Overzicht van de geschiedenis van de tram te Zandvoort

DE PAARDETRAM TE ZANDVOORT

Omstreeks 1870 begon het vissersdorpje Zandvoort zich te ontplooien tot een. toen
nog bescheiden, badplaats. De hotelaccommodatie nam toe, doch niet in die mate dat
aan alle hotelgasten een onderdak kon worden geboden. En dat werd weer aanleiding
voor de Zandvoortenaren om gedurende de zomermaanden in dit tekort te voorzien
door of hun gehele huis of een gedeelte ervan aan badgasten te verhuren. Met de
ingebruikneming op 3 juni 1 881 van de spoorlijn van Haarlem naar Zandvoort was de
weg geopend voor de verdere ontwikkeling van het dorp.

Deze spoorlijn is kennelijk een stimulans geworden voor de aanleg van een elektrische
trambaan, die van de Passage tegenover het eerste spoorwegstation naar het Park
'Kostverloren liep. Daartoe was op 10 mei 1882 ten overstaan van notaris Mr. J. F.
Wertheim opgericht de Electrische Tramweg-Maatschappij Zandvoort (ETMZ).
gevestigd te Amsterdam, welke zich ten doel had gesteld de totstandbrenging van een
tramweg over een lengte van 1240 meter met een spoorwijdte van 1000 mm.
Met grote voortvarendheid ging men aan de slag en op 9 juni 1882 werd de dienst
geopend om reeds op 1 oktober van datzelfde jaar definitief te worden gestaakt. In de
tussenliggende maanden had de tram meer stil gestaan dan gereden. De teleurge-
stelde aandeelhouders, aan wie een dividend van 1 tot 20% in het vooruitzicht was
gesteld, kozen tijdens een vergadering in februari 1 883 een nieuw bestuur. Aan Ir. E. J.
J. Kuinders, een der commissarissen der ETMZ werd de concessie overgedragen,
maar die deed er voorlopig niets mee.

In een op 27 juni 1884 te Amsterdam gehouden aandeelhoudersvergadering van de
ETMZ werd het besluit goedgekeurd de naam van de vennootschap te wijzigen in
Tramweg-Maatschappij Zandvoort' en enige wijzigingen aan te brengen m de akte
van oprichting van de ETMZ. zonder overigens deze maatschappij te liquideren,
waardoor er in feite twee tramwegbedrijven waren.

De nieuw opgerichte TMZ had inmiddels contact opgenomen met Ir. Sanders, een
man van wie mag worden gezegd dat hij in ieder geval verstand had van tramwegza-
ken.

Onder diens leiding werden een aantal veranderingen aangebracht: in plaats van een
elektrische tram zou een paardetram in exploitatie worden genomen, de spoorwijdte
werd teruggebracht tot 750 mm en het eindpunt van de lijn kwam te liggen bij Villa
Evelina. Zo kreeg Zandvoort haar eerste paardetram.

Op 4 juli 1 884 werd de dienst geopend. De tram vertrok van de Passage - een grote
overdekte galerij met 26 winkels, aan het einde waarvan het in die jaren bekende hotel
Kurhaus was gelegen - passeerde de Dr. Mezgerstraat. Burgeneester Engelberts-
straat, in welke straat de remise lag, kruiste de Hoogeweg tegenover het Groot
Badhuis en eindigde bij Villa Evelina.

De dienst werd slechts gedurende de zomermaanden geëxploiteerd. De TMZ be-

49

j [£& in
; i-j w> hl ■.

't * ÖÖ

X.'f""".
• i — nui •"

Bertïiw*-

! r " '«,

^.-^,,

1

■ii2

•

' \ 3 fti

*! ■

V-.R..,..

n •

■

^

^B .'l.. • fr**^{\**n

•* %

■Ül*- /.;..^i

*• -

H

o ..

.\.

5 "t

>t

* v — .

5 <

— s

e i

50

schikte over 2 dichte wagens, beide gebouwd door de firma Beijnes te Haarlem, de
eerste in 1884 en de tweede in 1885.

In de op 2 juni 1886 in het gebouw 'Eensgezindheid' te Amsterdam gehouden aan-
deelhoudersvergadering van de TMZ werd medegedeeld, dat de vennootschap een
ongunstig jaar achter de rug had, veroorzaakt door de slechte zomer van 1 885 en het
uitblijven van een subsidie van de gemeente Zandvoort. De gegarandeerde 4%
dividend op de preferente aandelen was niet haalbaar en men kon slechts 2 1 /2%
uitkeren. Gedurende de volgende jaren was de TMZ in staat 3% dividend uit te keren
op de aandelen. Hiermede begonnen de moeilijkheden voor de maatschappij, want de
aandeelhouders van beide maatschappijen - de ETMZ en de TMZ - eisten dividend
op. Zulks was uiteraard niet mogelijk en er ontstond een onhoudbare toestand voor de
TMZ. Pas op 1 april 1889 werd besloten de ETMZ te ontbinden en de concessie
alsmede de bezittingen over te dragen aan de TMZ. Voor verdere levensvatbaarheid
van deze maatschappij was het inmiddels te laat geworden en op 23 september 1889
werd het eerste paardetramtijdvak in Zandvoort afgesloten

Gedurende een periode van vijf jaren bleef Zandvoort verstoken van plaatselijk ver-
voer.

Een nieuw begin.

De Buffet-Maatschappij 'E Pluribus Unum', waarmede wij reeds kennis hebben
gemaakt op de paardetramlijn Beverwijk - Wijk aan Zee en die in Zandvoort het
befaamde hotel d'Orange (het vroegere hotel Kaufmann, waar Keizerin Elisabeth van
Oostenrijk in 1 884 met haar gevolg vertoefde) exploiteerde, werd de nieuwe eigenaar
van de tweede paardetramlijn. In de vergadering van de raad van Zandvoort van 1 juni
1894 werd besloten de oorspronkelijk aan Ir. Sanders toegekende subsidie van
ƒ 100,- per jaar gedurende 5 jaren, aan EPU over te dragen. De trambaan van de
TMZ. welke vroeger achter de terreinen van het hotel d'Orange was gelegen, is in de
maand mei 1 894 verlegd, waardoor het eindpunt van de tram langs het hotel kwam te
liggen. De oorzaak van de verlegging was gelegen in het feit, dat de eigenaar van hotel
Driehuizen weigerde vergunning te verlenen tot het berijden van zijn gronden. De heer
Driehuizen stelde dit afhankelijk van een geheel andere vergunning, maar die viel
buiten de competentie van de gemeente Zandvoort.

EPU nam van de TMZ over: 2 wagens, 3 paarden, rails, remise en stal. De lengte van
de trambaan, welke evenals bij de TMZ gedurende de zomermaanden werd bereden.
bedroeg 827 meter. De dienst nam een aanvang op 1 juni en werd beëindigd op 1 7
september 1 894. Het aantal vervoerde passagiers bedroeg 9358 met een opbrengst
van ƒ 701 ,85V2. Het vervoer liep helaas voor EPU terug: in 1 899 maakten nog slechts
8821 passagiers gebruik van de tram en de inkomsten bedroegen dat jaar ƒ 62 1 ,07'/2.

De echte Zandvoortenaren maakten te weinig gebruik van de tram. EPU exploiteerde
de tramlijn dan ook in hoofdzaak voor het vervoer van haar eigen gasten van het
station naar het hotel en omgekeerd. In de tweede helft van de maand juni 1901
werden nog maar 488 passagiers vervoerd! In dat jaar werd de dienst per 1 9 septem-
ber gestaakt, hoewel er in hotel d'Orange nog een 1 5-tal gasten verbleef. Men vond
het kennelijk niet meer de moeite waard om voor deze gasten de tram te laten rijden.

5i

Het materieel.

Het op de EPU-lijnen te Zandvoort en Beverwijk - Wijk aan Zee rijdende materieel is in
de loop der jaren nogal aan mutaties onderhevig geweest, waardoor de gang van
zaken soms moeilijk te volgen is.

EPU begon de dienst te Zandvoort met de dichte wagen nr. 1 van de TMZ en de open
wagen nr. 11 ex NHT.

De dichte wagen TMZ nr. 2 is in 1894 naar Sloterdijk overgebracht en heeft daar tot
1 905 gereden, toen de lijn Amsterdam-Sloterdijk door de gemeente Amsterdam werd
aangekocht. In 1906 is deze wagen gesloopt. In de plaats van wagen nr. 2 kwam het
hiervoor genoemde open paardetramrijtuig nr. 1 1 van de NHT (= ex 1 57 AOM) van
Sloterdijk naar Zandvoort. In 1900 verhuisden de dichte wagen nr. 1 en ex nr. 1 1 NHT
naar de lijn Beverwijk - Wijk aan Zee. De van de RTM afkomstige dichte wagen nr. 1 1 6
en de open wagen nr. 151 kwamen er voor in de plaats.

Gedurende de jaren 1901 tot en met 1903 heeft de RTM de EPU-lijn te Zandvoort
geëxploiteerd. In 1904, nadat de RTM zich uit Zandvoort en Beverwijk had terugge-
trokken, verhuisde wagen nr. 151 weer naar Beverwijk en kreeg daar het nummer 1 5.
Zandvoort kreeg een dichte wagen terug uit Beverwijk, die onder nr. 2 heeft dienst
gedaan. Tenslotte mag worden aangenomen, dat wagen nr. 1 1 6, ook afkomstig van de
RTM en aan EPU verkocht, in Zandvoort onder nr. 1 is blijven rijden.
In 1 907 maakte het eerste spoorwegstation plaats voor het huidige, dat een stuk
zuidelijker en dichter bij de dorpskern kwam te liggen. De afstanden van dit nieuwe
station naar het strand en de grote badhotels werden nu zo gering, dat de paardetram
geheel overbodig was geworden. Dit betekende dan ook het einde van de tram, welke
op 3 1 augustus 1 907 voor het laatst reed en waarmede het tweede paardetramtijdvak
werd afgesloten.

52

ZANDVOORT

Zandvoort was tegen het einde van de vorige eeuw druk bezig zich te ontwikkelen van het kleine
vissersplaatsje tot befaamde badplaats en telde reeds een aantal gerenommeerde hotels. Eén
van die hotels, hoewel niet tot de grootste gerekend, was eigendom van de uit een echt
Zandvoorts geslacht stammende W. Driehuizen. Het hotel was vlak bij zee gelegen. Men kon bij
hem abonnementen verkrijgen voor zeebaden, douches en binnenbaden. Tevens trad Driehui-
zen op als verhuurder van paarden en rijtuigen, alsmede van badkoetsen. Tarief voor één
badkoets was / 0.50, voor 25 badkoetsen ƒ 1 0,-.

Wij zien hier het open paardetramrijtuig ex nr. 1 1 NHT ( = ex 1 57 AOM), dat EPU van de TMZ had
overgenomen en dat in 1 894 van Sloterdijk naar Zandvoort was overgebracht. In 1 900 verhuisde
het nogmaals, nu naar de EPU-lijn Beverwijk- Wijk aan Zee.
Niet op de foto is te zien, dat de tramlijn nog doorloopt tot rechts naast het hotel Driehuizen.

53