotl.  v.  Concebir,  estar  preñada  la 
hembra. 

Sagput.  adj.  Cosa  mala,  que  no  debe  ha- 
cerse. 

Sagú,  s.  Harina  que  el  bisaya  hace,  pre- 
vias ciertas  operaciones,  de  la  médula  que 
tiene  la  palmera  llamada  pugahan. 

Sagub.  v.  Coger  ó  sacar  agua  de  río, 
fuente,  etc. — s.  Caña  grande  que  usa  el 
bisaya  para  ir  por  agua. — Acequia,  zanja 
ó  canal  por  donde  se  conducen  las  aguas 
para  regar  terrenos  ó  para  otros  usos. 

Sagubay.  v.  Llevar  á  uno  de  la  mano. — 


SA 


277 


Estar  dos  con  las  manos  puestas  en  sus 
cuellos  ú  hombros,  cada  uno  en  los  de 
su  contrario. — Acompañar,  estar  ó  ir  en 
compañía  de  uno  ó  varios. 

Sagubifl.  v.  Estorbar,  impedir,  embarazar 
la  ejecución  de  una  cosa. 

Sagubitbit.  v.  Llevar  colgando  una  cosa 
de  la  mano;  llevar  algo  en  la  mano. 

SagUC-al.  v.  Poner  ó  estar  mal  puesta  6 
colocada  una  cosa,  como  carga  de  em- 
barcación,  etc. 

Saglld.  s.  Fondo,  hondo,  parte  inferior  de 
una  cosa  hueca  ó  cóncava. — adj.  Profun- 
do, íntimo;  lo  más  interior  ó  interno. 

Sagudan.  s.  Especie  de  estera  hecha  de 
hojas  de  burí  ó  ñipa,  que  usa  el  bisaya 
en  vez  de  vela  en  las  embarcaciones  me- 
nores. 

Sagudham.  s-  Trabajo,  pena,  aflicción. — 
adj.  Cosa  áspera  é  incómoda. 

Sagudida.  s.  Peonza  así  llamada. — v.  Ju- 
gar, divertirse  con  dicha  peonza. 

Saglldsud,  v.  Tropezar,  dar  con  los  pies 
en  alguna  parte. — Llevarse  alguna  cosa 
entre  los  pies,  llevar  una  cosa  con  los 
pies  hacia  adelante.  Nahasagudsud  co 
icao.  Tropecé  en  tí. — Atropellar,  no  ha- 
cer caso  de  lo  mandado. — Arrastrar  ó 
llevar  arrastrando  los  pies. 

Saguiad.  vid,  Sagyad. 

Saguiauan,  s.  Enredadera  así  llamada. 
Los  bisayas  usan  sus  hojas  y  vastago  en 
lugar  de   las  hojas  de  betel. 

Saguib.  v.  Conducir,  llevar  una  cosa  por 
mar  ó  por  tierra. 

Sagllibo.  v.  Coger  á  uno  en  flagrante,  en 
el  mismo  acto  de  cometer  un  delito.  Pu- 
long  san  inga  fariseo,  maestro,  ini  nga 
babaye  guinsaguib-an  namon.  Dijeron  los 
fariseos:  Maestro,  á  esta  mujer  la  hemos 
cogido  en  flagrante. — Seguir  ó  ir  en  com- 
pañía de   alguno. 

Saguilay.  v.  Echar  y  llevar  una  cosa  so- 
bre el  hombro. 

Sagllin.  v.  Rodear,  usar  de  circunloquios 
ó  rodeos  en  lo  que  se  dice. — Achacar,, 
imputar  á  una  persona  algún  dicho  6 
acción. — Partícula  compositiva,  que,  ante- 
puesta á  la  raiz,  significa  imitar,  ó  hacerse 
como  tal.  Cundi  niyan  pinasaguinan  nira 
nga  an  casaquit  niya  hionong  san  acón 
paghampaca  sa  iya.  Mas  ahora  achacan 
que  su  enfermedad  obedece  á  haberle  yo 
azotado.  Saguin  babuy.  Hacerse  coma 
puerco.  Saguinoripon.  Hacerse  como  es- 
clavo. 

Saguing.  s.  Plátano,  musa  del  paraíso.— 
El  fruto  de  la  planta  del  mismo  nombre. 


278 


SA 


Sagllino.  v.  Andar,  caminar,  ir  poco  á 
poco,  despacio,  con  lentitud. — Hacer  jun- 
tas, reunir  una  cosa  poco  á  poco. 

Sagllin  Saguin.  />.  vid.  Saguin   i.»  acep. 

Sagllinilálo.  s.  Especie  de  anguila  de  mar. 
— adj.  (De  líalo).  Venado  de  ocho  cuer- 
nos, ó  sea  cuatro  en  cada  lado. 

SagUÍp-at.  s.  Cuarta  parte  de  una  ganta- 

Saguip-atan.  s.  Medida  de  cada  una  de 
las  cuatro  partes  de  una  ganta. 

SagllipO.  v.  Estar  ó  hallarse  uno  ocupado, 
embarazado,  impedido  en  sus  quehaceres, 
por  lo  que  no  puede  hacer  otra  cosa. 

Saglliquit.  v.  Extender  el  gallo  uno  de  las 
alas  como  haciendo  caricias  á  la  gallina. 

Saguiri.  s.  Sien;  cada  una  de  las  partes 
laterales  de  la  frente,  limitadas  por  la  ex- 
tremidad de  la  ceja,  el  nac'miento  del  pelo 
y  las  orejas. 

Saguiri  han.  adj.  Que  tiene  canas  en  las 
sienes. 

Sagllirit.  v.  Sonar  una  cosa  que  se  frota, 
refriega  ó  lude  una  con  otra. — s.  Ruido 
de  lo  dicho- — s.  vid.   Saguiri. 

Sagllisi.  s.  Palma  silvestre  así  llamada;  su 
cogollo  se  usa  como  verdura. 

Saguisiótl.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  se 
come. 

Saguit-lo.  s.  (De  tolo).  La  tercera  parte 
de  una  cosa. 

Sagllitsit.  s.  Ruido  ó  sonido  que  se  hace 
con  la  boca,  sin  pronunciar  palabra  al- 
guna, cuando  se  llama  á  uno. — v.  Hacer 
con  la  boca  dicho  ruido  ó  sonido. 

Sagul.  v.  Mezclar,  incomporar  una  cosa  con 
otra.  Saguli  niyo  an  bugas  nga  toonun 
sin  lubi.  Mezclad  coco  con  el  arroz  que 
se  ha  de  cocer. 

Sagulay.  s.  Luto,  signo  exterior  de  pena 
y  duelo  en  ropas,  adornos  y  otros  obje- 
tos, por  la  muerte  de  una  persona. — v. 
Enlutar,  cubrir  de  luto,    llevar  luto. 

Saguli.  v.  Devolver,  volver  una  cosa  á  la 
persona  de  quien  se  habia  tomado. — s. 
Vuelta  ó  restitución  de  lo  que  se  ha  to- 
mado. 

SagUtn.  v.  Recibir. 

Sagunson.  v.  Frecuentar,  repetir  un  acto 
á  menudo. 

Sagunsun.  adj.  Gangoso, .que  habla  gan- 
gueando. 

Sagurham.  Sagurhum.  s.  Trabajo,  pena, 
aflicción. — adj.  Cosa  áspera  é  incómoda. 

Sagyad.  (Suave  la  g).  s.  Fimbria,  canto  in- 
ferior de  la  vestidura  talar,  saya,  panta- 
lones, etc. — Hoja  de  planta  que  llega  al 
suelo  ó  muy  cerca. — Madero  sobre  el  que 
descansa  el  tabique  de  tabla,  etc.,  de  un 


SA 

edificio. — v.  Orlar,  adornar  un  vestido  con 
guarnición  en  el  canto  inferior. — Poner  6 
colocar  el  madero  sobre  el  cual  descansa 
el    tabique  de  tabla,  etc.,  de  un  edificio. 

Sahá.  s.  Retoño,  ó  renuevo  que  brota  de 
la  raiz  ó  cepa  de  toda  clase  de  plátanos 
y  abacá. — v.  Brotar  ó  nacer  dicho  retoño. 

Saháan.  adj.  plátano  ó  abacá  con  retoños. 

Sahad.  s.  Mitad  de  una  cosa. — v.  Dividir 
una  cosa  por  la  mitad. 

Sahang.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado; 
se  come. 

Sahi.  v.  Exceder,  ser  una  persona  ó  cosa 
más  grande  que  otra  con  que  se  com- 
para en  alguna  línea;  sobrepujar.  Nasahi 
man  lá  si  Juan  sin  camaisug  sa  ira  san 
magburugto.  Excede  Juan  en  bravura  á 
sus  hermanos.  Nasahi  man  lá  ini  nga  ca- 
ri uy  sin  cadaco  san  iba.  Excede  este  ár- 
bol en  grandor  á  los  otros. 

Sahid.  adj.  Todos. — v.  Comprender,  in- 
cluir á  todos.  Sahid  an  mga  cabataan 
magáram.  Todos  los  niños  saben.  Sasa- 
hirun  co  camo  ngatanan  sin  hampac.  Os 
azotaré  á  todos. 

SahÓ.  v.  Estimar,  apreciar,  querer  á  una 
persona. — Mimar,  hacer  caricias  y  hala- 
gos. Sinahóan  co  ini  nga  nga  bata.  Yo. 
aprecio  á  este  niño.  Guinsahóan  co  sí 
Juan,  cay  masinahóon  siya  sa  acón.  Yo 
estimo  á  Juan,  porque   él  me  aprecia. 

Sahul.  adj.  Cosa  barata  ó  de  poco  precio. 
-Cosa  pobre,    de  poco  valor. 

Said»  v.  Perfeccionar,  acabar  enteramente 
una   obra. 

Sailo.  v.  Perdonar,  remitir  la  culpa,  inju- 
ria ú  otra  cosa. 

Sain  sain  sin  pagearocatingug.  .v.  De- 
jillo, dejo,  modo  particular  de  acentuar 
las  palabras  al  hablar. 

Sait.  adj.  Par,  igual  ó  semejante. — v.  Apa- 
rear ó  estar  las  cosas  pares,  iguales  ó 
semejantes. 

Sala.  s.  Pecado,  culpa,  delito,  crimen. — 
Defecto,  falta,  error,  yerro,  descuido, 
ofensa. — v.  Pecar,  quebrantar  la  ley  de 
Dios;  faltar  uno  á  su  obligación;  errar, 
obrar  con  error;  quebrantar,  infringir, 
violar  un  mandato,  etc. — No  acertar  el 
tiro,  el  golpe,  la  vocación,  etc. — Hacer 
mal  una  cosa;  equivocarse,  hacer,  tener 
ó  tomar  una  cosa  por  otra. — Cometer» 
caer,  incurrir  en  alguna  culpa,  yerro,  falta, 
etc.  Diri  ná  sadang  maisip  an  mga  sala 
co.  No  pueden  ya  contarse  mis  pecados. 
Daco  gud  an  imo  sala.  Grande  es  tu  pe- 
cado. Nacasalá  acó  sa  Dios-  He  pecado 
contra  Dios.  Uaray  acó  pacasála.  No  he 


SA 

pecado.  Totolo  an   hinsal-an  co.  He  pe- 
cado con    tres. 

Salaag.  v.  Extraviarse;  andar  errante  de 
una  parte  á  otra,  sin  tener  asiento  en  lu- 
gar alguno. — adj.  Errante,  extraviado. 

Saláatl.  adj.  Pecador,  que  tiene  culpa  ó 
ha    cometido  algún  delito. 

Salabat.  v.  Socorrer,  amparar,  ayudar,  fa- 
vorecer. 

Salabay.  v.  Tirar  ó  arrojar  lanza  ú  otra 
cosa  para  herir. — Herir  arrojando  la  lan- 
za, etc.  Salabaya  an  babuy.  Hiere  al 
puerco.  Sinalabay  co  an  bactin.  Arrojé 
mi  lanza  al  puerco. 

Salabay.  s.  Animal  marino,  que  boya  en 
Ja  mar,  y  en  los  ríos  cerca  de  la  mar; 
agua  mala  ó  especie  de  zoófito,  casi  tras- 
parente, de  consistencia  gelatinosa,  con 
barbas  ó  especie  de  brazos  largos,  y  con 
un  agujero  ó  boca  en  medio.  Dicho  ani- 
mal es  venenoso,  causa  gran  picazón  y 
escozor,  y  levanta  grandes  ronchas  ó 
cardenales  en  la  parte  del  cuerpo  que  toca. 

Salac.  s.  Árbol  así  llamado. — Pájaro  así 
llamado. 

Salacay.  v.  Embarcar. — Abordar,  entrar, 
saltar  ó  ir  al  abordaje. — Saltar  ó  entrar 
en  la  embarcación. 

Salacot,  v.  Mezclar,  unir  ó  incorporar  una 
cosa  con  otra,  como  carne  y  pescado, 
agua  y  vino,  etc. 

Salad,  s.  Fondo  de  río,  mar  ó  laguna,  ó 
ríe  hoyo,  etc. — v.  Llegar  al  fondo  lo  que 
se  hunde;  dar  en  el  fondo,  como  harigue 
etc.,  que  se  mete  en  en  el  hoyo. 

Saladang.  s.  Parrilla;  instrumento  de  hie- 
rro en  figura  de  rejilla,  con  pies,  que  sir- 
ve para  asar  ó  tostar. — Especie  de  pa- 
rrilla hecha  de  caña,  palma  brava  partida, 
etc.,  para  calentar  ó  poner  al  humo  al- 
guna cosa. — v.  Hacer  dicha  parrilla. 

Salado,  v.  Mezclar  una  cosa  con  otra,  re- 
volviéndola. 

'Salad  salad,  v.  Alternar,  sucederse  unas 
cosas  á  otras  repetidamente,  como  los 
días  claros  con  los  lluviosos,  el  calor  con 
el  frío,  la  buena  cosecha  con  la  mala,  etc. 
— Poner  ó  colocar  un  madero  gruesp  y 
otro  delgado,  una  ñipa  seca  y  otra  verde, 
etc.— Entrelazar,  enlazar,  entretejer  una 
cosa  con  otra. 

Salag.  s.  Nido  de  ave,  ratón,  sabandija. — 
^.  Nidificar,  hacer  nidos  las  aves,  rato- 
nes ó   sabandijas. 

Salag.  v.  Apuntalar,  poner  puntales  á  una 
cosa  para  que  no  caiga  ó  se  incline. 

Salág.  v.  Pasar  ó  ir  embarcado  por  entre 
islotes   ó  manglares. 


SA 


279 
Planta  asf 


Salag  salag.  s.  Nido  pequeño 
llamada,  coloquintida. 

Salágatl.  s.  Canal  estrecho  de  poco  fondo, 
entre   islotes  ó  manglares. 

Salaid.  s.   Diente  de  arpón. 

Salait.  s.  Punta  ó  diente  de  arpón,  anzue- 
lo, etc. — v.  Hacer  dicha  punta  ó  diente 
en    el  arpón,  etc. 

Salama.  ^.  Desconvenir,  desconcertar,  des* 
hacer  lo  hecho. 

Salamat.  s.  Gracias — v.  Dar  las  gracias 
por  cualquier  beneficio,  favor  ó  atención 
que  se  nos  dispensa. 

Salambao.  v.  Tirar  ó  echar  hacia  arriba 
alguna  cosa,  como  cuartas,  piedras,  etc. 
Salambaua  dao  an  cuarta  cay  sasalohun 
co.  Picha  hacia  arriba  las  cuartas,  que  yo 
las  recibiré  en  mis  manos.  Iguinsalambao 
san  bata  an  bato.  El  niño  echó  hacia 
arriba  la  piedra. 

Salatni.  v.  Coger  lo  que  á  uno  le  tira  otro 
para  que  lo  reciba  en  los  manos. 

Salatning.  s.  Vidrio,  substancia  fusible  á 
alta  temperatura,  insoluble  en  el  agua» 
dura,  quebradiza  y  trasparente,  formada 
por  la  fusión  de  los  salicilatos  de  potasa 
ó  sosa  con  alguno  de  los  salicilatos  de 
cal,  magnesia,  barita,  alúmina,  hierro  ó> 
cinc, — Cristal  ó  vidrio  incoloro  y  muy 
trasparente,  que  resulta  de  la  mezcla  y 
fusión  de  arena  silícea  con  potasa  y  mi- 
nio.— Espejo,  plancha  de  cristal  azogada 
por  la  parte  posterior  para  que  se  refle- 
jen y  se  representen  en  él  los  objetos 
que  tenga  delante. — v.  Mirarse  uno  al 
espejo. 

Salatnpati.  s.  Paloma  silvestre  así  llamada» 
JSalampay.  v.  Cubrir,  ocultar  y  tapar  una 
cosa  con  otra. 

Salan,  s.  Barniz,  disolución  de  una  ó  más 
substancias  resinosas  en  un  líquido  que  al 
aire  se  volatiliza  ó  se  deseca.  Con  ella 
se  da  á  las  pinturas,  maderas  y  otras 
cosas,  con  objeto  de  preservarlas  de  la 
acción  de  la  atmósfera,  del  polvo,  etc.» 
y  para  que  adquieran  lustre. — v.  Barnizar, 
dar  barniz. 

Salatia.  s.  Rama,  vastago  de  camote,  ca- 
labaza, etc.,  que  crece  y  se  extiende  por 
el  suelo. — v.  Crecer  y  extenderse  dicha 
rama  ó  vastago.  Nananalana  ná  an  ca- 
mote nga  iguinlomong  co.  Ya  crece  y  se 
extiende  por  el  suelo  el  camote  que  yo 
he  plantado. 

Salanao.  s.  Tiempo  inmediato  ó  conclu- 
sión de  la  siega  ó  recolección  de  los 
frutos;  conclusión  de  los  vientos  en  sus 
estaciones. 


280 


SA 


Salanao*  s.  Trampa  hecha  de  bejuco  para 
coger  peces. 

Salanap.  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los 
terrenos  y  á  veces  las  poblaciones. 

Salan g.  v.  Estorbar,  impedir,  embarazar 
que  se  ejecute  una  cosa.  Ayao  acó  pag- 
salanga  san  pagbuhat  co  cay  dadabalun 
co  icao.  No  me  estorbes  en  mi  trabajo 
porque  te  zurraré. 

Salatlgisag.  v.  Hablar  á  troche  y  moche, 
sin  orden  ó  disparatadamante. — Desento- 
nar,  salir  del  tono  y  punto  que  compete. 

Salangisan.  v.  Alborotar,  hacer  bulla  ó 
ruido  una  ó  más  personas. 

Salao.  v.  Evitar,  huir  de  incurrir  en  algo. 
Pagsalao  ca  san  pacasalá.  Evita  el  pecar. 
— s.  Amor,  cariño. — Masalauon. — adj.  Ca- 
riñoso,   amoroso. 

Salap.  v.  Caer  en  una  cosa  ó  venir  en 
conocimiento  de  ella. — Estar  uno  en  lo 
que  hace  ó  dice. — Equivocarse,  errar. — 
s.  Error,  equivocación. 

Salapad.  s.  Mantequillas  del  puerco. 

Sal  api.  s.  Plata,  metal  blanco,  sonoro  y 
dúctil,  el  más  precioso  después  del  oro 
y  del  platino. — Dinero,  moneda  corriente. 
—Usa  ca  salapi.  Moneda  de  cuatro  rea- 
les fuertes. — Tolo  ca  salapi.  Doce  reales 
fuertes,  ó  sea  peso  y  medio. — Uaray  acó 
salapi.   No  tengo  dinero. 

Salapi an.  adj.  Rico,  acaudalado,  adinerado, 
que  tiene  mucho  dinero,  opulento,  poten- 
tado. 

Salapianilll.  adj.  Rico,  opulento,  potenta- 
do, acaudalado,  adinerado,  que  tiene  mu- 
cho dinero. 

Salapiao.  v.  Llevar  alguna  cosa  en  los 
brazos  abiertos  ó  extendidos. 

Salapid.    v.    Trenzar,    enlazar,  entretejer* 
hacer  trenzas. — s.   Trenza,  enlace,  unión 
de    tres  ó  más  ramales  entretejidos. — v. 
Tartamudear,  balbucir,  trabarse  la  lengua. 

SalapOSap.  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los 
terrenos  y  á  veces  las  poblaciones. 

Salarac.  (En  otras  partes  dicen  Salar  ag). 
s.  Dos  ó  más  cañas  ó  maderos  amarra- 
dos por  un  extremo  para  levantar  hari- 
gues,  etc. — v.  Levantar  harigues  con  lo 
dicho. 

Salasa.  s.  Rajas  de  caña  ó  palma  brava 
que  usa  el  bisaya  en  el  piso  de  su  casa. 

Sal  atan.  s.  Sur,  punto  cardinal  del  hori- 
zonte, diametralmente  opuesto  al  Norte. 
— Mediodía,  respecto  del  hemisferio  sep- 
tentrional.— Viento  que  sopla  del  sur.  Sa- 
latan  an  hangin.  Es  sur  el  viento.  An 
dapit  sa  casalatanan.  Lo  que  cae  ó  mira 
al  sur. 


SA 

Salauad.  v.  Poner,  echar  ó  colocar  una 
cosa  en  lugar  alto. — Poner,  echar  una 
cosa  sobre  alguna  parte.— Elevar  al  su- 
perior alguna  queja,  instancia  ó  súplica. 
Isinilauad  co  an  acón  bado  sa  ibabao. 
He  puesto  mi  camisa  arriba.  Macuri  an 
hinmumutangan  san  sacayán,  cay  iguin- 
salauad  san  cabatoan.  La  embarcación  se 
halla  en  posición  peligrosa,  porque  ha 
sido  echada  sobre  las  piedras.  Igsasalauad 
co  ini  san  labao  nga  ponoan.  Elevaré 
esto  al  superior. 

Salay.  v.  Ponerse  de  codos  ó  con  los  bra- 
zos sobre  mesa,  silla,  ete. 

Sal-ay.  v.  Colgar  ó  poner  al  sol  ó  viento 
alguna  cosa  suspendida  en  otra. — Quedar 
árbol,  caña  ú  otra  cosa,  que  se  corta, 
suspendida  en  alguna  rama. — Poner  al- 
guna cosa  sobre  viga,  madero  atravesado, 
diván,  etc.,  etc.  Sal-ayan  mo  an  acón 
bado  nga  maholos  basi  magmara.  Cuelga 
mi  camisa  mojada  para  que  se  seque. 

Sal-ayan.  s.  Viga  ó  madero  grande  que 
atraviesa  el  edificio. 

Salaysay.  s.  Colgar  alguna  cosa  para  que 
se  seque. 

Salaysayan.  s.  Viga  ó  madero  atravesado 
para  colgar  en  él  alguna  cosa. 

Saliab.  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los  te- 
rrenos y  á  veces  las  poblaciones.  Sina- 
liaban  sin  tubig  an  bug-os  nga  tuna.  Toda 
la  tierra  está  cubierta  de  agua. — También 
se  dice — sinal-abian. 

Saliabut.  v.  Procurar,  hacer  diligencias  ó 
esfuerzos  para  conseguir  llegar  pronto  á 
un  paraje. 

Saliang.  s.  Lazo  para  coger  ó  cazar  ani- 
males. 

Saliat.  v.  Trabajar  ó  hacer  alguna  cosa  á 
ratos  perdidos;  de  rato  en  rato. 

Saliat.  v.  Coger  ó  tomar  instrumento  aje- 
no y  trabajar  con  él  hasta  que  lo  pida 
ó  reclame  el  dueño. — Mudar  ó  dejar  la 
obra  que  se  está  haciendo  y  trabajaren 
su  lugar  otra. — Entremeterse,  meterse  uno 
donde  no  le  llaman,  ó  mezclarse  en  lo 
que  no  le  toca. 

Salibod.  v.  Rodear,  dar  vuelta,  andar  em- 
barcado alrededor  de  una  isla  para  res- 
guardarse del  viento,  etc. 

Salibong.  v.  Resguardarse  del  viento. — s. 
Paraje  ó  sitio  resguardado  del  viento. 

Salibotbot.  s.  Arbusto  así  llamado;  es 
medicinal. 

Salic.  v.  Aspar,  hacer  madeja  el  hilo  en 
el  aspa. — Recoger  cuerda,  cordel,  etc. 

Salicamo.  v.  Apresurarse,  acelerarse,  darse 
prisa.    Nagsasalicamo  cami  sin  pagmala- 


SA 

guican  cay  maopay  an  tiempo.  Nos  apre- 
suramos por  salir  porque  está  bueno  el 
tiempo.  Pinapagsalicamo  co  siyapagcanhi. 
Le  he  dicho  que  se  apresurase  por  venir. 

Salican.  s.  Aspa,  conjunto  de  dos  palos 
atravesados  el  uno  sobre  el  otro,  de  modo 
que  forman  la  figura  de  una  X. — Instru- 
mento que  sirve  para  aspar  el  hilo  y  que 
por  lo  regular,  se  compone  de  un  palo 
y  de  otros  dos  menos  gruesos  atravesa- 
dos en  los  extremos  de  aquel  con  direc- 
ción opuesta  entre  sí. 

Salicobcob.  s.  Trampa  con  varios  lazos 
para  cazar  pájaros. 

Saliese,  v.  Segar  ó  cortar  hierba.  Nagsa- 
salicse  sira  sin  banua.  Están  segando  ó 
cortando  hierba. 

Salicsic.  s.  Pájaro  así  llamado;  no  se  come» 

Salicúaot.  v.  Oponerse,  impedir  una  cosa. 

Salicuaot.  adj.  Torpe,  tardo  y  pesado  en 
en  hablar. 

Salicuaot.  m.  adv.  Al  revés,  al  contrario. 

Salidsid.  s.  Orilla.  Didto  co  siya  hiaguii 
sa  salidsid  san  salug.  Le  encontré  allá  á 
la  orilla  del  río. 

-Salud,  za  Acercarse  el  sol,  luna,  etc.,  á  su 
ocaso. 

Salili  ó  sálele,  v.  Remudarse,  suceder  á 
uno  en  el  oficio,  hacer  sus  veces. 

Sal  i  m baga t.  s.  Hierba  larga  así  llamada; 
es  medicinal. 

SalimbOgOC.  (SalinbugUC).  s.  Murcié- 
lago bastante  grande  así  llamado. 

Salimbong.  v.  Engañar,  producir  ilusión. 
Ipapanalimbong  nga  lauas.  Cuerpo  fantás- 
tico. 

Salimbotong.  v.  Comprar  lo  que  se  lle- 
va á  casa  del  comprador. 

Salimbuag.  v.  Remudar,  poner  á  una  per- 
sona ó  cosa  en  lugar  de  otra. 

Salimburay.  v.  Revolotear,  volar  haciendo 
tornos  ó  giros. 

Salimpuray.  v.  Revolotear,  volar  hacien- 
do tornos  ó  giros. 

Salimuhay.  v.  Rezongar,  refunfuñar,  ha- 
blar entre  dientes,  en  manifestación  de 
enojo  ó  desagrado. 

Salín,  v.  Sobrar,  quedar  parte  de  una  cosa, 
como  comida  sobrante,  ó  que  se  deja. — 
Uaray  nahasaiin  nga  loto.  No  ha  sobrado 
morisqueta.  Salini  acó  sin  gutiay  nga  loto. 
Déjame    un  poco  de  morisqueta. 

Salinbuguc.  (Salimbogoc).  s.  Murcié- 
lago  bastante  grande  así  llamado. 

Salingcapao.  v.  Fingir,  simular,  repre- 
sentar una  cosa,  fingiendo  ó  imitando  lo 
c^ejio  es;  obrar  con  hipocresía. 

Salingud.    v.    Amparar,  defender. — Escu- 


SA 


281 


darse,  resguardarse,  valerse  uno  de  al- 
gún medio  para  evitar  el  peligro  de  que 
está  amenazado. 

Saling  saguing.  s,  Planta  así  llamada; 
sus    hojas    se  usan  para  teñir  de  negro. 

Salingsing.  (Saringsaring).  s.  Retoño, 
vastago  ó  tallo  que  echa  de  nuevo  la 
planta. — Renuevo  que  echa  el  árbol  des- 
pués de  podado  ó  cortado. — Pimpollo, 
pámpano  de  la  vid. — v.  Retoñar,  volver 
á   echar  vastagos  la  planta. 

Salinorug.  v.  Ensalzar,  engrandecer,  ex- 
altar.— Alabar,  elogiar. 

Salinurang.  s-  Alacrán,  animal  de  dos  ó 
más  pulgadas  de  largo,  cuya  cabeza  forma 
con  el  cuerpo  una  sola  pieza,  y  que 
tiene  una  cola  muy  movediza  y  armada 
en  su  extremidad  de  una  punta  corva,  ó 
uña,  con  la  cual,  picando,  introduce  hu- 
mor  venenoso. 

Salió.  (Salyo).  v.  Perdonar,  remitir  la 
culpa,  injuria  ú  otra  cosa.  Pasalioa  acó, 
Guinoo.  Perdóname,  Señor. 

Salió,  v.  Remudar,  poner  una  persona  en 
lugar  de  otra.  Pagsalio  camo  ngan  si  Pe- 
dro  sin  págdara  siton.  Remudaos  tú  y 
Pedro  para  llevar  éso. 

Salipon.  v.  Ponerse  delante  y  quitar  la  luz 
al  que  está  haciendo  ó  quiere  hacer  al- 
guna cosa. 

Salipud.  v .  Resguardarse,  defenderse,  po- 
niéndose al  abrigo  de  algún  sitio. — s.  Lu- 
gar ó  sitio  resguardado  del  viento. 

Saliput.  v.  Montar,  doblar,  pasar  la  em- 
barcación por  delante  de  un  cabo,  pro- 
montorio, punta,  etc.,  y  ponerse  al  otro 
lado. — Resguardarse,  ponerse  al  abrigo 
de  dichas  puntas. 

Salirab.  (Salib).  v^ Escapar,  huir  el  pá- 
jaro. 

Saliro.  v.  Dar  vueltas,  como  los  que  bailan» 

Salirong.  v.  Refugiarse,  ponerse  á  la  som- 
bra, al    abrigo,  etc. 

Salisi.  v.  Cortar  la  maleza  ó  hierba,  dando 
tajos  con  el  instrumento. 

Salit.  m.  adv.  Por  eso;  así  que. 

Saliuan.  v.  Relevar,  reemplazar,  sustituir 
á  una  persona  con  otra  en  cualquier  em- 
pleo, cirgo  ó  comisión. — s.  Relevo,  re- 
emplazo; sustituto;  persona  que  hace  las 
veces  de  otra  en  empleo,'  cargo  ó  servi- 
cio. Ini  an  masaliuan  sa  acón.  Este  es 
el  que  me  releva.  Sinaliüanan  ná  an  ho- 
com.  Han  relevado  ya  al   juez. 

Saliyon.  s.  Zanja,  canal  para  conducir  el 
agua  á  otro  sitio. 

Salnap.  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los  te- 
rrenos y  á  veces  las  poblaciones^ 


282  SA 

Salngan»  s.  Árbol  grande  y  resinoso  así 
llamado. 

Salnop.  v.  Acercarse  el  sol,  luna,  etc.,  á 
su  ocaso. 

Saló.  v.  Recibir  alguna  cosa  en  los  manos 
abiertas  por  arriba  y  unidas  por  abajo, 
en  pañuelo,  faldón  de  camisa,  etc. 

Saloay.  v.  Poner  ó  colocar  una  cosa  so- 
bre las  piernas  ó  rodillas.  Guinsasaloay 
co  inin  bata  cay  nagtitinangis.  He  puesto 
sobre  mis  rodillas  este  niño,  porque  llora. 

Salo  til.  v.  Sumergirse  en  el  agua  y  vol- 
ver á  salir. — Sumergir  ó  meter  una  cosa 
en  el  agua,  y  sacarla. 

Saloma*  v.  Cantar  los  marineros,  ó  los 
remadores. 

Saloma*  v.  Recibir  alguna  cosa  en  las 
manos. 

Sal-ong.  v.  Ponerse  ó  llevar  pendiente 
del  cuello  y  por  adorno  cadena  de  oro, 
plata  ú  otra  cosa. 

Salong.  s.  Brea,  sustancia  resinosa  de  al- 
gunos árboles. — Hacha  de  brea  envuelta 
en  hojas  de  anájao,  etc.,  para  alumbrar. 
— v-  Alumbrar  con  lo  dicho. 

Salop.  v.  Caer  la  cometa,  que  sirve  de 
diversión  á  los  muchachos,  sobre  alguna 
casa,  árbol    etc. 

Saloro.  v.  Salir  al  encuentro  de  uno  para 
recibirle. 

Saloro*  v.  Poner  ó  tener  uno  sobre  sus 
piernas  ó  rodillas  alguna  cosa.  Guinsasa- 
loro  co  inin  bata  cay  nagtitinangis.  Tengo 
sobre  mis  rodillas  este  niño  porque  no 
hace  más  que   llorar. 

SaloSO*  v.  Quitar  ó  sacar  la  médula  de 
la  palma,   que  llaman  bagsan. 

Sal-ot*  v.  Meter  tierra,  basura,  etc.,  en 
agujero,  rendija,  abertura,  etc. 

Salpong*  v.  Subir,  trepar  hasta  lo  más 
alto  de  alguna  parte. — Subir  el  humo, 
polvo,  etc.,  hacia  las  nubes  ó  muy  alto. 
— Elevarse,  subir  ó  llegar  á  la  perfección, 
santidad,  etc. 

Salsag.  v.  Rajar,  romper  ó  hender  alguna 
cosa. 

Salsal.  v.  Machacar,  trabajar  hierro  y 
otros  metales. — v.  Dañarse,  herirse  con 
punta  de  hierro,   etc. 

Salsalutl*  s.  Arma  blanca  ó  instrumento 
cortante. 

Sallia*  v.  Rebosar,  sobrar  por  haber  lle- 
nado demasiado  la  medida. 

Salub*  v.  Salir  al  encuentro  ó  recibir  á 
alguna  persona. 

Salubong.  v.  vid.  Salub. 

Salttcap*  v.    Plantar  los    vastagos  ó  pun- 


SA 

tas  del  camote. — Penetrar   un  arma  obli- 
cuamente en  algún  cuerpo. 

.Salticara*  s.  Comistrajo  hecho  de  arroz 
tuba  y  azúcar,  cocido  todo  en  manteca 
ó   aceite. 

Salud*  v.  Recibir  una  cosa  en  las  manos» 
sombrero,  pañuelo,  etc. — s,  (B)  Caña  de 
unas  tres  varas  de  larga,  poco  más  ó 
menos,  que  usan  los  bisayas  para  ir  por 
agua. — (C)  Gauay  así  llamado. 

Salug.  s.  Río,  corriente  continua  de  agua> 
más  ó  menos  caudaloso,  que  desemboca 
en  otro  ó  en  la  mar. — Piso,  suelo  de 
casa,  iglesia,  camarín,  etc. — v.  Poner  piso 
en  casa,  etc.  Maraut  ná  an  salug  sini  nga 
balay.  Esta  ya  malo  el  piso  de  esta  casa. 
Guilsal-gan  nira  sin  baldosa  an  singba- 
han.  Han  puesto  piso  de  baldosa  en  la 
iglesia. 

SalllgSOg*  v.  Bajar  ó  subir  el  perro  por 
la  caña  hendida  y  abierta,  puesta  desde 
el    piso  de  la  casa  á   tierra  con  este   fin. 

SalugSOgatl*  v.  Caña  hendida  y  abrierta 
que  ponen  desde  el  piso  de  la  casa  á 
tierra,  para  que  por  ella  suban  y  bajen 
los  perros   pequeños. 

Salumbagat*  s.  Ciempiés  colorado  así 
llamado. — Planta  del   mismo    nombre. 

Salumsacom*  v.  Ensoberbecerse. — adj. 
Soberbio,  altivo,   orgulloso. 

Salungasing*  5*.  Gajo. — Espiga  de  palay 
con  grano  aún  en  la  punta. — Gato  mon- 
tes así  llamado. 

Saltlpasap*  v.  Poner  coco  rallado  en  ti- 
naja y  llenarla  de  agua;  echar  agua  en 
el  coco  rallado  puesto  en  tinaja. 

SalupSOp*  v.  Filtrar,  introducirse  ó  pasar 
un  cuerpo  líquido  á  través  de  otro  só- 
lido, rezumarse  como  jarra  de  Andújar 
ó  alcarraza. 

Saluquib*  adj.  Indeterminado,  indeciso, 
perplejo,  que  no  se  determina  á  una  cosa. 
Saluquibag  nga  tauo.   Hombre    indeciso. 

Saluquigui*  s.  Arbusto  así  llamado;  es 
medicinal. 

Saturan*  s.  Ataúd,  caja  mortuoria. — Cesto 
pequeño,  ó  cosa  semejante  para  poner 
en  él  alguna  cosa. — Receptáculo,  cavidad 
que  contiene  ó  puede  contener  alguna 
sustancia. — Recipiente,  vaso  para  reco- 
ger algún  líquido. — Canal  de  caña,  ú 
otra  materia  que  se  pone  en  el  ala  del 
tejado  para  que  reciba  las  aguas. 

Salurarid*  s.  Yerba   así  llamada. 

Salut  sacit.  v.  Hablar  sin  orden  ni  con- 
cierto, á  troche  y  moche. 

Sama*  adj.  Semejante,  parejo,  semejado, 
que  semeja  una  persona  ó  cosa. — Igual*, 


SA 

de  la  misma  naturaleza,  condición  ó  ca- 
lidad que  otra  cosa. — v.  Ser  una  cosa 
igual,  semejante  á  otra. — Uaray  sama» 
No  tiene  igual.  Magsama  gud  sira.  Son 
iguales.  Diri  samahan.  No  tiene  con  quien 
compararse,  no  tiene  igual.  Nainum  acó 
sin  gutiai  cay  paquigangay  co  lá  sa  mga 
igsarama  co.  He  bebido  un  poco,  por 
conformarme  con  mis  semejantes. 

Samad,  v.  Herir,  romper  ó  abrir  las  car- 
nes del  animal  con  un  instrumeto,  arma 
de  fuego,  etc.;  lastimar  ó  hacer  daño. — 
s-  Herida,  rotura  hecha  en  las  carnes  con 
un  instrumento,  ó  por  efecto  de  fuerte 
choque  con  un  cuerpo  duro. — adj.  Herido, 
Masasamad  ca.  Te  vas  á  herir.  Nasamad 
acó.  Me  he  herido.  Nasamad  si  Pedro. 
Se  hirió  Pedro.  Nacasamad  si  Juan  can 
Pío.  Juan  hirió  á  Pío.  Halarum  an  samad. 
Es  profunda  la  herida.  Patay  ná  an  samad 
Murió  ya  el  herido. 

Saínala,  s.  Ámbar,  resina  fósil,  de  color 
amarillo,  claro  oscuro,  opaca  ó  trasparente, 
dura  y  quebradiza,  que  se  encuentra  en 
la  mar.  Ámbar  gris,  sustancia  sólida,  de 
color  gris  con  venas  amarillas  y  negras, 
que  al  calor  se  ablanda  como  la  cera, 
y  la  cual  se  encuentra  en  masas  peque- 
ñas y  rugosas,  sobrenadando  en  el  mar 
en  la  parte  Norte  ó  Este  de  Samar. 

Samang  samang.  v.  Hablar  ó  hacer  al- 
guna cosa  sin  orden,  ni  concierto,  á  tro- 
che y  moche. 

Samar,  s.  Provincia  de  Samar,  isla  mon- 
tuosa, abundante  en  montes.  Taga  Samar. 
Natural  ó  perteneciente,  á  Samar. 

Samay.  v.  Tejer,  formar  de  varios  colores 
con  la  trama  y  urdimbre,  la  tela,  en  el 
telar.  Bado  nga  sinamay.  Camisa  de  va- 
rios colores. 

Sambag.  v.  Concordar,  convenir,  ayudarse 
en  algún  pleito  ó  cuestión. 

Sambao.  v.  Aumentar  el  precio  á  una  cosa, 
dar  ó  pagar  más  por  ella. 

Sambay.  s.  Renombre,  título;  insignia. 

Sambi.  v .  Añadir,  aumentar  á  una  cosa 
por  uno  de  sus  extremos.  Sambihan  ta 
inin  balay.  Aumentamos  esta  casa. — s. 
Amigo- — v.  Contraer   amistad. 

Sambingay.  v.  Hablar  por  figuras,  metá- 
foras ó  enigmáticamente. — s.  Figura,  me- 
táfora, enigma,  dicho  ó  conjunto  de  pa- 
labras de  sentido  artificiosamente  encu- 
bierto, para  que  sea  difícil  entenderle  ó 
interpretarle. 

Sambog.  v.  Mezclar  un  líquido  con  otro. 

Sambong.  v.  Entrar  la  espiga  del   cuchi- 
36 


SA 


283 


lio,  etc.,  en  el  mango. — Meter  la  espiga 
del  cuchillo,  etc.,  en  el  mango. 

Sambong.  ádj.  Perfecto,  acabado,  cum- 
plido en  su  línea. 

Sambonot.  s.  Juego  ó  diversión  de  mu- 
chachos.— v.  Divertirse  los  mismos. 

Sambonot.  v.  Arrebatar  alguna  cosa  cuan- 
do es  poca  cantidad,  y  no  hay  para  to- 
dos. Guinsasambonot  an  isda  sa  mga 
pumapalit.  Arrebátanse  el  pescado  los 
compradores. 

Sambuangan.  s.  Tributo,  ó  sea,  el  cuar- 
tillo, que,  además  del  peso,  pagaban  an- 
tiguamente los  tributantes. 

Sambud.  v.  Atar,  amarrar  dando  vueltas 
con  lo  que  se  amarra. — Devanar,  ovillar 
algodón,  cordel,  etc. — s.  Aquello  con  que 
se  amarra  alguna  cosa. 

Sambulauan.  s.  Árbol  así  llamado. 

Samco.  v .  Sospechar,  dudar,  recelar  de  una 
cosa.  , 

Samcon.  v.  Concebir,  estar,  quedar,  ha- 
llarse en  cinta  la  mujer,  ó  preñada  la 
hembra. 

Samdong.  v.  Entrestecer,  causar  tristeza; 
ponerse  triste  y  melancólico. 

Sami.  v.  Acordarse  de  alguna  cosa.  Isami 
mo  acó  cún  mag  ampo  ca  sa  Dios.  Acuér- 
date de  mí  cuando  ruegues  á  Dios. 

Samiang.  s.  Abundancia,  copia,  bastante 
cantidad. — v.  Abundar,  haber  copia  ó 
bastante  cantidad  de  alguna  cosa. 

Sam-id.  v.  Afilar  ó  suavizar  navaja,  herra- 
mienta, etc. — Probar  navaja,  herramienta, 
etc.,  para  saber  si  corta.  Sam-iran  dao 
an  labaja  sa  imo  panit.  Prueba  la  navaja 
en  tu  cutis. 

Samit.  v.  Tocar,  tentar,  palpar  suavemente. 
— Llegar  á  una  cosa  con  la  mano,  sin 
asirla. — Pasar  cerca  de  uno  aquello  con 
que  otro  quiere  pegarle.  Nasina  si  Juan, 
cay  samitan  co  siya  san  iya  bado.  Se 
incomodó  Juan,  porque  toqué  yo  su  ca- 
misa. 

Samit  samit.  v.  Tocar,  tentar,  palpar  sua- 
vemente.— Llegar  á  una  cosa  con  la  mano, 
sin  asirla. — Pasar  cerca  de  uno  aquello 
con  que  otro  quiere  pegarle.  Guinhihisa- 
mit  samitan  dao  acó  san  bastón  san  ca- 
pitán san  pag  idadabal  san  acón.  Pasaba 
cerca  de  mí  el  bastón  del  capitán  cuan- 
do iba  á    pegarme. 

Samoc.  s.  Alboroto,  algarabía,  confusión, 
desorden. — Asonada,  motín,  sedición. — v. 
Alborotar;  amotinarse;  haber  desorden. — 
Perturbar,  inquietar  á  uno. 

Samon.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado; 
se  come. 


284 


SA 


SaiTlUCO.  v.  Acurrucarse,  encogerse. 
Samuro*  adj.    Abacá,    ó  tejido  de   abacá 

blanco  para  hacer  camisa,  etc. 
Samut.  v.  Arreciar,  apretar,  aumentar,  dar 

con  fuerza. 
Samuyo.  v.  Entristecerse,  ponerse  triste  y 

melancólico. 
Sampac.    v.  Topar,  tropezar,  chocar  una 

cosa  con  otra. 
Sampac.  v.  Herirse  ó  picarse  uno  impen- 
sadamente. 
Sampad.  adi>.  De  ordinario,  común,  regu- 
larmente. 
Sampaga.    s.  Violeta,  sampaguita,  planta 
cuya  flor  se  parece  al  jazmín,  y  es  muy 
olorosa  y  medicinal. 
Samparac.    v.    Acometer    á  uno    cuando 

está  descuidado. 
Samparay.    v.   Tambalear,  menearse  una 

cosa  á  uno  y  otro  lado. 
Sampátl.  s.  Champán,  embarcación  china. 
Sampay.  v.  Caer  uno  en   el  garlito,  espe- 
rarle en  algún  sitio.  Pasampayun  ta  siya 
dinhi.   Esperémosle  aquí. 
Sampig.  v.  Arrojar,  echar  la  mar  alguna 
cosa  á  la    playa  ó    sobre    piedras. — adj. 
Cosa  arrojada  por  la  mar  á  la  playa  so- 
bre piedras. — adj .   despee  t.  Advenedizo  y 
como  arrojado.  An  acón  sacayán    iguin- 
sampig  sa    baybay.    Mi    embarcación  ha 
sido  arrojada  á  la  playa.   Baga  icao  usa 
nga  sampig.   Tú  eres  un  advenedizo. 
Sampih  adj.  Baldado,    imposibilitado,  pa- 
ralítico. 
Sampil  nga  tauo.  adj.   Persona    llena  de 

bubas,  llagas  ó   enfermedades. 
Sampila.     v.     Trepar,    subir  hacia  arriba, 

agarrándose  en   alguna  parte. 
Satnpila*    adj .  Tocones  ó  puntales  cruza- 
dos unos  con  otros. 
Sampiot.  v.  Portar  ó  andar  arrogantemente. 
SampOC.  v.   Dar    ó  pegar  con  el  puño  ó 
mano  cerrada.  Nacaduha  co  siya  sampoca. 
Dos  veces  le  pegué. 
Sampolong.  v.  Coger,  agarrar  á  uno  por 

el  cabello. 
Sampong.  v.  Subir,  trepar  hasta  la  parte 
más  alta  de  alguna  cosa. — Terminar,  lle- 
gar al  fin  ó  término  de  alguna  cosa. — 
Acabar,  poner  ó  dar  fin  á  una  cosa,  ter- 
minarla, concluirla. — Conseguir. 
Sampongaru    s.    Fin,    remate,    término  ó 

conclusión  de  alguna  cosa. 
Sampotlgan.    adj.    Lo    que  falta  para  el 
complemento,    remate    ó    conclusión     de 
alguna  cosa. 
Sampud.    v.  Emplastar,  poner  emplastos. 
— s.    Emplasto,    medicamento     externo, 


SA 

sólido,  glutinoso  ó  confeccionado  de  hier- 
bas; se  ablanda  por  el  calor;  se  adhiere  á  la 
parte  del  cuerpo  sobre  la  cual  se  aplica. 
Sampud.  v.  Chapurrar,    mezclar    un  licor 

con   otro. 
Sampud.  v.  Aporrear,  dar  golpe  con  palo 

ú  otra  cosa. 
Samput.  adj.  Cosa  llena,  plagada- — v. 
Plagar,  llenar  á  uno  de  una  cosa  nociva. 
adj.  Camino  trillado,  por  donde  se  tran- 
sita habitualmente  de  un  punto  á  otro. 
Samput  acó  sin  mga  casaquitan.  Estoy 
lleno  de  enfermedades.  Samput  nga  da 
lan.  Camino  trillado. 
Samsam.  v.  Mascar,  masticar,  partir  y  des- 
menuzar el  manjar  con  la  dentadura. — 
Mascar  tabaco,  buyo,  etc. 
San.  art.  de  genit.,  acus.  y  ablát.  de  nom- 
bres sustantivos  y  adjetivos.  Nacaquita 
cami  sa  dalan  san  calo  san  imo  bata. 
Hemos  visto  en  el  camino  el  sombrero 
de  tu  niño.  Si  José  iguinbotong  san  iya 
mga  bugto.  José  fué  vendido  por  sus 
hermanos.  Ini  nga  mga  tauo  macacaga- 
soy  san  camatuoran.  Esta  gente  dirá  la 
verdad.  Naghahatag  acó  sa  imo  sin  ca- 
sayoran  tungud  san  calero,  nga  uaray 
ná,  cay  naobus  cacolop  an  apog.  Te  doy 
parte  en  cuanto  al  calero,  que  ya  se  ha 
concluido,  porque  se  acabó  la  cal  ayer 
tarde. 

El  artículo  san  se  usa  algunas  veces 
en  lugar  del  artículo  an  de  nominativo, 
así  como  el  artículo  an  se  usa  también 
algunas  veces  en  lugar  del  artículo  san 
ó  sa.  ¿Ano  bá  an  pagsicuaya  mo  sa  acón, 
ngan  san  diri  mo  mabatii  san  acón  mga 
paquimaluoyr  ¿"Por  qué  me  repeles,  y  no 
oyes  mis  súplicas?  Guinpandugan  co  siya 
ngan  san  iya  mga  anac.  He  puesto  preso 
á  él  y  á  sus  hijos. — Naglibac  acó  an 
acón  igeasitauo.  He  murmurado  de  mi 
prójimo. 
San.  prep.  Á.  Guintutdoan  acó  niya  san 
pagbasa.  Me  enseñó  a  leer.  Magpipirma 
acó  onina  san  gabí.  Firmaré  luego. á  la 
noche. 
San.  adv.  t.  Cuando.  San  pagsaca  co  sa 
acón  balay,  nacada  pa  siya.  Cuando  yo 
subí  á  mi  casa,  estaba  él  todavía.  San 
pagdatong  nira  sa  Manila.  Cuando  lle- 
garon ellos  á  Manila. 
Sana.  Se  usa  en  lugar  del  genit. ydat.,  acus. 
y  ablat.  del  pronombre  lío  ó  iton.  Ese, 
esa,  eso. 
Sana  sana.  v.  Proveer,  preparar,  dispo- 
ner, aparejar,  prevenir  las  cosas  necesa- 
rias para  un  fin. 


SA 

Sanag.  s.  Luz,  claridad,  resplandor. — v. 
Resplandecer,  brillar,  lucir  una  cosa. — adj. 
Cosa  clara,  brillante,  resplandeciente. 

Sanao.  s.  Caldo.— adj.  Cosa  caldosa,  que 
tiene  caldo. — s.  Salmuera,  agua  cargada 
de  sal. — v.  Tener  caldo  ó  salmuera  al- 
guna cosa. 

Sanap.  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los  te- 
rrenos y  á  veces  las  poblaciones.  Sina- 
napan  an  bug  os  nga  tuna.  Se  cubrió  de 
agua   toda  la  tierra. 

Sanat.  v.  Gastarse,  consumirse  alguna  cosa. 

Sanay.  v.  Correr,  caminar  con  velocidad 
y  á  la  par. — Arrastrar  una  cosa  por  el 
suelo. 

Sanay.  v.  Multiplicarse,  aumentarse,  crecer 
alguna  cosa   ai  igual. 

Sancayap.  s.  Crustáceo  así  llamado;  se 
come. 

SatlCO.  v-  Embarazar,  impedir  una  cosa; 
poner  la  mano  en  la  cara  ó  sobre  la 
frente,  como  el  que  está  pensativo. 

Sancol.  v-  Conseguir  alguna  cosa. — Lle- 
gar á  un  punto  ó  término,  sin  poder  pa 
sar    ó    seguir  adelante  ó  más  arriba. 

Sandatan.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Sanday.  v.  Desafiar,  provocar,  excitar,  in- 
citar á  uno  para  que  ejecute  una  cosa. 
Sinandayan  cami.  Hemos  sido  desafiados. 

Sandig.  v.  Reclinarse,  arrimarse  á  alguna 
parte. — Poner  tabla  ú  otra  cosa  arrimada 
á  la  pared,  etc.,  de  modo  que  un  extre- 
mo ó  punta  descanse  sobre  la  pared  y 
el  otro  en  el  suelo. 

Sandig.    s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Sandigan.  s.  Reclinatorio,  cualquiera  cosa 
acomodada  y  dispuesta  para  reclinarse. 
— Apoyo  para  acostarse  ó  descansar  so- 
bre él. — Respaldo  de  silla,  banco,  etc. 

Sandil.  adj.  Bastardo,  espurio,  nacido  de 
unión  ilícita. 

Sando.  v.  Alternar,  remudarse,  sustituirse, 
reemplazarse  unas  cosas  á  otras. 

Sando.  v.  Pedir  prestado  dinero  ú  otra 
cosa. — Dar  prestado. 

Sandoc.  s.  Cuchara  grande. — v.  Coger  ó 
sacar    alguna  cosa  con  dicha  cuchara. 

SandugO.  v.  Beber  mutuamente  uno  san- 
gre de  otro  en  señal  de  amistad,  san- 
grándose antes  y  recogiendo  la  sangre  en 
algún  vaso. — s.  Amigo,  compañero. 

Sanga.  s.  Rama,  vastago  ó  vara  que  brota 
del  tallo  principal  de  la  planta  ó  árbol. 
Rama  de  la  cuerna  del  ciervo. — v.  Echar 
ramas  los  árboles  ó  plantas — Renovar 
el  ^ciervo  la  cuerna  ó  tener  ya  ramas. 

Sangaan.  adj.  Ramoso,  que  tiene  ramas. 


SA 


285 


Sangag.  v.  Mezclar  un  metal  con  otrp 
al  derretirlo. 

Sangahan.  adj.  (De  Sanga).  Ramoso, 
que  tiene  muchas  ramas. 

Sangal*  v.  Abarrotar,  apretar  ó  fortalecer 
con  abarrotes  alguna  cosa. — Abarrotar, 
apretar,  asegurar  la  estiva,  llenando  sus 
huecos  con  abarrotes. — v.  Abarrote,  fardo 
pequeño  ó  cualquiera  otra  cosa  que  sirve 
para  abarrotar. — v.  Amordazar,  poner 
freno  ó  mordaza.— i*.  Mordaza,  instrumento 
que  se  pone  en  la  boca  para  impedir  el 
hablar,  etc. 

Sangal.  v.  Dar  de  comer  uno  con  su  mano 
á  otro. 

Sangal.  s.  Puerco  del  contrato  del  futuro 
matrimonio.  (El  padre  ó  mayores  del  no- 
vio van  á  la  casa  de  los  padres  ó  ma- 
yores de  la  novia,  piden  la  mano  de  ésta, 
y  si  ella  y  sus  padres  aceptan,  matan 
los  padres  del  novio  un  puerco  en  señal 
de  haber  sido  aceptada  su  pretensión.) 
En  otras  partes  dicen — paghigot  sin  po- 
long:   quiere  decir,  coger  por  la  palabra. 

Sanga  sanga.  s.  Rama  pequeña. — v.  Echar 
los  árboles  ó  plantas  varias  ramas. — s. 
Ramas  de  la  cuerna  del  ciervo. — v.  Te- 
ner varias  ramas  la  cuerna  del  ciervo. 

Sangat.  s.  Peñasco,  piedra  grande  y  ele- 
vada. 

Sang-at.  v.  Enredarse  una  cosa  con  otra 
y  quedar  suspendida  en  el  aire. — Que- 
dar una  cosa  enredada,  suspendida  ó  col- 
gando de  alguna  parte. — Poner,  colocar, 
asentar  una  cosa  sobre  otra.  Isang-at  ná 
niyo  iton  cahuy.  Colocad  ya  ese  madero. 
Nahasang  siya  sin  sanga  sin  cahuy.  Que- 
dó él  colgado  de  la  rama  de  un  árbol. 

Sangay.  s.  Tocayo,  tocaya;  respecto  de 
una  persona,  otra  que  tiene  su  mismo 
nombre.  Sangay,  cadi  ca.  Tocayo,  ven 
acá.  Sangay  co  nga  Santos.  Santo  de 
mi  nombre. 

Sangbay.  s.  Renombre,  epíteto  de  gloria  ó 
fama  que  adquiere  uno  por  sus  hechos 
gloriosos,  ó  por  haber  dado  muestras  se- 
ñaladas de  ciencia  y  talento;  fama  y  ce-' 
lebridad,  buena  ó*  mala. — Mote,  apodo  ó 
nombre  postizo. 

Sangbud.  v.  Amarrar,  dando  vueltas  con 
lo  que  se  amarra. — Devanar,  arrollar  hi- 
lo ú  otra  cosa  en  ovillo  ó  carrete. — adj. 
Aquello  con  que  se  amarra  dando  vueltas. 

Sangburan.  s.  Especie  de  carrete  que 
sirve  para  arrollar  en  él  hilo  ú  otra  cosa. 

Sangbllt.  v.  Sazonarse,  estar  las  cosas  en, 
el   punto  y  madurez  que  deben  tener. 


286 


SA 


Sangca.  v.  Poner  vaso  ú  otra  cosa  en  un 
plato. 

Sangcad.  s.  Anchura  de  una  pieza  de  tela. 

■     — Pieza  de  tela  ancha. 

Sangcad.  v.  Proveer,  suministrar  ó  facili- 
tar lo  necesario  ó  conveniente  para  un  fin. 

Sangcap.  v.  Proveerse,  prevenir,  juntar  ó 
tener  preparadas  las  cosas  necesarias  para 
un  fin. — adj.  Prevenido,  provisto,  prepa- 
rado con  las  cosas  necesarias- — v.  Estar 
una  cosa  justa,  cumplida,  cabal. — s.  Uten- 
silio, lo  que  sirve  para  el  uso  manual  y 
frecuente.  Pasangcap  quita  nga  daan  sin 
mga  hinganiban  sa  pag  auayan.  Proveá- 
monos de  antemano  con  armas  para  la 
guerra.  Guinsangcap  co  na  an  ngatanan 
nga  mga  quinahanglan  sa  pagcabalay. 
He  preparado  ya  todas  las  cosas  nece- 
sarias para  la  casa.  Diri  pá  ini  nga  bata 
sangcap  sin  buot.  Este  niño  no  tiene  to- 
davía juicio. 

Satlgcay.  s.  Amigo,  amiga,  que  tiene 
amistad. — v.  Amistar,  unir  en  amistad. 

Sangcayaun.  adj.  Que  tiene  amigos. 

SangCO.  v.  Unir  bien  al  techar  los  extre- 
mos de  una  ñipa. 

SangCO.  v.  Pegar,  tropezar,  dar  ó  tocar 
una  cosa  con  otra,  como  cuando  estan- 
do aserrando,  da  ó  tropieza  la  sierra 
contra  alguna  parte. 

SangCUl.  v.  Preparar,  disponer,  prevenir, 
tener  á  punto,  dispuesta  ó  aparejada  una 
cosa. 

Sangdal.  v.  Acometer,  embestir,  venir  con 
ímpetu  sobre  una  persona  ó  cosa  para 
apoderarse  de  ella  ó  causarle  daño. 

Sangdao.  v.  Dejar  de  producir  ó  dar  fru-' 
to   el  árbol  ó  planta,  tuba  el  coco,  etc., 
por  efecto  de  un  baguio,  mucho  calor,  etc. 

Sangga.  v.  Poner  vaso  ú  otra  cosa  en 
plato. — s.  Plato  donde  se  pone  vaso  ú 
otra  cosa. 

Sangga.  v.  Pedir  uno  que  otro  le  acompañe 
en  el  juego  ó  en  otra  cosa  y  haga  sus 
veces. — s.  Ayuda  ó  compañero  en  el 
juego  ó  en  otra  cosa. 

Sánggaan.  adj.  Vaso  ú  otra  cosa  que  se 
pone  sobre  plato,  bandeja,  etc. 

Sanggot.  v.  Recortar  el  tallo  ó  guía  de 
la  fructificación  del  coco,  para  que  des- 
tile la  tuba. — Recoger  ó  sacar  dicha  tuba. 

Sanggotan.  s.  Coco  destinado  para  sa- 
carie  la  tuba. — Caña  que  ponen  para  que 
reciba  la  tuba  que  destila  el  coco. 

Sangglli.  v.  Quitar,  romper  rama  de  ár- 
bol, hoja  de  planta,  etc. 

Sanghid.  v.  Ensayar,  probar  el  oro  y  otros 
metales    en  la  piedra  de  toque. — Tocar, 


SA 

tentar  á  uno. — Picar  animal  ponzoñoso'. 
Sanghiri  dao  iton  bulauan.  Prueba  ese  oro 
en  la  piedra  de  toque.  Sanghiri  dao  acó 
liuat.  Tiéntame  otra  vez.  Nahasanghid  si 
Juan  san  basul.  El  insecto  basul  picó  á 
Juan. 

Sanghiran.  s.  Piedra  de  toque,  dura,  de 
color  obscuro,  de  grano  fino  y  que  no 
pueda  ser  atacada  por  los  ácidos;  cuali- 
dades que  la  hacen  apropósito  para  el  en- 
sayo de  los  metales. 

Sanghuli.  v.  Vender  carne-Comprar  carne. 

Sanghlllian.  s.  Carne  que  está  de  venta. 

Sangi.  v.  Quitar,  romper  rama  de  árbol, 
hoja  de  planta,  etc.  Panangi  camo  siton 
tabaco.  Quitad  las  hojas  á  ese  tabaco. 

Sangia.  v.  Varar,  encallar  la  embarcación 
en  la  arena,  en  las  piedras  ó  en  la'costa. 

Sangid.  v.  Pasar  rozando  ó  cerca  una  cosa 
de  o¿ra.  Hinsangiran  acó  san  ponglo.  Pa- 
só rozando  ó  cerca  de  mí  la  bala. 

Sangig.  s.  Planta  así  llamada;  sus  hojas 
se  usan  para  aderezar  la  comida. 

Sangil.  v.  Pretextar,  excusarse,  valerse  de 
un  pretexto,  disculparse. 

Sangit.  v-  Enredarse  una  cosa  en  otra; 
tropezar  ó  ser  impedida  una  cosa  por 
otra,  estorbando  que  pase  adelante. 

Sanglad.  v.  Varar,  encallar  embarcación 
en  la  arena,  en  las  piedras  ó  en  la  costa. 

Sanglag.  v.  Tostar  arroz,  café,  cacao,  etc., 
poniéndolo  á  la  lumbre  en  un  carajay 
ú  otra  cosa,  para  que  lentamente  se  in- 
troduzca en  ello  el  calor  y  se  vaya  de- 
secando, sin  quemarse,  hasta  que  esté 
en   su   punto. 

Sanglagun  ná  an  hunay.  Palay  ya 
maduro,  y  tierno  todavía  el   grano. 

Sanglit.  v.  Comparar,  cotejar,  confrontar, 
parangonar,  hacer  comparación  de  una 
cosa  con  otra. — Parangón,  comparación 
ó  semejanza.  Igpapanangl't  co  ini  sa  usa 
nga  bucad  nga  mahamut.  Compárale  esto 
á  una  flor  olorosa.  Uaray  sanglit.  No  tie- 
ne comparación.  Matahúm  nga  uaray 
sanglit.  Precioso,  sin  igual. 

Sanglit.  loe.  Pues  que,  porque,  por  lo 
tamo.  Sanglit  pa  dao  cay  maopay  siya 
canhi.  Por  lo  tinto,  no  ha  venido. 

Sanglitan.  adj.  Célebre,  famoso,  ejemplar, 
que  da  buen  ejemplo,  y  como  tal,  digno 
de  ser  propuesto  por  dechado. 

Sanglitanan.  adj.  Célebre,  famoso,  ejem- 
plar, que  da  buen  ejemplo,  y  como  tal, 
digno    de  ser  propuesto  por  dechado. 

Sangoal.  v.  Hablar  con  la  boca  llena  de 
comida. 

Sangol.  v.    Estar  ó  quedar  una  cosa  im- 


SA 

pedida  por  otra,  que  la  estorba  pasar 
adelante  ó  retroceder;  impedir,  estorbar 
ó  embarazar. 

Sangol.  (Pasangol).  v.  Enrayar  ó  suje- 
tar las  ruedas  de  un  carro  ú  otra  cosa, 
por  los  rayos  para  que,  no  rodando,  di- 
ficulte el  movimiento  de  aquel,  sobre  to- 
do, al  bajar  las  cuestas. 

Satlgolo.  v.  Poner  ó  echar  el  brazo  sobre 
el  cuello  ú  hombros  de  uno. 

SangOtl.    v.    Arreglar,  aliñar,  componer. 

Sangot.  v.  Enredarse  una  cosa  en  otra  y 
quedar  suspendida  en  el  aire. — Quedar 
una  cosa  enredada,  suspendida  ó  col- 
gando de  alguna  parte. 

Sangot*  v.  Trabar,  prender,  agarrar  ó  asir 
una  cosa.  Sinangot  an  sinipit.  Está  aga- 
rrada el  ancla. 

Sangpad.  s.  Extremidades  ó  puntas  del 
mortero  donde  pilan  el  palay. 

Sangpit.  v.  Llamar,  dar  voces  á  uno,  ó 
hacer  ademanes  para  que  venga  ó  para 
advertirle  una  cosa.  Nasasangpit  ca,  si- 
nasangpit  ca  san  capitán.  Te  llama  el  ca- 
pitán. Sangpita  si  Juan.  Llama  ájuan. 

Sangpot.  v.  Conseguir,  alcanzar,  obtener, 
lograr  lo  que  se  pretende  ó  desea. 

Sangpot*  v.  Confiar,  encargar  ó  poner  al 
cuidado  de  uno  algún  negocio  ú  otra 
cosa. 

Sangpud.  v.  Emplastar,  poner  emplastos. 
— s.  Emplasto,  medicamento  externo,  só- 
lido, glutinoso,  ó  de  hierbas  ú  hojas,  que 
se  ablanda  por  el  calor  y  se  adhiere  á 
la  parte  del  cuerpo  sobre  la  cual  se  aplica. 

Sangpud.  s.  Extremidades  ó  puntas  del 
mortero  donde  pilan  el  palay. — Extremi- 
dades ó  puntas  de  los  balotos  en  la  proa 
y  popa. 

Sangpung.  v.  Llegar,  arribar  de  un  sitio 
ó  paraje  á  otro. — Llegar,  tocar,  alcanzar 
una    cosa. 

Sangqui.  s.  Clavo  de  china,  de  olor  aro- 
mático y  agradable,  y  sabor  acre  y  pi- 
cante; es  medicinal,  y  se  usa  como  es- 
pecia en  diferentes  condimentos. 

Sangsang.  v.  Herir,  romper  ó  abrir  la 
carne  del  cuerpo  con  un  instrumento,  etc. 

Sangsang.  v.  Mellar,  embotarse  punta  de 
arma  ú  otro  instrumento  cortante.  Nasang- 
sang  an  bangcao  san  pagbono.  Se  melló 
la  lanza  al  herir  con  ella. 

Sanguat.  v.  Acontecer,  acaecer,  sobreve- 
nir, suceder,  efectuarse  un  hecho. — Le- 
vantar falso  testimonio,  atribuir,  imputar 
maliciosamente  una  cosa  falsa.  Imo  acó 
hinsanguatan.  Me  has  levantado  falso  tes- 
timonio. 


SA 


287 


Sanglld.  s.  Carbunclo,  carbúnculo,  rubí  á 
piedra  preciosa,  que,  dicen  los  bisayas,  se 
cría  en  la  cabeza  de  algunas  culebras  y 
otros  animales. — Sinasaguran.  Quien  ha 
encontrado  ó  lleva  dicha  piedra. — s.  For- 
tuna, suerte,  dicha.  Sangud  co  ini.  For- 
tuna mia  es  ésta. 

SangUg.  v .  Oler  mal  una  cosa.  Masangug 
ná  ini.  Ya  huele  mal  ésto. 

Sanguran.  adj.  Afortunado,  que  tiene  for- 
tuna ó  buena  suerte.  Sanguran  ca  baya* 
Eres    afortunado. 

Sanguyao.  v.  Publicar,  hacer  notaría  ó 
patente  una  cosa. — adj.  Célebre,  famoso, 
que  tiene  fama,  nombre,  en  la  acepción 
común.  Nanug-an  sira,  nga  tinatangisan 
nira  an  sangyao  nga  Magtoroon,  nga  guin- 
pátay  san  mga  judio.  Confesaron  ellos, 
que  lloraban  por  el  célebre  Maestro,  á 
quien  habían  dado  muerte  los  judíos. 

Sangyao.  (Suave  la  g).  s.  vid.  Saguiao. 

Sanhi.  adv.    Tiempo  ha,  hace  ya  tiempo^ 

Sanib.  v.  Unir,  juntar  bien  una  cosa  con 
otra. 

Sanibog.  v.  Resguardarse  uno  del  viento. 

Sanibong.  v.  Resguardarse  uno  del  viento» 

Sanica.  s.  Canastillo,  canasto  pequeño. 

Sanicad.  v.  Ladera  de  un  monte.  Tica» 
san  mga  sanicad  san  bu  quid  sa  sinira- 
ngan.  Desde  las  laderas  del  monte  que 
da  al  Oriente. 

Sanio!,  adj.  Cosa  difícil  de  tragar.  ¡Cama- 
saniol  sini  nga  loto!  |Qué  difícil  es  de 
tragar  esta  morisqneta! 

Sanip.  s.  Precio  ó  gratificación  que  los 
bisayas  daban  antiguamente  al  que  ha- 
bía recogido  algún  esclavo  y  le  entregaba 
á  su  dueño. 

San-Ó?  adv.  t.  (Se  usa  en  sentido  interro- 
gativo). ¿Cuándo?  ¿Sanó  ca,  cacanhi? 
¿Cuándo  vendrás? 

San-O.  adv.  t.  Luego,  después,  entonces. 
Tumana  anay  iton,  ngan  san-o  ca  cadto. 
Cumple  antes  eso,  y  entonces  irás.  Cu* 
haa  anay  an  hugao,  ngan  sano  mo  baira 
an  tiguib.  Quita  antes  la  suciedad,  y  luego 
afila  el  escoplo. 

Sanoc.   adj.  Cosa  espesa  ó  crasa. 

Sanong.  v-  Repercutir,  resonar,  hacer  so- 
nido por  repercusión. — -Remedar  ó  repe- 
tir lo   que  otro  ú  otros  hablan. 

Sanopot.  adj.    Cosa  espesa,  densa. 

Sanot.  s.  Caedura,  ó  sea  lo  que  en  los  tela- 
res se  desperdicia  ó  cae  de  los  materia- 
les que  se  tejen. — Hebra  ó  membrana 
de  la  corteza  del  malobago  ú  otra  cosa. 

Sanot  sanot.  s.  Hebra  de  carne;  repelo" 
que  coge  la  pluma. 


288 


SA 


San  san*  v.  Apretar,  comprimir  una  cosa; 
unir  bien  las  tablas,  cañas  de  piso,  etc. 

Sansan.  v.  (C)  Tentar  ó  buscar  en  el 
agua  alguna  cosa  con  los  pies. 

San  tarín,  v.  Volear,  herir  una  cosa  en  el 
aire,  darle  impulso. — *s.  Voleo,  golpe  dado 
en  el  aire  á  una  cosa. 

Santic.  s.  Eslabón,  hierro  acerado  con 
que  se  saca  fuego  de  un  pedernal. — Es- 
labón y  pedernal  para  sacar  fuego. 

Santican.  s.  Piedra  ó  pedernal  que  da 
chispas,  herido  por   el  eslabón. 

Santicon  nga  bato*  adj.  Piedra  que  da 
chispas,  herida  por  el  eslabón. 

SantOC.  v.  Tocar,  llamar  ó  dar  golpes  á 
la  puerta  para  que  el  dueño  de  casa  per- 
mita entrar,  etc. 

Santohanun.  adj.  Cosa  santa;  santo,  con- 
forme á  la   ley  de  Dios. 

Santo! •  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta  se 
come. 

Santop.  v.  Conseguir,  alcanzar,  obtener, 
lograr  lo  que  se  pretende  ó  desea. 

Saob.  v.  Endemoniar,  introducir  los  demo- 
nios en  el  cuerpo  de  una  persona. — Si- 
nasaoban.  p.  p.  Endemoniado,  poseído, 
poseso,  que  tiene  los  espíritus  malignos 
dentro  del  cuerpo. 

Saobay.  v.  Juntarse,  unirse  ó  andar  juntos. 

Saod.  v.  Poner  en  público  lo  que  se  vende. 
— adj.  Cosa  de  venta  puesta  en  público. 

Saol.  v.  Contradecir,  decir  lo  contrario  de 
lo  que  uno  afirma.  Diri  acó  masaol  dimo. 
No  te  contradigo. 

Saong.  adj.  Cosa  cóncava;  hueca  ó  vacia 
por  adentro — v.  Ahuecar,  poner  hueca 
ó  cóncava  alguna  cosa. — Poner  la  mano 
ó  manos  formando  cavidad  ó  hueco. 

Saop.  v.  Endemoniar,  introducir  los  de- 
monios en  el  cuerpo  de  una  persona. — 
Sinasaop.  p,  p.  Endemoniado,  poseído, 
poseso,  que  tiene  los  espíritus  malignos 
dentro  del  cuerpo. 

Sao  sao.  v.  Mover,  remover  con  la  mano 
lo  que  se  está  lavando;  lavar,  limpiar  en 
agua  alguna  cosa  revolviéndola  con  la 
mano  para  quitarle  la  suciedad. 

Saot.  v.  Guardar,  poner  ú  ocultar  una  cosa 
en  alguna  parte. — Ocultarse,  esconderse 
en    alguna  parte. 

Saoy.  v.  Frecuentar,  repetir  un  acto  á 
menudo. — Concurrir  con  frecuencia  á  un 
lugar.  Sumaoy  ca  sin  pagcanhi.  Ven  con 
frecuencia. 

Sapa.  s.  Arroyo,  riachuelo,  río  pequeño  y 
de  poco  caudal. 

Sapa.  v.  Escarmentar,  evitar  el  caer  en 
adelante  en  peligros. 


SA 

Sapa.  v.  Contradecir  lo  que  uno  dice. — 
Recusar,  no  querer  admitir  el  consejo,  etc. 

Sapac.  v.  Predecir,  adivinar,  pronosticar, 
anunciar  lo  que  ha  de  suceder. 

Sapad.  s.  Redaño,  prolongación  del  peri- 
toneo, que  cubre  por  delante  los  intes- 
tinos formando  un  extenso  pliege  adhe- 
rido al  estómago,  al  colón  transverso  y 
á  otras  visceras,  y  suelto  por  abajo.  Se 
acumula  á  veces  en  él  gran  cantidad  de 
gordura. 

Sapad.  s.  Hoja  de  libro. — Hojas  ó  mu- 
llido que  se  pone  en  un  cesto  ó  cosa  se- 
mejante que  tiene  ya  palay  ú  otra  cosa, 
para  que  lo  que  se  echa  de  nuevo  no  se 
mezcle  con  lo  que  hay  ya  dentro. — v. 
Poner  dichas  hojas  ó  mullido  en  el  sen- 
tido expresado. 

Sapad.  s.  Gajo  del  racimo  del  plátano, 
etc.  Usa  ca  sapad  nga  saguing.  Un  gajo 
de   plátanos. 

Sapad.  s.  Listón  blanco,  ó  de  otro  color, 
que  ponen  las  mujeres  en  la  parte  baja 
de   la  saya. 

Sapad  sapad.  adj.  Cosas  juntas  y  pues- 
tas unas  sobre  otras.—  v.  Poner  ó  colo- 
car las  cosas  juntas,  unidas  y  unas  so- 
bre otras. 

Sapal.  v.  Cortar  árbol,  arbusto  ó  planta 
á  raiz  de  tierra. 

Sapal.  s.  Orujo  de  la  carne  del  coco,  des- 
pués de  exprimida  ó  asoleada,  y  sacada 
toda  la  sustancia. 

Sap-ang.  v.  Abrir  las  piernas  ó  ponerse 
con  las  piernas  abiertas, 

Sápao.  s.  Sitio  ó  playa  que  mira  al  Este. 
— v.  Estar  ó  vivir  en  dicho  sitio. 

Sapao.  v.  Aforrar,  p  ner  forro  á  alguna 
cosa. — s.  Aforro,  forro,  cubierta  con  que 
se  reviste  una  cosa  por  la  parte  interior. 

Sapáo.   v.  Adulterar,  cometer  adulterio. 

Sapara.  adj .  Cosa  áspera  ó  desapacible 
al   gusto  ó  al  taco. 

Sapa  sapa.  s.  Arrovuelo,  arroyo  pequeño. 

Sapat.  adj.  Viviente  orgánico;  que  vive 
ó    tiene  vida. 

Sapat.  adj  Corto  de  vista. — v.  Tener  la 
vista  corta  ú  obscura.  Sinasapatan  acó. 
Tengo  obscura  la  vista. 

Sapay.    v.  Repugnar,  resistir,  contradecir. 

Sapay.  v.  Verter,  derramar,  vaciar  líquidos. 
— Salir  de  madre  un  río. 

Sapayán.  s.  Inconveniente,  impedimento, 
obstáculo  que  hay  para  hacer  una  cosa. 
— loe.  ¡Qué  importa!  Uaráy  sapayán.  No 
hay  inconveniente.  ¡Ano  in  sapayán  siton. 
¡Qué    importa    eso! — Uaray    cp    sa  imo 


SA 

sapayán,    in    dabalun  ca  niya.  No  tengo 
que  ver  contigo,  si  él  te  zurra. 

Sapáyatl.  s.  Viga  que  se  pone  sobre  los 
pilares  ó  harigues  de  los  edificios,  y  so- 
bre la  que  descansan  los  quilos. — v.  Po- 
ner ó  colocar  dicha  viga. 

Sapáyanuil.  s.  Árbol  ó  madero,  bueno 
para  viga  de  un  edificio. 

SapdOC.  v.  Arremeter,  embestir,  reñir  las 
aves. — Asir,  agarrar  alguna  cosa. — Caer 
en  el  lazo,  ó  en  el  garlito. 

Sapdtl*  v.    Caer  en  el  lazo. 

SapgUÍd.  v.  Rozar  ó  pasar  una  cosa  ro- 
zando por  alguna  parte. — Pasar  suave- 
mente la  mano  por  algún  cuerpo. 

Saphid.  (Saphir).  v.  Rasar,  igualar  con 
el  rasero  las  medidas  de  palay,  trigo  ú 
otras    cosas. 

Saphig.  V-  Allanar,  poner  llana  ó  igual  la 
superficie  de  un  terreno,  suelo  ú  otra 
cualquiera  cosa. — s.  Rasero,  instrumento 
de  madero  ó  caña,  que  sirve  para  rasar 
las  medidas  de  los  áridos. — v.  Rasar, 
igualar  con  el  rasero  las  medidas  del  pa- 
lay, trigo  ú  otras  cosas. 

Sapi.    v.    Dar    ó  pegar  en  parte  dolorida 

P  del    cuerpo,   como  herida,  grano,   etc. 

Sapia.  adj.  Cosa  cóncava,  que  tiene  con- 
cavidad en  medio,  como  plato,  sartén,  etc. 

Sápiao.  s.  Jábega,  red  grande  que  se  em- 
plea en  pescar. — v .  Pescar  en  dicha  red. 

Sapid.  v.  Rasar,  igualar  con  el  rasero  las 
medidas  de  palay,  trigo  y  otras  cosas. 

Sapig.  v.  Rasar,  igualar  con  el  rasero  las 
medidas  de  palay,  trigo  ú  otras  cosas. 

Sapigad.  v.  Arrimarse,  acercarse  ó  pasar 
cerca  de  algún  sitio. — Rasar,  pasar  ro- 
zando ligeramente  un  cuerpo  con  otro. 
Nacasapigad  acó  sin  maraut.  Me  acerqué 
á  lo  malo. 

Sapigad.  v.  Guizgar,  enguizgar,  incitar, 
estimular. 

Sapi!.  s.  Afta,  erupción  ó  úlcera  pequeña, 
ordinariamente  blanquizca,  que  se  forma 
en  la  membrana  mucosa  de  la  boca  ó  en 
la  del  tubo  digestivo. 

Sapil.  v.  Rozar,  pasar  rozando  ligeramente 
un  cuerpo  con  otro. 

Sapil.  v.  Tocar  una  cosa  á  otra,  como 
un  rosario  a  una  reliquia,  etc. — Acercar. 

Sapilit.  v.  Pegar  ó  agarrar  cosa  pegajosa. 
—adj.  Cosa  conglutinosa,  pegajosa,  que 
con  facilidad  se  pega. 

Sapil  sapil*  v.  Tocar  una  cosa,  sin  asirla, 
como  cuando  se  persigue  á  uno  muy 
de  cerca,  y  no  se  consigue  agarrarle. 

Sapín.  s.  Zapato,  calzado  del  pié,  que, 
por    encima,  se  hace    ordinariamente  de 


SA 


289 


piel  adobada  de  becerro,  cabra,  gamuza  y 
otros  cuadrúpedos  menores,  y  de  suela 
por  debajo.  Es  de  varias  hechuras  6 
formas»  como  puntiagudo  ó  romo,  y  más 
ó  menos  escotado  por  el  empeine. — v* 
Poner,  ó  llevar  puestos  los  zapatos. 

Sapiflit.  s.  Enredadera  espinosa  así  llamada, 

Sapio.  s.  Cepillo;  instrumento  de  carpin- 
tería, hecho  de  un  zoquete  de  madera 
cuadrilongo,  con  cuatro  esquinas  y  caras 
iguales;  y  en  la  que  ha  de  ludir  con  la 
tabla  ó  madero  que  se  labra,  tiene  una 
abertura  estrecha  y  atravesada,  y  en  ella 
embutido  y  sujeto  con  una  caña,  un 
hierro  acerado  con  su  corte  muy  sutil 
y  que  sobresale  un  poco,  para  raspar 
con  él,  limpiar  y  pulir  la  madera. — v. 
Cepillar,  acepillar,  labrar,  dejar  lisa  con 
cepillo*  de  carpintero  la  superficie  de  la 
madera. 

Sapi  pi.  v.  Llevar  alguna  cosa  debajo  del 
brazo. 

Sapiring.  s.  Vello  de  las  sienes. 

Sapiro.  v.  Poner  ramas  espinosas  en  ei 
cuerpo  de  los  árboles  ó  palmas,  para  que 
no  roben  la  fruta,   etc% 

Sapit.  v.  Acaecer,  suceder,  sobrevenir^ 
efectuarse  un  hecho. 

Sapit.  adj.  Cosa  seguida,  sin  impedimento, 
estorbo  ó   embarazo. 

Sapit.  prep.  Hacia. — adv.  1.  Cerca. — adj* 
Inmediato,  contiguo,  que  sigue. 

SapitO.  s.  Púas  ó  pinchos  que  pone  el 
bisaya  en  el  cuerpo  del  árbol  ó  palma, 
con  las  puntas  hacia  abajo. 

Sapla.  Quitar  ó  cortar  los  nudos  á  la  caña. 

Saplag.  v.  Encontrar,  hallar,  dar  con  una 
persona  ó  cosa  sin  buscarla.  Naghisplag 
cami  ngan  si  Juan  dida  sa  guincabag  tan 
san  dalan.  Nos  encontramos  con  Juan 
ahí  en  la  bocacalle,  ó  donde  se  unen  los 
caminos. 

Saplong.  v.  Cortar  cosa  que  sobresale  y 
ponerla  igual,  como  las  estacas  de  una 
cerca,  etc. — Cortar  la  punta  de  la  oreja 
del  animal. — Desnarigar,  quitar  á  uno  las 
narices. 

Saplud.  adj.  Cosa  áspera,  desabrida  ó  des- 
apacible al  gusto. 

Sapnay.  v.  Tocar  la  barba  del  niño,  acari- 
ciándole.— Recibir  alguna  cosa  en  las 
manos,  tener  ó  llevar  á  uno  en  las  manos. 

Sapnay.  adj.  Animal  que  tiene  listas  en 
el  pelo,  de  diferente  color  que  en  lo  res- 
tante  del  cuerpo. 

Saptló.  v.  Tener  al  niño  con  las  manos 
y  sobre  las    piernas. 

Sapnot.    adj.    Cosa    áspera,  desigual. — tr. 


290 


SA 


Impedir,  haber  algún  embarazo,  como  la 

rodaja  de  motón,  etc.,  que  no  vira,   por 

tener  algún  estorbo. 
Sapo.    v.    Cortar  árbol  ó  planta  á  raiz  de 

tierra.    Opaya    an  pagsapo  siton  cahuy. 

Corta  bien  ese  árbol  á  raiz  de   tierra. 
S0po.    v.    Prohibir    á  uno  que  siga  en  la 

ejecución  de  una  cosa. 
SapO.    v.  Perturbar,  trastornar  el  orden  ó 

concierto,  quietud  ó  sosiego  de  una  cosa. 

Nasasapo  an  acón  huna  huna.   Mi  mente 

está  perturbada. 
SapO,  Recoger  el  palay  que  salta  cuando 

se    está   pilando,  y  volverlo  al  mortero. 
SapOC.  s.  Zurrapa,  brizna,   pelillo   ó   sedi- 
mento   que    se    halla  en  los  licores  que 

poco  á  poco  se  van  sentado. — v.  Tener 

zurrapas  el  agua  ó  licores. 
Sapod.  v.  Recoger  alguna  cosa  que  lleva 

la    corriente.     Guinsapud    co  an    iguina- 

anud  nga  cahuy.  He  recogido  el  madero 

que  llevaba  la  corriente. 
Sapolong.  v.  Coger,  agarrar  á  uno  por  el 

cabello. 
Sapong.    v.    Añadir,    aumentar   á  lo  que 

falta  alguna  cosa. 
Sapoti.    s.    Instrumento    de    madera    con 

cuatro    ó    mas    canales    en    la  parte    de 

afuera;  se  usa  para  que  los   ramales  del 

cordel  salgan  bien  retorcidos  y  ajustados. 
Sap-sap.     s.  Pez  pequeño  así   llamado. — 

v.  Pescar  ó  coger  dicho  pez. 
Sapua.    v.  Sobresalir    ó  verse  la  raiz  del 

palauán    ó  gauay,  sobre  la  superficie  de 

la  tierra. 
Sapua.    s.  Caerse  las    hojas    ó  pencas  de 

las  palmas. — adj.  Palma  á  que  se  le  caen 

las  hojas  ó  pencas. 
Sapul.  v.  Adquirir,  conseguir,  alcanzar  al- 
guna cosa,  heredarla  ó  hacerse  dueño  de 

ella. — Merecer,  lograr  ó  conseguir  algún 

beneficio. 
Saput.  s.    Mortaja,    vestidura,    sábana,    ú 

otra  cosa  en  que  se  envuelve  el  cadáver 

para  el  sepulcro. — v.    Amortajar,    poner 

la  mortaja  al   difunto. 
Saqui.  v.  Cortar  árbol  ó  planta  á  raiz  de 

tierra,  cortar  una  cosa  á  raiz. 
Saquiang.    v.  Cojear,    andar    inclinado  el 

cuerpo    más   á  un  lado  que  á  otro,  por 

no  poder  sentar  igualmente  ambos   pies. 

¿Cay    ano    nga    saquiang    en    maglacat? 

¿Por  qué  cojeas  al  andar?  Nagsasaquiang 

an  bactin.  Cojea  el  puerco. 
Saquiao.    s.  Red  pequeña  así  llamada. — 

Pescar  con   ella. 
Saqui  1.  s.  Hueso;  cada  una  de  las   partes 

sólidas  y  más  duras  del  cuerpo  del  animal.   ¡ 


SA 

Saquingquing.  v.  Andar  en  un  pié  y  á 
saltos. 

Saquiod.  v.  Empujar,  hacer  esfuerzo  con 
el  cuerpo  hacia  adelante. — Tener  ó  hacer 
movimientos  carnales. 

Saquit.  Enfermedad,  alteración  más  ó  me- 
nos grave  en  la  salud  del  cuerpo  animal. 
— Alteración  más  ó  menos  grave  en  la 
salud  del  cuerpo  vegetal. — Pasión  ó  alte- 
ración en  lo  moral  ó  espiritual. — v.  En- 
fermar, contraer  enfermedad. — s.  Dolor, 
sensación  molesta  y  aflictiva  de  una  parte 
del  cuerpo,  mediante  causa  interior  ó 
exterior.  —Padecimiento,  tormento. — v. 
Doler,  padecer  una  parte  del  cuerpo, 
mediante  causa  interior  ó  exterior. — Pa- 
decer física  y  corporal  mente  una  enfer- 
medad.— Atormentar,  dar  tormento  al  cul- 
pable. ¿Ano  bá  an  saquit  nga  binabati 
niya?  ¿Qué  enfermedad  padece?  May  sa- 
quit ini  nga  lubi.  Tiene  enfermedad  este 
coco.  Diri  na  acó  nacacailub  sinin  ca- 
saquit.  No  puedo  ya  sufrir  esta  enfer- 
medad. 

Saquit.  v.  Padecer  física  y  corporalmente 
un  daño,  pena,  dolor  ó  castigo;  sufrir. 
— Ser  una  cosa  difícil  de  hacerse  ó  con- 
seguirse.— s.  Dolor,  sufrimiento,  senti- 
miento, angustia,  aflicción,  pesar,  pena; 
dificultad,  peligro.  Nasasáquit  inin  acón 
casing  casing.  Padece  mi  corazón.  Mása- 
quit  ini  nga  buhat.  Es  difícil  esta  obra. 
Masáquit  inin  acón  paglacat.  Camino  con 
dificultad.  Casáquit  nga  uaray  sama.  Do- 
lor sin  igual.  Hinaya  cay  casáquitan. 
Despacio,  porque  el  paso  es  peligroso. 

Saquit  Sin  babaye.  s.  Menstruación, 
menstruo,  regla,  sangre  que  todos  los 
meses  evacúan  naturalmente  las  mujeres 
y  las  hembras  de  ciertos  animales. 

Sara.  v.  Colar,  pasar  un  líquido  por  manga, 
cedazo  ó  paño. 

Sara.  v.  Adornar,  componer,  ataviar,  en- 
galanar con  adornos.  Masara  nga  tauo. 
Persona  bien  compuesta,   galana. 

Sara.  v.  Recibir,  tomar  uno  lo  que  le  dan. 

Saráatl.  s.  Coladero,  colador,  manga,  ce- 
dazo, paño  en   que  se    cuela  un  líquido. 

Sarab.  v.  Chamuscar,  quemar  una  cosa 
por  la  parte  exterior. 

Sarabac.  v.  Hablar  á  troche  y  moche. 

Sarabat.  v.  Responder,  contestar  en  el 
rezo,  canto,  etc. 

Sarabay.  v.  Poner  un  madero,  etc.,  sobre 
otro  atravesado,  sujeto  y  amarrado  á  otros 
dos  clavados  en  tierra,  para  aserrarle, 
cortarle,  etc. — Quedar  colgando  ó  sus- 
pensa una  cosa  de  otra. 


SA 

Sarabsab.  v,  Chamuscar*  quemar  una 
¿osa  por  la  parte*  exterior. 

Sarabutan.  ¿.  (De  sabut).  Noticia,  cono 
cimiento. — Ciencia,  saber,  sabiduría,  cono- 
cimiento en  ciencias,  letras  ó  artes. 

Sarao,  v.  Mezclar,  incorporar  una  cosa  con 
otra.  Isasarac  co  ini  nga  lubi  sin  bugas. 
Mezclaré  esta  carne  de  coco,  con  arroz. 

Sarac.  s.  Color,  colorín  ó  cosa  con  varios 
colores.  Mag  calainlain  nga  sarac  sa  imo 
bado,  cay  may  mapula  nga  samay,  may 
man  itum.  Son  diferentes  los  colores  de 
tu  camisa,  porque  tiene  color  encarnado 
de  varias  clases  y  también  negro. 

Sarac-an.  (De  saca).  Escalera,  lugar  ó 
sitio  por  donde  se  sube. 

Sarac-anan.  (De  saca).  Escalera,  lugar 

ó  sitio  por  donde  se  sube. 

Saracay.  s.  (De  sayay).  Pasajeros;  gru- 
mete de  una  embarcación. — v.  Llevar  pa- 
sajeros ó  grumetes.  Capatan  ca  tauo  an 
pagsaracay  co  san  acón  sacayán  san  pag- 
cadto  namon  sa  Manila.  Cuarenta  hom- 
bres llevaba  yo  en  mi  embarcación  cuan- 
do fuimos  á  Manila. 

Saraclan.  s.  (De  sacal).  Copiador,  libro 
donde  se  copia  ó  traslada  algún  escrito. 

Sarac-yan.  (Fuerte  la  c.)  (Saraquian).  s. 
(De  sacay).  Embarcación,  ó  lo  que  sirve 
para  embarcarse. 

Sarad.  s.  Cuchillo  pequeño  y  corvo. — Ca- 
racol de  mar  así  llamado;  se  come. 

Sarag.  v.  Desgajar,  desgarrar,  arrancar, 
separar  con  violencia  la  rama,  del  tronco 
de  donde  nace. 

Sarag.  v.  Pelear,  contender  ó  reñir. — 
Apedrear,  tirar  ó  arrojar  piedras  á  una 
persona  ó  cosa. 

Saragbac.  adj.  Descomedido,   descortés. 

Saragbat.  adj.  Descomedido,    descortés. 

Saragmit.  v.  Apresurar,  dar  prisa,  ace- 
lerar. 

Sarambag.  v.  Conversar  ó  hablar  var>c5£rS 
la  vez;  tomar  uno  parte  en  la  conversa- 
ción. í-'RVm?; 

Sarang.  v.  Diseminar,  esparcir, 'extra- 
viarse alguna  cosa.  Nagsasaran^^^iligS 
tauo.  Anda  esparcida  la  gente. 

Sarang.  v.  Calentarse  uno  al  fiR>g<*5Q<fc%í 
uli  uli  siya  ngadto  san  pinnanárfangaif  san 
mga  soldados.  Iba  y  volvían  i  allá  donde 
se  calentaban  al  fuego  los^sbldaábs.An 
mga  mananarang  nagsa  úft  pagpaq¡u$ana . 
Los  que  se  Calentaban^  aíicí^ego  pregun- 
taban á  porfía.  i£2  n£\£íu<e)  ni 

Sar-ang.  v.  Herir.  Nahasar-Sttgsiníriamaje. 

Sar-anfan.  s.  Eje.  S^fBg^n.H^^[ftJ^ 
Ejede  carruaje!'  o  oguj;  te  zoidjsi  ?.oi 
37 


BA 


m 


Sar anga.  ^r.  Pez  asi  llamadas  ^iDcofi^fc 
Sarangát.  v.  Levantar  uná^osaÍTSétP&na 
especie  de  horquilla  hecrfe.  S2bn  *d6§qca- 
ñas  ó  palos.— Hacer  dicha  hot^§lifin&í?i 
dos  cañas  ó  palos,  sujeWá  y-  arfiatya'ilos 
por  uno  de  sus  extreméá^^parai^^fítar 
cosas  pesadas,"  como  ha¥igtié;'rriad€íi!o,ttc. 
Sarang  bayun.  adj-  [Fáiri©so,/qi#é^ tiene 
fama  y  nombre    en  lafíacépctótf Mc0ni#n. 

Sarangcay.    (Pugsaraftgca^^W^. 

Amigos,  que  tienen  amistad.   irf?0  3"ia 

Saranggapan.  e/.  Aba^r  musios  <Í3££ 

cios  y  no  poder  ^ées^mpeñaílós^ié^  — 
Ocuparse,  impedirse,  ¿eMbffiüt&f&n'óon 
alguna  cosa.  -x      .1  --Mr/-,  vi    ,vs    .I*IB£ 

Sarang  sarang.   ^.^Diseniín^jié«párfeir, 

extraviarse  alguna   cosa.  •  M0 rt) 

Sarap.   v.  Pe&éPcoñ  ^d.^—^ub^^k^ 

alguna   cosa.  .o.u>q    ;;.  iooq    /   oni>q 

Sarap.    v.   Cercar,  <  Vbde^r,-V^cu«^íá?.^ 

Hallar        '        >   ^-;mí¡-  oiír»:-.   .-n'ís  r^ 
Sarapa.  aaj!r<ZoM  ás^er^áWígiKQ* f *3&£ 

apacible  al  tacto."' -l'1  q  armáis  n-j  Bii<>r> 
Sarapang.  ^j*Rí^ár^ón^de*ft«*íí4?«íí 

tes  para  pescar  pee^s0(grá*i$es.cl  X  oh 
Sarapati.  ¿  bpatotfiai  ddmWIR9dS««9i?^ 
Sarapatihan.  v   foldmarb^sa  dtfhd&kse 

recogen  y  crían  las  palomas  carnpéSttfás, 
ó  aposentó  -'ó  'ipaíaje  <TSdfiáe}  se>  eükf&y 
tiéríetf;  las 'esferas.  ;,h   oI  tuxw.o   -b 

SarapdOC.  t>.  >  'Arrécete*  <> ' embestir  j <  aco- 
meter ícórr  ímpetu1  f  ftitfa:    :  'ii;,;':)]:':^ 

SarapO..'#.'í  Sátír^áí ^ttéitnPkfe 'i'iétíoi  §á!lir 
á  recibirle.    -r^  ;;  '    r{{   ""P  j;"írq  <:,iij   * 

SarapOC.  v>  Arréhie'ter,^  ^mbe^tírí%dome- 
t er  con ;  ¡  ímpetu,  farla^-^  Atroj  arsén  ei '  a°v e 
de  rapiña  sobre  la  .£>&&>    ••     .nn%wñ% 

Sarap  sap.  adj.   C#sa  á3pe*a  y  désiát^rda 
^álgusto.>;   ^!"""  ..•■■'>»■'>'..•*.  .nenñghBZ 

Sarap  sap.  ddji  Cosa  espééíá,  tút^Má;  aífite- 

Sarasad.  s. ■;  Cesto raío,  te(A%o§&w*ji&8 

Ó  caña.  -  '         ■  ";  ■■-;.ion.' ■!—  ■.-.r.nl 

Sarasaroy.  s.  Cesto  ralo  y  pequefTc^e- 

Cbo  de  bejtjcó  ó  daña.  ■  v^  .&Mñ2> 
Sarasarun.    adj.  Acuello  ^tíéyirye^jjara 

Wer  -el-  cestb  llamada l%¿raéaa^nvtñ*i 
Sarauag.  s.  Palma  así    llamada/'         ^ 
Saranag.   &¡  ^Hkder'í!cwáó#  éí^SáH^? 

cuatro  r^ám-áfe .^Sittárárbág.q  ^i'^CbMel 
-  f  ¡ó  cottdói1!  h (khd  de! Cuatro* ífeifife?1  "n b8 
Saraual.    v.    ^ína^,  ^erfé6M^?%ép^áar 

una  cí>sa  con  \)tt%.°:  ;>^i  ■'<<  *\Bó^nvm2 
Sarauisao.    v.    T<%W-ne^^f^M«JfelePla 

^artif)ana.^MániHáí,  tfetig^iQftr§^jp# 
n¿«ótf  el-  Iri^}llo.^Ifcósa•'?-5l^tíéJ«fe^o:\n, 
Saray.  v.    Poner    un  madero,  efáíp'Sttbre 


292 


SA 


SA 


dos  clavados  en  tierra,  para  aserrarle, 
cortarle,  etc. — Quedar  colgando  ó  sus- 
pensa una  cosa  de  otra. 

Saráyan.  s.  Lugar  ó  sitio  donde  se  coloca, 
levantado  por  uno  de  sus  extremos,  un 
madero  ú  otra  cosa. — Madero  atravesado 
y  pendiente  de  otros  dos  clavados  en 
tierra,  y  sobre  el  cual  descansa  la  madera 
que  ha  de   aserrarse. 

Saraysay.  v.  Poner,  colocar  una  cosa  so- 
bre otra. 

Sari.  v.  Reñir,  pelear,  luchar. — Probar  uno 
sus  fuerzas,  luchando   con    otro  ó  levan 
tando  cosas  pesadas. — Esforzarse. 


Sari. 


Yovocar,    excitar,  irritar,   incitar 


á   uno  con  palabras  ú   obras   para   que  se    i 
enoje.  ¡ 

Sariauot.    v.    Hacer    cualquier  Cosa  des-    ! 
pació  y   poco  á  poco.  i 

Saribay  bay.  v.  Volar  el  ave  sin  badi- 
las alas,   como  algunas  veces  el  gavilán. 

Saribo.  v.  Rociar,  regar,  esparcir  ó  echar 
agua  en  alguna  parte. 

Saricauot.  v.  Hacer  alguna  cosa  despa- 
cio y  poco  á    poco. 

Saricong  COng.  s.  Hueso  de  la  pechuga 
del  ave. — Pechuga  de  ave  con  carne  y 
hueso. 

Sarig.  v.  Confiar,  esperar,  tener  esperanza 
de  conseguir  lo  que  se  desea. — Afianzar, 
agarrar,  afirmar,  dar  firmeza. — Sostener, 
sustentar  y  mantener  una  cosa  para  que 
no  caiga,  etc. — Ayudar,  auxiliar,  socorrer 
á  uno  para  que  no  caiga,  etc.  Nasarig 
acó  sa  imo.  Yo  confío  en  tí.  Pasariga 
acó  niyo.  Ayudadme,  sostenedme. 

Sarigatl.  s.  Ayuda,  sostén,  firmeza;  que 
sostiene  y  ofrece  confianza. 

Sari  ganan,  s.  Ayuda,  sostén,  firmeza;  que 
sostiene  y  ofrece  confianza. 

Sarimbal.  s.  Angarillas  hechas  de  caña. 

SarimpOCOt.  v.  Abreviar,  apresurar,  ace- 
lerar.— Enojarse,  incomodarse,  irritarse- 
pronto. 

Saring.  v.  Delirar,  desvariar  el  enfermo. 
— adj.  Delirante,  que   delira. 

Saringa.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado; 
se  come. 

Saringbal.  v.  Echar,  recostar  al  enfermo 
ó  recién  parida  en  una  silla  larga. 

Saringbalan.  s.  Especie  de  silla  poltrona 
para   echarse  ó  recostarse  el  enfermo. 

Saringbay.  s.  Juego  de  niños.—  v.  Jugar 
ó  divertirse  los  niños. 

Saring  saring.  v.  Enfurecerse,  irritarse, 
incomodarse. — s.  Euria,  furor,  agitación 
violenta. 

Saring    Sing.    s.    Renuevo,  retoño,  tallo, 


pámpano,  pimpollo  de  árbol  ó  planta. — 
v.  Retoñecer,  retoñar,  volver  á  echar 
vastagos  el  árbol  ó  planta.  Nananaring- 
sin  ná  an  mga  cacahuyan.  Retoñan  ya 
los  árboles. 

Sarip  sip.  v.  Tirar  piedras  llanas  al  agua, 
para  que  vayan  saltando. 

Sari  sari.  v.  Provocar,  excitar,  irritar,  in- 
citar á  uno  con  palabras  ú  obras  para 
que  se   enoje. 

Sari  sari.  v.  Reñir,  pelear,  luchar. — Probar 
uno  sus  fuerzas  luchando  con  otro,  ó  le- 
vantando cosas  pesadas. 

Sari  sari  sin  pagearocatingug.  s.  De- 
jillo, dejo  ó  modo  particular  de  acentuar 
las  palabras  al  hablar. 

Sarisi.  v-  Rajar,  hender,  abrirse  árbol, 
caña,  etc. 

Sarit.  v.  Pedir  licencia  ó  permiso.  Nasarit 
acó  sin  pag-uíi  sa  balay.  Pido  licencia 
para  volver  á  casa. 

Sarita,  v.  Tentar,  probar,  halagar,  burlarse 
de  uno. — adj.   Chocarrero,  burlón. 

Sariyaya.  adj.  Afable,  agradable,  alegre' 
dulce  y  suave  en  la  conversación  y  el 
trato. 

Sariyong.  adj.  Cosa  cóncava. — v.  Hacer 
ó  poner  cóncava  una  cosa. 

Sariyot.  v.  Entrar  con  frecuencia  en  una 
parte. 

Saro.  v.  Comer  dos  ó  más  en  un  mismo 
plato,  etc. 

Saroc.  v.  Coger  ó  sacar  agua  con  caña 
ú  otra   cosa. 

Sarocan.  s.  Vasija  ó  caña  que  sirve  para 
sacar  agua  de  pozo,  etc. 

Sarocsoc.  v.  Tropezar  y  herirse  con  cosa 
punzante   ó  cortante- 

Sarodot.  v.  Nacer,  brotar  las  plantas  y 
hierbas. 

Saromon.  v-  Entristecerse,  ponerse  triste 
y  m  lancólico,  afligirse. 

Soromsom.  s.  Día  primero,  segundo  y 
tercero  del  menguante  de  la  luna. 

Sarong  SOng.  s.  Dulce  hecho  de  arroz 
cocido  y  azúcar. — v.   Hacer  dicho   dulce. 

Sarongsong.  s.  Adorno  hecho  de  papel, 
flores,  etc. 

Sarop.  v.  Tapar  botella,  frasco,  caña,  ti- 
naja, etc. — s.  Tapón,  pieza  de  corcho, 
cristal,  madera,  etc.,  con  que  se  tapan 
botellas  frascos,  toneles  y  otras  vasijas. 
Ñauara  an  sarop  san  boteya.  Se  ha  per- 
dido el  tapón  de  la  botella.  Saropon  mo 
iton  cauayan  san  camut.  Tapa  esa  caña 
con  la  mano. 

Sarop  SOp.  v.  Chupar,  sacar  ó  atraer  con 
los  labios  el  jugo  ó  la  sustancia  de  una 


SA 

cosa. — Sorber,    atraer    con  el  aliento  un 
líquido    hacia  lo  interior  de  la  boca. — s. 
Ruido    que    se  hace    al  chupar  ó  sorber 
una    cosa. — v.     Hacer    ruido    cuando    se 
chupa  ó  sorbe  una  cosa. 
Sarop  SOp.  v.  Brotar,  salir,  nacer  una  cosa. 
Sarosando.  v.    Alternar,  remudarse,   sus- 
tituirse, reemplazarse  unas  cosas  á  otras. 
SarOSOlait.   s.    Punta  ó  diente  de    arpón, 
anzuelo,    etc. — v.    Hacer    dicha   punta   ó 
diente  en  el  arpón,    etc. 
SarOSO.  v.  Encontrar,   hallar,  dar  con  una 
persona    ó  cosa  sin  buscarla.    Nag  hisa- 
roso  cami  ngan  si  Pedro  sa   dalan.    Nos 
encontramos    Pedro  y  yo  en  el    camino. 
Inguinhisaroso  co  in  duha  nga  mga  mag- 
cauat  sa  dalan.   Hallé  dos  ladrones  en  el 
camino. 
SarOSO.  v.  Doblarse,  torcerse  alguna  cosa, 
ó  la  punta  de  ella.  Nasaroso  an  bangcao 
co  cay  tinama  sin  tul-an.    Se  ha    torcido 
mi  lanza  porque  dio  en  un  hueso. 
Sarot.  v.  Caerse  las  hojas  de  los   árboles 

cuando  hay  viento  fuerte. 
Sarot  SOt.  v.  Chupar,  sacar  ó  atraer  con 
los  labios  el  jugo  ó  la  sustancia  de  una 
cosa. — Sorber,  atraer  con  el  aliento  un 
líquido  hacia  lo  interior  de  la  boca. — s. 
Ruido  que  se  hace  al  chupar  ó  sorber 
una  cosa. — v.  Hacer  ruido  cuando  se 
chupa  ó  sorbe  una  cosa. 
Saroyon.  s..  (En  otras  partes  dicen. — 
Soroyong).  Acueducto,  canal,  conducto 
artificial  por  donde  va  el  agua  á  lugar 
determinado. — Canalón  de  caña,  palma 
brava  ú  otra  cosa,  que  recoge  el  agua  de 
las  canales  en  los  tejados  ó  de  los  techos 
de  ñipa. 
Sarual.  s.  Pantalón,  calzón,  parle  del  ves- 
tido de  hombre  que  cubre  desde  la  cin- 
tura hasta  !a  rodilla,  ó  hasta  los  pies. — 
Calzoncillos,  calzones  de  lienzo,  paño. — 
Pagsarual.  v.  Poner  ó  llevar  puestos  los 
pantalones  ó  calzoncillos. 
Sarualun.    adj.     Paño    ó  tela    que    sirve 

para  hacer  pantalones  ó  calzoncillos. 
Sar-Ug#  v.  Amontonar,  poner  las  cosas  en 

montón. 
Sarupan.  s.    Chupa,  octava  parte  de  una 

ganta. 
Sasá.  v.  Coger  ó  cortar  las  hojas  de  la 
ñipa;  ir  por  ñipa.  Nananasá  sira.  Están 
cogiendo  ñipa.  Sinugo  co  sira  sin  panasa. 
Los  he  mandado  á  cortar  ñipa.  Mananasá 
cami.  Vamos  á  coger  ñipa. 
Sasa.  v.  Descuartizar,  dividir,  hacer  peda- 
zos una  cosa. 


SA 


293 


Sa-sa.    s.  Caracol  así  llamado;  se  cría  en 

los  nipales. 
Satuhan.  s.  Tablero  de  damas. 
Sauá.  s.  Boa;  la  mayor  culebra  que  se  co- 
noce, cuya  longitud  llega  á  veces  á  treinta 
pies.  El  color  de  su  piel  varía  mucho,  pero 
siempre  está    mezclada   de    colores    her- 
mosos y  vistosos.  No  es  venenosa;  mas 
tiene     tanta   fuerza    que,  según  dicen  los 
naturales,     puede    sujetar    los    carabaos. 
Su  excremento  es  medicinal. 
Saua.  v.  Recelar,  temer,  desconfiar  y  sos- 
pechar, s.    Recelo,   temor,    desconfianza, 
sospecha. — v.     Entrar    la    lluvia  en  apo- 
sento,   casa. 
Sauac  sauac.  s.  Ruido  que  hace  el  agua 
al  salir  de  alguna  parte. — v.  Sonar  ó  ha- 
cer ruido  el  agua  cuando  sale  de  alguna 
parte. 
Sauad.     adj.     Demasiado,    excesivo,    que 
excede  ó  sale  de  regla. — v.   Exceder,  so- 
brepujar una  cosa. — s.  Exceso,  demasía. 
— adv.     Excesivamente,  demasiadamente, 
con    exceso,  demasía. 
Sauaing.  adj.  Sucio,  asqueroso,  afrentoso. 
Sauang.  s.  Casco  de  población. 
Sauangnum.  adj.  Que  habita  ó  vive   en 
el   pueblo. — Relativo     ó  perteneciente  al 
casco  de  la  población. 
Sauang  sauang.  s.  Paso  ó  sitio  señalado 
en     medio    de  la  iglesia,    por     donde    se 
pasa  desde  la  puerta  hasta  el  altar  mayor. 
Sauay.     .v.    Alambre,  hilo  tirado  de  cual- 
quier   metal — v.      Reprender,       corregir, 
amonestar    á  uno,    desaprobando  lo  que 
ha  dicho  ó  hecho. 
Saub  saub.  s.  Vestido  de    mangas,  largo 

y  abierto. 
Saug.  v.  Arrastrar,  llevar  á  una  persona  ó 
cosa  por  el  suelo,  tirando  de  ella.   Sauga 
niyo  an  bote.  Arrastrad  el  bote.  Sasaugon 
co  i  cao.  Te  arrastraré. 
Saug  saug.  v.  Arrastrar,  llevar  frecuente- 
mente á  una  persona  ó  cosa  por  el  suelo, 
tirando  de  ella. 
Saui.  v.  Estorbar,  impedir,  embarazar,   po- 
ner  obstáculos    á    la  consecución   de  una 
cosa;  estar  ocupado,  impedido. — adj.  Cosa 
que  estorba,  impide  ó  embaraza. — s.  Ocu 
pación,  impedimento,  embarazo,  dificultad, 
obstáculo. 
Sauid.  v.  Retardar,  diferir,  detener,  dilatar 

la  ejecución  de  una  cosa. 
Sauing.  v.    Desmochar,  cortar  la  parte  su- 
perior de  los  árboles. 
Sauló.    v.    Aprender  de  memoria  una  cosa. 
Sauot.  adj.  Diestro,  hábil,  experto  en  hacer 
alguna  cosa. 


fifA' 

Sáy-.  V.  Ser;  Say  dao  iton.  Eso  es.  ¡Abaá;: 
cun  say  dao!   ¡Ah,  si  así  fuera! 

Saya.    v.  Alegrarse,  recibir  ó  sentir  alegría. 

Sayag.  adj.  Alegre,  apacible. — v.  Estar  ó 
mostrarse  alegre. 

Sayahun.  adj.  (Del  español  saya).  Aquello 
de  que  se  hace  saya  para  mujer. 

Sayang.  v.  Pasar  por  alguna  parte,  sin  ser 
visto. — Hallar,  encontrar  una  cosa. 

Sayao.  v.  Baile. — Festejo  en  que  se  juntan 
varias  personas  para  bailar. — Espectáculo 
teatral  en  que  se  representa  una  acción 
por  medio  de  música  y  se  ejecutan  varias 
danzas. — v.  Bailar,  hacer  mudanzas  con  el 
cuerpo,  con  los  pies  y  brazos  en  orden  y 
á  compás.  Aadto  siya  sa  sayao.  Está  él  en 
el  baile.  Nasayao  si  Pedro  cagabi.  Pedro 
bailó  anoche. 

Sayao  sayao.  v.  Bailar  con  frecuencia. 
Nagsasayao  si  Juan.  Juan  no  hace  más  que 
bailar. — s.  Golondrina  así  llamada;  es  un 
pájaro  pequeño  y  negro,  habita  en  las  cue- 
vas y  concavidades  de  las  playas  escarpa- 
das y  peñascos  de  los  montes,  á  la  orilla 
de  los  ríos;  elaboran  el  famoso  nido,  muy 
buscado  de  los  chinos  y  muy  alimenticio. 

Sayao  sayao.  (En  algunas  partes  dicen 
Sáyao).  Golondrina,  pájaro  pequeño,  de 
plumaje  negro,  azulado  y  lustroso. 

Sayap.  v.  Cundir,  extenderse  ó  saberse  una 
noticia.  Sayap  an  bongto  sinin  sumat. 
El  pueblo  sabe  esta  noticia. 

Sayapid.  s.  Pájaro  pequeño  así  llamado. 

Sayasay.  v.  Saltar,  moverse  una  cosa  de 
una  parte  á  otra,  como  brincando  ó  sal- 
tando. 

Saya  saya.  s.  Saya  pequeña. — Vestido  de 
las  imágenes,  de  las  carrozas  ó  carros 
que  se  usan  en  las  procesiones,  etc. 

Saygatl.  v.  Saber,  enterarse  ó  quedar  en- 
terado  de  alguna  cosa.  Nasay  gan  co  ná 
an  imo  mga  polong.  Estoy  ó  quedo  en- 
terado de  tus  palabras. 

Saylo.  v.    Pasar  por  delante  de  otro. 

Sayo  adv.  m.  Pronto,  presto,  prontamente, 
ál  instante.—^.  Hacer  pronto  una  cosa. 
-^Hacer  ó  decir  una  cosa  antes  de  tierripo. 
Sayoha  mo  si  Juan  sin  pagsoc-tí.  Cobra 
pronto  á  Juan.  ¿Ano  nga  sayo  ca  cumanhi? 
'  ¿Por  qué   vienes  á  deshora? 

Sayo  adj.  num.  Uno,  una;  solo,  sola.  Sayo 
"ia^áiéo.1  Só^sol'óí'i  (>  ,"««'>'•'«<   :'>    ^   .*>i*jí»^ 

Sayoma,   y.    Sártóar^^ütiiplímétttat  éár 
l^ariáMén; '  ó11  hacer.  Vi Úiwm i{c\i nipli&ftíM&$ 
— Excusarse,    pretextítfJiiVatírse5  tíé  *  >qn 

Sayotl.    adj.    Fácil,    que    se  •*jf^$nfoal#r 


SA>SI 

sin  gráff  trabajo.— #.  :  Hacer rcoú  facilidad 
alguna   cosa.  Masayon  ini.  Esto  es  fácil. 

Sayo  nga  pagpiroc  sa  mata,  loe.  En 
un  instante.  Labut  sin  iba  nga  mga  pu- 
long,  nga  ni  Don  Quijote  can  Sancho,  nga 
maopay  cun  maticus  siya  sa  pagboniog 
sa  iya  sa  maopay  nga  tinuyo,  cay  tin- 
gali  maabut  sin  caagui  nga  sa  sayo  nga 
pagpiroc  sa  mata  sasaogon  niya  in  usa 
nga  poro,  ug  mapapagobernador  can 
Sancho.  Decíale,  entre  otras  cosas,  Don 
Quijote  á  Sancho,  que  se  dispusiese  á 
ir  con  él  de  buena  gana,  porque  tal  vez 
le  podía  suceder  aventura  que  ganase  en 
un  quítame  allá  esas  pajas,  en  un  instante, 
alguna  ínsula,  y  le  dejase  á  él  por  go- 
bernador de  ella. 

Sayop.  v.  Equivocarse,  errar,  obrar  con 
error. — s.  Equivocación,  error  ó  engaso 
que  se  padece,  tomando  ó  teniendo  una 
cosa  por  otra. — Yerro,  culpa,  defecto, 
falta,  descuido.  Nasayop  acó.  Me  equi- 
voqué. Pasalioa  mo  an  mga  sayop  co; 
Perdona  mis  descuidos. 

Sayorong.  s.  Gauay  así   llamado. 

Sayo  sayo.  v.  Turnar,  alternar  con  una  ó 
más  personas  en  hacer  ó  cumplir  alguna 
cosa. — adj.  Uno  por  uno;  esto  es,  por 
un  coco,  un  cuarto;  por  una  pelota,  un 
peso,  etc. 

Say  say.  v.  Enterar  de  alguna  cosa;  ex- 
plicar, manifestar,  explanar  una  cosa- 
Ordenar,  arreglar,  ajustar,  componer  upa 
cosa 

Sayud.  v.  Ser  una  cosa  cierta,  clara,  ma- 
nifiesta. Enterar;  estar  ó  quedar  uno  en- 
terado de  cualquier  asunto. — Explicar, 
manifestar,  explanar,  declarar,  participar, 
comunicar  alguna  cosa. —Averiguar,  pre- 
guntar sobre  alguna  cosa.  Sayud  ñá  Irír 
caopay.  Esto  es  bien  manifiesto.  Niyan 
ca  masasayud.  Ahora  te  enterarás.  Pag- 
sasayuran  co  camó  sini.  Yo  os  éspliéafé 
ésto.  Quinanhi  co  sin  paquisayiid  cün 
ano  an  sala  san  acón  áhac.  Há  venitíóiá 
averiguar  qué  culpa  tí  ene  rni  tiljóv v;ü  'v-*'y 


SE 


U-'ti 


Seba.   v.  .Cebar: .  poner  pólvora  en^  dLc»ic^ 
ó  en  la  cazoleta  de  las  armas  *de  fqegoV 
Sebuada.  a     Soplar  con  fuerza  el  vigilia. 

hí^fifftWP.^cpfi  -iSfich  k  obsbnsrn  oñ  eoJ 
sqin  t^qoo  k  eornsY  Amso 
-fibaq  r&Bti   ."tibr/ib  ^ssrJueuoeoG  as  .BeB2 
Si.    art.  de  nomb.,  prop.— (A*g*uiasu  veoss 


se  usa  en  los  nombren  apelativ<D<s)¡  Patay 
na  si  Pedro.  Murió  ya  Pedro.  Iroy  isa 
Dios  si  Santa  María.  María  es  Madre  de 
Dios.  Si  Jesucristo  nga  Manonobus  ta.  Je- 
sucristo Nuestro  Redentor.  Si  Juan  ng£n 
si  Pedro.  Juan  y  Pedro. — Masáquit  sin 
buot.  Padece  la  voluntad. — Se  usa  tam- 
bién en  algunos  pronombres.  Si  catni  an 
macadtongan  icao  an  bilin.  Nosotros  ire- 
mos y  tú  te  quedas. 

Sia.  (Algunas  veces  escribe  el  bisaya. — 
Siya),  v.  Hablar,  decir  alguna  cosa. 

Sia.  (Siya).  Hacia,  prep.  que  determina 
la  situación  ó  colocación  del  lugar  ó  tér- 
mino del  movimiento  ó  dirección  que  se 
da  á  la  embarcación,  á  uno  ú  otro  lado, 
con  los  remos  de  una  banda.  Sia  sa  too. 
Hacia  la  derecha.  Sia  sa  uala.  Hacia  la 
izquierda. 

Siac.  v.  Partir,  hacer  pedazos  ó  astillas 
un  madero,  palo.  etc. — s.  Pedazo  ó  asti- 
lla de  madero,  palo,   etc. 

Siac,  v.  Piar  el  pollo  ó  pajarito. 

Siad,  v.  Cortar  en  pedazos  el  camote. 

Siahatl,  adj.  Primer,  primero,  primera. — - 
v.  Ser  uno  el  primero. 

Siam.  adj.  Nueve. — Noveno,  nono.  Siam 
ca  tauo.  Nueve  personas. — An  icasiam  sa 
Junio.  El  nueve  de  Junio- — Icasiam  ca 
adlao.    Dia  noveno  ó  nono. 

Siang.  s.  Entrepiernas,  parte  interior  de 
los  muslos. — Entremedias,  entre  dos  ó 
más  cosas. — v.  Mediar,  existir  ó  estar 
una  cosa  en  medio  de  otras. 

Siao.  s.  Árbol  grande  y  resinoso,  así  lla- 
mado. 

Siao.  s.  Plumas  largas  en  las  alas  de  las 
aves. 

Si-ao.  v.  Resplandecer,  lucir,  brillar  una 
cosa. — adj.  Cosa  resp'andeciente,  bri- 
llante, que  resplandece  ó  brilla. 

Si-ao  Si-ao.  v.  Resplandecer,  relucir,  bri- 
llar una  cosa.— adj.  Cosa  resplandeciente, 
brillante.  m     ^ 

Siapa.  adj.  Primer,  primero,  primera.  Siápa 
ca  bahirí.  Primera   parte.  - 

Siay.  s.  Lazo  para  cazar  animales  ó  aves. 
— Cazar  animales  ó  aves  con  dicho  lazo; 
caer  el  animal  ó  ave  en  el  mismo.        ,.v 

Sibac.    v.  Coser  con  bejuco  las  ho^ÉtíJdef; 
ñipa  para  cubrir  ó  tapar  alguna  ctí$á.H^ 

Sibad.  v.  Devorar,  hacer  presa  él  caimán 
ó  pez  carnívoro.  Sinibad  si  Juan  San 
buaya.  Juan  ha  sido  devorado  por  él  cai- 
mán.— Sibarun  ca  cunta.  Es  tma  tfiaídi- 

JfíásQ  qucqa^Jfick,  y  devorado  seas^  -:>¿tf 

SibaS^*.  süctztforpajsaoxasaij^ew&eani- 
males. — v.    Cazar    aves    ó  anirnfciesnoqn 


8f> 

f  dfeho'^zo;    «aenieiav^!^  áraijmíal  emnel 
misnior   -      !    '■■■'?<■■'{  ;'  "í li !•■>/!      ■■  ."«''ni 

Sibali.  adj:  Cosa  torcida,  tuqrtaT?  quemo 
está  recta.  •  •  ?:..'*í-wl     -     JnoVé 

Sibao.  v:  Retroceder,  volver  hacia  ¿atrás 
la  bala  ú  otra  cosa,  cuando  da  en;  parte 
dura.  :  :•  ■:-■  ■   *■•'>  •-■••O  ■■•      ^aoiíi 

Sibarhot.  v\  Erizarse,  tevantarse,  ponerse 
rígido  y  tieso  el  pelo.      ^  ^ 

Sibcag.    v.    Abrir  ó  ahuecar  la  ¿opa  í  ibr 
mando  rueda.^-Abrir'se,   ensaacfel^«p>iáí¿ 
ramas  de  los   árboles.  w n\\ 

Sibcag.  v.  Erizarse*  levantarse,.  jpt$í«míS 
rígido  y  tieso  el  peto;  i  ¿u 

Sibcag.  v.  Destro^a^  ^stfttff  j  a*aí|*DÍ£ 
echar  por  tierra  alguna  eosal^-ádj.  Opsa 
descompuesta,  destruida;;  destrozad  ©ttkt£ 
sibcag  an  acón  omá'  <shhP ba$>üyQ 3  -Mfe9éE 
mentera  ha  sido  destrozada  por  utii  puenco 
de  monte.  •nuíioú.'iüBaiíá 

Sibia.  v.  Cargamento  ajeno  ó  perteneciente 
á  otro.  '<     .>y-¿\/y-:-    r.*Ü)    .-..    .¿LS¿ÍÍ-0Í2 

Sibit*    v .    Sacar   espina    con  instnáneáto 
agudo  ó    con    punta. — Punzar-    pinohar, 
picar,  herir  con  >umt  é©sfc  agudas  ?ó>?j>tiki2 
zante.  mí 

Sibit.  s.  Especie  de  cadenilla  de  oro.-?— 
Pájaro  pequeño  así   llamado.  jiiolE 

Sibit.    v\  Coser  n  pas  para  (techar. los>fcdÍ<¿ 
ficios. — .9.    Pedazo   de  caña  úvotra  cosa, 
aguda  y  punzante  para  agujerear  J a* ¿ tiqpfeíi 
al  coserla  con  bejuco.  ¡>> 

Sibo.  v.  Acometer,  embestir.  —  Acercarse, 
ir  el  pez  á  coger  el  ceb©.<  .ífííai2 

Sibo.  v.  Ajustar,  igualar  una  cosa  con  otra. 

Sibod.    v.  Torcer,    retorcer  cordel  ,u  otra 
cosa. — Doblar,  encorvar;  torcer  el  bra-zp, 
Gtc.^-adji  Cosa  torcida^  dob'adá  ó  Qúéoió 
vada.  .  'M -•:■[  -:. ¿ ¡;_»;. f : r.íU 

Sibog.  v¿  Retroceder,  volver, hacia  aUrás. 
—Echar  la  corriente  haeja  atrás  1  ai » em- 
barcación .•*— Jk  Pez  así  llamadpj  se  corone. 

Sibol.  s.  Instrumento  de  cañal  parfe;  sacar 
líquido  dé* una»  vasija;  n  ¡ --<. v>  Vv  s    dolóla 

Siboh  vó  (B)  Tentar,  instigara  ¡ inducir  ó 
estiünular.-^  Acechar,  atisbár^i  ¡ observar  iál- 
guna  «cosa;  procurando^  no  serivis;tOi— lül- 
trajar,  injuriar  de  palabra. — s.  &k¡pSGSÁón 
que  dice  el  bisaya,  auB¡néé\  se nledftjEJiati? 
que  ve  un  fantasma/  ó  pájaaro  riobtmmot 

Sibot.  Si  <  fjted  pequeña ;  de t  tforlma >  conitía, 
para   coger  losupeees¡  en r,t&> icórreAJoloVé 

Sibua.  ví  ¡Soplar,  •  correr :  él  (viento,  \  h aceirse 

Sentina "'■■''  *    i   i      ;<:/!;<>¡     r.t^q     •■►../■i!;y     -njp     v 

Sibácao«  j.  Cisalpinia.  Sibúcao,  i  n>    t  t 
Sicacatlg*  z/.  Abrir  las  piernas;  estar  uno 
t     levantadoi  y  €oq  lasi^iemtasíabieaiíftaiolií 
|Slcapái9l0Í  ¿dorar  AÁmbjxé,  hincar  ^  hftr- 


296 


SI 


mar  el  pié  para  sostenerse  ó  para  hacer 
fuerza. — Reñir  ó  probar  los  gallos,  aga- 
rrándolos  por  la  rola  y  sin  soltarlos. 

Sical.  v.  Rebotar,  rechazar,  retroceder 
«na  cosa  cuando  da  en  parte  dura.  Nag- 
sical  an  bato.  Rebotó  la  piedra. 

Sical.  adj.  Cosa  dura,  rígida,  endurecida. 
— v.  Endurecerse,  ponerse  dura  ó  rígida 
una  cosa.  Hinical  an  tiyan  co.  Está  en- 
durecido nji  vientre. 

SicapatUtl.  adj.  Cosa  que  vale  un  real 
fuerte. 

Sicapat.  s.  Un  real  fuerte,  ó  sea  veinte 
cuartos  ó  diez  cuartas  grandes. 

Sicapat  nga  Otisita.  s.  Moneda  de  oro 
que  vale  dos  pesos. 

Sicaualo.  s.  Medio  real,  ó  sea  diez  cuartos. 

Sicaualo  nga  onsita.  v.  Un  peso  de  oro, 

moneda  de  oro  que  vale  en  peso. 

Sicaualohun.  adj.  Cosa  que  vale  medio 
real. 

Sic-han.  s.  (De  siqui).  Lugar  ó  sitio 
donde  caen  los  pies  cuando  uno  está 
acostado. 

Sic-hanan.  s.  (De  siqui).  Lugar  ó  sitio 
hacia  donde  caen  los  pies  cuando  uno 
está  acostado. 

Sida.  v.  Animar,  av;var  á  los  trabajadores. 

Sicla.  v.  Alzaprimar,  levantar  alguna  cosa 
con  la  alzaprima  ó  palanca. 

Sicla.  v.  Levantar,  mover,  ahuyentar,  ha- 
cer que  salte  la  caza  del  sitio  en  que 
estaba. 

Siclat.  s.  Cerca  de  cañas  ó  palos  entrete- 
jidos unos  con  otros. — v.  Hacer  dicha 
cerca,  cercar  con  cañas  ó  palos  entrete- 
jidos ó  enlazados  unos  con  otros. 

Sido.  s.  Hipo,  movimiento  convulsivo  del 
diafragma,  que  produce  una  respiración 
interrumpida  y  violenta  y  causa  algún 
ruido. — v.  Expeler  ó  despedir  frecuente- 
mente hipos.  Guinsisicloon  siya.  Tiene 
ó  padece  hipos. 

Siclob.  <?¿#.  Cosa  hueca;  socavada;  hundida. 
— v.  Hundir;  socavar;  cavar  debajo  de 
la  tierra  quedando  sobre  falso  un  grueso 
de  superficie. — adj.  Que  tiene  los  ojos 
hundidos. 

Siclob.  v.  Ahorcar,  quitar  á  uno  la  vida 
echándole  un  lazo  al  cuello,  y  colgándole 
de  él  en  la  horca  ó  en  otra  parte. 

Siclot.  s.  Cuchara,  instrumento  que  se  com- 
pone de  una  patita  cóncava  y  un  mango, 
y  que  sirve  para  tomar  la  comida  y  me- 
ter en  la  boca  las  cosas  líquidas  ó  blan- 
das.— v.   Comer  con  cuchara;  usarla. 

Sicmat.  v.  Latir,  doler,  padecer  una  parte 
del    cuerpo,    mediante    causa  interior  ó 


SI 

exterior. — s.  Latido,  dolor,  sensación  mo- 
lesta y  aflictiva  de  una  parte  del  cuerpo 
por  causa  interior  ó  exterior. — fig.  Ren- 
cor, odio,  enojo,  sentimiento. 

Sicmit.  v.  Coger  ó  tomar  cosa  ajena  ó 
perteneciente  á  otro. — Coger,  asir  ó  aga- 
rrar  á  uno. 

Sicnob.  adj.  Cosa  empinada,  erguida.  Ma- 
sicnob    nga  buquid.  Monte  empinado. 

SÍCO.  s.  Codo,  parte  posterior  y  prominen- 
te de  la  articulación  del  brazo  con  el  an- 
tebrazo.— v .  Luchar  dos,  agarrándose  con 
las  manos  izquierdas  por  los  codos  ó 
sangrías,  y  con  las  manos  derechas  por 
la  cintura.  Sari  nga  an  magcasicamut  nga 
uala  nira  san  duha  nagsisipagcaput  sa  ira 
magcasisico,  ug  an  magcasi  nira  too  nag- 
sisipagcaput man  sa  ira  magcasihauac. 

Sicohatl.  s.  Lanzadera,  instrumento  que 
usan  los  tejedores  para  pasar  el  hilo, 
seda,  algodón  ú  otra  cosa  semejante,  por 
entre  los  hilos  de  la  urdimbre- — Lanza- 
dera donde  se  pone  el  hilo  ó  bramante 
para   hacer  red  ó  chinchorro. 

Sicol.  v.  Dar  de  codo,  avisar  al  que  está 
cercano  y  advertirle  de  alguna  cosa,  to- 
cándole recatadamente  con  el  codo.  Si- 
nicol  acó  san  acón  opud.  Me  dio  de  codo 
mi  compañero. 

Sic-on.  v.  Apretar,  comprimir  bien  las 
cosas.  Sic-ona  an  pagsolud  san  humay 
dida  sa  alat.  Aprieta  bien  el  palay  al 
meterlo  ahí  en  el  cesto. 

Sicop.  v.  Coger,  asir,  agarrar  una  cosa. 
— s.  Gavilán,  ave  de  rapiña  así  llamada. 

Sicpol.  adj.  Perro  rabón,  ó  con  rabo  corto. 

Sicsic.  v.  Espulgar;  deslendrar,  quitar  las 
liendres. 

Sicuali.  adj.  Cosa  torcida,  tortuosa,  que 
tiene  vueltas  y  rodeos. — v.  Rodear,  te- 
ner una  cosa  vueltas  y  rodeos. — s.  Ro- 
deo ó  vuelta  que  tiene  una  cosa. 

Sic-uay.  v.  Repeler,  expeler,  arrojar,  re- 
chazar ó  desechar  una  cosa.  ¿'Ano  bá  an 
pagsic  uaya  mo  sa  acón,  ngan  san  diri 
mo  pamati  san  acón  mga  paquimalooy' 
¿Por  qué  me  repeles,  y  no  oyes  mis  sú- 
plicas? 

Sictiay.  v.   Desviar;  desdeñar;  despreciar. 

SÍC-UÍt.  v.  Coger  ó  quitar  alguna  cosa 
con  otra  aguda  ó  punzante. — -Coger  ó 
sacar  poco  á  poco  el  aceite  que  va  des- 
tilando el  coco  rallado  y  puesto  al  sol 
en  un  baloto. 

Sic-yap.  (Fuerte  la  c.)  Siquiap.  v.  Quitar 
ó  sacar  alguna  cosa  con  otra  aguda  ó 
punzante. 


SI 

SiC-yOOng.  (Fuerte  la  c.)  Siquioong.  adj. 
Cosa  estrecha  de  boca  y  ancha  de  abajo. 
Sidap.  v.  Mirar  atentamente  hacia  arriba. 
Siday.  s.  Verso,  conjunto  de  palabras  su- 
jetas á  medida  y  cadencia,  según  reglas 
fijas    y   determinadas. — v.  Versificar,  ha- 
cer ó  componer  versos. — Poner  en  verso. 
Sid-ip.  v.  Mirar  por  entre  celosía,  enrejado 

ó  hueco. 
Sidlac.     v.     Alumbrar,   lucir,  resplandecer 

una    cosa. 
Sidlatlgan.  s.  Oriente,   punto  cardinal  del 
horizonte,    por  donde  nace  ó  aparece  el 
sol- 
Sidlanganun.    adj.     Oriental,    natural  de 

Oriente. — Perteneciente  al  Oriente. 
Sidlap.  s.  Rayo  que  da  luz.— v-  Mirar,  ver. 
Sidlit.     v.    Salir  ó   aparecer  el  sol  por  el 
Oriente.  Sidlit  ná  an  adlao.  Ya  ha  salido 
el  sol. 
Sidlot.  v.  Templar  á  fuego,  hierro  ó  acero, 
arma    ó    herramienta. -—Templar   arma  ó 
herramienta  candente,  echando  agua. 
Sidlotan.  s.    Agua  que   se  usa  para  tem- 
plar arma  ó  herramienta  candente. 
SidoL  v.   Mermar,  disminuir  una  cosa,  que 

poco  á  poco  se   va  gastando. 
Sidot.    v.    Herir  con  arma  ó  instrumento. 
Sinidot    acó    ni  Pedro  san  iya  bangcao. 
Me  hirió  Pedro  con  su  lanza. 
Síd  sid.    v.    Tentar  con  los  pies  ó  arras- 
trar los  pies,  tentando  ó  buscando  alguna 
cosa  con    ellos,  á  oscuras  ó  en  el  agua. 
— s.    Orla,    orilla  de    paños,   telas,  vesti- 
dos largos,  etc.,  en  la  fimbria  ó  canto  más 
bajo,  con  algún  adorno  que  la  distingue. 
—  Orilla  de  monte,  río,  mar,  etc. 
Sid  Sld.    u.    Comprender,    tantear    á  uno. 
Uaray  acó  pacasid  sid  san  buot  sini  nga 
tauo.    No    he    podido     comprender    qué 
quiere  este  hombre. 
Siga.     v.     Alumbrar,     lucir,     resplandecer, 
brillar    una   cosa. — Arder  ó  levantar  lla- 
ma el    fuego. — Resplandor,  luz,  brillo  de 
una    cosa. — Llama  de  fuego. 
SigabO.  v.   Encontrar,  hallar  una  cosa.  Hin- 
sigabohan  co  an  macauat  didto  sa  orna. 
Encontré   al   ladrón  allá  en  la  sementera. 
Sigad.    v.     Limpiar,    quitar  las   hierbas  ó 
maleza    de    un   terreno.— Hacer  camino, 
vereda,   senda  ó  paso,  quitando  la  hierba 
o  maleza. — s.    Camino,   vereda,  senda. 
Sigad.  v.   Rapar,  cortar  el  pelo,  dejándolo 

muy  corto. 
Sigbin.  s.  Animal  quimérico  que,  dice  el 
bisaya,    anda  por  selvas  y  montes,   y  se 
parece    á  un  perro  pequeño. 
Sighot.  s.    Matorral,  broza,  maleza  ó  es- 


SI 


297 


pesura  de  arbustos  y  plantas  en  los  mon- 
tes   y    campos. — Suciedad. — adj.     Cosa 
sucia,  llena  de  broza  ó  maleza.  Masigbot 
an  dalan.  Está  sucio  el  camino. 
Sigtnit.  v.  Caminar  ó  ir  despacio.— Coger, 

agarrar  á  uno  por  un  pié. 
SigtnoL    v.    Devorar,  engullir,  tragar.  Si- 
sigmolan   an   isda  nga  guti  san  daco.  El 
pez  pequeño  será  devorado  por  el  grande. 
Sigmol.  v.     Contradecir  lo  que  uno  dice. 
Uaray    pá  acó  pacahuman  sin  pagyacan 
imo  acó  sinisigmol.  No  he  concluido  de 
hablar,  y  ya  me  contradices. 
Sigmol.  v.  Dar  ó  pegar  con  un  dedo  en 
la  cara  ó  narices,  por  desprecio.— Dar  ó 
pegar  con  el  envés  de  la  mano. 
Signo,  v.  Cuidar,  vigilar,  guardar  bien  una 
cosa.  Sinisigno  niya  an  iya  anac.    Cuida 
bien  de  su  hijo. 
Sigo.  v.  Ayustar,  juntar,  unir  bien  dos  pie- 
zas   de    madera,     etc.—  s.  Ayuste,  junta, 
unión    de    dos  piezas  de  madera;  etc. — 
Aban  otar,  llenar,   cargar   un  buque  apro- 
vechando hasta  los  sitios  más  pequeños 
de   su  bodega. 
Sig  pit.  v.  Urgir,  instar  ó  precisar  una  co- 
sa á  su  pronta  ejecución,    adj.  Cosa  ur- 
gente, que  urge  ó  es  preciso  cumplir  por- 
que está  mandado.  Sigpit  nga  sugo.  Man- 
dato que  urge  y  es  preciso  cumplir, 
SigpOt.    v.    Urgir,  estrechar,  precisar  una 
cosa,— adj.    Cosa    urgente,  precisa,    que 
urge. 
Siguid.  s.  Enredadera  así  llamada. 
Siguifl.  v.  Pescar  en  río.  Se  reúnen  unos 
cuantos  hombres,  hacen  un  corral  peque- 
ño cerca  de  la  boca  de  un  río,  preparan 
los  balotos  y  redes,  principian   á  pescar, 
procurando  que  los  peces  que  no  caigan 
en  la  red,  entren  en  corral  que  de  ante- 
mano han  preparado,  y  después  de  con- 
cluir de  pescar,  reparten  entre  sí  la  pesca. 
SigUtl.  s.  Ave  ligera  y  pequeña. 
Siha.  v.  Avertajar,  llevar  ventaja,  exceder, 
ser  una  persona  ó  cosa  más  grande  que 
otra  con  que  se  compara  en  alguna  línea. 
Siha  siha.  s.  Unión  entre  dedo  y  dedo  de 
pié  y  mano. --Espacio  que  hay  entre  las 
uniones  de  los  plátanos  de  un  racimo. 
Sihi.  s.  Marisco  así  llamado;  se  come. 
Sihod.  s.  Red  pequeña  en  forma  de  cono, 
con    aro  de  bejuco  y  mango,  para  pescar 
en  las  orillas  de  los  ríos  ó  mar.— v.  Pes- 
car con  dicha  red. 
Sihud.  v.  Apartar,  quitar,  separar  una  cosa 
de    donde    está.     An    acón  ibinubutang, 
guinsisihud    mo.     Lo    que  yo  pongo,  tú 
lo    quitas. 


208 


m 


Siiá*    ád/.    Justó*,*  re^tb^ique  bbrai  según 

1  •  jú&ticía  y  razón.  Masiidnga  tauo.  Hom- 
bre jttStO. 

Siid.  v.  Ajustar,  arreglar,  sujetar  á  lo  justo 
o  debido  una  cosa;  guardar  justicia;  rec- 
titud, verdad.—  adj.  Justiciero/  que  ob- 
serva !  y  hace  justicia. 

Si-ing.  v.  Parear,  juntar,  formar  pares  de 
las  cosas,  poniéndolas  de  dos  en  dos,  etc. 
~~Salir  ó  estar  dos  plátanos,  etc.,  juntos 
'y  bajo  una  misma  corteza. 

Sila»  v.  Resplandecer;  entrar  la  luz  en  al- 
guna parte. — Deslumbrar,  ofuscar  la  vista 
ó  confundirla  con  la  demasiada  luz. 

Sila.  v.  Aborrecer,  tener  odio  y  aversión 
á  una  persona  ó  cosa. 

Silá.  v.  Aguzar,  hacer  ó  sacar  punta,  ó 
hacer  más  aguda  ó  sutil  la  punta  de  un 
arma,  herramienta  ú  otra  cosa. 

Siiá.  s.  Caña  de  madera  ú  otra  cosa  para 
desclavar  ó  desunir  lo  empalmado,  unido 
ó  clavado. 

Silac  Sigac.  v.  Resplandecer,  lucir,  brillar 
tina  cosa.— s.  Resplandor,  luz,  brillo. 

Silag.  v.  Aborrecer,  tener  sentimiento,  dis- 
gusto, odio  y  aversión  á  una  persona  ó 
cosa^ — Aborrecer,  dejar  ó  abandonar  uno 
la  conversación  por  no  ser  de  su  agrado. 

Silag.  s.  Abertura,  resquicio,  celosía. — v. 
Mirar  por  entre  abertura,  resquicio  ó  ce- 
losía. 

Silag.  s.  Pez  pequeño  del  mar  así  llama- 
do; se  come. 

Silang.  v.  Acechar,  atisbar,  mirar  por  en- 
tre abertura,  resquicio  ó  celosía. 

Silang.  v.  Considerar,  meditar,  pensar,  re- 
flexionar sobre  una  cosa  con  cuidado  y 
atención. 

Silang.  v.  Resplandecer,  alborear,  amane- 
cer  ó  rayar  el  día. 

Silao.  v.  Resplandecer,  deslumbrar,  ofus- 
car la  vista  ó  confundirla  con  la  dema- 
siada luz. — s.  Resplandor,  luz.  An  cama- 
silao  san  adiao.  El  resplandor  del  sol. 
¡Camasilao  san  adlao,  diri  acó  nacacaas- 
dang!  jQué  resplandeciente  está  el  sol; 
no  puedo  mirarle!  Sinisilauan  an  mata  co. 
Se  deslumhran  mis  ojos. 

Silao»  v.  Mirar,  observar  una  cosa.  Igsi- 
lao  mo  cún  sicapat  bá  ini.  Mira  á  ver  si 
esto  es  un  real. 

Silap.  v.  Relamer,  lamerse  los  labios  con 
la  lengua  una  ó  muchas  veces.  Llevar 
con  la  lengua  á  la  boca  lo  que  ha  que- 
dado   en  los  labias.  • 

Sil*at.  ¿y.  Mondadientes,  palillo  ó  palito, 
¡Jinstrumento  pequeño  de  oro,  plata,  ma- 
dera ú  otra  materia,  que  sirve  pa^ra  lim- 


piaíMtós^dKÉÁtes  v  sacar  lt>  qmoí^máú 
entre  ellos,  v.  Limpiar  los  diente®  coi 
dicho  instrumento 

Sil-atan.  s.  Palillera,  pieza  de  una  y  otn 
materia  y  de  figura  varia  y  caprichosa 
con  muchos  agujeritos  en  que  se  colocar 
los  palillos  ó  mondadientes  para  poner 
los  en  la  mesa. 

Sil-atun.  adj.  Aquello  que  sirve  para  ha 
cer  mondadientes. 

Silatsigat.  v.  Resplandecer,  lucir,  brillar 
una  cosa.— adj.  Cosa  resplandecí  ente  ;  lu- 
ciente, brillante,—.?.  Resplandor,  luz, 
brülo. 

Silay.  s.  Pez  así  llamado;  secóme. 

Silhag.  v.  Entrar  ó  pasar  luz  por  aber- 
tura, rendija,  etc. — Clarearse,  transparen- 
tarse una  cosa  por  ser  rala,  como  tela, 
saya,  etc.—  adj.  Cosa  rala,  que  se  clarea 
como  tela,  saya,  etc. 

Silhig.  v.  Escoba,  manojo  de  palitos  ó 
de  otras  ramas  juntas  y  atadas,  que  sirve 
para  barrer  y  limpiar.—^.  Barrer,  limpiar 
con  la  escoba  Ja  inmundicia,  el  polvo  ó 
cualquiera  otra  cosa  que  está  en  el  sue- 
lo, para  recogerla. 

Silhigon.  adj.  Aquello  que  sirve  para  hacer 
escoba. 

Sili.  s.  Pimiento,  planta  anua  que  echa  un 
tallo  nudoso,  de  dos  ó  tres  pies  de  al- 
tura y  lleno  de  ramas,  hojas  aovadas  y 
de  un  verde  fuerte,  flores  pequeñas  y 
por  fruto  una  baya  carnosa  y  hueca,  y, 
según  las  distintas  castas,  más  ó  menos 
grande,  redonda  y  cuadrada  ó  en  forma 
de  cuernecillo,  lisa  ó  escabrosa,  y  que 
contiene  en  el  centro  varias  semillas  re- 
dondas y  chatas.  Cuando  madura  esta 
planta  es  de  color  encarnado,  y  según 
las  varias  castas,  de  gusto  más  ó  menos 
picante,  ó  enteramente  dulce.  Se  usa  como 
alimento,  y  como  condimento  de  otros. 
—fig.  Miembro  viril. 

Sili.  s.  Antecesor,  predecesor,  persona  que 
precedió  á  otra  en  una  dignidad,  empleo 
ú  oficio. — v.  Remudar,  poner  á  una  per- 
sona en  lugar  de  otra  en  un  empleo  ú 
oficio. 

Sili.  v.  Pagar  lo  que  uno  perdió,  quebró 
ó  malamente  gastó. 

Silid.  s.  Vía  láctea,  vulgarmente  llamada 
camino  de  Santiago. 

Sil-ing.  V-  Acechar,  atisbar,  mirar  por  en- 
tre abertura,  resquicio  ó  celosía. 

Sil-ingan.  s.  Celosía,  enrejado,  abertura  ó 
hueco  por  donde  se  acecha  ó  mira. 

Sili  Sili.  s.  Ave  de  color  negro,  pico  y 
patas  largas.,  ¡ 


SI 

SiHt.  v.  Guardar  secreto. 

Silo.  v.  Comer  los  peces  el  verdín  de  las 
piedras. 

Sil-Og.  v.  Acuñar,  imprimir  y  sellar  una 
pieza  de  metal  por  medio  de  cuño  ó 
troquel. — Hacer  ó  fabricar  moneda. — Fun- 
dir, derretir  y  liquidar  los  metales  y  mi- 
nerales.— Dar  forma  en  moldes  al  metal 
en  fusión. 

SÜOOd.  v.  Acedarse  la  comida  en  el  es- 
tómago. 

SÜOt.  s.  Coco  verde  ó  de  carne  tierna 
todavía. — v.  Tomar  ó  coger  alguna  cosa 
con  cuchara,  pala  ó  cosa  semejante. — s. 
Cuchara,  pala  ó  cosa  semejante  con  que 
se  toma  ó  coge  una  cosa. 

SÜOt.  (Ipangingilot).  s.  Acanalador,  ins- 
trumento para  hacer  canales  ó  estrías. 

Silpi.  v.  Desatender,  no  hacer  caso  ó  apre- 
cio de  una  persona  ó  cosa;  no  prestar 
atención. — adj.  Desatento,  que  no  hace 
caso,  ó  no  presta  atención. 

Silsig.   v.  Cerner  cal,  arena,  etc- 

Silsigan.  s.  Especie  de  criba  hecha  de 
corteza  de  caña  entretejida,  ó  de  bejuco, 
para  cerner  cal,  arena,  etc. 

Sil  Sil.  v.  Embetunar,  cubrir  con  betún  las 
aberturas    ó  uniones  de  las  tablas. 

Sima.  s.  Abertura  que  se  hace  en  el  hari 
gue  en  la  parte  de  arriba,  donde  encajan 
las  vigas  que  sostienen  el  maderamen  ó 
quilos  de  los  techos. — v.  Hacer  dicha 
abertura. — v.  Añadir,  ayustar  ó  unir  una 
cosa  con  otra,  de  modo  que  apenas  se 
conozca  el  ayuste. 

Simad,  v.  Confluir,  juntarse  dos  ó  más 
caminos  en  un  mismo  punto. 

Simang.  v.  Extraviar,  hacer  perder  el  ca- 
mino.— Extraviarse,  perder  el  camino. — 
Tener  ó  dividirse  un  río  en  varios  bra- 
zos, un  camino  en  varias  sendas  ó  sen- 
deros.— s.  Camino,  vereda  ó  sendero  que 
parten  ó  confluyen  al  principal. — v.  Obli- 
cuar, dar  á  una  cosa  dirección  oblicua 
ó  torcida. — Torcer,  desviarse  del  camino 
recto  y  tomar  otro. 

Sima  Sima.  v.  Endentar,  encajar  una  cosa 
en  otra,  como  los  dientes  de  la  rueda 
que  encajan  en  otra;  engargantar,  en- 
granar. 

Simang  SÍmang.  v.  Extraviar,  hacer  per- 
der el  camino. — Extraviarse,  perder,  tor- 
cer ó  desviarse  del  camino  recto,  y  to- 
mar otro. — Tener  ó  dividirse  un  río  en 
varios  brazos,  ó  un  camino  en  varias  ve- 
redas ó  sendas  — Oblicuar,  dar  á  una 
cosa  dirección  oblicua  ó  torcida. — Hacer 
una  cosa  en  forma  de  ziszás. 
3* 


SI 


290 


Slmay.  s.  Punta  del  ala  del  ave. 

Simbagon.  s.  Boca,  cuando  se  nombra 
con  desprecio. 

Simbara.  v.  Sortear,  echar  suertes,  valerse 
de  medios  fortuitos  ó  casuales  para  re- 
solver ó  decidir  una  cosa.  Pagsimbara 
quita  cún  sin-o  macadara  sini.  Echemos 
suertes  á  ver  quién  lleva  ésto. 

Simbocal.  v.  Hervir,  borbollar,  hacer  bor- 
bollones el  agua,  ú  otro  líquido. 

Simbog.  v.  Mezclar  un  líquido  con  otro. 

Simbot.  v.  Oler,  percibir  los  olores. 

Simhod.  v.  Relamerse,  regostarse,  sabo- 
rearse, gustar  de  las  cosas. 

Simhot.  v.  Conocer  por  el  husmo  ú  olor. 

Simong.  v.  Anublarse,  oscurecerse  el  tiem- 
po.— adj.  Tiempo  oscuro,  cerrado. — 
Casimongan.  s.  Oscuridad,  cerrazón. 

Simot.  v.  Limpiar,  quitar  la  hierba  ó  ma- 
leza á  un  terreno. — Acabar  la  comida  por 
tener  hambre. 

Simpalad.  v.  Sortear,  echar  suertes,  va- 
lerse de  medios  fortuitos  ó  casuales  para 
conseguir  una  cosa. 

Simpi.  v.  Seguir  ó  tener  una  cosa  la  misma 
suerte  ó  desgracia  que  otra  igual.  Na- 
simpi  mageapucan  an  mga  cahuy  san 
pag  baguio.  Cayéronse  los  árboles  por 
causa  del  baguio.  Guinsimpi  cami  nga- 
tanan  panabala  ni  Juan.  Juan  ha  zurrado 
á  todos  nosotros. 

Simpot.  adj.  Cosa  apretada  ó  espesa. — 
— v.    Estar  una  cosa  apretada  ó  espesa. 

Sim  sim.  s.  Planta  llamada  egílope  de  ríos. 

Simud.  s-  Hocico,  parte  de  la  cabeza  de 
algunos  animales,  en  que  están  la  boca 
y  las  narices. — Boca  de  pez,  insecto,  etc. 
— v.  Hocicar  ó  dar  con  el  hocico  ó  boca 
en  alguna  parte. 

Simud  Simud.  v.  Hocicar  ó  dar  con  el 
hocico  ó  boca  en  alguna  parte. 

Sin.  art.  indet.  de  genit.,  acusat.  y  ablat.  de 
nombres  sustantivos  y  adjetivos.  Mapalit 
acó  sin  humay.  Yo  compro  palay.  Mai- 
num  acó  sin  tubig.  Voy  á  beber  agua. 
Uaray  acó  pagbuhat  sin  maraut.  No 
he  hecho  cosa  mala. — adj.  ind.  Un,  una. 
Nacadacop  acó  sin  tamsi.  He  cogido  un 
pájaro. — Nacasamad  acó  sin  tauo.  He  he- 
rido á  una  persona. 

Sin.  m.  adv.  Hinigotan  co  siya  sin  marig-on. 
Le  he  amarrado  fuertemente.  Nacaon  acó 
sin  maopay.  He  comido  bien. 

Sin.  exp.  Sí,  siendo  así.  Sin  icao  an  si- 
nusugo.  Si  tú  eres  el  mandado.  Sin  guin- 
bestihan  siya  anay  nira  basi  magpas-an 
san  cruz.  Siendo  así  que  antes  le  habian 
vestido  para  que  llevase  á  hombro  la  cruz. 


300 


Sí 


Sina.  v.  Enojarse,  enfurecerse,  enfadarse, 
incomodarse,  airarse. — s.  Enojo,  enfado, 
ira,  cólera.  Nasisina  siya  sa  acón.  Se 
enfada  él  conmigo. 

SinabUCO.  s.  Camote  así  llamado. 

Sinacog.  adj.  Cosa  difícil  de  manejarse, 
de  llevarse  á  hombro,  por  ser  larga. — v. 
Ser  una  cosa  difícil   de  llevar. 

Sinacsac.  v  Astilla  ó  pedazo  que  se  saca 
con  la  azuela  al  labrar  la  madera. 

Sinahoan.  /.  /.  (De  saho).  Querido,  es- 
timado, predilecto. — Mimoso   y  delicado. 

Sinamay.  adj.  Tela,  camisa,  etc.,  de  diver- 
sos colores  sombreados,   ó  labrados. 

Sinambong.  s.  Dardo  hecho  de  caña,  arma 
arrojadiza,  semejante  á  una  lanza  pequeña 
y  delgada,   que  se  tira  con  el  brazo. 

Sinampaloc.  s.  Especie  de  cuentas  ó  gar- 
gantilla, que  por  adorne  traen  las  muje- 
res al  cuello. 

Sinangdayan.  s.  Dulce  hecho  de  arroz 
cocido  y  molido,  leche  de  coco,  azúcar, 
calamay,  cocido  todo  en  manteca  ó  aceite. 

Sinanglay.  v.  Enredar,  pelear,  divertirse 
de  broma  ó  de  veras.  Llevar  la  carga  en 
la  pinga. 

Sinanglayan.  s.  Pinga,  percha,  por  lo 
común  de  metro  y  medio  de  largo,  que 
vale  para  conducir  al  hombro  toda  carga 
que  se  puede  llevar,  colgada  en  las  dos 
extremidades   del  palo. 

Sinatltatl.  s.  Chinanta,  peso  de  diez  cates, 
y  otras  veces  de  seis,  según  la  costum- 
bre.— Pesar. — Medir  por  chinantas.  Pag 
sinantana  iton  abacá. — Pesa  por  chinan- 
tas  ese  abacá.  Pagsinantana  iton  asin. 
Mide  por  chinantas  esa  sal. 

Sinantanan.  s.  Romana,  ó  peso  de  madera 
ó  caña,  que  sirve  para  pesar  de  una  vez 
todo  aquello  que  no  pase  de  diez  cates, 
por  estar  arreglada  así. 

Sinao.  v.  Resplandecer,  lucir,  brillar  una 
cosa. — adj.  Resplandeciente,  reluciente, 
brillante. 

Sinapio.  s.  (De  sapio).  Viruta,  aquella 
hoja  de  la  madera  ó  caña,  que  se  arro- 
lla con  el  cepillo  al  tiempo  de  labrarla. 

Sinapút.  s.  Comistrajo  hecho  de  arroz  co- 
cido, mezclado  con  plátano  y  azúcar, 
frito  en  manteca  ó   aceite. 

Sinarongsong.  s.  Dulce  hecho  con  harina 
de  arroz,  agua  y  azúcar. 

Sinasaclayan.  s.  Cabestrillo,  banda  ó  apa- 
rato  pendiente  del  hombro,  para  soste- 
ner la  mano  ó  brazo  lastimados. 

Sitica.  v.  Espantar,  infundir  susto  ó  miedo 
lo  que  se  dice  ú  oye. —  Contrariar,  con- 
tradecir, resistir  á  los  demás. — adj,  Can- 


Si 

trario,  que  es  opuesto  ó  repugna  á  un 
cosa. 

Sinda.  v.  Herir  con  arma  blanca,  sin  sol 
tarla. 

Sindac.  v.  Enfurecerse,  airarse,  irritarse 
— Incitar,  estimular  á  uno  contra  otro 
Desear,  apetecer  una  cosa. — Entusiasmar 
se,  sentir  entusiasmo. — s.  Entusiasmo,  fu 
ror,  exaltación  y  fogosidad  del  ánimo 
violentamente  movido  por  una  cosa  qu< 
le  admire  ó   cautive. 

Sindoc.  s.  Red  redonda  con  aro  de  bejuco 
para  pescar. — v.  Pescar  con  dicha  red. 

Sindol.  v.  Dar  puntapié. — Avisar  con  e 
pié. — Tropezar  ligeramente. — Herir  leve 
mente. 

Sindoro.  v.  Arrojar,  impeler,  despedir  con 
violencia  una  cosa.  Acornar,  acornear, 
dar  cornadas  los  animales. 

Siflgab.  adj.  Cosa  de  boca  rajada,  me- 
llada, descantillada. — v.  Rajarse,  mellarse, 
descantillarse   una  cosa  por  la  boca. 

Singabut.  v.  Apresurarse,  darse  prisa. — 
Hablar  y  entenderse  entre  sí  dos  ó  más 
personas. 

Singal.  v.  Acuñar  ó  poner  cuñas,  debajo 
de  un  madero,  que  está  aserrándose  ó 
labrando,  para  que  esté  recto  y  no  se 
incline. — s.  Cuña,  palo  ó  caña  que  se 
pone  debajo  de  un  madero  al  aserrarle 
ó  labrarle.  Singala  dao  iton  guipat,  cay 
bangin  tumarandasay.  Acuña  ese  made- 
ro, no  sea  que  resbale. 

Singal.  v-  Ceñirse  la  sábana  ú  otra  cosa 
al  cuerpo 

Sin  gao.  v.  Mejorar,  convalecer  el  enfermo. 

Singat.  v.  Trabajar  ó  hacer  una  cosa  de 
veras. 

Singatohay.  v.  Pagar  ó  dar  el  sueldo 
diariamente. — loe  Obra  acabada,  obra  pa- 
gada. 

Singauran.  v.  Trabajar,  caminar,  pasear, 
hacer    alguna  cosa  cuando  llueve. 

Singba.  v.  Adorar,  reverenciar  con  sumo 
honor  y  respeto  á  un  ser,  considerán- 
dole como  cosa  superior  y  divina — Ado- 
rar, reverenciar  y  honrar  á  Dios  con  el 
culto  religioso  que  le  es  debido. — Ado- 
rar, reverenciar  y  honrar  á  la  Virgen  y 
á  los  Santos.  Oir  la  santa  misa.  Nasingba 
acó  sa  imo,  Dios  co.  Yo  os  adoro,  Dios 
mió.  Uaray  acó  pacasingba  sin  tolo  ca 
Domingo.  No  he  podido  oir  misa  tres 
Domingos.  Nagpaningba  ná  cami.  Ya  he- 
mos oído  misa. 

Singbahan.  s.  Iglesia,  templo  cristiano.— 
Edificio  ó  lugar  destinado  pública  y  ex- 
clusivamente á  un  culto  verdadero  ó  falso. 


SI 

Singbahanun.  adj.  Cosa  eclesiástica,  per- 
teneciente ó  relativa  á  la  Iglesia. 

Singca.  v.  Gritar,  dar  gritos,  levantar  la 
voz  más  de  lo  acostumbrado. 

Singcal.  v.  Contrariar  contradecir,  resistir 
á  los  demás. — adj.  Contrario,  que  es  opues- 
to ó  repugna   á  una  cosa. 

Singcap.  (En  otras  partes  dicen — Sicap) 
s.  Fisga   de  dos  dientes. 

SitlgCO.  v.  Llevar,  tocar,  alcanzar  una  cosa. 

SitlgCOl.  v.  Contraerse,  encogerse  un  ner- 
vio, un  músculo  ú  otro  miembro  del 
cuerpo. — adj.  Que  tiene  algún  miembro 
contraído  ó  encogido. 

SingCOt.  v.  Indagar,  pesquisar,  examinar, 
escudriñar,  inquirir  cuidadosamente  al- 
guna cosa. 

Singgay.  v.  Poner  un  trozo  de  madera  ó 
hierro  en  forma  de  X,  para  sujetar  la 
madera  que  se  ha  abierto  ó  rajado. 

Singhot.  v.  Qler,  percibir  los  olores. 

Sing  guit.  v.  Gritar,  dar  gritos,  levantar 
la  voz  más  de  lo  acostumbrado. 

Singi.  v.  Romper,  quebrar  una  cosa. — 
Dislocarse  un  hueso,  etc.  Nasingi  an  sa- 
ngasanga  san  cahuy.  Se  ha  roto  la  rama 
pequeña  del  árbol.  Nasingi  an  acón  paa. 
Se  ha  dislocado  mi  pierna. 

Singi  s.  Gajo  ó  una  de  las  partes  en  que 
se  devide  un  racimo  de  frutas. — v.  Qui- 
tar ó  cortar  los  gajos  del  racimo. 

Singil.  v.   Cobrar,  recuperar  una  cosa. 

Singin.  adj.  Dedos,  plátanos,  etc.,  unidos 
y  pegados. — v.  Estar  unidos  y  pegados 
dedos,  plátanos,  etc. 

Singiso,  Singisong.  v.  Embotarse,  engro- 
sarse los  filos  y  puntas  de  las  armas  y 
otros  instrumentos  cortantes. 

Singit.  s.  Puntal,  madero,  palo  ó  caña 
que  se  pone  hincado  en  la  tierra  firme 
para  sostener  alguna  cosa. — v.  Apuntalar, 
poner  puntales.  Estrechar,  apretar  ó  ve- 
nir estrecha  una  cosa. — adj.  Cosa  estrecha, 
que  tiene  poca  anchura,  como  pantalones 
estrechos  ó  apretados  etc. — s.  Grano  pe- 
queño que  nace  ó  sale  en  el  párpado  del 
ojo. — v.  Coger  la  fruta  del  árbol  con  un 
palo  ó  cañas,  dando  golpes  hacia  arriba. 
Retorcer  y  cortar  el  pezón  de  la  fruta  con 
horquilla,  caña  ó  palo  hendido.  Enfure- 
cerse, airarse  irritarse.  Gritar,  dar  gritos, 
levantar  la  voz  más  de  lo  acostumbrado. 

Singlot.  s.  Cestillo,  cesto  pequeño  así  lla- 
mado. 

^lflgot.  v.  Heder,  oler  mal  una  cosa.  Eno- 
jarse, enfurecerse. 

Singpot.  adj.  Tela,  red,  tejido  de  bejuco, 
ctc,  espeso,  tupido,  apretado. — v.  Tupir, 


SI 


301 


espesar,  apretar  una  cosa  con  otra  ha- 
ciéndola más  cerrada  y  tupida,  como  se 
hace   en  los  tejidos,  medias,  redes,  etc. 

Sing  sing.  s.  Anillo,  sortija,  aro  de  metal 
ú  otra  materia,  liso  ó  con  labores,  y  con 
perlas  y  piedras  preciosas  ó  sin  ellas, 
que  se  lleva,  principalmente  por  adorno, 
en  los  dedos  de  la  mano. — v. Poner  ani- 
llo ó  sortija  en  los  dedos  de  la  mano. 

Sing  singun.  adj.  Aquello  que  sirve  para 
hacer  anillo  ó  sortija. 

Sing  guit.  v.  Gestear,  hacer  gestos.  Pro- 
vocar, incitar,  irritar  á  uno  con  palabras 
para  que  se  enoje;  desafiar,  retar  á  uno 
á  voces. 

Sinilay.  adj.  Camote  así   llamado. 

Sinilayre.  adj.  Camote  así    llamado. 

Sinilog  nga  humay.  adj.  Palay  fino  así 
llamado. 

Sininyora.  adj.  Gauay  así  llamado. 

Sinipit.  s.  Ancla,  áncora,  instrumento  de 
hierro  ó  madera  con  dos  uñas  ó  puntas 
curvas,  que,  afirmado  al  extremo  de  un 
cable  ó  cadena  y  arrojado  ai  agua,  sirve 
para  detener  y  asegurar  las  embarca- 
ciones. 

Sinipong  Sin  pisi.  s.  Gaza,  lazo  que  se 
forma  en  el  extremo  de  un  cabo,  doblán- 
dolo y  uniéndolo  con  costura  ó  con  liga- 
dura, y  que  sirve  para  enganchar  ó  ceñir 
una  cosa,  ó  suspenderla  de  alguna  parte. 

Sin-it.  s.  Grano  que  nace  ó  sale  en  el 
párpado  del  ojo,  al  lado  ó  delante  del 
saco  lagrimal. 

Sin-O?  pronomb.  interrog.  ¿Quién?  ¿Sin-o 
an  quinanhi?  ¿Quién  ha  venido?  ¿Sino  ca? 
¿Quién  eres  tú? — Bisan  sin-o. — adj .  indet. 
Cualquier,  cualquiera. 

Sinog-dan  nga  onay.  s.  Fundamento 
estable. 

Sinonot.  adj.  Carne  ó  pescado  aderezado 
con  vinagre,  zumo  de  limón,  etc. 

Sino  sino.  v.  Hablar,  decir,  referir  una 
cosa. 

Sinosura.  m.  adv.  Á  contrapelo,  contra 
la  caída  ó  dirección  natural  del    pelo. 

Sinta.  v.  Encabritarse,  empinarse  el  caba- 
llo, afirmándose  sobre  los  pies  y  levan- 
tando las  manos. 

Sinulit.  s.  (B)  Hilo,  hebra  larga  y  delgada 
que  se  forma  retorciendo  el  lino,  cáñamo 
ú  otra  materia  semejante,  que  sirve  para 
coser. 

Sioc.  v.  Apretar,  comprimir  una  cosa. 

Siod.  v.  Avergonzarse,  ruborizarse. 

Siog.  v.  Empujar,  impeler,  apartar,  sepa- 
rar alguna  cosa.  Desdeñar,  tratar  con  des- 
dén  á  una  persona  ó   cosa.    Endosar   ó 


302 


SI 


trasladar  uno  su  deuda  á  la  persona  que 
le  debe  á  él,  para  que  cobre  á  esta  el 
acreedor.  Atajar  ó  salir  al  encuentro  de 
los  peces  para  que  entren  en  corral. 

Siol.  v.  Abarrotar,  cargar  ó  llenar  bien  de 
carga  la  embarcación. 

SÍO  SÍO.  v.  Chorrear,  caer  un  líquido  for- 
mando chorro. — Salir  el  líquido  lenta- 
mente   y  goteando. 

Siot.  adj.  Cosa  revuelta,  intrincada,  enre- 
dada.— Cosa  estrecha,  angosta. 

Siot  Siot.  s.  Ave  pequeña  así  llamada, 
que  mueve  frecuentemente  la  cola. 

Sipac.  s.  Astila,  fragmento  irregular  que 
salta  de  la  madera  que  se  parte  ó  divi- 
de; pedazo  ó  raja  pequeña  de  madera. — 
v.  Partir  la  madera  en  rajas  pequeñas.—- 
Saltar  astilla  ó  pedazo  de  madera,  al  la- 
brarla ó  partirla. — Rajarse  madero,  etc. 
— s.  Raja,  hendedura,  abertura  ó  quiebra 
de  una  cosa,  como  madero,  leño,  etc. — 
adj.  Cosa  rajada,  hendida,  abierta,  como 
madera,  etc. 

Si  pan.  s.  Aguja  con  cadenilla  de  oro,  que 
usan  las  mujeres  en  el  moño. 

SiparOC.  v.  Animarse,  esforzarse,  cobrar 
ánimo. 

Sipat.  v.  Fijarse,  mirar  bien  una  cosa. — 
adj.  Quejicoso,  que  se  queja. 

Sipat  Sipat.  v.  Asomar,  mirar  por  entre 
alguna  parte. 

Sipgao.  s.  Red  honda  y  redonda,  con 
aro  de  bejuco  ó  caña. — v.  Pescar  con 
dicha  red. 

Sipi.  s.  Gajo  de  fruta  de  la  botiga,  plá- 
tano, espiga  de  palay,  etc. — Pez  pequeño 
así  llamado. 

Sipiad.  s.  Rebanada,  porción  delgada,  an 
cha  y  larga  que  se  saca  de  una  cosa. — 
v.  Rebanar,  hacer  rebanadas  una  cosa  ó 
de  alguna  cosa.  Sipiari  acó   sin  palauán. 
Dame  una  rebanada  de  palauán. 

Sipi!.  s.  Tallo,  retoño  que  nace  ó  sale  del 
tronco  ó  raiz  de  la  planta. 

Siping.  s.  Gajo  de  fruta  de  la  bonga, 
plátano,  espiga  de  palay,  etc. — v.  Coger 
ó  quitar  dichos  gajos. 

Siping.  adj.  Dedo  pequeño,  ó  sea  el  sex- 
to, cuando  una  persona  tiene  seis  dedos 
en  alguno  de  los  pies  ó  manos. 

Sipit.  s.  Tenaza,  instrumento  de  metal, 
compuesto  de  dos  brazos  trabados  por 
un  clavillo  ó  eje,  que  permite  abrirlos 
y  volverlos  á  cerrar. — v.  Coger  ó  aga- 
rrar una  cosa  con  tenazas,  con  dos  palos 
ó  cañas,  ó  con  los  dedos.  Guardar  algo 
debajo  del  sobaco. 

Sipit  Sipit.  s.  Especie  de  cangrejo  negro 


SI 

así  llamado.  Escorpión,  alacrán,  animal 
cuya  cabeza  forma  con  el  cuerpo  una 
sola  pieza,  y  que  tiene  una  cola  muy 
movediza,  y  armada  en  su  extremidad 
de  una  punta  corva,  ó  uña,  con  la  cual, 
picando,   introduce  humor  venenoso. 

Siplat.  v.  Acechar,  ver,  mirar,  observar 
una  cosa — s.  Especie  de  estera  hecha  de 
caña  partida  y  entretejida. — Cerca  de  pa- 
los ó  cañas  partidas  y  entretejidas  ó  en- 
trelazadas.—Hacer  dicha  cerca. 

Sipnga  (En  otras  partes  dicen — Sictlga). 
v.  Sonar,  limpiarse  los  mocos- 

SipOC.  s.  Escarceo,  movimiento  en  la  su- 
perficie del  agua,  con  pequeñas  olas 
ampolladas  que  se  forman  en  los  para- 
jes en  que  hay  corrientes. — v.  Moverse 
el  agua. — Mover,  menear  el  agua  de  una 
vasija. 

Sipo!,  s.    Cuchillo  pequeño  así  llamado. 

Sip-Oíl.  s.  Constipado,  resfriado,  destem- 
ple general  del  cuerpo,  ocasionado  por^ 
supresión  de  la  transpiración. — v.  Cons- 
tiparse, resfriarse,  destemplarse  el  cuer- 
po del  animal  por  cerrarse  los  poros, 
impidiendo  la  transpiración. 

Sipong.  v.  Unir  cabos  ó  cordeles  por  sus 
extremos  ó  chicotes. — Hacer  gaza  ó  lazo 
en  el  extremo  de  un  cabo. — s.  Estrovo, 
pedazo  de  cabo  unido  por  sus  extremos 
ó  chicotes,  que  sirve  para  suspender  las 
vergas,  palos  y  otras  cosas  pesadas,  y 
para  afianzar  ó  sujetar  los  remos. 

Sip-onun.  adj.  Que  padece  constipado  ó 
resfriado. 

Sipura.  v.  Lamerse,  pasar  repetidas  veces 
la  lengua  por  los  labios. 

Siqui.  s.  Pié,  ultima  parte  de  la  extremi- 
dad inferior  del  hombre,  que  sienta  en 
el  suelo,  y  le  sirve  para  sostenerse  y 
andar. — La  parte  que  en  muchos  anima- 
les tiene  igual  destino. 

Siquiaong.  adj.  Cosa  hueca  y  ancha  en 
el  fondo,  y  estrecha  de  boca. — s.  Canal 
por  donde  corren  las  aguas. — v.  Acana- 
lar, hacer  canales  para  que  corran  las 
aguas- 

Siquiap.  s.  Pala  de  madera  ú  otra  mate- 
ria, con  mango  más  ó  menos  largo. — v- 
Coger   alguna  cosa  con  pala. 

Siquihatl.  adj.  Que  tiene  pies. 

Siqui  siqui.  s.  Pié  pequeño. — Figura  de 
p:é. — Pié  de  silla,  mesa,  etc. — Rayos  de 
la  rueda  del  carruaje,  carro,  etc. 

Siquit.  adj.  Cosa  estrecha,  angosta;  cosa 
corta. 

Sira.  (Nominat.  de  //.  del  pronomb. — 
Siya.    Ellos,   ellas.    Aádto  sira  sa  orna. 


SI 

Están  ellos  en  la  sementera.  Naninining- 
ba  sira.  Están  ellas  oyendo  misa. 

Sirá.  v.  Caminar  ó  ir  juntos  dos  ó  más. 
— Poner  juntas  ó  unidas  dos  ó  más  co- 
sas. Pag  sirá  camo  an  duha  ca  tauo.  Ca- 
minad juntos,  ó  id  á  la  par  vosotros  dos. 
Pag  siráha  niyo  sin  maopay  an  casing. 
Poned   bien  juntas  las  peonzas. 

Sirab.  s.  Corte,  filo  de  cuchillo  ú  otro 
instrumento  con  que  se  corta  y  taja. 

Sirab.  v.  Arder,  encenderse,  inflamarse 
una   cosa  levantando  llama. 

Si  rae.  v.  Iluminar,  alumbrar,  dar  luz,  res- 
plandecer.— Ilustrar  interiormente  Dios  á 
la  criatura. — s.  Resplandor,  luz,  rayo  ó 
línea  de  luz  que  procede  de  un  cuerpo 
luminoso,  como  el  sol,  etc.  An  adlao 
nasirac  sa  bu¿-os  nga  calibutan.  El  sol 
ilumina  todo  el  mundo.  Siracan  mo,  Gui- 
noo,  an  acón  hunahuna.  Ilustrad,  Señor, 
mi  entendimiento. 

Sirang.  v.  Salir  el  sol,  luna,  etc.;  ilumi- 
nar, alumbrar  el  sol,  etc.  An  pag  sirang 
san  bulan.  Al  salir  la  luna. 

Sirangan.  s.  Oriente,  punto  cardinal  del 
horizonte,  por  donde  nace  ó  aparece  el 
sol- 

Sirap.  v.  Echar  la  red  para  pescar. 

Sirib.  v.  Agacharse,  encogerse,  doblando 
el  cuerpo  hacia  la  tierra,  cuando  se  pasa 
por  parte  baja. — Mirar  de  abajo  para 
arriba.  Comer,  pacer  los  animales.  Guin- 
sirib  an  bin-lad  nga  humay  san  cabayo. 
El  caballo  ha  comido  el  pa'ay  tendido 
al  sol. — s.  Lucero  de  la  mañana  en  in- 
vierno. 

Siric  Siríc.  o.  Chillar,  dar  chillidos.  Gru- 
ñir el  puerco. 

Siring.  v.  Decir,  hablar,  manifestar  con 
palabras  alguna  cosa.  Nacasiring  siya. 
Dijo  él.  Siniring  co.  Yo  he  dicho.  Sid- 
nga  si  Juan,  nga  diri  acó  macadto.  Di  á 
Juan,  que  no  voy. — adv.  m.  Así,  de  esta 
manera.  Siring  gad  lá.  Hazlo  así,  de  esta 
manera. — adv.  c.  Tan.  Siring  cadaco  an 
mga  casaquit  nga  iya  binabati.  Son  tan 
grandes   los  dolores  que  él  sufre. 

SiringabotUíl.  adj.  Cosa  que  urge,  que 
corre  prisa. 

Siringbahun.  adj.  Adorable,  digno  de 
adoración. 

Sirlap.  s.  Rayo  que  da  luz. — v.  Mirar,  ver. 

Siró.  adj.    Lleno,  harto,  sacio,  saciado. 

Siroc.  v.  Coger  ó  sacar  agua  con  caña  ú 
otra  cosa. 

Sirom.  s.  Hormiga  así  llamada. 

Sirong.    s.    Sitio  ó  parte  baja  de  casa  ú   I 
otro    edificio,    que    tenga  también  parte   I 


SI 


303 


alta. — Portal,  zaguán  de  casa,  etc.,  que 
tiene  parte  alta. — v .  Albergarse  ó  resguar- 
darse en  algún  sitio,  cobijarse  debajo  de 
algún  lugar,  para  defenderse  del  sol,  lluvia, 
etc.  Icadto  sa  sirong  iton  tadiao.  Lleva 
al  zaguán  esa  tinaja.  Nacadto  cami  sa 
sirong  san  balay.  Estábamos  en  la  parte 
baja  de  la  casa.  Sirongan  mo  an  carabao. 
Pon  el  carabao  á  la  sombra.  Sirong  qui- 
ta anay  cay  mapaso.  Cobijémonos  antes 
porque  hace  calor. — Sa  sirong.  m.  adv. 
Debajo.  Sa  sirong  san  abo.  Debajo  del 
fogón. 

Sirot.  v.  Penar,  imponer  pena  ó  castigo 
á  uno. — Ordenar,  mandar  una  cosa  bajo 
pena. — s.  Pena  ó  castigo  por  alguna  falta. 
Iguinsisirot  san  capitán  san  ngatanan  nga 
iya  nasasacopan  nga  manhimanhauan  san 
tagsatagsa  nga  yongud  san  mga  balay.  Se 
ha  ordenado  bajo  pena,  por  el  capitán  á 
todos  sus  subditos,  que  limpien  la  parte 
que  está  enfrente  de  las  casas. 

SirurrK  adj.  Oscuro,  obscuro,  que  carece 
de  luz  ó  claridad. — v.  Oscurecer,  obscure- 
cer, privar  de  luz  y  claridad.  Masirum 
an  calibutan.  Está  oscura  la  atmósfera. 
— Casiruman.  s.  Oscuridad,  obscuridad, 
lugar  ó  sitio  oscuro. 

SisL  s.  Marisco  pequeño  así  llamado;  se 
come. — v.  Rasgar,  romper  una  cosa. — 
Abrir  un  animal  >por  el  vientre. — Reven- 
tar, abrirse  una  cosa.  Masisi  an  tiyan  co, 
cún  diri  ini  matuod.  Reviente  mi  vientre, 
si  esto  no  es  cierto. 

Sisig.  v.  Limpiar  el  palay  pilado  con  el 
nigo,  para  quitarle  la  cascara.  Bulig  camo 
sin  panisig  cay  damo  an  amon  sirisgun. 
Ayudad  vosotros  á  limpiar  el  palay,  por- 
que es  mucho  lo  que  tenemos  que  lim- 
piar. Guinsisig  co  ná  an  binayo  nga  hu- 
may. He  limpiado  ya  con  el  nigo  el  pa- 
lay  pilado. 

Sisip.  s.  Cuña,  astila  más  ó  menos  aguda, 
que  se  encaja  á  golpe  de  martillo,  para 
rajar,  abrir,  dividir  ó  desclavar  madero, 
tabla,  etc. — v.  Acuñar,  meter  cuñas. 

Sisilia.  s.  Nodriza,  ama  de  cría,  mujer  que 
cria  á  sus  pechos  alguna  criatura  ajena. 
— v.     Criar    una  mujer  á  sus  pechos  al 
guna  criatura  ajena. 

Sisli.  s.  Cordel  de  ocho  ramales. — v.  Ha- 
cer cordel  de  ocho  ramales. 

Sito  Ó  siton.  genit.,  dat.,  acusat.  y  ablat. 
dé.  pronombre  ito.  Ese,  esa,  eso.  Uaray 
acó  pacasaca  sa  balay  sito  nga  tauo.  No 
he  subido  á  la  casa  de  ese  hombre.  Diri 
acó  mahatag  sin  salapi  sito  nga  tauo.  Yo 
no    doy    dinero  á  ese  hombre.  Diri  acó 


304 


SI 


naquiquilala  siton.  No  conozco  eso.  Nahig- 
da  siya  sito  nga  balay.  Se  acostó  él  en 
esa  casa. 

Sito  niyatl.  ;//.  adv.  Ahora,  en  este  tiem- 
po, en  esta  época,  en  la  actualidad.  Cun- 
dí sito  niyan  nag  oopayopay  pá  lá  acó 
sa  acón  casaquit.  Mas  ahora  estoy  algo 
aliviado  de  mi  enfermedad. 

Sit  sit.  v.  Hablar  bajo  ó  en  secreto. — Re- 
zar bajo  ó  en  voz  baja. — Chichear,  emi- 
tir repetidamente  cierto  sonido  inarticu- 
lado, como  de  s  y  ch.  Silvar,  llamando  á 
otro. — s.  Chicheo,  efecto  de  chichear. 

Siuac.  v.  Alumbrar,  dar  luz,  suministrar 
claridad. — s.  Luz,  lo  que  ilumina  los  ob- 
jetos y  los  hace  visibles. — Llama  de  cual- 
quier sustancia  en  combustión,  como  la 
de  una  vela,  lámpara,  etc. — Vela,  tea, 
lámpara  ú  otro  cuerpo  que,  encendido, 
sirve  para  alumbrar. 

SiliacOg.  adj.  Cosa  difícil  de  manejarse  ó 
de  llevarse  á  hombro,  etc.,  por  ser  larga. 
— v.  Ser  difícil  de  llevar  ó  manejar  una 
cosa  por  ser  larga. 

Siuala.  adj.  Cosa  difícil  de  hacerse.  Que 
causa  vergüenza  ó  empacho. 

Siuali.  adj.  Cosa  mala,   perversa. 

Siuang.  adj.  Cosa  mellada,  partida,  des- 
portillada en  su  labio  ó  borde.  Que  tiene 
el  labio  partido  ó  rajado. — v.  Rajarse, 
mellarse,  desportillarse  una  cosa  en  su 
labio  ó  borde.—  adj.  Escalera  de  madera 
ó  caña  que  le  falta  algún  escalón.  Ayao 
pagpataua  sa  acón  cay  siuang  acó.  No 
me  hagas  de  reir,  que  tengo  el  labio  par- 
tido. 

Siuaric.  v.  Gruñir,  dar  gruñidos  el  puerco 
cuando  van  á  echarle  de  comer. 

Siuat.  adj.  Cosa  difícil  de  ejecutarse. — v. 
Ser  una  cosa  difícil  de  ejecutarse.  Sugo 
nga  guimasisiuati.  Mandato  dificultosísi- 
mo.— adj.  Diverso,  sa,  desemejante,  di- 
ferente.— v.  Demorar,  retardar,  detenerse 
en  alguna  parte. 

Siuay.  v.  Equivocarse,  trascordarse—Apar- 
tarse, separarse,  retirarse.  Desviar  con 
el  codo. 

Siuil.  v.  Desordenarse,  salirse  de  la  hilera 
ó  fila. 

Siuit.  s.  Pájaro  pequeño  así  llamado. 

Sitió,  s.   Pollo,  cría  de  ave. 

SiuÓ-atl.  adj.  Huevo  con  pollo. — Ave,  ga- 
llina con  pollos. 

SillO  SÍUO.  s.  Gallillo,  campanilla  de  la 
garganta. 

Siya.  pronomb.  pers..  Él,  ella.  Nacasiriñg 
siya.  Dijo  él. 

Siyahan  ó  siyapá.  adj.  ordin. Primer,  pri- 


SISO 

mero,  primera. — adv.  temp.  y  loe.  Primero, 
primeramente,  en  primer  lugar. 
SiyOCOt.  adj.  Goloso,    aficionado  á  comer 
golosinas. 

SO 

SÓ.  s.  Voz  para  espantar  gallinas,  pájaros 
y  animales. — v.  Espantar  aves  ó  anima- 
les, pronunciando  dicha  palabra. 

Soá.  vid.  So,  en  sus  acepciones. 

Sobol.  v.  Medicinar,  aplicar  medicina  á 
grano,  hinchazón,  etc. — Desechar,  arrojar, 
despedir,  hechar  á  uno  de  alguna  parte. 
Ayao  acó  pagsoboli  sa  imo  santos  nga 
atubangan.  No  me  arrojes  de  tu  santa 
presencia, — v.  Alumbrar  con  luz  ó  con 
tizón  encendido. — s.  Luz,  tizón  encendido 
para  alumbrar.  Sobóle  dao  acó.  Alúm- 
brame, ó  dame  una  luz  ó  tizón  encendido. 

Sob  SOb.  v.  Chupar,  sacar  ó  atraer  con  los 
labios  la  sustancia  ó  el  jugo  de  alguna 
cosa. — Meter  tizón  ú  otra  cosa  en  res- 
coldo ó  en  agua;  meterse,  hundirse  en  el 
agua  las  batangas  de  la  embarcación 
menor  cuando  ésta  lleva  salida. 

Soca.  v.  Arrancar  de  cuajo  árbol  ó  planta. 
— s.  Palo  ó  caña  aguzada  que  usa  el  bi- 
saya  para  sacar  la  raíz  del  camote.  So 
cahi  iton  gamut.  Arranca  esas  raices. 

SocbOC.  v.  Herir  de  nuevo  en  herida  an- 
tigua. 

SocbOt.  v.  Dañarse  lastimarse  en  alguna 
parte  del  cuerpo  herida  ó  dolorida.  Da- 
ñarse, lastimarse,  herirse  el  que  camina 
descalzo. 

Socdip.  v.  Meter,  colocar  una  cosa  entre 
otra. — s.  Especie  de  escamas  en  las  pa- 
tas de  algunas  aves. 

Socdo.  v.  Elevarse  hacia  arriba  alguna 
cosa. — Tropezar,  dar  ó  pegar  con  la  ca- 
beza en  alguna  parte  baja. 

Soclay.  v.  Separar  el  cabello  con  los  de- 
dos,  como  cuando  uno  espulga  á  otro. 

Socli.  v.  Cambiar,  trocar,  permutar  una 
cosa  por  otra— Volver,  regresar  al  mismo 
sitio  de  donde  se  salió. — s.  Vuelta  ó  res- 
titución de  lo  que  se  habla  quedado  en 
deber. 

Socio,  v.  Juntar,  unir  las  manos  para  re- 
cibir alguna  cosa. 

SoclOb.  v.  Vestir,  cubrir,  adornar  el  cuerpo 
con  el  vestido. — Vestir,  cubrir  ó  tapar 
una  cosa  con  otra,  como  los  altares  en 
la  Semana  de  Pasión. 

Soclub.  v.  Engualdrapar,  poner  la  gualdrapa 
a  una  bestia.— i-.  Gualdrapa,  cubierta  larga 


so 

de  seda  ó  lana  que  cubre  y  adorna  las  an- 
cas del  caballo,  etc. 

Soctnud.  v.  Bajar,  inclinar  la  cabeza. 

Socna  v.  Preguntar,  interrogar  ó  hacer 
preguntas  á  uno  para  que  diga  lo  que 
sabe  sobre  algún  asunto. — s.  Pregunta  y 
respuesta. 

Socnit.  v.  Tentar,  probar,  incitar,  estimular 
á  uno. — adj.  Quisquilloso,  rencilloso, 
porfiado,  obstinado  en  una  cosa. — Cosa 
dura  y  repelosa,  difícil  de  romper  ó  partir, 
como  árbol,  madero,  etc. 

Socnitan.  adj.  Quisquilloso,  rencilloso, 
porfiado,  obstinado,  terco,  soberbio,  re- 
belde,   indócil. 

SOCO.  v.  Carecer,  tener  falta  de  una  cosa. 
— adj.  Que  carece  de  alguna  cosa. — s. 
Carestía,  falta  ó  escasez  de  algo. 

Socob.  v.  Crecer  y  derramarse  lo  que  se 
cuece  en  agua,  cuando  hierve  mucho. — 
Derramarse  un  líquido  por  la  acción  del 
fuego. — Rebosar. 

Socog.  s.  Viga,  madero  ó  caña  que  se 
coloca  sobre  las  pilares  ó  harigues  en  lo 
ancho  de  los  extremos  de  los  edificios, 
en  el  cual  descansan  los  quilos  de  dichos 
extremos.—^.  Atravesarse  un  madero  ú 
otra  cosa  en  una  calle,  en  un  arroyo,  etc. 

Socol.  v.  Medir,  examinar  y  determinar  la 
magnitud  y  extensión  de  una  cosa,  usando 
para  ello  los  instrumentos  necesarios,  se- 
gún su  calidad,  con  tal  que  no  sean  ári- 
dos ó  líquidos,  s.  Medida,  total  de  las 
dimensiones  de  los  cuerpos,  ya  en  lon- 
gitud, ya  en  extensión  ó  altura. — Talla, 
estatura  del  hombre- 

Socol  Sin  butcotl.  s.  Un  codo,  medida 
que  resulta  desde  el  codo  á  la  extremi- 
dad de  la  mano. 

Socolan,  s.  vid.  Socol,  2."  acepción. 

Socong.  s.  Gorro,  pieza  redonda  de  tela 
ó  de  punto  para  cubrir  la  cabeza.  Ca- 
pillo, cubierta  de  lienzo,  ajustado  á  la  ca- 
beza, que,  para  abrigo,  ponen  á  los  niños 
desde  que  nacen. — Vestidura  de  tela 
blanca  que  ponen  á  los  niños  acabados 
de   bautizar. 

Socot.  v.  Recaudar,  cobrar  uno  la  cantidad 
ó  efectos  que  otro  le  debe. — Andar  uno 
de  noche  por  alguna  parte. — Hacer  con 
frecuencia  y  ligereza  una  cosa. — Frecuen- 
tar, repetir  un  acto  á  menudo. — Concu- 
rrir con  frecuencia  á  un  lugar. — adv.  m. 
Frecuentemente,  con  frecuencia.  ¡Camaso- 
cot  mo  cumanhil  ¡Con  cuánta  frecuencia 
vienesl 

Socsoc.  v.  Meter,  introducir,  ocultar  una 


SO 


305 


cosa    entre    ó  debajo  de  otras. — Escon- 
derse, ocultarse  entre  alguna  parte. 
Socild.  v.   Reprender  á  uno,  vituperándole 
ó  desaprobándole  lo  que  ha  dicho  ó  hecho. 
Sod-ong.   v.    Mirar,   ver,  fijar  la  vista  en 
un     objeto,     aplicando     juntamente      la 
atención. 
Sodot.  v.  Nacer,  salir,  crecer,  brotar  algu- 
na planta. 
Sodoy.  v.  Recorrer,  visitar,  registrar,  mi- 
rar   con  cuidado,  andando  de  una  parte 
á    otra,    para  averiguar  lo  que  se  desea 
saber,    para  cobrar  el  tributo,  dar  órde- 
nes,   etc.— Vagar,      vagabundear,    andar 
ocioso.    Nagsodoy    acó    san    bugos  nga 
bongto  ug  uaray  napautang  sa  acón.  He 
recorrido  todo  el  pueblo  y  no  hay  quien 
me  dé  prestado.  Guinsodoyan  mo  an  mga 
calsada  ngatanan  sugad  an  mga  caayaman, 
sin  uaray  ano  man  nga  tuyo.  Has  andado 
vagando  por  todas  las   calles,   como  los 
perros,  sin  objeto  alguno. 
Sodoy  sodoy.    v.    Recorrer,    visitar  con 

frecuencia,  vid.  Sodoy. 
Sod  sod.  v.  Buscar,  coger  almejas  con  el 
pié  en  agua  de  poco  fondo. — s.   Canilla 
de  la  pierna. — Red  pequeña,  sujeta  á  dos 
cañas  largas,  á  cuyos  extremos  se   pone 
otra  atravesada,   por  el  extremo  opuesto, 
cogida  por   ambas   cañas,    la   empuja   el 
pescador  hacia  adelante  para  pescar  todo 
cuanto  encuentra. — v.    Pescar    con  dicha 
red. 
SogOC.  v.    Crecer,  aumentar  el  agua. 
Sog-ong.  adj.  Cosa  exorbitante,  fuerte,  que 
excede  en  mucho    del   orden   y  término 
regular. 
SogOp.  v.  Industriar,  enseñar,  acostumbrar, 

instruir,  amaestrar  á  uno. 
SogOt.    v.    Obedecer,  cumplir  la  voluntad 
de  quien  manda.  Sosogotan  co  an  cata- 
dungan,  diri  an  cacosganan.  Yo  obedeceré 
á  la  justicia,  no  á  la  fuerza. 
Sogpon.  v.  Encajar,  volver  un  hueso  á  su 
lugar,   cuando  se  ha  dislocado. — Añadir 
una  cosa  á  otra,  encadenar,  ensartar.- 
Sogud.  v.  Seguir,  ir  en  busca  de  uno  para 

alcanzarle. 

Sohag.  v.  Espantarse  los  animales  ó  aves, 

Sobo.  adj.  Legítimo,  ma.  Soho  nga  anao. 

Hijo  legítimo,  de  legítimo  matrimonio. — 

Inculto,  que  no   tiene    cultivo    ni    labor. 

Soho  nga  guba.  Terreno  inculto. 

Sohol.  s,  Jornal,    estipendio  que  gana  el 

trabajador  en   un  día  entero  por  su  tra* 

bajo.-^-Sueldo,  paga,  cantidad  de  dinero 

que.se  da  en  pago  del  trabajo. — v.  Dar 

ó  pagar  el  jornal  ó  sueldo.  Uaray  pá  acó 


306 


SO 


carauat  san  sohol.  Aún  no  he  recibido 
el  sueldo.  Sinoholan  na  cami  san  capi- 
tán. El  capitán  nos  ha  dado  ya  el  suel- 
do. Napasohol  acó.  Quiero  trabajar  á 
jornal. 
Sohot.  v.  Meter,  ocultarse  en  agujero,  ren- 
dija, etc.— Entrar,  meterse  los  peces  en 
el  corral,  red  ó  chinchorro.— Pasar  el  gato 
rozando  las  piernas  del  dueño,  etc.,  cuan- 
do tiene  hombre,  ó  cuando  están  prepa- 
rando la  mesa. 
Soib.   v.    Meter   una   cosa  debajo  de  otra 

para  alzarla  ó  ponerla  más   alta. 
Soit.    v.    Reprochar,    reprobar,    desdeñar, 
desobedecer.—^*.  Desobediente,  díscolo, 
indócil. 
Sóida  SOlda.  s.  Arbusto  así  llamado,  que 
tiene  muchas  ramitas  blandas  y  lechosas; 
sus  hojas   son  pocas  y  pequeñas. 
Solera,   v.   Contradecir,  negar   ó  decir  lo 

contrario  de  lo  que  uno  afirma. 
SolhUg.  v.    Lucir,  resplandecer  el  sol,  la 
luna,    etc.,    salir   de    entre  las  nubes.— s. 
Luz,  resplandor  del  sol,  de  la  luna,  etc. 
SoH.  v.  Sobrevenir,  acaecer  ó  suceder  una 
cosa.—  adj.  Lo  que  ha  de  llegar  ó  suce- 
der á  uno. 
Solia.  v.  Derramarse,  verterse  líquido,  por 

estar  llena  la  vasija. 
Solibang.  v.  Variar  de  conversación.  Ma- 
saquit  si  Pedro;  solibang  co  ¿sino  ba  icao? 
Pedro  está  enfermo;  variando  de  conver- 
sación ¿quién  eres  tú? 
Solibatlgay.  v.  vid.  Solibang. 
Solibay.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 
Solima.  v.  vid.  Solibang. 
Solo.    v.    Pescar    de  noche  con  luz  ó  tea 
encendida,  cogiendo  ó  matando  los  peces, 
cangrejos,    etc.,   que    acuden    á  la  luz. — 
Pedir  personalmente  el  novio  la  mano  de 
la  mujer  con  quien  desea  casarse. 
Soloatl.  s.  Pez  pequeño  de  río  así  llama- 
do.—Isla  en  el  Pacífico,  al  Este   de  Sa- 
mar, de    la    comprensión    del  pueblo   de 
Guiuan,  cerca  de  la  cual  pasó  Magallanes 
viniendo   de   Marianas,  á   la   que  dio   el 
nombre  de  Buena  señal- 
Sol-Ob.  v.  Poner,  meter,  introducir  alguna 
cosa    en  ó  por  algún  cuerpo.    Pagsol-ob 
dao  an  imo  sarual.  Ponte  tus  pantalones. 
Sol-Oban.  s.  Clavera,  agujero  ó  molde  para 

formar  las  cabezas  de  los  clavos. 
SolOC.  v.  Pedir  vino  ó  anisado  prestado, 
para  devolverlo  en  la  misma  especie. — 
Crecer,  aumentarse  el  agua  ú  otro  líquido. 
Nasoloc  na  an  dagat  Ha  crecido  ya  el 
mar. 


SO 

Sol-Ollg.  v.  Mirar,   ver,  reparar,    observar 

con  cuidado  una  cosa. 
Solop.  v.  Enconarse,  inflamarse  llaga,  he- 
rida, etc. 
Solot.  v.  Mezclar  lo  pequeño  con  lo  grande, 
lo  bueno  con  lo  malo,  etc.— s.  Mezcla  de 
lo  pequeño  con  lo  grande,  de  lo  bueno 
con  lo  malo,  etc.— v.  Mezclarse,  enlazar- 
se.— Injertar,  ingerir  en  la  rama  ó  tronco 
de  un  árbol  alguna  parte  de  otro,  en  la 
cual   debe    haber   yema  para    que  pueda 
brotar.— s.  Injerto,  árbol  injertado. 
Sol-Ot.  Vestir,  ponerse  el  vestido.  Calzar, 
ponerse  el  calzado.— Ponerse  anillo,  etc. 
Solot  SOlot.  v.  Hablar  á  troche  y  moche. 
—adj.  Advenedizo,  extranjero,  que  se  ha 
mezclado  con  los  naturales  de  un  pueblo 
ó  nación. 
SolpO.   v.    Retoñar,    brotar    los    árboles  y 
plantas,  después  de  cortadas.— Caerse    ó 
quitarse  pié  de  mesa,  silla,  etc.  Nasolpo 
an  siqui  siqui  san    lamesa.     Se  ha  caído 
el  pié  de  la  mesa. 
SolpOC.  v.  Descornar,  ca-rse,  quebrarse  ó 
romperse  los  cuernos  del  carabao,  toro, 
etc.— Desconcertar,    desencajar,     desco- 
yuntarse algún   hueso. 
SolpOt.  v.    Empujar,  hacer  fuerza  con  al- 
guna cosa  para  sacar  otra  de  donde  está 
metida.—  s.  Bodoque  ó  bola  hecha  de  pa- 
pel, tela,  madera,  etc. 
SolSOl.  v.  Apagar  candela,  tea,    mecha    ó 
tizón  contra  el  suelo  ú  otra  parte.— Dar 
ó  pegará  uno  con  candela,  tea,  tizón,  etc. 
—s.  Mecha  para  prender  fuego. 
Solsug.  v.  Caminar,  andar,  seguir,  encami- 
narse, dirigirse  á  alguna  parte.— adj.  Cosa 
larga  y  prolija  de  contar. — v .  Decir,  con- 
tar, rezar,    etc. 
Soluac.  v.   Derramarse,  verterse  líquido  de 

alguna  vasija,  por  estar  llena. 
Solud.  v.  Entrar,  pasar  de  fuera  á  dentro. 

Hacer  entrar  á  los  animales  en  el  corral, 

etc —Entrar  en  la  milicia,  en  la  religión, 
etc.— Entrar  el  verano,  la  cuaresma,  etc. 
—Meter  ó  poner  una  cosa  dentro  de  otra. 
—Echar  ó  poner  agua  ú  otro  líquido  en 
una  vasija.  Poner  ó  echar  arroz  ú  otra 
cosa  en  saco,  costal,  etc.— s.  Sala,  cuarto, 
celda,  aposento,  interior  de  un  edificio, 
ó  cosa  hueca.— adv.  L  Adentro,  dentro, 
en  la  parte  interior.  Solud  camo  sa  sim- 
bahan.  Entrad  en  la  iglesia.  Pasodlun 
niyo  an  mga  cacandinan  sa  camalig.  Me- 
ted las  cabras  en  el  camarín.  Sinolud  siya 
sa  pagcasoldado.  Entró  él  en  la  milicia. 
Nasolud  na  an  cuaresma.  Entró  ya  la 
cuaresma. 


so 

Solug.  s.  Corriente,  curso  de  los  ríos  ó  de 
las  fuentes. — Corriente,  movimiento  rá- 
pido que  tienen  las  aguas  en  algunos  pa- 
rajes de  la  mar. —  v.  Correr  las  aguas  por 
algún  lugar. — Llover,  ó  caer  con  fuerza 
el  agua. — Concurrir  ó  acudir  muchos  á 
un  lugar.  Tener  mucha  salida  alguna  cosa 
que  está  puesta  á  la  venta.  Masolug  cao 
pay.  Hay  mucha  corriente.  Masolug  an 
uran.  Llueve  con  fuerza.  Masolug  an  mga 
tauo  sin  pagpalit  san  isda  nga  lab-as. 
Acude  mucha  gente  á  comprar  el  pes- 
cado fresco.  Masolug  an  pagbaliguia.  Tie- 
ne mucha  salida  la  venta. 

Soluganutl.  s.  Palay  fino  así  llamado;  tiene 
la  cascara  negra. 

Somo.  s.  Olor  malo. — v.  Oler  mal. 

Sottiol.  v.  Curar,  medicinar,  administrar  ó 
dar  medicinas  al  enfermo. — Manifestar  ó 
decir  á  uno  que  no,  ó  que  queda  en  sus- 
penso lo  convenido  anteriormente.  So- 
mola  dao  si  Juan,  nga  din  anay  cumanhi. 
Di  á  Juan  que  no  venga  todavía. — Em- 
palagar, fastidiar,  causar  hastío  un  man- 
jar.— Dar  en  rostro  á  uno  con  alguna 
cosa,  echarle  en  cara  los  beneficios  que 
ha  recibido,  ó  las  faltas  que  ha  come- 
tido.— Aborrecer,  tener  odio  ó  aversión 
á  una  persona  ó  cosa. — Salir  al  encuen- 
tro de  uno. 

Somong.  v.  Dar  con  la  luz  en  tierra  para 
apagarla. — adj.  Monte  más  pequeño  y 
bajo  que  los   otros. 

Somong.  s.  Retoño  de  palauan,  inmediat0 
á  la  raiz  principal. 

Somorohot.  s.  Pez  de  mar,  negro  y  pe-¿ 
queño;  se  come. 

SompOC.  v.  Pegar  ó  darse  contra  alguna 
parte.— Dar  ó  pegar  con  el  puño  en  la 
cabeza. — s.  Golpe  dado  con  el  puño  en 
la  cabeza,   puñetazo. 

SompOC  Ó  HisompOC.  v.  Acodillar  ó  to- 
car el  suelo  con  el  codillo  los  cuadrú- 
pedos. 

Sona.  v.  Alumbrar,  resplandecer  una  cosa- 
— s.  Luz,  resplandor,  claridad.  Bitoon  nga 
masona.  Estrella  resplandeciente. — v.  Re- 
medar, hacer  lo  que  otro  hace.  Sinoso- 
naan  an  tauo  san  song-goy.  El  mono  imi- 
ta ó  remeda  al  hombre. 

Soná.  v.  Medicinar,  aplicar  medicina  á  la 
parte  dolorida. — s.  Medicina  que  se  aplica 
á  la  parte  dañada. 

Son-acL  v.  Poner  una  cosa  al  fuego  sobre 
las  brasas.  Ison-ad  dida  sa  baga  an  onud. 
Pon  la  carne  ahí  sobre  las  brasas. 

Sona  SOna.  v.  Preguntar  con  frecuencia, 
39 


SO 


807 


hacer  pesquisas,  averiguar,  inquirir,  inda- 
gar una   cosa. 
Sonay.  v.  vid.   Sona  sona. — Responder, 
contestar    lo  que  otro  va  diciendo  ó  le- 
yendo. 
Soncat.     v.    Apuntalar,   poner   puntales  á 
uno    y  otro  lado  de  alguna    cosa. — Pun- 
tal,    madero    que     se     pone    hincado   en 
tierra   para  sostener  alguna  cosa.  Sonca- 
ton    niyo  an  sacayan.  Apuntalad  la    em- 
barcación. 
Soncol.    s.  Coyuntura,  articulación  ó  tra- 
bazón   movible  de  una  cosa  con  otra. — 
Ocasión,  oportunidad  para  hacer  ó  decir 
alguna  cosa. 
SongCO.  v.  Carecer,   tener  falta  de  alguna 
cosa;    necesitar,  haber  menester  ó  tener 
necesidad  de  una  cosa. — ¿-.Carestía,  falta 
ó  escasez  de  algo. — adj •  Escaso,  necesi- 
tado,   que    carece  de  lo  necesario,  falto 
de  alguna  cosa.  v.  Estar  indeciso,  sin  sa- 
ber qué  hacer  ó  decir. 
Songcoanun.  adj.  vid.  Songco,  3.a  acep. 
Songdoy.     v.    Acometer,    arremeter,    em- 
bestir. 
SonggO.    v.  Enredar,    travesear,    revolver, 
andar  inquieto  ó  revoltoso  de  una  parte 
á  otra. — s.    Enredo,    travesura. — v.  Bur- 
larse de  uno,  dándole  golpes  con  los  pies. 
— s.  Burla  ó  juego  de  manos,  divertirse, 
retozando    y    dándose    golpes.    Burla    ó 
chanza  pesada. — v.  Carear  los  gallos  para 
que  embistan. — Ludir,  dar  unas  cosas  con 
otras;  tropezar  la  embarcación  en  piedras; 
dar  ó  tropezar  en  alguna  parte. — Acome- 
ter, arremeter,  embestir. 
Songgoy.   s.   Mono;    animal    cuadrumano, 
muy    ágil    y     flexible,    algo    parecido  al 
hombre  en  su  formación. 
Songgud.  v.  Incomodar,  irritar  á  uno  para 

que  se  enoje. 
Songlog.   v.  Dar  en  rostro,  causar  á  uno 
enojo    y    pesadumbre;    burlarse    de  uno; 
contradecirle. 
Songo,    s.   Resplandor. — v.  Resplandecer, 

centellear. 
Songo,  s.  Leña,  parte  de  los  árboles  y 
plantas,  que,  cortada  y  hecha  trozos,  se 
se  destina  para  la  lumbre. — Tizón,  palo 
á  medio  quemar. — v.  Poner  leña  al  fuego, 
Songot.  v.  Oler  mal  alguna  cosa. — s.  Olor 

desapacible. 
Song  roy.  v.  Atravesar,  pasar  entre  gente, 

matorrales,  etc. 
Song  song.  adj.  Marea,  corriente  ó  viento 
contrario. — v.    Contrariar,    ser    contrario 
el  viento,  marea  ó  corriente. — Tapar,  cu- 
brir agujero  ó  abertura  con  paño  ú  otra 


308 


SO 


cosa. — s.  Caña  aguzada  para  hacer  hoyo 
en  tierra. 
SongSOtlgun.  adj.  Marea,  corriente,  viento 

contrario. 
Soilit.    v.     Respigón,    padrastro,    pedacito 
de   carne  que  se  levanta  inmediato  á  las 
uñas   de  las  manos  ó   pies. — Animal  pe- 
queño que  se  cria  en  las  playas. 

Sotlloc.  s.  Mareas  grandes  ó  vivas. — v. 
Crecer  y  llegar  la  marea.  Sinmonloc  ná 
an  taob  sa  iraya.  Ha  llegado  ya  la  ma- 
rea al  interior  del  río. 

Sonó*  v.  Dormir  dos  ó  más  cubiertos  con 
una  sola  sábana,  etc. — Taparse,  cubrirse 
dos  ó  más  con  una  sola  manta,  etc. — 
Seguir  imitar  una  cosa  a  ejemplo  ó  se- 
mejanza   de    otra Concordar,    convenir 

en  alguna  cosa.  Diri  nagcacasono  an  ira 
buot.  No  convienen  en  sus  pareceres.  So- 
noran  nga  buhat.  Modelo,  obra  que  pue- 
de imitarse. — v.  Exceder,  propasarse,  ir 
más  allá  de  lo  lícito  ó  razonable. — adj. 
Cosa  excesiva,  que  excede  ó  sale  de 
regla. — adv.  Excesivamente,  con  exceso. 
Nag  inum  cami  sin  sonó.  Hemos  bebido 
con   exceso. 

Sotl-OC.  v.  Apretar,  comprimir,  oprimir  una 
cosa    metida  dentro  de  otra. 

SonÓng,  adj.  Cegato,  medio  ciego,  que  ve 
poco.  Si  Maritornes,  an  sonong,  naca- 
songgo  can  Dn.  Quijote.  Maritornes,  la 
cegata,    tropezó  con   Dn.  Quijote. 

SotlO  SOllO.  v.  Chirriar,  formar  un  sonido 
agudo  una  sustancia  penetrada  de  un  ca- 
lor intenso,  como  manteca,  aceite  hir- 
viendo, etc. 

Sonot.  v.  Exprimir  y  echar  zumo  de  li- 
món, etc.,  en  carne,  pescado,  etc. — Dor- 
mir, acostarse  dos  ó  más  juntos.  An  mga 
nagsosonot,  nagcacasono  an  ira  buot. 
adag.  Dos  que  duermen  en  un  colchón, 
son  de  la  misma  opinión. — Acompañar. 

Sonot  SOnot.  adj.  Cosa  áspera,  repelosa 
y  basta,  como  papel  de  estraza. 

Sonoy.  adj.  Cosa  tierna,  reciente,  joven, 
de  poco  tiempo. 

Sonttng.  s.  Arbusto  así  llamado;  es  me- 
dicinal. 

SontOC.  v.  Pegar  ó  dar  con  el  puño  ó  con 
los  artejos  de  los  dedos. — s.  Puñetazo, 
golpe  que  se  da  con  el  puño,  ó  con  los 
artejos  de  los  dedos. 

Sonud.  v.  Seguir,  ir  después  ó  detrás  de 
uno. — Seguir,  suceder  ó  continuarse  una 
cosa  á  otra  por  orden,  turno  ó  número. — 
Heredar,  adquirir  bienes  por  disposición 
testamentaria  ó  legal. — adj.  Siguiente, 
que  sigue,  sucede  ó  continúa.  Sunud  camo 


SO 

sa  acón.  Seguidme.  Pagsoson-dun  namon 
an  imo  buot.  Haremos  tu  voluntad.  Ua- 
ray  cami  tagui  sa  Dios  sin  anac  nga  sa- 
dang  magsonud.  No  nos  ha  dado  Dios 
un  hijo  que  pueda  heredar  nuestros  bienes. 

Son-lid.  v.  Poner,  echar  en  la  olla  alguna 
cosa  para  que  se  cueza. — Poner  ó  echar 
en  vasija  alguna  cosa. 

Sonud   SOnud.   v.     vid.   Sonud. 

Sonug.  v.  Quemar,  abrasar,  ó  consumir 
con  fuego. — s.  Quema,  incendio,  fuego. 
— v.  Incendiar,  poner  ó  pegar  fuego  á 
una  cosa.  Nasonug  an  amon  balay.  Se 
ha  quemado  nuestra  casa.  Roma  ípina- 
pagsonugan  ni  Nerón.  Nerón  mandó  in- 
cendiar á  Roma. 

Son-uran.  En  algunos  pueblos  dicen. 
Son-aran.  adj.  (De  sonud.)  Olla,  etc., 
donde  se  pone  á  cocer  alguna  cosa. 

SOOC.  v.  Apretar,  comprimir,  apiñarse  ó 
agruparse  estrechamente  personas  ó  cosas. 
Ocultarse,  esconderse  entre  maleza  ó  ma- 
torrales.— Arrinconarse,  arrimarse  á  un 
rincón.  —  Casoocan-  s.  Rincón,  escondrijo 
o  lugar  retirado. — v .  Acercarse,  allegarse 
una  cosa  á  otra. — adj.  Allegado,  pariente 
cercano. 

Sood.  v.  Dar  de  más. — Dar  una  cosa  como 
de  mala   gana. 

Soog.  adj.  Cosa  llena,  que  rebosa  ó  se  sale. 

So-Ol.  v.  Doler,  padecer  una  parte  del  cuer- 
po, mediante  una  causa  interior  ó  exte- 
rior.— s.  Dolor,  sensación  molesta  y  aflic- 
tiva de  una  parte  del  cuerpo,  por  causa 
interior  ó  exterior. — adj.  Dolorido,  que 
padece  ó  siente  dolor. 

Soon.  v.  Acercarse  el  niño  á  uno  y  po- 
nerse sobre  sus  rodillas. — Poner  uno  al 
niño  sobre  sus  rodillas  ó  piernas. — Seguir 
el   camino  derecho. 

Soón.  s.  Cesto  grande  hecho  de  bejuco 
para  trasportar  una  cosa  de  una  parte  á 
otra. 

Soong.  v.  Meterse  por  debajo  de  alguna 
parte. 

Soop.  v.  Convenir,  componerse,  concordarse 
dos  ó  más  personas.  Prometer  algo  para 
librarse  del  castigo  ó  de  cualquiera  otra 
cosa.  Nagsoop  si  Juan  sin  tuba,  nga  di  la 
pasayauon.  Juan  ha  prometido  tuba  con 
tal   que  no  le  manden  bailar. 

Soot.  v.  Apretar,  comprimir,  oprimir;  apre- 
tarse, apiñarse  ó  agruparse  estrechamente 
personas  ó  cosas. 

Soot  sin  SÍCO.  s.  Codera,  ó  sarna  que  sale 
en  el  codo. 

Sooy.  i".  Vinagre,  producto  de  la  fermen- 
tación acida  del  vino,  tuba,  etc. 


so 

Sopó*  v.  Mudar,  renovarse  ó  caerse  los 
cuernos  al  ciervo. 

Sopo.  v.  Coger  con  las  manos  los  cangre- 
jos, los  pájaros  en  los  nidos,  etc. — Po 
nerse  roma,  obtusa  ó  sin  punta  cosa 
aguzada. — adj.  Cosa  roma,  obtusa  sin 
punta,  habiéndola  tenido  antes. —Pare- 
cerse, asemejarse  una  cosa  á  otra. 
— Dañar;  causar  perjuicios. — adj .  Dañino, 
que  causa  perjuicio. — s.  Juego  de  mu- 
chachos á  los  cuartos. — v.  Jugar  ó  diver- 
tirse los  muchachos  á  los  cuartos. 

SopOC  SOpOC.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  el 
cieno  ó  agua  cuando  se  pasa  por  ello. — 
s.  Ruido  de  cieno  ó   agua. 

Sopol.  Enconarse,  inflamarse,  llaga  ó  he- 
ridas. 

SopOt.  s.  Bolsa,  saco  ó  talega  para  llevar 
dinero. 

Sop  SOp.  v.  Chupar,  sacar  ó  atraer  con 
los  labios  el  jugo  ó  la  sustancia  de  una 
cosa. — Dar  de  comer  á  los  niños,  ó  me- 
terles la  comida  en  la  boca. —  Embeber, 
atraer  y  recoger  en  sí  un  líquido,  como 
la  esponja,  papel  secante,  etc. — Empa- 
parse, como  la  sopa  en  la  caldo,  la  lluvia 
en  la  tierra,  etc. 

Soro.  v.  Dar  á  uno  alguna  cosa  para  que 
no  importune  más. — Principiar  á  crecer 
la  marea. 

Sorob.  v.  Quemar,  dar  ó  poner  fuego  á 
una  cosa.  Chamuscar,  quemar  una  cosa 
por  la  parte   exterior. 

Sor-ob.  v.  Inundar,  cubrir  el  agua  los 
terrenos  ó  poblaciones. 

Soroc.  v.  Subir  río  arriba  embarcado. — 
loe.  adv.  Tierra  adentro,  todo  lugar  que, 
en  los  continentes  y  en  las  islas,  se  aleja 
ó  está  distante  de  lis  costas;  interior,  le- 
jos de  la  costa. — v.  Tomar,  coger  ó  hur- 
tar cosas  de  comer. 

Soroclatl  s.  (De  SOCOl).  Medida  de  ári- 
dos, de  tierra,  etc. — adj.  Lo  que  se  ha 
de  medir,  como   tierra,   etc. 

Soroclanan  s.  (De  socol).  vid.  Soroclan. 
1.a  acep. 

Soroc  SOroc.  s.  Estómago,  cavidad  del 
cuerpo,  donde  se  reciben  los  alimentos" y 
se  hace  la  primera  digestión. 

Soroc  SOrocun.  adj.  Enfermo  del  estó- 
mago. 

Sorong.  Concurrir,  acudir  mucha  gente  á 
comprar  alguna  cosa. — s.  Concurrencia 
de  gente  á  la  compra  de  alguna  cosa. — 
v.  Despachar  ó  vender  bastante. — Prin- 
cipiar á  crecer  la  marea. 

Sorong  ó  SOrongan.  s.  Techo,  ó  pen- 
diente del  techo  de  un  edificio. 


SO 


309 


Sorop.  v.  Abrevar,  dar  de  beber  al  gana- 
do, beber  los  animales. 

Sorosogpon.  v  Hablar  á  troche  y  moche. 
Hiara  sa  mga  tapang  in  pagsorosogpon. 
Es  propio  de  los  ignorantes  el  hablar  á 
troche    y  moche. 

Sorosud  nga  hangin.  adj.  Viento  con- 
trario. 

Sorot.  s.  Tapón,  pieza  de  corcho,  madera, 
etc.,  con  que  se  lapan  botellas,  frascos, 
etc.  —  v.  Tapar  botella,  frasco,  etc. — Echar 
ó  salir  el  humo  del  tabaco  por  las  na- 
nces.— Qpitar  ó  sacar  una  cosa  metida 
en  un  agujero,   fusil  ó  cañón. 

Sorot  SOrot.  v.  Salir  con  fuerza  agua, 
sangre,   etc. 

Soroy.  v.    Pasar  por  alguna  parte. 

Sorud.  s.  Peine,  instrumento  de  madera 
ú  otra  materia,  compuesto  de  muchos 
dientes  espesos  y  cerrados  con  que  se 
limpia  y  compone  el  pelo. — v.  Peinar, 
desenredar,  limpiar  ó  componer  el  cabe- 
llo, s.  Peine,  instrumento  con  que  los 
tejedores  aprietan  la  tela. — s.  Peine,  ins- 
trumento de  madera  con  dientes  que  us.an 
los    labradores    para    limpiar  la  tierra. 

Sorug.  v-  Seducir,  inducir,  instigar,  pro- 
bar, tentar,  engañar  con  arte  y  maña, 
persuadir  suavemente  al  mal,  ó  á  ejecutar 
alguna  cosa,  incitar,  mover  ó  estimular 
á  uno  para  que  ejecute  alguna  cosa. — 
Burlar,  hacer  burla  de  personas  ó  cosas. 
—  s    Burla. 

Sorug  SOrilg.  v.  vid.  Sorug,  1.a  acep. — 
Concitar,  conmover  á  uno  contra  otro. 

Sos-an.  adj.  (De  SOSO).  Tetudo,  da;  que 
tiene  tetas. 

SOSCOI.  v.'  (De  SOCOl).  Medir  con  fre- 
cuencia, medir  varias  cosas. 

Sosnud.  v.  vid.  Sonud. 

Soso.  s.  Teta,  parte  del  cuerpo  animal, 
en  la  cual  están  los  vasos  lácteos  y  lin- 
fáticos.— Pezón  del  pecho. — v.  Mamar, 
atraer,  sacar,  chupar  con  los  labios  y 
lengua  la  leche  de  los  pechos. — Ama- 
mantar, dar  de  mamar. 

SÓSÓ.  s.  Punta  roma  de  arma  blanca. 

SOSO  sin  agta.  s.  Infecto  negro,  parecido 
á  la  abeja;  también  fabrica  miel,  aunque 
no  tanta,  ni  tan  buena. 

Sosohan.  adj  (De  SOSO).  Tetudo,  da; 
que  tiene  tetas. 

Sosol.  v.  Imprimir  con  hierro. 

Sosotl.  v.  Repugnar,  disgustarse  de  algu- 
na cosa. — Reprender,  corregir,  amones- 
tar á  uno,  desaprobando  lo  que  ha  dicho 
ó  hecho 

Sosot.  adj.  Árbol  ó  planta  sin  hojas. — v. 


310 


SO-SU 


Caerse  las  hojas  de  los  árboles  ó  plantas. 
— Deshojar,   quitar  las  hojas  á  las  plantas. 

SosrongCO.  v.  Acometer,  embestirse  unos 
á  otros. 

Sosug.  v.  Imitar,  ejecutar  una  cosa  á  ejem- 
plo ó  semejanza  de  otra. — Caminar  ó  na- 
vegar recta  ó  derechamente.  Sosuga  la 
ini  nga  dalan.  Camina  recto  por  este  ca- 
mino.— Cumplir,  ejecutar  una  cosa.  Sosu- 
gun  mo  an  mga  sugo  sa  Dios.  Cumple 
los  mandamientos  de  Dios. 

Sosum.  v.  vid.  Soson. 

Sot  SOt.  v.  Azuzar,  incitar  á  los  perros 
para  que  embistan  ó  persigan  la  caza. — 
Perseguir  el  perro  la  caza.  Maagui  ca 
ngani  sa  acón  balay,  ipapasot  sot  co  icao. 
Si  pasas  por  mi  casa,  te  azuzo  el  perro. 
— Hablar  alto,  para  que  los-  que  están 
algo  distantes  alborotando,  cesen  de  al- 
borotar. 

Soyop.  v.  Beber  de  bruces. — Absorber, 
atraer  hacia  sí  alguna  cosa. 

Soyo  SOyo.  v.  Interpolar,  interponer  una 
cosa  entre  otras. — Interrumpir,  cesar  y 
volver  á  proseguir. — adj.  Intermitente, 
que  se  interrumpe,  cesa  y  vuelve  á  pro- 
seguir. 

Soy  SOy.  adj.  Luvia  y  viento  fuertes. — v. 
Llover  y  hacer  viento  fuerte. 

Soyson.  adj.  Frecuente,  repetido. — adv. 
A  menudo,  con  frecuencia. — v.  Frecuen- 
tar, repetir  ó  hacer  un  acto  á  menudo. 

su 

Suá.  s.  Especie  de  naranjo;  su  fruta  es 
grande,  y  se  come. 

Sua.  v.  FLntorpecerse,  trabarse  la  lengua, 
carecer  de  movimiento  libre,  ó  si  le  tiene, 
ser  lento,  tardo  y  pesado.  Nag  cacasua 
an  iya  baba.  Se  le  traba  la  lengua. 

Suac.  v.  Alumbrar  con  candela,  en  lugar 
oscuro.  Suaqui  acó.  Alúmbrame-  Derra- 
mar, verterse  cosa  líquida.  Nag  suac  an 
tubig  san  tadiao  cay  pono  caopay.  Se  ha 
derramado  el  agua  de  la  tinaja,  porque 
estaba  muy  llena.  Asomar  por  ventana, 
etc. 

Sliad.  s.  Retoño  de  caña-dulce,  palay,  des- 
pués de  cortado  ó  segado,  etc.  —  u.  Derra- 
mar, verterse  cosa  líquida.  Nag  suad  an 
lana  san  tadiao  cay  pono  caopay.  Se  ha 
derramado  el  aceite  de  la  tinaja,  porque 
está  muy  llena. 

Suag.  v.  Atravesarse  una  cosa  en  camino, 
río,  etc.  Vacilar,  titubear,  oscilar  una 
cosa. — adj.  Cosa  estrecha,  angosta. 

Suahi.  v.  Contravenir,  obrar  en  contra  de 


SU 

una     cosa. — adj.    Que    contraviene,    que 
obra  ó  hace  alguna  cosa  no  conveniente. 

Sual.  s.  Palanca  ó  palo  que  se  mete  por 
debajo  de  una  cosa  pesada,  que  se  quie- 
re levantar  ligeramente  de  tierra. — v.  Apa- 
lancar, colocar  una  ó  más  palancas  de- 
bajo de  alguna  cosa  pesada,  para  poder- 
la levantar  ligeramente  de  tierra. — s.  Ma- 
deros que  se  ponen  hincados  en  tierra 
á  uno  y  otro  lado  de  la  nave,  que  está 
en  tierra,  para  que  no  se  incline. 

Suail.  adj.  Injusto,  que  obra  contra  justi- 
cia.— v.  Obrar  contra  justicia  ó  contra 
lo   que  está  mandado. 

Sual  sual.  s.  Sobrequilo  del  techo  de  un 
edificio. 

Suang.  v.  Ponerse  en  medio  de  otros  que 
están  ó  caminan  juntos. — s.  Intermedio 
ó  espacio  que  hay  entre  dos  cosas. 

Suaquil.  adj.    Cosa  difícil,  dificultosa. 

Suat.  v.  Arrancar  una  cosa  de  donde  es- 
tá, metiendo  en  tierra  un  palo  y  haciendo 
fuerza  para  sacarla.  Limpiar,  quitar  la  su- 
ciedad de  una    cosa. 

Suay.  s.  Lazo  para  coger  ó  cazar  aves. — 
v.  Poner  y  cazar  aves  con  dicho  lazo. 
Vomitar  el  niño  de  pechos.  Desentonar, 
salir  del  tono  y  punto  que  compete. 

Suba.  s.  Río,  corriente  de  aguas  continua 
y  más  ó  menos  caudalosa,  que  va  á  de- 
sembocar en  otra  ó  en  el  mar. — v.  Su- 
bir ó  ir  embarcado  río  arriba. 

Subac.  v.  Mezclar  y  cocer  yerbas  y  rai- 
ces con  carne  ó  pescado.  Hincharse,  ele- 
varse una  parte  del  cuerpo  por  herida  ó 
golpe,  ó  por  haber  acudido  á  ella  algún 
humor. — s.  Hinchazón,  bulto,  roncha,  tu- 
mor que  se  forma  en  alguna  parte  del 
cuerpo  del  animal 

Subad.  v.  Coger  y  comer  el  pez  el  cebo 
del  anzue'o.— Devorar,  tragar,  comer  apre- 
suradamente. Repetir  ó  decir  lo  que  se  ha- 
bía dicho. — Reposar,  volver  á  leer;  re- 
correr lo  que  se  había  leido  ó  estudiado, 
—  Remedar,  imitar,  hacer  una  cosa  se- 
mejante á  otra. 

Subad  subad.  v.  Repetir  ó  decir  con  fre- 
cuencia lo  que  se  había  dicho. — Repasar, 
volver  á  leer,  recorrer  lo  que  se  había 
leido  ó  estudiado. — Remedar,  imitar,  ha- 
cer una  cosa  semejante   á  otra. 

Súbale,  m.  adv.  Al  revés,  al  contrario. — 
v.  Contradecirse.  An  mga  polong  san  mga 
nagpapamoyboy  nagcacasurosubale.  Las 
palabras  de  los  que  acusaban  se  contra 
decían. — Rebelarse,  resistir. 

Subali.  adj.  Cosa  tuerta,  torcida  ó  mal 
formada. — Veleidoso. 


su 

Sllbao.  v.  Cotejar  una  medida  con  otra. 
Guinsubao  namon  inin  duha  nga  tadiao. 
Hemos  cotejado  estas  dos  tinajas.  Subao 
ini  nga  gantang  co  san  canda  Pedro.  Co- 
teja   esta  mi  ganta  con  la  de  Pedro. 

Subaquil.  adj.  Cosa  dura  y  fuerte. — v. 
Ser  una  cosa  dura  y  fuerte. 

Subasub.  v.  Caer  de  bruces,  ó  boca  abajo  . 

Sllbat.  v.  Repetir  ó  decir  otra  vez  una 
cosa. 

Sllbay.  v.  Pasar  por  entre  matas  y  male- 
zas, meterse  en  algún  matorral.  Tardar, 
detenerse. 

Sllbay.  adj.  Flojo  débil,  delicado. — Tierno, 
de  poco  tiempo. — v.  Estar  flojo,  débil, 
delicado;  tierno. — Masubay  pá  an  lauas 
co  tican  san  pagsaquite  sa  acón.  Está  dé- 
bil mi  cuerpo  desde  que  estuve  enfermo. 
Masubay  pá  inin  bata.  Es  tierno  aún 
este  niño. 

Subing.  s.  Instrumento  de  caña  ó  tallo  del 
palay,  que  tocan  los  muchachos  por  en- 
tretenimiento.— v.  Tocar  ó  hacer  sonar 
dicha  caña. — s.  Retoño  del  palay,  etc. 

Subía,  s.  Punta  de  tabaco  ó  puro  fumado. 
— v.  Dejar,  ó  dar  á  otro  dicha  punta.  Ta- 
gui  acó  sa  imo  subía.  Dame  la  punta  del 
tabaco  que  has  fumado.  Sublahi  acó  san 
imo  tostos.  Déjame  la  punta  de  tu  tabaco. 

Sllblangit.  v.  Tirar,  arrojar  piedra  ú  otra 
cosa. 

Subli.  v.  Suceder  una  persona  á  otra  en 
algún  empleo.  Nasubli  si  Juan  sa  acón  sa 
pagcacapitan.  Juan  me  ha  sucedido  en 
la  capitanía.  Sorprender,  ir  á  coger  á  los  re- 
montados en  el  sitio  donde  se  ocultan. 

Subliatl  san  mga  loOC.  s.  Guarida,  lugar 
donde  los  remontados  se   refugian. 

Subo.  v.  Entristecer,  afligir;  ponerse  tris- 
te y  melancólico. — s.  Tristeza,  melanco- 
lía, aflicción  ó  congoja  del  ánimo.  Nagsu- 
subo  an  acón  calag.  Mi  alma  está  triste. 
Icao  an  nacasusubo  sa  acón.  Tú  me 
afliges. 

Subo.  v.  Echar  agua  en  el  fuego;  apagar 
el    fuego  con  agua. 

SubOC.  s.  Corazón  ó  médula  de  los  ár- 
boles y  plantas.  Cosa  bien  mojada,  pilada 
y  machacada,  y  mezcladas  unas  partículas 
con  otras. 

Subong.  adj.  Cosa  igual,  semejante. — v. 
Ser  una  cosa  igual  ó  semejante  a  otra. 
Subong  ná  acó  cadaco  can  Juan.  Soy 
igual  de  grande  que  Juan.  Magsubong 
cahataas  inin  duha  nga  cahuy.  Son  igua- 
les de  altos  estos  dos  árboles,  v.  Mezclar 
una  cosa  con  otra. — Probar  las  fuerzas. 


SU 


311 


Sub-ong.  v.  Arrojar,  vomitar  después  de 
haber  tomado  la  medicina. 

Subo  subo.  s.  Ruido  del  agua  al  andar 
ó  pasar  por  ella. — v.  Hacer  ruido  el  agua 
cuando  se  anda  ó  pasa  por  ella. 

Suboy.  v.  Espantar  á  los  animales. 

Subquil.  v.  Pegar  ó  dar  contra  alguna 
parte. 

Subsub.  v.  Hacer  ó  decir  una  cosa  con 
frecuencia;  frecuentar,  repetir  un  acto  á 
menudo. — Sin  masubsub.  adv.  m.  Fre- 
cuentemente. 

Suca.  v.  Vomitar,  arrojar  violentamente 
por  la  boca  lo  contenido  en  el  estómago. 
— s.  Vómito. 

Suca.  s.  Vinagre,  producto  de  la  fermen- 
tación acida  del  vino,  tuba,  etc. — v.  Ha- 
cer vinagre  del  vino,  tuba,  etc. 

Sucab.  v.  Socavar,  abrir  hueco  por  deba- 
jo de  tierra,  s.  Hueco  ó  cavidad  debajo 
de  tierra. — adj.  Cosa  socavada.— Cosa 
hundida    para  abajo. — De  ojos  hundidos. 

Sucad.  v.  S^car  de  la  olla  la  morisqueta 
etc.,  con  cuchara  grande  de  coco.  Desen- 
calcar lo  que  está  recalcado  ó  apretado. 

Sucal.  v-  Derramarse  caldo,  etc.,  por  her- 
vir mucho. 

Sucamang.  v.  Caer  uno  en  tierra,  po- 
niendo  las  manos  debajo. 

Sucamud.  v.  Caer  de  bruces,  boca  abajo. 
Nahipasucamud  siya  sa  tuna.  Cayó  boca 
abajo  en  tierra. 

Sucang.  v.  Pelear,  reñir,  agarrándose  sólo 
con  las  manos.  Cuadrarse,  afianzarse,  mos- 
trando inusitada  gravedad  ó  resistencia. 
Nasucang  si  Pedro  cay  nagpapacaopay 
nga  lalaqui.  Se  cuadra  Pedro  porque  se 
precia  de  valiente.  Puntal  del  caballete  de 
un  edificio. — v.  Apuntalar,  poner  puntales. 

Sucap.  v.  Herir  y  penetrar  el  arma  obli- 
cuamente.— Meter  una  cosa  por  agujero. 

Sucaran.  s.    Plato  grande  y  vaso. 

Sucat.  v.  Descubrir,  destapar  una  cosa. 
—  Abrir  conchas,  mariscos,  pepitas,  etc., 
para  sacar  lo  que  hay  dentro.  Labor  que 
hace  el  bisaya  en  tela,  manta,  etc. — v~ 
Labrar  tela,   manta,  etc. 

Sucay.  v.     Revolver  ó  batir  una  cosa. 

Sucgang.  v.  Aumentarse  la  enfermedad 
con  la  medicina  que  uno  toma  ó  se 
aplica  á  la  parte  dolorida. 

Sucgay.  v.  Menear,  revolver  una  cosa. 

Suclanan.  s.  (De  SOCOl).  Medida,  lo  que 
sirve  para  medir. 

Suclat.  v.  Meterse  alguna  cosa  en  el  ojo. 
— Dar  á  uno  en  el  ojo  con  alguna  cosa. 

Suclat  nga  humay.  adj.  Palay  fino  y 
largo  el  grano,  así  llamado. 


313 


SU 


Suctnat.  v.   Preguntar  uno  varias  veces. 

SUCO*  s.  Mitad   de  un  cate,  medio  cate. 

SuCliahi.  adj.  Porfiado,  rebelde,  indócil. — 
v.   Resistir,  oponerse  á  lo  mandado. 

SllC-uat.  v.  Desunir,  separar  una  cosa  de 
otra,  con  alguna  cosa  punzante. — Des- 
clavar lo  que  está  clavado. — Desclavar, 
arrancar  ó  quitar  los  clavos. — Sacar  de 
tierra  la  raiz  del  camote  con  palo  agu- 
zado. Suc-uata  an  onud  san  camote  siton 
soca.  Saca  la  raiz  del  camote  con  ese 
palo  aguzado.  Suc-uata  an  tionay  san 
dagum.  Saca  la  espina  con  la  aguja.  Pa- 
nuc-uata  an  mga  raysang.  Arranca  los 
clavos. 

SllCOb.  v.  Embestir,  arremeter,  acometer 
con  ímpetu  y  furia. — Asaltar,  acometer 
impetuosamente  una  cosa,  etc..  Sinucob 
san  moros  an  iya  balay.  Asaltaron  los 
moros  su  casa. 

Slld-á.  v.  Comer  ó  mezclar  carne  ó  pes- 
cado con  morisqueta,  etc. 

Slld-án.  s.  Carne  ó  pescado  que  se  mez- 
cla con  morisqueta,  etc.,  al  comer. 

Sud-anatl.  adj.  Que  tiene  carne  ó  pescado 
para  comerlo  con  la  morisqueta,  etc. 

Slldatlg.  s.  (C)  Sol. — v.  Hacer  sol,  calen- 
tar    el    sol,   poner  alguna  cosa  al  sol. 

Slld-anun.  adj.  Que  tiene  abundancia  de 
carne  ó  pescado  para  comerlo  con  la 
morisqueta,  etc. 

Sudhí.  adj-  Severo,  riguroso,  puntual  en 
observar  lo  mandado. 

Sudia.  v.  Juzgar,  dar  sentencia  como  juez. 
— Reconvenir,  hacer  cargo  á  uno. — Adlao 
san  panudia.   Día  del  juicio. 

Slldiaán.  s.  Tr  bunal,  lugar  destinado  para 
la  administración  de  Justicia  y  pronun- 
ciación de  las  sentencias. 

Slldiac.  s.  Palo  ó  caña  aguzado  que  se 
usa  para  herir  ó  coger  el  pulpo. — v.  He- 
rir y  coger  el  pulpo  con  un  palo  ó  caña 
aguzado. 

Slldiacun.  adj.  Aquello  que  sirve  para 
herir   v  coger  el   pulpo. 

Sudiang.  s.  Árbol  grande  así  llamado;  su 
madera  es  fuerte  y  dura  mucho  tiempo. 

Sudiot.  v.  Provocar,  incitar,  inducir  á  uno 
á  que  ejecute  una  cosa. — Excitar,  esti- 
mular  á  uno  á  que  haga  frente  al  enemigo. 

Sudlanan.  s.  (De  solud).  Vasija,  depó- 
sito para  meter,  poner  ó  contener  algu- 
na cosa. 

Stldlay.  s-  Peine;  instrumento  de  madera, 
ú  otra  materia,  compuesto  de  dientes  ra- 
los, con  que  se  limpia  y  compone  el  pe- 
lo.— v-  Peinar,  desenredar,  limpiar  ó  com- 
poner el  cabello. 


SU 

Sudlayun.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
peine,    compuesto  de  dientes  ralos. 

Slldlot.  s.  Chinche,  insecto  del  tamaño 
de  una  lenteja,  ó  más  grande,  sin  alas, 
la  cabeza  inclinada  hacia  abajo  y  con 
dos  antenas.  Es  muy  fétido,  corre  mu- 
cho, pica  y  chupa  la  sangre. — v.  Coger, 
quitar  ó  matar  chinches. 

Sudlotun.  adj.  Que  hay  ó  tiene  muchas 
chinches. — s.  Chinchorrero,  sitio  ú  lugar 
donde  hay  muchas  chinches. 

Sudo.  s.  Embudo,  instrumento  hueco,  an- 
cho por  arriba  y  estrecho  por  abajo,  que 
sirve  para  trasvasar  líquidos,  y  otras  co- 
sas.— v.  Embudar,  poner  el  embudo  en 
la  boca  de  una  vasija,  etc.,  para  intro- 
ducir con  facilidad  un  líquido,  etc.  v.  Qui- 
tar o  despegar  la  carne  de  coco  tierno. 

Sudo  sudo.  v.  Quitar  ó  despegar  por  pe- 
dazos la  carne  de  coco  tierno. — s.  Planta 
espinosa  así  llamada. 

Suga.  s.  Luz,  llama  de  cualquier  sustancia 
en  combustión. — Vela,  lámpara  ú  otro 
cuerpo,  que,  encend.do,  sirve  para  alum- 
brar.— v.  Alumbrar,  dar  luz,  suministrar 
claridad.  Dad  á  an  suga  ngadi,  cay  ora- 
ora  sin  camasirum.  Trae  la  luz  aquí,  por- 
que está  muy  oscuro. 

Sug-a*  v.  Seguir,  imitar  ó  hacer  una  cosa 
por  el  ejemplo  que  otro  ha  dado  de 
ella. 

Sugá.  /».  Vomitar,  arrojar  violentamente 
por  la  boca  lo  contenido  en  el  estómago. 
— s.    Vómito. 

Sugabang.  s.  Planta  así  llamada;  el  sa- 
bor de  su  hoja  es   ácido. 

Sugabin.  v.  Conservar  ó  guardar  con 
cuidado  una  cosa. — Dejar,  quedar,  sobrar 
alguna  cosa. — adj.  Cosa  que  se  deja,  que- 
da ó  sobra.  Uaray  gud  nahasugabin  san 
acón  salapi,  bisan  usa  nga  cuarta.  Nada 
ha  quedado  de  mi  dinero,  ni  un  céntimo 
v.  Remudar,  poner  á  una  persona  ó  cosa 
en  lugar  de  otra. 

Sugabo.  v.  Encontrar,  hallar  ó  dar  con 
alguna  cosa. 

SugabOIlg.  s.  Cubierta  de  cogon  que  po- 
nen en  el  caballete  de  los  edificios  de 
ñipa. — v.  Poner  dicha  cubierta. — Cubrir 
ó  tapar  con   hojas  un  cesto,  etc. 

Sugacom.  s.  Medida  de  las  dos  manos 
juntas  y  unidas  por  abajo,  porción  de 
cualquier  cosa  que  se  puede  contener  en 
en  las  dos  manos  abiertas  por  arriba  y 
juntas  por  abajo. — v.  Coger  ó  medir  al- 
guna cosa  con  las  dos  manos  abiertas 
por  arriba  y  juntas  por  abajo. 

Sugad.    adv.  m.    Como,    según. — Así,  de 


su 

«esta  manera. — Tanto;  de  tal  modo. — v. 
Imitar,  ejecutar  una  cosa  á  ejemplo  ó 
semejanza  de  otra. — Hacer  una  cosa  así, 
de  esta  ó  de  otra  manera. — Decir,  ma- 
nifestar con  palabras  á  uno  alguna  cosa. 
Ini  nga  calo  sugad  yadto.  Este  sombrero 
es  como  aquel.  Sugad  san  batasan.  Se- 
gún la  costumbre.  Sugad  sini.  Como  esto, 
así,  de  esta  manera.  Usa  pá  casugad. 
Otro  tanto.  Sugad  ca  matig-a  san  put- 
hao.  Tan  duro  como  el  hierro.  Sugad 
san  imo  caruyag.  Como  tú  quieras.  Su- 
garun  mo  ini.  Imita  esto;  haz  ésto  así. 
Sinugad  co  ná  siya.   Ya  se  lo  he  dicho. 

Silgad  man.  m.  adv.  Asimismo;  item, 
item  más. 

Silgad  SUgad.  adv.  m.  Como,  según. — v. 
Imitar,  ejecutar  una  cosa  á  ejemplo  ó 
semejanza  de  otra.  Sugad  sugad  ini  nga 
calo  san  acón.  Este  sombrero  es  como 
el  mío. — adj.    Semejante,  igual,  parecido. 

Sugal.  s.  Juego  de  baraja,  etc.,  ya  medie, 
ó  ya  no  medie  en  él  interés. — v.  Jugar 
á  la  baraja,  etc. — Echar  suertes  sobre 
alguna  cosa,  sortear.  An  carabao  nga 
guinsugalan.    El  carabao  que  sortearon. 

Sugalan.  s.    Lugar  ó  casa  de  juego. 

Sug-ang.  s.  Trébedes;  tres  piedras  ó  tres 
troncos  de  madera  verde  sobre  los  que 
pone  el  bisaya  la  olla,  sartén,  carajay, 
etc  ,  para  cocer  alguna  cosa  con  el  fue- 
go  que  hay  debajo. 

Sug-atlgun.  adj .  Aquello  que  sirve  ó  se 
usa  para  hacer  ó  formar  trébedes. 

Sugapot.  adj.  Impedido,  embarazado. — v. 
Imped'r,  embarazar  una  cosa. 

Sugao.  v.  Desentonar,  ya  sea  levantado  ó 
bajando  la  voz. 

Suga  SUga.  s.   Cangrejo  así  llamado. 

Sugat.  v.  Encontrar,  hallarse  dos  ó  más 
personas. — Sanr  al  encuentro  de  uno,  sa- 
lir a  recibirle. 

Sugat  SUgat.  v.  Encontrar,  hallarse  dos 
ó  más  personas. — Cruzarse  unas  cosas 
con  otras. 

Sugay.  v.  Decir  una  cosa  de  memoria. — 
Aprender  de  memoria  alguna  cosa. — En- 
señar,  instruir;   exhortar,  aconsejar. 

Sugba.  v.  Avivar,  encender  la  lefia  para 
que  arda. — Echar,  poner  ó  arrojar  al 
fuego  alguna  co.sa. — Tostar,  asar,  poner 
una  cosa  á  la  lumbre. 

Sugbat.  v.  Encontrar,  hallarse  dos  ó  más 
personas.  Didto  cami  paghisugbat  sa  da- 
lan.  Nos  encontramos  allí  en  el  camino. 

Sugbo.  v.  Vadear,  pasar  el  río  por  el 
vado. 


SU 


313 


Sugbo.  s.  Cebú;  pueblo,  ciudad  de  Cebú. 
—  Provincia  de  Cebú. 

Sugboanun.  adj.  De  ó  natural  de  Cebú. 
— Perteneciente  á  Cebú. 

Sugbong.  s.  Hombro,  parte  superior  y 
lateral  del  tronco  humano,  de  donde  na- 
ce el  brazo. — Parte  del  tintero,  tinaja, 
botella,  etc.,  de  donde  nace  el  cuello. — 
v.  Llevar  á  hombro,  ó  sobre  los  hombros 
alguna  cosa. — s.    Cabecera  de  la  mesa. 

Sugcad.  s.  Hondura,  profundidad  de  una 
cosa. — v.  Hondear,  medir,  reconocer  el 
fondo  de  una  cosa.  Pag  sugeara  ta  ini 
nga  salug,  cún  pira  ca  dupa  an  hiladman. 
Midamos  este  río,  á  ver  cuantas  brazas 
tiene  de  profundidad. — s.  Árbol  así  lla- 
mado. 

Sugcang.  v.  Aumentar  la  enfermedad  con 
la  medicina. 

Sugcay.  v.  Revolver,  menear  una  cosa  de 
un  lado  á  otro,  moverla  al  rededor  ó  de 
arriba  abajo. 

Sugdip.  s.  Especie  de  escamas  pequeñas 
en  las  patas  de  algunas  aves. 

Sughot.  v.  Meterse,  pasar  por  donde  hay 
plantas,  hierba,  etc. 

Sugma.  v.  Añadir,  aumentar,  acrecentar 
una  cosa. 

Sugmac.  v.  Perseguir,  seguir  al  que  va 
huyendo,  con  ánimo  de  alcanzarle. 

Sugmao.  v.  Remojar,  meter  en  agua,  po- 
ner en  remojo  una  cosa  para  que  se  em- 
pape. 

Sugmat.  v.  Retoñar,  echar  tallos  la  raíz 
del  ubi,  gauay,  etc.,  después  de  haber 
sido  sacada  de  la  tierra. — Empeorarse, 
renovarse  herida,  etc. — Enconarse,  infla- 
marse llaga,  herida,  etc. 

Sugmil.  v.  Pegar,  dar  á  uno  con  el  pié 
ó  con  la  mano. 

Sugnao.  v.  Averiguar,  indagar,  inquirir 
una  cosa. 

SugO.  s.  Mandamiento,  mandato,  orden, 
precepto,  disposición,  providencia,  deter- 
minación de  un  superior  á  un  inferior. 
— v.  Mandar,  ordenar,  disponer,  deter- 
minar, preceptuar,  prevenir  que  se  haga 
una  cosa.  Uaray  acó  pacatuman  san  imo 
sugo.  No  he  podido  cumplir  tu  mandato. 
¿Ano  an  igsusugo  mo  sa  acón?  ¿Qué  me 
mandas?  Sinusugo  acó.  Soy  mandado. 
Natuman  co  an  iguinsugo  mo  sa  acón. 
He    cumplido  lo  que  me  mandaste. 

Sugob.  s.  Especie  de  lanza  de  caña  ó 
palma  brava  aguda  y  punzante. 

Sugpa.  v.  Vomitar,  arrojar  sangre  por  la 
boca. 

Sugpat.  v .  Añadir,  aumentar  una  cosa. 


314 


SU 


SllgpOtl.  v.  Ayustar,  unir  una  cosa  con 
otra  de  manera  que  no  se  conozca,  ó 
apenas  se  conozca  el  ayuste. — Hacer  en- 
tera una  cosa  y  sin  costura. 

Suglld.  s.  Aguijón,  púa  ó  punta  aguda 
con  que  pican  la  culebra,  la  abeja  y  otros 
insectos. — v.  Picar,  punzar  ó  morder  los 
insectos  ó  ciertos  reptiles. — s.fig.  Poder, 
potestad,  virtud  de  una  cosa. — Casu-dan. 
id. 

Sugud.  v.  Picar  la  culebra  á  una  persona. 

Sugui.  v.  Espabilar,  despabilar,  quitar  la 
pavesa  ó  la  parte  ya  quemada  del  pá- 
bilo ó  mecha  á  la  luz  artificial.  Napaso 
acó  san  acón  pag  sugui  san  salong.  Me 
quemé  al  despabilar  la  tea  de  brea. — s. 
Despabilador  ó  lo  que  sirve  para  despa- 
bilar, v.  Reprender,  corregir,  amonestar 
á  uno,  vituperando  ó  desaprobando  lo  que 
ha  dicho  ó  hecho. — s.  Pez  así  llamado. 

Suguib.  v.  Poner,  colocar  ó  estar  unas 
cosas  sobre  otras,  como  hojas  de  ñipa, 
etc.,  unas  sobre  otras. 

Sllgllid.  v.  Decir,  contar,  referir,  relatar 
una  cosa. 

Suglligui.  v.  Averiguar,  indagar,  inquirir 
una  cosa. 

SugUÍrun.  s.  Relato,  cuento,  narración, 
historia. 

Sugyot.  (Suave  la  g),  Suguiot.  v.  Pro- 
vocar, incitar,  irritar  á  uno. 

Suhag.  adj.  Primogénito,  primogénita; 
aplícase  al  hijo  que  nace  primero. —  Pri- 
mer  hijo    en  los  animales. 

Sllhat.  v.  Exceder,  sobresalir  una  cosa 
sobre  las  demás. — s.  Vigor,  fuerza. — Fru- 
ta caída  que  nace. 

Suhay.  v.  (C)  Arreglar,  componer,  poner 
en  paz  á  los  enemistados,  y  concertar  á 
los  discordes. 

Suhay*  v.  (B)  Reñir,  contender,  altercar 
dos  ó  más  personas. 

Sllhi.  v.  Ser,  estar  ó  venir  una  cosa  al  re- 
vés, al  contrario,  ó  invertido  el  orden 
regular. — Poner,  volver,  hacer,  decir  al- 
guna cosa  de  revés,  ó  al  revés. 

Stlib.  v.  Sospechar,  temer,  recelar. — s.  Sos- 
pecha, temor,  recelo. — s.  Falda,  parte 
baja  ó  inferior  de  los  montes  ó  sienas. 
An  suib  sa  cagurangan.  La  falda  del 
monte. 

Suil.  v.  Errar,  equivocarse,  extraviarse. 
— Uaray  suilan.  Cosa  inequívoca,  indu- 
dable. 

Silla,  s.  Tallo  de  la  raiz  gauay,  que,  cor- 
tado de  la  misma  raiz,  es  el  que  se  planta. 

Silla,  v .  (B)  Separarse,  ir  lejos  de  la  po- 
blación .  á    cazar  puercos  de  monte,  etc. 


SU 

Silla,  (Hasula).  v.  Tropezar,  topar  en 
alguna  parte. 

Sulab.  v.  Sacar  fuego,  ludiendo  una  caña 
con  otra. 

Slllab  Slllab.  v.  Sacar  fuego,  ludiendo  una 
caña  con  otra. 

Sulad.  s.  Infierno. — Suladnun.  adj.  Infernal. 

Sulam.  v.  Caerse  los  dientes  y  muelas  á 
los  adultos  y  ancianos. — adj.  Desdentado, 
que  ha  perdido  los  dientes  ó  muelas  — 
v.  Sobresalir  la  quijada  de  abajo,  como 
sucede  á  los  ancianos  sin  dientes  y  sin 
muelas. 

Sulang.  s.  Barba  y  quijada  inferior,  v.  Pa- 
sar por  medio  de  donde  otros  están. — 
Pasar  por  estrecho  ó  brazo  de  mar  entre 
islas  y  tierra  firme. 

Sulangan.  adj-  Que  tiene  barba  y  quijada. 
— s.  Estrecho,  ó  biazo  angosto  de  mar 
entre  islas   y   tierra  firme. 

Sulangbao.  v.  Echar  ó  tirar  hacia  arriba 
alguna  cosa. — s.  Juego  entre  dos  ó  más 
personas,  que  consiste  en  tirar  por  alta 
dos  monedas  gemelas.  Si  al  caer  al  sue- 
lo quedan  ambas  con  la  cara  hacia  arri- 
ba, el  que  las  ha  tirado  gana  á  todos  y 
sigue  tirando:  mas  en  caso  contrario,, 
paga  todas  las  puestas  y  deja  de  tirar; 
y  si  resulta  cara  y  cruz,  ni  pierde  ni 
gana,  y  tira  de  nuevo. — v.  Jugar  á  las 
chapas. 

Sulangbauon.  adj.  Monedas  que  se  usan 
para  jugar  á  las  chapas. 

Sulangot.  s.  Estrovo,  pedazo  de  cabo 
unido  por  sus  extremos  ó  chicotes,  que 
srve  para  asegurar  el  remo  al  tolete  de 
la  embarcación  menor. — Cordel  con  que 
se  ata  el  remo  al  tolete  ó  palo  que  hace 
de   tolete. 

SulangSUgang.  v.  Enredarse,  enmarañarse 
unas  cosas  con  otras.  Estar  perplejo,  irre- 
soluto, sin  tomar  alguna  determinación 
ó  resolución. 

Sulao.  v.  Mirar,  observar  atentamente  al- 
guna cosa,  antes  de  ponerla  en  práctica. 

Sulat.  v.  Probar,  hacer  experimento  de 
una  cosa.  Sulatan  mo  cún  hinug  ná  bá. 
Piuébalo  á  ver  si  está  ya  maduro. — s. 
Pueblo  así  llamado;  situado  al  NNO  de 
Borongan,  Samar. 

Sul-at.  s.  Abertura,  agujero;  unión  entre 
tabla  y  tabla  del  piso. — v.  Meter,  intro- 
ducirse una  cosa  en  ó  por  entre  otras- 
— Salirse,  escaparse  por  aberturas  ó  agu- 
jeros. Nahabolhos  an  teel  co  dida  siton 
sul-at.  Metióse  mi  pié  ahí  por  esa  aber- 
tura. Na  sul-at  an  yatot  dida  siton  boho. 
Se  metió  el  ratón  ahí  en  ese  agujero.  Nag- 


su 

susul-at  man  lá  an  isda  nga  nasasacop 
cay  lahang  caopay  an  amon  raya.  Se 
salen  los  peces  que  entran  porque  está 
muy  rala  nuestra  red. 

Sulat  SUgat.  v.  Encontrarse  dos  ó  más 
en  algún  paraje. — Encontrarse  ó  cruzarse 
unas  cosas  con  otras. 

Slllay.  s.  Simula  de  la  raiz  bagong. 

Sulay.  v.  Tentar,  instigar,  inducir  ó  esti- 
mular.— Probar,  hacer  experimento  de  las 
cualidades  de  personas  ó  cosas. — Probar, 
examinar  si  una  cosa  está  arreglada  á  la 
medida  ó  proporción  de  otra  á  que  se 
debe  ajustar. 

Slllay.  s.  Puntal,  madero  ó  caña  que  se 
pone  hincado  en  la  tierra  firme  para  sos- 
tener y  afirmar  alguna  cosa. — Sostén, 
aquello  con  que  se  sostiene  alguna  cosa. 
— v.  Apuntalar,  poner  puntales. — Soste- 
ner, sustentar  y  mantener  una  cosa  para 
que   no  caiga. 

Sul-ay.  v.  Derramarse,  verterse  un  líquido 
del  vaso  que  lo  contiene. — Nagsul-ay  an 
tubig  san  tadiao.  Se  ha  derramado  el 
agua  de  la  tinaja. 

Sulay  baguio,  s.  Pez  así  llamado;  se  co- 
me. Cuando  hay  temporal  y  la  mar  está 
alborotada,  se  agarra  fuertemente  dicho 
pez  con  sus  aletas  en  el  fondo  del  mar, 
y  de  esta  manera  se  sostiene  y  no  es 
arrastrado  por  la  corriente  ú  oleaje. 

Sulay  SUCay.  v.  Rebuscar,  escudriñar  ó 
buscar  con  demasiado  cuidado  alguna 
cosa. 

Sulbad.  v.  Destorcerse,  aflojarse,  desha- 
cerse lo  torcido. 

Sulbid.  v.  Torcer,  retorcer,  dar  vueltas  á 
una   cosa  sobre  sí  misma. 

Sulhay.  v.  Atravesar,  pasar  por  sembrado, 
camotal,  etc. 

Sulig.  v.  Crecer,  aumentarse  una  cosa; 
desarrollarse,  adquirir  gradualmente  los 
animales  y  vegetales  incremento  y  vigor. 

Sulit.  v.  Volver  ó  llevar  una  cosa  al  lu- 
gar donde  estaba. 

Sulpa.  v.  Crecer  ó  aumentarse  lo  que  es- 
tá hirviendo. 

Sulpat.  v.  Caminar,  andar  ó  atravesar  por 
sitios  donde  hay  mucha  maleza  ó  mato- 
rrales. 

Sulpo.  v.  Repetir,  volver  á  hacer  una  cosa. 

Sulsul.  v.  Pegar,  golpear,  dar  golpes. — 
Herrar,  clavar  las  herraduras  á  las  caba- 
llerías. 

Sulug,  (Sinulug).  s.  Baile  moruno,  que 
consiste  en  bailar  ó  danzar  una  ó  más 
personas,  dando  vueltas  y  saltos  hacien- 
do varios  visajes  con  el  rostro  y  figuras 
40 


SU 


315 


con  el  cuerpo. — Moros  y  cristianos»  ó 
fiesta  pública  que  se  ejecuta  vistiéndose 
algunos  con  traje  de  moros,  fingiendo  lid 
ó  batalla  con  los  cristianos. — v-  Bailar, 
danzar;  pelear,  arremeterse  moros  y  cris- 
tianos dando  gritos  y  saltos;  bailar  ó  pe- 
lear uno  á  uno,  ó  todos  á  la  vez,  haciendo 
siempre  visajes  con  el  rostro  y  figuras 
con  el  cuerpo.  Los  que  se  visten  con 
traje  de  moros  llevan  escudo  de  madera 
y  alfanje,  y  los  cristianos  van  armados 
con  escudo  y  espada  de  madera. 

Sulung.  v.  Acometer,  arremeter,  embestir, 
ya  sea  riñendo  ó  peleando,  y  divirtién- 
dose, adv.  Adelante,  v.  Seguir  adelante. 

Suma  lá.  m.  adv.  Según,  conforme,  ó  cual- 
quier cosa.  Suma  lá  san  imo  ihatag  sa 
acón.  Según  lo  que  tú  me  des.  Tatagan 
co  icao  sin  suma  lá,  bisan  tostos  lamang. 
Te  daré  cualquier  cosa,  aunque  sea  un 
cigarro. 

Sumag.  v.  Encajar,  meter  una  cosa  den- 
tro de  otra  ajustadamente.  Encajar,  ha- 
cer entrar  ajustada  y  con  fuerza  una  cosa 
sobre  otra,  apretándola  para  que  no  se 
salga  y  caiga  fácilmente. — Encajar,  unir 
ajustadamente  una  cosa  con  otra,  como 
la  tapa  con  la  caja,  ó  la  una  hoja  de  la 
puerta    con  la  otra,  etc. 

Sumao.  v.  Retoñar,  volver  á  echar  vas- 
tagos la  planta — s.  Retoño,  vastago  ó 
tallo    que  echa  de  nuevo  la  planta. 

Sumat.  v.  Confesar,  declarar  el  penitente 
al  confesor  en  el  sacramento  de  la  pe- 
nitencia los  pecados  que  ha  cometido. 
— Decir,  noticiar,  contar,  dar  noticia,  ó 
hacer  saber  una  cosa. — s.  Dicho,  noticia, 
runrún,  rumor,  voz  que  corre  entre  el 
público.  Ipinanumat  co  ná  an  acón  mga 
sala. — He  confesado  ya  mis  pecados. 
Iguin  sumat  co  ná  ini  sa  capitán.  He  di- 
cho ya  esto  al  capitán.  Mayada  co  ig- 
susumat  sa  imo.  Tengo  una  cosa  que  de- 
cirte. Sugad  san  mga  sumat.  Según  di- 
cen. ¿Ano  ito  nga  sumat?  ¿Qué  noticia 
es  ésa?  Pagsumat  ca  san  camatuoran. 
Cuenta  tú  la  verdad. 

Sümat  SUtnat.  v.  Decir,  noticiar,  contar 
frecuentemente  una  cosa. — s.  Noticia, 
runrún,  rumor,  voz  que  corre  entre  el 
público  con  frecuencia. 

Sumay  SUtnay.  v.  Repetir,  volver  á  ha- 
cer una  cosa;  repasar  lo  escrito. 

Sumbac.  v.  Pasar  por  donde  hay  mucha 
gente. 

Sumbad.  v.  Picar  ó  comer  los  peces. — s. 
Púa,  pincho,  cosa  aguda  ó  punzante. — v. 
Pinchar,    picar,    punzar  ó  herir  con  una 


316 


SU 


cosa  aguda  ó  punzante.  Burla,  ademán  ó 
palabras  con  que  se  procura  poner  en  ri- 
dículo á  personas  ó  cosas. — Burlarse,  ha- 
cer burla  de  personas  ó  cosas. 

Sumbalic.  v.  Retroceder,  volver  hacia 
atrás  ó  al  punto  de  donde  se  salió. — Vol- 
ver de  arribada  la  embarcación. 

Sumbil.  v.  Dar  ó  pegar  con  la  mano  ó 
con  los  dedos. — Escarnecer,  hacer  mofa 
y   burla  de  otro. 

Slltnbol.  s.  Plumaje  que  ponen  en  la  proa 
de  la  embarcación  para  conocer  de  donde 
viene  el  viento. 

Sumbong.  v.  Acusar,  denunciar,  delatar 
á  uno,  quejarse  contra  él  ante  la  auto- 
ridad ó  superior. — Acusarse  uno  de  sus 
culpas. — Chismear,  traer  y  llevar  chismes 
ó  quejas  contra  uno. — s.  Acusación,  de- 
nuncia querella,  ó  quc)a  contra  uno. — 
Chisme  ó  cuento  contra  uno.  Igsusum- 
bong  acó  niya.  Se  ha  quejado  él  contra 
mí.  Igsusumbong  co  an  acón  mga  sala. 
Acusaré  mis  pecados.  Ayao  icao  pag- 
sumbong  didto  sa  capitán.  No  lleves  chis- 
mes allá  al  capitán. 

Sumid,  v.  Entretenerse,  detenerse,  retar- 
darse ó   irse  despacio. 

Sumid  sumid.  ?>.  Entretenerse,  detenerse 
retardarse  ó  irse  despacio. 

Sumin.  adj.   Débil,   flojo. 

Sumoc»  v.  Refregar,  estregar  ó  dar  una 
cosa  contra  la  tierra  para  apagarla,  como 
candela,    tizón,   etc. 

Sumong.  v.  Vibrar  la  pica,  lanza  ó  espada. 

SumOSgOt.  adj.  (De  SOgOt).  Obediente, 
que  obedece,  subdito. — s.  Vasallo,  sub- 
dito, dependiente,  que  sirve  a  uno  y 
cumple  sus  mandatos. 

Sumpa.  v.  Jurar,  afirmar  ó  negar  una  cosa, 
poniendo  por  testigo  á  Dios,  o  en  sí  mis- 
mo, ó  en  sus  criaturas. — s.  Juramento, 
afirmación  ó  negación  de  una  cosa,  po- 
niendo por  testigo  á  Dios,  ó  en  sí  mismo, 
ó  en  sus  criaturas.  Nagsumpa  acó  sin 
camatuoran.  He  jurado  verdad.  Nagpa- 
numpa  cami  nga  pagtutumannn  namon 
an  sugo.  Hemos  jurado  cumplir  el  man- 
dato.— Pag  sumpa  sin  búa.  Jurar  en  vano. 

Sumpa*  s.  Contrayerba,  planta  cuya  raiz 
es  medicinal. — Antídoto,  medicina  que 
preserva  de  algún  mal. — fig.  Medio  ó 
preservativo  para  no  incurrir  en  un  vi- 
cio ó  falta. 

Sumpac.  v.  Desobedecer,  contrariar,  opo- 
nerse á  lo  mandado. — adj.  Desobediente, 
que  es  contrario  ó  se  opone  á  lo  man- 
dado. 

Sumpay.  v.  Aumentar,  añadir  un  edificio, 


SU 

un  madero,  etc. — s.  Aumento,  añadidura 
lo   que  se  añade  á  alguna  cosa. 

Sumpit.  s.  Cerbatana,  canuto  en  que  s 
introducen  bodoques  ú  otras  cosas  par 
despedirlas  ó  hacerlas  salir  impetuosí 
mente  después,  soplando  con  violenci 
por  una  de  sus  extremidades. — ?>.  Sopla 
y  despedir  dichos  bodoques. 

Sumpitun.  adj.  Aquello  de  que  se  hac 
la  cerbatana. 

Sumsum.  v.  Comer  carne  ó  pescado  par 
beber  tuba,  anisado,  etc. 

Sum  SUmatl.  s.  Comida  de  carne  ó  pe< 
cado  para  beber  tuba,   anisado,  etc. 

Suncu.  v.  Llegar  á  alguna  parte  y  n 
poder  seguir  adelante,  como  el  que  h; 
ce  hoyo  y  da  con  piedras,  el  que  n 
pasa    adelante    en  crecer,  aprender,  et< 

Sundatlg.  s.  Cuchillo  grande  á  maner 
de  machete,  de  que  se  sirve  el  bisay 
para  su  defensa,  labrar  madera,  coi 
tar  ramas  y  varios  usos.  Su  hoja  es  ¿ 
hierro  acerrado,  de  palmo  y  medio  d 
largo,  poco  más  ó  menos,  de  unos  tre 
puntos  de  ancho  en  su  centto,  y  remat 
en  punta,  y  de  un  solo  filo.  Su  empuñí 
dura  es  de  madera,  cuerno  ú  otra  mí 
teria,  algo  corva  y  cerca  de  un  jeme  d 
largo.  El  bisaya  lleva  siempre  consig 
dicha  arma  cuando  camina,  va  de  via; 
o  á  la  sementera,  puesta  en  la  vaina  c 
madera  y  amarrada  á  la  cintura. — v.  L; 
brar,    trabajar,   y  herir  con  el  sundang. 

Sundangay.  s.  Cuchillo  más  pequeño  qi 
el  sundang. 

Sundangun.  adj.  Aquello  de  que  se  h 
ce  el  cuchillo  sundang. 

Sunga,  v.    Estornudar,   despedir  ó  arroj 
con    estrépito  y  violencia  el   aire  que  : 
recib  \     por    la  espiración  involuntaria 
repentina    promovida  por  el   estímulo  < 
cualquiera     sustancia    capaz  de  irritar 
membrana   pituitaria. — s.  Estornudo. 

Sungad.  Hocico,  parte  de  la  cabeza  < 
alugunos  animales  y  peces,  en  que  estí 
la  boca  y  las  narices.— Punta  del  pi< 
del  ave  en  la  parte  superior.  Panguh 
an  sungad  san  sino. — Ouita  la  punta  e 
pico  del  pollo. 

Sungao.  t>.  Evaporarse,  desvirtuarse  ui 
cosa  por  estar  mal  cubierta,  etc. 

Sungarati.  adj.   Hocicudo  ó  que  tiene  r 
cico. — Pollo     al    que    todavía    no  se 
quitado    la    punta  blanda  ól\  pico  en 
parte  superior. 

Sungasong.  v.  Hallarse,  encontrarse  d 
ó  más  en  un  paraje. 

Sungay.  s.   Asta,  cuerno,  prolongación, 


su 

sea  cubierta  con  una  capa  epidérmica 
dura  y  consistente,  que  tienen  algunos 
animales  en  la  región  frontal. — v.  Acor- 
nar, acornear,  dar  cornadas;  reñir,  herir 
con    ios   cuernos. 

Sungayan.  adj.  Cornudo,  que  tiene  cuer- 
nos. 

Sungbil.  s.  Cuchillo  ó  añadidura  que  se 
pone  en  algunas  camisas  debajo  de  los 
sobacos. — v.  Poner  dicho  cuchillo  ó  aña- 
didura. 

Sungbíl.  s.  Juego  de  chireta  (media  cas- 
cara de  coco). — v.  Jugar  ó  divertirse  los 
muchachos  al  juego  de  chireta,  que 
consiste  en  tirar  la  que  se  tiene  su- 
jt  ta  entre  las  pantornllas,  ó  entre  los 
pies,  después  de  haberla  tirado  con  las 
dos  manos  para  acertar  á  las  que  están 
puestas  en  el  creo  hecho  en  tierra,  vuel- 
ve á  tirarla  con  las  manos,  la  lleva 
sujeta  con  dos  á.  dos  de  un  pié  en  el 
aire,  y  toca  con  ella  á  una  de  las  que 
están  en  el  cerco,  y  si  vuelve  con  ella 
á  su  sitio,  vuelve  á  tirarla  con  las  ma- 
nos; cierra  los  ojos  y  toca  con  ella  á 
una  de  las  del  cerco,  y  si  acierta  en  to- 
das estas  operac  ones,  vuelve  á  tirar;  y 
si  pierde,  entra  otro  en  su  lugar.  Pag 
batac  san  bagol  san  mga  nagbabagol,  nga 
simsipit  an  bagol  san  duha  ca  bitiis,  cún 
itongitong  man  d¡da  san  raparapa  sa  si  [iii, 
ug  ini  cún  tapus  ná  an  cayeding;  maso- 
nud  sungbil;  masonud  hopot;  masonud 
baquing  quing;  masonud  pilac;  masonud 
harap;  cún  tapus  ná  ini,  sinisiring  nga 
balay  ná;  ug  magttticang  ngahaosan  caye- 
ding, ngada  sa  pagbalay  ngahao,  cún  diri 
magpúa  an  mga  pag batac. 

Sungcá.  v.  Jugar  ó  devertirse  al  juego 
que  1  lamín  sangeáan. 

Sungcáan.  s.  Jut  go  que  se  ejecuta  en  un 
madero  cuadrilongo,  de  unos  tres  palmos 
de  largo,  por  un  jeme  d"  ancho,  poco 
más  ó  menos,  con  dos  hih  ras  de  siete 
hoyos  cada  una,  y  un  hoyo  en  medio 
de  uno  de  sus  extremos  en  el  que  se 
se  colocan  las  piedrezuelas  ó  caracoles,  y 
de  aquí  se  toman  y  se  van  colocando  uno 
á  uno  en  los  catorce  hoyos  reatantes. 

Sungcad.  v.  Cotejar  una  cosa  con  otra 
que  sirve  de  tipo. 

Sungcaran.  s.  Tipo  para  cotejar  alguna 
cosa. 

Sungcarip.  v.  Meter,  introducir  ó  poner 
una  cosa  dentro  ó  *n«re  otras. 

Sungcaripam  adj.  Venado  que  tiene  lar- 
gas los  cuernos. 

Sungcat.  v.    Alzaprimar,  levantar  ó  sus- 


Sü 


317 


pender  de  tierra  un  madero  ú  otra  cosa 
con   alzaprima. 

Sungcud.  s.  Bastón,  cayado,  báculo  ó  palo 
que  se  trae  en  la  mano  para  apoyarse 
en  él,  ó  para  sostenerse  los  que  están 
débiles  ó  viejos. — v.  Traer  ó  llevar  bá- 
cu  o  y  apoyarse  ó  sostenerse  en  él. 

Sungcurun.  adj.  Aquello  de  que  se  hace 
bastón,  cayado  ó  báculo. 

Slltlggab,  v.  Quitar  ó  impedir  el  viento, 
las  olas  ó  corriente  la  salida  de  la  em- 
barcación.— Navegar  contra  viento,  mare- 
jada  ó  corriente. 

Sungi.  v.  Romperse  diente  de  peine,  etc. 
— Desgarrar,  rasgar;  romper  ó  hacer  pe- 
dazos, á  viva  fuerza  y  sin  el  auxilio  de 
ningún  instrumento,  cosas  de  poca  con- 
sistencia. 

Slltlgi.  s.  Punta  y  sitio  así  llamado,  cerca 
del   pueblo  de  Guiuan. 

Sungib.  v.  Sobrar,  restar,  quedar,  dejar 
sobrante  de  una  cosa — adj.  Cosa  so- 
brante, que   queda  ó  se  deja, 

Sungil.  s.  Cuchillo  ó  añadidura  en  la  ca- 
mina debajo  de  los  sobacos. — v.  Añadir 
ó  poner  lo  dicho. 

Sungil.  s.  Arma  blanca,  con  puño  de  ma- 
dera, de  un  palmo  de  lar^o,  de  hoja  bas- 
tante ancha  y  que  remata  en  punta. 

Sungpit.  vid.  Sumpit,  que  está  mejor  es- 
crito. 

Sung  qui.  v.  Añadir,  aumentar. — s.  Aña- 
didura, aumento.-  -Ultima  piedra  que  se 
coloca  para  cerrar  la  hilera. — v.  Cerrar, 
ó  hacer  el  cierre  en  la  h  lera  de  piedras 
de  una  pared,  colocando  la  última. 

Sung  quig.  v.  Obstinarse,  resistir  á  los 
consejos,   etc. 

Sung  quil.  v.  Añadir,  aumentar  el  vesti- 
do corto,  etc. 

SungU.  s.  Antena,  cada  uno  de  los  dos 
ó  más  cuerpos  largos  y  delgados  á  ma- 
nera de  cuernos  y  de  una  ú  otra  forma, 
estructura  y  consistencia,  que  tienen  en  la 
cabeza  casi  todos  los  animales  articulados. 
— Especie  de  barbas  que  tienen  algunos 
peces. 

Sunguhan.  adj.  Animal  que  tiene  ante- 
nas ó  barbas. 

Suni.  s.  Arador,  insecto  muy  pequeño  y 
casi  redondo,  que  tiene  ocho  patas,  y  en 
la  boca  un  aguijón,  con  el  cual  pica. 

Sunicab.  s.  Cueva  pequeña. 

Sun  SUn.  v.  Frecuentar,  repetir  un  acto 
á  menudo;  perseverar,  mantenerse  cons- 
tante en  la  prosecución  de  lo  comenzado. 
-—adj-  Frecuente,  que  persevera. 


318 


SU 


Suob.  s.  Gorguz,  arma  de  caña  arrojadiza 
á  modo  de  dardo. 

Suon.  v.  Cubrir  ó  tapar  tinaja,  etc. — En- 
cajar, poner  una  cosa  ajustada  sobre 
otra. 

Suot.  s.  Dolor  que  se  muda,  ó  se  siente  á 
un  tiempo  en  varias  partes  del  cuerpo. 

Suoy.  v.  Arrepentirse,  llevar  á  mal,  pe- 
sarle á  uno  de  haber  hecho  alguna  cosa. 

Supá.  v.  Masticar,  mascar  la  comida  que 
se  da  á  los  niños. — Mascar,  triturar  con 
la  dentadura  el  buyo  que  se  da  á  otro, 
que  no  lo  puede  mascar. — Mascar  y  ar- 
rojar una  cosa,  por  ser  mala  ó  por  otra 
causa. — adj.  Comida  tí  otra  cosa,  que  se 
da  á  otro,  mascada  ó  triturada  con  la 
dentadura.  Opaya  an  pagsupá  san  igpa 
pacaon  mo  siton  bata.  Masca  bien  lo 
que  has  de  dar  de  comer  á  ese  niño. 
Napapagsupá  si  Juan  san  sud-an,  cay  ua- 
ray  ná  siya  ngipon.  Pide  Juan  que  le 
masquen  la  vianda,  porque  ya  no  tiene 
él  dientes. 

Sup-ac.  v.  Descortezar,  quitar  la  corteza 
al  árbol. — s.  Pedazo  de  corteza  de  árbol. 
— Peciolo  ó  penca  como  las  del  plátano. 

Supac  SUpac.  v.  Comer  y  hacer  ruido 
al  masticar  la  comida. — Cosa  que  tiene 
ó  está  formada  de  peciolos  ó  pencas, 
como  el  tronco  del  plátano. 

Supang.  v.  Aumentarse  la  enfermedad  con 
la  medicina. — Desobedecer,  no  hacer  uno 
lo  que  le  ordenan  las  leyes  ó  los  supe- 
riores, obrar  injustamente. — adj .  Robusto, 
fuerte,  vigoroso,  firme. 

Supat.  v.  Acertar,  comprender,  entender 
una  cosa.  Uaray  acó  pacacasupat  sa 
mga  polong  ni  Juan.  No  entiendo  las 
palabras  de  Juan.  Nasupat  co  an  mga 
polong  mo.  He  entendido  tus  palabras. 
Uaray  acó  pacacasupat  sini  mga  buhat 
cún  inooan-no.  No  acierto  como  se  hace 
esta  obra. — s.  Juego  de  muchachos. — v. 
Jugar  ó  divertirse  á  dicho  juego.  Dos 
palitos  ó  cañas  amarradas  por  sus  extre- 
mos, que  usan   en  los  telares. 

Supatan.  s.  Dos  palitos  ó  cañas  amar- 
radas por  sus  extremos,  que  usan  en  las 
telares. 

Supat  SUpat.  v.  Revolotear,  volar  ha- 
ciendo tornos  ó  giros. —  Enmarañarse,  en- 
redarse, revolverse  una  cosa,  como  una 
madeja  de  seda,  abacá,  etc. 

Supil.  v.  Abundar,  haber  copia  ó  abundan- 
cia de  alguna  cosa. — s.  Abundancia,  co- 
pia de  alguna  cosa.  Supil  cami  sin  ca- 
caanon.     Tenemos  bastante  comida. 

Supil.  v.  Tener  ó  ponerse  pantalones  do- 


SU 

bles    ó    gruesos,    para  no  sentir  el  dolor 
de  los  azotes. 

Supit.  s.  Estaca  clavada  en  tierra,  sobre 
la  cual  se  afirma  un  puntal  para  soste- 
ner un  edificio,  etc. 

Supla  SUpla  v.  Probar  ó  gustar  una  cosa 
para  percibir  su  sabor. 

Supo.  v.  Enojarse,  irritarse,  enfadarse. — 
s.   Enojo,   ira,  enfado. 

Suqui.  v.  Resistir,  repugnar,  contradecir. 
— Rebelarse,  oponer  resistencia. — Alter- 
car, porfiar. — adj.  Rebelde,  testarudo, 
porfiado,  terco. — s.  Canuto  de  caña,  hora- 
dado en  un  extremo. — v.  Hacer  canuto 
de  caña  con  agujero  en  un  extremo. 

Suquib.  s.  Racimo  del  fruto  de  la  palma, 
antes  de  abrirse.  Morisqueta  que  se  que- 
da entre  las  hojas,  al  sacarla  de  la  olla. 

Suquimatl.  s.  Juego  de  muchachos  á  los 
caracoles. — v.  Jugar  ó  divertirse  á  dicho 
juego. 

Suquip.  v.  Poner,  colocar  una  cosa  entre 
otras. 

Suquit.  v.  Sonsacar,  volver  á  preguntar, 
procurar  con  maña  que  uno  diga  ó  des- 
cubra lo  que  sabe  y  reserva. — Procurar 
con  maña  cobrar  ó  recibir  alguna  cosa. 

Sur-a.  s.  vid.  Suda.  La  pronunciación  de 
la  r  ó  de  la  d  es  un  medio  entre  la  r 
ó  d. 

Sura.  s.  Pincho  de  caña  que  ponen  cuida- 
dosamente en  tierra,  para  que  se  pinche 
ó  hiera  el  que  pase  por  dicho  sitio. — v. 
Poner  ó  clavar  en  tierra  dichos  pinchos, 
con  las  puntas  hacia  arriba. — Lastimarse 
ó  herirse  con  dichos  pinchos,  que  regu- 
larmente son  de  caña  bagacay. — Herirse 
en  los   pies  con  cosa  aguda- 

Surab.  v.  Aumentarse  la  herida,  inflama- 
ción,  etc. — s.  Corte  ó  filo  de  arma. 

Surab  guilio.  s.  Arma  de  dos  filos. 

Surahatl.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  se 
come. 

Suraip.  v.  Arrojar  ó  echar  por  las  nari- 
ces lo  que  se  bebe. 

Sural,  adj.  Travieso,   de  mala  inclinación. 

Surang,  s.  Especie  de  barba  que  tienen 
algunos  camarones  entre  los  ojos. — Cres- 
ta, especie  de  penacho  de  carne  roja, 
que  tiene  sobre  la  cabeza  el  gallo  y  al- 
gunas otras  aves. 

Surangan,  adj.  Camarón  con  barba  en- 
tre los  ojos. — Crestado,  que  tiene  cresta. 

Surangga.  s.  Planta  así  llamada;  es  me- 
dicinal. 

Suranggat.  s.  Fisga  de  cuatro  dientes 
con  puntas  agudas. 

Suranog.  s.  Ruido  que  se  oye  á  lo  lejos. 


su 

•Surang  Slirang.  s.  Especie  de  cresta  que 
hace    el    bisaya    en   la  vaina  del  cris  ú 
otra    arma  blanca. 
Surao.  v.   Avergonzarse,  acobardarse,  te- 
ner   miedo. — Espantar,    ahuyentar  á  las 
aves    ó     animales. — Ayao    pasurao.    No 
tengas  miedo.  Ayao  niyo  pagsuraua  iton 
manuc.    No  espantéis  esa  gallina. 
SurapO.  v>  Salir  al  encuentro  á  recibir  á 
uno.    Guinsurapo    acó  sin  cadam-an  nga 
mga  tauo.  Salió  á  recibirme  mucha  gente. 
Sura  sura.  v.  Salir  lo  que  se  bebe  por  la 

boca  ó  narices. 
Surat.  v.  Escribir,  representar  las  palabras 
ó  las  ideas  por  medio  de  letras  ó  de 
otros  signos  ó  figuras  trazados  en  papel, 
ó  en  cualquiera  otra  cosa,  con  la  pluma, 
instrumento  adecuado  á  este  fin. — Escri- 
bir, representar  las  palabras  por  medio 
de  letras  y  señalar  estas  con  la  mano 
en  papel,  sirviéndose  de  pluma  y  tinta. 
— Escribir,  trazar  las  noias  y  demás  sig- 
nos de  la  música. — Escribir,  componer 
libros,  discursos,  etc. — Escribir,  comuni- 
car á  uno  por  escrito  alguna  cosa. — Ins- 
cribir, empadronar,  apuntar  el  nombre  de 
una  persona  entre  los  de  otras  para  un 
objeto  determinado. — Alistar,  sentar, 
asentar  ó  escribir  en  lista  á  alguno. — s. 
Escrito,  carta,  documento  ó  cualquier  pa- 
pel manuscrito- — Carta  ó  papel  escrito, 
y  ordinariamente  cerrado,  que  una  per- 
sona envía  á  otra  para  comunicarse  y 
tratar  con  ella.  Diri  acó  maaram  mag- 
surat.  No  sé  escribir.  Nanunurat  cami 
sin  padrón.  Estamos  escribiendo  el  pa- 
drón. Nagsusurat  siya.  Está  él  escribiendo. 
Guinsuratan  co  ná  siya.  Ya  le  he  escrito. 
Nahasurat  ná  sira  sa  padrón.  Ya  están 
inscritos  en  el  padrón.  Napasurat  sira 
ngatanan  san  bongto  nga  ira  natauohan. 
Todos  ellos  han  pedido  ser  inscritos  ó 
empadronados  en  el  pueblo  de  su  naci- 
miento. Quinarauat  co  an  imo  surat.  Re- 
cibí tu  carta.  An  Santos  nga  Surat.  La 
Santa  ó  Sagrada  Escritura. 
Suratatl.    s.    Escritorio,  ó  sitio  donde  se 

escribe. — adj.  Papel  de  escribir. 
Suratanatl.   s.     P^scritorio,    ó  sitio  donde 

se  escribe. 
Suray.  v.   Encontrarse  corrientes  ó  vientos 

opuestos. 
Sur!,  adj.  Malmandado,  que  no  obedece, 
que  no  hace  caso  de  lo  que  se  le  dice. 
Suriao.  v.  Deslumbrar,  ofuscar  la  vista 
ó  confundirla  con  la  demasiada  luz.  Al- 
borotar, vocear,  dar  voces  ó  gritos. — Su- 
riyao.  Aclamar,  dar  voces. 


SU 


319 


Sur-ib.  v.  Arrojar  ó  vomitar  la  comida  6 

bebida. 
Suribag.  v .    Desigualar,  hacer  desigual  ó 
torcida  alguna  cosa. — Hablar,  tocar  ó  ha- 
•    cer   mal  alguna  cosa. 

Suribaybay.  v.  Volar  las  aves,  sin  mo- 
ver las  alas. 

Suricop.  v.  Mirar  inclinando  la  cabeza  y 
alzando    la  vista. 

SuringOt.  adj.  Cosa  estrecha,  angosta. 

Surip.  v.  Arrojar,  echar  por  las  narices 
lo  que  se  bebe. 

Surit.  v.  Incendiar,  poner  ó  pegar  fuego 
á  una  cosa.  Susuritan  co  an  iyo  balay. 
Pegaré  fuego  á  vuestra  casa. 

Suro.  v.  Encolerizarse,  incomodarse,  irri- 
tarse; romper  por  todo,  arrojarse  á  la 
ejecución  de  una  cosa,  atropellando  por 
todo  género  de  respetos. 

Suroc.  s.     Principio,  origen  de  una  cosa. 

Surudlan.  Surudlanan.  s:  (De  solud). 
Vaso,  vasija,  frasco,  botella,  costal,  cesto 
ó  cosa  semejante,  donde  se  echa,  pone 
ó  mete  alguna  cosa. 

SurugOOtl.  adj.  (De  SUgO).  Aquel  á  quien 
se  manda  ó  encarga  alguna  cosa. 

Suruhang.  s.  Ventanas  ó  fosas  nasales. 

Surulhan  san  gauay.  s.  (De  su  la). 
Tallo  del  gauay  ó  palauan,  que,  separada 
del  cuerpo  de  la  raiz,  se  planta  de  nuevo. 

Surup.  v.  Esconderse,  ocultarse  entre  ma- 
lezas.—  Internarse  en  los  montes. 

Suro  suro.  v.  Chispear,  echar  chispas. 

Sursi.  v.  (Del  castellano  zurzir).  Zurcir, 
unir,  juntar,  coser  unos  pedazos  de  tela 
con  otros. — Remendar,  reforzar  lo  que 
está  viejo  ó  roto,  poniendo  un  remiendo. 

Susgal.  v.  (De  SUgal).  Jugar  con  fre- 
cuencia, jugar  muchos  á  la  vez. 

Susgalan.  s.  (De  sugal).  Casa  de  juego, 
ó    sitio  donde  se  juega. 

Susgaran.  Susgaranan.  s.  (De  sugad). 

Ejemplar,  modelo,  ejemplo,  caso  ó  hecho 
sucedido  en  otro  tiempo,  que  se  propone 
y  refiere,  ó  para  que  se  imite  y  siga, 
siendo  bueno  y  honesto,  ó  para  que  se 
huya  y  evite,  siendo  malo. — Ejemplo^ 
conducta  de  uno  que  puede  mover  ó  in- 
clinar á  otros  á  que  la  imiten.  Quinanhi 
siya  sa  paghatag  sa  aton  sin  susgaranan 
san  quinabuhi.  Vino  él  para  darnos  ejem- 
plo de  vida. 

Susi.  v.  Averiguar,  pesquisar,  indagar,  in- 
quirir una  cosa. — Entender,  comprender 
una  cosa. 

Susngay.  v.  (De  sungay).  Acornear,  dar 
cornadas. 

Suso.  v.  Henchir. 


320  SU 

Suspatun.  adj.  (De  SUpat).  Aquello 
que  se  propone  para  divertirse  en  acer- 
tarlo, ó  dar  con  el  significado. — s.  Acer- 
tijo. 

Susratatl.  ¿.  (De  SUrat).  Escritorio  ó  si 
tío   donde   se  escribe. — Papel  para  escri- 
bir. 

SÚSÚ,  v.  Apretar,  comprimir,  oprimir  una 
cosa. — s.  Caracol  así  llamado. 

SltSUgarun.  adj.  Ejemplar  que  se  propone 
por  dechado.  Si  Jesucristo  amo  an  mahai 
nga  susugarun  nga  íhinatag  sa  at«»n  san 
Amay  nga  langitnun.  Jesucristo  es  el 
precioso  1  jemplar  que  nos  ha  dado  el  Pa- 
<íre  celestial. 

SllSUg  hllt.  v.  Pasar  por  entre  ma'ezasí 
internarse  en  los  montes,  ocultarse  entre 
matorral*  s,  etc. 

Susuguirun.  s.  Narración,  dicho,  cuento, 
relato,  historia. 

StlSUla.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. — 
Cangrejo  así  llamado;  se  come. 

SllSUmatun.  s.  Narración,  dicho,  cuento, 
relato,   historia. 


SU 

SllSlin.  v-  Comparar,  mejorar.  Ini  nga  ca- 
butang  naton  uaray  ná  sadang  isusun. 
Este  nuestro  estado  no  tiene  igual,  es 
incomparable. 

Sliy-ab.  s.  Cubierta  de  ñipa,  etc.,  en  la 
e>cakra  y  entrada  de  la  casa. — v.  Hacer 
ó    poner  dicha   cubierta. 

Suyac.  s.  Pincho,  púa,  cosa  agud  1  y  del- 
gada que  acaba  en  punta. — v.  Pinchar, 
picar,  punzar,  herirse  con  cosa  aguda  ó 
] punzante. — Clavar,  dañarse  con  una  cosa 
puntiaguda. 

Suyac  suyac.  v.  vid.  Suac. 

Suyad.  s.  Abismo  prof  ¡ndo,  profundidad 
d  bqo   de   la   tierra. — Infierno. 

Suyadnun.  adj.  Abismal,  perteneciente  al 
abismo. — Infernal,  que  es  del  infierno  ó 
perteneciente  á  él. — Perverso,  dañoso  ó 
perjudicial   en  su  linea. 

Suyat.  s.  Pincho,  púa,  cosa  aguda  y  del- 
gad  1  que  ac.ha  e<i  punta.  Burla,  acción, 
ademán  ó  palabras  con  que  se  procura 
poner  en  ridículo  á  personas  ó  cosas. 
— v.  Burlar,  hacer  burla  de  personas  ó 
cosas. 


n^ 


r 


TA 

Ta.  genit.*  y  ablat-  del  pronomb.  Quita. 
Nosotros,  nosotras.  Sosonogun  ta  an  ba- 
lay nira.  Quemaremos  su  casa.  Higugtna- 
un  ta  an  Dios.  Amemos  á  Dios.  Napu- 
can  an  balay  ta.  Se  ha  caido  nuestra 
cosa. 

¡Tá!  ¡Ea!  inter j.  que  se  emplea  para  deno- 
tar alguna  resolución  del  ánimo,  para  in- 
fundir aliento  ó  meter  prisa,  ó  para  ex- 
citar la  atención  del  que  oye. — ¡Ta,  ná! 
m.  adv.  ¡Ka,  pues,  vamos!  ¡Ta,  ná  quita, 
cay  colop  ná!  ¡Ea,  pues,  vamos,  que  ya 
es  tarde! 

Tá.  Expresión  que  usa  el  bisaya  al  princi- 
pio, en  medio  y  al  final  de  un  periodo, 
haciendo  siempre  alguna  pau-a  al  pronun- 
ciarla, y  denota  aprobación,  contenta- 
miento, sorpresa,  etc.,  ó  equivale  Ápuess 
basta  ó  no  más. 

Taac.  v.  Pisar,  pisotear  una  cosa,  pasando 
por  ella;  atravesar,  pasar  por  un  terreno 
sembrado,  etc.  Ayao  pagtaaqui  an  acón 
tinanum  nga  comote.  No  pases  por  mi 
plantío  de  camote.  Guintaacan  san  c  bnyo 
an  tanum  co  nga  humay.  Ha  pisot*  ado 
ei  caballo  mi    plantío  de  palay.  Ayao  acó 


TA 

taaqui  sa  mga  tecl  ido,  No  me   pises,   ó 
pongas    tus  pies  sobre  mí. 

Taatl.  v-  Poner  ó  colocar  en  la  mar  ó  rio 
nasa,  anzuelo,  etc. — Permitir,  dejar  hacer. 

Taas.  adj .  Alto,  levantado,  elevado  sobre 
la  tierra. —  Alio,  de  gran  estatura  ó  tama- 
ño—Alzai,  «  h  var,  levantar,  poner  ó  ser 
alta  ó  elevada  alguna  cosa.  Buquid  nga 
hataas.  Monte  alto.  Hataas  nga  tauo. 
Hombre  alto.  Hataas  nga  balay.  Casa 
alta.  Nal  upad  sin  hataas  an  banug.  El  ga- 
vilán vuelva  alio.  Nahigtaas  man  ini  nga 
ca  uy.    Se  eleva  mucho   este  árbol. 

Taba*  s.  Gordura,  grasa  más  delicada  con 
que  se  nutren  las  partes  del  cuerpo. — 
Tocino,  carne  gorda  de  1  put  reo. — adj* 
Gordo,  pingüe,  craso  ó  mantecoso. — 
Gordo,  que  tiene  muchas  carnes. — v.  En- 
gordar, ponerse  gordo,  crecer  en  gordu- 
ra. 

Taba.  v.  Comprar  sólo  las  plantas  de  un 
terreno.  Tinaba  co  an  can  Juan  capalao- 
nan,  cay  iya  man  sa  acón  iguintaba.  He 
comprado  el  palauan  de  Juan,  porque  él 
me  lo  ha   vend.do. 

Tabacay.  v.  Descomponer,  desbaratar,  des- 


TA 

hacer  alguna  cosa. — Caerse  el  vestido  por 
estar  mal  atado,  etc.  Pag  tabacaya  niyo 
iton  balayan.  Deshaced  ese  andamio.  Na- 
tatabacay  an  acón  saya.  Se  cae  mi  saya. 

Tabaco,  s.  Tabaco,  planta  de  la  familia  de 
las  solanáceas,  originaria  de  América; 
hoja  tierna  de  esta  planta,  hoja  curada 
y  preparada  para  sus  diversos  usos. — 
Cigarro,  rollo  de  hojas  de  tabaco,  de  di- 
ferentes tamaños,  que  se  enciende  por 
un  extremo  y  se  chupa  ó  fuma  por  el 
opuesto. — v.  Fumar,  aspirar  y  despedir 
el  humo  de  tabaco,  consumiéndolo  en  ci- 
garros, cigarrillos,  en  pipa  ó  en  otra  for- 
ma.— s.  Semilla  de  tabaco.  Uaray  cami 
tabaco.  No  tenemos  tabaco.  Diri  acó  nag- 
tatabaco.  No  fumo.  Panabaco  camo.  Fu- 
mad vosotros.  Nanabaco  sira.  Están  fu- 
mando. Tagui  acó  sin  usa  ca  manosun 
nga  tabaco.  Dame  una  mano  de  tabaco. 
Nanananum  cami  sin  tabaco.  Estamos 
plantando  tabaco. 

Tabacoan.  s.  Plantío  de  tabaco. — adj.  Que 
tiene  tabaco  plantado,  en  rama  ó  en  ci- 
garros. 

Tabad.  s.  Salsa;  confección  hecha  de  va- 
rias especias  ó  sustancias  comestibles 
para  sazonar  ó  dar  buen  gusto  á  la  co- 
mida. 

Tabag.  v.  Llevar  el  perro,  gato,  etc.,  al- 
guna cosa  en  la  boca. — Iguintatabag  an 
pasi  san  ayam.  El  perro  lleva  el  lechón 
en  la  boca.  Socorrer,  ayudar,  favorecer 
á  uno  en  un  peligro.  Tabagui  acó  niyo. 
Socorredme. 

Tabagdac.  s.  Enfermedad  cutánea  asi  lla- 
mada. 

Tabaghac.  s.  Especie  de  herpes,  enferme- 
dad difícil  de  curar. — Tener  ó  padecer 
dicha  enfermedad. 

Tabaghacun.  adj.  Herpético,  que  padece 
de  herpes. 

Tabalalang.  s.  Pájaro  así  llamado;  vive 
en  la  playa  é  islotes. 

Taban.  v.  Arrebatar,  quitar  ó  tomar  algu- 
na cosa  con  violencia  y  fuerza. — Coger 
ó  tomar  lo  ajeno.  Guintabánan  acó  san 
acón  podong  sadto  nga  tauo.  Arrebató 
mi  pañuelo  aquel  hombre.  Despojar. — 
Taban,  catabanan. — s.  Despojo  ó  botín. 
Cubrirse,  llenarse  de  yerbas  el  plantío  de 
palay,  etc. 

TabanaO.  v.  Poner  ó  echar  vinagre  ó  co- 
sa agria  en  la  comida. 

Tab-ang.  adj.  Agua  dulce,  en  contraposi- 
ción á  la  salada. — Cosa  sosa,  que  no 
tiene  sal,  ó  tiene  poca. — v.    Ser   ó  estar 


TA 


321. 


dulce  el  agua. — Ser  ó  estar  sosa,  ó  falta 
de  sal  alguna  cosa. 

Tabang.  v.  Socorrer,  ayudar,  favorecer, 
proteger,  patrocinar,  amparar,  defender  á 
una  persona  ó  cosa.  Tabangi  acó.  So- 
córreme. Panabangan  mo  cami.  Protége- 
nos. Natabangan  co  siya.  Le  socorrí.  Diri 
acó  nacacatabang  sa  imo.  No  puedo  fa- 
vorecerte. 

Tabatlgán.  s.    Pez  así  llamado;  se  come. 

Tabangao.  s.  Animalejo  así  llamado. 

TabangO  ngO.  s.  Pez  grande  así  llamado; 
se  come. 

Tábao.  s.  Balsa,  porción  de  maderos,  ca- 
ñas, etc.,  unidos  unos  con  otros  para  lle- 
varlos por  agua  á  alguna  parte. — Balsa 
de  cañas,  plátanos  ú  otro  árbol  liviano 
para  hacer  flotar  cosas  pesadas  á  fin  de 
que  no  vayan  á  fondo. — v.  Hacer  dicha 
balsa. — Poner  y  amarrar  lo  dicho  á  cosas 
pesadas  para  que  floten. 

Tábao*  v.  Faltar,  estar  falto  ó  necesitado 
de  alguna  cosa  por  haberse  acabado.  Ti- 
nábao  cami  sin  balón  sa  paglalac-tan.  Nos 
faltó  la  vianda  en  el  camino.  Tábao  ná 
cami  sin  salapi.  Estamos  faltos  de  dinero. 

Tabao.  s.  Árbol  así  llamado,  que  se  cría 
en  las  playas  ó  sitios  donde  llega  el  agua 
en  alta   marea. 

Tabarac.  v.  Desparramarse,  esparcirse  al- 
guna cosa  por  el  suelo. 

Tabarhot.  v.  Encresparse  ó  levantarse  el 
pelo,   erizarse,   ponerse  rígido. 

Tabarong.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Tabas,  v.  Cortar,  dividir  y  separar  una 
cosa  con  algún  instrumento,  como  tijeras, 
etc. — Cortar  ó  dar  con  las  tijeras  á  las 
diferentes  piezas  de  tela  ó  de  cuero  de 
que  se  ha  de  componer  una  prenda  de 
vestir  ó  calzar,  la  forma  conveniente  y 
apropiada. — Recortar,  cortar  con  arte  el 
papel  ú  otra  cosa  en  varias  figuras.  Opa- 
ya  an  pag  tabas  san  acón  sarual.  Corta 
bien  mis  pantalones.  Papagtabas  ca  san 
imo  sarual  can  Juan.  Di  á  Juan  que  corte 
tus  pantalones.  Tabasi  dao  ini.  Corta 
esto.  Tabasan  co  an  hostias.  Recortaré 
las  hostias. 

Tabas,  s.    Pez  así  llamado;  se  come. 

Tabayag.  ¿\  Especie  de  calabaza  silvestre 
asi   llamada;   no  se  come. 

Tabayayong.  s.  Especie  de  calabaza  pe- 
queña y  silvestre;  no  se  come, 

Tabi.  s.  Orilla,  canto  de  la  tierra  que  está 
contiguo  al  mar  ó  al  río;  lo  que  está  más 
inmediato  al  agua. — Orilla  de  camino, 
senda,  etc. — v.  Orillar,  caminar,  ir  ó  na- 
vegar por  la  orilla;  llegarse  ó  arrimarse  á 


322 


TA 


las  orillas.  Nacadto  siya  sa  tabi  san  salug- 
Estaba  él  á  la  orilla  del  río.  Patabi  quita. 
Vamos  hacia  la  orilla. 

Tabf.  Expresión  que  dice  el  bisaya  cuando 
tiene  ó  quiere  pasar  por  donde  hay  gente 
para  que  ésta  se  retire  hacia  un  lado,  y 
deje  paso. — Expresión  que  dice  el  bisaya 
cuando  tiene  ó  quiere  decir  alguna  cosa, 
para  pedir  permiso  á  los  circunstantes  ó 
á  aquel  con  quien  habla. — v.  Pedir  per- 
miso para  pasar,  decir  ó  hacer  alguna 
cosa.  Tabi  sa  imo.  Con  tu  permiso.  Tabi 
sa  iyo.  Con  permiso  vuestro.  Tabi,  bata, 
cay  maagui  acó.  Sepárate,  niño,  que  voy 
á  pasar.  Hablar  mucho. 

Tabían.  adj.  Hablador,  que  habla  mucho. 

Tabias.  v.  Descomponer,  desordenar,  des- 
baratar, deshacer  una  cosa. — v.  Cosa  des- 
compuesta,   deshecha. 

Tabid.  s.  Cuerda  ó  bramante  de  abacá  ú 
otra  cosa,  retorcida  con  las  manos. — v. 
Hacer  ó  retorcer  hilo  ó  bramante  con  las 
manos. — Derramar,  correr  líquido. 

TabigUÚ  s.  Árbol  así  llamado;  se  cría  en 
la  playa  ó  sitios  donde  llega  el  agua  del 
mar;    su  fruta  no  se  come. 

TabigUlS.  v.  Correr  el  agua  por  declive 
ó  pendiente. — Chorrear,  caer  un  líquido 
formando  chorro. 

Tabili.  s.  Lagartija  grande  así  llamada. 

Tabi  ñas.  v.  Resbalarse,  deslizarse,  escu- 
rrirse, irse  los  pies. 

Tabing.  v.  Remendar,  reforzar  lo  que  está 
viejo  ó  roto,  poniendo  un  remiendo.  Pag- 
tabinga  an  caguis-an  san  acón  bado.  Re- 
mienda la  rotura  de  mi  camisa.  Enhilar, 
enhebrar,  pasar  la  hebra  por  el  ojo  de  la 
aguja,  ó  por  el  agujero  de  las  cuentas, 
etc. 

Tabiog.  v.  Mecer,  columpiar,  bambolear, 
menearse  una  persona  ó  cosa  á  un  lado 
y  otro  sin  perder  el  sitio  en  que  está. — 
Mover  el  incensario  á  un  lado  y  otro;  in- 
censar, dirigir  con  el  incensario  el  humo 
del  incensó  hacia  una  persona  ó  cosa. 

TabiOfl.  TabiOfl  tabiotl.  v.  Mecer,  co- 
lumpiar, bambolear,  menearse  una  per- 
sona ó  cosa  á  un  lado  y  otro  sin  perder 
el  sitio  en  que  está.  Ayao  pagtabionan 
an  duvan.  No  menees  la  hamaca. 

Tabiran.  s.  Dos  ó  más  pedazos  de  plomo 
ó  cosa  equivalente,  que  se  atan  á  la  con- 
clusión de  los  ramales,  cuando  se  hace 
cordel  retorcido  con  las  manos. —  Sitio 
donde  se  hace  bramante  ó  cordel  torcido 
con  las  manos. 

Tabis.  s.  Tiempo  después  de  las  doce  de 
la  noche. 


TA 

Tabiyog.  s.  Chorro  ó  hilo  de  líquido- — 
v.  Chorrear,  caer  un  líquido  formando 
chorro. 

Tablay.  v.  Cansarse,  fatigarse. — s.  Cansan- 
cio, fatiga. 

Tabnol.  adj.  Cosa  roma,  obtusa  y  sin 
punta. 

TabÓ.  s.  Coco  ó  cascara  de  coco  con  agu- 
jero, pedazo  de  caña  ú  otra  cosa,  que 
sirve  para  sacar  ó  tomar  agua  de  tinaja, 
etc. — v.  Sacar  ó  tomar  agua  con  lo  dicho. 

Tabo.  v.  Hallar,  encontrar  á  uno.  Hinta- 
boan  sira.   Fueron  hallados. 

Tabo.  (Hitabo).  v.  Concurrir,  convenir 
vanas  cosas. — Acaecer,  suceder,  efectuar- 
se un  hecho. 

TabO.  (Manabo).  v.  Ir  á  comer  á  casa 
ajena. 

TabOC.  s.  La  parte  opuesta  de  río,  mar, 
estero,  laguna,  etc. — v.  Atravesar  río, 
etc.,  en  embarcación  ó  balsa — Navegar 
haciendo  travesía,  pasar  embarcado  de 
un  lado  á  otro. — Pasar  ó  llevar  á  uno 
embarcado  de  un  lado  á  otro,  del  pueblo 
á  una  visita,  etc. — Sacar  ó  llevar  á  uno 
embarcado  de  un  lado  ó  sitio  á  otro. 
Aádto  siya  sa  taboc.  Está  él  al  otro  lado 
del  río,  etc.  Nagbabalay  cami  sa  taboc. 
Estamos  haciendo  casa  al  otro  lado  del 
río.  Pagtaboc  quita.  Pasemos  embarcados 
al  otro  lado.  Taboqui  acó  niyo.  Pasadme 
embarcado  al  otro  lado.  Tatabocun  na- 
mon  an  Padre.  Iremos  con  embarcación 
á  sacar  al  Padre.  Uaray  cami  pacacata- 
boc  cay  madagat.  No  hemos  podido  pa- 
sar al  otro  lado  porque  hay  mucha  mar. 
— Cuando  tienen  que  traer  ó  llevar  em- 
barcada á  una  persona  de  un  sitio  á  otro, 
dicen:  aádto  ná  an  taboc.  Está  ya  allá 
la  gente  que  ha  ido  por  ella.  Hahani  ná 
an  taboc.  Está  ya  aquí  la  gente  que  ha 
venido  por  ella. 

TabOC-nun.  adj.  Que  habita  ó  vive  al  otro 
lado  del  río,  etc. 

Tabocsoc.  s.  Estaca,  palo  ó  caña  sin  pulir, 
de  diferentes  tamaños,  con  punta  tn  un 
extremo,  para  fijarla  ó  clavarla  en  tie- 
rra, etc. 

TabOC  tabOC.  v.  Pasar  embarcado  con 
frecuencia  de  un  lado  á  otro  del  río,  de 
una  isla  á  otra,  etc.,  aunque  sea  na- 
dando. 

TabOtl.  v.  Cubrir,  tapar  lo  que  está  des- 
cubierto.— s.  Ave  del  tamaño  de  una  ga- 
llina regular,  de  plumaje  pardusco  ó  ceni- 
ciento con  algunos  matices. — El  celoso 
Padre  recoleto,  Fr.  Félix  de  la  Encarnación 
dice  en  su  Diccionario  cebuano:   Cuando 


TA 

llega  el  tiempo  de  poner  huevos  esta  ave, 
busca  por  instinto   natural  las  islas  desier- 
tas, y  algunas  veces  las  playas  de  las  po- 
bladas, y    los  lugares    de  tierra    ó    arena 
blanda  y  movediza;  allí,  escarvando  y  ca- 
vando con    sus   patas,   hace  un   hoyo    de    ¡ 
una,    dos    ó    tres  varas  de  profundidad,    j 
en  el  que    va  depositando  los  huevos,  y    ¡ 
cuando  ha  concluido,  los  cubre,   volvien- 
do   á    la    concavidad    la  tierra   extraída, 
para  cuya  operación   se  sirve  de  las  alas, 
y  los    abandona  para    siempre.     Kl   calor 
de  k    tierra  los  empolla,    y    cuando  los 
polluelos  han  roto    el   cascarón,  salen  de 
la  prisión  en  que  la  naturaleza  los   puso, 
y  se  afanan  por  salir  también  de  aquella 
en  que  su  madre  los  encerró,  con  el  fin 
de  buscar  en  la  superficie  de  la  tierra  los 
recursos  para^  la  vida  que    sus  entrañas 
les  negaban.   Á   la  época  oportuna  hacen 
ellos  otro  tanto,  y  de  este  modo  se   van 
reproduciendo    estas    aves.     El    modo    ó 
medio  de    que  se  valen   para  subir  pene- 
trando   tan    gruesa  capa  de  tierra  no    es 
fácil  conocerlo:  ellas  no  lo  ignoran,   pero 
no  nos  explicarán  el  misterio:    es  habili- 
dad particular  que  el  Criador  les  ha  con- 
cedido.   Los    huevos,    que  suelen   encon- 
trarse á  la  profundidad  dicha,   y  en  corto 
espacio,    ascienden  á  cincuenta,  á  ciento 
y  aún  á  más,  sin  saberse  si   son  de  una 
sola  ave  o  de  muchas;   son  mayores   que 
los  de  pavos  y  gansos,  y  no  tan  sustan- 
ciosos y  alimenticios  como  los  de  gallina; 
su    cascara  no    es  blanca    del  todo  sino 
algo  roja  ó  encarnada. 
Tabonun.    adj.    De    color    pardo  ó  ceni- 
ciento. 
Tabo  tabo.  v.  Saltar  la  tierra,  arena,  agua, 
etc.,  cuando  se  anda  ó  pasa  por  ella. — 
Llevar    el    viento    el  polvo    ú  otra  cosa 
ligera.  Nagtatabo  tabo  an  tuna  san  nag- 
dadalagan  an    cabayo.    Saltaba    la    tiera 
cuando  iba  corriendo  el  caballo. 
TabOIl  tabOtl.  s.  Arbusto  así  llamado;  su 

fruto  no  se  come. 
Taboroan.  s.    Lagartija  pequeña,  así    lla- 
mada. 
Taboros.    v.    Llover  á  intervalos. — Saltar 
el    agua  y    entrar  en    la  embarcación,   ó 
por  puerta,  ventana,  etc.,  mojarse  alguna 
cosa  con   el  agua  que  salta  ó  entra  por 
puerta,  ventana  ó  en  embarcación,  etc. — 
Calar  ó  penetrar  el  agua  por  el  paraguas, 
etc.    Sadhi    an    puerta,    cay    mataboros. 
Cierra  la  puerta,    porque  va  á  entrar   el 
agua.    Mataboros  an  payong.    Penetra  el 
agua  por  el  paraguas,  se  cala  el  paraguas. 
41 


TA 


32* 


Tabrilg.  v.  Tirar,  arrojar  una  cosa. — Me- 
cer, menear,  bambolear  una  cosa.  Itabrug 
iton     cahuy    ngadto    sa    salug.    Tira   ese 
madero  allá    al   río. 
Tab  tab.  //.   Cortar  una  cosa,  dando  golpes 
con  sundang,  cuchillo,  etc.  Guintabtab  co 
an   uay.    He  cortado  el   bejuco. 
Tabuad.    v.    Esparcir    por    el    aire    ceniza 
ú  otra  cosa. — Derramar,  esparcir    alguna 
cosa. — Espantarse,     esparcirse,     desman- 
darse   por    varias  partes  en     confusión  y 
desorden,   a  la  desbandada. 
Tabucao.    s.  Enfermedad  cutánea  así  lla- 
mada;  especie  de  erisipela. 
Tabud.  v.  Salir,  brotar  agua  de  manantial, 
I        fuente,  etc. — Correr  el  agua  por  el  techo 
de   un   edificio. 
Tabudlo.  v.  Cocer  camote,  gauay,  palauan, 
etc.,  mezclando  leche  de  coco;  aderezar, 
condimentar  ó  sazonar  con  leche  de  coco 
el   camote,   palauan,   etc. 
Tabug.    v.    Despedir  de    mala  manera. — 
Ojear,   espantar,    ahuyentar    á  los  anima- 
les, echarles  hacia  alguna  parte-  Quinadto 
co  sa  San  Julián  cay  sa  pag  laoy  la  can 
Velasco  ug  tinabugan  acó  niya.  Euí  á  San 
Julián  sólo  por  visitar  á  Velasco,  y    me 
despidió  de  mala  manera. — s.    Árbol   así 
llamado. 
TabUgOC.    s.    Especie    de    pulpo  pequeño 

así  llamado;  se  come. 
Tabulilid.  v.  Andar  dando  vueltas  de  un 
lado  á  otro,  de  una  parte  á  otra.   Nagta- 
tabulilid    an    isda  sa  bonoan.    Los  peces 
andan  dando  vueltas  en  el  corral. 
Tabuy  tabuy.    v.    Mecerse,   bambolearse, 

moverse  una  cosa  de  un  lado  á  otro. 
Taca,   v.   Temer,  temblar  en  presencia  del 

superior,    etc. 
Taca.     v.    Aborrecer,    repugnar,  tener  te- 
dio ó  fastidio  de  alguna  cosa. 
Tacad,  v.  Arrollar,  enrollar,  envolver  una 

cosa  en  sí  misma,  como  tela,  etc. 
Tacadong.  v.  Tocar  con  un  palo  ó  caña, 

dando  golpes  en   el  suelo,  etc. 
Tacal.  v.  Medir  áridos  ó  líquidos. — s.  Me- 
dida de  áridos  ó  líquidos- 
Tacalan.  s.  Medida  de   áridos  ó  líquidos. 
Naboong  an   tadiao  nga  tacalan.     Se  ha 
roto  la  tinaja  que  servía  para  medir. 
Tacal-tacal.  v.  Crujir,  hacer  cierto  ruido 
algunos  cuerpos,  cuando  luden  unos  con 
otros,  como  las  maderas,  los  dientes,  etc. 
Crujirle  á  uno  los  dientes;  dar  uno  dien- 
te   con    diente. — Chapear,     chacolotear, 
hacer  ruido  la  herradura  por    estar  floja, 
ó  faltarle  clavos. 


324 


TA 


Tacao.  v.  Sobrar  ó  dejar  más  de  la  me- 
dida.— Robar  ó  llevarse  uno  alguna  mujer. 

Tacas,  v.  Aburrirse,  fastidiarse,  cansarse 
de  alguna  cosa,  por  haberla  hecho  ya 
muchas  veces,  etc.  Dejarla  ó  abando- 
nar a. 

Tacas,  actj.  Lo  sobrante  del  arroz  cocido 
con  bastante  agua,  después  de  exprimido 
y  sacado  el  líquido  que  se  usa  como  al- 
midón para  la  ropa. 

Tacauan.  s.  Hachero  que  sirve  para  po- 
ner el  hachón,  etc. 

Tacay.  s.  Tarea,  cualquier  obra  ó  trabajo, 
especialmente  cuando  se  debe  concluir 
en  tiempo  determinado. — v.  Señalar  ó 
dar  tarca  ó  trabajo    á  una  persona. 

Ta  cay.  loe.  adv.  ¡Qué  vamos  á  hacer! 
Aadto  na  siya  úli. — Ta  cay.  Ya  se  mar- 
chó.—  j Qué    vamos  á  hacer! 

Tacba.  v.  Poner,  colocar  una  cosa  sobre 
ó  encima  de  otra. — s.  Caja,  pieza  hueca, 
hecha  de  bejuco  ú  otra  materia,  que  sirve 
para  meter  dentro  alguna  cosa. 

Tacbab.  v.  Ponerse  encima  ó  sobre  al- 
guna  cosa. 

Tacbas.  v.  Deshojar,  quitar  las  hojas  á 
las  plantas. 

TacbO.  v.  Derramar,  verter  cosas  líquidas. 
— Echar  agua  sobre   uno. 

Tacbong.  u.  Tocar  con  palo  ó  caña,  dando 
golpes  en  el  suelo. 

Tacbong  ó  Tacbong  nga  uran.  adj. 
Aguacero   fuerte. 

Tacblll.  -//.  Cubrir,  tapar  con  tierra  al- 
guna cosa. 

Tacda.  v.  Encargar,  encomendar,  imponer, 
determinar  ó  señahr  una  cosa. 

Tacdag.  v.  Caerse  el  fruto  del  árbol  o 
pianta. 

TacdO.  v.  Encontrarse  dos  ó  mas  cosas. 
— Poner  punta  con  punta. 

Tacdodoro.  s.   Pájaro  así   llamado. 

Tacdllg.  s.   Miembro  viril  de  los  animales. 

Tacdum.  v.  Arrimar  la  boca  al  vaso  para 
beber. 

Tacga.  v.  Ofrecer,  prometer  una  cosa. — 
Pronosticar,  presagiar,  profetizar,  adivi- 
nar, predecir  una  cosa. — Acertar,  dar  en 
el  punto  de  la  dificultad. — s.  Promesa, 
oferta. — Pronóstico,  presagio,  profecía, 
adivinación,  adivinanza,  predicción.  Acier- 
to, tino  para  dar  en  la  dificultad  de  al- 
guna cosa. 

Tacgas.  v.  Sobrar  ó  quedar  alguna  cosa. 
adj.    Sobrante,  que  sobra. 

Tacgong.  v.  Ceñir  la  cintura  con  cordón 
ó  cosa  semejante. — Ceñir,  rodear  y  su- 
jetar con    cordel  el  mango  del  sundang, 


TA 

etc. — s.  Cordón,  cuerda  con  que  se  ciñe 
la  cintura;  cordel  con  que  se  áñe,  rodea 
y  sujeta  la  empuñadura  de  arma  blan- 
ca,  etc. 

TacgOS.  v.  Abrazar,  ceñir  con  los  brazos. 
— Agarrar  con   las  manos  por  la  cintura. 

Tacglli.  v.  Mondar,  descortezar  la  caña 
dulce. 

TacgUÍS.  v.  Mondar,  descortezar  la  caña 
dulce. 

Tacha,  v.  Desconvenir,  discordar  entre  sí 
dos  ó  más  cosas. 

Tacha,  v.  (Del  castellano  tachar). 
Tachar,  poner  en   una  cosa  falta  ó  tacha. 

Tachad,  v.  Sospechar,  dudar,  recelar  de 
una  persona-  Acón  gud  guinhihirotan  an 
salapi  nga  diri  acó  tacharan  nimo.  Tengo 
mucho  cuidado  del  dinero  para  que  no 
sospeches  de  mí. 

Tacla.  v.  Hacer  ruido  con  la  boca,  uniendo 
la  lengua  al  paladar  y  desuniéndola,  pro- 
duciendo un  sonido  repercusivo. 

Taclad.  adj.    Caña  dulce  corta 

Taclang.  v.  Alzar  el  perro  la  pata  para 
mear. — Coger  ó  agarrar  á  uno  por  la 
corva. 

Taclap.  adj.  Diligente,  hábil,  vivo. —  Agu- 
do, sutil,  perspicaz. — v.  Arropar,  abrigar 

con  ropa.  Nananáclap  sira.  Se  abrigan  ellos- 

Taclay.  v.  Ensartar,  pasar  por  un  hilo, 
cuerda,  alambre,  etc.,  varias  cosas,  como 
cuentas,  etc. — s.  Sarta,  serie  de  cosas 
metidas  por  orden  en  un  hilo,  cuerda,  etc. 

Tacliad.  v.  Caer  de  espaldas.  Caminar  ó 
andar  tieso,  ó  nimiamente  grave.  Retirar 
el  cuerpo  para  evitar  el   golpe. 

Taclop.  s.  Chapa,  cantonera,  pieza  de  me- 
tal, que  se  suele  poner  para  firmeza  ó 
adorno  de  lo  que  cubre. — v.  Adornar  ó 
guarnecer  una  cosa  con  chapas  ó  canto- 
neras. 

TaclOS.  /'.  Armar,  vestir  ó  poner  á  uno 
armas  ofensivas  ó  defensivas;  armarse  ó 
llevar  arma  con  su  vaina  y  amarrada  á 
la  cintura. — s-  Arma  blanca  con  su  vaina, 
que  se  lleva    amarrada  á  la  cintura. 

Taclosan.  adj.  Armado,  que  lleva  arma 
con  su   vaina   amarrada  á  la   cintura. 

Taclllb.  v.  Tapar,  cubrir  lo  que  está  des- 
cubierto.— s.  Tapadera  de  madera  ú  otra 
materia  para  cubrir  alguna  cosa.  Red  es- 
trecha en  forma  de  costal. — v.  Pescar  con 
dicha  red,  colocándola  en  las  aberturas 
ó  agujeros,  donde  se  supone  que  hay 
peces. 

Tacma.  v.  juntar  ó  unir  los  animales  sus 
cuernos  ó  cabezas  cuando  riñen. 

Tacmad.    v:  Juntar,    unir    ó    añadir  una 


TA 


TA 


32¿ 


cosa    á    otra,    como    la    manga  á    la  ca- 
misa, etc. 

Tacmo.  v.  Caer  cabeza  abajo. — Topar  ó 
darse  uno  á  otro  con  la  cabeza.  Caer, 
dejar  de  existir,  desaparecer. — Cumplirse 
el  plazo  en  que  empiezan  á  deberse  fru- 
tos, dinero,   etc. 

Tacnac.  s.  Mosquito  así   llamado. 

Tactial.  v.  Maravillar,  admirar,  extrañar  una 
cosa. 

Tacnatn.  v.  Principiar  á  comer. 

Tacnoc.  s.  Mosquito  así  llamado. 

Taco.  s.  Zurrón  en  que  está  envuelto  el  ra- 
cimo que  echan  las  palmas,  antes  de 
abrirse. 

Taco.  v.  Señalar,   poner  señal. 

Tacob.  v.  Cubrir,  tapar  una  cosa  descu- 
bierta— s.  Cubierta  ó  tapadera  de  made- 
ra ú  otra  materia. — Vaina  de  madera  úotra 
materia  en  que  se  encierran  algunas  armas 
blancas,  como  sundang,  puñal,  etc. — v. 
Meter  el  arma  blanca  en  la  vaina. 

Tacóban.  s.  Árbol  grande  así  llamado;  su 
madera  es  buena  para  fabricar  embarca- 
ciones menores  de  una  sola  pieza. 

Tacong.  v.  Dar  ó  pegar  despacio  con  el 
puño. 

Tacop.  s.  Tapa,  parte  superior  que  cierra 
las  hojas,  cofres  ó  cosas  semejantes. — 
Tapadera  de  piedra,  etc. — v.  Tapar,  cu- 
brir ó  cerrar  lo  que  está  abierto  ó  des- 
cubierto.— s.  Tela,  obra  tejida  de  abacá, 
etc.,  así  llamada. — adj.  Que  tiene  lo  bas- 
tante ó  necesario  para  vivir. 

Tacopo.  v.  Compadecerse,  tener  lástima 
de  uno.  Nahatacopo  acó  sa  imo.  Me 
compadezco  de  tí. 

Tacot.  s.  Arrecife,  banco  ó  bajo  formado 
en  la  mar  por  piedras,  puntas  de  roca  ó 
poliperos  casi  á  flor  de  agua,  ó  que  que- 
da descubierto  en  baja  marea. 

TacpaU  s.  Especie  de  nata  que  se  forma 
en  la  superficie  del  agua. 

Tacpang.  v.  Encontrase,  topar,  tropezar 
uno  con  otro.  Naghihitacpang  cami.  Nos 
encontramos. 

Tacpo.  v.  Tapar,  cubrir  alguna  cosa  con 
la  mano. — Atajar  ó  hacer  presa  para  con- 
ducir el  agua  por  otro  sitio.  Opaya  an 
imo  pag  tacpo  san  gang  gang  siton  salag 
nga  diri  macagoa  an  tamsi.  Tapa  bien 
con  la  mano  la  boca  de  ese  nido  para 
que  no  se  escape  el  pájaro. 

Tacpol.  v.  Tapar,  cubrir  agujero,  abertu- 
tura,  etc. 

Tacray.  s.  Pájaro  pequeño  así  llamado, 
de  pico  largo  y  plumaje  verde. 

Tacsip.  v.  Cortar   las  puntas  de  las  guías 


que  preceden  á  la  fructificación  del  coco, 
etc.,  para  que  destile  el  líquido. — Acuchi- 
llar, dar  cuchilladas  ó  golpe  con  cuchillo. 

Tac  tac.  v.  Caer,  venir  un  cuerpo  de  arri- 
ba abajo,  llevado  ó  arrastrado  de  su  pro- 
pio peso. — Desprenderse  ó  separarse  una 
cosa  del  lugar  á  que  estaba  adherida  — 
Derramarse,  caerse  una  cosa  que  se  lleva 
dentro  de  otra,  como  palay  del  cesto, 
dinero  de  la  bolsa,  etc.  Echar  ó  poner 
una  cosa  en  alguna  parte,  sacándola  de 
donde  está,  vaciar  lo  que  se  contiene  en 
un  costal,  etc.  Magcacatactac  an  mga  bi- 
toon.  Caerán  las  estrellas.  Nagcacatactac 
an  mga  dahon.  Cáense  las  hojas.  Nag- 
tactac  an  sulod  san  acón  alat.  Se  ha  de- 
rramado ó  caido  lo  que  contenía  mi  ces- 
to. Tactaca  niyo  dida  sa  banig  an  hu- 
may.  Echad  el  palas  ahí  en  el  petate.  Na- 
tactac  an  acón  salapi.  Se  ha  caído  mi 
dinero. 

Tacú.  v.  Crujir  los  dientes. 

Tac-cual.  v.  Sobresalir  una  cosa,  como  el 
cris  de  la  vaina,  cuando  ésta  es  más 
corta,  etc. 

Tacud.  v.  Juntar,  unir  ó  añadir  una  cosa  á 
otra,  como  la  manga  á  la  camisa,  etc.  v. 
Amarrar,  atar,  sujetar  con  cuerda  ú  otra 
cosa. 

Tacud.  v.  Adherir,  pegar,  conglutinar  una 
cosa  con  otra. — Adherirse,  unirse,  convi- 
vir, asociarse  á  un  acuerdo,  etc. — Estar 
pegada  ó   unida  una  cosa  con  otra. 

Tacud.  v.  Contagiar,  comunicar  ó  pegar 
una  enfermedad  contagiosa. — adj.  Conta- 
giosa, que  se  pega  y  comunica  por  con- 
tagio.— s.  Contagio,  transmisión,  por  con- 
tacto inmediato  ó  mediato,  de  una  en- 
fermedad específica,  del  individuo  enfer- 
mo al  sano.  Matacud  iton  saquít.  Es  con- 
tagiosa esa  enfermedad. 

Taculbao.  v.  Retroceder,  volver  hacia 
atrás- — Desmedrar,  descaecer,  perder  po- 
co á  poco  la  salud,  etc. 

Tac-um.  v.  Cerrar  caja,  cajón,  etc.-  -Cerrar 
ó  tapar  grieta,  abertura,  etc. — Cerrar  la 
boca. 

Tacumba.  v.  Altos  de  piedras  en  rio. — v. 
Cabecear  la  embarcación;  subir  y  bajar 
las  olas,  los  peces,  etc. 

Tacung.  s.  Penca  de  la  palmera  llamada 
bonga. 

Tacuranga.  v.  Planta  así  llamada;  es  me- 
dicinal. 

Tácus.  v.  Medir  áridos  ó  líquidos. — s.  Me- 
dida de  áridos  ó  líquidos.  Nagtatácus 
cami  sin  humay.  Estamos  midiendo  palay. 
¿Pira  ná  ca  tácus?  ¿Cuántas  medidas  van 


326 


TA 


ya?  Guintácus  co  mí  an  lana.  He  medido 
ya  el  aceite. — adj.  Digno,  que  merece 
algo,  en  sentido  favorable  ó  adverso.  - 
v.  Ser  uno  digno  de  alguna  cosa  favo- 
rable ó  adversa.  Din  acó  tacús  sa  imo 
macapagsurat.  No  soy  digno  de  escri- 
birte. Agud  matacús  cunta  quita  pag  bal- 
san  sa  Dios.  Para  que  seamos  dignos  de 
ser  recompensados  por   Dios. 

Tacú  tacú.  v.  Crujir,  hacer  cierto  ruido 
con   los  dientes. 

Tacuyan.  s.  Costilla  hecha  de  hojas  de 
palma  ó  caña  fina. 

Tacyab,  (Fuerte  la  c,  Taquiab).  tJ.  Aven- 
tar y  quitar  la  cascara  ó  upa  del  palay 
pilado  con   el   nigo. 

Tacyan.  (Fuerte  la  ¿\  Taquian).  z/.  Co- 
jear, andar  inclinando  el  cuerpo  más  á  un 
lado  que  á  otro,  por  no  poder  asentar 
igualmente  ambos  pies. — Caminar  ó  andar 
con  gravedad  afectada. 

Tacyas.  (Fuerte  la  c,  Taquias).  u.  Cortar 
ó  partir  al  sesgo,  oblicuamente  o  al  tra- 
vés.— Gallo  con  la  cresta  cortada  casi  a 
raíz  por  la  parte  de  atrás. 

Tadhan.  s.  (De  tadi).  Ave  que  tiene  es- 
polones.— Ave  de  grandes  y  largos  es- 
polones, como  el  gallo,   etc. 

Tadi.  v.  Poner  ó  amarrar  la  navaja  al  ga- 
llo de   pelea. 

Tadi.  v.  (C)  Probar,  gustar  una  pequeña 
porción  de  un  manjar  ó  líquido. 

Tadiao  Ó  Tadyao.  s.  Tinaja,  vasija  más 
ó  menos  grande,  de  barro  cocido,  de  ca- 
pacidad de  16,  i  2,  8,  7,  6,  5  gantas, 
poco  más  ó  menos;  desde  el  asiento  va 
siendo  más  ancha  y  capaz,  y  forma  una 
como  barriga  hasta  el  gollete  6  cuello, 
que  es  más  angosto. 

Tadic.  s.  Palos  ó  cañas  que  ponen  atrave- 
sadas en  las  embarcaciones  menores,  y 
sobre  las  cuales,  ó  por  debajo  de  sus  ex- 
tremos, amarran  los  palos  o  cañas  que 
hacen  de  batangas. — u.  Poner  dichos  pa- 
los ó  cañas  atravesadas. 

Tadli.  u.  Probar  dos  ó  más  personas  sus 
fuerzas.   Señalar,  indicar  alguna  cosa. 

Tadlip.  v.  Descortezar,  quitar  la  corteza 
a)  camote,  etc. — Cortar  o  quitar  la  pun- 
ta á  alguna  cosa. — Cortar  Ja  cresta  al 
gallo,  etc. — adj.  Gallo  con  la  cresta  cor- 
tada casi  á  raíz  por  la  parte  de  atrás. 

Tadlip.  v.  Ensartar,  pasar  por  un  hilo, 
alambre,  etc.,  varias  cosas,  como  cuentas, 
etc. — s.  Sarta,  serie  de  cosas  metidas  por 
orden  en  un  hilo,  alambre,  etc. 

Tadloy.  s.  Espita,  canuto  que  se  mete  en 
el  agujero  de  la  cuba  ú  otra  vasija  para 


TA 

que  salga  por  él  el  licor  que  contiene. 
— v.  Espitar,  poner  espita  á  una  cuba, 
tinaja  ú  otra  vasija. — Grifo,  llave  de  bron- 
ce, madera  ú  otra  materia,  que  se  colo- 
ca en  la  boca  de  las  cañerías  y  en  cal- 
deras y  otros  depósitos  de  líquidos. — v. 
Alambicar,  destilar,  sacar  la  esencia  de 
una  sustancia  liquida  por  alambique  6 
alquitara. 

Tadloy  sin  boteya  ug  iba  pa.  s.  Ero 
gatorio  ó   cañón   por  donde  se  distribuye 
tí   licor  que  está  en  algún  vaso. 

Tadluc.  s.  Estaca  baja.  -Trampa  para  ca- 
zar ó  coger  puercos. 

Tadluyan.  v.  Cañón  ó  caña  de  alquitara  ó 
alambique. 

Tadoc.  v.  Principiar  á  plantar  el  palay. — 
Hincar    ó  clavar  en  tierra  alguna  cosa. 

Tadol.  v.  Meter  un  palo  ó  caña  en  una 
vasija  no  llena,  para  saber  el  líquido  que 
aun  contiene. — Medir  con  palo  o  caña 
la  profundidad  de  alguna  cosa. — s.  Palo 
o  caña  que  se  usa  para  dichas  opera- 
ciones. 

Tadong.  adj.  Cosa  recta,  derecha,  que  no 
se  inclina  a  un  lado  ni  a  otro. — Justo, 
arreglado  á  justicia  y  razón. — Justo,  que 
obra  según  justicia  y  razón. — v.  Ser  ó 
ó  estar  una  cosa  recta»  derecha. — Ser 
uno  justo. — Enderezar,  poner  derecho  lo 
que  esta  torcido  ó  inclinado. — Dirigir, 
llevar  rectamente  una  cosa  hacia  un  tér- 
mino ó  lugar  señalado. — s.  Dirección,  rum- 
bo, ruta  o  derrota  de  un  viaje.  Dalan 
nga  matadong.  Camino  recto.  Hocom 
nga  matadong.  Juez  justo  Diri  matadong 
ini  nga  cahuy.  No  está  derecho  este  ár- 
bol.— Tadonga  ta  ini  nga  harigue.  Pon- 
gamos derecho  este  harigue.  ladongun 
mo  iton  nga  casuguran.  Dirige  la  embar- 
cación a  esa  ensenada.  ¿Hain  an  tadong? 
;Üue  rumbo  se  lleva?  Igaasoy  co  an  acón 
mi  na  matadong.  Explicaré  o  declararé  mi 
derecho. 

Tadtad.  //.  Tajar,  partir,  cortar  ó  dividir 
una  cosa  en  varias  parte*  ó  pedazos  pe- 
queños, sin  separarlos  del  todo,  ó  sepa- 
rándolos.--Picar  ó  hacer  pedazos  me- 
nudos   una   cosa,   como  carne,   etc. 

Tadtaran.  .y.  Tajo,  pedazo  de  tabla  ó  ma- 
dera grueso,  el  cual  sirve  en  las  cocinas 
para  picar  y  partir  la  carne,  etc. 

Taé.  s.  Excremento,  heces  del  alimento,  que 
despide  el  cuerpo  por  la  via  á  este  efecto 
destinada,  después  de  hecha  la  digestión. 
vid.  Iti- — Heces  ó  suciedad  de  la  cera. — 
Escoria,  materia  que  á  los  martillazos 
suelta    el   hierro    candente    salido    de    la 


TA 

fragua.  — Herrumbre,  orín,  moho  que  cría 
el  hierro  y  otros  metales  con  la  hu- 
medad. 
Tag.  part.  que  se  antepone  á  la  raiz  y  de- 
nota propiedad  ó  posesión.  An  Dos  an 
tag  calibutan.  Dios  es  dueño  del  mundo. 
Si  acó  an  tag  balay.  Yo  soy  el  dueño  de 
la  casa.  Siya  an  tag  calo.  El  es  el  dueño 
del  sombrero.  An  acón  tag  uló.  Mi  som- 
brero. 

Tag.  part.  que  precede  á  la  designación  del 
precio  de  las  cosas.  ¿Tag  pira  an  dupa? 
¿A  cuánto  es  la  brazo?  Tag  popí  o  ca  pe- 
sos. A  diez  pesos.  ¿Tag  pirainir  ¿Cuán- 
to vale  esto? 

Tag.  part.  que  indica  distribución  ó  cuenta 
proporcional.  Tag  tolo  an  gatos.  Á  tres 
por  ciento.  Tagui  sira  sin  tag  duha  ca 
pisos-  Dales  á  dos  pesos. 

Tag. par.  que  se  antepone  al  numeral  usa, 
de  la  manera  siguiente,  y  también  á  otros 
nombres  numerales.  An  tag-sa  ca  pangeo 
mayada  tag  calim-an  ca  tauo.  Cada  panco 
tiene  cincuenta  hombres.  An  tag  sa  ca 
tauo  mayada  iya  calugaringun  nga  calag. 
Cada  hombre  tiene  su  propia  alma.  Tag 
lima  ca  pisos  ang  ihinatag  co  san  tag-sa 
tag-sa  sa  ira.  A  cinco  pesos  he  dado  á 
cada  uno  de  ellos. 

Tag.  part.  que,  antepuesta  á  algunas  raices, 
denota  tiempo  de...  Tag  adlao  na.  Ya  es 
tiempo  de  secas.  Tag  uuran  ná  Ya  es 
tiempo  de  aguas. 

Taga.  part.  que,  antepuesta  á  raices  que 
significan  armas  de  cualquiera  clase,  pren- 
das de  vestir,  joyas,  alhajas,  etc.,  de- 
nota que,  el  sujeto  de  quien  se  habla, 
las  lleva,  usa  ó  tiene.  ¿Sin-o  ba  yadto 
nga  mga  tauo,  nga  tagabangeao  sira? 
¿Quién  es  aquella  gente,  que  va  armada 
de  lanzas?  Pag  tagasundang  ca.  Lleva 
tú  el  sundang.  Nag  tatagasundang  sira. 
Llevan  ó  van  armados  de  sundang.  Nag 
tatagacalo  siya.  Lleva  puesto  el  sombrero. 

Taga.  part.  que  denota  ir  en  busca  de  lo 
que  la  raiz  significa.  Nag  tataga  isda 
sira  sa  luyo.  Han  ido  en  busca  de  pes- 
cado a   la  contracosta. 

Faga.  part.  que  denota  ser  una  persona 
natural  de  tal  parte;  y  antepuesta  al  ad- 
verbio diin,  se  usa  para  preguntar  de  don- 
de es  uno.  ¿Tag  diin  ca  bá?  ¿De  dónde 
eres?  Taga  Basay  acó.  Soy  de  Basay. 
Taga  Palo  sira.     Son  naturales  de  Palo. 

Taga.  part.  que  denota  hasta.  Taga  tohud 
an  tubig.  El  agua  llega  hasta  las  rodi- 
llas. Tagahauac  an  tubig.  El  agua  llega 
hasta  la  cintura. 


TA 


327 


Tagá.  v.  Cortar  las  ramas  de  los  árboles. 
San  can  Juan  pagtagá  si  ton  cahuy,  uaray 
caugad  an  mga  sanga.  Cuando  Juan  cortó 
las  ramas  de  esc  árbol,  no  concluyó  de 
cortarlas. 
Taga.  s.  Estaquillas  con  que  afirman  ó  ase- 
guran en  tierra  la  red  de  puercos  de  mon- 
te, cuando  la  colocan  para  cazar. — v.  Pre- 
parar y  ofrecer  alguna  cosa. 
Taga.  //.  Poner,  colocar  una  cosa  en  medio 
o  en  frente  de  otra,  como  para  prevenir- 
se, defenderse,  etc.  An  cataisan  san  mata- 
rom  nga  salsalon  niya  firme  gud  nga  ita- 
taga  sa  tungod  sa  casing-casing  niya.  La 
punta  de  su  cortante  arma  la  pone  siem- 
pre enfrente  de  su  corazón. — s.  Anzuelo 
que,  pendiente  de  una  cuerda  ó  abacá  sin 
torcer,  y  puesto  en  él  algún  cebo,  sirve 
para  pescar. 

Tagac.  v.  Caer,  esparcirse  alguna  cosa  por 
el  suelo.  Nagcacatagac  an  mga  bonga. 
Cáense  los  frutos.  Natagac  an  acón  dará 
nga  bubua.  Se  han  caído  los  lanzones  que 
yo  traía. — v.  Guardar,  prevenir,  reservar, 
preparar  alguna  cosa.  Tinagacan  co  icao 
sin  isda.  He  reservado  pescado  para  ti. 
— v.  Honrar,  respetar  á  una  persona. 
Tagacan  mo  an  imo  amay.  Honra  á  tu 
padre. 

Tagacan.  s.  Azafate  ó  canastillo  tejido  de 
la  vena  principal  de  la  hoja  de  ñipa. 

Tagac  la.  v.  Castañetear,  tocar  las  castañe- 
tas.— Sonarle  á  uno  los  dientes,  dando 
los  d>  una  mandíbula  contra  los  de  la 
otra.  Sonarle  á  uno  las  choquezuelas  de 
las  rodillas    cuando  va  andando. 

Tagad.  v.  Esperar,  tener  esperanza  en  al- 
guna cosa. — Esperar  órdenes  de  algún  su- 
perior, etc. — v.  Hablar,  decir  alguna  cosa. 
— s.  Parte  superior  ó  de  arriba  de  la 
peonza. 

Tag-adá.  s.  Dueño,  dueña,  que  tiene  el 
dominio  de  una  finca  ó  de  otra  cosa. 
Siya  an  tag  adá  san  tuna.  El  es  el  dueño 
de!   terreno. 

Tagadlum.  v.  Disfrazar,  disfigurar,  encu- 
brir, ocultar  una  cosa. 

Tagadtad.  v.  Picar  ó  hacer  menudos  pe- 
dazos una  cosa,  haciendo  ruido  al  picar- 
la.— s.  Ruido  que  se  hace  al  picar  una 
cosa. 

Tagal.  adj.  Gallo  grande. — v.  Fondear  ó 
fondo. 

TagaliO.  v.  Cambiar,  trocar  una  cosa  por 
otra- — Descambiar,  destrocar,  deshacer  el 
trueque,  tomando  cada  uno  la  alhaja  pro- 
pia que  estaba  trocada  con  otra.  Pag  ta- 
galio  quita  anay  siton  imo   calo  ngan  si- 


328 


TA 


nin  acón  calo;  cay  mag  tatagalio  ná  man 
lá  ngahao  quita  onina.  Cambiemos  antes 
tu  sombrero  con  el  mió;  porque  después 
los  destrocaremos. — Dar  ó  tomar  alguna 
cosa  prestada,  ó  á  cambio. 

Tagam.  v.  Preparar,  prevenir,  disponerse 
ó  estar  preparado. — adj.  Prevenido,  pre- 
parado, dispuesto  para  una  cosa. — v.  An- 
dar con  cuidado  por  haber  algún  peligro, 
etc. 

Tagamtam.  v.  Probar,  gustar  un  manjar 
ó  líquido. — Saborear,  percibir  el  sabor  de 
lo  que  se  come  ó  bebe. 

Tagana.  v .  Reservar,  guardar,  preparar,  pre- 
venir alguna  cosa.  Ayao  ta  pag  ogaia  an 
an  salapi,  pag  tagana  sin  aton  onima.  No 
concluyamos  con  el  dinero,  guardemos  al- 
go para  el  dia  de  mañana.  Iguin tagana  co 
ini  sa  imo.  He  preparado  esto  para  tí. 

Tagánas.  adj.  Cosa  de  poco  fondo,  ó  que 
tiene  poca  agua. 

Tagáoc.  v.  Cantar  el  gallo  ó  gallina. — Sil- 
bar la  culebra,  etc. 

TagapO.  v.  Hacer  ruido  como  las  almejas. 

Tagara.  s.  Tiempo  de  cosecha,  de  agua, 
de  frío,  etc.  Manchas  negras  en  ropa 
blanca. 

TagarabOIlg.  s.  Yerba  así  llamada,  que 
nace  en  el  cuerpo  de  algunos  árboles; 
es  medicina  para  el  pelo. 

Tagas.  v.  Correrse  la  cera  de  la  vela  en- 
cendida, la  savia  ó  resina  que  despide  el 
árbol. — Coagularse,  congelarse  lo  dcho- 
— adj  Cosa  coagulada,  como  el  licor  de- 
rretido de  las  velas,  que  se  va  cuajando 
pegado  á  ellas,  ó  la  savia  ó  resina  que 
despiden  los  árboles,  que  se  va  cuajando 
pegada  á    ellos. 

Tagáta.  s.  Manchas  negras  en  ropa  blanca. 
—  v.  Tener  manchas  negras  la  ropa  blanca. 

Tagata.  v.  Crujir,  sonar  ó  hacer  ruido  el 
árbol  al  caer,  el  piso  de  casa  cuando  se 
pisa  fuerte. — s.    Ruido  que  hace  lo  dicho. 

Tagay.  v.  Echar  vino  ú  otro  licor  en  copa, 
taza,  vaso,  etc. — Dar  de  beber  á  uno 
vino  ú  otro  licor  en  copa,  vaso,  etc. — s. 
Medida,  copa  ó  vaso,  etc.,  en  que  se  da 
de  beber. 

Tagayan.  s.  Medida,  copa,  taza,  vaso,  etc., 
para  dar  de  beber  algún  licor. 

Tagay tay.  s.  Linde,  lindero  más  alto  que 
lo  restante  del  terreno.  —  v.  Formar  ó  ha- 
cer dicho  lindero. — s.  Cumbre,  cima  ó 
parte  superior  de  montes  y  cuestas. — v. 
Andar  ó  caminar  por  dichos  sitios. 

Tagbac.  s.  Hierba  así  llamada. 

Tag-balay.  s.  Dueño,  dueña  de  la   casa. 

Tagbang.    s.    Contrario,  persona   que    si- 


TA 

gue  pleito  ó  pretensión  con  otra. — Perso- 
sona  que  lucha,  juega,  contiende  ó  está 
en  oposición  con  otra. — v.  Ir  uno  contra 
otro  en   el  juego,   etc.,  etc. 

Tagbao.  v.  Renovar  ó  poner  pleito  des- 
pués de  haber  pasado  bastante  tiempo, 
Aborrecer,  tener  odio  y  aversión  á  una 
persona  ó  cosa.   Pn  sumir,   vanagloriarse. 

Tagbas.  v.  Cortar,  separar  una  cosa  con 
algún  instrumento,  como  cuchillo,  sun- 
dang,  etc.  Tagbasa  iton  abacá.  Corta 
ese  abacá. 

Tagbaya.  s.  Pajaro  pequeño  así  llamado, 
que  canta  con  frecuencia. 

Tagbis,  s.  Fruta  pequeña,  encarnada  y 
agria,  así  llamada. 

Tagbo.  v.  Buscar  lo  escondido  ú  oculto 
por  otro- — Jugar  ó  divertirse  al  escondi- 
te.—  Ocultar,  decir  una  cosa,  y  pensar 
ó  sentir  otra. — Encontrarse,  hallarse  dos 
ó  más  en  alguna  parte.  Tagboa  niyo  cún 
hain  co  bubutangan  an  cuarta.  Buscad 
dónde  he    puesto  ú  ocultado    el  dinero. 

Tagbon.  v.  Terraplenar,  llenar  de  tierra, 
arena  ó  piedras  un  vacío  ó  hueco;  le- 
vantar un  terraplén. — Cubrir  de  tierra  las 
plantas  al  rededor. — s.  Terraplén  ó  terre- 
no que  se  levanta  poniendo  tierra,  arena 
ó  piedras. 

Tagboy.  v.  Pegarse  una  cosa,  como  el  pol- 
vo á  la  ropa,   etc. 

Tag-calo.  s.  Dueño,  dueña   del  sombrero. 

Tagcafl.  s.  Árbol  así  llamado 

Tag-canding.  s.  Dueño,  dueña  de  la  ca- 
bra ó  cabras. 

Tag-carabao.  s.  Dueño,  dueña  del  carabao 
ó  carabaos. 

Tagcáro.  s.  Pájaro  así  llamado;  no  secóme. 

Tagda.  v.  Probar,  tentar  á  uno. 

Tagda.  y.  Encargar,  encomendar,  imponer, 
determinar,  señalar. 

Tagdal.  adj.  Escaso,  falto  de  medios  ó  pro- 
porción para  hacer,  cumplir  ó  llevar  una 
cosa. — Poca  gente,  pocas  personas.  Da- 
an  ná  camo  nasasayoran  nga  cami  tagdal 
nga  mabalay.  De  antemano  sabéis  ya  que 
nosotros  somos  poca  gente  en  casa. — Ca- 
tagdal.  s.  Escasez  ó  falta  de  gente  ú  otra 
cosa. 

Tagdasan.  adj.  Ropa  para  casa,  ó  que  se 
usa  sólo  en  casa. 

Tagdip.  v.  Herir  ó  hacer  señal  en  un  ár- 
bol para  saber  si  está  en  disposición  de 
poderse  cortar. 

Tagdoc.  v.  Clavar  en  tierra  arma  blanca 
de  punta,  ó  ponerla  clavada  de  punta. 

Tagdodoro.  s.  Ave  así  llamada. 


TA 

Tagdllg*  v.  Embestir,  arremeter,  acometer 
á  uno. 

Tagdul.  s.  Puntal. — ?/.  Apuntalar,  poner 
puntales. 

Taghap.  ?/.  Buscar  alguna  cosa,  sin  saber 
de  cierto  donde  esta. — Hacer  ó  decir  una 
cosa  á  tontas  y  á  locas. — Andar  ó  cami- 
nar, sin  saber  uno  si  efectivamente  va 
por  el  camino  por  donde  debe  ir. 

Taghod.  v-  Comparar,  cotejar  una  cosa 
con  otras. 

Taghop.  s.  Sospecha,  recelo  ó  temor. — v. 
Sospechar,  desconfiar,  dudar,  recelar  de 
una  persona  ó  cosa. 

Taghud.  v.  Enterrar  ó  esconder  una  cosa 
entre  la  tierra. 

Taghum.  s.  Erío,  ausencia  ó  diminución 
del  calor. — Excesiva  diminución  del  calor 
en  los  cuerpos;  descenso  de  temperatura 
que,  por  regla  general,  los  contrae  hasta 
el  punto  de  condensar  los  vapores  y  con- 
gelar los  líquidos. — Sensación  que  expe- 
rimenta el  cuerpo  animal  cuando  su  tem- 
peratura es  mucho  más  elevada  que  la 
de  cualquiera  otro  cuerpo  que  le  roba 
calor. — diminución  excesiva  y  extraordi- 
naria de  calor,  que  experimenta  total  ó 
parcialmente  el  cuerpo  animal  por  efecto 
de  causas  fisiológicas  ó  morbosas. — v. 
Enfriar,  poner  ó  hacer  que  se  ponga  fría 
una  cosa. — adj-  Cosa  fría. — s.  Eresco,  frío 
moderado,  frescura. — v.  Refrescar,  atem- 
perar, moderar,  disminuir  ó  rebajar  el  ca- 
lor de  una  cosa. — adj.  Cosa  fresca,  mo- 
deradamente fría. 

Taghus.  v.  Pasar,  traspasar,  penetrar  un 
cuerpo  por  otro. — Entrar  ó  penetrar  una 
cosa  por  alguna  parte. 

Taghuy,  s.  Silbo,  ruido  sutil  que  se  hace 
con  la  boca,  frunciendo  los  labios,  para 
que  suene  violentado  el  aire.  También 
se  hace  metiendo  en  la  boca  los  dedos  ú 
otra  cosa  apropósito  para  este  efecto. 
— v.  Silbar,  formar  el  silbo. — Chiflar,  sil- 
bar con  silbato,  ó  imitar  su  sonido  con 
la  boca. — s.  Silbato,  instrumento  peque- 
ño y  hueco,  que  se  hace  de  diferentes 
modos  y  de  diversas  materias,  y  que,  so- 
p'ando  en  é!  con  fuerza,  suena  como  el 
silbo. — Chifla,  especie  de  silbato. 

Tag-ibolos.  s.  Cogollo  de  las  palmas,  blan- 
co— amarillo,  antes  de  abrirse. — Pez  así 
llamado. 

Tag-iya.  adj.  Dueño,  dueña,  que  tiene  el 
dominio  de  una  cosa. 

Taglais.  adj.  Cosa  aguda,  aguzada,  oque 
tiene  punta. 


TA 


329 


Taglauig.  s.  Bancada,  tabla  ó  banco  junto 
á  la  proa,  donde  se  sientan  los  remeros. 

Tagmay.  v.  Confiar,  fiar,  tener  esperanza 
en  alguna  cosa- 

Tagmo.  v.  Coger  pronto  alguna  cosa,  an- 
tes que  otro  la  tome;  aprender  pronto  una 
cosa. 

Tagmo.  v.  Enroscar,  enrollar,  arrollar,  en- 
volver una  cosa  en  sí  misma. — Encon- 
trarse, unirse  varias  cosas — s.  Rollo,  cual- 
quier cosa  en  forma  cilindrica,  ó  enrosca- 
da. —Unión  de  una  ó  varias  cosas  envuel- 
tas.Usa  ca  tagmo.  Un  rollo,  una  culebra 
enroscada. 

Tagmoy.  v.  Arrebatar  á  uno  alguna  cosa 
de  las  manos. 

Tagmul.  v.  Morder  el  labio  inferior,  ha- 
ciendo gestos. 

Tagna.  v.  Profetizar,  anunciar  ó  predecir 
las  cosas  distantes  ó  futuras,  en  virtud 
del  don  de  profecía. — Adivinar,  pronosti- 
car, conjeturar  lo  futuro  por  la  observa- 
ción de  algunas  señales,  etc. — Descifrar 
una  cosa,  acertar  lo  que  quiere  decir 
un  enigma,  etc. — s.  Profecía,  don  sobre- 
natural, que  consiste  en  conocer  por  ins- 
piración divínalas  cosas  distantes  ó  futu- 
ras.—  Libro  canónico  del  Antiguo  Testa- 
mento, en  que  se  contienen  los  escritos 
de  cualquiera  de  los  profetas,  aprobados 
por  la  Iglesia. — Predicción  ó  anuncio  de 
las  cosas  futuras;  pronóstico,  adivina- 
ción, adivinanza;  conjetura  que  se  forma 
de  las  cosas  ó  acaecimientos  por  las  se- 
ñales que  se  ven   ú  observan. 

Tagfling.  adj.  Cosa  sonora,  aguda,  alta, 
subida    ó    penetrante,  como  la  voz,  etc. 

TagriOC.  s.  Mosquito  pequeño  así  llamado. 

Tagnos.  v.  Sacar  el  arma  de  la  vaina. — 
Salirse    ó   caerse  el  arma  de  la  vaina. 

TagO.  v.  Esconder,  ocultar,  encubrir  algu- 
na cosa.  ;Diin  quita  tatago?  ¿Dónde  nos 
esconderemos?  Panago  quita.  Oculté- 
monos. 

Tagoan.  s.  Escondrijo,  lugar  ó  sitio  don- 
de se  esconde  ú  oculta  alguna  cosa. 

TagOCtOC.  v.  Sonar  una  cosa  sobre  la 
cual  se  pega  ó  da  golpes. — s.  Sonido  ó 
ruido  de  una  cosa  sobre  la  cual  se  pega 
ó  da  golpes. — Oirse  de  lejos  una  cosa. 
— s.  Coscorrón;  golpe  que  se  da  en  al- 
guna parte,  s.  Moho  que  cría  ó  tiene  el 
arroz,  etc. 

Tagon.  v.  Comenzar,  principiar,  empezar 
a  salir  las  plantas,  etc.  Matagon  ná  tu- 
mubo  an  acón  mga  tanum-  Principian  ya 
á    crecer  mis  plantas. 

Tagon*  part.    que  se  antepone  á  algunas 


330 


TA 


voces  simples  ó  compuestas. — -Tagun 
part.  como  la  anterior. 

Tagongtong.  v.  Estirar,  poner  tensa  ó 
tirante  una  cosa. — adj.  Cosa  tensa  ó  ti- 
rante, como  jarcia,  cordel,  cuerda  de  gui- 
tarra, etc. — /'.  Sonar  ó  hacer  ruido  cosa 
tirante,  como  jarcia,  etc. 

TagOnlipOfl.  //.  (De  lipón).  Encantar 
por  medio  de  fórmulas  y  palabras  má- 
gicas.- s.  Encantamiento,  encanto,  magia, 
hechizo  ó  cualquier  cosa  supersticiosa  de 
que  se  valen  los  hechiceros  para  el  logro 
de  los  fines  que  se  prometen  en  el  ejerci- 
cio de  sus   vanas  artes. 

Tagonliponan.  adj.  (De  lipón).  Encan- 
tador, hechicero,  que  practica  la  vana  y 
supersticiosa  arte  de  hechizar. 

Tagonton.  v.  Cundir,  aumentarse,  agran- 
darse hinchazón,  herida,  llaga,  etc. — Con- 
tagiarse, inficionarse  un  miembro  con  el 
mal  de  otro  miembro.  Oir,  entreoír,  sen- 
tirse el  ruido  ó  sorido  de  alguna  cosa. — 
Ruido  que  hace  el  bisaya  dando  golpes  en 
el  mortero  de  pilar  palay,  con  palo  ú  otra 
cosa. --¿a  Golpear  y  hacer  ruido  en  el  mor- 
tero. Nanagonton  ná  an  guimbal.  Se  siente 
ya  el  tambor. 

Tagontong.  v.  Dilatarse,  extenderse  una 
cosa  en  buen  ó  mal  sentido. 

TagorOS.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  cordel, 
maroma,  etc.,  al  tirar  con  fuerza  de  él. 
— s.  Ruido  ó  sonido  de  cordel,  maroma, 
etc.,  cuando  se  tira  fuertemente  de  él. 

TagOStOS.  v.  Crujir,  rechinar  una  cosa. — 
s.  Crujido,   rechinamiento  de  una  cosa. 

TagOtO.  s.  Lagartija  así  llamada. 

Tagotom.  s.  Planta  así  llamada,  de  cuerpo 
espinoso;  su  fruta  es  agria  y  comestible. 

Tagotong.  s.   Planta  así  llamada. 

Tagpang.  v.  Topar,  encontrar,  hallarse 
dos  ó  más  en  un  paraje.  Naghitagpang 
cami.  Nos  encontramos. 

Tagpas.  v.  Coger  ó  tomar  una  cosa  en 
ausencia  del  dueño.  —  Hatagpas.  v.  Que- 
brantar, traspasar  mandato,  orden,  etc. 

Tagpilas.  s.  (De. pilas).  Mullido  de  ho- 
jas ú  otra  materia,  que  se  pone  sobre 
las  espaldas,  etc.,  cuando  se  lleva  sobre 
ellas  alguna  cosa. — v.  Poner  sobre  las 
espaldas,  etc.,  dicho  mullido. 

Tagpip-liO.  s.  (De  pilio).  Rincones  ó 
ángulos  interiores  que  se  forman  de  la 
unión  de  dos  paredes, 

Tagpiri.  adj.  (De  piri).  Parte  dividida  ó 
seperada  de  un  todo. — s.  Parte  ó   pedazo. 

Tagpis.  adj.  Delgado,  cenceño  ó  enjuto  de 
carnes. — Matagpis.  adj.  Delgado  de  cin- 
tura. 


TA 

TagpO.  v.  Imponer  las  manos. — s.  Impo- 
sición  de  las  manos. 

Tagpoc.  s.  Árbol   así  llamado. 

Tagporoc.  a.  Ocurrir,  venir  á  la  imagina- 
ción una  cosa. 

Tagpud.  v.  Despreciar,  desdeñar,  tratar 
con  desden   a  una  persona  o  cosa. 

Tagpul.  s.    Emplasto,   medicamento   exter 
no,    hecho    de     hierbas,   hojas  ó  plantas. 
— v-   Emplastar,   poner  emplastos.    Igtag-; 
pul  mu   sa  ca^am-dan    an  dahon  san  mar- 
goso-    Pon    emplasto   de  hojas  de  balsa- 
mina en   la  herida. 

Tag-sa.  adj.  Cada  cual,  cada  uno,  cada 
una.  ¿Tagpira  an  tag-sa  nga  carabao? 
¿Cuánto  vale  cada  carabao?  Mamisos  an 
tag-sa  ca  hado.  Cada  camisa  vale  un 
peso.  Tagui  sin  cahate  an  tag-sa  sa  ira. 
Da  dos  reales  á  cada  uno  de  ellos.  Mag 
pacabuhi  an  tag-sa.   Líbrese  cada   uno. 

Tagsaon.  s.  Bejuco  así  llamado. 

Tag-sa  tag-sa.  adj.  Cada,  cada  uno,  ca- 
da cual.  Tinagan  co  sin  humay  an  tag- 
sa  tag-sa  sa  ira.  He  dado  palay  á  cada 
uno  de  ellos. 

Tagsim.  adj.  Cosa  algo  dulce. 

Tagsip.  v.  Probar,  gustar  una  cosa.  Tag- 
sipa  cún  hinug  ná  bá  an  bayabas.  Prue- 
ba á  ver  si  están  ya  maduras  las  gua- 
yabas. 

Tagsip-tagsit.  v.  Sisear  ó  emitir  el  sonido 
inarticulado  de  la  s,  sin  pronunciar  pala- 
bra, como  cuando  se  llama  á  uno,  etc. 

TagSOt.  v.  Azuzar,  incitar  á  los  perros 
para  que  embistan,  ó   persigan  la   caza. 

TagU.  part.  Se  antepone  á  algunas  raices, 
Pagtagudiri.  Vedar,  prohibir. — Pagíagu- 
dara.  Llevar  ó  traer  alguna  cosa. — Ta- 
guasaua.  Hombre  que  tiene  comercio 
ilícito  con  una  mujer,  s.  Manceba,  con- 
cubina. 

Taguancan.  s.  (De  anac).  Madre,  ma- 
triz, órgano  interior  y  hueco  de  las 
hembras,  donde  está  encerrado  y  se  ali- 
menta el  feto  hasta  que  se  verifica  el 
parto- 

Tagub.  v.  Esconder,  ocultarse.,— Jugar  al 
escondite;  dejar  que  uno  se  esconda  an- 
tes; buscar,  encontrar  al  que  se  ha  es- 
condido. San  amon  pagtagub  uaray  acó 
hitagubi  nira.  Cuando  jugamos  al  escon- 
dite no  me  encontraron. — Envainar,  es 
conder  en  la  vaina  la  espada  ú  otra 
arma  blanca. — s.  Vaina  de  arma  blanca. 
Namulong  si  Jesucristo  con  San  Pedro: 
.  "Taguba  mo  an  imo  espada".  Dijo  Je- 
sucristo á  San  Pedro:  "Mete  tu  espada 
en   la  vaina'4. 


Tagubalon.  v.  Preparar  vianda;  llevar 
vianda  para    el    viaje. 

Tagubanua.  s.  Atabal  ó  tamboril  pe- 
queño. 

Tagubtagub.  v.  vid.  Tagub. 

Tagllbtub.  v.  Sonar  el  vientre  ó  las  tripas; 
sonar  cosa  hueca. — s.  Sonido  de  cosa 
hueca.  Magtatagubtub  an  guimbal.  Suena 
el  tambor. 

TagUC.  s.  Savia  ó  jugo  que  nutre  las 
plantas. — Goma,  brea,  resina  que  desti- 
lan algunos  árboles  y  plantas. — v.  Des- 
tilar goma,  brea  ó  resina  los  árboles  y 
plantas. 

Tagucan.  adj.  Gomoso,  resinoso,  que 
tiene    ó    destila  resina. 

Taguchay.  v.  Respirar  fuerte  el  que  está 
fatigado 

Tagud.  v.  Picar,  partir  ó  dividir  en  me- 
nudos pedazos  alguna  cosa.  Pagtagura  sin 
maopay  an  carne.  Pica  bien  la  carne. — s. 
Bordado,    labor  ejecutada  en  tela,  etc. 

Tagudtud.  adj.  Morisqueta  mal  cocida. 
— v.  Estar  mal  cocida  la  morisqueta. 
— Moler,    machacar  una  cosa. 

Taguic.  v.  Amarrar  con  bejuco  cañas  lim- 
pias y  partidas  á  lo  largo,  en  forma  de 
estera  rala;  regularmente  son  dos  los  be- 
jucos que  pasan  ó  ctuzan,  uno  por  arri- 
ba y  otro  por  abajo,  para  formar  dicha 
estera  ó  tejido  de  cañas,  más  ó  menos 
largo,  según  el  objeto  á  que  se  destina. 
— s.  Tejido  de  cañas  partidas  á  lo  largo 
en  varios  pedazos  que  usan  en  los  co- 
rrales de    pescar. 

Taguican.  s.  Especie  de  estera  ó  tejido 
hecho  de  cañas  ó  bejucos  partidos  á  lo 
largo. 

TaguictlC.  v.  Sonar  alguna  cosa  cuando 
se  da,  toca  ó  pega  en  ella.—  s.  Ruido 
que  hace  una  cosa  al  dar,  tocar  ó  pe- 
gar en  ella. 

Taguidiot.  adj.  Poquito  á  poco.—  v.  Co- 
ger   ó  tomar  poquito  á  poco. 

Taguil-ao.  s.  Baja  marea,  cuando  es  por 
la  mañana  temprano. 

Taguilhao.  s.  Árbol   así  llamado. 

Taguiltil.  v.  Sonar  una  cosa  cuando  da 
con  otra. — s.  Ruido  ó  sonido  de  una 
cosa  cuando  da  con  otra. — adj.  Cosa 
muy   seca   y  dura. 

Taguimtim.  s.  Ostra  así  llamada;  se 
come. 

Taguinbua.  v.  Desmentir,  decir  á  uno 
que  miente,  llamarle  mentiroso. 

Taguingting.  v.  Sonar  plata,  cobre,  cam- 
pana, etc. — s.    Sonido    de    cobre,   plata, 
campana,  etc. 
42 


Ta  ááí 

Taguinhapon.  s.  Baja  marea,  cuando  es 
por  la  tarde. 

Taguinis.  v.  Salir,  caer  agua,  sangre  ú 
otro  líquido,  despacio  y  en  poca  can- 
tidad. 

Taguiptipon.  adj.  Cosa  blanca  que  tiene 
manchas  negras. 

Taguipus.  v.  Restar  ó  faltar  todavía  una 
cosa  que  pagar. — s.  Resto  ó  lo  que  falta 
todavía  que    pagar. 

Taguiptis.  s.  Manchas  negras  que  salen 
en  la  ropa  blanca,  por  causa  de  la  hu- 
medad.— v.  Tener  ó  salir  manchas  ne- 
gras en  la  ropa  blanca. 
Taguiris.  v.  Sonar,  hacer  ó  causar  ruido 
una  cosa. 

Taguitis.  s.  Marisco  así  llamado. — Pana- 
guitis.  v.  Coger  ó  sacar  dicho  marisco. 

Taguitisan  ó  panaguitisan.  s.  Sitio 
donde  se  crian  y  cogen  los  mariscos 
llamados  taguitis. 

Tagtliuala.  adj.  Zurdo,  que  usa  la  mano 
izquierda  del  modo  y  para  lo  que  las 
demás  personas  usan  la  derecha;  izquier- 
do. 

Taguiyong.  v.  Zumbar,  hacer  una  cosa 
ruido  ó  sonido  continuado,  como  el  que 
se  siente  en  los  oidos  cuando  se  ha 
introducido  en  ellos  algún  viento  ó  va- 
por, ó  el  que  hace  una  bala  ú  otra  cosa 
cuando  pasa  cerca  de  uno. — s.  Zumbido, 
ruido  que  forman  las  cosas  en  el  aire. 

Tagulhat.  v.  Esperar  á  uno. 

Taguliuan.  v.  Recompensar,  remunerar, 
galardonar. 

Tag-uló.  s.  Sombrero  ó  cosa  semejante, 
que  se  lleva  puesto  en  la  cabeza. 
— v.  Llevar  sombrero  ó  cosa  semejante 
puesto  en  la  cabeza.  —  Llevar  alguna  cosa 
sobre  la  cabeza. 

Tágum.  v.  Añil,  planta  que,  en  Botánica, 
se  llama  Indigófera  de  tintes. — v.  Dar  ó 
teñir  de  añil;  teñir  de  negro  ó  azul  oscuro. 

Taguman.  s.  Pez  así  llamado. 

Tagumata.  s.  Enfermedad  ó  mal  de 
ojos. — Sufusión,  cierta  enfermedad  que 
padecen  los  ojos. — v.  Padecer  ó  tener 
enfermedad    de   ojos. 

Tagumbalay.  v.  Subir  á  casa  ajena  para 
visitar  al  dueño  ó  parar  en  ella  algu- 
nos  dias;  hospedarse  en  casa    ajena. 

Tagumdum  ó  hitagumdum.  v.  Acor- 
darse, traer  á  la  memoria  alguna  cosa, 
caer   en    la   cuenta. 

Tagumpipinit.  s.  Humedad,  frialdad, 
sensación  que  proviene  de  la  falta  de 
calor. 

Tagunlipotl.  v.  Encantar.— s.  Encanto,  en- 


332 


TA 


cantamiento,    magia.    Sangcay   co,    San- 
cho, tagunlipon  ini.    Sancho,  amigo  mío, 
esto  es    encantamiento. 
Tagunmaaga.  v.  (De  aga).  Amanecer, 
alborear,   rayar   el    día. — adv.    t.    Tem- 
prano,   de  mañana,   al  amanecer.  Sa  ad- 
lao    nga    domingo     san     natagunmaaga. 
En    el    día  de   domingo  al   rayar  el  día. 
Tagunsalá.  s.  (De  sala).   Medicina  que 
no    puede    variarse    ni    reemplazarse  por 
otra. 
Tagunsaláan.  adj.  (De  sala).  Que  tiene 
ó    lleva  medicina   que  no  puede    variarse 
ni   reemplazarse    por   otra. 
Tag-yaun.  adj-    (C).  Dueño,    dueña,  que 

tiene  el  dominio  de  una  cosa. 
Taha.  v.    Respetar,    venerar,    reverenciar, 

honrar,  acatar,  tener  respeto. 
Taha,  v.  Cortar  la  pluma  para  escribir, 
Tahad.  v.   Principiar  ó  dar  principio  á  una 

cosa,  comenzarla. 
Tahad.    v.    Cortar    árbol  por  cerca  de  la 
raiz. — s.  Tronco  que  queda,  después   de 
cortado  el  árbol. 
Tahaid.    v.    Comparar,    cotejar    una  cosa 

con  otra. 
Tahatl.  v.  Detenerse,  pararse  en  algún  pa- 
raje los  que  caminan  ó  navegan.     Tahan 
quita   anay  dida  sa  Tacloban.     Paremos 
antes    ahí    en  Tacloban.     Nanahan  cami 
sin    tolo    ca  adlao  didto  sa  Basay.     Nos 
detuvimos  tres  días  allá  en  Basay. 
Tahatl.    v.    Apostar,    pactar  entre  sí   dos 
ó  más,  que  aquel  que   estuviere  equivo- 
cado, ó  sea  vencido,  perderá  la  cantidad 
de    dinero   que  se  determine  ó  cualquier 
otra  cosa. — s.  Apuesta,  cosa  que  se  apues- 
ta. 
Tahang.  v.  Dejar  en  blanco,  dejar  de  pa- 
gar, dejar  de  hacer  una  cosa,  omitirla. 
Tahao.  v.  Saltar,  tirarse  ó  arrojarse  de  una 
altura,  s.  Pájaro  así  llamado. — v.   Cantar 
dicho  pájaro. 
Tahap.    v.    Sospechar,    desconfiar,  dudar, 
recelar  de  una  persona  ó  cosa. — s.    Sos- 
pecha, desconfianza,  duda,  recelo. 
Tahas,  adj.  Diligente,  cuidadoso  y  activo. 
— v.  Hacer  uno  por  sí  alguna  cosa,    sin 
aconsejarse  de  otro. — Enseñar  á  hacer  ó 
practicar  alguna  cosa.  Abstenerse  supers- 
ticiosamente de  una  cosa. 
Tahay.  v.  Requemar  ó  volver  á  pasar  por 
el    fuego    las  vasijas  de  barro,  antes  de 
usarlas;  y  para  que  se    cierren  bien    los 
agujeritos,  y  no  se  recalen,  las  untan  con 
leche  de  coco. 
Tahi.    v .    Coser,     unir  con    seda,    hilo    ó 
abacá  y  la  aguja  ú  otro  instrumento  dos 


TA 

pedazos  de  tela,  cuero  ú  otra  materia — 
s.  Cosido,  costura,  unión  que  se  hace  de 
dos  piezas  cosiéndolas.  Guintahi  co  na 
an  imo  bado.  He  cosido  ya  tu  camisa. 
Ipinapagtatahi  ini  san  capitán.  El  capitán 
manda  coser  ésto.  Bugtasi  an  tahi  san 
acón  sarual.  Descose  el  cosido  de  mis 
pantalones. 
Tahihilao  Ó  tahilao.  s.  Oropéndola,  ave 
hermosa,  de  unas  seis  á  ocho  pulgadas 
de  largo,  el  cuerpo  manchado  de  amari- 
llo, verde  y  negro,  las  alas  y  la  cola  ne- 
gras, y  amarillas  las  extremidades  de  sus 
plumas.  Se  mantiene  de  insectos  y  de 
guayabas;  es  ágil  y  bulliciosa.  En  algu- 
nos pueblos  se  llama  Cucúyao. 
Tahifl.  v.  Secuestrar,  embargar  una  cosa. 
Tahong.  v.  Poner,  cubrirse   la  cabeza  con 

pañuelo  ú  otra  cosa. 

TahOp.  v.  Limpiar  el  palay  con    el    nigo, 

para  quitarle  la  cascara  ó  upa.     Se  echa 

el    palay    pilado    al   aire,  y  se  recoge  ó 

deja  caer  en  el  mismo  nigo,    y   de    esta 

manera  se  limpia  ó  se  separa  el  grano  de 

la  cascara  ó  upa. 

TahotOC.    s.  Gusano  que  roe  los  árboles. 

Tahub.    v.    Cubrir,    ocultar    y    tapar  una 

cosa  con  otra. 
Tahuc.  v.  Hacer  casa  en  monte,  selva  ó 

entre  matorrales. 
Tahúd.  s.  Espolón,  garrón,  especie  de  cor- 
nezuelo   que    las  aves  gallináceas  tienen 
en  el  tarso. 
Tahud.  v.  Respetar,  venerar,  reverenciar, 
honrar,  acatar,   tener  respeto. — s.  Respe- 
to, veneración,  reverencia,  honra,    acata- 
miento. 
Tahud  tahúd.  s.  Espuela,  espolín,  instru- 
mento de  metal  hecho    con  una  rodajita 
de  puntas  á  manera  de  estrella,  que,  pues- 
to en  el  calcañar,  sirve  para  picar  á  las 
caballerías  y  avivarlas. 
Tahúm.  adj.  Cosa   hermosa,  preciosa,  be- 
lla, grandiosa,  que  tiene  hermosura. 
Tahun.  v.  Tocar  ó  imponer  las  manos. 
Tahup.  v.  Tapar,  cubrir  una  cosa  con  otra. 
Tahúran.  adj.  Ave  que  tiene  espolón. 
Tahus.    v.   Pasar,  traspasar,  penetrar  una 
cosa    en    otra. -Alcanzar,    llegar   con  la 
vista,  etc.,  á  cierto  término  ó    distancia. 
An  ponglo  nacatahus  san  bongbong.  La 
bala  traspasó  el  tabique.  An  iya  casing- 
casing  tinahus  sin  cabido.  Su  corazón   fue 
traspasado   de    dolor.    Di  man  tinatahus 
pageulao  ngadto  sa  luyo.  No   se  alcanza 
á  ver  al  otro  lado. 
Tahuyad.  v.  Sacar  ó  echar  la  barriga  ha- 
cia afuera. 


TA 

Taid.  v.  Conferir,  cotejar  ó  comparar  una 
cosa  con  otra. 

Taiho.  s.  Soplillo,  caña  hueca  de  unos  dos 
palmos  de  larga,  de  la  que  se  valen  para 
soplar  el  fuego. 

Taihon,  taehon  ó  taihun.  adj.  Cosa 
sucia,  asquerosa,  que  tiene  orín  ó  he- 
rrumbre. 

Tai!,  v.  Confiar,  ponerse  ó  acogerse  bajo 
la  protección  de  uno. — Unir,  ajustar  una 
cosa  á  otra. — adj.  Cosa  unida  y  ajusta- 
da á  otra. 

Tail.  v.  Componer,  arreglar,  ajustar  y  con- 
cordar, poner  en  paz  á  los  enemistados, 
y  concertar  á  los  discordes. — Mananáil 
sa  capolonganan.  Componedor  de  pleitos 
y  desavenencias. 

Tall  ó  hatail.  v.  Compadecerse,  apiadar- 
se, tener  lástima  de  una  cosa.  Diri  acó 
hatail  sa  lauas  co.  No  me  compedezco 
de  mi  cuerpo. 

Tail  ó  hapataid.  v.  Caer  en  los  vicios 
ó  en  otra  cosa,  abandonarse,  dejarse  do- 
minar por  defectos,  pasiones,  vicios,  etc. 
Nahapataid  siya  sa  maraut.  Se  ha  hecho 
vicioso. 

Tail.  v.  Aplicar,  adaptar,  acomodar,  con- 
formar una  cosa  con  otra. — Seguir,  imi- 
tar una  cosa — Comparar,  parangonar. 

Tais.  v.  Aguzar,  hacer  ó  sacar  punta,  ó 
hacer  más  aguda  ó  sutil  la  punta  de  un 
arma  ú  otra  cosa. — adj.  Cosa  aguda,  pun- 
zante ó  con  punta. — s.  Punta,  extremo 
agudo  de  un  arma,  instrumento  ú  otra 
cosa,  con  que  se  puede  herir  ó  pinchar. 

Tala.  adv.  m.  Apenas,  casi  no,  escasamen- 
te. Naghihimatay  si  Juan;  tala  ná  lá  pag 
quiquiua-quiua  san  acón  pagdatong.  Está 
muriéndose  Juan;  apenas  se  movía  cuando 
yo  llegué.  Tala  ná  lá  nga  may  matam-is 
ini.  Apenas  tiene  ésto  dulce. 

Tala.  v.  Señalar,  poner  señal  para  hacer 
sementera  ú  otra  cosa. 

Taláan.  v.  Determinar,  tasar,  señalar,  fijar 
una  cosa  para  algún  efecto. — s.  Plazo, 
término  ó  tiempo  que  se  da  á  uno  para 
alguna  cosa. 

Talaba,  s.  Ostra  así  llamada,  marisco  bi- 
valvo, que  está  asido  á  las  peñas  ó  pie- 
dras. Es  de  los  mariscos  comestibles  más 
estimados. — Hatalabá.  v .  Herirse  con  las 
puntas  de  las  conchas  ó  piedras  á  que 
está  asido  el  talaba.  San  pagparigos  co 
sa  salug,  nahatalabá  acó.  Cuando  me  bañé 
en  el  río,  me  herí  con  las  puntas  del  ta- 
laba. 

Talabangan.  s.  Hierba  así  llamada. 

Talabcad.    v.   Reunirse,  posarse  las  aves 


TA 


333 


en  los  árboles  con  fruta,  ó  las  abejas  en 
los  árboles  con  flor. 

Talabcarun.  adj.  Árbol  con  fruta  donde 
se  reúnen  ó  posan  las  aves;  árbol  con 
flores  donde  se  reúnen,  acuden  y  posan 
las  abejas,  y  donde  suelen  formar  sus 
panales. 

Talabgus.  v.  Reunirse,  posarse  las  aves 
en  los  árboles  con  fruta,  ó  las  abejas  en 
los  árboles  con  flor- 

TalabhOC.  s.  Cabellera,  pelo  de  la  cabe- 
za, especialmente  el  largo  y  tendido  so- 
bre las  espaldas. — Cabellera,  pelo  postizo. 
— v.  Tener  ó  llevar  cabellera. 

Talab-OC.  v.  Atravesarse  ó  dar  la  comida, 
en  la  garganta.— Dar  en  la  garganta  lo 
que  se  bebe,  y  salir  por  las  narices. 

TalabOgSOC.  s.  Estaca,  palo  sin  pulir,  que 
se  usa  para  hacer  estacada. 

TalabOtl.  s.  Ave  blanca,  del  orden  de  las 
zancudas,  especie  de  garza.  Dicen  los 
bisayas,  que  nadie  ha  podido  hasta  aho- 
ra encontrar  su  nido;  andan  en  bandada?, 
y  rara  vez  una  sola,  y  se  ven  con  fre- 
cuencia en  las  sementeras,  cuando  los 
bisayas  benefician  la  tierra  para  plantar 
el  palay,  y  también  en  las  playas,  y  en 
los  sitios  que  la  mar  deja  en  seco  en 
sus  bajas  mareas.  Según  me  han  dicho 
los  bisayas,  dicha  ave  no  pone  huevos, 
sino  que  pare;  ignoro  si  será  verdad:  lo 
cierto  es  que  sus  huevos  no  se  han  en- 
contrado hasta  el  presente. 

Talabón.  s.  Hamaca  con  su  cubierta  de 
ñipa  ú  otra  cosa  y  dos  cañas  largas,  una 
á  cada  lado,  para  llevar  en  ella  á  una  per- 
sona.— v.  Ir  ó  llevar  á  uno  en  hamaca. 
— s.  Cubierta  de  ñipa  ú  otra  cosa  atada 
á  dos  cañas  largas,  para  amarrar  en  ella 
la  hamaca. 

Talac.  v.  Equivocarse,  decir  una  cosa  por 
otra.  Nahatalac  an  baba  co.  Me  he  equi- 
vocado.— s.  Tablas  que  ponen  en  la  em- 
barcación cerca  de  la  batayola. 

Tala  cala.  s.  Especie  de  matraca  para 
espantar  pájaros,   puercos  de  monte,  etc. 

Talac  tagac.  s.  Llovizna,  lluvia  menuda 
que  cae  blandamente  á  modo  de  niebla. 
— v.  Lloviznar,  caer  de  las  nubes  gotas 
menudas. 

Talacud.  s.  Estaca  para  señalar  el  térmi- 
no ó  conclusión  de  una  cosa. — v.  Cercar 
la  sementera  con  estacas. 

Talacugui.  s.  Ganancia  de  lo  que  se 
vende. 

Talad,  v.  Plantar  caña-dulce. — adj.  Caña 
dulce  recién  plantada.  Pagtalad  camo  sin 
tubo,    basi    camo   macapangos  ug  maca- 


334 


TA 


pagcalamay.  Plantad  caña-dulce,  para  que 
podáis  comerla  y  hacer  calámay. 

Taladiguiot.  adj.  Poco,  escaso,  pequeño, 
poquito. 

Taladungan.  adj.  Coetáneo,  coevo,  con- 
temporáneo, que  son  de  una  misma  edad, 
que  se  bautizaron  en  un  mismo  dia,  etc. 

Talaed.  v.  Salir  llagas,  bubas,  etc.,  en  el 
cuerpo. 

Talag.  v.  Pasar  por  algún  sitio.  Diri  ca 
macacatalag,  cay  hubas  ná.  No  podrás 
pasar,  porque  ya  es  baja  marea. 

Talag.  v.  Desparramarse,  esparcirse,    divi- 
dirse   la   gente  ó  ir  unos  por  un  sitio  y 
otros  por  otro.  Nananalag  ar  mga  nami 
miling  sin  potiocan.  Se  desparraman   los 
que  buscan  abejas. 

Talaghot.  v.  Fortalecer,  reforzar  tina  cosa. 

Talagpoc.  adj.  Quebradizo,  que  salta  ó 
quiebra. 

Talag-sa.  m.  adv.  Rara  vez,  alguna  que 
otra  vez. 

Talagsuhayun.  adj.  (De  suhay).  Afi 
cionado  á  reñir  ó  pelear,  disputar  ó  al- 
tercar. 

Talagtag.  v.  Colocar,  acomodar,  extender 
ó  poner  bien  las  cosas. 

Talaglldti.  adj.  Poco,  escaso,  pequeño, 
poquito. — v.  Dar,  ó  tomar  poquito  á  poco, 
hacer  ó  dividir  una  cosa  en  pedazos  pe- 
queños. 

Talagudtiay.  adj.  Poco,  escaso,  pequeño, 
poquito. 

Talág-UÍS.  adj.  Cosa  aguda,  aguzada,  con 
punta — v.  Aguzar,  hacer  ó  sacar  punta  á 
una  cosa. 

Talahid.  v.  Carrizo  así  allamado. 

Talahuran.  s.  (De  tahud).  Respeto,  ve- 
neración, acatamiento. 

Talahurun.  adj.  (De  tahud).  Venerable, 
respetable,  digno  de  respeto. 

Talaid.  v.  Apiadarse,  compadecerse,  tener 
piedad  ó  conmiseración  de  uno.  Enseñar, 
doctrinar,  instruir.  Juzgar  rectamente. — 
Igualar,  poner  al  igual  con  otra  á  una 
persona  ó  cosa. — Igualar,  juzgar  ó  proce- 
der sin  diferencia,  ó  estimar  á  uno  y  te- 
nerle en  la  misma  opinión  que  á  otro. 

Talaid.  (Taid).  v.  Avenirse,  tratar  de  al- 
gún asunto. — Conferir,  cotejar  y  compa- 
rar una  cosa  con  otra. 

Taláis,  adj.  (De  tais).  Cosa  afilada,  del- 
gada, aguda,   penetrante. 

Talaisan.  adj.  (Talaysan.)  (De  tais). 
Cosa  aguda,  que  pincha  ó  corta. 

Talalora.  s.  Bejuco  fino  así  llamado. 

Talama,  s.  Pulpo  pequeño  ó  animal  ma- 
rino así  llamado. — v.  Equivocarse,  decir, 


TA 

tener  ó  tomar  una  cosa  por  otra.  Naha- 
talama  acó.  Me  he  equivocado. 

Talamag.    v.  Alzar,  levantar  la  cabeza. 

Tal  aman.  s.  Boca;  abertura. 

TalambOCOt.  s.  Cubierta  ó  camarote  que 
el  bisaya  pone  en  la  popa  de  las  embar- 
caciones menores. 

Talamhot.  adj.  Cosa  olorosa,  que  exhala 
de  sí  fragancia. 

Talamisan,  s.  Naranja  agridulce  así  lla- 
mada. 

Talamon.  v.  Tragar  una  cosa  sin  querer. 

Talampoy.  s.  Parar,  cesar  de  hacer  ruido, 
etc. — Cesar,  calmar  el  dolor,   etc. 

Talanay.  adv.  m.  Despacio,  poco  á  poco, 
lentamente. — v.  Hacer  una  cosa  despacio. 
— adj .  Cosa  lenta,  pausada,  que  obra  con 
pausa  ó  lentitud. — Viento  galeno,  suave 
y  apacible. 

Talang.  v.  Agujerear,  abrir  agujero  en 
cerco  de  cañas,  etc. — Encastar/  tomar  ó 
cubrir  el  perro  á  la  perra. 

Tal-ang.  v.  Faltar  á  lo  mandado,  cometer 
una  falta. 

Talanggap.  adj.  Inconstante,  que  no  per- 
severa, que  no  se  mantiene  constante  en 
una  cosa. 

TalatlgigO.  v.  Tirar  á  una  cosa,  creyendo 
que  es  otra.  Dar,  herir  á  uno  por  otro. 

Talangitag.  v.  Abrir,  separar  ó  desunir 
una  cosa  en  sí,  como  los  dedos  de  la 
mano,  etc. — Estar  las  cosas  cada  una  de 
por  sí,  como  los  dedos  de  la  mano  ó 
pié,  que  no  están  pegados;  la  fruta  del 
árbol,  que  no  está  arracimada;  los  que 
van  en  procesión,  separados  unos  de  otros, 
y  no  juntos  ni  en  pelotones. — Poner  ó 
colocar  las  cosas  en  el  modo  expresado. 

Talangpas.  v.  Pasar,  ir  ó  andar  por  cami- 
nos dificultosos  ó  llenos  de  embarazos. 

Talang  tagang.  adj.  Un  poco  de  agua  ú 
otro  licor,  que  ha  quedado  en  algún  vaso. 
— v.  Dejar  ó  quedar  un  poco  de  agua 
ú  otro  licor  en  algún  vaso,  ó  no  dejar 
ni  quedar  nada. 

Tálao.  adj .  Cobarde,  pusilánime,  sin  valor 
ni  espíritu. — v.  Acobardarse,  amedren- 
tarse, tener  miedo. 

Talaod.  v.  Herirse  con  cosa  aguda  ó  pun- 
zante, clavada  en  tierra. 

Talaon.  v.  Descansar,  parar,  cesar  de  ha- 
cer una  cosa.  An  pagtalaon  co  san  pag- 
lacat  cay  tinocob  acó  sin  ayam.  El  parar 
yo  de  andar  es  porque  me  ha  mordido 
un  perro. 
Talapas.  v.  Traspasar,  quebrantar,  infrin- 
gir, violar  una  ley,  estatuto,  etc. 
Talape.  s.  Bejuco  largo,  fuerte  y  grueso,  así 


TA 

llamado;  su  fruto  es  arracimado  y  comes- 
tible. 
Talaphug.  s.  Moño  postizo.— v.  Tener  ó 

llevar  moño  postizo. 
Talapi.  s.  Aumento  ó  añadidura  de  cor- 
teza gruesa  de  árbol,  de  hojas  de  ñipa, 
de  coco,  etc.,  que  el  bisaya  pone  sobre 
el  borde  de  la  embarcación  menor  de 
una  sola  pieza,  para  hacerla  más  grande; 
también  llama  talapi  á  la  misma  embar- 
cación.— v.  Poner  dicho  aumento  ó  aña- 
didura á  la  embarcación  menor,  aunque 
sea  de  tabla  delgada. 
Talapit.  v.  Unir,  juntar,  envolver  una  cosa 

en  otra. 
Talapitap.    adj.    Diestro,    experto,    hábil, 
práctico  ó  experimentado  en  alguna  cosa. 
— v.    Ser  ó  estar  diestro,  experto,  hábil, 
práctico  ó  experimentado  en  alguna  cosa. 
Talapitap   mamolong.  Diestro  en    hablar. 
Talaploc.  s.   ímpetu,  movimiento  acelera- 
do y  violento;  bocanada  de  viento,  golpe 
de  viento  que  viene  ó  entra  de  repente. 
Talaquid.    s.   Lío,  envoltorio,  porción  de 
ropa  ó  de  otras  cosas  envueltas  ó  atadas. 
— v.  Liar,  envolver  una  cosa,  sujetándola 
con  cuerda,  etc. 
Talaquip.  v.    Echarse,  acostarse,  ponerse 

de  costado;  poner  de  lado  una  cosa. 
Talas,  v.  Beber  de  golpe,  de  una  vez  ó  de 

un  tirón. 
Talasa.  adj-     Fruta  que  tiene  mal  sabor. 
Talastas.    v.    Dilatar,    diferir,    retardar   ó 
suspender  la  ejecución  de  una  cosa.  Con- 
tar, decir,  explicar,  referir  una    cosa. 
Talata.  v.  Llover  á  ratos,  ó  de  rato  en  rato; 

escampar  á  ratos,  ó  de  rato  en  rato. 
Talay.    v.    Enfilar,  poner  en  fila  ó  hilera 

las  cosas. 
Talayatay.  v.  Enfilar,  poner  en  fila  ó  en 

hilera  las  cosas. 
Talayong.  v.  Mezclar,  incorporar  una  cosa 

con  otra. 
Talaytay.    v.    Enfilar,    poner   en  fila  ó  en 

hilera  las  cosas. 
Talbo.  v.  Saltar,  moverse  con  violencia  una 
cosa,  como  las  cuentas  al  caer  en  tierra, 
las  piedrecitas,  arena  ó  tierra  cuando  al 
andar  ó  correr  se  da  en  ellas.    Meter  el 
pié  en  cieno  ó  barro,  en  agujero  ú  hoyo 
en  tierra. 
Talbug.  v.  Tirar,  lanzar,  arrojar  una  cosa. 
Ayao    talbugan  an  calo  co.  No   tires  mi 
sombrero. 
jfeXi.part.  que  se  antepone  á  algunas  raices. 
Taliail.  s.  Planta  así  llamada;  su  hoja  es 
ancha  y  parecida  á  la  de  palauan,  aunque 
mas   basta;   su  raiz  se  come  en  tiempo  de 


TA 


335 


hambre,  y  para  que  disminuya  el   sabor 
desagradable  y  picante  que  tiene,  se  pone 
en  agua  corriente  uno  ó  más  días. 
Talib.  v.  Cortar  la  punta  ó  extremo  de  palo 
ó  caña,  para  que  quede  roma  ó  como  si 
la  hubieran  aserrado. 
Talibangan.  s.  Yerba  así  llamada. 
Talibaras.  v.  Llevarse  el  agua  alguna  cosa. 
TalibogSOC.  s.  Palo  ó  caña  sin  pulir,  con 
punta  en  un  extremo,  para  hacer  estacada, 
cerco,  etc. 
TalibÓS.  v.  Concluir,  acabar,  dar  fin  á  una 

cosa.  Uaray  catalibusan.  No  tiene  fin. 
Talibungao.  v.  Olvidarse,  perder  la  memo- 
ria de  una  cosa. 
Talicamhan.     v.     Precipitarse,    hacer   de 

prisa  y  mal  alguna  cosa. 
Talicara.   v.    Cadena   de  hierro    ó  acero, 
conjunto  de  muchos  eslabones  enlazados 
entre  sí  por  los  extremos. 
TaÜCOd.   v.  Dar  ó  volver  uno  las  espaldas 
á    otro;  ponerse  de  espaldas. — Poner  al- 
guna cosa  detrás  ó  á  las  espaldas. — s.  Es- 
paldas, parte  posterior  de  una  cosa,  como 
templo,  casa,  etc. — Espalda,  parte  poste- 
rior del  cuerpo  humano,  desde  los  hom- 
bros hasta  la  cintura. — Sa  talicod.  m.  adv. 
Detrás,  á  las  espaldas. 
Talicoran.  s.  Espalda,  parte  posterior  del 
cuerpo  humano,  desde   los  hombros  hasta 
la  cintura. — Sa  talicoran.  m.  adv.  Detrás, 
á  las  espaldas. 
Taligcahuy.  s.  Maderamen,  maderaje,  con- 
junto   de    maderas    que   sirven  para  un 
edificio  ú  otros  usos. — Conjunto  de  leña 
para  la  cocina. — v.  Cortar  dichas  maderas 
ó  leña. 
Taligdas.  v.  Llegar  tarde,  á  deshora,  fuera 
de  hora  ó  de  tiempo.    Hintaligdasan  acó 
san  horas.  Llegué  tarde,  á  deshora. 
Talighotun.  s.  Trenza  ó   cordel  con  que 
las  mujeres  amarran  la  saya  á  la  cintura. 
Taligonay.    v.   Trabajar,  saber  trabajar  ó 
hacer    por   sí   alguna  cosa. — adj.  El  que 
por  sí  lo  hace  todo. 
TalimogOS.  v.  Llevarlo  uno  todo,  sin  dar 

á  otro  parte. 
Talimsao.  v.  Bañarse  en  agua  dulce  para 
limpiarse  la  sal  que  queda  en  el  cuerpo, 
cuando  uno  se  baña  en  agua  salada. 
Talimutnga.  s.  Dedo  cordial,  de  en  medio 
ó    del  corazón;  el  tercero  de  la  mano  y 
el  más  largo  de  los  cinco. 
Talin.  part.  que  se  antepone  á  algunas  rai. 

ees. 
Talinaga.    v.   (De   aga).  Trabajar  ó  ha- 
cer alguna  cosa  por  la  mañana.— Llover 
por  la  mañana.—  s.  Lluvia  de  la  mañana. 


336 


TA 


— v.  Bajar  la  marea  por  la  mañana. — s. 
Bajamar,  si  es  por  la  mañana. 

Talinastld.  s.  Dedo  anular,  el  cuarto  de 
la  mano,  menor  que  el  de  en  medio  y 
mayor  que  los  otros  tres. 

Talinasug.  s.  Dedo  cordial,  de  en  medio 
ó  del  corazón;  el  tercero  de  la  mano  y 
el  más  largo  de  los  cinco. 

Talludas,  v.  Resbalarse,  escurrirse,  desli- 
zarse, irse  los  pies. 

Talinga.  s.  Oreja,  aparato  de  la  audición 
colocado  á  uno  y  otro  lado  de  la  cabeza. 
— Asa;  parte  del  cuerpo  de  una  cesta 
ú  otra  cosa,  que  sobresale  en  figura  de 
anillo. 

Talingaan.  adj.  Orejudo,  que  tiene  orejas. 
— s.  Árbol  así   llamado. 

Talingad.  s.  Ocupación,  quehacer. — v.  Es- 
tar ó  tener  ocupación,  quehacer,  etc. 

Talingaso.  s.  Dedo  anular,  el  cuarto  de 
la  mano,  menor  que  el  de  en  medio  y 
mayor  que    los  otros  tres. 

Talingayngay.  v.  Volver  en  sí  uno,  res- 
tituirse á  su  sentido  ó  acuerdo  después 
de  un  accidente  ó  letargo. — Aliviarse, 
disminuir  ó  mitigar  la  enfermedad  ó  do- 
lor.— Desaparecer  ó  quitarse  la  borra- 
chera. 

Talinghod.  v.  Oír,  atender,  escuchar  ó 
prestar  atención. 

Talinghug.  v.  Oir,  escuchar,  prestar  aten- 
ción,  aplicar  el  oído  para  oir. 

TalingOha.  v.  Desear,  apetecer,  procurar, 
hacer  diligencias  ó  esfuerzos  para  con- 
seguir lo    que  se  desea. 

TalingOhaan,  adj.  Activo,  diligente,  de- 
seoso, que  desea  ó  procura  una  cosa. 

Talingohao.  v.  Matar  la  sed,  apagar  la 
sed,  bebiendo  agua,  etc. 

Talingonud.  v.  Quitar  al  hueso  la  carne, 
descarnar,  quitar  la  carne  á  las  espinas 
ó  esquenas,  que  en  los  peces  hacen  el 
oficio  de  hueso. 

Talinis.  adj.  Cosa  aguda,  aguzada,  delgada) 
fina,  delicada,  suave. 

Talinsacob.  v.  (De  sacob).  Proteger,  am- 
parar, favorecer,  defender  á  una  persona 
ó  cosa,   teniéndola  bajo  su  protección. 

Talinsacop,  v.  (De  sacop).  Proteger,  am- 
parar, favorecer,  defender  á  una  porsona 
ó  cosa,  teniéndola  bajo  su  protección. 

Taliongud.  adj.  (De  Oflgud).  Bien  man- 
dado, obediente  y  sumiso  de  buen  grado. 

Talipllgao.  v.  Errar,  equivocarse,  tener  ó 
tomar  una  cosa  por  otra. 

Talipon.  v.  Esconderse,  ocultarse  una  cosa. 

Tal  i  popo.  s.  Planta  así  llamada. 


TA 

Taliquid.  v.  Echarse  ó  acostarse  de  cos- 
tado.— Poner  de  costado  una  cosa. 

Taliquid.  v.  Pasar  ó  ir  por  orilla  de  mar 
ó  río,  por  falda  de  monte  ó  cuesta;  ori- 
llar,  ir  por  la  orilla. 

TaliriC.  s.  (B)  Ñipas  que  se  usan  en  los 
ángulos  exteriores  y  en  las  canales  de 
los  techos. 

Talirugan.  v.  Arrebatar  ó  tomar  uno  la 
parte  que  corresponde  á  otro. 

Tal-lS.  s.  Diente  del  peine. 

Talisay.  s.  Árbol  que,  en  Botánica,  se  lla- 
ma Terminalia  de  hojas  anchas. — v.  Te- 
ñir de  negro  ó  morado  con  la  corteza  de 
dicho  árbol.  Cacaanon  an  bonga  san  ta- 
lisay. Es  comestible  la  fruta  del  talisay. 
Guintatalisay  san  bado  an  panit.  Con  su 
corteza   se  tiñe  de  negro  la  camisa. 

Talisayun.  adj.  Gallo  con  matices  de  co- 
lor negro  y  morado. 

Talistis.  v.  Correr  el  agua  por  parte  pen- 
diente. 

Taliuan.  v.  Acabar,  finalizar,  terminar,  con- 
cluir, dar  fin  á  una  cosa.  Taliuan  co  ná 
cumaon.  He  concluido  ya  de  comer,  ya 
he  comido. — adv.  Después.  Taliuan  camo 
cumaon,  macadto  quita  sa  tribunal.  Des- 
pués que  hayáis  comido,  iremos  al  tribu- 
nal. Taliuan  sini.  Después  de   esto. 

Taliuis.  adj.  Cosa  aguzada,  aguza  ó  con 
punta. — z/.Aguzar,  hacer  ó  sacar  punta  á 
una  cosa.  Derramarse  ó  verterse  un  líqui- 
do, al  trasladarlo  de  una  vasija  á  otra. 

Talmong.  v.  Enfangar,  caer  ó  meterse  una 
cosa  en  el  fango  ó  lodo.  Nahatalmong 
san  lagay  an  bado.  La  camisa  se  cayó 
en  el  fango. 

Tainas,  adj.  Cosa  lisa  y  llana;  cosa  lim- 
pia, sin  mancha. 

Talnod.  v.  Enterrar  ó  meter  alguna  cosa 
debajo  de  tierra;  meter  el  pié  en  cieno 
ó  barro. 

Talo.  v.  Agarrar,  coger  bien  alguna  cosa. 
Aventajar,  llevar  ventaja,  ir  adelante. 

Talo.  v.  Aventajar,  llevar  la  ventaja,  ir  de- 
lante. Forzar  á  uno,  regularmente  con  mal 
fin,  como  el  que  está  en  acecho  de  al- 
guna persona  para  obligarla  á  hacer  ó 
cometer  alguna  cosa. — Hintáloan. — adj. 
El  forzado. 

Tal-Ob.  adj.  Meter  el  arma  en  la  vaina; 
poner  ó  meter  una  cosa  en  agujero  ó  hueco. 

TalobasCUg.  v.  Reforzar  ó  poner  refuerzo 
á  una  cosa. — s.  Refuerzo  que  se  pone  á 
una  cosa  para  fortalecerla. 

Talocdo.  v.  Llevar  alguna  cosa  sobre  la 
cabeza. 

Talodtod,  s.  Espalda,  parte  posterior  del 


TA 

cuerpo  humano,  desde  los  hombros  hasta 
Ja  cintura. — Espinazo,  vértebras  unidas  y 
trabadas  entre  sí,  que,  en  el  tronco  del 
cuerpo  del  hombre  y  del  bruto,  corren 
desde  la  nuca  hasta  la  rabadilla. — Lomo, 
parte  inferior  de  la  espalda  del  hombre,  que 
comprende  desde  la  cintura  hasta  la  raba- 
dilla; y  en  los  cuadrúpedos  todo  el  espi- 
nazo, desde  la  cruz  hasta  las  ancas. — 
Lomo  ó  parte  opuesta  al  filo,  en  los  instru- 
mentos cortantes. 

Tal-Og.  adj.  Cobarde,  pusilánime,  sin  valor 
ni  espíritu. — v.  Acobardarse,  tener  miedo. 

Talogbascug.  v.  Reforzar  ó  poner  refuer- 
zo á  una  cosa.  —  s.  Refuerzo  que  se  pone 
á  una  cosa  para  fortalecerla. 

Taloghutun.  s.  Trenza  ó  cordel  con  que 
las  mujeres  amarran  la  saya  á  la  cintura. 

Talonay.  s.  Madeja,  moño,  coleta,  trenza; 
cordel  trenzado,  enlace  ó  unión  de  tres  ó 
más  ramales  entretejidos.— Trenza  del  ca- 
bello de  la  mujer.— Trenzado,  tocado  ó 
peinado  en  trenza.— v.  Trenzar,  hacer 
trenzas. 

Talong.  adj.  Perro  cazador.—  v.  Hacer  á 
tiempo  las  cosas. 

Talongbao.  s.  Refuerzo  ó  pedazo  de  tela 
que  se  pone  en  el  hombro  de  la  camisa. 

Talongpigos.  v.  Vencer,  superar,  prevale- 
cer una  cosa  sobre  otra. — Oprimir,  ve- 
jar, tiranizar  á  uno. 

Talotlton.  v.  Descolgar,  bajar  lo  que  está 
colgado. — Bajar  ó  dejar  caer  poco  á  poco 
una  cosa,  pendiente  de  cuerda  ó  cinta. — 
Dejar  caer  ó  echar  al  agua  el  anzuelo, 
pendiente   de  hilo  ó  abacá. 

T al-op.  v.  Clavar,  hincar  una  cosa  en  tie- 
rra, de  modo  que  entre  toda. 

Taloptacop.  v.  Aturrullar,  confundir  á 
uno,  turbarle  de  modo  que  no  sepa  qué 
decir  ó  cómo  hacer  una  cosa.  Tinatalop- 
tacop  acó  nira.  Me  aturrullan. 

Talosí.  s.  Pájaro  así  llamado;  se  come. 

Talostos.  v.  Arriar  maroma,  soga,  etc.,  al 
descargar  ó  bajar  alguna  cosa  de  parte 
alta. — Bajar  monte,  cuesta,   etc. 

lalostosan.  s.  Maroma,  soga,  bejuco  grue- 
so y  largo,  etc.,  que  se  amarra  á  cosa 
pesada  para  arriarla  ó  bajarla  por  parte 
alta  y  pendiente;  el  mismo  sitio  por  donde 
se  descuelga  ó  baja  tal  cosa. 

Taloto.  s.  Árbol  así  llamado. 

*alpac.  v.  Caer  una  cosa  sobre  parte 
blanda. 

l&jpis,  v.  Cargar,  poner  ó  echar  dema- 
siado peso. 

ialsoc.  adj.  Cobarde,  pusilánime,  sin  va- 


TA 


337 


lor    ni   espíritu. — v.    Acobardarse,    ame- 
drentarse, tener  miedo. 
Talsuc.    v.  Meter  ó  enterrar  alguna   cosa 

en  tierra. 
Taltag.  v.  Enfilar,  poner  en  fila  ó    en  hi- 
lera.— Extender,  poner  ó  colocar  separa- 
damente varias  cosas  en  tierra,  petate,  etc. 
Tai-tal.  s.  Dádiva  que  el  suegro  acostum- 
bra dar  al  yerno. 
Taltal,  v.  Enfilar,  poner  en  fila  ó  en  hile- 
ra algunas  cosas,  s.  Hilera,  fila,  línea  en 
que  están  colocadas  las  cosas. 
Tal U -as.  v.    Hallarse  uno  libre  ó  fuera  de 
culpa,  prisión  ó  peligro.  Escabullirse,  es- 
caparse, desaparecer. 
Talub.  s.  Renuevo  del  carrizo. 
Talubagngatl.  s.  Bejuco  así  llamado. 
Talubatub.  s.   Ruido  de  cañón,  de    fusil, 

de  piedra  que  cae  y  da  golpe,  etc. 
Talub  tacob.  v.    Castañetear   los  dientes 

el  perro  cuando  se  enfurece. 
Talubtacub.  v.  Mover  las  quijadas  y  ha- 
cer ruido  con  las  muelas  y  dientes. — So- 
nar ó  hacer  ruido  con  los  dientes,  dándose 
golpes  con  la  mano  en  la  barbilla. — s. 
Cascaruleta,  ruido  que  se  hace  con  los 
dientes,  dándose  golpes  con  la  mano  en 
la  barbilla. 
Talucud.  v.  Empujar  una  cosa  con  palo, 

caña,  etc. 
Talud,  adj.  Desigual,   que  no  está  igual. 
Talud  tagud.  adj.  Cosa  áspera,  desapaci- 
ble,   desigual. — v.    Picar,  hacer    pedazos 
muy  menudos  una  cosa. 
Talugaatl.  s.  Hechizo  ó  cosa  supersticio- 
sa ó  fingida. 
Talugsipit.  s.  Estaca,  palo  sin  pulir  para 

hacer  estacada. 
Talugtalug.  v.  Regatear,  porfiar,    altercar 
sobre  el  precio  de    una  cosa    puesta  en 
venta. — Pedir  más    que  lo  que  ofrece  el 
comprador. 
Talugtatl.  s.  Madero  hueco,  en  forma  de 
artesa,  aunque  más  grueso,  de  unas  tres 
varas  de   largo  por  cinco  ó  seis  palmos 
de  bojeo,  con  un  agujero  ó  anillo   en  un 
extremo  para  poderle  colgar.  Este  made- 
ro  se  usa  en  los  tribunales    de  los  pue- 
blos y  visitas,  y  se  toca  dando  golpes  en 
él   con  un  trozo  de  madera,  para  llamar 
á  los  capitanes  pasados,  oficiales  de  jus- 
ticia, cabezas  de  barangay,  cuadrilleros  de 
polistas,  y  cuando    en  el  pueblo   ocurre 
algún    suceso    extraordinario.    El   llama- 
miento se  hace  dando  los  golpes  necesa- 
rios y  de  costumbre,  según    práctica  de 
cada  pueblo. 
Talunghayag.  adv.  m.  Fingidamente,  con 


338 


TA 


fingimiento,  simulación,  hipocresía  ó  en- 
gaño.— v.  Obrar,  hacer  ó  decir  una  cosa 
con  fingimiento. 

Taluntagotl.  v.  Caminar,  ir  ó  hacer  al- 
guna cosa  poco  á  poco. 

Taluntalon.  v.  Mezclar,  incorporar  una 
cosa  con  otra. 

Taluptup  sin  sacayán.  s.  Parte  de  la 
embarcación  donde  llega  el  agua. 

Tal U taco.  v.  Hacer  ruido,  como  las  alme- 
jas.— Chocar  una  cosa  con  otra.  Crujir 
los  dientes;  dar  diente  con  diente. 

Tama.  v.  Poner  ó  colocar  una  cosa  en 
el  hueco,  agujero  ó  lugar  donde  debe 
estar  ó  encajar. — Acertar,  dar  en  el  pun- 
to á  que  se  dirige  alguna  cosa. — Caer  ó 
tocar  á  uno  la  lotería,  etc. — Manchar  una 
cosa. — s.  Mancha. 

Taina,  v.  Salar,  echar  sal  á  los  camarones 
pequeños,  que  llaman  hipon  ó  tinamá. 

Tama.  s.  Hombre  grande  que,  dice  el  bi- 
saya,  anda  y  vive  en  montes  y  selvas. 

Tamac.  v.  Pisar,  hollar  la  tierra  ú  otra 
cosa  poniendo  el  pié  sobre  ella. — Piso- 
tear, pisar  repetidamente,  maltratando  ó 
ajando  una  cosa. 

Tamalá.  s.  Calamar  pequeño  así  llamado. 

Tamang.  v.  Pasar,  atravesar  por  donde 
hay  gente. 

Tamao.  s.  Pato  silvestre  así  llamado. — v. 
Rallar  la  carne  del  coco. 

Tamao  tamao.  v.  Pato  silvestre  así  lla- 
mado. 

Tamas*  v.  Atreverse,  determinarse  á  al- 
gún hecho  ó  dicho  arriesgado;  no  te- 
ner miedo. 

Tamasoc.  s.  Insecto  así  llamado. 

Tamay,  v.  Despreciar,  desdeñar,  tratar  con 
desdén  á  una  persona  ó  cosa. — Ultrajar, 
ajar  ó  injuriar  de  obra  ó  de  palabra. 

Tamayo.  s.  Pez  de  mar  así  llamado;  es 
largo  y  comestible. 

Tamba,  v.  Dar  con  el  pié  ó  la  mano  en 
el  agua,  cuando  uno  va  nadando. — Ape- 
drear, tirar  ó  arrojar  piedras  á  uno,  es- 
tando cerca  de  él. — Apalear,  dar  golpes 
con  palo  á  uno. — Pegar  ó  dar  golpes  á 
uno. 

Tambac,  v.  Amontonar^  poner  en  mon- 
tón alguna  cosa. — s.  Montón,  agregado 
ó  conjunto  de  muchas  cosas  de  una  misma 
ó  diversa  especie,  puestas  en  un  lugar 
confusamente  y  sin  orden,  de  modo  que 
sobresalgan  y  se  eleven  sobre  el  plano 
en  que  están. 

Tambacan.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Tambacolong.  s.  Hierro  así  llamado. 

Tambag.  v .  Oponerse,  impedir  á  uno  que 


TA 

ejecute  una  cosa.  Binobono  co  cunta  siya, 
cún  uaray  acó  pagtambagui  nira.  Le  hu- 
biera herido,  si  ellos  no  me  lo  impiden. 

Tambagan  v.  Reñir,  altercar  sin  acer- 
carse. 

Tambal,  v.  Curar,  aplicar  al  enfermo  los 
remedios  correspondientes  á  su  enferme- 
dad.— Medicinar,  administrar  ó  dar  medi- 
cinas al  enfermo. — s.  Medicina,  medica- 
mento, remedio  para  curar  alguna  enfer- 
medad. 

Tambalan.  ¿.  Curandero,  que  hace  de  mé- 
dico sin  serlo. — Médico;  cirujano. 

Tambalang.  s.  Caña  grande,  que  sirve 
para  guardar  arroz  en  ella. 

Tamban,  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Tambantoloy.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Tambang.  s.  Dictamen  de  la  razón,  con- 
ciencia; consejo. 

Tambao.  v.  Echar,  arrojar  alguna  cosa. 

Tambaog.    v.  Brincar,  saltar  en  el  agua. 

Tambasacan.  s.  Pez  de  mar  así  llamado; 
es  pequeño  y  comestible. 

Tambayangan.  s.  Marisco  así  llamado; 
se  come. 

TambayocyOC.  s.  Pájaro  de  mar  así  lla- 
mado, de  patas  largas  y  plumaje  ceni- 
ciento. 

Tambi.  v.  Coser  dos  mantas,  dos  redes, 
dos  piezas  de  tela,  etc.,  uniendo  orilla 
con  orilla. 

TambiagaO.  s.  Palma  así  llamada. — Fruto 
de  esta  palma.  Esta  palma  es  la  más  gran- 
de de  las  de  su  clase,  ya  sea  bonga,  ya 
coco,  etc. 

Tambid.  s.  Zancadilla,  acción  de  atravesar 
ó  echar  á  otro  el  pié  por  detrás  del  suyo, 
y  apretar  al  mismo  tiempo  con  él  para 
derribarle. — v.  Echar  zancadilla  á  otro. 

Tambilagao.  adj.  Bermejo,   rubio,  rojizo. 

Tambiric.  s.  Escarceo  de  la  corriente  que 
parece  que  hierve. 

Tambis.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta  se 
come. 

Tambo,  v.  Asomarse  á  la  ventana. 

Tamboan.  s.  Ventana,  avertura  en  la  pared 
de  un  edificio  para  darle  luz  y  ventila- 
ción, ó  para  mirar. 

TambobO.  s.  Depósito  para  palay. 

Tambobong.  s.  (B)  Tapanco  ó  cubierta 
que,  en  forma  de  camarote  de  quita  y  pon, 
usa  el  bisaya  en  las  embarcaciones  meno- 
res,— Vm  Poner  ó  colocar  dicho  tapanco  ó 
cubierta. 

TambOC.  s.  Obesidad,  grosura,  gordura 
del  cuerpo. — Tocino  ó  carne  gorda  del 
puerco. — adj.  Gordo,  grueso,  obeso,  que 
tiene    muchas   carnes. — Pingüe,   craso  y 


TÁ 

mantecoso. — v.  Engordar,  ponerse  gordo, 
crecer  en  gordura. — Pagpatamboc— v.  En- 
gordar, cebar,  dar  mucho  de  comer  para 
poner  gordo. 

TamboCO.  s.  Relieve  ó  pedazo  de  madera 
que  sobresale  á  una  y  otra  banda  en  el  in- 
terior de  las  embarcaciones  menores  de 
una  pieza.  En  cada  relieve  hacen  dos  agu- 
jeros para  amarrar  Jos  palos  ó  travesa- 
nos que  sirven  de  refuerzo  á  dichas  em- 
barcaciones, y  para  afianzar  en  ellos  todo 
el  aparato  de  las  batangas,  ó  para  asen- 
tar sobre  dichos  relieves  las  bancadas 
donde   se  sientan  los  remeros. 

Tambóla,  s.  Careta,  carantoña,  carancata- 
maula  hecha  de  cartón  ú  otra  materia, 
para  cubrir  la  cara. 

Tambon.  v.  Amontonar,  poner  unas  cosas 
sobre  otras,  sin  orden  ni  concierto. — s. 
Montón,  agregado  ó  conjunto  de  muchas 
cosas  echadas  ó  puestas  en  un  lugar  con- 
fusamente. 

Tambon.  v.  Cocer  palauan,  gauay  y  otras 
raices  comestibles.  Se  hace  en  tierra  ó 
arena  un  hoyo  en  el  que  se  ponen  peda- 
zos de  leña  para  quemarlos,  colocando 
antes,  sobre  dicha  leña,  una  capa  de  pie- 
drecitas,  y  cuando  la  leña  está  hecha  as- 
cuas y  muy  calientes  las  piedrecitas,  se 
pone  sobre  las  mismas  el  palauan  ó  raiz 
que  se  desea  cocer,  cubriéndola  con  hojas 
anchas  de  badiang  ú  otra  planta,  sobre  las 
cuales  se  pone  una  capa  de  tierra  ó  arena 
para  cubrirlas. 

Tambonan.  s.  Hoyo  hecho  en  tierra  ó  are- 
na para  cocer  palauan,  gauay  y  otras  rai- 
ces comestibles. 

Tambong.  v.  Asistir,  acudir,  concurrir,  ir 
á  alguna  reunión,  convite,  etc. — s.  Pez 
así  llamado;  se  come. 

Tamborín,  s.  Especie  de  cuentas  ó  gar- 
gantillas. 

Tamboroc.  v.  Echar  humo  á  uno  con  la 
boca. — Echar  por  la  boca  el  humo  cuan- 
do se  fuma. 

Tambug.  v.  Arrojar,  impeler,  despedir  con 
violencia  una  cosa,  de  modo  que  recorra 
una  distancia,  en  cualquier  dirección,  mo- 
vida del  impulso  que  ha  recibido. 

Tamblllara.  s.  Lagartija  verde  así  llamada. 

Tambulig.  v.  Socorrer,  ayudar,  auxiliar, 
amparar  á  uno.  s.  Ayuda,  socorro,  auxi- 
lio, amparo.  Uaray  acó  pacacasaug  san 
cahuy,  cay  uaray  co  man  tambulig.  No  he 
podido  arrastrar  el  madero,  porque  no 
tengo  ayuda.  Tambuligan  mo  cami  cun- 
ta, nga  mahagauas  cami  san  mga  cata- 
ragman  sa  pagsaraquian.  Ayúdanos  para 
43 


TA 


m 


que  nos  veamos  libres  de  los  peligros  de 
la  navegación. 

Tamblllilid.  s.  Arbusto,  especie  de  limón 
ó  limonero. — Fruta  de  dicho  arbusto. 

Tambulingao.  s.  Nasa  ó  especie  de  jau- 
la hecha  de  corteza  de  caña  ó  bejucos 
entretejidos,  de  la  que  no  puede  salir  el 
pez  que  entra;  se  usa  para  pescar  en  los 
rios. 

Tambung.  v.  Cortarse,  turbarse,  faltar  á 
uno  palabras  por  causa  de  la  turbación. 

Tamhil.  v.  Relamerse,  regostarse,  sabo- 
rear ó  percibir  detenidamente  y  con  de- 
leite el  sabor  de  lo  que  se  come  ó  bebe. 

Tami.  s.  Melaza,  heces,  residuo  que  queda 
después  de  la  cristalización  del  azúcar  de 
caña. 

Tamid.  adj.  Cosa  contigua,  cercana,  próxi- 
ma.— v.  Esperar  vez  ó  turno. 

Tamidles.  s.  Camarón  de  mar  así  llama- 
do; se  come. 

Tamiloc.  s.  Gusano  que  roe  la  madera 
que  está  en  el  agua. 

Tamimitad.  s.  Animalejo  así  llamado. 

Taming.  .s.  Rodela,  escudo  redondo  y  del- 
gado,  hecho  de  madera  ó  cuero  de  cara- 
bao, que,  embrazado  en  el  brazo  izquier- 
do, cubre  el  pecho  al  que  se  sirve  de  él 
peleando  con  lanza,  sundang,  etc. — Pa- 
naming. — v.  Usar  ó  defenderse  con  dicho 
escudo. — Pag  tagataming. — v.  Llevar  ó  ir 
armado  de  dicho  escudo. 

Tam-is.  s.  Dulce,  manjar  compuesto  con 
almíbar,  azúcar  ó  calamay. — adj.  Cosa 
dulce,  que  causa  cierta  sensación  suave  y 
agradable  al  paladar,  como  la  miel,  azú- 
car, etc.  v.  Ser  ó  estar  dulce  una  cosa. 
— Endulzar,  dulcificar,  poner  dulce  una 
cosa. 

Tamo.  v.  Dar  ó  pegar  con  el  puño  en 
la  cara.— Preparar,  prevenir,  aparejar.— 
Acometer  ó  emprender  una  cosa. 

Tamoc.     s.     Hoyo  ó  cavidad  profunda. 

Tamocdol.  s.  Juanete,  hueso  del  naci- 
miento del  dedo  grueso  del  pié,  cuando 
sobresale  mucho. 

Tamomoca.  s.  Especie  de  lagartija  alada. 

TamoSO.  s.  Montón  pequeño  de  tierra 
ó  arena,  que  se  forma  á  la  orilla  de  río, 
mar,  ó  en  los  manglares. 

TamoSO  flga  bato.  s.  Estalactita,  con- 
creción que  pende  del  techo  de  algunas 
grutas.  Se  forma  por  evaporación  de 
gotas  de  agua  que  caen  y  llevan  cal  car- 
bonatada, quedando  solidificada  ésta  y 
aumentando  con  el  tiempo  hasta  presen- 
tar  racimos  y  conos  irregulares,  de  con- 
siderable    magnitud    á    veces.— Estalag- 


340 


TA 


mita:  estalactita  inversa,  porque  se  forma 
en  el  suelo  con  la  punta  hacia  arriba. 

Tamoy.     s.     Mono    así  llamado. 

Tamoyingquitlg.  s.  Dedo  meñique  ó 
auricular,  el  quinto  y  más  pequeño  de 
la  mano. 

Tampa.  v.  Dar  ó  pegar  con  la  mano 
en  la  boca,  cara  ú  hocico. — Abofetear, 
dar  de  bofetadas. — s.  Bofetada,  golpe 
que  se  da  en  la  boca  ó  cara  con  la 
mano  abierta. 

Tampac.  s.  Sitio  descubierto  y  expuesto 
al  sol  ó  viento. — v.  listar  ó  hallarse  un 
sitio  descubierto  y  expuesto  al  sol  ó 
viento. 

Tampac.  v.  Encontrarse  y  arremeterse 
dos  ó  más. 

Tampalas.  v.  Ultrajar,  ajar  ó  injuriar  de 
obra  ó  de  palabra. —  Despreciar  ó  tratar 
con  desdén  á  una  persona  ó  cosa. — adj. 
Ultrajador,  despreciador,  impío,  irreligio- 
so, malvado,  perverso,  picaro,  pillo,  bri- 
bón, bellaco. 

Tampalasan.  adj.  Que  ultraja,  que  des- 
precia; impío,  irreligioso,  malvado,  per- 
verso, picaro,   pillo,  bribón,  bellaco. 

Tampaling.  v.  Dar  de  bofetadas  con 
la  mano  de  revés. 

Taülpalo.  v.  Dar  suavemente  á  uno  con 
la  mano  en  la  cara. — Abofetear,  dar  de 
bofetadas. 

Tampepe.  s.  Cesto  hecho  de  bejuco  ó 
corteza  de  caña,  bien  tupido,  y  con  su 
tapa.  Se  usa  para  poner  ropa,  ir  de 
viaje,  etc. 

Tampi.  s.  Manta  ó  sábana  para  cubrirse  ó 
arroparse  en  la  cama. — v.  Cubrirse,  ta- 
parse ó  arroparse  con  manta  ó  sábana. 

Tampihag.  v.  Ajaquecarse,  sentirse  aco- 
metido de  jaqueca. — s.  Jaqueca,  dolor 
de  cabeza. 

Tampil.  v.  Ayudar  uno  á  otro,  cuando 
dos  riñen;  ayudar  uno  á  otro  en  cual- 
quier cosa. 

Tampis.  s.  Delantal,  mandil,  prenda  de 
vestir,  que  se  usa  para  cubrir  la  delan- 
tera, atando  dicho  mandil  por  la  cintu- 
ra, v.  Ponerse  delantal  ó  mandil  para 
hacer  las  cosas  con  aseo  y  limpieza. 

TatnpO.  v.  Unir,  juntar  dos  ó  más  co- 
sas entre  sí,  incorporándolas. — Reunirse. 
— Unirse,  juntarse,  vivir  dos  ó  más  juntos. 

Tampoc.  v.  Dar  ó  pegar  con  el  puño. — 
Darse  golpes  de  pecho. — s.  Golpe  de  pe- 
cho. 

Tampon.  v.  Tapar  los  ojos  con  la  mano. 

Tampotlg.  s.  Empuñadura  en  figura  de  cruz 
que  hacen  ó  ponen  en  el  remo,  que  11a- 


TA 

man  bugsay. — Puño  de  figura  de  cruz  en 
bastón,  cayado,  etc. 

Tamporoc  Ó  tagporoc.  v.  Ocurrirse, 
ofrecerse  á  la  imaginación  alguna  cosa. 

Tamporoc.  v.  Ocurrir,  sobrevenir,  acae- 
cer, acontecer,  suceder  una  cosa.  Impor- 
tunar, incomodar  ó  molestar  con  una  pre- 
tensión ú  otra  cosa.  Ocultarse,  huir  de 
las  abejas  cuando  vienen  volando. 

Tampoy.  v.  Disminuir,  cesar,  calmar,  ir  á 
menos  una  cosa. 

TampUC.  v.  Terraplenar,  llenar  de  tierra 
un  vacío  ó  hueco. 

Tampupugás.  s.  Tiempo  de  siembra  de 
palay  en  terreno  secano. 

TampUS.  s.  Cataplasma,  tópico  hecho  de 
yerbas  ú  hojas  ó  consistencia  blanda, 
que  se  aplica  para  varios  efectos  medi- 
cinales, y  más  particularmente  el  que  es 
calmante  ó  emoliente. — v.  Poner  ó  apli- 
car cataplasmas. 

TampUS.  v-  Concluir,  acabar  de  hacer  al- 
guna cosa,  como  de  leer  la  cartilla,  de 
aserrar  una  tabla,  etc. 

Tamsi.  s.  Pájaro,  ave,  animal  ovíparo  per- 
teneciente á  una  clase  de  vertebrados  que 
tienen  el  cuerpo,  ó  gran  parte  de  él,  cu- 
bierto de  plumas;  el  pico  córneo,  dos  pies 
y  dos  alas,  de  las  cuales  se  sirven  casi 
todos  para  volar. 

Tamu.  v.  Determinar,  señalar  una  cosa. 

Tam-uáS.  v.  Aparecer,  salir,  descubrirse 
una  cosa.  Natam-uás  ná  an  tangu  san  bac- 
tin.  Ya  se  descubren  los  colmillos  del 
puerco.  Natam-uás  ná  sa  tuna  an  tina- 
num  co  nga  ubi.  Ya  aparece  sobre  la 
tierra  el  ube  que  yo  he  plantado. 

Tamud.  v.  Mirar  hacia  abajo,  inclinar  la  ca- 
beza y  el  cuerpo  para  ver  ú  observar  al- 
guna cosa,  mirar  al  libro,  etc.  Apiadarse, 
tener  compasión  de  uno.  Pagtamud  camo 
sa  tuna.  Mirad  hacia  la  tierra.  Tatam- 
dan  co  sa  libro  an  lección.  Miraré  la  lec- 
ción en  el  libro.  Tam-da  ngani  acó,  ayao 
acó  casinahi.  Mírame  con  compasión,  no 
te  incomodes  conmigo. — v.  Agradecer, 
corresponder  con  gratitud  á  un  beneficio 
ó  favor. — Mataramdum.  adj.  Agradecido, 
que  corresponde  con  gratitud.  Compa- 
sivo, que  se  compadece  de  otro. 

Tamulhagan.  adj.  Inadvertido,  que  no  ad- 
vierte ó  repara  en  lo  que  hace. 

Tamuragco  ó  tamurahin.  s.  Dedo  pul- 
gar, el  primero  y  más  grueso  de  la  mano 
y  del  pié. 

TamÚS.  v.  Chupar  el  dedo. 

Tamus.  v.  Desdeñar,  tratar  con  desdén  á 
una  persona  ó  cosa. 


TA 

Támyao.  v.  Embaucar,  engañar,  alucinar. 
— Curar  ó  medicinar  supersticiosamente. 
Támyao.  s.  Dicen  los  bisayas,   que   es  un 
niño  pequeño  que  acompaña  á  las   nubes. 
— Coco,  fantasma  que  se  figura  para  meter 
miedo  á  los  niños. 
Tamyauan.  s.    Zahori,  saludador,  embau- 
cador que  se  dedica  á  curar  ó  precaver 
las  enfermedades  con  el  aliento,  la  saliva 
y    ciertas  deprecaciones  y  fórmulas,  dan- 
do á  entender   que  tiene  gracia  y  virtud 
para  ello;   y  de  este   modo  consigue  enga- 
ñar á  los  incautos. 
Ta  ná.  loe.   Vamos  ya,  volvamos  ya. 
Tana.  v.  Acarralar,  encoger  un  hilo,  ó  de- 
jar un  claro  entre  dos   en  los  tejidos. 
Tanabog.  s.  Yerba  así  llamada;  se  cría  con 
abundancia  en   los   terrenos  húmedos,  y 
es  excelente  pasto  para  los  animales. 
Tanac.  v.  Herir,  haciendo  muchas  heridas. 
— adj .  Que  tiene  ó  está  lleno  de  heridas. 
Tanac  sin  mga  casamdan  an  bug-os  niya 
nga  lúas.  Está  lleno  de    heridas   todo  su 
cuerpo. 
Tan-ag.  v.  Disminuir,  ir  á  menos  una  cosa. 
— s.    Árbol    así  llamado;  su  madera,  he- 
cha carbón   y  mezclada  con  azufre  y  sa- 
litre, es  buena  para  hacer  pólvora. 
Tanal.  adj.  Cosa  salobre,  que  tiene  sabor 

de  sal,  algo  salada. 
Tanaman.  s.  (De  tanum).  Huerto,  huer- 
ta, jardín,  terreno  destinado  al  cultivo  de 
hortalizas,  legumbres,  raices  comestibles, 
plantas  y  árboles  frutales. 
Tanamanan.  s.  (De  tanum).  Lugar    ó 
sitio  donde  se  hace  huerta,  ó  plantan  rai- 
ces comestibles. 
Tanamanun.  s.   (De  tanum).    Aquello 

que  se  planta. 
Tánan.  v.  Huir,  escaparse  á  hora  desusa- 
da, para  que  no  le  vean. 
Tanang,  v.  Madurar,  estar  demasiado    ma- 
dura la  fruta. — adj.  Fruta  en  sazón,   de- 
masiado   madura. 
Tan-ao.  v.  Ver,  mirar,  fijar  la  vista  en  un 

objeto. — Mirar  á  lo  lejos. 
Tanas,  v.  Correr  el  agua  de  los  montes  ó 

cerros  al  río. 
Tanas,  v.  Afilar,  aguzar,   sacar  filo  agudo 

á  una  herramienta. 
Tan-auan.  s.  Mirador,  vista  ó  campo  que 
se  descubre  desde  un  punto,  y  en  espe- 
pecial  cuando  presenta  extensión. — Sitio 
ó  lugar  desde  donde  se  mira  y  ve  á 
lo  lejos.  Pueblo  así  llamado  en  la  provin- 
cia de  Leyte. 
Tanay.  s.  Distancia  de  un  lugar  á  otro. — 
^.  Distar,  estar  separado  un  lugar  de  otro. 


TA 


341 


Tanca,  v.  Guardar,  vigilar  una  cosa. — Apa- 
rejar, preparar,    prevenir,    disponer    una 
cosa. — Llegar  á  tiempo  para  comer. 
Tancag,  v.  Levantarse  del  sitio  donde  uno 

está. — Ser  uno  incansable. 
Tanda,    v.    Señalar,    registrar,    amojonar, 
marcar,  sellar;  probar  una  cosa.—  s.  Señal, 
registro,  marca. 
Tandahal.    v.    Tener    mucha    sed. — adj. 

Sed  grande,  ó  mucha  sed. 
Tandang.  s.  Sitio  ó  lugar  descubierto.  In- 
temperie. 
Tandas,  v-  Resbalar,  escurrirse    ó    desli- 
zarse una  cosa;  irse  los  pies. 
Tanday.  v.     Reclinar    la  cabeza,    echarse 
sobre  almohada  ó  cosa    semejante. — Po- 
ner el  pié  ó  los  pies  sobre  alguna  parte. 
Tandayag.  s.  Pez  grande  así  llamado;  cu- 
lebra grande  así  llamada. 
Tandayan.    s.    Almohada,    ó  lo  que  sirve 
de    almohada,    aunque   sea  un  madero  ú 
otra  cosa. — Sitio   donde  uno  se    acuesta 
ordinariamente. 
Tandig  ó  tanding.  v.  Comparar,  cotejar, 
equiparar,  parangonar  una  cosa  con  otra. 
Tandog.    v.    Inclinarse,    ladearse. — Hacer 

ruido,  tocar,  dando  golpes. 
Tanduc.  v.  Mortificar,  atormentar,  causa1* 

molestia  ó  aflicción  á  uno. 
Tanduc.  s.  Ventosa,  vaso  ó  campana,  co- 
múnmente de  vidrio,  que  se  aplica  sobre 
una  parte  cualquiera  de  los  tegumentos, 
después  de  haber  hecho  en  su  interior  el 
vacío,  quemando  una  cerillita  ó  estopa, 
etc.  La  porción  de  tegumento  substraída, 
en  virtud  de  la  presión  atmosférica,  se 
pone  colorada,  y  se  entumece  por  el  na- 
tural aflujo  de  humores.  También  se  hace 
el  vacío  por  medio  de  una  bomba  aspi- 
rante adaptada  al  cuello  de  la  ventosa. 
Algunos  bisayas  usan  por  ventosa  un  pe- 
dazo de  la  punta  del  cuerno  del  cara- 
bao, hueco  y  con  un  agujero  muy  pe- 
queño en  la  misma  punta,  por  el  que  se 
aspira  y  chupa  fuertemente,  hasta  que 
por  la  presión  del  viento,  queda  derecha 
y  firme  en  la  parte  del  cuerpo  donde  ha- 
bía sido  aplicada;  entonces  el  que  chupa, 
separa  la  boca  con  cuidado  de  la  vento- 
sa, y  tapa  el  pequeño  agujero  con  cera, 
dejándola  en  tal  estado  todo  el  tiempo 
que  se  considere  necesario.  Quitada  la 
ventosa  se  saja  la  ampolla  que  formó, 
con  un  instrumento  cortante.  Algunas  ve- 
ces vuelven  á  aplicar  dicha  ventosa,  re- 
pitiendo esta  operación  las  veces  que 
sea    necesario,  hasta  que  salga  la  sangre 


342 


TA 


que  se  cree  conveniente. — v.  Poner  ó  apli- 
car ventosas  á  uno. 

Tatldug,  s.  Juego  ó  diversión  de  mucha- 
chos.— v.  Jugar  ó  divertirse  los  mismos. 

Tanga,  s.  Insecto  así  llamado;  es  perjudi 
cial  á  la  ropa. 

Tangab.  v.  Acercar  los  labios  ó  la  boca  á 
un   instrumento  de  música  ó  cosa  hueca. 

Tangad.  v.  Aguzar,  hacer  punta  á  un  palo, 
etc. — adj .  De  frente  calzada  ó  poco  espa- 
ciosa, por  nacer  el  cabello  á  corta  dista- 
da de  las  cejas. 

Tangali.  s.  Caracol  así  llamado;  se  come. 
Cigarrillo  hecho  de  tabaco  envuelto  en 
hoja  seca  de  ñipa,  plátano,  etc. 

Tangalihan.  adj.  Hoja  seca  de  plátano, 
etc.,  qne  usa  el  bisaya  para  hacer  ciga- 
rrillos. 

Tangán  tangán,  s.  Planta  ó  arbusto  lla- 
mado ricino  común,  palma  de  Cristo  ó 
higuera  di l  infierno. 

Tangas,  adj.  Calvo,  que  ha  perdido  el  pelo 
de  la  cabeza. — v .  Ser  ó  estar  uno  calvo. 
— v.  Aguzar  una  cosa  de  un  lado  ó  ex- 
tremo, dejándola  más  fina  que  el  ex- 
tremo contrario. — adj.  Peñón  con  pen- 
diente ó  declive. — v.  Escurrir,  apurar  las 
reliquias  y  últimas  gotas  de  un  licor  que 
han  quedado  en  el  vaso,  copa,  etc. 

Tangas  tangas,  v.  Aguzar  una  cosa  de  un 
lado  ó  extremo,  dejándola  más  fina  que 
del  extremo  contrario. 

TangbalÓ.  s.  Fez  de  mar,  pequeño  y  sin 
escamas,  así  llamado;  algunos  bisayas  lo 
comen,  otros  no. 

Tangbid.  v.  Cruzar  los  pies  el  que  está 
sentado,  arrodillado  ó  levantado. — Enre- 
darse, cruzarse,  enmarañarse  cuerdas,  so- 
gas, hilos,  etc. — Torcer,  retorcer  hilo, 
abacá,  etc.,  sobre  una  pierna  para  hacer 
cuerda,  bramante,  etc. — s.  Zancadilla,  ac- 
ción de  atravesar  ó  echar  á  otro  el  pié 
por  detrás  del  suyo,  y  apretar  al  mismo 
con  él  para  derribarle. — ?;.  Echar  ó  ar- 
mar zancadilla.  Unir  ó  juntar  dos  ó  más 
redes  de  cazar  puercos,  y  atravesarlas  en 
un  sitio,  para  que  los  animales  no  pue- 
dan escaparse. 

Tangbo.  v.  Echar  á  la  boca  el  arroz  ma- 
chacado, que  llaman  pilipig.--s.  Carrizo 
así   llamado. 

Tangca.  v.  Ponerse  en  cuclillas  ó  sentado 
para  hacer  del  vientre. 

Tangcal.  s.  Cerco  de  palos  ó  cañas  para 
encerrar  puercos  y  otros  animales—-^.  En- 
cerrar ó  meter  á  los  mismos  en  dicho 
cerco. — Especie  de  jaula  grande,  hecha 
de  palo   y  cañas,  para  encerrar  ó  meter 


TA 

puercos,  gallinas,  etc. —  v.  Hacer  dicha 
jaula. — Encerrar  ó  meter  en  ella  dichos 
animales. 

Tangcas.  v.  Desamarrarse  lo  atado. — Des- 
trozarse ó  quitarse  techo  de  ñipa,  co- 
gon,  etc. 

TangCO.  v.  Robar  la  tuba,  cogiendo  la  caña 
que  está  todavía  en  el  coco.  Pagtangcoa 
dao  niyo  an  can  Pedro  sangotan.  Robad 
la  tuba  á  Pedro;  esto  es,  coged  la  caña 
que  ha  puesto  para  que  reciba  la  tuba 
que  destila  el  coco.  Remendar,  reforzar 
lo  que  está  roto,  poniendo  un  remiendo. 
Asay  ini  an  igtatangco  ngahao  san  bado, 
cay  uaray  ná  iba.  Con  esto  se  ha  de  re- 
mendar la  camisa,  porque  ya  no  hay 
otra  cosa.  Encorvar  una  cosa,  uniendo 
sus  puntas.  Colocarse  ó  ponerse  en  el 
suelo  en  forma  de  círculo  para  comer, 
cuando  son  muchos. 

TangCOgO.  s.  Cerviz,  cerviguillo,  pestore- 
jo, parte  posterior  del   pescuezo. 

TangCOl.  v.  Amarrar  al  pescuezo  del  perro 
una  caña  de  unos  dos  á  tres  palmos  de 
largo. — s.  Caña  que  se  amarra  al  pescue- 
zo del  perro  para  que  la  lleve  arrastran- 
do. Tinatangcolan  nga  ayam.  Perro  que 
lleva  amarrada  al  cuello  una  caña. 

TangCOp.    v.    Remendar,    reforzar  lo   que 
está  roto,  poniendo  un  remiendo. — s.  Re 
miendo,   pedazo  de   paño  ú  otra  tela,  que 
se  cose  á  lo   que  está  roto. 

TangCllb.  v.  Cerrar  bien  las  puertas  ó  ven- 
tanas. Roer,  destruir  la  ropa  el  gusanillo 
que  se  llama  polilla. 

TangCUd.  adj.  Fiel,  sincero,  ingenuo,  can- 
doroso, sin  doblez,  obediente. — v.  Hacer 
uno  alguna  cosa  con  sinceridad. — Adivi- 
nar.— adj.  Cosa  cierta. 

Tangdao.  v.  Cesar  de  dar  fruto  el  coco 
por  algún  tiempo;  y  luego  volver  á  fruc- 
tificar.— s.  Arroz  colorado  así    llamado. 

Tangday.  v.  Cruzar  ó  poner  una  cosa  en 
forma  de  X. — Cruzarse,  enredarse,  enma- 
rañarse unas  cosas  con  otras. 

Tangdo.  v.  Consentir,  acceder,  asentir, 
permitir  una  cosa  ó  condescender  con  que 
se  haga. 

Tangga.  v.  Hacer  incisión  de  trecho  en 
trecho  en  el  cuerpo  de  los  cocos  para 
asentar  los  pies  y  poder  subir  á  ellos. 
— s.  Incisión  hecha  de  trecho  en  trecho 
en  el  cuerpo  de  los  cocos. 

Tanggal.  v.  Desclavar,  arrancar  y  quitar 
los  clavos. — Desencajar,  sacar  de  su  lu- 
gar una  cosa,  desunirla  del  encaje  ó  tra- 
bazón que  tenía  con  otra. 

Tangga  tangga.  s.  Escalones   de    piedra 


TA 

ó  formados  de  la  misma  tierra,  que  se 
hacen  en  un  monte,  cerro  ó  cuesta,  para 
poder  subir  y  bajar. — v.  Hacer  ó  formar 
dichos  escalones. 

Tanggllig.  v.  Empaparse  una  cosa  en  otra, 
como  el  agua  en  la  lana,  etc. 

Tanghal.  v.  Abrir  un  poco  la  ventana, 
puerta,  etc. — s.  Abertura,  acción  y  efecto 
de  abrir  ó  abrirse  ventana,  puerta,  etc. 

Tanghilao.  v.  Cocer  cosas  verdes  ó  que 
no  están  en  sazón. — Coger  ó  segar  el 
palay  antes  de  tiempo. — Quemar  árbo- 
les verdes. — Comer  antes  de  estar  cocida 
la  comida. 

Tanghoyud.  v.  Estirar,  alargar  uno  los 
pies,  estando  sentado  ó  echado. 

Tangi.  v.  Regatear,  porfiar  sobre  una  cosa. 
Arrebatar,  quitar  ó  tomar  una  cosa  con 
violencia. 

Tangiglli.  s.  Pez  así  llamado;  se  come. 

Tangil.  s.  Trozo  de  madero,  caña,  etc., 
que  se  pone  debajo  de  una  cosa  para 
que  no  toque  en  el  suelo. — v.  Poner  lo 
dicho. 

Tangís,  v.  Llorar,  derramar  lágrimas.  Ba- 
raan  an  mga  nananángis.  Bienaventura- 
dos los  que  lloran.  ¿Ano  an  imo  iguinti- 
tmangis?  ¿Por  qué  lloras?  Tinatangisan  co 
an  acón  anac.  Lloro  por  mi  hijo.  Nag- 
tatangis  an  bata.  Llora  el  niño. 

TangladL  s.  Planta  así  llamada;  es  oloro- 
sa y  se   usa  en   los  guisados. 

Tangloy.  s.  Caracol  de  río  así  llamado; 
se  come. 

Tangnan.  s.  Caña  fuerte  y  de  pequeño 
agujero,  así  llamada. 

Tangoan.  s.  Pestorejo,  parte  posterior  del 
pescuezo. 

Tang-Og.  v.  Poner  en  infusión  en  agua 
raices,  hojas  ó  yerbas  medicinales. — s. 
Raices,  hojas  ó  yerbas  para  poner  en 
infusión. — Agua  en  donde  se  han  puesto 
en  infusión  raices,  hojas  ó  hierbas  medi- 
cinales. 

Tangol.  v.  Estancarse  sangre  ó  agua. 

Tangollin.  s.  Enredadera  así  llamada;  su 
fruta  se  usa  como  medicina  para  matar 
las  lombrices. 

Tangop.  v.  Desmontar  ó  bajar  del  dispa- 
rador la  llave  de  la  escopeta. — Cerrar 
cortaplumas  ú  otra  cosa. 

Tangotay.  s.  Espata  de  la  palma  coco, 
de  la  cual  se  saca  la  tuba,  cortando  un 
poco  sus  puntas. — Espata  de  la  palma 
coco,  de  la  que  pende  el  fruto. 

Tango  tango,  v.  Menear  ó  inclinar  sua- 
vemente la  cabeza. 

Tango  tango,    s.  Colmillo  ó    diente,    pe- 


TA 


343 


queños  todavía. — Figura    de    colmillo   ó 
diente. 

Tangpa.  v.  Dar  ó  pegar  con  la  palma  de 
la  mano  en  boca  ó  cara. 

Tangpas.  v.  Desobedecer,  infringir,  que- 
brantar algún  mandato. — Hacer  lo  que  no 
conviene. 

Tangpi.  s.  Orilla  de  mar,  río,  sementera, 
camino,  etc. — Falda  de  monte,  cerro,  cues- 
ta, etc. — Canto  de  mesa,  silla,  etc. 

Tangpó.  adj.  Caña  pequeña  para  ir  con 
ella  por  agua. 

TangpUS.  s.  Cataplasma  hecha  de  hojas, 
plantas  ó  yerbas. — v.  Poner  ó  aplicar 
cataplasmas. — Concluir,  acabar,  como  de 
aserrar  una  tabla,  de  leer  un  libro  ó  la 
cartilla,  etc. — adj.  Animoso,  que  tiene 
ánimo  ó  valor. 

Tangquig.  v.  Tener  mucho  frío. 

Tangquil.  v.  Añadir  ó  aumentar  los  pan- 
talones ó  sayas  por  la  cintura. — adj.  Pan- 
talones ó  saya  añadidos  por  la  cintura. 
— s.  Añadidura  en  pantalones  ó  saya  por 
la  cintura. 

TangSO.  v.  Salirse  ó  caerse  el  arma  de  la 
vaina. — Sacar  el  arma  de  la  vaina.— Sa- 
lirse el  arma  ó  lanza  del  lugar  en  donde 
está  metida,  ó  sacarla  del  mismo. — Sa- 
lirse los  zapatos,  chinelas,  etc.,  del  pié. 
— Quitarse  los  zapatos,  chinelas,  etc. 

Tang  tang.  v.  Desclavar,  quitar  ó  des- 
prender una  cosa  del  clavo  ó  clavos  con 
que  está  asegurada. — Desprender,  des- 
unirse una  cosa  de  otra  á  la  que  estaba 
unida  ó  clavada. — Quitar  al  preso  los 
grillos    ó    colma. — Quitar  el  anzuelo    de 

la  boca  del  pez Dar  ó   poner  á  uno  en 

libertad,  sacarle  de  la  prisión,   soltar,  dar 
libertad  al  preso,  etc. 

TangU.  s.  Colmillo,  diente  agudo  y  fuerte, 
colocado  en  cada  uno  de  los  lados  de 
las  hileras  que  forman  los  dientes  incisi- 
vos, entre  el  último  de  éstos  y  la  prime- 
ra muela. — Diente,  cada  uno  de  los  hue- 
sos pequeños,  blancos,  lisos  y  muy  du- 
ros, engastados  en  las  encías  del  hombre 
y  de  ciertos  animales,  y  la  mayor  parte 
descubiertos. — Diente,  cada  una  de  las 
partes  salientes  de  un  instrumento,  como 
la  sierra,  etc. 

Tanguan.  adj.  Colmilludo,  que  tiene  col- 
millos. 

Tanguan.   s.    Hueso    que  sobresale  en  el 

espinazo  ó  en  la  nuca. 
Tanguás.  v.  Salir  ó  aparecer  los   dientes, 
colmillos   ó  muelas. — adj.  Que  tiene  dien- 
tes. 
Tang-uay.  v.  Beber  vino  ú   otro  licor.— 


344 


TA 


Dar  de  beber  vino  ú  otro  licor.  Comprar, 
ó  vender  vino  ú  otro  licor. 
Tang-uayan.  s.  Taberna  ó  sitio  donde  se 

vende  vino,  tuba,  anisado,  etc. 
Tangub.  s.  Sombra  que  hacen  las  plantas. 
Tangllhan.  adj .  Colmilludo,  que  tiene   col- 
millos. 
Tanguid.  s.  Orilla   de  río,  mar,  etc.  Fal- 
da de  monte,   cuesta,  etc. 
Tanguis.  s.  Yerba  así  llamada. 
Tangul.    v.  Cesar  de  aumentarse  el  agua 
ó  de  crecer  la  marea. — Estancar,   detener 
y  parar  el  curso  ó  corriente  de  una  cosa. 
Tanguli.  s.  Dulce  hecho  de  carne  de  coco 
y  azúcar    ó    calamay. — v.     Hacer  dicho 
dulce. 
Tanhas.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta  no 

se  come. 
Tanhup.  v.  Atemorizar,    espantar,  causar 

temor  ó    espanto. 
Taniag.  v,  Contratar,    trocando   ó   permu- 
tando una  cosa  por  otra. 
Tatling.  v.  Enterar,    quedar    enterado  de 
una  cosa.  Uaray  acó  cataningi.  No  estoy 
enterado. 
Tanis.  v.  Aguzar,    hacer  ó  sacar  la  punta 
de  una  cosa. — Descortezar,  quitar  la  cor- 
teza   á    la  caña. 
Tanilld,  v.  Atollarse,  atascarse  en  un  ato- 
lladero. 
Tanod.  s.  Criado,  que   ordinariamente    se 
emplea  en  ayudar   al  cocinero,  pilar  pa- 
lay, llevar    agua  ó    leña  para    la  cocina 
etc. — Polista,   que  presta  servicio  en  los 
trabajos    comunales,    en  la  limpieza    y  vi- 
gilancia del  tribunal  del  pueblo,  etc. — v. 
Ser  ó  desempeñar  el  oficio  de  criado   ó 
polista. 
TanopSOp.  v.  Quedar   uno    ciego,    perder 

la  vista. 
Taños,    v.    Ser    ó   estar  una  cosa  recta  ó 
derecha. — Hacer  una  cosa  recta  ó   dere- 
cha. 
Tanoy.  v.  Retumbar,  resonar  mucho  ó  ha- 
cer grande  ruido  ó  estruendo  una  cosa, 
como  campana,  etc. — s.   Retumbo,  eco  ó 
repercusión  del  sonido. 
Tanilg.    v.    Enhebrar,    pasar  la  hebra  por 
el  ojo  de  la  aguja. — s.  Hebra  ó  hilo  para 
enhebrar. 
Tanum.    s.    Planta,    ya    sea  árbol,  palay, 
abacá,  hortaliza,  etc. — v.  Plantar,  meter  ó 
introducir  en  la  tierra  el   vastago  ó  rama 
de  un  árbol  ú  otra  planta. — Trasplantar, 
mudar  las  plantas  tiernas  de  la  tierra  don- 
de   están    á   otra  parte,  para  que  preva- 
lezcan, ó  por  otra  causa.    Guincaon    san 
doron  an  acón  mga  tanum.  La  langosta  i 


TA 

ha  comido  mis  plantas.  Guintanuin  co  ná 
an  gauay.  He  plantado  ya  el  gauay.  Ta- 
tan-man  co  ini  sin  humay.  Plantaré  ésto 
de  palay.  Nanananum  cami  sin  humay, 
Estamos  trasplantando  el  palay. 
Taob.    v.    Crecer   la   marea. — s.  Creciente 

de  la  marea. 
Taod.  v.  Poner  la  candela  en  el  candelero. 
— Poner,    ofrecer  y  encender  una  ó  más 
candelas  á  un  santo,  etc. 
Taod  taod.  m.   adv.  Después  ó  pasado  al- 
gún   tiempo,    dentro   de   un  rato. — Taod 
taod  ná.  Ya  hace  algún  tiempo,  ya  hace 
bastante  tiempo. 
Taog.    v.    Llamar    á  uno,    dar  voces  para 
que    venga. — Cataogan.  s.  Llamamiento. 
— Abreviatura;    apodo    ó    mote. — Punta, 
recodo    ó    revuelta   que  forman  los  ríos, 
torciendo  la  dirección  que  traían. 
Taotn.  v.  Poner,  arreglar,  disponer,  prepa- 
rar alguna  cosa. — Armar  ó  llevar  uno  ar- 
mas.— adj.  Armado,   que  lleva  armas. 
Taon.  v.  Cosechar,  segar,   hacer   la    siega 
ó  cosecha. — s.  Siega,  cosecha  de    palay, 
etc. — Tiempo  de  siega  ó  de  cosecha. 
TaÓtl.  v.  Poner  los  tantos  los  que  juegan. 
— Poner  ó  colocar  el  blanco  para  tirar  á 
él. — Poner  ó  colocar  la  nasa  en  el  fondo 
del  mar  ó  río. — s.  Tantos  que  ponen  los 
que  juegan. 
Taong.  s.  Manto  de  mujer,  largo  y  negro. 

— v.  Poner,  ó  llevar  puesto  el   manto. 
Taop.  v.  Herir,  cuando  la  herida  es    pro- 
funda. 
TáO  táo.  v.  Despedazar,   herir  ó  hacer  pe- 
dazos un  cuerpo,  dando  varios  golpes  con 
arma  blanca. 
Tapa.    s.    Carne    salada,   enjuta  y  seca  al 
aire,  al  sol  ó  al  humo.— Carne  enjuta  y 
seca  al  sol  ó    al  humo. — Cecina. — Pagta- 
pa-    v.   Acecinar,    salar  las  carnes  y  po- 
nerlas al  humo,   al  sol  y  al  aire  para  que, 
enjutas,  se  conserven. 
Tapac.   v.  Añadir  una  pieza  de  tela  ó  un 
pedazo,    cosiéndolo    ó  hilvanándolo  á  lo 
que  se  está  trabajando. 
Tapal.    v.    Poner   ó  aplicar  la  medicina  á 
la  parte  dolorida;  ponerse  hojas    medici- 
nales en  la  frente,  cuando  siente  uno  do- 
lor. 
Tapanan.  s.  (De  tapa).  Especie  de    pa- 
rrilla  para   asar  carne  ó  pescado,  ó  para 
ahumarlo. 
Tapang.  v.  Ignorar,  no  saber  una  ó   mu- 
chas   cosas,   ó  no  tener  noticia  de  ellas. 
— s.    Ignorancia,    falta  de  ciencia,  de  le- 
tras  y  noticias. — adj.    Ignorante,  que  no 
sabe,  ó  no  tiene  noticia  de  las  cosas. — 


TA 

Tonto,  necio  é  incapaz. — Hacer  una  cosa 
á  tontas  y  á  locas. — Hacer  una  cosa  sin 
los  suficientes  principios  ó  ciencia  para 
hacerla,  y  sólo  por  ver  lo  que  sale. — 
Pagpacatapang.  v.  Hacer  el  tonto  ó  des- 
entendido. 

Tapas,  v.  Blanquear  la  ropa,  lavándola 
bien  y  usando  el  zumo  de  la  naranja 
que  llaman  sua.  Caerse  la  fruta  del  árbol, 
por  estar  demasiado  madura. 

Tapat.  v.  Determinar,  tratar  de  una  cosa. 
— Estar  uno  cierto  de  alguna  cosa. — adj- 
Cierto,  seguro. — v.  Recelar,  sospechar  de 
alguna  cosa. 

Tapay.  v.  Ensanchar,  hacer  más  ancha 
una  cosa. 

Tapguis.  v.  Cargar  demasiado  una  cosa. 

Tape.  v.  Volear,  dar  golpe  en  el  aire  á 
una  cosa. — s.  Voleo,  golpe  dado  en  el 
aire  á  una  cosa  antes  que  caiga  al  suelo. 

Tapi.  v.  Poner  ó  clavar  tabla  en  embar- 
cación menor. — Aumentar  ó  poner  tablas 
ó  ñipas  sobre  el  borde  de  las  embarca- 
ciones menores  de  una  pieza. — s.  Tabla 
que  se  pone  ó  clava  en  las  embarcacio- 
nes menores,  v.  Cubrir  con  medio  coco 
la  moneda,  que,  empujada  con  los  dedos, 
da  vueltas  en  el  suelo. 

Tapia,  v.  Arrojar  agua;  arrojar  ó  verter 
el  agua  que  se  ha  usado.  —Quebrar  ó  sal- 
tar las  olas,  entrar  en  la  embarcación. 

Tapiag.  adj.  Cosa  descubierta,  manifiesta, 
pública. 

Tapid.  v.  Juntar,  unir  dos  ó  más  cosas. — 
adj.  Cosas  unidas  ó  juntas,  como  hojas 
de  libro,  etc. 

Tapil.  v.  Adherirse,  juntarse. 

Tap-ing.  v.  Tener  sucia  ó  manchada  la 
cara. — s.  Suciedad  en  la  cara. 

Tap-ingUtl.  adj.  Que  tiene- sucia  ó  man- 
chada  la  cara. 

Tapion.  v.  Poner  ó  arrimar  uno  la  mano 
al  hombro  de  otro. 

Tapis.  s.  Especie  de  faja  ancha  que  usan 
algunas  filipinas,  ajustándola  de  manera 
que  cruce  por  detrás  y  marque  las  for- 
mas del  cuerpo. — v.  Usar  ó  llevar  dicho 
tapis. 

Tapi  tapi.  v.  Poner  ó  clavar  tablas  en 
embarcación  menor.--  Aumentar  ó  po- 
ner tablas  ó  ñipas  sobre  el  borde  de  las 
embarcaciones  menores  de  una  pieza,  v. 
Cubrir  con  medio  coco  la  moneda,  que, 
empujada  con  los  dedos,  da  vueltas  en  el 
suelo. 

Taplac.  v.  Sábana,  manta  que  sirve  para 
abrigarse  en  la  cama,  etc. — v.  Taparse, 
cubrirse,  abrigarse  con    sábana  ó  manta. 


TA 


345 


Tapliílg.  s.  Dar  ó  pegar  con  el  envés  de 
la  mano.— s.  Revés  ó  golpe  que  se  da 
á  otro  con  la  mano  vuelta. 

Taplis.  v.  Cargar  demasiado  una  cosa. 

Tapnay.  v.  Coger  ó  tomar  á  uno  por  la 
mano. 

Tapngas.  v.  Echar  agua  en  la  cara. 

Tapo.  Salir  al  encuentro  de  uno. — Encon- 
trarse, hallarse  en  algún  paraje.— Suce- 
der, acontecer,  sobrevenir  alguna  cosa. 
— Estar  ó  hallarse  bien,  etc.  Tatapoon 
co  siya.  Le  saldré  al  encuentro.  Pagtapo 
quita  sa  dalan,  cún  umuli  ca  ná.  Encon- 
trémonos en  el  camino,  cuando  tú  vuel- 
vas. Hintapoan  acó  sin  mga  casaquitan. 
Me    han  sobrevenido  muchas  desgracias. 

TapOC.  adj.  Cosa  que  fácilmente  se  quiebra, 
rompe  ó  salta.— v.  Quebrar,  romper  ó 
saltar  una  cosa  con  facilidad. — adj.  Cosa 
que  fácilmente  se  quiebra,  rompe  ó  salta, 
por  estar  podrida  ó  en  mal  estado. — v. 
Quebrar,  romper  ó  saltar  una  cosa  con 
facilidad,  por  estar  podrida  ó  en  mal  es- 
tado, v.  Tirar,  arrojar  alguna  cosa.  Terra- 
plenar, llenar  de  tierra  un  vacío  ó  hueco. 

Tap-OC.  s.  Pavesa,  partecilla  ligera  que 
salta  de  una  materia  inflamada  ó  de  una 
vela  encendida,  y  acaba  por  convertirse 
en  ceniza. —Ceniza,  residuo  pulverulento 
de  una  combustión  completa;  su  color  es 
generalmente  blanco  ó  agrisado,  como  la 
ceniza  del  tabaco,  etc. — Pábilo  ó  parte 
ya  quemada  de  la  torcida. 

Tapón,  v.  Pasar,  mudar,  trasladar,  irse  de 
una  parte  á  otra.  Pegar,  contaminar,  conta- 
giar, inficionar,  comunicar  uno  á  otro  una 
co?a  por  el  contacto,  trato,  ?tc.-adj.  Cosa 
pegajosa,  contagiosa,  como  enfermedad 
que  se  p?ga  y  comunica  por  contagio. 
Pasar  ó  extenderse  el  fuego  de  un  edifi- 
cio á  otro,  etc. 

Tapón g.  s.  Montón  de  palay  con  espiga. 
— v.  Amontonar,  hacer  montones  de  pa- 
lay al  segarlo. 

Tap-ong.  s.  Chispa,  partícula  de  fuego  que 
salta  de  la  lumbre  ó  de  cualquier  cuerpo 
que  lo  contiene. — v.  Hacerse  ceniza  lo 
que  se  quema. — s.  Hoguera,  porción  de 
materias  combustibles,  que,  encendidas, 
levantan  mucha  llama.— v.  Hacer  hoguera. 

Tapo  tapo.  s.  Polvo,  parte  más  menuda 
y  deshecha  de  la  tierra  muy  seca,  que 
con  cualquier  movimiento  se  levanta  en 
el  aire. — v.  Volverse  ó  hacerse  polvo  una 
cosa. 

Tapsi.  adj.  Agua  salobre,  que  tiene  sabor 
de  sal. — v-  Ser  ó  estar  salobre  el  agua. 

Tapsi  Ó   panapsi.  v.  Despreciar. 


TA 

TapSÍC.  V-  Saltar  el  agua  ú  otro  líquido. 

Tap  tap.  v.  Cortar  á  las  aves  las  puntas 
de  las  alas  para  que  no  puedan  volar; 
cortar   las    puntas    de    las   ñipas  hechas. 

Tapuac.  v.  Entrar  las  olas  en  la  embar- 
cación.— Saltar  ó  salirse  el  agua  del  lugar 
donde  está,  por  moverse  con  violencia. 
— Saltar  el  palay,  etc.,  al  pilarlo. 

TapUC.  v.  Cubrir  las  olas   la  embarcación. 

Tapud.  v.  Confiar,  esperar  con  firmeza  y 
seguridad. — Encargar  ó  poner  al  cuidado 
de  uno  algún  negocio  ú  otra  cosa. — De- 
positar en  uno,  sin  más  seguridad  que 
la  buena  fé,  y  la  opinión  que  de  él  se 
tiene,  algún  asunto,  secreto  ú  otra  cual- 
quier cosa.  Natapud  acó  sa  imo.  Confío 
en  tí.  Icao  an  acón  tinatapuran.  Tú  eres 
mi   encargado. 

Tapul.  s.  Palay  de  grano  negro,  así  lla- 
mado.— adj.  Cosa  negra. — s.  Hollín,  par- 
te crasa  y  oleosa  del  humo,  que  se  pega 
á  la  olla,  sartén,  carajay,   etc 

Taptltlgay.  s.  Caracol  pequeño  así  lla- 
mado. 

Tapurao.  s.  Espata  ó  especie  de  bolsa 
que  envuelve  á  manera  de  saco  todas 
las  dependencias  de  la  fructificación  del 
coco,  hasta  que  se  abre  la  misma,  la 
cual,  seca  ya,  sirve  para  alumbrar. 

Tapus.  v.  Acabar,  concluir,  terminar  una 
cosa.  Tatapusun  co  ini.  Terminaré  ésto. 
Cún  matatapus  an  calibutan.  Cuando  se 
concluya  el  mundo.  Tapus  co  ná  buhata. 
Ya  lo  he  hecho.  Tapus  co  ná  basaha 
ini  nga  libro. — He  concluido  ya  de  leer 
este  libro. — Tapus,  pagtapus.  s.  Conclu- 
sión, fin,  último  día  de  una  novena,  etc. 
— Convite,  función,  y  especialmente  co- 
mida, y  algunas  veces  baile,  que  hacen 
los  bisayas  á  la  conclusión  ó  último  día 
de  una  novena;  al  cual  convite  asisten 
los  convidados  y  los  no  convidados. 

Tápus.  adj.  Pina  demasiado  madura. 

Taquiab.  v.  Limpiar  con  el  nigo  arroz 
pilado,  quitándole  la  cascara  ó  upa. 

Taquig  ó  hitaquig.  v.  Tiritar,  temblar 
de  frío. — s.  Frío  fuerte  de  calentura. 

Taquigud.  v.  Seguir,  ir  en  compañía  de 
otro. 

Taquilid.  v.  Ladear,  inclinar,  ponerse  de 
costado  una  cosa. 

Taquilpo.  v.  Meterse,  hundirse  en  hoyo, 
cieno,  etc. 

Taquín,  v.  Atar,  amarrar  una  fruta  de 
coco  á  otra  con  su  mismo  bonote;  atar, 
amarrar  una  vaca  á  otra,   etc. 

Taquinhud.  v.  Dañarse  en  el  pié  ú  otra 


TA 

parte  del  cuerpo.  Nahataquinhud  an  acón* 
teel.  Me  he  dañado  en  el   pié. 

Taquín  taquín,  v.  Atar,  amarrar  varias 
cosas  unas  con  otras,  para  llevarlas  así 
á  alguna  parte. 

Taquíp.  v.  Unir,  juntar  una  cosa  á  otra; 
componer  tabla  rota,  etc. — Lindar,  estar 
contiguos  dos  territorios,  terrenos  ó  fin- 
cas. 

Taquip  taquíp.  v.  Unir,  juntar,  poner  pa- 
peles, etc.,  unos  sobre  otros. 

¡Tara!  ¡Ka!  interj.  que  se  emplea  para  de- 
notar alguna  resolución  del  ánimo;  para 
infundir  aliento  ó  meter  prisa,  ó  para  ex- 
citar la  atención  del   que  oye.  ¡Ea,  pues! 

Tara.  s.  Yerba  así  llamada;  sus  hojas  son 
olorosas,  v.  Pasar,  atravesar  por  alguna 
parte. 

Tarab.  v.  Cortar  yerbas  ó  plantas. 

Tarabaí.  adj.  Flojo,  débil. 

Tarabas,  v.  Herir  con  arma  blanca,  dan- 
do golpe. 

Tarabucan.  s.  (De  taboc).  Pasadizo  de 
un  solo  palo,  coco,  caña,  etc.,  para  pa- 
sar de  un  lado  á  otro  en  los  riachuelos, 
esteros,  etc. 

Tarac.  s.  Ave  así  llamada,  de  patas  largas 
y  plumaje  pardo;  el  macho  tiene  cresta. 
v.  Caerse  la  fruta  de  los  árboles  ó  plan- 
tas, por  el  mucho  viento,  etc. 

Taracbab.  v.  Montar,  ponerse  un  atiimal 
encima  de  otro;  cubrir  el  macho  la 
hembra. 

Tarac-dan    sa  laang.  s.  Mecatillo  del 

lazo. 

Tarac-san.  s.  (De  tacus).  Medida  para 

líquidos  ó  áridos. 

Tarag.  v.  Caerse  las  hojas  ó  frutas  de  los 
árboles. 

Taraga.  s.  Embudo,  instrumento  hueco, 
ancho  por  arriba  y  estrecho  por  abajo, 
que  sirve  para  trasvasar  líquidos.  Caña 
partida  con  la  que  recogen  agua  cuando 
llueve. 

Taragan.  s.  (De  hatag).  Cargo,  aquello 
que  se  ha  de  dar  ó  pagar,  por    deberlo. 

Taragdocan.  s.  Candelero,  hachero  ó  lu- 
gar donde  se  pone  la  candela,  etc. 

Tarahap.  v.  Ocultarse,  meterse  por  el  in- 
terior de  los  montes. — Buscar  por  los 
montes  alguna  cosa.  Echar  por  en  medio, 
sin  reparar  en  obstáculos  ó  inconvenientes. 

Tarahití.  v.  Lloviznar,  caer  de  las  nubes 
gotas  menudas. — s.  Llovizna,  lluvia  me- 
nuda que  cae  blandamente  á  modo  de 
niebla. 

Taramayon.  adj.  (De  tamay).  Despre- 
ciable, digno  de  desprecio. 


TarambOatl.  s.  Ventana,  abertura  en  la 
pared  de  un  edificio  para  darle  luz  y 
ventilación,  ó  para  mirar  por  ella. 

Taran-an.  s.  (De  taon).  Sitio  donde  se 
coloca  la  nasa  para  pescar. 

Tarandasay.  v.  Resbalar,  escurrirse  ó 
correrse  hacia  abajo  una  cosa. 

Tarangaca.  v.  Acometer,  embestir  la  cu- 
lebra. 

Tarangban.  s.  Cueva,  hoyo  profundo  en 
los  montes  ó  ribera  del  mar. 

TarangCO.  v.  Ponerse  ó  colocarse  en  el 
suelo  en  forma  de  círculo  para  comer, 
cuando  son  muchos. 

Tarang-uayan.  s.  (De  tang-uay).  Taber- 
na ó  sitio  donde  se  vende  vino,  tuba,  etc. 

Taran-mun.  s.  (De  tanum).  Planta  ó 
plantas  que  se  han  de  plantar. 

Taraoiran.  s.  (De  taon).  Sitio  donde  se 
coloca  la  nasa  para  pescar. 

Tarap.  s.  Pasar,  ir  ó  atravesar  por  algún 
sitio. 

Tarap-an.  s.  Parrillas  sobre  que  se  asa 
carne  ó  pescado. 

Taras,  v.  Cortar  ropa  de  vestir,  s.  Aber- 
tura en  los  dos  lados  de  la  camisa  por  la 
parte  de  abajo. 

TaratbUCan.  s.  (De  taboc).  Pasadizo  de 
un  solo  palo,  coco,  caña,  etc,  para  pa- 
sar de  un  lado  á  otro  en  los  riachuelos, 
esteros,  etc. 

Taraual.  v.  Asomar,  sacar  la  cabeza  para 
ver  ó  mirar. 

Tarauc.  v.  Cantar  gallo  ó  culebra. 

Tarauidlaan.  adj.  (De  tauidla).  Char 
latan,  hablador,  que  habla  mucho. 

Tarha.  v.  Aumentar — s.  Aumento-  Los 
bisayas,  cuando  en  sus  embarcaciones 
reciben  abacá  á  flete  para  Manila,  exigen, 
según  costumbre  entre  ellos,  una  libra, 
poco  más  ó  menos,  de  aumento  por  cada 
pico,  y  á  este  aumento  llaman  tarha. 

Tarhug.  v.  Atemorizar,  amedrentar,  infun- 
dir miedo. 

Tari.  adj.  Cosa  desabrida,  que  tiene  mal 
sabor. — s.  Desabrirse,  ser  ó  tomar  mal 
sabor  una  cosa.  Matari  ná  caopay  ini  nga 
palauan.  Está  ya  desabrido  este  palauan. 

Tari-as.  v.  Cesar  ó  parar  de  llover. 

Taricul.  s.  Ojo  de  anzuelo  donde  se  ata 
el  cordel. 

Tarig.  s.  Cagada,  excremento  de  gato. — 
v.  Cagar,  evacuar  el  vientre  el  gato. 

Tarigmam-on.  adj.  (De  mamón).  Que 
masca  mucho  buyo. 

Tarihan.  aaj.  Chocarrero,  burlón. 

Tarimoy  moy.  v.  Principiar  á  salir   gra- 
no, hinchazón,  etc. 
44 


TA 


M 


Tarifl.  v.  Abandonar  los  padres  á  sus  hi- 
jos; separarse  los  hijos  de  sus  padres. — 
Abandonar  las  aves  á  los  pollos,  cuando 
son  ya  grandes;  separarse  los  pollos,  cuan- 
do ya  son  grandes,  de  sus  madres. — adj. 
Pollo  ó  polla,  que  se  separa  ya  de  la 
madre. 

Tarindao.  s.  Aguinaldo  que  se  da  ó  re- 
cibe por  Navidad.— v.  Dar  uno  aguinal- 
do; dar  ó  ir  á  casa  de  uno  á  pedirle  los 
aguinaldos. 

Tarindos.  v.  Bajar  de  una  parte  deslizán- 
dose suavemente. — Salvar  las  olas,  co- 
giéndolas bien. 

Taring  gab.  s.  Puntas  agudas  en  los  tron- 
cos de  los  árboles,  que  quedan  después 
de  cortados. — v.  Herirse  uno  con  dichas 
puntas. 

Taringting.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Tarip.  v.  Mondar  ó  quitar  la  corteza  á  la 
pina. 

Taripas.  v.  Torcer  ó  sacar  oblicua  una 
cosa. — adj.  Cosa  oblicua,  torcida,  sesga- 
da, inclinada. — v.  Cortar,  herir  al  sesgo. 

Taripocpoc,  cataripocpocan.  s.  Cum- 
bre,  cima  de  monte. 

Tarisoc.  v.  Saltar  el  agua  cuando  gotea. 
— Salpicar,  rociar  con  agua,  etc.,  alguna 
cosa. 

Tariti.  v.  Lloviznar,  caer  de  las  nubes  go- 
tas menudas. — s.  Llovizna,  lluvia  menu- 
da que  cae  blandamente  á  modo  de  nie- 
bla. 

Tariuis.  v.  Caer  con  fuerza  el  agua  por 
canal  ó  cascada. — Aguzar,  hacer  ó  sacar 
punta  á  una  cosa — adj.  Cosa  aguzada  ó 
con  punta. 

Taro.  s.  Cera,  sustancia  con  que,  en  los 
panales  de  la  miel,  fabrican  las  abejas  la 
armazón  y  las  celdillas. — El  bisaya,  des- 
pués de  coger  ó  sacar  la  cera,  hace  de 
ella  rollos  y  tortas  para  venderlas. 

Tarocanga.  s.  Arbusto  así  llamado;  su 
flor  es  encarnada. 

Tarocati.  v.  Llover  muy  poco.  —  s.  Lluvia 
menuda. 

Tarocog.  s.  Caracol  de  mar  así  llamado; 
se  come. 

TaroCSO.  v.  Adelantarse  y  abandonar  á 
aquel  con  quien  se  iba  en  compañía.  Fal- 
tar, caer  en  falta  ó  culpa.  Engañar;  equi- 
vocarse. 

TarOCtOC.  s.  Estacas,  palos  ó  cañas  hin- 
cadas en  tierra  para  colgar  ó  poner  al 
aire  alguna  cosa,  como  red,  vela  de  em- 
barcación, etc.— v.  Hincar  ó  clavar  dichas 
estacas  en  tierra. 

Tarong.  s.  Berenjena,  planta  anua,  de  dos 


348 


VA 


pies  ó  más  de  altura,  ramosa,  con  hojas 
grandes  aovadas,  de  color  verde,  casi  cu- 
biertas de  un  polvillo  blanco  y  llenas  de 
aguijones,  flores  grandes  y  de  color  mo- 
rado, y  fruto  aovado,  de  á  seis  pulgadas 
de  largo,  de  color  morado  claro  y  lleno 
de  una  pulpa  blanca,  dentro  de  la  cual 
están  las  semillas. — Fruto  de  esta  planta. 

Tarongatingan.  s.  Árbol  así  llamado. 

Taroongan.  s.  Pez  grande  así  llamado;  se 
come. 

Taros.  s.  Estero  que  sale  á  la  mar. — v. 
Pasar  por  atajo;  navegar  por  estero. 

TarotangCUb.  v.  Entornar  puerta  ó  ven- 
tana. 

Taroto.  v.  Desestimar,  desdeñar;  mofarse 
de  uno. 

Taruba.  v.  Reñir,  pelear. 

Tarub.  s.  Espita  ó  canutillo  de  caña.  v. 
Hacer  espita  ó  canutillo  de  caña  s.  Ca- 
ñita  en  que  se  enrolla  ó  envuelve  hilo, 
abacá,  etc. 

Tarubol.  s.  Retoño  de  carrizo  y  de  la  caña 
bagacay. 

Tarug.  v.  Gotear  algún  líquido;  manar; 
echar  sangre,  s.  Gota  de  agua,  sangre, 
etc. — v.  Correr  el  agua  por  canal,  etc. — 
Desangrarse. 

Tarugan.  j\  Canal  de  caña  ú  otra  cosa 
por  donde  corre  el  agua. 

Tarutn.  s.  Corte,  filo  de  arma  blanca. — adj. 
Cosa  cortante  ó  afilada,  que  corta. — v.  Ser 
ó  estar  cortante  ó  afilada  una  cosa. 

Tarup.  v.  Bailar  la  mujer. 

TarUS  mamolong.  adj.  Charlatán,  que 
habla  mucho. 

Taruyo.  v.  Errar,  equivocarse. 

Tasac.  v.  Pasar,  traspasar  con  algún  arma 
ó  instrumento;  acribillar,  llenar  á  uno  de 
heridas. 

Tasic.  s.  Agua  de  la  mar,  colada  y  pasada 
en  un  cesto  con  ceniza.  El  bisaya  cuece 
dicha  agua  colada  en  una  olla,  y  hace 
la  sal  bisaya  ó  sal  piedra. — Salmuera,  agua 
salada. 

Taslup.  v.  Penetrar,  entrar,  introducirse; 
profundizar,  ahondar. — adj.  Penetrante. 

Taslut  Ó  taslutan.  adj.  Muy  cobarde. 

Tasoc.  v.  Arrojar  ó  echar  sangre  por  las 
narices. 

Tastas.  v.  Destechar  ó  quitar  las  ñipas  del 
techo,  cortando  á  golpes  la  amarradura. 
— Cortar  á  golpes  la  amarradura  de  al- 
guna cosa. 

Tá  tá.  s.  Palabra  de  cariño  y  respeto  con 
que,  en  algunos  pueblos,  llaman  á  sus 
mayores. 

Tata.  v>  Caerse  la  hoja  ó  fruto  del  árbol 


TA 

Partir   en  pedazos    pequeños    las    ramas 
de  los  árboles  cortados. 
Tatac.    v.  Hacer  ruido. — Dar  con  los  ar- 
tejos de  los  dedos  en  alguna  parte. 
Tatao.  v.  Visitar,  ir  á  visitar  alguna  cosa. 
Descubrirse,   verse  claramente  una  cosa. 

Tátay.  s.  Papá,  nombre  con  que  los  bisa- 
yas  llaman  á  sus  padres  y  abuelos. 

TatOS.  v.  Mermar,  disminuir  una  cosa. — 
s.  Especie  de  cangrejo  muy  grande;  ha- 
bita en  los  agujeros  de  los  peñascos. 

Tatud.  s.  Broma,  caracol  marino  de  figura 
cilindrica  y  ondulada,  el  cual  horada  y 
penetra  tanto  la  madera,  que,  á  veces, 
inutiliza  la  quilla  y  tablas  de  los  buques, 
y  las  embarcaciones  menores. —  v.  Hora- 
dar ó  agujerear  dicha  broma  las  embar- 
caciones ó  maderas. — Matar  ó  quitar  di- 
cha broma. 

Taua.  s.  Risa,  movimiento  de  la  boca  y 
otras  partes  del  rostro,  que  demuestra 
alegría. — v.  Reir,  manifestar  con  deter- 
minados movimientos  de  la  boca  y  otras 
partes  del  rostro  la  alegría  y  regocijo 
que  se  siente  interiormente. 

Tauac.  s.  Insecto    ó  gorgojo  así  llamado. 

Tauad.  v.  Rebajar  el  precio  ó  valor  de 
lo  que  se  vende. — Perdonar,  remitir  la 
deuda,  injuria  ú    otra    cosa. 

Tauag.  v.  Llamar,  dar  voces  á  uno,  ó 
hacerle  señas  para  que  venga. — Convo- 
car, citar,  avisar  á  uno  por  medio  de 
otra  persona. — Proclamar  en  la  iglesia 
á  los  que  desean  contraer  matrimonio. 
— s.  Llamamiento. — Convocatoria,  cita, 
aviso. — Proclama,  notificación  pública, 
que  se  hace  en  la  iglesia  de  los  que  de- 
sean contraer  matrimonio. 

Tauang.  s.  Hoyo  ó  agujero  en  arrecife 
ó    piedras  del  mar. 

Tau-anun.  adj.  (De  taua).  Reidor,  que 
ríe  con  frecuencia. — Risueño,  que  con 
facilidad  se  ríe. 

Tauas.  v.  Derramarse  líquido  de  vasija 
llena. — s.  Piedra  alumbre,  sal  que  re- 
sulta de  la  combinación  del  ácido  sulfú- 
rico y  la  alúmina. 

Tauataua.     v.     Reir    con   frecuencia. 

Tauay.  v.  Ocuparse,  emplearse  en  un 
trabajo,  ejercicio  ó  tarea. 

Taug.  v.  Ablandar  una  cosa  á   golpes. 

Tauid.  v.  Atravesar  un  golfo,   engolfarse. 

Tauidla.  v.  Charlar,  hablar  mucho. — adj- 
Charlatán,  hablador,  que  habla  mucho. 

Tauin.  s.  Bejuco  estrecho  y  largo  así 
llamado.— Fruta  del  árbol  bac-hao;  se 
come. 

Tauo.     s.     Hombre,  animal  racional,  bajo 


TA 

cuya  acepción  se  comprende  todo  el 
género  humano. — v.  Nacer,  salir  el  niño 
ó  el  animal  del  vientre  materno.  Usa 
acó  catauo  nga  macalolooy.  Soy  un 
hombre  pobre.  Natauo  na  an  bata.  Na- 
ció   ya    el  niño. 

Tauo  ha  maya.  adj.  Persona  baja  ó 
pequeña. 

Tauohanun.  adj.  Sitio  ó  lugar  donde 
hay    mucha   gente. 

Tauo  tauo.  s.  Muñeco,  muñeca. — Figu- 
ra   de  hombre    ó    mujer. 

Tauo  tauo  sa   mata.    s.    Niña  de  los 

ojos. 
Tauol    tauol.     v.     Moverse,  menearse  lo 

que  está  colgado. 
Tayá.     v.     Poner      la    apuesta     los     que 

juegan  á  la  baraja. 
Táyag.     v.     Manifestar,  descubrir  lo  que 
se  tiene  en    la  mano,    ó  lo  que  se  lleva 
oculto.     Itáyag   mo  sa    acón    an    surat. 
Manifiéstame   la   carta. 
Tayagao.     s.     Insecto  así  llamado;  ataca 

al   palay,    y  mata    la   planta. 
Tayam.     adj.     Cosa    sosa,   que  no  tiene 
sal,    ó    tiene    poca. — Cosa    desabrida   ó 
desapacible  al  gusto,  como  chocolate    ó 
dulce     sin   suficiente  azúcar. — v.    Ser,  ó 
estar  sosa  ó  desapacible  una   cosa. 
Tayangao.     s.     Insecto   verde    así  llama- 
do, que  ataca   y  destruye    el  palay. 
Tayao.  v.  vid.  Tanay. 
Tayaotayao.     v.     Andar    ocioso,     andar 
de    casa    en   casa    por  ociosidad.     Ano, 
Binday,    ¿uaray   ca    ano   man   nga    igbu- 
buhat,  nga   nananayao  tayao?  Qué  cosa, 
Brígida,     ¿nada    tienes    que  hacer,     que 
andas  ociosa  de  casa  en   casa? 
TaybOC.     v.     Desmenuzar    y  hacer     pol- 
vos una  cosa. — s.  Polvos  hechos  de  una 
cosa   desmenuzada. 
Tayhao.     v.     Ver,  divisar   una  cosa  á  lo 

lejos. 
Tayhog.  v.  Silvar,  hacer   ruido   sutil   con 

la  boca  ó  con  un  silvato. 
Tayhóp.     v.     Soplar,  aproximando  los  la- 
bios  á  algún  canuto  ó  cosa  equivalente. 
— s.  Canuto  para  soplar  la  lumbre. 
Tayó.     v.     Guardar,  vigilar  ó  estar  al  cui- 
dado de    alguna  cosa. 
Tayo.     v.     Denunciar,    ir      con    cuentos. 
— Suplicar  ó  interceder  por  otro.     Itayo 
mo   acó    sa    capitán.     Intercede  por    mí 
al  capitán. — Adular  á  uno  con  el  intere- 
sado fin    de  ganarse  su  voluntad. — Hacer 
caricias  un  perro  á  otro  para    que  no  le 
muerda.     Uaray   ngani    mga  nagnanayo, 
uaray  man  mga  mapintas  nga  mga  tauo. 


TA-TE 


349 


Si  no  hubiera   aduladores,    tampoco   hu- 
biera tiranos. 
Tayobong,     s.     Cogollo  del  gauay,  caña, 

carrizo,  etc. — Planta  así  llamada. 
Tayoc.     s.     Espata     del    coco,    sin  abrir 
todavía.     Los    naturales,     para  sacar    la 
tuba  del    coco,  cortan    un    poco,  por  el 
extremo,  una  de  las  espatas,  la  amarran  ó 
ponen  en  ella  un  anillo  de  bejuco;  hecha 
esta  oporación,    cuelgan    una   caña   para 
que  reciba  la     tuba    que  destila.  El  ex- 
tremo de  la  espata    cortada  se    mete  en 
dicha  caña  para  que  no  se  desperdicie  el 
licor  que  destila  la  palma. 
Tayoctoc.     s.     Lagartija  pequeña  así  lla- 
mada. 
Tayog.     adj.     Cosa  flaca,  débil,  floja;  cosa 

que  se  mueve. 
Tayom.     s.  Hinchazón  de  las  encías;  gota, 

ó  enfermedad  de  las  manos. 
Tay-ong.     v.     Hablar     al    oído. — Tocar, 
hablar  ó  soplar  en  cosa  hueca,  adj. — Voz 
gruesa,  que  resuena  ó  retumba. 
Tayong  tayóng.  v.  Moverse  ó  menearse 

alguna  cosa  que  está  colgada. 
Tayongtong.  s.  Hoja  pequeña  ó  corta  del 

tabaco. 
Tayop.  v.  Ofrecer,  poner  ó  colocar,  como 

la  candela  que  se  ofrece  á  un  santo. 
Tayoto.     s.     Lagartija    pequeña    así    lla- 
mada. 
Taytay.     s.     Pasadizo    de  cocos,  palos  ó 
cañas,  para  pasar  los  riachuelos    de    un 
lado  á  otro. — v.  Pasar  por  el  mismo. 
Tayuc.     adj.     Cosa  alta,  elevada,  encum. 

brada. 
Tayud.  s.  Cuestecilla,  cuesta  pequeña, 
montículo,  monte  ó  collado  pequeño. 
— Monte. — (C)  Carne,  parte  mollar  del 
cuerpo  de  los  animales  ó  de  la  fruta, 
que  está  cubierta  con  la  corteza,  pellejo 
ó  cascara. 
Tayutn.     s.  Marisco  asi  llamado;  sus  púas 

ó  pinchos  son  venenosos. 
Tayuman.     adj.     Que  tiene  púas  ó  pin- 
chos, como  el  erizo. 

TE 

Teel.  s.  Pié,  última  parte  de  la  extremidad 
inferior  del  hombre,  que  sienta  en  el  suelo, 
y  le  sirve  para  sostenerse  y  andar,  y  la 
que  en  muchos  animales  tiene  igual  des- 
tino.—Pié  de  silla,  banco,  etc. — Pezuña, 
dedo  de  los  animales  de  pata  hendida, 
como  el  carabao,  el  carnero  y  otros. 

Teelan.  s.  Lugar  ó  sitio  hacia  donde  caen 
los  pies. — adj.  Que  tiene  pies  ó  muchos 


350 


TE-TI 


pies. — Persona  que  aguanta  mucho  an- 
dando ó  caminando  á  pié.  Sa  teelan  sa 
compesalan.  Á  los  pies  del  confesor,  ó  del 
confesonario.  ¡Cateelan  mo,  nga  diri  ca 
binubutlao  sin  paglacat!  ¡Qué  duro  eres 
de  pies,  pues  no  te  cansas  en  andar!  ¡Ca- 
teelan san  olalahipan!  ¡Cuántos  pies  tiene 
el  ciempiés! 

Teel  teel.  s.  Pié  de  silla,  banco,  etc. — Fi- 
gura de  pié. 

Tenda.  [Térm.  español,  bisaizado.)  s.  Co- 
mistrajos y  bebidas  que  vende  el  bi- 
saya  en  un  sitio  ó  paraje  público. — v.  Po- 
ner   tienda  de  lo  dicho. 

Tendahan.  s.  (Del  castellano  tienda). 
Tienda,  casa  donde  se  vende  tela,  géne- 
ro, quincalla,  comestibles,  etc. — Casa- 
tienda donde  el  mercader  tiene  y  vende 
sus  géneros,  etc.,  habitando  también 
en    ella. 


TI 


Ti,  parí,  que  denota,  que  la  acción  del 
verbo  está  para  verificarse,  ó  viene  ya 
verificándose;  algunas  veces  va  precedida 
de  las  partículas  mag,  pag  y  nag.  Tila- 
cat  an  capitán.  Va  á  salir,  ó  á  pasear  el 
capitán.  Tiuli  ná  acó.  Me  vuelvo  ya.  Ti- 
bono  ná  cunta  siya.  Ya  iba  él  á  herir. 
¿Sin-o  ito  nga  ticanhi?  ¿Quién  es  ése  que 
viene?  Nagtiticanhi  cami  cunta,  cún  dao 
uaray  cami  mga  caolangan.  Habíamos  de 
venir,  sino  tuviéramos  impedimento.  Si 
José  nagticaranhi  cunta,  cundi  uaray  gud 
pacacabaya  sa  amon.  José  había  de  haber 
venido,  mas   no  nos  puede  dejar. 

Tiac.  v.  Partir  ó  dividir  los  palos,  made- 
ros, etc.,  en  pedazos  pequeños;  hacer  la 
leña  para  la  cocina. — s.  Pedazo  de  ma- 
dero partido,  raja,  leña,  astilla. 

Tíad.  v.  Inclinar  ó  echar  el  cuerpo  hacia 
atrás 

Tian  Ó  tiyan.  s.  Vientre,  barriga,  cavi- 
dad del  cuerpo  del  animal,  en  la  que  se 
contienen  el  estómago  y  los  intestinos. 

Tianan  Ó  tiyanan.  adj.  Barrigudo,  que 
tiene  barriga,   que  tiene  gran  barriga 

Tiang.  v.  Estar  una  cosa  boca  arriba. 

Tiangao.  s.  Animalejo  así  llamado;  huele 
mal. 

Tianggui  ó  tiyanggui.  s.  Mercado,  si- 
tio público  destinado  para  vender  y  com- 
prar cosas  de  comer  y  beber.    • 

Tiangguian  ó  tiyangguian.  s.  Mercado, 
sitio  público  destinado  para  vender  y  com- 
prar  cosas    de  comer  y  beber. 

Tiao.  v.  Chancearse,  burlarse  de  uno. — s. 


TI 

Chanza,  burla,  vaya,  zumba  ó  mofa  que 
se  hace  de  uno. — v.  Juguetear,  enredar 
en  la  iglesia,  etc. 

Tiao  tiao.  v.  Chancearse,  burlarse  de  uno 
con  frecuencia- — s.  Chanza,  burla,  vaya, 
zumba  ó  mofa  que  se  hace  de  uno. — Ju- 
guetear, divertirse,  enredar  en  la  iglesia. 

Tiap.  adj.  Cosa  bien  hecha  ó  dicha. — v. 
Hacer  ó  decir  bien  una  cosa. 

Tiapad  Ó  tiyapad.  adj.  Cosa  plana,  llana, 
lisa,  como  piedra,  etc.—  v.  Alisar,  poner 
plana,  llana  ó  lisa  alguna  cosa. 

Tias.  v.  Tronchar,  romper  una  cosa  al  do- 
blarla.— Quedar  colgando  lo  que  se  corta. 

Tias.  v.  (B)  Señalar  el  árbol  que  se  en- 
cuentra en  los  montes  con  panal  y  en- 
jambre de  abejas,  la  cual  señal  indica 
que  dicho  panal  tiene  ya  dueño. 

Tiayon,    catiayon    ó  catimiayon.    s. 

Consortes,  esposos,  casados,  hombre  y  mu- 
jer.— Tiayon.  v.  Cumplir  con  las  obliga- 
ciones del  matrimonio.  Cami  catiayon. 
Nosotros  los  esposos.— v.  Unirse  hombre 
y  mujer,  contraer  matrimonio. 

Tibac.  s.  Gota,  enfermedad  que  causa  hin- 
chazón y  dolores  agudos  en  las  articu- 
laciones de  los  extremos  del  cuerpo,  im- 
pidiendo el  movimiento. — v.  Padecer  di- 
cha enfermedad. 

Tibacun.    adj.    Gotoso,  que  padece  gota. 

Tibal.  v.  Meter  ó  hacer  ruido. 

Tibalao.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Tibanao.  v.  Desvirtuarse  una  cosa,  perdei 
su  virtud,    sustancia  ó  fuerza. 

Tibang  tibang.  adj.  Cosa  de  varios  coló 
res. — Lo  que  tiene  haz  y  envés,  come 
el  terciopelo,  etc. — v.  Vacilar,  titubear 
estar  perplejo. 

Tibao.  v.  Visitar,  ir  á  ver  la  trampa  ó  la 
zo,  que  están  puestos  para  cazar. — Visi 
tar,  ir  á  ver  corrales  de  pescar. — Coge: 
los  peces  que  hart  entrado  en  el  corra 
de  pescar. 

Tibarao.  s.  Insecto  así  llamado. — Cangrejo 
de  mar  así  llamado;  es  pequeño  y  del 
gado;  se  come. 

Tibas.  s.  Marisco  ó  animal  marino  así  lia 
mado. 

Tibas.  v.  Herir  a  uno.  Concluir,  acabar  1( 
que  se  está  haciendo. 

Tibáuas.  v.  Concluir,  acabar  de  hacer  uir 
cosa. 

Tibauas.  s.  Voz  que  usa  el  bisaya  en  al 
gunas  ocasiones,  como  admirándose  d 
lo  que  oye. 

TibCUhay.   s.  Arroz  cocido,  morisqueta. 

Tibhao.  v.  Añadir,  aumentar  agua  á  1< 
que  se  está  cociendo. 


TI 

Tibhong.  v.  Mezclar  un  líquido  con  otro. 

Tibi.  s.  Las  dos  puntas  ó  extremos  del 
grano  de   palay. 

Tibiog.  v.  Navegar  á  favor  de  corriente, 
olas  y  viento. 

Tibiog.  v.  Determinarse,  decidirse,  confor- 
marse con  una  cosa. — adj.  Acorde,  con- 
forme con  una  cosa. 

Tibong  v.  Alegrarse,  mostrarse  uno  alegre. 

TibOOC.  adj-  Cosa  entera,  sin  falta  alguna. 

TibOS.  v.  Concluir,  acabar  una  cosa. 

Tibtib.  v.  Abrir  los  mariscos  bivalvos  sus 
conchas.   Descubrir  ó  enseñar  los  dientes. 

Tibtiban.  s.  Nomb.  despect.  de  boca. 

Tibuay.  adv.  De  una  vez,  de  un  golpe. — 
v.  Hacer  ó  decir  alguna  cosa  de  una  vez 
ó  de  un  golpe;  hacerla  bien,  ó  del  todo. 

Tibuchay.  s.  Palay  así  llamado. 

Tibud.  s.  Tibor,  vaso  grande  de  barro  de 
China  ó  del  Japón,  por  lo  regular  en 
forma  de  tinaja,  aunque  los  hay  de  va- 
rias hechuras,  y  esmaltados  exteriormente. 

Ticabticab.  v.  Rumiar,  masticar  segunda 
vez,  volviéndolo  á  la  boca,  el  alimento 
que  ya  estuvo  en  el  depósito  que  á  este 
efecto  tienen  algunos  animales. 

Ticagbot.  v.  Apresurarse,  darse  prisa. 

Ticala.  s.  Planta  así  llamada. 

Ticalbong  v.  Meter  ó  hacer  ruido  el  agua. 
— s.  Ruido  del  agua. 

Ticam  ticam.  v.  Mascar  y  comer  alguna 
cosa. — Ruido  que  se  hace  con  la  boca, 
al  mascar  y  comer  alguna  cosa. 

Ticang.  prep.  que  denota  el  punto,  tiempo 
ó  lugar  de  que  procede,  se  origina  ó 
ha  de  empezar  á  contarse  una  cosa,  un 
hecho  ó  una  distancia.  Desde,  de.  Tican 
niyan.  Desde  ahora.  Tican  sa  Basay 
ngadto  sa  Palo.  Desde  Basay  hasta  Palo. 
Tican  san  catauo  co.  Desde  que  nací. 
¿Tican  ca  nga  diin.  ¿De  dónde  vienes? 
Tican  acó  sa  orna.  De  la  sementera. — v. 
Venir  de  alguna  parte.  Tican  acó  sa  ba- 
lay. Vengo  de  casa.  Ticang  san  pagticang. 
Desde  el  principio.  Ticang  dinhi.  De,  ó 
desde  aquí. 

Ticang.  v.  Principiar,  comenzar,  empezar, 
dar  principio  á  una  cosa. — Salir,  partir,  ir, 
marchar  de  un  lugar  á  otro. — s.  Princi- 
pio, origen  de  una  cosa.  Titicangun  co 
ini. — Pricipiaré  ésto.  Naticangan  co  ná 
an  pagbasa  sini  nga  libro.  He  principiado 
ya  á  leer  este  libro.  Ngan  tungud  cay 
sini  nga  adlao  amo  man  an  iquinadi  sini 
nga  mga  tauo  sa  paghibaro  nga  amo  ná 
an  ira  pag  itiricang.  Y  por  cuanto  en  este 
día  ha  venido  esta  gente  á  manifestarme, 
que  en  este  día  sale.... 


TI 


351 


Ticarol.  s.  Ave  así  llamada. 

Ticas,  v.  Robar,  quitar,  arrebatar  maliciosa 
y  solapadamente  una  cosa,  ó  valiéndose 
de  medios  injustos  para  ello.  Cami  an 
nagticang  siton  calipongan,  cay  guintica- 
san  cami  san  amon  carabao.  Nosotros  he- 
mos .  principiado  ese  pleito,  porque  nos 
han  quitado  injustamente  nuestro  carabao. 
— Quitar  ó  tomar  lo  ajeno  con  violencia 
y  fuerza. 

Ticayang.  v.  Ponerse  boca  arriba  ó  ten- 
dido de  espaldas. — Ponerse  pies  arriba 
ó  con  las  piernas  levantadas. 

Ticbo.  v.  Trastornar,  perturbar,  inquietar. 
Hundirse;  volcar  la  embarcación. 

Ticdul.  v.  Dar,  tocar  ó  avisar  á  uno  con 
la  mano,  codo  ó  brazo. — Dar  golpe,  es- 
polazo, etc. 

Ticlop.  v.  Recoger  lo  extendido  ó  abierto, 
como  cortina,  etc.  Ticlopa  an  cortina. 
Recoge  la  cortina. 

TiclOS.  v.  Reunirse  bastante  gente  y  ayu- 
darse mutuamente  en  el  plantío  del  palay 
de  sus  sementeras  ó  en  la  siega,  ora 
trabajando  en  la  sementera  de  uno,  ora 
en  la  de  otro. — s,  Reunión  de  bastante 
gente,  que  mutuamente  se  ayuda  en  sus 
trabajos  agrícolas. — Ayuda. — v.  Ayudar  á 
otro. 

Ticlub.  v.  Cerrar  el  libro  ó  cosa  semejante. 
— Volcar  la  embarcación,  ponerse  con 
la  quilla  hacia  arriba. 

Ticlud,  v.  Empujar,  impeler,  hacer  esfuer- 
zo para  mover  á  una  persona  ó  cosa. 

Ticlllp.  v.  Abstenerse  de  alguna  cosa. 

Ticmal.  v.  Morder  el  perro  á  uno. 

Ticnop.  v.  Abstenerse;  cesar  ó  acabar  de 
hablar,  alborotar,  etc. 

Tico.  adj.  (B)  Cosa  tuerta,  torcida,  oblicua. 

TÍCÓ.  s.  (C)  Olla  pequeña. 

TÍCO.  v.  Codear,  dar  con  el  codo  á  alguno. 

TÍCOCO.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruto  no 
se  come. 

Ticotn.  v.  Enredadera  así  llamada;  espe- 
cie de  huyo. 

Ticong-ticong.  v.  Sentarse  -en  cudillas, 
encoger  las  piernas. 

Ticop.  s.  Red  así  llamada. — v.  Pescar  con 
la  misma. 

Ticopos.  v.    Agacharse,  inclinarse. 

TÍCOS.  v.  Obrar  ó  hacer  una  cosa  con  re- 
solución, ahinco  y  firmeza  de  corazón, 
con  verdad,  seguridad  y  afecto. — adj.  Cosa 
que  se  cumple  ó  hace  con  resolución, 
ahinco  y  firmeza  de  corazón,  con  ver- 
dad, seguridad  y  afecto. — v.  Resolverse, 
determinarse  á  hacer  una  cosa.  Nagtiti- 
cos    ná    man    si    Pedro    sin     pagticang 


352 


TI 


ngadto  sa  Palo.  Está  ya  Pedro  resuelto 
á  partir  para  Palo. 

Ticoy.  s.  (B)  Pájaro  pequeño  así  llama- 
do, de  vistoso  plumaje  y  pico  largo. 
En  (C)  se  llama  siuiU 

Ticraob,  v.  Caer  de  bruces. 

Ticsap.  v.  Herir  ó  hacer  incisiones  en  el 
canto  de  alguna  cosa. 

Ticsoc.  s.  Estrella  fugaz,  exhalación  que 
suele  verse  repentinamente  en  la  atmós- 
fera, y  que  cae  ó  se  mueve  con  gran 
velocidad,  apagándose  al  momento. — v. 
Correr,  verse  y  desaparecer  al  momento 
la  misma. 

Ticsop.  v.  Poner  en  agua  alguna  cosa. 

Ticttc.  s.  Salvado  fino  y  menudo  del  pa- 
lay, quitado  ya  el  grueso,  que  se  llama 
upa. — v.  Limpiar  con  el  nigo  el  palay 
pilado  para  sacar  dicho  salvado  fino  y 
menudo,  el  cual  es  buena  comida  para  los 
puercos. 

Ticuali  nga  tuyo.  Fin  malo,  deseo  per- 
verso, etc. — Ticuali  nga  polong.  Palabra 
mal  dicha. 

Ticuang.  v.  Empujar,  impeler,  hacer  es- 
fuerzo para  mover  una  persona  ó  cosa. — 
Echar  á  uno  á  empellones. 

Ticuas.  v.  Destruir,  destrozar  una  cosa. 

Ticúd.  s.  Planta  así  llamada;  especie  de 
junco  fino. — Petate  hecho  de  dicho  junco. 

Ticud.  s.  Calcañal,  calcañar,  extremidad 
del  pié,  por  la  parte  que  cae  hacia  atrás, 
con    el    cual  pisamos— Zancajo   del   pié. 

Ticud  ticud.  s.  Planta  así  llamada;  especie 
de  junco  pequeño.  Tacón,  pieza  semicircu- 
lar, más  ó  menos  alta,  que  va  exteriormen- 
te  unida  á  la  suela  del  zapato,  bota,  etc.,  en 
la  parte  que  corresponde  al  calcañar. — 
Figura  como  del  zancajo  del  pié. 

Ticug.  s.  Especie  de  junco  fino  así  llama- 
do.— Petate  hecho  de  dicho  junco. — v. 
Panicug.  Coger  ó  cortar  dicho  junco. 

Tic-ui.  v.  Cantar  el  gavilán. — s.  Canto  del 
gavilán. 

Ticum.  v.  Recoger  la  red. — Cerrar  libro, 
paraguas,  puerta,  etc. 

Tidis.  s.  Cresa,  larva  de  los  dípteros,  que 
acaba  de  salir  del  huevo,  y  no  ha  ad- 
quirido todavía  todos  sus  miembros. 

Tidlis.  Tidlos.  s.  Lanceta,  instrumento 
que  sirve  para  sangrar,  abriendo  una  ci- 
sura en  la  vena,  y  también  para  abrir  algu- 
nos tumores  y  otras  cosas. — v.  Sangrar 
con  la  lanceta,  sajar. 

Tidluc.  adj.  Cosa  recta,  pura,  buena. — In- 
terior, que  procede  del  interior  ó  del 
corazón. 

Tidong.  s.  Cresta  de  gallo,  gallina,  etc. 


TI 

Tig.  parí,  que  se  antepone  á  algunas  rai- 
ces, y  denota  que  el  sujeto  es  diestro  ó 
versado  en  alguna  cosa,  ó  que  la  ejerce. 
Tigdacop.  Diestro  en  coger,  cazar  ó  aga- 
rrar. Tigcahuy.  Que  ejerce  el  oficio  de 
ir  á  sacar  ó  coger  madera  ó  leña. 

Tiga.  s.  Árbol  grande  así  llamado;  su 
madera  es  buena. 

Tiga.  s.  Bajamar,  fin  ó  término  de  la 
menguante  del  mar. — v.  Bajar  ó  menguar 
la  marea.  Patigaun  ta  anay,  ngan  sano 
quita  panagat.  Esperemos  antes  la  ba- 
jamar, y  luego  iremos  á  pescar. 

Tig-á.  adj.  Cosa  dura,  seca,  empedernida. 
— v.  Endurecerse,  ponerse  dura  una  cosa. 
Matig-á  eaopay  ini  nga  cahuy.  Es  muy 
duro  este  árbol. 

Tigabo.  v.  Hacer  ruido  el  agua,  cuando 
se  mueve  ó  agita. — s.  Ruido  del  agua, 
cuando  se  mueve  ó  agita. 

Tigalbong.  v.  Hacer  ruido  el  agua,  cuando 
cae  alguna  cosa  ó  saltan  los  peces. — s. 
Ruido  del  agua,  cuando  cae  en  ella  al- 
guna cosa  ó  saltan  los  peces. 

Tigaman.  s.  Señal,  nota,  mojón,  marca, 
signo,  indicio. — v.  Señalar,  poner  ó  es- 
tampar señal  en  una  cosa  para  darla  á 
conocer  ó  distinguirla  de  otra,  ó  para 
acordarse  después  de  una  especie. — Sig- 
nar, hacer,  poner  ó  imprimir  el  signo. — 
Marcar,  señalar  y  poner  la  marca  á  una 
cosa  ó  persona,  para  que  se  diferencie 
de  otras. — Amojonar,  señalar  con  mojo- 
nes los  términos  ó  límites  de  una  here- 
dad ó  tierra. — v.  fig.  Señalar  ó  tener 
presente  una  cosa. — s.  Carácter,  signo, 
escrito  ó  representación  de  cualquier  otro 
modo.  Sa  tigaman  sa  Santa  Cruz.  Por 
la  señal  de  la  Santa  Cruz.  Aádi  an  ti- 
gaman. Aquí  está  la  señal  ó  nota.  Ua- 
ray  tigaman  ini  nga  cajón.  Este  cajón 
no  tiene   marca. 

Tigang.  v.  Endurecerse,  ponerse  dura  una 
cosa. 

Ti  gao.  s.  Árbol  así  llamado.  Su  raiz> 
ramas  y  hojas,  machacadas  y  envueltas  ó 
mezcladas  con  ceniza  ó  arena,  emborra- 
chan, y  también  envenenan  y  matan  los 
peces.  El  humo  de  sus  hojas,  fumadas, 
ó  bebida  el  agua  en  que  se  cocieron, 
es  medicina  muy  buena  para  ablandar  el 
pecho  y  curar  la  tos. — v.  Echar  en  río, 
laguna  ó  mar  la  raiz,  ramas  y  hojas  ma- 
chacadas y  mezcladas  con  ceniza  ó  arena, 
para  emborrachar  ó  matar  los  peces. 

Ti  gas.  v .  Lavar  bien  la  ropa,  quitando  to- 
das las  manchas. — adj.  Ropa  bien  lavada. 


TI 

Tígasao.  s.  Hormiga    negra    así  llamada; 

su  picadura  causa  bastante  dolor. 
Tigasauotl.  adj.  Sitio  donde  hay  muchas 

hormigas  llamadas  tigasao. 
Tigasub.  v.  Hacer  ruido  el  agua,  cuando 
cae  alguna  cosa  en    ella. — s.  Ruido  que 
hace  el    agua,    cuando    cae  alguna  cosa 
en  ella. 

Tigaum.  v.  Prevenirse,  prepararse,  dispo- 
nerse. 

Tigayon.  v.  Procurar,  buscar,  hacer  dili- 
gencias ó  esfuerzos,  poner  los  medios 
necesarios  para  conseguir  lo  que  se  de- 
sea; agenciar,  hacer  diligencia  para  el 
logro  de  alguna  cosa.  Pinatigayon  co 
ini.  He  agenciado  ésto.  Tigayon  camo 
sin  salapi  nga  iyo  igbabayad.  .  Buscad 
dinero  con  que  pagar.  Nagtitigayon  acó 
sin  salapi,  ug  uaray  man  acó  pacapag- 
tigayon.  He  buscado  dinero,  y  no  lo  he 
podido  conseguir. — adj.  Bueno,  justo,  con- 
veniente. Tigayon  nga  opayun  ta  an 
aton  gaui.  Bueno  es  que  arreglemos 
nuestras  costumbres.  Di  mo  masayun 
diriun  an  diri  tigayon  pagdiriun.  No 
seas  fácil  en  vedar  lo  que  no  conviene 
prohibir.  Di  man  tigayon  an  capin  nga 
pagtapud.  No  es  conven'ente  la  dema- 
siada confianza.  Uaray  acó  catigayonan. 
No  tengo  medios,  carezco  de  recursos. 

Tigayon  ó  tigayon  cunta,  m.  adv.  Bueno 
fuera,  convendría. 

Tigbac.  v.  Matar  ó  herir  mortalmente. 
Quedar  ó  caer  muerto  el  herido  en  el 
acto.  Natigbac  lá  an  bactin  san  pagbon-a 
ni  Pedro.  Cayó  muerto  el  puerco  cuando 
le  hirió  Pedro. 

Tigbao.  s.  Planta  que,  en  Botánica,  se  llama 
Antistiria  muy  alta. 

Tigbas.  v.  Herir,  acuchillar,  dar  golpe  ó 
cuchillada  con  arma  blanca. — Cortar  ár- 
bol, madero  ó  palo  con  hacha,  etc. — 
Labrar  madera  con  hacha.  Cortar,  des- 
cargando el  golpe. 

Tigbauon.  adj.  Sitio  ó  terreno  donde  hay 
mucho  tigbao. 

Tigbi,  s.  Planta  así  llamada;  su  fruto  no 
se  come. 

Tigbo.  v.  Hundirse,  sumirse,  meterse  en 
lo  hondo. 

Tigblllauan.  s.  Pájaro  pequeño  y  muy 
vistoso    así  llamado. 

Tigcahuy.  s.  Maderamen,  maderaje,  con- 
junto  de  maderas  que  sirven  para  un 
edificio  ú  otros  usos. — Lefia,  parte  de 
los  árboles  y  plantas  que,  cortada  y  he- 
cha  trozos,  se  destina  para  la  lumbre. — 
v.  Cortar  ó    coger    madera  ó    leña.*— s. 


TI 


353 


Cortador  de  madera. — Leñador,  que  se 
emplea  en  cortar  leña. 
Tigda.  adj.  Repentino,  pronto,  impensado. 
— adv.  De  repente,  prontamente,  sin  pre- 
paración, sin  discurrir  ó  pensar. — v.  Ha- 
cer ó  decir  de  repente  alguna  cosa. — 
Suceder  de  repente  una  cosa. 
Tigdol.  v.  Golpear,  dar  golpes. 

Tigdong.  v.  Levantar,  alzar,  mover  de 
abajo  á  arriba  una  cosa. — Levantarse  ó 
ponerse  en  pié. — adj.  Cosa  empinada, 
como  monte,   cerro,  escalera,  etc. 

TigdOS.  v.  Tirar  al  alto  una  cosa,  de  modo 
que  vaya  recta. — Enderezar,  poner  recta 
ó  derecha  una  cosa.— adj.  Cosa  recta, 
derecha,  no  inclinada. 

Tigdosan.  s.  Copete,  cabello  que  se  tiene 
levantado  sobre    la  frente. 

Tigha.  adj.  Cosa  dura,  seca,  empederni- 
da.— v.  Endurecerse,  ponerse  dura  una 
cosa. 

Tighoc.  v.  Acertar,  adivinar  una  cosa. 
Pesquisar,  indagar,  averiguar,  inquirir 
una    cosa. 

Tighong.  v.  Atollarse,  hundirse,  caer  en 
hoyo. 

Tighung.  v,  Verter,  derramarse  agua  ú 
otro   líquido. 

Tigma.  v.  Reñir,  morderse  los  puercos 
unos  á  otros. 

Ti g maya.  s.  Ave  pequeña  así  llamada; 
su    plumaje  es  morado. 

Tigmi.  v.  Reñir,  morderse  lo  puercos 
unos  á  otros. 

Tigmo.  v.  Acertar,  adivinar   una  cosa. 

Tigmon.  v.  Recoger  ó  poner  bajo  techo 
el  palay    que  estaba  fuera. 

Tignos.  adj.  Cosa  hermosa,  bella. 

Tigó.  v.  Acertar,  atinar,  adivinar,  dar  en 
la  dificultad. — s.  Acertijo,  enigma  que 
se  propone  para   divertirse  en  acertarlo. 

Tigol.  s.  Hoja  tierna  de  la  ñipa,  la  cual, 
seca  ya,  usa  el  bisaya  para  hacer  ciga- 
rrillos.— Cigarrillo  hecho  con  dicha  hoja 
y   tabaco. 

Tigóon.  adj.  Acertijo  ó  enigma  que  se 
propone  para  divertirse  en  acertarlo. 

Tigó  tigó.  v.  Proponer  enigmas  ó  acerti- 
jos.— Acertar,  atinar,  adivinar,  dar  en  la 
dificultad. — Jugar  á  pares  y  nones  una 
cosa. — s.  Acertijo  ó  enigma  que  se 
propone. 

Tigpó.  v.  Romper,  quebrarse  una  cosa. 
Natigpó  an  sungay  san  carabao.  Se  ha 
roto  ó  partido  el  cuerno  del  carabao. 
Natigpó  an  sundang  co,  cay  tinuyo  co 
tigpóon.  Se  rompió  mi  sundang,  por- 
que hice  de  propósito  el  romperle. 


354 


TI 


Tigpos.   v.  Agacharse,   inclinarse. 

TigSOn.  v.  Endurecerse,  ponerse  dura  una 
cosa. — adj.  Cosa  dura,  empedernida. 

TigSUb.  v.  Meter  en  el  agua    alguna  cosa. 

Tigting.  v.  Pelearse,  reñirse  los  animales. 

Tigu.  s.  Culebra  que  ordinariamente  está 
en  el    agua. 

Tigub.  v.  Unir,  reunir,  congregar,  juntar 
dos  ó  más  cosas. — Vivir  juntos  en  una 
casa,  etc. — Agregar  unas  personas  ó  co- 
sas á  otras. — Agregarse  ó  juntarse  uno 
á    la  compañía    de    otro. 

Tigui.  v.  Dar  ó  untar  con  aceite  los  pei- 
nes nuevos.  Retorcer  ropa  lavada  ó  moja- 
da, para  quitarle  el  agua. — s.  Pez  pequeño 
así   llamado;  se  come. 

Tigui.  s.  Prueba,  comprobación  de  la 
verdad  de  una  cosa. — v.  Probar,  com- 
probar si  una  cosa  es  vgrdad. — Cuando 
un  bisaya  acusa  á  otro,  y  dice  que  le 
ha  robado  alguna  cosa,  y  el  otro  lo  nie- 
ga; ó  que  le  ha  levantado  falso  testi- 
timonio,  y  lo  niega  también  el  otro;  en- 
tonces para  probar  quién  de  los  dos 
dice  verdad,  hincan  fuertemente  una  es- 
taca en  el  fondo  del  agua;  se  zambullen 
ambos  y  se  asen  de  dicha  estaca,  y  el 
que  no  aguanta  más  debajo  del  agua,  y 
sube  arriba  primero,  ese  queda  conven- 
cido de  ser  el  culpable,  ó  de  que  miente. 
Otras  veces,  preparan  una  vasija  con 
agua  caliente;  cada  uno  mete  su  mano 
desnuda,  y  el  que  la  saca  primero,  ese 
es  el  culpable.  Suelen  también  echar 
una  aguja  ó  cosa  pequeña  para  que  baje 
al  fondo,  y  el  que  no  aguanta,  y  no  saca 
de  la  vasija  con  agua  caliente  la  aguja, 
ese  es  el  culpable.  Otras  veces,  como 
yo  lo  he  presenciado  en  el  tribunal  de 
un  pueblo,  mandan  poner  en  hilera  á 
los  que  consideran  culpables,  y  el  que 
hace  de  juez  da  á  cada  uno  un  poquito 
de  arroz  crudo  para  que  lo  mastique,  y 
pasado  el  tiempo  que  parezca  conveniente, 
manda  el  que  hace  de  juez,  que  echen 
sucesivamente  el  arroz  mascado  en  el 
suelo  ú  otra  parte;  y  dicho  juez  lo  va 
inspeccionando  con  mucho  cuidado,  y  el 
individuo  ó  individuos  que  no  echen  de 
su  boca  el  arroz  bien  triturado  y  como 
engrudo,  ese  ó  esos  son  los  culpables, 
aunque  en  realidad  no  tengan  culpa  al- 
guna, pero  la  prueba  hecha  les  condena, 
y  deben  sufrir  el  castigo,  según  cos- 
tumbre de  los    bisayas. 

Tiguib.  s.  Escoplo,  instrumento  de  hierro 
acerado  con  mango  de  madera;  los  hay 
de   varios  tamaños. — v.  Escoplear,  hacer 


TI 

corte  ó  agujero  con  escoplo  en  la  ma- 
dera.— Herir  á  uno  con  escoplo.  Ña- 
uara an  acón  tiguib.  Se  ha  perdido  mi 
escoplo.  Tigba  ini  nga  cahuy.  Esco- 
plea este  madero.  Tinig-ban  acó  ni 
Juan.  Juan  me  ha  herido  con  el  escoplo. 

Tiguis.  v.  Echar  líquido  de  una  vasija  á 
otra. 

Tiguis,  v.  Atiplar,  alzar  ó  levantar  la  voz. 

Tigum.  v.  Congregarse,  reunirse. — Catigu- 
man.  s.  Reunión,  congregación. 

Tigurang.  Tigusbang.  adj.  Viejo,  ancia- 
no, persona  de  mucha  edad. 

Tila.  s.  Marisco  así  llamado. 

Tilabho.  v.  Atollarse,  atascarse,  quedarse 
detenido  en  un  bache,   hoyo,  barrizal,  etc. 

Tilad.  z/.  Rebanar,  cortar  en  porciones  pe- 
queñas una  cosa. — s.  Rebanada,  porción 
pequeña,  cortada  ó  partida  de  una  cosa. 
San  pagtilad  co  san  bonga,  nahabul  an 
acón  camut.  Al  cortar  ó  partir  yo  la  fruta 
de  la  bonga,  me  hirió  la  mano. — Tilad 
nga  guti  inabut  sa  langit. — Acertijo  que 
significa:  los  ojos. — Buyo,  composición 
que  usan  los  bisayas,  hecha  con  el  fruto 
de  la  bonga,  hojas  de  betel  y  cal  de 
conchas. 

Tilattl.  v.  Lamer,  pasar  repetidas  veces  la 
lengua  por  una  cosa. 

Tilamticam.  v.  Mover  las  madíbulas, 
cuando  se  mastica  alguna  cosa.  —  Hacer 
ruido  con  la  boca  al  comer  ó  masticar 
alguna  cosa. 

Tilam  tilam.  v.  Relamerse,  regostarse, 
saborear  ó  percibir  detenidamente  y  con 
deleite  el  sabor  de  lo  que  se  come  ó  bebe. 

Tilang.  s.  Animal  marino,  bivalvo  y  gran- 
de.—  Concha  de  dicho  animal. 

Tilao.  v.  Probar,  gustar  una  cosa. 

Tilao  ti  gao.  s.  Árbol  así  llamado. 

Tilao  tilao.  v.  Probar,  gustar  con  frecuen- 
cia una  cosa. 

Tilaticá.  s.  Frenillo,  repliegue  membranoso 
que  tiene  la  lengua  en  su  parte  media  é 
inferior,  y  que,  llegando  hasta  la  punta 
de  dicho  órgano,  impide  mamar  ó  hablar 
con  expedición. 

Tilib.  adj.  Que  tiene  grande  ó  sobresalien- 
te el  labio  inferior. 

Tilig.  s.  Comida  que  se  da  al  enfermo. — 
v.  Dar  de  comer  al  enfermo. — s.  Comida 
que  se  da  á  los  puercos. — v.  Dar  ó  echar 
de  comer  á  los  puercos. 

Tilis.  v.  Recomendar,  encargar  á  uno  algu- 
na cosa. 

Til-is.  v.  Atiplar,  afinar  y  levantar  la  voz. 
—adj*  Voz  sonora,  voz  de  tiple. 

Tilo.  v.   Coger  ó  agarrar  á  uno  por  la  gar- 


TI 

ganta. — Ahogar  apretando    la    garganta. 
Estrangular. 

Til-Og.  v.  Dar  ó  servir  la  comida  al  en- 
fermo.— s.  Comida  que  se  da  al  enfermo. 

TilOgdo.  v.  Tapar,  cubrir  la  cabeza. 

Tiloron.  s.  Plato  basto. 

Tiltig.  adj.  Raquítico,  endeble,  que  no 
crece. 

Tiltil,  adj.  Madero  curado,  seco  y  enjuto. 
—v.  Golpear,  dar  golpecitos  con  una  cosa 
sobre  alguna  parte. 

Til-lláca.  v.  Sonar  la  garganta. — s.  Ruido 
que  hace   la  garganta  cuando  se  vomita. 

Tilud.  s.  Cacho,  pedazo  pequeño  de  algu- 
na cosa.  Usa  ca  tilud  ngo  palauan.  Un 
pedazo  de  palauan. 

Tilud  tilud.  v.  Hacer  ó  dividir  en  cachos 
ó  pedazos  pequeños  alguna  cosa.  Pag  ti- 
lud tilura  niyo  an  palauan.  Haced  peda- 
zos pequeños  el  palauan.  Guintilud  tilud 
co  ná  an  palauan  sin  ñapólo  ca  tilud. 
He  dividido  ya  el  palauan  en  diez  pe- 
dazos. 

TÜUg.  s.  Comida  que  se  da  á  los  puercos. 
v.  Echar  ó  dar  de  comer  á  los  puercos. 

Tima.  v.  Preparar,  prevenir,  disponer  y 
aparejar  una  cosa  para  que  sirva  á  un 
efecto. — Concluir,  acabar  de  hacer  una 
cosa.  Pagtima  camo,  cay  maguican  quita'. 
Preparad,  porque  vamos  á  salir.  Guintiti- 
ma  namon  an  padrón.  Estamos  preparan- 
do el  padrón.  Timaha  iton.  Concluye  de 
hacer  eso.  Pinatitima  san  capitán  an  ba- 
loto. Manda  el  capitán  preparar  el  baltfto. 

Titnaan.  s.  Señal,  signo  de  una  cosa.  —  v. 
Signar,  señalar  alguna  cosa.  Sa  timaan  sa 
Santa  Cruz.  Por  la  señal  de  la  Santa  Cruz. 

Timad,  s.  Vaso  de  coco  ó  caña. 

Timangno.  v.  Guardar,  custodiar,  vigilar 
una  cosa. 

Timanua.  s.  (De  banua).  Cazador  de 
puercos  y  venados. — Diestro  en  cazar 
puercos  y  venados. 

Timara,  v.   Consultar  á  hechicero. 

Timasa.  s.   Ropa  que  sólo  se  usa  en  casa. 

Timaua.  *dj.  Plebeyo,  de  condición  hu- 
milde, baja  ó  pobre,  que  no  es  noble  ni 
hidalgo. 

Timaybay.  s.  Enredadera  así  llamada;  se 
usa  como  buyo. 

Timba,  s.  Herrada,  cubo  ó  cosa  semejan- 
te para  sacar  agua  de  pozo. — v.  Sacar 
agua  de  pozo  con  herrada,  etc. — Pozo, 
hoyo  que  se  hace  en  la  tierra  ahondán- 
dolo hasta  encontrar  manantial  de  agua. 

Timbang.   s.  Peso,  gravedad  determinada 
que  ha  de    tener  un  cuerpo,    ó  que    por 
ley    se    le    debe   dar. — Contrapeso,    peso 
45 


TI 


355 


que  se  pone  á  la  parte  contraria  de  otro,, 
para  que  queden  iguales  ó  en  equilibrio. 
— vide.  Timbangan. — Timbang.  v.  Pesar, 
determinar  el  peso  de  una  cosa  por  me- 
dio de  una  balanza  ó  de  otro  instrumento 
equivalente. — Contrapesar,  servir  de  con- 
trapeso. 
Timbangan.  s.  Romana,  instrumento  que 
sirve  para  medir  el  peso  de  los  cuerpos, 
compuesto  de  una  palanca  de  brazos  muy 
desiguales,  con  el  fiel  sobre  el  punto  de 
apoyo.  El  cuerpo  que  se  ha  de  pesar  se 
coloca  en  el  extremo  del  brazo  menor  y 
se  equilibra  con  un  pilón  ó  peso  cons- 
tante que  se  hace  correr  sobre  el  brazo 
mayor,  donde  se  halla  trazada  la  escala 
de  los  pesos. — Balanza,  instrumento  que 
sirve  para  pesar.  Compónese  ordinaria- 
mente de  una  barra  metálica  horizontal, 
cuyos  dos  brazos  iguales  se  mueven  en 
sentido  vertical  de  una  aguja  sobrepuesta 
al  medio  de  dicha  barra,  que  señala  el 
equilibrio  cuando  se  pesa,  y  de  dos  pla- 
tillos, en  uno  de  los  cuales  se  pone  la 
materia  que  ha  de  pesarse,  y  en  el  otro 
las  pesas. 
Timbao.  v.  (B)  Hacer  ó  fabricar  embar- 
cación de  tablazón. — s.  Tablas  que  se 
usan  en  la  fabricación  de  una  embarca- 
ción de  una  pieza  para  hacerla  más  alta 
y  capaz. — v.  Poner  ó  añadir  dichas  tablas. 
Timbaya.  v.  Preguntar,  averiguar  una  cosa. 
Tinimbaya  co  si  Juan  cún  ano  in  diri  niya 
pag  opud  sa  acón.  He  preguntado  á  Juan 
por  qué  no  me  ha  acompañado. 
Timbayan.   s.   Estaca  clavada    ó  hincada 

en  tierra  en  medio  de  la  sementera. 
Timbug.  v.  Mezclar  un  líquido  con  otro. 
Timga.  s.  Plomo,  metal  pesado,  dúctil,  ma- 
leable, blando,  fusible,  de  color  gris  que 
tira  ligeramente  á  azul,  que  al  aire  se  toma 
con  facilidad,   y  con  los  ácidos  forma  sa- 
les venenosas. 
Timgas.  v.  Limpiar,  asear,  componer  una 
cosa    con    curiosidad    y    limpieza. — adj. 
Cosa  limpia,  aseada,  curiosa.  ¡Camatingas 
san  imo    bado! — ¡Qué  limpia  está  tu  ca- 
misa!  Iquinasemana  pagbobonac   san  imo 
panapton  basi    mag  matimgas.    Lava  se- 
manalmente    tu  ropa  para  que  esté  lim- 
pia y   aseada. — adj.  Espiga  de  arroz  muy 
granada. 
Timhán.  adj.  (De  tima).  Aquello  que  aun 

se  ha  de  concluir  ó  acabar  de  hacer. 
Timid.    s.  Trozo  de  madera  ó  caña,  etc., 
que  se  pone  debajo  de  alguna  cosa  para 
alzarla    del  suelo,  ó  nivelarla. — v.  Poner 
ó  colocar  lo  dicho  debajo  de  alguna  cosa. 


356 


TI 


Timindoc.  adj.  Originario,  natural  de  un 
pueblo   ó  nación. 

Timnó.  v.  Guardar,  custodiar,  vigilar  una 
cosa. 

Timo.  v.  Concluir  con  la  comida  que  se 
tiene  en  la  boca. — s.  Bocado,  porción  de 
comida  que  naturalmente  cabe  de  una  vez 
en  la  boca. — v.  Comer,  tomar  un  bocado, 
un  poco  de  comida. — Guardar,  conservar. 

Timonay.  s.  Fruta:  especie  de  pepino  pe- 
queño. 

Timos,  v .  Guardar  ó  recoger  una  cosa. 
Timosa  ini  nga  salapi.  Guarda  este  dinero. 

Timos.  (Tillimosan).  s.  Hinchazón;  gra- 
nos pequeños  que  salen  en  el  cuerpo. — 
v.  Salir  en  el  cuerpo  granos  pequeños. 

Timpag.  v.  Desplomarse,  caerse  monte, 
pared,    etc. 

Timparay.  v.  Cambiar  ó  mudar  con  fre- 
cuencia de  rumbo  el  que  dirige  la  em- 
barcación. 

Timpas.  v.  Bracear,  mover  ó  menear 
los  brazos. 

TimpO.  v.  Unir,  juntar  una  cosa  con  otra. 
— Juntarse,  reunirse.  Pagtimpo  quita  san 
aton  dará.  Juntemos  lo  que  llevamos.  An 
mga  tauo  nagtirimpo  sa  acón  balay.  La 
gente  se  ha  reunido  en  mi  casa. 

Timpud.  v.  Despuntar,  cortar  ó  quitar  las 

-  puntas  de  una  cosa.  Tronchar,  partir  ó 
dividir  con  fuerza  caña-dulce,  etc. 

Timsim.  s.  Planta  que,  en  Botánica,  se  lla- 
ma Egílope  de  ríos;  sirve  de  pábilo,  tor- 
cida ó  mecha  para  las  lámparas. 

Timilg.  s.  Sudeste,  punto  del  horizonte  en- 
tre el  Sur  y  el  Este. — Viento  que  sopla 
de  esta  parte. — Catimugan. — Lo  mismo 
que  timug. 

Timulang.  adj.  (De  bulang).  Jugador, 
que  juega  al  gallo. 

Tina.  v.  Teñir,  dar  á  una  tela,  paño  ú  otra 
qualquier  cosa  un  color  negro,  ó  negro 
claro.  Uaray  acó  tagum  nga  igtitina  co 
sa  acón  bado.  No  tengo  añil  con  que  te- 
ñir mi  camisa. — Tornar  ó  volver  las  espal- 
das, negarse  á  alguno,  retirarse  de  su 
presencia  con  desprecio. — Comer  una  cosa 
á  escondidas. 

TinabOfl.  s.  Cántaro,  vasija. 

Tinagac.  s.  Abacá  limpio  y  preparado 
para  tejerlo.  Animal  marino,  que  parece 
una  tripa;  se  come. 

Tinagacatl.  s.  Plátano  así  llamado. 

Tinagas.  s.  Moco  ó  licor  derretido  de  las 
velas  que  se  va  cuajando  pegado  á  ellas. 
— Brea  derretida  y  pegada  al  hachón,  etc. 

Tina-i.  s.  Tripa,  intestino,  conducto  mem- 

'    branoso,  muscular,  situado  en  el  vientre, 


TI 

cuya  longitud  es  seis  ú  ocho  veces  ma- 
yor que  la  del  cuerpo,  y  sirve  principal- 
mente para  terminarse  en  él  la  digestión 
de  los  alimentos,  principiada  en  el  estó- 
mago, y  para  expeler  los  excrementos. 
Divídese  en  delgado  y  grueso:  el  primero 
en  duodeno,  yeyuno  é  íleon;  y  el  segundo 
en  ciego,  colón  y  recto. — Corazón  ó  parte 
interior  y  blanda  de  la  palma  brava,  be- 
juco, etc. — Paghina-i.  v.  Limpiar  ó  qui- 
tar la  suciedad  de  las  tripas. 

Tina-ihan.  adj.  Tripudo,    que  tiene  tripa. 

Tinalapi.  s.  Embarcación  menor,  de  una 
pieza,  con  añadidura  de  ñipa  sobre  sus 
bordes  para  hacerla  más  alta  y  capaz. — 
Pagtalapi.  v.  Poner  dicha  añadidura. 

Tinalisay.  s.  Plátano  así   llamado. 

Tinama.  s.  Camarón  pequeño  así  llamado. 
En  algunos  pueblos  llaman  hipo7t. 

Tinampay.  s.  Raiz  comestible  así  llamada. 

Tinampay  nga  camote,  adj.  Camote  así 
llamado. 

Tinampay  nga  humay.  adj.  Palay  así 
llamado. 

Tinanglaua.  s.  Telaraña,  tela  que  teje  la 
araña. — Araña,  insecto  con  ocho  pies, 
ocho  ojos  en  la  parte  anterior  de  la  ca- 
beza, y  dos  brazuelos  ó  tenacillas  para 
asir,  el  cual  forma  un  tejido  de  hilos  su- 
mamente delgados,  de  una  sustancia  par- 
ticular  que  despide  por  la  boca. 

Tin-ao.  adj.  Cosa  clara,  cristalina,  traspa- 
rente, como  el  agua,  etc.  Matin-ao  caopay 
ini  nga  tubig.  Está  muy  clara  esta  agua. 

Tinapay.  s.  Pan,  masa  de  harina  fermen- 
tada y  después  cocida  generalmente  en 
horno. — Pag  tinapay.  Hacer  pan. 

Tinapayan.  s.  Lugar  ó  sitio  donde  se  hace 
pan. 

Tincob.  p-  p.  (De  tOCOb).  Que  ha  sido 
picado  ó  mordido  por  culebra,  perro,  etc. 

Tincolay.  v.  Hacer  ruido  en  el  mortero, 
dando  ó  pegando  con  palo  ú  otra  cosa. 
— s.  Ruido  que  se  hace   en  el  mortero. 

Tindac.  s.  Puntapié,  golpe  que  se  da  con 
la  punta  del  pié. — v.  Pegar  ó  dar  pun- 
tapié.— En  algunos  pueblos  significa  coz; 
sacudimiento  violento  que  hacen  las  bes- 
tias con  uno  ó  los  dos  pies  hacia  atrás. 
Golpe  que  dan  con  este  movimiento. — 
Golpe  que  da  una  persona,  moviendo  el 
pié  con  violencia  hacia  atrás. — v.  Aco- 
cear, dar  coces. 

Tindas.  s.  Puntapié,  golpe  que  se  da  con 
la  punta  del  pié. — v.  Pegar  ó  dar  pun- 
tapié, vid.  Tindac.  '?■*.?     ^^ 

Tindos.  adj.  Cosa  recta,  derecha. — v.  Es- 


TI 


TI 


357 


tar  recta  ó  derecha  una  cosa. — Dirigirse 
directamente   hacia  uno. 

TindllC.  s.  Plátano  que,  en  Botánica,  se  lla- 
ma musa  del  paraíso. 

Tindug.  v.  Alzar,  levantar  casa,  harigue, 
etc. — Levantarse,  ponerse  de  pié  ó  recto. 
— adj.  Cosa  demasiado  empinada  ó  le- 
vantada, como  escalera,  monte,  etc.  Tin- 
duga  ta  ini  nga  mga  harigue.  Levante- 
mos estos  harigues.  Natindug  ná  si  Juan, 
cay  magsasayao  siya.  Se  ha  levantado 
ya  Juan,  porque  va  á  bailar.  Tindug  cao- 
pay  ini  nga  hagdan.  Está  muy  empinada 
esta  escalera. 

Tinga,  v.  Boquear,  estar  para  morir;  ago- 
nizar, estar  el  enfermo  en  la  agonía. — 
Acezar,  jadear.  Moverse  las  muelas  ó 
dientes. — s.  Suciedad,  carne  ó  pescado, 
etc.,  que  queda  entre  los  dientes,  cuando 
se  come. — v.  Ladearse,  inclinarse  la  em- 
barcación, etc. — Arrojar  la  carga. 

Tingab  tiflgab,  v.  Abrir  la  boca. 

Tingag.  v.  Torcer  la  cabeza,  brazo,  etc.; 
retorcer  el  pescuezo,  etc.  Pescado  comes- 
tible. 

Tingal.  v.   Abrir  á  uno  la  boca. 

Tingal.  v.  Salir  el  sol  ó  la  luna. — s.  Men- 
guante de  la  luna. 

Tíngala,  v.  Admirar,  maravillar,  asombrar, 
causar  admiración. 

Tingali.  adv.  No  sea  que.  .  .  .  Tingali  in 
maholog  ca.  No  sea  que  te  caigas. 

Tingan,  s.  Árbol  así  llamado. 

Tin-gao.  s.  Pájaro  así  llamado,  de  plumaje 
negro  y  patas  largas;  se  come. 

Tingaron,  v.  Ceñirse  la  sábana  ú  otra 
cosa  al  cuerpo. 

Tingarong.  s.  Animal  montes  así  llamado; 
se  parece  al  gato,  y  come  las  gallinas. 

Tinga  tinga,  v.  Boquear  con  frecuencia, 
estar  para  morir;  agonizar,  estar  el  enfer- 
mo en  la  agonía. — Acezar,  jadear. 

Tjngayop.  v.  Refugiarse,  acogerse. 

Tingcal.  s.  Algodón  hilado  ó  tejido. — v. 
Hilar  algodón. 

Tingcalan.  s.  Rueca,  instrumento  que  usan 
Jas  mujeres  para  hilar  el  algodón. 

Tingcas.  v.  Destechar,  quitar  el  techo  á 
un  edificio. 

Tingcay.  s.  Sombrajo  ó  resguardo  para 
hacer  sombra.  Palos  ó  cañas  clavados  en 
tierra,  donde  ponen  ó  cuelgan  la  red  para 
^que  se  seque. 

Tingco.  v.  Tocar  ó  darse  unas  cosas  con 
^otras. 

Tingcoy.  s.  Cogote,  hoyuelo  del    cogote. 

Tingdol.  s.  Nuca,  parte  alta  de  la  cerviz, 
correspondiente  al  lugar  en  que  se    une 


el  espinazo  con  la  cabeza. — Hueso  de  la 
nuca. 
Tingdll.  v.    Cabecear,  dar  uno  cabezadas 
cuando    dormita    ó    se    deja  vencer    del 
sueño. 

Ting  gad.  s.  Chispa  ó  partícula  de  fuego 
que  salta. — v.  Chispear,  echar  chispas. 
— Relucir  ó  brillar,  como  los  peces  cuan- 
do van  á  flor  del  agua,  ó  el  agua  con 
la  claridad  del  sol  ó  de  la  luna. — s.  In- 
secto así  llamado. 

Ting  garong.  s.  Animal  montes  así  lla- 
mado; se  come  las  gallinas. 

Ting  garong.  adj.  Gallo  ó  gallina  con 
plumas  de  visos  dorados. 

Ting  garongun.  adj.  Gallo  ó  gallina  con 
plumas  de  visos  dorados. 

Ting  guid.  v.  Deshacer,  hacer  pedazos 
pequeños  una  cosa. — s.  Pedazo  pequeño- 
— v.  Moverse  las  muelas  ó  dientes. 

Ting  go.  v.  Quebrar,  romperse  ó  partirse 
árbol,  etc. 

Tinghac.  v.  Boquear,  abrir  la  boca. — 
Agonizar,  estar  el  enfermo  en  la  agonía. 
— Acezar,  jadear. — Resollar,  respirar. — j. 
Resuello,  respiración. 

Tinghil.  v.  Llorar  con  frecuencia. — Ense- 
ñar uno  los  dientes  cuando  se  ríe. — Son- 
reírse cuando  uno  está  enfadado,  etc. — 
s-  Risa  sardónica. 

Tinghoy.  s.  Vasija  de  cuello  angosto. 

Tingo,  v.  Levantar  la  cabeza. 

Tingoha.  v .  Desear,  anhelar,  solicitar,  pro- 
curar, apetecer  una  cosa. — s.  Deseo,  an- 
sia, anhelo,  ahinco,  empeño. 

Tingotas.  v.  Desasir,   despegar,   separar. 

Tingpo.  adj.  Cosa  empinada,  pendiente, 
levantada,  como  monte,  etc. — v.  Ser  d 
estar  una  cosa  empinada,  pendiente  ó 
levantada.  Uaray  acó  pacasaca  siton  bu- 
quid  cay  ora  ora  sin  catingpo.  No  he  po- 
dido subir  á  ese  monte  porque  está  muy 
empinado. 

Ting  ting.  v.  Tocar  campanilla,  un  hier- 
ro con  otro,  tocar  ó  dar  golpes  pequeños 
sobre  algún  cuerpo. — Cantar  como  los 
pardales,  etc. 

TingU.  v.  Menearse  los  dientes,  estaca  cla- 
vada en  tierra,  etc. 

Tingub.  v.  Juntar,  unir  una  cosa  con  otra. 

TingUg.  s.  Voz,  sonido  formado  en  la  ca- 
vidad de  la  laringe,  durante  la  espiración, 
por  la  vibración  de  las  cuerdas  vocales* 
y  modificado  después  en  la  faringe,  eo 
el  istmo  de  las  fauces,  en  la  boca  y  en 
las  fosas  nasales. — Calidad,  timbre  ó  in- 
tensidad de  este  sonido. — v.  Sonar  la  voz. 
— Llamar,  nombrar  una  cosa. — Sonar  un 


358 


TI 


instrumento. — s.    Sonido    ó    ruido    de  un 
instrumento,  etc. 

TingUgan.  adj.  Que  tiene  voz,  ó  grande 
voz. — Que  suena. 

TingUiasi.  v.  Enseñar  los  dientes. 

Tingul.  v.  Hablar  alto,  hacer  ruido,  ha- 
blando alto,  rezongando,  refunfuñando, 
gimiendo,  llorando,  etc. — s.  Voz,  grito, 
ruido  que  se  hace  hablando  alto,  etc. 

TingU  tingu.  v.  Mover,  menearse  los 
dientes,  estaca  clavada  en  tierra,  etc. 

Tinhan.  adv.  Atrás,  detrás,  á  la  parte  de 
atrás,  á  las  espaldas. 

Tinhob.  v.  Mezclar  un  líquido  con  otro. 
— Aguar,  mezclar  agua  con  vino,  vina- 
gre ú  otro  licor. 

Tinimaua.  adj.  Rústico,  tosco,  plebeyo. 

Tillis.  v.  Atiplar,  subir,  levantar'  la  voz. 
Hacer  ó  sacar  fina  la  hebra   del  abacá. 

Tifllo.  adj.  (De  tolo).  Tercer  ramal,  cuan- 
do se  hace  cordón,  cuerda,  etc.,  de  tres 
ramales. — v.  Poner  el   tercer   ramal. 

Tinong.  v.  Calmar,  pacificar,  sosegar. — 
adj.  Calmoso,   pacífico,  sosegado. 

Tinong  ó  catinongaru  s.  Refugio,  abri- 
go, sosiego. 

Tinos,  adj.  Cosa  recta,  derecha. — v.  Ser 
ó  estar  una  cosa  recta  ó  derecha. 

TÍO.  s.  Cachorro,  perro  de  poco  tiempo. — 

"     Catioan.  s.  pl.  Cachorros. 

TÍO.  s.  Voz  castellana  que  usa  el  bisaya 
para  llamar  á  los  mayores  en  edad,  que 
no  son  parientes  ó  conocidos.  Á  las  mu- 
jeres  llaman  tía. 

Tiog.  v.  Escurrir,  apurar  las  reliquias  y 
últimas  gotas  de  un  licor  que  han  que- 
dado en  un  vaso,  etc. 

Tiom.  v.  Cerrar  lo  que  está  abierto.  Man- 
char una  cosa  con  pintas  ó  manchas. 

Tion.  adj.  Cosa  firme,  estable,  como  em- 
barcación, etc.  Mation  nga  baloto.  Balo- 
to firme,  que  no  se  inclina. — v.  Hacer  pi 
nitos  el  niño,  cuando  principia  á  tenerse 
solo,  ó  á  andar. 

Tionay.  s.  Espina,  aguijón,  punta  aguda 
de  astilla,  etc.  Clavarse  uno  alguna  espi- 
na ó  cosa  semejante. — Panhinionay.  v. 
Sacarse  ó  quitarse  espina  ó  cosa  seme- 
jante,  que  se  ha  clavado  en  el   cuerpo. 

Tipa.  v.  Contrariar,  contradecir,  resistir  las 
intenciones  y  propósitos  de  los  demás. 
Natipa  man  la  si  Juan  san  acón  inga  po- 
long.  Contradice  Juan  mis  palabras.  Di 
ca  tumipa  san  acón  mga  sugo.  No  resis- 
tas, no  contradigas  mis  mandatos. 

Tipac.  v.  Desportillarse,  descantillarse,  rom- 
perse, quebrarse  ó  saltar  un  pedazo  ó  as- 
tilla de  alguna  cosa. — adj.    Cosa  despor- 


TI 

tillada,  descantillada. — s.  Pedazo  ó  asti- 
lla que  salta  de  un  madero,  etc.,  que  se 
quiebra  ó  rompe. 

Ti  paca.  s.  Concha  de  almejas,  etc.;  casca- 
ra dé  huevo,  nuez,   etc. 

Tipagsao.  v.  Sonar  ó  hacer  ruido  el  agua. 
— s.  Ruido  que  hace  el  agua. 

Tipapalo.  s.  Insecto  así  llamado;  su  cuer- 
po se  compone  de  muchos  anillos,  con 
dos  pies  en  cada  uno;  no  pica,  pero  si 
se  mete  en  los  oidos,  causa  grandes  do- 
lores al  paciente;  cuando  se  p:sa  ó  mata, 
despide  una  claridad  como  de  fósforo. 

Tipas,  s.  Especie  de  nigo  redondo. — adj. 
Piedra  ó  peña  rajada,  con   abertura. 

Tipasac.  v.  Sonar,  hacer  ruido  el  agua  ó 
cieno. — s.  Ruido  que  hace  el  agua  ó 
cieno,  cuando  se  anda  ó  cae  en  ello  al- 
guna cosa. 

Tipasay.  v.  Pez  así  llamado. 

Tipasi.  s.  Arroz  con  cascara. — Grano  de 
arroz  con  cascara. 

Tipasiun.  adj.  Arroz  mal  limpio,  que  tie- 
ne todavía  muchos  granos   con    cascara. 

Tipay.  s.  Ostra  ó  marisco  bivalvo,  concha 
madreperla,  que  contiene  una  ó  varias 
perlas. — Concha  que  se  usa  en  las  ven- 
tanas ó  cápices. 

Tipdas.  s.  Sarampión,  enfermedad  febril, 
contagiosa  y  muchas  veces  epidémica, 
que  se  manifiesta  por  numerosas  manchas 
pequeñas  y  rojas. — v.  Padecer  dicha  en- 
fermedad. 

Tipgad.  adj.  Cosa  seca,  enjuta,  por  haber 
estado  bastante  tien:po   al  sol  ó  al  fuego. 

Tipgas.  v.  Resbalar,  deslizarse  ó  pasar 
rozando  bala,  arma,  etc. 

Tipi.  v.  Quebrarse,  romperse  una  cosa,  qui- 
tándose algún  pedazo. 

Tipie,  s.  Pedazo,  partícula,  parte  peque- 
ña ó  porción  de  una  cosa  dividida  del 
todo. — v.  Dividir  una  cosa  en  pedazos 
pequeños. — Quitarse  un  pedazo  peque- 
ño de  algún  cuerpo. 

Tipig.  v.  Atesorar,  reunir  y  guardar  dine- 
ro ó  cosas  de  valor. — Guardar,  conservar 
una  cosa. 

Tip-ig.  v.  Empeller,  empujar,  dar  empello- 
nes.— Topar,  chocar,  encontrarse  con  vio- 
lencia dos  personas,  etc.,  que  van  en  di- 
rección encontrada. 

Tipiganan.  s.  (De  tipig).  Arca  ó  depó- 
sito para  guardar  alguna  cosa. 

Tipioc.  v.  Amontonar,  poner  el  arroz  en 
montones.  Echar  la  culpa  ó  carga  á  otro. 

Tipia,  v.  Limpiar  ó  quitar  los  nudos  á  la 
caña  para  que  quede  igual. 

Tipias,  s.  Enfermedad  así  llamada,   especie 


TI 

de    sarampión. — v.    Padecer  dicha  enfer- 
medad. 

Tipo.  v.  Mudar  ó  salir  á  uno  nuevos  dien- 
tes.— adj.  El  primer  abacá  que  se  corta, 
después  de  hecho  el  plantío. 

Tipoag.  s.  Claridad  que  se  advierte  en 
noches  que  no  hay  luna.  Claridad  que  se 
advierte  cuando  no  hay  luna  y  está  clara 
la  noche. 

TipOfl.  v.  Juntar,  amontonar,  reunir,  con- 
gregar. 

Tipongot.  adj.  Iracundo,  colérico,  bravo, 
furioso. 

TipOSO.  s.  Marfil,  sustancia  de  que  están 
formados  los  dos  grandes  dientes  que 
tienen  los  elefantes  en  la  mandíbula  su- 
perior. 

TipSOC.  v.  Poner  ó  echar  en  agua  alguna 
cosa. — Poner,  echar  caramelo,  azúcar,  etc., 
en  un  vaso  de  agua. 

Tiptip.  v.  Segar  bien,  sin  dejar  atrás  es- 
piga alguna. 

TipUs  tipus.  v.  Reunirse,  juntarse  de  nue- 
vo las  abejas  en  el  mismo  panal  y  árbol. 

Tiqui.  s.  Chacón,  especie  de  lagarto. 

Tiquig.  adj.  Cosa  tiesa,  dura,  yerta,  in- 
flexible.— v.  Ser  ó  estar  una  cosa  tiesa, 
dura,  yerta  ó  inflexible. 

Tiquion.  s.  Tiburón  así  llamado;  es  vene- 
noso. 

Tiquip.  s.  Pedazo  pequeño. — v.  Dividir 
una  cosa  en  pedazos  pequeños. 

Tiranos,  adj.  Cosa  recta,  derecha,  que  no 
se  inclina  á  un  lado  ni  á  otro. 

Tir-as.  s.  Gusano  de  color  verde  así  lla- 
mado; es  venenoso  el  vello  que   tiene. 

Tiris.  v.  Apretar,  estrujar  una  cosa. — Des- 
pachurrar, romper,  reventar,  aplastar  una 
cosa,  estrujándola  ó  apretándola  con  fuer- 
za. Natiris  an  bunay  cay  hintun-ban  co. 
Reventó  el  huevo  porque  le  pisé.  Tirisa, 
ó  tid-sa  dao  an  sili.  Estruja  el  pimiento. 

Tirlaruc.  v.  Herir,  dando  estocada. 

Tirloc.  adj.  Cosa  buena,  firme,  segura. 
Tirloc  nga  camatayon.  Buena  muerte. 
Tirloc  nga  pagtoo.  Fe  firme. 

Tiro.  v.  Dar  ó  pegar  á  uno. 

Tiroc.  v.  Unir,  juntar,  reunir,  congregar. 

Tirón,  s.  Hombre  que,  dice  el  bisaya, 
mata  y  come  á  sus  semejantes. 

Tiros.  Tiros  tiros,  v.  Picar,  hacer  pe- 
dazos menudos  una  cosa. 

Tisoc.  s.  Cometa,  cuerpo  celeste  semejan- 
te á  los  planetas,  que  se  deja  ver  en  al- 
gunos tiempos,  y  se  mueve  en  una  ór- 
bita más  excéntrica  que  la  de  aquellos, 
desapareciendo  después. — v.  Moverse  ó 
andar  dicho  cometa. 


TITO 


359 


Tita  tita.  v.  Sonsacar,  solicitar,  averiguar, 
procurar  con  maña  que  uno  diga  ó  des- 
cubra lo  que  sabe  y  reserva. — Espiar, 
observar,  reconocer  y  notar  lo  que  pasa, 
con  gran  disimulo  y  secreto,  para  comu- 
nicarlo al  que  lo  ha  encargado. — s.  Son- 
sacador,  solicitador,  espía,  persona  que 
con  disimulo  y  secreto  averigua,  observa 
ó  escucha  lo  que  pasa,  para  comunicarlo 
al  que   se  lo  ha  mandado. 

Titi.  v.  Menguar,  disminuir  el  agua  de  río, 
laguna,  etc. — Agotar,  consumir,  sacar  ó 
apurar  el  agua  ú  otro  líquido  hasta  que 
no   quede  nada. — s.  Marea  baja. 

Tistis.  adj.  Bellaco,  malo,  picaro. 

Tiuac.  v.  Alumbrar,  acompañar  con  luz  á 
otro. — s.  Luz,  candela,  antorcha,  etc.,  que 
sirve  para  alumbrar. 

Tiuay.  v.  Separar,  apartar,  alejar,  retirarse. 

Tiui.  s.    Verenda  féminae. 

Tillid.  v.  Acostarse,  echarse  á  los  pies  de 
otro. 

Tillil.  s.  Bancada,  tabla  ó  banco  donde  se 
sientan  los  remeros. 

Tiuis.  v.  Chorrear,  salir  un  líquido  go- 
teando lentamente;  caer  un  líquido  for- 
mando chorro. — s.  Chorro,  golpe  de  agua 
ú  otro  líquido,  que  sale  fuerte  y  conti- 
nuadamente por  una  parte  estrecha. 

Tilín,  s.  Botón  de  fuego,  cauterio  que  se 
da  con  un  hierro  candente,  en  cuya  extre- 
midad tiene  la  forma  de  un  botón. — v- 
Dar  botón  de  fuego. 

Tillo,  s.  Rabadilla  de  ave. 

Tiyangao.  s.  Insecto  alado  así  llamado; 
huele  mal. 

Tiyantiyan.  s.  Pantorrilla,  parte  posterior 
de  la  pierna,  más  carnosa  y  abultada,  que 
está  debajo  de  la  corva. 

Tiyapad.  adj.  Cosa  plana,  llana,  lisa. — v. 
Alisar,  poner  plana,  llana  ó  lisa  alguna 
cosa.   Tiyapad  nga  bato.    Piedra  lisa. 

Tiyo.  s.  Cachorro,  perro  de  poco  tiempo. 
— Cachorro  ó  cría  de  todos  los  manífe- 
ros. — v.  Llamar  á  los  perros. — s.  Caña- 
dulce  así  llamada. — v.  Bramar,  dar  bra- 
midos el  venado. 

TiyOC.  adj.  Raquítico,  endeble,  como  árbol 
ó  planta  que  no  se  desarrolla,  por  impe- 
dírselo otros  más  corpulentos. 

Tiyo  tiyo.  v.  Llamar  á  los  perros. — s.  En- 
redadera  espinosa  así  llamada. — Tenaci- 
llas del  cangrejo. 

TO 

To-ang.  adj.  Cosa  igual,  equivalente  ó 
correspondiente. 


360 


TO 


TO 


Toatlg  toang.  adj.  Chismoso,  que  anda 
con  chismes  y  cuentos;  falso,  que  hace 
á  dos  caras. — v.  Chismear,  andar  con 
chismes  y  cuentos.  An  mga  nagnoang 
toang,  sugad  an  ruga  yaua,  nagcacaraut 
san  catauohan.  Los  chismosos,  como  los 
diablos,  perjudican  á  la  humanidad.  An 
tauo  nga  toang  toang  uaray  siya  caaío  ug 
uaray  man  caauod.  El  hombre  de  dos 
caras  ni  tiene  vergüenza  ni  pundonor. 

Tobud.   v.  Requemar;   tostar  con  exceso. 

Tocab.  v.  Abrir,  alzar,  levantar  la  cu- 
bierta ó  tapa  que  cierra  una  cosa. 

Tocad,  v.  Subir  monte,  cuesta,  etc. — Vol- 
ver desde  el  pueblo  á  la  sementera. 

Tocal.  v.  Desunir,  apartar,  separar  una 
cosa  de  otra,  como  tabla  de  piso,  mesa, 
etc.,  que  no  asienta  bien  en  el  lugar 
donde  está. — No  encajar  bien  puerta,  ven- 
tana, etc. — Alzar  ó  suspender  un  poco 
alguna  cosa  del  suelo. 

Tocang.  v.  Abrir,  alzar,  levantar  la  cu- 
bierta ó  tapa  que  cierra  ó  cubre  alguna 
cosa. — Coger  ó  quitar  la  caña  que  se 
pone  en  el  coco  para  recoger  la  tuba. 

Tocao.  s.  (C)  Mecha  ó  hachón  hecho  de 
ramas  secas,  para  alumbrar  y  pescar  por 
la  noche. — (B)  Morirse  la  planta  por  ha- 
ber roído  los  gusanos  sus  raices. — adj. 
Planta  muerta,  por  haber  roído  los  gusa- 
nos sus  raices. 

Tocap.  v.  Caminar,  ir  dos  ó  más  juntos, 
apareados. — Estar  uno  junto  ó  arrimado 
á  otro. 

Tocas,  v.  Quitar  la  cubierta  de  la  olla, 
etc. — Quitarse  el  sombrero,  pañuelo,  etc., 
que  se    lleva  puesto  en   la   cabeza. 

Tocbih  v.  Tocar,  llegar  á  una  cosa  con  la 
mano,  sin  asirla.  An  pacatocbil  co  man 
lá  san  iya  panapton,  nasinahan  acó  niya. 
Al  tocar  yo  solamente  su  ropa,  se  en- 
fadó   conmigo. 

Tocbo.  v.  Inclinarse  profundamente,  hacer 
inclinación  profunda.  San  pagquita  si 
Sancho  can  Dulcinea,  nga  nagninigo  sin 
trigo,  nacatocbo  sa  atubangan  niya.  Al 
ver  Sancho  á  Dulcinea,  que  estaba  harne- 
reando  trigo,  se  inclinó  profundamente  en 
su  presencia. — s.  Pelusa  de  la  caña  lla- 
mada potiy  la  cual  usa  el  bisaya  para  hen- 
chir almohadas. 

Tocdug.  s.  Pilarete  que  se  pone  en  los 
tabiques  de  las  casas. 

Toclin.  v.  Endosar,  trasladar  á  uno  una 
carga,  trabajo  ó  encargo. — Delegar,  en- 
cargar, encomendar  á  uno  alguna  cosa. 
Sinusugo    si    Pedro,     itinotoclin    lá    can 


Juan.   Es  mandado    Pedro,    y    endosa  el 
mandato  á  Juan. 
Tocio,     s.  (C)  Medida  de    abacá:     la  que 

se  abarca  con  el  dedo  pulgar  é  índice. 
Toclong.  s.  (B)  Palo  ó  caña  bastante  lar- 
go con  un  palito  atravesado  y  amarra- 
do á  un  extremo,  en  el  cual  se  pone 
luz  ó  mecha,  que  se  usa  para  coger  de 
noche  las  gallinas  del  modo  siguiente. 
Se  levanta  dicho  palo,  con  la  luz  ó  me- 
cha encendida,  hasta  que  llegue  donde 
está  la  gallina,  y  ésta  vuela  ó  se  posa  en 
el  palito  atravesado;  así  se  cogen  las  que 
están  posadas  en  los  árboles  ó  en  otra 
parte  alta. — v.  Coger  las  gallinas  del 
modo  dicho. 
Tocios,  v.  Acometer,  arremeter,  embestir. 

— Defenderse,  hacer  frente. 
Tocma.    v.    Unir,  juntar  los  extremos  de 

unas  cosas  con  otras. 
Tocmac.  v.  Machacar,  moler  alguna  cosa 
en  el  almirez,  etc.  Nga  ni  Voltaire,  bauion 
acó  sa  Dios  san  mga  ponoan  nga  diri  nag- 
mimitao  sa  Dios,  cay  cun  tuyo  nira,  to- 
toemacon  acó  nira.     Dios  me  libre,   dice 
Voltaire,  de  los  superiores   que  no  creen 
en  Dios,  porque  si  se  les  antoja,  me  ma- 
chacarán  en   un  mortero. 
Tocmol.  v.  Tocar  el  pez  el  cebo,  sin  co- 
gerlo. 
Tocmon.    v.    Tórtola,  ave  de  color  ceni- 
ciento    y    vistoso,    más  pequeña   que  la 
paloma. 
Tocnis,  v.   Sacar  ó  quitar  el  filamento  de 

la   penca  del  abacá, 
TOCÓ.  v.  Cesar,  estar  uno  quieto  ó  parado, 

sin  hacer  nada. 
TOCO,  v.  Puntal,  madero  ó  caña  que  se 
pone  hincada  en  tierra  pata  sostener  y 
afirmar  alguna  cosa. — v.  Apuntalar,  po- 
ner puntales. 
Tocob.  v.  Morder,  asir  y  apretar  una  cosa 
con  los  dientes,  clavándolos  en  ella.  Pi- 
car á  uno  algún  animal  ponzoñoso — Pi- 
car ó  agarrar  sanguijuela,  etc. 
Tocog.  adj.  Cosa  tiesa,  yerta,  tirante  y  du- 
ra.— v.  Estar  una  cosa  tiesa,  yerta,  tirante 
y  dura.  ;Ano  ñaman  inin  nga  tinapay? 
Dao  an  siqui  san  minatay  in  ca  matocog. 
¿Qué  pan  es  éste?  Está  más  teso  que  la 
pata  de  un  muerto. 
Tocol.  v.  Vengarse,  tomar  satisfacción  de 
un  agravio  recibido,  sentimiento  ó  queja. 
— v.  Incitar,  mover  ó  estimular  á  uno  para 
que  ejecute  una  cosa. — Ocultarse,  escon- 
derse el  que  huye.  (B)  Estirar,  ensanchar 
bien  la  rtd,  tirando  de  los  cordeles  de  sus 
extremos. — s.  Taragallo,  palo  ó  cosa  que 


TO 

ponen  colgando  del  cuello  á  los  perros, 
etc. — v.  Amarrar  ó  poner  dicho  taragallo 
al  perro,  etc. 

Tocón,  s.  Tiquín,  especie  de  vichero,  sin 
gancho,  formado  de  un  largo  trozo  de 
caña,  del  cual  se  valen  los  naturales,  en 
lugar  de  remos,  para  navegar  por  los  ríos 
y  mar  de  poco  fondo,  apoyando  uno  de 
sus  extremos  en  el  fondo  del  agua,  y 
también  para  dirigirir  la  embarcación  me- 
nor hacia  alguna  parte. — v.  Impeler,  dirigir 
ó  echar  la  embarcación  menor  con  el  ti- 
quín hacia  alguna  parte. 

Tocong.  s.  Ave  sin  cola. 

Tocoy.  s.  Cesta  pequeña. 

Tocsi.  v.  Quitar,  sacar  el  filamento  de  la 
penca  del  abacá. 

TOCSO.  v.  Enseñar  cosas  malas. — Inquirir, 
preguntar,  sonsacar,  procurar  con  maña 
que  uno  diga  ó  descubra  lo  que  sabe  y 
se  reserva. — Engañar,  valerse  de  malicia 
ó  fraude  para  conseguir  una  cosa. — s.  En- 
gaño, falta  de  verdad  en  lo  que  se  pre- 
gunta, etc. — Precipitarse,  arrojarse  incon- 
sideradamente y  sin  prudencia  á  ejecutar 
ó  decir  alguna  cosa,  de  tal  modo  que  pa- 
rece haberse  perdido  el  juicio.  Hintoroc- 
soan  acó  sin  buot.   Perdí  el  juicio. 

TOCSO  Ó  hitoCSO.  v.  Tropezar,  cometer 
culpa  ó  falta. 

TOCSOC.  v.  Pinchar,  punzar  con  cosa  aguda 
ó  con  punta. 

Toctoc.  v.  Tocar  el  tambor,  el  bombo, 
etc. — Picar  las  aves. — Golpear,  dar  gol- 
pes con  manos,  aldaba,  etc. — Cabecear, 
dar  cabezadas  ó  inclinar  la  cabeza  hacia 
el  pecho,  cuando  uno  se  va  durmiendo. 
s.  Palo  ó  caña  aguzada  para  sacar  de  la 
tierra  la  raiz  del  camote. — v.  Herir  la 
tierra  con  dicho  palo  ó  caña,  buscando 
la  raiz  del  camote. 

Toctucan  Sin  palo.  s.  Cotillo,  parte  del 
martillo  con  la  que  se  golpea. 

Tocuao.  s.  Enfermedad  que  mata  las  ga- 
llinas; es  contagiosa. 

Tocud.  s.  Puntal,  madero  ó  caña  que  se 
pone  hincado  en  tierra  para  sostener  y 
afirmar  alguna  cosa. — v.  Apuntalar,  po- 
ner puntales — s.  Paral,  madero  ó  caña, 
que  se  coloca  para  asegurar  el  piso  de 
una  casa,  de  un  andamio,  etc. — v.  Apo- 
yarse en  palo,  caña,  etc. — s.  Sustentá- 
culo, lo  que  sirve  de  apoyo  á  una  casa 
ó  la  sostiene. 

Tocug.  v.  Ahogar  á  uno,  apretándole  la 
garganta  con  Jas  manos;  estrangular. — 
Amarrar  al  perro,  nuevamente  adquirido, 
para  que  no  se  escape. 


TO 


361 


Tocyab.  v.  (Pronunciase,  toquiab).  Empu- 
jar puerta,  ventana,  etc.,  para  abrirla. 

Todo.  s.  Animal  macho,  como  carabao, 
buey,   carnero,  etc. 

Todoc.  v.  Nacer,  brotar,  salir. — Concebir. 

Todol.  s.  Rumbo,  dirección,  parte  hacia 
donde  se  va. 

Todos,  v.  Matar  piojo,  pulga,  etc.,  entre 
las  uñas  ó  sobre  parte  dura. — Reventar 
grano,  apretando   con  fuerza. 

Todtod.  v.  Moler,  machacar  carbón  ú 
otra  cosa. — Darse  golpe  contra  alguna 
cosa,  lastimándose. — Golpear,  machacar 
hierro,   etc. 

Toga.  s.  Gracia,  don,  dádiva,  cosa  que  se 
da  gratuitamente. — v.  Colmar  de  bienes, 
conceder  favores  ó  gracias. 

TogCOp.  v.  Igualar,  poner  al  igual  con 
otra   persona  ó  cosa. 

Togdo.  v.  Llevar  la  carga  sobre  la  cabeza. 

Togdong.  v.  Ponerse  sobre   alguna  parte. 

Togna.  v.  Sondar,  echar  la  plomada  para 
saber  la  profundidad  que  hay. — Medir 
una  cosa  desde  arriba,  para  saber  la  altura 
ó  profundidad  que  tiene. — s.  Sonda,  son- 
dalesa,  escandallo  ó  plomada  con  que  se 
sondea  ó  mide  la  profundidad  ó  fondo  de 
alguna  cosa. 

Togob.  v.  Llenar,  cargar  demasiado  una 
embarcación — Estar  uno  lleno  de  alegría, 
de  tristeza  ó  dolor. 

TogOCtoc.  v.  Golpear,  dar  repetidos  gol- 
pes. 

Togon.  v.  Encomendar,  encargar  á  uno  al- 
guna cosa. — s.  Encargo,  encomienda,  re- 
comendación.— v.  Remojar  en  agua  la  se- 
milla de  palay  que  se  ha  de  sembrar. — 
Dar  de  comer  las  aves  á  sus  polluelos. 

Togop.  s.  Árbol   así  llamado. 

TogOt.  v.  Conceder,  otorgar,  dar  permiso 
ó  licencia. — Dispensar,  conceder  dis- 
pensa.— Consentir,  permitir  una  cosa  ó 
condescender  con  que  se  haga. — s.  Con- 
cesión, dispensa,  licencia,  facultad  ó  per- 
miso para  hacer  una  cosa. 

Tog-ot.  v.  Anudar  las  hebras  del  abacá, 
etc.,  que  han  de  servir  para  la  urdimbre 
y   trama  de    los  tejidos. 

TogpO.  v.  Echar  un  gallo  donde  está  otro, 
para  que  riñan. — Probar,  hacer  experi- 
mento de  las  cualidades  de  personas  ó 
cosas.— Irritar,  excitar  á  uno,  incomodar, 
causar  molestia. 

TogSOC.  s.  Especie  de  cuchara  para  revol- 
ver ó  sacar  alguna  cosa  de  la  olla,  etc. 
— v.  Usar  dicha  cuchara. 

Togtog.  v.  Tocar  el  tambor,  bombo,  etc. 
vid.  Toctoc. 


362  TO 

Togud.  s.  Espiga  de  cuchillo  ú  otro  ins- 
trumento, la  cual  se  introduce  en  el  man- 
go,— v.  Hacer  dicha  espiga. — s.  Palauan, 
gauay,  etc.,  sacado  ya  de  ia  tierra  y  cor- 
tadas sus   extremidades. 

TohO.  s.  Natura  in    féminis. 

TohOC.  s.  Agujero,  abertura.—^.  Aguje- 
rear, hacer  uno  ó  más  agujeros.  An  yatot 
nga  uusa  lá  an  tohoc  nga  araguian  niya, 
dadac-pan  san  oding,  ug  papatayon  siya, 
tungud  sini  angay  nga  gayud  nga  madamo 
an  mga  tohoc  nga  araguian  san  yatot. 
Ratón  que  sólo  tiene — un  agujero, — liega 
el  gato  y  lo  coge, — y  .  .  .  ,  abur,  salero. 
Por  eso  es  bueno — que  tengan  los  rato- 
nes—más  agujeros. 

TohOg.  s.  Sarta,  serie  de  cosas  ensartadas 
en  un  hilo,  cuerda,  bejuco,  etc.  --Jareta, 
costura  que  se  hace  en  la  ropa,  doblan- 
do la  orilla  y  cosiéndola  por  un  lado,  de 
modo  que  quede  un  hueco  para  poder 
meter  por  él  una  cinta  ó  cordón,  á  fin 
de  encoger  ó  ensanchar  la  vestidura  cuan- 
do se  ata  al  cuerpo. — v.  Ensartar,  pasar 
por  un  hilo,  cuerda,  bejuco,  etc.,  cuentas, 
pescado,  pedazos  de  carne,  etc. — Enhe- 
brar, pasar  la  hebra  por  el  ojo  de  la 
aguja,  ó  por  el  agujero  de  las  cuentas, 
etc.  Enjaretar,  hacer  pasar  por  una  jare- 
ta un  cordón  ó  cinta  —s.  Agujero,  aber- 
tura,— Vt  Agujerear,  hacer  uno  o  mas 
agujeros. 

Tohol.  s.  Rumbo,  dirección  á  un  punto  de- 
terminado.—Intento,  propósito. — v.  Inten- 
tar, procurar  ó  pretender  alguna  cosa.— 
Hacer  una  cosa  de    propósito. 

Tohom.  v.  Calar,  recalar,  penetrar  poco  á 
poco  un  líquido  por  los  poros  de  un 
cuerpo  seco.— Pasar,  filtrarse  un  líquido 
por  los  poros  ó  agujeros  pequeños  del 
cuerpo  que  lo  contiene.  — Amerarse,  in- 
troducirse poco  á  poco  el  agua  en  tierra, 
etc.—  adj.    Vasija  que  se    pasa  ó  recala. 

Tohon.  v.  Aleccionar,  enseñar  ó  instruir  á 
uno   para  que  haga  ó  diga  alguna  cosa. 

TohOS,  v.  Meter,  atravesar  de  lado  á  lado 
un  palo  ó  caña  cerca  de  caballete  de 
ñipa,  atando  á  les  dos  extremos  del  mis- 
mo la  amarradura  que  pasa  por  encima 
del   caballete  para  asegurarle. 

Toin,  v.  Encargar,  encomendar,  poner  una 
cosa  al  cuidado  de  otro. 

Toing.  v.  Endosar,  mandar  á  otro  el  que 
ha  sido  mandado. 

Tois.  2/.  Tronchar,  partir  ó  dividir  una 
cosa  por  el  tallo,  con  violencia  y  sin  ins- 
trumento cortante. — Escapar,  huir. 

Tola*   v.    Cocer  carne,  pescado,  verduras, 


TO 

etc.,  con  mucha  agua  ó  caldo. — Tinola. 
/.  p.  Carne,  pescado,  verduras,  etc.,  co- 
cido  con  mucho  caldo. 

Toladoc.  s.  Árbol,  palos  de  embarcación 
donde  se  colocan  las  velas. 

TolbüC.  v.  Salpicar,  rociar,  esparcir  en 
gotas  una  cosa  líquida. — Pintar,  haciendo 
puntos  sobre  papel,  tabla,  etc. — s  Pun- 
tada que  se  va  dando  para  hacer  una 
labor  sobre  lienzo,  etc. 

Tolbong.  s.  Red  grande  así  llamada. — v. 
Pescar   con  dicha  red. 

Toli.  v.  Empujar,  echar  á  uno  del  lugar 
donde  está;  apartar,  separar  una  cosa 
de  donde  está. 

Tolis.  v.  Robar,  hurtar,  quitar,  tomar  para 
sí  con  violencia  lo  ajeno,  regularmente  en 
cuadrilla. — Asaltar,  acometer  repentina- 
mente y  por  sorpresa  á  las  personas, 
como  los  ladrones  á  los  pasajeros  en  los 
caminos,  ríos,  mar,  etc. — Piratear,  robar 
y  apresar  las  embarcaciones  que  andan 
por  el  mar;  robar  á  la  gente  que  va  en 
la  embarcación. — Saltear,  salir  a  los  ca- 
minos y  robar  á  los  pasajeros. 

Tolitol.  s.  Abertura  ó  agujero  pequeño  en 
tinaja  ú  otra  vasija. 

Tolitolun.  adj.  Tinaja  ú  otra  vasija  con 
abertura  ó  agujeros  pequeños. 

Tolnob.  v.  Meter,  mojar  la  pluma  en  tinta, 
el  remo  en  agua,  etc. 

Tolo,  adj .  num.  Tres- — v-  Dividir  en  tres 
partes  un  todo.  Tolo  sira  catauo.  Son 
tres  hombres.  Pagtotoloon  co  ini.  Haré 
ésto  tres  pedazos. — Icatolo.  adj.  num.  ord. 
Tercero.  Icatolo  ca  adlao.  Día  tercero. 
— s.  Árbol  así  llamado. 

Tol-on.  v.  Tragar,  pasar  una  cosa  por  el 
tragadero. — s.  Bocado,  un  poco  de  co- 
mida.— Trago,  porción  de  cualquier  lí- 
quido que  se  bebe  ó  se  puede  beber  de 
una  vez. 

Tolong.  v.  Mandar  á  uno  para  que  casti- 
gue,  prenda  ó  mate  á  otro. 

Toloohan.  s.  Fe,  creencia,  firme  asenti- 
miento y  completo  crédito  que  se  da  á 
una  cosa. 

Tolos,  v.  Atar,  amarrar  la  tapadera  de  la 
tinaja  con  bejuco  ú  otro  atadero.  Apro- 
vecharse, utilizarse  de  alguna  coí-a. — Pa- 
noles.— s.  Provecho,  utilidad  que  se  ob- 
tiene de  alguna  cosa. — Costumbre,  hábi- 
to adquirido. — v.  Encaminarse,  dirigirse 
á  alguna  parte. — s.  Rumbo,  dirección  que 
se  lleva. — v .  Dar  ó  acometer  de  nuevo 
la  enfermedad. — Acercarse,  aproximarse. 
— Acontecer,  suceder,  sobrevenir  á  uno 
alguna  cosa. 


TO 

Tolos  tolos,  v.  Acometer  con   frecuencia 
á    uno  la    misma  enfermedad. — Tirar    y 
aflojar.        ¡ 
Tolo  tolohan.  adj.  Cualquiera  de  Jos  tres 

ramales  de  que  se  compone   un  cordel. 
Toloy.  v.  Pasar,  entrar,  seguir  adelante. — 
Topar,  tropezar,  dar  contra  alguna  parte. 
TolpOCé  v.  Meter,  mojar  la   pluma  en  tin- 
ta.— Tomar  una  cosa  con  el  dedo  ó  mo- 
jarlo en  ella  para  probarla. — Palpar,  to- 
car una  cosa  con  el  dedo. — Señalar  una 
cosa  con  el  dedo,  tocándola — s.    Toca- 
mientos impúdicos,  tratándose  de  mujeres. 
Tolpos.  v.  Meterse,  ocultarse   en   agujero, 
etc. — Pasar,  introducir  una  cosa  por  aber- 
tura, agujero,  etc. 
TolSOC.  v.  Picar,  pinchar,  punzar,  herir  de 

punta. 
Toltog.  v.  Machacar,  quebrantar,  desme- 
nuzar á  golpes  una  cosa. — Partir,  romper 
ó  cascar  los  huesos  de  las  frutas  ó  las 
cascaras  duras,  para  sacar  el  meollo. 
Machacar,  dar  golpes  sobre  alguna  cosa. 
Darse  uno  algún  golpe  con  mazo,  etc. — 
Caer  cosa  pesada  sobre  algo  y  aplastarlo. 
Toltol.  v.  Encaminar,  guiar,  dirigir,  ense- 
ñar.— Acertar,  atinar,  encontrar,  hallar. 
Uaray  acó  pacacatoltol  an  dalan.  No  en- 
cuentro el  camino. 
Tollld.  s.  Coco  fruta  que  echa  el  tallo 
recto,  el  cual  no  planta  el  bisaya  porque, 
dice,  no  da  buen  fruto. — v.  Empujar,  ha- 
cer esfuerzo  para  mover  una  persona  ó 
cosa. — Ayudar  á  levantar  la  carga  al  que 
no  puede. — Endosar,  echar  á  otra  la  car- 
ga.— Dará  uno  lo  de  otro. — Remitir,  en- 
viar á  uno  á  otra  persona  para  que  se 
entiende  con  ella. 
Toma.  s.  Piojo  del  cuerpo,  no  de  la  ca- 
beza.— Pahinuma.  v.  Quitar  los  piojos  del 
cuerpo,  de  la  camisa  ó  de  los  pantalones. 
Tomaun.   adj.  Piojoso,  que  tiene  muchos 

piojos. 
Tomboc.  v.    Abollonar,    labrar    de   realce 
una  pieza  de  metal  con  prominencias  en 
figuras   como    de  bollos. — Poner    ó    mar- 
car una  cosa   con  el    timbre. — s.    Instru- 
mento de    plateros  y  otros  artífices,  con 
los  que  trabajan  ios  metales. 
Tombol.  v.  Estribar,  apoyarse  en  una  cosa. 
Tomhoc.  v.    Dirigirse,  ir  derecho  á  algu- 
na parte. 
Tomo.    v.    Tostar    bien    arroz    tierno  con 

cascara. — Adobar  carne  ó  pescado. 
Tomoc.  v.  Machacar,   moler,  hacer  menu- 
dos pedazos  un  cuerpo,  ó  hacerle  polvo. 
Pagtom-ca   sin    maopay   an  asin.    Muele 
bien  la  sal. 
46 


T0 


863 


Tomong.  v.  Teñir  de  negro  una .  cosa» — 
Enfangar,  meter  una  cosa  en  e|  fango  ó 
lodo,  para  que  tome  un  color  negro,  el  aro. 
Tomos,  s.  Tallo  del  coco,  bonga,  etc., 
tierno  ó  que  principia  á  salir;  el  mismp 
coco,  bonga,  etc.,  con  tallo. — y.  Nacer, 
echar  tallo  el  coco,  bonga,  etc.  ,t  ¡ 
Tomosan  ó  tom-san.  adj.  Coco,  bonga, 

etc.,  que  ha  echado  tallo,  talludo. 
Tomoy.  v.   Ayudarse    mutuamente,    hacer 
dos  á  la   par,  ó  á  un  tiempo  alguna  cosa, 
como    aserrar    madera,    etc. — s.    Ayuda, 
compañero  para  aserrar,  etc.,  etc.  Nagto- 
moy  cami  ngan  si    Juan    san    paglagadi. 
Juan  y  yo  hemos  aserrado  la  madera. 
Tomud.  v.  Enderezar,  encaminarse,  ir  ,en 
derechura  á  un  lugar. — s.    Rumbo,  direc- 
ción  que  se  lleva. 
Tona.    s.    Culebra  así  llamada,   pequeña  y 
muy  venenosa.    Suele   estar    oculta    bajo 
tierra.  Baga  sinogud   sin    tona.    Se    dice 
de    lo  que  no  tiene  remedio,  ó  como  si 
se  dijera  en  castellano:  si  una  víbora   te 
pica,  no  hay  remedio  en  la  botica. 
Tonas,  v.  Deshacerse,  descomponerse    u,na 
cosa,  por  estar  podrida  ó  en  mal  estado. 
Tonay.  v.   Seguir,  repetir  lo  que  otro    va 

diciendo  ó  leyendo. 
Tonda,  v.  Remolcar  ó  llevar  una  embar- 
cación grande  otra  pequeña  á  remolque- 
— s.  Remolque,  cabo  ó  cuerda  que  se  da 
á  una  embarcación  pequeña  para  remol- 
carla. 
Tondáan  ó  tondaun.  adj.   Embarcación 

pequeña   que  se  lleva  á  remolque. 
Tondug.  y.    Topar,    tropezar    ó    dar    con 
uno    el  que   va    corriendo,    etc. — Imitar, 
ejecutar  una  cosa  á  ejemplo  ó    semejan- 
za de  otra. — Dar  ejemplo. — adj.  Cosa  se- 
mejante, igual. — v.  Seguir,  imitar   ó    ha- 
cer una  cosa  por  el  ejemplo  que  otro  ha 
dado  de  ella.  Napapanondug   acó  sa  iyo, 
agud  pagsugaran  niyo  an  acón  mga  guim- 
buhat.    Os    he    dado    ejemplo,   para  que 
imitéis  lo  que   yo  he  hecho. — v.  Divertir- 
se ó  jugar  á  la  peonza. — adj.  Gallo  que 
tiene  tiesas  las  plumas  del  pescuezo. 
Tonga,  v.  Ir,  aparecer,  dejarse  ver  en  al- 
gún lugar. — Descubrir  la  verclad,    apare- 
cer ó  manifestarse  lo  oculto. — Ir  con  al- 
gún objeto,  fin  ó  intento  á  alguna  parte. 
Uaray    capolonganan    nga  diri  tomonga. 
No  hay  cuestión  que  no  se  descubra* 
Tonga,  v.  Levantar  la  cabeza  los    anima- 
les y  los  peces. 
Tongas,  v .  Subir  ó  ir  cuesta  arriba. 
Tongboy.  v.  Dar  en  rostro,  echar  en  cara 
á  uno  alguna  cosa. — Acusar,  tachar,  cen- 


364 


TO 


surar,  reprender  las  acciones  á  alguno. 
Ayao  acó  panongboya,  cay  magsama  man 
lá  quita  uaray  buhat.  No  me  reprendas, 
porque  ni  tú  ni  yo  trabajamos. 

Tongcad.  v.  Sondear,  sondar,  echar  la  plo- 
mada para  averiguar  la  profundidad  que 
tiene  el  agua. — s.  Sondalesa,  sonda,  cuer- 
da larga  y  delgada,  con  la  que  se  sondea 
para  saber  las  brazas  de  profundidad  que 
tiene  el  agua, — adj.  Cosa  honda,  profun- 
da.— s.  Profundidad. 

Totlgcas.  v.  Empinar  y  concluir  de  una 
vez  lo  que  se  bebe. 

TongCO.  v.  Apoyarse  sobre  los  codos. — 
Apoyar  ó  reclinar  la  cabeza  sobre  Jas 
manos  ú  otra  parte. 

TongCUd.  s.  Bastón,  báculo,  cayado,  palo 
que  sirve  para  apoyarse  en  él.-—z/.  Usar, 
llevar  y  apoyarse  en  el  bastón,  etc. 

TonggO.  s.  Caracol  de  tierra  así  llamado. 
— adj.  Agua  rebalsada  ó  detenida  en  los 
hoyos  de  las  piedras  ó  agujeros  de  los 
árboles. — v.  Acostarse,  echarse  dos  ó 
más  juntos. 

Tongha.  v.  Aparecer,  manifestarse,  pre- 
sentarse inopinadamente  á  la  vista  algún 
objeto. — Principiar  á  hacer  alguna  cosa. 
Uaray  hitongha.  No  ha  aparecido. 

Tongo,  v.  Agacharse,  inclinarse. 

TongOC.  v.  Agachar,  bajar,  inclinar  la  ca- 
beza. 

Tongol.  v.  Decapitar,  cortar  la  cabeza. — 
Degollar,  cortar  la  garganta  ó  el  cuello  á 
una  persona  ó  á  un  animal. — s.  Bandujo, 
tripa  grande  de  cerdo,  carnero  ó  vaca, 
llena  de  carne  picada. — Pendón,  estan- 
darte, insignia. — Gallardete,  plumaje  que 
ponen  en  la  popa  de  la  embarcación. — 
adj.  Monóculo,  que  tiene  un  solo  ojo. — s. 
Cuajar;  cuajo;  buche. — Gusano  grande, 
perjudicial  á  las  plantas. 

TongOp.  v.  Cumplirse  lo  que  uno  dice  ó 
piensa. 

Tongquil.  s.  Red  estrecha  así  llamada. — 
v.  Pescar  con  dicha  red. 

Tongtong.  v.  Poner  una  cosa  sobre  ó  en- 
cima de  otra. — Ponerse  sobre  la  rama  de 
un  árbol,  etc. — Ponerse,  pararse  las  aves 
sobre  las  ramas  de  los  árboles,  etc. — 
Colgar,  estar  una  cosa  en  el  aire,  pen- 
diente ó  aislada  de  otra. 

TotlgUg.  s.  Árbol  que,  en  Botánica,  se 
llama  Rizofora  muy  larga. 

Totlhay.  adj.  Cosa  lisa  y  suave. 

Tonhos.  v.  Discordar,  no  convenir  en  al- 
guna cosa. — Venir  unos  y  marcharse  otros. 

Tonlob.  v.  Mojar  pluma  en  tinta,  pábilo 
en  aceite,  pan  en  vino,  etc. 


TO 

Tono.  v.  Exprimir  la  carne  rallada  del  coco. 
Caerse  pared,  tierra  de  la  parte  que  está 
pendiente,  como  cuesta,  orilla  de  río,  etc. 
— Caerse,  hundirse  monte,  etc. 

Tono.  adj.  Cosa  espesa,  como  almidón,  le- 
che de  coco,   etc. 

Tonob.  v.  Pisar,  hollar  la  tierra  ú  otra  cosa 
poniendo  el  pié  sobre  ella. — s.  Pisada. 

Tonoc.  s.  Espina,  púa  que  nace  del  tejo 
leñoso  ó  vascular  de  algunas  plantas. — 
Esquena,  parte  dura  y  puntiaguda  que 
en  los  peces  hace  las  veces  de  hueso. 

Tonocun.  adj.  Espinoso,  que  tiene  es- 
pinas. 

Ton-Og.  s.  Relente,  humedad  que  en  las 
noches  serenas  se  experimenta  en  la  at- 
mósfera  Sereno,    niebla,    vapor    acuoso 

que  desde  la  superficie  de  la  tierra  se 
extiende  por  la  atmósfera. — Viento  terral 
que  sopla  por  la  noche. — v.  Poner  una 
cosa  al  sereno. —  Haber    niebla. 

Tonog.  s.  Sonar  algún  instrumento  cuando 
se  toca. — Sonar  trueno,  cañón,  voz  gruesa, 
etc. — Hacer  ó  causar  ruido  una  cosa, 
cuando  se  da  ó  toca  en  ella. — s.  Sonido,, 
movimiento  ó  vibración  del  aire  herido 
y  agitado  de  un  cuerpo,  ó  del  choque  ó 
colisión  de  varios  cuerpos,  que  se  percibe 
por  el    oído. 

Tonol.  v.  Dar  ó  entregar  una  cosa  en  mano. 

Tonong.  s.   Pez  así  llamado. 

Tontón,  v.  Descolgar,  dejar  caer  un  cuer- 
po poco  á  poco,  pendiente  de  cuerda  ó 
cinta. — Echar  cordel  de  arriba  abajo.— 
Echar  plomada. — Poner  los  pies  colgando 
ó  pendientes  de  alguna  parte. — Nivelar, 
echar  el  nivel  para  saber  si  está  derecha 
una  cosa,  como  pared,  harigue,  etc. — s. 
Nivel,  plomada,  pesa  de  plomo,  que,  ata- 
da á  una  cuerda,  sirve  á  los  artífices  para 
conocer  si  una  pared,  columna,  etc.,  está 
recta,  ó  no. — v.  Estar  pendiente  una  cosa 
de  alguna  parte. 

Tontld.  v.  Remojar,  poner  en  remojo  una 
cosa. — Sumir,  sumergir,  hundirse  una 
cosa  en  el  agua,  irse  á  fondo. — Ponerse 
el  sol  ó  la  luna. 

TOÓ.  s.  Mano,  pié  derecho;  banda  ó  lado 
derecho. — v.  Poner  una  cosa  á  la  dere- 
cha.— Echar,  ir  hacia  la  derecha.  — ¿mJ/. 
Derecho,  ó  que  usa  la  mano  derecha. 
Nabare  an  acón  camut  nga  toó.  Se  me 
ha  roto  la  mano  derecha.  Patóó  quita. 
Vamos  hacia  la  derecha. 

TOO.  v.  Creer,  tener  por  cierta  una  cosa 
que  el  entendimiento  no  alcanza,  ó  no  se 
ha  visto. — Asentir  firmemente  á  las  verda- 
des reveladas  por  Dios,  y  propuestas  por 


TO 

la  Iglesia.  Natoo  acó  sa  Dios.  Creo  en 
Dios. 

Toob.  v.  Cubrir,  tapar  vasija,  etc. — Sahu- 
mar las  llagas  del  enfermo  con  contra- 
yerba, ó  yerbas  aromáticas,  tapándole 
bien  para  que  no  salga  el  humo. — Aho- 
garse, asfixiarse  por  el  mucho  humo. — 
s.  Palos  gruesos  y  tiernos  sobre  los  que 
encienden  la   leña. 

Tooc.  v.  Dormir  ó  hallarse  en  el  primer 
sueño. — Gritar,  dar  gritos.-  Gritar  cuan- 
do recibe  uno  algún  susto. — Llorar  el 
niño,  dando  gritos.  Guintoocan  acó  si- 
nin  bata.  Me  grita  este  niño. — s.  Dicta- 
men, ó  lo  que  dicta  ó  inspira  la  concien- 
cia ó  el  corazón.  Panginano  san  tooc 
san  imo  casing  casing.  Atiende  á  lo 
que  te  dicte  tu  corazón. 

Tood.  v.  Robar,  coger  y  llevarse  comida 
ajena. 

To-od.  s.  Tronco  del  árbol  que  queda  des- 
pués de  haber  sido  cortado. — Arboles 
arrastrados  por  la  corriente,  que  quedan 
atravesados  ó  clavados  en  los  ríos,  etc. 
— Troncos  de  árboles  cortados  ó  derri- 
bados, maderos  ó  palos  que  impiden  el 
paso. 

Toog.  s.  Árbol  muy  alto  así  llamado. 

TOÓ h un.  adj.  Persona  que  usa  la  mano 
derecha. — Sundang,  etc.,  que  tiene  el 
corte  apropósito  para  usarlo  con  la  mano 
derecha. 

Toom.  v.  Tapar,  cubrir  vasija,  etc. — Cocer 
palauan,  etc. 

Toon.  v.  Enseñar,  instruir,  adoctrinar. — 
Acertar,  atinar,  dar  en  el  blanco  ó  difi- 
cultad.— Cuadrar,    convenir    una  cosa 

Cocer,  preparar  por  medio  del  fuego  y 
algún  líquido  las  cosas  crudas  para  que 
se  puedan  comer. 

Toong.  s.  Caja  de  bombo,  tamboril,  etc. — 
v.  Medir  una  cosa. — s.  Medida,  como  gan- 
ta,  celemín,  cavan,  etc. — v.  Quedar  uno 
preso  ó  impedido,  sin  poder  volver  atrás, 
ni  seguir  adelante. 

Toos.  s.  Insecto  así  llamado;  es  perjudicial 
al  palay. 

Topac  topac.  s.  Parte  exterior  del  órgano 
de  la  respiración  de  los  peces. 

Topad,  v.  Juntarse,  animarse,  acercarse  mu- 
cho á  uno,  ir  juntos,  ponerse  dos  ó  más 
juntos,  apareados. 

Topo,  v.  Apostar,  poner  la  apuesta  los  qne 
juegan.- -j.  Apuesta.-Agarrarse  como  para 
luchar. — Meter  cizaña,  sembrar  discordia. 
— Aparear,  juntar  hembras  y  machos 
para  que  crien. — Juntarse,  unirse  carnal- 
mente. — s.  Ayuntamiento  carnal. 


TO 


365 


Topoc.  adj.  Cosa  seca,  como  hoja  de  ta- 
baco ú  otra  planta,  —  v.  Romperse,  que- 
brarse las  hojas  de  tabaco,  etc.,  por  es- 
tar secas. 

Topol.  v.  Desconvenir,  discordar,  no  con- 
venir entre  sí  dos  ó  más  personas. — Tur- 
barse, ofuscarse  la  imaginación,  cuando 
se  agolpan  varias  ideas. 

Topong.  v.  Igualar,  poner  al  igual  con  otra 
una  persona  ó  cosa. — Ser  igual  una  cosa 
á  otra. — adj.  Igual,  de  la  misma  naturale- 
za, cantidad  ó  calidad  igual  á  la  de  otra 
cosa. 

Topos,  v.  Quejarse,  querellarse,  acusar  á 
á  uno. — Pagar  á  uno  la  parte  que  tie- 
ne en  alguna  cosa,  y  quedarse  con  ella. — - 
Perseverar,  mantenerse  constante  en  la 
prosecución  de  lo  comenzado. 

Topsop.  v.  Chupar,  sacar  ó  atraer  con  los 
labios  el  jugo  ó  sustancia  de  una  cosa. 

Toptop.  v.  Medir  bien  una  cosa,  de  moda 
que  no  falte  ni  sobre. — Estar  lo  que  se 
mide,  cuenta  ó  pesa,  justo,  cabal. 

Toquiab.  v.  Empujar  la  puerta,  etc.,  al 
abrirla. 

Tor-ag.  v.  Romperse,  quebrarse  una   cosa. 

Toris.  v.    Señalar,  hacer  señal  en  tierra. 

Toro.  s.  Gota,  partecilla  de  agua  ú  otro  li- 
cor.— Gotera,  continuación  de  gotas  de 
agua  que  caen  en  lo  interior  de  las  casas» 
etc. — Hendidura  por  donde  caen  las  gotas 
de  agua. — v.  Gotear,  caer  un  líquido  gota 
á  gota. — Catud-an.  s.  pl.  Goteras,  conti- 
nuación de  gotas  de  agua  que  caen  por 
las  hendiduras  de  los  techos. 

Toro.  v.  Espantar  á  los  puercos. 

Toroay.  v.  Doler  el  vientre. — s.  Dolor  de 
vientre. 

Toroc.  v.  Nacer,  tener  principio  una  cosa; 
salir  ó  principiar  á  salir  las  plantas. — Bro- 
tar ó  tallecer  las  semillas  por  sí  mismas, 
sin  haber  sido  sembradas.  Salir  el  vello» 
pelo  ó  pluma  en  el  cuerpo  del  animal. 
Nanonoroc  na  an  cacao.  Ya  nace  ó  bro- 
ta el  cacao. — Bajar,  inclinar  la  cabeza. — 
Pinchar  una  cosa  con  pincho  y  sacarla 
del  lugar  donde  está. — Hincar,  clavar  ó 
poner  en  tierra  puntas,  púas  ó  cosa  agu- 
da y  punzante. 

Torocbanua.  s.  Árbol  ó  planta  que  nace 
sin  sembrarla. 

Toroctoroc.  v.  Pintar,  salpicar  una  cosa 
con  pintas  ó  manchas  pequeñas,  s.  Pinta, 
punto,  mancha  pequeña  natural  ó  artificial. 
— Moho  que  cría  alguna  cosa  con  la  hu- 
medad.— Enmohecerse,  cubrirse  de  moho 
una  cosa. — s.  Yerba  así    llamada. 

Torohoy.  adj.  Entonado,  tieso,  estirado.' 


366- 


TO 


Toroinan.  adj.  (De  toin).  Encargado, 
aquel  á  quien  se  encarga  ó  encomienda 
alguna  cosa  con  frecuencia. 

Torotl.  v.  Aligerar,  acelerar,  aumentar  la 
Velocidad  en  el  movimiento. — adj.  Ligero, 
ágil,  veloz. 

Toron-an.  s.   (De  tOOtl).  Doctrina,  ense- 
ñanza  que  se  da  para  instrucción  de  al- 
:    guno. — Sitio  ó  lugar  donde  se  enseña   y 
y  aprende. 

Toronggun.  s.  Instrumento  músico. 

ToroOC.  v.  Pararse,  detenerse. 

Toroorun.  adj.  (De  tUOd).  Aquel  á  quien 
se  da  crédito  en  lo  que  dice. — Quien  da 
crédito  á  lo  que  se  le  manda  ó  se  le  dice. 

Toropong.  adj.  Cosa  igual,  de  la  misma 
naturaleza,  cantidad  ó  calidad  de  otra- — 
v.   Igualar,»  poner   al  igual    con  otra  una 

•  persona  ó  cosa. — Estar,  ser  igual  una  cosa 
á  otra. 

Toros,  v.  Descolgar,  bajar  ó  dejar  caer 
poco  á  poco  una  cosa  pendiente  de 
cuerda  ó  cinta.  Arriar,  bajar  las  velas 
ó  las  banderas. — Aflojar,  disminuir  la  pre- 
sión ó  tirantez. — Alargar,  dar  cuerda  ó  ir 
soltando  poco  á  poco  un  cabo,  maroma, 
etc.,  hasta  que  llegue  á  la  medida  nece- 
saria.— Bajar,  disminuir  el  precio  ó  valor 
de  una  cosa,   dolor,  enfermedad,  etc. 

TorOSOC.  v.  Dar  ó  pegar  á  uno  con  los 
dedos,  por  desprecio. 

TorOS  toros,  v.  vid.  Toros.— Acometer 
de  nuevo  la  misma  enfermedad  con  fre- 
cuencia. 

Torot.  v.  Espantar  al  puerco. 

TorotOCSO.  v.   Abrir,  ensanchar  una  cosa. 

Torotot.  s.  Instrumento  músico. — Tocar 
instrumento  músico,  particularmente  los 
niños. 

Toroy.  v.  Buscar,  inquirir,  hacer  diligen- 
cias para  hallar  ó  encontrar  alguna  cosa. 

Torug.  v.  Dormir,  estar  en  aquel  reposo 
que  consiste  en  la  inacción  ó  suspensión 
de  los  sentidos  y  de  todo  movimiento  vo- 
luntario. 

Torugan.  v.  Quedarse  como  muerta  la 
peonza,  cuando  está  dando  vueltas. — s. 
Hilo,  chorro  de  agua  ó  cosa  líquida. — v. 
Chorrear,  caer  ó  salir  un  líquido  lenta- 
tamente. 

Toruyao.  s.  Tiempo  bonancible  que  suele 
reinar  unos  cuantos  dias  en  el  mar  de 
Borongan  por  el  mes  de  Enero. 

Tosa.  s.  Cangrejo  pequeño  de  mar  así  lla- 
mado. 

Tosic.  v.  Picar,  punzar,  morder  ó  reñir  las 
aves. 

TOSO.  adj.  Disimulado  y  ducho  en  hacer, 


TO 

hablar,    preguntar  ó  averiguar  una  cosa. 

TOSOC.  v.  Dar  ó  pegar  con  los  dedos,  por 
desprecio. — Hacer  una  cosa  de  mala  gana» 
con  repugnancia  y  fastidio. — s.  Especie 
de  aguja  que  llevan  las  mujeres  en  la 
cabeza  por  adorno. 

Tosop.  v.  Chupar,  sacar  ó  atraer  con  los 
labios  el  jugo  ó  la  sustancia  de  una  cosa. 
— Probar,  gustar  un  poco  de  una  cosa. 

TostOS.  s.  Cigarro  puro,  rollo  de  hojas  de 
tabaco,  de  diferentes  tamaños,  pero  siem- 
pre manuables,  que  se  fuma. — v.  Hacer 
cigarro,  doblar  las  hojas  de  tabaco  para 
hacer  cigarros. — Alargar,  hacer  alguna 
cosa  más  larga  de  lo  que  era;  darle  ma- 
yor extensión. 

TotÓ.  v.  Atar,  amarrar  una  cosa  fuerte- 
mente.— Cortar  las  ramas  de  los  árboles. 
—  Cortar  una  cosa  con  las  uñas. — Pelliz- 
car, asir  con  los  dedos  pulgar  é  índice 
una  pequeña  porción  de  la  piel  y  carne, 
apretándola    de    suerte  que  cause  dolor. 

TotO.  s.  Pollo  pequeño. — adj.  Nudo  difícil 
de  desatar. 

Totob.  v.  Tapar,  cubrir  tinaja,  caña,  va- 
sija, etc.,  con  hojas  ó  ropa,  sobrepo- 
niendo aquello  con  que  se  tapa,  y  ama- 
rrándolo á  la  boca  ó  cuello  de  la  cosa 
tapada,  por  la  parte  de  afuera. — s.  Ta- 
padera de  hojas,  etc. — Badana  ó  piel  cur- 
tida que  se  pone  en  el  bombo,  tambor, 
etc. — v.  Cubrir  ó  poner  badana  ó  piel 
curtida  en  el  bombo,  etc. 

Totoc.  v.  Mirar  de  hito  en  hito,  fijar  la 
vista  en  un  objeto,  sin  distraerla  á  otra 
parte. — Panotoc.  s.  Mirada,  acción  de 
mirar. — Modo  de  mirar. 

TotOg.  v.  Apagar  el  tizón,  dando  con  él 
en  alguna  parte,  ó  metiendo  la  punta  en 
tierra. 

Totol.  v.  Encontrar,  hallar,  dar  con  una 
cosa. 

Totolo,  adj.  num.  Tres. — s.  Hacer  tres 
partes  un  todo. 

Totol-nan.  s  (De  tol-on).  Gargarta,  tra 
gadero,  esófago,  conducto  que  va  desde 
la  laringe  ó  tragadero  al  estómago,  por 
el  cual  pasan  los  alimentos. 

Totón.  v.  Hablar  bien  y  sin  mezcla  de  pa 
labras  extrañas. — adj.  Palabra  castiza,  pu 
ra  y  sin  mezcla  de  voces  ni  giros  ex 
traños. 

Toton-atl.  s.  (C)  vid.  Totol-nan.    . 

Totóo.  adj.  Cosa  cierta,  verdadera. — adv 
afirm.    Verdaderamente,    ciertamente. 

Totos.  v.  Mermar,  disminuir,  ir  á  menoí 
una  cosa. 

Totot.  s.  Marisco  así  llamado. 


TO-TU 

Totoy.  s.  Palabra  de  respeto,  que  se  em- 
plea para  nombrar  á  los  mayores  en  edad. 

Totlid.  v.  Espabilar,  despabilar,  quitar  la 
pavesa,  ó  la  parte  ya  quemada  del  pá- 
bilo ó  mecha  á  la  luz  artificial. — Quemar 
las  puntas  de  palos  ó  cañas  ó  el  pábilo 
que  sobresale  en  las  candelas  nuevas. 

ToyÓ.  v.  Enojarse,  irritarse,  enfadarse,  in- 
comodarse, poner  mala  cara. 

Toyob.  s.  Especie  de  fístula,  llaga  peque- 
ña y  callosa,  dé  muy  malos  resultados 
si  no  se  cura  pronto,  sajándola. 

ToyOC.  v.  Dar  vueltas  la  peonza;  dar  vuel- 
tas al  paraguas,  etc. 

Toyog.  v.  Dormir,  descansar,  durmiendo 
poco   ó  mucho  tiempo.  ■ 

Toyong.  v.  Añadir,  aumentar  ó  echar  agua 
en  vaso,  etc. 

Toytoy.    s.    Especie  de  tinaja  pequeña. 

TU 

Tuab.  v.  Pasar  por  debajo  de  alguna  cosa. 

Tuad.  v.  Inclinar  una  cosa. — Poner  boca 
abajo  alguna  cosa. — Ponerse  cabeza  abajo 
y  con  las  pies  levantados,  ó  dar  vuelta 
con  el  cuerpo. — Cabecear,  hacer  la  em- 
barcación un  movimiento  de  proa  á  popa, 
bajando  y  subiendo  alternativamente  una 
y  otra. — Moverse  demasiado  hacia  adelan- 
te y  hacia  atrás  una  cosa,  bajando  y  su- 
biendo  alternativamente. 

Tu-ad.  v.  Inclinar  ó  echar  el  cuerpo  hacia 
atrás. 

Tuad  tuad.  v-  Cabecear,  moverse  una  cosa 
hacia  adelante  y  hacia  atrás,  bajando  y 
subiendo  alternativamente. — Inclinar,  vol- 
ver boca  abajo  una  vasija,  etc.,  vide.  Tuad. 

Tual.  s.  Alzaprima,  palanca,  madero,  etc., 
cuyo  extremo  se  mete  debajo  de  una  cosa 
para  realzarla,  haciendo  fuerza  la  gente 
en  el  extremo  contrario. — v.  Alzaprimar, 
levantar  alguna  cosa  con  la  alzaprima. 

Tual  tual.  v.  Alzaprimar,  ievantar  algu- 
na cosa  con  la  alzaprima. 

Tuang.  v.  Echar  agua  á  uno  para  que 
beba,  ó  para  bañarle. — adj.  Lo  contrario 
ú  opuesto  á  una  cosa. — v.  Balancear,  co- 
lumpiar, bambolearse  una  cosa. — Trastor- 
nar, perturbar  el  orden  y  concierto  de  las 
cosas. 

Tuang  tuang.  v.  Balancear,  columpiar, 
bambolearse  una  cosa. 

Tuao.  s.  Pájaro  así  llamado;  canta  mucho, 
y  habla,  si  se  le  enseña.  Alarido,  grito 
lastimero  en  que  se  prorrumpe  por  algún 
dolor  ó  por  otra  causa. — v.  Gritar,  dar 
alaridos. 


TU 


367 


Tuas.  v.  Cabecear  la  embarcación. — Incli- 
narse una  cosa,  bajando  y  subiendo  al- 
ternativamente, como  romana,  etc. — adj. 
Cosa  inclinada  hacia  uno  de  sus  extre- 
mos, como  romana,  etc. — v.  Desgoznarse,, 
desconcertarse. 

Tuas  tuas.  v.  Cabecear  con  frecuencia  la 
embarcación. — Inclinarse  una  cosa  hacia 
uno  de  sus  extremos,  bajando  y  subien- 
do alternativamente,  como  romana,  pla- 
tillos de  la  balanza,  etc. 

Tuay.  s.  Almeja  así  llamada;  se  come; 
críase  en  la  mar  y  en  los  ríos  cerca  de 
la  mar. — v.  Doler  mucho  el  vientre. — s. 
Dolor  fuerte  de  vientre. 

Tu-ay.  v.  Moverse  el  feto  en  el  vientre, 
poco  antes  de  nacer.  Nacatolo  lá  tu-ay, 
ó  nacatolo  lá  panu  ay  an  bata,  ngan  ma- 
tauo.  Tres  veces  se  movió  la  criatura  y 
nació. 

Tuay  tuay.  s.  Choquezuela,  rótula,  hueso 
que  forma  la  parte  anterior  de  la  rodilla 
del  hombre. 

Tuba.  s.  Tuba,  licor  suave  y  algo  viscoso, 
que  por  destilación  se  obtiene  de  la  ñipa, 
el  coco  ó  el  burí,  y  también  de  otras  pal- 
meras, cortando  el  extremo  superior  de 
la  espata,  antes  de  que  se  abran  las  flores. 

Tuba.  s.  Arbusto  así  llamado;  su  fruta  es 
venenosa  y  mata  los  peces. — v.  Echar 
dicha  fruta,  machacada  y  mezclada  con 
guindillas  y  arena,  en  el  mar  ó  río,  para 
envenenar  y  matar  los  peces. — Envene- 
nar y  matar  los  peces  del  modo  dicho.. 

Tuba.  v.  Cortar  del  árbol  el  racimo  de 
plátanos.  Tutubaon  mo  iton  hinug.  Cor- 
ta esos  plátanos  maduros. — Tinub-an.  El 
árbol  de  donde  se  ha  cortado  el  racimo 
de  plátanos. 

Tubábao.  s.  Isla  así  llamada,  cerca  de 
Oras — Samar. 

Tubac.  s.  Hormiga  roja  así  llamada;  su  pi- 
cadura duele  mucho. 

Tubacun.  adj.  Sitio  ó  cosa  donde  hay 
muchas  hormigas  llamadas  tubac. 

Tubad.  v.  Quitar  la  parte  de  encima  de 
los  árboles,  después  de  la  corteza. — En- 
señar, instruir. — Inspirar. — Desbastar. 

Tubag.  s.  Árbol  así  llamado. — v.  Respon- 
der,  contestar. — Tubag  tubag.  id. 

Tubal.  v.  Zurrar,  pegar,  apalear,  dar  gol- 
pes con  palo  ú  otra  cosa  semejante. 

Tubang.  v.  Amparar,  proteger,  favorecer. 

¡Tubangan!  ¡Tubangan  cunta!  Tuba- 
ngan  pá  cunta!  ínter j..  ¡Ojalá!  ¡Ojalá 
que! 

Tubao.  v.  Hacer  ó  decir  una  cosa,  no 
principiando  por  donde  debía  principiarse. 


368 


Tü 


Tubas,  v.  Concluir,  acabar  de  cosechar  el 
palay. — s.  Tiempo  después  de  la  cosecha 
del  palay. — Rastrojo  de  sementera. 

Tuba  tuba.  s.  Arbusto  así  llamado. 

Tubian.  v.  Conceder,  otorgar  una  cosa. — 
Encomendar,  entregarse  en  manos  de  uno 
y  fiarse  de  su  amparo. 

Tubig.  s.  Agua,  cuerpo  compuesto  de  una 
parte  de  oxígeno  y  dos  de  hidrógeno; 
líquido  trasparente,  sin  olor  ni  sabor, 
cuando  no  tiene  aire;  que  refracta  la  luz, 
disuelve  muchas  sustancias,  cristaliza  por 
el  frío,  se  evapora  por  el  calor,  y  forma 
la  lluvia,  las  fuentes,  los  ríos  y  los  ma- 
res.— v.  Echar,  poner  agua  en  alguna 
parte. 

Tubigan.  adj.  Que  tiene  agua,  charcos; 
acuoso,   aguanoso. — s.  Juego  de  niños. 

Tubig  bulauan.  s.  Oro  falso. 

Tubil.  v.  Tocar  una  cosa,  para  ver  si  está 
segura. 

Tubil  tubil.  v.  Tocar  con  frecuencia  una 
cosa  para  ver  si  está  segura. 

Tubil  tubil.  v.  Replicar,  responder  como 
repugnando  lo  que  se  manda. 

Tubis.  v.  Socorrer,  amparar;  fortalecer,  dar 
vigor  y  fuerza. 

Tubli.  s.  Especie  de  enredadera  así  llama- 
da; el  zumo  de  su  raiz,  triturada,  se  usa 
para  emborrachar  y  envenenar  los  peces. 
— Pagtubli  ó  panubli.  v.  Exprimir  y  echar 
dicho  zumo  en  el  agua  para  envenenar 
y  matar  los  peces. 

Tubo.  v.  Crecer,  tomar  aumento  insensi- 
blemente los  cuerpos  naturales. — Aumen- 
tar, acrecentar  una  cosa.  Ganar  en  lo  que 
se  vende  ó  presta. — s.  Ganancia  de  lo 
que  se  vende  ó  presta. — s.  Caña  de  azú- 
car ó  caña-dulce:  planta  gramínea;  se  cul- 
tiva en  muchas  partes;  los  tallos  madu- 
ros tienen  en  su  interior  una  sustancia 
esponjosa  llena  de  zumo  dulce,  cuyo  prin- 
cipal  producto  es  el  azúcar. 

TubOC.  v.  Alargar,  aflojar,  dar  de  sí  lo  que 
está  tirante,  como  cuerda  de  guitarra, 
rienda  del  bocado  de  las  caballerías,  etc. 

Tub  OC.  v.  Oler,  exhalar  ó  despedir  olor 
alguna  cosa- 

TubOC  tuboc.  v.  Desencalcar,  aflojar  lo 
que  estaba  recalcado  ó  apretado. 

TubOg.  s.  Árbol  así  llamado. 

Tubol.  adj.  Estíptico,  estreñido,  que  pa- 
dece la  enfermedad  de  no  poder  obrar 
y  descargar  el  vientre. — v.  Estipticar,  as- 
tringir, estreñir,  ponerse  el  vientre  en 
disposición  de  no  poder  evacuarse. — s. 
El  mismo  excremento  duro  que  se  eva- 
cúa con  dificultad. 


TU 

Tubong.  v.  Dar  ó  echar  de  comer  á  los 
animales. — Guardar  y  cuidar  el  animal  de 
otro,  según  convenio. — s.  Comida  ó  ali- 
mento  que  se  da  á  los  animales. 

Tub-Otlgan.  adj.  Hoja  grande  y  ancha  del 
tabaco. 

Tubo  tubo.  s.  Hierba  así  llamada. — Púas 
que  sobresalen  en  la  cola  del    caimán. 

Tubo  tubo  san  isda,  s.  Agalla,  órgano 
de  la  respiración,  que  tienen  los  peces 
en  averturas  naturales,  á  entrambos  lados, 
en  el  arranque  de  la  cabeza. 

Tubong  tubong  ó  tubong  tubongan. 
s.  Morcillo  ó  parte  más  carnosa  del 
muslo. 

Tubrag,  v.  Entremeter,  meterse  uno  don- 
de no  le  llaman,  ó  mezclarse  en  lo  que 
no  le  toca,  meter  baza  en  la  conversación 
de  otros. 

Tubtub*  s.  Conclusión,  fin,  término  de  una 
cosa. — Prep.  que  denota  el  punto,  el 
tiempo  ó  lugar  en  que  ha  de  empezar 
una  cosa.  Desde.  Tubtub  san  tinicangan 
san  calibutan-  Desde  el  principio  del  mun- 
do. Tubtub  niyan.  Desde  ahora.  Tubtub 
san  acón  pagcabata.  Desde  mi  niñez.  Tub- 
tub dinhi.  Desde  aquí. — Prep.  que  sirve 
para  expresar  el  término  de  una  cosa. 
Hasta.  Tican  sa  alinpoporo  tubtub  sa  ra- 
padapa.  Desde  la  coronilla  de  la  cabeza 
hasta  la  planta  de  los  pies,  ¿Dün  tubtub? 
¿Dónde  llega?  ¿Dónde  llegó?  ó  ¿hasta 
dónde  llega?  Tubtub  Iá  dinhi.  Hasta  aquí. 
Inabot  acó  tubtub  ngada.  Llegué  hasta 
ahí. 

Tubu.  adj .  Diligente,  cuidadoso,  ligero  en 
el  obrar. — v.  Diligenciar,  hacer  diligen- 
cias ó  poner  los  medios  necesarios  para 
conseguir  alguna  cosa. 

TubUC.  v.  Picar,  punzar,  herir  de  punta. 
— Dar  estocada  ó  tanzada. — Pinchar  con 
palo  ú  otra  cosa  en  arena,  etc.,  buscan- 
do huevos  de  tortuga  ó  de  tabón. 

Tubud,  v.  Manar,  brotar  ó  salir  agua  de 
manantial. 

Tubungan.  s.  Comedero,  comedera,  don- 
de se  echa  la  comida  á  las  aves  y  otros 
animales. 

Tuburan,  s.  Manantial,  fuente,  nacimiento 
de  las  aguas. 

TubUS,  v.  Redimir,  rescatar  ó  sacar  de 
esclavitud  al  cautivo,  mediante  precio. 
Guintubus  mo  acó,  Guinoo,  san  caoripon 
san  yaua,  ug  an  iguintubos  mo  sa  acón 
mao  an  imo  birilhon  caopay  nga  dugo- 
Señor,  me  habéis  redimido  de  la  esclavi- 
tud del  demonio,  y  el  precio  que  por  mí 


TU 

habéis  dado,  es  vuestra  preciosísima  san- 
gre. 

Tuca*  s.  Pico  de  ave. — v.  Picar  ó  comer 
las  aves. 

Tucad,  s.  Cangrejo  de  río  así  llamado; 
se  come. 

Tucao*  s.  Enredadera  espinosa  así  llamada. 

Tucap.  v.  Ayudarse  unos  á  otros. 

Tucas,  v.   Huir,  escaparse. 

TucbiU  v.  Dar  de  mano,  dejar,  abandonar 
una   cosa. 

Tucbol.  s.  (C)  Palo  ó  caña,  bastante  lar- 
ga, con  un  palito  atravesado  y  amarrado 
en  un  extremo,  con  luz  ó  mecha,  que 
usa  el  bisaya  para  coger  de  noche  las  ga- 
llinas. Se  alza  dicho  palo,  con  la  luz  ó 
mecha  encendida,  hasta  que  llegue  donde 
está  la  gallina,  y  ésta  vuela  ó  se  posa  en 
el  palito  atravesado;  y  de  este  modo  co- 
gen las  que  están  posadas  en  árboles  ó 
en  otra  parte  alta. — v.  Coger  las  gallinas 
del  modo  dicho.  Puntales  ó  quilos  que  se 
ponen  á  los  extremos  del  caballete  de  un 
edificio  para  sostenerle. 

Tucdag.  v.  Dar  ó  echar  de  comer  á  las 
aves.  Tucdagui  niyo  an  sarapati  sin  hu- 
may.  Echad  de  comer  palay  á  las  pa- 
lomas. 

Tucdao.  v.  Levantarse,  ponerse  derecho 
ó  de  pié. 

Tucdo»  v.  (B)  Traer  ó  llevar  una  cosa 
pendiente  de  la  cabeza  y  sobre  las  espal- 
das.— Alzar  el  brazo  ó  mano  (C)  Tro- 
pezar, dar  con  la  cabeza  en  alguna  parte. 

Tucduc.  v.  Clavar  ó  hincar  en  tierra  pin- 
chos, estaca  ú  otra  cosa. 

Tucgay.  s.  Carcoma,  insecto  que  roe  y  ta- 
ladra la  madera,  y  la  reduce  á  polvo. 

Tuclang.  s.  Palo  ó  caña  para  abrir  y  le- 
vantar ó  alzar  ventana  de  ñipa  ó  caña, 
cubierta  de  caja  ú  otra  cosa,  y  apuntalarla 
con  el  mismo  para  que  no  se  cierre. — 
Alzar,  levantar,  abrir  y  apuntalar  dicha 
ventana,  etc.,  con  el  mismo. 

Tuclin.  v.  Ladear,  inclinar  una  cosa. — Qui- 
tar la  escalera  de  caña,  etc.,  y  arrimarla 
á  alguna  parte. 

TuclOr  v.  Coger,  agarrar  á  uno  fuerte- 
mente por  el  cuello. — Agarrar  un  arma 
por  el  mango  ó  puño. — Agarrar,  coger 
á  uno  de  la  mano  ó  brazo. — Coger,  asir, 
agarrar  una  cosa. 

Tucud.  s.  Comprender,  penetrar,  entender 
una  cosa. — Mirar,  fijar  la  vista  en  una 
cosa. 

Tucso  ó  hatucso,  v.  Despabilar,  limpiar, 
matar,  quitar  la  vida  á  uno;  caer  ó  dar 
en  manos  de  uno.  Uli  ca  ná  lá,  cay  bangin 


TU 


369 


ca  hatucso  sinin  camut  co  nga  dao  HntL 
Vuélvete,  no  sea  que  caigas  en  mis  ma- 
nos, que  son  como  un  rayo. 

Tudling.  v.  Escardar,  quitar  ó  arrancar 
las  hierbas  ó  malezas  de  los  sembrados, 
cuando  están  las  plantas  tiernas. 

Tudlis.  v.  Sangrar,  abrir  la  vena  y  dejar 
salir  la  sangre  en  la  cantidad  conveniente. 
— Sajar,  hacer  ó  dar  cortaduras  en  la 
carne. 

Tudlo.  s.  Dedo;  una  de  las  cinco  partes 
prolongadas  en  que  terminan  la  mano  y 
el  pié  del  hombre  y  de  algunos  anima- 
les.— v.  Señalar,  indicar  con  los  dedos 
de  la  mano. 

Tudlo  biriOCOt.  s.  Plátano  así  llamado. 

Tudloan.  adj.  Que  tiene  dedos. 

Tudloc.  v.  Señalar,  indicar  con  los  dedos 
de  la  mano. 

Tudlon  dato.  s.  Plátano  así  llamado. — 
Almeja  larga. 
í  Tuga.  v.  Despedir  ó  salir  lava  de  los  vol- 
canes al  tiempo  de  la  erupción. — s.  Erup- 
ción de  los  volcanes,  salida  de  la  lava 
por  la  explosión  de  las  materias  infla- 
mables. 

Tug-ab.  v.  Eructar,  regoldar,  expeler  con 
ruido,  por  la  boca,  el  aire  ú  otros  gases 
que  están  en  la  cavidad  del  estómago. 

Tugac.  v.  Aflojar,  disminuir  la  presión  ó 
la  tirantez.  Faltar  uno  á  su  palabra. 

Tugad,  v.  Desbullar,  sacar  de  la  ostra  el 
animal. — s.  Desbulla,  despojo  que  queda 
de  la  ostra  después  de   desbullada. 

Tugahud.  v.  Zambullirse  y  llegar  al  fondo. 

Tugalbong.  v.  Hacer  ruido  alguna  cosa 
que  cae  de  parte  alta. — s.  Ruido  de  una 
cosa  que  cae  de  parte  alta. 

Tug-an.  v.  Confesar,  protestar,  declarar, 
manifestar  una  cosa. 

Tugantugatl.  v.  Diferir,  dilatar,  retardar 
la  ejecución  de  una  cosa. 

Tu  gao.  adj.  Agua  pura,   sin  mezcla. 

Tugaoc.  v.  Cantar  el  gallo. 

Tugas,  s.  Parte  dura,  sólida  y  consistente 
de  la  buena  madera,  á  excepción  de  la 
corteza  y  primera  capa. — adj.  Árbol  ó 
madero  duro,  consistente  y  de  buena 
madera. — Cosa  dura,  inflexible,  como  be- 
juco fuerte,  ropa  con  mucho  almidón, 
etc. — Hombre  fornido  y  fuerte. 

Tugbang.  v.  Presentarse;  levantarse  y  po- 
nerse en  presencia  de  uno. 

TugbO.  v .  Pelusa,  flor,  espiga  del  tigbao, 
puti,  cogon,  caña-dulce,  etc. — Panugbo. 
v.  Florecer,  espigar  ó  echar  espigas  lo 
dicho.     * 


370 


TU 


Tugboc.  v.  Picar,  pinchar,  punzar,  herir 
con  cosa  punzante. 

Tllgbol.  s.  Puntal  que  ponen  sobre  la  viga 
del  edificio  para  sostener  el  caballete. — 
v.  Coger  de  noche  las  gallinas  con  caña  ó 
palo,  al  cual  va  amarrada  una  luz. 

Tllgbong.  s.  Puntal  que  ponen  desde  la 
viga  al  caballete  del  edificio. — v.  Bajar 
de  los  montes  ó  del  interior  a  la  playa 
ó  al  pueblo.  Anudar,  hacer  uno  ó  más 
nudos. 

Tllgbongan.  s.  Figura  de  mano,  de  madera, 
con  cinco  dientes  en  forma  de  dedos, 
que  se  coloca  en  un  madero  hincado  en 
tierra.  Camino  ó  vereda  que  va  á  dar  al 
pueblo. — Pasaje  donde  se  reúnen  ó  paran 
los  que  bajan  de  los  montes  ó  óg\  inte- 
rior á    la   playa  ó  al  pueblo. 

TllgbOS.  v.  Levantarse,  ponerse  derecho 
ó  de  pié. 

Tugcad  Ó  tlldcad.  adj.  íntimo,  interior 
ó  interno,  profundo.  Sa  tugcad  sa  ca- 
sing-casing.     De  lo  intimo  del  corazón. 

Tugcad.  v.  Sondar,  sondear,  echar  la  plo- 
mada al  mar,  etc.,  para  averiguar  la  pro- 
fundidad que  allí  tiene  el  agua;  medir  lo 
que  hay  de  hondo  ó  fondo,  llegar  con 
la  sonda,  sondalesa,  tiquín  ó  palo  al  fondo. 
~-s.  Profundidad,  fondo  de  mar,  río,  etc. 
— v.  Comprender,  entender,  alcanzar,  pe- 
netrar. 

Tllgcang.  s.  Púa  larga. — v.  Empujar,  im- 
peler, dar    empuje  á  una  cosa. 

Tllgda.  v.  Ensanchar  más  una  cosa  por 
abajo  que  por  arriba.  Coger,  ir  á  coger 
la  caña   que  llaman    tigbao. 

Tllgda.  v.  Adestrar,  adiestrar,  enseñar, 
instruir,  hacer  diestro  á  uno. — Escarmen- 
tar, corregir  á  uno  para  que  se  enmiende. 

Tugdang.  v.  Sumirse,  sumergirse,  irse  á 
fondo  una  cosa 

Tugdon.  v.  Volar,  suspender  una  cosa  cr- 
eí aire. 

Tugha.  v.  Usar  una  cosa  por  primera  vez. 

Tugmad.  v.  Hincar,  clavar  en  tierra  al- 
guna cosa. — Sondar,  sondear,  penetrar, 
llegar  á  lo  profundo.  Caer  una  cosa  en 
el  agua. — Meter,  echar  en  agua  alguna 
cosa. 

Tugmao.  v.  Sumir,  meter  en  un  líquido 
alguna  cosa. 

Tugmud  Ó  tuemud.  v.  Dar  de  cabeza; 
dar  de  hocicos,  dar  con  la  cara,  ó  caer 
dando  con  ella  en  una  parte. 

Tugnad.  v.  Sondar,  sondear,  echar  la  plo- 
mada para  saber  la  profundidad  que  hay. 
— Medir  una  cosa  desde  arriba  para  sa- 
ber la  altura  ó   profundidad  que  tiene. — 


TU 

s.  Sonda,  sondalesa,  escandallo  ó  ploma- 
da con  que  se  sondea  y  mide  la  profun- 
didad  ó  fondo  de  una  cosa. 

Tugnao.  adj.  Cosa  fría. — Cosa  fresca,  mo- 
deradamente fría. — s.  Frío,  diminución 
del  calor  en  los  cuerpos. — Fresco,  frío 
moderado. — v.  Hacer  frío. — Poner  á  en- 
friar una  cosa. — Hacer  fresco. 

Tllgnob.  v.  Poner  en  agua  la  ropa  antes 
de  lavarla. — Meter  el  remo  en  el  agua 
para  remar. 

Tllgsad.  s.  Arpón  con  astil  de  madera, 
bejuco  ó  caña. — v.  Herir    con  el   mismo. 

TligSUb.  v.  Aherrumbrar,  cubrirse  de  he- 
rrumbre. 

Tug-uac.  s.  Brujo,   hechichero,    fantasma. 

Tuguao,  s.  Pájaro  así  llamado. 

Tllg-uay,  v.  Llevar  al  animal  del  ramal. 
— Dirigir,  encaminar,  guiar  enseñando  el 
camino. 

Tu  guian,  v.  Conceder,  dar,  otorgar,  hacer 
merced  y  gracia  de  una  cosa. — Encomen- 
dar, encargar  á  uno  una  cosa. 

Tugul,  v.  Tener,  tomar  ó  coger  una  cosa 
con  la  mano. 

Tug-UOy.  v.  Remojar,  poner  en  remoje 
una  cosa. 

Tuha,  v.  Crear,  criar,  producir  algo  de  la 
nada;  dar  ser  á  lo  que  antes  no  lo  tenía 
lo  cual  es  propio  de  Dios  sólo. —  Hacer. 
fabricar,  formar  una  cosa,  dándole  la  fi- 
gura, norma  y  traza  que  debe  tener. — 
Inventar  una  cosa  nueva,  ó  no  conocida 

Tuhac,  v.  Asustar,  espantar,  sorprender 
dar  susto  á  uno. — Morder  el  perro  cuan 
do  uno  pasa  cerca  de  él  y  se  espanta. 

Tuhang.  s.  Cabezón  de  camisa,  abertura 
de  cualquier  ropaje,  para  poder  sacar  lí 
cabeza. — Escotadura,  escote,  corte  ó  aber 
tura  en  la  ropa  por  la  parte  del    pecho 

Tuhas,  adj.  Libre,  exento,  dispensado.— 
Dispensar,  eximir,  libertar,  poner  en  li 
bertad. 

Tuhay,  v.  Arreglar,  componer,  ordenar 
concertar. 

Tuhid.  v.  Arreglar,  componer,  concertar 
hacer  las   paces. 

Tuhll.  v.  Tocar  ó  dar  á  uno  con  el  pe 
mano,  etc.,  para  despertarle,  avisarle,  etc 
—Apartar,  separar  una  cosa  con  el  pié 
bastón,  etc. 

Tuhilasan  ó  tinuhilasan.  adj.  Cosa  coi 
lentejuelas  y  adornos,  como  carmen,  es 
capulario,  etc. 

Tuhilotl,  s.  Caracol  de  mar  así  llamado 
se  come. 

Tuhub.  s.  Hoyo,  agujero. — v.  Hacer  hoy 


TU 

ó    agujero. — Agujerear  las    orejas,    nari- 
ces, la  fruta  del  coco,  etc. 

Tuhud.  s.  Rodilla,  parte  prominente  de  la 
articulación  del  muslo  con  la  pierna. 

Tuig.  s.  Año,  tiempo,  estación,  época. — 
Oportunidad,  ocasión  ó  coyuntura  de  ha- 
cer algo. — v.  Llegar,  venir  su  tiempo  á 
uno  ó  á  alguna  cosa.  Satuig  nga  usa  ca- 
yocut.  En  el  año  mil.  ¿Pipira  ná  ca  tuig 
en  edad  mo?  Cuántos  años  tienes?  Tuig 
ná  niyan  sin  pagtanum  san  humay.  Ya 
es  época  de  plantar  el  palay.  Di  pá  tuig 
sin  pag  guican.  No  es  tiempo  aún  de 
salir.  ¿Ano  ngani,  tuig  ná  ipangatorog  ni- 
yan? ¿Qué,  es  ahora  tiempo  de  dormir? 
— Catuigan.  v.  Cumplir  con  la  confesión 
anual,  ó  confesar  en  la  santa  cuaresma. 
— Panoigun.  s.  Tiempo.  Cún  inmabut  ná 
an  panuigun.  Cuando  llegó  ya  el  tiem- 
po.— Panuig.  s.  Esperar  ó  escoger  el  tiem- 
po ú  ocasión  oportuna. 

Tuis.    v.  Quebrarse  palo,  hueso,  etc. 

Tulab  tucab.  v.  Menearse,  moverse  una 
cosa. 

Tulac.  v.  Escampar,  cesar  de  llover.  Pa- 
tulaca  ta  anay  an  uran,  ngan  sano  qui- 
ta guican.  Dejemos  que  escampe  antes,  y 
luego  partiremos.  Patulacun  tá  anay,  ngan 
san-o  quita  magsacay.  Esperemos  que  es- 
campe, y  luego  nos  embarcaremos. — Em- 
pujar, impeler,  hacer  fuerza  para  mover 
á  una  persona  ó  cosa- 

Tul-an.  s>  Hueso,  cada  una  de  las  partes 
sólidas  y  más  duras  del  cuerpo  del  animal. 

Tul-an  sin  bao.  s.  Árbol  así  llamado. 

Tul-an  sin  manuc  ó  tul-an  manuc.  s. 
Árbol  así  llamado;  sus  hojas  tienen  pintas 
blancas. 

Tul-anan.  s.  Árbol  así  llamado. — adj. 
Huesudo,   que  tiene  hueso. 

Tulang.  v.  Empujar,  impeler,  hacer  es- 
fuerzo para  mover  á  una  persona  ó  cosa. 
— Dar  empellones. 

Tulang  tugang,  v.  Diferir,  dilatar,  retar- 
dar ó  suspender  la  ejecución  de  una  cosa. 

TuIapUS.  v.  Enfadarse,  incomodarse,  irri- 
tarse contra  uno. — adj.  Huérfano  de  pa- 
dre y   madre. 

Tulasoc.  s.  Palo  ó  caña  que  ponen  atra- 
vesada de  lado  á  lado  en  el  techo  de 
ñipa,  cerca  del  caballete,  atando  á  los 
dos  extremos  de  dicho  palo  la  amarra- 
dura, que  pasa  por  encima  del  caballete 
para  asegurarle.  Palo  de  embarcación. 
vide.  Toladoc. — Cañas  de  cerca  ó  corral. 

Tulaua  ó  hatulaua.  v.  Quedar  uno  bur- 
lado  ó   defraudado. 

Tuláy.  s..  Puente,  fábrica  de  piedra,  ladri- 
47 


Tü 


371 


líos,  hierro,  harigues,  cañas,  etc.,  que  sp, 
construye  y    forma  sobre  los  ríos,  fosos 
y  otros   sitios    para    poderlos  pasar.— v. 
Construir,  formar  ó  hacer  puente. — -Panu- 
láy.  Pasar  por  puente. 

Tuliac.  v.  Hurgar  con  alfiler,  palito,  etc. 

Tulib,  v.  Huir,  escapar,  salirse  los  peces 
de  la  red  ó  del  corral. 

Tulibao,  s.  Carrizo  así   llamado. 

Tul-id.  adj.  Cosa  derecha,  recta,  justa, 
exacta,  cabal,  adecuada. — v.  Enderezar; 
enseñar,  instruir,  doctrinar. —  s.  Enseñan- 
za, doctrina,  instrucción. 

Tulidong,  v.  Enseñar,  instruir,  manifestar, 
mostrar,  indicar  una  cosa,  como  el  cami- 
no, calle,  etc.  Pagtulidongan  mo  acó,  cún 
ano  an  pamomolongan  co  sa  capitán.  En- 
séñame, qué  he  de  decir  al  capitán.  Pag- 
tulidongan mo  acó  san  dalan.  Enséñame 
el  camino. 

Tulihag.  v.  Ayudar,  auxiliar,  amparar  á 
uno. 

Tulihao,  s.  Oropéndola,  vide.  Bidiarao. 
En  otros  pueblos  dicen  culibao. 

Tulin.  v.  Llevar  buena  salida  la  embar- 
cación.—Andar,  volar,  moverse  con  li- 
gereza. Matulin  nga  sacayán.  Embarca- 
ción ligera. 

Tulin,  v.  Descender,  proceder  por  natural 
propagación  de  un  mismo  principio  6 
persona  común,  que  es  la  cabeza  de  la 
familia. 

Tulisan.  s.  Ladrón,  que  hurta  ó  roba  en 
compañía  de  otros. — Salteador,  que  sal- 
tea y  roba  en  los  despoblados  ó  cami- 
nos.— Pirata,  que  anda  robando  por  el 
mar,  lagunas,  etc. 

Tuluran.  s.  Plato  hondo  y  basto. 

Turnan,  v.  Cumplir,  ejecutar,  llevar  á  efec- 
to una  cosa.  —  Cumplirse,  verificarse,  rea- 
lizarse una  cosa. — Ser,  estar  una  cosa 
justa,  completa,  perfecta. — Cumplimentar, 
poner  en  ejecución  los  despachos  ú  ór- 
denes superiores. — cjdj.  Cosa  completa, 
justa,  exacta,  perfecta.  Natuman  co  an 
imo  sugo.  He  cumplido  tu  mandato. 
Guintuman  co  an  penitencia.  He  cum- 
plido la  penitencia.  Uaray  acó  pacatu- 
man  san  acón  saad.  No  he  podido  cum- 
plir mi  promesa.  Diri  acó  macacatu- 
man  san  imo  sugo.  No  podré  cumplir  tu 
mandato.  Igbalic  ini,  cún  may  ná  pagtu- 
man.  Obedecida  ésta,  vuélvase. — Natu- 
manan  ca  dao.  Te  ha  sucedido  como  pen- 
sabas, ó  te  ha  sucedido  como  no  pensa- 
bas, (según  el  caso).  Natumanan  acó. 
Se  han  cumplido  mis  deseos. 


372 


TU 


^Tumarindasay.  v.  Resbalar,  escurrirse  ó 
deslizarse  una  cosa;  irse  los  pies. 

Tumay.  v.  Aflojar,  disminuir  la  enferme- 
dad, dolor,  etc. 

Tumbaga,  s.  Cobre,  metal  de  color  rojo 
pardo,  brillante,  maleable,  dúctil,  el  más 
tenaz,  después  del  hierro;  más  duro  que 
el  oro  y  la  plata,  á  los  cuales  comunica 
consistencia  en  la  moneda  y  otras  alea- 
ciones. 

Tumbanan.  (Así  escriben  muchos  hoy  día, 
en  vez  de  tun-bana).  s.  (De  tonob). 
Pedestal,  peana,  tarima.— Suela  del  cal- 
zado,  que  toca  al  suelo. 

Tumbas,  v.  Equivaler,  ser  igual  una  cosa 
á  otra,  en  la    estimación  ó  valor. 

Tuminongnong.  adj.  Natural,  nativo, 
oriundo,  originario  de  un  pueblo  ó  nación. 

Tumurutdo.  s.  Dedo  índice,  el  segundo 
de  la  mano,  que  regularmente  sirve  para 
señalar,  extendiéndolo  hacia  la  parte  que 
se  quiere  indicar. 

Tuna.  s.  Tierra. — Planeta  que  habitamos. 
Parte  superficial  de  este  mismo  globo,  no 
ocupada  por  el  mar. — Materia  inorgánica, 
desmenuzable,  de  que  principalmente  se 
compone  el  suelo  natural. — Suelo,  super- 
ficie de  la  tierra. — Cualquiera  extensión 
de  terreno  dedicado  á  labor  ó  cultivo,  ó 
propio  para  tal  uso. — Terreno;  sitio  ó  es- 
pacio de  tierra. — Patria  ó  país  natal. — v. 
Hacerse  ó  convertirse  una  cosa  en  tierra. 

Tuna.  v.  Comenzar  una  cosa  y  no  con- 
cluirla.— adj.  Cosa  comenzada  y  no  con- 
cluida, como  obra,  palabra  ó  conversa- 
ción, etc.  Principiar,  comenzar. 

Tunan  -un.  adj.  Terrestre,  terreno,  terrenal. 

TÚ  nao.  v.  Derretir,  liquidar,  disolver,  por 
medio  del  calor,  una  cosa  sólida,  conge- 
lada ó  pastosa. — adj.  Cosa  derretida. — 
Cosa  que  se  pasa,  como  papel,  etc. 

Tunao.  v.  Labrar  ó  acepillar  madera,  dis- 
minuyéndola hacia  la  parte  señalada. 

Tunao.  s.  Anillo  de  latón  ú  otra  cosa,  que 
se  pone  en  la  lanza. — v.  Poner  dicho 
anillo. 

Tunay.  v.  Comprar  uno  lo  que  otro  ha 
robado. 

Tuncas,  v.  Empinar  el  vaso,  jarro,  etc., 
bebiendo. 

Tuncay.  adj.  Cosa  somera,  que  \ penetra 
poco,  ó  que  apenas  está  metida. 

Tundag.  v.  Seguir,  ir  después  ó  detrás 
de  uno. 

Tunga.  v.  Hartarse,  estar  lleno.  Tinmunga 
ná  an  tiyan.  Está  ya  llena  la  barriga. — 
Hartar,  saciar  y  satisfacerse  de  bebida  ó 
de    comida.    Guintung-han    acó  nira  sin 


Tü 

tuba.  Me  han  hartado  de  tuba. — Convi- 
dar á  beber.  Guintungahan  acó  nira.  Me 
convidaron  á  beber. 

Tunga.  s.  Mitad,  medio,  cada  una  de  las 
dos  partes  iguales  en  que  se  divide  un? 
todo,  en  algunas  cosas. — v.  Dividir  ó  par- 
tir una  cosa  por  mitad,  ó  en  dos  partes. 
Tunga  sin  baquid.  Medio  cavan.  Tunga 
lá  sin  tadiao.  Media  tinaja.  Usa  ca  dupa 
nga  sin  tunga.  Braza  y  media. 

Tungad.  v.  Sondar,  sondear  con  palo, 
bastón,  caña,  etc. 

Tungcab.  v.  Prender,  encender  una  cosa 
con  otra,  un  tabaco  con  otro,  etc. 

Tungcab.  v.  Sobresalir  mucho  la  barba  ó 
parte  de  la  cara  que  está  debajo  de  la  boca. 

Tung-ag.    v.     Separar    lo    que    se    corta. 

Tunga!.  v.  Avaluar,  valorar,  señalar  á  una 
cosa  el  valor  correspondiente  á  su  esti- 
mación; ponerle  precio. 

Tungao.  s.  Arador,  insecto  muy  pequeño 
y  casi  redondo,  que  tiene  ocho  patas,  y 
en    la  boca  un  aguijón,  con  el  cual  pica. 

Tungasun.  adj.  Monte  ó  cuesta  que  hay 
que  subir. 

Tungay  tungay.  v.  Mover,  menear  cosa 
que  está  clavada  ó  agarrada  á  alguna 
parte. 

Tungay  tungay.  v.  Encumbrarse,  subir  á 
la  cumbre. 

Tungayud.  s.  Rama  ó  tronco  principal 
de  la  planta.— Raiz,  principio  de  donde 
procede  una  cosa. 

Tungbalay  ó  tumbalay.  v.  (De  balay) 

Parar,  hospedarse  en  casa  de  otro. — Ir  á 
casa    de  uno  para  visitarle,  etc. 

Tungbalayun.  adj.  Animal  que  toma  que- 
rencia al  lugar  en  donde  ordinariamente 
está,  y  no  acomete  ni  hace  frente  á  otro 
animal   fuera  de  dicho  lugar     ó  sitios. 

Tungbao.  v.  Poner,  colocar  una  cosa  so- 
bre otra. 

Tungcay.  s  Penacho,  copete  de  plumas 
que  tienen  algunas  aves  sobre  la  cabeza. 
— v.  Hacer,  ó  poner  una  cosa  en  forma 
de  copete. 

Tungcayan.  adj.  Copetudo,  que  tiene  co- 
pete.— s.  Penacho,  copete  de  plumas  que 
tienen  algunas  aves  sobre  la  cabeza. 

Tungcayas.  v.  Llevar  algo  sobre  la  ca- 
beza—  Llevar  el   viento  alguna  cosa 

Tungud.  v.  Pertenecer,  tocar  á  uno  alguna 
cosa,  ser  suya  ó  de  su  propiedad,  serle 
debida. — Ser  del  cargo,  ministerio  ú  obli- 
gación de  uno. — Referirse  ó  hacer  rela- 
ción una  cosa  á  otra,  ó  ser  parte  inte- 
grante de  ella. — s.  Pertenencia,  acción  ó 
derecho  que  uno  tiene  á  la  propiedad  de 


TU 

una  cosa.— Espacio  ó  término  que  toca 
á  uno  por  jurisdicción  ó  propiedad  de  una 
<;osa. — Cosa  accesoria  ó  consiguiente  á  la 
principal,  que  entra  con  ella  en  la  propie- 
dad.— adj.  Cosa  perteneciente,  referente, 
que  pertenece  ó  se  refiere  á  uno. — v.  Ofre- 
cer, presentar  y  dar  vo'untariamente  una 
cosa;  ofrecer  dones  ú  ofrendas  á  los  san- 
tos.— Dedicar  ó  consagrar  á  Dios  ó  á  un 
santo  la  obra  buena  que  se  hace;  un  ob- 
jeto piadoso  ó  símbolo  de  gratitud,  y  tam- 
bién el  daño  que  se  recibe  ó  padece,  su- 
friendo resignadamente,  como  en  des- 
cuento de  culpas  cometidas  y  testimonio 
de  amor  y  respeto  á  la  Divinidad. -Dar  una 
limosna,  dedicándola  á  Dios,  en  la  misa 
ó  en  otras  funciones  eclesiásticas.  —  Elegir 
á  una  persona,  ó  concederle  algún  empleo 
ó  cargo.  Ini  natutungud  can  Juan.  Esto 
pertenece  á  Juan.  Ansia  ini  an  imo  tungud. 
Esta  es  tu  pertenencia.  Ini  itutungud  co 
sa  imo.  Esto  te  daré.  ícao,  Guinoo,  maoy 
pinahanungdan  namon  sinin  mga  pag 
ampo.  A  vos,  Señor,  os  ofrecemos  estas 
oraciones. 

Tutlgud.  prep.  que  sirve  para  significar  la 
razón  ó  motivo  que  se  tiene  para  hacer 
una  cosa.  Por,  porque.  Tungud  siton.  Por 
eso.  Tungud  cay  usa  acó  nga  tauo  nga 
macalolooy.  Porque  soy  un  hombre  pobre. 
Uaray  co  siya  pagdabala  tungud  sa  imo. 
No    le  zurré  por  tí,  por  miramiento  á  tí. 

Tungur  san  gauay.  s.  Punta  ó  parte  in- 
ferior de  la  raiz  gauay. 

Tuod.  v.  Creer,  tener  por  cierto  lo  que 
otro  dice. — Ser  cierta  ó  verdadera  una 
cosa. — Testificar,  dar  testimonio  de  una 
cosa.  Pagmatuod  ca  dacon.  Cree  en  lo 
que  digo.  Matuod  an  iya  mga  polong. 
Son  ciertas  sus  palabras.  Nagmamatuod 
acó  siton.  Yo  creo  ó  tengo  eso  por  cier- 
to. Diri  siya  natuod  san  acón  sagdon. 
No  cree  él  en  mi  consejo. 

Tupac.  s.  (B)  Aleta  de  pez. 

Tupas,  v.  Limpiar  toda  clase  de  árboles 
ó  maderos,  quitando  la  primera  capa,  y 
dejándole  sólo  la  parte  dura  y  fuerte. 
Hlst.  Nombre  del  dato  ó  reyezuelo  reinan- 
te por  la  parte  de  Cebú  cuando  llegaron 
Iqs  españoles. 

TUQ|y.  v.  Estremecerse,  conmoverse;  te- 
ner miedo,  atemorizarse. 

TMpf£.  v.  Echar,  arrojar  lo  que  se  tiene 
m  )a  bqea. — Mojar,  humedecer  el  lápiz, 
etc.,  cqn  }a  punta  de  la  lengua. 

Tuquib.  y.  PomprenJer,  entender,  alcan- 
zar, penetrar. 

Tura,  s.    Sobra,  lo  que  queda  de  la  comi- 


Tü 


373 


da  al  levantar  la  mesa. — Lo  que  sobra  6 
queda  de  otras  cosas. — v.  Sobrar,  que- 
dar parte  de  una  cosa. — s-  Polución. — «/, 
Tener  polución. 

Turab.  v.  Hablar  por  hablar,  sin  sustancia 
ó  sin  venir  al  caso. 

Turaban,  adj.  Hablador,  que  habla  mu- 
cho, y  sin  sustancia. 

Turao.  v.  Desesperar,  desconfiar,  perder 
la  esperanza. 

Turauig.  s.  Hilo  ó  chorro  de  agua  ó  cosa 
líquida. — v.  Chorrear,  caer  ó  salir  un  lí- 
quido   lentamente. 

Turas,  adj  Cosa  áspera,  desapacible  al 
gusto — v.  Ser  una  cosa  áspera  ó  desapa- 
cible al  gusto. — s.  Pez  así  llamado- 

Turas.  Picazón,  desazón  y  molestia  que 
causa  una  cosa  que  pica  en  una  parte 
del  cuerpo. — v.  Picar,  causar  ó  producir 
escozor  ó  comezón  en  alguna  parte  del 
cuerpo. 

Turatud.  adj.  Desmedrado,  descaecido* 
que   va  á  menos. 

Turay.  s.  Especie  de  cuentas. — v.  Llevar- 
las puestas  al  cuello.  Entrar  el  pez  en  el 
garlito,  de  donde  no  puede  salir.  Quedar 
fija  ó  derecha  la  lanza,  flecha,  etc.,  donde  • 
se  clava,  s.  Pez  de  mar;  tiene  verde  el  la* 
mo;  se  come. 

Turay-O.  v.  Encaminar,  enseñar  el  ca- 
mino, poner  en  camino. 

Turi,  v.  Circuncidar,  cortar  circularmente 
una  porción  del  prepucio  para  que  pue- 
da descubrirse  el  balano. 

Turibas,  v.  Cortar  oblicuamente  alguna 
cosa. — Descaminarse,  apartarse  uno  del 
camino   que  debe  seguir. 

Turiig.  v.    Chillar,  dar  chillidos. 

Turin,  v.  Encomendar,  encargar  á  uno  al- 
guna cosa.  Acó  an  tinurinan  nira.  Yo  soy 
el  encargado  de  ellos.  r 

Turingan.  s.  Pez  de  mar;  es  negro  y  tie- 
ne   el  vientre  amarillo;  se  come. 

TurisOC,  v.  Dar  de  punta  con  los  dedos. 

Turumanun,  adj.  Aquello  que  debe  ó  ha 
de    cumplirse,  hacerse  ó  ejecutarse. 

Turun-anan.  s.  (De  tuna).  Sólido,  tierra. 

Turunban  ó  turunbanan.  s.  (De  to- 

nob).  Tarima,  escabel,  peana. 

Turangao.  s.  Pez  de  agua  dulce  así  lla- 
mado; se  come. 

Tur  US*  v.  Estrujar,  apretar  ó  matar  los 
piojos  entre  las  uñas. 

Tusac*  s.  Pico  de  ave. — v.  Picar,  punzar 
ó  morder  las  aves. 

Tutdo.  v.  Enseñar,  instruir,  doctrinar. — x^ 
Doctrina,     enseñanza,     instrucción.-— Ca- 


374 


TU 


tutdoanan.  s.  pl.  Doctrinas,  enseñanzas, 
instrucciones. 

"Tuto,  s.  Empeine,  parte  inferior  del  vien- 
tre, entre  las  ingles. — Vacío,  ijada,  cual- 
quiera de  las  dos  cavidades  que  hay  en- 
tre las  costillas  falsas  y  el  vientre  infe- 
rior del  cuerpo  animal. 

Tutugpahan,  adj .  Locuaz,  hablador,  que 
habla  mucho. 

Tutum,  v.  Emplastar,  poner  emplastos. 

Tuya.  s.  Gigante,  que  excede  mucho  en 
estatura  á  los  demás. 

Tuy-ac*  v.  Dar  ó  pegar  los  animales  con 
los  pies  delanteros.  Dar  puntapiés. 

Tuyang,  v.  Conceder,  dar,  otorgar,  dispen- 
sar, consentir,  permitir  una  cosa  ó  con- 
descender con  que  se  haga. 

TuyangCO.  v.  Cabecear,  dar  cabezadas  ó 
inclinar  la  cabeza,  cuando  uno  se  va  dur- 
miendo. 

Tuyao,  adj.  Loco,  que  ha  perdido  la  ra- 
zón.— De  poco  juicio,  disparatado  é  im- 
prudente.— Rabioso,  que  padece  rabia. — 
v.    Enloquecer,    volverse  loco,  perder  el 


TU 

juicio. — Rabiar,  padecer,  tener  el  mal  de 
rabia. 

Tuyaon,  adj.   Presuroso,  ansioso. 

Tuyg.  s.  Menstruo,  sangre  que  todos  los 
meses  evacúan  naturalmente  las  mujeres 
y   las  hembras  de  ciertos   animales. 

Tuyhacao,  v.  Levantarse,  incorporarse  el 
que  está  echado  ó  sentado. — Levantar 
la  cabeza,  alargar  el  cuello. — Doblarse  de 
espaldas. — Ponerse  tieso  ó  erguido  por  el 
dolor  ú  otra  causa. — Subir  y  bajar  las  olas. 

Tuyhad.  v.  Enderezar,  poner  derecha  una 
cosa. — Extender,  alargar  una  cosa. 

Tuyhanga.  v.  Subir  y  bajar  las  olas. 

Tuyo,  s.  Objeto,  fin,  intento,  mira,  propó- 
sito, designio,  intención. — v.  Intentar,, 
pretender,  determinar,  tomar  uno  alguna 
resolución,  hacer  alguna  cosa  de  propó- 
sito, resolverse  á  hacer  algo. 

Tuyob.  s.  Dolor  de  muelas  ó  de  dientes. 
— v.   Doler  las  muelas  ó  dientes. 

Tuyom.  s.  Humor  negro  del  calamar,  con 
el  que  enturbia  el  agua,  cuando  le  per- 
siguen. 


TJ 


UA 

¡Uá!  ¡So!  Voz  que  se  emplea  para  hacer 
parar  á  los  carabaos  ú  otros  animales. 

Uá  uá,  vid.  ¡Uá! 

Uaáy.  v.  Levantar  el  brazo  para  pegar  ó 
dar  golpe.  Nauaáy  siya  sin  pagdabal  sa 
acón.  Levantó  él  el  brazo  para  pegarme. 

Uác  Ó  uac.  s. Cuervo,  ave  carnívora  de  ta- 
maño mayor  que  la  paloma,  todo  de  co- 
lor negro  pardo  con  visos  pavonados. 

Uacat.  s.  Raiz  del  árbol  bachao. — Raiz  de 
árbol. 

U acatan,  adj.  Que  tiene  raices.  Uacatan 
nga  cahuy.  Árbol  con  raices. 

Uacay.  v.  Destrozar,  desbaratar,  deshacer 
ó  arruinar  una  cosa. — s.  Planta  así  lla- 
mada. 

Uaclié  v.  Echar  á  las  espaldas  las  cuentas, 
etc.,  que  se  llevan  pendientes  del  cuello- 
--Echar  hacia  atrás  la  puerta  para  abrirla. 
— Abrir  el  pabellón  ó  mosquitero. 

Uaclit.  v.  Arrojar;  echar  para  atrás  ó  hacia 
las  espaldas  alguna  cosa. 

Uác  Uác.  s.  Lechuza,  ave  nocturna. — Fan- 
tasma imaginario  para  infundir  miedo  á 
los  niños. — Voz  para  llamar  al  fantasma 
ó  brujo;  dicen  los  bisayas  que  el  brujo 
responde  de  la  misma  manera. — v.  Cantar 


UA 

las  aves  nocturnas. 

Uadas.  v.  Levantar  el  brazo  y  moverle. — 
Dar  á  uno  alguna  cosa. 

Uád-uád.  v.  Disminuir,  minorar,  reducir  á 
menos  una  cosa*. 

Uagas.  adj.  Oro  puro  en  polvo. 

Uág  uác,  v.  Derramar,  verter  líquido. 

Uagsac.  v.  Caerse,  desparramarse,  espar- 
cirse lo  que  se  lleva  envuelto  en  pañue- 
lo ú  otra  cosa. 

Uaha.  v.  Limpiar,  quitar  la  maleza  ó  su- 
ciedad. 

Uahad.  s.  Parte,  partición. — v.  Partir,  dar, 
repartir. 

Uahi.  v.  Virar,  cambiar  de  rumbo  la  em- 
barcación.— Echar  hacia  un  lado  una  cosa 
que  está  en  tierra,  como  madero,  hari- 
gue,  etc.  1 

Uahig.  v.  Distribuir,  repartir,  dividir  i  una 
cosa  entre  varios.  Guinuahig-  co-  áaaÓon 
ihinatag  sa  ira  san  tagsa  tagsa.  He  dis- 
tribuido á  cada  uno  lo  que  les  di.\  <  ; 

Uahing.  v.  Distribuir,  dividir:-^Desviar, 
apartar,  separar. — s.  Anillo  de  lanza.— 
v.  Poner  ó  colocar  dicho  aniHo. 

Uahit.  v,  Apartar,  separar,  echar  para  ui> 
lado  alguna  cosa. 


UA 

Uait.  adj.  Labio  inferior. — s.  Extremida- 
des de  los  labios. 

Uait  sin  anay  nga  gauay.  m.  adv.  Ga- 
uay  comido  del  anay. 

(Jala.  adj.  Izquierdo,  izquierda,  como  ma- 
no izquierda,  pié  izquierdo,  lado  izquier- 
do, etc. — Izquierdo,  zurdo. — Fauala.  v. 
Ir,  echar  ó  dirigirse  hacia  la  izquierda. 

XJalag.  v.  Disiparse,  desvanecerse. 

Uál  llál.  v.  Sacar  la  lengua  como  el  pe- 
rro.— Salirse  el   genital  de  los  brutos,  etc. 

Uala  uala.  v.  Bracear,  mover,  menear 
los  brazos. — Manotear  ó  mover  las  manos, 
accionar. — Mover  y  cambiar  de  una  mano 
á  otra  la  bandera,  espada,  etc. 

Ualag  ualag.  v.  Disiparse,  desvanecerse. 
Ualag  ualag  ná  an  dampug.  Disípanse  ya 
las  nubes. 

Ualas.  v.  Despreciar,  desairar,  faltar  al  res- 
peto. 

(Jalas,  adj .  Diestro,  hábil,  experto,  prác- 
tico, experimentado. — v.  Adiestrarse. 

Ualat.  v.  Tirar,  arrojar. 

Ualay.  v.  Partir  ó  dar  una  cosa.  Ualaye 
acó.  Dame. 

Ual-hun.  adj.  Izquierdo,  zurdo. 

(Jale.  v.  Predicar,  aconsejar,  amonestar. 
— s.  Plática,  sermón;  consejo,  amones- 
tación. 

Ualí.  v.  Luchar  á  brazo  partido;  luchar, 
agarrando  uno  por  la  cintura  á  su  con- 
trario, y  éste  agarra  por  el  pescuezo  y 
sobaco  con  una  mano,  y  con  la  otra  por 
el  codo  al  primero. 

Uali  uaqui.  v.  Decir  que  no,  moviendo 
el  cuerpo  y  la  cabeza. 

Ualis.  v.  Arregazar  la  saya,  etc.;  echarla 
hacia  acras.  Di  mo  ualisun  an  bado  sa 
tinhan. — No  eches  la  camisa  hacia  las 
espaldas. 

(Jalo,  adj-  Ocho. — Icaualó.  adj.  Octavo. — 
Caualóan.  adj.   Ochenta. 

(Jalog.  s.  Valle.— ftg.  Mundo. 

(Jalot-uangOt.  v.  Mover,  menear  el  perro 
ú  otro  animal  la  cabeza,  cuando  muerde 
ó  come  alguna  cosa. 

(Janay.  adj.  Cosa  larga.  Uanay  nga  pisi. 
Cordel  largo.  Uanay  nga  salsalun.  Arma 
larga. 

llanda,  v.  Partir,  dividir,  separar. 
(Jangot  uangOt.  v.    Zarandar,   zarandear, 

mover    una  cosa    con    prisa    y   ligereza; 

menear  el  perro  ú  otro  animal  la  cabeza 

ó  la  presa  que  tiene  en  la  boca. 
(Jangsi.  v.  Abrir  los  labios  y  descubrir  los 
•■'-dientes; — adj.  Boquiabierto,  que  tiene  la 

boca  abierta. 


UA  375 

Uán-uán.  v.  Quitar,  separar  la  tierra,  ma- 
leza ó  suciedad. 

[Jang-uang.  s.  Abertura,  dimensiones  de 
herida,  etc. — v.  Ensancharse,  aumentarse, 
dilatarse  herida  ú  otta  cosa. 

Uangi.  Uangi  uangi.  v.  Mover,  menear 
una  cosa  para  sacarla  con  facilidad. 

UangUg.  v.  Herir  el  puerco  con  los  col- 
millos, i 

Uaóg.  v.  Desaparecer,  perderse  una  cosa, 
caerse.  Nauaóg  an  acón  salapi  didto  sa 
dalan.  Se  ha  caído  ó  perdido  mi  dinero 
en   el  camino. 

Uará.  vid.  Uaray. 

Uára.  v.  Desaparecer,  perderse  una  cosa. 
—  Perdonar,  remitir  la  deuda,  injuria  ú 
otra  cosa.  Ñauara  an  acón  calo.  Se  ha 
perdido  mi  sombrero.  Nauád-an  acó  sin 
usa  ca  salapi.  Se  me  han  perdido  cuatro 
reales.  Paguád-un  mo  an  amon  mga  sala. 
Perdona  nuestros  pecados. 

Uarac.  v.  Desparramar,  esparcirse,  exten- 
derse alguna  cosa. 

Uaráy.  v.  No  haber,  no  tener,  carecer  de 
alguna  cosa. — s.  Nada,  el  no  ser,  ó  la 
carencia  absoluta  de  todo  ser. — Ninguna 
cosa.  Uaráy  ná  alacsio.  Ya  no  hay  vino. 
Uaráy  cami  raysang  nga  iguinpapalit.  No 
tenemos  clavos  que  vender. 

Uaray  ngaran.  s.  Dedo  anular,  el  cuar- 
to de  la  mano. 

Uaray  sabut.  m.  adv.  Á  ciegas,  sin  co- 
nocimiento, sin  reflexión. 

Uaring.  v.  Virar,  cambiar  de  rumbo  la 
embarcación. — Desviar,  apartar,  separar 
una  cosa  del  lugar  donde  está;  echarla 
hacia  un  lado. 

Uarong.  v.  Desviar,  apartar,  separar  una 
cosa  del  lugar  donde  está;  echarla  hacia 
un  lado. 

Uasa.  Uasa-uasa.  adj.  Bullicioso,  in- 
quieto. 

Uasay.  s.  Hacha,  instrumento  de  hierro, 
que  en  la  parte  inferior  tiene  el  corte,  y 
en  la  superior  una  punta  en  forma  de 
espigón,  que  se  mete  en  el  agujero  del 
mango  de  madera. — v .  Labrar  ó  trabajar 
con  dicha  hacha. 

Uasdac.  v.  Desparramar,  esparcirse,  exten- 
derse alguna  cosa.  Nahauasdac  an  cuarta 
nga  pinopotos  co  san  acón  bado.  Se  han 
esparcido  las  monedas  que  llevaba  yo  en- 
vueltas en  mi  camisa. 

Uasdac.  v.  Poner,  colocar.  Iuasdac  mo 
iton  dida.  Coloca  eso  ahí. 

Uasig.  v.  Discernir,  distinguir  una  cosa  de 
otra. — Escoger. 


376 


UA-UC 


Uasog.  v.  Empujar,  impeler,  hacer  esfuerzo 
para  mover  á  una  persona  ó  cosa. 

Uás-llás.  v.  Descubrirse,  destaparse;  bajar 
los  pantalones,  etc. 

Uát-uát.  v.  Escarbar,  hurgar,  menear  ó 
remover  una  cosa. — Sacar  espina,  quitan- 
do el  pellejo  ó  carne  de  los  lados. — Qui- 
tar la  tierra  de  los  lados  para  sacar  las 
raices  comestibles. — Reventar,  abrirse 
grano  ó  apostema. 

Uatang.  v-  Medir  un  terreno  con  cordel 
ó  cosa  semejante. — s.   Medida. 

Uati.  s.  Lombriz  de  tierra. — Paguati.  v. 
Coger  dicha  lombriz.  An  uati  naiilarum 
san  tuna.  La  lombriz  está  debajo  de  la 
tierra.  Naguauati  sira.  Están  cogiendo 
lombrices. 

Uatid.  v.  Arrastrar  el  vestido. 

Uating.  v.  Pasar  una  cosa  raspando  ó  ras- 
guñando alguna  parte. 

Uauot.  v.  Enseñar,  instruir. — Aprender. — 
s.  Aprendiz. — Novel,  principiante,  que 
aprende  algún   arte  ú  oficio. 

Uay  Ú  Óuay.  Bejuco,  planta  que  crece 
recostándose  sobre  los  árboles  y  otros 
cuerpos  vecinos;  se  hace  muy  largo,  y 
tiene  tallo  nudoso  como  la  caña,  sirve 
para  toda  clase  de  ligaduras,  para  jarcia 
de  ciertas  embarcaciones  y  para  otros 
infinitos  usos. 

Uá-)\  Síncope  de  naray. 

Uaydong.  v.  Aconsejar,  dar  consejo,  ex- 
hortar. 

Uáy-Uáy.  s.  Acequia  ó  arroyo  que  sale 
de  río. 

UB 

Uba,  v.  Castigar,  azotar-  Guinuba  an  lauas 
niya  sin   hampac.  Azotáronle  cruelmente. 

Ubas.  v.  Pecar  muchos  con  una  mujer. — 
s.  Poliandria. 

Ubat.  s.  Medicina  que  hacen  los  bisayas 
de  zumo  de  naraja  y  otras  frutas,  y  con 
ella  untan  las  llagas  para  que  se  sequen 
y  sanen,  v.  Untar  con  dicha  medicina. 

Ubi.  s.  Raiz  así  llamada;  se  come. — Pa- 
ngubi.   v.  Coger  ó  sacar  dicha  raiz. 

Ubul.  v.  Temer,    recelarse. 

uc 

Ucacan.  adj.  Cuellicorto,   que  tiene  corto 

el  cuello. 
Ucao.    v.    Escasear,    escatimar,    cercenar, 

disminuir. 
Ucas.  v>  Acabar,  concluir  de  trabajar. 
Ucdoc.  v.  Hincar,  clavar.  Iucdoc    mo    an 

bangeao.  Clava  la  lanza. 


UD-UG 

Udpang.  s.  Crustáceo  así  llamado;  se  come. 

Udpung.  adj.  Rudo,  torpe,  tardo  en  com- 
prender.— v.  Retardar,  dificultar,  entor- 
pecerse, estar  indeciso  sin  saber  qué 
hacer. 

UG 

Ug.  cojij .  copulat.  Y.  Lalaqui  ug  babaye. 
Hombre  y  mujer.  Lauas  ug  calag.  Cuer- 
po y  alma.  Nahagugma  acó  sa  Dios  ug 
sa  guihapon  higugmaon  co  siya.  Amo 
á  Dios,  y  siempre  le  amaré. 

Ugá.  part.  Se  usa  siempre  precedida  de  la 
partícula  cay;  su  significión  es  afirmativa 
ó  negativa,  según  el  asunto  que  se  trate. 
¿Ano  in  cauaray  ca  buhat  siton? — Cay 
ugá. — ¿Por  qué  no  has  hecho  éso?  —Por- 
que no.  ¿Cayano  binuhat  ni  o  iton? — Cay 
ugá.   ¿Por  qué  has  hecho  éso? — Porque  sí. 

Ugabang.  s.  Planta  así  llamada;  se  usa 
como   verdura. 

Ugac.  v.  Llorar  como  quejándose. 

Ugad.  v.  Acabar,  concluir  una  cosa.  Uu- 
garum  co  ini.  Concluiré  esto. — Hacer 
uso  de  todos  los  instrumentos  ó  cosas 
dedicadas  á  un  fin.  Uugaron  co  an  li- 
nganay  san  pagrepique.  Repicaré  con 
todas  las  campanas. — Ensancharse,  dila- 
tarse. 

Ugahayan.  s.    Árbol  grande  así  llamado. 

Ugangan.  s.  Suegro,  suegra. 

Uganot.  adj.  Cosa  correosa,  como  nervio, 
cuero  húmedo,  etc. — v.  Ser  ó  estar  co- 
rreosa una  cosa. 

Ugapang.  s.  Pescado  así  llamado;  se  come. 

Ugaring.  Voz  de  adorno,  para  dar  más 
expresión  á  la  frase.  Acón  man  la  uga- 
ring calooy  sa  imo.  Es  favor  que  te 
hago. 

Ugay.  v.  Acariciar,  querer,  apreciar,  esti- 
mar á  uno,  halagar. —  »\  Caricia,  halago, 
querencia,  aprecio,  estima — fig.  Castigo, 
azote. — Guinuugay  acó  san  capitán.  Me 
aprecia  el  capitán.  Guinuugayan  ca  sa 
Dios.  Eres  querido  de  Dios.  Inabut  ná 
an  ugay  sa  Dios.  Llegó  ya  el  castigo 
de  Dios. 

Ugba.  v.  Desmontar  ó  principiar  á  desmo- 
sitar  los  árboles,  broza,    etc. 

Ugbari.  s.  Árbol  así  llamado. 

Ugcad.  adj.  Demasiado;  grande.  Ugcad 
ná  an  iya  pageaalo  nga  uaray  batona  ni 
Pedro.  Grande  fué  su  vergüenza  por  no 
haberle  respondido   Pedro. 

Ugdang.  adj.  Cosa  pesada,  dura. 

Ugday.  v.  Jactarse,  vanagloriarse,  con#3r 
uno  en  sí  mismo. 


UG-UI 

Ugdayum.  adj.  Lujoso  en  el  vestir.  Va- 
nidoso. 

UgdllC.  v.  Clavar,  hincar  una  cosa  en 
tierra. 

Ughao.  v.  Gritar,  llamar   á  voces. 

Ugmac.  v.  Arrojar  una  cosa  con  furia. — 
Aporrear,  dar  porrazo.  Saltar  como  el 
ratón. 

Ugrias.  v .  Concluirse,  terminarse,  acabarse, 
dar  fin. 

Ugob.  v.  Andar  ó  ir  por  agua. 

Ugpao.  v.  Saltar,  andar  á  saltos. 

Ugtab.  v.  Cortar  una  cosa. 

Uguiac.  v.  Gritar,  dar  gritos. 

Uguiao.  v.  Gritar,  alborotar,  dar  gritos. 

Ugllias.  v.   Enredar,  divertirse  los  niños. 

Ugyac.  (Suave  la  g.J  vid.    Uguiac. 

Ugyao.  (Suave  la  g.J  vid.  Uguiao. 

Ugyas.  (Suave  la  g.J  vid.  Uguias. 

UH 

Uhag»  v  Comer    ías    aves  el  arroz  de   la 

espiga. 
Uhao,  s.  Sed,  deseo  natural  ó  apetito  de 

beber. — v.     Tener    sed.     Inuuhao      acó. 

Tego  sed. 


UI 


Uidcad.   v.  Crispir,  salpicar    la    obra  con 

una  brocha  para  imitar  el  pórfido  y  toda 

piedra  de  grano. 
Uicay-uicay.  v.  Moverse,  menearse  lo  que 

está  pendiente  ó   colgado. 
Uid-uid,  v.  Sobresalir  una  cosa. 
Uid-Uiran   an   SUlang.    adj.    Persona  de 

barba  sobresaliente. 
Uigtic.    v.    Rociar,    esparcir    en    menudas 

gotas  el  agua  ó  cualquier  líquido. 
Uili.  s.  Amor,  cariño,  afecto,  estima,  apre- 
cio.— v.  Estimar,  apreciar,  hacer  aprecio 

de  una  persona   ó  cosa. 
Uilsic.  s.  Marisco  así  llamado. 
Uiltic.  v.  vid.  Uigtic. 
Uil-uig.  s.  Caña  de  pescar. 
Uiri-uiri.  v.   Desgargolar,  sacudir   manojo 

de  palay,  etc.,  para  que  despida  el  grano. 
Uiric.  v.  Sacudir  la    mano. — Espantar  las 

moscas    con  la    mano. — Rociar,    salpicar 

con  la  mano. 
Uisic.  v.  Saltar  una    cosa  hacia  arriba. — 

Escobazar,    sacudir    y    echar    gotas    de 

agua  con  algunas   ramas. — Caerse  lo  que 

se  lleva,  sin   advertirlo. 
Uis-uis.  v.    Batir  las   alas. — Llamar    á  los 

perros. 
Uitic.  v.  vid.  Uisic,  2.a  acepción. 


UI-UL  377 

Uit    uit,  v.  Chillar,    piar. 

UL 

Ula.  v.  Derramar,  verter.  Guinula  an  iya 
mahal  nga  dugo  cay  an  pagpanubus  niya 
sa  aton.  Derramó  su  preciosa  sangre  por 
redimirnos. 

Ulad,  v.  Complacerse,  alegrarse,  tener  sa- 
tisfacción en  alguna  cosa.  An  ngatanan 
nga  nacacaulad  sa  imo,  nacacaulad  man 
sa  acón.  Todo  lo  que  á  tí  te  complace, 
á  mí  me  satisface. 

Ulang.  v.  Impedir,  embarazar,  estorbar. — 
s.  Impedimento,  embarazo,  estorbo,  difi- 
cultad. Amo  ini  an  nacacaulang.  Esto  es 
lo  que  impide.  Ayao  ito  ulangan  dida. 
No  pongas  eso  ahí  para  estorbar,  no 
impidas  con  eso.  Uaray  caulangan.  No 
hay  inconveniente. 

Ulao.  v.  Repugnar,  tener  aversión  á  una 
cosa;  reprobar. — Avergonzarse.  An  tauo 
nga  buaon  nacacaulao  sa  acón.  El  hom- 
bre mentiroso  me  repugna. 

Ulas.  v.  Enseñar  los  dientes. 

UH.  v.  Volver,  regresar. — Reincidir. — Res- 
tituir. Inuli  na  siya.  Ya  volvió  él.  Pinau- 
uli  ca  san  capitán.  Manda  el  capitán  que 
vuelvas. 

Uliab.  v.  Cundir,  propagarse  el  fuego.  Na- 
sonug  layon  an  Exposición  sa  Maynila, 
cay  nauliab  sin  madali.  Ardió  la  Expo- 
sición de  Manila,  porque  el  fuego  se  pro- 
pagó con  rapidez. 

Ulibatl»  s.  Tortuga   hembra. 

Ulicab.  v.  Levantar,  arrancar  el  viento  te- 
cho de  casa,  etc. 

U1ÍO.  v.  Hacer  esfuerzos  por   escapararse. 

Uli-uli.  v.  Ir  y  venir,  ir  y  volver. — Ha- 
cer otra  vez  alguna  cosa. — exprés.  ¡Dale 
que  dale! 

Ulirab.  v.  Llegar  á  una  parte  la  llama  del 
fuego. 

Ulit.  v.  Repetir,  frecuentar. 

Ulit-ulit.  v.  Repetir,  frecuentar. — adj.  Fre- 
cuente en  una  cosa. 

U1Ó,  s.  Cabeza.  La  parte  superior  del  cuer- 
po, que  está  sobre  el  cuello. — La  parte 
superior  de  ella,  que  empieza  desde  la 
frente.  Art.  y  Of.  La  extremidad  más 
gruesa  del  clavo. — Cabeza  de  imagen, 
estampa,  etc.  Catapus  mabaho  an  sorra 
san  ladauan,  nga  niya,  matahum  an  imo 
uló,  cundi  uaray  otoc.  Dijo  la  zorra  al 
busto,  después  de  olerlo:  tu  cabeza  es 
hermosa,    pero  sin  seso. 

Ulóhatl.  adj.  Que  tiene  cabeza. 


378 


UL-UM 


Uló-uló.    s.   Figura  de  cabeza. — La  parte 

del  sombrero   que  entra  en  la  cabeza. 
Ulo  lllO\  s.   Pez  así  llamido;   se  come. 

UM 

Um.  part.  que  se  intercala  después  de  la 
primera  letra  de  la  raíz,  si  ésta  principia 
con  consonante;  y  se  antepone,  si  princi- 
pia con  vocal.  Se  usa  en  tiempo  pasado, 
y  expresa  lo  mismo  que  dice  la  raíz.  Cu- 
muha  la  ngani  sin  salapí,  ayao  pagda- 
moa.  Si  coges  dinero,  no  cojas  mucho. 
Umampo  quita  sa  Dios.  Roguemos  á  Dios. 
Gumican  cami  odto  ná  an  adlao.  Salimos 
a  mediodía. 

Utna,  v.  Suplicar,  pretextar,  excusarse. — 
Saludar,  cumplimentar. — s.  Pretexto.-  ex- 
cusa, cumplimiento. 

Umaálayon,  s.  Jornalero,  que  ordinaria- 
mente busca,  ó  trabaja  á  jornal. 

Umac,  v.  Macear,  golpear. 

Umagac.   adj.  Gallina  pDnedera. 

Umagad.  s.  Yerno. 

Utnal.  adj.  Romo,   que  no  corta. 

Umalagad,  s.  Sirviente,  siervo. 

Umandagas.  v.  Mentir,  engañar. — Hacer 
poco  caso,    portarse  mal. 

Umang.  s.  Especie  de  marisco  ó  caracol 
que  no  tiene  concha  propia;  se  mete  y 
vive  en  la  primera  que  halla  desocupada 
y  proporcionada  á  su  tamaño;  conforme 
va  creciendo,  va  cambiando  de  concha. 
Vive  en  los  peñascos,  en  las  playas  y 
en  los  edificios;  se  mantiene  de  cosas 
sucias. 

Umaragbay,  s.  (De  agbay).  Conductor, 
guiador,   que  guia  ó  dirige. 

UmaraguL  s.  (De  aguí).  Transeúnte,  pa- 
sajero, que  pasa  de  un  lugar  á  otro. 

Umauas.  s.  Palay  blanco,  largo  y  oloroso. 

Umbao.  v.  Ensalzar,  elevar;  sobresalir,  ex- 
ceder. Pmaumbao  siya  sa  Dos.  Fué  en- 
salzado por  Dios.  Naumbao  man  la  an  iya 
pagcanta  sa  iba.  Su  voz  sobresale  de  la 
de  los  otros. 

UmiK  adj.  Balbuciente,  tartamudo. — v.  Bal- 
bucir, tartamudear.  Oroumil  si  Juan  mag- 
yacan,  d  ri  nacacaluas.  Tartamudea  Juan 
al  hablar,  no  puede  pronunciar. 

Umo.  s.  Panal  sin  miel. 

Umoc  nga  humay.  adj.  Palay  piado  y 
sin  limpiar. 

Umpag.  v.  Dar,  poner  ó  dejar  caer  de 
golpe  una  cosa  en  el  suelo. 

Umpas.  v.  Derrumbar,  despeñar,  precipi- 
tar y  arrojar  una  cosa  desde  un  lugar 
alto  y  peñascoso,  ó  desde  alguna  altura 


UM-ÜO 

elevada,  aunque  no  haya  peñascos. — 
s.  Sitio  a  to,  peñascoso  y  escarpado. — 
Caumpasan. — s.  Derrumbadero,  despeña- 
dero, precipicio,  lugar  ó  sitio  alto,  peñas- 
coso y  escarpado. 
Umpauac.  v.  Saltar,  brincar,  dar  saltos. 


UN 

Uncad.  v.  Aumentar,  acrecentar,  acrecer. 
Undasay,  v.  Pernear,  mover  violentamente 

las  piernas. -Revolcarse,  echarse  sobre  una 

cosa,  estregándose  y  refregándose  en  ella. 
Undauag.  v.  Saltar,    para  alcanzar  alguna 

cosa. 
Undauas,  v.  Estirar  el  cuerpo,  esforzarse, 

como  cuando  uno  sube  á  coco,  árbol,  etc. 
Ungat,  v.  Enderezar,  poner  derecho  lo  que 

está  torcido. — Estar  preparado,  dispuesto. 
Ungay,  v.  Acompañar,  ir  en  compañía  de 

otro. 
Ungot,    v.    Penetrar  bien  el  arma  ó  cosa 

semejante. — Llevar    en     la    boca  ó  pico 

alguna  cosa. 
Unloc.  v.  Ladearse,  inclinarse,  como  la  me- 

cha   de  la  lámpara. 
Unum,    adj.  num.     Seis.    Unum  ca  adlao. 

Seis    días.     Icaunum.    Seis.  Sexto,  sexta. 

An  icaunum  sa  Mayo.  El  seis  de  Mayo. 
Unta.  part.  vid.  Cunta. 
Untad,  v.    Caerse,  sentarse  de  repente. — 

Poner,    colocar    una    cosa  de  repente. — 

Pisar   fuerte. 

uo 

Uol  UOl.  v.  Torcerse,  inclinarse  hacia  aba- 
jo alguna  cosa. — Dejar  caer  el  pelo  ha- 
cia la  frente. — adj-  Débil,  flojo. — v.  Es- 
tirar ó  dejar  caer  el  ave  sus  alas,  llevar 
alguna  ala  cada,  por  tenerla  rota. 

Uolllg  uolug.  v.  Colear,  mover  con  fre- 
cuencia la  cola. — Vibrar,  cimbrear  una 
cosa. 

Uong-uong.  v.  Torcer,  inclinar  una  cosa 
hacia  abajo. — Dejar  caer  el  pelo  hacia 
la  frente. 

Uoroc.  v.  Remolinar,  hacer  ó  formar  re- 
molinos una  cosa. — Equivocarse  en  con- 
tar;   perturbarse,    ofuscarse,  trastornarse. 

Uoroc-uoroc»  v.  Desdeñar,  tratar  con  des- 
dén á  una  persona  ó  cosa. — Hincar,  cla- 
var   en  tierra  estaca  ó  palo  pequeño. 

Uorong  v.  Turbarse. — Volver  la  vista  á 
una  y  otra  parte. 

Uoros.  v.  Mudar,  cambiar  una  cosa  de 
una   mano  á  otra. 


UOUR 

Uoros-uoros.    v.    Zarandear,   mover  una 

cosa  con  prisa  y  ligereza. 
Uorot.  v.  Sacudir  el  hachón  ó  mecha  para 

que   arda  bien. 
Uot-UOt.  v.  vid.  Uorot. 
UotOC.    s.    Animal    pequeño  que  se    cría 

en  lagunas  y  charcos. 
UotOUOt.  v.  Arreglar,  componer  la  luz  ó 

lámpara,  hacer  que  arda  bien  la  mecha, 

moviéndola    violentamente   á  una  y  otra 

parte. 
Uoyuoy.  v.    Inclinarse  hacia  abajo,  como 

hoja  de  planta. 

UP 

Upa*  s.  Aechaduras  ó  cascara  gruesa  del 
palay  después  de  pilado.  — Grano  de  pa- 
lay sin  meollo. 

Upad.  v.  Incomodarse,  enfadarse,  dar  lu- 
gar á  la  ira,  airarse,' etc. 

Upahun.  adj.  Sementera  de  palay  con 
muchos  granos  sin  meollo. — Palay  pilado 
que  aun  tiene  cascara.  Upahun  caopay  an 
amon  humay.  Nuestro  palay  tiene  muchos 
granos  sin  meollo;  no  ha  granado  bien. 
Upahun  nga  bugas.  Arroz  que  tiene  aún 
cascara,  que  no  está  bien  limpio. 

Upan.  v.  Acompañar  á  uno,  hacer  caso  de 
lo  que  dice. 

Upat.  adj.  num.  Cuatro.  Cuarto,  cuarta. — 
v.  Ser,  hacer  ó  dividir  un  todo  en  cua- 
tro partes.  Upat  ca  tauo.  Cuatro  hom- 
bres. Icaupa  sa  Julio.  Cuatro  de  Julio. 
Icaupat  ca  bahin.  Cuarta  parte.  Uupaton 
co  an  tinapay.  Dividiré  en  cuatro  par- 
tes el  pan. 

UR 

Urac-urac,  v.  Cacarear  la  gallina. 

Uran.  v.  Llover. — s.  Lluvia. 

Uranos,  s.  Borrasca,  turbonada,  chubasco. 

— v-    Haber    chubasco,    estar  el  tiempo 

borrascoso. 
Urao,  v.   Llorar,  derramar  lágrimas.  Mau 

rao  ngani,  diri  maihi.  Si  llora,  no  orinará. 
Urapong.  s.  Racimo  de  fruta. 
Uras.    v.     Rozarse,    herirse  contra  alguna 

cosa. 
Uray.    adj.    Cosa    pura,     limpia,     libre    y 

exenta    de    toda    mezcla. — v.    Purificar, 

limpiar  de  toda  imperfección  alguna  cosa. 
Urayati  sa  mga  calag.  s.  Purgatorio. 
Urayog.  v.  Cocer  mal  la  comida. 
Uring.  v.  Hacer  carbón    de  leña  etc.—  s. 

Carbón.     Napauring  acó  sin  duha  ca  tauo. 
48 


UR-UT 


379 


He  mandado  hacer    carbón    á  dos  hom- 
bres. 
Uringun.  adj.  Cosa  sucia,    manchada   de 
carbón.     Uringun  an    acón    mga  camut. 
Tengo  las  manos  sucias  de  carbón. 

US 

Usa.  adj.  num.  Uno,  una. — adj .  Solo,  soli- 
tario.— v.  Ser,  quedar  ó  estar  uno  solo. 
— Admirar,  extrañarse,  ver  ú  oir  con  ad- 
miración una  cosa.  Usa  ca  tauo.  Un  hom- 
bre. Usa  lá.  Uno  sólo.  Uusa  la  acó. 
Soy  uno  solo.  Ayao  icao  hipausa  nga 
acó  an  nagbalos  sinin  surat  mo.  Na 
extrañes  que  yo  haya  contestado  á  tu 
carta.  Nagusáan  ná  lá  siya.  Ha  quedado 
solo. — v.  Unir,  conformar. — s.  Unión, 
conformidad. 

Usa  ca  pinuta  nga  sadá.  s.  Compuerta» 
media  puerta,  á  manera  de  antepecho. 

Usaay,  m.  adv.  Alguna  vez,  algunas  veces. 

Usamud.  v.  Caer  de  bruces,  boca  abajo- 

Usa  usa.  adj.  Uno  por  uno,  como  un 
coco,  un  céntimo;  dos  cocos,  dos  cénti- 
mos valen,  etc. 

Usao.  v.  Lavar,  limpiar  una  cosa  con  agua. 

Usbao.  v.  Respirar,  volver  en  sí  el  enfermo 
atacado  de  algún  accidente. 

Us-US.  v.  Acuñar,  meter  cuña. 

Usuag.  v.  Proseguir,  seguir,  continuar,  lle- 
var adelante  lo  que  se  tenía  empezado. 
Hacerse  hacia  arriba  el  que  sube  á  al- 
guna parte,  el  que  está  echado,  etc. — 
Dilatar,  aplazar,  prorrogar  una  cosa. — 
Propagar,  extender. 

UT 

Utad-utad.  v.  Andar  ó  caminar,  echando 
el  cuerpo  hacia  atrás. 

Utan.  s.  Hortaliza,  verdura,  yerbas  ó  le- 
gumbres. El  palauan,  camote,  gauay, 
apari  y  otras  raices  semejantes  se  llaman 
duma. 

Utang-Utang.  s.   Pez  así  llamado. 

Utangan.  s.  Deudor,  deudora. 

Utanutn.  adj.  Lo  que  se  usa  como  verdura. 

Utay-Utay.  adj.  Poquito.— v.  Dar,  traer  ó 
llevar  poquito  á  poco. — Sucumbir,  aca- 
barse, concluirse.  Di  mo  pagutay-utayon» 
dadamóon  gud.  No  traigas  poquito  á 
poco,  trae  mucho. 

Utnug.  v.  Desollar,  lacerar,  lastimar. 

Utol.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Utub-utub.  s.  Arbusto  así  llamado. 


380  ÜY 

Uyac.  adj.  Malvado,  perverso. 

Uyag   paa.  v.  Saltar,  andar  á  saltos. 

Uyam.  s.  Pereza,  flojedad. — v.  Emperezar- 
se, dejarse  dominar  de  la  pereza  ó  flo- 
jedad.— Afligir,  castigar;  entristecer,  dar 
pena  una  cosa. 

Uyas.  s.  Grano,  pepita  de  cacao  ó  cosa 
semejante. — v.    Enredar,     divertirse    los 


UY 

niños.  Nag-uuyas  an  mga  cabatáan.  Se 
divierten  los  niños. 

U  y  asan.  s.  Juguete  de  niños,  lo  que  usan 
para  enredar  ó   divertirse. 

Uyat.  v.  Burlarse,  mofarse. 

Uyatum.  adj.  Diligente,  cuidadoso,  exacto 
en  el  obrar. — v.  Hacer  diligencias,  pro- 
curar. 

Uya-uya.  v.  Mejorar,  convalecer. 


v 


Vi 


Visita*  s.  (Del  castellano).  Poblacicn  pe- 
queña, sin  jurisdicción  propia,  que  depende 
del  pueblo  en  donde  reside  la  autoridad 


VI 


ó  capitán.     En    cada    visita    hay  un  te* 
niente  con  varios  subalternos. 


Y 


YA 

Yab  yab.  v.  Sacudir  una  cosa  para  qui- 
tarle el  polvo. — Parir  los  peces. 

YabO.  v.  Derramar,  verter  líquido. — (C) 
Acertar  el  que  tira,  cuando  se  juega  á 
los  caracoles. 

YabOn  yabon.  v.  Sacudir  ó  arrimar  el 
herbolario  su  ropa  sobre  el  que  quiere 
hechizar. 

Yac  yac*  v.  Esparcir  ó  hechar  en  ríos  ó 
mar  la  hoja  del  árbol  llamado  tigas  para 
envenenar  los  peces. 

Yacan*  v.  Hablar,  conversar.  Nagcacaro- 
yacan  cami.  Estamos  hablando. 

Yacmu.  adj.  Cosa  sumida  ó  hundida.  Yac- 
mu  nga  baba.  Boca  hundida. 

Yácum  yacum.  v.  Meter  los  labios  hacia 
dentro. 

Yad,  adv.  loe.  Aquí.  v.  Aquí  está. 

Yada*  adv.  loe.  Ahí.  Ahí  está.  Yaada  sa 
honos.   Está  en  el  cajón. 

Yadao*  v.  Comer,  estando  en  pié  ó  an- 
dando- 

Yadi*  adv.  loe.  Aquí.  Aquí  está.  Yadi  na 
cami.  Ya  estamos  aquí. 

Yadmad.  adj.  Cosa  medio  seca  y  húmeda, 
como  ropa  lavada  sin  sacar  aún. 

YádtO.  pron.  Aquel,  aquella,  aquello. — 
adv.  loe  Allí. 

Yacbao*  v.  Correr,  caminar  con  velocidad. 
s  Ratón  grande. 

Yacbot.  v.  Sacudir  alguna  cosa  para  qui- 
tarle el  polvo. 


YA 

Yagac*  v.  Graznar  la  gallina,  cuando  la 
cogen. 

Yagayá*  adj.  Bur'ón. 

Yagayac.  v.  Hacer  como  al  desgaire  al- 
guna cosa. 

Yagbut.  v.  Despedí**,  expeler,  desechar,  re- 
probar. 

YagCOt.  v.  Pegar,  agarrar  la  cola  ú  otra 
co^a  — adj.  Tartamudo,  balbuciente. 

Yagongyong.  s.  Zumbido,— v.  Zumbar. 

Yagota*  adj.  Cosa  muy  cocida  que  se 
pega  á  la  boca. 

Yagpis*  adj.  De  cuerpo  delgado. 

Yagumt.  s.  La  raiz  llamada  bagong,  que 
tiene  la  carne  amarilla  y  buena. 

Yahap.  v.  Gatear,  andar  á  gatas. 

Yahit.  v.  Añadir,  aumentar  tablas  á  em- 
barcación para  que  admita  más  carga. — 
adj.  Embarcación  aumentada  con  tablas 
añadidas. 

Yahong.  s.  Escudilla,  taza  de  la  forma  de 
rna  media  esfera. 

Yahong  yahong.  s.  Yerba  de  hojas  redon- 
das y  anchas;  se  usa  como  medicina 
para  granos. 

Yaia.  adj.  Cosa  abierta  y  ancha,  ó  que 
abre  de  boca,  coma  plato,  batea,  etc— 
v.  Ensanchar  ó  abrir  en  sentido  dicho. 
— adj.  Que  tiene  el  labio  inferior  caido. 

Yatnang*  v.  Orinar,  operar  donde  no  es 
lugar  conveniente. — adj.  Sucio  en  el  sen- 
tido dicho. 


YA 


YAYO 


381 


Yambil.  adj.  Que  tiene  caido  el  labio  in- 
ferior. 

Yamhít.  v.  Desdeñar,  mofarse,  torciendo 
los  labios,  boca  ó  cabeza. — s.  Desdén, 
befa,  mofa,  escarnio. 

Yam  yam.  v.  Hablar  alto  palabras  feas. 

Yam-id.  v.  Sacar  el  labio  inferior,  burlarse, 
sacando   el  labio  inferior. 

Yamig.  adj.  Cosa  lodosa  y  blanda,  como 
cieno,  fango,  etc. 

Yam-ÍS.  adj.  Cosa  algo  dulce. — v.  Ser  ó  ¡ 
estar  algo  dulce  una  cosa.  ¡ 

Yamug.  s.  Rocío,  gotas  de  agua  en  las  j 
hojas  de  árboles  ó  plantas,  después  de  j 
haber  llovido.  j 

Yamug  yamug.  s.   Yerba  así  llamada. 

Yana  Ó  íana.  adv.  t.  Ahora,  ahora  mismo, 
en  este  momento. 

Yanan  ó  íanan.  adv.  lug.  Ahí. — v.  Ahí 

está. 

Yatlghag,  v.  Alzar,  levantar  la  cabeza. 
Uaray  na  siya  nacacayanghag.  Ya  no 
puede  levantar  la  cabeza. 

Yang  yang.  v.  Ensancharse,  dar  de  sí  lo 
usado,  como  zapato,  costal,  etc. 

Yangit.  s.  Enojo,  ira,  enfado. — v.  Enojar- 
se, airarse,  enfadarse. 

YangO,  v.  Bajar  la  cabeza,  ó  hacer  señas 
con  la  misma,  en  sentido  afirmativo  ó 
negativo. 

YangU  yangU.  adj.  Malo,  inquieto,  tra- 
vieso. 

YangUg  yangug.  s-  Papada  del  puerco. 
—  Pellejo  que  cuelga  en  la  parte  inferior 
del   pescuezo  de  bueyes  y  vacas. 

Yangya.  s.  Grillo;  insecto  grilloideo,  or- 
tóptero: vive  en  galerías  que  abre  en  los 
campos  y  sembrados. 

Yaob.  v.  Inclinarse,  ponerse  boca  abajo; 
poner  boca  abajo   una  cosa. 

Yao  yao,  s.  Árbol  grande  así  llamado. 

Yapac.  v.  Pisar,  pisotear. 

Yapad,  adj.  Cosa  redonda,  aplastada  ó 
plana,  como  tortilla,  piedra  de  la  misma 
figura. —  Cosa  esférica,  —v.  Aplastar  ó 
hacer  plana,  redonda  ó  de  forma  esféri- 
ca una  cosa. 

Yapi.  adj.  Cosa  delgada,  oprimida  y  aplas- 
tada, como  grano  sin  médula,  piedra  llana 
y  delgada,   etc. 

Yapis.  adj .   De  cuerpo  delgado. 

Yap  yap.  Aechar,  limpiar  con  harnero  y 
al    viento  el  palay  y  otras  semillas. 

Yatot,  s.  Ratón,  rata—  Cay  atotan,  s.  pl. 
Ratones,  ratas. 

Yaua,  s.  Satanás,  demonio,  diablo. 

]Yaua!  inter j .  fam.  con  que  se  denota  ex- 


trañeza,  sorpresa,  admiración,  disgusto  or 
ind'gnación. 

Yaui,  s.  (Del  castellano).  Llave. — v.  Ce- 
rrar ó  abrir  con  llave. 

Yaya,  s.  Cansancio,  fatiga. — v.  Cansarse» 
fatigarse;   acezar. 

Yayong,  v.  Llevar  ó  cargar  entre  dos  un 
madero  ú  otra  cosa. — s.  Plátano  así 
llamado. 

YE 

Yead,  v.  Medir  á  brazas,  echando  los  bra- 
zos hacia  atrás. 
Yectin.  adj.    Cosa  corta,  que  no  alcanza. 

YO 

Yobit.  v.  Burlarse,  mofarse,  escarnecer, 
ultrajar,  despreciar. 

YocbO.  v.  Abajar,  agachar,  inclinar. 

YOCO.  adj.  Encorvado.— za  Encorvar,  estar 
ó  andar  encorvado. 

Yocti.  v.  Burlar,  mofar. 

Yoctot.  v.  Encorvar,  doblar,  inclinar. — 
adj.  Cosa  doblada,  inclinada. 

Yocut.  adj.  7ium.  Mil,  millar. 

YOC  yoc.  v.  Mover,  menear. — Bambolearse. 
— Pisar. — adj.  Triste,  lúgubre. 

Yod  yod,  v.  Tirar  del  cordel  ú  otra  cosa. 

Yog  yog.  v.  Mover,  menear. — Mecer. 

Yog  yogan,  s.  Cuna  para  mecer  á  los 
niños. 

Yognot.  adj.  Correoso,  que  fácilmente  se 
doblega  y  extiende  sin  romperse. 

Yogot.  v.  Ceder,  dar  de  sí  asiento  de  si- 
lla de  bejuco  ó  cosa  semejante. — Angus- 
tiar, afligir. — s.  Angustia,  aflicción. 

YohO.  v.   Esconderse,  ocultarse,  agazaparse^ 

Yohot,  s.  Enojo. — Aflicción. — v.  Enojarse. 
— Afligirse. — s.  Odio,  ira,  aborrecimiento. 
— v.  Odiar,  aborrecer,  airarse. 

Yoiho.  s.  Pájaro  así  llamado. 

Yotná.  v.  Mascar,    masticar. 

Yotno.  adj.  Cosa  blanda,  tierna,  flexible. — 
v.  Ablandar,  poner  blanda  una  cosa. 

YomOC.    adj.    Cosa  dañada  ó  corrompida. 

Yom  yom.  v.  Cerrarse  los  ojos  de  sueño 
ó  por  otra  causa,  cerrarse  flor. — adj.  De 
ojos  ó  párpados  caídos  ó  medio  cerrados 

YongOC.  v.  Bajar  la    cabeza. 

Yono.  v.  Ab  andar. — adj.  Cosa  blanda. 

Yono  yono.  v.  vid.  Yono. 

YontUC.  v.  Moler,  majar  una  cosa  desme- 
nuzándola. 

Yoog.  v.  Malearse,  echarse  ó  perder  una. 
cosa. — adj.  Cosa  dañada,  maleada. 

Yop  yop.  v .  Chupar,  mamar;  fumar. 


382 


YO  YU 


YU 


YopO.  Pangifiyopo.  v.  Sujetarse,  some- 
terse, rendirse,  ceder,  darse  por  vencido. 

YopOC.  adj.  Cosa  en  mal  estado,  que  sal- 
ta ó  se  rompe. 

Yoro.  adj.  Modesto,  honesto,  decente  re- 
catado. 

Yosot.  v.  Alabearse  la  madera.  —  Hundirse 
asiento  de  silla,  piso  de  casa,  etc.  Hen- 
chirse la  vela  de  la  embarcación  con  el 
viento. 

Yot  yot.  v.  Ceder  ó  hundirse  asiento  de 
silla,   etc. 

Yotong,  v.  Sosegarse,  morigerarse — adj. 
Sosegado,  pacífico,  morigerado. 

Yo  yo.  v.  Apreciar,  estimar,  querer. — adj. 
Apreciado,  predilecto,  estimado,  querido. 

Yoyong,  v.  Ceder,  por  no  poder  resistir 
á   fuerza  mayor. 

YU 

Yuad,  v.  Abultar  la  barriga,  etc. 

YllbO,  adj.  Puerco  limpio,  criado  á  mano. 

Yucad    yucad.     v.    Saltar  brincar,  hacer 


cabriolas. 

YUCUS,  adj.  Cosa  vieja,  arrugada. 

Yugo.  s.  (Término  castellano).  Yugo. — v. 
Poner  el  yugo  al  animal,  enyugar. 

Yllgui.  v.   Remedar. 

Ylltnug,  adj.  Cosa  blanda,  como  cieno; 
cosa  lodosa. 

Yutlgao  yungao.  s.  Mosquito  así  llamado. 

Yungas,  v.  Aparecer,  presentarse  el  que 
estaba  oculto. 

Yungat  yungat.  v.  Mirar  á  uno  y  otro 
lado,    volviendo  la  cabeza. 

Yung  yung,  adj.  Aguacero  fuerte  y  tiem- 
po cerrado. — v.   Llover  con  fuerza. 

Yutlgud.  adv.  lug.  Enfrente,  frente,  hacia. 
— amb.  Frente,  fachada  ó  lo  primero  que 
se  ofrece  á  la  vista  en  un  edificio  ú  otra 
cosa. — v.  Estar  ó  hallarse  frente  de  al- 
guna cosa.  Maluhud  ca  in  mayungud  ca 
siton  altar.  Te  arrodillarás  cuando  pa- 
ses enfrente  de  ese  altar.  Nayungud  acó 
sa  balay  ni  Juan.  Estaba  yo  frente  á  la 
casa  de  Juan. 

Yutlgut,  adj.  De  frente  estrecha. 


.»-.»-.»  *¡^m»- *>  - »  ■ » * 


VIENTOS 


Attlihan,  s.  Norte.  Viento  que  sopla  de 
dicho  punto. 

Cabonghan.  s.  Nordeste.  Viento  que  so- 
pla  entre  Norte  y  Kste. 

Canauay,  s.  Noroeste.  Viento  que  sopla 
entre  Norte  y  Oeste;  es  el  más  temible, 
por  ser  el  que  casi  siempre  inicia  ó  indi- 
ca baguio. 

Dumagsá,  s.  Este.  Viento  que  sopla  del 
Oriente. 


Habagat  sa  cabarian.  s.  Viento  que  so- 
pla entre  el   Sur  y  el  Oeste. 
Habagat  sa  natondan  ó  calondan.  s. 

Oeste.    Viento  que  sopla  del  Poniente. 

Salatatl.  s.  Sur.  Viento  que  sopla  de  la 
parte  meridional. 

Timug,  s.  Sueste  sudeste.  Viento  que  so- 
pla entre  en  el  Sur  ó  medio-dia  y  el 
Este  ú  Oriente,  donde  suelen  morir  los 
baguios. 


SÍNCOPAS  DE  ALGUNOS  NOMBRES  Y  YERBOS, 

CON   EXPRESIÓN   DE   LAS  RAICES   DE   DONDE   PROCEDEN, 

Y  SU  SIGNIFICACIÓN 


Raíz. 


Significado. 


Ab-tan.  pasiva  de   an    . 
Alag-dan,  alag-dun.  p.  de  an  y 
Almi,  al-man.  /.  de  an    .     .     . 

An-hun.  p.  de  un 

At-pan.  /.  de  an 

Ay-don.  /.  de  un 

Bad-lan.  /.  de  an 

Balat-san.  p.  de  an. 


Balic-da,  balic-don.  p.  de  un  . 

Bal-san.  /.  de  an 

Bay-dan,  bay-di.  p.  de  an  .  . 
Bunga,  bilngun,  pamil-ngun.  p. 

Binalab-gan.  /.  de  an 

Bin-lad.  p.   de  un.     .....      , 

Binut-han.  p.  de  an 

Biril-hun.  adj 

Bon-a,  bon-un.  /.  de  un  .     .     . 

BoS-gun.  /.   de   un 

Buc-a,  buc-un.  p.  de  un .     .     . 

But-ngon.  f  de  un 

Caabac-han.  sust.  pL    .         .     . 

Cabad-Ian.    sust.  pl 

Cabarac-an.  p.  de  an  .     .     .     . 

Cabarac-un.  p.  de  un  .         .     . 
Cabinoc-tan.   sust.  pl.    .     .     . 

Caburut-on.  sust. 
Cab-tang,  cab-tangan.  sust. 
Cacul-pan,  cul-pan.  />.  de  an  . 
Cadac-an.  sust.   y   adj. 
Cadam-an.  sust.  y  adj. 
Cag-tan.  /.  de  an.     .     .     .     .     . 

Calimt-an,  hicalim-tan.  p.  de  an 
Calon-dan.    sust ...... 

Calum-san,  lum-san.  p.  de  an. 
Camag  is-ganan.  adj.  pl.  .  . 
Cam-tun,  cacam-tun.  p.  de  un 

Canay-pan.  sust 

Cangal-san,  ngal-san./>.  deán. 

Caom-han.  sust.  pl 

Caop-danan.   sust.  pl .    .    .    . 


de  un. 


Abut.  .  . 

.   Llegar. 

Alagad  . 

.   Servir. 

Alum  .  . 

.   Manchar. 

¿Ano?  .  . 

.  ¿Qué? 

Atup   .  . 

.  lechar. 

Ayad.  .  . 

.  Componer,  arreglar;  guardar. 

Balud  .  . 

.  Ola. 

Balatas  . 

.  Atajar   ó  echar   por    el    camino 

más  corto. 

Balicíid  . 

.   Volver  ó  mudar  una  cosa  al  con- 

trario. 

Balos  .  . 

.  Recompensar;   contestar. 

Bayad. . 

.   Pagar. 

Biling  .  . 

.   Buscar. 

Balabag. 

.  Atravesar. 

Bulad  .  . 

.  Poner  al  sol. 

Boto  .  .  . 

.  Aparecer. 

Bili .... 

.  Valer;  cosa  de  \  a'or  ó  preciosa. 

Bono.  .  . 

.  Herir. 

Bosog.  . 

.   Hartar. 

Buca.  .  . 

.  Abrir;  desatar. 

Botong  . 

.    Tirar  de  una   cosa. 

Abacá-  . 

.   Abacá. 

Balud  .  . 

.  Ola. 

Baraca  . 

.   Cuidado,  solicitud. 

Baraca  . 

.  Cuidado,  solicituJ. 

Bocot . . 

.  Aposento,  retiro. 

Buot . .  . 

.  Voluntad. 

Butang  . 

.   Poner,   colocar. 

Colop  .  • 

.  Tarde. 

Daco.  .  . 

.   Grande. 

Damo  .  . 

.  Mucho. 

Cagat .  . 

.   Morder. 

Limot  .  . 

.  Olvidarse. 

Lónod.  . 

.   Ponerse  el  sol,  etc. 

Lumos  . 

.  Ahogarse. 

Isug  .  .  . 

.  Fuerte,  valiente. 

Caniut.  . 

.  Mano. 

Nayap.  . 

.  Tierra  firme. 

Ngalas  . 

.  Fastidiarse. 

Orna.  .  . 

.  Sementera. 

Opud  .  . 

.  Compañero;  pariente. 

¿85 


Raiz. 


an 


Caud-ganan.  sust. 
Capad-ngan.  p.  de 
Capirindan.  sust. 
Cap-tan.  p.  de  an. 
Capus-canon.   sust 
Caran-an.  sust.    . 
Caran-on.  sust.    . 
Carat-an.  sust.    . 
Casam-dan.   sust. 
Cas-bo.  sust. 
Casisid-man.    sust 
Casul-gan.    sust . 
Catarag-man.   sust 
Caton-dan.  sust  . 
Catub-han.  sust.  pl 
Catud-can,  tud-can 
Catung-danan.  sust 
Cul-ba,  cul-bun.  /. 
Cus-gan.  p.  de  an 
Dac-pa,  dac-pon.  p 
Dad-a,  dad-on.  p.  de 
Dag-a,  dag-un.  p.  de 
Darang-pan.  sust.     .     . 
Dat-ngan.  p.  de  an  .     . 
Dinug-san,  dug-san.  p. 
Duc-tan,  duc-ti.  p.  de  an 


de 


de 


un 


de 


un 
un 


an 


un 


de 


Dul-hatl.  p.  de  an.      . 
Dul-man.  p.  de  an   . 
Dul-tan.  p.  de  an  .      . 
Dum-co.  por  dumoco 
Dutn-tatl.  p.  de  an    . 
Dung-gun.  p.  de  un.     . 
Dup-han.  p.  de  an    . 
Dup-hun.  p.  de  un  . 
Gao-sa,  gao-sun.  p.  de  un 
Got-mon,    gogot-tnon.    adj. 
Guinbay-dan.  p.  de  an 
Guinsay-pan.  p.  de  an 
Cuinsug-dan.  p.  de  an 
Guinton-an.  sust.     . 
Gul-an.  p.  de  an  .     . 
Hab-lon.   sust .     .     . 
Had-can,  had-qui.  p. 
Hang-dun.  p.  de  un. 
Hang-lan.  />.  de  an  . 
Harán g-don.  adj.     . 
Hiab-tan.  p.  de  an  . 
Hia!-man,  hial-mi.  p, 
Hidat-ngan.  p.  de  an 
Hig-tan.  p.  de  an.     . 
Hilton.  p.  de   un  .     . 
Him-dan.  p.  de  an  . 

Hitnorol-san.  adj 

Himut-an,  hinmumut-an.  p.  de  an 
Hinlilis-han.  >.  de  an  .     . 


de 


de 


an 


an 


Signifiado. 


Orug. '.  . 

.  Exceder.                                         j 

Parong  . 

.  Apagar. 

Pinid.  .  . 

.   Apartar,  retirar. 

Caput . . 

.  Coger,  agarrar.                              . 

Poso:  .  . 

.  PZnfadarse.                                        , 

Caon.  .  . 

.   Comer.                                             J 

Caon.  .  . 

.  Comer. 

Raut.  .  , 

.   Malo.                                              "\ 

Samad  . 

.  Herir. 

Subo.  .  . 

.   Entristecerse. 

Sirum  .  . 

.  Obscurecerse. 

Solug  .  . 

.  Correr  el  agua. 

Tagam  . 

.  Prevenirse. 

Tonud.  . 

.  Penerse  el  sol,  etc. 

Tubo.  .  . 

.  Caña-dulce. 

Toroc  .  . 

.  Nacer. 

Tungud. 

.  Lo  que  á  uno  le  toca. 

Colob  .  . 

.  Poner  boca  abajo. 

Cosog  .  . 

.  Esforzarse. 

Dacop.  . 

.  Coger,  agarrar.                              ¡ 

Dará.  .  . 

.  Traer  ó  llevar.                               , 

Daug.  .  . 

.  Vencer.                                              . 

Dangup. 

.  Acogerse. 

Datong  . 

.  Llegar. 

Dugus.  . 

.  Miel.                                                ¡ 

Docot  .  . 

.  Prender  el  fuego.   Pegar  ó   unir 

una  cosa  á  otra. 

Dohol.  . 

.  Llevar;  dar  ó  entregar. 

Dulum  . 

.  Obscurecer. 

Dolot  .  . 

.  Penetrar. 

Doco  .  . 

.  Inclinarse,  bajar  la  cabeza.        \ 

Domot.  . 

.  Aborrecer.                                       \ 

Dungug. 

.  Oir- 

Dupa.  .  . 

.  Poner  en  cruz. 

Dupa  .  . 

.  Poner  en  cruz.                               \ 

Gauas.  . 

.   Librar,  preservar. 

Gotum  . 

.  Hambre. 

Bayad-  . 

.  Pagar. 

Sayop.  . 

•  Errar. 

Sugud-  . 

.  Preceder,  anteceder. 

Toon.  .  . 

.  Enseñar. 

Gool  .  .  . 

.  Doler. 

Habol  .  . 

.  Tejer. 

Haroc.  . 

.  Besar. 

Hangad. 

.  Levantar  la  vista. 

Hangul  . 

.   Necesitar. 

Hangad. 

.  Levantar  la  vista. 

Abut.  .  . 

.  Llegar. 

Alum  .  . 

.  Manchar,  ensuciar. 

Datong  . 

.  Llegar.                                             ". 

Higot .  . 

.  Amarrar. 

Hilit .  .  . 

.  Hablar  en  secreto. 

Hiírarh  . 

.  Pedir  prestado.                               \ 

'Polos.  .  . 

.  Provecho.                                       -. 

Bubt  : .  . 

.  Querer. 

Lisa  /.  . 

.  Faltar,  pecar. 

386 


Raiz. 

Hinop-tan.  /.  de  an Hopot.  . 

Hinsal-an.  f  de   an Sala  .  .  . 

Hiquit-an,  hiqui-ti.  p.  de  an Quita  .  . 

Hitas-an.   sust Hitaas.  . 

Hoc-man.  /.  de  an Hocom  . 

Hog-tatl.  p.  de  an Hogot.  . 

Hog-tOtl.  p.  de  un Hogot.  . 

Hom-gan.  p.  de  an Homog. 

Hop-tatl.  p.  de  an.  Hopot.  . 

Horoc-man.  sust Hocom  . 

Hoy-pan.  /.   de    an Hoyop  . 

Hub-san.  /.  de  an Hubas.  . 

Ib-gatl.  ^.  de  an Ibug  .  .  . 

In-tnon.  p.  de  un Inum   .  . 

Ip-san.  p.  de  an Ipis  .  .  . 

Ip-tatl.  /).   de   an Ipit.  .  .  . 

Irib-gon.    adj Ibug  .  .  . 

Is-gatl.  p.  de  an  .  Isug  .  . 

Lab-tan,  lab-ti.  /.  de  an.     .     .     .    .     .  Labut . . 

Lab-yan.  /.  de  an Labay.  . 

Lac-dan./.  de  an Lacad.. 

Lac-dOIl.  p.  de  un Lacad.  . 

Lac-tan,  lalac-tan.  p.  de  an Lacat . . 

Lac-ton,  lalac-ton.  p  .de  un    .     .     .     .  Lacat .  . 

Lig-SOíl.  p.  de  un Liguis.  . 

Litn-tan,  hicalitn-tan.  /).  de  an   .     .     .  Limot .  . 

Lin-tOS.  /).  de  un Lotos  . 

Loc-an,  loloc-an.  p.  de  an  .    .     .     .     .  Looc.  .  . 

Lom-nud.  por  Iumonud  Lumud.  . 

Lub-ngan,  linob-ngan.  /).  de  an  .     .     .  Lubong. 

Luc-ban.  p.  de  an    .......  Locob.  . 

Lud-han.  /.  de  an Lohud.  . 

Llim-pad.  por   lumupad  Lupad.  . 

Mab-lag.  por  mabulag  .......  Bulag  .  . 

Mab-sag.  por  mabusag  .......  Busag  .  . 

Mab-SOg.  por  mabosog.  Bosog  .  . 

Macdao.  Conmutación  de  letras,  por  .      .  Bacdao  . 

Mal-bad.  por  malubad  .......  Lubad.  . 

Mal-bug.  por  malubog  .     • Lubog.  . 

Malhin.  Conmutación  de   letras,  por    .      .  Balhin.  . 

Manihot,  por  mahamut Hamut.  . 

Mam-tan.  />.  de   an .'     .  Mamat.  . 

Mapaob-sanon.  adj Obús. . 

Masinog-tanon.  adj Sogot .  . 

Masorub-on,  adj Subo.  .  . 

Mat-hum.  por  matahúm  Tahúm  . 

Matón.  Conmutación  de  letras,  por.     .     .  Baton  .  . 

Naham-tang Butang  . 

Namat-yan.  p.  de  an.— Mamaratyon.  adj.  Patay  .  . 

Nacat-nub.  por  nacatonob Tonob.  . 

Nam-cad.  por  namucad Bucad  .  . 

Nauad-an.  p,  de  an Uara.  .  . 

Ngal-san,  cangal-san.  /.  de  an  .    .    .  Ngalas. . 

Od-gon.  /).  de  an Orug.  .  . 

Om-COy.  por  umocoy Ocoy.  .  . 


Significado. 


.  Cuidar,  criar. 
,  Pecar. 

Ver. 
.  Alto. 
.  Juzgar. 

Apretar,  tesar. 
,  Apretar,  tesar. 

Humedecer. 

Cuidar,  criar. 

Juzgar. 

Soplar. 

Menguar;  bajar  la  marea- 

Desear. 

Beber. 

Echar  agua  en  vaso,   etc. 

Estrujar;     cogerse     con     alguna 
cosa. 

Desear. 

Enfadarse.  Reprender. 

Entremeterse. 

Pasar  ó  seguir. 

Pasar  por    encima  de    una    cosa. 

Pasar  por  encima    de  una   cosa. 

Andar. 

Andar. 

Moler  cacao,  etc. 

Olvidarse. 

Dividir;  romper. 

Remontarse,  esconderse. 
.   Hundirse,  sumirse. 

Enterrar. 

Cubrir;  contener. 

Arrodillarse. 

Volar. 

Separar,  apartar. 

Cosa  blanca. 

Harto. 

Ponerse  de  pié. 

Descolorarse. 

Enturbiarse. 

Mudar,  trasladar. 

Cosa  olorosa. 

Sucesión,  descendencia. 

Humilde. 

Obedecer, 

Triste. 

Precioso. 

Responder. 

Poner,  colocar. 

Morir. 

Pisar. 

Florecer. 

Perder,  desaparecer. 

Fastidiarse. 

Ensalzar. 

Parar,  detenerse. 


387 


Raiz. 

Om-nat.  por  umonat Onat  .  .  . 

Om-nus.  por  umonus •     .  Onus.  . 

Om-pud.  por  umopud Opud.  .  . 

On-han.  /.  de  an Ona.  .  .  . 

On-san.  f  de  an Onus.  .  . 

Op-dan.  p.   de  an Opud  .  . 

Ot-dan,  ot-di.  /  deán -     .  Otud.  .  . 

Ot-dOfl.  f  de  un Otud.  .  . 

Pabay-an.  /).  de    an. Baya.  .  , 

Paham-tang Butang 

Pangiclup Colop 

Panob-sun.  /.  de  un Tubus.  . 

Pasac-un.  /.  de  un Saca  .  .  . 

Pasab-dan,  pasasab-dan.  p.  de  an  .    .  Sabud  . 

Pat-yotl.  f  de  un Patay  .  . 

Pinahanung-dan.  /).  de  an Tungud. 

Pinamay-dan.  /.  de  an    .     .     .     .  Bayad  . . 

Pinamis-can.  /.  de  an Pisic  .  .  . 

Pinanhimarat-an.  p.  de  an Raut . . 

Pinanuc-dan. /.  de  an .  Tocud.  . 

Pinatud-can.  p.  de  an Toroc  .  . 

Pin-don.  p.  de  un    .......     •  Pinid.  .  . 

Pis-can.  /.  de  an Pisic  .  .  . 

Pong-SUfl.  /.  de   un Pongus  . 

Pong-tan.  p.  de  an Pongut  . 

Pug-ngan.  /.  de    an Pugong  . 

Pug-ngUfl.  p.  de  un.  P"g°ng  • 

Pul-san,  purul-san.  /.  de  an  .     .          •  Polos.  . 

Put-SUn.  ).  de  un Potos  .  . 

Puy-an.  /.  de  an Puyo.  .  . 

Quilal-a,  quilal-un.  p.  de   un  ...     -  Quilala 

Quinahub-gan.  /).  de  an Hubog. . 

Quit-un.  p.  de   un     .     . Quita.  .  . 

Sab-ngan.  />,  de   an Sab-ong. 

Sab-uan.  /).  de  an Sabao  .  . 

Sab-tati./.  de  an Sabat  .  . 

Sac-an,  sarac-an.  /.  de   an Saca    .  . 

Sac-lan.  p.  de  an Sacal.  .  . 

Sac-tan.  p.  de  an.  Sacot  .  . 

Salip-dan,  salip-danan.  p.  de  an.     .  Salipud 

Sinab-uan.  p.  de  an. Sabao  .  . 

Soc-laiK  /.  de  an Socol  .  . 

Soc-tan,  sosoc-tan.  ^,  de  an  .     .    .  Socot  . 

Soc-tün,  sosoc-tun.  ).  de  un  .     .     .  Socot  .  . 

Sog-tllti,  SOSOg-tun.  /).  de  un    •      .      .  Sogot 

-Sol-ngUfl.  />.  de  un Soi-ong. 

Som-got.  por  sumogot Sogot  .  . 

Son-dan,  soson-dan.  p.  de  an.     .     .     .  Sonud    . 

Son-dun,  soson-dun.  /.  de  un.     .     .     .  Sonud . 

Sud-lan.  p.  de  an Solud  .  . 

Sud-lun.  /i.  de  un Solud  . 

Surud-lan.  sust Solud  .  . 

Tac-pan.  />.  de  an Tacop.  . 

Tac-sun.  /,  de  un Tacus  .  . 

49 


Significado. 


.  Estirar. 

.  Viento  fuerte. 

.  Acompañar. 

.  Ir  adelante.  Adelante. 

.  Viento  fuerte. 

.  Acompañar. 

.   Cortar. 

.  Cortar. 

.  Dejar,  abandonar. 

.  Poner,  colocar. 

.  Tarde,  merendar,  cenar. 

.   Redimir. 

.  Subir. 

.  Enredarse  en  alguna  cosa.  •  De 
jarse   engañar. 

.  Matar;  morir. 

.  Corresponder;  dedicar,  ofrecer. 

.  Pagar. 

.   Saltar  agua,  etc. 

.   Hacer  mal    á  uno. 

.   Mirar,  fijar  la  vista  en  un  objeto. 

.  Nacer. 

.  Apartar,  retirar. 

.  Saltar  agua,  etc. 

.  Moño;  arreglarse  el  pelo. 

.  Enojarse,  airarse. 

.  Contener,  refrenar. 

.  Contener,  refrenarse. 

.  Aprovechar. 

.  Envolver. 

.  Morar,  habitar. 

.  Conocer. 

.  Emborracharse. 

.  Ver,  mirar. 

.  Adornar. 

.  Echar  caldo,  etc. 

,  Responder. 

.  Subir. 

.  Sacar  ó  trasladar. 

.  Mezclar. 

.  Refugiarse,  esconderse. 

.  Caldo.  Agua   de  coco. 

.  Medir. 

.  Cobrar. 

.  Cobrar. 

.   Obedecer. 

.   Mirar,  ver. 

.  Obedecer. 

•  Seguir,  imitar. 

.  Seguir,  imitar. 

.  Meter,  entrar. 

.  Meter,  entrar. 

.  Poner  alguna  cosa  en  costal,  va- 
sija, etc. 

.  Cubrir,  tapar. 

.  Medir. 


388 


Raiz 


Tag-man.  /.  de  an  .     . Tagam.  . 

Tam-dan,  tam-di.  />.  de  an Tamud  . 

Tao-ga,  tao-gun.  /.  de  un Tauag  .  . 

Tap-han,  tinap-han.  p.  de  an  .     .    .     .  Tahup.  . 

Tig-ba,  titig-bon.  /.  de  un  .     .  .     .  Tigub.  . 

Tinac-pan.  /?.  de  an •  Tacop.  . 

Tinub-dan.  /.  de  an.  , Tubud.  . 

Tip-can.  p.  de  an Tipie.  .  . 

Tong-dan,  tong-di,  tinog-dan,  hitong-  Tungud. 

dan.  /.  de  an 

Tud-can,  tinud-can.  /.  de  an  .     .     .  Toroc  . . 

Ton-ban.  /.  de  an Tonob.  . 

Tllp-gan,  tup-ngi.  p.  de  an Topong. 

Uad-a,  uad-on.  p.  de    un.  Uara.  . 

Uad-an.  /    de  an.      .......      .  Uara.  .  . 

U-ay.  por Uaray  .  . 

Ud-Ian.  sust.  Olud.  .  . 


Significado. 


Prepararse,    prevenirse. 

Mirar  hacia  abajo,  mirar  con  com- 
pasión 

Llamar. 

Aechar. 

Escoplo.  Escoplear,  herir  con  es- 
coplo. 

Tapar,  cubrir- 

Manar. 

Dividir  en  pedazos. 

Corresponder;  dedicar,  ofrecer,, 
pertenecer. 

Nacer. 

Pisar. 

Igual.  Igualar. 

Perder,  desaparecer.  Perdonar. 

Perder,  desaparecer.   Perdonar. 

No  haber,  no  tener. 

Gusano. 


NOMBRES  DE  ALGDHDS  ÁRBOLES  I  PLANTAS 

QUE    PUEDEN    SER    ÚTILES    EN   OCASIÓN  OPORTUNA. 


AB 

Abacá,  s.  Variedad  de  plátano  que  se  cría 
en  Filipinas:  la  corola  de  su  flor  sólo 
tiene  dos  pétalos,  y  el  fruto,  en  forma 
de  baya  larga,  de  tres  ángulos,  encierrra 
bastantes  semillas.  De  esta  planta  textil 
se  saca  un  filamento  útil  para  cordelería 
y  toda  clase  de  tejidos.  Su  tronco  se 
compone  de  varios  peciolos  ó  pencas  de 
las  que  se  saca  el  filamento,  quitando  la 
parte  carnosa.  El  agua  que  se  recoge  en 
un  boyo  hecho  en  el  pié  del  tronco  que 
se  ha  cortado,  se  dice  ser  buena  para 
curar  la  contracción  del  miembro  viril, 
enfermedad  que  suelen  padecer  algunos 
indígenas,  y  que  regularmente  viene  acom- 
pañada de  contracción  de  la  lengua.  El 
retoño  ó  saha  de  abacá  se  corta  por  el 
tronco,  se  asa  al  fuego,  se  exprime  en 
cualquier  vasija,  en  donde  se  recoge  la 
savia  ó  agua  destilada,  se  mezcla  después 
con  brea  de  pili  y  otros  ingredientes,  se 
calienta  todo  bien  al  fuego,  y  después,  sin 
sacarlo  de  la  vasija,  se  coloca  ésta  boca 
abajo  sobre  el  vientre  ó  parte  dolorida. 
Variedades  del  abacá:  balunan,  lauisid, 
layahon,  busag,  alman,  libutanay,  linauan, 
inosá.  También  hay  abacá  silvestre,  y  en 
abundancia,  en  los  montes  de  Oras,  Pa- 
lapag  y  Catubig,  pueblos  de  la  provincia 
de  Samar.  Algunos  comen  el  fruto  del 
abacá. 

Ablld.  s.  Planta  de  hojas  anchas  y  largas; 
sus  flores  son  blancas;  su  fruto  del  gran- 
dor de  una  nuez.  Su  raíz,  tomada  en 
cocimiento  de  agua  en  cantidad  modera- 
da, es  purga  y  vomitivo;  y  también  me- 
dicina contra  la  flema  y  melancolía. 

Adgao.  s.  La  caninera  olorosa,  ó  sea  el 
saúco,  aunque  el  P.  Fr.  Manuel  Blanco 
dice,  que  está  muy  lejos  de  serlo.  Este 
árbol  se  eleva  de  cuatro  á  cinco  varas. 
Se  le  hace  entrar  en  lugar  del  saúco  en 
todas  aquellas  ocasiones  en  que  se  debe 


AG 

hacer  uso  de  éste,  y  parece  que  no  pro- 
duce mal  resultado.  Antes  bien,  la  ex- 
periencia está  demostrando,  que  es  un 
equivalente  muy  apreciable  de  aquel,  y 
debe  usarse  con  esperanza  de  buen  re- 
sultado. Sus  hojas  y  flores  tienen  un 
olor  bastante  grato,  aunque  con  alguna 
mezcla  de  fastidioso.  Uno  de  los  usos 
en  que  le  emplea  el  natural  es  para  dar 
saínete  al  pescado,  en  especial  á  la  an- 
guila, echando  sus  hojas  en  la  olla  en 
donde  se  cuece,  lo  que  le  da  un  gusto 
singular  y  agradable.  Sus  flores  las  guar- 
dan con  cuidado,  pues,  aunque  estén  se- 
cas, son  útilísimas,  tomando  su  cocimiento 
en  los  resfriados,  y  en  todos  los  casos 
en  que  es  usado  el  saúco.  Igualmente 
son  muy  apreciables  las  lociones  de  su 
cocimiento  para  las  erisipelas.  De  la  Flo- 
ra de  Filipinas. — Las  hojas  de  dicho  ár- 
bol se  usan  para  curar  el  dolor  de  ca- 
beza, y  los  que  tienen  negra  la  vena  del 
medio;  también  se  usan  como  cataplasma 
ó  emplasto  aplicado  al  vientre  para  cu- 
rar   la  diarrea. 

Adelpa.  s.  Arbusto  de  hojas  algo  anchas 
y  redondas;  su  flor  es  bastante  grande; 
dicha  flor  se  abre  por  las  mañanas,  y  es 
de  color  blanco,  y  por  la  tarde  toma  un 
color  encarnado.    . 

Agohó.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hojas 
estrechas  y  algo  largas.  Con  las  raspa- 
duras de  su  corteza  hace  el  bisaya  un 
cocimiento,  que,  como  medicina,  da  á 
beber  á  las  recién  paridas,  por  tiempo 
determinado.  Dicho  cocimiento  es  salu- 
dable para  tullimiento,  tomando  baños 
con  él,  ó  aplicando  su  corteza  á  ¡a 
parte  dañada.  Bebida  el  agua,  en  donde 
estuvo  en  infusión  dicha  corteza,  ó  mas- 
cada ésta,  es  medicina  para  deshacer  las 
flemas  y  algunas  hinchazones,  y  es  tam- 
bién remedio  para  los  que  vomitan  ó  es- 


390 


AL 


AN 


cupen  sangre. 

Aluihao.  s.  Árbol  grande,  de  hojas  es- 
trechas y  largas;  su  fruta,  que  contiene 
una  pepita  regular,  es  pequeña  y  de  sa- 
bor agridulce. 

Alilitan.  s.  Planta  de  hojas  estrechas  y 
con  puntas.  Dichas  hojas  se  machacan 
y  se  aplican  ó  ponen  como  emplasto  en 
los  granos  ya  levantados,  para  que  chu- 
pen el  pus  y  mala  sangre. 

Albutra.  vid-  Lactang. 

Alum.  s.  Árbol  no  muy  grande,  de  hojas 
algo  anchas  y  redondas;  su  fruta  es  pe- 
queña y  arracimada.  Sus  hojas  son  medi- 
cina para  el  dolor  de  cabeza,  ó  dolor  del 
cuerpo,  y  para  cualquiera  enfermedad  que 
proceda  de  un  mal  viento.  También  son 
medicina  para  disolver  las  apostemas  que 
se  inflaman  ó  aumentan. 

Amaga,  s.  Árbol  grande  y  alto;  su  madera 
es  dura    y  de  color  encarnado  oscuro. 

Amahuyan.  s.  Árbol  no  muy  corpulento, 
pero  alto,  de  pocas  ramas  y  de  hoja  algo 
larga.  Es  bueno  para  los  edificios,  porque 
no    lo  come  el  gorgojo. 

Amaít.  s.  Árbol  no  muy  grande,  de  hoja 
fina;  su  fruta  es  pequeña,  negra  y  arra- 
cimada, de  un  sabor  áspero  y  agridulce. 
Su  cogollo,  machacado,  se  envuelve  en 
hojas,  se  calienta  al  fuego,  se  exprime  y 
se  untan  los  ojos  cuando  uno  padece  de 
la  vista. 

Amanuray.  s.  Planta  medicinal.  Sus  hojas, 
puestas  en  infusión  con  vino  ó  agua,  son 
medicina  para  curar  los  dolores  del  cuerpo, 
y  sirven  también  de  purga. 

Anagási.  s.  Árbol  no  muy  corpulento  y  de 
ramas  altas;  sus  hojas  son  algo  estrechas 
y  algo  largas,  y  se  usan  para  limpiar  los 
platos  sucios.  Su  raiz,  cortada,  destila  un 
agua  cristalina  y  fría,  y  con  ella  bañan  á 
los  que  padecen  de  pasmo  ú  otras  en- 
fermedades. 

Anáhao.  s.  Palma  brava.  Se  eleva  tanto 
como  los  cocos  y  las  arecas.  Se  da  en 
los  bosques  y  no  en  poblado.  El  tronco 
muy  derecho;  la  madera,  ó  su  primera 
capa,  es  muy  dura,  y  por  den  ro  tiene 
una  médula  blanda  como  las  otras  pal- 
mas. Tiene  las  hojas  en  forma  de  abanico, 
con  pliegues  puntiagudos  Dicha  palma 
se  usa  en  los  edificios  y  para  hacer  es- 
tacadas, canales  y  zumbilines,  y  para  otros 
varios  usos.  Con  sus  hojas  se  cubren  los- 
techos  de  las  casas.  Las  hojas  de  dicha 
palma  se  usan  como  medicina  en  algunos 
granos  y  mordedura  de  perro,  poniendo 
la    hoja    verde    sobre  la  parte  dolorida, 


remudándola  con  frecuencia,  y  de  este 
modo  mitiga  el  dolor  y  hace  desaparecer 
el  tumor. 

Ananángtang.  s.  Árbol  llamado  palo  de 
Carigaia.  Las  raspaduras  de  su  corteza 
se  usan  como  medecina  en  las  apostemas. 

Anee*  s.  Árbol  grande  y  alto,  con  espinas 
gruesas  y  cortas  en  el  tronco,  de  hojas 
algo  anchas  y  redondas.  Su  flor  es  en- 
carnada. 

Angélico,  s.  Planta  de  hoja  dentada  y 
gruesa.  Se  usa  coma  medicina  para  curar 
la  inflamación  de  la  boca  ó  cara,  cuando 
proviene  de  calor,  aplicando  las  hojas  á 
la  parte  inflamada. 

AngSOhatl.  s.  Arbusto  de  hoja  fina.  Sus 
hojas  se  usan  como  emplasto  para  curar 
la  diarrea,  aplicándolas  al  vientre. 

Anibong.  s.  Palma  así  llamada.  Se  eleva 
menos  que  el  coco;  su  tronco  es  derecho, 
la  madera,  ó  su  primera  capa,  bastante 
dura,  y  por  dentro  tiene  una  médula 
blanda  como  las  otras  palmas.  El  tronco 
está  cubierto  de  espinas  negras  y  algo 
largas,  y  su  hoja  es  ancha.  Se  usa  para 
hacer    cercas,   estacadas,  etc. 

Anitlipot.  s.  Árbol  que  crece  mucho,  de 
hoja  fina,  espesa  y  algo  larga;  su  madera 
es  regular;  se  usa  para  apuntalar  los 
pisos  de  las  casas,  etc. 

Aflislag.  s.  Árbol  que  no  crece  mucho, 
de  hoja  estrecha  y  corta;  su  corteza  se 
usa   para  teñir  de  negro  el  abacá,  etc. 

Anónang.  s.  Árbol  así  llamado;  su  corteza 
se  usa  como  ingrediente  en  la  confección 
de  varias  medicinas;  su  fruta  es  dulce  y 
comestible. 

Apasote.  s.  Yerba  del  mismo  nombre;  be- 
bido el  cocimiento  de  sus  hojas,  es  me- 
dicina para  curar  la  apoplejía,  que  pro- 
viene de  frialdad. 

Apitong.  s.  Árbol  así  llamado;  se  hace  gran- 
de y  alto,  de  hoja  algo  estrecha  y  algo  re- 
donda; su  corteza  es  amarilla.  Su  ma- 
dera es  blanquecina,  y  se  usa  en  las  em- 
barcaciones, casas,  etc. — Su  resina  es 
olorosa  y  espesa. 

Aranhitas.  s.  Árbol  que  no  crece  mucho; 
su  tronco  está  lleno  de  espinas,  su  hoja 
es  pequeña  y  olorosa;  su  fruta  pequeña 
y  orbicular,  consta  de  dos  cortezas,  una 
exterior,  medianamente  recia,  fungosa, 
blanca,  y  cubierta  de  una  epidermis  de 
color  encarnado,  ligeramente  tinturado  de 
amarillo,  y  otra  interior,  delgada,  tenaz 
y  blanca,  y  de  una  pulpa  carnosa,  divi- 
dida en  gajos,  que  contiene  las  semillas, 
las  cuales  son  pequeñas,  ovaladas  y  blan- 


AR 

cas.     La  pulpa  es    comestible,  de   gusto 
más  ó  menos  agridulce;  su    zumo  lo  usa 
el  bisaya  en  el  pescado,  carne  asada,  etc. 
ArOtlgitngit.    s.  Arbusto  de  hoja    fina  y 
espesa.    El  agua  en  donde    se  coció    su 
raiz    se  da  como   medicina    á    las  recién 
paridas. 
Asi  Otes.    s.     Bixa  orellana,  achiote,    árbol 
que    se  eleva  á  la  altura  de  doce  ó  más 
pies.   La  flor  blanca,  con  viso  encarnado, 
se  cae  muy  pronto.  Sus  semillas  se  usan 
en  la  comida,  en  lugar  de  azafrán,  utili- 
zando el  polvillo  que  tienen.    Dicho  pol- 
villo   es  estomacal,  y  se  usa  en  las  he- 
morragias. Las  semillas,  puestas  en  infu- 
sión en    aceite    cocido    de    coco,    sirven 
para  untar  la  parte  quemada  del  cuerpo, 
sintiéndose  bastante  alivio. 
Aslum  ha    sanglay.  s.  Árbol  algo  gran- 
de y  ramoso;  su  tronco  es  derecho  y  está 
cubierto  de   espinas,  las  cuales  tienen  la 
punta  encarnada.  Su    fruta  es   grande    y 
orbicular:  consta  de  dos  cortezas,  una  ex- 
terior gruesa  y  cubierta  de  una  epidermis 
de  color    verde  amarillento,   y  otra  inte- 
rior delgada,    tenaz    y  blanca,    y  de    una 
pulpa  carnosa,  dividida  en  gajos,  que  con- 
tiene las  semillas,  las  que  son    regulares 
y    blancas.    La    pulpa   es  comestible,  al- 
go desabrida  al  gusto.  Su  fruta  y  corte- 
za  se  usan  como  medicina  para  curar  á 
las  recién  paridas,   que  han  recaído,  fro- 
tándoles con  ella  el  cuerpo.  Sus  hojas  son 
estrechas  y  algo  largas,  y  las  usa  el  bi- 
saya para  frotarse  el  cuerpo  cuando    se 
baña  ó  lava  las  manos,  porque  despiden 
un  olor  bastante  agradable. 
Aslum  nga  sedras.  s.  Arbusto,  limone- 
ro,  de  muchas  ramas  y  tronco  espinoso. 
Sus  hojas  se  usan  para  frotar  el  cuerpo 
al  bañarse,  porque  despiden  un  olor  bas- 
tante agradable.    Su  fruta   es  pequeña  y 
algo  larga,  aunque    también  la  hay  bas- 
tante grande,  que  concluye  en  punta.  La 
corteza    de    la  pulpa  se  usa  como  medi- 
cina   en    los  dolores  de  cabeza,  aplicán- 
dola   á   la  frente.  La  pulpa  se  usa  para 
blanquear  la  ropa,  y  su  zumo  para  hacer 
refresco 
Ates.    s.    Anona   escamosa.   Este  arbusto 
se     eleva    á    la  altura  de  ocho  ó  nueve 
pies.    La  carne  del  fruto  es  aromática  y 
muy  blanda,  pero  algo  incómoda  de  co- 
mer por  la  multitud  de  las  semillas.  Sus 
hojas  alternas,  medio  elípticas,  aquillidas, 
ondeadas,  y  apenas  vell*  sas  por  las  ori- 
llas   y  página  inferior.  Su  fruto  de  figu- 
ra de  corazón,    cubierto  de  escamas,  con 


ATBA  391 

bastantes  semillas  medio  ovales,  envuel- 
tas en  un  arillo  membranáceo  y  pulposo, 
y  fijas  todas  alrededor  de  un  eje  cónico. 
El  bisaya  usa  sus  hojas  t'ernas  para  me- 
dicinar á  los  que  padecen  pujos  ó  evacúan 
sangre,  aplicándolas  al  vientre  como  em- 
plasto. 

Atipólo,  s.  Artocarpo  hendido  Este  árbol 
se  eleva  más  de  sesenta  pies.  Está  llena 
su  corteza  de  zumo  pegajoso,  lo  mis- 
mo que  su  tronco,  cuya  resina  se  llama  en 
bisaya  calolot.  Sus  hojas  son  anchas  y 
tienen  grandes  lóbulos. 

Ayohan.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
algo  ancha;  se  usa  para  hacer  balotos. 


B 


Bachao.  s.  Árbol  que  se  cría  en  terreno 
fangoso  cerca  de  la  mar;  sus  hojas  son 
estrechas,  largas  y  agudas,  y  su  fruto 
bastante  largo,  el  cual  se   llama  hintauén. 

Bacong.  s.  Planta  de  hoja  ancha  y  larga; 
hay  dos  variedades:  la  primera  es  una  espe- 
cie de  lirio  colorado,  y  su  flor  parecida 
á  la  azucena;  sus  capas  interiores,  soasa- 
das, son  medicina  contra  el  dolor  de 
vientre;  su  tronco  se  exprime  ó  se  pone 
en  infusión  en  agua,  y  se  ád  á  beber 
á  los  que  padecen  pasmo  proveniente  de 
calor;  la  otra  tiene  la  flor  blanca,  y  es 
medicina  contra  las  almorranas. 

Baculatl.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
estrecha  y  espesa.  Se  suele  usar  en  los 
edificios,  pero  dura  poco  tiempo.  . 

Badiang.  s.  Planta  silvestre  y  espontánea; 
es  venenosa.  Sus  hojas  son  largas  y  an- 
chas; la  raiz  madre  es  bastante  grande, 
mas  no  es  comestible.  Su  fruta  es  en- 
carnadn,  y  la  comen  algunos  pájaros. 
De  estas  plantas  hay  muchísimas  en  Sa- 
mar, nacen  en  cualquier  parte,  y  sus 
hojas  son  más  aspe  ras  que  las  del  talian 
y  palauan.  Cortada  tn  pedazos  la  vena 
principal  de  la  hoja  drl  bad¡ang,  despide 
una  especie  de  savia  pegajosa,  que  causa 
comezón  si  toca  al  cuerpo.  Frotando  con 
un  pedazo  de  dicha  vena,  poniendo  an- 
tes en  ella  un  poquito  de  sal,  la  parte 
del  cuerpo  dañada  por  el  arbusto  linga- 
tong,  mitiga  y  quita  el  dolor  Dicha  vena 
es  medicina  para  las  hinchazones  y  gra- 
nos abultados;  se  pone  un  poquito  de  sal 
en  un  extremo  del  pedazo  cortado  de 
dicha  vena,  y  con  ella  se  frota  solamente 
alrededor  de  la  parte  dañada,  de  modo 
que  la  frotación  se  dirija  hacia  los  bor- 
des del  grano,  sin  tocar  á  éstos. 


392 


BA 


Bagacay.  s.  Bambus  textoria.  Esta  caña 
se  eleva  á  la  altura  de  ocho  y  más  va- 
ras. Su  diámetro  es  como  de  pulgada  y 
media;  es  muy  común  en  los  montes  de 
Samar.  Es  hermosa,  muy  derecha  y  limpia, 
y  se  usa  mucho  de  ella  en  los  telares,  y 
para  hacer  zumbillines,  ñipas,  pinchos  ó 
púas,  y  para  otros  varios  usos.  Varieda- 
des de  dicha  caña:  caraye,  damoluan, 
macaranás,  guibagacye  (fuerte  la  ¿r),  y 
otras. 

BagadápOtl.  s.  Planta  trepadora  ó  especie 
de  betel;  su  raiz  es  de  sabor  aromático 
mucho  más  que  el  tronco,  y  se  usa  para 
curar  la  contracción  del  miembro  viril, 
mascándola  ó  sahumando  con  elia  dicho 
miembro. 

BagOÜbáS.  s.  Árbol  que  no  se  hace  muy 
alto,  tiene  mucha  hoja  y  delgada.  Su  ma- 
dera es  repelosa  y  difícil  de  labrar, 
cuando  está  ya  curada  es  muy  liviana. 
Se  usa  para  hacer  morteros  donde  pi- 
lan el  palay. 

Bagótambis.  s.  Árbol  grande  y  alto;  su 
tronco  nace  derecho,  su  madera  es  dura; 
se  usa  en  los  edificios,  embarcaciones  etc.; 
su  hoja  es  estrecha. 

Bahay.  s.  Árbol  que  no  cree  mucho,  de 
hoja  estrecha  y  larga.  Su  raiz  se  pone 
en  infusión,  y  se  da  a  beber  como  me- 
dicina al  que  padece  inflamación  ó  grano. 
Su  fruta  es  pequeña  y  encarnada  con 
una  mota  negra  en  uno  de  sus  extremos. 
Planta,  cuya  raiz  es  algo  grande,  algunos 
la  chupan  para  sacar  su  jugo. 

Bayabas.  s.  Psidio  aromático.  Este  arbusto 
se  eleva  hasta  la  altura  de  tres  varas. 
Es  muy  común  en  la  isla  de  Samar.  Su 
fruta,  madura,  tiene  un  color  amarillo,  y 
gusta  mucho  á  los  naturales, quienes  la 
comen  aunque  esté  verde.  La  corteza  de 
este  arbusto  es  astringente.  Los  cogo- 
llitos  tiernos  sirven  para  extirpar,  con  su 
zumo,  las  nubes  de  la  córnea  de  los  ojos; 
y  también  se  envuelven  en  un  trapo  ú 
otra  cosa,  se  calientan  al  fuego,  se  expri- 
men, y  con  el  zumo  se  limpian  las  llagas 
ó  heridas. 

Balanti.  s.  Arbusto  que  tiene  las  hojas 
grandes,  redondas  y  gruesas,  cuando  es 
tierno  todavía;  cuando  es  grande,  las  tie- 
ne pequeñas,  puntiagudas  y  deslustradas. 
Como  el  mismo,  hay  otra  clase  de  arbus- 
tos venenosos. 

Bálao.  s.  Mocanera  verniciflua.  Árbol  cor- 
pulento y  derecho.  La  resina  que  se  sa- 
ca por  medio  de  incisiones  hechas  en  su 
tronco,  es  mucha  y  olorosa,  y  suple  por 


BA 

el  aceite  de  linaza;  se  usa  para  betumi- 
nar  embarcaciones;  mezclada  con  cal  y 
aceite  crudo  de  coco,  sirve  también  para 
pintar,  barnizar  tablas,  etc.,  y  es  cono- 
cida con  el  nombre  de  bálao. 
Balasbas.  s.  Árbol  así  llamado:  hay  dos  va- 
riedades; la  una  es  blanca  y  la  otra  en- 
carnada, de  hojas  anchas;  el  balasbas 
blanco  tiene  la  hoja  verde  con  pintas  ó 
rayas  blancas;  el  balasbas  encarnado  tie- 
ne la  hoja  morada.  Las  raspaduras  y  las 
hojas  se  usan  en  las  fuentes,  llagas  ó 
granos,  aplicándolas  á  los  mismos. 

Balátong.  s.  Faseolo  mongo.  Esta  planta, 
cuya  fruta  es  muy  sabrosa  para  algunos, 
es  bastante  conocida.  En  las  viruelas,  y 
en  los  retrocesos  de  las  erupciones  cu- 
táneas, se  da  á  beber  su  cocimiento,  por- 
que las  hace  brotar  con  fuerza.  Algunas 
mujeres  toman  unos  puñados  de  mongos 
molidos,  los  echan  en  agua  por  la  noche, 
y  por  la  mañana  se  sirven  de  esta  mez- 
cla para  lavar  la  ropa  buena,  con  el  fin 
de  que  no  se  desluzcan  los  colores.  En 
algunas  partes  se  hace  de  los  mongos  un 
sagú  equivalente  al  verdadero.  (Flora.) 

Balinad.  s.  Árbol  que  no  crece  mucho;  sus 
hojas  son  estrechas,  su  flor  arracimada; 
la  comen  algunos  pájaros. 

Balingasag.  s.  Árbol  de  tronco  grueso, 
pero  no  muy  alto,  de  hoja  ancha  y  al- 
go larga.  Los  cogollitos,  unos  son  encar- 
nados y  otros  blancos;  su  flor  es  pe- 
queña y  arracimada;  su  fruta  es  grande, 
y  forma  como  tres  puntas.  Las  raspadu- 
ras de  su  tronco  ó  corteza,  mezcladas  con 
aceite,  se  usan  para  untar  las  heridas  ó 
llagas. 

Balirahay.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de 
hoja  ancha  y  puntiaguda;  su  fruta  es  pe- 
queña y  comestible,  y  de  un  sabor  algo 
dulce  y  áspero. 

Balónos,  s.  Enredadera  bastante  gruesa; 
su  corteza  es  negra,  la  carne  blanca,  es- 
trecha la  hoja  y  la  fruta  redonda.  Su 
tronco,  bien  machacado,  forma  en  el  agua 
una  espuma  muy  blanca,  y  sirve  para 
lavar  el  cuerpo,   la  ropa,  etc. 

Balucánad.  s.  Árbol  resinoso;  con  el 
aceite    de  su  fruta  se  matan  los     piojos. 

Balucás.  s.  Arbusto  de  hoja  fina,  ancha, 
larga  y  puntiaguda.  Sus  hojas,  cocidas 
en  agua,  y  templada  que  está,  se  usa 
para  bañar  á  las  recién  paridas  y  otros 
enfermos. 

Balucaue.  s.  Planta  trepadora,  que,  á 
manera  de  enredadera,  sube  por  los  tron- 
cos de   los  árboles,  y  se  usa  para  poner 


BA 

aros  en  las  tinajas,  etc.,  sus  hojas  son 
de  figura  de  espada.  Su  hoja  y  cogollo,  co- 
cido con  azúcar,  sirve  para  hacer  vomitar. 

BalUgO.  s.  Enredadera  bastante  gruesa;  su 
corteza  es  negra,  la  carne  encarnada,  es- 
trecha la  hoja,  y  la  fruta  redonda.  La 
semilla  de  su  fruta,  finamente  rallada,  y 
mezclada  con  leche  de  mujer,  es  medicina 
para  los  dolores  de  cabeza,  colocándolo 
en  un  trapo  sobre  las  sienes,  y  también 
se  usa  pata  curar  los  lobanillos,  poniendo 
la  fruta,  bien  machacada,  como  emplasto 
sobre  los  mismos.  Dicha  enredadera  se 
machaca,  y  se  emplea  para  lavar  el  cuer- 
po, pues  la  espuma  blanca,  que  forma  en 
el  agua,  frotándola  entre  las  manos,  sirve 
para  lo  dicho,  y  para  quitar  la  caspa  de 
la  cabeza;  con  ella  se  baña  y  limpia  tam- 
bién á  los  caballos. 

Banag.  s.  Zarzaparrilla,  enredadera  de  ho- 
ja estrecha  y  con  algunas  espinas.  El 
cocimiento  de  sus  raices  y  tronco,  arro- 
jada la  primera  agua,  sirve  para  refres- 
car la  sangre,  y  se  da  como  medicina  á 
los  que  vomitan  sangre,  á  las  mujeres  que 
padecen  supresión  de  regla,  y  á  las  re- 
cién paridas. 

Banago.  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha  y 
puntiaguda;  su  fruta  es  pequeña  y  arra- 
cimada. Dicho  arbusto  se  usa  únicamente 
para  leña,  y  para  hacer  caleros,  porque 
levanta   mucha  llama. 

Banahong.  s.  Árbol  así  llamado;  es  me- 
dicinal. 

Báñate,  s.  Arbusto  de  mucha  hoja  y  es- 
trecha. De  su  tronco  se  hacen  bastones, 
reglas  para  reglar  papel,  etc. 

Banducan.  s.  Yerba  de  un  jeme  de  al- 
tura; su  tronco  es  encarnado.  Es  medici- 
nal, aplicándola  como  emplasto  al  vientre, 
para  facilitar  la  evacuación  á  los  que  no 
pueden  obrar. 

Bangaté.  s.  Arbusto  frondoso;  crece  en 
terreno  arenoso  cerca  de  la  mar;  su 
hoja  es  fina,  y  el  fruto  pequeño,  la  mi- 
tad   negro  y  la  otra  mitad  encarnado. 

Bangray.  s.  Planta  ó  ajengibre  colorado. 
Es  una  planta  compuesta  de  muchas  se- 
mejantes, nacidas  de  una  misma  raiz,  y 
las  hojas  como  las  del  ajengibre,  largas 
de  una  tercia,  y  anchas  como  de  seis 
rayas  de  un  punto,  de  sabor  aromático 
y  los  espigones  ó  caños  lisos;  la  flor,  como 
la  del  ajengibre,  abajo  blanca  y  arriba 
un  poco  colorada;  la  raiz  tuberosa  y 
olorosa,  compuesta  de  muchas,  pegadas 
unas  con  otras.  P.  Clarin. — El  cocimiento 


BA 


393 


de  sus  raices  es  medicina  contra  el  mal 
de  corazón  y  la  apoplejía. 

Batlisil.  s.  Yerba  de  hoja  estrecha  y 
larga. 

BanitlOtlg.  s.  Arbusto  de  tronco  derecho, 
de  hoja  ancha  y  puntiaguda;  su  madera 
es  blanda. 

Banquiling.  s.  Arbusto;  sus  hojas  sirven 
para  hacer  supurar  las  inflamaciones  y 
apostemas. 

Bantinay.  s.  Planta;  enredadera  de  tron- 
co delgado,  de   hoja  fina  y  fruta  pequeña. 

Bantulinao.  s.  Ébano,  árbol  de  madera 
muy  maciza,  pesada,  lisa,  blanquecina 
hacia  la  corteza  y  muy  negra  por  el  cen- 
tro, con  vetas  blancas.  Este  árbol  es  de 
tronco  derecho  en  algunas  partes,  como 
en  la  costa  Sur  de  Samar;  y  de  tronco 
torcido  en  otras,  como  los  he  visto 
en  la  parte  Norte  de  Samar. 

Barayong,  bayarong.  s.  Árbol  grande 
y  alto,  de  hoja  pequeña.  Hay  dos  varie- 
dades de  dicho  árbol:  el  uno  tiene  co- 
gollitos  encarnados  y  también  su  madera; 
el  otro  tiene  los  cogollitos  blancos,  y  su 
madera  de  color  blanquecino.  El  que  tie- 
ne los  cogollitos  encarnados  es  el  más 
fuerte,  porque  su  madera  es  encarnada, 
dura  y  pesada,  y  despide  un  olor  agra- 
dable; se  usa  para  harigues  de  los  edifi- 
cios, para  tablas,  mesas,  sillas,  etc.  Di- 
cho árbol  no  dura  mucho  tiempo  en  el 
agua  porque  lo  traspasa  la  carcoma.  Sus 
semillas,  trituradas,  suplen  á  la  cola, 
echando  agua.  Su  fruta  es  negra,  con 
una  mota  encarnada;  se  planta,  como  yo 
he  hecho,  y  crece  muy  bien.  Su  corteza 
y  tronco  se  usa  para  sahumar  algunas 
heridas. 

Barüs.  s.  Planta  de  hoja  estrecha  y  lar- 
ga como  de  unas  cinco  varas,  con  dien- 
tes ó  puntas  en  sus  bordes,  y  espinosa 
la  vena  del  centro.  En  algunas  partes  se 
usa  para  techar  las  casas. 

BariÓU.  s.  Planta  de  hoja  estrecha,  denta- 
da, y  larga  como  de  unas  cinco  varas, 
con  espinas  en  la  vena  del  centro.  Se 
usa  para  hacer  petates. 

Barobatidor.  s.  Enredadera  de  hoja  es- 
trecha, larga  y  puntiaguda;  su  fruta  es 
gruesa,  del  grandor  de  una  chocolatera 
ó  batidor  pequeño,  y  con  una  especie  de 
asa. 

Barobatones.  s.  Yerba  de  hoja  delgada 
y  fruta  pequeña. 

Barobo.  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha  y 
larga;  su  fruta  es  pequeña,  y  comestible. 

Batétes.  s.  Arbusto  de  hoja  delgada;    su 


394 


BA 


raiz  se  machaca  y  arroja  una  especie  de 
savia,  la  que  se  administra  como  medicina, 
dándola  á  beber  á  los  que  padecen  infla- 
mación ó  úlcera  interior,  y  la  raiz,  macha- 
cada, se  aplica  como  emplasto  á  la  parte 
dolorida. 

Batuán.  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha;  su 
fruta  es  pequeña,  agria  y  orbicular,  y 
se  usa  para  condimentar  el  pescado. 

Batungalon.  s.  Árbol  grande  y  alto;  su 
hoja  es  ancha  y  larga,  y  su  madera  muy 
correosa  y  difícil  de  aserrar. 

BetOÓn.  s.  Árbol  que  no  se  eleva  mucho; 
su  hoja  ancha  y  puntiaguda;  su  fruta  es 
grande  y  esquinada.  Rallada  la  fruta,  se 
aplica  como  emplasto  á  los  que  padecen 
reuma,  y  también  para  que  la  viruela, 
etc.,  salga  fuera  y  no  se  interne.  Rallada 
su  corteza,  y  envuelta  en  un  trapo  ú  ho- 
jas, se  aplica  como  medicina  en  el  vien- 
tre á  las  embarazadas.  Su  raiz  y  corteza 
emborracha,  envenena  y  mata  los   peces. 

BiaSOIlg.  s.  Limonero,  arbusto  que  produ- 
ce limones  grandes  y  olorosos.  Su  fruta, 
partida  y  malasada,  se  usa  para  frotar 
el  vientre  cuando  duele,  y  aplaca  los  do- 
lores. También  es  medicina  para  los  ca- 
lambres. 

BigO.  s.  Palma  bigo;  su  primera  capa  es 
dura,  y  blanda  la  interior.  Se  eleva  tanto 
como  los  cocos.  El  tronco  es  muy  dere- 
cho, tiene  las  hojas  en  forma  de  abanico 
con  pliegues  puntiagudos,  y  se  usan 
para  techar  los  edificios. 

Bilatlg  bilang.  s.  Perejil  marino  ó  hinojo 
marino;  planta  que  se  cría  en  el   mar. 

Birí.  s.  Arbusto  de  hoja  delgada. 

BoláSO.  s.  Arbusto  así    llamado. 

Bonga.  s.  Areca  ó  palma  que  da  en  ra 
cimos  la  bellota  ó  nuez,  que  se  usa  para 
mascarla  con  la  hoja  del  betel  y  cal.  Esta 
palma,  que  se  llama  bonga,  se  eleva 
casi  á  la  misma  altura  de  los  cocos.  Su 
tronco,  menor  que  el  del  coco,  es  muy 
derecho,  con  muchos  anillos  circulares, 
formados  por  los  peciolos  de  las  hojas, 
á  los  que  hacen  caer  las  espatas,  cuando 
se  hacen  grandes.  Es  común  entre  los 
naturales  rociar  el  ombligo  á  sus  niños 
con  el  buyo  mascado  para  librarlos  de 
los  cólicos  y  fuertes  impresiones  del  aire. 
El  cogollo  de  la  bonga  se  come  en  en- 
salada, y  también  cocido,  y  su  sabor  es 
mediano;  pero  perece  la  bonga  al  qui- 
tarle el  cogollo.  Flora. — Los  bisayas, 
cuando  carecen  de  la  fruta  de  la  bonga 
para  el  buyo,  usan  de  la  raiz  de  dicha 
palma.     Su  corteza,  rallada,  se  usa  como 


BO 

medicina  para  los  que  tienen  hinchada 
Ja  garganta,  mezclándola  con  vinagre  de 
coco,  aplicándola  como  emplasto  á  la 
parte  dolorida.  Su  fruta,  algo  verde,  se 
usa  como  purga,  mezclada  con  tuba  dulce 
de  coco. 

BorogtongOtl.  s.  Árbol  de  hoja  larga  y 
algo  ancha;  su  fruta  es  colorada.  Las 
raspaduras  ó  pedazos  de  dicho  árbol,  pues- 
tos en  infusión,  son  medicina  contra  el 
dolor  de  vientre,  y  su  raiz  purga  la  flema. 
El  agua  en  que  se  coció  la  corteza  de 
dicho  árbol,  es  medicina  para  los  casca- 
dos, bañándose  con  ella. 

Boronganon.  s.  Planta  medicinal  contra 
el  dolor  de  ijada* 

Borot.  s.  Planta  silvestre,  semejante  al  ubi; 
su  tronco  es  espinoso,  y  las  hojas  como 
las  del  apari.  Su  raiz,  cocida  en  agua, 
es  medicina  contra  el  mal  de  orina. 

Boyon.  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha,  la 
cual  comen  los  puercos  de  monte,  y  en 
algunas  partes  las  usan  como  verdura. 

Búas  magquipot.  s.  Yerba,  que,  mezcla- 
da con  el  arbusto  panhauli  y  con  zumo 
de  limón,  es  medicina  para  las  almorra- 
nas. 

Bubúa.  s.  Lanzones;  este  árbol  se  eleva 
á  la  altura  de  dos  y  más  brazas,  de  ho- 
jas alternas,  aladas  sin  impar;  sus  hojue- 
las son  lanceoladas  ondeadas,  titsecitas, 
enteras  y  lampiñas.  Este  árbol  se  da  muy 
bien  en  las  provincias  de  Samar  y  Ley- 
te,  y  en  los  montes  se  encuentran  lanzo- 
nes silvestres  de  sabor  áspero.  Su  fruta 
es  muy  sabrosa;  su  corteza  despide  una 
leche  pegajosa,  y  las  semillas  son  verdes 
y  amargas. 

Buganotatl.  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha, 
corta  y  puntiaguda;  su  tronco  es  derecho 
y  se  usa  en  el  interior  de  las  casas. 

Bugna.  s.  Arbusto  de  hoja  pequeña,  que 
se  cae  cuando  dicho  arbusto  echa  flor, 
la  cual  es  encarnada  y  olorosa. 

Bugnay.  s.  Estilago  bunio.  El  fruto  de 
este  arbusto  es  como  una  pequeña  cere- 
za ya  madura,  ácido;  se  come,  aun- 
que nada  tiene  de  sabroso.  Las  hojas 
tienen  unas  cinco  pulgadas  de  largo  y 
dos  de  ancho.  El  carbón  de  la  leña  se 
usa  para  las  fraguas.  (Flora.) 

Bugsarí.  s.  Yerba  de  hoja  estrecha,  larga 
y  puntiaguda  y  algo  gruesa.  Su  hoja 
se  calienta  ál  fuego,  se  exprime,  y  con 
el  zumo  se  lavan  las  quemaduras. 

Búlalo,  s.  Yerba  de  hoja  estrecha,  fuerte 
y  larga  como  de  tres  varas;  su  fruta  es 
pequeña,   arracimada  y  no  es  comestible. 


BU 

Butlglas.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
estrecha  y  redonda,  de  madera  amarilla; 
se  usa  en  el  interior  de  los  edificios. 

BungÜOÚ.  s.  Aralia  colgante,  árbol  de 
madera  blanda.  No  echa  ramas  sino  en 
el  extremo,  y  las  hojas  algo  anchas  y 
caídas  hacia  abajo.  El  fruto  tiene  un 
olor  balsámico  algo  fastidioso.  Flora. — 
Especie  de  árbol  de  madera  muy  floja; 
crece  como  la  papaya,  echa  las  pencas  á 
su  modo,  y,  según  van  creciendo,  se  van 
cayendo;  cualquiera  de  sus  ramas  agarra 
fácilmente.  Alábase  contra  el  flujo  de  san- 
gre de  heridas.  P.  Clarín. — Su  corteza, 
quitada  la  capa  de  encima,  rallada  y  en- 
vuelta en  un  trapo,  exprimiendo  sobre 
ella  el  zumo"  del  limoncito  ú  otra  fruta 
agria,  y  calentándolo  todo  al  fuego,  es 
medicina  para  los  que  padecen  dolores 
de  vientre,  aplicándolo  á  manera  de  cata- 
plasma; dicha  corteza,  raspada  y  envuel- 
ta en  un  trapo,  y  puesta  un  rato  al  fue- 
go, es  medicina  para  las  enfermedades  del 
ano,  exprimiéndola  sobre  la  parte  dolorida. 

Bunguran.  s.  Plátano  llamado  musa  del 
paraíso,  de  olor  suave.  La  carne  es  de 
olor  y  sabor  suavísimo,  el  cual  sería  el 
más  estimado,  sino  fuera  porque  le  atribu- 
yen la  propiedad  de  ser  frío  en  extremo. 
Flora. — La  penca  tierna,  bien  pilada,  y  la 
grande,  raspada  y  exprimida,  poniendo 
un  poco  de  zumo  del  limoncito,  es  me- 
dicina para  los  que  padecen  cursos,  dán- 
dosela á  beber. 

Bunos.  s.  Arbusto  de  madera   blanda. 

Buquinggan.  s.  Planta  de  hoja  estrecha; 
su  flor  es  encarnada. 

Bu  rae,  s.  Árbol  que  no  crece  mucho,  de 
hoja  ancha  y  larga;  su  flor  es  muy  olo- 
rosa.    También  se  llama  ílang  üang. 

Burácan.  s.  Enredadera  llamada  Convól- 
vulo purgante.  Se  extiende  mucho  y  da 
mucha  leche,  la  cual  es  una  resma,  que 
se  ennegrece,  y  es  soluble  en  el  alcohol 
como  la  de  la  jalapa,  cuyas  propieda- 
des tierie.  Sus  ramas  leñosas,  que  son 
como  el  brazo,  en  peso  de  un  real,  pur- 
gan con  seguridad.  Las  flores  son  blan- 
cas y  grandes.  Flora. —  Extraído  el  zumo 
ó  licor  que  contiene  en  su  exterior  el 
vastago,  y  bebido  en  cantidad  de  media 
jicara,  es  una  buena  purga,  que  hace  arro 
jar  lombrices  y  viscosidades.  El  mismo 
efecto  hace  el  agua  en  que  se  coció  el 
vastago,  machacado  antes.  Quita  tam- 
bién el  sarro  de  la  boca  y  la  carraspera 
de  la  garganta.  P.  Fr.  Juan  Félix.— El 
zumo  de  dicha  enredadera  sirve  para  pur- 
50 


CA 


395 


ga,  pero  es  muy  activa,  y  hay  que  usarla 
con  moderación. 

Buri.  s.  Palma  de  tronco  alto,  muy  dere- 
cho y  grueso;  hojas  por  extremo  grandes, 
de  figura  de  parasos,  con  pliegues  pun- 
tiagudos, peciolos  largos  y  armados  de 
púas  en  sus  orillas;  flores  que  forman 
una  gran  panoja;  fruto  de  drupa  globosa 
y  semilla  redonda,  membranácea  y  dura. 
De  la  médula  del  tronco  se  obtiene  el 
sagú;  de  las  espatas  de  las  flores,  la 
tuba,  y  de  las  hojas,  un  filamento  útil 
para  tejidos,  esteras,  petates,  sombreros, 
etc.  Su  hoja  se  usa  para  sahumar  lla- 
gas, etc. 

Burud.  s.  Yerba  de  hoja  estrecha. 

Buta  buta.  s.  Árbol  así  llamado;  sus  ho- 
jas, machacadas,  son  medicina  contra  la 
picadura  de  pez  venenoso,  poniéndolas 
sobre  la  parte  dañada. 

Buyo*  s.  Pimienta  betel,  enredadera  ó 
planta  trepadora,  de  hojas  hendidas  en 
la  base,  aovadas,  aguzadas,  con  los  ner- 
vios medio  esparcidos,  enteras  y  lampi- 
ñas. Hay  dos  variedades:  la  una  que  se 
planta,  y  la  otra  silvestre;  las  que  se 
plantan  son  las  siguientes:  ticom;  labi- 
lab  y  mangadlao;  las  silvestres  son,  po- 
caó,  sinangil,  boho-án,  cagascas  y  ca- 
gáng.  El  llamado  labilab  se  usa  por  me- 
dicina en  los  dolores  de  cabeza,  ponien- 
do sus  hojas  sobre  la  frente. 

Buyo  buyo.  s.  Enredadera  ó  planta  tre- 
padora, de  hojas  hendidas  en  la  base, 
aovadas  y  aguzadas,  con  los  nervios  me- 
dio esparcidos,  enteras  y  lampiñas,  y 
también   venenosas. 


Cabác.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  tronco 
derecho,  sus  hojas  son  anchas  y  largas; 
cuando  son  tiernas,  se  usan  como  medicÍLa 
para  el  dolor  de  cabeza.  El  agua,  en 
que  se  coció  su  corteza,  se  da  como  me- 
dicina á  las  mujeres  que  están  de  parto. 
Su  fruta  es  amarilla  y  cubierta  con  una 
especie  de  vello  grueso  y  rojo.  Su  ma- 
dera  se  usa  para  tabla  en  las  casas. 

Cabayedo.  s.  Arbusto  de  hoja  fina;  su 
flor  es  encarnada. 

Cabugauan.  s.  Caña  fuerte  y  de  mucha 
consistencia. 

Cacao*  s.  Theobroma  cacao.  Este  arbo- 
lito  es  oriundo  de  América.  Se  eleva  á 
la  altura  de  nueve  ó  doce  pies.  Para  el 
plantío  del  cacao  acostumbran  los  naturales 
sembrar  una  porción  de   semillas  en   un 


396 


CA 


,  pequeño  espacio  de  tierra,  ó  también  en 
hojas  de  árboles,  ñipa  ó  coco,  doblándo- 
las en  forma  de  embudo  con  un  poco 
de  tierra  dentro,  y  en  cada  hoja  doblada 
colocan  una  semilla,  que  riegan  diaria- 
mente, y  á  los  pocos  días  nace.  Des- 
.  pues  la  trasladan  al  sitio  que  quieren, 
abriendo  para  cada  planta  un  hoyo  de 
un  palmo  de  hondo,  cuidando  de  plantar 
antes  plátanos  ó  árboles  de  achote,  para 
que  hagan  sombra  á  los  arbolitos,  y  li- 
bertarlos en  parte  de  la  acción  del  sol  y 
del  viento.  De  cuando  en  cuando  rie- 
gan las  nuevas  plantas,  y  al  año  tercero 
empiezan  á  dar  fruta.  Advirtiendo,  que 
al  trasladar  dichas  semillas  nacidas,  no 
se  sacan  de  las  hojas  en  donde  se  plan- 
taron, sino  que  todo  se  pone  dentro  dT 
nuevo  hoyo  formado.  Los  vientos,  tem- 
blores y  la  hormiga  anáy  hacen  mucho 
daño  en  estos  árboles.  El  cacao  siempre 
está  con  flores;  pero  el  tiempo  en  que 
se  hace  la  mayor  cosecha  es  por  No- 
viembre. También  comen  los  naturales  el 
fruto  verde.  La  manteca  de  cacao,  que 
nada  en  la  superficie  del  agua,  cuando, 
después  de  triturado,  se  cuece  en  ella,  es 
muy  ponderada,  y  con  razón,  pues  es 
excelente  para  las  quemaduras,  y  para 
suavizar  el  escozor  ardoroso  de  algunas 
llagas,  de  las  escoriaciones  y  ulceras  de 
los  pechos  de  las  mujeres:  también  alivia 
mucho  aplicada  á  las  almorranas.  Flora. 
El  bisaya  distingue  dos  clases  de  cicao; 
una  que  tiene  cogollo  blanco,  y  se  usa 
como  medicina  contra  los  dolores  de  ca- 
beza; su  fruta  es  también  encarnada.  El 
fruto  verde  se  tuesta,  se  muele  bien,  y 
sirve  para  polvorear  las  llagas  y  heridas. 
El  agua  en  que  se  ponen  en  infusión  las 
raices  del  cacao  encarnado,  se  da  como 
medicina  á  las  mujeres  que  están  de 
parto. 

Cadlum.  s.  Yerba  de  hoja  algo  ancha  y 
olorosa.  Dicha  hoja  se  machaca,  se  ex- 
prime, se  mezcla  y  deslíe  con  acíbar,  y 
se  da  á  beber  á  las  mujeres  que  tienen 
suspendida  la  regla.  El  bisaya,  cuando 
se  baña,  frota  su  cuerpo  con  dicha  hoja. 

Cagáscas.  s.  Planta  así  llamada. 

Cahel.  s.  Árbol  llamado  naranja  cajel. 
Su  fruto  tiene  un  ácido  agradable,  y  se 
usa  para  hacer  cajelada.  De  su  zumo 
usa  mucho  el  bisaya  para  confeccionar 
varias  medicinas. 

Calabasa.  s.  Calabacera  con  surcos.  Es 
calabaza  conocida.  Sus  flores  y  carne 
son  de  color    amarillo.     El    fruto    tiene 


CA 

canales  no  muy  profundos,  y  la  corteza 
es  de  color  verde  oscuro.     (Flora.) 

CalabO,  Clabo.  s.  Planta  de  hoja  estre- 
cha y  gruesa.  Picada  la  hoja,  se  echa 
en  arroz  caldoso,  y  se  da  como  medicina 
á  los  que  padecen  catarro  ó  están  cons- 
tipados; ó  se  envuelve  en  un  trapo,  se 
calienta  al  fuego,  se  exprime,  se  deja 
enfriar,  poniéndola  al  sereno,  y  se  da  á 
beber  á  los  mismos.  También  se  calien- 
ta al  fuego  dicha  hoja,  se  exprime,  y  se 
usa  para  lavar  las  llagas  y  heridas,  y  la 
hoja  exprimida  se  pone  como  emplasto 
en   las  mismas. 

Calampac.  s.  Planta  medicinal  así  llamada. 

Calampisao,  s.  Yerba  de  hoja  estrecha 
y  algo  larga,  encarnada  por  un  lado  y 
verde  por  el  otro. 

Calapé,  s.  Bejuco  muy  grande.  Este  be- 
juco, muy  común  y  conocido,  se  extiende 
hasta  treinta  ó  cincuenta  brazas,  y  su 
grosor,  sin  contar  el  pié,  es  de  más  de 
dos  pulgadas,  y  a  veces  como  la  muñeca. 
Cortándole,  arroja  agua  potable  en  abun- 
dancia; la  cual  se  tiene  por  medicinal. 
El  cogollo,  desnudo  de  sus  espinas,  asado 
al  fuego,  y  cocido  después,  se  come  en 
ensalada  con  aceite  y  vinagre,  y  es  muy 
sabroso,  aunque  un  poco  amargo.  Tam- 
bién se  come  el  fruto  crudo,  que  es  arra- 
cimado y  no  desagradable.  Plora. — Su 
fruta  es  muy  astringente,  agria,  cordial 
y  refrigirante,  y  medicina  contra  el  có- 
lera. (P.   Clarín. ) 

CalatUtse.  s.  Árbol  que,  en  Botánica,  se 
llama  Plumieva  blanca.  Este  árbol  es 
bien  conocido,  y  se  eleva  á  la  altura  de 
seis  ó  más  varas.  Su  corteza  es  amarga 
y  purgante,  y  se  usa  en  Hocos  para  este 
efecto;  también  su  leche,  aplicada  exterior- 
mente,  es  gran  remedio  contra  la  sarna 
y  empeines,  según  Hernández».  El  jarabe 
de  su  corteza  hace  salir  las  lombrices 
tenias,  y  la  infusión  de  sus  hojas,  bebida 
largo  tiempo,  dicen  que  cura  el  mal  ve- 
néreo. Siempre  está  floreciendo,  y  las 
flores  son  olorosas.  Rarísima  vez  da 
fruto:  no  he  logrado  verlo  más  que  una 
sola  vez;  como  no  estaba  muduro,  no  pude 
formar  juicio  exacto  de  él.  Sin  embargo, 
creo  que  no  me  he  equivocado  en  la 
descripción  dada.  El  P.  Ignacio  de  Mer- 
cado, en  su  tratado  de  yerbas  de  las  islas, 
pondera  mucho  para  la  hidropesía  la  cor- 
teza bien  molida  en  dosis  de  dos  drac- 
mas  y  cocida  en  diez  y  siete  onzas  de 
agua,  hasta  que  después  de  filtrada  quede 
en  ocho.     De  está  infusión,  dice,    se  da 


CA 

á  tomar  parte  después  de  eenar  poco 
y  temprano:  para  mitigar  el  amargo  se 
puede  comer  anís  confitado.  Esta  agua 
se  puede  beber  tres  ó  cuatro  noches  se- 
guidas,  ó  una  vez  cada  tres  días.  Si  ha- 
biéndola tomado  por  nueve  veces,  no  se 
desvanese  la  hidropesía,  después  de  des- 
cansar unos  diez  días,  se  vuelve  á  tomar 
las  veces  que  pueda  sufrir  el  paciente, 
pero  siempre  conviene  obrar  con  consulta 
de  un  facultativo.  Se  cree  que  este  árbol 
ha  venido  de   América.  (Flora.) 

Calaycagay.  s.  Yerba  de  hoja  algo  larga, 
y  fruto  pequeño. 

Calingag.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
ancha  y  larga;  su  corteza  es  olorosa  y 
tiene  un  sabor  algo  picante. 

Calipayatl.  s.  Planta  que  sirve  para  po- 
nerla en  macetas;  sus  hojas  son  estrechas 
y  largas.  Hay  cuatro  clases:  una  que 
tiene  verde  la  hoja,  otra  que  la  tiene 
amaril  a  y  verde,  otra  que  la  tiene  ama 
rilla  y  morada,  y  otra  que  la  tiene  ama- 
rilla. Dicha  hoja  se  pone  en  agua  ca- 
liente, y  se  usa  para  bañar  a  los  enfer- 
mizos. 

Camagong.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de 
hoja  estrecha;  su  madera  es  dura  y  pe- 
sada, de  color  negro  y  vetas  rojas.  Se 
usa  en  ebanistería. 

Camahiuan.  s.  Árbol  alto  y  derecho,  de 
hoja  larga  y  aguda;  su  madera  se  usa  en 
los  edificios. 

Camahuyan.  s.  Árbol  de  madera  dura 
y  fuerte. 

Camallinggay.  s.  Moringa  que  da  aceite. 
Este  árbol,  cuyas  flores  son  blancas,  se 
eleva  á  la  altura  de  unas  tres  ó  cuairo 
brazas.  Es  conocido  de  todos  los  naturales, 
quienes  comen,  cocidas  en  agua,  sus  hojas 
y  el  fruto  cuando  está  tierno.  Su  raiz 
se  tiene  por  muy  medicinal  y  sirve  para 
sinapismos.  De  sus  semiHas  se  saca  un 
aceite  inodoro,  que  no  se  enrancia,  p^ro 
es  caustico,  y  purga  también  con  violen- 
cia. La  raiz,  cocida  en  mucha  agua,  se 
tiene  p,;r  antiescorbútica.  También  se 
asegura  que  eS  muy  buena  pa  a  otras 
enfermedades,  y  aún  para  algunas  creídas 
por  incurables,  como  el  San  Lázaro.  Flora. 
— La  corteza  de  dicho  árbol,  machacada, 
sirve  para  curar  las  mordeduras  ó  picadu- 
ras de  animales  venenosos.  En  Samar 
hay  dos  clases  de  camalunggay:  la  una 
es  un  arbusto  de  hoja  pequeña,  unida  ó 
espesa,  y  grata  á  la  vista;  la  otra  es  ár- 
bol grande  y  alto,   de  hoja  fina  y  frondo- 


CA 


397 


so;  rallada  su  raiz  y  poniendo  un  poco 
de  vinagre,  se   usa  como  sinapismo. 

CamangSÍ.  s.  Árbol  grande  llamado  Ar- 
tocarpo  camansí.  El  fruto  se  hace  mayor 
que  Ja  cabeza  de  un  hombre;  está  rodea- 
do de  aposentos,  y  en  cada  uno  hay  una 
semilla  oval.  Sus  hojas  son  de  dos  pies 
de  largo.  Las  semillas,  que  son  grandes 
como  bellotas,  se  comen  crudas  ó  coci- 
das, y  tienen  un  sabor  agradable  pareci- 
do al  de  las  castañas.  (Flora.) 

Camansile.  s.  Planta  medicinal  así  lla- 
mada.— Árbol  así  llamado. 

Camantigue.  s.  Planta  de  hoja  estrecha, 
tiene  la  flor  encarnada,  y  también  blan- 
ca y  amarilla.  Sus  hojas,  exprimidas,  se 
usan  para  curar  herida,  ó  hinchazón  que 
ya  ha  reventado,  y  también  para  curar 
las  erupciones  cutáneas.  Su  zumo,  á  ma- 
nera de  ungüento,  es  medicina  para  las 
almorranas  y  otras  enfermedades. — Plan- 
ta llamada  impaciente  de  tres  flores.  Esta 
planta  llamada  impaciente,  porque  arroja 
luego  las  semillas  al  tocarla,  produce  las 
flores  blancas,  y  se  eleva  á  la  altura  de 
tres  pies.  Los  naturales  la  plantan  por  la 
hermosura  de  sus  flores.  Sus  ramas  son 
medio  trasparentes.  Dicen,  que  el  jugo 
de  ella  mata  los   piojos.  (Flora.) 

Camaog.  s.  Planta  así  llamada.  El  tronco 
próximo  á  su  raíz,  que  está  debajo  de 
tierra,  machacado  y  aplicado  á  las  apos- 
temas y  granos,  las  resuelve.  Cocido  el 
mismo  tronco,  sirve  para  encolar  guitarras, 
harpas,  etc.  (P.  Fr.  Juan  Félix.) 

C amates,  s.  Tomates  ó  sea  Solano  Lico- 
pérsico.  Esta  planta,  que  siempre  se  ha- 
lla en  Filipinas  ó  en  donde  hay  hombres, 
se  eleva  á  la  aítura  de  uno  ó  dos  pies 
ó  más;  el  fruto  tiene  cuatro  ó  cinco  lí- 
neas de  diámetro.  Los  naturales  hacen 
un  uso  inmenso  del  fruto,  empleándolo  en 
casi  todas  sus  comidas.  Con  sus  hojas 
tiñen  de  verde  sucio  las  telas  de  algodón. 
(F^ora.) 

Camaysi.  s.  Árbol  de  color  negro,  hoja 
pequeña,  y  espinoso  el  tronco.  Su  fruta* 
cocida,  se  come. 

Camote,  s.  Planta  del  mismo  nombre.  Esta 
planta  se  extiende  mucho,  y  en  los  puntos 
tn  donde  el  tallo  toca  en  tierra,  echa 
raiz  y  ramitas.  De  cada  raiz  salen  tu- 
bérculos oblongos  con  desigualdades.  El 
número  varía;  pues  son  cuatro  ó  seis  ó 
más,  si  son  pequeños,  pendientes  de  la 
raiz  principal  por  unas  raicillas.  Estos  tu- 
bérculos son  los  que  constituyen  el  prin- 
cipal mérito  de  la  planta;  á  veces  tienen 


398 


CA 


seis  pulgadas  de  largo  ó  mucho  más.  Su 
preparación  en  las  cocinas  es  muy  varia, 
y  según  el  gusto  de  cada  uno.  Sirven  en 
lugar  de  sopas  hasta  para  el  chocolate, 
cortándolas  en  revanacias  delgadas  y  tos- 
tándolas al  fuego.  Cuando  quieren  hacer 
algún  plantío,  no  usan  de  las  yemas  de 
las  raices,  sino  de  troncos  de  ramas  que 
van  metiendo  en  tierra.  Otras  veces  ex- 
tienden una  rama  larga  sobre  la  tierra 
preparada,  y  la  van  apretando  con  la 
mano  y  enterrando  los  nudos  nada  más, 
en  donde  están  las  yemas.  De  esta  es- 
pecie hay  otras  muchas  variedades  que 
se  toman  de  la  diferente  figura,  magni- 
tud y  color  de  los  tubérculo*.  Flora. — 
No  sólo  se  come  su  raiz,  sino  ta  nbién 
sus  hojas  tiernas. 
Camote  nga  cahuy.  s.  Es   un   arbolito 

de  unas  tres  varas  de  altura,  bastante  le- 
choso. Sus  hojas  están  esparcidas,  di- 
gitadas, ó  en  número  de  cinco,  siete  ú 
ocho,  reunidas  en  un  punto,  lanceoladas, 
muy  lampiñas  y  con  el  peciolo  común 
largo.  Las  raices  á  veces  se  hacen  tan 
grandes  como  el  muslo;  son  de  color 
de  ceniza,  y,   cocidas,  se  comen  sin  otra 

.  preparación;  pero  son  algo  duras,  corre- 
osas y  nunca  tan  estimadas  de  los  na- 
turales come  el  camote.  Flora. — Es  ne- 
cesario poner  antes  en  infusión  en  agua 
corriente  dicha  raiz  para  poderla  comer, 
como  hacen  los  bisayas  de  Samar;  y  así 
no  se  expone  uno  á  un  cólico,  ó  á  enve- 
nenarse. 

Candol.  s.  Es  una  calabaza  poco  conocida. 
De  ella  se  hace  dulce;  tiene  la  corteza 
dura  y  algo  áspera;  su  largor  es  de  un  pié 
ó  más.  El  tallo,  hojas  y  fruta  están  llenos 
de  pelos  tiesos.  Las  flores  son  amarillas. 
(Flora.) 

Caningag.  s.  Árbol  grande  así  llamado. 
Su  corteza  es  dulce,  y  se  masca;  sus  ho- 
jas, cociéndolas  con  aceite  de  ajonjolí,  se 
usan  como  remedio  para  el  dolor  de  ca- 
beza, cuando  este  proviene  de  humores 
fríos,  untando  la  misma  con  dicho  coci- 
miento. 

Capaya.  s.  Carica  Papaya.  Estos  arbolitos 
se  elevan  á  la  altura  de  quince  ó  más 
pies.  Su  tronco  es  de  una  constitución 
tan  blanda  que  se  corta  fácilmente.  El 
fruto,  que  suele  ser  como  la  cabeza  de 
un  niño,  es  de  los  más  agradables.  Los 
peciolos  son  huecos,  y  á  veces  de  nue- 
ve pies  de  largo:  los  naturales  los  llenan 
del  líquido  conveniente  para  las  lavati- 
vas, y  les  sirven  de  geringas    naturales, 


CA 

aunque  muy  trabajosas,  porque  solamen- 
te hacen  su  efecto  soplando   con    mucha 
fuerza.   Las  hojas,  se  dice,  que  son  exce- 
lentes  para  curar  el  reuma,    aplicándolas 
á  los  miembros   enfermos  en  los  que  oca- 
siona una  erupción    saludable,    pero    por 
lo  que  he  observado    en    mí    mismo,    el 
alivio  es  pasajero.  Las  mismas  hojas   de 
estos  árboles  sirven  á    los    naturales    en 
lugar  de  jabón,  para  lo  cual   las    macha- 
can primero,  y  después  las  exprimen  en 
agua:  con  ella  lavan  la  ropa  blanca  nue- 
va para  que  blanquee  mucho,  y  también 
la  ropa  sucia  para  quitarle    prontamente 
las  manchas;  y    aunque    tome    un    color 
verde,  éste  luego    desaparece    lavándola 
en  agua  clara.    Tampoco  conviene  remo- 
jar por  largo  tiempo  la  ropa  en   el  agua 
dicha,  porque    se    maltrata.    Esta    virtud 
de  las  hojas  de  la  papaya   es    común    á 
otras  muchas  plantas  de  Filipinas,   y  re- 
gularmente á  las  que  despiden    en    jugo 
lechoso.  Los  naturales,  según  parece,  adi- 
vinan esta    virtud,   fijándose  en  la  seme- 
janza que  aparentan  tener  entre  sí  el  ja- 
bón desleído   y  zumo  lechoso,    y  aunque 
á  los  ojos  de  los  europeos,  esto  parezca 
una  simpleza,  los  resultados  muchas  veces 
son  felices.  Las  ovejas  comen   con  ansia 
las  hojas   de    la    papaya.  El  zumo  de  la 
pulpa    del  fruto  se  emplea  como  cosmé- 
tico para    quitar  las  manchas  de  la  piel, 
causadas  por  el    ardor  del  sol.   La  leche 
de  la  papaya,  en  muy  corta  dosis,  como 
uno   ó  dos  dracmas    para  un  muchacho, 
y  de  dos  á  cuitro    para  un  adulto,    mez- 
clada con  igual  peso  de  leche,  y  combi- 
nado todo    con    una    infusión    aromática, 
y  bebido,  es  remedio    eficacísimo  contra 
toda    especie    de    lombrices,   y  lo  mismo 
las  semillas.  Éstas,  secas  y  trituradas,  se 
toman  en  dosis  de  un   escrúpulo  por  mu- 
chos días,  y  hacen  morir  todos  los  gusa- 
nos.   Flora. -«-Su  fruta,  madura,    es  ama- 
rilla, dulce  y  comestible;  y  verde  aún  se 
usa  en  la   tinola. 
Capé.  s.  Coffea  Arábica.   Este    árbol    tan 
conocido  se  eleva  hasta  la  altura  de  nue- 
ve pies.  Ignoro  si  es  indígena  de  las  Is- 
las, á  lo  que  me  inclino.  En  la    provin- 
cia de  Batangas  se  da  y  extiende  él  mis- 
mo de  por  sí   con  mucha  facilidad,  espe- 
cialmente en   el  pueblo  de  San  Pablo.  De 
la  bebida  tan  usada  del  café   se    ha    es- 
crito con  mucha    variedad,.    Unos    dicen 
que    causa  temblores  en  las  manos,  que 
quita  el  sueño  y    acorta   la    vista.*   Esto 
último  lo  he  experimentado  en  mí    mis- 


CA 

mo,  después  de  haberlo  tomado  por  es- 
pacio de  dos  meses:  también  han  escri- 
to algunos  que  causa  la  esterilidad.  Pero 
otros  autores  reconocen  que  el  café  ha 
curado  asmas  inveteradas  y  melancólicas, 
que  despeja  la  cabeza,  y  que  enerva  la 
fuerza  de  los  licores  espirituosos.  Admi- 
nistrado en  lavativas,  disipa  el  entorpe- 
cimiento que  causa  la  apoplejía.  Se  sabe 
que  un  Rey  de  España  publicó  un  reme- 
dio contra  las  calenturas  intermitentes, 
el  cual  consiste  en  tomar  una  taza  de 
café,  bien  cargada,  en  donde  se  haya 
echado  el  zumo  de  un  limón.  En  Filipi- 
nas es  necesario  que  sean  tres  ó  cuatro, 
por  ser  muy  pequeños.  Muchas  mujeres 
indígenas,  acometidas  de  mal  de  madre, 
han  sanado  al  momento  bebiendo  una 
taza  de  café  en  donde  se  habían  echado 
unas  dos  cucharadas  de  aguardiente;  tam- 
bién disminuye  y  aun  sana  la  sarna.  Flo- 
ra.— Cuatro  ó  seis  hojas  de  la  dicha  plan- 
ta pueden  .sacar  á  alguno  de  las  garras  de 
la  muerte.  Si  alguien  fuese  atacado  del 
cólera  morbo,  procurará  tomar  el  agua 
en  que  se  cocieron  las  hojas  menciona- 
das con  la  cantidad  que  cabe  en  una  taza 
de  las  de  caldo,  después  de  haber  mer- 
mado la  mitad.  Bebida  el  agua,  se  arro- 
pará bien,  y  será  regular  que,  en  virtud 
de  un  copioso  sudor  que  á  poco  tiempo 
advertirá,  desaparezca  la  enfermedad.  La 
medicina  no  puede  ser  más  sencilla  y 
barata  donde  haya  tales  plantas.  P.  Fr. 
Juan  Félix. — Las  hojas  tiernas  de  dicho 
árbol  son  medicina  eficaz  contra  la  di- 
sentería. Unas  cuatro  ó  más  hojas  se 
cuecen  en  ia  cantidad  de  dos  vasos  de 
agua,  hasta  que  merme  la  mitad,  y  des- 
pués que  el  agua  esté  fría,  se  va  toman- 
do poco  á  poco.  El  agua  en  que  se  co- 
cieron cuatro  ó  seis  hojas  de  dicho  árbol, 
se  da  como  medicina  a  los  que  padecen 
cursos. 

Capopot.  s.  Planta  medicinal,  que  se  usa 
para  curar  granos  y  apostemas. 

Capúlao.  s.  Cynamorio  de  Filipinas.  Plan- 
ta que  me  trageron  de  Cebú,  y  se  da  en 
el  agua  de  la  mar,  creciendo  sobre  las 
raices  podridas  de  los  árboles:  es  hermo- 
sa á  la  vista,  y  su  color  no  es  del  todo 
encarnado,  sino  morado.  Los  naturales 
apenas  conocen  esta  planta;  pero  los  au- 
tores botánicos  dicen  que  es  astringen- 
te, y  que  en  dosis  de  un  escrúpulo  en 
caldo,,  se  usa  en  la  disentería,  esputo  de 
sangre,    hemorragia   y   úlcera»    cacoetes. 

.   (Flora.) 


CO 


399 


Caray acay.  s.  Árbol  alto,  de  hoja  ancha 
y  larga;  su  fruta  es  larga;  su  raiz,  pues- 
ta en  infusión  en  agua  fría,  se  da  á  be- 
ber  á  los  que  padecen  granos  grandes 
con  pus. 

Carocanding.  s.  Yerba  de  hoja  estrecha 
y  pilosa;  su  fruta  es  pequeña  y  no  se 
come.  Sus  hojas,  calentadas  al  fuego  y 
aplicadas  al  vientre,  son  medicina  contra 
los  pujos  y  diarrea. 

Catcatan.  s.  Caña  olorosa  y  medicinal. 

Catmon.  s.  Dilenia  de  Indias.  Este  árbol 
se  eleva  á  la  altura  de  muchas  varas. 
Las  flores  tienen  casi  un  jeme  de  ancho, 
las  hojas  un  palmo,  y  los  pétalos  tres 
pulgadas  de  largo.  El  zumo  de  la  fruta 
es  agrio,  y  se  sirven  de  él  los  naturales 
en  lugar  de  vinagre.  Flora. — Su  fruta  es 
agria,  y  se  come. 

Catol.  s.  Arbusto  de  hoja  algo  redonda  y 
aguda;  su  fruta  es  encarnada,  y  no  se 
come;   peco  la  comen  algunas  aves. 

Cauayan.  s.  Bambus  mitis  ó  Bambus  sin 
espinas.  Esta  caña  es  de  las  más  altas. 
En  los  nudos  no  se  notan  aquellas  ye- 
mas  puntiagudas  y  punzantes  que  tie- 
nen otras  cañas.  Cuando  dicha  caña  tiene 
una  braza  de  alto,  se  corta  por  un  nudo, 
y  al  día  siguiente  por  la  mañana  se  en- 
cuentra llena  de  agua  clara  la  parte  del 
tronco  por  donde  se  ha  cortado,  y  se 
usa  para  bañar  á  los  enfermizos:  si  di- 
cha caña  no  destila  agua,  dice  el  bisaya, 
que  es  señal  cierta  que  el  enfermo  tiene 
demasiado   calor  en  su  cuerpo. 

Cayamcayám.  s.  Arbusto  con  muchas 
raices  desde  las  ramas  á  tierra;  es  in- 
fructífero. 

Cayangcang.  s.  Enredadera  de  tronco 
delgado;  sus  hojas  están  unidas  de  cinco 
en  cinco,  y  cada  hoja  tiene  cinco  puntas 
ó  dientes.  Machacada  la  hoja,  y  puesto 
un  poco  de  aceite,  se  calienta  al  fuego, 
y  se  usa  para  untar  y  curar  las  llagas 
y  heridas. 

Cobe.  s.  Árbol  grande,  alto  y  derecho,  de 
madera  amarilla  y  fuerte;  se  usa  en  los 
edificios. 

CogOfl.  s.  Planta  de  hojas  de  figura  de 
espada,  ásperas  por  arriba  y  por  las  ori- 
llas, y  casi  lampiñas  por  abajo.  Esta  plan- 
ta, extendida  inmensamente  por  las  Is- 
las, á  veces  coge  espacios  de  muchas 
leguas  con  exclusión  de  otras  plantas. 
Se  hace  de  la  altura  de  un  hombre.  Los 
naturales  la  emplean  para  cubrir  los  te- 
chos de  sus  casas,  especialmente  los  caba- 
lletes. Los  animales  la  comen.  La  raiz  es 


400 


DA 


dulce,  y  la  mascan  por  golosina  los  mu- 
chachos. 

Colipapa.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
algo  ancha.  Su  madera  es  muy  dura  y 
correosa,  y  aguanta  mucho  tiempo  en  el 
agua,  como  harigue. 

Colong  COgong.  s.  Hernandia  sonora. 
Este  árbol  se  hace  de  tercer  orden.  El 
fruto  no  se  puede  comer  por  ser  amargo 
y  en  extremo  acre.  Su  madera  es  blanda. 

Colong  COgOn.,¿\  Planta  de  hoja  peque- 
ña. Sus  hojas  y  tronco  <*e  machacan,  se 
calienta  todo  al  fuego,  y  se  aplican  como 
emplasto  para  curar  el  dolor  de    cabeza. 

Comentang.  Hamentang.  s.  Planta  de 
hoja  esrecha;  su  flor  es  blanca  con  ra- 
yas encarnadas. 

Corot.  s.  Enredadera,  cuya  raiz  comen  los 
naturales,  después  de  lavarla  en  agua  al- 
gunas veces,  perqué  sin  tal  operación 
emborracha  y  aun  envenena,  aunque  no 
mortalmente. 

Corugbac.  s.  Enredadera  de  tronco  grue- 
so, de  hojas  anchas,  y  redonda    la  fruta. 

Gosol.  s.  Yerba  de  hoja  ancha  y  sin  tron- 
co, de  olor  fuerte;  se  usa  como  medicina 
para  curar  la  tos. 

Coyo  COyo.  s.  Planta  trepadora,  semejan- 
te á  la  enredadera;  sus  ramitas  son  p:- 
losas. 

Coyogao.  s.  Árbol  alto,  de  hoja  estrecha. 
Su  hoja  s?  machaca,  se  calienta  al  fue- 
go, se  exprime,  y  sirve  para  untar  y  cu- 
rar la  sarna  que  llaman  catoL 


D 


Daetan.  s.  Palma  del  mismo  nombre.  Be- 
bida en  ayunas  el  agua  de  la  fruta  de 
este  coco,  es  medicina  para  los  que  ori- 
nan  pus. 

Daga  hit.  s.  Yerba  de  hoja  estrecha,  lar- 
ga y  puntiaguda. 

Dalaganatl.  s.  Árbol  de  hojas  largas  y 
anchas;  su  fruta  es  colorada  y  comesti- 
ble, sus  raices  tienen  un  olor  agradable 
parecido  al  del  alcanfor. 

Dalaganatl.  s.  Enredadrra  trepadora;  su 
raiz  raspada  y  puesta  en  el  estómago, 
es  medicina  contra  ventosidades    rías. 

DalairÓ.  s.  Yerba  que  nace  en  el  agua, 
en  charcos  ó  lagunas,  de  hoja  ancha  y 
redonda. 

Dalaquit.  s.  Árbol  de  este  nombre.  Este 
árbol,  cuando  es  nuevo  ó  está  naciendo, 
parece  una  enredadera,  y  poco  á  poco  va 
trepando  y  abrazando  á  otro  árbol  hasta 
que  le  mata.  Del  tronco  de  dicho  árbol, 


DA 

cuando  ya  es    algo  grande,   nacen  y    se 
alargan  unas  ramas  hasta  tocar  en  tierra, 
en  donde  prenden      También  nace  en  las 
cotas  y  echa  á    perder    los    edificios,    si 
no  se  corta  á  tiempo.      Las    ramas    que 
nacen  del  tronco  y  prenden  en  tierra   se 
machacan,  se  pone  un   poco  de  aceite,  y 
se  aplican  á    las    heridas    para    curarlas; 
sus  hojas  son  también    medicinales.     En 
la  entrada  del  río    de  Guiborongani,  del 
pueblo  de  Borongan,  hay  un  dalaquit  de 
catorce  brazas  de  bojeo.      Sobre  este  ár- 
bol famoso,  que  á  la  vista  parece  uno  y 
son  varios  unidos  formando  grupo,  tienen 
los  bisayas  algunas  supersticiones,  porque 
ni  á  tocar  se  atreven  dicho  árbol,   y  mu- 
cho menos  cortarle,   pues  creen  que  habi- 
tan en  él  los  duendes,  y  que  llevan  á  mal 
el  que  se  les  destruya  su  morada. 
Dala-lldá.    s.  Yerba  de   h<  ja  estrecha;    su 
flor    es   encamada.  Su  hoja  se  machaca, 
se    calienta    al    fuego,  y  en  ella  se  pone 
el  junco  de  hacer  petates  para  teñirlo  de 
colorado.    En    dicha    hoja,  machacada,  se 
pone  un  poco  de  aceite,    y    se  usa  para 
untar    y    curar    las    bubas    ó    sarna    que 
llaman  catol. 

Daliyopyop  ó  aliyopyop.  s.  Yerba  de 
hoja  larga;  se  usa  como  ungüento,  apli- 
cando la  hoja  á  las  hinchazones  ó  gra- 
nos con  pus. 

Dalonotan.  s.  Arbusto  de  hoja  algo  an- 
cha, redonda  y  puntiaguda;  las  raspadu- 
ras de  su  corteza,  aplicadas  á  las  apos- 
temas, las  revientan  y  las  supura,  haciendo 
el  oficio  de  ungüento;  tamb  én  se  usan 
para  curar  el  dolor  de  etómago,  aplicán- 
dolas al   vientre. 

Dalugdugan.  s.  Enredadera  de  hoja  pe- 
queña y  tronco  espinoso;  su  fruta,  que 
tiene  la  cascara  dura,  se  hace  polvo,  se 
pone  un  poco  de  vinagre  y  se  aplica 
como  emplasto  para  quitar  el  dolor  de 
cabeza.  Su  raíz  se  da  como  medicina  á 
las  recién  paridas. 

Dalupang.  s.  Planta  que  da  flores  encar- 
nadas. Bebido  con  vino  el  zumo  de  su 
raiz,  es  medicina  contra  las  cámaras  con 
sangre;  mas  si  hay  calentura  ó  mucho 
ardor,  se   bebe   con   agua. 

Danatá.  s.  Arbusto  de  hoja  ancha  y  larga, 
puntiguada  y  de  mal  olor.  Su  hoja  se 
machaca,  se  exprime,  se  pone  un  poco 
de  cal,  y  se  unta  la  inflamación  que  lla- 
man calamayo. 

Dangcalan.  s.  Árbol  grande;  su  tronco 
no  suele  ser  derecho,  y  su  madera  es  di- 
fícil de  aserrarse.   Sus  hojas,  hechas  tiras 


DA 

y  puestas  en  infusión  en  agua,  son  me- 
dicina para  el  mal  de  ojos,  aproximando 
y  pasando  la  cabeza  por  donde  están 
puestas  en  infusión.  Su  corteza,  picada  y 
frita  con  aceite  nuevo  de  coco,  es  medi- 
cina contra  el  flujo  de  orina,  untando  con 
ella  los  lomos  ó  riñones. 

Danglug.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
fina  y  madera  blanda. 

Da-Ó.  s.  Árbol  grande,  de  hoja  estrecha;  su 
fruta  es  pequeña,  puntiaguda  por  los  ex- 
tremos y  comestible;  pero  mejor  es  abs- 
tenerse de  comer  dicha  fruta. 

Dap  dap.  s.  Erydhrina  cárnea.  Eritrina  de 
color  de  carne.  Árbol  grande  de  muchas 
ramas  y  tronco  espinoso,  de  hoja  ancha, 
aovada  y  puntiaguda.  En  los  meses  enero 
y  febrero  se  cae  la  hoja,  y  echa  dicho 
árbol  flores  encarnadas  en  mucho  nú- 
mero, que  terminan  en  panoja  racimosa. 
Su  fruta,  que  madura  en  el  mes  de  marzo, 
es  algo  negra,  redonda  y  larga  como  la 
del  cacao.  Su  madera  es  ligera  y  blanda. 
Su  hoja  sirve  para  mitigar  el  dolor  de 
cabeza,  aplicándola  á  la  misma.  Su  raiz, 
respada,  envueltas  las  raspaduras  en  una 
hoja  ó  en  un  trapo,  y  calentadas  al  fuego, 
se  usan  para  curar  la  enfermedad  que  lla- 
man nial  de  culebra,  aplicándolas  á  la 
parte  dolorida.  Su  corteza  rallada,  se 
aplica  como  emplasto  al  vientre  de  la 
mujer  que  padece  mal  de  regla;  y  tam- 
bién se  cuece  en  agua  la  corteza,  hasta 
que  merme  la  mitad,  y  se  da  á  beber  á 
la  misma  con  el  fin  de  que  sane,  como 
muchas  veces  sucede.  En  el  mes  de  abril 
echa  dicho  árbol  unos  pimpollos  de  color 
blanco 

Daraysic.  s.  Planta  así  llamada;  sus  ho- 
jas se  usan  para  curar  los  granos  y  apos- 
temas. 

Darangian.  s.  Árbol  grande  llamado  Ar- 
tocarpo  Darangian.  El  fruto  se  hace  ma- 
yor que  la  cabeza  de  un  hombre;  está  ro- 
deado de  aposentos,  y  en  cada  uno  hay 
una  semilla  oval.  Sus  hojas  son  de  dos 
pies  de  largo.  Las  semillas,  que  son  gran- 
des como  bellotas,  se  comen  crudas  ó 
cocidas,  y  tienen  un  sabor  agradable  pa- 
recido al  de  las  castañas. 

Daua.  s.  Panizo  mijo.  Las  panojas  de  esta 
p'anta  son  muy  grandes  y  cabizbajas.  La 
siembran  los  naturales  y  hacen  de  los  gra- 
nos, que  son  pequeños  y  casi  redondos, 
sus  comidillas  buenas  para  su  gusto;  tam- 
bién se  dan  á  los  canarios.  Flora.  La  se- 
milla de  esta  planta,  puesta  en  infusión 
en  agua  ó  cocida,  se  da  á  beber  al   en- 


DA-GA 


401 


fermo  para  que  la  enfermedad  no   se    in 
terne. 

Dita,  s.  Árbol  de  hoja  larga,  estrecha  y 
puntiaguda;  su  tronco  tiene  mucha  resina. 
Su  corteza  se  pone  en  infusión,  y  se  da 
á  beber  á  los  que  padecen  alguna  infla- 
mación en  el    cuerpo. 

Doctnay,  s.  Planta  medicinal  así  llamada. 

Docnay.  s.  Yerba  de  hoja  fina.  Seca  la 
hoja,  se  usa  en  las  almohadas  en  lugar 
de  algodón. 

DotlgOtl.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
estrecha  y  algo  redonda;  su  madera  es 
fuerte,  correosa  y  difícil  de  aserrarse.  Su 
fruta  es  pequeña  y  redonda,  con  esqui- 
nas; no  se  come.  Este  árbol  nace  en  los 
sitios  fangosos  ó  á  orillas  de  los  ríos. 

DongOtl  dongOtl.  (Guisoc  nga  dongon  do- 
ngon).  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
estrecha  y  algo  redonda;  su  madera  es  bue- 
na, fuerte,  correosa  y  difícil  de  aserrarse. 

Dug-an  nga  cahuy.  s.  Árbol  alto  y  de- 
recho, de  hoja  estrecha  y  puntiaguda.  La 
resina  de  su  tronco  es  roja  como  la  sangre. 

Dug-an  nga  balagon.  s.  Enredadera  de 
hoja  fina  y  tronco  grueso.  Su  zumo  es 
de  color  de  sangre,  y  huele  como  el  al- 
quitrán. Su  hoja,  machacada  y  calentada 
al  fuego,  se  aplica  como  emplasto  al  vien- 
tre de  los  que  evacúan  sangre  ó  padecen 
pujos. 

Duhat.  s.  Árbol  alto;  sus  hojas  tienen  un 
sabor  ácido;  su  corteza,  picada  y  frita  en 
aceite  nuevo  de  coco,  es  medicina  contra 
el  flujo  de  orina,  untando  con  ello  los 
riñones,  y  también  bañándose  el  enfermo 
con  agua  tibia  en  donde  se  hayan  cocido 
las  hojas  ó  corteza  de  dicho  árbol. 

Dlllao.  s.  Planta  de  hoja  ancha,  larga  y 
puntiaguda;  su  raiz  es  amarilla,  y  con  ella 
tiñen  de  un  amarillo  que  no  es  muy 
firme.  Dicha  raiz  se  machaca,  se  mezcla 
con  carne  rallada  de  coco,  se  calienta  al 
fuego,  y  se  aplica  como  emplasto  á  las 
heridas,  particularmente  las  que  provie- 
nen de  haber  pisado  y  haberse  clavado 
las  púas  venenosas  que  tienen  algunos 
peces. 


Gaan  gaan.  j.  Arbusto  de  hoja  estrecha. 
Seca  la  hoja,  la  usa  el  bisaya  en  sus  al- 
mohadas en  lugar  de  algodón. 

Ga-as.  s.  Hierba  así  llamada;  su  hoja  es 
semejante  á  la  del  palay,  aunque  un  poco 
más  ancha. 

Ganda*  s.  Ajo  de  tres  cajitas.  Planta  muy 


402 


GA 


conocida  y  usada  en  lugar  de  los  puerros 
en  Filipinas.  Es  indígena  de  las  islas,  pues 
se  da  espontánea  en  Leyte;  pero  la  de 
Manila  es  oriunda  de  China.  El  olor  de 
las^  hojas  no  es  fuerte,  pero  sí  el  de  la 
raiz,  que  se  extiende  mucho  formando  un 
cuerpo  ancho,  continuado  y  macizo,  y  de 
ella  salen  infinitos  tallitos  que  por  abajo 
tienen  cascos.  Las  flores  son  blancas. 
Flora. — Esta  planta,  que  se  parece  al  ce- 
bollino, se  usa  en  la  olla  y  guisados,  y 
también  como  medicina. 

Gangauan.   s.  Árbol  grande  y  alto;  se  usa 

i.    en  los  edificios. 

Gapas.  s.  Árbol  grande  y  alto,  algodonero 
de  hoja  delgada  y  lobulada,  de  tronco 
recto,  con  algunas  espinas  gruesas  y  cor- 
tas. Estas  espinas  se  usan  como  medi- 
cina para  curar  las  pecas.  Su  fruto  es  una 
cápsula  que  tiene  muchas  semillas  envuel- 
tas en  una  borra  larga  y  blanca,  que  sale 
y  se  extiene  al  abrirse  la  cápsula  por 
efecto  del  calor,  cuando  está  ya  madura. 
Dicha  borra  es  muy  fina,  y  se  pega  á 
los  dedos  al  cogerla.  La  cápsula,  cuando 
está  todavía  verde,  la  comen  los  murcié 
lagos   grandes  y  otras  aves. 

Gapas  nga  malobagO.  s.  Arbusto  algo- 
donero, de  hoja  ancha  y  redonda.  Su  fruto 
es  una  cápsula  que  contiene  muchas  se- 
millas envueltas  en  una  borra  larga  y 
blanca,  que  sale  y  se  extiende  al  abrirse 
la  cápsula  por  efecto  del  calor,  cuando 
está  ya  madura.  Este  algodón  es  el  que 
se  hila  y  no  se  pega  á  los  manos- 

Gatas  gatas,  s.  Arbusto  de  hoja  ancha 
y  redonda  que  tiene  blanco  el  reverso. 
Su  raiz  se  machaca,  y  el  zumo  que  dts- 
pide,  que  es  blanco  como  la  leche,  se 
da  á  beber  á  Jos  que  padecen  alguna 
llaga  o  inflamación  interior,  y  también 
se  aplica  exteriormeme  sobre  la  parte 
dolorida.  Calentada  tn  agua  dicha  ra.z, 
se  da  á  beber  á  las  mujeres  que  están 
criando  y  carecen  de  Jeche. 

Gatas  gatas,  (a)  Buyayaon.  s.  Planta 
medicinal,  llamada  yerba  de  golondrina. 

Gatsan.  s.  Arbusto  de  hoja  delgada.  Su 
raiz  se  machaca,  y  el  zumo  que  despide, 
que  es  blanco  como  la  leche,  se  da  a  be- 
ber á  los  que  padecen  alguna  llaga  ó 
inflamación  interior,  y  también  se  aplica 
exteriormente  sobre  la  parte  dolorida. 

Gauay  gauay.  f.  Árbol,  grande  de  hoja 
delgada,  la  cual  se  usa  por  algunos  en  la 
tinola  de  pescado  y  en  la  olla. 

Gauay  gauay.  s.  Planta  de  hoja  redonda, 
puntiaguda  y  gruesa.  Dicha  planta  se  ma- 


GA-HA 

chaca,  se    mezcla   un    poco  de  cal,  y  se 
aplica  como  emplasto  para  curar  las    in- 
flamaciones recientes. 
Gauay  sin  bu  aya.  (a)  Pan  aquilón,  s. 

Dragoncia  de  Filipinas.  Planta  medicinal; 
raspada  la  carne  de  su  tronco,  ó  como 
tronco,  espolvoreando  un  poquito  de  sai, 
ó  sin  ella,  y  puesta  en  la  parte  que  dañó 
el  gusano  que  llaman  basul,  aunque  sea 
de  tiempo,  y  esté  podrida,  hace  casi  ins- 
tantáneamente que  vuelen  hacia  arriba 
los  pelos  de  tal  gusano,  y  del  todo  la 
sana.  P.  Clain. — Dicha  planta  se  usa  tam- 
bién para  curar  la  enfermedad  de  los  pies, 
que  llaman/)  anggoho. 

GuÍSOC.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  tronco 
derecho,  hoja  estrecha  y  redonda.  Su  ma- 
dera es  muy  buena  y  no  la  come  el  anay. 
Son  tres  las  variadades  de  este  árbol: 
guisoc  madlao,  que  es  la  mejor;  guisoc 
mulato;  y  guisoc  bayabason.  Hay  otra 
variedad  que  llaman  guisoc  nga  dongon 
dongon. 

Gulaman.  s.  Junco  de  este  nombre.  Son 
unas  yerbas  que  se  dan  en  los  esteros  de 
agua  salada  inmediatos  á  la  mar.  Están 
tendidas,  y  son  muy  ramosas,  redondas, 
trasparentes  como  la  cola  ó  gelatina,  que- 
bradizas, sembradas  de  pezones,  en  don- 
de ocultan  dos  semillas.  Son  comunes  en 
el  pueblo  Tambobon,  y  tienen  largo  más 
de  un  pié,  y  su  grueso  es  de  una  ó 
dos  líneas.  Los  naturales  las  conocen,  las 
benefician,  y  vendenen  Manila;  lavándolas 
después,  hacen  un  dulce  muy  agradable  de 
ellas,  cociéndolas  y  añadiendo  azúcar.  Es- 
tas yerbas,  al  coceros,  se  deshacen  y  for- 
man una  gelatina  de  la  figura  del  molde, 
en  donde  se  echan.  Es  muy  resbaladiza, 
trasparente  y  quebradiza,  y  me  ha  ase- 
gurado un  inteligente,  que  es  medicina 
fresca  y  muy  apreciable  para  los  éticos, 
asociándola  un  poco  del  lidien  pulmona- 
rio.   (Flora.) 

H 

Hagáchac.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
estrecha  y  redonda;  su  madera  es  de  mala 
cal. dad. 

Hagnayá.  s.  Enredadera  de  hoja  estrecha 
y  racimosa;  fuerte  y  buena  para  amarrar 
alguna  cosa- 

Hagonoy.  s.  Enredadera  de  hoja,  de  color 
verde  rojo,  ancha,  aovada  y  puntiaguda. 
Su  flor  es  pequeña  y  amarilla,  y  cuando 
está  ya  madura,  toma  un  color  verde.  Su 
fruta    es    pequeña    y  orbicular,  y  no  es 


HA 

comestible.  Su  hoja  se  machaca,  se  ex- 
prime, y  con  su  jugo  se  limpian  las  he- 
ridas. Sirve  también  para  matar  los  pio- 
jos de  los  perros,  bañándolos  en  el  jugo 
de  dichas  hojas.  El  agua  en  que  se  co- 
ció su  raiz,  es  medicina  para  curar  á  los 
que  se  hayan  envenenado,  bebiéndola 
varias  veces;  y  aplicada  á  las  heridas  he- 
chas con  arma  envenenada,  ó  por  pez 
venenoso,  ó  con  los  pinchos  del  mismo, 
las  cura;  y  bebida  el  agua,  es  regular 
purga  y  medicina  contra  el  mal  de  piedra, 
ó  el  mal  de  orina. 

Hagupit.  s.  Higuera  áspera  voluble.  Esta 
planta  sube  enroscándose  por  los  árbo- 
les. Sus  hojas  son  ásperas,  y,  secas  al 
sol,  sirven  para  limpiar  y  poner  lisa  la 
madera. 

Hamindang.  s.  Arbusto  de  hoja  ancha, 
aovada  y  áspera;  es  muy  buena  para 
limpiar  los  platos  sucios.  Algunos  pájaros 
comen  su  fruta.  El  agua  en  que  ha  es- 
tado en  infusión  su  raiz,  se  da  como  me- 
dicina á  los  que  padecen  pasmo,  si  este 
proviene  de  calor,  y  á  los  que  tienen  al- 
guna inflamación. 

Hamoráon.  s.  Molave.  Este  árbol  se  eleva 
más  de  cincuenta  pies,  y  muchas  veces 
es  torcido.  Su  madera  tiene  la  primacía 
entre  todas  las  que  se  conocen  en  Filipi- 
nas, y  es  de  un  uso  inmenso.  Se  aprecia 
para  todo  género  de  obras.  Su  color  tira 
un  poco  á  pajizo;  cuando  se  labra  dicho 
árbol,  despide  un  olor  de  miel.  Su  ma- 
dera es  durísima  y  vidriosa,  y  se  asierra 
y  labra  fácilmente,  pero  suele  tener  nu- 
dos y  agujeros,  y  ésta  es  la  más  dura; 
porque  la  que  es  muy  limpia,  no  lo  es 
tanto.  Metida  en  tierra,  en  el  agua  ó  en 
la  cal,  dum  muchísimo  tiempo.  Hay  tres 
variedades  de  molave:  molave  malobago- 
hon,  molave  bayabason,  y  molave  lan- 
han ó  madlao.  El  molave  lanhan  es  el 
mejor;  su  madera  es  amarilla.  Bebida  el 
agua  en  que  han  estado  en  infusión  pe- 
dazos del  molave  lanhan,  es  contravene- 
no. Rallada  dicha  madera,  se  aplica  como 
emplasto  á  las  heridas  para  contener  la 
sangre.  Las  aserraduras  finas  del  molave 
lanhan  son  usadas  con  éxito  feliz  en  heri- 
das, por  grandes  que  sean,  y  se  dejan  pe- 
gadas á  la  sangre  hasta  que  se  caigan.  La 
resina  de  dicho  árbol  se  usa  contra  las 
picaduras  de  culebras,  ciempiés  y  otros 
insectos  venenosos,  calentándola  antes  al 
luego  hasta  que  humee;  y  después  se 
aproxima  á  la  parte  dañada,  de  modo 
que  el  humo  llegue  á  ella;  repitiendo  la 
5* 


HA 


403 


misma  operación  cuantas    veces    sea  ne- 
cesario. 

Hanagcuratl.  s.  Arbusto  de  hoja  ancha 
y  puntiaguda. 

Hancacauyan.  s.  Yerba  que  echa  muchas 
raices. 

Handaramay.  s.  Arbusto  así  llamado. 
Las  raspaduras  de  su  corteza  son  buenas 
para  reventar  hinchazones,  y  hacer  madu- 
rar granos  y  apostemas.  P.  Juan  Félix. 

Hangaquitatl.  s.  Arbusto  de  hoja  estre- 
cha; su  madera  es  dura  y  pesada,  pero  no 
aguanta  mucho.  Su  cogollo  se  machaca, 
se  calienta  al  fuego,  se  exprime,  y  se  usa 
para  untar  los  granos  ó  llagas  que  llaman 
catol. 

Hatlgaray.  s.  Árbol  alto  de  diez  ó  más  bra- 
zas, de  tronco  derecho,  hoja  estrecha,  lar- 
ga y  puntiaguda.  Su  madera  es  blanda  y 
no  se  usa  en  los  edificios.  Crece  en  terre- 
no fangoso  y  á  orilla  de  los  ríos. 

Hantac.  s-  Enredadera  de  hoja  estrecha; 
su  fruta  es  larga,  con  muchas  semillas,  y 
tostada  al  fuego,  se  come. 

Hantatabaco.  s.  Yerba  que  nace  en  arro- 
yos y  aguas  detenidas,  de  hoja  ancha, 
larga  y  puntiaguda.  Su  hoja  se  machaca, 
se  mezcla  con  cal,  se  exprime,  y  sirve 
para  untar  la  inflamación  que  llaman  ca- 
lamayo. 

Hantitinai.  s.  Árbol  de  hoja  estrecha  y 
tronco  torcido;  no  sirve  más  que  para 
lefia. 

Haropay.  s.  Planta  que  se  extiende  mu- 
cho por  el  suelo;  su  tronco  es  como  el 
brazo  de  grueso,  y  espinoso,  su  hoja  es 
delgada;  tiene  la  propiedad  de  contraer 
y  plegar  sus  hojas  cuando  se  le  toca. 

Harum.  s.  Planta  de  hoja  ancha,  larga  y  de 
color  mor  do;  su  flor  es  encardada;  y  su 
hoja  se  i    a  como  verdura. 

Hasmen.  s.  Planta  de  hoja  unida,  estrecha, 
larga,  puntiaguda,  gruesa,  de  color  mo- 
rado. Dicha  planta  entera  se  pone  en  in- 
fusión en  agua,  y  se  da  á  deber  á  los 
que  padecen  pasmo,  que  proviene  de  calor. 

Hatutngao.  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha 
y  puntiaguda;  su  flor  es  encarnada;  su 
fruta  es  pequeña  y  comestible. 

Hauili.  s.  Higuera  así  llamada.  Este  árbol 
es  bien  conocido,  y  muy  común  en  mu- 
chas partes.  Se  eleva  regularmente  á  la 
altura  de  cuatro  varas,  pero  llega  también 
á  ocho.  El  uso  que  he  visto  hacer  de  él 
á  los  naturales,  es  emplear  el  zumo  le- 
choso que  despide,  que  es  caustico,  para 
curar  las  herpes,  mojándolas  con  él;  y  di- 
cen que  las  quita,  pero  es  haciendo  llaga. 


404 


HI-IB 


También  le  usan  en  las  fuentes  recién 
abiertas   en  el    cuerpo,    para    que   no   se 

(!  cierren.  Las  hojas,  aplicadas  á  los  miem- 
bros afectados  de  dolores  reumáticos,  se 
dice  que  causan  mucho  alivio.  Aunque 
la  fruta  del  árbol  nunca  madura,  sospe- 
cho, que  puede  consistir  el  en  terreno, 
pues  en  una  ocasión  yo  comí  higos  ma- 
duros, que  no  eran  del  todo  desagrada- 
bles El  árbol  que  los  produjo,  estaba  ro- 
deado de  escombros  de  cal  y  piedra  de 
un  edificio  arruinado.  Flora.  Este  árbol, 
que  no  es  muy  grueso  ni  alto,  tiene  la 
hoja  delgada;  su  fruta  es  oval,  pequeña 
y  arracimada;  su  jugo  pegajoso,  y  algu- 
nas veces  la  comen  los  muchachos.  La 
corteza  de  la  rama  tierna,  rallada,  expri- 
mida, y  mezclada  con  azúcar  y  zumo  de 
limón,  se  da  á  deber  como  medicina  á 
los  que  padecen  pasmo. 

HigOt  balotó,  s.  Planta  de  hoja  ancha,  lar- 
ga y  aguzada;  su  tronco  está  lleno  de  pe- 
los finos.  Cocida  la  raiz  en  agua,  se  da  á 
deber  á  las  mujeres  que  están  de  parto, 
particularmente  si  arrojan  sangre.  Cocida 
la  raiz,  tronco  y  hojas  en  agua,  se  admi- 
nistra como  medicina  á  los  que  padecen 
cursos.  También  sirve  dicha  planta  para 
ablandar  granos  é  hinchazones. 

Hindang.  s.  Árbol  grande  y  alto.  Hay 
tres  variedades  de  este  árbol:  la  una  tie- 
ne la  madera  blanca,  la  otra  encarnada, 
y  la  tercera  amarilla-  La  blanca  y  encar- 
nada se  pudren  pronto;  la  amarilla  es  la 
mejor,  y  se  usa  en  el  interior  de  los  edi- 
ficios, pero  no  como  harigue. 

Hirohingbes.  s.  Planta  pequeña,  de  hoja 
redonda. 

Hulagtub,  s.  Yerba  de  hoja  larga:  es  me- 
dicinal; su  fruta  parece  al  tomate  pe- 
queño. 


I 


Iba,  s.  Árbol  de  hoja  delgada;  su  flor  es 
encarnada  y  el  jugo  negro;  su  fruta  pe- 
queña y  muy  acida.  Cuando  más  flor  y 
fruta  tiene  este  árbol,  es  después  de  ha- 
ber pasado  un  baguio  ó  colla  fuerte.  De 
su  fruta  se  hace  dulce  y  acharas. 

Igasud.  s.  Ignacia  amara.  Pepita  de  Catba- 
logan  ó  de  San  Ignacio.  Enredadera  que 
no  vive  si  no  sube  trepando  por  algún 
árbol,  y  se  hace  grande;  su  hoja  es  es- 
trecha. La  vaina  de  su  fruta  es  casi  tan 
grande  como  la  naranja  que  llaman  aslum 
sa  sanglay;  la  pepita  es  algo  larga,  tan 
gruesa   como    un    dedo,    y  muy  amarga. 


ÍGLA 

Las  raspaduras  de  la  fruta,  en  cantidad 
moderada,  mezcladas  con  vinagre  y  pues- 
tas después  en  un  pedacito  de  papel,  ó 
en  un  trapo,  se  usan  para  curar  el  dolor 
de  cabeza,  poniendo  el  papel  ó  trapo  so- 
bre las  sienes.  Dividida  la  pepita  en  tres 
pedazos,  se  ponen  en  agua  caliente  el 
tiempo  necesario,  y  después  se  da  á  be- 
ber dicha  agua  al  que  padece  dolores  de 
vientre,  y  también  á  las  mujeres  que  pa- 
decen supresión  de  regla.  Hecha  polvos 
la  pepita,  y  mezclada  con  alguna  comi- 
da, causa  la  muerte  al  que  coma  lo  di- 
cho, como  no  logre  vomitar.  El  celoso 
y  activo  P.  Fr.  Juan  Félix,  recoleto,  dice: 
si  se  usa  inconsideradamente  de  la  pepita 
de  la  enredadera  igasud,  es  un  veneno 
muy  probado.  Es  medicina  para  el  cólera 
morbo,  como  puede  verse  en  la  palabra 
manunggal.  Desleida  la  mencionada  pepi- 
ta en  vino,  en  agua  tibia  ó  en  vinagre, 
cura  los  dolores  que  provienen  de  vien- 
to, frotando  fuertemente  la  parte  dolorida. 
El  sujeto  que  padezca  dolor  de  cabeza, 
que  tenga  su  principio  en  la  debilidad  de 
nervios,  si  se  pone  en  las  sienes  unos  par- 
ches mojados  en  el  vinagre  donde  se 
pusieron  los  polvos  dichos,  advertirá 
pronta  mejoría,  y  aun  la  desaparición 
tota!  del  dolor.  Es  medicina  para  otras 
muchas  enfermedades,  para  dolores  de 
estómago,  vientre,  etc. 

Igbuhat.  s.  Planta  de  hojas  largas,  an- 
chas, peludas,  con  una  flor  purpúrea,  llena 
de  vainas  chiquitas,  que,  abiertas  á  su 
tiempo,  dan  semilla  de  color  anaranjado; 
su  raiz  es  purgativa  de  la  flema,  dada  en 
cantidad  de  medio  real  á  un  reah  P.  Clain. 

IgOt.  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja  del- 
gada. Su  fruta  es  arracimada,  y  del  gran- 
dor de  la  uva,  de  color  encarnado,  dulce 
y  comestible. 

Ipil.  s.  Eperua  de  diez  estambres.  Árbol 
de  primer  orden,  de  madera  buena,  dura- 
ble y  muy  estimada;  su  color  es  de  un 
encarnado  pálido,  que  con  el  tiempo  se 
hace  negruzco. 


L 


Lacatan.  s.  Planta  de  hoja  estrecha  y  lar- 
ga; se  extiende  mucho  esta  planta;  su  fru- 
ta es  muy  pequeña,  y  se  pega  á  la  ropa. 
Si  no  se  quita  á  tiempo,  mata  cualquiera 
otra  planta. 

Lacdatl  bulan,  s.  Coniza  que  lleva  bálsa- 
mo. Esta  planta  se  eleva  á  la  altura  de  seis 
ó    más    pies.     Su  hoja  es   ancha,    larga, 


LA 

aguzada  y  olorosa.  Aplicada  á  la  frente, 
aplaca  y  quita  el  dolor  de  cabeza.  El  jugo 
de  dicha  hoja,  machacada  y  exprimida, 
poniendo  un  poco  de  anisado  y  acíbar, 
se  da  á  beber  á  las  mujeres  que  pade- 
cen supresión  de  regla.  El  agua  en  que  se 
coció  su  raíz,  se  da  á  beber  á  las  mujeres 
que  están  de  parto  y  arrojan  mucha  san- 
gre. El  bisaya  mezcla  la  hoja  de  esta  plan- 
ta con  carne  rallada  de  coco,  y  con  ello 
se  unta  la  cabeza  para  que  huela  bien. 
Dicen  los  naturales,  que,  traida  la  hoja  en 
las  manos,  quita  los  temblores  de  éstas. 
El  agua  en  que  se  pone  en  infusión  di- 
cha hoja,  se  da  á  beber  á  los  que  son  ata- 
cados de  la  peste.  Sus  hojas  son  frescas; 
los  bisayas  las  ponen  dentro  del  sombre- 
ro cuando  hace  mucho  calor.  En  algunos 
pueblos  llaman  á  esta  planta  lalacdan. 
Lactang.  s.  Minisperno  coca.  Esta  enreda- 
dera la  usan  mucho  los  naturales  en  la 
medicina,  y  es  muy  buscada  de  las  muje- 
res que  padecen  supresión  de  regla,  y  hace 
también  abortar.  Con  el  fruto,  metido  en 
la  tripa  de  un  animal  muerto  y  echado 
al  agua,  muere  el  caimán  que  lo  come. 
Igualmente  se  emborrachan  los  peces  y 
se  cogen  con  la  mano:  para  esto  se  tritu- 
ran las  stmillas,  según  he  visto  practicar, 
con  cualquier  especie  de  cangrejos  ó  ca- 
racoles que  encuentran  en  las  playas;  des- 
pués lo  esparcen  en  pedacillos  pequeños 
en  el  agua,  aunque  sea  en  la  orilla  del  mar, 
y  á  los  veinte  minutos,  los  peces  que  han 
probado  la  mezcla,  están  ya  muertos  ó 
moribundos.  Pero  lo  que  me  ha  admirado 
y  he  visto,  es  que,  á  los  que  han  comido 
mucho,  se  les  salen  las  tripas,  rompiéndose 
el  vientre  y  saltándoseles  los  ojos.  Este 
pescado,  así  muerto,  se  come  sin  que  haga 
daño  alguno.  Las  opilaciones  del  bazo, 
las  tercianas,  cuartanas  é  hidropesías  in- 
cipientes, aseguran  algunos  que  ceden  be- 
biendo en  agua  ó  vino  la  infusión  del  leño. 
Flora. — Es  una  enredadera,  cuya  raíz 
es  contraveneno;  machacada  y  humedeci- 
da con  agua,  se  calienta,  y  tibia,  se  expri- 
me en  los  ojos  contra  la  oftalmía  y  ce- 
guera; también  es  contra  cámaras;  su  fru- 
ta es  redonda  y  como  pequeñas  avellanas, 
y  emborracha  á  los  peces.  P.  Clain. — Di- 
cha enredadera  tiene  la  hoja  estrecha;  su 
corteza  es  negra,  y  su  madera  es  amarilla. 
El  agua  en  que  han  estado  en  infusión  sus 
hojas,  se  da  á  beber  á  las  mujeres  que 
están  de  parto,  á  las  que  padecen  supre- 
sión de  regla,  á  los  que  sufren  dolor  de 
estómago  ó  vientre,  si  proviene  de  malos 


LA 


405 


vientos.  Algunos  bisayas  llaman  á  dicha 
enredadera  albutra.  f 

Laglag.  s.  Árbol  que  no  crece  mucho;  su 
hoja  es  delgada  y  su  corteza  es  blanca. 
El  bisaya  no  usa  dicho  árbol. 

Lagpácotl.  s.  Planta  medicinal,  que  algu- 
nos llaman  yerba    mora. 

Lagundi.  s.  Árbol  de  tronco  algo  grande 
y  no  muy  alto;  su  hoja  es  estrecha,  y 
su  fruta  muy  pequeña.  Sus  hojas  se  usan 
para  aliviar  el  dolor  y  curar  las  almorra- 
nas. También  se  aplican  como  emplasto 
en  el  vientre  de  la  mujer  recién  parida» 
que  ha  recaido  ó  enfermado.  Sus  hojas 
secas  se  usan  para  preservar  al  cacao, 
trigo,  etc.,  del  gorgojo,  y  á  Ja  ropa  de 
la    polilla. 

Lalacdan.  s.  vide.  Lacdan  bulan,  que  así 
se  llama  más  generalmente. 

Lamódio.  s.  Planta  medicinal  y  aromática; 
se   parece  al  anís. 

Lampuyan.  s.  Planta  de  hoja  ancha,  y 
madera  amarilla. 

Langauisan.  s.  Árbol  de  tronco  grande 
y  no  muy  alto,  de  hoja  ancha  y  aguza- 
da; su  fruta  es  algo  grande  y  encarnada, 
de  sabor  agridulce. 

Langca.  s.  Artocarpo  muy  grande.  Árbol 
de  hojas  abiertas,  alternas,  ovales,  aguza- 
das por  ambos  extremos,  serpenteadas, 
tiesas,  lampiñas  por  arriba  y  algo  áspe- 
ras por  abajo.  Es  árbol  es  muy  conocido; 
se  eleva  á  unas  seis  ó  siete  varas  de  al- 
tura, y  da,  como  los  de  su  género,  mucha 
leche.  El  fruto  es  á  veces  de  una  mag^ 
nitud  prodigiosa,  pues  se  hace  hasta  de 
un  pié  de  grueso  y  de  pié  y  medio  de 
largo.  Los  arillos  y  envoltorios  de  las  se- 
millas, que  tienen  un  sabor  confuso  de 
limón,  se  comen  y  son  agradables  aun 
á  los  europeos;  si  bien  algunos  no  pue- 
den sufrir  el  olor  penetrante  que  tienen. 
Las  semillas,  cuya  figura  y  disposición  es 
como  la  del  camangsi,  se  comen  tosta- 
das, y  son  gustosas.  La  madera  del  ár- 
bol es  fina,  de  color  amarillo,  y  sirve 
para  escribanías  é  instrumentos  de  músi- 
ca. El  carbón  del  árbol,  triturado  y  mez- 
clado con  aceite  de  ajonjolí,  es  excelente 
aplicado  en  emplasto  á  las  quemaduras, 
y  quita  hasta  las  cicatrices.  Flora. — Ár- 
bol frondoso  y  de  vista  agradable,  de 
unas  seis  á  ocho  varas  de  altura,  y  del 
grueso  del  cuerpo  de  un  hombre;  su  ma- 
dera es  muy  buena  para  hacer  ajuares 
de  casa  é  instrumentos  músicos,  con  es- 
pecialidad los  de  cuerda.  Su  fruta  es  de  la 
figura  de  una  sandía  ovalada,  más  ó  me- 


406 


LA 


nos  grande,  llegando  algunas  veces  á  una 
magnitud  admirable.  Puede  llamarse  fru- 
ta erizo,  porque  como  el  tal  animal,  es- 
tá rodeada  de  púas  largas  y  aguzadas, 
aunque  flexibles,  y  por  lo  tanto  sin  la 
dureza  necesaria  para  herir  á  quien  las 
coja  en  la  mano.  La  corteza  es  blanda, 
fofa  y  de  poca  consistencia,  gruesa  á  pro- 
porción y  según  la  magnitud  del  fruto. 
Interiormente  está  llena  de  semilla  pare- 
cida á  la  bellota;  blanca,  la  que  se  halla 
rodeada  de  una  cascara  como  la  del  ca- 
cao, y  ésta  de  una  membrana  ó  pellejo 
delgado  y  fuerte,  blanco  también  ó  ama- 
rillento. A  todo  esto  sigue  otra  mem- 
brana ó  carnosidad  del  grueso  de  dos 
cantos  de  duro,  poco  más  ó  menos, 
amarilla,  que  es  lo  que  se  come,  y 
tiene  un  sabor  agradable  y  dulce.  El  pe- 
llejo que,  como  se  ha  dicho,  rodea  in- 
mediatamente la  cascara,  tiene  los  ca- 
racteres .  de  ser  empachoso,  y  así  lo 
creen  los  indígenas.  Cuando  se  abre  la 
expresada  fruta,  exhala  un  olor  tan  fuerte, 
en  virtud  de  su  demasiado  aroma,  que  es 
fastidioso,  y  muchas  veces  insoportable  á 
los  que  no  están  acostumbrados  á  él, 
aunque  es  cierto  que  con  el  tiempo  re- 
gularmente viene  á  ser  de  una  fragancia 
que  muchas  veces  es  buscada.  La  semi- 
lla, cocida  ó  asada,  es  de  buen  gusto  y 
al  mismo  tiempo  sustanciosa,  pudiéndose 
llamar  equivalente  á  la  castaña,  aunque 
le  falta  dulzor.  P.  Fr.  Juan  Félix. 

LangCOUas.  s.  Yerba  de  hoja  ancha  y 
larga;  su  tronco  es  oloroso  y  picante. 
Hay  tres  variedades:  langcouas  ha  tuna, 
la  que  nace  en  tierra;  langcouas  sa  ca- 
huy,  la  que  nace  en  el  tronco  de  algún 
árbol;  langcouas  sa  bato,  la  que  nace 
en  piedras.  También  escribe  el  bisaya 
langcuas. 

LangCUas.  s.  Planta  que  echa  tallos  tan 
gruesos  como  el  dedo  mayor  del  pié,  y 
de  unas  dos  brazas  de  altura;  su  fruta 
se  come,  pero  es  amarga. 

Lanapao.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  ancha;  cocida  la  corteza  sirve 
para  teñir  de  negro.  El  tronco  se  usa 
para  hacer  balotos  ó  embarcaciones  me- 
nores. 

Latligpa,  s.  Árbol  grande  y  alto,  su  ma- 
dera es  liviana,  y  muy  buena  para  hacer 
embarcaciones  menores  y  ligeras. 

Lasona  nga  cahuy.  s.  Árbol  grande  y 
alto,  de  hoja  delgada  y  pequeña;  su  cor- 
teza es  gruesa,  y  se  usa  como  medicina 
para  curar  el  dolor  de  vientre. 


Laua-an.  s.  Árbol  grueso  y  alto;  de  ho- 
ja delgada,  bueno  para  hacer  embarca- 
ciones menores,  de  una  pieza.  Su  resina 
es  blanca  y  olorosa. 

Libas»  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
estrecha  y  agria;  su  fruta  es  pequeña,, 
muy  agria  y  comestible. 

Limón,  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha,  muy 
olorosa;  puesta  en  la  frente  aplaca  el  dolor 
de  cabeza;  el  bisaya  la  usa  cuando  se  lava 
ó  baña.  Su  fruta  es  pequeña,  y  se  usa 
para  curar  el  constipado. 

Lingatong.  s.  Arbusto  de  hoja  ancha,  lar- 
ga y  aguda.  Dicha  hoja  causa  grande 
escozor  si  toca  alguna  parte  del  cuerpo 
humano,  y  dura  el  dolor  hasta  tres  días. 
El  remedio  para  que  desaparezca  pron- 
to el  escozor,  es  la  raiz  de  dicho  arbusto,, 
la  cual  se  ralla,  y  con  las  ralladuras  se 
frota  bien  la  parte  dolorida  y  desaparece 
el  escozor.  El  agua  en  que  se  haya 
puesto  en  infusión  dicha  raiz,  se  da  á 
beber  al  que  padece  alguna  inflamación 
ó  llaga  interior. 

Lingatong  sin  ayam.  s.  Planta  de  hoja 
estrecha,  aovada  y  aguzada,  de  color 
verde  encarnado.  Dicha  hoja  causa  bas- 
tante escozor  si  toca  alguna  parte  del 
cuerpo  humano. 

Lipata.  s.  Árbol  de  tronco  grande  y  no 
muy  alto,  de  hoja  estrecha,  la  cual  se 
cae  en  tiempo  de  nortes.  Su  flor  es 
pequeña,  blanca  y  de  mal  olor.  La  re- 
sina de  dicho  árbol  es  blanca,  y  lo  mis- 
mo el  jugo  de  sus  hojas.  Una  taza  de 
dicha  resina,  mezclada  en  una  ganta  de 
agua  ó  de  tuba,  envenena  al  que  bebe 
de  ello,  aunque  no  causa  repentinamente 
la  muerte,  pero  hace  evacuar,  por  arriba 
y  por  abajo,  como  si  uno  estuviera  ata- 
cado de  peste.  Si  cae  en  los  ojos  de  uno 
alguna  gota  de  dicha  resina,  se  hinchan 
por  espacio  de  tres  ó  cuatro  días,  y  al 
cuarto  día  es  cuando  pueden  ya  abrirse 
un  poco.  El  remedio  es  untárselos  con 
leche  de  coco.  El  que  haya  tenido  la  des- 
gracia de  envenenarse  con  dicha  resina, 
tomará  carne  de  coco,  cocida  y  tostada 
un  poco  al  fuego;  y  si  no  desaparece  el 
mal,  tomará  la  carne  del  coco,  que  lla- 
man limbaon,  ó  la  del  cayomames\  ó  to- 
mará el  agua  del  coco,  que  llaman  ogut- 
pang  y  comerá  su  cascara  tierna  toda- 
vía, arropándose  bien  los  pies  y  manos. 
El  bisaya  pone  en  el  fondo  de  la  olla  la 
hoja  de  dicho  árbol,  cuando  hace  á  su 
modo  escabeche  de  pescado. — El  P.  Fr. 
Juan  Félix  dice:  árbol  playero;  su  zumo, 


LO 

savia,  y  mucho  más  su  resina,  es  perju- 
dicialísima  á  la  vista  y  aun  hace  cegar 
á  quien  se  refriegue,  frote  ó  unte  con 
ella.  La  resina  tiene  virtud  y  cualidad  tan 
fuerte  que  quema  la  parte  donde  toca,  si 
no  se  acude  inmediatamente  con  leche 
de  mujer,  ó  con  la  que  se  llama  de  coco. 
Sus  cogollos  son  comestibles,  cocidos 
como  otra  cualquier  verdura.  Recién  cor- 
tado un  tallito  y  aplicado,  por  la  parte 
de  donde  se  cortó,  donde  mordió  alguna 
culebra  venenosa,  ú  otro  insecto  ó  reptil, 
extrae  el  veneno  y  emblanquece  lo  que 
la  mordedura  ennegreció.  Una  ó  do6  gotas 
de  la  mencionada  resina,  causa  el  efecto 
de  una  buena  y  eficaz  purga,  habiendo  la 
ventaja  que  se  puede  conservar  por  mu- 
cho tiempo  el  algodón  empapado  en  ella 
el  cual  se  exprime  cuando  es  necesario 
usar  la  medicina. 

Lomboy.  s.  Árbol  grueso  y  alto,  de  hoja 
estrecha,  su  fruta  es  algo  larga  y  mora- 
da; se  come.  El  agua,  en  que  se  ha  puesto 
en  infusión  la  corteza  de  dicho  árbol,  se  da 
á  los  que  padecen  pasmo,  si  proviene  de 
calor. 

Lubi.  s.  Palma  coco,  de  hojas  aladas,  com- 
puestas de  otras  pequeñas  de  figura  de 
espada,  flores  monoicas,  fruto  ó  drupa  muy 
grande,  que  se  acerca  á  la  figura  globosa, 
con  la  corteza  exterior  estoposa,  y  con  una 
nuez  que  tiene  en  la  base  tres  agujeros, 
dos  de  ellos  cerrados,  algo  aguzada  por  el 
extremo  opuesto,  en  cuyas  paredes  interió. 
res  está  pegada  la  carne,  y  contiene  ade- 
más una  porción  de  agua  que  desaparece 
en  la  madurez,  al  paso  que  se  va  aumen- 
tando la  carne  de  la  especie  de  bola  que 
se  forma  dentro  del  coco.  El  coco  árbol  es 
de  los  más  excelentes  y  útiles  para  el  hom- 
bre; se  eleva  á  la  altura  de  seis  ó  más  bra- 
zas. De  él  se  saca  agua,  tuba,  vino,  vinagre 
y  aceite,  y  se  hacen  cuerdas.  La  corteza 
estoposa  de  la  fruta,  machacada  y  quitada 
la  parte  carnosa,  sirve  para  calafatear  las 
embarcaciones.  La  cascara  entera  de  la 
nuez,  con  un  agujero,  sirve  de  jarro  y 
vaso  en  las  casas  de  los  bisayas.  El  bi- 
saya  saca  la  tuba  del  coco  de  este  modo: 
corta  un  poco  por  el  extremo  una  de 
las  espatas,  que  no  se  ha  abierto  toda- 
vía, la  amarra  un  bejuco,  y  en  la  misma 
amarra  ó  cuelga  una  caña  para  que  re- 
ciba la  tuba,  y  por  la  mañana  se  encuen- 
tra en  ella  cierta  cantidad  de  tuba  dulce. 
Cuando  este  licor  ha  obstruido  los  poros 
por  donde  fluye,  se  corta  otra  vez  el  ex- 
tremo de  la  espata,  y  se    vuelve  á  ama- 


LU 


407 


rrar  la  caña.  Las  nueces  maduras  se  abren 
para  sacar  la  carne  que  tienen,  raspándola 
menudamente  con  un  instrumento  de 
hierro.  Si  esta  carne  se  exprime,  despi- 
de un  licor  blanco  lechoso,  que  el  bisa- 
ya  llama  hatuc,  el  cual  mezcla  en  sus  ali- 
mentos. Si  la  leche  ó  hatuc  se  echa  en 
una  sartén  con  agua  al  fuego,  dentro  de 
poco  tiempo  aparecerá  encima  el  aceite, 
que  siendo  fresco  todavía,  se  puede  usar 
en  los  alimentos;  pasados  dos  días,  ya  no 
sirve,  pues  tiene  un  color  y  sabor  insu- 
fribles. La  copra  ó  carne  del  coco,  aso- 
leada, es  muy  buscada  de  los  chinos  para 
enviarla  á  Manila.  El  coco  principia  á  dar 
fruto  á  los  seis  ó  siete  años,  y  está  fruc- 
tificando hasta  más  de  los  setenta.  En  el 
sitio  de  Suríbao,  del  pueblo  Borongan, 
he  visto  un  coco  con  dos  ramas  y  am- 
bas tenían  fruta.  En  Samar  se  conocen  las 
siguientes  variedades  de  cocos:  limbaon, 
cayomamis,  oguipang,  lubacan,  lupisan, 
mobo,   palao,  burauis,  oriud,  daetan. 

Lubigan.  s.  Planta  de  hoja  estrecha,  larga, 
gruesa  y  fuerte,  de  mal  olor.  El  agua 
en  que  se  coció  su  tallo,  se  da  á  beber 
á  los  que  padecen  alguna  enfermedad  pro- 
veniente del  algún  mal  viento.  Dicha 
planta  se  machaca,  se  pone  un  poco  de 
aceite,  se  calienta  al  fuego,  y  sirve  para 
untar  las  heridas  y  llagas. 

Lubi  lubi.  s.  Yerba  así  llamada;  se  come. 

Lucban.  s.  Arbusto  así  llamado;  su  flor 
es  encarnada. 

Lutnbang,  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta 
es  aromática,  y  se  usa  para  lavar  la  ropa 
blanca. 

Lúmbia.  s.  Palmera  así  llamada. 

Llltlga.  ¿\  Planta  de  unas  tres  varas  de 
alto,  de  hoja  estrecha;  su  flor  es  pequeña 
y  blanca;  su  fruta  tiene  unas  pepitas  muy 
finas,  y  de  ellas  saca  aceite.  Si  se  mez- 
cla este  aceite  con  agua  de  cal,  se  obtie- 
ne un  remedio  muy  bueno  para  las  que- 
maduras. El  bisaya  tuesta  dicha  fruta  al 
fuego,  la  machaca  un  poco,  la  limpia,  y 
después  la  muele  para  tomarla  como  si 
fuera  chocolate.  También  hace  almíbar 
con  dicha  fruta,  y  calamay  derretido.  Esta 
planta  se    llama  sésamo  de  Indias. 

Llirilg.  s.  Yerba  que  nace  en  los  troncos  de 
los  árboles;  su  hoja  es  ancha  y  lobulada. 
Su  tallo  está  cubierto  de  una  especie  de 
pelos  rojos. 

Luy-a.  s.  Planta  de  hoja  estrecha  y  larga; 
su  raiz  es  olorosa  y  picante.  Dicha  raiz 
y  hojas  se  usan  para  condimentar  la  comi- 
da. Machacada  la  raiz,  se  pone  un  poco 


408 


MA 


de  aceite,  se    calienta  al   fuego,  y  se   usa 
para  untar  las  heridas  y  llagas. 


M 


Macal  pe.  s.  Limonero  así  llamado.  Este  ár- 
bol  se  eleva  hasta  más  de  tres  varas;  su 
hoja  es  estrecha,  larga  y  aromática,  y   su 
fruta   bastante  grande.     Su  zumo    se  usa 
para  curar  la  enfermedad  que  llaman  buti. 
Macupa.  s.  Árbol  que  no  se  eleva  mucho, 
de  hoja  ancha  y  aguzada;  su  fruta  es  algo 
grande    y  larga,    de  un  sabor    agridulce; 
se  come. 
Madrad.   s.  Árbol  grueso  y  alto,  de  hoja 
ancha,  aguzada  y  aromática.    El  agua  en 
que  se    ha    calentado   dicha  hoja,  se  usa 
para  bañar  á  los  enfermos  convalecientes. 
Magsaloro.  s.  Yerba  de  hoja  pequeña,  ao- 
vada y  lobulada;  su  fruta  es  pequeña,  en- 
carnada,   y     con  bastante  pepitas.  Dicha 
yerba,   y  su  fruta  tienen  un  sabor  amargo. 
El  bisaya,  que  padece  dolores  de  vientre, 
masca  el  tronco    de  dicha  yerba,  ó  bebe 
el  agua  en  que  se  ha  calentado. 
Maisi  paisi.    s.    Árbol  de  hojas  lanceola- 
das  y  aromáticas.  Estas  se  echan  en    el 
vino  de  ñipa  y  le  dan  buen  olor,  y  un  sa- 
bor bastante  agradables. 
Malabagacay.  s.  Bejuco  más  fuerte  y  me- 
jor que  los  demás. 
Malabahay.  s.  Árbol  así  llamado. 
Malacapayá.  s.  Árbol  semejante  á  la  pa- 
paya; su  fruta  es  encarnada;    no  se  come. 
Malagaditl,    s.  Arbusto,  especie   de  limo- 
nero. 
Malaigatlg.  s.    Árbol  bastante  grande,  que 

se  usa  para  harigue  en  los  edificios. 
Malapangdatl.  s.  Planta  que  se    cría    en 
la    playa    y  calzadas,  de  hoja  delgada  y 
larga.  Los  puercos  comen  la  raiz  de  esta 
planta. 
Malasinoro.    s.  Árbol    grueso  y  alto,  de 
madera  floja;   su  hoja  es  pequeña.  Dicho 
árbol  se   usa  para    hacer    embarcaciones 
menores,  de  una   pieza. 
Malatábao.  s.  Árbol  así   llamado. 
M albas,  s.  Arbusto  de  hoja  pequeña,  ao- 
vada y  lobulada;  es  medicinal. 
Malinbitl.    s.    Árbol    de   tronco  grueso  y 
torcido,  no  muy  alto;     su    hoja    es    del- 
gada, su  flor   blanca  y  encarnada,  su  fru- 
ta pequeña  y  larga  con  cinco  aberturas, 
y  algo  dulce. 
Malmagatl.  s.  Árbol    que  no  se  eleva  mu- 
cho, de  hoja  estrecha  y  aguzada;  su  flor 
es  amarilla.  Su  madera  se  usa  en  los  edi- 
ficios. 


MA 

MalobagO.  s.  Árbol  de  tronco  grueso,  pero 
no  muy  alto;  su  hoja  es  ancha,  aovada 
y  con  puntas;  su  flor  es  grande  y  ama 
rilla.  Del  tronco  de  dicho  árbol  se  hace 
carbón  y  pólvora,  mezclando  azufre  y 
salitre;  y  de  su  corteza  se  hacen  corde- 
les. 
Mamban.  s.  Especie   de  junco;  su   corteza 

se  usa  para  coser  ñipa. 
Mana.  s.  Arbusto  así  llamado. 
Manbá.  s.  Árbol  así  llamado. 
Manalisid.^  Planta,  cuya  hoja  es  semejante 
á  la  del  abacá,  aunque  no  tan  alta,  y  tie- 
ne más  consistencia;  se  usa    para  envol- 
ver tabaco  en  rama.    Su  raiz,  puesta  en 
infusión,  se  da  á  beber  el  agua  á  los  que 
padacen  pasmo,  si  proviene  de  calor. 
Mana-Ug.  s.  Planta  de  hoja  ancha  y  larga 
que  crece  en  la    parte  de  arriba    de    los 
árboles  grandes. 
Manati.j.  Arbusto  así  llamado. 
Manaybanay.    s.  Árbol   así  llamado;    su 

fruta  no  se  come. 
Matlbug.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  estrecha.  Su  madera  es  muy  bue- 
na, pero  se  usa  en  el  interior  de  las  casas. 
Manda  panda,  s.  Planta  así  llamada. 
Mangga.  s.  Manga  de  Indias.  Árbol  que  se 
eleva  á  la  altura    de  más   de  diez  varas, 
de  hojas  alternas,    lanceoladas,     con     las 
márgenes  muy  ondeadas,  enterísimas,  tie- 
sas y  lampiñas;    flores  en   panoja  vertici- 
lada  racimosa;  fruta   grande,  oval,  amari- 
lla, de  corteza  delgada  y  correosa,  aromá- 
tica y  de  sabor  agradable.  Este  árbol  tar- 
da   ocho    ó    diez    años  en  dar    fruto,  y 
para  que  lo    dé    más    pronto,     acostum- 
bran los  naturales  hacerle  muchas  incisio- 
nes en  el  tronco.  También  ponen  fuego  de- 
bajo del  árbol  para  lograr  con  el  calor   del 
humo    mangas    tempranas,  por  el  subido 
precio  que  tinen.  Dicho  árbol  echa  multi- 
tud de  flores,  cuyo  agradable  olor  se  perci- 
be   desde    lejos;  pero  la  mayor  parte  se 
cae,  y  aun  del   fruto  que  queda,  todavía 
perece    mucho,    particularmente  si  llueve 
copiosamente.  Por  eso   dicen,  que,  cuan 
do  hay  abundancia  de  manga,  la  cosecha 
del  arroz  es  escasa,  y  abundante    cuando 
hay  pocas  mangas,  pronóstico  que  suele 
salir  cierto. — El  P.  Fr.    Juan  Félix  dice: 
la  casualidad  nos  hizo  aprender  una  me- 
dicina probada  y  de  poco  costo,  para  los 
que  padecen  de  evacuaciones,  cursos,  pu- 
jos ó  disentería,  enfermedad  tan  común  en 
Filipinas,  y  que  á  tantos  ha  llevado    á  la 
sepultura.  Confecciónase  de   este    modo: 
se  recogen   de    dieciseis    á    veinte    pepi- 


MA 

tas  de  la  expresada  fruta,  se  abren  y  se 
extraen  las  médulas  interiores,  éstas  se 
rallan  en  la  piel  del  pez  llamado  lija,  ó  en 
un  rallo,  después  se  cuecen  en  una  vasija 
limpia,  poniendo  la  cantidad  de  agua  que 
pueden  contener  des  botellas  de  las  re- 
gulares; al  primer  hervor  se  retira  la  vasi- 
ja del  fuego,  y,  colando  el  agua,  se  vuel- 
ve á  poner  al  fuego,  mezclando  una  libra 
de  azúcar  blanca  bien  purificada,  y  se  la 
deja  hervir  hasta  que  se  trabe,  tomando 
el  espesor  y  condensación  de  jarabe  algo 
claro;  verificado  ésto,  se  retira  del  fuego, 
y  se  vacía  en  otra  vasija,  que  se  tendrá 
cuidado  de  tapar  bien.  El  medicamento 
está  ya  hecho,  y  se  suministra  al  pa- 
ciente una  copa  de  las  comunes  de  vino 
por  la  mañana  en  ayunas,  y  otra  por  la 
noche  antes  de  dormir;  método  que  se  ob- 
servará hasta  que  desaparezca  el  mal. 
Podemos  responder  y  salir  garantes  de 
la  virtud  de  la  medicina  por  los  bue- 
nos efectos  que  hemos  visto  ha  surtido  en 
sujetos  evacuacionarios  que  la  han  to- 
mado. 

Man  oí.  s.  Enredadera  de  muchas  hojas;  su 
flor  es  blanca.  EJ  agua  en  que  dichas 
flores,  poco  antes  de  abrirse,  se  ponen  en 
infusión  por  toda  una  noche,  es  un  gran 
colino  para  el  que  padece  mal  de  ojos; 
y  para  otras  varias  enfermedades. 

Mansanitas.  s.  Árbol  que  no  se  eleva  mu- 
cho, de  hoja  pequeña,  su  flor  es  blanca,  y 
su  fruta  pequeña,  redonda,  de  corteza  en- 
carnada, dulce  y  comestible. 

Manunggal,  s.  Manungala  péndula.  Este 
arbusto  tiene  las  hojas  alternas  medio 
aladas,  ovales,  puntiagudas,  enteras,  lam- 
piñas, tiesas  y  venenosas,  y  de  un  palmo 
de  longitud;  su  flor  es  blanca  y  también  su 
fruto.  La  raiz,  el  leño  y  la  corteza  poseen 
un  amargor  muy  fuerte,  Hay  dos  varie- 
dades de  este  arbusto:  la  una  se  llama 
manunggal  nga  madlao,  y  la  otra  manung- 
gal nga  busag.  El  madlao  es  el  mejor. — 
El  P.  Félix  dice:  el  aceite  en  que  se  frie- 
ron las  pepitas  de  este  árbol,  el  agua  en 
que  estuvieron  en  infusión  sus  raices,  es- 
tas mismas,  hechas  polvo,  aun  la  de  más 
madera,  mezcladas  con  agua,  vinagre,  etc., 
son  medicinas  probadas  para  una  porción 
de  enfermedades  interiores  y  exteriores, 
con  especialidad  de  dolores  que  provie- 
nen de  cólicos,  ó  de  algún  viento,  untan- 
do la  parte  dolorida,  ó  dando  á  beber  al 
enfermo  alguna  porción.  En  tiempo  epi- 
démico de  cólera  morbo,  se  ha  visto  pro- 
ducir buenos  efectos  el  manunggal,  cuan- 


MA 


409 


do  se  ha  aplicado  con  tiempo  á  los  pa- 
cientes atacados  de  la  enfermedad.  Prepá- 
rase la  medicina  de  este  modo:  en  una 
botella  llena  de  aguardiente  de  18  á  20 
grados,  se  mezcla  el  peso  de  un  real  de 
plata  de  los  polvos  dichos  de  la  raiz  ó  de 
las  pepitas  del  manunggal,  con  el  peso  de 
medio  real  de  polvos  de  la  pepita  llamada 
de  Catbalogan  ó  de  San  Ignacir.  cuan- 
do se  note  al  enfermo  molestado  ya  con 
los  síntomas  de  epidemia  del  cólera,  se  le 
dará  á  beber  media  copa,  de  las  regulares 
de  vino,  del  mencionado  aguardiente,  y  se 
le  arropará  bien  para  que  rompa  en  sudor; 
á  las  dos  horas  se  repetirá  la  medicina,  y 
se  proseguirá  con  ella  hasta  que  el  mal 
desaparezca,  siendo  muy  conveniente  dar 
al  mismo  tiempo  friegas  al  enfermo  con  el 
mismo  aguardiente,  frotándole  bien  en  los 
brazos  y  piernas,  con  paño  fuerte  y  áspero, 
para  evitar  la  contracción  de  músculos  ó 
los  calambres.  Se  procurará  que  en  la 
habitación  donde  esté  el  enfermo  no  haya 
viento  colado;  si  bien  es  cierto  que  el 
demasiado  calor  tampoco  es  muy  bueno, 
debiéndose  preferir  siempre  una  tempera- 
tura regular. 

Mapuca.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta 
se  come. 

Marabiyas.  s.  Planta  de  hoja  pequeña. 
Unas  tienen  la  flor  encarnada,  otras  en- 
carnada y  amarilla,  otras  amarilla,  y  otras 
blanca. 

Maracom.  s.  Planta  de  hoja  ancha  y  lobu- 
lada; su  flor  es  amarilla;  su  fruta  es  pe- 
queña y  no  se  come.  Rallada  su  raiz  y  cor- 
teza, se  usa  como  ungüento  en  las  llagas 
y  granos.  Arbusto  de  hoja  ancha  y  lobu- 
lada; su  flor  es  grande  y  amarilla,  su  fru- 
ta es  grande  y  con  averturas;  no  se 
come.  Rallado  su  tronco,  se  usa  como  un- 
güento en  hinchazones  y  granos. 

Maragaat,  s.  Arbusto  de  hoja  pequeña  y 
áspera;  su  fruta  es  pequeña,  redonda  y 
comestible. 

Marang  barang.  s.  Yerba  de  hoja  estre- 
cha, con  tallo  largo,  de  más  de  dos  varas 
de  aito,  con  fruta  pequeña,  dura  y  cor- 
tante en  el  extremo.  Esta  yerba  crece  en 
en  las  sementeras  de  palay. 

MargOSO.  s.  Planta  trepadora,  de  hoja  pe- 
queña y  lobulada,  su  fruta  es  aovada,  de 
tres  ó  más  y  pulgadas  de  largo,  de  sabor 
amargo;  se  come  cocida  ó  en  ensala- 
da, y  es  medicinal. 

Mariapa,  s.  Planta  cuyas  hojas  tienen  el 
centro  de  su  anverso  de  color  de  sangre, 
cuando  nuevas,  y  después  su  color  es  amo- 


410 


MANA 


ratado;  mas  sus  extremidades  y  reverso 
son  de  color  amarillo  claro.  Sus  hojas  se 
usan  como  medicina  en  algunas  heridas. 

Maróc  baróc  nga  cahuy.  s.  Árbol  gran- 
de,  de  hoja  pequeña;  su  corteza  tiene  unas 
pequeñas  arberturas,  y,  rallada,  la  usa  el 
bisaya  como  medicina  en  algunas  enferme- 
dades. 

Maróc  baróc  nga  balagon.  s.  Enre- 
dadera de  hoja  pequeña;  es  medicinal, 
particularmente  para  las  mujeres  que 
padecen  supresión  de  regla. 

Mata  sin  halas,  s.  Árbol  grueso  y  alto,  de 
hoja  ancha  y  aovada.  Su  madera  es  difícil 
de  aserrarse,  pero  no  es  durable,  porque 
la  entra  pronto  el  gorgojo. 

Meyape.  s.  Árbol  de  unas  tres  brazas  ó  más 
de  alto,  de  hoja  delgada;  se  cría  á  la  ori- 
lla de  los  ríos  y  en  terreno  cenagoso. 

Milang  bilang.  s.  Árbol  grande,  de  hoja 
ancha;  su  madera  es  dura  y  difícil  de  ase- 
rrarse. 

Mingo,  s.  Planta  de  hoja  larga  como  de  dos 
brazas,  y  unos  tres  dedos  de  ancha. 

Minonga*  s.  Árbol  de  hoja  ancha,  aovada; 
este  árbol  destila  una  goma  muy  pegajo- 
sa, que  sirve  para  encolar  guitarras,  etc. 

MorOC  poroc,  s.  Planta  de  hoja  ancha,  con 
ramitas. 

MoropOtO.  s.  Arbusto  de  hoja  aovada, 
flor  pequeña  y  encarnada;  su  fruta  es 
negra  y  llena  de  pinchos  duros,  y  se 
usa  como  ungüento  en  los  granos. 

MorOSÍCOS.  s.  Yerba  da  hoja  delgada; 
su  fruta  es  pequeña,  y  se  pega  á  la  ropa. 

MugOS.   s.  Árbol  así  llamado. 


N 


N£*>Ó.  s.  Árbol  bastante  grande,  de  hoja 
ncha,  aovada  y  lobulada.  Sacada  su 
corteza  á  Jo  largo,  se  pone  en  agua  por 
tres  ó  cuatro  días  para  que  se  pudra  la 
parte  carnosa  y  quede  sólo  la  filamen- 
tosa, que  es  más  fina  y  fuerte  que  la  del 
abacá.  El  bisaya  usa  dicho  filamento  para 
hacer  cordeles. 

Naga.  s.  Pterocarpo  pálido.  Narra.  Árbol 
grueso  y  alto,  de  hoja  pequeña,  aovada 
y  aguzada.  Su  madera  es  de  color  de 
canela,  y  muy  buena  para  los  edificios, 
para  hacer  mesas,  sillas  y  otros  muebles. 
El  agua  en  que  ha  estado  en  infusión 
dicha  madera,  se  toma  como  medicina 
para  expeler  las  arenas  de  la  vejiga.  Hay 
otra  variedad  de  narra,  cuya  madera  es 
encarnada,  da  un  olor  muy  agradable,  y 
su   goma  es  también  encarnada,    la  cual 


NA 

se  usa  para  curar  las  aftas  y  úlceras  de 
la  boca.  Su  infusión  hace  el  agua  azul, 
y  esta  agua  se  da  también  como  medi- 
cina para  los  males  de  la  vejiga. 
Naguene,  s.  Enredadera  de  hoja  estrecha 
y  larga,  la  cual  es  algo  agria,  y  se  mez- 
cla con  las  verduras  y  raices  comestibles. 
Cocidas  sus  raices,  hojas  y  vastago  en 
aceite  nuevo  de  coco,  se  hace  un  bálsa- 
mo bastante  bueno  para  curar  heridas  y 
llagas. 
Nigad.  s.     Árbol  que  se  cría  en  la  playa 

ó  cerca  de  ella. 
Ninó,  s.  Árbol  grueso  y  alto,  de  hoja 
ancha,  larga  y  aguzada,  la  cual  se  apli- 
ca á  la  frente  para  curar  los  dolores  de 
cabeza,  que  provienen  de  calor.  Rallada 
su  raiz,  y  puesta  en  infusión  en  agua, 
sirve  para  teñir  de  encarnado.  Su  fruta 
es  aovada,  de  mal  olor;  no  se  come. 
Ñipa.  s.  Ñipa  de  playas.  Palma  que  se 
da  en  los  terrenos  de  agua  salada,  y  á 
las  orillas  de  los  ríos  y  esteros  cerca  de 
la  mar,  donde  llega  el  agua  salada;  de 
cuatro  á  cinco  metros  de  altura,  de  ho- 
jas aladas,  con  hojuelas  ensiformes,  nume- 
rosas y  reunidas  por  ápices  durante  al- 
gún tiempo,  como  las  del  coco;  sus  flo- 
res son  monoicas,  en  espata,  y  el  fruto 
forma  racimos  de  muchas  drupas  aova- 
das y  apiñadas,  el  cual  se  come  cuando 
tierno  ó  verde  aún,  porque  es  dulce.  Con 
sus  hojas  se  tejen  esteras,  más  ó  menos 
delicadas  y  fuertes,  para  diferentes  usos, 
y  se  cubren  los  techos  de  las  casas  de 
caña  y  madera,  y  de  su  savia  se  hacen 
bebidas  espirituosas.  El  licor  de  dicha 
palma  se  saca  lo  mismo  que  la  tuba  del 
coco,  cortando  un  poco  por  el  extremo 
los  espádices,  que  no  se  han  abierto  to- 
davía, y  colgando  una  caña  amarrada 
para  que  reciba  dicho  licor,  que  sirve  de 
levadura  excelente  para  hacer  el  pan  de 
trigo  en  esta  tierra,  en  donde  la  levadura 
de  harina  se  corrompe  enseguida.  Dicho 
licor  se  da  á  beber  á  los  éticos,  y  se  ha- 
ce aguardiente  de  él,  destilándole  al  fue- 
go. Dicen,  que  este  aguardiente  ó  vino 
de  ñipa  conserva  mucho  la  vista  lavando 
con  él  los  ojos  por  las  mañanas;  y  tam- 
bién comunica  olor  agradable  al  tabaco 
en  polvo.  Sus  hojas,  mascadas  y  aplica- 
das sobre  la  picadura  del  ciempiés,  la  sa- 
nan pronto;  y  su  decocción  es  excelente 
para  lavar  las  heridas.  El  tronco  de  la 
hoja  se  asa  al  fuego,  después  se  macha- 
ca, se  exprime,  y  su  zumo  sirve  para 
lavar  las  heridas  y  llagas.  La  hoja,  tierna 


NI 

aún,  se  pone  á  secar  al  sol,  y  se  usa 
como  papel  para  hacer  cigarrillos.— El 
P.  Fr.  Juan  Félix  dice:  mascada  la  hoja 
y  tragada  la  saliva,  es  antídoto  para  el 
veneno  del  pescado  llamado  bótete.  El 
mismo  efecto  causa  la  savia  ó  zumo  que 
sale  de  la  vena  principal  de  la  misma 
hoja,  retorciéndola.  El  carbón  de  esta  pal- 
ma, mezclado  con  aceite  de  coco  fresco, 
es  buen  remedio  para  resolver,  hacer 
madurar  y  supurar  apostemas  y  tumores, 
granos  é  hinchazones,  haciendo  de  él  un 
emplasto  y  aplicándole  á  la  parte  dolo- 
rida. Masticadas  las  hojas,  y  puestas  so- 
bre la  parte  que  picó  algún  ciempiés,  la 
cura    admirablemente. 

Nipay.  s.  Enredadera  así  llamada.  Su  fruta 
ó  semilla  está  dentro  de  unas  vainas  por 
el  estilo  de  las  judías.  Estas  vainas  sa- 
len arracimadas,  cinco,  seis,  siete  ó 
más  pendientes  todas  de  un  solo  pezón. 
Cuando  principian  á  secarse,  despiden  la 
pelusa  de  que  están  rodeadas  por  la  parte 
exterior,  la  que,  conducida  por  el  viento, 
causa  terrible  comezón  en  la  parte  del 
cuerpo  donde  toca.  Por  este  motivo  sue- 
len padecer  de  erupciones  cutáneas  y  de 
sarnas  los  sujetos  que  viven  en  los  lu- 
gares donde  abunda  la  enredadera  dicha. 
(P.  Fr.  Juan  Félix.) 

NitO.  s.  Enredadera,  especie  de  helécho 
de  una  braza  de  largo;  su  tronco  es  de 
color  blanco  y  negro;  su  carne  ó  médula 
interior  es  blanda,  la  cual  se  saca  fácil- 
mente, poniendo  al  fuego  dicho  tronco, 
que  queda  hueco  verificada  esta  opera- 
ción. De  la  corteza  dura  del  nito  se  ha- 
cen sombreros  finísimos,  petacas  y  otras 
obras.  Sus  raices  son  negras  y  correosas. 
Del  nito  se  hacen  palitos  muy  buenos 
para  limpiar  los  dientes.  Algunos  monte- 
ses usan  brazaletes  de  sus  raices,  y  di- 
cen que  son  contraveneno.  Estas  mismas 
raices,  masticadas,  y  aplicadas  sobre  la 
partes  que  picó  algún  animal  venenoso, 
causan  al  principio  fuertes  dolores,  pero 
hacen  el  efecto  de  extraer  el  veneno  y 
dejar     sosegado  al  enfermo. 

Nagas,  s-  Árbol  que  no  se  eleva  mucho,  de 
hoja  esirccha,  larga  y  racimada;  su  tronco 
da  mucha  resina  blanca,  que  si  toca  al 
cuerpo  del  hombre,  se  hincha,  y  se  pudre 
la  carne,  si  no  se  pone  remedio;  y  si  da  ó 
cae  en  los  ojos,  causa  ceguera.  La  medi- 
cina es  untarse  la  parte  dañada  con  leche 
de  coco,  que  el  bisaya  llama  batuc,  la  cual 
se  consigue  exprimiendo  la"  carne  rallada 
de  d'cho  coco,  sin  echar  agua. 
52 


NO-OG 


411 


NotlÓC.  s.  Árbol  de  tronco  grueso,  y 
no  muy  alto,  de  mucha  y  pequeña  hoja; 
el  bisaya  no  hace  uso  de  este  árbol 
porque  no  es  de  tronco  derecho,  y  tam- 
bién porque  tienen  cierta  creencia  su- 
persticiosa sobre  dicho  árbol. 


O 


Ogahayan.  s.  Árbol  grueso  y  alto,  de 
seis  y  más  brazas  de  circunferencia,  y 
de  dieciseis  y  más  brazas  de  alto,  de 
hoja  pequeña;  se  usa  para  hacer  embar- 
caciones menores,  de  una  pieza. 

Olalahipatl.  s.  Enredadera  gruesa,  de  hoja 
fina.  Se  usa  para  poner  aros  á  las  tina- 
jas y    amarrar  cosas  pesadas. 

Olalapay.  s.  Árbol  no  muy  grueso,  pera 
alto,  de  hoja  ancha,  encarnada  y  algo 
negra.  Su  madera  se  usa  en  los  edificios, 
porque  no  cría  gorgojo. 

Olayan.  s.  Árbol  grueso  y  frondoso,  pera 
no  muy  alto,  de  hoja  pequeña  y  fruta 
aovada;  su  corteza  es  negra  y  dura;  los 
venados  y  puercos  de  monte  comen  la 
fruta  de  este  árbol. 

Olonan  sin  bayod.  s.  Enredadera  así  lla- 
mada; su  fruta  es  grande  y  amarga,  y 
se  usa  como  medicina  para  curar  los  do- 
lores   de  vientre. 

Olonan  sin  halas,  s.  Enredadera  de  ho- 
ja aovada;  su  fruta  es  como  un  hueva 
de  gallina,  de  color  amarillo  encarnado 
cuando  está  madura;  es  venenosa. 

Olango.  s.  Palma  más  baja  que  el  coco» 
de  tronco  hueco,  hoja  estrecha  y  lar- 
ga, con  ganchos  en  las  orillas  y  en  la 
vena  principal  de  la  hoja.  Su  fruta  es 
encarnada,  aovada,  con  muchas  drupas 
agregadas  y  arrimadas  mutuamente;  na 
es  comestible,  pero  la  comen  los  monos, 
los  cálaos,  etc. 

Olasiman  sa  tuna.  s.  Planta  rastrera, 
de  hoja  pequeña,  redonda  y  algo  grue- 
sa; se  usa  como  verdura,  y  su  sabor  es 
agrio. 

Olasiman  sa  bato.  s.  Planta  de  hoja  es- 
trecha, lobulada  y  agria. 

Ongali.  s.  Enredadera  fuerte  y  buena  para 
amarrar  cosas  pesadas,  de  hoja  estrecha, 
y   como  arracimada. 

Opo.  s.  Calabaza  blanca  y  larga,  con  una 
especie  de  cuello;  se  come. 

Opóng  Opóng.  s.  Especie  de  naranjo,  con 
espinas  en  el  tronco,  de  hoja  pequeña, 
y  fruta  comestible;  es  medicinal. 

Oriud.  s.    Coco  bajo  ó  de  poca  altura, 

Orocay.  s.  Árbol  de  hoja  ancha,  larga  y 


412 


OT-PA 


aguzada;  su  fruta  es  oval,  arracimada,  y 
nace  en  el  tronco  hacia  la  raiz.  El  car- 
bón y l  pavesa  de  este  árbol  son  vene- 
nosos, y  no  debe  usarse  como  leña  en 
las    cocinas. 

Otban.  s.  Especie  de  naranjo,  con  espinas 
en  el  tronco,  de  hoja  pequeña  y  fruta 
muy  dulce;  es  medicinal. 

OtÓb  Otób.  s.  Árbol  de  tronco  espinoso, 
de  hoja  estrecha,  fruta  pequeña  y  encar- 
nada; no  se  come. 


Paco.  s.  Planta  que  nace  en  los  cocales 
y  lugares  húmedos,  de  más  de  dos  pal- 
mos de  altura;  sus  tallos,  cocidos  ó  me- 
dio cocidos,  se  usan  como  ensalada,  po- 
niendo sal,  aceite  y  vinagre. 

Pacol.  s.  Plátano  así  llamado;  su  fruta  tiene 
bastante  pepita;  su  raiz,  que  se  hace  muy 
grande,  es  buena  comida  para  puercos, 
rallándola  y  cociéndola. 

Pagatpat.  s.  Árbol  grueso  y  alto,  regu- 
larmente de  tronco  torcido,  de  hoja  pe- 
queña, aovada  y  algo  gruesa;  su  fruta 
es  redonda,  y  no  se  come.  Este  árbol 
nace  á  la  orilla  de  los  ríos  ó  del  mar. 
El  bisaya  no  usa  la  madera  de  dicho  ár- 
bol. Cerca  de  su  tronco  se  nota  una 
porción  de  raices  cónicas,  del  largor  de 
un  pié  ó  más,  que  brotan  derechas,  y, 
por  su  blandura  y  poca  pesadez,  suplen 
al  corcho  en  Filipinas;  sirven  de  pebetes, 
y  para  asentar  el  filo  de  las  navajas  de 
afeitar.  Dichas  raíces  cónicas  se  usan 
como  sahumerio  para  la  contracción  del 
miembro  viril.  Algunos  naturales  comen 
la  fruta  de  este  árbol. 

Pa-ilig.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  no 
muy  alto,  de  hoja  ancha,  aovada  y  agu- 
zada; la  resina  de  este  árbol  es  encar- 
nada y  muy  pegajosa. 

Pa-itan.  s.  Árbol  no  muy  grande  que  nace 
en  las  piedras,  que  se  llaman  igang\  su 
hoja  es  ancha,  larga  y  de  figura  de  co- 
razón. El  agua  en  que  se  coció  su  raíz 
se  da  á  beber  á  las  recién  paridas. 
Sus  raíces,  madpra  y  hojas  son  amargas 
y  medicinales. 

Palaglliuon.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y 
alto,  su  hoja  es  estrecha  y  como  pencuda. 

Palaypay.  s.  Planta  de  hoja  ó  penca  lar- 
ga como  de  unas  tres  varas.  Rallada  su 
carne,  se  aplica  como  emplasto  para  re- 
ventar los  granos  é  hinchazones;  su  co- 
gollo se  usa  como  verdura  poniendo  le- 
che de  coco. 


PA 

Palaypay  nga  cahuy.  s.  Árbol  de  tron- 
co grueso  y  alto,  de  hoja  larga  y  estre- 
cha; la  corteza  de  dicho  árbol  es  gruesa,. 
y  se  masca,  se  traga  la  saliva,  y  es  me- 
dicina para  los  que  padecen  dolores  de 
vientre,  si  provienen  de  frío  ó  de  algún 
mal  viento.  Bebida  el  agua  en  que  se  co- 
ció dicha  corteza,  sirve  para  el  misma 
efecto. 

PalailUg.  s.  Bejuco  que  tiene  altos  los 
nudos;   es  bastante  blando. 

Paliauan.  s.  Enredadera  de  corteza  ne- 
gra y  con  algunas  espinas  pequeñas.  El 
agua  en  que  se  coció  dicha  enredadera,, 
se  da  á  beber  como  medicina  á  los  que 
padecen  dolores  de  estómago.  La  parte 
que  se  cortó  de  esta  enredadera,  echa 
raices  y  vastagos.  El  sarnoso  que  se 
bañe  con  el  agua  en  que  se  coció  esta 
enredadera,  quedará  limpio,  desaparecien- 
do del  todo  la  erupción.  Bien  machaca- 
da dicha  enredadera,  exprimido  su  jugo, 
y  echando  un  poco  de  vino,  se  da  á 
beber  como  remedio  á  la  persona  daña- 
da por  alguna  culebra,  y  la  misma  enre- 
dadera, después  de  machacada  y  expri- 
mida, se  pone  como  emplasto  sobre  la 
parte  dañada. 

Pal-uáy.  s.  Árbol  bastante  alto,  de  tron- 
co derecho,  y  hoja  pequeña.  Su  made- 
ra es  buena  para  edificios. 

Palópo,  s.  Seta  que  nace  en  los  árboles 
muc  rtos. 

Pamintaogon.  s.  Árbol  grande  y  alto; 
su  madera   en   buena   para  edificios. 

PamÓCOg.  s.  Planta  medicinal;  sus  flores, 
que  brotan  á  raíz  de  las  hojas,  son  de 
color  purpúreo. 

Panabólon.  s.  Arbusto  playero  así  llama- 
do; sus  flores  y  su  fruta  son  blancas;  sus 
raíces  son  amargas,  purgantes  y  contra- 
veneno. 

Panagtum.  s.  Planta  de  hoja  estrecha. 

Panamboc.  s.  Arbusto  de  fruta  pequeña 
y  encarnada.  Sus  raspaduras,  puestas  en 
infusión  en  agua,  y  bebida  ésta,  sirven 
de  purga. 

Panaotl.  s.  Planta  así  llamada;  su  fruta  se 
come. 

Panaquilon,  s.  Planta  de  hoja  ancha  y 
raiz  larga.  Las  raspaduras  de  su  cronco, 
puestas  en  la  parte  del  cuerpo  dañada 
con  los  pelos  del  insecto  llamado  basul>. 
y  otros  insectos,  ó  mariscos  de  púas  ve- 
nenosas, la  curan  extrayendo  los  pelos 
ó  púas. 

Pangalamayo.  s.  Especie  de  árbol  que 
es    medicina    para  los  tumores  que  pro- 


PA 

vienen  de  irritación,  ó  por  haber  alguno 
recibido    mucho  sol.    P.  Juan  Félix. 

Pangag  uason.  s.  Enredadera  de  corteza 
negra  y  hoja  estrecha.  Su  raiz  es  con- 
traveneno, aplicada  á  la  parte  dañada 
por  la  culebra  aguason.  Bebido  el  jugo 
de  su  raiz  expnrrrda,  es  contraveneno 
contra  las  picaduras  de  culebras. 

Panganáhauon.  s.  Árbol  de  tronco  grue- 
so y  alto,  de  hoja  ancha  y  aovada.  Su 
madera  es  fuerte  y  buena  para  edificios. 

Pangasam.  s.  Enredadera  de  tronco  del- 
gado y  espinoso. 

Pangatmonon.  s.  Árbol  así  llamado. 

Patlgdan,  s.  Palma  del  mismo  nombre. 
Esta  palma  se  cría  en  las  playas  y  en  los 
montes,  y  se  eleva  á  unas  tres  brazas. 
Sus  hojas  son  de  figura  de  espada,  y  más 
de  una  braza  de  largo,  con  espinas  ó 
púas  á  uno  y  otro  lado  y  en  la  vena  del 
medio.  Su  fruto  tiene  la  figura  de  la  pina, 
el  cual  contiene  la  semilla,  que  es  una 
especie  de  almendra  comestible.  Algunos 
naturales  hacen  una  escavación  en  el 
tronco  para  cortar  la  palma  cerca  de  las 
raices  y  beber  el  agua  que  destila,  la 
cual,  dicen,  que  es  buena  para  curar  el 
mal  de  orina.  Las  hojas  del  pangdan  del 
monte,  que  regularmente  no  tienen  es- 
pinas, sirven  para  hacer  esteras  gruesas, 
cosiéndolas  antes.  Cuando  el  fruto  está 
maduro,  se  separan  las  escarnas  de  la 
pina  y  despide  un  olou  suave  y  agrada- 
ble. Los  tallos  tiernos  se  comen  en  la 
olla  ó  en  ensalada.  El  bisaya  de  Samar 
no  come  la  fruta  ni  tallos  de  dicha  palma. 

Pangi,  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  ancha  y  gruesa;  su  fruta  es  pe- 
queña y  algo  largí,  envenena  á  las  ga- 
llinas y  otras  aves  si  la  comen,  y  al  hom- 
bre le  vuelve  loco  y  le  hace  dar  muchos 
alaridos. 

Panginad-Oíl.  s.  Árbol  de  madera  buena 
para  edificios. 

Pangolud.  s.  Planta  de  hoja  estrecha. 
Esta  hoja  se  pone  sobre  la  carne  ó  pes- 
cado salado  para  que  no  críe  gusanos, 
ni  se  acerquen  las  moscas.  Tostadas  al 
fuego  y  hechas  polvos,  se  polvorea  la  he- 
rida del  animal,  y  cualquier  mosca  que 
se  pose  en  la  herida,  muere. 

Pan-golong,  s.  Planta  trepadora,  ó  como 
enredadera;  nace  en  la  orilla  de  los  ríos, 
ó  sitios  donde  llega  la  mar.  Dicha  planta 
se  calienta  al  fuego,  se  exprime,  y  con 
su  jugo  se  limpian  las  heridas. 

Pan-guon.   s.    Árbol  que  no  se  eleva  mu- 


PA 


413 


cho;  su  fruta  es  pequeña  y  larga,  esto- 
posa  y  con  cascara  dura. 

Panhacad.  s.  Enredadera  de  hojas  estre- 
chas, largas  y  algo  negras.  Su  raiz,  ma- 
chacada, mitiga  y  á  veces  hace  despare- 
cer el  dolor  de  dientes,  aplicándola  á  la 
parte  dolorida. 

Panha-Ole*  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha. 
Hay  dos  variedades;  la  una  tiene  negra 
la  vena  principal  de  la  hoja,  y  la  otra  la 
tiene  blanca.  Dicha  hoja,  calentada  al 
fuego,  es  medicina  para  curar  las  dislo- 
caciones de  los  huesos,  aplicándola  á  la 
parte  dañada,  y  también  para  curar  la 
hernia,  cuando  esta  enfermedad  princi- 
pia á  declararse.  El  agua  en  que  se  co- 
ció dicha  hoja,  se  usa  también  para  ba- 
ñar a  los  enfermos.  Su  raiz  principal,  y 
la  raiz  del  búas  magquipot ,  hecha  carbón, 
y  bien  molido,  se  mezcla  con  el  zumo 
de  limón  sobre  un  hierro,  y  de  este  modo 
se  hace  una  buena  y  fuerte  medicina  para 
curar  heridas  ó  almorranas,  lavándolas 
con   dicho  zumo. 

Panigbin.  s.  Planta  medicinal  para  los  do- 
lores de  vientre;  su  fruta  se  come.  Hay 
dos  variedades  de  esta  planta;  la  una 
tiene  el  tronco  blanco,  y  la  otra  lo  tiene 
encarnado. 

PanostOS,  s.  Enredadera  así  llamada,  que 
se  extiende  mucho;  es  medicinal. 

Panse  panse.  s.  Arbusto  así  llamado. 

Pantacatl.  Vid.  Camagón,  que  así  se  lla- 
ma generalmente. 

Papua,  en  algunas  partes  dicen  popúa.  j. 
Arbusto  medicinal;  sus  hojas  se  usan  para 
hacer  que  supuren  las  inflamaciones, 
apostemas,  etc. 

Parasatl.  s.  Bejuco  así  llamado,  grueso  y 
muy  largo.  Cortado  dicho  bejuco,  y  po- 
niendo la  parte  por  donde  se  cortó  mi- 
rando hacia  arriba,  destila  un  agua  clara 
y  fresca,  buena  para  beber;  mas  á  las  dos 
ó  tres  horas  de  haber  sido  cortado  des- 
tila el  agua  pegajosa.  Limpio  de  sus  es- 
pinas, se  corta  el  cogollo,  el  cual,  asado 
al  fuego,  y  cocido  después,  se  come  en 
ensalada  con  aceite  y  vinagre,  y  es  muy 
sabroso,  aunque  un  poco  amargo. 

Pasao.  s.  Arbusto  así  llamado;  su  raiz  es 
medicinal,  y  su  fruta  venenosa. 

Pasar  agón,  s.  Árbol  así  llamado;  su  ma- 
dera es  buena  para  edificios. 

Patane.  s.  Enredadera  así  llamada;  su  fruta 
se  come. 

Patola.  s.  Pepinera  de  fruto  con  ángu- 
los. Esta  planta  se  agarra  por  sus  zar- 
cillos.    El  fruto,    estando    verde,  se  co- 


414 


PA-PI 


me  cocido;  pues  entonces  es  solamente 
jugoso,  y  no  es  desagradable  recién  cogido. 
Flora. —Su  tallo  se  usa  también  como 
verdura. 

Patón g,  s.  Caña  de  este  nombre.  Esta  caña 
es  grande,  gruesa,  fuerte  y  durable.  Su  co- 
gollo se  come,  cuando  no  tiene  más  que 
dos  ó  tres  pies  de  alto. 

Payao.  s.  Planta  silvestre,  semejante  en 
sus  hojas  al  gauay. 

Pela  sa  moros,  s.  Planta  de  hoja  estre- 
cha. Calentada  al  fuego  la  hoja,  se  expri- 
me, y  sirve  para  limpiar,  encarnar  y  cu- 
rar las  heridas  y  llagas. 

PelaCO.  s.  Enredadera  muy  gruesa,  que 
trepa  por  los  árboles,  de  hoja  ancha  y 
lobulada.  Machacado  su  cogollo,  se  aplica 
como  emplasto  para  curar  los  lobanillos. 
El    tronco  de  esta  enredadera  es  picante. 

Piape.  s.  Árbol  que  se  cría  en  terreno  ce- 
nagoso cerca  de  la  mar. 

Pili.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto,  de 
hojas  aovadas,  alargadas,  aguzadas,  en- 
teras y  lampiñas;  su  fruto  es  carnoso, 
con  una  nuez  muy  dura,  que  tiene  tres 
ángulos;  la  resina,  que  destila  en  abun- 
dancia, es  blanca,  aromática,  y  la  usan 
los  bisayas  para  alumbrar.  Unas  veces  la 
envuelven  en  las  hojas  de  ñipa,  bigo  ó 
anajao,  y  otras  veces  la  amasan  con  la 
cascara  del  arroz  y  la  envuelven  en  las 
hojas  ya  dichas.  Esta  brea,  que  tiene  un 
olor  bastante  raro,  se  llama  brea  de  pilis. 
Algunos  mezclan  su  fruto,  que  tiene  sabor 
de  almendra,  con  el  chocolate.  Su  aceite 
es  excelente  y  equivalente  al  de  almen- 
dras dulces.  Los  emplastos  de  dicha  brea, 
aplicados  á  los  pies,  son  útiles  en  la  hin- 
chazón de  las  piernas.  Aplicada  la  brea 
del  pili,  derretida  antes,  al  estómago,  sir- 
ve de  estomaticón,  y  puesta  en  las  es- 
paldas, hace  sudar,  y  quita  las  toses  re- 
beldes. Dicha  brea,  que  es  muy  pega- 
josa, se  usa  también  como  sahumerio. 
El  agua  en  que  se  coció  la  raiz  del  pili, 
se  da  como  medicina  á  las  mujeres  recién 
paridas  El  aceite  de  la  fruta  del  pili  es 
medicina  para  los  que  evacúan  sangre, 
untando  con  ella  el  vientre,  y  también 
para  los  que  padecen  reuma,  untando  la 
parte  dolorida. 

Pilipog.  s.  Enredadera  así  llamada;  es  me- 
dicinal. 

Pilit.  s.  Arroz  glutinoso.  Este  arroz  es 
llamado  pilit  ó  pegajoso,  porque  ma- 
nifiesta esa  propiedad  después  de  co- 
cido. Hacen  varias  especies  de  comidas 
con  él,  que  los  naturales  tienen  por  sa- 


PI-PO 

brosas,  pero  que  en  realidad  son  indiges- 
tas, en  especial  si  les  echan  leche  de 
coco,  como  suelen  hacer.  Sirve  también 
para  blanquear  las  paredes,  mezclando 
esta  especie  de  arroz  con  el  yeso:  y  es 
de  notar  que  este  enlucido  es  muy  firme, 
aunque  quede  expuesto  á  las  lluvias. 
(Flora). 

Pina.  s.  Bromelia  Ananas.  Esta  planta  fa- 
mosa se  da  fácilmente  en  todas  partes. 
El  fruto  es  célebre  por  su  sabor  agrada- 
ble- Se  asegura  que  los  que  comen  de 
esta  fruta  con  exceso,  á  veces  escupen 
sangre.  Yo  no  tengo  mucha  dificultad  en 
creerlo,  porque  se  dejan  percibir  en  ella 
unos  asomos  de  picante.  Por  esto  tal  vez 
aconseja  Lineo,  que  se  prohiba  á  las  muje- 
res embarazadas.  De  las  hojas  de  estas 
plantas  sacan  los  naturales  hilos  finísimos, 
de  los  cuales  hacen  camisas  y  otros  tejidos, 
y  bordados  de  una  delicadeza  admirable. 
La  pina,  dada  á  comer  á  los  muchachos 
por  la  mañana,  en  especial  cuando  aun  no 
está  perfectamente  madura,  hace  salir  las 
lombrices  redondas.  Flora.  Sus  hojas  son 
de  figura  de  lengua,  muy  aguzadas,  con 
ganchos  en  las  orillas;  su  fruto  es  ovalado, 
carnoso,  amarillo,  muy  fragante  y  sabroso, 
cuando  está  maduro. 

Pipita.  s.  Plátano  de  fruta  insípida  y  pe- 
pitosa. 

Pisao.  s.  Árbol  así  llamado;  es  medicinal, 
y  su  fruta  se  come. 

PitOgO,  s.  Palma  de  hoja  muy  preciosa, 
más  pequeña  que  la  del  coco;  su  fruta 
es  también  pequeña.  Su  carne  rallada,  se 
aplica  como  emplasto  para  curar  los  lo- 
banillos. 

PogOS.  s.  Yerba  de  hojas  cortas  y  estre- 
chas. 

Polangi.  s.  Árbol  que  no  crece  mucho; 
su  fruta  es  aovada  y  del  grandor  del  puño, 
muy  agria;  el  natural  la  usa  en  sus  co- 
midas. 

Poliyo.  s.  Planta  de  hoja  estrecha  y  de  mal 
olor.  Su  hoja  se  aplica  á  la  frente  para 
curar  el  dolor  de  cabeza,  se  usa  también 
para  curar  las  almorranas. 

Polotatl.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
hoja  ancha.  De  su  madera  se  hace  buen 
carbón  para  las  fraguas. 

Poti.  s.  Caña  delgada,  de  más  de  una  bra- 
za de  alto;  se  cría  con  abundancia  en 
Samar. 

Pototatl.  s.  Árbol  grueso  y  alto,  de  hoja 
corta;  su  madera  se  usa  para  lefia;  se 
cría  en  los  esteros  cerca  de  la  mar. 

Presia.  s.   Planta   parecida   á  la    cebolla;. 


Pü-rA 

su  hoja  se  usa  en  los  guisados,  y  tam- 
bién como  medicina  para  los  dolores  del 
cuerpo. 
Pugahan.  s.  Palma:  su  hoja  es  mucho  más 
ancha  que  la  del  coco;  su  cogollo  es  pi- 
cante y  causa  mucho  escozor.  Entre  sus 
pencas  se  cría  la  yesca  llamada  baroc. 
Machacado  el  cogollo  del  pugahan,  y 
puesto  en  agujero  donde  haya  escondi- 
da alguna  anguila,  hace  que  salga  dicho 
animal  medio  muerto,  y  de  este  modo 
es  muy  fácil  cogerle. 

Q 

Quilala.  s.  Arbusto  de  tres  ó  más  bra- 
zas de  alto,  de  hoja  ancha  y  encarnada. 
El  agua  en  que  se  calentó  dicha  hoja,  se 
usa  para  bañar  á  los  enfermos. 

Quili  qtlili.  s.  Árbol  grande,  de  madera 
amarilla  y   durable. 

Quiling  quiling.  s.  Yerba  que  se  eleva 
á  la  altura  de  dos  ó  más  varas;  da  mu- 
cha fruta  y  pequeña. 

Quiring.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta  es 
agria. 

Quiticot.  s.  Planta  de  hoja  ancha  y  larga. 
El  agua  en  que  se  coció  su  raiz  se  da 
como  medicina  á  las  recién  paridas. 

Quiticot  nga  SÜi.  s.  Guindilla,  planta  de 
hoja  estrecha;  su  fruto  es  pequeño,  muy 
picante  y  encarnado  cuando  está  ya  ma- 
duro. 

Quiticot  nga  cahuy.  s.  Árbol  grande  y 
alto,  de  hoja  estrecha.  El  agua  en  que 
se  coció  su  raiz  se  da  como  medicina  á 
los    que  padecen  dolor  de  estómago. 

R 

Ragangdang.  s.  Planta  pequeña,  de  hoja 
estrecha  y  aovada;  su  flor  es  amarilla. 
Su  hoja,  calentada  al  fuego,  se  aplica  como 
remedio  al  vientre  de  los  que  padecen 
cursos  ó  diarrea. 

Raguine.  s.  Enredadera  de  hoja  aovada  y 
lobulada,  y  en  grupos  de  tres  en  tres  ho- 
jas. Su  cogollo  se  machaca,  se  mezcla  con 
coco  rallado,  se  calienta  al  fuego,  y  se 
aplica  como  emplasto  en  los  granos  é  hin- 
chazones para  que  revienten.  Su  fruta  es 
pequeña,  aovada  y  negra,  cuando  está  ya 
madura. 

Raua  daua*  s.  Yerba  de  espiga  larga  y 
fruto  pequeño. 

Remas,  s.  Árbol  grande  y  alto,  de  hoja 
ancha  y  lobulada;  su  fruta  es  grande, 
dulce  y  comestible. 


ROSA 


415 


Rocot  docot.  s.  Planta  así  llamada;  su 
cocimiento  sirve  para  mitigar  el  dolor  de 
cabeza,  aplicado  á  la  misma  con  un  paño. 
El  cocimiento  de  sus  hojas  es  medicina 
para  el  mal  de  ojos. 

Roda  ha  bisaya.  s.  Planta  de  hoja  estre- 
cha y  pencuda;  su  flor  es  amarilla.  El 
agua  en  que  se  coció  su  raiz,  se  da  á  be- 
ber á  los  que  padecen  dolores  de  vientre, 
si  provienen  de  un  mal  viento. 

Roda  sa  Castila.  s.  Planta  que  se  tiene 
en  las  huertas,  etc.,  de  hoja  delgada. 
El  agua  en  que  se  cocieron  sus  hojas, 
se  da  á  beber  á  los  que  padecen  dolores 
de  vientre,  si  provienen  de  un  mal  viento. 

Roñas,  s.  Enredadera  así  llamada;  es  me- 
dicinal 


Sáb-a,  s.  Plátano  llamado  comunmente 
obispo.  La  corteza  del  fruto  es  gruesa. 
Su  fruto,  dicen,  que  es  de  los  más  sanos; 
se  come  crudo,  en  la  olla  y  frito.  Ras- 
pada ó  rallada  la  parte  de  adentro  de  su 
penca,  y  exprimida,  se  administra  el  agua 
que  destila  como  medicina  á  los  que 
padecen  pasmo. 

Sabilao.  s.  Commelina  polígama.  Planta 
de  hoja  estrecha  y  aovada.  Su  cocimiento 
es  bueno  para  el  mal  de  ojos;  las  nubes 
de  estos  se  quitan  refregándolas  suave- 
mente con  el  tallito  tierno  de  la  planta 
y  mojándolas  después  con  una  gota  de 
limón  y  polvos  finos  de  piedra   alumbre. 

Sabunotan.  s.  Árbol  que  no  se  eleva  mu- 
cho, de  hoja  ancha  y  aovada.  Su  madera 
es  blanda  y  buena  para  el  interior  de 
los  edificios. 

Sagasa.  s.  Árbol  bastante  alto  y  derecho, 
con  muchos  nudos,  de  hoja  estrecha! 
Crece  en  terreno  fangoso  y  á  la  orilla 
de  los  ríos  ó  mar.  Su  madera  es  bastante 
buena. 

Saguiauan.  s.  Enredadera  así  llamada; 
es  medicinal. 

Saguing.  s.  Plátano:  planta  que  tiene  la 
raiz  redonda,  gruesa  y  llena  de  fibras, 
el  tronco  redondo,  recto,  de  un  pié  ó  más 
de  diámetro,  y  de  doce  á  quince  ó  más 
de  altura,  y  compuesto  de  varias  cortezas 
herbáceas,  envainadas  unas  con  otras, 
terminadas  por  la  parte  superior  en  una 
tira  ó  cinta  de  seis  á  ocho  pies  de  largo 
sobre  media  de  ancho,  romas  por  la  punta, 
de  un  verde  claro,  manchadas  de  blanco^ 
cuyo  conjunto  forma  una  copa  en  la  parte 
superior  del  tronco,  que  no  tiene  otras  ho. 


416 


SA 


jas.  Estas,  con  el  tiempo,  se  hienden  trans- 
versalmente,  y  mueren  y  se  secan,  al  paso 
que  se  desenvuelven  otras,  hasta  que  el 
tallo,  que  sube  desde  la  raiz,  ocupando  el 
centro  de  ellas,  produce  una  garrancha 
en  forma  de  cono,  de  medio  pié  de  diá- 
metro, la  cual  se  despliega  en  otras  va- 
rias, formando  un  racimo,  que,  en  los 
terrenos  pingües,  sostiene  hasta  doscientas 
flores  rojizas  y  olorosas.  La  planta  pe- 
rece luego  que  da  fruto;  pero  ya  enton- 
ces está  reemplazada  por  otras  que  han 
brotado  de  su  raiz.  El  fruto  es  largo, 
toscamente  triangular  y  blando,  y  está 
cubierto  de  una  piel  correosa  de  color 
amarillento.  Interiormente  es  carnoso,  y 
por  lo  común  sin  semillas  ni  huesos, 
aunque  algunos  plátanos  tienen  pepitas. 
— Despide  un  olor  agradable,  y  es  de 
gusto  suave  y  delicado,  ora  se  coma 
crudo,  ora  en  conserva,  ó  cocido.  Varie- 
dad de  plátanos  que  hay  en  la  provincia 
de  Samar:  sáb-a,  costa  ó  lingcod,  ca- 
ñara, letondan,  baloy,  todlongdato,  la- 
catan,  tinagacan,  tinombaga,  quinamote, 
pepita,  punipitP,  buagas,  binalitang,  bino- 
tig,  pinodiquit,  tindoc,  masbaranon,  ca- 
pongnon,  tina  isay,  binayaga,  binalaton, 
bongoran,  pinitogo,  podiquit,  quinapong- 
non,  abacá  y  pacol. 

Saguisi.  s.  Palma  así  llamada;  su  cogollo 
se  usa  como  verdura. 

Salac  nga  cahuy.  s.  Árbol  que  no  se  ele- 
va mucho,  de  hoja  ancha,  de  mala  madera. 

Salac  nga  balagOtl.  s.  Enredadera  de  hoja 
estrecha  y  corteza  blanca.  Su  raiz  y 
tronco  se  usa  como  medicina  para  las 
recién  paridas;  y  también  para  curar  las 
picaduras  de  culebras.  Cuando  ha  picado 
á  uno  !a  culebra  ibingan,  el  que  le  ha 
de  curar  masca  antes  la  raiz  de  dicha  en- 
redadera, de  modo  que  se  mezcle  bien 
con  la  saliva,  saja  un  p  >co  la  parte  da- 
ñada, y  chupa  para  extraer  el  veneno; 
mientras  chupa  debe  mezclar  bien  su  sali- 
va con  la  raiz  que  masca,  porque  si  no, 
se  le  encoge  la  lengua  y  se  le  caen  los 
dientes.  Después,  teniendo  en  la  boca  di- 
cha raiz  mascada,  sopla  sobre  la  coroni- 
lla del  paciente,  y  su  misma  saliva  la 
echa  en  la  boca  del  mismo  paciente. 

Salag  salag,  s.  Enredadera  así  llamada;  de 
su  raiz  se  hace  una  purga  muy  amarga 
y  muy  fuerte;  por  lo  que  hay  que  usarla 
con  moderación. 

Salay.  s.  Árbol  así  llamado. 

SalebotbOt.  s.  Árbol  que  no  se  eleva  mu- 
cho,   de    hoja  estrecha  y  lechosa.  Dicha 


SA 

hoja  se  calienta  al  fuego,  se  pone  un 
poco  de  vinagre,  y  se  aplica  como 
emplasto  á  las  palmas  de  las  manos 
y  plantas  de  los  pies  de  las  mujeres  que 
padecen  supresión  de  regla;  ó  se  pone 
un  poco  de  vino  moscatel  en  dicha  hoja 
caliente  al  fuego,  y  se  aplica  como  em- 
plasto al  vientre  de  la  mujer  que  está 
de  parto  y  no  puede  dar  á  luz.  Rallada 
la  corteza  de  su  raiz  y  tronco,  se  ca- 
lienta con  agua  al  fuego,  y  con  esta 
agua,  bien  caliente,  se  rocía  otra  corteza 
rallada,  en  la  que  se  pone  un  poco  de 
leche  de  coco  y  una  piedra  pequeña  bien 
caliente,  y  se  aplica  al  vientre  de  la  re- 
cién parida,  que  ha  recaído,  de  manera 
que  sólo  reciba  el  vapor  de  lo  dicho, 
y  se  le  da  á  beber  el  agua  en  que  se 
ha  cocido  la  corteza  de  la  ra'z  y  tronco 
de  dicho  árbol.  También  se  da  á  beber 
á  las  recién  paridas,  aunque  no  estén 
enfermas.  Bebida  el  agua  en  que  se  ex- 
primieron las  raspaduras  de  su  corteza,  y 
del  corazón  de  su  raiz,  es  medicina  para 
picaduras  de  culebra.  Puestas  las  mismas 
raspaduras  sobre  las  heridas,  estancan  y 
restañan  la  sangre  y  las  curan,  mezcladas 
con  un   poco  de  aceite  caliente. 

Salimbagat.  s.  Planta  así  llamada.  Coci- 
das en  agua  sus  raices,  vásagos  ó  tallos, 
y  bebida  el  agua,  es  medicina  para  las 
cámaras  de  sangre.  Exprimida  su  raiz  ó 
rama  en  un  poco  de  agua,  y  bebida  ésta, 
cuando  aún  está  algo  tibia,  es  remedio 
contra  el  asma.  Dicha  planta  es  también 
medicinal  para  los  cerdos  enfermos,  dán- 
dosela mezclada  con  la  comida. 

Saling  saguing  nga  cahuy.  s.  Arbusto 
de  hoja  estrecha,   aovada  y  gruesa. 

Saling  saguing  nga  cahuy  cahuy.  s. 
Planta  ó  arbustillo  así  llamado.  Dice  el  bi- 
saya,  que  esta  planta  nace  del  insecto  bodlo 
muerto,  que  es  una  especie  de  escarabajo 
que  agujerea  la  tierra  fangosa,  haciendo 
montoncitos  de  fango.  Dicho  insecto  come 
la  planta  del  palay,  y  cuando  muere, 
echa  su  cuerpo  una  especie  de  raí- 
ces, de  las  que  nace  un  tallo  con  hojas 
estrechas  y  largas;  éstas  se  machacan,  se 
mezclan  con  cieno  negro,  y  se  usan  para 
teñir  de  negro  ej  tejido  de  abacá. 

Saloquigui.  s.  Árbol  algo  grande,  de  hoja 
estrecha.  Es  medicinal,  pero  su  resina 
escuece  mucho  si  se  pone  en  herida  ó 
grano.  Su  corteza  y  hojas  las  usa  el  bi- 
saya  para  frotarse  y  limpiarse  el  cuerpo 
cuando  se  baña. 

Sambulauan.  s.  Árbol   de  tronco  grueso 


SA-SI 

y  alto;  su  madera  es  bastante  buena  para 
edificios,  siempre  que  no  esté  expuesta 
á  las  aguas,  ni  toque  en  tierra. 

Sangig.  s.  Planta  así  llamada;  se  usa  para 
resolver  los  tumores  é  inflamaciones. 

Sanguil.  s.  Árbol  así  llamado;  es  medicinal. 

Santol.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  aovada;  su  tronco  destila  resina 
blanda  y  algo  pegajosa.  Su  fruta  se  come; 
es  agridulce,  y  tiene  dentro  cinco  pe- 
pitas  que  están  rodeadas  de  carne  blan- 
quecina, difícil  de  separar. 

Sapinit.  s.  Planta  espinosa,  que  se  extien- 
de bastante.  El  cocimiento  de  esta  planta, 
dado  á  deber  tibio,  es  medina  contra  el 
el  mal  de  viento. 

SibUCaO.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  estrecha;  su  madera  es  fuerte  y 
encarnada,  y  se  usa  para  teñir  de  en- 
carnado. Ei  agua  en  que  se  ha  cocido 
dicha  madera  se  da  á  beber  como  medi- 
cina á  las  mujeres  que  padecen  supresión 
de  regla;  también  se  usa  para  limpiar 
las  llagas  ó  heridas;  también  es  bueno 
bebería  de  ordinario,  porque  purga  por 
la  orina  los  malos  humores.  Bebida  el  agua 
en  que  se  coció  su  raiz,  es  medicina 
probada  contra  los  vómitos  de    sangre. 

Sigllid,  s.  Enredadera  fuerte  así  llamada. 

Sil!,  s.  Pimiento.  Planta  anua  que  echa 
tallo  nudoso,  de  tres  y  más  pies  de  altu- 
ra y  lleno  de  ramas;  hojas  aovadas,  de 
un  verde  fuerte;  flores  pequeñas  y  blan- 
cas, y  por  fruto  una  baya  carnosa  y  hue- 
ca, y  según  las  distintas  castas,  más  ó 
menos  grande,  redonda  ó  cuadrada,  ó  en 
forma  de  cuernecillo,  lisa  ó  escabrosa, 
que  contiene  en  el  centro  varias  semillas 
redondas,  chatas  y  de  color  verde  subido. 
Cuando  madura  es  encarnada,  y,  según 
las  varias  castas,  de  gusto  más  ó  menos 
picante,  ó  enteramente  dulce.  Se  usa  como 
alimento,  y  como  condimento  de  otros. 

Simsim.  s.  vide.  Timsim. 

Siyao,  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  estrecha.  Su  madera  es  resinosa 
y  buena  para  edificios.  Hay  tres  varieda- 
des de  este  árbol;  la  que  llama  el  bisaya 
siyao  nga  madlao  es  la  mejor. 

Sodósodó.  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha, 
larga,  obtusa,  jugosa,  espinosa  y  redon- 
da. Su  tronco  es  también  espinoso,  su 
jugo  blanco.  La  hoja  se  usa  para  condi- 
mentar la  comida.  Se  usa  también  para 
curar  las  heridas  y  mordeduras  de  ani- 
males ó  insectos  venenosos.  También  se 
calienta  al  fuego,  se  aplica  como  emplas- 
to al  vientre  de  la  mujer  que  no   puede 


SOTA 


417 


dar  á  luz,  y,  ordinariamente,  sale  la  cria- 
tura. 

Sóida  SOlda.  s.  Arbusto  que  echa  unas 
ramitas  muy  lechosas,  sin  hojas.  Su  jugo 
causa  escozor  en  la  parte  del  cuerpo  donde 
toca,  y  se  hincha  la  parte  dañada;  si  da 
en  los  ojos  causa  ceguera.  Calentadas  al 
fuego  sus  ramitas,  y  machacadas,  se  apli- 
can como  emplasto  para  cerrar  las  heri- 
das ó  curar  la  dislocación  de  a'gún  hueso. 

Solibang  batlgan.  s.  Enredadera  delgada, 
de  hoja  ancha  y  aovada. 

Sompa,  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha  y  agu- 
zada; su  fruto  es  pequeño,  orbicular  y  con 
aberturas.  El  agua  en  que  se  coció  su 
raiz,  se  da  como  medicina  á  los  que  pa- 
decen inflamación  de  vientre.  Hay  dos 
variedades  de  este  arbusto;  la  una  tiene 
el  tronco  encarnado,  y  la  otra  blanco. 
La  que  tiene  el  tronco  blanco,  se  machaca, 
se  calienta  al  fuego,  y  con  ella  se  baña  al 
que  está  atacado  de  la  peste. 

Sonting  nga  balagon.  s.  Enredadera 
de  hoja  estrecha  y  aovada.  Cuando  ha  pi- 
cado á  uno  la  culebra  ibingan,  el  que  ha  de 
curar  al  dañado,  masca  antes  la  raíz  de  esta 
enredadera,  de  modo  qne  se  mezcle  bien 
con  la  saliva,  saja  un  poco  la  parte  daña- 
da, y  chupa  para  extraer  el  veneno,  cui- 
dando mientras  chupa,  de  mezclar  bien  su 
saliva  con  la  raiz  que  masca,  porque  si  no, 
se  le  encoge  la  lengua  y  se  le  caen  los  dien- 
tes. Después  teniendo  en  la  boca  dicha 
raiz  mascada,  sopla  sobre  la  coronilla  del 
paciente,  y  su  misma  saliva  la  echa  en  la 
boca  del  mismo. 

Sonting  ha  baras.  s.  Arbusto  de  hoja 
estrecha,  que  nace  en  terreno  arenoso  cer- 
ca de  la  mar. 

Sonting  ha  tuna.  s.  Arbusto  compuesto 
de  hojas  pequeñas  y  algo  anchas;  su  flor 
es  amarilla.  Su  raiz  es  medicina  contra 
las  picaduras  de  culebra.  Su  hoja  se  usa 
para  frotar  y  curar  las  manchas  del  cuer- 
po, que  provienen  de  enfermedad,  frotán- 
dose bien  por  la  noche  con  dichas  ho- 
jas y  bañándose  al  día  siguiente  por  la 
mañana. 

Stldiang,  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  madera  resinosa  y  buena  para  edificios. 

Sugabang.  s.  Planta  de  hoja  agria. 

Suganda,  s.  Yerba  así  llamada;  es  medi- 
cinal. 


Tabaco,  s.  Planta  de  la  familia  de  las  so- 
lanáceas, tiene  un  color  fuerte,  cáliz  tubu- 


418 


TA 


lado,  raiz  fibrosa,  tallo  velloso,  de  dos  á 
cinco  pies  de  altura,  con  médula  blanca, 
hojas  alternas,  grandes,  lanceadas,  ovales, 
nerviosas  y  glutinosas,  flores  en  forma  de 
ramillete,  de  color  rojo,  purpúreo,  ó  ama- 
rillo pálido,  y  el  fruto  á  manera  de  cápsu- 
la cónica,  que  contiene  prodigiosa  canti- 
dad de  semillas  muy  pequeñas.  El  taba- 
co es  narcótico,  y  sirve  para  repeler  los  tu- 
mores recientes.  Tomado  en  humo,  es 
muy  saludable,  y  aun  casi  necesario  en  es- 
tos países.  Consume  las  flemas,  y  preser- 
va de  las  humedades  y  malos  efectos  del 
rocío  de  las  mañanas,  y  así  hacen  muy 
bien  los  que  lo  toman;  pero  el  demasiado 
exceso  puede  ocasionar  enfermedades.  El 
tabaco  en  polvo  quita  las  jaquecas,  y 
alivia  la  cabeza  cargada  de  humores.  Apli- 
cado á  la  nariz  de  lagarto,  que  llamamos 
aquí  chacón,  un  pedacito  del  tabaco  ya 
fumado,  puesto  en  un  extremo  de  una  va- 
rita, cae  muerto  al  instante.  Puesto  un  pe- 
dacito de  la  hoja  de  tabaco  muy  cerca 
de  la  sanguijuela,  cuando  está  agarrada, 
al  momento  se  desprende  y  muere.  Di- 
cha hoja,  picada  y  mezclada  con  guindi- 
llas y  cal,  sirve  para  matar  los  guanos 
de  las  heridas  de  los  animales. 

Tabáo.  s.  Árbol  de  hoja  ancha;  su  made- 
ra suele  usarse  en  los  edificios  de  gente 
pobre. 

Tabas,  s.  Árbol  con  las  hojas  racimadas; 
su  corteza  es  blanca;  es  medicinal. 

Tabayayong.  s.  Calabaza  silvestre,  de 
fruta  pequeña. 

Tabigui.  s.  Xilocarpo  como  granado.  Ár- 
bol de  hoja  estrecha,  aovada,  entera  y 
lampiña;  nace  en  las  inmediaciones  del 
mar,  en  los  terrenos  anegadizos,  y  se 
eleva  á  la  altura  de  veinte  ó  más  pies. 
Su  fruto  es  grande,  redondo  y  muy  amar- 
go; lo  comen  los  murciélagos  grandes. 
Su  madera  es  encarnada,  y  no  se  usa  en 
los  edificios.  Su  corceza,  machada,  ó  hecha 
tiras  delgadas,  se  pone  en  infusión  en 
agua,  y  se  usa  para  teñir  de  color  rojo 
oscuro  la  ropa  blanca  y  redes  de  pescar. 
Su  fruta  es  buena  para  curar  cámaras  y 
bubas;  y  cocida  en  agua,  se  hace  con 
ella  un  bario  tibio  muy  bueno  para  curar 
los  humores  venéreos. 

Tabón  tabón,  s.  Arbusto  así  llamado;  su 
fruta  no  se  come. 

Tábug.  s.  Arbusto  de  hoja  ancha,  larga  y 

aguzada.  Su  resina  causa  daño  al  cuerpo 

.  si  uno  se  unta  con  ella.  Su  hoja,  puesta 

.en  la  frente,  aplaca  los  dolores  de  cabe- 


TA 

za;   y  cocida  en  agua  se  usa  para  bañar 
á  los  enfermos. 

Tacuban,  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y 
alto.  Su  madera  se  usa  para  hacer  em- 
barcaciones menores,  de  una  sola  pieza. 

Tacuranga,  s.  Arbusto  de  hoja  estrecha. 
Su  flor  es  grande  y  muy  encarnada.  El 
agua  en  que  se  coció  su  raiz  se  da  á  be- 
ber á  las  mujeres  que  padecen  de  regla; 
y  su  flor,  antes  de  abrirse,  se  machaca,  se 
mezcla  con  un  poco  de  acíbar,  y  se  apli- 
ca á  la  frente  de  las  mismas.  Dicha  flor, 
antes  de  abrir,  se  mezcla  con  cal,  y  se  apli- 
ca como  emplasto  á  los  granos  ó  inflama- 
ciones  para  que  revienten  pronto. 

Tagabas.  s.  Planta  sin  tronco,  de  hoja 
larga  y  raiz  grande;  se  cría  en  terreno 
fangoso  cerca  del   mar. 

Tagarabong,  Yerba  que  se  cría  en  el 
tronco  de  algunos  árboles;  es  medicina 
para  que  no  se  caiga  el  pelo. 

Tagbac#  s.  Carrizo  así  llamado. 

Tagonrabong.  s.  Yerba  que  crece  en  el 
tronco  de  algunos  árboles,  de  hoja  como 
de  cuatro  palmos,  pegada  al  tronco. 

Tagotom.  s.  Planta  de  tronco  espinoso; 
su  fruta  es  agria  y  comestible,  y  tiene  una 
especie   de  pelusa. 

Tagotong.  s.  Planta  de  hoja  ancha,  grue- 
sa, aovada,  espinosa.  Su  fruta  es  re- 
donda y  muy  venenosa,  del  grandor  de 
la    guayaba. 

Tagpoc,  s.  Planta  de  hoja  estrecha;  su  flor 
es  blanca,  la  fruta  es  pequeña,  algo  dul- 
ce y  comestible,  de  color  amarillo,  cor- 
teza delgada,  con  pepita  dentro. 

Tagulinao.  s.  Cacalia  con  hojas  de  soncho. 
Esta  planta  se  eleva  á  la  altura  de  dos 
pies  á  lo  más.  Nace  en  las  paredes  y  en 
las  madres  de  los  arroyuelos.  Los  naturales 
la  emplean  en  la  medicina  como  refrige- 
rante. Las  hojas  son  verdes  por  arriba 
y  moradas  por  debajo,  y  las  flores  encar- 
nadas,   (plora.) 

TagUtn.  s.  Añil.  Arbusto  de  hoja  delgada 
y  frondosa.  Sus  hojas  se  usan  para  teñir 
de  negro.  Cocidas  en  agua  las  raices  y 
hojas  de  este  arbusto,  son  medicinas  para 
las  enfermedades  que  provienen  de  frial- 
dad. Dicha  hoja  se  machaca,  se  mezcla 
un  poco  de  vinagre,  y  se  aplica  como  em- 
plasto á  la  garganta  de  los  que  padecen 
garrotillo.  El  agua  en  que  ha  estado  en 
infusión  su  raiz,  se  da  á  beber  á  los  que 
padecen  pasmo,  si  proviene  de  calor,  y 
también  á  los  que  padecen  alguna  llaga 
interior.  índigófera  de  tintes.  Añil.  Esta 
planta,  muy  conocida,  se  eleva,  en  buenos 


TA 

terrenos,  á  la  altura  de  cinco  pies.  El  añil 
cimarrón  ó  de  monte,  que  es  más  alto  que 
el  anterior,  es  común  en  algunas  partes  bi- 
sayas,  y  nace  sin  sembrarlo.  (Flora.) 

Talalora.  s.  (Otros  dicen  Talorora,)  Be- 
juco fino  y  bueno,  que  se  cría  cerca  de 
de  las  playas.  Su  fruto,  poco  mayor  que  un 
guisante,  se  come.  Cortado  dicho  bejuco 
destila  un  licor  que  es  muy  bueno  para 
curar  las  aftas  de  los  niños. 

Tal  i  popó.  s.  Yerba  de  hoja  amarilla;  se 
usa  para  envolver  la  vianda  de  carne  ó 
pescado. 

Talisay,  Terminalia  de  hojas  anchas.  Este 
árbol  se  eleva  hasta  hacerse  de  ocho  y  más 
varas  de  altura.  Sus  hojas,  cuando  están 
maduras,  son  moradas,  y  antiguamente  los 
naturales  teñían  de  este  color  sus  ropas 
de  algodón  ó  abacá.  En  otras  partes  tiñen 
de  negro,  cociendo  la  corteza  del  árbol 
y  metiendo  allí  la  tela,  y  después  en  coci- 
miento de  corteza  de  guayabo,  y  final- 
mente la  revuelven  por  unos  días  en  lodo, 
con  lo  que  toma  un  color  negro,  no  muy 
bueno.  Los  monos  gustan  mucho  de  su 
fruta;  pero  no  comen  más  que  la  corteza 
cuando  está  verde,  pues  no  pueden  rom- 
per los  huesos,  que  son  muy  duros.  La 
semilla  tiene  el  mismo  sabor  que  la  al- 
mendra, y  se  puede  sacar  de  ella  un 
aceite  igual  al  de  ésta,  y  que  tiene  las 
mismas  propiedades.  Con  el  jugo  de  las 
hojas  tiernas  y  el  aceite  de  sus  almen- 
dras se  hace  un  ungüento  contra  la  le- 
pra y  otras  afecciones  cutáneas.  Flora. 
— Rallada  su  corteza,  quitando  antes  un 
poco  la  parte  de  encima,  y  exprimiendo 
en  ella  el  zumo  del  limoncito,  y  echán- 
dolo después  todo  en  una  taza,  se  da 
á  beber  media,  al  que  padece  de  tabardi- 
llo; y  bebida  el  agua  en  que  se  coció  su 
corteza,  es  buena  medicina  para  curar  cá- 
maras de  sangre. 

Taló  taló.  s.  Yerba  con  muchas  hojas  y 
sin  tronco,  que  parece  está  pegada  á  la 
tierra.  El  agua  en  que  se  coció  su  raiz 
y  hojas  se  da  á  beber  á  las  mujeres  que 
arrojan  mucha  sangre  por  la  vía,  y  sirve 
también  para  bañarse. 

Taletes.  s.  (En  otras  partes  dicen  Tile- 
tes.)  Amaranto  espinoso.  Esta  planta, 
cuyo  tallo  es  más  ó  menos  rojo  y  muy 
espinoso,  se  eleva  á  la  altura  de  dos  ó 
tres  pies.  Es  comunísima  en  todas  partes. 
De  su  ceniza  se  saca  mucha  sal  álcali  fijo 
vegetal,  que  sirve  para  hacer  la  lejía  para 
el  tinte  encarnado  del  algodón,  y  en  reali- 
53 


TA 


419 


dad  parece  que  merece  la  preferencia  so- 
bre otras.    (Flora). 

Talyatl.  s.  Planta  espontánea,  de  hoja  muy 
ancha,  y  más  áspera  que  la  del  palauan. 
Su  raiz  es  grande;  algunos  la  comen  con 
el  tronco,  quitando  la  hoja,  y  la  primera 
agua  en  que  se  coció  dicha  raiz. 

Tatnbalaguesa,  s.  Arbusto;  su  fruta  es 
pequeña;  esta  se  tuesta,  se  echa  en  vi- 
nagre de  la  palma  burí,  y  con  ella  se 
baña  al  que  está  atacado  de  la  peste, 
frontando  bien  su    cuerpo  y  coyunturas. 

Tambalisatl,  s.  Arbusto  asi  llamado;  es 
medicinal. 

Tambis.  s.  Árbol  que  no  se  eleva  mucho, 
de  hoja  estrecha  y  aguzada;  su  fruta  es 
pequeña,  agridulce,  encarnada  y  comes- 
tible, un  poco  picante,  y  con  algunas 
pepitas.  Rallada  la  corteza  de  su  tronco, 
se  calienta  al  fuego,  se  exprime  el  jugo 
que  tiene  en  un  trapito,  y  se  limpia  la  boca 
del  niño  que  padece  ó  tiene  sucia  la  len- 
gua. Dicha  corteza  del  santol,  rallada 
también,  se  calienta  la  mitad  al  fuego,  y 
luego  se  mezcla  con  la  otra  mitad  cruda, 
se  exprime  todo  en  una  taza,  y  se  da 
á  beber  al  que  está  atacado  de  la  pes- 
te, y  la  corteza  exprimida  se  aplica  como 
emplasto  al  vientre  del  mismo. 

Tampoy.  s.  Eugenia  de  Malaca.  Este  ár- 
bol se  eleva  á  la  altura  de  nueve  pies. 
Los  muchachos  comen  el  fruto,  que  huele 
á  rosa,  pero  á  la  verdad,  poco  tiene  de 
sabroso.  Flora. — Su  corteza,  hecha  pol- 
vo, y  mezclada  con  un  poco  de  trementina 
ó  brea  blanca,  y  templado  con  un  poco 
de  aceite  fresco  de  coco,  es  medicina  para 
las  llagas  de  las  ingles. 

Tanabug.  s.  Yerba  de  hoja  larga  y  tallo 
nudoso,  la  cual  sirve  de  pasto  para  los 
animales.  En  terreno  húmedo  echa  esta 
yerba  una  especie  de  raices  en  su  tallo, 
y  antes  de  que  dichas  raices  lleguen  á 
tierra,  destilan  como  una  gota  de  jugo 
algo  pegajoso,  que  es  medicina,  untán- 
dose con  él,  para  los  que  padecen  mal 
de  ojos. 

Tatl-ag.  s.  Árbol  así  llamado;  el  carbón 
de  su  madera  se  usa  para  hacer  pólvora, 
mezclándole   con  azufre  y  salitre. 

Tangán  tangán,  s.  Ricino  común.  Arbus- 
to de  hojas  abroqueladas,  hendidas  en 
siete  hasta  nueve  lóbulos,  lanceolados 
aserrados. ^>u  fruto  está  erizado  de  púas. 
Este  arbuWo  ó  planta  se  eleva  á  la  altura 
de  tres  ó  más  varas.  De  sus  semillas  se 
extrae  un  aceite  útilísimo,  que  puede  su- 
plir al  de    oliva    para    fricciones    en  las 


420 


TA 


fiebres  malignas,  y  para  curar  la  hidro- 
pesía. El  aceite  dicho  de  las  semillas, 
llamado  aceite  de  castor,  es  maravilloso 
para  curar  muchas  enfermedades,  y  mata 
las  lombrices,  aun  la  solitaria;  pero  se 
debe  quitar,  según  algunos  médicos,  el  co- 
razón de  la  semilla,  para  sacar  el  aceite. 
Sus  hojas,  cocidas  con  leche,  favorecen 
Ja  supuración  de  los  diviesos  con  más 
eficacia  que  ninguna  cataplasma.  También 
son  eficacísimas  para  curar  las  llagas  an- 
tiguas, aunque  estén  corruptas  y  llenas 
de  gusanos.  Untadas  sus  hojas  con  aceite 
de  ajonjolí,  y  aplicadas  á  las  piernas  hin- 
chadas, quitan  el  mal  proveniente  del  su- 
dor; lo  mismo  hace  su  aceite.  Flora. — 
Planta  llamada  higuerilla  del  infierno.  De 
su  fruta  arracimada,  que  contiene  en  su 
interior  unos  granos  mayores  que  garban- 
zos, se  hace  aceite  muy  medicinal,  y 
bueno  también  para  las  luces.  Sus  hojas, 
puestas  en  la  frente,  moderan  y  aun  ha- 
cen desaparecer  el  dolor  de  cabeza;  la 
vena,  á  cuyo  extremo  está  la  hoja,  es 
redonda  y  hueca:  un  pedazo  de  ella,  apli- 
cado por  el  extremo  al  oído  que  duele, 
y  soplando  por  el  otro  extremo,  cura  el 
dolor  ó  la  fluxión,  siendo  la  causa  de 
este  efecto  una  especie  de  espuma,  que 
sin  duda  es  la  savia  que  tiene,  y  que  se 
expele  con  el  soplo,  y  se  introduce  en 
el  oído.  (P.  Fr.  Juan  Félix.) 

TangbO.  Carrizo  así  llamado. 

Taflghao.  s.  Árbol  de  tronco  poco  grueso, 
alto  y  resinoso;  de  hoja  estrecha  y  agu- 
zada. Su  madera  no  sirve  para  edi- 
ficios. 

Tanghas.  s.  Árbol  bastante  grande,  de  hoja 
estrecha,  de  mal  olor,  y  negra  la  vena 
principal.  Su  hoja  se  aplica  como  em- 
plasto al  vientre  del  que  padece  pujos 
con  sangre. 

Tanglad,  s.  Planta  de  hoja  estrecha,  lar- 
ga, frondosa  y  olorosa.  Su  hoja  se  usa 
para  condimentar  la  comida.  El  agua  en 
que  ha  estado  en  infusión  dicha  planta, 
se  da  como  medicina  á  los  enfermos  que 
sienten  frío.  Machacada  dicha  planta,  se 
aplica  para  aliviar  el  dolor  y  resolver  la 
inflamación  de  las  almorranas.  Picado  su 
tallo,  se  aplica  como  emplasto  á  la  par- 
te dañada  con  las  púas  venenosas  que 
tienen   algunos  peces. 

Tangnan.  s.  Caña  fuerte  y  buena.  Bebida 
el  agua  en  que  se  coció  el  cogollo  tierno 
de  dicha  caña,  es  medicina  para  curar  y 
limpiar  las  llagas  interiores  reventadas. 

Tangolotl.    s.    Enredadera  de  hoja  estre- 


TA 

cha,  y  con  algunas  espinas  en  su  tronco. 
Su  fruta  es  larga  y  con  aberturas.  El  agua 
en  que  se  coció  su  raiz,  se  da  á  beber 
como  medicina  á  las  mujeres  recién  pa- 
paridas;  también  se  da  á  beber  á  los  que 
padecen  lombrices,  aplicando  al  mismo 
tiempo  las  hojas  machacadas  de  dicha 
enredadera  al   vientre  del  paciente. 

Tanhas.  s.  Árbol  así  llamado;  su  fruta 
no  se  come. 

Tara,  s.  Yerba  de  hoja  larga  y  muy  olo- 
rosa; algunos  mascan  su  hoja  porque  tie- 
ne un  sabor  agradable;  si  se  pone  ó  cue- 
ce en  agua,  comunica  al  agua  un  olor 
balsámico  muy  agradable.  Dicha  yerba  ó 
planta  es  medicinal. 

Tarocanga.  s.  Arbusto  de  tronco  peque- 
ño   y  flor  encarnada. 

Tarong.  s.  Berenjena.  Planta  de  pié  y  me- 
dio á  dos  pies  ó  más  de  altura,  ramosa, 
con  hojas  grandes,  aovadas,  de  color  ver- 
de, casi  cubiertas  de  un  polvillo  blanco 
y  llenas  de  aguijones,  flores  grandes  y 
de  color  morado,  fruto  aovado,  de  cua- 
tro á  seis  pulgadas  de  largo,  de  color 
morado  claro,  y  lleno  de  una  pulpa  blan- 
ca,  dentro  de  la  cual  están  las  semillas. 

Tarong  nga  ¡halas,  s.  Berenjena  silves- 
tre, de  ramas  espinosas.  Su  fruta,  hecha 
rebanadas,  y  frita  en  aceite  ó  manteca, 
se  da  como  medicina  á  los  que  padecen 
debilidad   de  estómago. 

Tarongatingan  ha  guba.  ¿.  Árbol  que 
nace  en  los  montes  y  selvas,  de  hoja 
gruesa.  Su  madera  es  dura,  pero  de  mala 
calidad. 

Tarongatingan  ha  hanang.  s.  Árbol  que 
se  cria  en  sitios  fangosos,  de  hoja  delgada, 
frondosa  y  aguzada.  Su  madera  es  dura, 
pero  de  mala  calidad. 

Tecala.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  ancha.  Su  madera  se  usa  en  el 
interior  de  los  edificios. 

Tibalao.  s.  Enredadera  así  llamada. 

Ticala.  s.  Planta  de  tronco  blando,  de  hoja 
ancha,  larga  y  aguzada.  Su  fruta  es  arra- 
cimada; no  se  come. 

TÍCOCO.  s.  Árbol  bastante  alto,  de  hoja 
ancha.  Su  madera  es  de  muy  mala  cali- 
dad. 

Ticug.  s.  Junco  fino,  de  dos  ó  más  brazas 
de  altura;  su  fruto  es  pequeño.  Dicho 
junco  se  tiñe,  y  con  él  se  hacen  petates 
finos  y  de  varios  colores. 

Ticug  ticug.  s.  (En  algunas  partes  dicen 
nigug  ticug.)  Junco  quebradizo,  de  tres 
ó  cuatro  palmos  de  alto. 

Tigá.  s.  Árbol  de  tronco  torcido,  rara  vez 


TI 

derecho,  se  eleva  á  la  altura  de  cuatro 
ó  cinco  varas,  su  hoja  es  estrecha.  Su  ma- 
dera es  buena  para  edificios. 

Ti  gao.  s.  Enredadera  de  hoja  y  tronco 
gruesos.  Dicha  enredadera  se  machaca,  se 
pone  en  infusión  en  agua  por  la  noche  en 
una  tinaja  ú  otra  vasija,  y  por  la  mañana, 
al  bajar  la  marea,  se  echa  en  la  parte 
arriba  de  los  arroyos,  y  mata  todos  los 
peces  que  haya  en  ellos.  Los  bisayas  pro- 
hiben que  mujer  alguna  pase  por  el 
arroyo  en  donde  han  echado  el  tigao, 
porque  si  pasa,  dicen,  que  no  mueren  los 
peces,  ni  pueden  cogerlos.  La  misma  en- 
redadera machacada,  poniendo  en  ella  un 
poco  de  vinagre  de  coco  ó  burí,  se  usa 
para  bañar  el  vientre  de  las  embarazadas 
que  sienten  mal  estar,  por  efecto  de  la 
preñez;  y  también  se  aplica  como  em- 
plasto al  vientre  de  la  mujer  que  no  puede 
dar  á  luz.  Otros  usan  sólo  el  jugo  para 
envenenar  los  peces. 

Tigbao.  s.  Carrizo,  planta  de  tallo  derecho, 
lampiño,  hinchado  en  las  articulaciones, 
de  unas  tres  varas  de  altura,  hojas  alternas 
que  envainan  el  tallo  largo  trecho,  lan- 
ceoladas, lampiñas  por  debajo,  y  con 
ganchitos  arriba  y  en  las  orillas,  y  de 
unos  tres  pies  de  largo.  Dicho  carrizo  es 
el  que  ponen  en  las  ñipas  al  coserla  con 
bejuco. 

Tigbi.  s.  Planta  así  llamada;  su  fruta  no  se 
come. 

Tilaotigao.  s.  Árbol  así  llamado. 

Tim  sim.  s.  Egílope  de  ríos.  Esta  planta  se 
encuentra  tendida  con  los  extremos  le- 
vantados, y  es  conocida  de  los  naturales. 
Se  da  en  los  lugares  donde  hay  agua. 
El  tallo  es  del  grueso  del  dedo  del  me- 
dio, con  muchos  nudos,  en  donde  echa 
raices.  Un  amigo  me  contó,  que  un  chino 
daba  á  beber  su  cocimiento  á  los  que 
padecían  males  de  la  vejiga,  y  á  los  que 
no  podían  orinar,  y  se  lograban  buenos 
efectos.  El  motivo  porque  es  conocida 
de  los  naturales,  es  porque  la  médula,  que 
se  halla  dentro  del  tallo,  puede  servir  de 
mecha  para  las  luces,  y  hacer  las  veces 
de  lo  que  los  chinos  traen  y  venden  en 
Maoiía  con  el  nombre  de  tim  sim\  aunque 
estas  mechas  son  mucho  más  largas  que 
las  de  aquí.  Se  eleva  á  seis  pies  de  altu- 
ra, y  la  arista  más  larga  tendrá  seis  lí- 
neas escasas  de  largo,  y  es  escabrosa. 
JFlora). 

Tinagacam  s.  Plátano  así  llamado. 

Tinalisay.  s.  Plátano  así  llamado. 

Tinampay.  s.  Dioscorea  alada.  Esta  planta 


TITO 


421 


se  eleva  á  bastante  altura,  y  se  extiende 
mucho.  Su  raiz,  de  color  morado,  ade- 
más de  ser  muy  larga,  tiene  á  veces 
más  de  un  pié  de  diámetro;  pero  la  esti- 
man y  comen  bien  los  naturales  cocida.  De 
los  tallos,  cuando  tocan  en  tierra  ó  en  al- 
gún árbol,  salen  unos  tubérculos  ó  excre- 
cencias como  el  puño,  globosas  é  irregula- 
res, de  carne  maciza,  la  que  los  naturales 
creen  ser  el  fruto.  Flora. — Rallada  la  carne 
de  la  raiz  del  tinampay,  se  aplica  como 
emplasto  al  pecho  del  que  siente  dolores 
en  el  mismo. 

Tiíldoc.  s.  Musa  grande  del  paraíso.  Este 
plátano  da  el  racimo  poco  poblado  de 
bayas;  en  recompensa  son  tan  grandes 
en  lo  largo,  que  á  veces  llegan  á  más 
de  un  pié,  acompañados  de  una  grosura 
correspondiente.  Este  fruto,  cocido,  tiene 
un  sabor  parecido  al  de  las  manzanas,  por 
lo  que  eso  es  muy  estimado.  (Flora). 

Tingan,  s.  Árbol  así  llamado. 

Tiotes.  s.  (Kü  otras  portes  dicen  asiotes). 
vide.    Asiotes. 

Tiyo  tiyo.  Enredadera  espinosa  así  llama- 
da, ó  planta  que  se  extiende  mucho. 

Toba.  s.  Árbol  de  hoja  ancha,  aovada  y 
aguzada;  su  fruta  es  pequeña,  arracimada 
y  venenosa;  mata  las  gallinas  y  otras 
aves.  De  esta  fruta  usan  frecuentemente 
los  pescadores  para  envenenar  los  peces. 

Toba  sa  sanglay.  s.  Arbusto  de  hoja 
ancha  y  tronco    resinoso. 

Toba  toba.  s.  Arbusto  de  hoja  ancha  y 
aguzada.  La  corteza  de  su  tronco  es 
gruesa  y  resinosa,  y  resinoso  también  su 
tallo.  Dicho  arbusto  se  calienta  al  fuego, 
después  se  quita  la  corteza,  y  se  aplica 
como  medicina  para  curar  la  dislocación 
de  algún  hueso-  Su  hoja  tierna  se  aplica 
como  emplasto  en  la  frente  del  que  pa- 
dece dolor  de  cabeza,  para  saber  si  el 
dolor  proviene  de  calor  ó  de  frío.  Si  á 
las  tres  horas  de  haber  sido  aplicada  la 
hoja  á  la  frente  del  paciente,  se  pone 
dura  y  tiesa,  entonces  el  dolor  proviene 
de  calor;  y  si  pasado  dicho  espacio  de 
tiempo,  la  hoja  está  aun  blanda  y  flexi- 
ble, el  dolor  proviene  de  frío.  Su  fruta 
es  pequeña  y  pepitosa. 

Tobli.  s.  Enredadera  de  tronco  grueso, 
hoja  ancha,  aovada  y  venenosa.  El  jugo 
de  su  raiz  es  un  tósigo  muy  fuerte  para 
envenenar  y  matar  los  peces. 

Tobo.  s.  Caña  de  azúcar.  Planta  gramínea 
que  se  cultiva  en  muchas  partes:  los  ta- 
llos maduros  tienen  en  su  interior  una 
sustancia  esponjosa  llena  de  zumo  dulce, 


422 


TO-TÜ 


cuyo  principal  producto  es  el  calamay  y 
azúcar.  También  se  llama  caña-dulce. 

Tobo  tobo.  s\  Yerba  que  se  extiende  por 
la  tierra,  de  hoja  estrecha,  y  con  algunos 
nudos  en  el  tallo. 

Tolá-tolá.  j.  Árbol    bastante    grande,  de 

hoja  ancha,  gruesa  y  aguzada.  Su  corteza 

rallada,  poniendo  un  poco   de   aceite,   se 

calienta  al  fuego,  y  se  usa  para  untar  las 

"erupciones  cutáneas. 

Tol-an  hitl  ba-Ó.  s.  Árbol  que  no  se  hace 
muy  grande,  de  hoja  estrecha;  su  made- 
ra es  dura  y  correosa. 

Tol-atl  manuc.  s.  Árbol  que  tiene  la  hoja 
jaspeada  de  blanco. 

Tolang.  s.  Árbol  que  no  se  hace  muy 
grande,  de  hoja  estrecha;  su  madera  es 
dura  y  correosa. 

Toray-toray.  s.  Planta  de  hoja  estrecha. 
Dicha  hoja  se  restrega  entre  las  manos, 
se  exprime,  se  echa  su  zumo  en  los  ojos 
del  que  padece  cataratas,  y  regularmente 
las  cura. 

Tlibag.  s.  Árbol  así  llamado. 

Tubúg.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  ancha.  Su  madera  es  de  mala 
calidad. 

Tugabang.  s.  Enredadera  de  hoja  lobula- 
da y  tronco  espinoso.  Su  hoja  tiene  un 
sabor  agrio,  y  la  usa  el  bisaya  para  con- 
dimentar sus  comidas.  Dicha  hoja  se  ca- 
lienta al  fuego,  se  exprime,  y  el  zumo  se 
da  á   deber  al  que  está  constipado. 

TugOS.  j.  Planta  de  hoja  ancha,  su  fruta 
nace  en  el  tronco. 

Tugúp.  s.  Árbol  de  cuerpo  grueso  y  alto, 
de  hoja  ancha  y  aovada;  su  tronco  des 
tila  un  jugo  muy  pegajoso.  Su  fruto  es 
grande,  espinoso,  pepitoso,  y  la  pepita 
se  come. 

Tulibao,  s.  Carrizo  así  llamado;  su  médu- 
la, que  es  blanda,  sirve  para  bodoques,  ha- 
ciendo el  oficio  de  algodón  en  las  cerba- 
tanas. 

Tungud.  s.  Árbol  que  se  cría  en  terreno 
fangoso  cerca  de  la  mar.  Su  madera  es 
encarnada  y  muy  buena,  en  el  agua  se 
pudre  pronto.  Su  corteza,  bien  sec?  al 
sol,  y  molida,  produce  unos  polvos  de  co- 
lor de  teja.  Estos  polvos  sirven  para  po- 
ner en  la  caña  donde  se  recoge  la  tuba 
que  destilan  las  palmas,  para  dar  color 
algo  rojizo,  algunas  veces  colorado,  según 
la  mayor  ó  menor  cantidad  que  se  ponga 
en  la  tuba,  á  la  que  hacen  fermentar  mu- 
cho, y  quitan  la  dulzura  natural  que  tiene, 
dándole  un  sabor  áspero,  pero  no  desa- 
gradable para  los  aficionados. 


TUYA 

Turay.  s.  Yerba  así  llamada;  es  medicinal; 
bebida  el  agua  en.  que  se  coció  su  raiz, 
es  buena  medicina  para  recaídas  del 
parto. 


U 


Uacatan.  s.  Árbol  de  tronco  grueso  y  alto, 
de  hoja  estrecha,  sus  raices  nacen  del 
tronco  para  abajo,  agarran  en  tierra,  y 
se  hacen  muy  anchas.  Su  madera  es  de 
mala  calidad. 


Yahóng  yahóng.  s.  Yerba  de  hoja  ao- 
vada, corta  y  lobulada.  Dicha  hoja  hace 
las  veces  de  ungüento;  se  aplica  á  los 
granos  que  tienen  pus,  y  á  los  tumores. 

Yao  yao.  s.  Árbol  así  llamado.  Su  corte- 
za, hecha  polvo,  y  tomada  tres  veces  al 
día,  peso  de  medio  real  ó  uno,  es  reme- 
dio contra  el  asma,  dolor  de  estómago 
ó  vientre,  si  proviene  de  frialdad,  cámara, 
pujos  y  excremento  mucoso,  que  suelen 
tener  los  opilados  y  extreñidos,  falta  de 
apetito,  cuando  estos  males  provienen 
por  causa  de  frío;  es  también  contrave- 
neno, y  contra  las  picaduras  de  culebra. 
Con  sus  raspaduras,  mezcladas  con  las 
de  la  petita  de  Catbalogan,  poniendo  acei- 
te fresco  de  coco,  se  hace  ungüento  con- 
tra las  opilaciones  que  provienen  de  frial- 
dad, frotando,  sobando  y  untando  con  él 
los  vacíos. 

Yapana.  s.  Yerba  de  hoja  estrecha,  larga 
^  y  olorosa.  Bebida  el  agua-  en  que  se  co- 
ció dicha  hoja,  es  remedio  para  dismi- 
minuir  la  embriaguez,  y  también  contra 
las  calenturas  que  provienen  de  calor. 

Yerba  buena,  s.  Menta  crespa.  Planta  de 
hojas  opuestas,  lanceolado-aovadas,  con 
lóbulos,  pequeñas  y  vellosas.  Se  usa  co- 
mo especia  en  los  manjares  y  guisados; 
es  de  un  olor  agradable,  y  se  cría  espon- 
táneamente y  con  abundancia  en  Samar. 
El  bisaya  mastica  ó  huele  esta  hoja,  por- 
que, dice,  es  medicina  para  expeler  las 
lombrices;  y  no  la  apica  como  emplasto 
al  vientre,  porque  entonces,  según  él,  sa- 
len las  lombrices  por  la  boca  y  narices. 
También  se  usa  para  curar  el  dolor  de 
estómago,  aplicándola  sobre  el  vientre. 
Puesta  entre  dos  telas,  es  muy  útil  contra 
la  debilidad  de  estómago,  en  los  vómitos 
y    diarreas.  También  disipa  los  tumores 


YE 

duros  de  los  pechos  de  los  mujeres, 
aplicándola  sobre  ellos,  porque  disminu- 
ye  la  leche  y  la  disuelve. 

Yerba  buena  ha  guba.  s.  Planta  de  ho- 
ja aovada  y  lobulada;  su  hoja  es  muy 
amarga.  Se  usa  como  medicina  para  las 
recién  pandas,  y  para  los  que  padecen 
dolor  de  estómago,  bebiendo  el  agua  en 
que  han  estado  en  infusión  dichas  hojas. 

Yerba  de  San  Juan.  s.  Planta  medici- 
nal   que  tiene  las  flores  moradas. 

Yerba   María,  s.  Planta  de  hoja  pequeña 


YE 


423 


y  lobulada,  con  el  lomo  blanco.  Es  me- 
dicina  para  curar  los  pujos  y  diarrea» 
aplicando  sus  hojas  sobre  el  vientre.  El 
agua  en  que  se  cocieron  la  raiz  y  hojas 
de  dicha  planta,  se  da  á  beber  á  los  que 
padecen  diarrea  ó  dolores  de  vientre. 
Yerba  de  San  José.  s.  Planta  que  crece 
más  de  una  vara,  de  hoja  ancha,  lobula- 
da y  de  muy  mal  olor.  Sus  hojas,  mez- 
cladas con  cebollas,  se  calientan  al  fue- 
go, y  se  aplican  al  vientre  para  curar  el 
mal  de  estómago. 


NOMBRES  DE  ALGUNOS  PECES 


A 


Aboban,  s.  Pez  ancho  y  de  color  ceniciento. 

AbÚ.  s.  Pez  regular;  su  cuerpo  es  negro  y 
blanco,  grueso  y  escamoso;  su  carne  es 
desabrida,  y  tiene  antenas. 

AdgailOM.  s.  Pez  de  color  amarillo,  blanco, 
y  con  pintas  negras. 

AgOC-OC.  s.  Pez  de  río,  laguna  ó  charco, 
de  cuerpo  negro  y  sin  escamas,  con  pin- 
chos  ó  espinas,  y  con  atenas. 

Agoma-a.  s.  Pez  de  cerca  de  un  palmo  de 
largo,  cuerpo  verde  y  vientre  blanco;  su 
carne  es  sabrosa.  Cuando  es  pequeño  se 
llama  hasá  hasá. 

AgO-Ot.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  blanco, 
grueso,  escamoso,  y  cortantes  las  espi- 
nas del  lomo. 

Agoyong.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  negro, 
con  dos  listas  rojas,  y  escamas  delgadas. 

AlhÓ.  s.  Pez  grande,  blanco,  largo  y  cilin- 
drico;  se  come. 

Alic-ic.  s.  Pez  pequeño  y  comestible. 

Alimusan.  s.    Pez  de  mar;  se  come- 


B 


Babaculátl.  s.  Pez  de  mar  que  tiene  el 
cuerpo  blanco  y  negro  el  lomo,  no  tiene 
escamas;  su  carne  es  muy  buena.  Cuando 
es  ya  muy  grande  se  llama  mamsa. 

Bacagan.  s.  Pez  pequeño  de  mar;  se  co- 
me. 

Bacoco.  s.  Pez  bastante  grande  de  mar; 
su  cuerpo  es  negro  y  escamoso. 

Badlong.  s.  Pez  grande,  ancho,  con  rayas 
amarillas  y  escamas  delgadas.  Cuando  es 
pequeño  todovía  se  llama  taroquitoc. 

Baga-ong.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  negro, 
rayas  rojas  en  el  lomo,  escamoso,  y  agu- 
das las  púas  que  tiene  en  el  lomo.  Este 
pez  tiene  agudas  las  partes  exteriores  de 
sus  agallas,  y  con  ellas  saca  los  ojos  á 
otros  peces,  á  los  que  se  acerca  y  em- 
biste de  repente,  y  después  se  los  come. 

Baghac.  s.  Pez  de  cuepo  pequeño  y  negro. 

Balanac.  s.  Pez  bastante  regular,  de  cuer- 


BA 

po  blanco  y  escamoso.  Cuando  es  ya 
grande  se  llama  aguas\  y  el  que  es  de 
mucho  vientre,  tiene  el  cuerpo  cilindrico 
y  salta  muy  alto,  se  llama   buntis. 

Balerá.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  delgado 
y  largo,  tiene  el  lomo  azul  y  blanco  el 
vientre;   su  carne  tiene  muchas  espinas. 

Balirahon.  s.   Pez  regular  de  mar. 

Baló.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  largo  y  ci- 
lindrico, de  hocico  agudo,  con  atenas, 
salta  mucho,  y  tiene  los  dientes  finos. 

Bang-ga.  s.  Pez  regular;  su  cuerpo  es  es- 
trecho, con  rayas  negras  y  amarillas, 
hocico  agudo;  es  pez  sucio.  Cuando  ve 
á  algún  animalejo  ó  gusano  en  los  árbo- 
les ó  plantas,  que  están  en  ó  cerca  del 
agua,  les  arroja  dicho  líquido  hasta  que 
les  hace  caer,  y  se  los  come. 

BanglllS.  s.  Pez  de  mar,  de  cuerpo  blan- 
co, grueso,  escamoso,  y  negro  el  lomo; 
salta  muy  alto,  tiene  la  boca  estrecha; 
su  carne  es  muy  buena. 

Banogon.  s.  Pez  de  color  rojo,  cuerpo 
cilindrico,  con  cola  y  púas  venenosas. 

Bansa.  s.  Pez  de  mar;  se  come. 

Batltol.  s.  Pez  pequeño;  su  cuerpo  es  ne- 
gro y  sin  escamas,  su  cabeza  es  grande, 
con  pinchos  venenosos. 

Bayang.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  delgado 
y  cilindrico,  de  escamas  delgadas  y  con 
manchas  negras. 

Bongansiso.  s.  Ballena.  El  mayor  de  los 
cetáceos  y  de  todos  los  animales  cono- 
cidos, llega  á  crecer  hasta  cuarenta  varas. 
Su  cuerpo  es  cilindrico,  de  color  oscuro; 
tiene  junto  á  la  cabeza  dos  aletas  carno- 
sas y  otra  igual  en  la  parte  posterior  del 
cuerpo,  y  sobre  la  cabeza  dos  agujeros 
por  donde  despide  á  gran  distancia  el 
agua  que  traga;  la  cabeza  y  la  boca  son 
muy  grandes;  todo  su  cuerpo  está  im- 
pregnado de  una  sustancia  conocida  con 
el  nombre  de  aceite  de  ballena.  Vive  en 
la  mar,  pero  sale  á  la  playa,  en  donde 
la  hembra  pare  sus  hijuelos,  que  alimenta 


BOCA 

con  sus  pechos  como  los  cuadrúpedos.  En 
la  mar  de  Catbalogan  se  ven  de  cuando 
en  cuando  algunos  ballenatos. 

Bonog.  s.  Pez  pequeño. 

BontOg.  s.   Pez  pequeño. 

BorOCOn.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  oscuro, 
con  manchas  negras  y  blanco  el  vientre. 
Su  labio  inferior  es  mucho  más  largo  que 
el  superior;    tiene  encarnado  el  extremo. 

Botite.  s.  Hay  tres  variedades  de  este  pez, 
que  se  llaman  alatan,  gomodlao  y  quis- 
quisan.  El  alatan  son  dos:  el  uno  tiene 
un  solo  diente  y  el  otro  tiene  dos;  am- 
bos son  de  color  negro  y  venenosos;  sin 
embargo,  algunos  comen  el  de  un  solo 
diente,  cuando  el  pez  es  ya  grande;  tam- 
bién comen  el  que  tiene  dos  dientes, 
quitándole  antes  una  especie  de  vena  que 
tiene  en  el  interior,  las  tripas,  el  pellejo 
y  la  cabeza.  El  gomodlao  es  de  color 
amarillo,  con  manchas  negras,  éste  es  ve- 
nenoso, y  no  se  come.  El  quisquisan  es 
de  color  blanco,  con  manchas  negras,  es 
también  venenoso,  pero  algunos  le  co- 
men, quitando  antes  las  tripas,  el  pellejo, 
la  cabeza,  y  antes  que  todo,  una  especie 
de  vena  que  tiene  en  el  interior. 

Botlog.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  blanco, 
escamoso  y  grandes  ojos. 

BugUÍO.  s.  Pez  de  cuerpo  largo  y  con 
una  antena  larga  en  el  hocico. 

Bulan  bulan  ó  muían  bulan,  s.  Pez  de 

mar;  se    come. 

Bulgan.  s.  Pez  regular;  su  cuerpo  es  negro 
y  escamoso;  sus  ojos  parecen  negros, 
cuando  aún  está  en  el  agua,  y  cuando 
está  fuera,  son   blancos. 

Bolinao.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  blanco, 
cilindrico  y  sin  escamas;  es  muy  sabro- 
so; andan  muchos  juntos. 

Burabgas.  s.  Pez  pequeño;  se  come. 

Burao.  s.  Pez  regular,  con  manchas  negras 
hacia  el  lomo. 


Cabase.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  estre- 
cho y  escamoso;  su  carne  es  muy  buena, 
pero  tiene  muchas  espinas. 

Calambiday*  s.  Pez  pequeño  y  venenoso. 

Calapion.  s.  Pez  regular,  de  pellejo  fuer- 
te y  escamoso  hacia  la  cola;  tiene  azul  el 
lomo. 

Calig.  s.  Especie  de  camarón  de  largas 
antenas. 

Carocabayo.  s.  Pez  de  la  figura  del  ca. 
bailo;  su   pellejo  es  negro  y  áspero;  tiene 


CA-GA 


425 


encorvada  la  cola,  y  nada  dando  vueltas: 
no  se  come. 

Casile.  s.  Pez  algo  parecido  á  la  culebra, 
que  suele  tener  más  de  una  vara  de  largo; 
su  cuerpo,  que  es  cilindrico,  y  en  la 
cola  ó  parte  posterior  aplanado,  está 
todo  cubierto  de  una  sustancia  viscosa, 
que  le  hace  sumamente  escurridizo.  An- 
guila. Hay  dos  variedades:  la  una  es  de 
cuerpo  negro  y  cilindrico,  largo  y  sin  es- 
camas; y  la  otra,  que  se  llama  bagong- 
bagon  nga  casilic,  es  de  cuerpo  oscuro, 
con  manchas  blancas. 

Catambac.  s.  Pez  pequeño  y  comestible. 

Cauayanon.  s.  Pez  regular;  tiene  azul  el 
lomo  y  el  vientre  blanco  y  amarillo. 

Cogtong.  s.  Pez  grande,  de  color  azul, 
rojo  y  verde  escuro.  Cuando  todavía  es 
pequeño   se  llama  tingag, 

Conoro.  s.  Pez  de  color  verde;  se  come. 
Sus  labios  parecen  á  los  del  caballo. 

Cubalan.  s.  Pez  de  color  negro,  con  ra- 
yas blancas,  sin   escamas. 

Cugao.  s.  Pez  de  cuerpo  blanco  y  esca- 
moso, con  una  línea  de  púas  gruesas  y 
largas  en  el  lomo,  y  larga  también  la  cola. 
Cuando  es  grade  se  llama  comihan. 

Cuyog.  s.  Pez  pequeño  y  comestible;  an- 
dan muchos  juntos. 


D 


Daliran.  s.  Pez  de  color  negro,  cabeza  le- 
vantada y  pellejo  duro;  se  come. 

Dalupingan.  s.  Pez  de  agua  dulce;  se  come. 

Damag.  s.  Pez  de  agua  dulce,  blanco  y 
pequeño. 

Damlod.  s.  Pez  de  color  verde;  se  come. 

Dapac.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  grueso 
y  de  color  rojo;  su  carne  es  áspera. 

DaragbagO.  s.  Pez  de  cuerpo  aplanado, 
con  rayas  amarillas. 

Darapugan.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo 
negro  y  aplanado. 

Doyong.  s.  Pez  de  grande  cuerpo,  vello- 
so; su  cabeza  es  como  la  del  cerdo;  su 
hocico  como  el  del  caballo;  su  cola  en 
forma  de  abanico;  cuando  se  saca  del 
agua,  se  le  cae  el  pelo,  y  solo  quedan 
en  su  cuerpo  algunos  pelos  gruesos;  se 
come,  y  su  carne  tiene  el  color  como  la 
de  vaca. 


Gangis.    s.  Pez  pequeño  y  comestible. 
Gapas    gapas.   s.   Pez  regular;  su  cuerpo 


426 


GULA 


es  blanco,  cilindrico  y  con  finas  esca- 
mas; su  carne  es  áspera. 

Guingao.  s.  Pez  grande,  de  cuerpo  en- 
carnado y  escamoso,  con  una  hilera  de 
púas  agudas  en  el  lomo;  es  buena  carne. 

Gunó.  s.  Pez  pequeño,  blanco  y  escamoso, 
de  grandes  ojos. 

H 

Hatlgit.  s.  Pez  algo  parecido  á  la  culebra, 
de  cuerpo  rojo,  largo  y  cilindrico;  su 
carne  tiene  muchas  espinas.  Regularmente 
habita  en  agujeros  ó  fondo  del  agua. 

Haroatl.  s.  Pez  regular,  que  ordinariamente 
habita  en  los  charcos  y  aguas  detenidas 
y  sucias;  su  cuerpo  es  negro,  cilindrico 
y  escamoso.  Cuando  es  pequeño  todavía 
se  llama  bunuag. 

Hasa  hasa.  s.  Pez  pequeño  y  comestible. 

Hulás.  s.  Pez  grande;  su  cuerpo  es  negro 
y  sin  escamas.  Tiene  tres  púas  veneno- 
sas, una  en  el  lomo,  y  otra  en  cada  cos- 
tado, con  antenas  en  los  labios. 

I 

lito.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  blanco  y 
negro,  con  una  púa  venenosa  en  el  lomo; 
las  que  tiene  en  los  lados  son  también 
venenosas;  en  los  labios  lleva  varias  an- 
tenas. 

íleo.  s.  Pez  regular,  con  el  lomo  negro  y 
el  vientre  blanco;  tiene  largas  y  anchas 
aletas,  y  vuela  á  gran  distancia. 

Indangan.  s.  Pez  de  mal  olor;  se  come. 

Ingatatl.  s.  Pez  comestible. 


Lagúis.  s.  Pez  grande,  de  cuerpo  grueso, 
blanco   y  escamoso;  su  carne  es  áspera. 

Lais  lais.  s.  Pez  muy  pequeño,  que  parece 
una  especie  de  tripa,  con  la  cabeza  y  cola 
agudas. 

Langbiao.  s.  Pez  que  tiene  el  lomo  azul, 
el  vientre  blanco  y  la  cola  amarilla. 
Cuando  es  ya  algo  grande  se  llama  pi- 
cay,  y  cuando  es  ya  grande  del  todo 
se  llama  magcaagom. 

Langcoy.  s.  Pez  largo,  de  cuerpo  estre- 
cho, blanco  y  sin  escamas;  sus  dientes 
son  muy  agudos. 

LangUgatl  s.  Pez  grande  y  comestible. 

Langutan.  s.  Pez  de  la  figura  de  una  cu- 
lebra. 

Lapís.  s.  Pez  grande,  largo,  aplanado  y 
sin  escamas.  Cuando  es    todavía  peque- 


LA-MA 

ño  se  llama  bag-íd,  tiene  el  color  blanco: 
cuando  es  algo  grande  se  llama  dapáo, 
es  de  color  blanco:  y  cuando  es  ya  gran- 
de se  llama  lapís,  tiene  el  vientre  ama- 
rillo;  y  cuando  es  de  su  mayor  tamaño 
se  llama  lave,  tiene  negro  el  lomo  y  blanco 
el  vientre. 

LapUg.  s.  Pez  regular;  tiene  negro  el  lomo 
y  blanco  el  vientre,  con  una  línea  de  púas 
cortantes  en  el  lomo;  es  pez  flaco. 

Locon.  s.  Camarón  de  vientre  rojo  y  lomo 
negro.  En  otras  partes  laman  pasayan. 

Lotnong.  s.  Pez  de  corto  cuerpo,  color 
blanco.  Cuando  es  grandecito  se  llama 
balsa;  y  cuando  es  un  poco  más  grande, 
s  a  calan. 

Lumud.  s.  Pez  grande,  de  cuerpo  oscuro 
y  algo  blanco,  con  largas  aletas;  andan 
muchos  juntos.  No  nada  recto,  sino  mo- 
viéndose de  arriba  abajo,  y  arroja  agua 
cuando  saca  la  cabeza. 

Lusud.  s.  Pez  pequeño  y  comestible. 


M 


Malatambatl.  s.  Pez  pequeño  y  comesti- 
ble. 

Malimno.  s.  Pez  regular;  tiene  azul  el  lomo, 
blanco  el  vientre  y  aguda  la  cabeza. 
Cuando  es  todavía  pequeño  se  llama  nía- 
latindoc,  de  carne  muy  blanda- 

MalopalO.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  ne- 
gro y  cilindrico;  su  cabeza  es  como  la 
de  la  tortuga,  con  dos  especies  de  pies 
cerca  de  ella;  habita  en  los  troncos  de 
los  árboles  que  se  crían  en  el  agua  ó 
terreno  fangoso. 

Mamsa.  s.  Pez  grande,  sin  escamas;  tiene 
negro  el  lomo  y  blanco  el  vientre;  su 
carne  es  muy  buena.  Cuando  es  peque- 
ño todavía  se  llama  babaculan. 

Man  gaga  t.  s.  Pez  regular;  de  color  rojo. 
Tiene  una  línea  de  púas  agudas  en  el 
lomo. 

Mangnay.  s.  Pez  regular,  su  cuerpo  es 
negro  y  escamoso;  anda  por  las  orillas 
de  los  ríos. 

Mangólo,  s.  Pez  comestible. 

Matllalara.  s.  Pez  de  cuerpo  negro,  apla- 
nado, con  rayas  azules,  rojas  y  blancas; 
la  línea  de  púas  que  tiene  en  el  lomo, 
es  venenosa;  su  carne  no  es  buena  para 
los  enfermos.  Cuando  es  pequeño  se  llama 
toiós\  cuando  es  algo  grande,  manlalara] 
y  cuando  es  ya  grande  del  todo  trian* 
lolonhe. 

Manlaua-an.  s.  Pez  grande;  su  cuerpo  es 
de    color    rojo,    negro    y    escamoso;  su- 


MA-PA 

carne  es  muy  buena.  Las  púas  que  tie- 
ne en  el  lomo  son  cortantes. 

Manliligáas.  s.  Pez  de  color  verde;  se 
come. 

Mararapad.  Pez  regular,  de  cuerpo  blan- 
co   y  escamoso;  su  carne  es  buena. 

Maya  maya,  s.  Pez  de  color  rojo;  su  car- 
ne es  muy  buena. 

Milong  bilong.  s.  Pez  comestible. 

Modbod.  s.  Pez  de  color  blanco;    se  come. 

Molanblllan.  s.  Pez  de  ríos,  charcos  y 
lagunas;  tiene  azul  el  lomo  y  blanco  el 
vientre;  su  carne  es  buena. 

Mootlg.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  blan- 
co y  escamoso.  Son  cortantes  las  púas 
que  tiene  en  el  lomo;  se  come.  Cuando 
es  pequeño  ó  tierno  todavía,  se  llama 
pai'angan,  y  no  se  come,  porque  entonces 
se  alimenta  de  cosas  sucias. 


O 


Obud.  s.  Pez  de  la  figura  de  una  culebra, 
de  cuerpo  largo,  cilindrico,  rojo  y  sin  es- 
camas. Su  carne  tiene  muchas  espinas. 

Ogapang.  s.  Pez  grande,  de  cuerpo  cilin- 
drico y  escamoso;  tiene  negro  el  lomo, 
y  blanco  el  vientre.  Cuando  es  pequeño 
y  tierno  todavía  se  llama  calabusay  ó 
tuya. 

Ogdoc.  s.  Pez  largo,  de  la  figura  de  una 
culebra,  de  cuerpo  delgado  y  negro;  su 
carne  tiene  muchas  espinas;  habita  en  los 
agujeros. 

Onas.  s.  Pez  largo,  aplanado  y  comesti- 
ble; habita   en  lagunas  y  aguas  detenidas- 

Orarabang.  s.  Pez  pequeño;    se  come. 

Oso-OS.  s.  Pez  regular,  de  color  blanco  y 
con  escamas  finas;  tiene  aguda  la  boca; 
su  carne  es  buena  para  los  enfermos. 

Otataba.  s.  Pez  pequeño;  se  come. 


Pacangan.  s.  Pez  de  cuerpo  cilindrico;  se 
come. 

Paculan.  s.  Pez  de  pellejo  muy  duro;  se 
come. 

Pagapa.  J#  Pez  regular,  de  cuerpo  delga- 
do, blanco,  sin  escamas,  de  cabeza  corta; 
se    come;  es  bueno  para  los  enfermos. 

Paguí.  s.  Hay  muchas  variedades  de  este 
pez,  que  son  las  siguientes:  paguí  nga  ba~ 
nogon\  este  pez  es  de  color  negro,  y  ne- 
gra también  su  carne;  su  pellejo  es  blan- 
do; salta  á  bastante  altura  y  distancia; 
tiene  una  púa  en  la  cola,  y  su  cabeza 
es  como  la  de  un  gavilán. — Paguí  nga 
54 


PA 


427 


dahunan:  este  pez  es  de  color  negro,  con 
una  especie  de  hojas  en  la  cola,  y  una 
púa  en  el  nacimiento  de  la  misma;  el  pe- 
llejo del  lomo  es  fuerte  y  áspero,  y  sirve 
para  limpiar  y  alisar  madera,  secándolo 
antes. — Paguí  nga  mamitoon:  este  pez 
tiene  el  lomo  de  color  rojo,  con  man- 
chas azules;  su  pellejo  es  blando. — Pa- 
guí nga  manombaga:  este  pez  es  de 
cuerpo  negro  y  cilindrico;  tiene  blanca 
la  carne,  larga  la  cola,  con  una  púa  ve- 
nenosa en  su  nacimiento. — Paguí  nga 
mantihan:  este  pez  es  de  color  negro, 
de  grande  cabeza,  con  una  púa  en  la 
cola.—  Paguí  nga  perisan:  este  pez  tiene 
manchas  negras  y  blancas  en  el  lomo; 
su  pellejo  es  blando,  con  una  púa  en  la 
cola. — Paguí  nga  pongsoan:  este  pez  tie- 
ne el  lomo  blanco  con  púas;  su  pellejo 
es  fuerte  y  áspero. — Paguí  nga  saranga: 
este  pez  es  de  color  negro,  y  parece 
que  tiene  dos  cabezas. — Pagui  nga  soson: 
este  pez  tiene  negro  y  áspero  el  lomo,  sin 
púa  en  la  cola. — Algunos  de  estos  peces 
son  de  cuerpo  muy  ancho,  y  cuando  son 
grandes  tienen  diferente  nombre.  El  ma- 
nombaga, cuando  es  ya  grande,  se  llama 
bagtao  y  es  de  cuerpo  cilindrico. — El  bano- 
gon  se  llama  tupang,  y  su  cuerpo  es  como 
cuadrado. — El  mantihan  se  llama  manona. 
— El  saranga  no  muda  de  nombre. — El 
perisan  se  llama  polodson,  y  su  cuerpo 
es  cilindrico. — El  dahunan  se  llama  ula- 
ran. — El  mamitoon,  cuando  es  pequeño, 
se  llama  coyampao.—YX  pongsoan  no  muda 
de  nombre,  y  su  cuerpo  es  cilindrico. — El 
soson  no  se  hace  muy  grande,  y  su  cuerpo 
es  como  un  triángulo. — Raro  es  el  que 
está  gordo  de  todos  estos  peces;  y  lo 
que  más  gusta  al  bisaya  es  el  hígado, 
cuando  tiene  el  color  blanco,  porque  en- 
tonces está  bastante  gordo.  El  bisaya  arre- 
gla de  dos  maneras  la  carne  de  estos  pes- 
cados: haciendo  el  pagbachao  y  el  pagla- 
bug.  El  pagbachao  se  hace  rallando  la 
corteza  de  color  encarnado  de  árbol  ba- 
chao,  se  pica  bien  la  carne  é  hígado  blan- 
co del  paguí,  se  mezcla  bien  todo  con 
dicha  corteza,  poniendo  vinagre  y  espe- 
cias olorosas,  y  así  preparado,  pasadas 
ya  algunas  horas,  se  come,  y  gusta  mu- 
cho al  bisaya.  El  paglabug  se  hace  co- 
ciendo antes  la  carne  del  paguí,  después 
se  refriega  bien,  y  se  mezcla  con  el  híga- 
do y  especias  olorosas  para  comerlo. 
Palád.  s.  Este  pez  parece  que  está  parti- 
do por  el  medio  á  lo  largo,  como  un 
cuerpo    dividido    en    dos.  La  parte  que 


428 


PA 


está  hacia  la  derecha,  según  el  bisaya, 
se  llama  lalaqui,  y  la  parte  que  está  ha- 
cia la  izquierda  se  llama  babaye.  El  lala- 
qui  tiene  el  cuerpo  blanco  y  escamoso 
por  un  lado,  y  por  el  otro  rojo  y  esca- 
moso; sus  agallas  tienen  una  especie  de 
rojez  y  blancura,  y  en  la  parte  roja  apare- 
cen como  unidos  los  ojos.  El  babaye  tie- 
ne el  cuerpo  blanco  y  escamoso  por  un 
lado,  y  por  el  otro  negro  y  escamoso, 
y  sus  ojos  se  inclinan  al  lado  de  la  parte 
negra;  el  babaye  suele  tener  también  el 
cuerpo  negro  con  manchas  azules  por  un 
lado,  y  por  el  otro  blanco.  Este  pez  se 
come.  El  palad   lalaqui  muerde. 

Palang.  s.  Pez  pequeño;  se  come. 

Panangitan.  s.  Pez  de  mar,  semejante  á 
la   anguila,  de  color  negro;  se  come. 

Pan ap sapa n.  s.  Pez  algo  grande;  se  come. 

Pantat.  s.  Pez  de  color  negro,  sin  esca- 
mas; se  cría  en    las    lagunas  y  charcos. 

Parangatl.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  cor- 
to y  escamoso;  tiene  negro  el  lomo  y 
blanco  el  vientre.  Cuando  es  todavía  pe- 
queño no  se  come,  porque  es  sucio. 
Cuando  es  ya  grande  se  llama  moong\ 
se  come. 

Parog.  s.  Pez  pequeño;  se  come. 

Parot  pot.  s.  Hay  muchas  variedades  de 
este  pez,  y  son  las  siguientes:  parot  pot 
nga  bag-angan\  pez  de  color  blanco  y 
cuerpo  cilindrico. — Parot  pot  nga  güila 
güila]  pez  de  color  blanco  y  cuerpo  algo 
largo. — Parot  pot  nga  lauayan;  pez  de 
color  blanco  y  cuerpo  cilindrico. — Parot 
pot  nga  lamoan\  pez  de  color  blanco, 
de  cuerpo  algo  largo  y  agudo  hacia  la 
cola. — Parot  pot  nga  matar  ambong\  pez 
de  color  blanco  y  cuerpo  cilindrico;  éste 
crece  bastante,  y  cuando  es  ya  grande 
se  llama  tambong. 

Pating.  s.  Tiburón,  pez  de  monstruoso  ta- 
maño, pues  suele  pasar  de  veinte  pies, 
grueso  á  proporción;  la  abertura  de 
su  boca  es  enorme;  sus  mandíbulas  es- 
tán armadas  de  seis  filas  de  dientes,  fuer- 
tes y  agudos.  Es  voracísimo,  y  apetece 
la  carne  humana.  Hay  muchas  varieda- 
des de  este  pez,  y  son  las  siguientes: 
pating  nga  atotongan:  este  pez  es  de 
cuerpo  largo  y  cilindrico;  tiene  negro  el 
lomo  y  blanco  el  vientre,  pellejo  áspero 
y  largas  aletas;  tiene  una  línea  de  púas 
en  el  lomo  y  grande  vientre. — Pating 
nga  bariuan:  este  pez  tiene  el  cuerpo  con 
manchas  de  color  azul  y  blanco;  es  de 
cuerpo  regular  y  grande  cabeza,  de  la 
figura  de  una  bandurria. — Pating  nga  la- 


PI-RA 

bungan:  este  pez  tiene  negro  el  lomo, 
con  manchas  blancas,  y  blanco  el  vien- 
tre; su  hocico  es  como  la  punta  de  una 
reja;  la  mitad  de  su  cuerpo,  hacia  la 
cabeza,  es  semejante  al  paguí,  y  por  esto 
se  llama  también  calumpagui;  y  la  otra 
mitad  de  su  cuerpo,  hacia  la  cola,  es  se- 
mejante al  mángale. — Pating  nga  lorong: 
este  pez  tiene  el  cuerpo  rojo  con  man- 
chas blancas;  cuando  es  ya  grande  se 
llama  borokisan;  tiene  el  pellejo  negro 
con  manchas  blancas. — Pating  nga  má- 
ngale: este  pez  es  de  cuerpo  más  del- 
gado, pero  más  largo  que  el  atotongan; 
tiene  negro  el  lomo  y  blanco  el  vien- 
tre, pellejo  áspero,  largas  las  aletas,  tie- 
ne línea  de  púas  en  el  lomo  y  cola,  y 
grande  vientre. — Pating  nga  pacangan: 
este  pez  es  semejante  al  mángale,  con  la 
diferencia  que  el  pacangan  tiene  en  el 
hocico  una  especie  de  antena  ó  cuerno 
parecido  á  una  sierra,  y  con  él  hiere  á 
los  otros  peces. — Pating  nga  pait:  este 
pez  tiene  negro  el  lomo,  blanco  el  vien- 
tre, y  las  agallas,  ó  sea  el  interior  de  las 
mismas,  son  amargas. — Pating  nga  tanga- 
ran  ó  pating  nga  codosan:  este  pez  es  se- 
mejante al  mángale,  se  diferencia  en  que 
el  tangaran  tiene  la  cabeza  como  en  forma 
de  cruz,  y  por  esto  se  llama  también 
codosan,  y  sus  hojas  están  una  á  cada 
lado  de  la  cruz. — Algunos  bisayas  comen 
el  pating  cuando  es  todavía  pequeño  y 
tierno. — Cogido  que  sea  dicho  pez,  se 
cortan  las  aletas,  la  línea  de  púas  que 
tiene  en  el  lomo  y  la  cola;  se  seca  todo 
bien  al  sol,  y  seco  ya,  lo  llama  el  bisaya 
palicpic\  lo  cual,  bien  cocido,  se  come. 

Pilas,  s.  Pez  pequeño,  sin  escamas,  y  con 
espinas  en  la  carne. 

Pulang-irOC.  s.  Pez  de  color  verde  y  ale- 
tas encarnadas. 

Q 

Quine,  s.  Pez  grande,  de  cuerpo  negro  y 
sin  escamas,  es  bastante  largo,  y  su  ca- 
beza tiene  una  excrescencia  redonda  y 
áspera,  con  la  que  se  agarra  á  los  otros 
peces. 

Quiqtliro.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  negro, 
cilindrico  y  escamoso,  con  una  púa  ve- 
nenosa en  cada  una  de  sus  dos  aletas. 

Quirauan.  s.  Pez  regular,  de  color  rojo, 
amarillo  blanco;  tiene  escamas. 

R 

Ragob  dob.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo 
corto,  blanco  y  escamoso. 


SATA 

SaleOSÍuan.  ¿.  Pez  regular,  de  cuerpo  ci- 
lindrico y  escamoso,  de  color  algo  verde 
el  lomo,  y  blanco  el  vientre;  tiene  el  la- 
bio inferior  mucho  más  largo  que  el  su- 
perior. Este  pez  cuando  es  ya  algo  gran- 
de se  llama  bugueo 

Sandatan.  s-  Pez  pequeño,  corto,  negro 
y  con  escamas  finas.  También  se  llama 
pánpano;  se  come. 

Sandig.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  blanco, 
con  rayas  negras  y  escamoso;  tiene  una 
línea  de  púas  agudas  en  el  lomo;  se  come. 

Sang  bilauon.  s-  Pez  regular,  algo  largo 
y  sin  escamas;  tiene  el  lomo  azul  y  blan- 
co el  vientre,  la  boca  larga,  agudos  los 
dientes,  y  es  venenoso  si  pica  ó  muerde. 
Algunas  veces  causa  la  muerte  á  quien 
pica. 

Sap  sap.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  del- 
gado, blanco  y  sin  escamas;  se  come. 

Saraming.  s.  Pez  grande,  redondo,  apla- 
nado, sin  escarnas,  delgado  de  cuerpo  y 
suave  al  tacto. 

Sepe.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  delgado, 
blanco  y  sin  escamas,  tiene  muchas  es- 
pinas y  antenas  en  los  labios. 

SíbOg,  s.  Pez  pequeño;  se  come. 

Sílag.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  delgado, 
blanco  y  escamoso,  con  rayas  rojas. 

Sllay.  s.  Pez  pequeño;  se  come. 

Soga.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  rojo  y 
escamoso. 

SogUÍ.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  cilindri- 
co; tiene  negro  el  lomo  y  blanco  el  vien- 
tre. Es  pez  sucio;  no  se  come. 

Solay  baguio,  s.  Pez  regular,  de  cuerpo 
áspero  y  sin  escamas;  su  cabeza  es  como 
la  del  caballo;  tiene  dos  púas  en  el  vien- 
tre y  una  en  el  lomo. 

Soloan.    s.    Pez  pequeño  de  río;  se  come. 

Sonog.  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  negro 
y  escamoso;  tiene  pinchos  en  la  cabeza; 
su  carne  es  insípida. 


TA-YA 


429 


Tabangan.  o. 

Tabango  ngo.  .>.  ¿c¿,  icguuu,  ^  ^u^iFv, 
cilindrico,    lomo  negro  y  vientre  blanco; 


s.  Pez  pequeño;  se  come. 

c    Pez  regular,  de  cuerpo 


tiene  púas  en  el  lomo  y  en  los  costados 
y  antenas  en  los  labios;  se  come. 

Tabarong.   s.  Pez  pequeño  y  comestible. 

Tabas,  s.    Pez  pequeño  y  comestible. 

Taguibolos.  s.  Pez  de  la  figura  de  una 
culebra,  de  cuerpo  cilindrico,  rojo  y  sin 
escamas.  Su  carne  tiene  muchas  espinas. 

Talad,  s.  Pez  pequeño,  de  cuerpo  cilin- 
drico, rojo  y  escamoso;  tiene  grande  la 
boca. 

Tamban,  s.  Pez  de  unas  cuatro  á  cinco 
pulgadas  de  largo,  estrecho  de  cuerpo, 
de  color  verde,  blanco  y  plateado.  Es 
uno  de  los  más  fecundos  de  los  que  van 
siempre  reunidos  en  gran  número.  Se  co- 
me fresco,  salado  y  disecado  al  humo 
ó  al  sol.  Hay  otra  variedad  de  tamban 
que  tiene  el  cuerpo  aplanado. 

Tam bacán,  s.  Pez  pequeño  y  comestible. 

Támbalo,  s.  Pez  regular,  de  cuerpo  cilin- 
drico y  escamoso;  tiene  rojo  el  lomo,  con 
manchas  verdes  y  blanco  el  vientre. 

Tangdalan.  s.  Pez  regular,  de  cuerpo 
grueso  y  escamoso;  tiene  antenas  en  los 
labios,  y  su  carne  es  áspera-  Hay  dos 
variedades  de  este  pez:  la  una  tiene  el 
pellejo  negro,  y  la  otra  blanco. 

Tangigul.  s.  Pez  grande,  largo,  grueso  de 
cuerpo  y  sin  escamas;  tiene  el  lomo  ver- 
de y  el  vientre  blanco. 

Taroongan.  s-    Pez  grande  y  comestible. 

Taro  taro.  s.   Pez  pequeño  y  comestible. 

Tasi.  s.  Pez  grande,  negro  y  sin  escamas. 

Taua-ay.  s.  Pez  de  cuerpo  redondo  y  sin 
escamas;  en  el  lomo  y  vientre  tiene  una 
linea  de  púas  flexibles  y  suaves. 

Tiao.  s.  Pez  de  color  rojo  y  vientre  ama- 
rillo, con  antenas  en  el  labio  inferior. 

Tartingao.  s.  Pez  pequeño  de  agua  dulce; 
se  come. 

u 

Utang  utang.  s.    Pez  pequeño;  se  come. 

Y 

Yauo.  s.  Pez  como  una  culebra,  de  cuer- 
po negro  y  sin  escamas. 


-*8*-»^HBF— 


430 


froviistoia  :é  isla,  de  lesythj. 


Relación,  por  orden  alfabético,  de  los  pueblos  y  visitas  de  dicha  Provincia,  cuya  adminis- 
tración espiritual  estuvo  á  cargo  de  los  humildes  hijos  del  gran  Patriarca  San  Francisco 
de  Asís,  hallándose  actualmente  regida  por  el  digno  Clero  Secular.  El  número  de  habitantes 
de  cada  pueblo  está  tomado  del  Estado  General  de  la  Diócesis  de  Calbayog, 

publicado  el  año  ipij. 


ABUYOG.  HAB.    15,515. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
pueblo  de  Dulag,  á  unas  cuatro  ó  cinco 
leguas;  y  por  Sursueste  confina  con  el 
pueblo  de  Hinunangan. 

ALANG-ALANG.  HAB.   12,607. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
pueblo  de  San  Miguel;  por  el  Noreste  con 
de  Babatngon;  por  el  Este  con  el  de  Palo; 
y  por  el  Oeste  con   el  de  Jaro. 

BABATNGUN   (DE   BATONG). 
HAB.    8,453 

Este  pueblo  confina  por  el  Este  con  el 
pueblo  de  Malibago;  y  por  el  Sur  con  el 
de  San   Miguel. 

BARUGO.   HAB.   16,656. 

Este  pueblo  confina  por  el  Nordeste  con 
el  pueblo  de  San  Miguel;  por  el  Sudeste 
con  el  de  Alang-alang;  por  el  Sur  con  el  de 
Jaro;por  el  Oeste  con  el  de  Carigara,  á  la 
distancia  de  una  legua. 

BORAUEN.    HAB.    21,671. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
pueblo  de  Dagami,  á  la  distancia  de  unas 
dos  leguas;  y  por  el  Este  con  el  de  Dulag, 
á    la  distancia  de  unas  tres  leguuas. 

CARIGARA.  HAB.  19,539. 

Este  pueblo  confina  por  el  Nordeste  con 
el  de  Barugo,  á  la  distancia  de  una  legua; 
por  el  Sudeste  con  el  de  Alang-alang;  y 
por  el  Sur  con  el  de  Jaro. — Capoocan.  Vi- 
sita, aneja  á  la  parroquia  de  Carigara. 

DAGAMI.  HAB.  19,295. 

Este  pueblo  confina  por  el  Este  con  el 
de  Tanauan;  y  por  el  Sur  con  el  de  Bora- 


uen. — Tabon-tabon.  Pueblo  civil,  anejo  á  la 
parroquia  de  Dagami. 

DULAG.  HAB.    19,680. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
pueblo  de  Tan-auan,  á  la  distancia  de  unas 
tres  leguas  por  la  playa;  y  por  el  Oeste 
con  Borauen. 

HINUNANGAN.    HAB.   10,892, 

Este  pueblo  confina  por  el  Sudoeste  con 
el  de  Malitbug;  y  por  el  Nornoroeste  con 
el  de  Abuyog. 

HINUNDAYAN.  HAB.   7,920. 

Este    pueblo    está  cerca  de  Hinunangan. 

JARO— SALUG.    HAB.   16,088. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
de  Barugo;  y  por  el  Nordeste  con  el  de 
Alang  alang. 

LEYTE.     HAB.  6,365. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  la 
isla  y  pueblo  de  Biliran;  y  por  Sudeste  con 
el  de  Carigara. 

MALIBAGO. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  y  Este 
con  el  estrecho  de  San  Juanico;  por  el  Sur 
con  el  pueblo  de  Tacloban;  y  por  el  Oes- 
te con  el  de  Babatngon. 

PALO.  HAB.  23,106. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
pueblo  de  Tacloban,  como  á  unas  dos  le- 
guas; por  el  Sur  con  el  de  Tan-auan,  como 
á  una  hora;  y  por  el  Oeste  con  el  de 
Alang-alang. 


PRIMER  OBISPO  DE  ESTA  DIÓCESIS 

luía  y  Bvho.  Sb.  B.  Pulo  Smwm 
de  u  'Aiuicuati 


¿p 


>< 


^ 


o^ 


SAMAR  Y   LEYTE 

DIÓCESIS  DE  CALBAYOG 
Constituida  en  10  de  AbrilMO 


^Bata.gl 


■*•*"*   Fsoíritu  Santo 
hXabatuan 


SilaPt 

n  Ramón 
CapotoarrV^*.        ^J^Hapunan 


'•Apiton.1 
YasBay 

¿Hilaban  I 

anavid 


^««taj,. 


¿Cahaoi 

,  Andis  I 

orortgan 

¿Sunbao 
kMaydolong 

órente 


Tacloban    . 

14954 

Palo 

22447 

Tanauan    . 

22903 

Tolosa 

5474 

Pastrana    . 
Daga  mi 

5612 
14410 

6 

Tabontabon  5088 

9 

Burauen     . 

22599 

-J 

Dulag 

17710 

o 

Abuyog 

8988 

Alang  alang  12187 

2 

Jaro 

12514 

c 

Babatñgon. 

4038 

■o 

Barugo 

16316 

o 

Carigara 

19240 

O 

Capoocan  . 

5161 

Leyte 

6142 

.2 

Villaba 

13619 

* 

S.  Isidro  del 

o 

Campo 

5195 

> 

Naval 

7465 

Almería 

4780 

Maripipi      f 

3335 

Biiiran 

2419 

Caibiran 

2599 

ESCALA  1:2,000,000 
Sede  Episcopal         4 
Cap.  de  Prov.  © 


-12* 


Hernani 
*etmbu/an  Hbr 


PARROQUIAS  DE  LEYTE 

Número  de  almas,  1911. 
^ 

Palompon  .  13443 
Quiot  .    5200 

Ormoc  .  26527 
Merida  .  6481 
Albuera  .  10987 
Baybay  .  2883 
Inopacan  .  8437 
Hindang  .  8141 
Hilongos  .  15377 
Bato  .  16878 

Matalom  .  12106 
Maasin  .  26557 
Macrohon  .  6797 
Malitbog  .  10507 
Banday  .  10554 
Sogod  .    9507 

Cabalian     .    9463 
S.     Ricardo 
y  Pintuyan  10363 
Liloan  .    5750 

Hinundayan  7703 
Hmunañgan  10700 
509.556 


\Calicoan  I 


,^o^0\SuluanI 


-11* 


STRATT 


oque 
linatungan 

.o/a0Sg3n  PARROQUIAS  DE  SAMAR 
Número  de  almas,  1911. 

-^ 

,  23958 


LimasawalV2'^ 
V 


6015 
6131 


Calbayog 
Sta.  Marga 
rita 

Sto.  Niño  . 
WeyleróTi- 
nambacan.  5144 
Catbalogan  6853 
Jiabong  .  3170 
Zumárraga  12628 
Villareal  .  9642 
Calbiga  .  7519 
Paranas  .  9834 
Tarangnan.  5687 
Gándara  .  10015 
Oquendo  .  9000 
Basey  ,  20861 

Sta.   Rita    .    4331 
San    Sebas- 
tian .     3215 

Sulat  .     5696 

Libas  ó  San 
Julián        .    4000 
Borongan  .  13855 


Lanang    (a 

Llórente    . 

6806 

Hernani 

4993 

Guiuan 

11977 

Mercedes    . 

3999 

Salcedo 

8699 

Balangiga  . 

6125 

Oras 

8000 

Paric 

4862 

Tubig    (a) 

Taft 

8572 

Quina  pondan  3345 

La     Granja 

(a)  Alien   . 

5675 

Lavezarez  . 

4999 

Catarman   . 

14773 

Bobon 

6727 

Laoang 

9647 

Pa mbujan  . 

6500 

Palapag 

7680 

Catubig 

10600 

Mondragon 

2922 

Capul 

3141 

125°  E  de  G. 


302.592 


^^S^"if^c5^^^^^i>g'  ;Í"  i:^  :L  ■  ?  *' 


1jr*ivi?.-&fJ&,-f.'49f*'¿'p':.' ■■: /•■■-  '...'.••       .:-2.         '.■'"     '    .'      '■'•-'  '     "'-•' 

,^#^^^:  'r:' ■:--.' v';;4   *  -•:<,  '•  <'■■-■  ■■    :■  *:>- 

■*'*     *^í;>^-V->    -■  X'-     ■:;-íV»"---     "'--■-•  "i  ■'■•'    '...'■..■-    . 

'^•víí*V:r-'*  ■'■■"■■  '•"■:■.■'....■    •■-■A,&:, 

»«*;;«;£*• -j-v-ví^  •'■■■■ 

e^f^-sfeH,*  ■'•■•.'- 


>£>* .  ^!Ét'. 


■>'^¿. 


p^ipt-í-^;;----'.;..^.:.--  -;-    -.-.-.  ••.;■..   .;...^ 

Sií^^'^?> CVí ■  -r-;***;","""'-.^"^  -    "...     ;    ■=■?■-'     '.' 
^^^'¿'^•'^■^^■■'■."'•"V  ■•'...■•  ■■'  -'■       '•■■■'■ 

'm.tS^r:^'^-^--'".^- ■■■:'.-■  ,-■•-'  >;-t.:--" 
^m-*^.:&c¿\  —  --..--v- ■'-■";■■■  -■..■■;■-  ":*.  - 


#1 


SAN    MIGUEL. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
de  Babatngon;  por  el  Sur  con  el  de  Alang- 
alang;  y  por  el  Sudoeste  con  el  de  Barugo. 

TACLOBAN    (DE  TACLOB). 
HAB.    14,996. 

Este  pueblo,  que  es  Capital  de  dicha 
Provincia,  confina  por  el  Sur  con  el  de  Pa- 
lo, como  á  unas  dos  leguas;  y  por  el  Este 
con  el  de  Basay,  en  Samar,  á  una  hora  y 
diez  minutos  de  navegación. 

TAN-AUAN  (DE  TAN-AO).  HAB.  23,072. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 


431 

de  Palo,  como  á  una  hora  de  distancia;  por 
el  Sur  con  el  de  Tolosa,  á  más  de  una 
legua  de  distancia;  y  por  el  Oeste  con  el 
de  Dagami,  como  á  unas  tres  leguas. 

TOLOSA    (A)     INAPUSONG    (DE    PU- 
SONG).  HAB.  41 17. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
de  Tanauan,  á  más  de  una  legua  de  distan- 
cia; y  por  el  Sur  con  el  de  Dulag,  á  más  de 
dos  leguas  por  la  playa. 

Son  también  pueblos  de  gran  importan- 
cia en  esta  provincia,  Palompon,  con  14,664 
hab.;  Ormoc  con  36,429;  Baybay,  29,133; 
Maasim,  26,769;  y  Mérida,  Hilongos,  Bato, 
Matalom,  Malitbog,  Banday,  Cabalian  y  Hi- 
nunangan  con  más  de  10,000  hab.  cada  uno. 


PROVINCIA  £]  ISLA.  IDH3  SAMAR. 


Relación,  por  orden  alfabético,  de  los  pueblos,   visitas  y  barrios  de  dicha   Provincia,  cuya 
administración  espiritual  está  á  cargo  de  los  PP.  Franciscanos. 


Esta  provincia,  cuya  parte  Este  se  lla- 
ma Ibábao,  se  encuentra  situada  entre  los 
130o  31  20  y  los  1320  10  27  longitud 
oriental  del  meridiano  de  Cádiz,  y  en  10 
53  44  hasta  los  120  37  10  latitud  Norte, 
presentando  una  forma  sumamente  quebra- 
da, como  lo  indica  la  etimología  de  su 
mismo  nombre,  que  es  Samad,  y  significa 
herir,  ó  cosa  herida. 

Su  mayor  longitud  ó  extensión  será  como 
unas  cincuenta  leguas  de  Norte  á  Sur; 
y  su  latitud  ó  anchura  de  unas  quince  le- 
guas de  Este  á  Oeste. 

Esta  provincia  tiene  á  la  parte  de  Oeste 
la  provincia  de  Leyte,  de  la  cual  la  separa 
el  estrecho  de  San  Juanico. 

Á  la  parte  Norte  de  dicha  isla  se  halla 
el  estrecho  de  San  Bernardino  ó  Balicua- 
ton;  y  al  Sur  la  punta  Guiuan  ó  Sungi:  en 
los  dos  estrechos  es  bastante  difícil  y  pe- 
nosa la  navegación  por  la  gran  fuerza  que 
ilevan  las  corrientes. 

Á  dicha  isla  pertenecen  otras  islas  pe- 
queñas denominadas:  Capul  ó  Abac,  Biri, 
La-oang,  Batac,  Buring,  Catalab-an,  Hila- 
baan,  Ando,  Tuminobo,  Minaanod,  Naot- 
dan,  Soloan,  Humonhon,  Manicani,  Hina- 
moc,  Parasan,  Buad  ó  Zumárraga,  Libo- 
can,  Napalisan,  Limboncauayan,  Tagapulan, 
Dalupiri,  Binayaran,  Alibangbang  y  otras. 

Las  maderas  de  primera,  que  se  encuen- 


tran  en  dicha  provincia,  son  los  siguientes: 
hamorauen  nga  lanhan  (molave  de  prime- 
ra), guisoc,  madlao,  ipil,  quiliquili,  bara- 
yong,  naga,  subiang,  cubi,  bantolinao,  ca- 
magón  ó  pantacan;  hay  otras  muchas  ma- 
deras, pero  no  son  de  tan  buena  calidad 
como  las  expresadas. 

Los  ríos  principales  son:  los  de  Catbalo- 
gan,  Calbiga,  Basay,  Balangiga,  Lanang  ó 
Llórente,  los  de  Suribao,  Loom  y  Guiboro- 
ngani,  en  Borongan;  y  los  de  Pagbabangnan, 
Libas,  Sul-at,  Tubig,  Paric,  Bacud,  Dolores, 
Oras,  Gamay,  Palapag,  Catubig  ó  Laoang, 
Pambohan,  Catarman,  Bobon,  Oquendo  ó 
San  Policarpo,   Gándara  y  de  Cambatutay. 

BALANGIGA. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  los 
montes  del  centro  de  la  isla;  por  Estesud- 
este  con  el  de  Quinapundan;  por  Oestenor- 
este  con  el  de  Basay,  á  unas  ocho  ó  diez 
horas  de  navegación,  porque  por  tierra  no 
hay  camino.  Se  halla  situado  á  la  parte  Sur 
de  dicha  provincia,  y  á  la  izquierda  de  un 
río  que  lleva  el  mismo  nombre. 

BASEY  Ó  BASÁY   (DE  BÁ  Y  SÁY). 
HAB.   16,355. 

Este  pueblo  confina  por  el  Oeste  con  la 


432 

isla  de  Leyte,  á  una  hora  y  diez  minutos 
de  navegación  hasta  Tacloban;  por  Noroeste 
con  el  pueblo  de  Santa  Rita,  á  unas  seis 
horas  de  navegación;  y  por  Sudeste  con  el 
de  Balangiga,  á  unas  ocho  ó  diez  horas  de 
navegación. 

VISITAS   DE   DICHO   PUEBLO. 


Lipata.  Esta  visita  se  halla  al  Sudeste  de 
Basáy,  á  la  distancia  de  cuatro  horas  de  na- 
vegación. 

Neuvilas.  Esta  visita  se  halla  al  Este  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  dos  horas 
de  navegación. 

Liroan.  Esta  visita  se  halla  al  Esnordeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  seis 
horas  de  río  arriba. 

San  Antonio.  Esta  visita  se  halla  al  Noro- 
este de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  una 
hora  por  mar  ó   por  tierra. 

Ñipa.  Esta  visita  se  halla  al  Este  de  di- 
cho pueblo,  á  la  distancia  de  tres  horas 
de  navegación. 

BOBÓN.  HAB.  6,951. 

Este  pueblo  confina  por  el  Norte  con  el 
mar  Pacífico;  por  el  Sur  con  los  montes  de 
la  isla;  por  el  Este  con  el  pueblo  de  Catar- 
man,  como  á  hora  y  media  de  distancia  por 
tierra;  y  por  el  Oeste  con  el  pueblo  de  La- 
vezares.  Se  cría  mucho  y  buen  palay,  algo 
de  abacá  y  variedad  de  tubérculos  alimen- 
ticios. Su  situación  es  playera,  con  hermo- 
sas vistas  á  la  mar,  muy  sano;  se  halla  hacia 
la  parte  Norte  de  Samar.  Está  situado  á  la 
orilla  de  un  río,  que  lleva  al  mismo  nombre. 

VISITAS   DE    DICHO   PUEBLO. 


Biri.  Esta  visita  se  halla  á  la  distancia 
de  seis  leguas  de  dicho  pueblo.  Las  islas 
d.e  Biri  son  veintiuna,  y  las  más  principa- 
les son  las  siguientes:  Biri;  Cag  ñipa;  Ta- 
lad-talad;  Bidha;  Igot;  Pang  dan  nga  daco, 
Aboabohan;  Guinlibutan  nga  daco  y  Apis. 

Carangian.  Esta  visita  se  halla  á  la  dis- 
tancia de  dos  leguas  y  media  de  dicho  pue- 
blo. Á  dicha  visita  pertenecen  las  islitas  si- 
guientes: Poropangdan,  Himatongco  y  Ca- 
baongon  nga  dito. 

Á  dicha  visita  pertencen  también  los  ríos 
siguientes:  Mac  pao,  Hingarog,  Dao,  Do- 
tigon  nga  dito;  Dongon  nga  daco;  Bagong 
«abang  y  Pedro  binayaan. 


Dancalan.  Esta  visita  se  halla  á  la  distan- 
cia de  una  legua  de  dicho  pueblo. 

A  Dicha  visita  pertenecen  las  islitas  si- 
guientes: Cabaogon  nga  daco  y  Pangilala. 
También  pertenecen  los  ríos  siguientes:  Lo- 
noy,  Hiratag  nga  dito,  y  Hiratag  rrga  daco. ' 

Moltó.  Esta  visita  se  halla  á  la  distancia 
de  cuatro  leguas  de  dicho  pueblo. 

A  dicha  visita  pertenecen  las  islitas  si- 
guientes: Bitaug  y  Tandang. 

Y  también  los  ríos  siguientes:  Noos,  Pina- 
mocran    y  Lamod. 

Tiene,  además,  dicho  pueblo  de  Bobón 
dos  ríos  cerca:  el  uno  se  llama  Sog-od  y 
el  otro  Guisalogui. 

BORONGAN  (DE  BORONG). 
HAB.    15. 115. 

Este  pueblo  se  halla  situado  en  la  cos- 
ta oriental  de  Samar.  Su  etimología  es 
Borong,  que  significa  niebla;  la  cual  procede 
de  dos  ríos,'  entre  los  que  se  halla  dicho 
pueblo;  aunque  el  casco  principal  del  mismo 
se  encuentra  á  la  orilla  del  río  que  llaman 
Loom.  Su  situación  es  playera;  no  se  ve 
desde  la  mar,  por  la  multitud  de  cocos  que 
le  cubren;  tiene  uñarada  ó  ensenada  bastan- 
te pacífica  en  tiempo  sereno,  porque  en  malos 
tiempos  tienen  las  embarcaciones  que  entrar 
en  el  río  de  Guiborongani,  si  pueden  por  su 
calado;  porque  en  caso  contrario,  tienen  que 
refugiarse  hacia  la  parte  Norte,  en  el  sitio  ó 
fondeadero  que  llaman  pucauon,  pero  dicho 
punto  tampoco  ofrece  seguridad  en  un  ba- 
guio, en  especial  cuando  soplan  los  vientos 
del  Sur,  Sudeste  y  Este.  La  salida  ó  entrada, 
para  embarcaciones  mayores,  en  dicha  ense- 
nada, se  hace  por  entre  las  dos  islas  que  lla- 
man isla  de  Ando  é  isla  de  Tuminobo.  Con- 
viene siempre  llevar  práctico  á  los  que  no 
conocen  dicha  rada. 

Al  Este  de  dicho  pueblo  se  halla  el  mar 
Pacífico;  por  el  Norte  confina  con  San 
Julián,  á  unas  cuatro  leguas  del  distancia,  por 
el  Sur  con  el  de  Lanang  ó  Llórente,  á  unas 
seis  leguas;  y  por  el  Oeste  con  los  montes 
del  centro  de  la  isla. 

VISITAS   DE   DICHO     PUEBLO. 


Bugás.  Esta  visita  se  halla  á  la  parte 
Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
unas  tres  horas  por  tierra. 

Lalauigan.  Esta  visita  se  halla  á  la  par- 
te Sudeste  de  dicho-  pueblo*  á  la  distancia- 
de  unos  cuarenta  minutos  por  tierra. 


May  dolong  (di  May  Dolong).  Esta  vi- 
sita se  halla  á  la  parte  Sur  de  dicho  pue- 
blo, en  un  pequeño  recodo  queforma  lámar, 
á  la  distancia  de  tres  horas  por  tierra. 

May  pangdan,  {de  May  y  Pangdan).  Esta 
visita  se  halla  á  la  parte  Norte  de  dicho 
pueblo,  á  la  distancia  de  hora  y  media 
por  tierra. 

San  Saturnino  (a)  Tac  yang  ó  Tacquiang. 
— Esta  visita  se  halla  á  la  parte  Norte  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  dos  horas 
por  tierra. 

Nota.  Á  todas  estas  visitas  se  puede  ir 
embarcado  por  la  mar  en  buen  tiempo  des- 
de Borongan,  viniéndose  á  tardar  casi  lo  mis- 
mo que  por  tierra. 

BARRIOS   DE    DICHO   PUEBLO. 


Ando.  Este  barrio  se  halla  en  4a  isla  que 
lleva  el  mismo  nombre,  y  que  más  comun- 
mente se  denomina  poro  nga  halaba,  á  la 
parte  Este  de  Borongan,  y  á  la  distancia 
de  hora  y  media  por  mar,  partiendo  desde 
el  mismo  pueblo.  En  este  barrio  no  hay 
más    plantíos  que  cocales    y    camotales. 

Balácdas.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Norte  y  Noreste  de  dicho  pueblo,  y  á  la 
distancia  de  unas  dos  horas  por  mar  ó  por 
tierra.  En  dicho  barrio  se  da  bastante  pa- 
lay, abacá  y  raices  comestibles. 

Bato.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Sur  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  vein- 
te minutos  por  tierra.  Se  da  bastante  palay, 
abacá  y  raices  comestibles. 

Cabong.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Sur  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
media  hora  por  tierra.  Se  da  bastante  pa- 
lay, abacá  y  raices  comestibles. 

Calingatngan.  Este  barrio  se  halla  al 
Noreste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia 
de  dos  horas  por  tierra.  Se  da  bastante  pa- 
lay, abacá  y  raices  comestibles. 

Campisao.  Este  barrio  linda  con  el  mis- 
mo pueblo  por  el  Oeste,  y  se  dirige  hacia 
el  interior  de  Samar.  Se  da  bastante  palay, 
abacá  y    raices  comestibles. 

Guintaguican.  Punta,  de  Guintaguican. 
Este  barrio  se  halla  al  Nordeste  de  dicho 
pueblo,  á  la  distancia  de  dos  horas  y  me- 
dia por  tierra.  Se  da  bastante  palay,  algún 
abacá  y  raices  comestibles. 

Hindang.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
hora  y  media  por  tierra.  Se  da  bastante  pa- 
tay, abacá  y  raices   comestibles. 

Ir  aya  sa  Guiborongani.     Este    barrio  se 


433 

halla  á  la  parte  Noroeste  de  dicho  pueblo, 
á  la  distancia  de  tres  horas  por  río.  Se  da 
bastante  palay,  abacá  y  raices  comestibles. 
Latay.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Noroeste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia 
de  tres  horas  por  tierra.  Se  da  bastante  pa- 
lay, abacá  y  raices  comestibles. 

Liboton.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Noroeste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia 
de  tres  horas  por  tierra.  Se  da  bastante  pa- 
lay, abacá  y  raices  comestibles. 

Loorn.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Oeste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
dos  horas  por  tierra.  Se  da  bastante  palay 
abacá  y  raices  comestibles. 

Palara.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Oeste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
unas  tres  horas  por  tierra.  Se  da  bastante 
palay,  abacá  y  raices  comestibles. 

Suríbao.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Sur,  con  dirección  al  Sudoeste  de  Borongan, 
á  la  distancia  de  hora  y  media  por  tierra 
hasta  la  embocadura  del  río;  es  muy  exten- 
so hacia  el  interior;  linda  con  el  terreno  de 
Basáy.  Se  da  bastante  palay,  abacá  y  rai- 
ces comestibles. 

Tabonan.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
cerca  de  dos  horas  por  tierra.  Se  da  bastante 
palay  algún  abacá  y  raices  comestible. 

Tarosan.  Este  barrio  linda  con  dicha  pue- 
blo por  la  parte  Oeste,  con  dirección  al  inte- 
rior. Se  da  bastante  palay,  abacá  y  raices 
comestibles. 


Nota.  En  todos  estos  barrios  hay  abun- 
dancia de  cocos;  y  en  sus  terrenos  se  puede 
plantar  caña  dulce,  maiz,  café,  cacao  y 
algodón. 

ISLAS   É   ISLOTES. 


Ando.  Esta  isla  se  halla  á  la  parte  Este, 
con  dirección  al  Nordeste  de  dicho  pueblo, 
á  la  distancia  de  una  hora  de  navegación. 

Bigois.  Este  islote  se  halla  al  Sur  de 
dicho  pueblo,  cerca  de  la  visita  de  May- 
dolong. 

Napla.  Este  islote  se  halla  al  Nordeste 
de  dicho  pueblo,  cerca  de  la  punta  de 
Guintaguican. 

Pamoloton.  Este  islote  se  halla  al  Norte 
de  dicho  pueblo,  entre  las  visitas  de  San 
Saturnino  y  May  pangdan. 

Pucauon.  Este  islote  se  halla  al  Nordeste 
de  dicho  pueblo;  cerca  de  dicho  islote 
fondean  los  buques. 


434 

Tuminobo.  Esta  isla  se  halla  al  Este,  con 
dirección  al  Sudeste  de  dicho  pueblo. 

CALBAYOG.  Hab.  27,343. 

Sede  episcopal  de  la  Diócesis  de  Samar 
y  Leyte,  creada  y  desmembrada  de  la  de 
Cebú  el  10  de  Abril  de  19 10,  por  Bula  de 
N.-SS.  P.  Pió  X.,  que  empieza  Novas  eri- 
gere  dioeceses.  Su  primer  Obispo,  el  limo, 
y  Revmo.  Sr.  Dn.  Pablo  Singzon  de  la 
'Anunciación,  fué  nombrado  el  12  de  Abril 
del  mismo  año,  y  consagrado  en  la  Iglesia 
de  San  Francisco  de  Manila  el  dia  12  de 
Junio  del  supradicho  año.  Tomó  posesión  de 
la  Diócesis  el  14  de  Julio  y  gobierna  actual- 
mente, bajo  los  mejores  auspicios  y  con  ge- 
neral  aplauso,  la  expresada  Diócesis, 

Este  pueblo  está  situado  en  la  parte 
Oeste  de  Samar  en  una  inmensa  llanura  á 
la  orilla  del  mar.  Confina  por  el  Este  con 
el  pueblo  de  Gándara,  á  la  distancia  de 
ocho  horas  de  navegación;  con  el  de  Ta- 
rangnan  á  la  distancia  de  seis  horas  por  mar, 
y  con  el  pueblo  civil  de  Santa  Margarita, 
á  distancia  de  unas  dos  horas;  por  el  Norte 
Confina  con  el  pueblo  de  Oquendo,  á  la  dis- 
tancia de  seis  horas  por  tierra;  y  hacia  el 
Oeste  con  el  pueblo  civil  de  San  Joaquín 
de  Weyler,  á  la  distancia  de  cinco  horas 
de  navegación  por  mar,  Tarangnan  y  Santa 
Margarita  vienen  á  estar  al  Sudeste  de  Cal- 
bayog;  las  islas  de  Biliran  y  Maripipi  al  Sur, 
y  las  islas  de  Limbancauayan,  Talahib, 
Tagapulan  y  Camandag  al  Sudeste  de  Cal- 
bayog. 

VISITAS   DE    DICHO    PUEBLO. 


Carayman.  Esta  ¿visita  se  halla  al  Sudeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  una  hora. 

Hibatang  ó  Sabang.  Esta  visita  se  halla 
al  Oeste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
tres  horas  por  tierra. 

Tndebü  ó  Bato.  Esta  visita  se  halla  al  Nor- 
oeste de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
unas  cuatro  horas  por  tierra. 

San  Policarpo  ó  Ipao.  Esta  visita  se  halla 
al  Oeste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia 
de  treinta  á  cuarenta  minutos  por  tierra. 

CALBIGA.  Hab.  7,875. 

Este  pueblo  es  interior,  se  halla  situado 
al  Oeste  de  Samar  en  las  márgenes  de 
un  río,  que  lleva  el  mismo  nombre. 


CAPUL  (A)  ABAC.  HAB.  3,511. 

Este  pueblo  se  halla  situado  á  la  parte 
Este  de  la  isla,  que  lleva  el  mismo  nom- 
bre, y  ai  Noroeste  de  Samar. 

Fué  erigido  en  Parroquia  por  decreto  del 
del  limo,  y  Rdmo.  Sr.  Obispo  de  Cebú,  de 
de  fecha  diez  y  ocho  de  Noviembre  de  mil 
ochocientos  sesenta  y  nueve,  aprobatorio 
del  Real  Decreto  de  doce  de  Setiembre  de 
mil  ochocientos  sesenta  y  cuatro.  Está  si- 
tuado en  el  estrecho  de  San  Bernardino  á 
los  12o  60  próximamente  del  meridiano  de 
Manila.  Confina  al  Norte  con  el  embocadero 
de  San  Bernardino;  al  Oeste  con  la  isla  de 
Ticao,  Provincia  de  Camarines;  al  Sur  con 
las  islas  de  Maripipi,  etc.;  y  al  Este  con  la 
tierra  firme  de  Samar.  Su  terreno  produce 
abacá,  arroz,  maiz  tabaco  y  raíces  comes- 
tibles. 

CATARMAN  (DE  TAGAM).  HAB.  1  5,075. 

Este  pueblo  se  halla  á  la  parte  Norte  de 
Samar.  Confina  por  el  Oeste  con  el  pueblo 
de  Bobón,  á  la  distancia  de  unas  dos  ho- 
ras; y  por  el  Este  con  el  pueblo  civil  de 
Mondragón,  á  la  distancia  de  unas  tres  ho- 
ras; por  el  Sur  con  el  de  Oquendo,  á  más 
de  un  día  de  distancia. 

CATBALOGAN.   HAB.  7,384. 

Este  pueblo,  que  es  Cabecera  de  la  Pro- 
vincia de  Samar,  y  residencia  del  Jefe  su- 
perior de  la  misma,  se  halla  situado  á  la 
parte  Oeste.  Confina  por  el  Sudeste  con  el 
de  Hiabong,  á  la  distancia  de  dos  horas 
por  mar;  y  por  Noroeste  con  el  de  Tarang- 
nan, á  la  distancia  de  tres  horas  por  mar. 

VISITAS   Y   BARRIOS   DE  DICHO  PUEBLO 


Buri.  Esta  visita  se  halla  situada  al 
Noroeste  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
unas  tres  horas. 

Mahabá.  Esta  visita  se  halla  á  la  parte 
Sur  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  unas 
dos  horas. 

Pangdan.  Esta  visita  se  halla  á  la  par- 
te Este  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
unas  tres  horas. 

Sulanga.  Esta  visita  se  halla  al  Norte 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  una  hora. 

Burac.  Este  barrio  se  halla  a  Norte  de 
dicho  pueblo,  del  que  le  separa  el  río  que 
llaman  Bangon. 


Darahuay.  Este  barrio  se  halla  en  un 
islote  al  Sur  de  dicho  pueblo,  á  la  distan- 
cia de  una  hora. 

Lomocloc.  Este  barrio  se  halla  al  Sud- 
este de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  una 
hora.  Tiene  un  pequeño  y  seguro  fondea- 
dero, que  sirve  de  refugio  á  las  embarca- 
ciones en  mal  tiempo. 

Maolong.  Este  barrio  se  halla  á  la  par- 
te Norte  de  dicho  pueblo,  y  cerca  del  mismo. 

Payao.  Este  barrio  se  halla  á  la  parte 
Norte  de  dicho  pueblo,  y  cerca  del  mismo. 

CATUBIG    (A)    CAGNINIPA. 
HAB.    11,686. 

Este  pueblo  es  interior,  y  se  halla  situado 
á  la  parte  Norte  de  Samar,  y  á  la  orilla  de 
un  caudaloso  río,  que  lleva  el  mismo  nom- 
bre. Confina  por  el  Norte  con  la  isla  y  pue- 
blo de  La-oang,  á  la  distancia  de  cinco  á 
seis  hora*  de  navegación  por  río;  por  el 
Sur  con  el  de  las  Navas,  á  la  distancia  de 
dos  horas  de  navegación  por  río;  y  por 
Nordeste  con  Palapag,  á  unas  seis  horas 
de    navegación  por  río. 

VISITAS   Y   BARRIOS   DE    DICHO   PUEBLO. 


Buring  (a)  San  Roque.  Esta  visita  se 
halla  situada  en  un  islote,  que  lleva  el  mis- 
me  nombre,  al  Noroeste  de  dicho  pueblo, 
á  la  distancia  de  cinco  horas  de  navegación 
por  río. 

Babangtoon.  Barrio  y  monte  elevado,  que 
se  halla  al  Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  dis- 
tancia de  un  cuarto  de  hora. 

GÁNDARA    (A)    BANGAHON. 
HAB.   10,886. 

Este  pueblo  es  interior,  y  se  halla  situado 
á  la  parte  Oeste  de  Samar.  Confina  por 
Sudoeste  con  el  pueblo  de  Tarangnan,  á 
seis  horas  de  navegación  por  mar  y  por 
no;  por  Oeste  con  el  de  Santa  Margarita, 
á  unas  siete  horas  de  navegación;  y  por 
Norte  con  el  de  Catubig,  á  tres  días  de  ca 
mino    por  ríos  y  montes. 

VISITAS     DE    DICHO   PUEBLO. 


Cantagui-     Esta  visita  se  halla  al    Nor- 
deste de  dicho  pueblo. 
Matuguinao.     Esta  visita  se  halla  al  Nor- 
55 


435 

te  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  día  y: 
medio  de  camino  por  río  y  montes. 

San  Pelayo.  Esta  visita  se  halla  al  Oeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  unas  dos 
horas. 

Tauiran.  Esta  visita  se  halla  al  Oeste 
de  dicho  pueblo. 

Napalisan.  Este  barrio  se  halla  en  una 
isla  pequeña,  á  la  desembocadura  del  río 
de  Gándara,  á  la  distancia  de  seis  horas, 
al  Oeste  de  dicho  pueblo. 

GUIUAN.  HAB.  12,898. 

Este  pueblo  es  playero;  se  halla  á  la  parte 
Sur  de  Samar.  Confina  por  el  Norte  con  el 
de  Mercedes,  á  la  distancia  de  dos  horas 
por  tierra. 

ISLAS,  COMPRESIÓN  DE  DICHO  PUEBLO. 


Humonhon.  Esta  isla  se  halla  al  Sud- 
este de  dicho  pueblo,  á  unas  seis  horas  de 
distancia. 

Manicane.  Esta  isla  se  halla  al  Sudo- 
este de  dicho  pueblo,  á  diez  minutos  de 
distancia. 

Soloan.  Esta  isla  se  halla  en  el  Pacífico, 
al  Este  de  dicho  pueblo,  y  á  la  distancia 
de  un  día  de  navegación. 

HERNANI  (A)  PAMBUHAN.  HAB.  5,003. 

Esta  visita  del  antiguo  pueblo  de  Her- 
nani  fué  creada  municipio  con  el  mismo 
nombre  en  1.0  de  Enero  de  191 3.  Confina 
por  el  Norte  con  Llórente  (á)  Lanang,  á 
unas  seis  horas  de  distancia;  por  el  Sudeste 
con  Salcedo,  distante  unas  cinco  horas. 
Tiene  una  ensenada  de  las  mejores  que  en 
Filipinas  se  conocen,  en  la  cual  pueden  re- 
fugiarse  en  mal  tiempo  toda  clase  de  em- 
barcaciones con  seguridad  casi  completa,  por 
hallarse  resguardada  de  todos  los  vientos. 
Sin  embargo,  para  los  vapores  es  peligrosa 
la  entrada,  pues  sólo  cuentan  con  una  es- 
pecie de  canal,  de  diez  brazas  de  profun- 
didad, bastante  estrecho,  que  sólo  los  muy 
prácticos  pueden  pasar  sin  peligro.  Como 
barrio  ó  visita  le  ha  quedado  agregado  el 
mencionado  pueblo  de  Hernani. 

HIABONG.   HAB.  3,170. 

Este  pueblo,  que  fué  erigido  en  Parro- 
quia por  decreto  del  limo,  y  Rdmo.  Sr. 
Obispo  de  Cebú  en  primero  de  Setiembre 


436 

de  mil  ochocientos  ochenta  y  dos,  en  con- 
formidad con  la  Real  aprobación  de  vein- 
titrés de  Julio  de  mil  ochocientos  sesenta 
y  cuatro,  se  halla  en  la  parte  Oeste  de  la 
isla  de  Samar.  Confina  por  el  Norte  con  el 
pueblo  de  Catbalogan,  á  la  distancia  de 
dos  horas  por  mar;  por  el  Sur  con  el  de 
Villarreal,  á  la  distancia  de  cuatro  horas  por 
mar;  por  el  Este  con  el  de  Paranas,  á  la 
distancia  de  una  hora  por  mar;  y  por  el 
Oeste  con  el  de  Zumárraga,  á  la  distancia 
de  cuatro  horas  por  mar. 

LA  GRANJA  (A)  ALLEN. 
HAB.  6,755- 

Este  pueblo  se  halla  situado  á  la  parte 
Oeste  de  Samar.  Confina  por  el  Este  y  por 
Sudoeste  con  el  de  Weyler.  Tiene  tres  vi- 
sitas que  son;  Barobay  bay,  Mao  y  Suchan. 

LAVEZARES  (A)  PINONAYAN. 
HAB.  4999. 

Este  pueblo  se  halla  entre  la  Granja  y 
Bobón. 

VISITAS,  COMPRENSIÓN   DE    DICHO   PUEBLO. 

Pag  babalangcayan.  Esta  visita  se  halla 
al  Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
tres  horas  por   tierra. 

ISLAS,   COMPRENSIÓN   DE   DICHO   PUEBLO. 


Minaanud.  E«ta  isla  se  halla  al  Este  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  diez  mi- 
nutos. 

Otud.  Esta  isla  se  halla  al  Este  de  dicho 
pueblo,  á  la  distancia  de  diez  minutos. 

LA-OANG.   HAB.  1003 1. 

Este  pueblo  se  halla  situado  al  Norte  de 
Samar  en  la  isla  que  lleva  el  mismo  nom- 
bre. Confina  por  Estesudeste  con  el  pueblo 
de  Palapag,  á  la  distancia  de  tres  horas  de 
navegación;  por  el  Sur  con  Catubig,  á  la 
distancia  de  seis  horas  por  río,  y  menos  si 
la  corriente  es  á  favor;  y  por  Oestesudoeste 
con  el  de  Pambuhan,  á  la  distancia  de  dos 
horas  por  tierra.  Á  este  pueblo  pertenece 
la  isla  de  Batac. 

VISITAS,   COMPRENSIÓN  DE    DICHO   PUEBLO. 
Borabud.  Esta  visita  se  halla  al  Oestesud- 


oeste de  dicho  pueblo,  y  en  tierra  firme  de 
Samar. 

Calomótan.  Esta  visita  se  halla  al  Oeste- 
noroeste  de  la  isla  de  La-oang,  á  la  distan- 
cia de  dos  horas  de  navegación. 

Pertencen  también  á  La-oang  los  barrios, 
ríos  y  riachuelos  siguientes,  con  un  mismo 
nombre,  y  que  se  hallan  al  Sur  de  dicho 
pueblo,  y  en  tierra  firme  de  Samar:  Basug, 
Bauang,  Bieo,  Bonglio,  Bangtud,  Oleras, 
Siguinon  y  Simora. 

LLÓRENTE  (A)  LANANG.   HAB.  7,010. 

Este  pueblo  se  halla  al  Este  de  Samar. 
Confina  por  el  Norte  con  el  de  Borongan,  á 
la  distancia  de  seis  horas  por  tierra;  y  por  el 
Sur  con  el  de  Hernani,  á  unas  cuatro  horas 
por  tierra. 

MERCEDES.   HAB.    3,999. 

Este  pueblo  se  halla  al  Sur  de  Samar. 
Confina  por  el  Sur  con  el  pueblo  de  Guiuan, 
á  una  hora  de  distancia  por  tierra;  y  por  el 
Norte  con  el  de  Salcedo,  á  la  distancia  de 
dos  horas  por  tierra. 

NAVAS  (A)  BINONGTOAN 
(DE  BONGTO.) 

Este  pueblo  es  interior;  se  halla  situa- 
do al  Norte  de  Samar.  Confina  por  el  Norte 
con  el  pueblo  de  Catubig,  á  la  distancia  de 
dos  horas  de  río.  Binongtoan  quiere  decir 
sitio  donde  ha  habido  pueblo.  El  pueblo  an- 
tiguo, que  incendiaron  los  moros  en  una 
irrupción  que  hicieron,  pasando  por  Banga- 
hon,  cuando  los  Padres  Jesuitas  doctrina- 
ban aún  en  Samar,  existía  en  el  mismo  si- 
tio en  que  está  el  actual.  Todavía  existen 
los  cimientos  de  piedra  de  la  antigua  igle- 
sia y  convento  incendiados  por  los  moros. 
Cavando  un  poco  la  tierra,  en  el  sitio  donde 
estuvo  el  antiguo  convento,  se  encuentra 
todavía  arroz  entero  el  grano  y  carboniza- 
do, como  yo  lo  he  visto,  cogido  y  enviado  á 
Catbalogan  al  Sr.  Alcalde  mayor  D.  José 
Feced. 

VISITAS,   COMPRENSIÓN   DE   DICHO   PUEBLO, 


Napauala  (a)  Caoroanan  y  ahora  San 
Vicente.  Esta  visita  se  halla  al  Este  de  di- 
cho pueblo,  a  la  distancia  de  ocho  horas  por 
tierra;  y  al  Este  también  de  Catubig,  á  la  dis- 
tancia de  tres  horas   por  tierra. 


Popontón.  Esta  visita  se  halla  al  Sud- 
oeste de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  diez 
horas  por  tierra. 

Tagabiran.  Esta  visita  se  halla  al  Sur 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  dos  ho- 
ras por  río. 

Pertenecen  también  á  dicho  pueblo  los  ba- 
rrios, ríos  y  riachuelos  siguientes,  con  un 
mismo  nombre:  Adgao;  Agosip;  Banca- 
rao;  Bugay,  Bugno,  Bog  tosan,  Borac,  Ca- 
gay  cayon,  Cagdao,  Gogosdon,  Hinaga,  Luc- 
sáran,  Macandaya,  Pang  pang,  Quidhat  y 
Tabón. 

OQUENDO  (A)  CAYEBAGO.HAB. 9,000. 

Este  pueblo  fué  erigido  en  Parroquia  por 
decreto  del  limo,  y  Rdmo.  Sr.  Obispo  de 
Cebú,  de  3  de  Junio  de  1885,  en  conformi- 
dad con  el  Real  Decreto  del  29  de  Marzo 
del  mismo  año.  Está  situado  en  el  interior, 
teniendo  á  Calbayog  al  Sur,  á  seis  horas  por 
tierra,  y  á  Catarman  al  Norte,  á  un  día  de 
distancia. — Tiene  las  visitas  siguientes:  Vi- 
sita del  Pilar,  de  San  Rufino,  de  Caganibong, 
de  Magubay  y  de  Tarabucan. 

ORAS.  HAB.  12,529. 

Este  pueblo  se  halla  situado  al  Este  de 
Samar.  Confina  por  el  Sursudeste  con  el 
pueblo  de  Dolores,  á  la  distancia  de  dos  ho- 
ras por  tierra;  por  el  Norte  con  Palapag,  á 
la  distancia  de  tres  días  por  tierra;  y  por 
el  Noroeste  con  el  de  Catubig,  á  la  distan- 
cia de  día  y  medio  por  río  y  montes.  Tiene 
un  caudaloso  río  que  procede  de  los  mon- 
tes de  Napauala  y  Binuagan.  Tiene  además 
las  visitas  y  barrios  siguientes:  Binalbag, 
Concepción  (a)  Binuangan,  Haponan,  S. 
Eduardo,  San  Policarpo  y  Tangbo. 

PALAPAG.  HAB.  6,841. 

Este  pueblo  se  halla  situado  al  Norte 
de  Samar.  Confina  Oestenoroeste  con  la  isla 
y  pueblo  de  La-oang,  á  la  distancia  de  tres 
horas  de  navegación;  y  por  Sur  con  el  de 
Oras,  á  la  distancia  de  tres  dias  por  tierra. 

VISITAS   Y   BARRIOS,    COMPRENSIÓN    DE   DI- 
CHO PUEBLO. 

Gamay.  Esta  visita  se  halla  al  Sudeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  ocho 
ñoras  por  tierra.  Su  situación  es  playera, 
y  su  terreno  produce  palay,  abacá,  caña- 
dulce,  tabaco  y  raices  comestibles. 


437 

Lapinzg.  Esta  visita  se  halla  situada  ál 
Sudeste  de  Gamay,  á  la  distancia  de  dos 
horas  por  la  playa.  Su  terreno  produce  pa- 
lay, abacá,  caña-dulce  y  raices  comestibles* 

Pangpang.  Esta  visita  se  halla  al  Oeste 
de  Palapag,  á  la  distancia  de  dos  hora 
y  media  por  tierra.  Cerca  de  esta  visita  hay 
un  seguro  fondeadero,  en  donde  fondeaban 
las  naos  y  galeones  antiguamente. 

Iraya.  Este  barrio  se  halla  al  Sudeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  cinco 
horas.  Produce  palay,  abacá,  caña-dulce  y 
raices  comestibles. 

Mamno.  Este  barrio  es  playero,  se  ha- 
lla situado  al  Nordeste  de  dicho  pueblo, 
á  la  distancia  de  dos  horas  por  tierra.  Pro- 
duce tabaco  y  raices  comestibles. 

Mapanas.  Este  barrio  se  halla  al  Sudeste 
de  dicho  pueblo,  a  la  distancia  de  seis  horas. 
Produce  palay,  tabaco  y  raices  comestibles. 

Monbon.  Este  barrio  es  playero;  se 
halla  el  Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  dis- 
tancia de  dos  horas  por  tierra.  Produce  ta- 
baco y  raices  comestibles. 

Natauo.  Este  barrio  se  halla  al  Sudoeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  una 
hora. 

Sangay.  Este  barrio  se  halla  al  Este  de 
dicho  pueblo,    á  la  distancia  de  una  hora. 

PAMBÚHAN.  HAB.  7,464. 

Este  pueblo  se  halla  situado  á  la  parte 
Norte  de  Samar,  á  la  orilla  del  río  que 
lleva  el  mismo  nombre.  Confina  por  Este- 
nordeste  con  el  pueblo  é  isla  de  La  oang, 
á  la  distancia  de  dos  horas  por  tierra;  por 
Sursudeste  con  el  de  Catubig,  á  la  distancia 
de  unas  seis  horas  por  tierra;  por  el  Oeste 
con  el  de  Catarman,  á  la  distancia  de  unas 
ocho  horas   por  tierra. 

VISITAS,   COMPRENSIÓN   DE    DICHO   PUEBLO. 


Bantayan,  Esta  visita  se  halla  situada 
en  la  playa,  á  la  distancia  de  unas  dos 
horas  de  dicho   pueblo. 

Caparanga.  Esta  visita  se  halla  á  la  dis- 
tancia de  una  hora  de  dicho  pueblo. 

Hinulgan.  Esta  visita  se  halla  al  Oeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  unas 
cinco  horas. 

Laoangan.  Esta  visita  se  halla  al  Oeste 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  hora 
y  media  por  tierra. 


438 
WRIGHT  (A)  PARANAS.  HAB.  8,761. 

Este  pueblo  se  halla  situado  en  la  costa 
Oeste  de  Samar.  Confina  por  el  Sudeste  con 
el  de  Calbiga,  á  la  distancia  de  unas  seis 
horas  por  mar  y  río;  y  por  el  Oeste  con 
el  de  Hiabong,  á  una  hora  de  distancia 
por  mar.  ' 

VISITAS,    COMPRENSIÓN    DE    DICHO   PUEBLO. 

Loqui  locon.  Esta  visita  es  interior;  se 
halla  situada  al  Nordeste  de  dicho  pueblo, 
á  la  distancia  de  cuatro  horas  por  tierra.  Se 
halla  á  la  orilla  de  un  río  llamado  Loqui-lo- 
con  (á)  Olot  ó  Hubásan,  que  desemboca  en 
la  parte  Este  de   Samar. 

Motion.  Esta  visita  se  halla  al  Oeste 
de  dicho  pueblo,  y  á  la  distancia  de  media 
hora  por   mar  ó  por  tierra. 

DOLORES  (A)  PARIC  (A)  HUBÁSAN. 
HAB.  4,986. 

Este  pueblo  se  halla  situado  en  la  costa 
Este  de  Samar,  sobre  las  márgenes  del  fa- 
moso y  caudaloso  río  denominado  Loqui-lo- 
con,  Olot  ó  Hubásan,  que  poco  á  poco  hará 
desaparecer  por  completo  dicho  pueblo.  Las 
autoridades  eclesiásticas  y  civiles  se  han 
trasladado  á  la  visita  de  Dolores.  Dicho 
pueblo  confina  por  Nornoroeste  con  el  de 
Oras,  á  unas  cinco  horas  de  distancia  por 
tierra;  y  por  Sur  con  el  de  Tubig,  á  unas 
dos  horas  por  tierra. 

VISITAS,    COMPRENSIÓN   DE    DICHO    PUEBLO. 

Carolina  (a)  Bacod.  Esta  visita  se  halla 
al  Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia 
de  media  hora  por  tierra. 

Dapdap.  Esta  visita  se  halla  al  Norte 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  unas 
dos  horas  por  tierra. 

Dolores.  Esta  visita  se  halla  al  Norte  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  unas  tres 
horas  por  tierra. 

PINABACDAO. 

Este  pueblo  se  halla  situado  á  la  parte 
Oeste  de  Samar,  depende  en  lo  espiritual 
de  la  parroquia  de  Calbiga. 

QUINAPUNDAN  (DE  PONUD). 
HAB.  3,345. 

Este  pueblo  se  halla  situado  en  la  costa 


Sur  de  Samar.  Confina  por  Estesudeste  con 
el  de  Guiuan,  á  unas  seis  horas  de  distancia 
por  mar;  y  por  Oestenoroeste  con  el  de 
Balangiga,  á  unas    tres  horas  de  distancia. 

SAN  JULIÁN  (A)  LIBAS.  HAB.  4,000. 

Este  pueblo  se  halla  situado  en  la  costa 
Este  de  Samar.  Confina  por  Norte  con  el  de 
Sulat,  á  más  de  dos  horas  de  distancia;  y 
por  Sur  con  el  de  Borongan,  á  unas  cuatro 
horas  de  distancia  por  tierra.  Fué  trasla- 
dado al  sitio  de  la  visita  de  Nonoc. 

VISITAS,   COMPRENSIÓN   DE    DICHO   PUEBLO. 


Pagbaba  gnan.  Esta  visita  se  halla  al 
Este  de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  hora 
y  media  de  Libas,  y  poco  más  de  cincuenta 
minutos  de  Nonoc  ó  San  Julián. 

Nonoc.  Esta  visita,  á  donde  ha  sido  tras- 
ladada la  parroquia  con  el  nombre  de  San 
Julián,  se  halla  al  Sudeste  de  Libas,  á  la 
distancia  de  treinta  ó  cuarenta  minutos  por 
mar. 

SALCEDO.    HAB.  5,001. 

Este  pueblo  se  halla  situado  al  Sur  de 
Samar.  Confina  por  Norte  con  el  pueblo 
de  Hernani,  á  la  distancia  de  unas  ocho 
horas;  y  por  Sur  con  el  de  Guiuan,  á  la 
distancia  de  unas  cuatro  horas. 

SAN  SEBASTIAN.  HAB.  3,215. 

Este  pueblo  se  halla  situado  en  la  costa 
Oeste  de  Samar,  entre  Paranas  y  Cabilga. 

STA.  MARGARITA  (A)  MAGSOHONG. 
HAB.  2,201. 

Fué  erigido  en  pueblo  civil  en  1892  por 
decreto  del  Superior  Gobierno.  Está  situado 
al  Oeste  de  Samar.  Confina  por  Oeste  con 
el  pueblo  de  Calbayog,  á  la  distancia  de 
doce  kilómetros;  por  el  Este  con  el  de  Gán- 
dara, á  la  distancia  de  cinco  horas;  y  por 
Sudeste  con  el  de  Tarangnan,  á  la  distan- 
cia de  cuatro  horas  por  mar. 

VISITAS,   COMPRENSIÓN   DE   DICHO   PUEBLO. 


Balud.  Esta  visita  se  halla  al  Sudeste  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  ocho  kiló- 
metros por  tierra. 


440 

Mancares.  Esta  visita  se  halla  al  Sur 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  dos 
horas  por  mar. 

Pagsanhan.  Esta  visita  se  halla  al  No- 
roeste de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de 
una  hora  por  mar. 

Pangi.  Esta  visita  se  halla  al  Norte  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  tres  ho- 
ras por  tierra. 

San  Luis  (a)  Barugo.  Esta  visita  se  ha- 
lla al  Norte  de  dicho  pueblo,  á  la  distan- 
cia de  cuatro  horas  por  mar  y  río. 

TAFT  (A)  TUBIG.  HAB.  3,610. 

Este  pueblo  se  halla  situado  al  Este  de 
Samar,  á  la  orilla  de  un  río  que  lleva  el 
mismo  nombre,  que  también  se  llama  Ma- 
linao.  Confina  por  el  Norte  con  el  pueblo  de 
Dolores,  á  la  distancia  de  unas  tres  horas 
y  media  por  tierra;  y  por  Sursudeste  con 
el  de  Sul-at,  á  unas  tres  horas  de  distancia 
por    tierra. 

VISITAS,    COMPRENSIÓN   DE    DICHO  PUEBLO. 


Mantang.  Esta  visita  se  halla  al  Sursud- 
este de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  cin- 
cuenta minutos  por  tierra. 

San  Luis.  Esta  visita  se  halla  al  Norte 
de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  media 
hora  por    tierra. 

VILLA  REAL  (A)  UMAUAS. 
HAB.    12,939. 

Este  pueblo  fué  erigido  en  parroquia  por 
decreto  del  limo.  Sr.  Obispo  de  Cebú,  de 
fecha  13  de  Junio  de  1866,  en  conformi- 
dad con  la  Real  Orden  de  12  de  Marzo 
de  1863.  Está  situado  en  la  costa  Oeste  de 
Samar.  Confina  por  el  Sur  con  el  pueblo  de 
Sta.  Rita,  á  seis  horas  de  distancia  por  mar; 


por  el  Este  con  el  de  Calbiga,  á  cuatro  ho- 
ras de  distancia  por  mar  y  río;  y  por  Nor- 
deste con  el  de  Pinabacdao,  á  dos  horas 
de  distancia  por  mar. 

WEYLER  (A)  TANGAO.  HAB.  5,392. 

Fué  erigido  en  pueblo  civil  en  1892  por 
decreto  del  Superior  Gobierno.  Confina 
por  el  Este  con  el  de  Calbayog,  á  la  dis- 
tancia de  unas  seis  horas  por  mar;  y  por 
Noroeste  con  el  de  La  Granja,  á  la  distan- 
cia de  ocho  horas  por  mar. 

VISITAS,    COMPRENSIÓN  DE    DICHO  PUEBLO. 


Málaga.  Esta  visita  se  halla  al  Norte 
de  dicho  pueblo,  á  dos  horas  de  distan- 
cia por  mar. 

Malahog.  Esta  visita  se  halla  al  Sur  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  dos  horas 
por  mar. 

Peña.  Esta  visita  se  halla  al  Norte  de 
dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  una  hora 
por  mar. 

Tinambacan.  Esta  visita  se  halla  al  Sud- 
este de  dicho  pueblo,  á  la  distancia  de  tres 
horas  por  mar. 

ZUMÁRRAGA  (A)  BUAD.  HAB.  12,628. 

Este  pueblo  fué  erigido  en  parroquia  por 
decreto  del  limo.  Sr.  Obispo  de  Cebú,  de 
12  de  Octubre  de  1865,  en  conformidad 
con  el  Real  Decreto  de  13  de  Marzo  de 
1863.  Está  situado  al  Oeste  de  Samar,  en 
la  isla  denomidada  Buad.  Confina  por  el  Nor- 
te con  el  pueblo  de  Catbalogan,  á  unas 
tres  horas  de  distancia  por  mar;  por  el  Este 
con  el  de  Calbiga,  á  la  distancia  de  seis 
horas  por  mar  y  río;  y  por  Sudeste  con  el 
de  Villarreal,  á  la  distancia  de  dos  horas 
por  mar. 


J±.  M!.  3D.  G.  et  H.  B.  F>.  1ST.  F. 


SUPLEMENTO 


AL 


Diccionario  Visaya- Español 


COMPUESTO  POR  EL 


$L  f .  |k  ¿Uta»*  W«*  ^kúzns 

De  la  Orden  de  San  Francisco  de  Asís. 


MANILA— 1 92 1 

IMPRENTA  DE   SANTOS    Y   BERNAL 
320  M.  Ponce,  Sampaloc 


ADVERTENCIA. 

Como  muchas  de  las  palabras  contenidas  en  este  Suplemento  se  hallan 
también  en  el  cuerpo  del  Diccionario  Visaya-Español  con  distinto  significado 
del  que  aquí  tienen,  para  no  repetirlos,  hemos  creido  conveniente  llamar  la  atención 
del  lector  con  la  abreviatura  vid.  sup.  remitiéndolo  al  lugar  correspondiente.  Tengase 
ésto  presente  para  el  acertado  manejo  del  Suplemento,  que  hoy  ofrecemos  al 
público,  deseosos  de  contribuir  en  algo  al  desarrollo  y  conocimiento  del  hermoso 
y  rico  dialecto  visaya. 


Suplemento  al  Diccionario  Bísaya-Espanol. 

LETRA  A. 


A 

A-ala  v.  Zaherir,  censurar  con  acrismonia, 
pinchar,  molestar.  Asustarse,  temerse 
mutuamente.  Diri  mo  a-alon  an  imo 
icasitano.  No  zahirás  á  tú  prójimo. 
Cay  inaalan  acó  niya,  guintampalo  co 
siya.  Porqué  me  censuró,  me  molestó, 
le  abofetee. 

Ab. 

Aban.  vid.  s?/p.  v.  Conjurarse,  juramen- 
tarse entre  sí,  y  secretamente,  varios, 
ó  simplemente  comprometerse  y  obli- 
garse á  ejecutar  algún  acto,  generalmente 
de  rebelión  y  violencia  contra  el  que 
ejerce  el  poder.  Daan  nagcaaban  an 
mga  marimuc  basi  patayon  tin  hadi. 
De  antemano  se  juramentaron  los  revol- 
tosos para  que  fuese  muerto  el  rey. 

Abang.  s.  Intemperie,  destemplanza  o 
desigualdad  del  tiempo.  A  la  intem- 
perie. A  cielo  descubierto,  sin  techo 
ni  reparo. — v.  Estar  ó  quedarse  á  la 
intemperie.  Naabangan  ca  gabí  an  bata 
ngan  tungud  sini  nasaquitan  siya.  El 
niño  quedó  anoche  á  la  intemperie,  y 
por  eso  se  ha  enfermado. 

Abao  ó  Abua.  Quejarse  cuando  se  siente 
algún  dolor.  — Nagabao  si  Antonio  cay 
masaquit  an  iya  tiyan.  Se  queja  An- 
tonio, porque  le  duele  el  vientre. 

Abalolay.  Baile  así  llamado,  muy  usado 
en  la  parte  norte  de  Samar,  v.  Bailar 
dicho  baile. — ¡Aringasa  nga!  Nagaba- 
lolay  sira. — ¡Cuánto  ruido!  Están  bai- 
lando el  baile    llamado  abalolay. 

Abil.  v.  Tener  afición,  estimar,  amar 
una  cosa. 

Abin.  adj .  Ciclan,  que  sólo  tiene  un 
testículo.  Puerco  castrado  de  un  sólo 
testículo. 

Abog.  vid.  sup.  s.  Hinchazón  de  vientre, 
proveniente,  dicen  los  bisayas,  de  haber 
comido  cosas  hurtadas.. — v.  Hincharse 
el  vientre  á  los  que  comen  cosas  hur- 
tadas.    Naabogan  si  Indong  cay  nacaon 


san  manuc  nga  quinauatan  nira  Ingo.  Se 
le  ha  hinchado  el  vientre  a  Pedro  por 
haber  comido  de  la  gallina  que  hurtaron 
Domingo  y  sus  compañeros. 

Abug.  v.  Arrullar  al  niño  para  que  se 
calle.  Mecer  al  niño.  Abugan  mo  an 
bata,  cay  nagtitinangis. — Diri  napapaa- 
bug. — Arrulla  al  niño  para  que  se  calle, 
que  está  llorando. — No  se  deja  arrullar. 

Abulong.  vid.  sup. — s.  Cuerda  de  trompo. 

Ac 

Aclab.  v.  Cortar,  despedazar  mordiendo, 
y  llevarse  el  pedazo  en  la  boca. — Guin 
aclab  an  bactin  san  ayam.  El  perro 
despedazó  á  bocados  al  cerdo. 

Ad. 

Adad,  v.  Imponer  trabajo  á  uno.  Cay 
mahubia  ca  nga  tauo,  pinaadad  ca  san 
hocom.  Porque  eres  un  hombre  holga- 
zán, te  ha  impuesto  trabajo  el  juez. — s. 
— Tarea,  trabajo  impuesto. 

Adal.^ — Ordenar,  mandar. — Pamati  camó, 
inaadal  san  panoan  nga  tumanon  ta  an 
balaud.  Escuchad,  manda  el  superior 
que  cumplamos  la  ley. — s. — Orden,  man- 
dato.— Adal  ini  sa  Dios.  Este  es  el 
mandato  de  Dios. 

Aday  ó  Adua.  v.~vid.   Abao  ó  Abua. 

Adip.  v.  Engañar.  A,  diri  acó  natoo 
sa  imo,  cay  naadip  ca  sa  acón.  A,  no 
te  creo,  que  me  engañas. — s. —  Gordura 
de  pescado. 

Adiop. — v.     Juntarse  los  extremos. 

Adug.  v.  Sentir  miedo,  asustarse.  Pulong 
niya,  bisan  aada  an  asuang,  diri  acó 
naadug.  Dijo  él,  aunque  esté  ahí  el 
fantasma,  nó  me  asusto. 

Ag. 

Agabaab.  s.  Ruido  que  forma  un  cuerpo 
al  caer.  v. — Formar  ruido  un  cuerpo  al 
caer.  — San  narubag  an  cahui  nagaabaab 
caopay.  Cuando  se  cayo  el  árbol,  hizo 
mucho  ruido. 


2  — 


Ágad.  v.  Imitar,  ejecutar  alguna  cosa 
a  ejeinplo  6  semejanza  de  otra.  An  mga 
tauo  guinaagad  san  mga  ol-ot.  Los 
monos  imitan   á   los  hombres. 

Agang.  v.  Asar  camote,  plátano  verde 
ó  medio  maduro.  Inagang — adj.  Ca- 
mote ó  plátano  asado. 

Agoc-OC.   vid.  snp.—v.  Respirar  d  pez. 

Agoroc.  /'.  Quejarse  durmiendo,  como 
el  que  padece  una  pesadilla.  Cagabi 
nagagorot  ca.  Anoche  te  quejaste  dur- 
miendo. 

Agopao.  s.  Moho;  cierta  capa  delgada 
de  que  suele  cubrirse  le  superficie  de 
algunos  cuerpos,  formada  por  una  ma- 
teria extraña  á  ellos,  y  que  en  unos 
casos  consiste  en  una  vegetación  muy 
menuda  constituida  por  una  especie  de 
hongo,  y  en  otros  en  oxido,  carbonatos 
y  otras  sales  ó  compuestos  químicos. — 
v.  Criar  moho  las  cosas.  Naagopao 
na  ini.  Esto  cria  ya  moho. — Ayao 
caona  siton  tinapay  cay  agopa-on.  No 
comas  ese  pan,  porque  está  mohoso. 

Agpad.  vid.  sup. — v. — Enredarse,  enma- 
rañarse. Guindac-pan  an  bugso  san 
mga  caayaman,  cay  inagparan  an  iya 
mga  sungay  sa  mga  sanga.  Los  perros 
cogieron  al  venado  porque  se  le  enre- 
daron  los  cuernos  en   el   ramaje. 

Agtum.  .v.      Lo  negro  del  acero. 

Agubant. — v. — Rechinar  lo  que  se  mas- 
tica. ¿Ano  ba  ini  nga  caran-on  nga 
nagaagubant  sin  sugad?  ¿Qué  comida  es 
ésta  que  tanto   rechina?  " 

Aguis  is.  .y. — Sarna,  postema;  cierta  en- 
fermedad cutánea  que  suelen  padecer 
los   hombres  y   varios   animales. 

Agurut.  s.     Morisqueta  mal  cocida. 

AgUSO. — s. — Hollin;  negro  de  humo  que 
se  agarra  á  los  conductos  de  los  ho- 
gares  y  chimeneas. 

Agutato.  vid.  sup.—  j.— Espía;  el  que 
observa  y  escucha  disimuladamente  lo 
que  pasa  y  se  dice  en  torno  suyo  para 
decírselo  á  la.  persona  que  lo  ha  man- 
dado.—  Upaya  niyo  an  iyo  mga  buhat 
ug  mga  polong,  tingali  quitaon,  cun  ba- 
tion  sin  agutato.  Tened  cuidado  con 
lo  que  hacéis,  ó  decís;  no  sea  que  os 
vea  u   oiga  algún  espía. 

Ah. 

Ahag.  v.  Apartar,  separar  lo  que  pe- 
queño de  lo  que  grande,  el  salvado  de 
la  harina,  etc. 

Ahas.  vid.  sHp.  —  v. — Saiirsc,  rezumarse 
una  basija.  Nagahas  an  tadiao.  Se  sale, 
se  resumarse  la  tenaja. 


Al. 


Alagungung.  //.  Retumbar,  hacer  gran 
ruido  ó  estruendo  por  la  repercuden 
del  sonido.  Quiniquilat  ug  naalagung- 
gung  an  dalugdug.  Relampaguea  y 
retumba  el  trueno. 

Alampas. — v.  Disimular,  encubrir  con 
habilidad  la  intención.  ¿Ano  nga  naa- 
lampas  ca  san  imo  tuyo?  an  baihon 
mo  napaquita  cun  ano  an  imo  quinam- 
ruyag.  ¿Porqué  disimulas  tu  intención? 
tu  rostro  da  á  conocer   lo  que    quieres. 

Alapoot.— s. — Neblina,  niebla. — v.  Estar 
nublado  ei  tiempo. 

Alasig,  v.  Reñir,  agarrándose  los  con- 
tendientes. Aba  dao  Guinoo,  nageaca- 
alasig  na  sira.  ¡Ay,  Señor!  ya  están 
riñen  do. 

Al-ai  v.  Aullar  ó  chillar  el  perro  cuando 
le  pegan. 

Alicay.  s.  Bagabundo,  holgazán,  v.  Vaga- 
bundear, holgazanear.  ¿Ano  ca  dida, 
alicay?  ¿Qué  haces  ahi,  holgazán? — Baga 
ayan  si  cuan,  naalicay  man  la.  Fulano 
parece  un  perro,  no  hace  mas  que  va- 
gabundear. 

Alid-alid. — v. — Ir  ó  pasar  una  cosa  de 
mano  en  mano.  Ayao  camó  pag  alid- 
alid  siton  pudong,  cay  macucumus.  No 
paséis  de  mano  en  mano  ese  pañuelo, 
porque    se  va  á  arrugar. 

Aligatotl.  s.  Pavesa  que  vuela  envuelta 
en   el   humo. 

Aligong-gong.  v.  Zumbar;  producir  una 
cosa  un  ruido  bronco  y  continuado  á 
modo  de  silbo  bajo,  como  el  que  hacen 
los  mosquitos,   etc. 

Alibis,  v.  Pasar  adelante,  adelantarse. 
Pinaalihis  acó  niya.  Me  manda  él  pasar 
adelante. 

Alihon.  s.  Salvia;  cierta  planta  medici- 
nal, de  la  cual  hay  diversas  especies  ó 
variedades. 

Alili.  v.  Remudar,  suceder  una  cosa  á 
otra. 

Alilitan.  s.  Planta  medicinal;  sus  hojas 
machacadas  y  mezcladas  con  cal  son 
medicina  contra  el  veneno. 

Alingaya.  v.  Hablar  alto,  alborotar.  Baga 
tuyao  ca  ¿ano  nga  naalingaya  ca?  Pa- 
rece que  estás   loco    ;porqué  alborotas? 

Alintuad.  v.  Volver,  revolver,  trastornar 
las  cosas.  Nasinahan  siya  cay  naa- 
alintuad  san  mga  garamiton  sa  balay. 
Se  enfadaron  con  él  porque  revolvió  las 
cosas  de  casa. 
Alintuas.  v.  Trasmontar.  Diri  na  quita 
magquirita    liuat,    cay    maaiintuas    acó. 


Ya  no  nos  volveremos  á  ver  mas,  por 
que  me  voy  á  trasmontar. 

Alipin.  adj.     Chato,  chata. 

Alipud.  v.  Guarecerse,  refugiarse.  Mao- 
pay  cay  napaalipud  sira  sa  lalauigan 
sa  Pambuhan,  cay  cun  diri,  inaabutan 
sira  san  baguio  ug  nagcacalumus.  Lo 
que  les  salvó  fué  el  refugiarse  en  el 
puerto  de  Pambuhan,  sino,  les  alcanza 
el  baguio  y  se  ahogan.  An  alipud  san 
acón  calag  !oh  guimamatam-isi  nga  Je- 
sús! mao  an  casingeasing  mo.  El  refugio 
de  mi  alma  joh  Jesús  dulcísimo!  es 
tu  corazón. 

Aliuas. — s. — Mono  grande. 

Aloe. — s.  Brujo,  fantasma.  Ayao  ca  pan- 
hialoc  sa  bisan  sino.  No  llames  brujo 
a  nadie. 

Alumootl.  vid.  sup. — s. — Humo  detenido 
en  una  habitación. 

Alungaing.  s.  Crisálida,  embrión  de  las 
abejas.   Gusano  perjudicial  el  cacao. 

Alupoop.  s.  Via  láctea;  lo  que  vulgar- 
mente se   llama    ' 'Camino   de  Santiago? 

Am. 

Amac.  s.  Acina,  montón  de  leña.  v. — 
Acinar,  amontonar  leña.  Pinaamac  ni 
tatay  sinin  cahui.  Manda  padre  acinar 
esta  leña.  jCadaco  nga  amac!  ¡Que 
montón   tan  grande  de   leña!. 

Amad.  —  v.  Destrozar,  hacer  pedazos  una 
cosa.  Si  icao  an  nacaamad  san  acón 
calo.  Tú  has  destrozado  mi  sombrero. 
Ayao  acó  paglinabuti,  cay  aamaran  co 
icao.  Déjame  en  paz,  no  te  metas 
conmigo,  porque  te  hago  pedazos. 

Amang. — adj.  Hombre  atontado,    atrona- 
do.     Hombre  atrevido,  que  no  se  asusta' 
de  nada  ni  de  nadie. — v. — Ser  lo  dicho. 
¡Pobrecito!    está    atontado.     Cairo    niya 
amang  na. 

Atnasug.-- f. — Broma;  gusanos  que  agu- 
jerean la  madera  que  está  en  eJ  agua. 
Amas-gon  nga  cahui.  Madera  aguje- 
rada por  la  broma. 

Amayag.  v.  Echarse  á  nadar. 

AmhoK — rtv/;.-— Cosa  húmeda. — v.  Oler  á 
húmedo  una  cosa.  Botoy,  ¿ano  nga  imo 
pinangangaon  siton  tinapay  nga  ma- 
amhol  sin  sugad?  Querido  ¿porqué  comes 
ese  pan,  si  huele  á  húmedo  que  apesta? 
Nanay,  magulon  ngani,  diri  maamhol  an 
tinapay.  Madre,  á  buen  hambre  no  hay 
Pan  húmedo. 

Alfliao. — v. — Tener   las  cosas  á    la  vista. 

AlTlpac.. — s.  Choque,  encuentro. — v. — 
Chocar,  toparse  violentamente  dos  cuer- 


pos que  marchan  en  dirección  opuesta, 
ó  uno  que  se  mueve  con  otro  que  está 
inmoble.  An  nacalumus  san  vapor 
nga  "Titanic"  an  ngaran  mao  an  pag 
ampac  sin  hielo  nga  daco  sugad  sin 
poro  an  cadaco.  La  causa  del  nau- 
fragio del  vapor  llamado  Titanic  fue  el 
chocar  con  un  bloque  de  hielo  parecido 
á  una  isla,  por  lo  grande. 

Ampayag.  vid.  Amayag. 

Amtong. — s.  Tristeza,  melancolía. — v. — 
P'star  triste,  melancólico. — An  amtong 
an  iquinamatay  sa  iya.  La  tristeza  lo 
mató.  Quico  ¿ano  nga  naamtong  ca? 
Erancisco   ¿porqué  estas   triste? 

An. 

Anag. — v. — Asar  plátanos,  legumbres,  etc. 

Ananaquiod. — s. — Hormigas  con  alas. 

Anapaap. — adj. — Cosa  lejana,  que  apenas 
se  ve.  Anapaap  pa  an  bungto.  Toda- 
vía está  lejos  él  pueblo;    apenas  se, vé. 

Andig. — v.  Semejanza,  imagen,  represen- 
tación de  una  cosa. — v — Ser  semejante 
una  cosa  á  otra,  representar  ó  simular 
una  cosa. — Andig  ini  adto.  Esto  es 
semejante  á  aquello. 

Anga. — v. — Quejarse  fingiendo  dolor.  Pe- 
dir mimosamente  alguna  cosa.  Ayao 
asa,  cay  naangaanga  la  siya.  No  hagas 
caso,  que   se  queja  de  vicio. 

Angcab.  vid.  sup.-—v.  Morder  y  llevarse 
el  pedazo   en   la  boca. 

AngOt.  -  adj. — Prolijo,  excesivo  en  hablar, 
trabajar,  etc — v. — Obligar  á  trabajar 
mas  de  lo  debido.  A,  diri  na  acó 
magsisingba,  cay  maangot  an  Padre  mag- 
u  ale.  A,  ya  no  vuelvo  á  o  ir  misa, 
que  es  excesivo  el  Padre  en  predicar. 
An  cadam-an  san  mga  parabuhat  nag- 
baya  sira  san  buhat  cay  naangof ,  cono, 
an  tagada.  La  mayor  parte  de  los 
obreros  han  dejado  el  trabajo,  se  han 
declarado  en  huelga,  porque,  dicen,  que 
el  amo  los  obliga  á  trabajar  más  de  lo 
debido. 

Anghol. — v.  No  alcanzar,  no  ajustar  una 
cosa. — adj. — Cosa  que  no  alcanza,  que 
no  ajusta. 

Anglitay.    -s. — Puchero,  olla. 

Afliao. — s. — Vecino,  que  vive  cerca  de 
otro. — v. — Ser  vecino,  vivir  cerca  de 
otro. — Si  Domingo  aniao  ni  Erancisco. 
Domingo  es  vecino  de  Erancisco. 

Anihas. — s. — Lazo  para  coger  gallinas. 

Atlipao. — v. — No  percibir  bien  una  cosa. 

Ahsag. — s. — Artefacto  para  pescar. 

Ansal. — adj. — Arroz  mal   pilado;   comida 


—  4 


áspera.  Nadiri  siya  san  luto,  cay  ansal, 
cono.  Noquicre  él  la  morisqueta  por- 
que, dice,  que  está  áspera. 

AntigO. — adj. — Entendido,  práctico,  du- 
cho, experimentado.  Opaya  mo  iton. — 
Diri  acó  antigo. — Arregla  eso. — Yo  no 
sé,  ó  no  soy  entendido. — v.  Ser  práctico 
en  alguna  materia;  tener  experiencia  de 
una  cosa;  saber.  Maquisasaya-on  ca 
¿ano?  Te  gusta  bailar  ¿no? — ¡Ah!  diri 
acó  antigo  — ¡Ah!  no  sé  bailar. 

Antil. — adj.  Cosa  raquítica,  que  no  crece. 

AntOC  v.  Golpear,   macear,  clavar. 

Aog. — s. — Hechizo  que  ponen  en  los  cocos 
para  que  se  empache  el  que  los  coma. 
— v. — Poner  hechizo  en  los  cocos  para 
que  se  empache  el  que  los  coma.  ¡A^uie! 
camasool  san  acón  tiyan!  —Cay  pinangaon 
mo  sin  silot  nga  inaogan!  ¡Ay!  cuánto 
me  duele  el  vientre! — Por  haber  comido 
carne  de  coco  hechizado. 

Ap. 

Apapangitl. — s. — Encia  superior. 

Api-api.  vid.  sup. — v.  Solicitar,  seducir  á 
la  mujer.  Napa  apiapi  si  cuan,  ug  bi- 
nayaan  na  siya  ni  cuan.  Se  dejó  se- 
ducir fulana,  y  la  ha  abandonado  zutano. 

Apiping. — v. —  Arrimarse  á  otros  con 
muestras  de  alegría. 

Apling. — v.  Recogerse,  levantarse  la  saya 
por  delante  y  sujetársela  á  un  lado  de 
la  cintura. 

Apras. — v.  Trabajar  sin-  descanso,  sin 
interrupción,  aunque  haga  mal  tiempo. 
Nasaquitan  ca,  cay  naapras.  Has  en- 
fermado, porque  trabajas  sin  descanso, 
ó  aunque  haga  mal  tiempo. 

Ar. 

Arabang. — s. — Incendio  grande.  ¡  Arabang 
nga!     ¡Qué  incendio  tan  grande! 

Arac. — v.  Espantar,  ahuyentar  las  abejas 
con  humo. 

Aracan. — adj . — Piojo,  cobarde  pusilásime, 
que  se  queja  de  nada. — u. — Ser  lo  dicho. 
Aracan  nga  tauo.     Hombre  flojo,  etc. 

Arangan.  v.  Pedir,  suplicar,  rogar. — s. — 
Petición,  suplica,  ruego.  Quinalooyan 
acó  niya,  cay  naaranga  acó  sa  iya.  El 
se  compadeció  de  mi,  porque  le  supliqué. 

Arangian. — v.  Oprimir,  sujetar,  no  dejar 
lugar  á  defenderse.  ¿Ano  an  imo  mga 
polong?  arangiani  acó,  ngan  sano  ma- 
macaquita  ca.  ¿Qué  dices?  oprímeme, 
y  entonces  ya  verás. 

Arap. — v.  Turbarse,    desconcertarse,  cor- 


eso,  porque  estoy 
para  poner- platos, 
agua  ó  viento  por 
uno    á   levantar 


tarse  de  miedo.  Matuod,  aadto  na  an 
macauat  sa  atubangan  san  hocom  ipina- 
quiana  siya  san  mao  nga  hocom,  ¿ano, 
si  icao  an  nacauat? — Nga  laon,  diri 
acó  nacacabaton  siton,  cay  naarap  acó. 
P^s  cierto;  ya  en  presencia  del  juez  el 
ladrón,  le  pregunto  el  juez  ¿tú  has  sido 
el  que  ha  robado? — Contestó  él,  no 
puedo  responder  á 
turbado. 

Arapioa. — s. — Cesto 
etc. 

Araúat. — v. — Entrar 
redijas  ó  resquicios. 

Arbola. — v. — Ayudar 

la  carga,  como   fardo   ú  otra    cosa,    que 
ha  de  llevar  acuestas. 

Aribil. — v. — Quejarse  el  perro.  ¿Ano 
nga  naaríbil  an  ayan?  Cay  guinbalbag 
ni  Pati.  ¿Porqué  se  queja  perro?  Por- 
que le  ha  pegado  Patricio. 

Arip. — vid.  Adip. 

Aríngit. — J. — Crueldad,  ensañamiento,  ti- 
ranía.— v. — Ser  cruel,  tirano;  ensañarse. 
An  iquinasina  sa  acón  diri  cay  guin 
patoc  mo  an  acón  anac,  cundi  cay  na 
aringit  ca.  Lo  que  me  enfada,  no  es 
el  que  hayas  castigado  á  mi  hijo,  sino 
que  te  hayas   ensañado. — vis.  sup. 

Ariponga. — s. — Llagas  que  se  forman 
en  los  dedos  de  los  pies. 

Ariuasa. — s. — Agonia,  congoja,  aflicción. 
— v. — Agonizar,  acongojarse,  afligirse. 
San  naariuasa  na  si  Jesucristo,  napulong 
siya:  ¡Amay  co,  Amay  co;  ano  nga 
binayaan  mo  acó!.  Cuando  agonizaba 
Jesucristo,  dijo;  ¡Padre  mío,  Padre  mió, 
porqué  me  has   abandonado! 

Arobaul. — v. — Rechinar  lo  que  se  mastica. 

Arocaoc. — s. — Ruido  de  tripas,  ó  de  lo 
que  se  rompe. — v.  Sonar  las  tripas,  ó  lo 
que  se  rompe. 

Arug  arug. — s.  Corral  de  pesca;  cercado 
de  caña,  etc. 

As. 

Asang. — s. — Plscoria  del  hierro. — vid.  sup. 

Asangan. — s. — Destilería;  fábrica  ó  lugar 
donde,  mediante  la  evaporación  en 
alambique  ú  otro  instrumento  se  separa 
el  alcohol  ú  otra  sustancia  volátil  del 
líquido  de  que  forma  parte. — Nota  bene 
— Este  término,  con  la  significación  que 
se  le  dá,  sólo  lo  he  oido  en  la  parte 
de  Calbayog.  Creo  que  no  es  muy 
exacto,  ni  apropiado,  pues  asang,  de 
donde  procede,  no  significa  destilar. 
Vid.  Dice.  Bis.  Esp. 


5  — 


Asas  asas. — v. — Endurecerse  de  viejo. — 
adj.  Cosa  dura  por  la  vejez  ó  acción 
del  tiempo.  Asas  asas  na  si  ni  nga  cahui. 
Este  madero  está  endurecido  por  ser 
ya  viejo,   o  por  la  acción  del  tiempo. 

Asdan.  vid.  sup. — v.  Tener  ánimo,   valor 

atreverse  á — adj.  Animoso,    valiente, 

atrevido.  ¿Maasdan  ca  maagui  in  gabi 
dida  sa  paratayan  sa  mga  mauraut  nga 
tauo? — Diri,  cay  diri  acó  maasdan.  ¿Te 
atreverás  á  pasar  durante  la  noche  por 
el  lugar  donde  acostumbran  á  ejecutar, 
ó  á  matar  á  los  criminales?  No;  que 
no    soy    animoso. — Luchar  cara  á  cara. 

Asid.  v. — Tener  parte  en  una  cosa. — 
¿Mapalit  ca  san  amon  carabao?  Macuri 
paliton,  cay  damo  an  mga  nagaasid. 
¿Compras  nuestros  carabao?  Temo 
comprarlo,  porque  son  muchos  los  que 
tienen  parte  en  él. 

Asoc  asOC. — v.  Cabar  la  tierra  con  un 
palo. 

Asol. — s. — Agallas;  cada  una  de  las  partes 
que  están  á  la  entrada  de  la    garganta. 

Azot.  vid.  Arbola. 

Asud. — vid.  sup. — v. — Maltratar,  golpear 
á  uno. 

At. 

Ata. — s. — Especie  de  ébano  blanco  y 
negro. 

Atiao. — v. — vid.  Atniao. 

Atngal. — v. — Dejar  entreabierta  una  puer- 
ta. Nacabuhi  an  oding,  cay  naatngal 
siya  san  sada.  Se  escapó  el  gato,  por- 
que dejó  él  entreabierta  Ja  puerta. 

Atugbig. — j.— Suciedad  de  las  uñas. 

Ayat  ayat.  s.  Veleta,  cataviento. 

Ba. 

Bacad.  vid.  sup. — v.  Deshacer   el    tejido. 

Babha. — v. — Desbaratar,  deshacer  una 
cosa,  destrozar,  hacer  pedazos.  ;Sino  ba 
an  nacababha  san  acón  basahan?  ¿Quién 
ha  destrozado  mi  libro?  Guinbabha  san 
yatot.     Lo  ha  destrozado  el  ratón. 

Bacalan. — s. — Quicio  de  la  puerta. 

Bácay.  conj.  vid.  sup.  Empero,  con  todo, 
pero,  sin  embargo.  Sugo  ini  san  hadi, 
bacay  uaray  pa  tumana.  Esto  es  man- 
dato del  rey,  sin  embargo,  no  se  ha  cum- 
plido. 

Baclon. — s. — Paño  colgado  al  cuello  en 
forma  de  banda  para  llevar  á  los  niños — 
v. — Ponerse  lo  dicho. 

Bacongon. — s. — Gallo  de  varios  colores; 
pintado. 


Bacun. — adv. — Así  que... 

Baduc  baduc. — s — Ruido  de  pasos. — v. — 
Hacer  ruido  al  andar.  Ayao  camo  pag- 
baduc  baduc,  cay  nacatorog  an  masa- 
quit.  No  metáis  ruido  al  andar,  que 
está  durmiendo  el  enfermo. 

Bagdulan.  adj.  Perezoso. 

Baglian.  v.  Responder  sin  ser  preguntado, 
entremeterse. — adj.  Entremetido.  Diri 
ca  magbabalian,  cay  maraut  nga  batasan. 
No  contestaras  sin  ser  preguntado,  que 
es  mala  costumbre. 

Bahad. — adj.  Malogrado,  no  aprovechado, 
perdido. — v. — Malograrse,  no  aprove- 
charse, perderse.  Bahad  an  acón  tra- 
bajo.    Se  ha  malogrado  mi  trabajo. 

Bahatang.  s.  Cadera;  cada  una  de  las 
prominencias  que  los  huesos  de  la  pelvis 
forman  á  los  lados  del  cuerpo  debajo 
de  la  cintura. 

Bahid. — v. — Sacar  fuego  de  dos  palos 
secos,  frotándolos. 

Bahil* — s. — Despreciar,  desestimar,  des- 
deñar, tener  en  poco  a  una  persona 
o  cosa. 

Bahuray.  v.  Sudar  copiosamente,  tras- 
pasar   el    sudor    la  ropa. 

Balac.  v.  Atravesarse,  encontrarse  una 
cosa  con  otra. 

Balad,  v.  Hacer  fuerza  para  llegar  .ó 
saltar  á  alguna  parte.  Naholog  siya  sa 
sapa,  cay  uaray  siya  balad.  Se  cayó 
en   el  arrollo,  porqué  no  saltó  con  fuerza. 

Balalon. — s. — Casco  grande  que  no  ne- 
cesita de  bantangas  para  navegar. 

Balang.  s.  Animal  de  varios  colores,  de 
piel  pintada. 

Balanga.  v.  Distraerse,  no  atender  á  lo 
que  se  dice  ó  hace.  ¿Ano  an  iya  su- 
mat? — Ambut,  nabalanga  acó.  ¿Qué  ha 
dicho? — No  sé,  estaba  yo  distraído. 

Balangibatlt.  v.  Impedir,  estorbar. 

Balangit.  v.  Enredarse  en  alguna  cosa. 
Pisi  an  ibinalangit.  Se  enredó  en  una 
cuerda. 

Balao  balao.  v.  Poner  una  cosa  sobre 
otra. 

Balani  ó  Barani.  s.  Cogollo  del  plátano, 
ó  de  cualquier  árbol. 

Balaquiao.— vid.  Balangit. 

Balasabas.  vid.  Balasibas  4a  acep. 

Balatibac.  s.  Celosía;  enrejado  de  cual- 
quier materia  que  se  pone  en  las  ven- 
tanas para  ver  sin  ser  visto. 

Balaud.  s.  Ley,  precepto,  mandato.— Ba- 
laud  san  hadi  nga  bayaran  ta  an  buhis. 
Es  ley  del  rey  que  paguemos  el  tributo. 


6  — 


Balaut. — s.  Término,  fin,  separación  de 
dos  cosas;  punto  de  separación,  v.  Ter- 
minar, dar  fin.  Dinhi  tultub  an  balaut 
sa  Sta.  Margarita.  Hasta  aquí  llega  el 
termino  de  Sta.  Margarita.  An  sulangan 
nga  sinisiring  Sn.  Juanico  mao  an  nag- 
babalaut  san  mga  lalauigan  sa  Samar  ug 
sa  Leyte.  El  estrecho  llamado  de  Sn. 
Juanico  es  el  que  separa  las  provincias 
de  Samar  y  Leyte. 

Balayobay. — s.  Rumor,  noticia,  run  run 
jCamatuoran  ba  nga  namatay  si  Amboyf 
Mao  an  balayobay.  ;Es  cierto  que  ha 
muerto  Pablo?     Esa  es  la  noticia. 

Balicas.  v.  Mal  decir,  hablar  mal  de  una 
persona;  murmurar,  criticar.  Nabalicas 
acó  san  acón  igcasitauo.  He  hablado 
mal  de  mi  prójimo.  Este  término  no 
lo  tengo  por  visaya,  sino  por  boholano: 
lo  anoto  por  haberlo  oido  muchas  veces 
en  Sta.  Margarita,  donde  hay  muchos 
habitantes  de  Bohol. 

Balincutay.  v.  Discutir,  disputar,  alter- 
car.— s. — Discusión,  disputa,  altercación. 
Camó,  mga  cabatan,  ayao  pagbalicuntay 
sa  mga  catigurangan.  Vosotros,  niños, 
no  discutáis  con  los  ancianos. 

Balingan. — s. — Tranca  de  puerta  ó  ven- 
tana,  v.   Atrancar  puerta  ó   ventana. 

Balingalat. — s. — Fondo  de  cesto. 

Balingat.  vid.  sup. — v. — Emplearse,  ocu- 
parse en  alguna  cosa. 

Balinog  — v.  Correr  agua  ó  sangre.  An 
imo  birilhon  nga  dugo,  ¡oh  Manunubus 
san  calibutan!  nabalinog  sa  buquid  nga 
sinisiring  Calvario,  cay  an  mao  nga  dugo 
an  botong  san  amon  pagpanubus.  Tu 
preciosa  sangre,  ¡oh  Redentor  del  mundo! 
corrió  por  el  monte  Calvario,  porque 
ella  fue  el  precio  de  nuestra  redención. 

BalinsonOC;  v.  Meterse  espina  entre  uña 
y  carne. 

Balisasa.  s.  Espantajo. 

BalOSOtl. — 5-. — Gallo  ó  gallina  con  pintas. 

Balota. — v. — Probar  las  fuerzas.  Ñagba- 
lota  sira  Juan  ug  si  Pedro,  ug  nag 
daug  si  Juan.  Juan  y  Pedro  probaron 
sus  fuerzas,  y  venció  Juan. 

Baloyong. — s. — Artesa,  batea. 

Batucad. — v. — Sobar  á  la  mujer  embara- 
zada para  que  aborte.  Procurar  el 
aborto  por  medio  de  sobos.  An  mga 
babaye  nga  nagpapabalucad  magraul 
pa  san  mga  mananap.  Las  mujeres  que 
procuran  abortar  por  medio  de  sobos, 
son  peores  que  las  bestias. 

Balug. — s. — Duende,  fantasma;  dicen  que 
tiran  piedras  sin    ser   visto.     Diri  tauo, 


balug  an  nagbabaíong    sa    aton.     No  es 
hombre,  es  duende  el  que  nos  apedrea. 
Balunud. — v. — Ceder     de     su      derecho. 
Maopay     balunud    ca,     basi     dirí     camo 
magsuhay.     Mejor    es    que  cedas  de  tu 
derecho,    para    que    fio    riñáis.     A,  diri 
acó    magbalunud,     bisan    acó     patayon. 
A,    no    cederé    de    mi    derecho,  aunque 
me  maten. 
Bamlud. — s. — Piedra  ó  bajo    en    la  mar. 
Bananag.  v.  Lucir,  dar  luz  el  fuego. 
Banahauon.  s.  Culebra  así  llamada;  dicen 
que  vuela. 

Banao-banao.  adj.  Cosa  vana,  vacía 
sin  provecho.  Banao-banao  iton  imo 
buhat.     Tu   trabajo  es  inútil. 

Banay.  vid.  $up. — s. — -Rumor,    noticia. 

Bandal  ó  Bandao.  s.  Interprete;  persona 
que  esplica  á  otras  en  lengua  vulgar 
lo  que  se  les  dice  en  idioma  descono- 
cido.— v.  Interpretar,  esplicar  á  otro  lo 
que  no  entiende,  por  decírselo,  ó  estar 
escrito  en  lengua  desconocida.  Bandal 
ó  bandao  si  Juan.  Juan  es  interprete. 
Pagbandal  ó  pagbandao  ca  sa  iva  san 
balaud  basi  sayuron  niya.  Interprétale 
la  ley,  para  que  se  entere. 

Bandala.  s.  Abacá. 

Banga.  vid.  sup. — v. — Encontrarse  dos 
barcos. — Morder. 

Banga!. — v. — Perseguir  el  corsario  ó  ene- 
migo á  un  barco.  Guinbangal  an  amon 
sacayan  san  mga  moros,  cundi,  calooy 
sa  Dios,  uaray  cami  hiabuti.  Los  moros 
persiguieron  nuestro  barco,  pero,  gracias 
á  Dios,  no  nos  alcanzaron. 

Batlgag.  vid.  sup. — adj. — Demarigado, 
chato,  que  no  tiene  narices,  ó  las  tiene 
muy  aplastadas. 

Bangali. — v.  Resistir,  contradecir,  altercar. 
Cay  camatuoran  an  acón  mga  polong, 
diri  acó  mapabangali  sa  bisan  sino. 
Porque  mis  palabras  son  verdad,  no 
permitiré  que  nadie  me  contradiga. 

Bangan  s.  Peso  ó  carga  pesada. — v. — Ser 
pesada  la  carga:  ¡Camabangan  sinin 
acón  dará!  ¡Qué  pesada  es  la  carga 
que  "traigo. 

Batlgangat.  v.  Cruzar;  ó  estar  cruzadas 
ó  enredadas   varias  cosas. 

Bangcad.  v.  Jzar  vela,  bandera.  Paba- 
ngeara  mo  an  layag,  cay  naoyon  an 
hangin.  Manda  izar  la  vela,  que  es 
favorable  el    viento. 

Banhag.  adj.  Cosa  hueca,  como  palo, 
caña,  etc. 

Bangloy.  s.  Peluca,  cabellera  postiza. — v. 
Ponerse  ó  llevar  peluca.     Nagbabangloy 


siya,  cay  dangas  na.  Lleva  peluca, 
porque  ya  está  calvo. 

Bangos.  Indignarse,  enojarse,  enfadarse, 
airarse.  Nabangasan  carai  ni  Pedro,  cay 
íuitiav,  cono,  an  hatag  nga  amon  ihina- 
lag  sa  i  ya.  Pedro  se  enojó  con  nosotros 
porque,  dice1,  que  es  poco  el  regalo  que 
le  hicimos. — s. — Indignación,  enojo,  cil- 
iado, ira.  An  bangos  nacacaborong  san 
huna-huna.  La  ira  oscurece  el  enten- 
dimiento. 

Banquilas.  v.  Unir,  amarrar  juntos  dos 
barotos  ó  cascos  para  navegar  sin  pe- 
ligro de  naufragar. 

Bangun.  s.  Salto  de  agua;  cascada. 

Banlao.  vid.  sup- — v.  Animarse,  cobrar 
valor,  alegría.  San  pagquita  san  eroy 
nga*  malaimay  na  an  iya  anac,  nagban- 
lao  siya  dayon.  Al  ver  la  madre  que 
su  hijo  estaba  ya  convaleciente,  cobró 
alegría. 

Baño*  adv.  Cierto,  así  es. 

Bansug.  v.  Crecer  las  plantas,  formarse 
un  plantio. 

Bantal.  vid.  sup.  j*  acep. — s.  Testamento. 

Baquinhas.  v.  Resbalar,  deslizar.  Naha 
baquinhas  an  lagas  ug  nahipacolob  sa 
tuna.  Resbaló  el  anciano,  y  cayó  en 
tierra  boca  abajo. 

Barabad.  vid.  sup. —  v.  Dar  vueltas  en  el 
aire  lo  que  se  arroja. — Expresión  que 
puede  traducirse  por  vamos  hombre; 
vaya. 

Baratía,  vid.  sup. — v.  Corromperse;  pros- 
tituirse la  mujer,  darse  á  mala   vida. 

Baranga.  v.  Dar  grandes  risotadas,  reirse 
á  carcajadas,  hablar  mucho,  sin  consi- 
deración, á  troche  y  moche.  Baga  tuyao 
ca  ¿ano  nga  nagbabaranga  ca?  Pareces 
loco  ¿por  qué  das  esas  risotadas?  Macuri 
caopay  magbaranga,  cay  an  nagbabara- 
nga, nacasala  sin  damo.  Es  peligroso 
hablar  á  troche  y  moche,  porque  quien 
habla  sin  consideración,  falta  en  muchas 
cosas. 

Barasing.  s.  Freno,  bocado,  instrumento 
que  ponen  á  los  caballos  en  la  boca 
para  guiarlos,  v.  Poner  el  freno,  ect, 
á  los  caballos. 

Baro  baño.  vid.  Baño  baño. 

Basin.  s.  Medida  antigua  para  terrenos 
fangosos  sembrados  ó  no  de  palauan, 
que  contenía  33  brazas  de  largo  por 
LS  de  ancho. 

Bathala.  s.  Dios,  Ser  supremo,  creador 
y  conservador  de  todo  cuanto  existe; 
uno  en  esencia  y  trino  en  personas. 
Dayegon  guihapon  an  guisasantosi    nga 


ngaran  ni  Bathala.  Sea  por  siempre 
bendito  el  santisimo  nombre  de  Dios." 
Nos  resistimos  a  creer  que  con  tal  pa- 
labra quisieran  significar  los  antiguos 
el  verdadero  Dios.  Fundase  nuestra 
resistencia  en  que  en  ningún  libro  la 
hemos  visto  escrita,  ni,  hasta  hace  muy 
poco  tiempo,  la  hemos  oido,  y  nos  ex- 
traña mucho;  porque  si  Bathala  significa 
Dios,  tal  como  lo  entendemos  los  católi- 
cos, no  nos  esplicamos  el  por  qué  los 
primeros  misioneros  y  todos  los  que 
posteriormente,  hasta  nuestros  dias,  han 
escrito  algo  de  religión,  no  hayan  usado 
esa  palabra,  sino  siempre  la  castellana, 
Dios.  ;Qué  pudo  obligarlos  á  ello? 
o  ignorarla,  ó  que  Bathala,  si  realmente 
significa  Dios,  no  es  el  Dios  de  la 
Biblia,  sino  alguna  divinidad  pagana. 
Que  la  ignorasen,  no  es  creible,  ¿qué 
nombre  más  usado  que  el  de  Dios?... 
luego  cabe  sospechar  que  ese  término 
para  los  indígenas  no  significaba  el 
verdadero  Dios. — Mas  aun;  hace  ya 
quince  años  que  estamos  en  continuo 
trato  con  los  habitantes  de  Samar; 
por  razón  de  nuestro  ministerio  sacer- 
dotal hemos  tenido  que  tratar  con  toda 
clase  de  personas,  y  ni  en  el  con- 
fesonario, ni  en  conversación  alguna 
hemos  oido  nunca  decir  semejante  pa- 
labra. ¿Ks  que  todos  los  samareños  la 
olvidaron?  ¡Caso  singular!  Y  no  se 
diga  que  el  no  haberla  oido  obedece  á 
no  haber  tratado  mas  que  con  pueblos 
ya  habituados  a  mezclar  el  castellano  y 
el  vi  saya  de  tal  suerte  que  muchos  no 
saben  si  las  palabras  que  usan  son  cas- 
tellanas ó  visayas.  No;  hemos  estado 
en  barrios,  visitas,  en  el  interior  de  los 
montes,  donde  quiera  que  nos  han  ne- 
cesitado, y  lo  repetimos,  nunca  hemos 
oido  la  palabra  Bathala.  Sólo  de  dos 
años  á  esta  parte,  algunos  jóvenes,  más 
ó  menos  ilustrados,  y  amigos  de  una 
literatura  muy  singular,  han  dado  en 
usar  esa  palabra.  ¿Que  de  dónde  la 
han  tomado?  lo  ignoramos,  y  nos  admira 
sobre  manera  que  sólo  unos  cuantos 
hayan  venido  á  última  hora  con  esa 
novedad.  Sin  embargo,  la  recogemos 
á  título  de  información,  y  la  consigna- 
mos aquí  para  conocimiento  de  los  que 
se  dediquen  al  estudio  del  vi  saya,  tan 
poco  cultivado  como  maltrado  por  los 
que  lo  ignoran,  y  aun  por  los  mismos 
bisayos. 
Batllg.  vid.  sup. — v.  Apoyar,   sentar,    es- 


timbar  el  pie.  Batugá  an  irtio  tcel,  baguin 
ca  maholog.  Sienta  el  pie,  no  sea  que 
te  caigas. 

Bauas*  int.  adm.  ¡Vaya!  ¡Vamos,  hombre! 

Bauat.  s.  Huesos  del  pecho;   esternón. 

Bauc.  s.  Pajaro,   ave  que  vuela  de  noche. 

BayOHCOt.  v.  Encogerse,  encorbarse  como 
el  que  se  hiere  ó  está  sentado, 

Bayoyan.  O  Bayoay.  s.  Entretenimiento, 
distracción,  diversión. — v.  Entretenerse, 
distraerse,  divertirse.  Nagmamayoya  ó 
nagmamayo-ay  au  mga  cabataan.  Los 
niños  se  están  di  virtiendo. 

Bi. 

Biay.  vid  sup — s.  Baile  antiguo;  suelen 
usarlo  en  algunas  partes. 

Bibidol.  s.  Aijada  ó  aguijada;  vara  larga 
y  delgada  armada  de  una  punta  de 
hierro. 

Biga.  vid  sup.  v.  No  tener,  faltar  dinero 
para  gastarlo  en  juegos  y  francachelas. 

Bihid.  vid.  sup.—s.  Sitio  en  el  interior 
de  Samar,  entre  Basey  y  Borongan, 
conocido  desde  antiguo  como  refugio 
de  gente  maleante. 

Bihut.  vid  Bihit. 

Bilaghuc.  v.  Bufar  el  puerco  cuando  va 
corriendo. 

Bilibit.  v.  Sacarle  á  uno  poco  á  poco  lo 
que  tiene.  Diri  acó  mapabilibit  san 
acón  humay.  No  me  dejaré  sacar  poco 
á  poco  mi  palay. 

Biloso.  s.  Caracol  pequeño  ó  canutillo 
donde  se  aguarda  la  cal  que  se  usa  para 
masticar  el  buyo. 

Bingalllg.  s.  Zanja,  hondura  por  donde 
corre  el  agua. 

Bing  bing.  vid.  sup. — v.  Manosear  á  una 
persona  ó  cosa;  curiosear. — s. — Toca- 
mientos impúdicos  ó  poco  honestos. 
Ayao  bingbinga  an  honos.  No  curiosees 
el  cajón. 

Bingid. — s. — Persona  virgen  ó  casta.  Ba- 
raan  an  mga  bingid,  an  ira  mga  casing 
casing  puruyanañ  ni  Jesucristo,  Madi 
san  mga  bingid.  Bienaventurados  los 
vírgenes;  su  corazón  es  la  mansión  de 
Jesucristo,  Rey  de  los  vírgenes. 

Binibití.  s.  Chispa,  partícula  encendida 
que  salta  de  la  lumbre. 

Binta.  vid.  sup. — v.  Convalecer,  mejorar 
el  enfermo. 

Biod  biod,  v.  Andar  como  el  enfermo, 
convaleciente  ó  débil. 

Biriyanatl.  s.  Fábula;  género  literario, 
generalmente  en  verso,  en  que  se  cuen- 
tan cosas  ó  casos  inverosímiles. 


8  — 

Bis  bis.  vid.  Bisig. 

Bisloc.  vid.  Bilog. 

Bisó.  vid.  sup. — v.  Ponderar,  examina/ 
con  atención,  considerar.  Bisoa  1110  an 
iya  mga  polong.  Considera  bien  sus 
palabras. 

Bistll.   vid.  sup. — s. — Clavo  especia. 

Bitibud.  adj .  Mezquino,  miserable,  tacaño. 
Ora  ora  in  ca  bitibud  si  cuan,  centavos 
la  an  ihinatag  sa  acón.  Qué  mezquino 
es  fulano,  sólo  me  ha  dado   un  centavo. 

Bito.  vid.  sup. — s.  Manantial  sulfuroso. 

Biya.  v.  Dejar  caer  uno  á  otro;  no  pres- 
tar auxilio   al  que  va  á  caer. 

Boac.  vid.  sup.  adj.  Tonto,  zote,  fatuo, 
torpe. 

Bocaboca.  s.  Erizo;  mamífero  cuya  piel 
está  cubierta  de  púas  muy  agudas:  se 
mantiene  de  insectos. 

Boga.  v.  Sacrificar,  ofrecer.  Ayao  camo 
pag  boga  sa  mga  cahui,  ug  sa  bisan 
ano  nga  binuhat,  cay  diuata  iton,  sa 
Dios  la,  cay  magburuhat  san  ngatanan 
ug  tag  iya  san  quinabuhi  ngan  san  ca- 
matayon,  mamomoga  camo.  No  sacrifica- 
reis, ó  no  ofreceréis  nada  á  los  arboles 
ni  á  ninguna  criatura,  porque  es  idola- 
tría; solamente  á  Dios,  creador  de  todo 
cuanto  existe,  y  dueño  de  la  vida  y  de 
la  muerte,   ofreceréis  vuestros  sacrificios. 

Bolaloan. — s.  Batea;  especie  de  barreño 
de  madera. 

Bolalono.  v.  Bruñir,  dar  lustre  á  una 
cosa.  Pulir,  aliñar.  Guinbolalono  na 
an  lincoranan.  Se  le  ha  dado  lustre  á 
la  silla.  Pinabolalono  ni  tatay  an  ca- 
tinan.     Manda  padre  pulir  el  pasamanos. 

Bolicas.  v.  Caerse  una  persona  por  rom- 
perse ó  escapársele  la  cuerda  de  la  que 
tiraba  ó  sujetaba.  Hogta  sin  maopay 
an  pisí. — Diri  acó,  cay  mabolicas. — Tira 
bien  de  la  cuerda. — No  quiero,  que  me 
caeré  si  se  rompe. 

Bolio.  v.  Soltar  lo  que  se  tiene  en  la 
mano.  Boli-a  mo  anay  an  sing-sing, 
cay  quiquitaon  co  cun  sing-sing  nga 
bulauan  cun  diri.  Suelta  el  anillo,  veré 
si   es  de  oro,  ó  no. 

Bongo,  v.  Cortar  las  frutas  con  las  ramas. 
¿Ano  nga  ibinobongo  mo?  macacarag  an 
cahui  ¿Porqué  cortas  las  frutas  con  las 
ramas?  se  va  á  destrozar  el  árbol. 

Boniog.  vid.  sup. — s.  Ala  de  ejército. 
Napadaug  an  boniog  nga  too.  Ha  sido 
vencida  el  ala  derecha  del  ejército. 

Boyboy.  vid.  sup.  v.  Comer  sin  trabajar. 
fig.  Comerse  el  pan  á  traición.  ¡Cabubia 
nga  tauo!  namomoy  boy  la  siya.     ¡Qué 


-  d 


hombre    más    perro!    se  come  el  pan  á 
traición;  come  sin  trabajar. 

Bu. 

Buabua.  v.  Arrullar,  cantar  á  los  niños 
para  que  se  callen  ó  se  duerman. 

Búao.  vid.  sup. — v.  Comprar  de  una  vez 
todo  lo  se    vende  en  una  tienda. 

Budiari.  vid.  sup.  adj.  Harto  de  comida. 
Budiari  ru*  acó.  Yo  estoy  harto  de 
comer. 

Bugason.  j.  Ciertas  partículas  blancas 
parecidas  á  granos  de  arroz  que  se  en- 
cuentran en  la  carne  magra  de  algunos 
cerdos.  Dicen  que  no  es  bueno  comer 
d¡cha  carne. 

Bugna.  vid.  sup. — v.  Infundir,  comunicar 
Dios  al  alma  un  don  ó  gracia. — Causar 
en  el  animo  una  pasión,   afecto,   etc. 

Buhay.  vid.  sup. — v.  Peinarse  haciéndose 
la  raya  ei  medio  ó  a  un  lado  de  la 
cabeza. 

Bulagdat.  //.  Mirar  con  fijeza.      Diri    bu 
bulagdaton    mo    an    adlao,    cay  macuri. 
No  mirarás     con    fijeza    el    sol,    que  es 
peligroso. 

Bulagon.  vid.  Bubulagon. 

Bungcalas.  adj.  Dadivoso,  liberal,  --v. 
Ser  lo  dicho. 

BungO.  /'.  Menoscabarse,  disminuirse. 
Cun  macuha  ca  sin  bugas,  ayao  pagda- 
moa,  cay  nabungo  na  sin  claco.  Si  coges 
arroz,  no  cojas  mucho,  que  ha  dismi- 
nuido ya  demasiado. 

Buntíli.  v.  Tener  odio,  adversión  a  una 
persona. 

Bu  rao.  v.  Hacer  bailar  al  trompo  ó 
peonza. 

Burauas.  vid.  sup. — v.  Filtrarse,  salirse 
el  líquido. 

Busicad.  s.  Caracol  pequeño  de  mar:  se 
come. 

Butao*  v.  Despreciar,    burlarse,    mofarse. 

s. — Desprecio,     burla,     mofa.     Guin- 

tampalo    co    siya,    cay    guinbutao    acó 

"i  ya.      Le     abofetee,     porque    se     burló 

de  mi. 

Butingal.  adj.  Descarado,  que  habla  ú 
obra  sin  vergüenza  ni  reparo. 

Butyag.  v.  Descubrir,  manifestar. 

Buyao.  vid.  Bugao. 

Ca. 

Caando.  s.  Poema,  canto.—  ?/.  Cantar 
poemas.  Cun  tima  na  surata  an  caando 
ni  Zorrilla,  labi  nga  maopay  sa  can 
Tasso.     Si   estuviera    terminado    de  es- 


cribir el  poema  de  Zorrilla,  sería  mejor 
que  el  de  Tasso,  '. 

Cabig.  vid.  sup. — v.  Conventir,  atraer  á 
uno  á  las  buenas  costumbres.  Conver- 
tirse á  Dios  ó  á  la  verdadera  religión. 
Igampo  ta  an  mga  aglipayano  basi  ca- 
bigon  sifa  sa  Dios.  Rogucmos  por  los 
aglipayanos  para  que  se  conviertan  a 
Dios. 

Cacus.  v.  Abrazar,  ceñir  con  los  brazos. 

Cadul.  vid.  sup. — s.  Suciedad  de  sartén, 
carajay,  olla,  etc. 

Cagón  cagón,    adj.    Alcahuete,  persona 
que  incita,   encubre  ó  permite  ilícita  co- 
municación entre  el  hombre  y  Ja  mujer. 
— v.    Alcahuetear,  intervenir   como   me- 
diador   en    tratos    de    amores  ilícitos  y 
clandestinos.     Estimular,  incitar,  mover 
á  actos    deshonestos   entre   personas  de 
distinto  sexo. — Diri   sugad    sin    cadamo 
nga  mga  later,  cun  diri  sugad  sin  cadamo 
nga    mga    cagón    cagón.      No    hubiera 
tantas  prostitutas,  si  no  hubiera    tantas 
alcahuetas. 
1   Cahocon.  s.  Clemencia,  benignidad. 
j   Calangga.  s.  Constancia;  perseverancia  en 
los  pensamientos  ó  actos  buenos  ó  malos. 
;    Caliday.  v.  Andar  ó  decir  una  cosa  con 
rodeos,  indirectamente.     Sumati  acó  cun 
ano  an  imo  tiro;    ayao    ca   pagealiday. 
Di  me    lo    que    quieres;     no    andes    con 
rodeos. 
I   Calip-quip.  v.  Orillar,  ir  por    la  orilla. 
¡   Calubutay.  adj.  Cosa  pendiente,  colgante, 
como  tela  de  arena,  palo,  etc. 

Calumaya.  s.  Interpolación. — v.  Interpo- 
lar, interponer  unas    cosas    entre  otras. 

Caltipan.  s.  Coyunturas  de  la  mano  por 
la  parte  interior. 

Camagnic.  s.  Collar  de  oro. 

Camang.  v.  Andar  en  cuatro  pies;  andar 
a  gatas. 

Cambas  O  Cambras,  v.  Arañar,  des- 
pedazar las  carnes  con  garfios.  An  mga 
mártires  nap^cambas  sira  una  san  pa- 
casala  sa  Dios.  Los  mártires  se  deja- 
ron despedazar  las  carnes  con  garfios 
antes  que    ofender  á  Dios 

Cambuha  vid.  Cambiica. 

Camlot  vid.  Cambas. 

Campiad.  Tremolar,  enarbolar  pendo- 
nes, banderas,  estandartes,  etc.  Panga- 
piara  an  mga  bandera,  cay  guindaug 
an  mga  caauay.  Tremolad  las  banderas, 
que  han  sido  vencidos  los  enemigos. 

Cancag. — v.  Levantarse,  ponerse  en  pié 
el  que  está  sentado.     In  umabut  an   p6- 


fó- 


rioan  rñacaricag  ca.     Cuando  llegue  el  su- 
perior te  levantarás:  te  pondrás  de  pie. 

Canli  ó  Canlo.  s.  Espiga  del  buyo. 

Canoog.  s.  Ruido  extraño,  como  de 
trueno  lejano,  que  se  oye  cuando  la 
atmósfera  está  cargad  ¿,  o  amenaza  ba- 
guio. Algunas  veces  precede  a  tem- 
blores de  tierra.—  ^.  Retumbar,  oirse 
ruido  iejano.  ¡Ca  macaharadluc!  nagea- 
canoog;  ambut  cun  mabaguio,  ambut  cun 
malinug  an  tuna.  ¡Qué  miedo!  se  oye 
ruido  lejano;  tal  vez  haya  baguio,  o  tem- 
blor de  tierra. 

Capas,  odv.  Demasiado.  Capas  na  siton 
imo  sumat.     Hablas  demasiado. 

Capiuratl.  s.  Coyunturas  de  la  mano 
por  la  parte    externa. 

Capul  capul,     s.   Barniz.— v.— Barnizar. 

Carahay.  adj.  Socio,  compañero  en  el 
juego  de  baraja. 

Caral,  Cadal,  Caral  caral.  vid.  stip  — 
v.  No  hablar  por  vergüenza,  por  cor- 
tedad, reparo,  etc.  Sumati  an  cama- 
tuoran;  ayao  ca  caral.  Di  la  verdad, 
no  tengas  vergüenza  de  hablar. 

Carap.  vid,  sup. — v.  Turbarse,  con- 
fundirse; no  acertar  a  decir  una  cosa,  o 
a  hacer  algo. 

Caray.—  s.  Testículos;  glándulas  semi- 
nales. 

Carayatl.  s.     Cesto  para    poner    platos. 

Carob.  v.  Hacer  ruido,  alborotar,  ha- 
cer estrépito.—  s.  Ruido,  alboroto,  es- 
trépito. Baga  hapitan  sin  mga  tuyao 
an  liburan,  nangangarob  man  la  an  mga 
cabátaan.  Parece  un  manicomio  la  es- 
cuela, por  el  alboroto  que  meten  los 
chiquillos. 

Carogatl.  s.  Ricon,  rinconada,  ángulo 
entrante  que  se  forma  del  encuentro 
de  dos  paredes. 

Carubicug.  vid.  sup. — s.  Especie  de 
cangrejo  pequeño. 

Caruy.  v.  Arregostarse,  aficionarse  a 
una  cosa. 

Catadman.  s.  Punta  de  tierra  que  entra 
en  el  mar. — De  aquí  procede  el  nombre 
de  Catarman,  purbh  situado  al  Norte 
de    Samar* 

Catandatlgan.  s.  Lugar  despoblado,  sin 
abrigo  alguno. 

Catcat.  v.     Arrancar  raíces- 

Catail.  adv.  Un  rato,  un  momento  s. 
Pez  fabuloso  que,  dicen,  favorece  al 
pescador  a  quien  se  aparece. 

Catsapa,  s.     Rana. 

Cauili»  s.     Afición  a  una  persona  o  cosa. 


Cay  acá  y.  vid.  sup. — s. — Idoío,  imagen 
de  cualquier  divinidad  falsa. 

Cayao.  vid.  sup.  v.  Extasiarse,  arreba- 
tarse, enajenarse  de  los  sentidos. 

Co. 

Cobot.  v  Dar  o  tomar  la  mano.  Pe- 
llizcar, 

Cocoy.  vid.  sup. — s.     Los  pies  del  cerdo. 

Colao.  s. — Cangrejo  de  tierra;  no  se 
come. 

ColitUg.  —  ?/.— Pellizcar,  dar  pellizcos. 

ComoS. — v.     Desear  ver  a  uno. 

Condong.  —  s.  Tristeza,  melancolía, 
aflicción  de  espíritu. 

Conay.  —  s.  Aparato  para  pescar  cerca 
de  la  playa  cuando  está  baja  la  marea. 
Se  hace  con  una  enredadera  larga  y 
gruesa,  a  la  cual  se  enrollan  hojas  de 
coco  verdes  partidas  por  la  vena. 

Cootn.  vid.  sup.  -  v.  Apretar  los  dientes 
de  frío,  o  por  enfermedad. 

Copal,  s.     Higuera  chumba. 

Copo  COpo.  v.  Hacer  visajes  el  mono, 
cucar. 

Coro  coto,  v      Flamear. 

Coro  cotoc.  v.  Llamar  a  las  gallinas; 
cloquear  las  mismas. 

Corum.  v.  Cerrarse  la  boca  por  enfer- 
medad. 

Cotong.  s.  Yema  de  árbol  próxima  a 
abrirse. 

Cotud.  s.     Hilo  de  carpintero. 

Coy  api.  vid.  sup.—  s.  Fruto  del  plátano 
sin  carne. 

Cu. 

Cuguit  CUguit.  v.  Herir,  cabar  la  tierra 
con  un  palo. 

Cugusta.  s.     Pulpo. 

Cllhap  CUhap.  v.  Pestañear,  mover  las 
pestañas.  Naquita  quita  an  bata  ug 
diri  nacuhap  cuhap.  Mira  el  niño  sin 
pestañear. 

Culad  CUlad.  v.  Editar  el  golpe,  huir 
el  cuerpo.  Masayon  gud  maculad  culad 
san  patoc  nga  tinauo,  cundi  macuri  cao- 
pay  maculad  culad  san  patoc  nga  dios- 
non  Fácil  es  evitar  el  castigo  de  los 
hombres,  pero  es  imposible  evitar  el 
castigo  de  Dios. 

Ctllag.  v.  Echar  cada  uno  por  su  lado, 
como  cuando  huyen.=Obrar  a  tontas  y 
a   locas. 

Culagnit.  v.     Repelar,   tirar   del    pelo  o 
arrancarlo.     Maopay     cay    dangas    ca 
cay  cun  diriga  dantas,   cuculagnitan  ca 


—  II  — 


niya.  Lo  que  te  favorece  es  que  estas 
calvo,  sino  lo  estuvieras,  le  arrancaría 
él  el  pelo. 

Culale.  s.  Cerilla  o  suciedad  de  los 
oidos. 

Culapduc.  s.  Hongos  que  brotan  de  la 
madera. 

Clllamug.  s.  Lugar  por  donde  se  des- 
liza la  anguila;  resbaladero,  sitio  resba 
ladizo.  Hinaya  ca  maglacat,  cay  cula- 
mug  ini  nga  araguian.  Ve  despacio,  que 
este  paso  es  resbaladizo. 

Culat  o  Culat  culat.  vid,  sup. — s.  Ca 
reta,  máscara  para  cubrir  la  cara.  Ua- 
ray  acó  quilalá,  cay  nagtatagaculat  siya. 
No  le  conocí,  porque  llevaba  careta. 

Culi.  s.     Espiga  del  buyo. 

CullICUd.  s.  Hachón,  hacha  para  alum- 
brar hecha  de  brea,  resina  u  otra  ma- 
teria combustible. 

Cupo  cupo.  v.  Rebolcarse  y  sacudirse 
el  polvo,  como  las  gallinas. 

Curihap.  v.  Entremeterse  en  un 
asunto  Meterse  uno  donde  no  le  lla- 
man.— adj.  Entremetido.  Cay  macu. 
rihap  an  mga  caayaman,  sanglit  guin- 
papatay  sira.  Por  eso  tienen  los  perros 
la  vida  corta,  por  meterse  en  lo  que 
no  les   importa. 

Curimot.  v.  Ser  diligente,  cuidadoso, 
solícito.— ¿z<^/.  Diligente,  cuidadoso, 
solícito. 

Curiut.  v.  Torcer  el  gesto;  poner  mala 
cara.  Cay  guinsumat  co  siya  san  ca- 
matuoran,  guincuriutan  acó  niya.  Por- 
que le  dije  la  verdad,  me  puso  mala 
cara. 

CuruCUÍUC.  u.  Hacer  o  sentir  cosqui- 
llas.    Llamar  a   las  gallinas. 

Curug  curug.  v.  Andar,  caminar  con 
dificultad,  como  el  debii  o  convaleciente. 
:Anó  nga  nangungurug  curug  ca? — Cay 
malaimay  pa  acó.  ¿Por  qué  caminas 
con  dificultad? — Porque  aún  estoy  con. 
valeciente 

Cutipio.  adj.  Calvo,  que  no  tiene  pelo 
en  la  cabeza 

Cutus.  v.     Segar  el  palay. 

Da. 

Daglay.  u.  Arrimarse,  apoyarse  en  un 
lugar  seguro.  —  s. — Arrimo,  apoyo  se 
guro. 
Dagung.  s.  Mojicón,  puñada  (golpe.) 
Dahonan.'  s.  Yerva  marina,  parecida 
a  la  verdolaga;  sus  hojas  se  contraen 
al  ponerles  vinagre;  se  come  en  ensalada. 


Dalac.  vid.  sub. — v.     Caerse,    inclinarse 
las  plantas  por  causa  de  la  lluvia. 

Dalamas.  s.  Baroto  sin  añadidura  en- 
cima. Diri  acó  magsasacay  sini  nga  ba- 
loto, cay  dalamas;  tinalapi  an  acón 
igsasacay.  No  embarcaré  en  este  ba- 
roto, que  no  tiene  añadidura  encima; 
embarcaré  en  uno  que  la  tenga. 

Dalang  dalang.— v.  Advertir,  avisar, 
amonestar  con  respeto  un  inferior  a  su 
superior. — Faltar  al  respeto. — Guinoo 
ug  agaron  co,  ayao  acó  casinahe,  cay 
guindalang  dalangan  co  icao.  Señor  y 
dueño  mió,  no  te  enfades  conmigo;  te 
he  amonestado  con  respeto. 

Daloc.  s.     Palo  de  rosa. 

Dalood.  v.  Despreciar,  desestimar,  des- 
deñar, tener  en  poco.  ¡Oh  Dios  nga 
malolooyon!  ayao  daloora  an  acón  mga 
paquimalooy.  ¡Oh  Dios  misericordioso! 
no  despreciéis  mis  súplicas. 

Dalung  dungan.  s.  Hechizo,  yerva 
que  mata. 

Damas*  v.  Atreverse,  determinarse  a 
hacer  algo  que  exige  osadía;  no  asus- 
tarse. Ano  ¿magdamas  ca  ba  pagpatay 
san  buayan?  —  Oo,  dao.  ;Qué,  te  atre- 
verás a  matar  al  caimán?  Si,  por  cierto. 

Dampig.  vid.  sup. — Por  la  parte  de  Cal- 
bayog,  llamar  o  decir  dampig  a  una  per- 
sona, es  ultrajarla  gravemente,  porque 
equivale  a  decirle  que  es  como  la  ba- 
sura que  arroja  el  mar  a  la  playa,  si 
se  trata  de  un  forastero,  o  de  un  ex- 
tranjero.— Ayao  ca  labut  sa  mga  calad- 
ganan  sa  Sta.  Margarita,  cay  dampig 
ca.  No  te  metas  en  los  asuntos  del 
pueblo  de  Sta.  Margarita,  porque  tú 
eres  aquí  como  la  basura  que  arroja  el 
mar  a  la  playa. 

Dangab*  Brujo,  fantasma;  visión  qui- 
mérica que  infunde  miedo.  Diri  acó 
macadto  sa  buquid;  cay  damo  an  mga 
dangab.  Yo  no  iré  al  monte,  por  que 
hay  muchos  fantasmas. 

Dangatao.  adj.  Atontado,  a  tr  o  n  a  do, 
alocado ,  —  v.     Ser  o  estar  atontado,  etc. 

Dangcolos.  vid:  sup. — v.  Ar  r  o  ja  r  se, 
echarse  sobre  uno. 

Dangpanan.  s.  Oficina:  local  destinado 
para  despacho  de  ciertos  asuntos. 

Danoc.  vid.  Daloc. 

Daragangail.  adj.     Fuerte,  invencible. 

Daranat.  vid. — sub.  v.  Comprar,  cam- 
biar una  cosa,  como  tuba,  petate,  etc., 
por  palay  en  tiempo  de  la  cosecha. 

Dasuc.  vid.  sup. — adj.  Espeso,  como 
sombra. — v.     Ser   o    estar    espesa  una 


—   12 

siembra.     Dasuc    caopay    inin  nga    ca-   I 
íubian.     Este  cocal  está  muy  espeso.        j 
Dailflltlg.  adj.     Cosa  resbaladiza. 

Di. 


DigtTia.  s\     Suciedad. 

DigSOll.  v.  Empujar,  impeler,  ejercer 
fuerza  contra  una  cosa  para  moverla. 

Dimola.   v.     Lamerse  el   gato. 

Diflghut.  s.  Basura,  suciedad  de  cañas, 
yerbas,  etc.  Pmacuha  co  icao  san  ding- 
hut,  ngan  uaray  pa  cuhaa.  Te  he 
mando  quitar-  la  suciedad  de  las  cañas, 
y  todavía  no   la  has  quitado. 

Dinot  dot.  s.  Hilas,  hilos  o  hebras  que 
se  sacan  de  un    tejido. 

Dipang.  s.  Cuchillo  pequeño.  Dipang 
an  ibinono  siya.  Fué  herido  con  un 
cuchillo  pequeño. 

Diming.  s  Jilguero,  ave  canora.  Dicen 
que  se  cria  en  la  isla  de  Ley  te. 

Dinot.   v.     Vedar,  prohibir. 

Diual.  v.     Enseñar  la  lengua. 

Diualatl.  adj.  Delator,  acusador;  so- 
plón,  chismoso. 

Do. 

Dodos.  v.  Acometer  el  puerco  o  mono. 
Sira  Juan  nagmamaua,  ngan  guindoclosan 
si  Juan  sin  olot.  Cazaban  Juan  y  sus 
compañeros,  y  Juan  fué  acometido  por 
un  mono. 

Dolot.  v.  Clavar,  lijar  con  clavos.  Si 
Jesucristo,  Hadi  san  mga  hadi,  ug  Gui- 
noo  san  mga  naghahadi,  guindoltan  sa 
cruz  san  mga  judio.  Jesucristo,  Rey 
de  reyes,  y  Señor  de  los  que  domi- 
nan, fué  clavado  en  cruz    por  los  judíos. 

Doom.  vid.  sup. — v.  Masticar  arroz 
crudo.  Amenazar  con  el  puño,  o  con 
cualquier   cosa. 

Doon.  vid.  sup. — v.     Imponer  las  manos. 

Dopol*  vid.  sup.  —  v.     Imponer  las  manos. 

Dorog.  vid.  sup. — v.  Desflorar  a  una 
virgen. 

Dot  dot.  vid.  sup. — v.  Hilar,  sacar  hi- 
las de  un  tejido. 

Doy.  mod.  v  i  saya.  Palabra  que  sirve  de 
adorno  a  la  frase. 

Du. 

Ducag.  v.  Acomete  ,  embestir  la  cu- 
lebra. Guinducagan  siya  san  halas.  Le 
acometió  la   culebra. 

Dulamug.  vid.    Culamug. 

Duma.  vid.  sup. — s.  Madera  o  leña 
blanda  de  sementera  que    hace   mucho 


humo  y  forma  muchas  pavesas  cuando 
se  quema. 

Dumalatl.  s.  Número  casi  incontable, 
mi  definido.  Isipa  mo  an  mga  bitoon. — 
Diri  mahihimo  cay.  dumalan. — Cuenta 
las  estrellas. — No  se  puede,  porque  son 
incontables. 

DutlgO.^  ?'.  Indinar  la  cabeza,  hacer  in- 
clinación de  cabeza.  Maagui  ca  sa  atu- 
bangan  san  mga  ladauan  ni  María  SSma. 
madudungo  ca.  Si  pasas  por  delante 
de  las  imágenes  de  María  SSma.  incli- 
naras li  cabeza 

Dupay.  v.  Quedarse  inmóvil  de  miedo, 
espanto  o  temor.  San  nabuhi  liuat  si 
Jesucristo,  nagcadupay  an  mga  soldados. 
Cuando  resucitó  Jesucristo,  quedaron 
inmóviles  de  espanto   los   soldados. 

Duruyug.'  s.  Armonía,  cadencia  mu- 
sical. 

Dustnag.  v.     Acometer,  embestir. 

Dusuac.  v.  Abrirse  el  racimo  del  plá- 
tano, o   la  espiga  de  palay. 

DllSUg. — v  Apretarse  unos  con  oíros 
para  poder  sentarse  en  un  mismo  asiento. 

Ga. 

Gablld.      vid.  sup. — v.     Tropezar. 

Gacas  vid.  sup.  —  v.  Juntarse  en  un 
convite,   o  para  ir  a  sembrar 

Gacgac.  v  Hincharse  el  pavo,  como 
cuando  hace  la  rueda 

Gadgaratl.  s.     Falda  de  monte. 

Ganhao.  /'.  Corromperse,  podrirse  las 
frutas,  —adj.     Fruta  podrida. 

Gahud  s.  Tropel  de  gente;  muchedum- 
bre de  gente  en  movimiento  confuso  y 
atropellado. — Dícese  también  Gahub. 

Gatnol.  vid.  sup.  —  s.  Puñado  o  manojo 
de  cualquier  cosa. 

Gangsal.  adj.  Número  impar,  como  tres, 
cinco,  etc. 

Garingan.  vid.  sup. — s.  Telar.  Napa- 
hicog  sa  garingan.     Se  colgó  del  telar. 

Garingyasa.    s.     Toda  clase  de  ruedas. 

Garotlg.  s.  Cabestro;  soga  que  se  ata 
a  la  cabeza  de  la  bestia  para  llevarla 
o    asegurarla 

Gasud.  vid.  sup. — v.  Llamar  a  voces, 
desde  lejos-  Guingasuran  siya,  ug  uaray 
balic.  Se  le  llamó  a  voces,  y  no 
volvió. 

Gatao.  .v.  Marojo  hecho  de  púas  fuer- 
tes; lo  usan*  para  la  pesca  mayor 
Gatao  an  ibinono  an  patíng.  El  tibu- 
rón fué  herido  con  el  manojo  de  púas. 


13 


Gauit.  v.  Atar,  amarrar  boca  de  costal, 
saco,  etc. 

Go. 

GongOt,  vid.  sp.  v.  Encallarse  la  embar- 
cación. 

Goop  v.  Ocupar  lugar  o  espacio.  An 
mga  butang  ngatanan  nangogoop.  To- 
das las  cosas  ocupan  lugar. 

Gorob  gorob.  v.  Cortar  o  hacer  ta- 
jadas. 

Gosap.  v.  Cortar  una  cosa  de  un  solo 
golpe  o  tajo,  empujando  hacia  sí  el 
cuchillo,  o  cualquier  arma  cortante. 
Guingosap  niya  an  tubo.  El  cortó  de 
un  tajo  la  caña  de  azúcar. 

Gota.  s.  Especie  de  ratón  pequeño  que 
se  cria  en  las  sementeras:  es  muy 
perjudicial  a  la  siembra  de  arroz.  Los 
naturales  dicen  haberlos  visto  pasar  na- 
dando de  una  isla  a  otra. 

Gotlo.  v.  Estar  triste  por  haber  perdido 
los  bienes,  o  por  haberse  muerto  una 
persona.  Ayao  ca  pagotlo  cay  ñauará 
san  imo  mga  bahandi.  —  Din  acó  napa- 
gotlo  tungug  san  mga  bahandi  co;  na- 
pagotlo  acó,  cay  namatay  an  acón  sang- 
cay.  No  te  entristezcas  por  haber  per- 
dido tus  riquezas. — No  me  entristezco 
por  mis  riquezas;  me  entristezco  poi- 
que ha  muerto  mi   amigo. 

Gotod.  v.  Atajar,  cortar  el  paso,  cercar 
al  que  huye.  Got-da  niyo  an  macauat 
basi  diri  mabuhi.  Atajad  al  ladrón 
para  que  no  se  escape. 

Gu. 

GubllC,  v.  Acometer,  ir  muchos  contra 
uno  solo 

Gudlay.  v.  Safarse,  escaparse.  Nagu- 
dlay  an  mahubog.     Se  safó  el  borracho. 

Gugum.  s.     Bocanada  de  agua. 

Guilingan.  s.     Molino  de  arroz 

Guiling  guiling.  v  Balancear,  poner 
en  equilibrio  una  cosa  con  olra  en  la 
balanza. 

Guimas.  v.     Atolondrar,  aturdir: 

Guiocan.  s.  Era,  Jugar  donde  se  des- 
grana o  trilla  el  arroz. 

Guipis»  adj.     Cosa  de  color    bermejo. 

Guiput.  v.  Cerrarse  el  pecho,  faltar  la 
respiración.  Diri  acó  macacagtiinhaua 
cay  naguiput  an  acón  dughan.  No  puedo 
respirar,  porque  tengo  cerrado  el  pecho. 

Guisam  guisam.  vid.  Quisam  qui- 
sam. 

Guiyan  s.  Ansiedad,  deseo  vehemente 
de  una  cosa. — v.  Ansiar,  desear  con 
vehemencia    una    cosa.    Naguiyan     acó 


|       sin  tabaco.     Ansio  con    vehemencia  ta- 

¡  baco. 
Gumay.  v.  Brujería  que  consiste  en 
poner  o  enterrar  un  pequeño  frasco 
lleno  de  una  composición  hecha  ccr 
aceite,  raices  y  otros  ingredientes,  cerca 
de  la  casa  o  escalera  de  uña  persona, 
para  que  ame  nuevamente  al  que  ha 
despedido  u  olvidado,  particularmente 
si  han  sido  novios.  Nagsisihigugma  liuat 
sira. — Cay  ^uingumayan  an  babaye". 
Se  aman  ellos  de  nuevo — Porque  ha 
sido  embrujada  la  mujer. 

:    Guiboc.  v.     Aparecer    de  improviso,  re- 
pentinamente. 

I    Gupis.  adj.     Extremidad   más   delgada  ó 

i        más  estrecha    que    su    contraria.     Cosa 

i        desigual  en  peso  o  medida. 

i   üurillTl.  s.     Muesca,    señal,    incisión,    v. 
Hacer  lo  dicho. 
Guun.  s.      Bocanada  de  agua. 

¡    Guy  ang.  v.     Romperse,    quebrarse,  ha- 

j        cerse  pedazos  una  cosa. 

Ha. 

Haad.  v.  Tomar  carrerilla  para  saltar 
de  un  lado  a  otro.  Haad  ca,  basi  ma- 
í  calucso  sini  nga  sapa.  Toma  carrerilla, 
para  que  puedas  saltar  este  riachuelo. 

Had  had.  v.  Cortar  árboles,  madera, 
etc.  para  hacer  sementera;  desmontar. 

Haba  haba.  v.     Quejarse    el  enfermo. 

Haba!,  v.  Cubrir  el  macho  a  la  hembra; 
encastar  los  animales. 

Hab  hab.  v.  Comer  como  los  puercos; 
hacer  ruido  con  las  mandíbulas  al  mas- 
ticar. 

Habas  habas,  vid.  sup.  v.  Disminuirse 
el  caldo,  agua  u  otro  líquido. 

Hadlat*  adj.  ,Cosa  resquemada,  que  tiene 
mal  sabor. 

Habrá  s.  Queja,  reclamo  contra  alguna 
persona. — v.  Quejarse,  reclamar  contra 
alguna  persona.  Naghahabra  acó  can 
Francisco,  cay  siya  mao  an  nacüha  san 
acón  singsing.  Yo  reclamo  contra  Fran- 
cisco, por  que  él  es  quien  cogió  mi 
anillo. 

Habsac.  adj.     Perezoso,  negligente. 

Habut.  v.  Echar  mano  de  la  espada. 
Nahabut  siya  sin  pagsiring;  cun  may 
bisan  sino  mga  maato  sa  acón,  iini  acó. 
Echó  mano    a    la    espada    diciendo;  *si 

•  alguien  hay  que  me  haga  frente,  aquí 
estoy  yo. 

Habuyo.  s.  Repulgo,  dobladiHo  que  se 
hace  en  la  orilla  de  la  tela.— -v  íf ácet 
repulgo,  dobladillo,  etc. 


-    14  — 


Hacay.  vid.  sup. — v.  Proveerse  de  lo 
necesario.  Tomar  la  mayor  parte  de 
una  cosa. 
Haclin.  v.  Tirar,  arrojar  las  cosas  po- 
dridas. Acón  pinahaclin  an  camote 
cay  domog  na.  Tiré  el  camote,  por 
que  ya  estaba  podrido 
Hadop.  vid.  sup. — v. — Vendar  la  he- 
rida.— s. — Manta,    cobertor. 

Hagadao.  v.     Escoger  el    fruto    maduro. 

Hagap.  v.  Buscar  por  todas  partes. 
Abaa,  Dios  co,  pulong  san  iroy,  hi- 
nag-pan  co  an  acón  anac,  nga  ñauara 
ngan  uaray  co  aguia.  ¡Ay  Dios  mió! 
dijo  la  madre,  busqué  a  mi  hijo  per- 
dido por  todas  partes,   y  no  lo  hallé. 

Hagmuc.  v.  Arrojar,  tirar  una  cosa  de 
arriba  abajo. 

Hagobayan.  u.  Conducir,  llevar  de  la 
mano  al  ciego,  o  al  niño.  (Jim  buta  an 
nahahagobayan  san  buta,  sira  nga  duha 
mahabito.  Si  un  '  ciego  guia  a  otro 
ciego,  ambos  caerán  en  el   hoyo. 

Hagoron.  v.  Encerar,  cubrir  cualquier 
cosa,  como  lienzo,  papel,  etc.  de  una 
capa  de  cera.   Encerar  hilo,  cuerda,   etc. 

Haguas.  v.     Ozar  el  puerco  para  echarse. 

Hagup.  v.  Muir,  revolotear  la  abejas 
cuando  les  dan  humo. 

Hahanghang.  ¿/.  Llevar  el  pecho  des- 
cubierto. 

Halagbias.  s.  Caña  de  muchos  nudos; 
hombre  de  grandes  juanetes.  Macuri 
magsapin  siya,  cay  halagbias.  Le  es 
difícil  ponerse  los  zapatos,  porque  tiene 
grandes  juanetes. 

Halangcat.  adj.   vid.     Halang. 

Halanghatlg.  v.  E  n  sane  h  ar  agujero, 
hoyo,   etc. 

Halamihan.     vid.     Halang. 

Halgag.  vid  sup. — s.  Rastrillo,  gancho 
para  recoger   la  basura. 

HaligUÍd.  v.  Quitar,  sacar  la  carne  del 
coco  (fruta.) 

Halob.  v.  Calentar  al  fuego  bejuco,  etc. 
para  enderezarlo. 

Haloghog.  s.  Pantalones  sin  botones, 
que  se  sujetan  a  la  cintura  con  una 
cinta  o  cuerda.  Cuerda  o  cinta  que  se 
mete  en  la  jareta  de  los  calzoncillos,  etc. 

Halung  hagllflg.  s.  Zumbido  que  for- 
man  los  insectos  cuando    vuelan. 

Halllghug.   vid.  sup. — v.     Coser  la  ñipa. 

Haluphug.  v:     Apaciguar. 

Halutahit.     v.     Coser  ropas  rasgadas. 

Hambiag.  v.     Luchar  a  brazo  partido. 

Hatnham.  v.     Engullir,  tragar    atropella- 


damente. Nahamham  siya  sugad  san 
halas.      Engulle  él  como  las  culebras. 

Hamomong.  s.    Abejón. 

Hampita.  v.  Hablar  despacio,  pausada- 
mente. Hampita  ca,  basi  sayuron  co  an 
imo  mga  pulong.  Habla  despacio,  para 
que  entienda   lo  que  dices. 

Hana  bahab.  adj.  Hidrópico,  que  pa- 
dece hidropesía. 

Hanag.  v.  Esperar  el  cumplimiento  de 
lo  prometido,  como  pago  de  una  deuda, 
promesa,    etc. 

Hanao.  v.  Robar  de  noche  gallinas,  lc- 
chones  u  otros   comestibles. 

Handolos.  vid.     Handoros. 

Handong.  s.     Sombra. 

Handos.  v.  Pasar  la  noche  en  franca- 
chelas, bebiendo,  jugando,  o  en  otras 
diversiones  deshonestas.  Nasaquitan  ca, 
cay  batasan  rao  mahandos.  Has  enfer- 
mados  porque  acostumbras  a  pasar  la 
noche    en     francachelas. 

Hangcag.   adj.     Cosa  vana,  sin  provecho. 

Hancup.  v.     Abrazar. 

Hangil. — v.  Envejecer  una  cosa — adj. 
Cosa  vieja. 

Hangol.  s.     Hombre  o  animal  furioso. 

Hangno.  v.  Oler  mal  una  cosa.  Na- 
hahangno  nga  siton.  Qué  mal  huele 
eso. 

Hangop.  v.  Apiadarse,  compadecerse, 
tener     misericordia    de     uno. — Pahinan 


got. — s. — Piedad,     compasión. 


-.— P 


dir  protección,  ayuda,  amparo,  etc. 

Hanip.  v.  A  justar  el  vestido  al  cuerpo. 
Diri  ca  mahanip  sin  ora  ora,  cay  ma- 
jan ay  caopay.  No  te  ajustaras  dema- 
siado el  vestido,  porque  es  muy  inde- 
cente—¿/.      Atisbar,  acechar. 

Hanotocon.  adj.  Curioso,  amigo  de 
verlo  y  curiosearlo  todo.  — 1>.  Curiosear, 
averiguar. 

Hantalid.  v.  Estar  rendido,  causado,  fa- 
tigado. Sugad  sin  camabugat  an  acor 
dará,  nga  nahahantálid  acó.  Tan  pe 
sado'es  lo  que  he  traido,  que  estoy  fa- 
tigado. 

Hansan  o  Hangsud.—  s.  Canela;  cor 
teza  del  canelo. 

Hantop.    vid.  Hanotocon. 

HapO.  v.  Tener  o  padecer  fatiga — s.— 
Fatiga.  Macuri  na  an  masaquit,  ca) 
nahapo  na.  Peligra  el  enfermo,  ya  ticin 
fatiga. 

Hapid.  v.  Halagar,  acariciar,  lisonjear 
Ang  mga  calipayan  nga  lauasnon  nagea 
cahapid    san    lauas,    cundi    nageacarau 


-  Í6- 


sari    caíag.     Los    placeres    halagan     al 
cuerpo,  pero  dañan  al  alma. 

Harabas.  vid.  sup  — v .  Cortarse  de 
miedo,  aturdirse. 

Harangcn.  s.  Ycrva  parecida  a  la  man- 
zanilla. 

Harap.  vid.  sup. — adj.  Ciego,  hombre 
privado  de  la   vista. 

Harapas.  s.  Ruido  de  golpes,  como 
cuando  cortan  árboles,  etc.  v.  Oirse 
ruido  de  golpes. 

Harighig.  s.  Ataque  de  tos  seca  que 
no  se  puede  arrancar  la  flema.  Tos 
ferina. — v.  Tener  o  padecer  ataques 
de  tos.  Ticang  san  acón  pagharig- 
higi,  din  acó  nacacatorog.  Desde  que 
tengo  los  ataques  de  tos,  no  puedo 
dormir.  Harighig  an  iquinamatay  san 
bata.     El  niño  murió  de  tos  ferina. 

Hasang  s.     Escoria  de  hierro. 

Hashas.  vid.     Habhab. 

Hathat.  v.     Estar  o  ponerse  boca  arriba. 

Hatud-cauat. — s.  Telegrama.  — Los  que 
han  introducido  este  neologismo,  o  lo 
que  sea,  en  el  idioma  o  dialecto  visayo, 
sobran  dar  la  razón  del  porqué  de  dicha 
palabra.  Norotros  no  acertamos  a  es- 
plicarla;  confesar  la  ignorancia  no  es 
pecado. 

Hatlg.  v.     Echar  agua  en   la    harina. 

Hauil.  s.     Ealda  de  monte. 

Haud.  v.  Trasmontar.  Napahaud  an 
mga  mageauat.  Los  ladrones  se  tras- 
montaron. 

Hauot  vid.  sup.  adj.  Cosa  estrecha, 
como  camino,  etc. 

Hayagaya.  vid.  sup. — v.  Desairar,  desa- 
tender a  una  persona. — s.  Desaire,  de 
satención. 

Haypon.  v.     Encastar  las  aves. 

Hi. 

Hibang^  vid.  sup. — v.  Cortar  por  un 
lado  el  árbol  para  que    caiga. 

Hibay.  v .     Torcerse,  ladearse,  inclinarse. 

Hibud.  v.     Andar,  moverse  los  reptiles. 

Hidhab  o  Hidhang.—  s.  Comezón,  pi- 
cazón, o  causa  que  la  produce. 

Higamuc.  v.  Tener  compasión,  apia- 
darse.— s.  Compasión,  piedad.  Diri  ca 
nahigamuc  sa  acón  nga  nabibido.  No 
te  apiadas  de  mí,  que  estoy  triste. 

Higauat.  v.     Quejarse  el  enfermo. 

Hilaon.  v.  Dilatar,  retardar,  diferir. 
Diri  mo  hihila-on  an  pagbalic  sa  Dios. 
No  dilatarás'' convertirte  a  Dios. 

Hilauasan.  s.     Coito  carnal. 

Hilay.  v.     Cortar    los    árboles    próximos 


a  las  hortalizas  para  que  no  ías  dañen. 

Hilud  hilud.  vid.  sup.  v.  Andar,  ca- 
minar  la  culebra. — Huir,  evitar  el  golpe. 
Diri  na  nacacahilud  hilud  an  halas. 
Ya    no    puede  caminar  la  culebra. 

HinggOt.  v.     Aspirar  con  fuerza. 

Himonglot.  v  Sobre  paga,  pago  do- 
ble.—?/. Pagar  doble,  dar  sobre  paga. 
Diri  mahimonglot  sa  amon,  diri  cami 
magbubuhat.  Si  no  nos  dan  doble 
paga,  no    trabajaremos. 

Hinalinga.  adj.  Orejudo,  de  grandes 
orejas. 

Hinaram.  v.  Acostumbrarse,  habituarse 
a  una  cosa. 

Hincag.  s.     Mantecas  del  puerco. 

Hinducab.  vid.  sup. — v.  Empinarse,  po- 
nerse recta  la  culebra. 

Hinganib.  vid.  sup.  —  s.     Ejército. 

Hingirong.  adj .  Narigudo,  de  grandes 
narices. 

Hingop.  v.     Alcahuetear. 

Hilit.  s.  Guardar  secreto:  llamar  a  uno 
en  secreto.  Sancho,  puiong  ni  D.  Qui- 
jote, mahilit  ca  niyan  nga  mabuhi  pa 
acó.  Sancho,  dijo  D.  Quijote,  guardarás 
secreto  mientras  yo  viviere.  — Hil-ta  mo 
si  Juan.     Llama  secretamente    a  Juan. 

HinotOC.  v.      Registrar,  curiosear. 

Hinluluyan.  s.  Afición,  inclinación  a 
una  cosa. 

Hinoo,  vid.  Hinoa. — moa.  adv.  Cierta- 
mente, si  por    cierto. 

Hiotian.  v.     Afligirse,  acongojarse. 

Hiphip.  vid.  sup. — v.  Pedir  la  mano  de 
una  mujer  para  casarse  con  ella. 

Hipos,  vid.  sup.  —v.  Encoger  las  plumas 
el  pavo;  contraerlas  después  de  hacer 
la    rueda. 

Hiranát.  s.  Especie  de  hormiga  pe- 
queña, negra,  cuya  picazón  causa  bas- 
tante escozor. 

Hirog.  v.     Abortar  la  mujer  primeriza. 

Hisorip.  v.  Introducirse,  meterse  el  agua 
por  las  narices. 

Hitad,  vid.  sup.—  v.     Hartarse  de  comer 

Hitolag.   v.     Encogerse  de  miedo. 

Híuasa.  s.  Agonía,  congoja. — v.  Ago- 
nizar, acongojarse. 

Hiud  hiud  o  Hiuid  hiuid.  vid.   Hilud 

hilud. 
Hiuid.  vid.  sup. — v.     Hablar  en   secreto. 

Separar  unas  cosas  de  otras. 
Hiyad. — v.     Incitar,    mover    o    estimular 
a  la  ejecución  de  una  cosa. 

Ho. 
Hoag.  v.     No  dar  fruta    el   cocotero  por 


-  10 


causa  del  baguio,  sequía,  etc. — vid. 
Tangdao. 
Hodog.  v.  Enfermar  todos  los  indivi- 
duos de  una  familia:  ser  presos  por  la 
autoridad  todos  los  de  una  casa.  Sira 
Antonio  nahoclogan,  cay  pinangaon  nira 
sin  carabao.  Antonio  y  los  demás  de 
su  casa  han  enfermado  por  haber  co- 
mido carabao.  Sira  Puri  nahoclogan 
san  hocom,  cay  magraut  an  ira  mga  ba- 
tasan.  Puri  y  todas  las  de  su  casa  han 
sido  apresadas  por  el  juez  por  ser  de 
malas  costumbres. 
Hocon.  vid.  sup. — v.  Apiadarse,  com- 
padecerse. Naquimalooy  cami  sa  iya 
ug  uaray  cami  hoc-ni.  Le  pedimos  mi- 
sericordia, y  no  se  apiadó  de  nosotros. 
Hod     hod.    vid.    sup. — v.        Esconderse, 

ocultarse. 
HodpO.  v.     Empeñarse    en    hacer  alguna 

cosa. — s.   Empeño,  conato. 
HogOtl. — v.     Ser    o    estar    unánimes     en 
una    idea,    propósito,    etc. — s.       Unani- 
midad  en    el    pensar.     Din    quita    nag- 
quiquisaytid,  cay  diri  naghohogon.     No 
nos     entendemos,    porque     no    estamos 
unánimes  en  el  parecer. 
HogOp.    adj.      Alcahuete,      ta.       Persona 
que    incita,    encubre    o    permite     ilícita 
comunicación  entre  personas  de  distinto 
sexo. 
Hogpong.  vid.     Hodpo. 
Holhug.  vid.   sup. — s.     Tocamientos     in- 
púdicos cun  je  mina. 
HoÜd.  vid.  süi>. — v.     Sembrar  la  semilla. 
Hoto.     vid.  sup.—  v.     Quitar,  arrancar  las 
costras.     También    se    toma   en  sentido 
obsceno. 
Holog. — v.     Comprar    un    objeto    por   lo 
que  costó  el  hacerlo,    o    por   menos,  si 
ya  está  usado. 
Honon.  vid.  sup. — v.     Perder  en  el  juego 
todo  el  dinero.     Malbaratar,    malvender 
una  cosa.     Naquiqui limos  siya,    cay  na- 
honon.     Anda    pidiendo    limosna,    por- 
que   perdió    en     el    juego    todo   su  di- 
nero. 
Honoy.  vid.  sup» — v.     Subir,  elevarse  una 

cosa,  como  humo,  etc. 
Hotltay  o  Hontangon.  adj.  Cosa  mise- 
rable, de  poco  valor. 
Horong    horong.    vid.   sup.—v.    Chis 
mear,  andar  con   chismes,  cuentos,  etc. 
adj.  Chismoso,  a. 
HotOOt.     tr      Llevar    muchas    cosas     de 

una  vez. 
Hoyo  hoy.  v.      Abonanzar,     mejorar    el 
tiempo. 


Hu, 

Huag.  s.     Bejuco  fino  que    se    usa  para 

coser  la  ñipa 
Huao.  vid.    sup. — v.     Andar  o  estar  maí 
vestido    enseñando    las    partes    vergon- 
zosas. 
Huc-hllC.  v.     Acometer  la  puerca  parida 
lúas  ca    dida,  intoy,    tingali    hoc-hocan 
ca  san  babui.     Niño,  vete    de    ahí,    no 
sea  que  te  acometa  la  puerca  parida. 
Hudpo.  v.     Poner  todo  empeño  e   interés 

en  una  cosa. 
Hudta*  v.     Terminarse,  acabarse  del  todo 

una  cosa. 
Hugad.  vid.  sup. — v.     L abarse  la    mujer 

posí  coitum. 
Hugapil.  v.      Acomodarse,    conformarse 

con   el  parecer  de  uno. 
Htlgcat.  v.     Arrancar    los     árboles     con 
sus  raices.     Guinhucatan   san  baguio  an 
mga  cahui.     El  baguio  arrancó    los    ár- 
|        boles  con  sus  raices. 
Hugos,  v.     Consumirse,  enflaquecerse, 
Hugud.  vid.  sup. — v.  Ojear,   espantar  la 

caza. 
Huguia.     vid.    sup. — v.      Gritar     burlan 

dose  de  uno. 
Huhlf.    vid.    sup. — v.     Vaciar    de    golpe. 

desocupar. 
Hulutas.     adj.      Resuelto,    animado,    de 
1        cid  ido. 

:    Humug.   ,".      Embeberse,    filtrarse    un    lí- 
quido. 
!    Humugdas.    v.     Sembrar    o    trasplantar 
;        árboles. 

¡    Hutías,  vid.   sup. — v.     Corromperse  hasta 
los  huesos;    descomponerse    un   cuerpo. 
1        Bisan  mahunas  an  aton  mga   lauas,    ma- 
buhi     quita      liuat.      Aunque     se    des- 
compongan    nuestros     cuerpos,    resuci- 
taran otra  vez. 
i    Hungao.  vid.  sup. — v.      Entibiarse    la  de- 
!        voción. 
Hunos,  s.      Dádiva  que  se  daba    al  dato 
por  lo  que  se  vendía   o    traía  de    fuera. 
Especie    de    contribución,    o     pago    de 
¡        consumos. 
Hupos.  v.     Disiparse,     desvirtuarse     los 
licores. 
!    Huping. — v.     Apartar,    separar    una    vi- 
vienda de  otra. 
i    Hupong.  v.     Cambiar,  trocar. 
I   Hurib  hurib.    v.     Hacer    señas    con    la 
|        boca  u  ojos.     Ayao    acó    hurib    huribi. 
No  me  hagas  señas  con  la  boca. 
Huruluangan.    s.     Pueblo    abandonado, 

sin    gente. 
Hutoc.    s.      Tocamientos     impúdicos    in 


fr  — 


metnbro  vírile — v.     Hacer  o  cometer  to. 
camientos  impúdicos. 

Ib. 
Ibin.  v.  Gastar  poco  a  poco;  economizar. 

>g. 

Ighan.  vid.  sup. — v.  Toser  para  que  le 
oigan  a  uno. 

Iguid.  adj.  Despeado,  que  tiene  los  pies 
maltratados  por  haber  caminado  mu- 
cho.— v.  Despearse  el  hombre  o  ani- 
mal. Diri  acó  nacacalacat.  cay  naiguid 
•  na  acó.  No  puedo  caminar,  porque 
estoy  despeado. 

II. 

Ha.  vid.  sup. — v.     Extrañar. 
lia  ila.  s.  Babosa. 
IliO  ilio.  s.     Codorniz. 
Uuc.   s.     Sobaco;    parte,  interior    de    las 
alas  de  las  aves. 

In. 

ItlCUS.  adj.     Viejo,  arrugado. 

Ingitit.  v.  Hablar  alto,  como  alboro- 
tando. 

Inob.  vid.  sup—v.     Imaginar,  pensar. 

lnog.  v.  Tener  idea  exacta  de  una 
cosa.  ¿Diri  ca  nalipat?  Diri,  cay  nainog 
acó  gud  san  iyan  mga  polong.  ¿No 
estas  equivocado? — No;  porque  tengo 
una  idea   exacta  de  lo  que    dijo. 


Ipol.  vid.   sup. — v.     Defender  los  anima- 
les su  comida,  sus  hijos,  etc. 
IpOS  ipos.  s.    Marisco  pequeño;  se  come. 

Ir. 
Iris.  v.     Despreciar. 

It. 

Itguib.  v.  .Morder  a  pedacitos,  dar  bo- 
cados pequeños. — s.  Bocadito.  Tagui 
acó  sin  usa  ca  itguib  nga  tinapay. 
Dame  un  bocadito    de  pan. 

Iot  o  lyot. — v.  Nefande  peccare;  sodo- 
miam  commitere. 

luonay.  s.  Especie  de  tortuga  pequera. 
Se  cria  en  tierra,  y  se  mantiene  de 
cosas  sucias. 


La, 


Labisid.  s.  Extremidad  o  purítá  del 
abacá. 

Libitig.  s.  Ampollas  que  se  fbrrnan  en 
las  manos  por  manejar  instrumentos 
de  trabajo  fuerte. 

Labumuc.  s.  Ruido  que  forman  los 
cocos  al  caer. 

Lacnit.  vid.  sup. — v.     Mudar  el  pellejo. 

Lacuas.  s.  Caña  de  nudos  muy  sepa- 
rados. 

Ladot.  v.  Perder,  caerse  el  pelo  por 
causa  de  una  enfermedad 

Lagbao.  v.  Aborrecer  lo  que  antes  se 
amaba.  Santíi  hinihigugma  acó  niya; 
niyan  guinlalagbao  na  acó.  Antes  me 
amaba;  ahora  me  aborrece 

Lagong.  s.     Mosca  grande. 

Lagoro.  s.     Sarpullido. 

Lagot.  v.  Rechinar  los  dientes  de  ra- 
bia. An  mga  magpacasasala  maglala- 
got  sira  sa  infierno.  Los  pecadores 
rechinaran  los  dientes  de  rabia  en  el 
infierno. 

Lagota.  s.     Comida  muy  cocida. 

Lagub.  s.     Voz  gruesa. 

Lagum.  v.  Juntar,  hacer  de  dos  cosas 
una. 

Lahiga  o  Lahuga.  v.  Brotar  sangre 
de  la  herida. 

Lahutag.  v.     Hablar   despacio. 

Lalabucan.  Expresión  que  equivale  a: 
¡Caramba!     Vaya,  hombre. 

Lalabutatl.  Palabra  deshonesta  que  se 
aplica  a  las  partes  vergozosas  del  hom- 
bre o  mujer.  Es  muy  usual  por  la 
parte  de  Calbayog. 

Lalong.  vid.  sup, — v.  Trasplantar  el 
palay. 

Lalup.  v.     Oprimir,  agraviar,  vejar. 

Lambón,  v.     Asar  entre  el  rescoldo. 

Lambón g.  vid.  sup. — s.  Manto,  mante- 
llina; saya. 

Lamu.  v.     Ablandar  con  los  dedos. 

Lamug.  v.     Ensuciar,  emporcar. 

Lamugayan.  adj.     Melindroso. 

Lanca.  v.  Sentarse  o  ponerse  en  cu- 
clillas. ^ 

Lanay  lanay.    s.    Barniz.— v.    Barnizar. 

Landas.  v.  Ensancharse,  cubrir  un  es- 
pacio. An  dagat  nacacalandas  san  ica- 
tolo  ca  bahin  san  calibutan.  El  mar 
cubre  la  tercera  parte  del  mundo, 

Landug.  v.  Separarse  los  casa  dos  I 
¿Ano  nga  nalandug  camo?  Nalartdug 
cami,  cay  maisug  án  acón  asaua.  ¿Por* 
qué    os    habéis    separado?     Nos  heñios 


—  18  - 


separado,    porque  mi  marido    tiene  mal 
genio. 
Langad.  v.  No  hacer  caso. 
Langbat.  s.     Celosia,  enrejado    de    listo- 
nes de  madera,  hierro,  etc.,  que  se  pone 
en  las  ventanas. 

Lancauag.  adj .     Largo,      excesivo,     ex- 
traordinario.— v.     Ser    una    cosa    larga, 
excesiva. 
LangOb.  s.     Calabozo,    antro,  mazmorra. 
Vestido  talar;  camisa,    bata    que    cubre 
todo  el  cuerpo. 
Latlgut.  adj.     Obstinado,  pertinaz. 
Languyon.  v.     Hablar  despacio. 
Lanit.  vid.  sup. — v.     Mudar  el  pellejo. 
Latlitay.  v.     Trepar    por    monte,    techo, 

etc. 
Lanop.  v.     Escardar,    limpiar     los    sem- 
brados de  las  malas    yerbas. 
Lanotay  o  Lanotan.  v.    Agonizar. 
Lanía,  vid.  sup.  s.     Peste,    epidemia. 
Latltap.  s.     Nata,   espuma  de  caldo,  gor- 
dura, etc. 
Latitud,    vid.  sup.  —  v.  Cocer    el  pescado 

con  leche  de  coco. 
Latltllgui.   v.      Discutir,  disputar.  Neolo- 
gismo visaya,  al  menos,  en   la  provincia 
(le  Samar. 
Lapa.  adj.      Hombre  sucio,  puerco. 
Lapa  lapa.    v.      Revolcarse  el    perro. 
LapdOC.   vid.  .v///>. — o     Caer  en   el    lazo. 
Laping.   v.     Pasar    rozando    una    persona 
con     otra.      Bisan    nahilaping  cami,     ua- 
ray  acó  quilala  sa  iyo.  Aunque  pasamos 
rozándonos,  no  os  conocí. 
Lapirian.   t>.     Crecer,    a  u  m  e  n  l  a  r    los 

pechos. 
Lapyahatl.  s.      Costa,   playa  donde   baten 

las  olas. 
Larac.  v.      Esparcirse,    ensancharse,  dila- 
tarse una    cosa. — Calaracan.  —  s.     Expan- 
sión, ensanchamiento,  lugar   ocupado  por 
una  cosa. 
Larangban.  s.     Cueva  honda  y  oscura. 
Laric.  v.     Tornear,    trabjar   un  objeto  al 
torno.     Tima  na  malaric  an    imo    pina 
larican.     Ya  está  torneado  lo  que  man. 
daste  tornear. 
Lasay.  v.     Dejar   su     patria;    espatriarse 
voluntariamente.    jAy,  cairo  co,  nalasay 
acó  san  acón  banua,  ngan  niyan,  nagti- 
tinangis  acó.     Ay,    desgraciado   de  mí, 
dejé  mi  patria,  y  ahora  lo  lloro. 
Lasid.  v.     Llevar  a  todo  hecho. 

La  Si  ti.  v.     Coger,  sugetar    a  uno   por  la 
ropa. 

Laslas.  v.     Elevar  la  camisa    a  un  lado 
de  modo  que  se  vean  los  hombros/ 


Lasoc.     Trasmontar. 

Lasugas.  v.     Dormir     en    el    suelo    sin 
cubrirse. 

Latep.  s.  Trozo,  pedazo,  parte  de  al- 
guna cosa. 

Later.  adj.  Ramera,  meretriz,  mujer 
deshonesta,  de  mala  vida. 

Latong  o  Latongan.  s.  R  a  to  n  e  r  a, 
trampa  para  coger  ratones. 

Lauat  lauat.  v.     Traslucirse  una  cosa. 

Laya.  vid.  sup. — v.  Faltar  la  respira- 
ción. 

Layab.  v.  Andar  fugitivo,  errante.  San 
buhi  pa  sí  Cain  naglayab  siya,  cay  pi- 
natay  niya  an  iva  bugto  nga  si  Abel 
an  ngaran.  Cuando  vivía  Cain  anclaba 
errante  por  haber  dado  muerte  a  su 
hermano  llamado  Abel. 

Layo.  vid.  sup.  —  v.  Abrir,  quitar  la 
concha  á  la  tortuga. 

Layug.  vid.  sup. — v.  Despeñarse,  arro- 
jarse desde  una  altura. — Despeñar,  arro- 
jar a  alguien,  o  alguna  cosa  desde 
una  altura.  Fulong  niya,  diri  acó  ma- 
cacuha  san  ívcon  tuyo,  mapalayug  acó. 
Dijo  él,  sino  consigo  lo  que  deseo,  me 
despeñaré. 

Li. 

Liatlg.   vid.  sup. — v.     Faltar  a  la  obliga- 
ción. 
Liang    O    Liap.   s.      Abertura    de   la  fal- 
triquera. 
Lias.   v.     Señalar,  acotar   una  cosa,  como 

árbol,   ele. 
Libi.  s.     Casa  o  lugar  apartado  del  casco 

de   la  pobh.ción. 
Libias.    v.     Burearse     por    distintos    ca- 
minos;  no    encontrarse. 
LibSOg.  s.      Fruta   sazonada;    espiga  gra- 
nada. 
Liburan.  s.     Escuela 
Lie  ÜC.    v.     Persiguir,  cortar    el    paso    a 
uno.      Diri    siya  mapadacop. — Lic-lican 
siya.     No  se  dejará  coger. — Le   cortaran 
el   paso. 
Licmo.    v.     Engañar,    embaucar.      Ayao 

ca  paliemoa.     No  te  dejes  embaucar. 
Ligad,    vid.    sup. — v.     Espigar,  robuscar 

palay. 
Ligas,  vid.  sup.  v.     Resbalarse. 
Ligot.  v.     Rechinar  los  dientes. 
Ligoy.  v.     Escaparse,  fugarse,  huir.     Ma- 
ligoy  ca  ngani;  daco  pa  an  imo    patoc. 
Si  huyes,  será  mayor  tu  castigo. 
LigOghoy.  v.     Comer  y  dormir  sin   cui- 
darse de  nada. 
Ligpie.    s.     Una    cosa    regular;    término 
medio. 


—  19 


Lihap  o  Lahap.  v.  Mondar  fruta,  o 
desollar  animales  cortando  parte  de  la 
carne.  Herirse  las  yemas  de  los  dedos 
al   cortarse  las  uñas. 

Lilid.  v.  Ladear,  inclinar. — Rodar;  echar 
á  rodar  una  cosa. 

Lililí,  adj.  Misericordioso,  compasivo. — 
v.     Ser  misericordioso,  compasivo. 

Lilis  O  Liris.  v.     Rendir,  aprisionar. 

Lima  lima.  vid.  sup. — v.  Tener  asco, 
repugnancia  de  una  cosa. — s.  Asco, 
repugnancia  de  una  cosa. 

Limbug.  v.     Mezclar. 

Limo  limo.  s.  Mosquito  que  ataca  o  se 
mete  en  los  ojos. 

Limó.  adj.  Hombre  misántropo,  que  no 
quiere  trato,  que  rehuye  hablar  con 
nadie. 

LinghO.  v.  Torcer  el  rostro,  poner  mala 
cara.  Nalinghoa  acó  niya,  cay  guinsu- 
matan  co  siya  san  camatuoran.  Me 
puso  mala  cara,  porque  ie  dije  la  ver- 
dad. También  puede  traducirse:  No  me 
quieren  mis  compadres,  porque  digo  las 
verdades. 

Litlgig.  vid.  sup.  s.  Instrumento  de  hierro 
que  usan  para  enderezar  los  dientes  de 
la  sierra. 

Lingitl.  s.  Círculo,  circunferencia. — //. 
Hacer  o  trazar  un  círculo  o  circunfe- 
rencia. 

Litigo,  vid.  sup.--v.  Matar  a  traición 
Bisan  malingoan  mo  acó,  ciiri  co  i  cao 
tutugutan  sin  sugad  in  camaraut  nga 
buhat.  Aunque  me  mates  a  traición, 
no  te   permitiré   tan  maJa  obra. 

Liot.  v.  Curiosear,  andar  mirando  por 
todas  partes. 

Liparoilg.  v.  Mirar  de  reojo,  con  ceño, 
con    malos  ojos. 

Lipia.  vid.  sup. — adj.     Cosa  algo  concava. 

Lipiad.  s.  Rebanada,  parte  delgada  y 
larga  que  se  saca  de  una  cosa,  especial- 
mente del  pan.  —  v.  Rebanar.  Uaray 
siya  tagui  bisan  usa  nga  lipiad  nga  ti- 
napay.  No  le  han  dado  ni  una  reba- 
nada de  pan. — Lilipiaran  co  an  tinapay. 
Voi  a  rebanar  el   pan. 

Lipocpoc.  v.  Enojarse,  e  nf  ur  e  ce  r  s  e, 
montar  en  cólera. 

Liponducay.  adj.     Bajo  y  rechoncho. 

Lipud.  vid.  sup.—v.  Encubrir  las  faltas 
o  pecados. 

Liqui.  vid.  sup. — s.  Dientes  despropor- 
cionados. 

Lira.  v.  Andar  dando  vuelcos;  revol- 
carse. 


Lirac  Hrac.  v.  Huir  el  golpe,  evitar  el 
castigo. 

Lirao.—  s.     Listón  de  colores.  • 

Liro  Hbrohay.  s.  Libro  compuesto  de 
oraciones    supersticiosas. 

Lisie,  vid.  sup.—v.  Despojar,  quitar  a 
uno  su  dignidad.  Destituir,  quitarle  a 
uno  el  cargo  que  desempeña. 

Lisi  lisi.  v.  Revolcarse  como  Jos  mu- 
chachos cuando  se  enfadan;  como  los 
borrachos,  o  como  quien  padece  de  mal 
de  corazón.  Nalisi  lisi  siya,  diri  cay 
hubog,  cundi  cay  nasaquitan  an  iya  ca- 
sing  casing.  Se  revuelca,  no  porque 
está  borracho,  sino  porque  padece  del 
corazón. 

Lisut.  v.  Escaparse,  salirse  los  peces 
por  los  agujeros  de  la  red. 

Liti.  v.     Acechar. 

Litud  o  Litung.  adj.  Harto,  lleno.—  v 
Hartarse. — Ahito,    indigestión. 

Liuag.  vid.  sup.  —  v.  Dar  vueltas  la  em- 
barcación. 

Lo 

Loas.  v.  Cortarse,  herirse  con  caña  ra- 
jada o    puntiaguda. 

Logdog.  v.  Estar  una  cosa  sobre  otra. 
Llevar  algo  sobre  la  cabeza. — s.  Esca- 
lera de  caña  con  ganchos  para  estribar 
los  pies. 

Lon   long. — Ser    o    estar    indiferente:   no 
importarle  a  uno  nada.      Lonlong    siya,  - 
cono.      Dice    que     no     le  importa  nada; 
que  le  es   indiferente. 

Longtud.  s.     Grado,  orden,  jerarquía. 

Lopi.   v      Rendir,  abrumar. 

LopOC    lopoc.  adj.     Abobado,  atontado. 

Lopog.  adj.  Hombre  de  malas  costum- 
bres, perverso,  inmoral. — Niño  débil,  que 
aun  no  puede  andar,  teniendo  edad  para 
ello.  + 

Lu. 

Luao.  v.  Explorar,  examinar  un  lugar, 
un  pueblo,  etc.  Hacer  poco  a  poco. 
Pinaluao  san  hocom  an  barrio  sa  San 
José,  cay  adto,  cono,  an  mga  mageauat. 
Manda  el  juez  explorar  el  barrio  de 
San  José,  porque,  dicen,  que  allí  están 
los  ladrones. 

Luat.  vid.  sup.  —  s.  Coyunturas  del 
cuerpo. 

Lubus.  vid.  sup.  v.    Enseñar  brujerías. 

Lucag.  v.     Dar   vueltas. 

Lugad.    vid-   sup. — s.     Manantial,    nací 
miento  de  un  río  o  arroyo. 

Lugdangan.  s.    Crisol.  - 


—  20 


Lugas,  v.  Apearse,  bajar  de  alguna 
parte. — Crisol. 

Lugdug.*¿\  Tomar  fuerzas,  animarse. — 
s.     Vehemencia. 

Luhal  o  Duhal.  v.  Saltar  el  puerco  la 
cerca. 

Luic. — s.  Cogollo  de  carrizo  o  cogon 
fuerte. 

Lumang.  vf     Sentarse  en  tierra. 

Lu mangan,  v.  Hablar  sin  rodeos,  me- 
táforas ni    figuras. 

Lunad.  s.  Prenda. — v.  Dar  en  prenda 
una  cosa  Cun  buot  ca  nga  mapahuram 
acó  sa  imo  sin  salapi,  lulun-dan  mo  acó 
sin  usa  nga  carabao.  Si  quieres  que 
te  dé  dinero  prestado,  me  darás  en 
prenda  un  carabao. 

Lunaylunay. — v.  Calmarse,  serenarse, 
el  tiempo. 

Lonayon.  vid.     Dopong. 

Lunday.—^.  Poeta;  el  que  hace  versos. 
Poetizar,  componer  versos. — v  Glosar.— 
Si  Homero  an  labao  san  mga  lunday 
sa  daan  nga  panahun.  Homero  es  el 
mayor  poeta  del  tiempo  antiguo.—  Lu- 
lundayon  mo  anay  sini  nga  surat.  Glo- 
sarás este    escrito. 

Lunas,  vid.  sup.  —  v.  Serenarse  y  alte- 
rarse el  mar  a  intervalos. 

Lungon.  v.     Enrocarse  la  culebra. 

Lupao.  v.  Escupir,  arrojar  la  saliva. — 
s.  Saliva,  esputo. — Balaud  nga  bago  sa 
Mainila,  nga  sisirotan  an  mga  maglupao 
sa  sigad.  Hay  una  ley  nueva  en  Ma- 
nila, según  lo  cual,  serán  castigados  los 
que  escupan  en  las  calles  públicas. 

Lupas.-— j\  Lugar  donde  se  ocultan  los 
fugitivos. 

Lupo.  vid.  sup. — v.  Ir  poco  a  poco,  con 
tiento,  con  recelo. 

Lupsao.  —  v.  Deslustrarse,  perder  el  oro 
el  color 

Luquim.  v*.     Doblar. 

LusbOC. — v.     Pisar,  destrozar  las  plantas. 

LusdUS. — v.  Ajustar,  unir  bien  el  tejido 
de  bejuco. 

Ma. 

Maarapoap.    s.     Lampara,    candela   que 

luce  mal. 
Mahimati.    adj.     Atento,      que     oye     o 

atiende  a  lo  que  se  le  dice. 
Malalaclac.  s.     Nombre   de    desprecio  o 

burla. 
Malalut.  adj.     Dadivoso,  liberal. 
Maliporan.  s.    Bola. 
Malsing.  v.     Chismear,  andar  con  cuentos 
.y  chismes. 


Mamomuy  poy.    vid.     Malalaclac. 

Mpngirihit.  s.     Alfarero. 

Mangul.  s.     Caña  dulce  de  pocos  nudos. 

Manhimitoon.  s.     Astrólogo. 

Manoal.  j.     Águila  marina. 

Mantili.  v.  Mandar  con  soberbia,  des- 
potismo. Higara  san  mga  malinaris- 
non  an  pagmantili.  Es  propio  de  los 
desobedientes  mandar  con  despotismo. 
An  ponoan  nga  nagmamantüi,  diri  siya 
ponoan  cundi  sin  ano  manía.  El  su- 
perior que  manda  con  imperio,  no  es 
superior,  sino  cualquier  cosa. 

Marabut.  v.     Vender  mucho. 

Marihayao.  v.  Enrizarse  el  pelo  de 
miedo. 

Masba.  s.  Cierta  clase  de  plátano  del 
tamaño  del  sabá.  En  algunas  partes 
le  llaman  Masbaranon. 

Matad,  v.  Llorar  a  los  muertos.  Bisan 
mamatay  acó,  diri  mo  acó  maniataran, 
cay  an  camatayon  mao  an  catapusan 
san  mga  casaquitan  ngatanan.  Aunque 
me  muera,  no  me  lloraras,  por  que  la 
muerte  es  el  término  de  todos  los  su- 
frimientos. 

Mentar,  v.  (Sta.  Marg.)  Sospechar,  juzgar, 
pensar  mal  de  otro.  Nagmentar  acó  san 
acón  igcasitauo.  He  pensado  mal  de 
mi  prójimo. 

Mlcud.  v.  Quejarse  el  hermano  menor, 
porque  el  mayor  no  le  da  la  parte  que 
le  corresponde. 

Miyong.  s.  Ojos  como  los  de  chino — v. 
Tener   ios  ojos  como  los  chinos, 

Momon.  v.     Taparse  la    boca. 

MondOC.  v.  Compensar,  retribuir. — s.  Re- 
tribución, compensación.  Iini  an  mon- 
doc  nga  imomondoc  ca.  Aquí  está  la 
retribución  con  qué  seras  retribuido. — : 
Cun  matuman  ca  san  catungdanan  mo, 
momondocan  san  panoan.  Si  cumples 
con  tu  obligación,  serás  retribuido  por  el 
superior. 

Mong  bong.  s.     Caña  gruesa. 

Mosi.  v.  Llevar  descubiertos  los  dien- 
tes por  no  poderlos  cubrir,  adj  Que 
tiene  descubiertos  los  dientes. 

Mu. 

Mnngay.  vid.  sup. — v.  Mirar  de  mala 
manera,  con  malos  ojos 

Muntahao.  v.  Sobresalir,  exceder,  ser 
singular  por  dignidad,  etc.  Si  María 
Santísima,  cay  Iroy  s;ya  sa  Dios,  namu- 
muntahao,  diri  la  san  mga  tauo  nga 
tañan,  cundi  san  mga  caangelisan  man. 
María    Santísima,    por    ser    Madre    de 


21  — 


Dios,  es  superior,  no  sólo  a  todos  los 
hombres,  sino  también  a  todos  los  án- 
geles. 
Murusot.  v  Refunfuñar,  murmurar,  que- 
jarse de  alguna  persona.  Poner  mala 
cara. 

Na. 


Desdentado,  que  no  tie- 
Boca,  cuando  se  nom- 


Naluanga.  adj. 

ne  dientes. 
Nangangabian.¿. 

bra  con   desprecio. 

Ñaua.  vid.  sup.  v.  Atreverse  uno  solo  a 
hacer  alguna  cosa,  cuando  en  la  ejecu- 
ción hay  algún  peligro. — No  tener  mie- 
do, arriesgarse  á  los  peligros.  ¿Mananaua 
ca  ba  maagui  dida  siton  buquid  nga 
sugad  sin  cadamo  an  mga  mageauat? — Oo 
dao. — Te  atreverás  a  pasar  por  ese  mon- 
te donde  hay  tantos  ladrones?— Sí,  por 
cierto. 

Naupan.  s.  Rastro,  huella  de  una  cosa. 
Memoria,   recuerdo  de   lo  pasado. 

Nayat.  v.  Confiar,  atreverse  a  algo  por 
tener  quien  le  ayude  o  favorezca. 

Nidig.  v.     Despreciar. 

Nipit.  v.  Guardar,  llevar  algo  debajo  del 
brazo. 

No. 

Nogas.  s.  Enfermedad,  especie  de  ampollas 
procedentes  de  rasguño  o  herida. 

Nogot.  vid.  sup. — v.     Guiar,  conducir. 

Nono.  vid.  sup. — s.  Niño: — palabras  de 
cariño. 

Notnot.  vid.  sup.  —  v.  Deshilarse,  ras- 
garse la  ropa. 

Nga. 

Ngatiap. — v.     Perderse  de  vista  una  cosa. 

Ngalabay.  v.  Esparrancarse,  poner  los 
pies  sobre  la  sdla,  mesa,  etc. 

NgamiiS.  v.  Derramarse  lo  mal  atado. 
Natactac  an  cahui,  cay  nangamus  an 
botoc.  Se  derrama  la  leña  por  estar 
mal  amarrado  el  haz. 

Ngan doy.  v.  Acercarse,  a  pro  xi  m  ar  se 
con  amor  y  ternura.  An  mga  cabataan 
nageacangandoy  sa  ira  mga  caganac. 
Los  niños  se  acercan  con  amor  a  sus 
padres. 

Ngan  ngan.  v.  Pedir  el  enfermo  fre- 
cuentemente alguna  cosa. 

Ngapay. — v.  Acardenalar,  amoratarse 
alguna  parte  del  cuerpo  for  causa  de 
golpe.— s.     Cardenal. 


Ngarub.     s.  Voz  gruesa. — El    que  hácé 

de  bajo  en  el  canto. 

Ngay  ngay,  s.     ídolo,  imagen  de   dioáes 

falsos. 

N|i. 

Ngitnos.  v.  Lavar  ropa  sucia,  o  ensu- 
ciada con  excremento  de  los  niños  pe- 
queños. 

Nginas.  v.     Estar  el  cielo    raso,   sereno. 

Ngirit.  vid.  sup.  v.     Enseñar  los  dientes. 

NgO. 

Ngohuc.    vid.    sup. — v.     Hablar    por    la 

nariz,      gangosamente. — adj.      Gangoso, 

que  habla  por  la  nariz. 
Ngosngos.  vid  .sup.  —  v.     Aullar   el  perro 

cuando  quiere  escaparse. 
Ngotis.  v.     Quitar    la    cascara    al   palay 

con  los  dientes. 
Nguhal.  v.     Titubear,  dudar,  vacilar. 
Ngulpa.   v.     Hundirse. 
Nguyanguya.  v.     Latir,  doler   postema, 


grano,  etc. 


Od. 


Odiong.  s.  Flecha.—  v.  F  1  e  c  h  a  r  . 
Odiong  an  iquinamatay  sa  iya.  Le 
mató  con  una  flecha. — Si  San  Sebastian 
napaodiongan  tungud  san  toloohan  nga 
católica.  San  Sebastian  se  dejó  flechar 
por  la  fé  católica. 

og. 

Ogbusan.  vid.  sup. — s.  Pescado,  cuya 
figura  es  igual  a  la  de  la  culebra;  es 
negro  y  sin  escamas:  se  come. 

Ogmad.  vid.  sup. — v.  Enfermarse  el 
niño.  Dice  el  visaya  que  esta  enfer- 
medad le  proviene  al  niño  porque  su 
padre  trabaja  mucho,  o  tiene  trabajos 
fuertes.  Naogmaran  an  bata,  cay  arí  iya 
amay  nagbubuhat  sin  daco.  Se  ha  en- 
fermado el  niño,  porque  su  padre  tra- 
baja mucho. 

OÍ. 

Olamdug.  adj.     Cilindrico,  a. 

Olanibatl.  s.     Tortuga  de  concha. 

Qlhos.  v.  Bajar  recta  una  cosa,  como 
raiz,  etc. 

Olimag.  v.  Volver  en  sí  el  desmayado. 
San  pag  olimagui  siya  namulong  ¡ay 
Dios  co!  gasi  co  nga  tipatay  na  acó. 
Cuando  volvió  en  sí  del  desmayó,  dijo, 
¡ay  Dios  mío!  pensaba  que  rrie  xn&rid¡l l 


—  22  — 


OHs.  v.  Equivocarse,  ir  unos  por  un 
camino  y  otros  por  otro. 

Olog  Olog. — v.  Burlarse,  mofarse,  chan- 
cearse, tomarle  el  pelo  a  uno. — Escoger 
entre  varias  cosas  la  que  mas  gusta  o 
conviene.  Cay  macalolooy  acó,  guinta- 
tarnay  mo  acó,  cay  sal  api  anón  ca. — 
Ayao  ca  olog  olog,  cay  diri  acó 
mapaolog  olog.  Porque  soy  pobre,  me 
desprecias  tú,  que  eres  rico  No  te 
burles,  porque  no  dejaré  que  me  tomes 
el  pelo. — May  sapin,  may  singsing  may 
corbata,  olog  ologa  mo  súmala  san  imo 
caruyag.  Hay  zapatos,  anillos  y  corba- 
tas, escoge  lo  que  más  te  guste.  Cor- 
bata an  acón  maolog  olog.  Escojo  la 
corbata. 

Om. 

Ompay. — v.  Sonar  un  objeto  de  metal, 
como  moneda,   medalla,  etc. 

On. 

Onay.  vid.  sup. — v.  Ser  o  estar  una 
cosa  fija,  firme  o  inmoble  en  algún 
lugar. — adj .     Fijo,  firme,  estable,  etc. 

Ondoc.  v.  Abalanzarse  como  el  perro 
a  la  presa;    embestir. 

Onglld.  v.  Morder,  apretar  o  llevar  asida 
con  los  dientes  alguna  cosa, 

Onoy.  s      Niño,  niña;  palabra  de  cariño. 

Op. 

Opacan,  s.  Camarín  o  cobertizo  que 
hacen  para  bailar  o  comer  el  día  del 
casamiento,  o   convite. 

Opaga.  v.  Pedir  retribución,  paga,  pre- 
mio. Catima  san  acón  trabajo,  mahi- 
opaga  acó.  Cuando  termine  mi  trabajo, 
pediré  retribución. 

Opong  opong.  s.     Borla. 

OropOC.  s.  Hechizo  compuesto  de  ra- 
tones. 

Os, 

Osbao.  s.  Cierta  erupción  que  sale 
en  el  cuerpo  después  de  una  enfer- 
medad.— Vaho  o  vapor  que  sale  de  la 
ti-erra  después  de  regar  o  llover,  cuando 
esta  muy  seca. 

Osbog.  v.  Meterse  vestido  en  el  agua. 
Nahiran-tan  ca,  cay  naosbog.  Has  en- 
iermado  de  calenturas  por  haberte  me- 
tido vestido  en  el  agua. 

Ot. 
Otao*  vid.  supt—v.     Ver  desde  lejos. 


Otid. — s.  Pez  cubierto  de  espinas  pare- 
cido al  erizo. 

Otog.  v.  Tropezar,  chocar  unas  cosas 
con  otras. 

Otong  otong.  v.  Porfiar.  Tirar  uno  de 
un  extremo,  y  otro  de  otro. — Separar 
por  fuerza  a  una  persona  de  algún  lu- 
gar. 

Onang.  vid.  sup.     Bramar    los   animales. 

Oy  Ug.  s.  Huevo  güero,  podrido,  que 
está  malo 

Pa. 

Paaltlfiod.  v.  Ceder  una  cosa  propia, 
ceder  de  su  derecho  Basi  diri  quita 
magsuhay,  magpaalunud  acó.  Para  que 
no  riñamos,   cederé  de  mi   derecho. 

PabtO.  s.  Superstición  que  hacen  para 
que  los  perros  cacen,  o  las  redes  cojan 
pescados,   v.    Hacer  tal  superstición. 

Padot.  v.  Tupir,  apretar  bien  los  te- 
gidos. 

Pagba.  v.  Abrasarse,  quemarse.  Na- 
pagba  an  bata,  cay  nasunug  an  balay. 
Se  abrasó  el  niño,  porque  se  quemó  la 
casa. 

Pagtas.  adj.  Destruido,  consumido  por 
el   fuego. 

Pahay.   v.     (Juejarse  las  almas. 

Pahul.   p.     Aturdir,  atontar    a  uno. 

Paisi.  v.     Rozarse  el   cutis. 

Palat.  v.  vid.    Olimag. 

Palin.  vid.  sup. — v.  Caerse  una  cosa  del 
lugar  donde  esta. 

Palispis. — v.  Sacudirse  el  cabello  con  la 
mano. 

Paliuatl.  .v.  Enredadera  muy  amarga 
que  cuelga  de   los  arboles. 

Palos,  vid.  sup. — v.  Llevarse  el  viento 
alguna  cosa. 

Palus.  s.  Madeja,  porción  de  hilo,  etc., 
dispuesta  de  modo  que  pueda  deva- 
narse.—^.    Madcjar. 

Pamid.  s.      Dolor  interior  de   los  huesos. 

Paminganan. — s.  Espetera.  Cesto  para 
poner  los  platos. 

Pamira.  v.  Burlarse,  mofarse  de  uno 
torciendo  la  cabeza  y  haciendo  gestor 
Si  Jesucristo,  an  aton  Guinoo,  cadican 
si  ya  pahampaca  san  mga  judíos,  guin- 
pamirahan  man.  Los  judíos,  después 
de  azotar  a  Jesucristo,  Señor  nuestro, 
se  mofaron  también  de  él  con    gestos. 

Panabiay.  s.  Plumas  largar  de  la  cola 
del  gallo. 

Panabugan.  s.     Revafio  de  animales. 

Panambolon.— s.  Junco  que  se  cría 
junto  a  los  ríos,  del  que  se  saca  tor- 
cida para  lámparas. 


—  23 


Pananauatl.    s.       Recibimiento,      hospe- 
dería.    Mirador. 
Pananamit.   s.     Traje,    vestido    o    con 

junto  de  prendas  que  lo  componen. 
Patiao.  vid.  sup. — v.     Peregrinar 
Pancag.  s.     Comida  desabrida,  o  ía  que 

se  deja  para  otro  día. 
PanCOl.   v.     Tropezar. 
Pangarotan.    s.     Barbería.       Napapaarot 
siya  sa  pangarotan.     So     está     pelando 
en  la  barbería. 
Pangiayon.  s.  vid.    Paliuan. 
Pang-On.   v.     Hechizar  a   los  perros    va- 
liéndose de  una  comida  hecha  al  efecto. 
Pangtas.  s.      Perro   muy    cazador. 
Panhuy.  s.     Animal   gordo. 
Panqili.  v.     Morder  el  cerdo,  o  el  perro. 
Pansac.  s.     Artefacto  para  pescar. 
Pantag.    adj.     Techo    con     poco    declive 

o  pendiente. 
PatltUC.  vid.  sup. — v.     Clavar. 
Papos,  v.     Moverse  los    carrillos    de  los 

viejos  cuando  hablan. 
Paqui.  v.     Contradecir,  negar  lo  que  otro 
dice.     Sinagdonan    co    siya     ug     uaray 
acó  niya  paquihi.    Le  aconseje,   y  no  me 
contradijo. 
Paraca,  v.     Echar,     arrojar     lo      que    se 

mastica. 
Parag.—wV/.  sup  — v.      Disipar  los  bienes. 
Parahal.    v.      Tener   sed. — adj.   Sediento. 
Parailg-at.    v.      Embarazar,   estorbar. — s. 
Embarazo,  estorbo.     Acón  caruyag  niag- 
tuman  si  ton,  cufidi   an    acón    mga    cali- 
bangan    nacacaparangat      sa    acón.      Yo 
quisiera  cumplir   eso,    pero    mis    ocupa- 
ciones  me  lo    estorban.      Jini     an     para- 
ngat.     Aquí  está  el  embarazo.       Colgar 
una    cosa    en    un     lugar    no    adecuado. 
Caerse    y    no  llegar  al    suelo,  por  que- 
darse suspenso  en  alguna  parte. 
Parapid. — v.     Sentarse    separado  de   los 

demás. 
Paras,  s.      Una  hilera    de    ñipas    puestas 

en  el   techo  de   una  casa  o  camarín. 
Paris.   v.     Descortezar,     mondar    el    plá- 
tano antes  de  madurar. 
Pamsabingay.  s.     Indirecta,    sátira. — v. 
Hablar  indirectamente,  con  sátiras  o  con 
metáforas.     Cun  mayada  sin    bisan  ano 
nga  igsusumat  sa  acón,    sumati  acó  gud, 
ayao  ca    pasambingay.     Si    tienes    algo 
que  decirme,  dímelo  claramente,  déjate 
de  indirectas. 
Pasara,  s.     Dote  que    da    el  novio   a  ia 
novia. 

Patipat.  v .     Vender  al  menudeo. 
Patol    patol.    v.     Balancear,    poner    en 


equilibrio  una  cosa  con  otra  en  la  ba- 
lanza. 

Pau.  adj.     Amigo   falso,  amistad  fingida. 

Pauang.  vid.  sup. — Abertura  que  no 
se  acaba  de  cerrar.  Derrumbe  de  monte. 
Tala  o  llano  en  medio  de  un  bosque. 

Paus.  v.  Domar,  sujetar,  amansar.  Diri 
napapaus  inin  ayan  nga  mailao.  No  se 
amansa  este  perro  salvaje 

Payaob.   v.     Caer  de  bruces. 

Paya  paya.  s.     Escudilla. 

Pi. 

PiCOg.  v.     Doblegar,  encorbar. 

Pigflit.  s.  Repulgo,  dobladillo  que  se 
hace  en  la  orilla  de  la  tela. — v.  Re- 
pulgar,  hacer  dobladillo. 

Pigtol.  v.     Tronchar. 

Pihat.  s.     Mitad  de   lo  que  se    divide. 

Pila.  v.  Arrojar,  escupir  el  buyo  que 
se   tiene  en  i  a  boca. 

Piling  piling. — vid.  sup.—v.  Hacer 
signos  negativos  con  la  cabeza. 

Piliohoc.  v.  Hundirse  la  tierra,  formar 
hoyo. 

Pinanta.   s.     Peluca,  cabellera  postiza. 

Pinaticatl.  adj.  Cuerpo  pintado,  ta- 
tuado. 

Pinla.  s.     Saliva  de  buyo. 

Piric.  v.     Ondear  la  llama. 

Pirindan.  s.  Lugar  donde  se  deposita 
alguna  cosa:  seno.-  Capirindan  —  s. 
Abismo  infernal,  profundidad  del  in- 
fierno. 

Piring.— s.  Patillas,  vid.     Sapiri.    ' 

Piring  piting.  v.  Trotar.  Ini  nga  ca- 
bayo  diri  nacacadalagan,  nagpiring  pi- 
ting matj  la.  Este  caballo  no  puede 
correr,  trota  solamente. 

Pirot*  v.  Tirar  al  blanco;  cerrar  un  ojo 
para  apuntar. 

Pisa.  vid.  sup. — v.  Cocer  con  agua  y 
especias  alguna  cosa,  como  gallina,  etc. 

Pisao.  vid.  sup. — s.  Cuchillo  grande  con 
mango  largo. 

Pisngi.  s.     Orilla  del  camino  por  donde 
no  hay  lodo.     Mejilla  — ¡Capula  san  imo 
pisngi'!     Oué    encarnada  tienes  Ja  meji- 
lla! 
Pispis  vid.  sup. — s.     Especie    de   grillo. 

Pitic.  vid.  sup. — v.  Chispear  el  fuego, 
etc. 

Po. 

Ppcol.  vid.  sup.  —  s.  Espina  de  árbol, 
bejuco    etc. 

Pocrat. — v.  Abrir  los  ojos  el  recien  na- 
cido— Napocrap  pa  la  an  tiyo.  Acaba 
de  abrir  los  ojos  el  cachorrillo. 


-  Í4   - 


PogOflg.  v.  Reprimir  contener. — Repri- 
mirse, contenerse.  Hacerse  violencia, 
refrenar  la  ira,  enojo,  etc.  Maopay  cay 
napogong  siya,  cay  con  diri,  ambut  cun 
ano.  Gracias  que  se  contuvo,  sino,  no 
•   sé  qué  hubiera  ocurrido. 

Polos  pogos. — v.  Forcejear,  hacer 
fuerza  para  vencer  alguna  resistencia. 

Pondog.  v.  Enojarse,  incomodarse,  mo- 
lestarse. 

Potlgun. — v.  Cortar  el  cogollo  de  los 
árboles. 

Poón.  s.  Dia  que  se  cuenta  de  sol  a 
sol. — adj.  Algunos,  algunas.  May 
poon  nga  naruruyag,  may  poon  nga 
diri.  Hay  algunos  que  quieren;  hay 
otros,  que  no. 

POOS.  v.  Estar  hartos  satisfecho  de  co- 
mida. 

Poot.  v.     Hacer  mucho  humo. 

Poquian  s.  La  déciira  parte  de  una 
mano  de  tabaco.     Diez  hojas  amarradas. 

Pospos.  vid.  sup. — v.  Meter  la  espada 
hasta  el  puño. 

Potad,  adj.     Enano. 

Pota    pota. — v.     Gotear  la    sangre. 

Poto.  adv.  Carencia  absoluta  de  una 
cosa:  no  haber,  no  tener  nada.  Ser  po- 
bre de  solemnida. 

PotOC.  vid. — sup. — adj.  Igual  en  pena 
o  castigo. 

Polín,  v.  Querer  dar  o  decir  algo  a 
determinada  persona, 

Pu. 

Puclat.  adj.  Desvelado,  que  no  puede 
dormir. 

Puga.  vid.  sup. — v.  Ordeñar.  Diri  na- 
papuga  an  canding.  No  se  deja  or- 
deñar la   cabra. 

PugSOfl.  v.     Embejucar. 

Puhay  puhay. — v.  Abrir  los  ojos,  des- 
pertar. Macuri  na  an  masaquit,  cay 
diri  namumuhay  puhay.  Ya  está  muy 
mal  el  enfermo,  porque  no  abre  los  ojos. 

Puhi.  v.     Repartir  la  caza. 

Pilleas,  vid.  sup  — v.  Desamparar,  aban- 
donar el  pueblo  o  puesto.  Guinhucasan 
an  capitán,  cay  pinulcasan  niya  an 
bungto.  Ha  sido  destituido  el  capitán, 
porque  abandonó  el  pueblo. 

Pulid,  vid.  sup.-s.  Gusano,  crisálida 
de  la  mariposa. 

PulOd  pugud.  adj.  Pecoso,  que  tiene 
manchas  en  !a  cara.  Rodar,  dar  vuel- 
tas un  cuerpo,  como  bola  etc.  Revol- 
carse. —  Guin  pocao  si  Pedro  san  iya 
iroy,    nagpulod    pugud    la.     Despertó  a 


Pedro  su  madre,  y  no  hacía  nías  ó;úé 
revolcarse, 

Pulsot.  v.     Escabullirse,    desaparecer. 

Punao.  vid.  sup.  s.  Flujo  de  sangre 
que  mana  de  una  herida — v.  Fluir, 
salir  sangre  de  una  herida. 

Pungao.  v.  Estar  triste,  llorar  de  tris- 
teza, como  el  que  se  separa  de  sus  pa- 
dres, amigos,  etc. — s.  Tristeza  nos- 
talgia. Napupungao  acó,  cay  maiha  na 
nga  uatay  co  quitaa  an  acón  iroy. 
Lloro  de  tristeza,  porque  hace  ya  mucho 
tiempo  que  no  he  visto  a  mi   madre. 

Pungay.  s.     Árbol  bajo. 

Pungud.  vid,  Pulod  pugud. 

Pungyot.  v.  Acudir  los  cuervos  a  un 
cuerpo  muerto.  Camo,  an  mga  para- 
tapus,  pareho  san  mga  uac,  nga  namu- 
mungyot  sira  cun  may  patay  nga  ma- 
nanap.  Vosotros,  los  amigos  de  tapus, 
sois  igual  que  los  cuervos,  que  Se  reú- 
nen cuando  hay  un  animal    muerto. 

Putlit.  vid.  sup. — Resbalar  el  arma,  no 
penetrar. 

Pupho.  v.     Coger  la  fruta  madura. 

Purag.  v.  Revolcarse  el  puerco  en  el 
lodo. 

Purainon.  adj.  Gente  del  interior,  del 
monte. 

Purastlgac.  vid.  sup.—v.  Ahogarse  por 
haberse  atragantado  algo.  Liso  an  ipi- 
nurasngac,  ug  namatay.  Se  le  atragantó 
un  hueso  de  fruta,  y  murió. 

Purat.  v.     Hablar  sin  rodeos. 

Puriga.  —  v.     Cocinar,  cocer  la    comida 

Punya.  v.     Darlo  todo  sin    reserva. 

Pusang.  Huir  de  la  sombra,  temer  sin 
motivo. — adj.     Cosa    restante,  sobrante. 

Pusat.  v.     Volver  en  sí  del  desmayo. 

Puson.  s.     Montón  de  estiércol  humano. 

Putitlgad.  v.  Echar  en  cara  los  defectos 
indebidamente. 

Puyit  o  Puit.  s.  Partes  genitales  del 
animal  hembra.  Este  término  lo  usan 
para  ultrajar  a  las  mujeres. 

Puyong.  v.  Atar,  amarrar  boca  de  saco- 
bolsa,  etc. 

Qu. 

Quiaot.  v.  Emberrincharse,  enfurruñarse, 
enojarse,  como  los  niños  cuando  no 
quieren  comer. 

Quibuli.  adj.  De  boca  hundida,  como 
viejos. — v.     Tener  la  boca  hundida. 

Quidiun.  adj  Angosto  de  arriba  y  ancho 
de  abajo. 

Quilibut.  adv.  A  la  redonda;  en  con- 
torno. 


-¿s_ 


Quilos,  vid.  sup.~s.  Miriapodo  pe- 
queño: es    venenoso. 

Quimos.  vid.     Ngimos. 

Quion  quion.  v.  Impedir,  atajar  a  uno 
el  paso. 

Quipat.  vid.    Olimag. 

Quiquiro.  vid.  sup. — s.  Cualquiera  de 
las  cuatro  esquinas  de  las  techumbres 
de  ñipa.  Si  ponen  hierro  las  llaman 
Cabidlao. 

Quiring  quiring.  —v.  Ir  al  trote,  cor 
riendo. 

Quirot  quirot.    vid.    Pirot. 

Quisao.— v.  Revolver  el  agua,  entur- 
biarla. 

Quiuot.  vid.  sup. — s.  Especie  de  abeja, 
aunque  mucho  más  pequeña,  de  alas 
menores  que  las  de  mosca,  y  muy  negras. 

Ra. 

Rabis.  v.  Repelar,  remesar,  tirar  del 
pelo  o  arrancarlo.  Ayao  acó  labti,  cay 
rarab-san  co  icao.  No  te  metas  con- 
migo, que  te  arrancaré  el  pelo. 

Ramas,  adv.     A  porfía. 

Rambon.  v.     Asar  entre  el  rescoldo. 

Ratic    datic. — v.     Chispear. 

Rauis  UÍS.  s.  Punta,  estremidad  de  la 
hoja  del  coco,  plátano,  etc. 

Ri. 

Riput,  v.  Ayustar,  juntar,  unir  bien  dos 
piezas  de  madera. — Cosa  ayustada,  junta, 
unida.  Cerca  de  cañas,  etc.,  muy  es- 
pesas o  unidas. 

Rluag  diuag.  v.  Revolverse  el  estó- 
mago; sentar  mal  una   comida. 

Ro. 

Rondotlg»  s.     Gallo  de  grandes  zancas. 

Ronos.  v.  Tener  o  padecer  hambre  por 
falta  o  carestía  de  comida,  como  cuando 
se  ha  perdido  la  cosecha,  o  no  produce 
el  camote,  plátano,  etc.  Padecer  ham- 
bre en  un  viaje  por  haberse  terminado 
o  no  haber  llevado  comida. 

Ru. 

Ruga  dllga.  v.  Romper  el  día,  albo- 
rear.— s.     El  alba. 

Sa. 

Sabac.  vid.  sup. — v.     Llevar  carga  sobre 

la  cabeza  u  hombros. 
Sabid.  v.     Delirar,  desvariar,  perturbarse 

la     razón.     Nagsasabid    an     masaquit. 


Delira;  el  enfermo.— Ño    sentir, doíe*  # 
pena  por  la  muerte  de  un  pariente 

Sabit.  v.  Soñar  a  voces.  Maci|r*  cap-^ 
pay  magsabit,  cay  magpapasabut  san 
mga  sala.  Es  muy  peligroso  softar  a 
voces,  porque  se  revelan  los  defectos. 

Sabngat.  v.  Enredarse,  trabarse  tf&as 
cosas  con   otras.  ? 

Sabo.  vid.  sup. — v.  Entrar  el  pescado 
en  el  corral. 

Sabonotam  s.     Cierta  clase  de  bejuco. 

Sabuag.  vid.  sup. — v.  Sembrar  esparra- 
mando la  semilla. 

Sabud.  vid.  sup. — v.  Sembrar  echando 
la  semilla  en  los  hoyos. 

Sabul  sabul.  vid.    Opong  opong. 

Saclit.  vid.    Quion  quion. 

Sagadan  o  Sagaad.  v.  Escocer  la  gar- 
ganta por  tomar  picante  o   medicinas. 

Sagan. — Palos  o  canas  que  ponen  dentro 
de  la  embarcación. — v.  Poner  palos  o 
cañas  dentro  de  la  embarcación. 

Sagan g.  vid.  sup. — v.  Defenderse  con 
escudo;  escudarse. 

Sagao.  v.     Atragantarse  alguna  cosa. 

Sagba.  v.  Poner  o  meter  en  agua  alguna 
cosa. 

Sagbac.  v.  Pasar,  atravesar  por  alguna 
parte  para  abreviar  el  camino. 

Sagna.  v.  Provocar,  incitar  a  reñir. 
Uaray  co  sala,  iya  acó  guinsagnaan. 
Yo  no  tengo  la  culpa,  el  me  provocó. 

Sagpad.  v.  Abofetear.  Sasagparfm  ca 
dao,  cay  paralibac.  Por  murmurador, 
seras  abofeteado. 

Sagparac.  v.     Picar    las    abejas.     ¿Ano 
nga  nahubag  an  baihon   mo?  Cay  guin 
sagparac    san    mga  potiocan,     ¿Por  qué 
tienes  la  cara   hinchada?     Por    que    me 
han  picado  las  abejas. 

Sagup»  v .  Detener  al  que  huye,  d  se 
lo  lleva  la  corriente. 

Sahó.  Exclamación  que  significa:  A  mi 
qué  me  importa:  a  mi  qué.  Ayáo  aitón 
cay  masisina  si  tatay.  Na  hagas  eso, 
que  se  va  a  '  enfadar  padre.  Sáho>  A 
mi  qué  me  importa. 

Said.  v.  Apegarse,  arrimarse  a  la  pared. 
Napasaid  acó,  cay  maluya  an  acón  lauas. 
Me  arrimo  a  la  pared,  porque  estpy 
débil. 

Salaguba.  v.    Quejarse  el  agraviado. 

Salahid.  v.     Dar  o    perdonar  por  ¡gfiSl. 

Salancap.  v.  Ofuscarse,  cansarse  la 
vista  de  tantq  leer  o  mirar.       *\    '     , 

Salangat.  Entremeterse,  ingfxirke  en 
asuntos  ajenos,  meterse  en  lo  qu$  ja  uno 
no  le  importa.  s"  ..'* 


átf 


Sal  apa  ti  g«  x.     Fisga    de    dos  dientes  en 

forma  de   horca. 
Salaquisac.    v.     Delirar,    disparatar    el 

borracho. 
Salat*  s.     Hoz  para  segar. 
Salauftn.  v.     Temer,  recelar. 
Salicon  con.    s.     Cuña    algo    larga    de 
madera  que  se  clava  en  la  parte  arriba 
de    los    harigues    donde    descansan  las 
vigas. 
Salimilt.     v.     Remudar,    suceder    en    el 

cargo  u  oficio. 
Sal  ingas,  v.     Estorbar,    embarazar,    im- 
pedir. 
Saliyong.  s.     Embudo. 
Saltlt.  v.     Señalar,  acotar  una  cosa,  como 

árbol,  etc. 
Satnb&C.  v .     Herir  de  cerca. 
Sambao.  vid.  sup. — v.     Pujar. 
Samurio.  s.    Apio. 

Sam paran,    v.      Estar    distraído,    entre- 
tenido. 
Sana    sana*    vid.    sup, — v.     Estar  apla- 
cado,     apaciguado. — Aplacarse,     apaci- 
guarse. 
Sangisit  o  Sanao.  s.     Fin    de  cosecha. 
SanguaL  v.     Hablar  con  la    boca    llena. 
Diri  ca  magsasangual,    cay  maraut  nga 
batasan.     No  hablaras  con  la  boca  llena, 
porque  es  mala  costumbre. 
Sanhid.  v.     Arrastrar  el  vestido. 
Saniyo.  s.     Garras  fuertes. 
Sationg.  vid.   sup. — v.     Impacientarse. 
San  orog.  v.  Ensalzar,  engrandecer. 
Sanquiri.  v.     Descubrir,  desenvolver. 
Sánsoc— s.     Antorcha,  hachón  de  brea. 
Sapiri.  s. — Patilla;  porción   de  barba  que 
se  deja  crecer    a  continuación    del  pelo 
de  las  sienes  a  ambos  lados  de  la  cara' 
SapotOC,  adj.     Cosa  espesa,  como  caldo, 

etc. 
Sapote.  v.     Pegar,    dar    golpes    con    e 
puño  cerrado,  castigar.     Hacer   trampas 
en  el  juego  de  baraja. 
Saracosag.  s.     Tontería-,  necedad,    ridi- 
culez.— v.  Hacer  o  decir  tonterías,   etc. 
Safaglinting.   s  Vigas  pequeñas,  quilos, 
Saragpon.  v.     Taparse  los  oidos. 
Saranggapan,  vid.  sup. — s.  Inconstancia. 
Sarapa.  s.     Pollito  enfermo  con  las  alas 
«» prematuramente  largas  y  caidas.     Dicen 
que  se  curan  arrancándoles   las  plumas 
largas  de  las  alas. 
Sarapon.  s.     Pescadillos    pequeños.— Pin 
algunas  partes  de  Samar,  llamar  sarapon 
a  una  mujer,  es  un  ultraje,  pues  es  lia- 
marla  prostituta. 


Saric. — v.     Aspar,  formar    o    hacef  rriá- 

dejas  de  algodón. 
Sarip. — v.     Salir  o    venírsele    a    uno   el 

agua  a  las  narices   cuando   bebe. 
Saruhá.   adv.  tem.  Pasado  mañana.    San 

saruhá    tolomanon    mo    an    acón    sugo. 

Pasado  mañana  cumplirás  mi  orden. 
Sasa.  vid.  sup. — s.     La  mitad  de  un   ca- 
rabao, cerdo,  etc. 
Sasag,  v.     Espantar,  ahuyentar    al  gato. 
Sasiao. — v.     Bailar. — s.     Baile. 
Sasing.  s.     Marisco    largo  y    blanco:  se 

come  crudo.     Es  muy  apetecido    de  los 

aficionados  a  la  tuba. 

Si 

Sipao.  v.  Acabar,  terminar  con  todo. 

Sibang.  v.  Ser  de  distinto  parecer  que 
otro.  An  iba  nagearabuyon  sin  buot; 
an  iba  naninibang.  Unos  son  del  mis- 
mos parecer,  otros  son  de    distinto. 

Sibia.  v.  Ratear,  hurtar  cosas  peque- 
ñas.— s.     Ratero. — Usura. 

Sibil,  v.     Descoyuntarse  los  huesos. 

Sibllg  sibllg.  v.     Remar  hacia  atrás. 

Siblll.  s.     Harigue. 

Sicdo.  v.  Cerner,  pasar  por  cedazo 
cualquier  materia  pulverulenta  para  se- 
parar Jo  más  menudo  de  lo  más  grueso 
de    ella. 

Sihag.  s.  Avertura,  hendidura,—  ^. — 
Abrir,  hender. 

Silugan.     s.     Imprenta. 

Siuag.  v.  Brillar,  resplandecer  los  me- 
tales. 

Sinangan.  s.  Arpón  para  cazar  cerdos 
o  coger  pescado 

Sinao.  vid.  sup. — v.  Ofuscarse,  deslum- 
hrarse la  vista.  Sinisinauan  an  acón 
mga  mata.     Se  ofuscan  mis  ojos. 

Sinaua.  s.  Señal,  insignia,  distintivo  o 
divisa  honorífica.  -An  acón  sinaua  mao 
an  Cruz  nga  guindupahan  ni  Jesucristo. 
Mi  divisa  es  la  Cruz,  donde  fué  cruci- 
ficado Jesucristo. 

Sincal.  v.     Oponerse,  contradecir. 

Singabllt.  vid.  sup. — v.  Aprovechar  la 
ocasión. 

Singil.  v .     Meter  o  poner  un  palo  en  la 

boca  del   animal  para  que  no  muerda. 
Siplag.  v.     Ahuyentar,  espantar. 
Siyoc.  v.     Zumbar  el  abejón. 

So. 

Socap.  v.  Meterse  la  mano  en  el  serio* 
Gusano  que  acomete  al  plantío  del  arroz. 

Socmat.  v.  Echar  en  cara,  dar  en  rostro 
a    uno    con   sus    propias   faltas,  decirle 


—  27 


lo  que  ha  oido  en  contra  suya.  Pa- 
mati:  sinosoematan  co  icao,  diri  cay  sá 
pagpacaalo  sa  imo,  cundi  cay  binihi- 
gugma  co  icao.  Escucha;  te  echo  en 
cara  tus  faltas,  no  para  avergonzarte, 
sino  porque  te  amo. 

SogITlOC.  v .  Tomar  parte  en  un  asunto 
o  cuestión. — Entremeterse  donde  a  uno 
no  le  llaman. — Hacer  lo  que  otros  ha- 
cen. Cun  baga  maquimalooy  ca,  basi 
hucasan  ca  san  imo  catungdanan,  maqui- 
quimalooy  ñaman  acó,  basi  hucasan  man 
acó. — Ayao  cá  sogmoc.  Si  pides  que 
te  releven  del  cargo,  yo  también  pediré 
que  me  releven  a  mí.— No  hagas  lo  que 
yo  hago. 

Socna.  vid.  sup. — v.  Examinar. — s.  Exa- 
men. Napasocna  acó,  ug  uaray  acó 
soenaha.  Pedí  que  me  examinaran,  y 
no  me  examinaron. 

Socrob.  vid.  Saclob.— v.  Llevar  esca- 
pulario, correa  o  cordón  benditos. 

Solinap.  v.     Nadar  debajo  del  agua. 

Solindop.  v.  Esconderse  aquel  a  quien 
se  busca 

Solsol.  vid.  sup — v.  Sellar,  marcar,  se- 
ñalar los  animales  con  un  hierro  can- 
dente. 

Sondong.  v.  Contonearse,  hacer  movi- 
mientos afectados.  Pavonearse.  Sino- 
sondong  an  dungu.     Se  pavonea  el  fatuo. 

Sotlgisotl.  v.  Porfiar  en  una  cosa  sin 
razón  para  ello. 

Soot.  vid.  sup. — s.  Dolor  que  se  muda 
de  una  parte  a  otra. 

Sopang.  s.  Joven  que  ha  llegado  a  la 
puvertad,  que  ya    padece  menstruación. 

Sopil.  v.     Replicar,  contradecir. 

Sorob.  vi  i.  sup.—v.     Mirar  fijamente. 

Sorog.  v.  Burlarse,  mofarse  irónicamente 
de  uno—  s.  Burla,  mofa,  ironía. 

Soro  O  Soso.  adj.  Tejido  tupido:  cos- 
tura de  puntadas  muy  menudas/ 

Su. 

Sudhi.  v.     Menospreciar,  despreciar. 

Sud-it.  v.  Mofarse,  burlarse  de  una  per- 
sona. 

Sudiot.  v.  Importunar,  molestar,  ser 
impertinente. 

Sulambao.  s.  Red  para  pescar  camaro- 
nes y  peces  pequeños,  empujándola  ha- 
cia adelante,  donde  hay  poca  agua. — v. 
Pescar  con  lo  dicho. 

Sulit.    v'd.    sitp.—  s.     Aniversario,     cum 
pleaños.     Sulit  niyan    san   camatay  san 
acón  amay.     Hoy  es    el   aniversario  de 
la  muerte  de  mi  padre. 


Sumical.  v.  Socavar,  escarvaf  por  de- 
bajo en  torno  de  una  cosa,  dejáitifoMi  en 
falso — adj.     Socavado. 

Sunat.  s.  Obispo. — Nota.  Dudo  mucho 
de  la  acertada  aplicación  de  e^te  tér- 
mino, porque  no  es  posible  $ue  el 
idioma  o  dialecto  visayo  tuviera  palabras 
para  significar  cosas  que  no  conocían 
los  indígenas,  ni,  por  consiguiente,  sa- 
bían lo  que  eran.  Antes  del  Catoli- 
cismo en  Filipinas  no  había  Obispos 
¿cómo,  pues,  podía  existir  tal  califica- 
tivo? O  es  que  se  daban  palabras  sin 
ideas?  Sunat  podrá  significar  una  au- 
toridad indígena,  que  no  sé  cual  sea, 
pero  Obispo...  lo  repito,  lo  dudo  mucho. 

Sumpo.  v.     Disputar,  altercar. 

Sumpungay,  s.  Certamen,  desafío  o 
pelea  entre  dos  o  más  personas.— Acto 
literario. 

Sutlgap.  v.     Escaparse  el  pescado. 

Sungat.  v.  Acelerarse,  precipitarse.— 
Irritarse. 

Sungait.  v.     Altercar,  porfiar. 

Sungbol.  s.  Cataviento  hecho  de 
plumas. 

Sungil.  vid.  sup. — v.  Amordazar,  poner 
mordaza  a  los  animales.  —  s.  Mordaza. 
Sungila  mo  an  imo  ayan  basi  diri  ma- 
tocob.  Pon  mordaza  a  tu  perro  para 
que  no  muerda.  » 

Sumpit.  vid.  sup. — v.     Tirar   al    ManCo. 

Suplí,  vid.  sup.— v.  Maltratar.  tf¿#.  Des- 
cortés, descomedido. 

Suplico,  v.  (Sta.  Margarita)  Altercar, 
disputar,  reñir  de  palabra.  Nagsuplico 
cami  ug  an  acón  asaua.  Hemos  reñido 
yo  y  mi   marido,     o  mi  mujer. 

Supo.  vid.  sup.  v.  Parecerse  física  b 
moralmente  a  sus  padres  o  parientes. 
Calaen  san  mga  batasan  sini  nga*  bata: 
diri  si  ya  nagsusupo  sa  mga  caganac 
niya.  Qué  distintas  son  las  costumbres 
de  este  muchacho;  no  se  parece  a  sus 
padres. 

Suri.  vid.  sup,. — v.  Contradecir,  resistir 
los  mandatos  de  los  padres,  superiores, 
etc. 

Susog.  -  s.  Viga,  madero  largo  y  gHíé$b 
de  los  que  se  destinan  a  formar  te¿hÓs 
de  edificios,  etc. 

Suyot.  v.  Beber  de  bruces  én  fuentes, 
arroyos  o  ríos. 

Ta. 

Tabag.  v.  Huir,  escapaser  la  tfiujef;. 
marcharse,  irse  la  novia  con  «1  névio. 
Raptar  el  hombre  a  la  mujer,  tl.Mhdo 


28 


a  la  novia. — s.  Rapto.  Diri  tatabagan 
an  babayt,  cun  diri  siya  mapatabag.  No 
será  raptada  la  mujer,  sino  se  deja 
raptar. 

Taban.  vid.  sup—v.  Embargar  los  bie- 
nes. Cay  damo  an  iya  mga  utan^  ug' 
nadiri  imagbayad,  guintabanan  siya  san 
iya  mga  manggad.  Porque  debe  mucho, 
y  no  quiere  pagar,  le  embargaron  sus 
bienes. 

Tabao.  s.  Balsa  pequeña  de  la  cual 
pende  un  anzuelo  grande  con  cebo  para 
coger  tiburones.  Ponenla*mar  adentro, 
y  se  la  distingue  a  lo  lejos  por  una 
banderita  u  hojas  de  árbol  izadas  en 
la  misma  balsa. 

Tabuluratl.  s.     Loma  o  montecillo. 

Tabtin.  v.  Arroparse,  cubrirse  para  no 
sentir  frío. 

Tacitllll.  v.  Hacer  gestos  con  el  rostro, 
o  mordiéndose  el  labio    inferior. 

Tacón,  v.  Ser  una  cosa  justa  en  la  me- 
dida, adj.     Cosa  exacta,   justa. 

Tacotap.  v.  Esparramar  la  maleza  seca 
para  quemarla. 

Tagbalayon.  v.  Hacerse  el  valiente  en 
su  propia  casa.  —adj.  Persona  medrosa, 
cobarde,  que  sólo  muestra  valentía  en 
su  casa. 

Taghay.  —  v.     Respirar  con  dificultad. 

Tagho.  v.  Jugar  a  los  pares  y  nones. 
A'yao  quita  pagsugal  sa  baraha,  cay 
gúindid-an  san  ba]aud,  maopay  pagtagho 
quita.  No  juguemos  a  la  baraja,  que 
esta  prohibido  pjr  la  ley;  mejor  es  que 
juguemos  a  los  pares    y  nones. 

Tagobtob.  vid.  sup.    Tagoctoc. 

Tagub.  v.  Hallar  lo  escondido.  An  sa- 
lapí  nga  tinago  ni  Claren  guintagub 
ni  Torio.  El  dinero  escondido  por  Cla- 
rencio,  fué  hallado  por    Victorio. 

TagU-ba.  Mod\  que  equivale  a  "No  lo 
ocultaré:  ya  lo  diré.  ¿Porqué  ocul- 
tarlo? porqué  callarlo?  Cuñ  baga  ma- 
yada caUba  nga  igsusumat,  sumati  acó. — 
Tagu-ba.  Si  tienen  algo  más  que  decir, 
dímelo. — Ya  te  lo  diré. 

Tagui.  v.     Mondar  caña  dulce. 

Tagundiri. — v.  Reprobar,  condenar  una 
cosa. 

TagUSÍa.  v.  Prendarse,  complacerse,  de- 
leitarse en  alguna  obra.-  s.  -  Gusto,  sa- 
tisfacción, complacencia  que  se  siente 
por  la  perfección  de  una  obra.  Cama- 
labiao  nga  tauo,  nagtatagusia  siya  sa 
iya  lugaringon  nga  buhat.  Qué  hombre 
más  vanidoso,  se  complace  en  su  propia 
obra.  l 


Tagya. — v.  Confiar  en  alguien. —s.  Con- 
fianza. Cairo  mo;  nagtatagya  sa  imó 
mga  sangcay,  napapabua  ca  sa  imo 
ngahao.  Pobre  de  tí;  confías  en  tus 
amigos,  te  engañas  a  tí   mismo. 

Taho.  v.     Interpretar. 

Talabcab.  vid.  sup.    Talabcad. 

Talad  tagad.  adj.  Cosa  desigua1,  con 
altos  y  bajos. 

Talangitag.  s.  Compás,  instrumento  para 
trazar  círculos,  medir  y  dividir  longitu- 
des, etc.  etc. 

Tala  tala.  v.  Temblar,  *dar  diente  con 
diente  el  enfermo. 

Talha.  v.  Enternecerse,  apiadarse,  com- 
padecerse. 

Talibis.  s.  Punta  aguda. — v.  Hacer  o 
sacar  punta  aguda. 

Talinsagon.  adj.     Rojo,   encarnado. 

Talipon.  v.  Encogerse  la  lengua  y  el 
miembro   viril. 

Talmon.  v.     Atollarse,  atascarse. 

Taló.  vid.  sup. — v.  Sacar  una  cosa  de 
donde   esta  metida:  desenvainar. 

Talo.  vid.  sup.  —  v.     Violar  a    una  mujer. 

Talis.  s.  Caña  o  bejuco  que  amarrado 
con  otros  iguales  forman  el  lienzo  de 
un  corral  de   pesca. 

Talubid.  s.     Postilla  de  Haga  o  costra 

Talud,  vid.  sup.—  v.  Hincharse  el 
vientre. 

Talulud.  vid.     Luid. 

Taluntagon.  vid.  sup.—  v.  Entretener 
el   tiempo. 

Tamalasan.  —  s.     Broza,  maleza,  matorral. 

Tambutlgas. — s.  Rostro  hermoso;  bien 
formando. 

Tamban.  —  v.  Comprar  o  vender  en  el 
mercado. 

Tamhanan.— s.  Mercado;  lugar  donde 
se  venden  comestibles,  etc. 

TamilOC.  s.  Gusano  de  grandes  dimen 
siones  que  se  creía  dentro  de  la  made- 
ra que  está  en  agua.  Algunos  los  comen 
crudos,  y  dicen,  que  son  muy  sabrosos 
al  paladar  y  frescos  al  estómago.  Di- 
cen también,  que  son  un  remedio  eficaz 
contra  la  disentería 

Tam-la.  v.     Hablar  deshonestamente. 

TaniOSO.—  vid.  sup.—  s.  Cangrejo  de  tie- 
rra próxima  al  mar;  es  parecido  al  es- 
corpión. Vive  a  bastante  profundidad, 
y  sale  a  la  superficie  durante  el  baguio, 
y  al  día  siguiente. 

TaiflUC.—  v.  Irle  a  ui.o  a  la  mano;  acon- 
sejarle que  no  haga  o  diga  una  cosa. 

Tandang.  —  s.     Intemperie^  a  la  intempe- 


—  29  — 


ríe;  a  cielo  descubierto,  sin  techo  ni  re- 
fugio alguno. 

Tandug. — s.  Señal  o  prenda  de  futuro 
matrimonio. 

TartggO&n.— s.  Colodrillo,  parte  posterior 
de  la  cabeza;  nuca 

Tangutangu. — v.  Inclinar  la  cabeza;  dar 
cabezadas;  irse  cayendo. 

Tangub. — s.  Hoyo,  cueva  honda  y  os- 
cura. 

Tanquig.  vid.  sup. — s.  Especie  de  cule- 
bra que  se  cría  en  agua  salada:  no  se 
come. 

Tapas,  vid.  snp. — v.  Desbaratar,  des- 
componer una  cosa, 

Tapiaban. — s.     Rompeolas;    lugar  donde 

■    rompen  las  olas. 

TapOtl.  adj.     Extraño,  advenedizo. 

Tapotap.  vid.  Tacotap. 

Tapsi.  vid.  sup.  —  Injuriar. 

Taquian  o  Taquinhud.— v.    Cojear. 

Taquipos. — s.  Resto  de  deuda;  lo  que 
aun  queda  por  pagar. 

Tarabac. — v.     Blasfemar,  injuriar. 

Tarahap.  v.  Descaminarse,  extraviarse, 
perderse. 

Tarahuyao. — v.  Reir  y  hablar  como  los 
borrachos. 

Tarap. — s.  Cualquiera  de  las  monedas  o 
caracoles  que  usan  en  el  juego  de  la 
tanga. 

Tarapoc — s.    Racha,  bocanada  de  viento. 

Taribis. — s.     Punta  aguda,  fina. 

Taring. — adj.  Cosa  sucia,  asquerosa,  re- 
pugnante. 

Taringon.  vid.  Taring. 

Tarotho  O  TarotO.  v.  Desestimar,  des- 
deñar; burlarse,  mofarse  de  uno. 

Tarung. — s.  Asco,  repugnancia  de  una 
cosa, — v.  Dar  o  causar  asco  o  repug- 
nada una  cosa. 

Tasipan  o  Tacdipan.  v.  Hacer  una 
cortadura  en  un  árbol  para  ver  si  está 
en  sazón  su  madera. 

Tauan»  adj.  Excelso,  sublime. — v.  Ser 
lo  dicho. 

Tayatay.  s.     Herrumbre,-  orin  de  hierro. 

Tagum.  vid.  sup. — s.     Erizo  de  mar. 

Ti 

Ticlo.  v.  Coger,  agarrar,  echarle  a  uno 
las  manos  al  cuello  con  el  fin  de  ha- 
cerle daño,  o  de  estrangularlo.  Guinti- 
clo  acó  ni  Juan,  cay  uaray  co  bótese 
si  Antonio.  Juan  me  echó  las  manos 
al  cuello,  porque  no  di  mi  voto  a 
Antonio. 

Ticol.  s.     Hoja  de  bejuco. 


Ti  colon,  s.  Molleja,  estómago  de  las 
aves. 

Tiqtic.  vid,  sup. — s.  Espía,  policía  se- 
creta. ,       > 

Tictin.  s.     Brujo,  fantasma 

Tidlon.  vid.  Olhos. 

Tighung.  vid.  sup.—v.     Mezclar   licores. 

Ti  goales. — v.  Hacer  gestos;  bailar  ha- 
ciendo  gestos. 

Tigul.  adj.     Inmóvil,  firme,  quieto. 

Tigum.  v.  Vendar  al  fiado  con  la  con- 
dición estricta  de  pagar  en  viernes,  por 
ejemplo,  si  la  venta  se  verificó  también 
en  viernes.  Pasado  el  día  tasado  para 
el  pago,  si  éste  no.  se  efectúa,  se  re- 
carga la  deuda  á  voluntad  de  los  con- 
tratantes. 

Tilati.  vid.  Tictic. 

Ti  ñiparas,  v.  Bracear  como  el  caballo 
cuando  nada. 

Tinatas.  s.     Redaño,  entresijo. 

Tinglub.  s.  Profundidad.  —Postema,  tumor* 
que  se  forma  debajo  de  las  uñas. 

Tingting.  vid.  sup-v.  Reñir  los  ani- 
males. 

Tinhang.  v.     Hender,  partir. 

Tipig.  vid.  sup.—  v.  Depositar,  dejar  en 
prenda,  empeñar.  Bisan  an  bado  titi- 
pigan  niya,  cun  cuaray  salapi  nga  igsu- 
sugal.  Empeñará  hasta  la  camisa,,  sino 
tiene  dinero,  con  qué  jugar.  ' 

Tipo.  s.  Las  primeras  hojas  grandes  del 
tabaco. 

Tipuas.  v.  Acabar,  terminar  o  concluir 
alguna  cosa. 

Tiput.  v.     Economizar,  evitar  gastos. 

Tirlis  o  Tirlus.  s.  Lanceta  para:  san- 
grar. — v.     Sangrar. 

Titiroc.  (De  Tiroc.)  s.  Junta,  reunión 
asamblea,  congreso. 

Tilias,  v.     Despojar,  robar. 

Tilín,  vid.  sup.  -  v.  Sellar  con  un  bierto 
candente.  Guintiunan  si  Cal  vino,  cay  ora 
ora  in  camaquimalauay  sa  lauas.  Calvmo 
fué  sellado  con  un  hierro  candente  por 
su  demasiada  inmoralidad. 

to. 

Tocsoy  O  Togsoy.  adj.  Cosa  yerta,  rí- 
gida. —#.     Estar  yerta  o  rígida  una  cosa. 

Togón.—  adj.     Raquítico,    que  no   cfét&f 
que  crece  poco.  *r 

Tois.  vid.  sup: — v.  Hacer  añicos:  Serrar, 
cortar  una  madera  ó  una  pieza  cte  tela 
separándose  de  la  linea  trazada.     *•"  f  • 

Tonong.  vid.    sup.—v.     Escarnece**; 

Topac.  v.     Corregir. 

Toris.  s.    Una  de  las  partes  componeates 


—  30  - 


del  corral  de  pesca;  la  más  próxima  a 
tierra,  cuyo,  tejido  es  más  ralo. 
TotOS.  vid.  sup.—v.  Faltar  las  fuerzas, 
desfallecer.  ¡Abaa  dao  Guinoo!  natotos 
acó  san  cabido.  jAy  Señor!  desfallezco 
de  tristeza. 

Tu. 

Tuad.  s.  Caracol  pequeño  de  mar:  se 
come. 

Tubao.  adj.  Piojo,  cobarde.— v.  Ser  lo 
dicho. 

Tudlis.  vid.  sup. — s.     Lanceta. 

Tugub.  v.  Infundir  miedo,  temor,  es- 
panto. An  acón  íugaringon  nga  mga 
sala  ,  Dios  co,  amo  an  iquinatugub  sa 
acón.  Mis  propias  culpas,  Dios  mió, 
son  las     que  me  infunden  espanto. 

Ttlhao.  v      Imputar  un  delito  a  uno. 

Tillaba,  adj.     Baldio,    ocioso. 

Tlllabhoc.  s.     Cinta  o    cordón    del  pelo. 

TulagpO.  v.     Encogerse  de   miedo. 

Ttllya.  v.     Darlo  todo  sin    reserva. 

Tutnao.  v.  Ennoblecer,  honrar  a  una 
persona 

Tlimbao.  v.  Sobrecargar,  poner  algo 
sobre  la  carga. 

Tumbay.     s.  Hilera  de  personas  o  cosas. 

Tuncub.  v.  Roer  la  polilla  !a  ropa,  pa- 
pel, etc. 

Tungul.  v.     Sostener  en  la  mano. 

Turab.  v.  Chismear,  andar  con  chismes 
y  cuentos. 

Turaban,  adj.  Chismoso.  Pinangangauat 
san  mga  magcauat  an  buhiuan;  cundi  an 
pagcadaet  san  cadam-an  pinangangauat 
san  mga  turaban.  Los  ladrones  roban  el 
oro,  los  chismosos,  la  paz  de  la  sociedad. 

Tusoag.  v.     Andar  de  cabeza. 

TurUS.  s.  Humanum  semem.  v .  Effun- 
dere  semem. 

TutUOl.  s.  Flojas  de  palauan  cocidas  o 
asadas  que  se  usan  en  lugar  de  papel 
de  fumar. 

Ua. 

Uac-uac.  j.     Ave    nocturna;  especie     de 
lechuza:  la  consideran  como  un  ave  fan  ' 
tasma  o  de  mal  agüero. 

Uacay.  s.  Baba  de  la  araña.—*/.  Ba- 
bear la  araña 

Dalas  ualas.  v.  vid.    Uaras  uaras. 

(Jalo  ualo  s.  Especie  de  culebra  ponzo- 
ñosa  que  vive  en  el  agua,  sin  escamas; 
tiene  el  vientre  blanco,  y  negro  el  lomo. 

Uaras.  v.    Repartir  una  cosa. 

Uaras  uaras.  v  Mover  los  brazos;  ac- 
cionar con  violencia,  como  predicando, 
riendo,  etc. 


Uasatlg.      v.     Descuartizar,      dividir    un 
cuerpo  en  cuartos. 
Ub. 

IJbong.  s.     Viga,  madero  largo  y  grueso. 
Ud. 

Udlut.  s.     Cogollo  de  las  plantas. 
Udpung.  v'd.  sup.   s.     Cuerpo  del    árbol 
que  tiene  cortada  la  guía. 

ug- 

Ugay.  v.  Dotar,  dar  dote*,   a   la    novia    s. 

Dote. 
Ugdo.  adj.     Cosa  colmada,  sobrante. 

Uh. 

Uhud.  adj.  Desasosegado,  intranquilo  — 
v.     Estar  desasosegado,    intranquilo. 

Ui. 

Uitauit.  s.  Casa,  hacienda  separada,  ais- 
lada de  las  demás. 

Uituit.  vid.  sup.  Moverse  lo  que  se 
cuece. 

Ul. 

Ulatlgbud.  v      Animarse,   esforzarse. 

Ulatliban.  s.  Tortuga,  cuya  concha,  for- 
mada de  capas  superpuestas,  es  flexible, 
veteada  y  aigo  trasparente.  Es  la  que 
se  llama  carey,  bastante  estimado. 

Ulit.  s.  Golosina. 

Ulog.  v.  Mover  la  cola  el  perro.  Cim- 
brearse una  cosa. 

Ulos  ulos.  adv.  Ciertamente;  por   cierto. 

Um. 

Umo.  s.     Escre  mentó  de  las    abejas. 

Umpauac.  vid.  sup. — v.  Caerse  el  que 
corre;  estrellarse.  Ayao  ca  dalagan,  cay 
maumpauac  ca.  No  corras,  que  te  vas 
a  estrellar. 

Un. 

Unas.  s.  Penca  seca  del  abacá. 
Unáy.  v.  Suicidarse  con  arma  blanca;  in- 
ferirse heridas. 
Ungon.  v.  Principiar  y  no  terminar. 
Unlat.  v.  Izar. 

Uo. 
Uot.  vid.  sup. — s.  Crisálida  de  mosquito. 

Ur. 

Uruyog.  Bombolearse:  oscilar  alguna 
cosa. 


üt. 

Utayofl.  s.  Hoja  seca  del  plátano. 
Ya. 

Yagut.  v.  Atufarse,  incomodarse,  enfa- 
darse. Mayagut  ca,  diri  ca  mayagut,  ua- 
ray  sapayan  sa  acón.  Si  te  enfadas, 
como  sino  te  enfadas,  me  tiene  sin  cui- 
dado. 

Tamos,  v.  Enfadarse,  molestarse,  por  no 
ser  obedecido.     Maltratar  de  palabra. 


3Í  - 

Yailit.  v.  Charlar,  fiabíar  tnutíio. 

Ya. 

Yoog.  vid.  snp.  s.  Fruta  cogida  antes  de 
estar  en  sazón,  que,  cuando  madura, 
queda  dura  por  dentro  y  desabrida.— f. 
Estar  o  quedar  la  fruta  en  dicho  estado. 

Yu. 
Yumag.  adj.  Negligente,  perezoso. 


■  '."-'.'  vfeii 


:j  .■■■i;- 


Sffií:|fiaii 


l<0^30mÍÉ&00 í  A  ■ ■'-  ■     ■    , 
W^r^^^^^^^-^W''^ :.  ■'■■    •■■  • 


&¿ht    * *■£<', \:^^w^m^'  ¿-  ■■'■  ■  ■>-  ■  ■  ■:'' '  -  v ; 


^j^4^^M;"mf  m 


■^y 


É¥' 


llpiSl^sp-^ 


•■:~~:r--:-- ■■&■■■>  >v ';..^fe r^^m***. 


ÜHI 


wm 


:*<w: 


¿ 


lili 


sil 

Sil 


f^H00^i 

N< 
Bk 
Ur 
Ric 

AL 


m&MsM 


<*.. 


S#- 


SMl 


'311 


*-.■■:*. 


^'í^^i  -lí^^l 


- 1  ^~z^^m*0$^t 


í#4 


:  *¿w-fr>