Full text of "xyz1l"
At eshte Krijues i Qiejve e i Toke^
' . * (Sbura 1 1) ^
\^i
UNIVERSIT
Ilozofia materialists e cila kishte pushtuar shkencen e sh&k. te T9-te, pretend onte
' se univ^rsi ishte nj# lemsh i madh matenQsh i paqelllmte, i ciii egziston qe ng^
pafundesia. Argumentet e nxjerra ne pah nga shkenca e shek. te 20- te, e kalb^n
^ plDt^siSht keti pretend im te materi^lizmiL Shkenc^ e dtteve tona e verteton ni
menyr^ ti qarte se an S vers! ka nje filHm, pra krljuar nga mosegtistenca. Sibashku
rii€ Big Bengun CShperthimi i Madh) q^ emertohet ky fillim, si materia dh€ koha jiine krijuar
nga mosegzistenca.
M€ argum^ntet e sht^na ni dor# §jat^ 30-40 vit^ve ti fundit y zbuEua se ekuilibrat fizik n@
univers jani pircaktuar me nje delikatese te jashtzakondshme. Qi nga shpejte&ia ne
ShpertJlim t# Big eengut ne kat^r vl^rat th^melore t# fizik^ nga r^aksioiiet Mrthamor^
brenda ni yje ne struktyrin e alomJt^ qe te gjttha ekuihbrat fizik te universii, jane projektitar
poSai^Erisht p-er t^ mund^stiar j&tin humane. Po ne te njejt^n minyrt edbe struktura e tok^s
ne te cilen neietojmer uendndodhja e s^j ne kozmos apo atmosfera, jane te dizenjuara
pikerisht asMu siq duhet tl jene. Gjithashtu edhe ve^orit# kimike dhe fizike te atomeve t^
k^rbonit dhe qksigjenit apD ti molekytis se ujit p^rsin jane te percaktuar me saktesi te
mahnitshme pik^H^ht p^r ti mund^suar j«t^n humane. Shkurtimisht n# univer^ nuk ka^ vend
per koi^idenca. I gjkhi universi. sipss n|e qeilimt le cakttiar. eshte kri|uar ne nje ekuitiberdhe
harmoni t& mrekuffueshme. Ja pra. ky *sht^ krijimi i pirsosur dhe \ ep#rm i Allahut lot \
Boteve, K^te fakt Allah ti ne Kuran e deklafon si meposhte:
n^iitm. Zoti Jua). AlMtahM #ihti Ai qi krijol qiejt dhe tok^n brenda gjasht^ dittshp pasiaj
qindrol mbi Arsliin. Ai e mbuJon dilin me nati. qi me te shpejte e kerlcon ati (wibulimin e
dritis s^ ditis}. Edhe die^JL edhe hgna si edhe yjet I jani nenshtnjar sundimit te Tij. la pr^
vetim Atlj i takofi kfijimj dh« sundimj. I m^h#ruar e^t^ All-ll^hu. Zoti I boteve,- {Ar^f 54)
WftFTM AUTORfT
' Autori^ i cjli shkruan me pseudonimin HARUi^ iAHjA, ks lEndur ne
Ai^kara ni vitin 1956. Ka studiuar artet ni unlversitetiiv Mimar Sin^n
le StamboNIt, si dhe fOozofi ne Universitetfn e StamboKlit. Qe nga vhi
1960. autori ka publikuar flbra t# $hurnt# ni fosha t^ ndryshme, si ato
politjke, fetare dhe shkencoren Ha run Jahja njihet si nje autor qe ka
ihkruar punime tep^r ti rendisishme pir ti nsijerri ni shesh
m ash trS me t e e v a f u ci d n iste v e, pa vi ef sh me ri ne e prete nd im e ve te
tyre, si dhe anit e errita qi iidhfn Darvinizmin me disa ideologji
shkatenrimtare, Shume prej libra ve te tij jane perk thy ef ne Anglisht. <ijermanisht, Frengjfsht
!talisht Spartjishi Portugalisht ^hqip. Arabisht. P<slortEsht ftusisht BoshnjakKsht, Inddnezisht,
Tatarfsht, Urdu dhe Malaj, Ubrat e Harun Jahjas u drejtohen te gjjthe njerezve, musllmaneve
dhe jomusllmanive, pavarisisht nga raca, mosha e kombisia. sepse ata pirqendrohen ni nji
qellirn te vetem, i cili eshte zgjerimi i diapazonit te mendjes se lexiiesve nepermjet paraqitjes
si shenjave ti ekzistencis s^ pirjetshme te ZotJt."
f^
pen bPiinii h uiH\T\ ar m tjipiar, zcc^
^^i^^^^iaji
A i ii \
Per lexuesin
♦ Gjate 140 viteve te fundit, Darvinizmi, i cili mohon faktin e krijimit e, si
rrjedhoje, edhe vete ekzistencen e Allahut, ka here qe shume njerez te largo-
hen nga besimi i tyre dhe te bien ne kthetrat e dyshimit. Ndaj, duke provuar
se kjo teori nuk eshte gje tjeter veq nje mashtrim, ne kryejme nje detyre
shume te rendesishme qe eshte e Hdhur ngushte me fene. S'ka dyshim, se ky
eshte nje sherbim i rendesishem qe duhet t'u ofrohet te gjitheve.
♦ Nje pike qe duhet theksuar ka te beje me permbajtjen e Hbrit. Ne te gjithe
hbrat e autorit, temat qe kane hdhje me besimin trajtohen ne driten e ajeteve
kuranore dhe njerezit ftohen qe te mesojne fjalet e Allahut dhe te jetojne
bashke me to. Te gjitha temat qe kane lidhje me ajetet kuranore jane shpje-
guar ne menyre te atille qe te mos lene asnje shteg per dyshime apo dilema
ne mendjen e lexuesit. Stili i qarte, i lehte e i rrjedhshem mundeson ^do njeri
te gfaredo moshe apo grupi social qe te kuptoje me lehtesi librat. Kjo gje i ben
ata shume terheqes per t'u lexuar njeheresh, pa e nderprere leximin. Edhe ata
persona qe e mohojne anen shpirterore ndikohen pozitivisht nga faktet e per-
mendura ne keto libra dhe nuk mund ta hedhin poshte vertetesine e tyre.
♦ Ky liber, ashtu si dhe te gjithe librat e tjere te autorit, mund te lexohet indi-
vidualisht ose ne grupe. Leximi i librit ne grup eshte shume i dobishem dhe
i rendesishem, pasi gdo lexues mund t'i percjelle tjetrit mendimet dhe ekspe-
riencen e tij.
♦ Keta libra jane shkruar vetem per te fituar kenaqesine e Allahut, ndaj dhe
kontributi i ^dokujt per leximin dhe prezantimin e tyre do te ishte nje sher-
bim i madh per fene e Allahut. Ndaj, ata qe duan t'ua transmetojne fene te
tjereve, do te gjejne nje mjet teper efikas ne librat e Harun Jahjas.
♦ Ne keto libra ju nuk do te gjeni shpjegime qe bazohen ne burime te
dyshimta, apo stil shkrimi qe bie ndesh me respektin dhe nderimin qe duhet
te tregojme per gjerat e shenjta, apo ide te pabaza qe fusin dyshim dhe shkak-
tojne devijim ne zemer.
KRIJIMI I
UNIVERSIT
HARUN JAHJA
Shtator 2002
Rreth autorit dhe veprave te tij
Autori, i cili shkruan me pseudonimin HARUN JAHJA, ka lindur ne
Ankara ne vitin 1956. Pasi mbaroi shkollen tetevjegare dhe te mesme ne
Ankara, ai studioi artet ne universitetin Mimar Sinan te Stambollit, si dhe
filozofi ne Universitetin e Stambolht. Qe nga viti 1980, autori ka pubhkuar
hbra te shumte ne fusha te ndryshme, si ato pohtike, fetare dhe shkencore.
Harun Jahja njihet si nje autor qe ka shkruar punime teper te rendesishme
per nxjerre ne shesh mashtrimet e evolucionisteve, pavlefshmerine e pre-
tendimeve te tyre, si dhe anet e erreta qe hdhin Darvinizmin me disa ide-
ologji shkaterrimtare.
Pseudonimi i tij perbehet nga emrat "Harun" (Aron) dhe Jahja (Gjon), per
te perkujtuar keta dy profete qe luftuan kunder mosbesimit. Vula e Profetit,
e cila gjendet ne kapakun e hbrave te autorit permban nje kuptim simbohk
qe ka hdhje me permbajtjet e tyre. Kjo vule perfaqeson Kuranin, i cih eshte
Hbri dhe fjala e fundit e Allahut dhe Profetin, i cih eshte profeti i fundit. Nen
udheheqjen e Kuranit dhe Sunetit, autori ka per qelhm te hedhe poshte te
gjitha bazat e ideologjive anti-fetare, ne menyre qe te shuhen te gjitha
kundershtimet ndaj fese.
Te gjitha keto punime te autorit perqendrohen rreth nje qelhmi: transme-
timi i mesazhit te Kuranit per te gjithe njerezit, duke i nxitur ata te mendo-
jne rreth temave te rendesishme qe kane hdhje me besimin, si ekzistenca e
Allahut, njesimi i Tij, bota tjeter etj., dhe shkaterrimi i plote i themeleve te
rrenuara te sistemeve ateiste.
Harun Jahja gezon nje reputacion te madh ne nje game mjaft te gjere lex-
uesish qe nga India ne Amerike, nga Anglia ne Indonezi, nga Polonia ne
Bosnje, nga Spanja ne Brazil. Disa prej librave te tij jane te disponueshem ne
Anglisht, Frengjisht, Gjermanisht, Italisht, Portugalisht, Urdu, Arabisht,
Shqip, Rusisht, Boshnjakisht dhe Malajo; ata jane mirepritur nga lexuesit ne
te gjithe boten.
Te vleresuar ne te gjithe boten, keto punime kane sherbyer per te ndih-
muar shume njerez te gjejne rrugen e besimit apo te arrijne nje kuptim me te
thelle te besimit te tyre. Stili i qarte, i lehte dhe i rrjedhshem i ketyre librave
u jep atyre disa vegori karakteristike qe mund te vihen re nga kushdo qe i
lexon apo i shqyrton ato. Keto punime kane pasur nje ndikim te shpejte dhe
rezultate teper te kenaqshme. Eshte e pamundur per ata persona, qe i lexo-
jne keto libra me kujdes dhe mendojne rreth tyre seriozisht qe te vazhdojne
te mbrojne filozofine materialiste, ateizmin apo gfaredo ideologjie apo filo-
zofie shkaterrimtare. Edhe nese ata vazhdojne mbrojtjen, kjo tregon se ata
bazohen ne sentimentalizmin e tyre, pasi keto libra i hedhin poshte keto ide-
ologji qe nga themelet. Sot eshte bere e mundur qe te gjitha levizjet
bashkekohore jobesimtare te pesojne nje disfate ideologjike, ne saj te kolek-
sionit te libra ve te shkruar nga Harun Jahja.
S'ka dyshim se keto vegori e kane origjinen nga urtesia dhe udhezimi i
Kuranit. Autori sigurisht qe nuk ndihet krenar per veten e tij; ai synon qe te
jete nje mjet qe ndihmon te tjeret per te gjetur rrugen e drejte te Zotit. Per me
teper, ai nuk merr asnje perfitim material nga librat e tij. Edhe ata qe per-
gatisin keto libra nuk marrin asnje perfitim material. Ata duan vetem te fito-
jne kenaqesine e Allahut.
Duke pasur parasysh keto fakte, ata qe inkurajojne njerezit qe te lexojne
keto libra, te cilet hapin syte e zemres dhe ndihmojne te tjeret te behen adhu-
rues te devotshem te Zotit, bejne nje sherbim te pagmueshem per fene.
Nga ana tjeter, do te ishte humbje kohe dhe energjie perhapja e atyre
librave qe krijojne konfuzion ne mendjet e njerezve dhe nuk kane ndonje
ndikim te efektshem ne largimin e dyshimeve dhe dilemave nga zemrat e
tyre, sig e ka vertetuar dhe eksperienca shumevjegare. Eshte me se natyr-
shme qe libra te tille qe jane shkruar me teper per te theksuar forcen letrare
te autorit te tyre, sesa per te fituar kenaqesine e Allahut, nuk mund te kene
kurre nje efekt pozitiv. Ata qe dyshojne ne kete, mund te shohin se qellimi i
vetem i librave te Harun Jahjas eshte triumfi ndaj mosbesimit dhe perhapja
e vlerave morale te Kuranit.
Nuk duhet te harrojme nje pike shume te rendesishme: Shkaku kryesor i
vazhdimit te problemeve dhe konflikteve qe perballojne muslimanet sot
eshte ndikimi ideologjik i mosbesimit. Te gjitha keto do te marrin fund kur
te arrihet disfata ideologjike e mosbesimit dhe te sigurohemi qe gdo njeri i
njeh mrekullite e krijimit dhe moralin kuranor, ne menyre qe te gjithe njerez-
it te jetojne me frymen e tyre. Duke marre ne konsiderate gjendjen e botes
sot, e cila i gon njerezit ne nje humnere te thelle dhune, korrupsioni dhe kon-
fliktesh, eshte e qarte qe ky sherbim duhet te jete i diponueshem sa me shpe-
jt dhe sa me efektivisht qe te jete e mundur. Perndryshe, mund te jete shume
vone.
Ne shpresojme qe me Vullnetin e Zotit, librat e Harun Jahjas do te luajne
kete rol teper te rendesishem ne shekullin XXI dhe do te ndihmojne njerezit
te fitojne paqen, bekimin, drejtesine dhe lumturine e premtuar ne Kuran.
Titulli i origjinalit:
"Krijimi i Universif
www.harunyahya.com
Te drejtat e botimit ne gjuhen
shqipe jane te rezervuara per
Komuniteti Musliman Shqiptar
Perktheu nga turqishtja:
Ahmet Gjinishi
Redaktor Letrar:
Roald A. Hysa
Botuar nga:
Komuniteti Musliman Shqiptar
Rr. '*Punetoret e Rilindjes'', Nr.50
Tirane-ALBANiA
Tel & Fax: +355 4 223701
icalb@yahoo.com
Shtypur nga:
§an Ofset, Cendere Yolu No:23
Ayazaga, Istanbul-TURKEY
P e r m b a j t j a
Hyrje
Rrezimi Shkencor i Materializmit 9
Kreu I
Krijimi i Universit nga Mosekzistenca 15
Kreu II
EkulllbrI ne Shperthim 29
Kreu III
RItml I Atomeve 43
Kreu IV
RreguUI ne Qlej 61
Kreu V
Planet! Blu 77
Kreu VI
ProjektImI ne Drite 101
Kreu VII
ProjektImI ne Uje 121
Kreu VIM
ProjektImI i Veconte i Elementeve te Jetes 139
Perfundimi
Thirrje per Arsyetim 157
Shtojce
Rrezimi i Evolucionit 165
s
^9M«)
H Y R J E
IMI
SHKENCOR I
MATERIALIZMIT
Materializmi nuk mund te pretendoje
me teper, jetegjatesine e tij si filozofi
shkencore.
Artur Kestler, Filozof i njohur'
1 KRIJIMI I UNI VERSIT
Si u krijua ky univers i paskajshem ku ne jetojme?
Si u shfaq ekuilibri, harmonia dhe organizimi ne kete univers? Si arriti
bota ku ne jetojme te behej nje strehe kaq e sigurte per ne?
Keto pyetje qe ne agim te historise se njerezimit kane terhequr vemendjen e
shume mendimtareve. Mes tyre ka patur edhe shkencetare dhe/apo filozofe, te
cilet kane kane studiuar dhe analizuar te bazuar ne logjike dhe arsye (prakticizem)
keto pyetje dhe kane arritur ne perfundimin e perbashket se: Persosmeria e rre-
gulht dhe projektimit ne univers jane nje tregues i qarte per ekzistencen e nje
Krijuesi Suprem, Zoterues i gjithesise.
Kjo eshte e nje e vertete e padiskutuar e qe mund te arrihet duke vene ne
pune intehgjencen tone. Kete reahtet Allahu e ka deklaruar para 14 shekujsh ne
hbrin e Tij, Kuranin, te cihn e zbriti si udhezim per njerezimin. Aty njoftohemi
edhe mbi krijimin e universit nga mosekzistenca, organizimin e tij per nje qelhm
te vegante dhe krijimin e te gjitha sistemeve dhe ekuihbreve ne univers per te
mundesuar jetesen njerezore.
Ne nje ajet te Kuranit, Allahu i fton njerezit te arsyetojne mbi kete aspekt ne
vargun pasues:
"A eshte me i rende rende krijimi juaj apo ai i qiellit?
E Ai e ngriti ate! Ngriti kupen e tij dhe e persosi ate.
Naten ia erresoi e diten ia ndrigoi.
E pastaj token e sheshoi". (Naziat, 27- 30)
Perseri duke iu mbeshtetur thenieve ne Kuran, njeriu duhet te deshmoje
krijimin prej Zotit, te te gjithe sistemeve dhe ekuilibreve ne univers per te (njeri-
un), te thellohet mbi kete realitet dhe te nxjerri mesim prej vezhgimeve te tij:
"Edhe per ate qe ju krijoi ne toke lloje te ndryshme (bageti, bime, peme, minerale
etj); ka fakte per nje popull qe di te marre pervoje". (Nahl, 13)
Ne nje tjeter ajet te Kuranit thuhet:
"Ai eshte qe zgjat naten ne pjese te dites dhe zgjat diten ne pjese te nates, i nen-
shtroi diellin dhe henen qe secili leviz (udheton) deri ne af atin e caktuar. Ky eshte
Allahu, Zoti juaj, i tere sundimi eshte i Tij, e ata qe i luteni ne vend te Tij, nuk
zoterojne as sa nje cipe (e hurmave, fije)". (Fatir, 13)
Kete te vertete, te cilen e mesojme nga Kurani e pranojne edhe shume
shkencetare te konfirmuar, themelues te astronomise moderne. Emra si Galilei,
Kepler, Njutoni duke zbuluar strukturen e ndertimit te universit, projektimin e
HARUNJAHJA 11
Sistemit Diellor, ligjet e fizikes dhe ekuilibre te ndryshem e kane kuptuar me se
miri se te gjitha keto jane te krijuara nga Zoti.
Materializmi: Argumenti i rreme i shekuUit te 20-te
E verteta e krijimit, te cilen e shpjeguam deri tani, refuzohet qe prej kohesh
te hershme prej nje pikepamjeje filozofike, e ashtuquajtur materializem. Kjo filo-
zofi, e cila fillimisht eshte shfaqur te Greket e vjeter dhe me pas u pranua prej kul-
turash apo/dhe personash te ndryshem, hedh tezen se materia ekziston qe ne
infinit. Duke pohuar se universi rrjedh nga pafundesia paraprakisht mohonin kri-
jimin e saj nga Zoti.
Materiahstet ashtu sig hipotezojne qe universi ekziston qe ne infinitet, pre-
tendojne se ne gjithesi nuk ekziston qelhm dhe projektim. Ata pohojne se te gjitha
ekuihbret, harmonia dhe rregulh jane veper vetem e koingidences (rastesise). Ky
pretendim mbi "rastesine'' eshte perdorur me pas edhe si pergjigje ndaj pyetjes se
si u shfaqen gjallesat. Teoria e evolucionit apo e thirrur ndryshe Darvinizem, eshte
nje tjeter zbatim i materiahzmit mbi natyren.
E shprehem edhe me pare se kishte edhe nga ata persona, themelues te
shkences moderne, te cilet besonin ne krijimin e universit nga Zoti. Ne shekulhn
e 19-te ndodhi nje ndryshim ne kete qendrim te botes se shkences. Materiahzmi,
ne menyre te paramenduar u fut ne kalendarin e shkencave moderne prej grupeve
te ndryshme. Kjo filozofi gjeti mbeshtetje te gjere dhe u perhap shume shpejt ne
boten e shkences edhe per shkak te kushteve sociale e pohtike te shek. te 19-te.
Megjithate, zbuhmet e shkences moderne e demostrojne ne menyre te
padiskutueshme shume qarte pavleftesine dhe fallcitetin e materiahzmit ne fjale.
Zbulimet shkencore te shekuUit 20-te
Le te kujtojme edhe nje here dy pohimet themelore te materiahzmit rreth
universit:
Universi ekziston qe nga pafundesia, pra, nuk ka as filhm as fund, ai nuk
eshte i krijuar.
(^do gje ne univers eshte thjesht fryt i rastesise dhe jo nje plan apo projek-
tim me nje vizion te qelhm te.
Te dy keto nocione te materialisteve si rrjedhoje e nje shkence primitive te
shekuUit te 19-te, te mbrojtura me shume ngulm, u shemben plotesisht nga ana e
12
KRIJIMI I UNIVERSIT
zbulimeve shkencore te shekullit pasardhes.
Fillimisht ne harrese mbeten pretendimet mbi ekzistencen qe ne infinit te
universit. Qe ne vitet 1920 kishte nje mori faktesh qe kjo s'mund te ishte e
vertete. Shkencetaret tashme ishin te
sigurte per krijimin e tij nga mosekzis-
tenca e shkaktuar kjo prej nje
"Shperthimi te Madh" (Big Beng). Me
fjale te tjera universi nuk ka ekzistuar
ne pafundesi por perfundimisht eshte
krijuar nga Zoti.
Ajo qe shkenca gjunjezoi se dyti
ne shek. e 20-te ishte pretendimi "i
rastesise'', te krijimit te gjitliesise ne
menyre aksidentale dhe e paprojektuar.
Kerkimet e bera qe prej viteve 1960-te,
treguan se te gjitlia ekuilibret fizike
ishin te perllogaritura (programuara) ne
nje menyre shume te nderlidhur qe te
bejne te mundshme jeten njerezore. Me
thellimin e kerkimeve, u gjeten nje nga
nje hgjet fizike, kimike dhe biologjike ne
univers, forcat themelore si ato te ren-
deses dhe te elektromagnetizmit, struk-
turen ne teresi te atomeve dhe elemen-
teve perberes te universit, te programuara keto me ate saktesi per te mundesuar
jeten e qenieve njerezore. Sot shkencetaret perendimore kete projektim te
jashtezakonshem e quajne "Parim Human" (Anthropic Principle). Pra, gdo
detaj ne univers eshte projektuar me shume kujdes qe te beje te mundshme jeten
e njeriut.
Shkurtimisht ne ditet tona materializmi eshte refuzuar dhe shembur
plotesisht nga shkenca moderne. I pozicionuar si vizion shkencor dominues per
shekullin e 19-te, materializmi u permbys ne shekullin e 20-te, duke pesuar nje
humbje perfundimtare.
Eshte shume e natyrshme te ndodhte keshtu. Ashtu siq deklaron edhe
Me anullimin qe i beri shkenca materia-
lizmit deshmoi edhe nje here mbi krijim e
universit nga Allahu. Mb\ kete teme
revista e mirenjohur Newsweek ne numrin
e botuar me 27 Korrik 1998 ne kopertinen
e saj, i dha titullin "Shkenca gjeti Zotin".
HARUN JAHJA 13
Allahu: "Ne nuk e krijuam qiellin e as token dhe gka ka ne mes tyre, pa qellim
(shkel e shko), ai eshte mendim i atyre qe nuk besuan../'. (Sad 27), eshte nje
supozim i gabuar qe universi te jete i krijuar pa nje qellim te caktuar. Eshte e pash-
mangshme per gdo teze te hedhur mbeshtetur mbi keto supozime, te falimentoje
perballe realitetit qysh ne fillim.
Krijimi eshte nje fakt. Ne kete liber keto te verteta do t'i analizojme se
bashku me argumentet perkatese. Te gjithe ne do te shohim disfaten qe pesoi
materializmi perballe shkences dhe do te behemi deshmitare per krijimin e uni-
versit prej Allahut me nje force krijuese superiore dhe te persosur.
^n|
-*
i
K r e u
Krijimi i
Universit nga
Mosekzistenca
Ne formen e saj standarte, teoria e Big Bengut
pohon se universi ka fiUuar me zgjerimin e
menjehershem te te gjitha pjeseve. Po si arriten
te zgjeroineshin ne te njejtin past, te sinkronizuar
te gjitha pjeset e universit? Kusin ua dina
komanden atyre?
Andrei Linde, profesor kozmologjie^
1 6 KRIJIMI I UNI VERSIT
Nje shekull me pare, krijimi i universit ishte nje koncept qe injorohej nga
nje pjese e mire e astronomeve. Shkak per kete ishte koncepti i gabuar i
shkences se shekullit te 19-te ku pranohej gjeresisht ekzistenca e gjithe-
sise qe nga pafundesia. Shumica e shkencetareve qe studionin mbi universin duke
supozuar se ndodheshin perballe me nje mase lendesh, e cila meqe ekzistonte qe
ne infinit as nuk e merrnin mundimin ta kalonin ndermendje per nje "krijim'' te
universit, pra, per ekzistencen e nje fillimi (te tij).
Idea mbi "ekzistencen ne pafundesi" (vazh-
dueshmeri) ka hyre ne Perendim se bashku me filo-
zofine materialiste. Kjo filozofi, e cila i ka rrenjet te
Greket e lashte, mbron idene se nuk ka ekzistence tjeter
veg materies dhe se universi ekziston qe nga pafundesia
dhe do te vazhdoje deri ne pafundesi. Kjo filozofi mbi-
jetoi ne forma te ndryshme gjate sundimit roman dhe ne
Perandorine e Vone Romane dhe ne Mesjete, materializ- Filozofi gjerman Imanuel
li. i. • • n • T^- 1 • Kant ishte i pari person qe
mi pesoi n]e renie si rezultat i influences se Kishes oohoi "universin e
Katolike dhe filozofeve te krishtere. Por pas Rilindjes pafundem" ne Kohet e
1,1 ^ ^T. £1 c- A' £11 -^ Reja. IVIegjithate zbulimet
mes shkencetareve dhe filozofeve perendimore filloi te shkencore vieftesuan
lindte nje kuriozitet per burimet filozofike te Greqise se pohimin e Kantit.
lashte. Keshtu pra, filloi perqafimi i materializmit ne kete periudhe.
Ishte filozofi i shquar gjerman Imanuel Kant ai qe gjate Iluminizmit
Evropian ka pranuar dhe mbrojtur materializmin. Kanti deklaronte se universi ka
ekzistuar vazhdimisht dhe brenda kesaj pafundesie gdo probabilitet duhet te shi-
het si i mundshem. Ndjekesit e Kantit idene mbi nje univers te pafund vazhduan
ta mbronin se bashku (bashkangjitur) me materializmin. Qysh nga fillimi i sheku-
llit te 19-te edhe teza se nuk ekziston nje zanafille e universit, pra, e krijimit ne nje
gast filloi te perqafohej gjeresisht. Kjo ideologji, e cila u pervetesua me kembe-
ngulje te madhe edhe nga materialiste dialektike si Karl Marksi dhe Frederik
Engels, arriti te avancoje deri ne shekullin e 20-te.
Ideja ne fjale per nje univers te pafund ne gdo periudhe ka qene e lidhur fort
me ateizmin. Nuk eshte e veshtire per ta kuptuar pse? Sepse ekzistenca e nje
zanafille per universin flet per krijimin e tij nga Zoti dhe e vetmja rruge per t'iu
kundervene kesaj ishte dalja ne skene me pretendimin se universi ka ekzistuar
gjithmone. Nje nga ata, te cilet e pervetesuan me kembengulje kete ideologji ishte
Xhorxh Policer, i cili me librat qe shkroi ne shekullin e 20-te u be nje mbrojtes i njo-
hur i materializmit dhe marksizmit. Ne librin e tij me titull: "Parimet themelore te
HARUNJAHJA 17
filozofise'', Policer duke u bazuar ne modelin e "universit te perhershem'' i del
kundra (krijimit) ne kete menyre:
''Universi eshte digka e pakrijuar. Ne qofte se do te ishte e kunderta, atehere duhet
te jete i krijuar nga Zoti ne nje gast te vetem dhe duhet te jete krijuar nga asgjeja,
pra, mosekzistenca. Per te pranuar krijimin, para se gjithash duhet te pranojme,
idene e nje gasti kur universi akoma nuk ekzistonte, dhe me pas gdo gje u krijua nga
higi. Kjo eshte digka qe shkenca nuk mund ta pranoje''.^
Policer ishte kundra krijimit, duke mbrojtur idene e pafundesise se univer-
sit, mendonte se shkenca perparonte ne anen e tij. Ne fakt shkenca pa kaluar
shume kohe demostroi me te vertete se universi ka nje fillim. Dhe ashtu sig e
kishte deklaruar Policeri vete, nese ka nje krijim atehere duhet te kete gjithashtu
nje Krijues.
Zgjerimi i Universit dhe Zbulimi i Big Bengut
Vitet 1920 do te ishin shume te rendesishme per zhvillimin e astronomise
moderne. Ne vitin 1922 fizikanti rus Aleksander Fridman arriti te perllogarise se
sipas Teorise se Relativitetit te Ajnshtajnit, struktura e universit nuk ishte statike (e
palevizshme) dhe do te ishte e mjaftueshme edhe nje impuls i vogel te shkaktonte
zgjerim apo tkurrje (te saj). I pari person qe arriti te tregoje rendesine e zgjidhjes se
Fridmanit, ishte astronomi belg Xhorxh Lemetre. I bazuar ne keto kalkulime,
Lemetre deklaroi se universi kishte nje fillim dhe qe prej asaj zanafille vazhdon ne
menyre konseguente te zgjerohet. Perveg kesaj beri te ditur se do te arrihej te llo-
garitej edhe masa e mbetur e rrezatimit qe prej kesaj pikenisjeje.
Llogaritjet teorike te ketyre shkencetareve nuk terhoqen vemendje ne ate
kohe por me shfaqjen e nje argumenti bindes gjate viteve 1929, si rezultat i
vezhgimeve te shumta, rane si nje bombe ne boten e shkences. Po ate vit ne qen-
dren vezhguese "Kalifornia Maunt Uillson'', astronomi amerikan Fdvin Habell
beri nje nga zbulimet me te medha ne historine e astronomise. Habell duke studi-
uar qiellin me anen e nje teleskopi gjigand, zbuloi se drita e yjeve qdo dite e me
teper perthyhej drejt ngjyres se kuqe, fundit te spektrit dhe kjo ka lidhje te
drejteperdrejte me distancen e yjeve nga toka. Ky zbulim tronditi te gjitha bazat e
modeleve te nje universi te qendrueshem te supozuara deri ne ate kohe.
Sipas ligjeve te njohura te fizikes, spektri i rrezeve te drites, te cilat levizin
drejt pikes se vezhgimit kthehen ne vjollce, ndersa spektri i atyre rrezeve te drites,
te cilat largohen prej pikes se vezhgimit anojne drejt se kuqes. (F njejte kjo me ho-
llimin e zerit te sirenes se trenit, i cili i largohet vezhguesit.) Vezhgimi i Habllit tre-
1 8 KRIJIMI I UNI VERSIT
Edvin Habell zbuloi se universi po zgjerohej.
Me kete rast ai gjeti fakte per "Big Bengun",
nje ngjarje kataklizmike, zbulimi i se ciles i
detyroi shkencetaret te braktisin idene e nje
universi te pafundem dhe te perjetshem.
gon se sipas ketij ligji, trupat qiellore ne
menyre te vazhdueshme largohen prej nesh.
Pa kaluar shume kohe Habell, zbuloi
digka tjeter shume te rendesishme: galak-
tikat dhe yjet nuk largoheshin vetem prej
nesh por edhe nga njeri-tjetri. Perballe nje
universi ku gdo trup qiellor, ne te cilin dis-
tancohen nga njeri-tjetri, i vetmi perfundim qe mund te arrihet eshte se universi
eshte ne "zgjerim'' te perhershem.
Ky ishte nje zbulim per te cilin Xhorxh Lemetre pati "profetizuar'' pak kohe
me pare, dhe nje nga mendjet me te shquara te shekullit, pati shprehur digka ne
lidhje me kete 15 vjet me pare se ai. Ne vitin 1915 Albert Ajnshtajn me ane te per-
llogaritjeve te perfituara nga Teoria e pergjithshme e Relativitetit arriti ne per-
fundimin se universi eshte nje strukture jo-statike (keshtu duke i paraprire per-
fundimeve te Fridmanit dhe Lemetrit). Por i habitur perballe ketij zbulimi
Ajnshtajni, ekuacioneve te tij i shtoi edhe nje faktor te ri, te cilin e emertoi "kon-
stante kozmologjike'' qe "te dilte nje pergjigje e drejte" sepse ne ate kohe
astronomet thonin se universi eshte statik dhe ai kerkoi qe teoria t'i pershtatej ketij
modeli. Vite me vone konstanten kozmologjike do ta perkufizonte si, gabimi me i
madh i karrieres se tij.
E verteta mbi zgjerimin e universit, te cilen na e parashtroi Habell, me pas
do te lindte nje model te ri per universin. Nese universi eshte ne zmadhim nese do
te kthehemi pak ne kohe (ne te shkuaren) do te konstatojme nje univers me te
vogel, e nese shkojme me tej do te verejme "vetem nje pike".
Duke iu mbeshtetur matjeve te bera, kjo pike, e cila perfshinte te gjithe
materien e universit, do te kishte nje vellim zero per shkak te forces te madhe
terheqese (gravitetit). Keshtu qe universi duhet te jete shfaqur me shperthimin e
kesaj pike me vellim zero. Ky shperthim u quajt "Big Beng" (Shperthimi i Madh)
dhe ekzistenca e tij ne menyre te perseritur pohohet nga faktet e verejtura.
Big Beng tregoi nje te vertete shume te madhe: Te thuash qe digka ka zero
volum eshte njesoj sikur te thuash eshte "Hig". I gjithe universi eshte krijuar nga
HARUN JAHJA
19
ky "hig''. Dhe per me teper ky univers ka nje fillim ne te kundert me pikepamjen
e materialisteve qe mbeshtesin se "universi ka ekzistuar nga pafundesia''.
Hipoteza e "gjendjes se qendrueshme" (palevizshme)
Teoria e Big Bengut per shkak te argumentave te forta qe sillte, filloi te pra-
nohej gjeresisht nga bota e shkences. For astronomet, te cilet ishin te vendosur ne
mbeshtetje te filozofise materialiste dhe mbi idene e kesaj filozofie mbi nje
"univers te pafund'', vazhdonin t'i rezistonin Big Bengut dhe te mbanin ne kembe
ideologjine e tyre. Shkakun e kesaj pergapjeje kuptohet fare qarte ne fjalet e
fizikantit te shquar Artur Edington, i cih thote: "Ne menyre filozofike idea per fi-
Ihmin e menjehershem te ketij rregulH te tanishem natyror me duket shume e
neveritshme".^
Nje tjeter astronom qe kundershtoi teorine e Big Bengut, ishte Fredi Hoil.
Ky i fundit aty nga mesi i shekulHt te 20-te nxorri nje model te ri, pasues i filozofise
se universit te pafund te shekullit te 19-te, me emrin gjendje e palevizshme
"Steady-state". Hoil e pranoi faktin e pakundershtueshem te zgjerimit te universit
dhe propozoi digka te re se universi eshte i pafundem ne te dyja, dimensionin dhe
kohen e tij. Sipas ketij modeli me zgjerimin e universit materia ne sasi te duhura,
ne menyre spontane filloi te ekzistonte vetvetiu per ta mbajtur universin ne gjend-
je te palevizshme. Qellimi i vetem i dukshem i kesaj teorie eshte mbeshtetja e dog-
mes se "materies qe ekziston qe ne pafundesine e kohes", e cila eshte baza e filo-
zofise materialiste, kjo teori e Big Bengut eshte plotesisht e kunderta sepse mbron
qe universi ka nje fillim. Perkrahesit e teorise se gjendjes se palevizshme i rezistu-
an per nje kohe te gjate Big Bengut. Por megjithate shkenca perparonte kundra
tyre.
Triumfi i Big Bengut
Ne vitin 1948 Xhorxh Gamov duke i avancuar me tej
llogaritjet e Xhorxh Lemetrit, hodhi nje teze te re mbi Big
Bengun. Nese universi eshte formuar me nje shperthim
kataklizmik, padyshim qe duhet te kete lene pas nje
Gjendja e ser Artur Edingtonit qe "idea per fillimin e
menjehershem te ketij rregulli te tanishem natyror
me duket shume e neveritshme" eshte nje pranim i
shqetesimit qe solli Big Bengu per materialistet.
20 KRIJIMI I UNIVERSIT
perqindje te caktuar te rrezatimit. Dhe mbi te gjitha ky rrezatim duhet te jete
perhapur ne raport te njejte ne te gjithe universin.
Ky argument qe duhej te vertetohej, pa kaluar shume kohe u gjend. Ne vitin
1965, dy kerkues Arno Penzias dhe Robert Uillson si perfundim i nje rastesie, zbu-
luan keto rrezatime (vale) te panjohura. Ky rrezatim, te cilin e quajten "Sfondi
Kozmik i Rrezatimit" ishte i ndryshem nga rrezatimet qe reflektoheshin nga gdo
vend i liapesires per uniformitetin e jashtezakonshem. E shprehur ndryshe ky nuk
ishte nje rrezatim me origjine te lokalizuar, pra, nuk kishte nje burim te percaktu-
ar dhe ishte i perhapur gjithandej. Keshtu
qe shume shpejt u zbulua se keto rreza-
time i takonin mbetjeve te periudhes se
Big Bengut qe vazhdojne qe nga gasti i
pare i shperthimit te madh. Gjithashtu
Gamovi nxorri se frekuenca e rrezatimeve
ishte shume e afert me vleren e
parashikuar nga shkencetaret me pare.
Penzia dhe Uillson fituan edhe gmimin Rrezatimi kozmik i zbuluar nga Penzia dhe
T^T 1 1 11- ^ Uillson shikohet si nje fakt i pakunder-
Nobel per zbuhmme tyre. shtueshem per Big Bengun nga bota
Ne 1989, Xhorxh Smut me ekipin e shkencore.
tij te NASA's hodhen ne hapesire "Satelitin e Zbulimit te Rrezatimit te Sfondit
Kozmik'' (COBE). Me aparatet e ndjeshme te vendosura ne kete anije kozmike u
deshen vetem 8 minuta per te detektuar dhe pohuar matjet e Penzias dhe
Uillsonit. Konkluzionet vertetuan rezultatet e mbetjeve te trysnise dhe nxehtesise
prej shperthimit te madh ne fillim te universit. Shumica e shkencetareve pohuan
se COBE ne menyre te sukseshme kishte kapur mbetjet e Big Bengut.
Shume fakte te reja per Big Bengun po dilnin. Nje argument tjeter i rende-
sishem i Big Bengut ishte sasia e gazeve te hidrogjenit dhe heliumit ne hapesire.
Me matjet e bera ne ditet tona kuptohet se raporti hidrogjen-helium ne univers
perputhet plotesisht me raportin teorik te llogaritjeve te mbetjes se hidrogjen-heli-
um nga Big Bengu. Kjo na drejton ne ate se ne teorine e gjendjes se palevizshme
nese universi pa nje fillim vjen nga infiniti dhe nuk ka fillim, hidrogjeni ne univers
do te digjej plotesisht dhe do te kthehej ne helium. I mbeshtetur nga fakte te
mjaftueshme Big Bengu u pranua ne menyre te prere nga shkenca. Sipas nje shkri-
mi ne numrin e Tetorit 1994 te revistes "Scientific American" shenon se modeli i
Big Bengut eshte i vetmi qe merr parasysh zgjerimin e vazhdueshem dhe siste-
HARUN JAHJA 21
matik te universit dhe perfundime te tjera observuese.
Denis Shama, i cili per nje kohe te gjate se bashku me Fred Hoil, perkrahu
teorine e gjendjes se palevizshme, u shpreh ne kete menyre mbi argumentat e nje-
pasnjeshme te Big Bengut:
"Edhe une si gjithe ato qe perkrahnin teorine e gjendjes se palevizshme u ferkuan
per nje kohe te gjate me argumentat bindese... Nje rol te rendesishem luaja dhe une
por jo se i besoja vertetesise por vetem se do te doja qe ''gjendja e palevizshme'' te
ishte e vertete. Kundra argumenteve mora pjese perkrah Fredit per te gjetur pergji-
gje per keto zbulime armike. Por me grumbullimin e me teper te argumenteve, e
kuptova qe nuk kishte me kuptim te vazhdoja te luaja rolin dhe mendova se tashme
duhet lene menjane ''gjendja e palevizshme''.^
Kush e krijoi universin nga mosekzistenca?
Me triumfin e Big Bengut, edhe dogma themelore e materialisteve, nocioni
mbi "universin e pafund'' u varros ne faqet e historise. Atehere gfare ishte ajo force
qe krijoi universin me nje shperthim te madh ne mosekzistence?
Pa dyshim qe kjo pyetje tregon (shfaq) ate te vertete, te cilen nuk e pelqen
Artur Fdington dhe materialiste te tjere, pra, ekzistencen e nje Krijuesi. Filozofi i
shquar ateist Antoni Flu per kete ka thene:
"Thone se shpifjet i bejne mire gjendjes shpirterore te njeriut. Une do te rrefehem:
Modeli i Big Bengut eshte shume shqetesues per sa i perket nje ateisti. Sepse shken-
ca ka vertetuar nje pretendim te perkrahur nga burime fetare: Tezen mbi ekzistencen
e nje zanafille te universit. Une i besoj akoma ateizmit por duhet te theksoj se nuk
eshte fare e lehte dhe e qete te mbrohet perballe Big Bengut".*'
Shume shkencetare te tjere qe nuk e kishin detyruar veten ne besimin e ver-
ber ne ateizem, sot ne krijimin e universit e pranojne ekzistencen e nje Krijuesi,
zoterues te nje force te pafund, pra, Allahun. Psh, astrofizikanti i njohur amerikan
Hjuxh Ros shpjegon ekzistencen e Krijuesit pertej dimensioneve te universit ne
kete menyre:
"Koha eshte dimensioni ku shfaqen ngjarjet. Ne qofte se materia eshte e shfaqur se
bashku me shperthimin, atehere shkaku i ekzistences se universit duhet te jete nje
fenomen plotesisht i pavarur nga dimensioni kohor dhe ai i vendit. Kjo na tregon se
krijuesi eshte mbi te gjitha dimensionet e universit. Ne te njejten kohe tregon se Zoti
nuk eshte universi ne vetvete dhe nuk permbledh ate apo te jete nje force e tij (uni-
versit).^
22 KRIJIMI I UNIVERSIT
Ankesat dhe pavleftesite (mangesite) ndaj krijimit
Sig e studiuam deri ne kete pike. Big Beng do te thote krijimi i universit nga
mosekzistenca, pra, pohim i hapur i krijimit te qellimshem. Per kete shkak fizikan-
tet dhe astronomet, te cilet e kishin pervetesuar ideologjine materialiste, u mun-
duan te sillnin disa shpjegime alternative per t'i dale kundra ketij realiteti. Nje nga
keto ishte dhe teoria e "gjendjes se palevizshme'', te cilen e prekem ne faqet e
mesiperme ku thame se kjo teori ishte nje pergapje e pashprese e disa shkence-
tareve, te cilet "ne menyre filozofike shqetesoheshin nga idea e krijimit te univer-
sir.
Dy alternativat e tjera, te cilat materialistet u munduan t'i sillnin ishin mo-
dele qe e pranonin Big Bengun por qe mundoheshin ta komentonin jashte krijim-
it. I pari ishte "modeli i oshilacionit (hapje-mbylljes) te universit" dhe i dyti ishte
"modeli kuantum i universit". Tani le te analizojme hollesisht keto teori dhe te
shpjegojme pavleftesite e tyre.
"Modeli i oshilacionit te universit" u shfaq si teze nga ata astronome, te
cilet nuk e pranonin dot Big Bengun si fillimin e universit. Ne kete model pre-
tendohet se pas Big Bengut universi u mblodh perseri ne vetvete, pra, ne nje pike
te vetme dhe me pas shpertheu perseri dhe u mblodh perseri ne nje pike te tille.
Keshtu me kete rutine vazhdon deri ne pafundesi. Perseri sipas ketij modeli edhe
para Big Bengut ka patur shperthime deri ne pafundesi. Pra, sipas teorise, univer-
si dhe materia ekzistonin qe nga pafundesia por qe me kalimin e kohes perjetonin
shperthime dhe tkurrje (mbledhje ne nje pike) here pas here. Edhe universi ku ne
jetojme eshte nje prej atyre universeve te ketij cikli.
Ajo qe bene ata qe parashtruan kete model ishte thellimi i tyre mbi Big
Bengun duke shkruar nje skenar per ta kthyer ate ne nje teori qe mbron pafundes-
ine e universit. Por ky ishte nje skenar jashteshkencor, sepse kerkimet e 15-20
viteve te fundit na tregojne se ky model i oshilacionit te universit eshte i pamund-
shem. Sepse edhe sikur universi te tkurret e te mblidhet ne vetvete, nuk ekziston
asnje force fizike qe te kushtezoje nje tkurrje kaq te madhe dhe duke e kthyer
perseri ate mbrapsht, me nje shperthim tjeter te madh, ta ndertoje ate perseri.^
Faktori me i madh, i cili miraton pavlefshmerine e ketij modeli eshte se edhe
sikur universi me oshilacion te vazhdueshem te ekzistoje, ky mekanizem nuk do
te vazhdonte ne pafundesi. Sepse llogaritjet tregojne se keto "universe te njepas-
njeshem" do t'i transferonin pasuesit nje sasi entropie. Pra, energjia ne gdo univers
sa do te vinte e do te behej me e padobishme, pra, sasia e energjise ekzistuese do
HARUN JAHJA 23
te ishte me e vogel dhe qdo univers qe do te hapej serish do te zoteronte nje hapje
me te ngadalte dhe nje siperfaqe me te madhe. Dhe nese do te ktheheshim pas ne
kohe do te perballeshim me universe me te vegjel dhe perseri kjo do te kygej ne nje
"univers fillestar". E nese do te ekzistonin universe te ketille perseri duhet qe ne
filhm te jene krijuar nga mosekzistenca.'^
Shkurtimisht modeh i "oshilacionit" te pafund te universit eshte nje fantazi
qe fizikisht nuk eshte e mundur te reahzohet.
"Modeli kuantum i universit", ishte modeh i dyte i paraqitur per nje shpje-
gim jashtekrijimit per Big Bengun. Ata qe mbronin kete teze e paten bazuar ske-
narin e tyre ne vezhgimin e bere ne fiziken nenatomike (kuantumit). Ne fiziken e
kuantumit u vezhgua se copezat nenatomike formoheshin dhe zhdukeshin spon-
tanisht brenda ne vakum. Kete vezhgim disa prej fizikanteve e komentuan se
materia fillon dhe krijohet ne nivehn kuantum dhe se "kjo cilesi i takon materies
ne vetvete", po keshtu edhe ne krijimin e universit nga mosekzistenca eshte nje
veti qe i perket lendes, duke u munduar te tregonin kete dukuri si nje pjese e h-
gjeve te natyres. Brenda modeht te kuantumit, universi yne interpretohet si nje
copez nenatomike ne nje (univers) me te madh.
Ne fakt pershkrimi i bere fizikes se kuantumit ne asnje menyre nuk ka h-
dhje dhe nuk mund te jete nje shpjegim mbi krijimin e universit. Uilham Lein
Kreg, shkrimtar i hbrit "Big Beng, Theism and Atheism" (Shperthimi i madh,
Teizmi-besimi ne nje Zot- dhe Ateizmi) kete teme e shpjegon si me poshte:
"Vakumi kuantum mekanik me copezat, te cilat valezonin (dukeshin e zhdukeshin)
ne te vertete eshte shume larg 'Vakumif' real e nuk do te thote hapesire boshe. Ne
nje model kuantumi te tille, copezat, te cilat vazhdimisht duken e zhduken marrin
energji nga (vete) ky boshllek per te siguruar kete ekzistence te tyre te shkurter. Kjo
nuk eshte nje hapesire boshe dhe per kete shkak edhe copezat e materies nuk u kri-
juan nga hi^i''.^°
Dmth, edhe ne fiziken e kuantumit materia nuk u krijua nga mosekzisten-
ca, vetem se energjia perreth ne menyre spontane kthehet ne materie e me pas me
shperberjen e kesaj materieje kthehet serish ne energji. Shkurtimisht ketu nuk jemi
perballe nje krijimi ne mosekzistence.
Por ashtu si ne deget e tjera te shkences edhe ne fizike ka nga ato shkence-
tare ateiste, te cilet pa i vene re disa pika dhe detaje kritike i kalojne pa i perfillur
keto te verteta per shkak te pikepamjeve te tyre materialiste. Sepse per to nxjerrja
dhe shpjegimi i te vertetave shkencore mbart nje rendesi jetike per qendrimin ne
24
KRIJIMI I UNIVERSIT
kembe te materializmit, dmth, ateizmit.
Modeli i universit kuantum, te cilin e shtjelluam me siper, do te refuzohej
nga shumica e shkencetareve: me shprehjen e fizikantit te njohur C. J. Isham "per
aresye te veshtiresive vdekjeprurese te dala perpara teorise, modeli kuantum i
universit nuk u perqafua gjeresisht''." Aq sa ky model sot eshte braktisur edhe nga
fizikantet R. Brout dhe Ph. Shpindel, te cilet ishin ata qe e shfaqen per here te pare
kete/^
Nje version i modelit kuantum i njohur shume keto vitet e fundit, vjen nga
fizikanti i njohur boteror Stefan Hauking. Ky i fundit, ne modelin e permbledhur
ne librin ''Historia e shkurter e kohes", pretendon se Big Bengu nuk te le te kuptosh
krijim nga mosekzistenca. Perballe realitetit se perpara Big Bengu t nuk ka patur
kohe, propozoi konceptin "kohe imagjinare". Sipas tij Big Bengu ka patur vetem
nje interval 10"^^ sekonda "kohe imagjinare" dhe koha reale eshte formuar pas saj.
Shpresa e Hauking ishin vetem qe te kundeshtonte ate koncept te pakohesise para
Big Bengut.
Faktikisht "koha imagjinare", "numri i njerezve imagjinare ne dhome" apo
"numri i makinave imagjinare ne rruge", jane koncepte te barazvlefshem me zero,
pra, hapesire boshe. Ai eshte
duke bere vetem nje loje fjalesh
me kete gje. Hauking pretendon
se me ekuacionet e ndertuara me
faktorin kohe imagjinare jane te
drejta, por ne te vertete kjo nuk
ka asnje lidhje.
Matematicieni i njohur Ser
Herbert Dingell probabilitetin
per te treguar si te drejta gjerat
qe nuk ekzistojne e shpjegon:
''Ne gjuhen e matematikes ne
themi aq genjeshtra sa dhe te
verteta, dhe mbrenda kufinj-
ve te matematikes nuk ke
asnje shans t'i dallosh keto Stefan Hauking ashtu si shkencetaret e tjere material-
nga njera-tjetra. Vegimi i tyre 1^*^' *^ cilet perpiqen te sjellin shpjegime jashtekri-
^ ^ ^ ^ ^ juese per Big Bengun shfaq disa koncepte te
mund te arrihet vetem jashte mbeshtetura ne imagjinate diie kontradikta.
HARUN JAHJA 25
matematikes me logjike apo me eksperimente; duke arritur te analizohet mundesia
e relacioneve midis rezultatit matematikor dhe reaksionit korrespondent iizik".^^
Shkurtimisht ne matematike gdo rezultat teorik nuk kushtezon domos-
doshmerine qe te kete pasoje reale. Ja pra, dhe Hauking duke perdorur kete vegori
subjektive te matematikes prodhon hipoteza, te cilat nuk mund te korrespondojne
me realitetin. Po gfare mund te jete arsyeja e perpjekjeve te tij? Pergjigjen mund ta
gjejme serish te fjalet e tij. Ne shumicen e rasteve Hauking modelet e universit, te
cilat na i parashtron si alternativa te Big Bengut, pohon se keto jane hedhur "per
te asgjesuar krijimin hyjnor''.^^
Te gjitha keto tregojne se alternativat qe iu ofruan Big Bengut; teoria e
gjendjes se palevizshme, modeli i oshilacionit te universit, modeli kuantum i uni-
versit dhe perpjekjet e modeht te Haukingut, rrjedhin te gjitha vetem nga
paragjykimet e ideologjise materiahste. Zbuhmet shkencore tregojne haptazi se
teoria e Big Bengut eshte e vertete dhe kjo shpjegon "krijimin ne mosekzistence".
Dhe ky eshte nje demostrim i hapur i krijimit te universit ne mosekzistence nga
ana e Zotit por qe materiahstet kete nuk e pranojne dot.
Nje shembull i kesaj rephke drejtuar Big Bengut eshte cituar ne nje shkrim
nga Xhon Madoks, editor i nje nga revistave te njohura shkencore materiahste.
Nature. Madoksi ne editoriahn e tij me titull (Down with the Big Bang) "Poshte
Big Bengu" ka deklaruar se "Big Bengu nuk mund te pranohet ideologjikisht"
sepse "teologet me Big Bengun kane gjetur nje mbeshtetje te forte ne idene e
krijimit" dhe se ne 10 vitet e ardhshem do ta hedhim poshte Big Bengun.^^
Disa materialiste iu afruan geshtjes me maturi. Psh, fizikanti materialist
anglez H. P. Lipson, "edhe pse nuk e deshiron digka te tille" e pranon krijimin si
nje e vertete shkencore ne kete menyre:
'Ter mua duhet ta kapercejme kete pike dhe duhet me doemos ta miratojme shpje-
gimin e vetem te pranueshem, krijimin. Une e di qe kjo do te vije repulsive (shtytese)
se bashku me mua edhe shume fizikanteve te tjere por nese argumentet eksperi-
mentale e mbeshtesin nje teori, nuk mund ta refuzojme kete vetem pse nuk na
pelqen neve''.^*'
Si perfundim shkenca ka arritur ne kete te vertete: Materia dhe koha jane te
krijuara nga ana e nje Krijuesi qe zoteron force te pafundme dhe i pavarur nga
keto te dyja. Krijuesi i universit ku jetojme, zoterues i nje force, dijeje dhe inteli-
gjence te pafund, eshte Allahu.
26 KRIJIMI I UNIVERSIT
Shenjat e Kuranit
Modeli i Big Bengut me ndihmen qe i dha njerezimit te njohe universin rea-
lizoi nje funksion tjeter te rendesishem. Me shprehjen e filozofit ateist Antoni Flu
qe me Big Bengun "shkenca miratoi nje pretendim te perkrahur nga burimet
fetare".
Kjo e vertete e mbrojtur nga burimet fetare eshte realiteti i krijimit te uni-
versit nga mosekzistenca. Para se shkenca te bente zbulimet e saj, Zoti e pati
deklaruar ne librat e tij hyjnore te zbritura si udhezim per njerezine. Ne secilin prej
librave te Tij hyjnore si Teurati, Ungjilli dhe Kurani, ka informuar se universi dhe
te gjitha materiet jane te krijuara spontanisht nga Zoti.
Mes ketyre burimeve hyjnore, Kurani, i cih nuk ka pesuar asnje ndryshim
na informon edhe mbi krijimin nga mosekzistenca por edhe mbi geshtjen e
menyres se krijimit, keto informata te zbuluara 14 shekuj me pare jane plotesisht
paralele me zbuhmet e shkences moderne te shek. 20-te.
Filhmisht ne Kuran informohemi per "mosekzistencen'' ne "krijimin'' e ketij
universi si vijon:
"Ai (Allahu) eshte qe krijoi (pa kurrfare shembulli) qiejt dhe token../'. (Enam,
101)
14 shekuj para nesh, ne nje kohe kur dijet e njerezve mbi universin ishin
shume te ceketa, na deklarohet nje aspekt tjeter ne Kuran, ashtu sig e parashtron
edhe teoria e Big Bengut, i gjithe universi ka dale ne pah nga vegimi dhe zgjerimi
i nje vellimi shume te vogel, i cili ishte i mbledhur:
"A nuk e dine ata, te cilet nuk besuan se qiejt dhe toka ishin te ngjitura, e Ne i
ndame ato te dyja dhe ujin e heme baze te jetes se qdo sendi; a nuk besojne"?
(Enbija, 30)
Ne origjinalin arabisht te ajetit te mesiperm jo pa qellim eshte zgjedhur nje
fjale e vegante. Fjala ratk ne ajet u perkthye "te ngjitura me njera-tjetren".
Kuptimi ne fjaloret arabisht eshte "te nderthurura me njera-tjetren, te pandara, te
shkrira ne njera-tjetren". Pra, eshte nje fjale qe perdoret per dy lende, te cilat for-
mojne nje mase (teresi). Shprehja ne ajet "i ndame" eshte folja fatk, e cila ka kup-
timin e shkeputjes se nje sendi nga gjendja ratk duke e copezuar dhe e shperndare.
Psh, kjo folje perdoret edhe te rasti i garjes se fares nga filizi dhe dalja e saj nga
toka.
Me kete informacion le t'i hedhim nje sy perseri ajetit. Aty flitet per nje
gjendje ratk te qiellit dhe tokes. Me pas keto te dyja u ndane me foljen fatk. Pra,
HARUN JAHJA 27
kane dale ne pah duke qare (pershkuar) njera-tjetren. Faktikisht mund te kujtojme
gjendjen e pare te Big Bengut ku shohim nje pike te quajtur 'Veza kozmike'' qe
perfshinte te gjitha materiet e universit. E thene ndryshe gdo gje "qiejt dhe toka''
ishin ne nje gjendje ratk brenda kesaj pike. Me pas kjo veze kozmike ka shperthy-
er furishem dhe me kete (direktim) materiet u bene fatk, pra, dolen jashte dhe for-
muan te gjithe universin.
Nje tjeter e vertete e deklaruar ne Kuran eshte zgjerimi i universit, i ciH arri-
ti te zbulohej nga shkenca vetem ne vitin 1920. Kurani, kete aspekt, i cih per here
te pare doh me vezhgimet e animit ne te kuqe te spektrit te drites se yjeve nga ana
e Habell, e tregon keshtu:
«Ne, me forcen tone e ngritem qiellin dhe Ne e zgjerojme ate». (Dharijate, 47)
Me pak fjale, ne nje ane zbuhmet e shkences moderne zhvleresojne dogmen
materiahste, nga ana tjeter vertetojne saktesine e informacioneve te ajeteve te
Kuranit. Sepse universi ne te kundert nga q'e kujtojne materiahstet, me nje sere
aksidentesh brenda ne materie; eshte krijuar nga Zoti dhe informatat e ardhura
nga Ai, padyshim qe jane dijet me te drejta mbi origjinen e universit.
'Tf
K r e u II
EKUILIBRI
• •
NE
• •
SHPERTHIM
Fuqia e shperthimit te universit eshte percaktuar saktesisht ne
menyre te prere dhe eshte aq delikate sa eshte e pabesueshme
kontroUi i forces terheqese te saj. Per kete aresye Big Bengu
nuk eshte nje shperthim dosido por nje ekzistence (formim) e
perllogaritur mire dhe e sistemuar.
Pol Devis, profesor i fizikes teorike'^
30 KRIJIMI I UNIVERSIT
Ne kreun e meparme analizuam se universi eshte krijuar nga mosekzis-
tenca me nje shperthim te furishem dhe spontan te Big Bengut. Tani
duke mbajtur parasysh kete informacion le te studiojme strukturen e
tanishme te universit.
Ne univers gjenden perafersisht 300 miliard galaktika. Keto kane forma te
caktuara, si galaktika spirale, eliptike ... dhe po aq kane dhe yje. Njeri nga keto yje
eshte edhe Dielh yne, perreth te ciht sillen ne harmoni te plote 9 planete. Ne jeto-
jme ne te tretin e ketyre planeteve.
Shihni perreth jush: Ky univers a ju le ndopak pershtypjen se per arsye te
shperthimit eshte si nje lemsh materiesh te perhapura rastesisht perreth?
Natyrisht qe jo. Materia e shperndare ashtu rastesisht, si eshte e mundur te for-
moje galaktika te sistemuara? Per gfare arsye materia ne pika te caktuara eshte
mbledhur dhe ka formuar yje? Qofte vetem ekuilibri aq i perpikte i Sistemit
Diellor, a mund te jete formuar nga nje shperthim aq i frikshem? Keto jane pyetje
te rendesishme qe na shpien ne pyetjen themelore se si eshte formuar (perpiluar)
universi pas Big Bengut.
Nese Big Bengu eshte nje shperthim kataklizmik, pasojat qe priten pas
shperthimit te tij padyshim qe jane shperndarja e materies ne hapesiren boshe. Kjo
materie e perhapur ashtu rastesisht formon nje gjendje aq normale, saqe ne nje
pike te caktuar ato mblidhen dhe formojne galaktika, yje dhe sisteme diellore. Kjo
eshte njesoj sikur te presesh nga nje bombe e hedhur ne hambarin e grurit, te
mbledhi kokrrat dhe t'i sistemoje ne menyre te rregullt ato. Ser Fredi Hoil, i cili per
vite te tera i doli kundra Big Bengut i habitur nga kjo gjendje u shpreh ne kete
menyre:
'Teoria e Big Bengut pohon ate qe universi ka filluar me nje shperthim te vetem dhe
te madh. Por sig e dime shperthimet e shperbejne materien dhe e perhapin ne
menyre te grregullt. Ne f akt Big Bengu ne menyre shume misterioze ka sjelle ne pah
plotesisht te kunderten e kesaj: Materia u soil ne ate harmoni saqe te bashkohen
me njera-tjetren e te formohen galaktikat''.^^
Me te vertete materia e formuar me Big Bengun mori nje forme dhe sis-
temim te jashtezakonshem. Formimi i nje sistemi te tille na shpie vetem te nje e
vertete: Krijimi i persosur i universit eshte veper e Allahut, zoterues i nje fuqie te
eperme...
Ne kete pjese te librit do te studiojme persosmerine dhe madheshtine ne
fjale.
HARUN JAHJA
31
Shpejtesia e Shperthimit
Ata, te cilet kane degjuar mbi Big Bengun por qe nuk jane thelluar ne kete
geshtje, mund te mendojne se pas shperthimit nuk ekziston nje perllogaritje e ho-
llesishme. Sepse shperthimi tek njerezit nuk mund te zgjoje koncepte si projektim,
plan apo sistem.
Nje dimension i ketij rregulh eshte edhe shpejtesia e shperthimit. Materia e
krijuar me Big Bengun sigurisht qe ka filluar te perhapet perreth me nje shpejtesi
tmerresisht te madhe. Por ketu duhet te kemi kujdes nje pike. Ne gastin e
shperthimit ekzistonte edhe nje force terheqese relativisht e madhe. Nje force kjo
qe mund ta mbhdhte te gjithe universin ne nje pike te vetme.
Prandaj ne gastet e para te Big Bengut duhet
te flasim per dy forca te kunderta. Forca shtytese e
shperthimit dhe forca terheqese e saj, e cila duke i
rezistuar ketij shperthimi mundohej te mbhdhte
perseri materien ne pika te caktuara. Universi arri-
ti te krijohej per shkak te ekzistences te nje ekuihb-
ri midis dy forcave. Ne qofte se qe ne gastet e para
forca terheqese do te ishte me e madhe se forca
shperthyese, atehere universi pa arritur te zgjerohej
do te mbhdhej perseri ne vetvete. Ne qofte se do te
ekzistonte mundesia tjeter e superioriteti te forces
se shperthimit, ne kete rast materia do te perhapej
ne hapesire ne ate menyre qe te mos bashkohej me.
Por sa i ndjeshem ka qene ky ekuihber? Ne
g'raport ka qene "elasticiteti'' midis ketyre dy forcave?
Profesori i njohur i fizikes matematikore ne Universitetin Adelaide ne
Australi, Pol Devis ne lidhje me pergjigjen e pyetjes beri shume llogaritje te gjata
ku arriti ne nje rezultat te pabesueshem. Sipas tij ne qofte se shpejtesia e zma-
dhimit (zgjerimit) pas Big Bengut sikur te ndryshonte ne nje raport prej lO'^^sekon-
dash (nje te biliardten e sekondit), nuk do te dilte ne pah ky univers. Kete per-
fundim Davies e tregon keshtu:
'Tlogaritjet tregojne se shpejtesia e zgjerimi te universit pershkohet ne kufinj teper
kritike. Ne qofte se universi do te zgjerohej me nje shpejtesi me te vogel (te ngadalte)
per shkak te forces terheqese do te mblidhej, e nese do te zgjerohej pak me shpejt,
materiali kozmik do te perhapej dhe do te zhdukej ne hapesire. Pergjigjja e pyetjes
Pol Devis: "Faktet jane aq
te forta sa te pranosh ekzis-
tencen e nje plani te
ndergjegjshem kozmik".
32 KRIJIMI I UNIVERSIT
eshte shume interesante mbi kete ekuiliber te ''mirellogaritur'' midis dy rasteve
katastrofike; sikur shpejtesia e percaktuar e shperthimit te ndryshonte vetem lO'^He
shpejtesise reale do te mjaftonte te zhdukte kete ekuiliber te duhur. Prandaj shpe-
jtesia e shperthimit eshte perllogaritur me nje persosmeri te pabesueshme. Big
Bengu nuk eshte nje shperthim dosido, eshte formuhm i planifikuar dhe siste-
matik".^''
Kete ekuiliber te mrekullueshem ne fillim te krijimit te universit, nje shkrim
i revistes se njohur "Science'' shprehimisht e shtjellon keshtu:
''Ne qofte se dendesia e materies ne univers do te ishte pak me e madhe atehere uni-
versi sipas ligjit te relativitetit te pergjithshem per shkak te forces terheqese midis
copezave atomike nuk do te zgjerohej por do te kthehej perseri ne pikenisje. Nese
kjo dendesi do te ishte pak me e vogel atehere universi do te zgjerohej me nje shpe-
jtesi tmerruese dhe copezat atomike nuk do te arrinin te terhiqnin njera-tjetren kesh-
tu qe nuk do te formoheshin kurre galaktikat. Sipas matjeve te bera ndryshimi midis
dendesise reale ne fillim te universit dhe asaj dendesie kritike qe nuk ka asnje
mundesi te formohej, eshte me e vogel se nje e kuadrilionta e nje perqindit te saj. Kjo
i ngjan vendosjes se nje lapsi me maje ne ate menyre qe te qendroje ashtu per 1 mi-
liard vjet... Mbi te gjitha, me zgjerimin e vazhdueshem te universit edhe ky ekuiliber
behet akoma edhe me i ndjeshem''.^°
Edhe Stefan Hauking sado qe mundohet te shpjegoje origjinen e universit me
nje sere rastesish, kete ekuiliber te jashtezakonshem te shpejtesise se zgjerimit te
universit ne vepren me tituU "Histori e Shkurter e Kohes", e pohon keshtu:
"Shpejtesia e zgjerimit te universit eshte nje pike aq kritike saqe qysh ne sekonden e
pare pas Big Bengut ky raport te ishte nje e milionta here me e vogel, universi nuk
do te vinte ne kete gjendje''.^^
(^fare na tregon ky ekuiliber i jashtezakonshem? Padyshim qe nje pro-
gramim i tille delikat nuk mund te shpjegohet me rastesine dhe eshte argumenti-
mi i nje projektimi te vullnetshem. Pol Devis edhe pse ishte nje fizikant, i cili ka
perqafuar ideologjine materialiste, kete realitet e pohon si me poshte:
"Konstrukti i tanishem i universit, i cili eshte shume i ndjeshem edhe ndaj
ndryshimeve me te vogla te vlerave numerike, eshte i krijuar nga nje vullnet shume
i kujdesshem qe nuk mund t'i dilet dot kundra... Ekuilibret e ndjeshem numerike
jane nga ekuilibrat me themelore te natyres dhe perbejne nje argument te forte per
te pranuar ekzistencen e nje projektimi kozmik.^^
^ « Ne, me forcen tone e jigrifgin
qiellin djie Ne e zgjerojme ate*^>.
" - : (Pliarijate,*47) .
- %* #
■ . ■
■■" m '
' 1^,
* - * ■ < -i^
•;■:-* '^^
**'\ .
.* -^ P^
rJ'^S
■ ■ ■ -
it fV *i ■
%I^P^ Smr^hS
'.^ -
\ 1 ■
34 KRIJIMI I UNIVERSIT
Kater Forcat
Faktikisht shpejtesia e shperthimit te Big Bengu eshte vetem nje nga ato
ekuilibra numerike te formuara ne ate gast ne univers. Pas Big Bengut dolen ne
pah "permasat'', te cilat percaktojne strukturen e universit tek e cila ne bejme
pjese, dhe keto ishin te percaktuara ne vlera te duhura.
Keto permasa perbejne ate qe sot fizika moderne i quan "kater forcat
themelore". Te gjitha strukturat dhe levizjet fizike ne univers kryhen ne saje te
ekuihbrit dhe relacioneve midis ketyre kater forcave. Keto jane: forca terheqese e
tokes, forca elektromagnetike, forca e fuqishme berthamore dhe forca e dobet
berthamore. Forcat e fuqishme dhe te dobeta berthamore percaktojne vetem struk-
turen perberese te atomit. Kurse dy te tjerat, pra, forca terheqese e tokes dhe forca
elektromagnetike, percaktojne marredheniet midis atomeve dhe gjithashtu te
gjithe ekuihbrat e objekteve materiale (dmth, vete materien). Keto kater forca kon-
trollojne dhe percaktojne te gjithe materien e shperndare ne univers pas Big
Bengut.
Tek krahasojme keto forca me njera-tjetren, perpara na del nje pamje shume
interesante. Keto kater forca zoterojne vlera jashtezakonisht te ndryshme nga
njera-tjetra. Nese do te kerkojme te perdorim nje njesi te perbashket per raportet e
te gjitha ketyre forcave, do te shkruajme digka te tille:
Forca e fuqishme berthamore
Forca e dobet berthamore
Forca elekromagnetike
Forca terheqese e tokes
15
7.03 X 10-'
3.05 X 10-^'
5.90 X 10-^'^
Nese do te shihnim me kujdes numerat e mesiperm, do te verejme nje dife-
rence shume e madhe midis tyre. Psh, vlera e forces se fuqishme berthamore eshte
25 e ndjekur kjo nga 38 zero me e madhe se forca terheqese e tokes! Valle, cila eshte
arsyeja e nje diference te tille?
Biologu molekular Majkell Denton ne librin "Nature's Destiny": How the
Laws of Biology Reveal Purpose in the Universe (Fati i Natyres: Si shfaqin qe-
llim ligjet biologjike ne univers), kesaj pyetjeje i kthen kete pergjigje:
''Ne qofte se forca terheqese e tokes do te ishte nje trilion here me e madhe, atehere
universi do te kishte nje siperfaqe me te vogel dhe jetegjatesia do te ishte me e
shkurter. Permasa e nje ylli perafersisht do te ishte nje trilion here me i vogel se
HARUN JAHJA
35
Biologu molekular i njohur Majkell
Denton ne librin me titull Fati i Natyres:
Si shfaqin qellim ligjet biologjike ne
univers, shpjegon nje te vertete keshtu:
Universi eshte krijuar me nje projektim
te vegante qe synon jeten e njeriut
N AT LI R E \S
DEST*
HOW THi LAWS «p
BIOLOGY IIEVE4I, rURPOSt
IN Titt UNtVERSE
Mich
ON
T^Eiill-L^^Cam*
Dielli yne dhe jetegjatesia e tij do
te ishte vetem nje vit. Nga ana
tjeter nese forca terheqese e
tokes do te ishte pak me e vogel
se realja nuk do te arrihej kurr-
sesi te krijohej ndonje yjesi apo
galaktike. Ne te njejten menyre
edhe te forcat e tjera vihet re nje
ndjeshmeri e tille. Nese forca e
fuqishme berthamore do te
kishte nje vlere paksa me te
vogel atehere i vetmi element
statik do te ishte ai atom, i cili ne
berthame perbehet nga dy pro-
tone. Ne kete gjendje ne univers
nuk do te mbese fare hidrogjen dhe nese yjet dhe galaktikat do te ishin te krijuara,
do te kishin nje strukture shume me ndryshe nga ajo ^'kane sot. Qartesisht nese keto
konstante dhe keto forca themelore nuk do te kishin vlerat premize, te cilat zotero-
jne sot, nuk do te ekzistonte asnje yll, supernove, planet apo atom. Me nje f jale
nuk do te kishte jete".^^
Pol Devis ben nje koment te tille mbi percaktimin (perpilimin) e ligjeve
themelore te fizikes ne univers ne harmoni me jetesen e njeriut:
''Nese natyra do te kishte zgjedhur vlera numerike pak me ndryshe, universi do te
ishte nje vend shume me ndryshe. Dhe me shume mundesi ne nuk do te gjendeshim
ketu per ta pare... Dhe njeriu me studimin e kozmologjise, pabesueshmeria sa vjen
e behet me e dukshme. Zbulimet e fundit mbi zanafillen e universit tregojne se ky
univers, i cili eshte vazhdimisht ne zgjerim perbehet nga nje strukture shume
pregize, e cila lind nje admirim te madh''.^*
Arno Penzias, me zbulimin e argumentit te madh te sfondit kozmik te
rrezatimit, se bashku me Robert Uillson me 1965 fituan gmimin Nobel. Penzias
mbi kete projektim te mahnitshem ben kete koment:
36 KRIJIMI I UNIVERSIT
''Astronomia na shpie ne nje ngjarje te mahnitshme; nje univers i krijuar ne
mosekzistence. Eshte ndertuar mbi nje ekuiliber shume te ndjeshem me kushtet e
duhura per te lejuar jeten ne toke. Ky eshte nje univers i planifikuar per kete qel-
Te keto pjese, te cilat i shkeputem nga theniet e shkencetareve te njohur
verejme se te gjithe kane evidentuar te njejtin realitet. Kjo e vertete, i shfaqet qdo
personi, i cili studion keto sisteme dhe ekuilibre te universit qe na mahnisin pa
mase. Eshte shume e qarte qe ne te gjithe universin ekspozohet nje projektim
superior dhe nje sistem i persosur. Zoti i ketij sistemi padyshim eshte Allahu qe
krijon gjithgka te persosur. Allahu na terheq vemendjen ne nje nga ajetet e Tij
mbi persosmerine dhe maturine ne krijimin e universit:
"(Ai eshte qe) Vetem Atij i takon sundimi i qiejve dhe i tokes, Ai nuk ka as
f emije e as shok ne sundimin e Tij. Ai krijoi ^do gje, duke e persosur ne menyre
te qarte e te matur". (Furkan, 2)
Llogaritjet e probabilitetit e pergenjeshtrojne "Rastesine"
Gjithgka qe studiuam deri tani tregon haptazi se qdo ekuiliber numerik qe
u percaktua menjehere pas Big Bengut, ka nje rendesi me te vertete jetike per
vazhdimesine e races njerezore. Pra, si fuqia shperthyese, vlerat e kater forcave
themelore dhe te gjitha ato ndryshore, te cilat do t'i analizojme ne faqet vijuese,
jane harmonizuar ne ate menyre qe te formojne nje univers ku te mund te jeto-
het dhe kjo harmoni eshte perllogaritur me delikatesen me te madhe.
Ne kete pike le te marrim ne dore pretendimin e rastesise (koingidences)
te materializmit. Rastesia eshte term matematikor dhe nese digka mund te rea-
lizohet me ane te rastesise mund ta llogarisim ne saje te matematikes se proba-
bilitetit. Le ta shohim se bashku.
Valle, sa eshte mundesia qe nje univers, i cili na jep mundesine e jetes, te
jete veteformuar rastesisht se bashku me te gjitha ndryshoret fizike? Nje e bi-
lionta e bilionit? Nje e trilionta e trilionit, te trilionit? Apo me teper?
Kete shifer e zbuloi matematicieni i njohur anglez Roxher Penrouz, shok
i ngushte pune me Stefan Hauking. Duke futur ne llogaritje te gjitha ndryshoret
fizike evidentoi se ne sa forma te ndryshme mund te rreshtoheshin, dhe per te
formuar nje mjedis ku mund te jetojne gjallesat percaktoi rezultatet e proba-
biliteteve te tjera te mundshme te Big Bengut.
HARUN JAHJA
37
PROBABILITETI PER TE FORMUAR NJE UNIVERS KU MUND TE KETE J'
Llogaritjet e matematicienit anglez Roxher Penrouz demostruan se probabiliteti
formimit te rastesishem te nje universi te pershtatshem per jetese eshte 1 ne 10""'
Per te perkufizuar kete numer f jala "e pamundur" mbetet e pafuqishme.
I
1 000000000000000000000000000000
0000000000000000000000000000000
0000000000000000000000000000000
0000000000000000000000000000000
Probabiliteti i gjetur nga Penrouz ishte 10^"''.
Eshte e veshtire bile te mendohet se g'kuptim ka ky numer. Ne mate-
ma tike nje numer i shkruar ne formen 10^^^ do te thote, 1 i ndjekur nga 123 zero.
Kjo eshte nje shifer astronomike, e cila eshte me e madhe se numri i mbledhjes i
te gjithe atomeve te universit, pra, 10^^ Por numri i gjetur nga Penrose eshte
shume here me i madh se ky i fundit.
Kete shifer le te mundohemi ta shpjegojme me disa shembuj: 10^ do te
thote 1000. 10^"' do te thote nje numer, i cili formohet nga nje 1 i ndjekur nga 1000
zero. Nese pas 1 vendosim nente zero kjo formon 1 miliard, 12 zero, 1 trilion...
Por te vendosesh pas numrit P 10^^^ zero nuk mund te perkufizohet apo te kete
nje emertim as ne matematike.
Ne termat praktike ne matematike probabilitetet me te vogla se 1 ne 10^"
nenkuptojne nje "probabilitet zero''. Por numri i Penrouz ishte nje numer tri-
liarda te triliardit here me i madh se ky. Ai numer formohet nga 1 i pasuar prej
10^^^ zerosh. Shkurtimisht ky numer na tregon pamundesine per te shpjeguar
universin nepermjet rastesise.
Roxher Penrouz ben kete koment mbi kete numer qe i kalon muret e
logjikes:
38
KRIJIMI I UNIVERSIT
Roger Penrose:
Ky numer na tre-
gon edhe njehere
mprehtesine dhe
saktesine e qe-
llimit te Krijuesit.
''Ky numer, na tregon edhe nje here mprehtesine dhe saktesine e qelhmit te
Krijuesit, pra, nje mundesi ne 10^" . Ky eshte me te vertete nje numer i jashteza-
konshem. Kete asnje njeri nuk mund te arrije ta shkruaje ne formen e nje numri
natyror sepse i duhet te shtoje pas numrit 1 edhe 10^^^ zero. Edhe sikur t'i shtojme
nga nje zero ne vend te te gjithe protoneve dhe neutroneve te universit perseri do
ta kishim te veshtire te perfitonim nje numer te tille''.^^
Keto shifra, te cilat perkufizojne saktesine e ekuilibreve dhe te projekti-
mit (dizenjimit) luajne nje rol themelor qe i tejkalon kufinjte e inteligjences sone.
Jane tregues qe vertetojne se universi kurre nuk mund te jete "fryt i rastesise''
por ashtu sig e shprehu edhe Penrouz, "demostrues i mprehtesise dhe i saktesise
se Krijuesit''.
Ne fakt per te kuptuar se universi nuk eshte "fryt i rastesise'', nuk eshte e
nevojshme te dihen keto llogaritje probabihteti qe treguam me lart. Sepse qdo
person qe hedh nje sy perreth mund ta perceptoje kudo ne univers kete krijim te
qarte. Padyshim qe pas nje shperthimi te rastesishem me radhitjen vetvetiu te
atomeve nuk mund te formohet nje univers i persosur, e brenda tij sisteme,
Dielh, Toka, njerezit ne te, kafshet, bimet, insektet dhe gjithgka tjeter. Detajet qe
evidentojme kudo nga kthejme koken ne, jane nje nga nje, argumente te ekzis-
tences se Allahut, fuqise se Tij supreme dhe te nje krijimi te vullnetshem. Por
kete mund ta konceptojne vetem ata njerez qe arrijne te arsyetojne:
''Eshte fakt se ne krijimin e qiejve e te tokes, ne nderrimin e nates e te dites, te ani-
jes qe lundron ne det qe u sjell dobi njerezve, ne ate shi qe e leshon Allahu prej se
HARUN JAHJA 39
larti e me te ngjall token pas vdekjes se saj dhe perhap ne te nga qdo lloj gjallese, ne
qarkullimin e ererave dhe reve te nenshtruara mes qiellit e tokes, (ne te gjitha keto),
ka argumente per nje popull qe arsyeton''. (Bekare, 164)
Te shohesh (plotesisht) te verteten
Ashtu siq studiuam deri tani, shkenca e shekullit te 20-te na ka treguar
shume argumente bindese, te cilat argumentojne krijimin e universit nga Allahu.
Nocioni "Parim Human'' (Anthropic Principle) tregon se ne kete sistem nuk ka
vend per rastesine dhe se qdo detaj i universit eshte i programuar posagerisht per
njeriun.
Ana interesante eshte se nje pjese e madhe e shkencetareve, te cilet me ane
te zbulimeve arriten ne konkluzionin se "universi nuk mund te komentohet
nepermjet rastesise'' por qe faktikisht per shkak te pikepamjeve te tyre materia-
liste, nuk ishte ky rezultati qe kerkonin. Asnje prej shkencetareve si Pol Devis,
Arno Penzias, Fredi Hoil, Roxher Penrouz, prej te cileve shkeputem thenie te
ndryshme, nuk kane qene fetare. Duke here kerkime nuk kane synuar te gjejne
argumente mbi ekzistencen e Zotit. Por te gjithe, edhe pse nuk e deshironin nje gje
te tille arriten ne perfundimin se i vetmi shpjegim per universin eshte ky projek-
tim madheshtor i vetedijshem.
Astronomi amerikan Xhorxh Grinshtajn ne librin e tij ''The Symbiotic
Universe (Universi SimbiotikY' , kete gje na e rrefen keshtu:
''Si mund te jete e mundur kjo (projektimi i ligjeve te fizikes posagerisht per jeten)?
Tek analizojme argumentet, perballemi me kembengulje me nje fakt te rendesishem:
duhet qe te kete hyre ne kontakt nje inteligjence e mbinatyrshme. Valle per nje gast
edhe pse nuk patem nje qeUim te tille po ballafaqohemi me argumente shkencore
mbi pranine e nje ''Ekzistence Hyjnore''?^^
Grinshtajn, i cili eshte nje ateist, pyetjes te cilen e filloi me 'Valle'' po
mundohet t'i shmanget realitetit sikur nuk e ve re ate. Por shume shkencetare te
tjere, te cilet nuk i afrohen me paragjykime geshtjes, e pohojne me ze te larte se uni-
versi eshte i krijuar posagerisht nga ana e Zotit per jeten e njeriut. Astrofizikanti
amerikan Hjuxh Ros ne nje shkrim me titull "Projektimi dhe Parimi Human" e
perfundon keshtu:
"Universin nga mosekzistenca duhet ta kete krijuar medoemos nje Krijues
Suprem dhe Inteligjent. Nje Krijues duhet ta kete projektuar planetin Toke. Dhe
perseri po ky Krijues Suprem dhe Inteligjent duhet ta kete projektuar jeten".
^^B^
Ik
^^^^^^■H ^W^^
1
4
1 ■ ^^** ^^^
I^H^^^ .. --%
IhB '^^
■P^ _
C-1
mm
HARUN JAHJA 41
Keshtu qe shkenca e argumenton krijimin: Zoti ekziston dhe eshte krijuesi i
gdo qenieje gka shihet dhe nuk shihet perreth. Ai eshte i vetmi Krijues, Zot i pro-
jektimit dhe ekuihbrit ne qiej dhe ne toke.
Nga ana tjeter, sot materiahzmi eshte hedhur jashte kufinjve te shkences
dhe tashme perjetohet si nje bestytni. Mbi kete fakt studiuesi i gjenetikes,
amerikani Robert Grifits thote me humor: "Kur kerkoj per vete nje ateist per te
diskutuar shkoj gjithmone ne departamentin e filozozofise. Sepse tani e tutje ne
departamentin e fizikes nuk del dikush i tille''.
Duke e permbledhur, cilindo ligj te fizikes apo ndryshore, do te verejme se keto
zoterojne vlera posagerisht per te mundesuar jeten ne toke. Ne lidhje me kete Pol
Devis ne paragrafin e fundit te librit te tij me titull ''The Cosmic Blueprint (Plani
Kozmik)'' shpjegon se: ''ideologjia e nje projektimi vjen sunduese mbi gjith^ka''.^°
Padyshim "projektimi'' i universit do te thote krijim dhe programim nga
ana e Zotit. Ekuilibret delikate ne univers jane argumente te qarta mbi artin e
eperm krijues te Allahut, te gdo krijese, qofte e gjalle apo inorganike. Ky per-
fundim ne te cilin arriti shkenca nuk eshte asgje tjeter vegse pohimi i se vertetes te
informuar nga Kurani 14 shekuj me pare:
"Vertet, Zoti juaj, Allahu eshte Ai qe krijoi qiejt dhe token brenda gjashte ditesh,
pastaj qendroi mbi Arshin, Ai e mbulon diten me nate, qe me te shpejte e kerkon
ate (mbulimin e drites se dites), edhe dielli, edhe hena e edhe yjet i jane nen-
shtruar sundimit te Tij. Ja, vetem Atij i takon krijimi dhe sundimi. I madheruar
eshte Allahu, Zoti i boteve". (Araf, 54)
K r e u III
RITMI I
ATOMEVE
Nese kompleksi i puneve te realizuara ne thellesi te natyres
kuptohet me veshtiresi edhe nga njerezit me inteligjente te
botes, si mund te mendojme qe keto (pune) jane fryt i aksiden-
teve apo i nje rastesie te verber?
Pol Devis, profesor i fizikes teorike^'
44 KRIJIMI I UNIVERSIT
Sipas mendimit te perbashket te shkencetareve. Big Bengu ngjau 17 miliard
vjet me pare. Teresia e materieve qe perbejne universin, ashtu sig e thek-
suam edhe ne pjeset e kaluara, jane te krijuara nga mosekzistenca dhe te for-
muluara ne nje ekuiliber te jashtezakonshem. Por universi i shfaqur pas Big
Bengut mund te ishte nje vend krejt ndryshe nga ky qe jetojme ne sot.
Psh, sikur vlerat e kater forcave themelore qe i permendem ne faqet e
meparshme te ishin pak me ndryshe, universi do te formohej vetem nga rrezati-
mi. Ne nje univers te tille sigurisht qe nuk mund te ekzistonin galaktikat, yjet,
planetet dhe te jetonin njerezit. Por fale krijimit te ketyre kater forcave fizike ne nje
menyre te persosur pas Big Bengut, erdhen ne jete atomet themeh i asaj qe ne e
quajme "materie''.
Sipas pohimit te perbashket te shkencetareve, 14 sekonda pas Big Bengut
filluan te formoheshin 2 atomet me te thjeshte te universit: Hidrogjeni dhe
Hehumi. Pas Big Bengut nxehtesia e universit filloi te ulet me shpejtesi dhe ato-
met e hidrogjenit dhe te hehumit filluan te shfaqen me perhapjen me shpejtesi te
materies ne univers. E thene ndryshe "universi fillestar" pas Big Bengut ishte nje
"grumbull gazi" hidrogjeni dhe heliumi. Ne qofte se universi do te qendronte
gjithmone ne kete gjendje, ne te nuk do te formohej kurre jeta, yjet, planetet, guret,
toka, pemet apo njerezit. Do te ishte nje univers ku notojne ne hapesiren boshe dy
gaze te ndryshem, dmth, nje univers i pajete.
Por si eshte e mundur qe ne nje univers te perbere nga gaze, te shfaqen ele-
mente me te rende, si karboni, i cili eshte elementi themelor i jetes per gjallesat?
Shkencetaret, duke bere kerkime mbi kete pyetje u perballen me zbulimet
me te habitshme te shekullit te 20-te.
Struktura e elementeve
Kimia eshte shkenca qe studion strukturen e brendshme te materies, per-
berjen e saj kimike, vetite dhe transformimet qe pesojne. Baza e kimise moderne
eshte tabela periodike. Kjo tabele e formuar per here te pare nga kimisti i njohur
rus Dimitri Ivanovig Mendelejev, eshte formuluar sipas struktures se tyre atomike.
Ne krye te tabeles ze vend hidrogjeni sepse eshte elementi me i thjeshte. Ne
berthamen e tij gjendet vetem nje proton dhe gjithashtu rreth berthames se tij rro-
tullohet vetem nje elektron.
Protonet jane grimca qe zene vend ne berthame te atomit dhe mbartin
ngarkese elektrike pozitive (+). Ne tabele vendin e dyte e ze heliumi, i cili ka
HARUN JAHJA
45
vetem 2 protone. Karboni 6 dhe oksigjeni 8 te tilla. Elementet mund f i vegojme
nga njeri-tjetri sipas numrit te protoneve qe mbartin ne berthame.
Se bashku me protonin grimca tjeter qe merr pjese ne berthame, eshte neu-
troni. Neutronet nuk kane ngarkese elektrike, edhe vete emri i tyre do te thote "i
pangarkese''.
Element! i trete themelor perberes i atomit eshte elektroni me ngarkese elek-
trike negative (-). Elektronet ne te kundert te 2 elementeve te tjere qe ndodhen ne
berthame, zene vend perreth saj. Ne gdo atom ka aq elektrone sa numri i proto-
neve. Ngaqe kane ngarkese elektrike te kundert, elektronet terhiqen nga ana e pro-
toneve per ne qender por ne saje te shpejtesise se tyre te madhe mbrohen nga kjo
terheqje.
Sig e thame edhe me pare elementet ndryshojne nga njeri-tjetri nga struk-
tura e tyre atomike. Diferenca qe e vegon atomin e hidrogjenit nga ai i hekurit
eshte numri i elektroneve/ protoneve; te hidrogjenit qe eshte 1 dhe ai i hekurit qe
eshte 26.
E rendesishme ne kete pike eshte se ligjet e natyres nuk e lejojne trans-
formimin e tyre ne nje tjeter element. Sepse transformimi i nje elementi ne nje
tjeter kerkon ndryshim te numrit te protoneve ne berthame. Protonet lidhen me
46 KRIJIMI I UNIVERSIT
njeri-tjetrin nga forca me e madhe fizike, ajo e forces se fuqishme berthamore dhe
vetem me nje reaksion "berthamor'' mund te ndryshojne vend. Vetem se te gjithe
ato reaksione te realizuara ne kushte tokesore, jane reaksione me baze elektronin
qe nuk ndikon fare ne berthame.
Alkimia (parashikuese, lajmetare) ka qene nje nga shkencat me popullore
ne Mesjete. Alkimistet per vete shkakun se nuk i dinin perfundimet e mesiperme
mbi elementet dhe tabelen periodike, fantazonin sikur elementet transformo-
heshin ne njeri-tjetrin dhe u munduan per nje kohe te gjate te transformonin ne ar,
elemente si hekuri. Faktikisht alkimia ne kushtet tokesore eshte e pamundur.
Shnderrimi i nje elementi ne nje tjeter arrihet vetem ne nxehtesi tmerresisht te
larta. Nxehtesia e duhur eshte aq e larte aq sa mund te gjendet vetem ne zemer te
yjeve.
Qendrat Alkimike: Gjigandet e Kuq
Temperatura e kerkuar per transformimin e nje elementi ne nje tjeter eshte
perafersisht 10 milion °C. Prandaj nje "alkimi'' reale mund te zbatohet vetem nder
yje. Ne yjet me madhesi mesatare si te Diellit vazhdimisht hidrogjeni shnderrohet
ne helium dhe keshtu glirohet nje energji e madhe.
Tani duke i mare parasysh keto dije themelore mbi kimine, le te kujtojme
gjendjen pas Big Bengut. Ne univers ekzistonin vetem atomet e hidrogjenit dhe
heliumit. Astronomet besojne se Dielli dhe tipet e yjeve si ai jane te formuar nga
shtellunga te medha resh (nebula) te formuara nga keto atome te ndikuara nga
kushte atmosferike te programuara posagerisht. For perseri universi do te mbetej
nje lemsh i madh gazi i pajete. Fer te mundesuar jeten duhet te kryhet nje funk-
sion tjeter, kthimi i ketyre dy gazeve ne elemente te tjere me te rende si karboni,
oksigjeni etj.
Qendra e prodhimit te ketyre elementeve te rende jane gjigandet e kuq, pra,
Dielli dhe yjet e tjere 50 here me te medhenj se ai.
Gjigandet e kuq jane me te nxehte se tipet e yjeve si Dielli dhe per kete
shkak arrijne te kryejne gjera qe nuk mund t'i bejne yjet normale: transformojne
ne atome karboni ato te heliumit. For ky shnderrim nuk realizohet aq lehte. Sig
shprehet edhe astronomi amerikan Grinshtajn "ne thellesi te ketyre yjeve reali-
zohet nje funksion shume i jashtezakonshem".^^
Fesha atomike e heliumit eshte 2; dmth, ne berthamen e tij ka 2 protone.
Ndersa pesha atomike e karbonit eshte 6, dmth, ka 6 protone. Ne mes te nxehte-
Gjigandet e kuq jane yje 50 here me te
medhenj se Dielli yne. Ne thellesi te ketyre
yjeve realizohet nje funksion shume i
jashtezakonshem.
48
KRIJIMI I UNIVERSIT
n n
Berthama e Heliumit
Berthama e Karbonit
sise marramendese te ketyre gjigandeve te kuq bashkohen 3 atome heliumi dhe
formojne nje atom karboni. Kjo eshte periudha me themelore "alkimike'' pas Big
Bengut per te mundesuar ekzistencen e elementeve te rende ne univers.
Por na duhet t'iu terheqim vemendjen ne nje pike. Atomet e heliumit nuk
jane materie qe kur bashkohen ngjiten si magnet. Prandaj duket si e pamundur qe
tre atome te tille te bashkohen dhe te formojne nje atom te karbonit. Po, si pro-
dhohet karboni atehere?
Kjo reahzohet me ane te nje procesi me dy faza. Filhmisht bashkohen dy
atome hehumi dhe formohet keshtu nje "formule e ndermjeme'' me kater protone
e kater neutrone. Me nderhyrjen e nje atomi tjeter te hehumit ne kete formule te
ndermjeme formohet atomi i karbonit me 6 protone e 6 neutrone.
Formula e ndermjeme quhet "berilium". Ky i fundit qe shfaqet te gjigandet
e kuq permban 4 protone e 4 neutrone. Beriliumi ka nje strukture te paqen-
drueshme ne krahasim me beriliumin qe gjendet ne toke. Beriliumi, i cili formo-
het te gjigandet e kuq eshte nje version ndryshe i tij. Ne gjuhen e kimise ketij i
thone "izotop''.
Ajo pike, e cila i habiti fizikantet qe vite me radhe studionin mbi kete gesht-
je eshte paqendrueshmeria anormale e gjendjes se izotopit te beriliumit, i cili for-
mohet te gjigandet e kuq. Eshte aq i paqendueshem saqe pikerisht pas
0.000000000000001 sekondash shkaterrohet plotesisht!
Atehere si eshte e mundur qe nje atom i heliumit te bashkohet rastesisht
dhe te transformoje ne karbon, nje izotop beriliumi, i cili ne gast sa formohet
HARUN JAHJA
49
Izotopi teper i paqendrueshem i beriliumit i
cili formohet brenda gjigandeve te kuq
n n n n. n
Izotopi i qendrueshem i beriliumit
qe gjendet tie toke
zhduket? Eshte aq e pamundur saqe nje person qe hedh (flak) dy tulla ku brenda
0.000000000000001 sekondash f i bashkangjise atyre nje te trete dhe ne kete
menyre te ndertoje nje ndertese. Po, si arrihet atehere ky proces te gjigandet e kuq?
Kjo pyetje per dhjetra vjet me radhe i beri kurioze te gjithe fizikantet e botes e
askush nuk arriti te gjeje nje pergjigje te sakte. I pari qe hodhi drite mbi kete gesht-
je ishte astrofizikanti amerikan Edvin Salpeter. Salpeter per here te pare iu pergjigj
pyetjes misterioze me konceptin "rezonance atomike''.
Rezonanca dhe Rezonanca e Dyfishte
Rezonanca eshte harmonia e dy frekuencave (dridhjeve) me njera-tjetren te
dy materieve te ndryshme.
Fizikantet aphkuan shembuj te ndryshem per te shpjeguar "rezonancen
atomike''. Nje nga keto eshte shembulH i Hshareses: Mendoni sikur keni shkuar ne
nje park lodrash dhe atje po tundni nje femije ne hsharese. Lisharesja, e cila ne fi-
Ihm nuk levizte fillon te fitoje shpejtesi me shtytjen tuaj dhe fillon te levize sa para-
mbrapa. Ju qendroni pas hshareses dhe ndersa ajo ju afrohet prane e shtyni
perseri. For nese e vereni me kujdes, duhet ta tundni ne menyre harmonike. Nese
nuk e llogaritni mire kohen e saj, hsharesja perplaset ne ane duke prishur ritmin
dhe humbur ekuihbrin.
Nese do te mundohemi ta shprehim me gjuhen e fizikes, kjo perben ate qe
quhet harmonia e frekuencave, pra, koncepti rezonance. Lisharesja ka nje
frekuence; psh, qdo 1.7 sekonda vjen te pika qe ndodheni ju. Edhe ju duke per-
50 KRIJIMI I UNIVERSIT
dorur duart e shtyni ate ne nje interval prej 1 .7 sekondash. Nese do ta shtynit pak
me fort atehere frekuenca do te ulet dhe ju duhet ta shtyni ate gdo 1.5 apo 1.4
sekondash. Nese e arrini kete harmoni, pra, nese kapni rezonancen, arrini ta
shtyni ne menyre te ekuihbruar hsharesen. E nese nuk e arrini dot rezonancen e
saj as hsharesja nuk do te tundej.^^
Ashtu si lekundja ne harmoni e dy objekteve jep rezonance, rezonanca e nje
trupi reahzon edhe levizjen e nje trupi te palevizshem. Shembujt e saj perjetohen
tek instrumentet muzikore. Kjo quhet "rezonance akustike" dhe psh, mund te per-
jetohet midis dy viohnave te akorduara njelloj. Nese i biem njeres prej ketyre dy
viohnave, i njejti akord do te perseritej edhe te viohna tjeter si pasoje e dridhjeve
te zerit. Per shkak se te dyja viohnat jane programuar ne te njejten dridhje, levizja
e njeres ka ndikuar edhe tjetren.^^
Keto rezonanca qe i vezhguam te hsharesja apo te viohnat, jane rezonanca
te thjeshta dhe te lehta per t'u kapur. For disa rezonanca te tjera ne fizike nuk jane
kaq te thjeshta. Veganerisht rezonancat midis berthamave te atomeve, te cilat jane
te ndertuara mbi ekuihbra teper dehkate.
(^do berthame ka nje nivel energjie natyral. Fizikantet kete arriten ta zbu-
lonin pas shume kerkimesh te gjata. U dallua se nivelet e ketyre energjive ishin
shume te ndryshme. For ne disa raste shume te rralla u zbulua se midis disa
berthama atomesh perjetoheshin rezonanca. Ne saje te kesaj rezonance berthamat
e atomeve fitojne nje harmoni midis njera-tjetres. Kjo ndihmon reaksionet
berthamore, te cilat ndikojne berthamat.^^
Edvin Salpeter qe kerkoi te kuptonte se si arrihej prodhimi i karbonit te gji-
gandet e kuq, parashtroi se nje rezonance e tille ekziston edhe midis berthamave
te beriliimit dhe heliumit. Ai deklaroi se eshte nje mundesi e madhe qe ne saje te
kesaj rezonance atomet e heliumit ngjiten (bashkohen dhe shkrihen) me ato te
beriliumit dhe kjo ngjarje te gjigandet e kuq mund te shpjegohet vetem ne kete
menyre. For llogaritjet e bera i hodhen poshte pretendimet e tij.
Fredi Hoil ishte personi i dyte i rendesishem i adresuar ne kete pyetje. Hoil
idene e Salpeterit mbi rezonancen e shpuri me tej dhe propozoi nje koncept te ri,
"rezonance e dyfishte". Sipas tij te gjigandet e kuq duhet te ekzistoje nje rezo-
nance, e cila dy atome heliumi i kthen ne berilium dhe rezonanca tjeter, e cila e ben
strukturen e beriliumit te paqendrueshme dhe ne ate gast kushtezon qe nje atom
heliumi te nderhyje ne reaksion. Hoil nuk gjeti mbeshtetje ne tezen e tij sepse ishte
nje mundesi shume e vogel ekzistenca e nje rezonance dhe kur flitej per dy te tilla
HARUN JAHJA
51
Fredi Hoil ishte ai person, i cili zbuloi se te gji-
gandet e kuq realizoheshin ne nje ekuiliber te
jashtezakonshem, reaksione berthamore. Hoil
edhe pse ishte nje ateist, pohoi se ky ekuiliber
nuk mund te formohet rastesisht dhe se kjo
eshte "nje pune e programuar".
kjo dukej si e pamundur. Hoil pa u dorezuar
vazhdoi kerkimet e tij dhe pas shume mat-
jesh e llogaritjesh te holla arriti ne nje kon-
kluzion real per te cilin me pare askush nuk i
jepte probabilitetin me te vogel. Tek bashko-
heshin me ane te rezonances dy atomet e
heliumit dhe formonin beriliumin brenda
0.000000000000001 sekondash nje helium i
trete duke bere po te njejten rezonance merr
pjese ne reaksion dhe formojne atomin e kar-
bonit.
Xhorxh Grinshtajn shkakun se pse kjo
"rezonance e dyf ishte'' ishte nje mekanizem
kaq i jashtezakonshem, e tregon keshtu:
''Kjo ngjarje perbehet nga tri struktura
shume te ndryshme nga njera-tjetra (helium, berilium, karbon) dhe dy rezonanca te
veganta. Eshte e veshtire te kuptosh pse keto berthama atomesh punojne ne kaq har-
moni me njera-tjetren... Reaksionet e tjera berthamore nuk funksionojne ne nje grade
kaq te jashtezakonshme me hallka te tilla te rastesishme e me kaq fat... Kjo eshte e
njejte sikur te zbulosh rezonancat e thella dhe te komplikuara midis nje kamioni, nje
makine dhe nje bigiklete. Pse keto struktura kaq te ndryshme me njera-tjetren vepro-
jne me kaq harmoni se bashku? Te gjitha format e ekzistences se jetes ne univers jane
formuar vetem ne saje te ketij funksioni te mahnitshem''.^^
Ne vitet vijuese u zbulua se edhe oksigjeni dhe disa elemente te title formo-
heshin me te njejtat rezonanca te mahnitshme. Fredi Hoil ishte i pari qe zbuloi kete
"funksion te jashtezakonshem" ne librin me tituU ''Galaxies, Nuclei and Quasars
(Galaktikat, Berthamat dhe Kuazaret)" pati arritur ne konkluzionin se ky eshte nje
funksion aq i planifikuar saqe kurre nuk mund te jete fryt i rastesise megjithese ai
ishte nje ateist i betuar pohon se te rezonancat, te cilat arriti t'i zbulonte, ekzistonte
"nje pune e programuar". ^^ Ndersa ne nje shkrim tjeter shkruan se:
52 KRIJIMI I UNIVERSIT
''Nese kerkojme te perfitojme karbon apo oksigjen me arte te nukleosintezes
(bashkim berthamor) te yjeve, na duhet te programojme dy nivele te vegante dhe ai
programim qe do te na duhet te bejme eshte i njejti me ate qe ndodh keto gaste ne
yje... Duke i filtruar keto fakte ne arsyen tone arrijme te bejme kete koment: nje
Inteligjence mbinatyrore ka nderhyre ne fizike, kimi, biologji e nuk ekziston asnje
force e erret ne natyre. Shifrat e dala ne pah pas llogaritjeve ishin aq marramendese
saqe me detyrojne mua t'i pranoj pa diskutuar''.^*^
Hoil deklaron se edhe shkencetaret e tjere, te cilet sillen sikur nuk kane kup-
tuar gje, nuk do t'i rezistojne me teper ketij fakti:
'%do shkencetar, i cih i studion keto argumente, besoj se do te arrije ne te vetmin
perfundim: Ligjet e fizikes, duke vezhguar perfundimet e dhena ne yje, padyshim
qe jane te organizuara me dijeni (vullnet)". ^^
Perfundimi qe arriten shkencetaret mbas studimeve te gjata dhe te
lodhshme mbi keto fakte, Kurani i ka deklaruar para 1400 vjetesh. Allahu ne nje
ajet e tregon harmonine ne krijimin e qiejve si me poshte:
"A nuk e keni pare se si Allahu krijoi shtate pale qiej (ne kate)". (Nuh, 15)
Dielli: Qendra e Vogel Alkimike
Transformimi i heliumit ne karbon, te cilin e shpjeguam me lart eshte
alkimia e gjigandeve te kuq. Ndersa te Dielli yne dhe tek yjet e tjere te ngjashem
realizohet nje funksion alkimik me modest. Ashtu siq e theksuam edhe ne fillim,
Dielli kthen atomet e hidrogjenit ne helium dhe energjine e tij e fiton nga ky reak-
sion berthamor.
Edhe ky reaksion berthamor te Dielli eshte aq i domosdoshem per jeten
tone po aq sa reaksionet e gjigandeve te kuq. Perveg kesaj, reaksioni berthamor te
Dielli eshte "nje pune e programuar'' njesoj si te gjigandet e kuq.
Elementi i pare i reaksionit te dielli, i cili eshte hidrogjeni, eshte elementi me
i thjeshte i universit. Ne berthamen e tij ze vend vetem nje proton. Ndersa ne ate
te heliumit gjenden dy protone dhe dy neutrone. Procesi qe ngjet te dielli eshte
bashkimi i kater atomeve te hidrogjenit per te formuar nje atom heliumi. Gjate
ketij procesi glirohet nje energji shume e madhe. Pothuajse e gjithe drita dhe nxe-
htesia qe vjen ne toke, formohet nga ky reaksion berthamor brenda Diellit.
Por ashtu sig ndodh edhe te gjigandet e kuq, ky reaksion berthamor diellor
vjen me nje nderthurje procesesh te papritshme. Nuk mund te jete e mundur qe
HARUN JAHJA
53
Ne te vertete Dielli eshte nje reaktor i madh berthamor. Ai transformon vazhdimisht atomet e
hidrogjenit ne helium dhe ne saje te ketij reaksioni gliron nxehtesi. Por ajo qe eshte e rende-
sishme eshte programimi aq mahnites i perllogaritur me nje ndjeshmeri (delikatese) te jashteza-
konshme e ketyre reaksioneve brenda tij. Me i vogli ndryshim te forcat, te cilat percaktojne reak-
sionin, do te shkaktonte shuarjen e Diellit apo hedhjen e tij ne ere brenda disa sekondash.
kater atome, te cilat sillen rastesisht perreth, per nje gast te formojne heliumin. Per
kete perseri nevojitet nje proces me dy faza. Fillimisht bashkohen 2 hidrogjene dhe
na del ne pah nje "formule ndermjetese" me nje proton e nje neutron. Kjo formule
quhet "deuteron".
Kush eshte ajo force, e cila bashkon dy berthama te ndryshme dhe e mban
te qendrueshem deuteronin? Kjo force eshte "forca e fuqishme berthamore'', te
cilen e prekem ne kreun e kaluar. Kjo eshte forca fizike me e madhe e universit.
Eshte te miliardat e miliardit, te miliardit here me e madhe se forca terheqese e
54
KRIJIMI I UNIVERSIT
Berthama hidrogjeni me nga nje proton
Berthama e heliumit me dy protone dhe
dy neutrone
Reaksioni kritik ne Diell
1-Ne Diell me bashkimin e kater berthamave te ndryshme te hidrogjenit formohet nje atom
heliumi.
2-Ky proces realizohet ne dy faza. Fillimisht bashkohen dy hidrogjene dhe nxjerrin ne pah
berthamen deuteron. Ky transformim eshte i ngadalte dhe prandaj Dielli digjet dalengadale.
3-Sikur forca e fuqishme berthamore te ishte pak me e madhe, ne kete rast ne vend te
deuteronit do te formoheshin "di-proton". Keshtu qe struktura berthamore do te
ndryshonte ne gast dhe Dielli si perfundim i nje shperthimi te madh do te hidhej ne ere.
Vetem pas disa minutash e gjithe toka do te digjej nga flake te tmerrshme.
Berthama hidrogjeni me nga nje proton
Berthama e "deuteronit" me nje proton
dhe nje neutron
HARUN JAHJA
55
tokes. Ne saje te kesaj force dy berthamat e hidrogjenit bashkohen me njera-
tjetren.
Studimet kane treguar se forca e fuqishme berthamore eshte e mjaftueshme vetem
per t'i mbajtur te bashkuara. Nese do te ishte pak me e vogel se vlera reale qe
zoteron, nuk do te arrinte te bashkonte keto dy berthama te hidrogjenit. Dy pro-
tonet, te cilet afrohen, menjehere do te shtynin njeri-tjetrin dhe ky reaksion
berthamor te Dielli do te mbaronte pa filluar mire. Pra, Dielli nuk do te ekzistonte
kurre. Xhorxh Grinshtajn kete e shpjegon keshtu: "Sikur qofte vetem pak me e
vogel te ishte forca e fuqishme berthamore drita e Tokes nuk do te ndizej
kurre".'°
Valle gdo te ndodhte sikur kjo force te ishte pak me e madhe? Para se t'i
pergjigjemi kesaj pyetjeje le te shohim edhe nje here transformimin e dy atom-
eve te hidrogjenit ne deuteron. Nese do te vezhgohet me kujdes, ky proces ka dy
ane te veganta. FilHmisht nje proton duke e leshuar (humbur) ngarkesen e tij
elektrike kthehet ne neutron. Me pas ky neutron bashkohet me nje proton tjeter
ku formojne atomin e deuteronit. Fuqia, e cila mundeson kete bashkim eshte
forca e fuqishme berthamore. Ndryshe nga kjo, fuqia qe shnderron protonin ne
neutron, eshte "forca e dobet berthamore''. Kesaj force i duhet pothuajse 10
minuta per te kthyer nje proton ne neutron. Kjo eshte nje periudhe shume e gjate
per atomin por, e cila siguron qe reaksioni berthamor ne Diell te vazhdoje
"ngadale".
Duke u mbeshtetur ne keto informacione le t'i rikthehemi edhe njehere
pyetjes: (^fare do te ndodhte sikur forca e fuqishme berthamore te ishte pak me
e madhe? Nese do te ishte me te vertete keshtu, reaksioni ne Diell do te
Berthama hidrogjeni me nga nje proton
Berthama e "di-protonit" me dy protone
56 KRIJIMI I UNIVERSIT
ndryshonte kategorikisht. Sepse ne kete rast, forca e dobet berthamore do te
mbetej jashte reaksionit e nuk do te kishte force te nderhynte. Forca e fuqishme e
berthames pa e pritur procesin 10 minuta te shnderrimit te njerit proton ne neu-
tron, do t'i bashkonte ne gast te dy protonet. Si perfundim ne vend te deuteronit
do te formohej nje berthame atomi me dy protone.
Kete strukture qe do te shfaqej shkencetaret e emertuan "di-proton''. Ne te
vertete nuk ekziston digka e tille. Ky eshte plotesisht nje element imagjinar. Nese
forca e fuqishme berthamore do te kishte vlere pak me te madhe atehere brenda
ne Diell do te shfaqej ky atom i "di-protonit''. Edhe ajo strukture e djegies se DielHt
"dalengadale'', do te ndryshonte rrenjesisht. Xhorxh Grinshtajn per rastin "nese
forca e fuqishme berthamore do te ishte pak me e madhe'' ka thene:
''Ne kete rast struktura e Diellit do te ndryshonte plotesisht sepse faza e pare e reak-
sionit nuk do te ishte prodhimi i deuteronit por do te ishte prodhimi i di-protonit.
Roli i forces se dobet berthamore ne reaksion do te eleminohej dhe ne te do te mbetej
vetem forca e fuqishme berthamore... Dhe ne kete gjendje lenda djegese e Diellit dhe
e te gjithe yjeve te ngjashem me te, do te ishte aq e fuqishme sa brenda disa sekon-
dash do t'i shperthente ne ere''.*^
Pak minuta pas shperthimit ne ere te Diellit, te gjitha gjallesat mbi toke do
te mbyteshin ne flake dhe planeti blu, brenda pak sekondash do te shkrumbohej.
Por meqe forca e fuqishme berthamore eshte ne vleren e duhur, Dielli realizon nje
reaksion berthamor te ekuilibruar dhe digjet "dalengadale''.
Te gjitha keto jane per te treguar se forca e fuqishme berthamore eshte e pro-
gramuar ne ate menyre qe te mundesoje jeten ne Toke. Nese do te kishte qofte
edhe nje gabim sado te vogel, Dielli dhe yjet si ai ose nuk do te ishin fare ose ne
nje kohe te shkurter pas formimit te tyre do te zhdukeshin me nje shperthim te
frikshem.
E thene ndryshe, edhe struktura e Diellit nuk eshte e rastesishme dhe e
paqellimte. Per te kunderten, na sqaron Allahu me thenien e Tij qe kete yll e ka kri-
juar posagerisht per te mundesuar jetesen e njeriut: "Dielli dhe hena udhetojne
sipas nje percaktimi te sakte". (Rrahman, 5)
Protonet dhe Elektronet
Tema qe prekem deri tani kishte lidhje me ekuilibrin e forca ve, te cilat
ndikonin berthamen. Brenda atomit ekziston edhe nje ekuiliber per te cilin akoma
nuk kemi folur. Ky eshte ekuilibri midis elektroneve jashte berthames se atomit.
HARUN JAHJA bl
Dime se elektronet vazhdimisht sillen rreth berthames. Arsyeja e kesaj eshte
ngarkesa e tyre elektrike. Te gjithe elektronet jane te ngarkuar me ngarkesa elek-
trike negative (-) dhe protonet me ngarkesa pozitive (+). Fizikisht polet e kunder-
ta terheqin dhe polet e njejta shtyjne njeri-tjetrin. Prandaj edhe berthama me
ngarkese pozitive terheq drejt vetes keto elektrone. Keto te fundit nuk mund te
largohen nga rrotull berthames edhe pse shpejtesia e tyre mundohet t'i shtyje larg
saj (centrifuge).
Atomet ne lidhje me kete ngarkese kane nje ekuiliber shume te rende-
sishem. Aq sa protone te kete ne berthame po aq elektrone gjenden rreth saj. Psh,
ne berthamen e atomit te oksigjenit gjenden 8 protone dhe keshtu qe rreth saj
sillen 8 elektrone. Keshtu ekuilibrohen edhe ngarkesat elektrike ne atom.
Keto jane dije themelore te kimise. Brenda tyre ekziston edhe nje pike per te
cilen shumica nuk tregon interes: protoni eshte shume here me i madh se elek-
troni. Si vellimi edhe masa e protonit jane shume here me te medhenj se ato te
elektronit. Nese do te benim nje krahasim te proporcioneve te tyre, ndryshimi
midis njeri-tjetrit do te ishte sa proporcioni i njeriut me nje kokerr lajthi. Dmth,
midis elektronit dhe protonit nuk ekziston nje strukture e njejte fizike.
For ngarkesat e tyre elektrike jane te njejta!
Njeri zoteron ngarkese elektrike pozitive e tjetri nje ngarkese elektrike ne-
gative por qe fuqia e ngarkesave eshte plotesisht e barabarte. Kete gje nuk e
kushtezon asnje arsye. Ajo qe pritej ne krahasimin proporcional te tyre do te ishte
nje ngarkese elektrike me e vogel e elektronit.
(^'do te ndodhte nese me te vertete do te ishte digka e tille, pra, ngarkesat
elektrike te elektronit dhe protonit te mos ishin te barabarta?
Ne kete rast te gjithe atomet ne univers per shkak te ngarkeses se tepert
pozitive, do te kishin nje ngarkese elektrike pozitive. Si perfundim te gjithe ato-
met ne univers do te shtynin njeri-tjetrin.
(^'do te ndodhte nese do te perjetohej digka e tille sot sikur te gjithe atomet
te shtynin njeri-tjetrin?
Ajo qe do te ndodhte do te ishte digka anormale. Fillimisht le te fillojme te
ndryshimet qe do te pesonte trupi yne. Ne gastin qe do te ndodhte ky ndryshim
tek atomet, duart dhe krahet tuaj me te cilet po mbani kete liber do te shper-
beheshin. Jo vetem duart dhe krahet tuaj por edhe kembet, syte, koka; shkur-
timisht te gjitha pjeset e trupit tuaj per nje gast do te hidheshin ne ere (copezo-
heshin). Fo ashtu edhe dhoma si edhe e gjithe bota qe na rrethon per nje gast
Qe te dyja, masa dhe vellimi i
nje protoni jane pakra-
hasimisht te medha se sa ato
te nje elektroni por guditerisht
keto dy pjeseza (megjithese te
kunderta), kane ngarkesa
elektrike te barabarta. Ne baze
te ketij fakti atomet jane
pjeseza elektrike neutrale.
elektroni
do te shperbehej plotesisht. Te gjithe detet, malet dhe te gjithe planetet ne sistemin
diellor se bashku me te gjithe trupat qiellore te universit do te copezoheshin ne
pjese te panumerta dhe do te zhdukeshin perfundimisht. Ajo qe ne e quajme
univers do te perbehej nga nje lemsh i madh atomesh, te cilet shtyjne pa nderpre-
rje njeri-tjetrin.
Ne g'raport duhet te jete ky mosekuihber midis ngarkesave elektrike te pro-
tonit dhe elektronit per t'u perjetuar nje katastrofe e tille? Nese do te kishte vetem
1% diference, a do te perjetohej kjo katastrofe? Apo kufiri kritik eshte 1/1000?
Xhorxh Grinshtajn ne hbrin e tij ''The Symbiotic Universe (Universi SimhiotikY' kete
teme e shpjegon keshtu:
''Nese dy ngarkesat elektrike do te pesonin nje ndryshim 1/100 miliard, kjo do te
mjaftonte per copezimin e njeriut dhe gureve si te ishin sende te vogla. Trupa te tjere
si Dielli apo Toka jane akoma me delikate ne kete ekuiliber. Atyre do t'u mjaftonte
nje disekuiliber i nje te miliarden e miliardit''.^^
Ky ekuiliber na pohon edhe nje here se universi nuk eshte shfaqur rastesisht
por eshte i programuar drejt nje qellimi te caktuar. Ne nje shkrim te astrofizikan-
tit U. Pres ne revisten Nature thuhet se "ne univers ekziston nje projektim i
madh, i cili favorizon zhvillimin e jetes inteligjente">^
Padyshim qdo projektim eshte nje prove e ekzistences se nje projektuesi te
gjithedijshem. Sigurisht qe eshte Allahu, Ai qe e ka krijuar te gjithe universin nga
mosekzistenca dhe me pas e projektoi dhe e sistemoi ne ate forme qe deshi dhe qe
me shprehjen e Kuranit cilesohet si "Zot i te gjithe boterave''. Sig deklarohet edhe
ne Kuran:
HARUN JAHJA 59
"A eshte me i rende (veshtire) krijimi juaj apo ai i qiellit? E Ai e ngriti ate! Ngriti
kuroren e tij dhe e persosi ate". (Naziat, 27-28)
Ky eshte nje argument qe tregon persosmerine e Allahut ne krijim dhe qe
tregon gjendjen e qendrueshme te trupave qiellore ne saje te ekuihbreve te
jashtezakonshem, te cilat i shqyrtuam me siper. Ne Kuran deklarohet se:
"Nga argumentet e Tij eshte qe me fuqine e Tij beri te qendroje (pa shtylle,
pezull) qielli e Toka". (Rrum, 25)
9
1^
1
^^
K r e u IV
PreguUi ne
Qiei
...Mbas materies fshihet dipka tjeter qe ne nje menyre e
kontroUon ate. Dhe kjo, mund te thuhet se eshte njelloj
argumenti i ekzistences matematikore te nje krijuesi.
Gai Marpi, shkrimtar shkencor amerikan'^'^
62 KRIJIMI I UNIVERSIT
Gjate nates se 4 korrikut 1054, astronomet e perandorise kineze vezhguan
se ne qiell ngjau digka shume interesante. Ne afersi te shenjes zodiakale
te Demit u shfaq papritmas nje yll shume i shndritshem. Ylli ishte aq i
shndritshem saqe drita e tij mund te verehej edhe gjate dites ndersa naten
ndrigonte edhe me teper se Hena.
Astronomet kineze e vezhguan dhe e regjistruan kete fenomen, i cih eshte
me interesanti nder fenomenet astronomike. Ai ishte nje supernove.
Supernova eshte nje term, i cih perdoret kur nje yh shperbehet nga nje
shperthim i fuqishem. Nje yh gjigand, me ane te nje shperthimi te frikshem asgje-
son vetveten dhe po me nje shpejtesi tmerresisht te madhe perhapet ne hapesire.
Drita, e cila rrezatohet nga ky shperthim eshte mijera here me e forte se drita e tyre
normale.
Astronomet mendojne se supernovat luajne nje rol te rendesishem ne
formimin e universit. Keto shperthime sipas hamendjes se tyre ndihmojne ne
transportimin e materieve ne pika te ndryshme te universit. Mbetjet e nje ylh, te
cilat shperndahen nga shperthimi supozohet se mbhdhen ne nje skaj te universit
nga ku formojne perseri yje apo sisteme yjore. Sipas ketij supozimi Dielh, planetet
ne Sistemin Diellor dhe padyshim edhe Toka jone jane shfaqur shume kohe me
pare si perfundim i nje shperthimi te nje supernove.
Interesante eshte se me shikim te pare, shperthimi i supernoves qendron si
nje fenomen i thjeshte fizik por qe ne te vertete eshte i mbeshtetur ne disa ekuih-
bre teper dehkate. Kete gje Majkell Denton ne hbrin ''Natures Destiny (Fati i
Natyres)" e pershkruan keshtu:
'Targesite midis supernovave dhe faktikisht midis te gjithe yjeve jane shume kri-
tike. Ne galaktiken tone largesite midis yjeve jane perafersisht 30 milion milje. Ne
qofte se kjo largesi do te ishte pak me e vogel do te sillte nje destabilizim ne orbiten
e planeteve. E nese do te ishte pak me e madhe, materia e shperndare nga nje super-
nove do te ishte aq e grregullt sa qe me shume mundesi sisteme planetare qe i ngja-
jne tonit nuk do te formoheshin kurre. Qe universi te jete nje vend i pershtatshem
per jete, shperthimet e supernovave duhet te realizohen ne nje raport shume pregiz
dhe me keto shperthime distanca midis te gjithe yjeve duhet te jete ne nje largesi po
aq pregize.^^
HARUN JAHJA
63
Shperthimet e supernovave vene ne levizje te gjithe materien ne hapesiren e universit.
Interesante eshte se largesite ne univers jane te percaktuara ne ate menyre qe te mos
ndikohen nga keto shperthime.
Raportet e supernovave dhe distancat e yjeve faktikisht jane vetem dy
vegori te vogla brenda ketij rregulli te madh te universit. Nese do ta studionim pak
me me imtesi universin do te shikonim nje rregull te jashtezakonshem.
Perse ekzistojne hapesirat e medha?
Le te kujtojme shkurtimisht ate qe shpjeguam ne kapitujt e meparshem:
Universi, i cili u shfaq pas Big Bengut ishte nje mase gazi e perbere vetem nga
hidrogjeni e heliumi dhe me pas kjo mase e gazte me ane te reaksioneve
berthamore te projektuara qellimisht formuan elemente me te rende. For per
kthimin e universit ne nje ambient te pershtatshem per jete, nuk mjaftonte vetem
ekzistenca e ketyre elementeve te rende. Nje pike e rendesishme ketu eshte edhe
forma e rregulh qe do te merrte universi.
'%erX^Xel Ne e" kemi stol idli K ^■
,qiellin me te afert (Takes) rne *
bukurine e yjeve". : ""
'■(Safat;61 ; :'■..- '* ': "
'^ :v
,v - '. -%■
HARUN JAHJA 65
Fillimisht le te shohim se sa i madh eshte universi.
Siq e dime planeti Toke eshte nje pjese e Sistemit Diellor. Ky sistem formo-
het nga nente planete, te cilet sillen rrotull Diellit se bashku me 54 satelite te tyre.
Toka eshte planeti i trete afer Dielht.
Filhmisht le te konceptojme madhesine e ketij sistemi. Diametri i Diellit
eshte 103 here me i madh se diametri i Tokes. Le ta shtjellojme kete me nje kra-
hasim: Nese diametrin e Tokes prej 12.200 kilometra do ta sillnim ne madhesine e
nje zari te vogel qelqi, Dielli do te merrte nje permase me te madhe se nje glob, sa
dy topa futbolli. Interesante eshte edhe largesia mes tyre per te formuar nje model
te njejte me dimensionet reale, largesia e zarit te vogel prej qelqi nga globi duhet
te jete 280 metra. Ndersa ato planete orbita e te cileve eshte me larg Diellit, duhet
t'i vendosim me kilometra larg.
Ky dimension kaq gjigand i Sistemit Diellor qendron shume modest ne
raport me galaktiken "Rruga e Qumeshtif' ku ndodhet. Sepse ne galaktiken
"Rruga e Qumeshtif' ekzistojne rreth 250 miliard yje ne madhesine e Diellit apo
me te medhenj se ai. Ylli me i afert me Diellin eshte Alfa Centauri. Nese do ta per-
shtasim edhe Alfa Centaurin me maketin qe vendosem Token dhe Diellin ate do
te na duhet ta vendosim diku rreth 78.000 kilometra larg globit qe perfaqesonte
Diellin.
Le ta zvogelojme disi kete model. Toka le te jete nje grimce e vogel pluhuri,
e cila mezi shihet me sy Atehere Dielli do te jete ne madhesine e nje kokrre arre
dhe do te zere nje vend 3 metra larg Tokes. Mbeshtetur ketyre permasave Alfa
Centaurin duhet ta vendosim 640 kilometra larg Diellit.
Galaktika e "Rruges se Qumeshtif' mbart 250 miliard yje, te cilet ndodhen
larg njeri-tjetrit ne keto distanca te pabesueshme. Dielli yne ze vend ne nje skaj
larg qendres se kesaj galaktike ne forme spirale.
Interesante eshte se nese do te mendojme vendin qe ze galaktika e "Rruges
se Qumeshtif' ne hapesire, kjo eshte shume e vogel. Sepse ne hapesire ndodhen
edhe rreth 300 miliard galaktika te tjera!... Hapesirat midis ketyre galaktika ve jane
miliona here me te medha se largesia reale e Diellit me Alfa Centaurin.
Ne lidhje me keto madhesi kaq marramendese, Xhorxh Grinshtajn ne librin
e tij ''The Symbiotic Universe (Universi SimhiotikY' shkruan se:
''Nese yjet do te ishin pak me afer me njeri-tjetrin, astrofizika nuk do te ishte shume
me ndryshe. Nuk do te ndodhte asnje proces ndryshimi ne funksionet themelore te
fizikes ne yje, nebula apo ne trupat e tjere qiellore. Nese e shohim nga larg pamja e
66 KRIJIMI I UNIVERSIT
galaktikes sone do te ishte e njejta. I vetmi ndryshim do te ishte kur mbremjeve te
shtriheshim ne bar dhe tek veshtronim yjet, do te shihnim se qielli do te ishte i tejm-
bushur me yje. Me falni, po; Do te kishte edhe nje ndryshim tjeter. ''Vne", i cih do te
shihja kete peisazh nuk do te ekzistoja... Kjo hapesire gjigande ne yjesi eshte nje
kusht per ekzistencen tone''. '^^
Grinshtajn e shpjegon edhe arsyen; hapesirat boshe ne kozmos sigurojne qe
disa ndryshore fizike te formulohen ne harmoni pikerisht me jeten tone. Kjo eshte
nje arsye edhe per ruajtjen e Tokes nga perplasjet me trupat qiellore gjigande, te
cilet enden neper keto hapesira kaq te medha pa ushtruar me te voghn kercenim
per Token.
Shkurtimisht perhapja e trupave qiellore ne univers eshte ne strukturimin e
duhur harmonik per jeten tone. Hapesirat gjigande nuk jane formuar pa qellim
por jane shfaqur si perfundim i nje krijimi te vullnetshem.
Entropi dhe RreguU
Per te kuptuar me mire konceptin e rregullit ne univers, fillimisht le t'iu
flasim per nje nga ligjet me themelore te fizikes, mbi Ligjin e Dyte te
Termodinamikes.
Ligji i Dyte i Termodinamikes tregon se te gjithe ato sisteme qe jane te
pavarur dhe enden ne kushte (natyrale) normale, me kalimin e kohes prishen,
destabilizohen dhe grregullohen. Kjo shprehet edhe si "Ligji Entropik''. Entropia
eshte njesia matese mbi grregullimin qe permbledh nje sistem fizik. Kalimi i nje
sistemi te rregullt, te organizuar dhe te planifikuar ne nje gjendje te ^rregullt, shpri-
shur dhe te paorganizuar reflekton drejtperdrejt ne entropine e atij sistemi. Sa me
i madh te jete grregullimi ne nje sistem aq me e larte do te jete edhe entropia e tij.
Kjo eshte digka ne te cilen asistojme shpesh gjate jetes sone. Psh, nese brak-
tisim nje makine ne shkretetire dhe pas shume muajsh nese do ta kontrollojme ate
makine padyshim qe nuk do te perballemi me nje makine me te zhvilluar se e vje-
tra apo ne kushte me te mira se ajo. Ne te kundert do ta gjejme me goma te pla-
sura, xhama te thy era, me motorr te kalbur dhe llamarina te ndryshkura. Ose nese
e leme shtepine te pabanuar, ne nje kohe te shkurter do te shohim se rregulli aty
fillon e prishet dhe gjithgka mbulohet nga pluhuri. Kete mund ta parandalojme
vetem me nje nderhyrje te vetedijshme (pra, duke e rregulluar dhe sistemuar ate).
Ligji i Dyte i Termodinamikes apo sig njihet me emrin tjeter Ligji Entropik,
eshte nje ligj, i cili eshte vertetuar teorikisht dhe eksperimentalisht. Abert
HARUN JAHJA
67
Nje makine e braktisur perkeqesohet
dhe bie cope-cope. Qdo gje ne
univers i nenshtrohet entropise: li-
gjet thone se e lene ne vetvete, gdo
gje me kalimin e kohes behet me pak
e qendrueshme dhe e organizuar.
Ajnshtajn qe pranohet si shkencetari me i
madh i shekullit tone, e ka perkufizuar kete
ligj si "ligji i pare i te gjitha shkencave''.
Shkencetari amerikan Xheremi Rifkin ne librin
"Entropy: A New World View (Entropia:
Veshtrimi i nje bote te re)" thote:
'Tigji entropik do te jete nje paradigme sun-
duese gjate periudhes se ardhshme te his-
torise. Albert Ajnshtajni ka thene se ky eshte
'ligji i pare i te gjitha shkencave; ndersa Ser
Artur Edington shprehet per te se eshte ligji
metafizik me suprem i te gjithe universit''.^^
Interesante eshte se ligji entropik
zhvlereson ne nje menyre te prere pre-
tendimin e materializmit se universi eshte nje
grumbull materiesh, e cila eshte e mbyllur kundrejt gdo nderhyrjeje te mbinatyr-
shme. Ne univers ekziston nje rregull shume i qarte por qe vete ligjet e universit
mundohen per ta prishur ate rregull. Nga ketu dalin dy perfundime:
1- Universi nuk mund te kete ekzistuar qe nga pafundesia sig pretendojne
materialistet. Po te ishte ashtu Ligji i Dyte i Termodinamikes prej kohesh do ta
kishte ngritur ne maksimum entropine ne univers dhe ky i fundit do te kthehej ne
nje gjendje homogjene pa asnje lloj rregulli ne te.
2- Eshte i pavlefshem edhe pretendimi se universi eshte formuar pas Big
Bengut pa asnje kontroll, mbikqyrje dhe nderhyrje te mbinatyrshme. Universi i
shfaqur pas Big Bengut ishte nje univers qe sundohej nga parregullsia. Me kalim-
in e kohes rregulli ne kete univers eshte shtuar dhe universi ka arritur ne struktu-
ra te persosura sot. Dhe kjo meqe eshte realizuar ne kundershtim me ligjin
entropik, dmth, qe universi eshte organizuar me nje krijim te mbinatyrshem.
Piken e dyte le ta shtjellojme me anen e nje shembulli. Universin ta mendo-
jme si nje shpelle gjigande te mbushur me grumbuj guresh e shkembinjsh. Nese
do ta braktisim ne kushte natyrore dhe do te presim miliarda vjet me radhe, do te
shohim se ajo do te jete ne nje gjendje me te grregullt se g'ishte. Nese pas miliarda
vjetesh ne shpelle do te gjendeshin statuja te panumerta guresh e te punuara holle,
menjehere do te mendonit se ky rregull nuk kishte prejardhje nga ligjet natyrore.
I vetmi shpjegim mbi shkakun e ketij rregulli do te ishte nderhyrja e nje "mendje-
je te ndergjegjshme".
■
*1
■ i _
: ' . +
■
■■
-■ ■
"'
Pi \
B. '%.
' .-y^lB
ypLA^ \
^^^^^ft.' ':i'r '
t -i
k^^brfJHBiHH^. ^L
^^^H m li^j
Q)Ep^v|Sikj< \
j^H % w.
''I
; ,'*J^SL * ^WB
^™t % /iii.
■S
siSSre ^m
•1
aHE V'4. ■ ^%
^KVl %F
. ■"
fca
▼SBfcML^ "
■Mk \
:■ *t
S""
+
E»fllBit!f^ :^ - if^^
i
lb...
^" Si?"
-^ 'X^^^^H
JBL-" J ■ "T^Bf"
" "-• :>fiiBgfcih
yi<- '"^^v^
pi"-
■~- ■
Galaktikat jane nga nje prove mbi strukturen e rregullt te universit. Keto sisteme te mahnit-
shme, te cilat ne brendesi te tyre mbartin mesatarisht 300 miliard yje, sillen ne nje ekuiliber
dhe harmoni te qarte.
Ja pra, ky rregull qe mbizoteron ne kete univers eshte nje tregues i qarte i
ekzistences se nje Inteligjence te Eperme. Fizikanti nobelist gjerman Maks Plank
rregullin ne univers, e shpjegon si me poshte:
HARUN JAHJA
69
1
r
m
Fizikanti nobelist Maks Plank: "Ne
univers mbizoteron nje rregull i
qarte... Ky rregull mund te shfaqet
vetem me nje perpilim te
ndergjegjshem".
''Nese do fi permbledhim fjalet, qdo gje qe
mesojme nga shkencat pozitive rreth struk-
tures gjigande te natyres eshte nje tregues i
nje rregulli, i cili sundon mbi te. Ky eshte nje
rregull i pavarur nga inteligjenca njerezore.
Aq sa mund te perkufizojme me perceptimet
tona ky rregull mund te jete shfaqur vetem
ne saje te nje perpilimi te qellimshem. Ky
eshte nje argument i qarte qe universi zoteron nje rregull te vullnetshem''.^^
Materializmi, i cili mbron tezen se universi ekziston qe nga pafundesia
dhe ne asnje menyre nuk eshte sistemuar, eshte brenda nje kolapsi perballe rre-
gullit dhe ekuilibrit madheshtor te universit. Pol Devis shpjegon se:
"Kudo qe te hedhim syte ne univers qe nga galaktikat me te largeta e deri
ne thellesi te atomit ndodhemi perballe nje rregulli te persosur... Ne qender te
ketij universi special dhe te rregullt shtrihet koncepti "informacion''. Nje sis-
tem, i cili ekspozon nje rregull te vegante dhe te organizuar ne nje shkalle
shume te larte, kerkon informacione shume te dendura per ta pershkruar ate.
Apo e thene ndryshe ky sistem perfshin informacione tejmase te denduara
(voluminoze)...
Ketu na shfaqet nje pyetje teper kurioze. Meqe informacioni dhe rregulli zoterojne
nje prirje natyrore drejt veteasgjesimit te tyre, nga ka ardhur ne ate fillim i gjithe
ai informacion, i cili e beri Token nje vend te vegante? Universi i ngjan zemrekut
te nje ore, i cili zbrazet dale nga dale. Si ka mundur te shpetoje fillimisht''?*"
Ajnshtajni rregullin ne univers e ka quajtur digka te "papritur" por qe fak-
tikisht duhet quajtur "mrekulli" dhe e shpjegon keshtu:
'Taktikisht si a priori (e parapranuar) Toka mund te vije ne gjendje te rregullt
(ligjore) vetem nese ate e sistemojme me inteligjencen tone sistemuese. Ky do te
ishte nje sistemim si renditja e shkronjave alfabetike te nje gjuhe... Por ne Token
materiale ekziston nje grade aq e larte e rregullit, e cila nuk mund te lejoje auto-
70 KRIJIMI I UNIVERSIT
rizimin e a priorit. Kjo eshte nje "mrekulli'' dhe paralelisht me shkencen tone sa vjen
e forcohet me teper''.^°
Shkurtimisht rregulli ekzistues ne univers, i cili permbledh nje "informa-
cion'' te madh, eshte krijuar nga ana e nje Krijuesi Suprem, zoterues i te gjithe uni-
versit. Me nje shprehje disi me te qarte, i gjithe universi eshte krijuar dhe
sistemuar nga Allahu dhe prej Tij mbrohet nga grregulhmet.
Allahu ne Kuran shpjegon se qiejt dhe Toka vetem nese qendrojne nen
mbrojtjen e fuqise se Tij nuk do te arrijne te grregullohen:
"Allahu i mban qiejt dhe token qe te mos zhduken, e nese zhduken,
s'ka askush pos Tij qe mund t'i mbaje; Ai eshte qe nuk nxitohet, eshte qe fale".
(Fatir, 41)
Ky rregull hyjnor ne univers tregon edhe nje here se sa fjale boshe jane pre-
tendimet e materialisteve kur thone "universi eshte nje grumbull materiesh te
pakontrolluara''. Allahu kete e shpjegon keshtu ne nje ajet:
"E sikur te perputhej e verteta me deshirat e tyre, do te shkaterroheshin qiejt e
toka dhe gdo gje qe gjendet ne to../'. (Muminun, 71)
Sistemi Diellor
Sistemi Diellor ku ndodhet edhe Toka, eshte nje nga siperfaqet ku mund te
vezhgohet me qarte, rregulli i universit. Ne Sistemin Diellor zene vend 9 planete
dhe 54 satelite te lidhur me to. Keto planete jane, duke i marre sipas largesise se
tyre nga Dielli: Merkuri, Aferdita, Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, Neptuni, Urani
dhe Plutoni. Mes ketyre planeteve dhe 54 sateliteve te tyre, i vetmi trup qiellor qe
zoteron nje siperfaqe dhe atmosfere te pershtatshme per jete eshte Toka.
Tek analizojme strukturen e Sistemit Diellor perballemi me nje ekuiliber
shume te madh. Faktori, i cili i ruan planetet nga i ftohti ngrires i hapesires eshte
"forca terheqese'' e Diellit dhe "forca centrifugale'' e planeteve. Dielli me ane te
forces se madhe terheqese qe zoteron terheq te gjithe planetet rreth tij dhe ato ne
saje te orbitave qe shkaktohen nga forca centrifugale i rezistojne kesaj terheqjeje.
For nese shpejtesia orbitale e planeteve do te ishte pak me e ngadalte, atehere keto
planete do te thitheshin me shpejtesi nga Dielli dhe do te gelltiteshin nga ai me nje
shperthim te madh.
Edhe e kunderta eshte e mundshme. Nese planetet do te silleshin rreth
Diellit me shpejt, atehere forca e tij nuk do te mjaftonte per t'i mbajtur dhe keto
planete do te endeshin shkujdesshem neper hapesire. Fer fatin tone te mire ky
HARUN JAHJA
71
ekuiliber ekziston dhe sistemi i mbron forcat ne menyre qe gjithgka te qarkulloje
sipas orbites perkatese.
Te terheq vemendjen ketu ky rregull, i cili eshte krijuar i vegante per gdo
planet. Largesite e tyre me Diellin jane te ndryshme dhe aq me teper qe jane te
ndryshme edhe permasat e tyre. Per kete arsye duhet percaktuar nje shpejtesi
orbitale e vegante per secilin ne nje menyre te tille qe as t'i afrohen e as t'i largo-
hen me teper Diellit.
Konceptet materialiste astronomike pretendojne se origjina e Sistemit
Diellor nuk mund te shpjegohet me perioda fizike natyrore, pra, ky sistem eshte
formuar rastesisht vetvetiu. For te gjitha teorite e shfaqura keto 300 vitet e fundit
nuk jane gje tjeter veqse spekulacione. Origjina e Sistemit Diellor per pikepamjet
materialiste eshte akoma nje sekret i pashpjegueshem.
Kepler, Galilei si dhe te tjere astronome, te cilet zbuluan ekuilibrin e
jashtezakonshem delikat te Sistemit Diellor, paten deklaruar se projektimi kaq i
qarte i ketij sistemi tregon ekzistencen e Zotit dhe pro von nderhyrjen e Tij ne
univers. Isak Njutoni qe ka bere zbulime te rendesishme ne strukturen e Sistemit
Diellor dhe qe quhet "shkencetari me i madh qe ka jetuar deri me sof' ka thene:
Albert Ajnshtajn: "Ne boten
materiale ekziston nje rregull i
mrekullueshem".
^\/lerkurj
. DieNi
Aferdita
* ft ■
I
ft
w,.
Toka
LI" ^ A ^^Bj^
■
Hena v ^K^
- * ' ft
Marsi * * .
t
*
*
* L
■W W
>-
SISTEMI DIELLOR
"As dielli nuk mund ta arrije
henen, e as nata diten. Po secili
noton ne nje orbite te caktuar."
* ■ ; . (Jasin 40)
Saturni
Urani
Neptuni ^
i
•
•
^^ Plutoni
74
KRIJIMI I UNIVERSIT
''Ky sistem delikat i perbere nga Dielli, planetet dhe kometat eshte burim vetem i
vullnetit dhe mbikqyrjes se nje Ekzistence Inteligjente dhe Supreme... Ai i drejton
keto dhe per shkak te ketij sovraniteti therritet "Zoi i nje fuqie te eperme''.^^
Pozicioni i Tokes
Prane ketij ekuilibri te mahnitshem te Sistemit Diellor edhe pozicioni i
Tokes, planetit ku ne jetojme, ne kete sistem dhe ne hapesire ne pergjithesi, eshte
perseri tregues i ekzistences se nje krijimi te persosur.
Zbulimet e fundit astronomike tregojne se ekzistenca e planeteve te tjere ne
sistem luan nje rol te rendesishem mbi orbiten dhe sigurine e Tokes. I tille eshte
edhe pozicioni i Jupiterit. Ky i fundit eshte planeti me i madh i Sistemit Diellor.
Faktikisht me ekzistencen e tij ai siguron ekuilibrin e planetit Toke. Llogaritjet
astrofizike nxorren ne pah se ekzistenca e Jupiterit ne orbiten ku gjendet siguron
stabilitetin e Tokes dhe te planeteve te tjere ne sistem. Nje funksion dytesor i
Jupiterit per mbrojtjen e Tokes shpjegohet keshtu ne nje shkrim te Xhorxh
Uetherill me titull "Sa i vegante eshte Jupiteri'':
''Ne vendin ku gjendet Jupiteri nese nuk do te ishte nje planet me madhesine e tij,
Toka do te ishte nje objektiv efektiv perafersisht 1.000 here me teper per kometat dhe
meteoret qe enden ne hapesire... Nese Jupiteri nuk do te ndodhej ne vendin ku eshte
edhe ne nuk do te ekzistonim per te kerkuar origjinen e Sistemit Diellor''. ^^
Isak Njuton, nje nga
pionieret dhe
themeluesit e fizikes
moderne dhe te
astronomise,
shikonte ne struk-
turen e universit fak-
tin e mrekullueshem
te krijimit hyjnor.
HARUN JAHJA lb
Shkurtimisht struktura e Sistemit Diellor zoteron nje projektim posagerisht
per te siguruar jeten ne Toke. Tani le te flasim pak per pozicionin e Sistemit Diellor
ne univers. Ashtu sig e cilesuam edhe me lart Sistemi Diellor nuk ze vend ne
qender te galaktikes "Rruga e Qumeshtit'', por ne nje skaj te kraheve te saj gji-
gande. A krijon kjo ndonje avantazh per ne? Majkell Denton ne librin "Nature's
Destiny (Fati i Natyres)" kete geshtje e shpjegon si me poshte:
''Nje tjeter fakt godites eshte se universi jo vetem eshte i harmonizuar ne menyre te
jashtezakonshme per te mbuluar ekzistencen dhe nevojat tona biologjike, por eshte
edhe i formuluar ne ate menyre qe ne te arrijme ta perceptojme ate... Pozicioni i sis-
temit tone ne nje skaj te kraheve te galaktikes eshte nje pozicion qe neteve duke
vezhguar qiellin te na mundesoje marrjen e sa me teper informacioneve rreth struk-
tures se pergjithshme te universit dhe per te arritur studimin e galaktikave edhe me
te largeta. Nese do te zinim vend ne mesin e galaktikes asnjehere nuk do te dinim
rreth struktures spirale te galaktikes dhe nuk do t'ia kishim idene as struktures se
universit'' .^^
E thene ndryshe si ligjet fizike te universit ashtu edhe pozicioni i Tokes ne
hapesire, permbledhin argumente, te cilat tregojne se ky univers eshte projektuar
posagerisht per njeriun.
Pra, eshte nje fakt tashme qe universi eshte krijuar dhe sistemuar nga
Allahu.
Ne disa raste njerezit per ta konceptuar digka te title duhet te arsyetojnte
sinqerisht dhe pa paragjykime. (^do njeri, i cili ne ndergjegjen e tij mendon te sin-
qerte se ne univers asgje nuk eshte fryt i rastesise dhe i paqellimte sig cilesohet
edhe ne ajet "Ne nuk e krijuam qiellin e as token dhe ^ka ka ne mes tyre pa qel-
lim, ai eshte mendimi i atyre qe nuk besuan.../' (Sad 27), kupton se gjithgka eshte
krijuar dhe sistemuar nga Zoti posagerisht per njeriun.
Ky kuptim i thelle ne nje ajet tjeter te Kuranit shpjegohet:
"Ne krijimin e qiejve e te tokes, ne ndyshimin e nates dhe te dites, ka argumente
te qarta per ata qe kane arsye dhe intelekt. Per ata qe Allahun e permendin me
perkujtim kur jane ne kembe, kur jane ulur, kur jane te shtrire dhe thellohen ne
mendime rreth krijimit te qiejve e te tokes (duke thene): Zoti yne, kete nuk e kri-
jove kot, i lartesuar qofsh, ruana prej denimit te zjarrit! (Ali Imran, 190-191)
/. 4
d
K r e u
Planeti
Blu
Toka me atmosferen dhe oqeanet, me biosferen e nder-
Ukuar, me oksidimin e percaktuar te kores se saj, me
shtreterit e pasur te Silicit, me shkembinjte e ngurte
apo/dhe metamorfike, me shtreterit e pasur te akujve.
shkretetirat, pyjet, tundrat, fushat me bar, Uqenet me uje
te embel, shtreterit e naftes dhe te qymyrit, vuUkanet,
kafshet, bimet, fushat magnetike, relievi i fundoqeanit
dhe magmat e saj levizese..., perben nje sistem te nder-
Ukuar dhe teper mahnites (admirues).
J. S. Ljuis, gjeolog amerikan^'^
78 KRIJIMI I UNIVERSIT
Nese do te kryenim nje udhetim ne Sistemin Diellor do te perballeshim
me nje tabllo interesante. Te supozojme se e filluam udhetimin nga
fundi i sistemit planetar dhe atje do te hasnim planetin Pluton. Ky trup
qiellor i vogel eshte nje vend shume "i ftohte''. Perafersisht -238°C!... Ne kete te
ftohte ngrires brenda planetit ze vend edhe atmosfera e tij teper e mprehte.
Atmosfera, vetem kur planeti zoteron nje orbite ekliptike dhe ne periudha kur
eshte me afer Dielht, eshte ne gjendje te gazte. Pjesen tjeter te kohes atmosfera e tij
kthehet ne nje mase akulH. Shkurtimisht Plutoni eshte nje grumbull akulH i
vdekur (i pa jete).
Tek perparojme drejt qendres se Sistemit Diellor ndalesa tjeter do te jete
Neptuni. Edhe ky planet eshte mjaft "i ftohte''. Tempera tura ne siperfaqe eshte
rreth -218°C. Atmosfera, e cila perbehet nga hidrogjeni, heliumi dhe gazet metan,
eshte helmuese per njeriun. Ererat qe fryjne ne siperfaqe te planetit perngjajne me
furtunat e tmerrshme, te cilat arrijne nje shpejtesi 2.000 km ne ore.
Planeti tjeter do te jete Urani. Ai eshte nje "planet i gazte" me nje strukture
te perbere nga shkembinj dhe akuj te shumte. Temperatura atmosferike eshte
mesatarisht -214°C. Atmosfera e perbere nga hidrogjeni, heliumi dhe metani nuk
eshte aspak e pershtatshme per jete.
Ndersa vazhdojme udhetimin arrijme te Saturni. Ky planet, i dyti per nga
madhesia ne Sistemin Diellor njihet nga unazat qe e rrethojne. Keto te fundit per-
behen prej gazit, akullit dhe copa shkembinjsh. Interesante eshte edhe struktura e
ketij planeti. Saturni me kuptimin e plote te fjales eshte nje planet i gazte: 7b% te
vellimit te tij e ze hidrogjeni dhe 25% heliumi. Dendesia eshte akoma me e ulet se
ajo e ujit. Per kete arsye, nese do te kerkojme te ulim nje anije kozmike ne Saturn,
duhet ta projektonim ne formen e nje gomoneje ne menyre qe te notonte.
Temperatura serish eshte tmerresisht e ulet: -178°C.
Duke perparuar drejt, arrijme te planeti me i madh i Sistemit Diellor,
Jupiteri. Jupiteri me, nje permase 318 here me te madhe se Toka, eshte edhe ky nje
planet i gazte. Eshte e veshtire te besh dallim mes atmosferes, siperfaqes dhe
struktures se brendshme te ketij planeti dhe po aq e veshtire eshte te percaktosh
nje "temperature atmosferike" per te. Por ne pjeset e siperme te tij duke e quajtur
si atmosfere, temperatura eshte -143°C. Ekzistenca e njollave te medha te kuqe ne
siperfaqe te tij, nga vezhgimet e bera nga Toka dihet qe prej afersisht 300 vjetesh.
Keto njolla te kuqe u zbuluan ne shekullin tone se nuk ishin gje tjeter vegse furtu-
na 2 here me te medha se Toka. Shkurtimisht Jupiteri eshte nje planet ku nuk gjen-
"Allahu krijoi qiejt dhe token
me nje seriozitet te caktuar.
Ne to me te vertete ka fakte
per besimtaret".
(Ankebut, 44)
#
^^H
^
^\j^
luH^^^^^^^^^^^^^^^^^I
F
T^
tt^^u^^^^^^^^^^^^^^^^^^^i
1
i-%
^^VK^^^^B^^^^^^^I
1
s
3w ^
^
t.
i^ "
■
b^ "i
■■ .
80
KRIJIMI I UNIVERSIT
det me e vogla pjese toke, ku mbizoteron nje i ftohte ngrires, ku perjetohen furtu-
na te tmerrshme qe zgjasin me qindra vite me radhe dhe me nje fushe magnetike
qe mund te vrase gdo gjallese.
Pas Jupiterit vjen Marsi. Atmosfera e Marsit eshte nje perzierje helmuese qe
permban sasi te konsiderueshme dioksidi karboni. Ne siperfaqe te planetit nuk
gjendet absolutisht uje. Ne siperfaqe te tij na terheqin vemendjen kratere gjigande,
te cilet jane shfaqur me perplasjen e meteoreve te medhenj mbi te. Mbi siperfaqen
e tij fryjne erera te fuqishme dhe furtuna rere, te cilat zgjasin me muaj.
Temperatura eshte afersisht -53°C. Edhe pse per te jane bere shume spekuHme,
Marsi eshte nje planet pa jete.
Duke e lene menjane Planetin Blu qe na shfaqet, kalojme tek Aferdita. Ne te
kundert me te ftohtet qe pllakosnin planetet e tjere, ne Aferdite mbizoteron nje i
nxehte djeges. Temperatura ne siperfaqe arrin ne 450°C. Kjo eshte nje temperature
qe mjafton per te shkrire edhe plumbin. Nje vegori tjeter tmerruese e tij eshte
atmosfera e rende qe formohet nga nje shtrese e dendur dioksidi karboni. Trysnia
atmosferike arrin deri ne 90 atmosfere. Kjo eshte e njejte me trysnine e ujit 1 km
thelle ne det. Veganerisht, ne atmosferen e Aferdites gjendet edhe nje cipe kilome-
tra e gjere acidi sulfurik. Per kete arsye vazhdimisht ne planet bien shira acide
HARUN JAHJA
81
vdekjeprurese. Ne nje ambient te tille qe te perkujton ferrin, nuk mund te jetoje
asnje gjallese.
Nese vazhdojme akoma drejt Diellit do te arrijme ne planetin Merkur, ne
krye te sistemit. Karakteristika me interesante e Merkurit eshte rrotullimi jashteza-
konisht i ngadalte rreth vetes. Shpejtesia e rrotullimit rreth boshtit te tij eshte aq e
ngadalte sa edhe vete rrotullimi i tij rreth Diellit. Nese kryen dy rrotullime rreth
Diellit planeti arrin te plotesoje vetem tre rrotullime rreth vetes. Pra, dy vite jane
te barabarta me tre dite. Zgjatja kaq e madhe e dites dhe e nates, duke e skuqur
njeren ane tjetren e ngrin. Per kete arsye ndryshimi i temperatures se dites nga
nata eshte afro 1.000°C. Sigurisht qe nje mjedis i tille nuk mund te strehoje kurre
gjallesa.
Shkurtimisht, 8 prej 9 planeteve (bashkangjitur ketu edhe 54 satelite, te cilet
nuk i permendem) nuk jane trupa qiellore te pershtatshem per te jetuar. (^donjeri
prej tyre eshte i pajete dhe nje grumbull gazi, akulli dhe shkembinjsh.
Ndryshe nga te gjithe keto eshte vetem Planeti Blu, te cilin e kaluam pa
folur rreth tij. Qe prej atmosferes e deri ne format e relievit, nga tempera tura ne
fushen magnetike, nga elementet deri te largesia nga Dielli, me te gjithe ekuilibret
e tij eshte i krijuar posagerisht per jeten.
Edhe Marsi, i cili eshte nje nga
planetet e Sistemit Diellor qe ka
karakteristika me te peraferta
me Token, faktikisht eshte aq
thate dhe nje grumbull shkem-
l*' - - ~, -^"!^tf^ binjsh te pajete qe kurre nuk j.
.*- ■ ^'-^ ~2 mund te krahasohen me Token,
t
Siperfaqja e
tmerrshme e Aferdites.
Temperatura ne siper-
faqe te Aferdites arrin
deri ne 450° C. Kjo
nxehtesi do te
mjaftonte per te
shkrire edhe plumbin.
Siperfaqia e ketij pla-
neti perngjan me nje
top zjarri te mbuluar
nga llava. Atmosfera e
mbushur me shtresa
acidi sulfurik, shkak-
ton shira te vazh-
dueshem acide.
Trysnia atmosferike
eshte e barazvlefshme
me trysnine e ujit 1 km
thelle ne det.
^
■ K m
4*
•i*W
l^l
H
HARUN JAHJA 83
Nje paralajmerim ndaj mashtrimit te "Adaptacionif'
Ne kete pjese do te studiojme se Toka eshte nje planet i zgjedhur posage-
risht per jeten dhe te gjitha vegorite e saj jane formuluar per kete qellim. Por para
kesaj do te ishte e dobishme per te kuptuar me mire kete geshtje te benim nje
kujtese. Kjo eshte nje kujtese per ata, te cilet jane mesuar te supozojne si te vertete
shkencore teorine e evolucionit dhe per ato, te cilet mbrojne me ngulm konceptin
e "adaptacionit''.
Adaptacion do te thote pershtatje. Teoria e evolucionit, e cila mbron tezen
nder koingidenca se te gjitha gjallesat rrjedhin nga nje stergjysh i perbashket, e
perdor shpesh kete koncept. Evolucionistet pretendojne se gjallesat duke iu per-
shtatur ambientit ku jetojne vazhdimisht jane transformuar ne te tjera specie
(lloje). Pavleftesine e ketij pretendimi e kemi studiuar ne punimet tona te
meparshme. Mekanizmat per t'iu pershtatur kushteve te ndryshme te natyres
funksionojne brenda kufinjve te caktuar dhe asnjehere nuk mund te transformo-
jne nje specie ne nje tjeter.^^ (Shihe kreun te "Rrezimi i Evolucionit''). Faktikisht
koncepti i evolucionit me adaptacion eshte mbetje e nje botekuptimi te nje shkence
primitive qe nga periudha e Lamarkut dhe qe eshte refuzuar shpesh prej zbu-
limeve shkencore.
Edhe pse nuk mbeshtetet ne baza shkencore idea e adaptacionit indoktri-
nohet shpejt te njerezit. Ketyre personave nese u thuhet se Toka eshte nje planet i
krijuar posagerisht per jeten e tyre, menjehere fillojne te thone se "ne kete planet
te tilla kushte jetese jane shfaqur, ashtu sig zhvillohen kushte te tjera ne planete te
tjere". Psh, ne Toke jetojne njerez si ne, ndersa ne planetet e tjere si Plutoni, men-
dojne se jetojne specie te vogela e te gjelberta, te cilat ne vend te ujit pijne acid sul-
furik dhe ne vend te oksigjenit thithin helium dhe ku djersisin ne nje temperature
238°C. Pamjet e ketyre specieve te vogla imagjinare, te cilat u xhiruan ne studiot e
Hollywood-it si filma shkencore, ushqejne vazhdimish imagjinaten e ketyre per-
sonave.
Ne fakt, ne themel te kesaj imagjinate shtrihet injoranca. Prandaj ato evolu-
cioniste, te cilet njohin biologjine dhe biokimine nuk i mbeshtesin fantazi te tilla.
Ata e dine shume mire qe jeta mund te ekzistoje vetem atehere kur sigurohen ele-
mente dhe kushte te caktuara. Ata, te cilet mbeshtesin perrallen rreth asaj specieje
te gjelbert jane pothuajse ne gdo kohe ato persona, te cilet i besojne verberisht
nocionit te evolucionit e qe nuk e kane as me te voglen njohuri mbi biologjine dhe
biokimine por qe kete padituri te tyre e mbulojne me inkurajimin qe i japin keto
skenare te trilluara.
84 KRIJIMI I UNIVERSIT
Per kete arsye, per te mos rene ne kurthin e mashtrimit te adaptacionit ne
fjale, le te theksojme se: Jeta mund te ekzistoje vetem nese i sigurohen elemente
dhe kushte te caktuara. Modeli i jetes reale shkencore eshte "nje jete me baze kar-
bonin" dhe shkencetaret kane arritur ne perfundimin e perbashket se ne asnje
pike tjeter te universit nuk mund te kete jete fizike.
Karboni eshte element! i gjashte i tabeles periodike. Ky atom eshte baza e
jetes ne Toke sepse te gjitha molekulat themelore organike (si aminoacidet, pro-
teinat, acidet nukleike) formohen nga kombinimet e karbonit me disa atome te
tjere. Karboni duke u bashkuar me atome te tjere, si hidrogjeni, oksigjeni dhe azoti
nxjerr ne pah me mihona lloje te ndryshme proteinash ne trupin tone. Nuk ka
asnje element tjeter qe te zere vendin e karbonit; sepse siq do te shpjegojme edhe
ne kreret vijues, asnje element tjeter nuk zoteron vegorine e krijimit te nje larmie
te tille lidhjesh kimike nga te cilat varet jeta jone.
Prandaj nese do te kete jete ne nje planet tjeter ne univers, kjo duhet te jete
medoemos nje jete me "baze karbonin".^^
Jeta me baze karbonin ka disa kushte te pandryshueshme. Psh, perberjet me
baze karbonin (psh, proteinat) mund te krijohen vetem ne kufinj te caktuar tem-
perature. Proteinat fillojne te shkaterrohen ne tempera tura me te larta se 120°C
dhe te ngrijne ne temperatura me te uleta se -20°C. Per te bere te mundur nje jete
me baze karbonin duhet te jene ne kufinj shume te ngushte dhe te caktuar jo vetem
temperatura por edhe faktore si forca terheqese e Tokes, perberesit atmosferike,
fuqia magnetike etj. E nese prishet qofte njeri prej ketyre kufinj ve, psh, nese luhat-
jet e temperatures i kalojne 120°C, atehere mbi toke nuk do te kishte jete.
Per kete arsye as ne Toke e as ne ndonje planet tjeter nuk mund te ekzisto-
jne qenie te shembullit te specieve te gjelberta qe permendem me siper. Jeta mund
te ekzistoje ne ambiente te tilla ku plotesohen shume kushte te posagme dhe te
caktuara. E thene ndryshe, gjallesat mund te ekzistojne ne nje ambient te krijuar
posagerisht per to.
Toka eshte nje ambient i projektuar posagerisht per kete qellim.
Temperatura e Tokes
Kushtet me te domosdoshme per jeten ne Toke ne shikim te pare jane
atmosfera dhe temperatura. Planeti Blu zoteron nje atmosfere te pershtatshme per
frymemarrje dhe vlera temperature per te lejuar nje llojshmeri te madhe gjallesash
te nderlikuara dhe veganerisht per jeten njerezore. Keto dy faktore kaq te
■»-■
Toka ndryshe nga te gjitha trupat e tjere qiellore qe dihen, zoteron nje atmosfere, temper-
ature dhe siperfaqe te pershtatshme per jeten. Ne 63 trupat e tjere qiellore te Sistemit
Diellor nuk ka shenja uji, baze ky per jeten.
Ndersa ne Toke 3/4 e saj jane te mbuluara nga uji.
86 KRIJIMI I UNIVERSIT
ndryshem nga njeri-tjetri jane shfaqur si rezultat i plotesimit te kushteve ideale per
secilin.
Njera nga keto eshte largesia e Tokes nga Dielli. Sigurisht qe Toka po te ishte
afer Diellit sa g' eshte Aferdita apo larg tij sa g' eshte Jupiteri, nuk do te kishte vle-
rat e duhura te temperatures per te mundesuar jeten. Molekulat organike me baze
karbonin, ashtu sig e cilesuam pak me pare mund te formohen vetem midis kufi-
njve te temperatures 120°C dhe -20°C. I vetmi planet, i ciH zoteron vlera te tilla
tempetature ne Sistemin Diellor eshte Toka.
Kur mendojme universin ne teresi shohim se eshte nje fakt qe keto kufinj
temperature, te cilat jane te domosdoshme per jeten, nuk mund t'i gjejme kudo.
Sepse temperaturat ne univers ndryshojne nga temperaturat e tmerrshme me miU-
arda grade te yjeve me te nxehte deri ne piken zero absolute qe eshte - 273.15° C.
Ne kete raport gjigand te temperatures eshte shume e veshtire per te percaktuar
intervalin e temperatures qe te lejoje jeten me baze karbonin. Vetem Toka zoteron
plotesisht kete interval te duhur te temperatures.
Gjeologet amerikane Frank Pres dhe Rajmond Siver na terheqin vemendjen
mbi tempera turen e siperfaqes se tokes. Sipas deklaratave te tyre "jeta eshte e
mundur vetem ne nje interval shume te kufizuar te temperatures!../' dhe keto
kufinj formojne pothuajse nje pjese prej vetem 1% midis temperatures se Diellit
dhe zeros absolute. Edhe temperatura e Tokes eshte pikerisht ne kete interval te
ngushte.^^
Temperatura e Tokes, e cila eshte ideale, sigurisht qe ka lidhje ngushte me
distancen Diell-Toke dhe nxehtesine qe perhapin rrezet e Diellit mbi Toke. Sipas
llogaritjeve, energjia e Diellit qe mberrin ne Toke sikur te ishte vetem 10 % me e
vogel, ne siperfaqen e Tokes do te formoheshin shtresa akujsh me trashesi disa
metra. Me ngritjen pak te temperatures, te gjitha gjallesat do te vdisnin nga nxe-
htesia.
E rendesishme eshte edhe shperndarja e kesaj temperature ideale te Tokes
ne menyre te ekuilibruar ne te gjithe planetin. Dhe per t'u arritur nje ekuiliber i
tille jane marre disa masa te posagme.
Psh, plani i pjerret prej 23° 27' i Tokes, pengon nxehtesine e tepert, e cila
mund te krijoje pengesa ne formimin e atmosferes midis ekuatorit dhe poleve. Po
te mos ekzistonte nje plan i tille pjerresie ndryshimi i nxehtesise midis territoreve
polare dhe ekuatorit do te rritej shume dhe do te behej i pamundur krijimi i nje
atmosfere te pershtatshme per te jetuar.
k:'^:
Shume faktore krejtesisht te ndryshem sig jane largesia midis Diellit dhe Tokes, shpejtesia
e rrotullimit te planetit, pjerresia e aksit te tij, dhe relievi gjeografik i siperfaqes; te gjitha
keto kombinohen per te siguruar qe bota jone te ngrohet tie menyren me te mire per te cilen
ka nevoje jeta dhe qe kjo ngrohje te shperndahet ne menyre te pershtatshme.
Shpejtesia e rrotullimit te Tokes rreth vetes ndihmon perhapjen e ekuilibru-
ar te temperatures. Toka ploteson rrotullimin e plote rreth vetes brenda 24 oreve
dhe per kete arsye netet dhe ditet zgjasin pak. Ngaqe zgjasin ne periudha te shkur-
tra kohore, edhe ndryshimi midis temperaturave te tyre eshte i vogel. Rendesine
e ketij ekuilibri mund ta verejme tek e krahasojme me Merkurin ku nje dite ishte
pothuajse sa nje vit dhe ndryshimi i temperatures mes dites dhe nates arrinte
1.000°C.
Po ashtu edhe relievi i siperfaqes se rruzullit tokesor ndihmon ne perhap-
jen e ekuilibruar te temperatures. Ndryshimi i temperatures mes poleve dhe eku-
atorit arrin deri ne 100°C. Nese ky raport i temperaturave do te realizohej ne nje
siperfaqe te parregullt gjeografike. Token do ta shkaterronin furtuna qe do te
arrinin nje shpejtesi 1.000 km/ore. Siperfaqja e Tokes eshte e mbushur plot me ba-
rriera gjeografike, te cilat bllokojne rrymat e mundshme te fuqishme te ajrit. Ky
reliev i siperfaqes se tokes, pra, vargmalet, fillon nga Himalajat ne Kine (Uralet ne
Azine e Mesme) vazhdon me Taurus ne Anadoll dhe deri ne Alpet ne Evrope, te
cilat bashkohen me oqeanin Atlantik ne perendim dhe ate Paqesor ne lindje. Ne
oqeane, ajo temperature e tepert qe formohet nga ajri apo nga uji ne Ekuator,
88 KRIJIMI I UNIVERSIT
qarkullohet ne rryma te ndryshme drejt poleve per te krijuar nje ekuiliber nderm-
jet tyre.
Ne te njejten kohe ekzistojne edhe nje sere sistemesh automatike, te cilet
vazhdimisht ekuilibrojne atmosferen e rruzullit tokesor. Psh, kur nje zone nxehet
shume aty rritet avullimi dhe shtohen rete. Keto re (nje pjese e te cilave) pasqyro-
jne mbrapsht nje pjese te rrezeve te Diellit dhe keshtu pengojne nxehjen e tepert te
temperatures dhe te siperfaqes aty
Masa e rruzullit tokesor dhe fusha magnetike
Largesia e Tokes nga Dielh ka nje rendesi te madhe si per nga shpejtesia rro-
tulluese e Tokes por edhe ne format e rehevit te saj. Nese do ta krahasojme Token
me Merkurin, i cih eshte vetem sa 8% e mases se Tokes apo me Jupiterin, i cih ka
nje mase 318 here me te madhe se Toka, do te verejme se planetet mund te zotero-
jne permasa te ndryshme. Valle midis ketyre planeteve me masa nga me te
ndryshmet, madhesia e Tokes eshte percaktuar rastesisht?
Jo! Ndersa studiojme cilesite e rruzulht tokesor shohim se ky trup qiellor
eshte pikerisht ne ate madhesi qe duhet te jete. Gjeologet amerikane Pres dhe Siver
mbi kete ane "te pershtatshmerise'' se Tokes na vene ne dijeni se:
''Madhesia e Tokes eshte aq sa duhet te jete. Nese do te ishte me e vogel forca terhe-
qese e saj do te zvogelohej shume dhe nuk do te mund te mbante ne ekuiliber atmos-
feren, e nese do te ishte me e madhe kete radhe forca terheqese e Tokes do te rritej
aq shume sa me terheqjen qe do t'i bente disa gazeve helmuese do ta kthente ate ne
nje atmosfere vdekjeprurese...''.^*^
Perveg madhesise se saj, edhe struktura e brendshme e Tokes zoteron nje
projektim te vegante per jeten. Ne saje te shtresave ne kete strukture te brendshme
te saj Toka ka nje fushe magnetike dhe kjo fushe eshte shume e rendesishme per
jeten. Pres dhe Siver e shpjegojne keshtu kete geshtje:
''Berthama e Tokes eshte e ekuihbruar me nje dehkatese shume te madhe dhe eshte
nje motor nxehtesie i ushqyer nga radioaktiviteti... Nese ky motor do te punonte me
ngadale, kontinentet nuk do te arrinin te kishin strukturen e sotme... Hekuri nuk do
te shkrihej kurre dhe nuk do te zbriste ne berthamen e lenget e keshtu qe nuk do te
formohej kurre fusha magnetike e Tokes... Nese Toka do te kishte me teper lende
djegese radioaktive dhe meqe do te kishte nje motor nxehtesie me te shpejte, rete
vulkanike do te ishin aq te trasha sa te na mbulonin te tere Diehin, dendesia atmos-
ferike do te rritej tej mase dhe siperfaqja e Tokes do te perfshihej pothuajse gdo dite
nga shperthime vullkanike dhe termete te njepasnjeshme''.^^
HARUN JAHJA
89
Fusha magnetike per te cilen folen, Pres dhe Siver, ka nje rendesi te madhe
per jeten tone. Kjo fushe ashtu sig e cilesuam edhe me siper, shkaktohet nga struk-
tura e berthames se rruzullit tokesor. Berthama permban elemente te rende qe
zoterojne veti magnetike si hekuri dhe nikeli. Thelbi i kesaj berthame eshte i
ngurte dhe pjesa tjeter eshte e lenget. Te dyja keto shtresa te berthames levizin
vazhdimisht rreth njera-tjetres. Kjo levizje ndikon ne nje lloj magnetizmi mbi keto
metale te rende duke krijuar nje fushe magnetike. Toka me ane te kesaj fushe, e cila
shtrihet edhe me tej atmosferes eshte e mbrojtur nga gdo lloj rreziku qe mund te
vije nga hapesira. Rrezet kozmike vdekjeprurese te rrezatuara nga yjet pertej
Diellit nuk mund ta pershkojne dot kete mburoje mbrojtese rreth Tokes. Sidomos
Brezat Van Allen, te cilat pershkruajne rrathe magnetike ne nje largesi dhjetera-
mijera kilometra larg Tokes, e mbrojne ate nga energjite vrasese.
Ne berthame te Tokes gjenden nje lloj "motor! nxe-
htesie". Ky eshte programuar ne nje menyre kaq te per-
sosur qe edhe te jete i forte per te for
muar fushen magnetike per ^^^^^ Voxva^
mbrojtjen e Tokes por edhe
ekuilibrues per ta mbaj
tur ne levizje koren e
Tokes pa e mbytur
ate ne Nave.
<
magma e cila per-
behet nga shkem-
binj te shkrire
90 KRIJIMI I UNIVERSIT
Eshte llogaritur se rete plazmike jane te barabarta me 100 milion bomba
atomike si ajo e hedhur ne Hiroshime. Ne te njejten menyre edhe rrezet kozmike
mund te jene po aq te fuqishme. For fusha magnetike e Tokes lejon kalimin e
vetem te 0.1 % te ketyre rrezeve vdekjeprurese dhe kjo perqindje, e cila perben
vetem nje te mijten e ketyre rrezeve thithet prej atmosferes. Per te prodhuar nje
fushe te tille magnetike eshte e nevojshme nje rryme energjie elektrike prej 1 mili-
ard amperesh. Kjo do te ishte perafersisht e njejte me energjine elektrike te
pergjithshme te prodhuar gjate gjithe historise se njerezimit.
Ne qofte se nuk do te ekzistonte nje mburoje e tille e Tokes, jeta ne menyre
te vazhdueshme do te shkaterrohej dhe mbase nuk do te ekzistonte fare. Sig
deklaruan Pres dhe Siver, meqe berthama e rruzullit tokesor eshte pikerisht aq sa
duhet te jete, Toka ne kete menyre arrin qe te mbrohet.
E thene ndryshe, ne qiell, ashtu siq na terheq vemendjen edhe nje ajet i
Kuranit: "Qiellin ua kemi bere kulm te sigurte por ata zmbrapsen prej atyre
argumenteve" (Enbija, 32); ekziston nje mburoje (gati) mbrojtese e krijuar kjo
posagerisht per ne.
Pershtatshmeria e Atmosferes
Toka, siq e pame deri tani zoteron nje temperature te duhur, permasa te
duhura dhe shtresa te ndryshme mbrojtese te posagme per jeten. Por nuk jane
vetem keto kushtet e mjaftueshme per te mundesuar jeten e gjallesave ne toke. Nje
kusht tjeter me rendesi jetike eshte edhe struktura e atmosferes. Nje shembull per
kete eshte edhe "pershtatja e atmosferes se lehte'', te cilen e rastisim shpesh here
neper filma. Njerez, te cilet me ane te nje anijeje kozmike i afrohen nje planeti te
larget, mund te shohin pa zbritur ne te nese atmosfera e tij eshte e pershtatshme
per frymemarrje apo jo. Ne pergjithesi rastisin atmosfera te pershtatshme. Ky ske-
nar na le te kuptojme sikur njeriu mund te gjeje rastesisht dhe me lehtesi atmos-
fera te pershtatshme. Ne fakt nese do te benim nje udhetim ne thellesi te universit
me keto anije kozmike, do te ishte pothuajse e pamundur te gjendet nje atmosfere
e pershtatshme ne nje planet tjeter. Sepse atmosfera e Tokes eshte nje perzierje
(komponim) e jashtezakonshme e projektuar kjo duke plotesuar kushte te vegan-
ta e shume te domosdoshme per jeten.
Atmosfera e Tokes perbehet nga perzierja e 77% azot, 21% oksigjen, 1%
dioksid karboni dhe nga disa gaze te tjere si argoni. Le te fillojme me gazin me te
rendesishem, oksigjenin. Oksigjeni eshte shume i rendesishem sepse si njerezit
Nje pamje e atmosferes mbi
Filipine e fotografuar nga
astronautet e NASA-s
r%
\ t ^
,1 TM
I ^Hf I Hkjnfl I 'I ^jl
1^1^^^^^! ^^^Hi.^J ■■■■ i rl #- ^H
^«Eh^
tonte djegien e pjeses me te madhe te i:- ^^ ^
. pyjeve mbi tok^^^^^^^^^^** " if*p';^
* *•* i^m\^ **•* ,1 Jkii ■
# ■
■-,*. w;
,-'*'. "t*'^'
i. * ■ ^ ' rti""
HARUN JAHJA 93
edhe gjallesat e tjera, te cilat zoterojne nje organizem te nderlikuar, shumica e reak-
sioneve kimike qe perdorin per te fituar energji realizohen ne saje te oksigjenit.
Komponimet karbonike hyjne ne reaksion me oksigjenin dhe si rezultat shtijme ne
dore uje, dioksid karboni dhe energji. Ne kete reaksion shfaqen paketezat
energjike, te cilat perdorin qelizat tona dhe qe quhen ATP (adenozin trifosfat).
Pikerisht edhe ne per kete gje e ndiejme te nevojshme pranine e vazhdueshme te
oksigjenit dhe per te permbushur kete nevoje kryejme frymemarrje.
Ana interesante eshte se perqindja e oksigjenit ne ajer, te cilen e thithim,
eshte e llogaritur me nje saktesi te mahnitshme. Mbi kete aspekt Majkell Denton
shkruan:
"A do te mundte atmosfera jone te mbante me teper oksigjen dhe kjo a do te arrinte
te mbeshteste jeten? Jo! Oksigjeni eshte nje element teper reaktiv. Perqindja e oksi-
gjenit qe gjendet ne atmosfere, pra 21%, eshte pikerisht ne ate pike ideale qe per sig-
urine e jetes nuk duhet te kapercehet. (Jdo 1% oksigjen qe shtohet mbi 21
perqindeshin, do te krijoje nje probabilitet prej 70% me teper qe nje rrufe te shkak-
toje zjarr nder pyje''.*'°
Po per te njejten geshtje biokimisti anglez Xheims Lovelok shkruan:
''Vetem nje pjese e vogel e ushqimeve vegjetariane do te mundet te mbijetoje prej
ndryshimit te vlerave te oksigjenit ne nje kuote prej 25%, e cila do te shkaktonte
fatkeqesi te medha natyrore, zjarre te medha, te cilat do te asgjesonin plotesisht pyjet
tropikale dhe tundrat arktike... Perqindja e tanishme e oksigjenit eshte nje pike
(numerike) ku ekuilibrohen shume mire rreziku me dobine''.^^
Ekuilibrimi i perqindjes se oksigjenit ne atmosfere realizohet ne saje te sis-
temit te "riqarkullimit''. Kafshet vazhdimisht konsumojne oksigjen dhe prodhojne
dioksid karboni, helmues per to. Bimet ne te kundert, me kthimin e dioksidit te
karbonit ne oksigjen jetedhenes, sigurojne vazhdimesine e jetes organike. Ne kete
menyre nga lulet gdo dite sigurohet me miliarda tonelata oksigjen per atmosferen.
Keto dy grupe gjallesash, pra, bimet dhe kafshet nese do te realizonin te
njejtin reaksion, Toka ne nje kohe fare te shkurter do te kthehej ne nje planet te
shkrete. Ne rastin qe edhe kafshet do te prodhonin oksigjen ashtu si bimet, atmos-
fera do te fitonte nje veti "djegese'' dhe shkendija me e vogel do te shkaktonte
zjarre gjigande prej ku e gjithe bota do te shperthente si bombul gazi. Nga ana
tjeter, nese do te prodhonin qe te dyja dioksid karboni, oksigjeni ne atmosfere do
te konsumohej me shpejtesi dhe pas nje kohe te shkurter edhe pse arrijne te ma-
rrin fryme, gjallesat do te fillonin te vdisnin duke u mbytur (nga mungesa e oksi-
gjenit).
94 KRIJIMI I UNIVERSIT
Faktikisht ekuilibrimi ne atmosfere eshte krijuar ne menyre aq te persosur
saqe oksigjeni ne te kufizohet ne ate perqindje ideale per jeten dhe qendron me
shprehjen e Lovelok, "ne nje pike numerike ku ekuilibrohet shume mire rreziku me
dobine".
Nje aspekt tjeter i persosmerise se ekuilibrit te atmosferes eshte dendesia e
saj ideale per te na mundesuar frymemarrjen.
Atmosfera dhe Frymemarrja
Ne marrim fryme ne gdo gast te jetes tone. Mushkerite vazhdimisht thithin
ajer dhe ne te njejten kohe po te njejtin ajer e kthejne mbrapsht. Kete e bejme aq
shpesh sa mendojme se eshte nje gje "normale''. Faktikisht ky eshte nje proces
shume i nderhkuar.
Sistemi yne trupor eshte programuar ne ate menyre qe tek marrim fryme
nuk eshte e nevojshme te mendojme per te. Tek ecim, vrapojme, lexojme nje hber,
bile edhe kur flejme vazhdimisht llogaritet se sa fryme duhet te marrim dhe ne li-
dhje me kete funksionojne mushkerite. Arsyeja per te cilen ne kemi kaq shume
nevoje per frymemarrje eshte sigurimi i energjise, te cilen e perfitojme ne saje te
reaksioneve qe vazhdimisht i mundeson oksigjeni, per ato miliarda funksione te
veganta qe realizohen gdo sekonde ne trupin tone.
Per te lexuar kete shkrim tani, duhet qe vazhdimisht te ushqehen me oksi-
gjen ato miliona qeliza ne shtresen e retines se syrit. Nese do te ulej perqindja e
oksigjenit ne gjak do te na "erresohej shikimi''. Ne te njejten menyre te gjithe
muskujt e trupit, teresia e qelizave qe perbejne keto muskuj, perfitojne energji duke
"djegur'' komponente karbonike, dmth, duke futur ne reaksion oksigjenin. Ndersa
perfitohet nje energji e tille ne trup shfaqet dioksidi i karbonit, i cili duhet te nxir-
ret jashte.
Ja pra, per kete gje marrim fryme. Ne gastin qe thithim ajer perafersisht 300
milion dhomeza te vogela ne mushkerite tona mbushen me oksigjen. Kapilaret te
ngjitura ne muret e ketyre dhomezave e thithin menjehere kete oksigjen dhe pas
zemres e dergojne ate ne te gjithe trupin. Keto kapilare duke e terhequr brenda ne
gjak oksigjenin, ne te njejten kohe nxjerrin dioksidin e karbonit si mbeturine. Me ane
te ketij procesi, i cili nuk zgjat me teper se gjysem sekonde, thithim brenda vetes ajrin
e paster (oksigjenin) dhe leshojme jashte ajrin e pa paster (me dioksid karboni).
Mund te mendoni, pse ne mushkerite tona ndodhen 300 milione dhomeza.
Arsyeja per kete eshte per te ngritur ne maksimum siperfaqen me te cilen
HARUN JAHJA 95
mushkeria kontakton me ajrin. Kjo siperfaqe e dendur ne saje te dhomezave eshte
aq e madhe sa nese kete e nxjerrim nga mushkeria dhe e hapim ne nje siperfaqe te
sheshte ze vend sa nje fushe tenisi.
T'ju terheqim vemendjen ketu ne nje pike: Ky eshte nje projektim shume i
mrekullueshem qe ne nje vend kaq te ngushte brenda ne mushkeri keto dhomeza
dhe kanalet hdhese mes tyre te arrijne perfitimin maksimal te oksigjenit. Ky projek-
tim eshte i hdhur ngushte me plotesimin e nje kushti: Duhen te arrihen vlera te per-
shtatshme te dendesise, qarkuUimit (paqendrueshmeri, rrjedhshmeri, ndryshim
ivazhdueshem) dhe trysnise se ajrit per te qarkulluar lehtesisht neper keto kanale.
Trysnia e ajrit eshte 760 mm Hg. Dendesia e tij ne nivel te detit eshte perafer-
sisht 1 gram/hter. Ndersa qarkulhmi i ajrit ne siperfaqe te detit eshte 50 here me i
madh se i ujit. Keto vlera qe mund te quhen shifra te parendesishme, jane shume
jetike per sa i perket jetes sone. Sepse "per te mundesuar jeten e gjallesave, te
cilat marrin fryme ve^orite karakteristike te pergjithshme te atmosferes-
dendesia, qarkulhmi, trysnia- jane te domosdoshme te jene ne vlera shume te
ngjashme me ato qe zoterojne ne kete gast".^^
Tek marrim fryme, mushkerite tona perdorin nje energji perballe forces qe
quhet "rezistenca e ajrit''. Kjo rezistence eshte gjendja statike qe tregon ajri ndaj
levizshmerise. For eshte e dobet per shkak te vetive te tjera te atmosferes, keshtu
qe mushkerite tona me lehtesi marrin dhe nxjerrin fryme jashte. Ne rast se kjo
rezistence mund te rritet do te shkaktoje veshtiresi te medha ne frymemarrje. Kjo
mund te shpjegohet me nje shembull te tille: Eshte e lehte te terhiqet uje me ane te
nje shiringe (gjilpere, injektori), por po me te njejten shiringe eshte e veshtire te
terhiqet nje sasi mjalti. Sepse mjalti zoteron nje qarkullim me te ngadalte dhe nje
dendesi me te madhe se uji.
Ja pra, edhe dendesia, qarkulhmi apo trysnia e ajrit nese ndryshon pak ne
vlera, frymemarrja jone do te veshtiresohet ashtu si terheqja e mjaltit me nje shiri-
nge. Nese do te mendojme "te zgjerojme shiringen", pra, te zgjerojme kanalet e
mushkerive, do te jete propozim i gabuar. Atehere ajo siperfaqe e mushkerise qe do
te kontaktoje me ajrin do te ulet ne minimum dhe do te humbi ate strukture te
duhur per te perballuar nevojat e trupit per oksigjen. Eshte kusht qe vlerat e dende-
sise, qarkullimit dhe trysnise te jene medoemos ne kufinjte e caktuar dhe vlerat qe
zoteron ajri qe thithim jane pikerisht ne kete interval te ngushte te vlera ve.
Majkell Denton rreth kesaj geshtjeje ben kete koment:
"Eshte e qarte se nese dendesia apo viskoziteti (gjendja statike) i ajrit do te ishte disi
96 KRIJIMI I UNIVERSIT
me e madhe, rezistenca e tij do te rritej shume dhe do te ishte e pamundur te pro-
jektohej nje aparat frymemarrjeje per te siguruar perqindjen e oksigjenit qe i nevo-
jitet nje gjallese... Duke krahasuar perqindjet e mundshme te trysnise atmosferike
dhe te oksigjenit, tek kerkojme vlera numerike te pershtatshme per jete, perballemi
me nje interval shume te kufizuar. Teresia e te gjithe kushteve tejmase te shumta
te domosdoshme per jeten realizohen ne kete interval te shkurter - dhe vendi i
atmosferes ne kete interval - padyshim qe eshte nje pershtatje e jashtezakon-
shme".'''
Vlerat numerike te atmosferes jane te rendesishme jo vetem per frymemarr-
jen tone por edhe per qenien blu te planetit tone. Nese trysnia atmosferike do te
zvogelohej sa 1/5 e vlera ve te sotme, avulli ne det do te rritej shume dhe ky avull
uji, i cili ne atmosfere do te arrije ne raporte shume te larta duke formuar mbi toke
nje "ndikim sere'', do ta rriste tejmase tempera turen e planetit. Nese trysnia
atmosferike do te ishte edhe nje here me e madhe se vlera e sotme ne kete rast
perqindja e avullit te ujit ne atmosfere do te ulej shume dhe i gjithe rruzulli toke-
sor do te kthehej ne shkretetire.
Te gjithe keto ekuilibre tregojne edhe nje here se si vegorite e tjera te tokes
edhe ato atmosferike jane krijuar posagerisht per te mundesuar jeten e njeriut.
Keto fakte, te cilat na i shfaq shkenca provojne se universi nuk eshte nje grumbull
materiesh te rastesishme dhe te pakontrolluara. Sigurisht qe ekziston nje Krijues,
i cili zoteron te gjithe universin, i cili i jep forme materies sipas vullnetit te Vet dhe
qe mban nen pushtetin e Tij galaktikat, yjet dhe planetet.
Ky Krijues Suprem, ashtu siq mesojme edhe nga Kurani, eshte Allahu, Zot i
te gjithe universit.
Ky planet blu ku ne jetojme, eshte organizuar e sistemuar posagerisht per
jeten tone siq shprehet edhe ne Kuran "Token e sheshoi per njeriun" (Naziat, 30),
duke deklaruar haptazi se Toka eshte e krijuar nga Allahu posagerisht per njeriun.
Ne disa ajete te tjera deklarohet:
"Allahu eshte Ai qe ua beri token vendbanim e qiellin kulm, dhe ju formesoi, e
f ormen tuaj e beri me te mire dhe ju pajisi me te mira. Ky eshte Allahu, Zoti juaj
i larte, pra, eshte Allahu, Zot i boteve"! (Gafir, 64)
"Ai eshte qe juve token ua beri te pershtatshme, andaj, ecni neper pjese te saj dhe
shfrytezoni begatite e Tij, meqe vetem tek Ai eshte e ardhmja". (Mulk, 15)
HARUN JAHJA 97
Lista e ekuilibreve qe mundesojne jeten
Ajo qe prekem deri ketu eshte vetem nje pjese e atyre ekuilibreve te domos-
doshem per jeten ne Toke. Tek studiojme mbi rruzullin tokesor mund te formojme
nje liste mbi "ekuilibret e domosdoshem per jeten'' aq te gjate sa do te na duket
sikur nuk ka per te mbaruar kurre. Psh, astronomi amerikan Hjuxh Ros ka bere nje
liste te tijen ne lidhje me pershtatshmerine e Tokes per jeten duke i radhitur ne
keto paragrafe.
Forca Terheqese e Tokes:
-Nese do te ishte me e madhe: Atmosfera e Tokes do te akumulonte sasi te
medha amoniaku dhe metani, e cila do te ishte negative per jeten.
-Nese do te ishte me e vogel: Atmosfera e Tokes do te humbte sasira te
medha uji qe do ta bente te pamundur jetesen.
Largesia nga Dielli:
-Nese do te ishte me e madhe: Planeti do te ftohej shume duke krijuar efek-
te negative mbi qarkullimin e ujit ne atmosfere dhe planeti do te hynte ne epoken
e akullit.
-Nese do te ishte me e vogel: Planeti do te skuqej nga rrezet e Diellit duke
shkaktuar efekte negative mbi qarkullimin e ujit ne atmosfere, gje qe do ta bente
te pamundur jetesen ne te.
Trashesia e Kores se Tokes:
-Nese do te ishte me e madhe: Do te transportohej nga atmosfera per ne
koren e Tokes me teper oksigjen.
-Nese do te ishte me e vogel: Do te kishte aq levizje vullkanike sa do ta
benin te pamundur jetesen ne planet.
Shpejtesia e Rrotullimit te Tokes rreth vetes:
-Nese do te ishte me e madhe: Ererat atmosferike do te fitonin shpejtesi te
medha, tufanet dhe ciklonet do ta benin te pamundur jetesen.
-Nese do te ishte me e vogel: Ndryshimi i temperatures midis dites dhe
nates do te ishte shume i madh.
98 KRIJIMI I UNIVERSIT
Forca Terheqese midis Henes:
-Nese do te ishte me e madhe: Forca terheqese e fuqishme e Henes do te ndi-
hej shume efektive mbi kushtet atmosferike, rrotullimin e Tokes rreth vetes dhe
mbi baticat e zbaticat ne dete.
-Nese do te ishte me e vogel: Do te shkaktonte ndryshime negative te khmes
per jeten.
Fusha Magnetike e Tokes:
-Nese do te ishte me e madhe: Do te formoheshin furtuna te fuqishme elek-
tromagnetike.
-Nese do te ishte me e vogel: Do te hiqej ajo mburoje e Tokes kundrejt
Ererave te Dielht dhe rrezatimit te demshem te tij.
Albedo: (Rrezet e Diellit qe reflektojne ne siperfaqe te Tokes,
perqindja e rrezeve te Diellit qe arrijne deri ne siperfaqe te Tokes)
-Nese do te ishte me e madhe: Me nje shpejtesi te rrufeshme do te hynim ne
epoken e akulht.
-Nese do te ishte me e vogel: Pasojat "sere'' do ta rrisnin shume nxehtesine
ku Toka fillimisht do te mbetej poshte ujit nga shkrirja e akullnajave dhe me pas
do te nxehej tej mase.
Perqindja e Oksigjenit dhe e Azotit ne Atmosfere:
-Nese do te ishte me e madhe: Funksionet jetesore do te shpejtesoheshin
negativisht.
-Nese do te ishte me e vogel: Funksionet jetesore do te ngadalesoheshin
negativisht
Perqindja e Ujit dhe Dioksidit te Karbonit ne Atmosfere:
-Nese do te ishte me e madhe: Atmosfera do te ngrohej tej mase.
-Nese do te ishte me e vogel: Tempera tura atmosferike do te ulej.
Trashesia e Shtreses se Ozonit:
-Nese do te ishte me e madhe: Tempera tura ne rruzullin tokesor do te ulej.
HARUN JAHJA 99
-Nese do te ishte me e vogel: Rruzulli tokesor do te nxehej shume dhe do te
mbetej i pambrojtur perballe rrezeve te demshme ultravjollce te Diellit.
Levizjet Sizmike (Termetet):
-Nese do te ishin me te medha: Do te ishte nje shkaterrim i vazhdueshem
per gjallesat.
-Nese do te ishin me te vogla: Lendet ushqimore ne fund te oqeanit nuk do
te perziheshin ne uje, gje qe do te ndikonte negativisht ne jeten ne oqeane dhe
dete, si rrjedhoje edhe ne te gjitha gjallesat e Tokes.^^
Keto qe numeruam deri ketu jane vetem nje pjese e atyre ekuilibreve aq
delikate aq te domosdoshem per te formuar dhe mundesuar jeten ne Toke. Madje
vetem keto qe u radhiten ketu do te mjaftonin per te demostruar se universi dhe
Toka kurre nuk mund te arrijne te formohen si fryt i rastesise dhe i zhvillimit te
ngjarjeve aksidentale njera pas tjetres.
Te gjithe keto informacione kane cilesine te konfirmojne edhe nje here nje
fakt te qarte. Ai, qe ka krijuar ne menyre te persosur te gjithe universin, yjet, plane-
tet, malet dhe detet, qe i jep jete njeriut dhe te gjitha gjallesave, qe i mjafton fuqia
te krijoje gdo gje nga mosekzistenca, qe krijimet e Tij i ve nen urdhrat e njeriut e qe
zoteron nje force dhe fuqi te pafund, eshte Allahu. Allahu, kete krijim te Tijin te
persosur nje ajet te Kuranit e tregon si me poshte:
"A eshte me i rende krijimi juaj apo ai i qiellit? E Ai e ngriti ate! Ngriti kuroren
e tij dhe e persosi ate. Naten ia erresoi e diten ia ndrigoi. E pastaj token e sheshoi.
Dhe prej saj nxorri ujin e saj dhe kullotat e saj. Kurse kodrat ia perforcoi. Si
furnizim per ju dhe per kafshet tuaja". (Naziat, 27-33)
m
K r e u VI
Projektimi ne
Drite
Drita e duhur e rrezatuar nga DieUi, per te mbeshtetur
jeten ne Toke eshte kufizuar ne nje interval aq te
ngushte duke krijuar me te vertete nje situate te
jasintezakondsinme.
Jan Kempbell, fizikant anglez^^
102 KRIJIMI I UNIVERSIT
Gjate jetes sone trupi qiellor qe shohim me shpesh eshte Dielli. Sa here qe
ngreme koken drejt qiellit gjate dites shohim rrezet e tij qe bien mbi ne.
Nese dikush vjen dhe pyet se "per gfare sherben Dielh'', do f i pergji-
gjeshim pa u menduar: DielH na siguron drite dhe nxehtesi. Kjo pergjigje edhe pse
eshte siperfaqesore eshte nje pergjigje e drejte.
Valle, a eshte rastesi dhe e paqelhmte kjo drite dhe nxehtesi qe na jep Dielh?
Mos valle Dielli nuk eshte projektuar posagerisht per ne? Valle, a eshte ky top zja-
rri ne qiell nje 'llambe'' gjigande e krijuar ne ate menyre te pershtatshme per te
permbushur veganerisht nevojat tona?
Zbulimet shkencore te viteve te fundit tregojne vertetesine e dy pyetjeve te
fundit sepse ne driten e Diellit ekziston nje projektim mahnites.
Gjatesia e duhur e valeve
Si drita ashtu edhe nxehtesia jane dy aplikime te ndryshme prej rrezatimit
elektromagnetik. Te gjitha format e ndryshme te rrezatimeve elektromagnetike,
levizin ne univers ne formen e valeve energjike. Kjo mund te krahasohet me ato
vale qe krijohen ne siperfaqen e ujit kur hedhim nje gur ne te. Ashtu si valet ne uje
qe mund te kene gjatesi te ndryshme edhe rrezatimet elektromagnetike kane
gjatesi te ndryshme valesh.
Midis gjatesive te valeve te rrezatimeve elektromagnetike ekzistojne dife-
renca shume te medha. Disa prej atyre valeve mund te arrijne gjatesi prej kilome-
trash, ndersa disa te tjera nje gjatesi vale me te vogel se 1 e trilionta e nje cen-
timetri. Shkencetaret i ndajne keto gjatesi valesh neper klasa te ndryshme. Psh,
rrezatimet qe zoterojne nje gjatesi me te vogel se nje e trilionta e centimetrit njihen
si "rrezet Gama". Keto mbartin energji shume te larte. Rrezet e gjata, te cilat i kalo-
jne gjatesite prej kilometrash quhen "vale radioje" dhe keto vale zoterojne energji
shume te dobet. Per kete arsye rrezet gama perbejne rrezik per jeten tone ne nje
kohe kur valet e radios nuk na ndikojne fare.
Pika qe duhet t'iu terheqim vemendjen eshte se keto gjatesi valesh jane te
perhapura ne nje spekter shume te madh. Gjatesia e vales me te shkurter eshte
pikerisht 10^^ here me e vogel se gjatesia e vales me te gjate. Per ta kuptuar me
mire, madhesine e ketij numri te cilin mund ta shkruajme ne formen
10.000.000.000.000.000.000.000.000, eshte me vend te bejme disa krahasime. Psh,
numri i mbledhjes i te gjithe sekondave qe kane kaluar ne kete bote qe prej 4 mi-
liard vjetesh ne Toke, arrin vetem nje shifer prej 10^^ Nese do te kerkojme te
10
rrezet gama
rrezet X
10
10
rrezet utraviolete
rrezet e dukshme
blu 0.40
kuqe 0.70
rrezet infra te kuqe
10
mikrovalet
10
0.30
1.50.
drita e
Diellit
valet e radios
Valegjatesia e Ndryshme e Drites
Yjet dhe burimet e tjera te drites ne univers nuk shfaqin po te njejtin lloj rrezatimi. Keto rreza-
time te ndryshme, grupohen sipas valegjatesise se tyre. Keto rrezatojne energji ne nje
shumellojshmeri valegjatesie. Midis rrezeve gama, te cilat zoterojne gjatesine e valeve me te
shkurter dhe valeve te radiove, te cilat zoterojne gjatesine me te madhe te valeve, ekziston
nje diference prej 10'^ Aspekti interesant ketu eshte se: afersisht te gjitha rrezatimet e
leshuara nga Dielli bien ne nje shirit te ngushte te spektrit elektromagnetik qe perben vetem
1/10^^ e te gjithe spektrit. Arsyeja e kesaj eshte se vetem nje perqindje e tille rrezatimi eshte
e nevojshme dhe e pershtatshme per jete.
104 KRIJIMI I UNIVERSIT
numerojme numrin 10^^ do te na duhet te qendrojme dite nate pa pushim per nje
kohe 100 milion here me te madhe se mosha e Tokes! Nese do te kerkonim te ven-
dosnim njera mbi tjetren 10^^ letra bixhozi do te na duhet te dahm jashte galaktikes
"Rruga e Qumeshtif' dhe te pershkojme perafersisht gjysmen e universit qe ne
arrijme te vezhgojme.
Sig shihet, gjatesite e ndryshme te valeve ne univers jane te perhapura ne nje
spekter mjaft te madh. Interesante eshte se energjia elektromagnetike e rrezatuar
nga DielH perben nje perqindje mjaft te kufizuar te ketij spektri. 70% te gjatesive
te valeve te rrezatuara nga Dielh ndodhen brenda nje kufiri midis 0.3 mikron dhe
1.5 mikron. Ky interval perbehet prej 3 lloje rrezesh: Rrezet e dukshme, rrezet e
aferta infra te kuqe dhe rrezet e aferta ultra violete.
Keto 3 lloje rrezesh duken sikur jane te shumta ne numer. Ne te vertete te
treja keto rreze se bashku zene nje vend prej nje njesie brenda spektrit elektro-
magnetik! E thene ndryshe teresia e rrezeve te Diellit korrespondon vetem me
njeren prej 10^^ te letra ve te bixhozit te vendosura njera mbi tjetren.
Perse valle rrezet e Diellit qe mberrisin tek ne jane te ngjeshur ne kufinj kaq
te ngushte?
Fizikanti anglez Jan Kempbell ne librin e tij me titull "Energy and the
Atmosphere (Energjia dhe Atmosfera)'' e prek gjeresisht kete geshtje dhe thote:
"Drita e duhur e rrezatuar nga Dielli, per te mbeshtetur jeten ne Toke eshte
kufizuar ne nje interval aq te ngushte duke krijuar me te vertete nje situate te
jashtezakondshme". Sipas Kempbell kjo eshte nje gjendje teper "habitese''.^^
Tani le te shohim me nga afer kete projektim kaq habites te drites.
Nga ultraviolete ne infra te kuqe
Deklaruam se drita mund te zoteroje nje larmi valegjatesie prej 10^1 Keto
gjatesi valesh mbartin nivele te ndryshme energjie. Ndersa studiojme nivelin
energjitik te tyre shohim se rrezatime te gjatesive te ndryshme vale tek krijojne
kontakt me materien shfaqin efekte shume te ndryshme.
Karakteristikat e perbashketa qe zoterojne rrezatimet e gjatesive te valeve te
shkurtra ne kete spekter elektromagnetik, eshte se mbartin nje energji shume te
larte. Rrezet gama, rrezet X dhe ato ultraviolete tek kontaktojne me atomet apo
molekulat, per shkak te energjise se tyre te larte i shkaterrojne ato. (^do materie qe
u del perpara ne mikropozicion e pershkojne duke e shkaterruar plotesisht.
Nga ana tjeter ato rreze qe zoterojne gjatesi valesh te gjata qe fillojne qe prej
HARUN JAHJA
105
dendesia e
rrezeve te
Diellit
ultraviolete
drita e dukshme
infra te kuqe
0.2
0.4
0.8
1.5
Te gjitha rrezet e Diellit jane te ngjeshura ne kufinj gjatesie valesh teper te ngushte prej 0.30
mikron dhe 1.50 mikron. Ketu marin pjese rrezet ultraviolete, rrezet infra te kuqe dhe ato te duk-
shme.
infra te kuqe deri ne valet e radios, per shkak se mbartin sasi te vogla energjie nuk
perbejne asnje rrezik per materien.
Ato qe krijojne nje ndikim te rendesishem mbi materien jane reaksionet
kimike. Siq dihet nje pjese e mire e reaksioneve kimike realizohen vetem ne pran-
ine e nje energjie ne reaksion. Kete sasi te duhur te energjise e quajme "energjia e
aktivizimit''. Nje nivel me i madh apo me i vogel i kesaj energjie do te ishte i pado-
bishem per reaksionin.
Vetem nje pjese e vogel e atyre rrezeve qe marrin pjese ne spektrin elektro-
magnetik zoterojne nje energji te barabarte me "energjine e aktivizimit''. Gjatesite
e valeve te ketyre rrezeve, te cilat ndryshojne midis 0.70 mikron dhe 0.40 mikron
nese do te kerkonim t'i shihnim do te mjaftonte te ngrinim koken e te shihnim.
Keto rreze perbejne ate qe ne e quajme drita "e dukshme''. Ne ndikimin e ketyre
rrezeve ne syrin tone formohen reaksione kimike dhe ne saje te tyre arrijme te
shikojme.
106 KRIJIMI I UNIVERSIT
Keto rreze, te cilat emertohen si "drita e dukshme'' edhe pse zene vend ne
1/10^^ te spektrit perbejne rreth 41% te rrezeve te Diellit. Fizikanti i shqur Xhorxh
Vald ne shkrimin e tij te njohur "Life and Light (Jeta dhe Drita)", te botuar nga
revista Scientific American, ka folur gjeresisht mbi kete geshtje dhe ka theksuar se
"midis nevojave energjike te kimise biologjike dhe rrezeve te Dielht ekziston nje
harmoni e jashtezakonshme".^^ Me te vertete rrezatimi i rrezeve te Dielht ne nje
harmoni te tihe me jeten eshte nje projektim teper i mrekuhueshem.
(^fare vegorish perbejne rrezet e tjera te Diehit?
Tek bejme shqyrtimet e duhura shohim se pjesen me te madhe te rrezeve qe
mbesin pas rrezeve te dukshme e perbejne rrezet qe ne i quajme "rrezet e aferta
infra te kuqe". Fusha e rrezeve infra te kuqe fihon ne piken qe mbarojne rrezet e
dukshme dhe zene vend ne nje interval teper te ngushte.^^ Ky eshte nje interval aq
i ngushte sa ne spektrin elektromagnetik ze nje vend akoma me te vogel se 1 /10^\
Perse sherbejne rrezet e aferta infra te kuqe?
Kete here, per te pare se perse sherbejne keto rreze nuk mund te ngrejme
koken e te shohim perreth, sepse keto rreze nuk mund te shihen me sy te lire. Keto
rreze, te cilat nuk mund t'i shohim, fare mire mund t'i ndiejme ne nje dite vere me
diell. Dilni jashte dhe drejtoni koken tuaj drejt Diellit. Nxehtesia qe do te ndieni ne
fytyren tuaj eshte nje pasoje (ndikim) qe e kryejne rrezet e aferta infra te kuqe.
Rrezet infra te kuqe mbartin energji termale dhe keshtu qe sigurojne ngro-
hjen e Tokes. Edhe keto rreze jane te domosdoshme per jeten po aq sa drita e duk-
shme. Po ashtu edhe Dielli eshte krijuar posagerisht per te perhapur keto rreza-
time te domosdoshme per ne: Pjesa me e madhe e rrezatimit te Diellit perbehet
nga keto dy lloje rrezesh.
Po pjesa e trete e rrezeve te Diellit? A na sjellin edhe ato ndonje dobi?
Grupi i rrezeve me perqindje me te ulet ne rrezatimet e Diellit jane "rrezet
e aferta ultraviolete". Rrezet ultra violete ne pergjithesi mbartin energji shume te
larte dhe per kete arsye jane te demshme per jeten. Por keto rreze ultraviolete qe
rrezaton Dielli jane te llojit me "te pademshme", pra, zene vend menjehere ne krye
te rrezeve te dukshme. Keto rreze edhe pse ndikojne ndjeshem ne mutacione dhe
ne kancer, per shkak te nje karakteristike te rendesishme te tyre jane te domos-
doshme per jeten. Keto rreze te koncentruara ne nje rrip teper te holle^'^ te rreza-
timeve te Diellit, si per njerezit ashtu edhe per vertebralet e tjere jane te domos-
doshme per sintezen e vitamines D. Kjo e fundit eshte shume e rendesishme per
formimin dhe ushqimin e eshtrave (kockave) ne trup. Per kete arsye tek ata njerez
HARUN JAHJA 107
qe rrijne nje kohe te gjate larg rrezeve te Diellit shfaqen mungesa te vitamines D
dhe semundje te ndryshme kockash si pasoje e kesaj.
Shkurtimisht te gjitha rrezet e rrezatuara nga Dielli jane te domosdoshme
per jeten e njeriut. Rrezatimi Diellor ze nje vend te kufizuar ngushte ne ato 10^^
valegjatesi te ndryshme te spektrit elektromagnetik dhe sa interesante eshte qe
keto rreze jane pikerisht te atyre vlerave te duhura per te siguruar ngrohjen tone,
shikimin dhe per te mundesuar reahzimin e funksioneve te ndryshme ne trup.
Nese do te ishin plotesuar te gjitha ato kushte te domosdoshme per jeten, te
cilat i numeruam ne kapitulhn e meparshem, perseri Toka do te ishte nje vend pa
jete ne qofte se do te nderhynte nje tjeter interval i rrezatimeve te nje spektri prej
10^^ alternativash. Sigurimi dhe reahzimi i ketij kushti me nje probabihtet 1/10^^
sigurisht qe nuk mund te shpjegohet me logjiken e rastesise.
Nje vegori tjeter e ketyre rrezeve, te cilen kerkojme ta theksojme eshte se
keto rreze ne te njejten kohe jane duke na ushqyer.
Fotosinteza dhe Drita
Fotosinteza eshte nje proces kimik qe e kemi mesuar qe ne 8-vjegare apo
gjimnaz. For shumica e njerezve kete teme te fshehur mes hbrave te shkolles, nuk
ia dallojne dot rendesine jetike qe mbart per jeten tone.
Filhmisht le te kujtojme ato mesime te gjimnazit dhe t'i hedhim nje sy for-
mules se fotosintezes:
6H2O + 6 CO2 + Drita e DielHt > C^H^p^ + 60^
Glukoze
Ne kete reaksion kimik ne saje te drites se DielHt arrijne te bashkohen
gjashte molekula uji (H^O) dhe gjashte molekula dioksidi karboni (C02).
Molekula qe shfaqet dhe qe e quajme glukoze, eshte nje strukture qe permban
energji te larte dhe perben bazen e te gjitha ushqimeve.
Shkurtimisht bimet kryejne fotosintezen duke perdorur energjine e ardhur
nga Dielli, per te prodhuar ushqime. I vetmi prodhim ushqimor mbi Toke eshte ky
proces kimik i jashtezakonshem qe kryhet te bimet. Te gjitha gjallesat e tjera
ushqehen prej tyre. Kur kafshet barngrenese hane keto bime, marrin edhe kete
energji me burim diellor. Ndersa kafshet mishngrenese e perfitojne kete energji me
burim diellor duke ngrene keto kafshe barngrenese qe kane konsumuar bime.
108 KRIJIMI I UNIVERSIT
Njerezit, te njejten energji e sigurojne si nepermjet kafsheve ashtu edhe nepermjet
bimeve. Per kete arsye per gdo molle, patate, gokollate apo biftek qe hame faktik-
isht ne perfitojme kete energji te ardhur nga Dielli.
Fotosinteza ka edhe nje aspekt tjeter te rendesishem. Nese e shikoni me
kujdes formulen e mesiperme, fotosinteza prane glukozes ka gliruar edhe 6
molekula oksigjeni. Ne kete menyre bimet pastrojne atmosferen "e ndotur'' nga
kafshet dhe njerezit. Njerezit dhe kafshet per te perfituar energji djegin
vazhdimisht oksigjenin qe gjendet ne atmosfere dhe me frymemarrjen e tyre te
vazhdueshme perqindja e oksigjenit sa vjen e ulet. Pakesimi i oksigjenit balanco-
het serish nga ana e bimeve.
Shkurtimisht nese nuk do te kishte fotosinteze nuk do te kishte as bime dhe
pa bime nuk do te kishte as kafshe dhe rrjedhimisht nuk do te ekzistonin as njere-
zit. Ky reaksion kimik qe reahzohet ne barin qe shkehm, ne pemet qe i presim dhe
ne ato bime qe i perdorim si material per sallate - e qe akoma nuk eshte arritur te
imitohet ne asnje laborator - eshte nje nga kushtet themelore te jetes.
Ana interesante ne kete kuader eshte se fotosinteza eshte nje proces i pro-
jektuar ne menyre fantastike. Nese do te shikonim me kujdes do te verenim nje
ekuiUber te perpikte midis fotosintezes qe kryejne bimet dhe energjise qe kon-
sumojne njerezit dhe kafshet. Bimet na sigurojne glukoze dhe oksigjen. Ne, ne
qehzat tona duke bashkuar e "djegur'' glukozen me oksigjenin arrijme te per-
dorim ate energji te ghruar me burim diellor qe bimet ua kishin shtuar glukozes.
Ajo qe ne bejme faktikisht eshte kthimi ne te kundert i fotosintezes. Si rezultat i
kesaj ne glirojme dioksidin e karbonit si mbeturine (mbetje e prodhimit) dhe e
nxjerrim me ane te mushkerive ne atmosfere. Menjehere ky dioksid karboni per-
doret nga bimet per te kryer fotosintezen. Ky qarkullim i mrekuUueshem vazhdon
gjithmone pa nderprerje dhe quhet "qarkullimi karbonik''.
Per te pare se me gfare pershtatje te persosur jane krijuar, le te marrim ne
dore vetem nje prej faktoreve te ketij procesi: Driten e Diellit.
Pak me pare cilesuam se drita e Diellit eshte projektuar posagerisht per jeten
mbi Toke. Valle, drita e Diellit eshte programuar veganerisht edhe per fotosin-
tezen? Apo jane bimet ato qe zoterojne nje elasticitet qe mund te vleresojne qdo tip
drite qe u vjen dhe sipas kesaj te kryejne fotosintezen?
Astronomi amerikan Xhorxh Grinshtajn ne librin e tij me titull ''The
Symbiotic Universe (Universi SimbiotikY' ka shkruajtur keto rreth kesaj teme:
''Molekula qe realizon fotosintezen eshte klorofili... Mekanizmi i fotosintezes fillon
HARUN JAHJA
109
Nje proces qe akoma nuk arrihet tie laboratoret me moderne, bimet kane qindra miliona vjet qe
e realizojne digka te tille. Ato kryejne fotosintezen duke perdorur driten e Diellit dhe prodhojne
ushqim. Nje kusht shume i rendesishem i ketij procesi eshte se drita qe arrin te bimet duhet te
jete nje drite e pershtatshme per te kryer fotosintezen.
me thithjen e rrezeve te Diellit prej nje molekule te klorofilit. For per t'u arritur kjo,
drita duhet te jete ne ngjyrat e duhura. Nje drite ne ngjyra te gabuara nuk do te
vlente per asgje.
Per kete rast mund te marrim si shembull televizorin. Nje televizor qe te arrije te
kape transmetimin e nje kanali duhet qe te jete i programuar ne frekuencat e duhu-
ra. Nese e programojme kanalin ne frekuenca te tjera, nuk do te arrijme te kapim
pamje. E njejta gje eshte e vlefshme edhe per fotosintezen. Diellin pranojeni si sta-
cionin televiziv qe ben transmetimin dhe molekulen e klorofilit si televizor. Nese kjo
molekule nuk eshte e programuar saktesisht ne perputhje me frekuencat e Diellit
nuk mund te krijohet fotosinteza. Tek shqyrtojme Diellin shohim se ngjyra e rrezeve
te tij eshte pikerisht ajo qe duhet.^°
Ne kreret e kaluar ju terhoqem vemendjen mbi nje ide te gabuar te persh-
tatjes se jetes ndaj kushteve te ndryshme. Edhe ato, te cilet e mendojne geshtjen e
bimeve dhe fotosintezes perciptazi, mbase mund te bien ne te njejtin gabim dhe te
mendojne se "nese drita e Diellit do te ishte me ndryshe edhe bimet do te zhvillo-
heshin ne ate menyre te pershtatshme me te". For kjo nuk eshte aspak e mundur.
Xhorxh Grinshtajn edhe pse eshte nje evolucionist keto fakte i pohon si me poshte:
110
KRIJIMI I UNIVERSIT
1
drita e
rrezatuar
rrezet gama
nga Dielli
te dukshme-infra te kuqe .
valet e radios
1
' — 1 \ — \
r
rrezet gama te dukshme-infra te kuqe
valet e radios
10
10
rrezet e
pershtat-
shme per
fotosenteze
1
1
1 \ i 1
rrezet gama te dukshme-infra te kuqe valet e radios
10 10
Pershtatja e perkryer e drites se Diellit me klorofilin
Ajo qe siguron kryerjen e fotosintezes te bimet eshte ndjeshmeria e molekulave te klorofilit ne
qelize ndaj energjise se drites. Klorofili mund te perdore vetem rrezatime te nje gjatesie te caktu-
ar valesh dhe Dielli perhap ekzaktesisht te njejtat rrezatime. Ana me interesante eshte se keto
gjatesi valesh te caktuara per fotosintezen i takojne vetem nje prej 10" valegjatesive te spektrit
elektromagnetik.
Grafiket e mesiperm tregojne haptazi kete pershtatje te jashtezakonshme. Qenia perafersisht e
njejte e drites qe rrezaton Dielli (grafiku i siperm) me driten e duhur per fotosinteze (grafiku i
poshtem), jane tregues te nje projektimi te mrekullueshem ne drite.
HARUNJAHJA 111
''Mbase njeriu mund te mendoje se ketu eshte kryer nje fare pershtatjeje: Mund te
supozoje se menyra e jeteses se bimeve eshte mundesuar duke iu pershtatur drites
se Diellit. Si perfundim, nese Dielli do te kishte nje temperature tjeter (dhe te reflek-
tonte nje drite tjeter) ne vend te klorofilit, a nuk do te zhvillohej nje molekule tjeter
per ta perdorur kete drite?
Pergjigja eshte e qarte, ''JO'\ Sepse edhe brenda kufinjve me te gjere, teresia e
molekulave te ndryshme mund te thithin vetem disa ngjyra te caktuara te drites.
Procesi i thithjes se drites kryhet ne hdhje me ndjeshmerine e elektroneve ndaj
niveleve te larta te energjise brenda molekulave dhe gdo molekule qe te merrni ne
dore energjia e kerkuar per te realizuar kete pune eshte e njejte. Drita perbehet nga
fotonet dhe keto te fundit nuk mund te thithen ne asnje menyre ne nivele te gabuara
energjie... Shkurtimisht ekziston nje harmoni e bukur mes fizikut te yjeve dhe te
molekulave. Po te mos jete kjo pershtatje jeta nuk do te ishte e mundur''.^^
Me pak fjale Grinshtajn kerkon te na thote se: Nese nje bime kerkon te krye-
je fotosintezen, kjo eshte e mundur vetem e vetem ne nje interval te percaktuar
drite. Ky interval korrespondon plotesisht me driten qe rrezaton Dielli.
Me shprehjen e Grinshtajnit "kjo harmoni midis fizikut te yjeve dhe fizikut
te molekulave", asnjehere nuk mund te jete nje pershtatje qe te komentohet me
rastesine. Rrezatimi mbi ne i nje drite Dielli te duhur me nje probabilitet 1 ne 10^^
dhe ekzistenca ne rruzullin tokesor te nje kompleksi molekular per te perdorur
kete drite, sigurisht qe na shfaq se pershtatja ne fjale eshte krijuar ne nje menyre
te vullnetshme.
E thene ndryshe, Zot edhe i drites se yjeve edhe i molekulave te bimeve qe
i ka krijuar keto ne harmoni me njera tjetren, eshte vetem nje Krijues. Ashtu siq
deklarohet edhe ne Kuran: "Ai eshte AUahu, Krijuesi, Shpikesi, Formedhenesi.
Te tij jane emrat me te bukur. Ate e larteson ^ka ka ne qiej e ne toke. Dhe Ai
eshte i Fuqishmi, i Urti!" (Hashr, 24)
Syte dhe Drita
Deri tani vezhguam se drita e Diellit qe mberrin te ne eshte nje drite shume
e vegante dhe perben 3 shirita te ngushte te drites se spektrit te elektromagne tikes.
Keto jane:
1) Rrezet infra te kuqe, te cilat ngrohin Token e qe zene vend menjehere nen
rrezet e dukshme.
2) Rrezet ultraviolete ne sasira te pakta, te domosdoshme per sintezen e vi-
112
KRIJIMI I UNIVERSIT
rrezet e
pershtat-
shme per
shikimin
biologjik
rrezet gama
10
1 — r
drita e dukshme
valet e radios
10
Spektri i rrezatimeve te pershtatshme per nje shikim biologjik (per te gjitha speciet) jane vetem
valegjatesite qe ne i quajme "drita e dukshme". Pjesa me e madhe e drites qe rrezaton Dielli
korrespondon me kete gjatesi vale.
tamines D e qe zene vend menjehere mbi driten e dukshme.
3) Dhe, "rrezet e dukshme'', te cilat bejne te afte shikimin dhe mbeshtesin
procesin e fotosintezes te bimet.
Ekzistenca e rrezeve te dukshme ashtu si per fotosintezen edhe per
mbeshtetjen ne aftesine e te parit, luan nje rol shume te rendesishem. Arsyeja per
kete eshte se nje sy biologjik e ka te pamundur te shikoje ndonje shirit tjeter jashte
spektrit te rrezeve te dukshme dhe nje pjese shume te vogel te rrezeve infra te
kuqe.
Per ta shpjeguar me mire kete le te kujtojme shkurtimisht se si kryhet pro-
cesi i te parit me sy Shikimi fillon me kalimin nga thjerrezat e syve dhe renien mbi
shtresen e retines qe gjendet ne pjesen e pasme te tij, te copezave te vogla te drites
qe quhen "fotone''. Ne siperfaqe te retines gjenden qeliza teper te ndjeshme ndaj
drites. Qdonjera prej tyre ka aftesine per te perceptuar vetem nje foton qe bie
(shenon) mbi te. Energjia e fotonit ve ne levizje nje molekule te nderlikuar qe
quhet "rodopsine", e qe gjendet ne sasira te medha brenda ketyre qelizave.
Rodopsina ndikon ne molekulat e tjera dhe keto te fundit vene ne levizje moleku-
la te tjera. ^^ Si perfundim brenda ne qeliza formohet nje rryme elektrike dhe kjo
rryme me ane te nervave percillet ne tru.
HARUNJAHJA 113
Nese e vereni me kujdes kushti me themelor ne kete sistem eshte percepti-
mi i fotoneve te drites nga qelizat ne retine. Ja pra, per f u realizuar kjo eshte kusht
qe fotonet duhet te mbesin ne kufinj te dukshem drite. Sepse fotonet ne nje gjatesi
vale me te ndryshme do te jene ose me te dobeta ose me te forta se keto dhe nuk
do ta vene dot ne levizje reaksionin ne sy. Zvogelimi apo zmadhimi i dimensionit
te syrit nuk ndryshon asgje. E rendesishme eshte pershtatja e gjatesive te qehzave
me gjatesine e valeve te fotoneve.
Per te projektuar nje sy qe te perceptoje rrezet e tjera te spektrit elektro-
magnetik nuk eshte e mundur ne kete bote ku sundon jeta me baze karbonin.
Majkell Denton ne hbrin me titull ''Nature's Destiny (Fati i Natyres)" duke e shtjellu-
ar me imtesi kete teme shpjegon se nje sy organik mund te shohe vetem brenda
kufinjve te "rrezeve te dukshme". Projektimi teorik i nje modeh tjeter syri nuk
eshte i mundur qe te shikoje gjatesi te tjera valesh. Denton shkruan se:
"Rrezet ultraviolete, X dhe gama mbartin energji shume te larte dhe po aq te larte e
kane edhe forcen e tyre shkaterruese. Te demshme per jeten jane edhe rrezet e large-
ta infra te kuqe dhe rrezatimet mikrovale. Rrezet e aferta infra te kuqe dhe valet e
radios per shkak se zoterojne nje energji shume te vogel dhe te paperfillshme nuk
perbejne rrezik... Si perfundim arrijme ne konkluzionin se e varur nga shume arsye
rajoni qe mund te shihet ne spektrin elektromagnetik, eshte pikerisht rajoni i spek-
trit te pershtatshem per aftesine e shikimit biologjik. Po ashtu edhe per syte verte-
brale te kamerave me nje qartesi te larte qe i ngjajne veganerisht syve te njeriut, nuk
i pershtatet asnje lloj intervali tjeter drite perve^ kesaj valegjatesie''/^
Tek i mendojme te gjitha keto se bashku arrijme ne kete perfundim: Dielli
rrezaton nje drite te projektuar ne nje interval aq te holle sa qe perben vetem 1/10^^
te te gjithe spektrit elektromagnetik, mbeshtet edhe ngrohjen e Tokes edhe proce-
set biologjike te gjallesave te nderlikuara, ne te njejten kohe eshte i vetmi interval
ideal i drites per te kryer fotosinteze. Por edhe qe te gjitha gjallesat mbi Toke te
zoterojne aftesi shikimi.
YUi i Duhur, Planeti i Duhur, Largesia e Duhur
Ne kreun e kaluar patem krahasuar Token me planetet e tjera te sistemit
diellor. Ne kete krahasim vume re se a to kufinj temperature te nevojshem per jete
gjendeshin vetem ne Toke. Arsyeja me e madhe per kete eshte largesia ideale e
Tokes nga Dielli. Planetet e larget nga Dielli si Jupiteri, Saturni apo Plutoni jane te
pllakosur nga nje i ftohte i tmerrshem dhe ato planete te afert me te si Merkuri apo
V'^4-Sr^^
^ *^
% V
^?.mA
Nk
.iperfaqja e Diellit tone arrin nje temper-
ature prej 6000°C. Nese kjo temperature
do te ishte pak me e vogel apo me e
madhe, drita e Diellit nuk do ta mbesh-
teste jeten.
1c^'
'#■
% •"^-•*
V
rK'i^^r^yiAi
■■^'■^
'*''{
HARUNJAHJA 115
Aferdita kane nje siperfaqe me nje temperature tmerresisht te larte.
Ne kete rast, ata persona qe nuk duan te pranojne se largesia mes Tokes dhe
Diellit eshte nje projektim i vegante, formojne nje logjike te tille: "Ne univers gjen-
den yje me te medhenj apo me te vegjel se Dielli. Edhe keto sigurisht qe mund te
kene sistemin e tyre planetar. Keto yje ne qofte se do te kene permasa me te medha
se Dielli atehere edhe largesia ideale per nje planet do te jete me e madhe se
largesia Toke-Diell. Psh, nje planet, i cili sillet rreth nje gjigandi te kuq ne distance
sa te Plutonit mund te kete nje temperature te bute si te Tokes. Nje planet i tille do
te jete po aq i pershtatshem per jete sa edhe vete Toka''.
Ky pretendim eshte i pavlefshem per nje fakt shume te rendesishem: Nuk
eshte futur ne llogari se yjet me permasa te ndryshme perhapin rrezatime te
ndryshme.
Faktori, i cili percakton se ne gValegjatesi do te jene rrezatimet e perhapura
nga yjet, eshte permasa e ketyre yjeve dhe temperatura e siperfaqes se tyre ne
raport te drejte me permasen. Psh, arsyeja qe Dielli rrezaton rrezet e aferta ultra-
violet, rrezet e dukshme dhe rrezet e aferta infra te kuqe eshte temperatura e siper-
faqes se tij prej rreth 6000°C. Nese masa e Diellit do te ishte me e madhe dhe tem-
peratura e siperfaqes se tij do te ishte me e madhe. Ne kete rast, niveli i energjise
se rrezeve te Diellit do te rritej dhe do te fillonte te rrezatonte me teper rreze ultra-
violete me pasoja vdekjeprurese.
Kjo gjendje na tregon se ato yje qe do te perhapin rreze favorizuese per jeten
duhet te jene pikerisht ne dimensionin e Diellit. Keto yje per te mbeshtetur jeten
ne nje planet tjeter duhet qe medoemos ky planet te kete nje largesi prej tij ekzak-
tesisht sa largesia e Diellit nga Toka.
E thene ndryshe, nje planet, i cili rrotullohet rreth nje gjigandi te kuq, gji-
gandi blu, apo te nje ylli me permasa te ndryshme nga Dielli, nuk do te mundej te
jete nje strehe per jeten. Burimi i vetem i energjise qe do te mundi te mbeshtese
jeten, eshte Dielli dhe yjet e ngjashem me te. Largesia planetare e vetme e per-
shtatshme per jeten eshte ajo mes Diellit dhe Tokes.
E njejta gje mund te shprehet edhe keshtu: Dielli eshte krijuar pikerisht sig
duhet gjithshtu edhe Toka pikerisht ashtu sig duhet. Krijimi i gjithgkaje sipas nje
perllogaritjeje pregize nga Allahu tregohet keshtu ne Kuran:
''Ai eshte krijues i drites se mengjesit. Naten e beri kohe pushimi, e diellin dhe
henen per llogaritje te kohes. Ky (rregull) eshte caktim i Plotfuqishmit, i
Gjithedijshmit''. (Enam, 96)
1 1 6 KRIJIMI I UNI VERSIT
Harmonia midis atmosferes dhe drites
Qe nga fillimi i ketij kreu qendruam mbi rrezatimet qe perhap Dielli dhe
theksuam se rrezet e tij zoterojne nje projektim te vegante dhe posagerisht per te
mbeshtetur jeten. Duke qendruar ne kete kuader kerkojme f iu terheqim vemend-
jen mbi nje faktor tjeter te rendesishem: Keto rreze per te arritur deri ne toke duhet
te kalojne (pershkojne) atmosferen.
Nese atmosfera nuk do te zoteronte nje strukture per te depertuar keto
rreze sigurisht qe ne nuk do te perfitonim asnje dobi nga keto rreze. For atmosfera
jone zoteron nje strukture te vegante qe lejon kahmin e ketyre rrezeve te dobishme
per ne.
Interesante ketu nuk eshte lejimi i depertimit te ketyre rrezeve nga atmos-
fera por eshte se kjo e fundit lejon qe te pershkohet "vetem'' nga keto rreze.
Atmosfera ne nje ane duke lejuar depertimin e atyre rrezeve te dobishme per ne si
rrezet e dukshme apo rrezet e aferta infra te kuqe, nga ana tjeter ne menyre te
prere pengon pershkimin e rrezeve te rrezikshme per jeten tone. Kjo mase e nder-
marre nga atmosfera formon nje "rrjete filtruese'' per te gjithe ato rrezatime
kozmike me burim jashte-diellor qe arrijne ne Toke. Denton ben nje shpjegim te
tille mbi kete fakt:
''Gazet atmosferike thithin ne menyre te menjehershme te gjithe ato rreze qe zene
vend menjehere pas rrezeve te dukshme dhe atyre te aferta infra te kuqe. Nese do te
verejme me kujdes, atmosfera mes shume alternativash te gjera te spektrit elektro-
magnetik lejon qe te kalojne ne te vetem nje interval (shirit) te ngushte rrezesh qe
perfshihet nga rrezet e dukshme dhe te aferta infra te kuqe. Per nje arsye apo tjeter
ne siperfaqe te Tokes nuk arrin dot asnje rrezatim, gama, X, ultraviolete, infra te
kuqe te largeta apo mikrovale''.^^
Nuk eshte aspak e mundur qe ky projektim kaq i imet te mos bjeri ne sy.
Dielli ndermjet nje probabiliteti 1 ne 10^^ te spektrit te drites na percjell vetem ato
rreze qe jane te dobishme per ne dhe sidoqofte atmosfera vetem keto rreze lejon
qe ta depertojne. (Edhe ajo perqindje e vogel e rrezeve te aferta ultraviolete qe
Dielli rrezaton mbi ne, nje pjese e madhe e saj pengohet nga shtresa e ozonit.)
Nje pike tjeter, e cila e ben akoma me interesante temen eshte se edhe uji
ashtu si atmosfera, zoteron nje vegori pershkueshmerie shume te perzgjedhur.
Drita qe rrezaton ne uje eshte vetem drita e dukshme. Rrezet e aferta infra te kuqe
qe kalojne ne atmosfere (dhe ngrohin token), ne uje nuk mund te depertojne me
teper se disa centimetra. Prandaj vetem nje shtrese prej disa centimetrash e siper-
faqeve te deteve arrin te ngrohet nga rrezet e Diellit. Kjo nxehtesi percillet shkalle-
shkalle ne thellesi, keshtu qe pothuajse te gjithe detet ne thellesi te caktuara
HARUN JAHJA
117
rrezet te
cilat
thithen
prej
atmosferes
rrezet gama
10
drita e dukshme
r
valet e radios
10
rrezet te
cilat
thithen
nga uji
rrezet gama
10
drita e dukshme
valet e radios
10-
Si atmosfera edhe uji lejojne te depertohen vetem nga ato rreze te dobishme dhe te nevojshme
per jeten. Te gjithe ato rrezatime te demshme dhe vdekjeprurese qe vijne drejt Tokes prej yjeve
te target, bllokohen nga ky filtrim i projektuar ne menyre kaq te persosur.
Edhe pse uji i pengon rrezatimet e tjera, driten e dukshme e lejon ta pershkoje ne thellesine e
tij me metra te tere. Per kete arsye bimet nenujore arrijne te kryejne fotosintezen. Po te mos
ekzistonte kjo vegori e ujit, ne Toke nuk do te formohej nje ekuiliber ekologjik i pershtatshem
per jeten.
zoterojne te njejtat temperatura me njeri-tjetrin. Kjo shfaq nje ambjent teper te per-
shtatshem per jeten ne det.
Nje pike tjeter interesante ne hdhje me ujin eshte se edhe ngjyrat e
ndryshme te drites se dukshme, ne uje mund te depertojne vetem ne distanca te
caktuara. Psh, pas 18 metra thellesi mbaron drita e kuqe. Drita e verdhe mund te
perparoje deri ne 100 metra. Kurse e gjelberta dhe bluja zbresin deri ne 240 metra
thellesi. Ky eshte nje projektim shume i rendesishem sepse ngjyrat e drites se
duhur per fotosinteze fillimisht jane bluja dhe e gjelberta. Ne saje te pershkimit te
ujit nga kjo ngjyre me teper se te tjerat, bimet nenujore arrijne te jetojne deri ne nje
thellesi detare prej 240 metrash.
Te gjitha keto jane fakte shume te rendesishme. (^do ligj te fizikes qe te ma-
rrim ne dore ne lidhje me driten, nxjerrim ne pah perfundimin se gdo gje eshte
plotesisht ashtu sig duhet te jete per te mbeshtetur jeten. Nje koment, i cili ze vend
ne "Encyclopedia Britannica" e pohon ne kete menyre kete gjendje teper te
jashtezakonshme:
'Tek mendojme rendesine qe mbart drita e dukshme per drejtimet e ndryshme te
jetes ne Toke perpara faktit se pershkimi i ujit dhe atmosferes nga drita eshte i
kufizuar ne nje shirit kaq te ngushte sa njerezit nuk mund ta fshehin dot habine''.^^
Perfundimi
Filozofia materialiste dhe darvinizmi pretendojne se jeta e njeriut eshte nje
rastesi, e cila eshte shfaqur rastesisht ne univers e qe nuk perben asnje drejtim te
HARUNJAHJA 119
qellimte. For informacionet e shfaqura se bashku me zhvillimin paralel te
shkences, na tregojne se gdo detaj i universit ne fakt eshte nje projektim dhe plan
i qarte qe synon mbeshtetjen e jetes njerezore. Ky eshte nje projektim i tille qe edhe
per nje perberese si drita, qe mbase nuk e kemi menduar ndonjehere me pare,
eshte kaq i qarte sa nuk mund ta fshehim dot veten nga habia.
Eshte e jashtelogjikshme te mundohesh ta shpjegosh me "rastesi'' te gjithin
kete projektim kaq madheshtor: Perqendrimin brenda nje shiriti qe perben 1 te 10^^
te spektrit te pergjithshem te rrezatimeve elektromagnetike te DieUit; qenia e drites
se nevojshme per jete pikerisht nje shirit drite sa ky interval i ngushte; per-
shkueshmeria e gazeve te atmosferes pikerisht vetem nga keto rreze ne nje kohe qe
te gjitha rrezatimet e tjera bllokohen; dhe pengimi nga ana e ujit i te gjitha rrezeve
vdekjeprurese por qe lejon vetem pershkimin nga keto rreze... Keto programime te
jashtezakondshme dhe kaq delikate mund te shpjegohen jo me rastesine por vetem
me ane te nje projektimi te vullnetshem. Kjo na tregon se i gjithe universi duke perf-
shire edhe driten e Diellit qe na ndrigon e ngroh, pra, te gjitha detajet e universit,
jane projektuar dhe sistemuar nga Allahu posagerisht per ne.
Ky perfundim i nxjerre nga shkenca eshte nje fakt qe u tregohet njerezve ne
Kuran pothuajse prej 14 shekujsh me radhe. Shkenca na tregon se drita e Diellit
eshte krijuar posagerisht vetem per ne, e thene ndryshe "nen sherbimin tone'',
kurse ne Kuran thuhet se "dielli dhe hena udhetojne sipas nje percaktimi (orbite)
te sakte''. (Rrahman, 5) dhe theksohet:
"Allahu eshte Ai qe i krijoi qiejt dhe token dhe leshoi prej se larti uje (shi), e me
te nxjerr fruta si ushqim per ju, dhe per te miren tuaj u vuri ne sherbim anijet, te
lundrojne neper det me urdherin e Tij, e ne sherbimin tuaj i vuri edhe lumenjte.
Per ju nenshtroi diellin dhe henen qe ne menyre te zakonshme vazhdimisht
udhetojne. Per ju pershtati edhe naten e diten. Dhe Ai ju dha gjithe ate qe e
kerkuat (ndjete nevoje) dhe, edhe ne qofte se perpiqeni t'i numeroni te mirat (ne
numer). Vertet, njeriu eshte i padrejte dhe shume perbuzes". (Ibrahim, 32-34)
Dielli eshte vene ne ate menyre nen urdherat tona, eshte krijuar ne ate
menyre te persosur per jeten e njeriut, saqe ne histori (te kaluaren) disa popuj u
ndikuan shume nga keto cilesi te Diellit por qe me pas devijuan dhe filluan ta
adhuronin ate si te ishte Zot. Allahu mbi kete teme u drejtohet ne Kuran njerezve
me keto fjale:
"Nga faktet e madheshtise se Tij jane nata, dita, dielli e hena. Mos i beni sexhde
as diellit, as henes! Beni sexhde vetem Allahut qe i krijoi ato, nese adhuroni
vetem Ate"! (Fusilet, 37)
K r e u VII
Projektimi
ne uje
Si te gjitha pretendimet e tjera te ateisteve edhe kjo rrjedh nga nje
injorance e thelle ndaj Filozofise Natyrore. Nese ne rruzuUin tokesor
do te kishte nje siperfaqe sa gjysma e te sotmes te mbuluar me uje.
atehere edhe avuUimi i tij do te ishte sa gjysma e avuUimit te ta-
nishem, keshtu qe edhe ne do te zoteronim vetem gjysmen e atyre
lumejve per te vaditur tokat sepse sasia e avuUimit te ujit eshte ne
raport te drejte me gjeresine e siperfaqes nga ku avuUon. Prandaj
edhe Krijuesi Intelegjent e ka sistemuar ne ate menyre qe detet te
kene nje shtrirje te mjaftueshme per te siguruar avuUimin e nevo-
jshem te ujit per token.
Xhon ReV\ natyralist anglez i shek. 18-te.
122 KRIJIMI I UNIVERSIT
Pjesa me e madhe e rruzullit tokesor eshte e mbuluar nga uji. Oqeanet dhe
detet perbejne 3/4e te gjithe siperfaqes se Tokes. Perseri edhe ne ate pjese
te mbetur tokesore ka liqenj dhe lumenj te pamumert. Bora qe mbulon
majat e larta te maleve eshte perseri uje por ne nje gjendje te ngurte. Nje perqind-
je e konsiderueshme e ujit gjendet edhe ne qiell; ne gdonjeren prej reve gjenden
me mijera, ndonjehere me mihona tonelata uje. Pjesa me e madhe e ketij uji na
zbret here pas here pika-pika ne formen e shiut. Edhe ne perberjen e ajrit, te cihn
thithim, sigurisht qe gjendet nje sasi e caktuar avulh uji.
Shkurtimisht mund te themi lehtesisht, "kudo qe te hedhim syte ne
rruzulhn tokesor shohim uje''. Mund te shkohet edhe me tej ku mund te themi
se "edhe brenda dhomes ku gjendemi tani gjendet nje mase uji afersisht 40-50
htra". Valle, a arrini te shikoni nje mase te tille uji? Shikoni me kujdes dhe do ta
dalloni. Do te mjaftoje te shkeputni syte prej rreshtave e t'i hidhni nje sy duarve,
kraheve, kembeve, trupit tuaj. Sepse kjo mase uji 40-50 It jeni ju!
Kjo mase uji jeni ju, sepse pothuajse 70% e trupit te njeriut perbehet nga
uji. Ne brendesi te qehzave tuaja me teper se gdo gje ka uje. Po ashtu edhe pjesa
me e madhe e gjakut qe qarkullon ne trupin tuaj perbehet nga uji. Jo vetem ju,
por te te gjithe njerezit dhe gjallesat, pjesen me te madhe te trupit te tyre e per-
ben uji. Sig shihet nje jete pa uje nuk mund te jete absolutisht e mundur.
Uji eshte projektuar pikerisht per te qene baze e jetes dhe eshte nje lende
qe me te gjitha vetite e tij kimike dhe fizike eshte krijuar posagerisht per jeten.
Pershtatshmeria e ujit
Biokimisti i njohur A. E. Nid'ham ne hbrin e tij me titull "The Uniqueness
of Biological Materials (Unikahteti i Materieve Biologjike)" tregon se per formimin
e jetes eshte e domosdoshme ekzistenca e materialeve te lengeta. Nese hgjet e
universit do te lejonin vetem ekzistencen e materieve te ngurta e te gazta, jeta
nuk do te shfaqej kurre. Sepse atomet e lendeve te ngurta jane shume te
nderthurur dhe te qendrueshem me njeri-tjetrin dhe kurre nuk mund te lejojne
procese molekulare dinamike te domosdoshme per te formuar organizma te
gjalla. Ne gaze atomet nuk kane stabihtet dhe enden te hre, e keshtu qe ne nje
strukture te tille nuk eshte e mundur te kryhen ato mekanizma te komplikuara
te organizma ve te gjalla.
Shkurtimisht, per f u zhvilluar proceset e duhura per jeten eshte e domos-
doshme ekzistenca e nje mjeti te lenget. I vetmi leng ideal eshte uji.
i^SS&i
Zoterimi i vegorive jashtezakonisht te pershtatshme per jeten, i ujit qe prej
kohesh i pat terhequr vemendjen shkencetareve. Puna e pare e imtesishme mbi
kete teme eshte libri i natyralistit anglez Uilliam Ueuell, i botuar ne vitin 1832
me titull ''Astronomy and General Physics Considered with Reference to Natural
Theology (Astronomia dhe Fizika e Pergjithshme nen Referimet e Teologjise
Natyrore). Ueuell shqyrtoi me teper vegantite termale te ujit dhe tregoi se disa
vegori termale te tij, te cilat reagojne ne kundershtim me ligjet e pergjithshme te
natyres, jane argumente mbi krijimin posagerisht per jeten te kesaj lende.
Komentet me te gjera mbi pershtatshmerine e ujit per jeten erdhen
pothuajse nje shekull me vone pas librit te Ueuell nga profesori ne degen e
kimise biologjike te Universitetit te Harvardit, Lorenc Henderson. Ky i fundit ne
librin e tij me titull ''The Fitness of Evironment (Pershtatshmeria e Mjedisit)'' qe
me pas do te cilesohej si "vepra me e rendesishme shkencore e gerekut (25-
vjegarit) te pare te shekullit 20-te'', ka rezervuar nje vend te vegante per ujin.
Henderson ne kete liber arriti ne perfundime te rendesishme perreth ambientit
natyror te Tokes:
''Mjedisi yne, me vegorite themelore te tij (pra, ne aspektin e vegorive kimike dhe
fizike te hidrosferes me proceset fiziko-kimike dhe kimikatet e ndryshme qe
permbajne gjallesat) eshte ai mjedis qe mund te ishte me i pershtatshem per
jeten"/'
124 KRIJIMI I UNIVERSIT
Vegorite e jashtezakondshme termale te ujit
Nje nga temat qe ka te beje me librin e Hendersonit eshte vegorite termale
te ujit. Ai na terheq vemendjen se vegorite termale te ujit jane interesante ne 5 drej-
time te veganta. Keto mund t'i radhisim:
1- Sig dihet te gjitha lendet kur humbasin nxehtesi, tkurren. Edhe lengjet qe
njihen, me renien e temperatures tkurren dhe humbasin vellim. Me uljen e tem-
peratures rritet dendesia dhe keshtu qe ato pjese qe jane me te ftohta behen me te
renda. Per kete arsye gjendjet e ngurta te lengjeve jane me te renda se gjendjet e tyre
normale te lengeta. Uji ne te kundert te te gjitha lengjeve tkurret deri ne nje renie te
caktuar temperature (+4°C) dhe me pas menjehere ne menyre te papritur fillon te
bymehet. Kur ngrin, bymehet edhe me teper. Per kete arsye gjendja e ngurte e ujit
eshte me e lehte se gjendja e tij e lenget. Pra, akulli ne vend qe te notoje ne uje sipas
ligjeve faktikisht "normale'' te fizikes duhet te fundoset ne fund te tij.
2- Me shkrirjen e akullit apo me avullimin e ujit terhiqet nje sasi nxehtesie
nga perreth. E kur ndodh e kunderta e kesaj, jepet nxehtesi jashte. Ky veprim per-
faqeson ate term fizik qe ne e quajme "nxehtesia e fshehur''.^^ Te gjitha lengjet
zoterojne nxehtesi te fshehur. Vetem se kjo nxehtesi e ujit konsiderohet si me e
larta e te gjithave. Ne temperatura normale vetem amoniaku zoteron nje energji te
fshehte ngrirjeje me te larte se uji. Ne nxehtesine e fshehte ne avullim asnje leng
nuk mund te matet me ujin.
3- "Kapaciteti termal" i ujit, pra, sasia e nxehtesise (energjise) se duhur per
te rritur nje grade temperaturen e ujit eshte me e madhe ne krahasim me te gjitha
lengjet.
4- Percjellshmeria termale e ujit, pra, aftesia e percjellshmerise se nxehtesise
ne krahasim me lengjet e tjera eshte pothuajse 4 here me e madhe.
5- Percjellshmeria termale e gjendjes se ngurte te ujit, pra, bores dhe akullit,
eshte e ulet.
Mbase te pesta pikat e mesiperme qendrojne si vegori teknike-fizike pran-
daj mbase beheni kurioze te dini se g'rendesi perbejne keto. Keto kane secila nga
nje rendesi shume te madhe, sepse jetesa ne toke dhe padyshim jeta jone eshte e
mundur ne saje te qenies ekzaktesisht te tilla te vegorive te mesiperme.
Le t'i hedhim nje sy, nje nga nje ketyre vegorive.
HARUN JAHJA
125
Ndikimi i ngrirjes nga lart
Vegoria e ujit e permendur lart ne piken e pare, perben nje rendesi te
vegante per sa i perket deteve. Po te mos ekzistonte nje vegori e tille e ujit, pjesa
me e madhe e ujit mbi toke do te ngrinte plotesisht dhe nuk do te mbeste shprese
jete as ne liqene e as ne dete.
Le ta shpjegojme me me detaje kete fakt. Ne shume vende ne Toke tem-
peratura gjate diteve te ftohta te dimrit zbret poshte 0°C. Ky i ftohte natyrisht qe
ndikon edhe detet edhe liqenet dhe keshtu qe masat e ujit fillojne e ftohen.
Shtresat e ftohta zhyten drejt fundit duke nxjerre ne siperfaqe shtresa me te
ngrohta por qe edhe keto me ndikimin e ketij ajri te ftohte, ftohen dhe zhyten
drejt fundit. Kur nxehtesia arrin ne 4°C ky ekuihber ndryshon. Kete radhe ne
qdo ulje te nxehtesise uji bymehet dhe rrjedhimisht behet me i lehte. Keshtu qe
temperatura prej 4°C qendron me ne fund dhe lart saj vazhdon me radhe 3°C,
2°C... Ne tempera turen 0°C ne siperfaqe te ujit fillon ngrirja. Por ketu vetem
siperfaqja eshte e ngrire sepse ajo shtrese uji prej 4°C qe qendron nen siperfaqe
Ne te kundert me lengjet e tjera uji, kur ngrin bymehet. Kjo eshte edhe arsyeja qe akulli noton
ne siperfaqe te ujit.
KRIJIMI I UNIVERSIT
Ne saje te vegorise se ngrirjes nga lart edhe pse siperfaqet e deteve mbulohen nga shtresa
akulli, ato (detet) mbesin gjithmone te lenget. Nese uji nuk do te zoteronte nje vegori te tille
"te jashtezakondshme", detet do te ngrinin pothuajse plotesisht dhe jeta nendetare do te
behej e pamundur.
eshte e domosdoshme per te siguruar jetesen peshqve dhe gjallesave te tjera nenu-
jore.
(Ne kete kuader edhe vegoria e pikes se peste luan nje rol teper te rende-
sishem: kjo vegori eshte percjellshmeria e ulet termale e akulht dhe bores. Pra,
akulh percjell shume pak te ftohtet e ajrit neper shtresat e meposhtme te ujit.
Keshtu qe edhe kur temperatura jashte arrin deri ne -50°C, shtresa e akulht mbi
siperfaqe te ujit nuk i kalon 1 apo 2 metra. Per kete arsye edhe fokat, pinguinet dhe
kafshet e tjera polare mund te arrijne te depertojne lehtesisht ne uje.)
(^do te ndodhte po te mos ishte me te vertete keshtu? (^do te ndodhte nese
uji ashtu si te gjitha lengjet e tjera do te sillej "normar' ku ne paralel me humbjen
e nxehtesise te rritej dendesia e tij dhe akulh te binte ne fund?
Ne nje rast te tille ne oqeane, dete e liqene, ngrirja do te fillonte nga poshte.
Kur ngrirja te fillonte nga poshte, ne siperfaqe nuk do te ekzistonte nje shtrese per
te penguar te ftohtet dhe do te vazhdonte te ndikonte gjithmone e me lart. Keshtu
qe pjesa me e madhe e oqeaneve, deteve dhe liqeneve do te ktheheshin ne gjend-
jen e nje mase gjigande akulli. Mbi siperfaqen e deteve do te mbeste nje shtrese e
HARUN JAHJA 127
holle uji prej disa metrash dhe, edhe nese do te rritej temperatura e ajrit, akulli ne
fund nuk do te mundej te shperbehej kurre. Ne detet e nje bote te tille nuk do te
jetonin dot gjallesat nenujore. Ne nje sistem ekologjik ku detet jane "te vdekur"
nuk mund te jete e mundur po ashtu edhe jeta e gjallesave tokesore. Shkurtimisht
Toka do te ishte nje planet i pajete nese uji do te sillej "normalisht".
Pyetjes se perse uji nuk sillet "normal", pra, qe deri ne 4° C tkurret e me pas
menjehere fillon e bymehet, nuk mund t'i pergjigjet asnje.
Te ftohesh duke djersitur
Pika e dyte dhe e trete, te radhitja e mesiperme e vegorive termale te ujit,
pra, nxehtesia e fshehte e ujit dhe kapaciteti termal qe eshte me i larte se ne te
gjitha lengjet, eshte shume e rendesishme per ne. Kjo vegori eshte gelesi themelor
i nje procesi shume te rendesishem te trupit tone qe shumica e njerezve nuk e dine
se perse vlen. Ky eshte procesi i djersitjes.
Me te vertete, perse vlen djersitja?
Per te shpjeguar kete duhet qe kete teme ta nisim nga fillimi. Te gjithe gji-
taret kane pothuajse te njejten nxehtesi trupore. Kjo nxehtesi qe ndryshon nga 35°-
40°C, te njerezit eshte 37°C. Kjo eshte nje nxehtesi shume e ndjeshme dhe sigurisht
qe duhet te mbahet e fiksuar. Me uljen e disa gradeve te temperatures se trupit
ndodhemi balle per balle me rrezikun e ngrirjes. Me ngritjen e saj disa grade trupi
yne fillon dhe plogeshtohet dhe humbet fuqite. Ne rritjen e temperatures se trupit
ne mbi 40°C do te thote rrezik vdekjeje per ne.
Shkurtimisht nxehtesia e trupit tone zoteron nje ekuiliber aq delikat sa lejon
vetem luhatje te vogla temperature.
Ne kete pike trupi yne ka nje problem te rendesishem: Eshte vazhdimisht
ne levizje. Te gjitha levizjet fizike duke perfshire edhe vendosjen ne pune te
makinerive, kerkojne nje prodhim te caktuar energjie. Prodhimi i energjise gjith-
mone gliron nxehtesi. Kete nxehtesi mund ta ndjeni lehtesisht. Lereni menjane lib-
rin dhe vraponi 10 km poshte nje dielli te nxehte e do ta ndjeni shume dukshem
se trupi juaj eshte nxehur.
Por perseri nuk jemi teper te nxehur.
Njesia e nxehtesise eshte kaloria. Nje njeri normal kur vrapon nje rruge 10
km per nje ore, gliron nje nxehtesi perafersisht 1.000 kalori. Nese kjo nxehtesi nuk
do te nxirret nga trupi gjate vrapimit, nxehtesia trupore e atij personi do te rritet
aq shume sa do te hynte ne koma qe ne kilometrin e pare.
128
KRIJIMI I UNIVERSIT
Ky rrezik kaq i madh parandalohet nga dy vegori qe zoteron uji.
E para, e ketyre vegorive eshte kapaciteti i larte termal i ujit. Pra, per te rri-
tur temperaturen e ujit kerkohen kalori shume te larta. Per kete arsye trupi yne qe
perbehet nga 70% uje nuk ngrohet lehtesisht. Psh, nje pune qe do te rriste tempera-
turen e trupit tone 10°C, nese trupi yne ne vend te ujit do te perbehej prej alkolit,
temperatura jone do te rritej 20°C. Lendet e tjera jane akoma me keq dhe do te
pesonin nje rritje: kripa 50°C, hekuri 100°C, plumbi 300°C. Por kapaciteti i larte
termal i ujit na mbron nga ky ndryshim tmerresisht i larte i nxehtesise.
Ashtu sig e cilesuam edhe ne fillim edhe nje rritje
prej 10°C eshte perseri vdekjeprurese per ne. Per te
parandaluar kete hyn ne reaksion vegoria tjeter e ujit,
lartesia e nxehtesise se fshehte.
Trupi yne perdor mekanizmin e djersitjes per te
freskuar veten kundrejt nxehtesise se gliruar pergjate nje
pune. Uji qe perhapet ne lekure gjate djersitjes, avullon
me shpejtesi. Gjate ketij avullimi per shkak se nxehtesia
e fshehte eshte e larte, ndjen nevojen e nje temperature te
larte. Kete nxehtesi e largon prej trupit tone dhe keshtu
qe arrin ta ftohe ate. Kjo ftohje eshte aq efikase sa qe
ndonjehere mund edhe te merdhihim.
Si rrjedhoje vrapuesi i 10 kilometrave qe folem me
siper ne saje te avullimit te vetem nje litre djerse, e ul
temperaturen e trupit 6°C. Sa me teper energji te konsumohet aq me teper rritet
dhe temperatura dhe si kunderpergjigje trupi do te djersitet-ftohet me teper. Ne
krye te faktoreve qe mundesojne kete sistem termostatik kaq te mahnitshem ne
trupin tone, vijne vegorite termale te ujit. Asnje leng tjeter nuk djersin me mire se
sa uji. Nese ne vend te tij do te perdornim lengje te tjera, psh, alkool, temperatura
nuk do te ulej 6°C, por vetem 2.2°C. Amoniaku mund te siguroje nje ulje prej
vetem 3.6°C.
Qendron edhe nje ane tjeter e rendesishme e geshtjes. Nese nxehtesia e for-
muar brenda ne trup nuk do te transportohej ne siperfaqe, dmth, lekure, te dyja
keto vegori te ujit dhe sistemi i djersitjes nuk do te vlenin per asgje. Per kete arsye
struktura e trupit tone duhet qe ta percjelle shume shpejt nxehtesine. Ketu hyn
ne proces nje vegori tjeter e ujit. Uji, ne te kundert te te gjithe lengjeve, zoteron nje
percjellshmeri te larte termale, pra, zoteron aftesine e percjellshmerise te nxehte-
Vegorite termale te ujit
me ane te djersitjes na
shpetojne nga nxehtesia
e tepert e formuar ne
trup.
HARUN JAHJA 129
sise. Ne saje te kesaj vegorie trupi e nxjerr jashte shume shpejt nxehtesine e larte te
formuar ne te. (Ata damare qe jane afer lekures fryhen dhe prandaj ne skuqemi
kur nxehemi.) Ne qofte se vegorite percjellese termale te ujit do te ishin disa here
me te ulta, do te ulej shume edhe nxjerrja jashte ne siperfaqe e nxehtesise se pro-
dhuar ne trup dhe kjo per gjitaret, te cilet jane gjallesa me struktura tej mase te
nderhkuara do te thote pamundesi per te jetuar.
Te gjitha keto tregojne se keto tre vegori te veganta termale te ujit kane nje
qelhm te perbashket, u sherbejne per freskim organizmave te nderhkuara si
njerezit. Uji eshte nje leng i perzgjedhur pikerisht per kete pune.
Nje bote me klime te bute
Pese vegorite e ndryshme termale te ujit, te cilat na terhoqen vemendjen ne
librin e Hendersonit, ne te njejten kohe luajne edhe nje rol te rendesishem qe Toka
te kete nje klime te bute dhe te ekuilibruar.
Qenia me e larte e nxehtesise se fshehte dhe kapacitetit termal te ujit se sa
lengjet e tjera, siguron ngrohjen dhe ftohjen me te vonuar te deteve se sa Toka. Per
kete arsye tempera tura e vendit me te ngrohte me ate me te ftohte leviz 140° C,
kurse temperatura nder dete nuk leviz me teper se 15°-20° C. E njejta gje verehet
edhe ne temperaturat ndermjet dites e nates. Ne nje vend te thate ne toke ndryshi-
mi i temperatures mes dites dhe nates arrin deri ne 20°-30° C, kurse mbi det kjo
ndryshon me e teperta vetem disa grade. Jo vetem detet por edhe avullimi i ujit ne
atmosfere siguron nje ekuilibrim shume te madh. Ndryshimi i nxehtesise midis
nates dhe dites eshte me i madh ne shkretetire ku avullimi i ujit eshte zero dhe me
i vogel aty ku avullimi i ujit eshte i madh.
Ne saje te ketyre karakteristikave termale qe i perkasin vetem ujit,
ndryshimet e temperatures mes dites e nates, mes dimrit e veres lejohen deri ne
ato kufinj qe mund t'i duroje njeriu dhe gjallesat e tjera. Nese perqindja e pjeses se
mbuluar me uje e rruzullit do te ishte me e vogel ne krahasim me pjesen e tokes,
do te rritej shume ndryshimi i temperatures mes dites dhe nates, pjesa me e
madhe e tokes do te kthehej ne shkretetire dhe jeta do te behej e pamundur apo
me e pakta do te veshtiresohej shume. Apo vegorite termale te ujit te kishin vlera
disi me ndryshe, perseri do te na paraqitej nje planet i pavolitshem per jete.
Masa e madhe e ujit neper dete siguron barazpeshen e temperatures ne Toke. Per kete arsye ne
zona afer detit sidomos ne bregdet, ndryshimi i temperatures mes nates dhe dites eshte e
vogel. Ne nje kohe kur ne ato zona shkretetire te largeta prej ujit ndryshimi i temperatures mes
nates dhe dites mund te arrije deri ne 40° C.
HARUN JAHJA 131
Hendersoni pasi shqyrtoi imtesisht te gjitha keto vegori te ujit beri nje
koment te tille:
''Duke i permbledhur f jalet, kjo vegori e ujit mbart nje rendesi te madhe ne tre aspek-
te. Fillimisht eshte i dobishem per te ekuilibruar dhe sistemuar temperaturen ne
Toke. E dyta siguron ne nje menyre te persosur ekuilibrin e nxehtesise ne trupat e
qenieve te gjalla. E treta mbeshtet qarkullimin meteorologjik. Te gjitha keto realizo-
hen ne nje harmoni te larte dhe per kete drejtim, asnje lende tjeter nuk mund te kra-
hasohet me ujin''/''
Tensioni i larte ne siperfaqe
Te gjitha vegorite e ujit qe prekem deri tani kishin te benin me nxehtesine
(termale). Uji ka edhe disa vegori te tjera fizike te rendesishme ku edhe keto jane
po aq te pershtatshme per jeten.
Njera nga keto eshte tensioni i larte i siperfaqes se tij. Per shkak se tensioni
i siperfaqes se tij eshte shume i larte, perjetohen nje sere dukurish interesante
fizike. Psh, nje gote me uje mund te mbarti pa derdhur nje mase uji pak me te
madhe se vellimi i gotes. Apo nje gjilpere metali nese vendoset me kujdes parale-
lisht me siperfaqen e ujit noton mbi te pa u zhytur. Kjo shkaktohet prej terheqjes
qe ndodh mes molekulave te ujit.
Tensioni i siperfaqes se ujit eshte pothuajse me i larte nga te gjitha lengjet e
tjera dhe ka nje ndikim biologjik te rendesishem. Ne krye te ketyre vjen ndikimi te
bimet.
A keni menduar si arrijne bimet te terheqin lart neper gjethe uje qe gjendet
disa metra ne thellesi te tokes pa patur asnje pompe, sistem muskular etj? Pergjigja
e kesaj eshte tensioni siperfaqesor i ujit. Kanalet neper damare dhe rrenjet te bimet
jane te projektuara ne ate menyre qe te perfitojne nga ky tension. Keto damare, te
cilet tek ngjitesh lart fillojne e rrallohen shkaktojne "ngjitjen'' lart te ujit.
Ajo qe e mundeson kete projektim kaq fantastik, eshte tensioni i larte i
siperfaqes se ujit qe folem pak me pare. Nese tensioni i siperfaqes se tij do te jete
me i ulet, aq sa eshte per te gjithe lengjet e tjere, ne menyre fiziologjike jeta e
bimeve te tokes do te behej e pamundur.
Nje ndikim tjeter i tensionit te larte te siperfaqes se ujit eshte shkaterrimi i
shkembinjve. Uji ne saje te ketij tensioni te larte i pershkon shkembijte deri ne thelle-
si te garjeve (krisjeve) te tyre. Me pas koha ftohet dhe uji ngrin. Ky uje, i cili ngrin
132
KRIJIMI I UNIVERSIT
prf-
Bimet jane programuar ne ate menyre qe te perfitojne nga tensioni i larte i
siperfaqes se ujit. Ne saje te ndikimit ngjites te ketij tensioni uji arrihet te shpi-
liet me metra te tera lart neper gjethe.
dhe kthehet ne akull per shkak te bymimit te tij i sforcon shume shkembinjte dhe
me kalimin e kohes i shperben a to. Kjo siguron per natyren perfitimin e mi-
neraleve brenda ne shkembinj dhe ne te njejten kohe ka nje rendesi jetike mbi
formimin e tokes ne brigje.
Vegorite kimike te ujit
Prane vegorive fizike te ujit, po aq ideale per jeten jane edhe vegorite e tij
kimike. Ne krye te ketyre vegorive eshte vetia tretese e ujit. Pothuajse te gjitha sub-
stancat kimike treten ne uje lehtesisht.
Nje ndikim i rendesishem i kesaj per jeten eshte derdhja neper dete me ane
te lumenjve te mineraleve te panumerta dhe kimikateve te ngjashem me ato te tre-
tura ne uje. Ne kete forme eshte perllogaritur se neper dete transportohen perafer-
sisht 5 mihard ton kimikate ne vit. Keto te fundit jane shume te domosdoshme per
jeten ne uje.
HARUN JAHJA 133
Uji pothuajse te gjitha reaksionet kimike i pershpejton, per kete arsye ai
eshte nje katalizues shume i mire. Nje vegori tjeter kimike e ujit eshte reaktiviteti
ideal i tij. Uji nuk eshte nje perberje si acidi sulfurik qe eshte teper reaktiv e per
kete arsye ka veti shkaterruese mbi lendet por as edhe lende si argoni qe te jete aq
statik sa te mos hyje ne asnje reaksion. Ashtu sig deklaron edhe Majkell Denton
"niveh i hyrjes ne reaksion te ujit eshte vlera me e pershtatshme qe mund te kete
per detyrat e tij biologjike apo gjeologjike''.^"
Pershtatshmeria e vegorive kimike te ujit me jeten ne qdo studim te here
rreth tyre na shfaqet me e detajuar. Profesori i njohur i biofizikes ne Universitetin
Jeil, Harold Morovic, ben kete koment mbi kete teme:
"Me kerkimet e bera ne vitet e fundit u kuptua edhe nje vegori tjeter e ujit qe nuk
dihej me pare. U vezhgua se kjo vegori (percjellshmeria e protoneve) eshte nje karak-
teristike e vegante vetem e ujit dhe me transferimin biologjiko-energjik perben nje
rendesi te madhe per sa i perket burimit te jetes. Me shtimin e dijeve tona rritet edhe
admirimi yne i madh ndaj pershtatshmerise se persosur te natyres (me jeten)''. ^^
Vlera ideale e rrjedhshmerise se ujit
Kur themi leng, gjeja e pare qe na shkon ndermend eshte nje lende teper e
rrjedhshme. Ne te vertete lengjet kane rrjedhshmeri te ndryshme. Psh, mes katra-
nit, glicerines, vajit te ullirit dhe acidit sulfurik ka diferenca gjigande. Nese keto
lengje do te krahasoheshin me ujin do te shfaqeshin diferenca akoma me te
medha. Sepse uji eshte 10 miliard here me i rrjedhshem se katrani, njemije here se
glicerina, njeqind here se vaji i ullirit dhe 25 here me i rrjedhshem se acidi sulfu-
rik.
Ashtu sig mund te verehet edhe ne krahasimet e mesiperme, uji zoteron nje
rrjedhshmeri teper te larte. Nese do te lenim menjane eterin dhe hidrogjenin e
lengshem forma normale e te cileve eshte e gazte, mund te themi lehtesisht se uji
eshte lengu me rrjedhshmeri me te madhe.
(^fare rendesie ka per ne kjo rrjedhshmeri e tij? A do te ndryshonte ndonje
gje per ne, nese ky leng jetik do te ishte me pak apo me teper i rrjedhshem? Majkell
Denton i jep nje pergjigje te tille ketyre pyetjeve:
''Nese rrjedhshmeria e ujit do te ishte pak me e larte, uji do te humbiste patjeter
cilesine e tij si baza me e rendesishme per jeten. Psh, nese rrjedhshmeria e tij do te
ishte sa e hidrogjenit te lengshem, struktura mbrojtese e gjallesave perballe forcave
shkaterruese do te mbeste e pafuqishme dhe pre' e levizjeve akoma me te dhun-
134
KRIJIMI I UNIVERSIT
Rrjedhshmeria e larte e
ujit perben per ne nje
rendesi jetike. Nese
rrjedhshmeria e tij do te
ishte disi me e ulet trans-
portimi i gjakut nga ana e
kapilareve do te ishte e
pamundur. Psh, kjo rrjete
kaq e dendur dhe e nder-
likuar e damareve ne
melgi qe shihni prane,
nuk do te formohej kurre.
shme... Do te jete e pamundur mbeshtetja nga ana e ujit e struktures delikate te
molekulave dhe struktura teper e ndjeshme e qelizes organike nuk do mund te
jetonte (me gjate)...
Nese rrjedhshmeria e ujit do te ishte pak me e ulet, kontrolH i makromolekulave (si
proteinat, enzimat) dhe veganerisht i strukturave teper te veganta si mitokondrite
dhe organelet e vogla do te ishte e pamundur. Ne te njejten menyre do te behej e
pamundur edhe ndarje-shumimi i qehzave. Praktikisht te gjitha aphkimet jetesore
ne qehze do te ngriheshin dhe do te ishte e pamundur formimi i nje qehze organike
ne ate strukture te njohur per ne. Zhvilhmi i atyre organizmave te larta, te cilat jane
te hdhura me aftesite levizese dhe rreshqitese te qehzes gjate embriogjenezes (zhvi-
lhmi ne mitren e nenes), nese uji do te ishte sado pak me i vishkullt nuk do te reali-
zoheshin kurre.^^
Rrjedhshmeria e ujit eshte e rendesishme jo vetem ne pikepamjen e
aktivitetit brenda ne qelize por ne te njejten kohe edhe per sistemin e qarkullimit
te gjakut.
Te gjitha qelizat qe zoterojne nje trup sa 1 /4 e milimetrit zoterojne nje sis-
tem qarkullimi te centralizuar. Shkaku per kete eshte se pas kesaj madhesie nuk
HARUN JAHJA 135
Rrjedhshmeria e larte
If'^i ^iit^^^";' /'''■■ ' \^ ■■.;■■..■ ■ ■' ■" domosdoshme per te
^ ■ I '^;'^ "0 ' ■ " ■ " ■ "*^'^^^^ .**^ ' '" ■ ■" ■ ■ . gjitha qeniet e gjalla.
'^jf "■ '■'' ■ yS , , ,. ":■. . Edhe bimet ashtu si9
J3...f^^ ^ r ^._^ ■ ■ TT ".■ ■'' ''y^^^ shihet edhe te gjethja
■^ ■■*^IsJ i?r?""^''r -. ■ ■■^, "''^^ . ' ■ " " i!!^^^ prane, e transportojne
JL./' r Af^^i-L ■.."f". ^' -'^ .\1 ujin me ane te kapi-
, :.:n
. , ' ■ ■:■ '^
■^/l
r _ .
/■"rf
•J.
■ 'i
■■■■4- ?
■ '.5
. ■ ■: :r
^ ■ p
eshte e mundur shperndarja e drejteperdrejte e oksigjenit apo/dhe e ushqimit ne
qelize me ane te "difuzionit''. Brenda trupit ka qeliza te shumta prandaj ne menyre
te vazhdueshme me ane te disa "kanaleve'' duhet te pompohet per ne keto qeliza
energjia dhe ajri i marre nga jashte dhe me ane te disa "kanaleve'' te tjere duhet te
mblidhen mbetjet e tyre neper qeliza. Keto kanale jane damaret. Zemra eshte
pompa qe siguron rrjedhshmerine neper damare. Ajo qe rrjedh neper damare
eshte ai leng qe ne e njohim si gjak, i cili faktikisht ne baze perbehet nga uji. (Nese
do t'i hiqnim qelizave te gjakut proteinat dhe hormonet ajo qe mbetet eshte plaz-
ma, 95% te se ciles e perben uji.)
Ja pra, per kete arsye rrjedhshmeria e ujit eshte shume e rendesishme per
punen sa me efektive te sistemit te qarkullimit. Psh, nese uji do te kishte nje
rrjedhshmeri te ngjashme me te katranit, sigurisht qe asnje lloj zemre nuk do te
mund ta pomponte. Bile edhe nje uje i ngjashem me vajin e ullirit, i cili ka nje
rrjedhshmeri 100 milion me te larte se katrani, edhe sikur te arrihej te pompohej
nga zemra, nuk do te arrinte te depertonte neper kapilare ose do te haste veshtiresi
teper te madhe ne qarkullimin e tij neper to.
Le te thellohemi pak me teper mbi kapilaret. Detyra e kapilareve eshte qe te
transportojne ne te gjitha qelizat e mbare trupit, sasine e duhur te oksigjenit,
energjise, ushqimeve dhe hormoneve. Nje qelize per te perfituar lendet e nevo-
jshme prej kapilareve, duhet qe perafersisht te jete ne nje largesi 50 mikron larg tij.
(Imikron eshte 1/1000 e milimetrit.) Ato qeliza, te cilat pozicionohen ne nje largesi
me te madhe se kjo rrezikohen te vdesin nga te paushqyerit.
Ja pra, per kete shkak trupi i njeriut eshte krijuar ne nje menyre qe kapilaret
si nje rrjete e vertete t'i mbulojne te gjithe trupin. Gjatesia e pergjithshme e perafer-
136 KRIJIMI I UNIVERSIT
sisht 5 milion kapilareve te trupit tone eshte 950 km. Ne disa gjitare brenda nje
siperfaqe muskuloze prej 1 cm^ gjenden 3000 kapilare. Nese do te sillnim se
bashku 10 mije nga me te vegjlit, te gjithe se bashku nuk do te ishin me te trashe
se maja e nje lapsi plumbi. Diametri i ketyre kapilareve ndryshon nga 3-5 mikron.
Sigurisht qe qarkullimi i gjakut brenda ketyre damareve kaq te holle pa u
bllokuar dhe pa u ngadalesuar arrihet te kryhet vetem ne saje te rrjedhshmerise se
larte te ujit. Majkell Denton tregon se qofte edhe vlera pak me te ulta te rrjedhsh-
merise se ujit, do ta kthenin sistemin e qarkulhmit te gjakut ne nje sistem te pavlef-
shem:
''Sistemi kapilar arrin te punoje vetem nese lengu qe qarkullon ne te zoteron nje
rrjedhshmeri te larte. Kjo rrjedhshmeri eshte shume e rendesishme sepse levizja
brenda ne damar, e lengut, eshte e lidhur ne raport te drejte me rrjedhshmerine e tij...
Ketu arrijme te evidentojme qartesisht se nese rrjedhshmeria e ujit te jete vetem pak
here me e madhe, per te siguruar qarkullimin e gjakut neper kapilare do te duhej nje
presion teper i larte pompimi dhe gdonjeri prej sistemeve kapilare do te ishte i
pamundur te funksiononte.
Nese rrjedhshmeria e ujit do te ishte me e ulet dhe diametri i kapilareve ne vend te
3 mikron me doemos duhet te jete 10 mikron. Keto kapilare per te guar perqindjen e
duhur te oksigjenit dhe glukozes, do te mbulonin pothuajse te gjitha ato inde
muskulare qe duhet te ushqejne. Eshte e qarte (se ne kete gjendje) do te ishte e
pamundur ose do te kufizohej tej mase projektimi i forma ve te gjera (makroskopike)
jetesore.
Ne kete aspekt, uji per te qene nje baze e pershtatshme per jeten duhet me doemos
te ruaje vlerat e sotme te rrjedhshmerise se tij''.^^
E thene ndryshe, ashtu si te gjitha vegorite e tjera te ujit dhe rrjedhshmeria
e tij eshte ne vlerat me ideale per jeten. Rrjedhshmeria e lengjeve ndryshon ne
diferenca miliarda here te ndryshme. Dhe, uji mes ketyre miliarda vlerash, eshte
krijuar pikerisht ne ato vlera te pershtatshme per jeten.
Perfundimi
Gjithgka qe prekem qe nga fillimi i kreut e deri ketu mbi vegorite termale,
vegorite kimike dhe fizike dhe vlerat e rrjedhshmerise se ujit, tregojne se jane
pikerisht ne ato vlera favorizuese per jeten. Uji eshte aq harmonik me jeten tone
saqe ndonjehere per te mbrojtur kete pershtatshmeri, per disa ligje te natyres jane
krijuar edhe perjashtime. Shembulli me i bukur per kete eshte se ne te kundert te
HARUN JAHJA 137
lengjeve te tjere, menjehere pas uljes se temperatures ne + 4° C fillon e bymehet
duke mundesuar akullin te qendroje ne siperfaqe te ujit.
Uji ka nje pershtatshmeri per jeten tone, te pakrahasueshme me asnje leng
tjeter. Aq me teper qe pjesa me e madhe e nje planeti si Toka i pershtatshem per
jete, me te gjitha kushtet e tjera (temperatura, drita, fusha elekromagnetike, atmos-
fera, relievi etj), eshte e mbushur pikerisht ne sasi te duhura uji per te favorizuar
jeten. Eshte fare e qarte se te gjitha keto nuk jane te krijuara rastesisht dhe se ne to
evidentohet nje projektim i vullnetshem.
E thene ndryshe, te gjitha vegorite fizike dhe kimike te ujit tregojne se ky
leng eshte krijuar posagerisht per te mbeshtetur jeten njerezore ne Toke. Kjo e fun-
dit, e cila eshte krijuar posagerisht per jeten ne te, u be me energjike me krijimin e
ujit si baze pikerisht per jeten e njeriut.
Me e rendesishme ketu eshte se ky fakt, i cih u zbulua nga shkenca moderne
eshte deklaruar 14 shekuj me pare nga Kurani, i cih i eshte zbritur njerezimit si
udherrefyes per to. Allahu deklaron ne Kuran rreth ujit keshtu:
"Ai eshte qe per ju leshoi nga (lart) qielli uje qe prej tij te keni per te pire dhe prej
tij te keni bime qe ne to do t'i kullotni (bagetine). Me ate (shiun) mbijne, per te
miren tuaj, te lashtat, ullinjte, hurmat, rushnajat dhe nga te gjitha frutat (e
pemeve). Ne keto (te mira) ka argumente per nje popull qe veshtron". (Nahl, 10-
11)
K r e u VIII
Projektimi i
vecante i
>
Elementeve te
Jetes
Tek dallojme se ne pfare menyre te jashtezakondshme
jane programuar Ugjet e natyres per te krijuar universin,
shohim se ky univers nuk eshte krijuar kot por prapa tij
fshihet nje mendje dhe qellirn.
Xhon Polkinghorn, fizikant anglez^'^
140 KRIJIMI I UNIVERSIT
Deri tani shqyrtuam se te gjitha ekuilibrat fizike te universit ne te cilin
jetojme jane te programuar posagerisht per jeten tone. Fame gjithashtu
se struktura e pergjithshme e universit, pozicioni i Tokes brenda tij,
vetite fizike te kores se tokes dhe faktoret si ajri, uji dhe drita jane projektuar
posagerisht me ato cilesi qe ne kemi nevoje. For perveg ketyre na duhet te anali-
zojme edhe elementet organike, perberes te trupit tone. Edhe ato elemente per-
beres te dores, syve, flokeve, organeve apo te te gjithe atyre gjallesave qe na si-
gurojne ushqim bimeve, kafsheve, pemeve dhe zogjve, jane projektuar posagerisht
per te sherbyer pikerisht aty ku vlejne.
Fizikanti Robert E. D. Klark me shprehjen e tij "Krijuesi ka krijuar pjese te
veganta per ndertimin e jetes''^^ tregon se Zoti ka krijuar me nje projektim suprem
dhe te vegante te gjitha bazat e jetes.
Baza me e rendesishme ketu eshte karboni.
Projektimi ne karbon
Ne kapitujt e kaluar shpjeguam se karboni, i cih ze vendin e 6-te ne tabelen
periodike, prodhohej ne ato yje te medhenj qe i quanim gjigandet e kuq me nje
proces teper fantastik. Fame se edhe Fred Hoil qe zbuloi kete proces te mahnit-
shem deklaroi se "nese do te vleresonim keto procese qe ndodhin neper yje mund
te themi se hgjet e fizikes jane te organizuar ne menyre te vullnetshme''.^^
Ne studimet e bera mbi karbonin kete vullnet nuk e shohim vetem ne pro-
cesin e formimit te tij por edhe ne sistemin e vetive fizike te ketij elementi.
Karboni i hre (i paster) ne natyre gjendet ne dy forma te veganta; si grafit
dhe si elmaz. Me perzierjet e kryera, karboni formon substanca te llojeve te
ndryshme. Te gjitha ato struktura organike te ndryshme qe nga berthamat qeh-
zore ne levoren e pemes, nga thjerrezat e syve ne briret e drerit, nga e bardha e
vezes ne helmin e gjarprit, perbehen nga komponime me baze karbonin. Karboni
i kombinuar ne forma gjeometrike dhe radhitjeve te ndryshme ne perzierje me
hidrogjenin, oksigjenin dhe azotin, nxjerr ne pah substanca teper te larmishme
dhe te ndryshme.
Komponimet karbonike ne disa raste perbehen vetem nga disa atome e ne
disa te tjera prej mijera madje mihona atomesh. Vetem atomet e karbonit mund te
formojne komponime te tilla te gjata dhe te qendrueshme (jetegjate). Ashtu sig e
deklaron edhe David Burni ne hbrin Life "karboni eshte element i jashtezakond-
HARUN JAHJA 141
Ne shumicen e rasteve karboni ne natyre gjen-
det ne formen e grafitit. Kjo lende e zeze ne
komponime me atome te tjere formon lende
jashtezakonisht te ndryshme dhe te
larmishme. Materiali, i cili formon trupin e
njeriut dhe te g6o gjallese tjeter eshte karboni
me lidhjet qe krijon me disa elemente te tjere.
shem... nese nuk do te ishte karboni dhe keto vegori te tij, jeta ne toke do te ishte
e pamundur''.^^
Kimisti anglez Nevil Sixhvik ne librin me titull "Chemical Elements and
Their Compounds (Elementet kimike dhe komponimet e tyre)'' shkruan per kar-
bonin se:
''Ne aspektin e llojshmerise dhe numrit te komponimeve qe kryen, karboni zoteron
nje strukture teper te ve^ante, plotesisht ndryshe nga elementet e tjere. Deri tani kar-
boni ishte i perkufizuar dhe i ndare ne mbi gjysem milioni komponime te ndryshme.
Por, edhe ky eshte nje informacion i pamjaftueshem mbi fuqite e karbonit sepse baza
e te gjithe lendeve organike perbehet prej tij''.^^
Per arsye te vegorive fizike dhe kimike do te ishte e pamundur mbeshtetja
e jetes ne nje element tjeter ne vend te karbonit. Dihet shume mire se edhe silikoni,
i cili dikur u paraqit si alternative e karbonit, ishte nje kandidat i pavlefshem.
Sixhvik thote se "sot zoterojme dije te mjaftueshme dhe jemi te bindur se do te
ishte e pamundur nje ide e zevendesimit, si baze per jeten, e silikonit me kar-
bonin".''^
Lidhjet Kovalente
Lidhje kovalente, eshte emri qe u jepet lidhjeve midis atomeve ne perzierjet
e karbonit me atome te tjera per formimin e komponimeve organike. Nje lidhje
kovalente formohet me perpjesetimin e elektroneve te dy atomeve.
Elektronet zene vend neper orbita te caktuara perreth berthames se atomit.
Ne orbiten me afer berthames mund te marrin pjese vetem dy elektrone. Ne
orbiten pasuese marrin pjese tete elektrone dhe nje me pas saj 18 elektrone e kesh-
tu me radhe. Interesante eshte se elektronet jane te epur per te permbushur num-
rin e caktuar te gdo orbite. Psh, oksigjeni, i cili ne orbiten e tij te dyte zene vend 6
142 KRIJIMI I UNIVERSIT
elektrone, kerkon vazhdimisht qe te shtoje edhe dy elektrone te tjere per te perm-
bushur numrin tete ne kete orbite. Akoma nuk eshte gjetur nje pergjigje per kete
aftesi (elasticitet) te atomeve por dihet se po te mos ishte digka e tille nuk do te
ekzistonin organizmat e gjalla.
Lidhjet kovalente formohen ne saje te kesaj deshire te atomeve per te "plote-
suar orbitat''. Dy atome te ndryshme, te cilet qe te dy kerkojne te plotesojne orbi-
tat e tyre, e arrijne digka te tille duke perpjesetuar elektronet mes njeri-tjetrit. Psh,
dy atome hidrogjeni dhe nje atom oksigjeni qe formojne molekulen e ujit (H^O)
krijojne mes tyre nje lidhje kovalente. Oksigjeni
duke perpjesetuar gdonjerin elektron te dy atome-
ve te hidrogjenit, ploteson numrin tete ne orbiten e
tij te dyte. Po ashtu, gdonjeri prej hidrogjeneve
duke perdorur secili nga nje elektron oksigjeni,
plotesojne orbiten e tyre te pare me nga dy elek-
trone.
Ja pra, edhe karboni duke kryer lidhje te
tilla kovalente formon substanca te shumello-
jshme. Njeri prej tyre eshte edhe metani. Metani
formohet me lidhjen kovalente te kater atomeve te
ndryshme te hidrogjenit me karbonin. Numri
atomik i karbonit eshte 6 dhe ne vend te oksigje- struktura e gazit metan: Perreth
nit, i cih kishte 8 dhe i mungonin dy, karbonit i ^*°";.'* *^ karbonit ne mes, jane
^ J' lidhur kater atome te njejte
duhet qe te kryeje lidhje me kater hidrogjene. hidrogjeni.
Thame se karboni eshte veganerisht i shu-
manshem ne formimin e lidhjeve me atome te tjere
duke shfaqur nje numer jashtezakonisht te madh komponimesh. Vetem me kom-
ponimet qe kryhen me hidrogjenin, formon nje familje teper te gjere qe quhen
"hidrokarbure". Ne kete familje marrin pjese: gazi natyror, nafta e lenget, vajguri
dhe (vajra) lubrifikante te ndryshem. Hidrokarbure si etileni dhe popileni jane
baze ne industrine petrokimike. Hidrokarbure si benzeni, tolueni dhe turpentini
perdoren neper bojera. Naftalina eshte nje tjeter hidrokarbur, te cilin e perdorim
per te mbrojtur teshat tona nga mola. Hidrokarburet, te cilet perzihen me klorin
apo fluorin, formojne substanca te ndryshme si lende anestezike, shuajtes zjarri
dhe freon qe e perdorim neper frigorifere.
Komponimet e karbonit me hidrogjenin dhe oksigjenin zene perseri nje
vend te gjere. Ne kete familje marrin pjese alkoole si, etanoli dhe propanoli, aide-
HARUN JAHJA
143
Vaji i ullirit, mishi apo sheqeri jane lende te ndryshme,
te cilat formohen me programime te ndryshme te kom-
ponimeve te karbonit, oksigjenit, hidrogjenit apo azotit.
hidet, ketonet dhe acidet e yndyrshme. Dy substanca te tjera qe hyjne ne kete
familje te komponimeve karbonike me hidrogjenin dhe oksigjenin jane glukoza
dhe fruktoza qe na sigurojne energji nga ushqimet qe hajme. Po ashtu edhe lenda
e ashper (serte) e pemeve njekohesisht lenda e pare per leter, celuloza, dylh, uthul-
la si dhe acidet formike jane secila nga nje komponim i hdhjeve kovalente te kar-
bonit me hidrogjenin dhe oksigjenin.
Ne hdhjet qe formon karboni me hidrogjenin, oksigjenin dhe azotin perseri
shfaqen komponime teper te rendesishme per ne. Ne krye te ketyre komponimeve
radhiten aminoacidet, te cilat formojne proteinat baze per trupin tone. Edhe
molekulat nukleotide qe formojne ADN-ne, jane komponime te perzierjes se kar-
bonit me hidrogjenin, oksigjenin dhe azotin.
Shkurtimisht lidhjet kovalente qe kryen atomi i karbonit jane kusht i
domosdoshem per ekzistencen e jetes. Nese karboni nuk do te kishte aftesine te
formonte lidhje kovalente me hidrogjenin, oksigjenin dhe azotin as qe nuk do te
behej fjale per jete.
144
KRIJIMI I UNIVERSIT
Uji dhe metani: Dy shembuj
te ndryshem te lidhjeve
kovalente
Molekula e ujit (siper) eshte
formuar nga lidhje kovalente
midis nje atomi te oksigjenit
dhe dy atomeve te hidro-
gjenit. Kurse molekula e
metanit (poshte) eshte for-
muar nga lidhja kovalente
midis nje atomi te karbonit
dhe kater atomeve te
hidrogjenit.
Ajo qe e mundeson (kushtezon) karbonin te kryeje lidhje te tilla eshte karak-
teristika e tij qe kimistet e quajne "metastabel". Kete karakteristike te karbonit,
biokimisti i njohur J. B. S. Haldane e shpjegon keshtu:
"Qenia metastabel e nje molekule do te thote ghrimi i nje energjie te hre
gjate nje transformimi dhe mbetja e saj stabel per nje kohe te gjate por duke per-
jashtuar ketu nderhyrjet ne reaksion te temperatures, rrezatimit apo te nje kata-
hzatori".'^"
Ky perkufizim teknik do te thote se atomi i karbonit zoteron nje strukture
teper te vegante. Ne saje te kesaj strukture ne kushte normale, karboni mund te
formoje Hdhje kovalente shume lehtesisht.
Na terheq vemendjen ketu nje pike interesante. Karakteristika ne fjale, e
domosdoshme per jeten e karbonit, realizohet vetem ne nje interval shume te
ngushte temperature. Komponimet karbonike mbi 100°C jane te paqendrueshem.
Kete gje e verejme qe te gjithe ne jeten tone te perditshme. Ajo qe ne bejme
kur skuqim mish s' eshte asgje tjeter vetem ndryshimi struktural i komponimeve
te karbonit. Por duhet t'iu terheqim vemendjen ne nje pike; mishi qe skuqet kthe-
HARUN JAHJA 145
het ne nje gjendje plotesisht "te vdekur'', per shkak se aty zhduket gdo strukture
e gjalle e organizmave. Keshtu qe komponimet karbonike shkaterrohen mbi
100°C. Nje pjese e madhe e vitaminave shkaterrohet menjehere, po ashtu edhe
sheqernat pesojne po te njejtat ndryshime strukturale dhe i humbasin plotesisht te
gjitha vlerat ushqimore. Ne nje temperature me te larte psh, ne 150°C, kom-
ponimet karbonike fillojne dhe digjen.
Krijimi dhe ruajtja e stabihtetit te hdhjeve kovalente te komponimeve kar-
bonike nuk e kalojne kufirin e siperm prej 100°C dhe kufirin e poshtem te inter-
vaht te temperatures qe eshte 0°C. Ne nje temperature poshte 0°C eshte e
pamundur ekzistenca e biokimise organike.
Komponimet e tjera nuk jane keshtu. Ne shumicen e rasteve per lendet inor-
ganike nuk ndodhin ndikime te tilla ne ndryshimet e temperatures. Per te pare
digka te tille, prane nje cope mishi vendosni nje cope metah, xhami apo nje gur
dhe ngroheni. Me rritjen e temperatures do te vereni se struktura e mishit po
ndryshon, skuqet, nxihet dhe ne fund digjet. Digka e tille nuk mund te ndodhe te
metali, xhami apo te guri edhe ne qofte se e rrisim me qindra grade temperaturen.
Nese e shikoni me kujdes, nevoja per intervalin e duhur te temperatures per
formimin dhe mbrojtjen e lidhjeve kovalente te komponimeve karbonike, eshte
pikerisht ajo temperature qe ekziston ne Toke. Sig e kemi cilesuar edhe me pare,
temperatura ne univers ndryshon qe nga temperatura e yjeve te zjarrte qe arrin ne
nxehtesira me miliarda grade deri ne piken "absolute zero" -273.1 5°C. Ne nje
kohe kur Toka, e cila eshte krijuar posagerisht per jeten njerezore, zoteron piker-
isht ne nje interval aq te ngushte ate temperature te nevojshme per komponimet
karbonike, baze per jeten.
Nje ane tjeter me interesante eshte se po ky interval eshte e vetmja tempe-
rature e gjendjes se lengshme te ujit. Ashtu sig e pame edhe ne kreun e kaluar edhe
per ujin, i cili eshte nje nga bazat e jetes nevojitet po i njejti interval temperature
qe i duhet edhe komponimeve te karbonit. Nuk ekziston asnje ligj i natyres qe te
kushtezoje nje pershtatje te tille. Kjo, eshte nje tregues qe uji, karboni dhe vegorite
e tokes jane te krijuara ne harmoni me njera-tjetren.
Lidhjet e Dobeta
Lidhjet, te cilat i mbajne te ngjitura se bashku atomet e trupave organike
nuk jane lidhjet kovalente. Ekziston edhe nje klase e dyte e lidhjeve. Teresise se
ketyre lidhjeve me llojshmeri te ndryshme u jepet emri "lidhjet e dobeta".
146 KRIJIMI I UNIVERSIT
Lidhjet e dobeta jane pothuejse 20 here me te pafuqishme se lidhjet kova-
lente por qe zoterojne nje rendesi te vegante ne kimine organike. Proteinat, te cilat
jane baze te trupave te qenieve te gjalla, format e tyre tri-dimensionale te nder-
likuara i fitojne ne saje te lidhjeve te dobeta.
Per te shpjeguar digka te tille duhet te thellohemi ne strukturen e pro-
teinave. Proteinat ne pergjithesi njihen si "zinxhire aminoacidesh''. Nje perkufi-
zim i tille behet sepse ato jane te rreshtuara njeri pas tjetrit, si rruazat e nje varese-
je ne nje seri dy-dimensionale.
Lidhjet kovalente mbajne lidhur me njeri-tjetrin ato atome qe formojne
aminoacidet. Lidhjet e dobeta bashkojne aminoacidet ne format e duhura tri-
dimensionale. Po te mos ishin lidhjet e dobeta do te ishte e pamundur qenia e pro-
teinave. Ne nje ambient qe nuk ndodhen proteinat nuk mund te flitet per jete.
Interesante eshte se temperatura e duhur e lidhjeve te dobeta eshte po e
njejta temperature e duhur edhe per lidhjet kovalente dhe se eshte pikerisht ajo
temperature qe zoteron atmosfera e Tokes. Struktura e lidhjeve te dobeta eshte
krejtesisht ndryshe me te lidhjeve kovalente dhe nuk ka asnje arsye te natyrshme
qe te kushtezoje nevojen e tyre per te njejten temperature. Megjithate te dyja keto
klasa lidhjesh formohen ne te njejtin interval temperature. Nese lidhjet kovalente
dhe lidhjet e dobeta do te tregonin stabilitet ne intervale te ndryshme temperature
ndertimi i proteinave do te ishte perseri i pamundur.
Te gjithe keto informacione, te cilat i shtjelluam mbi vegorite e jashteza-
kondshme te atomit te karbonit, tregojne se mes ketij atomi baze materiale e jetes,
me ujin, i cili eshte nje tjeter material baze i jetes dhe Token, si planet strehues te
jetes, ekziston nje harmoni teper e madhe. Majkell Denton ne librin e tij "Natyre's
Destiny (Fati i Natyres)'' e thekson keshtu kete fakt:
"Brenda vlerave kaq gjigande te temperatures eshte nje interval i ngushte tempe-
rature qe brenda tij arrijme te zoterojme 1) ujin ne gjendje te lenget 2) karakteristiken
metastabel per sigurimin e komponimeve te ndryshme dhe te larmishme organike
dhe 3) stabilitetin e lidhjeve te dobeta me format e nderlikuara molekulare tri-
dimensionale''.^^
Ky interval i ngushte temperature, ashtu siq e kemi cilesuar edhe me pare,
midis trupave qiellore qe njihen ekziston vetem ne Toke. Gjithashtu edhe ato dy
baza shume te rendesishme per jeten, uji dhe karboni, gjenden ne sasira te boll-
shme ne toke.
HARUN JAHJA
147
Lidhja kovalente: Atomet jane te lidhur ngushte me njeri-tjetrin.
Lidhja e dobet: Zinxhiri atomik i nje komponenti ne pika te ndryshme eshte i mbajtur ne nje
forme te vetme tri-dimensionale.
Te gjitha keto tregojne se atomi i karbonit me te gjitha vegorite e tij te
jashtezakondshme, eshte krijuar posagerisht per jeten dhe se Toka eshte progra-
muar per nje jete me baze karbonin.
Projektimi ne oksigjen
Fame se karboni eshte baza me e rendesishme e organizmave te gjalla dhe
se eshte krijuar per kete funksion te tij, me nje projektim te vegante. For ekzisten-
ca e te gjitha qenieve te gjalla me baze karbonin eshte e lidhur edhe pas nje kushti
te dyte: energjise. Energjia eshte nevoje e domosdoshme per jeten.
Bimet e gjelberta energjine e marrin nga drita e Diellit. Kurse per kafshet
dhe njerezit burimi i energjise sigurohet prej "oksidimit''. Duke "djegur''
ushqimin bimor fitojme energji. Fra, siq mund ta kuptojme edhe nga vete termi i
oksidimit, djegia realizohet me pranine e oksigjenit ne reaksion. Fer kete arsye
edhe oksigjeni eshte nje baze per jeten e nderlikuar ashtu si uji dhe karboni.
148 KRIJIMI I UNIVERSIT
Formula e reaksionit te "djegies'' qe gliron energji eshte:
Komponime karbonike + oksigjen > uje + dioksid karboni + energji
Ne perfundimin e reaksionit te mesiperm, prane ujit dhe dioksidit te kar-
bonit glirohet edhe nje sasi e konsiderueshme energjie. Ne krye te komponimeve
karbonike vijne hidrokarburet, te perbera nga atome karboni dhe hidrogjeni. Psh,
glukoza (sheqeri) eshte nje hidrokarbur, i cili vazhdimisht "digjef' ne trupin tone
dhe eshte baze e sigurimit te energjise.
Interesante eshte se atomet e hidrogjenit dhe karbonit qe formojne hidrokar-
buret jane atomet me te pershtatshme per f u oksiduar. Hidrogjeni midis te gjithe
atomeve te tjere kur oksidohet ghron me teper energji. E thene ndryshe eshte
"lenda djegese'' me e mire per oksigjenin. Karboni ne aftesine e tij si lende djegese
eshte i treti, pas boronit. Henderson, autori i Hbrit ''The Fitness of the Environment
(Pershtatshmeria e Mjedisit)'' ka deklaruar se ka mbetur teper i mahnitur perballe
kesaj "pershtatjeje te dobishme te jashtezakondshme" dhe shkruan se:
"Reaksionet kimike, te cilat japin rezultatet me te pershtatshme qe mund te jene,
per fiziologjine, ne te njejten kohe jane reaksione qe i percjelhn me mire energji
organizmave''.'^^
Projektimi ne Zjarr (Perse nuk digjemi ne gast?)
Sig e prekem edhe me siper, reaksionet me themelore qe u sigurojne energji
qenieve te gjalla jane oksidimet qe pesojne komponimet e karbonit me hidro-
gjenin. Ne kete pike mund te formulojme nje pyetje interesante: Edhe trupi yne ne
baze, eshte i formuar nga komponimet e karbonit me hidrogjenin. Atehere perse
nuk oksidohet edhe trupi yne? Apo e shprehur me qarte, perse trupi yne nuk merr
flake dhe te ndizet si nje fije shkrepese?
Ne te vertete eshte nje rast teper habites qe trupi yne tek kontakton me
oksigjenin nuk digjet.
Ky paradoks ndodh per shkak se shumica e molekulave te oksigjenit ne
temperatura normale, te cilat zoterojne formen O^, jane molekula "te paafta" dhe
nuk hyjne dot ne reaksione me substanca te tjera. ("Te paafta" eshte nje term qe
perdoret nga kimistet per ato gaze qe i kane te plotesuara orbitat e tyre me elek-
trone, prandaj emertohen si "te paafta" apo" te ngopura" sepse aftesia e nje atomi
per te hyre ne reaksion percaktohet nga elasticiteti qe tregon ky atom per te plote-
HARUN JAHJA 149
suar vendet boshe te elekroneve neper orbitat rreth berthames.) For ketu lind
perseri nje pyetje tjeter: Meqe O^ eshte nje molekule qe nuk merr pjese lehtesisht
neper reaksione, si arrin trupi yne ta ktheje kete molekule ne nje trajte qe te hyje
ne reaksion?
Pergjigjja e kesaj pyetjeje, e cila pritej me padurim qe prej shekullit te 19-te,
ka arritur te kuptohet nga zhvillimet e shkences se gjysmes se dyte te shekullit te
20-te. Vezhgimet biokimike zbuluan se disa enzima te veganta ne trupin tone jane
te ngarkuara me detyren per te futur ne reaksion formen O2 te oksigjenit qe gjen-
det i lire ne atmosfere. Keto enzima te veganta, neper qelizat tona si rezultat i pro-
ceseve teper te nderlikuara, sjellin ne gjendje reaktive
oksigjenin duke perdorur si katalizator (pershpejtues)
atomet e bakrit dhe hekurit qe gjenden ne trupin tone.'^^
Eshte nje tabllo teper interesante: Oksigjeni eshte
nje element djeges dhe normalisht pritet qe edhe trupi
yne te digjet. Per te parandaluar kete, ne nje menyre
habitese oksigjeni ne atmosfere me formen e tij O2
eshte "i paafte'' dhe nuk hyne lehtesisht ne reaksion.
For qe trupi yne te perfitoje energji, ka nevoje per ve-
tine djegese te oksigjenit. Per kete gje brenda qelizave
tona eshte vendosur nje sistem enzime i nderlikuar qe
kete gaz te paafte ta ktheje ne nje gjendje teper reaktive.
Meqe jemi brenda temes duhet te theksojme se ky sistem enzime eshte nje
mrekulli e projektimit dhe qe i hedh poshte pretendimet e teorise se evolucionit
mbi formimin e rastesishem te gjallesave.'^^
Ekziston edhe nje mase tjeter e marre nga trupi yne per te parandaluar
djegien e tij. Kjo, me thenien e kimistit Nevil Sixhvik, eshte "karakteristika inerte
e karbonit''.'^^ E thene ndryshe, ne tempera tura normale karboni nuk merr pjese
lehtesisht ne reaksion me oksigjenin. Kjo karakteristike e shprehur ne gjuhen
kimike ne te vertete eshte digka qe ne e perjetojme gdo gast ne jeten tone.
Veshtiresite qe heqim tek mundohemi per te ndezur zjarr duke perdorur dru apo
qymyr ne nje dite te ftohte, shkaktohen nga kjo veti e karbonit. Per te ndezur zja-
rrin duhet qe te mundohemi per te ngritur nxehtesine e druve apo te qymyrit. Por
pasi zjarri merr flake, karboni hyn me shpejtesi ne reaksion dhe gliron nje energji
te madhe. Prandaj per te ndezur zjarr (pa ndihmen e nje shkrepeseje apo te nje
burimi tjeter zjarri) eshte teper e veshtire. Mbasi zjarri leshon flaket e para, ai rritet
150 KRIJIMI I UNIVERSIT
me shpejtesi duke gliruar nje nxehtesi te madhe dhe fillon te djege gdo komponim
karbonik perreth.
Nese e verejme me kujdes, ne zjarr do te shohim nje projektim teper intere-
sant. Vetite kimike te oksigjenit dhe karbonit jane te programuara ne ate menyre
qe edhe pse zoterojne veti teper djegese, hyjne ne reaksion dhe shkaktojne zjarr
vetem ne temperatura shume te larta. Po te mos ishte keshtu jeta mbi Toke do te
ishte e pamundur. Nese epersia e oksigjenit dhe e karbonit do te ishte disi me e
madhe, me rritjet e temperatures ne Toke do te krijohej nje katastrofe e vertete ku
te gjithe njerezit, pemet, kafshet do te merrnin flake ne gast dhe do te ishte digka
normale. Psh, nje njeri qe ecen ne shkretetire ne ate gast kur temperatura e dites
ngrihet ne kulmin e saj, do te digjej ne qast si fije shkrepseje. Po ashtu edhe bimet
e kafshet do te kishin po te njejtat pasoja. Padyshim qe te flitet per jete ne nje bote
te tille do te ishte pak e veshtire.
Nese karakteristikat pasive te oksigjenit dhe karbonit do te ishin me te
medha, do te ishte teper e veshtire te ndizej zjarr mbi toke, mbase mund te ishte
edhe e pamundur. Ne nje mjedis ku nuk ndodhet zjarri do te ishte e pamundur
ngrohja e njerezve si edhe zhvilhmi i teknollogjise. Sepse sig dihet teknollogjia
mbeshtetet ne metale dhe metalet mund te zbuten e marrin forme vetem ne tem-
peratura teper te larta.
Kjo gjendje na shfaq edhe njehere qe vetite kimike te oksigjenit dhe karbonit
jane ne format me te pershtatshme per jeten e njeriut. Ne kete kuader Majkell
Denton shkruan:
''Midis elasticitetit qe tregohet per te mos hyre ne reaksion, i atomeve te oksigjenit
dhe karbonit ne temperatura normale, dhe energjise me permasa gjigande qe gliro-
het kur keto hyjne ne reaksion, ekziston nje programim teper i rendesishem per jeten
ne toke. Ky programim kaq interesant i oksigjenit dhe karbonit siguron perfitimin e
nje energjie ne nje menyre te vazhdueshme dhe te kontrolluar te organizmave te
nderlikuara dhe ne te njejten kohe njerezimi te arrije ta perdori ne menyre te kon-
trolluar zjarrin duke perfituar temperaturat e duhura per teknollogjine''.^^
E thene ndryshe, si oksigjeni edhe karboni jane krijuar ne formen me te per-
shtatshme per jeten tone. Vegorite e ketyre dy elementeve na japin mundesine qe
te mund te ndezim zjarr dhe kete zjarr ta perdorim ne menyren me te pershtat-
shme. (^do ane e tokes eshte e mbushur me peme qe permbledhin sasira te kon-
siderueshme karboni dhe qe ne mund t'i perdorim lehtesisht per te ndezur zjarr.
Te gjitha keto tregojne se edhe zjarri me materialet e tjera jane te krijuara ne for-
HARUN JAHJA 151
men me te pershtatshme per jeten humane. Allahu ne Kuran u drejtohet ne kete
menyre njerezve:
"Ai qe prej drurit te gjelber ju beri zjarrin, e ju prej tij ndizni". (Jasin, 80)
Tretshmeria ideale e oksigjenit
Perdorimi i oksigjenit nga trupi yne arrihet si rrjedhoje e vetise se tret-
shmerise se ketij gazi ne uje. Tek marrim fryme oksigjeni qe hyn ne mushkerite
tona tretet menjehere dhe perzihet me gjakun. Proteina e quajtur hemoglobine
pasi i lokalizon keto molekula te tretura oksigjeni, i shperndan neper qeliza. Nga
ana tjeter qelizat ne saje te atij sistemi te vegante enzime qe e prekem me lart, per-
fitojne energji duke perdorur kete oksigjen per te djegur ato komponime organike
qe quhen ATP
Te gjitha organizmat e nderlikuara perfitojne energji ne kete sistem. Por si-
gurisht qe ky sistem te funksionoje eshte i lidhur ngushte me vetine tretese te
oksigjenit. Ne qofte se oksigjeni nuk do te tretej mjaftueshem, ne gjak do te hynin
sasira shume te vogla oksigjeni dhe kjo nuk do te permbushte nevojat e qehzave
per energji. Nese oksigjeni do te ishte me i tretshem, perqindja e oksigjenit ne gjak
do te rritej tej mase dhe do te shfaqej "helmimi i oksidimit''.
Interesante eshte se perqindja e tretshmerise midis gazeve ndryshon 1 mi-
hon here. Pra, midis gazit me te tretshem dhe atij me pak te tretshem ekziston nje
diference tretshmerie prej 1 mihon here. Pothuajse asnje gaz nuk zoteron vlera
tretshmerie te njejta me tjetrin. Psh, dioksidi i karbonit ka nje tretshmeri 20 here
me te madhe ne krahasim me oksigjenin. Brenda ketyre vlerave kaq te ndryshme
tretshmerie oksigjeni zoteron pikerisht ato vlera me te pershtatshme per jeten
tone.
(^fare do te ndodhte nese tretshmeria e oksigjenit do te ishte pak me e vogel
apo e madhe?
Le te shohim filhmisht mundesine e pare. Nese oksigjeni ne uje (dhe rrje-
dhimisht ne gjak) do te tretej disi me pak, ne gjak do te perzihej me pak oksigjen
dhe qehzat nuk do te merrnin sasine e duhur te oksigjenit. Ne nje situate te tille
do te ishte shume e veshtire jetesa e qenieve te gjalla me nje metabohzem te larte
si njeriu. Ne kete gjendje le te marrim sa te duam fryme, per shkak se oksigjeni qe
thithim nuk arrin mjaftueshem neper qeliza, do te mbesnim balle per balle me
rrezikun e mbytjes.
Nese tretshmeria e oksigjenit do te ishte me e madhe do te shfaqej "helmi-
152 KRIJIMI I UNIVERSIT
mi prej oksidimit'', te cilin e permendem me lart. Faktikisht oksigjeni eshte nje gaz
shume i rrezikshem dhe ne kushte mbi kufinjte normale zoteron efekte vdek-
jeprurese per gjallesat. Me rritjen e perqindjes se oksigjenit ne gjak, ky oksigjen
duke hyre ne reaksion me ujin shfaqen produkte anesore teper reaktive dhe
shkaterruese. Ne trup jane sistemet teper te nderlikuar te enzimave qe eleminojne
kete efekt te oksigjenit. For nese perqindja e oksigjenit do te rritej keto sisteme do
te ishin te padobishem dhe sa here qe te merrnim fryme duke e helmuar pak nga
pak trupin tone ne nje kohe te shkurter do te shkonim drejt vdekjes. Kimisti Irvajn
Fridovig mbi kete geshtje thote:
Te gjitha organizmat qe kryejne frymemarrje kane rene ne nje kurth teper interesant.
Oksigjeni, i cili favorizon jeten e tyre ne te njejten kohe ka veti helmuese (toksike)
per to dhe vetem ne saje te disa mekanizmave te veganta e teper dehkate mbrojtese
arrin te shmange kete rrezik.^^
Ja pra, ajo qe na mbron prej rrezikut te kurthit ne fjale, pra, prej helmimit
nga oksigjeni dhe te mbytjes prej mungeses se tij eshte krijimi dhe percaktimi i
perqindjes se tretshmerise se oksigjenit dhe sistemi i nderhkuar i enzimave ne
trup, pikerisht ashtu sig nevojitet. E thene ndryshe, Allahu ka krijuar me nje per-
shtatje te persosur, si ajrin qe ne marrim fryme po ashtu edhe ato sisteme qe si-
gurojne perdorimin e tij.
Elementet e tjera
Fadyshim qe elementet e projektuara posagerisht per jeten nuk jane te
kufizuar vetem me karbonin dhe oksigjenin. Edhe elemente si hidrogjeni apo azoti
qe perbejne perseri nje pjese te madhe te trupit te qenieve te gjalla, zoterojne vegori
te caktuara qe mundesojne jeten organike. Faktikisht te gjithe elementeve te
tabeles periodike ne kete apo nje tjeter menyre u jane dhene detyra te veganta
favorizuese per jeten.
Ne tabelen periodike qe nga hidrogjeni deri tek uraniumi, gjenden 92 ele-
mente. (Elementet pas uraniumit nuk gjenden te lire ne natyre por prodhohen ne
kushte laboratorike dhe nuk jane te qendrueshem.) 25 prej ketyre 92 elementeve,
jane drejtperdrejte te domosdoshem per jeten. 11 prej tyre jane elemente baze qe
perbejne perafersisht 99.9 % te organizmave te gjalla. Keto jane: hidrogjeni, kar-
boni, oksigjeni, azoti, sodiumi, magnezi, fosfori, sulfuri, klori, potasiumi dhe
kalciumi. 14 elementet e tjere gjenden ne sasira teper te pakta neper organizmat e
gjalla por qe marrin persiper funksione te rendesishme, keto jane: vanadiumi.
HARUN JAHJA 153
kromi, mangani, hekuri, kobalti, nikeli, bakri, zinku, molibdeni, bori, silikoni, sele-
niumi, neoni dhe jodi. Perveg tyre edhe arseniku, kallai dhe tungsten! marrin pjese
ne perberjen e disa organizmave dhe kryejne nje mori funksionesh te pazgjidhura
plotesisht. Tre elemente bromi, stronciumi dhe bariumi dihet qe marrin pjese ne
organizma te ndryshme por akoma nuk eshte zbuluar funksioni i tyre.'^^
Ky spekter kaq i gjere perfshin atome te grupeve te ndryshem te tabeles
periodike. (Ne tabele ndodhen grupe qe i ndajne atomet sipas vetive te tyre.) Ne
kete gjendje shohim se atome qe bejne pjese ne grupe te ndryshme ne nje fare
menyre qe te gjithe perdoren per te mbeshtetur jeten. J. J. R. Frausto da Silva dhe
R. J. R Uilhams ne hbrin e tyre me titull "The Biological Chemisrty of the Elements
(Kimia Biologjike e ElementeveY' shkruajne se:
''Elementet biologjike, duken sikur jane zgjedhur pikerisht nga gdo grup dhe nen-
grup i tabeles periodike dhe gdo veti kimike e tyre, brenda kushteve te vendosura
nga mjedisi, tregojne se ndodhen ne kontakt te vazhdueshem me funksionet
jetike".'^''
Elementet radioaktive qe zene vend ne fund te tabeles periodike edhe pse
ne menyre indirekte, perseri sherbejne per jeten njerezore. Ashtu sig tregohet me
imtesi ne librin "Nature's Destiny (Fati i Natyres)" te Majkell Dentonit, elementet
radioaktive si uraniumi, kane luajtur nje rol te rendesishem ne formimin e struk-
tures gjeologjike te tokes. Ka lidhje te ngushta gjithashtu me izolimin e nxehtesise
radioaktive ne berthame te tokes duke penguar perhapjen e saj. Ne saje te kesaj
nxehtesie ne berthame te tokes ka rezerva hekuri te lengshem duke mbrojtur ne
kete menyre edhe fushen magnetike te tokes. Ato gaze inerte dhe metale te rralla
tokesore te tabeles periodike, te cilat duken sikur nuk luajne asnje rol per jeten,
jane shkalle te rendesishme per zgjatimin e procesit te prodhimit te atomeve deri
tek uraniumi.^""
Shkurtimisht te gjithe elementet qe njohim, te cilat ndodhen ne univers ne
nje menyre apo tjeter jane ne sherbim te jetes njerezore. Asnjeri prej tyre nuk eshte
kot dhe i paqellimte. Kjo nuk eshte asgje tjeter vegse nje demostrim i qarte i kri-
jimit te universit nga Zoti posagerisht per njeriun.
Perfundim
Te gjithe ato veti fizike apo kimike te universit qe shqyrtuam, arritem ne nje
perfundim se jane pikerisht sig duhet per te mundesuar ekzistencen e jetes. Sado
qe t'i shumojme studimet tona, ky kriter i pergjithshem nuk ndryshon. Ne gdo
154 KRIJIMI I UNIVERSIT
pjese te universit ekziston nje qellim dhe drejt ketij qellimi nje pershtatje, projek-
tim dhe ekuiliber i persosur.
Sigurisht qe kjo situate eshte nje prove e ekzistences se nje Krijuesi te vetem
Suprem qe e ka krijuar universin me kete qellim. Ne gdo veti te lendes qe ana-
lizuam, pame fuqine, inteligjencen dhe dijen e pafund te Zotit qe e ka krijuar mate-
rien nga mosekzistenca. (^do gje perulet perpara vullnetit te Tij dhe rrjedhimisht
gjithgka eshte brenda nje harmonie te persosur.
Shkenca e shekullit te 20-te, e cila ka arritur ne keto perfundime, eshte argu-
mentuese e fakteve, te cilat i jane deklaruar njerezve ne Kuran. Allahu ne Kuran u
drejtohet njerezve ne kete menyre mbi qdo detaj te universit qe nuk eshte gje tjeter
vegse demostrim i persosmerise se krijimit te Tij:
'1 madheruar eshte Ai qe ne doren e fuqise se Tij eshte i tere sundimi dhe Ai ka
fuqi mbi ^do send. Ai eshte qe krijoi vdekjen dhe jeten, per t'ju sprovuar se cili
prej jush eshte me vepermire. Ai eshte ngadhnjyesi, mekatfalesi. Ai eshte qe
krijoi shtate qiej pale mbi pale. Ne krijimin e Meshiruesit nuk mund te shohesh
ndonje kontrast (te mete), prandaj, drejto shikimin (perreth) se a sheh ndonje
^arje (boshllek)? Pastaj, here pas here drejto shikimin, e shikimi do te kthehet te
ti i perulur dhe i molisur". (Mulk, 1-4)
^H^BABy "'r^^^^^^^^^^^K. di. nd ^B^^^^^^E-i
^^H^^^^^K . ^A _ p -^
J
E i f;.?- '^ IplliJJ
. ^T^fc^SJP '*t ■'
-^ ' \j^
^fe-^. \
' ^v,
k.:
- ■
*
•v. ^.'^
l^^^H^^HppmiP^
j^y-l,:f-^^L- *
.^^K
jm.
r^
* Ji- ■■■. m -'.-■■.■"• ■ '
■ "5
1 , . '^ . i 1
r . : ■
i ■
: ■ . ■■ .V ^:
^^bJ^MMJi^^^^^lir >.'
^:^^\
*■ '^^
i -"^ ■ .. ^
d^Bs '
■ . . •■ -:**
IHr' '
^
1' ^ftl
fa ' _ i_ "" "'
^l^^^^H^^^K^
jdO^^^^^^^^HP nrV.
hH^^HHH^BE^^
vjy
BBBBg^^T^
ji?
'M'.
tk[a.m
^Sgim,±immi^
+
I.J-
(i*C-?{C--t')
[ '--,'. J
^ (
s^-o)
"l-*-* l.?"?^''
Jl-T
4^-^
»-± '- *'J'
ilSti
'-^J+ft^^^^y
m
\iri
!--.,-- V I
=i9i
f L J
irf(- ^-
t*\
LV:Ufi-i4^^'£[iflitriu
l"^-dMi^
» dF==ptr.fV^«?r-«(r./Mr"-f-dn=
Perfundimi
Thirrje per
Arsyetim
Idea se e gjithe kjo strukture e tanishme e universit eshte
fryt i rastesise, eshte nje ide krejtesisht e pmendur. Me
nocionin "te pmendur" nuk nenkuptoj qeUimin zhargon te
fjales por e perdor plotesisht me kuptimin teknik
psikologjik. Faktikisht nje ide e ketij Uoji perngjan me mo-
delin e ideve skizofrenike.
Karl Stern, psikiater i Universitetit te Montrealit '°'
158 KRIJIMI I UNIVERSIT
Ne hyrje te ketij libri folem rreth konceptit te Parimit Human (Anthropic
Principle), i cili pranohet gjeresisht nga bota e shkences. Ashtu sig e cile-
suam edhe me pare, Parimi Human do te thote se universi nuk eshte nje
lemsh materiesh te rastesishme dhe te paqellimta por ne te kundert eshte i pro-
jektuar ne nje menyre teper delikate sipas nje qellimi sherbyes per jeten njerezore.
Qe nga fillimi i librit e deri ketu pame argumente te ndryshme te ketij fakti.
Beme analiza te hollesishme mbi strukturen e universit qe nga shperthimi i Big
Bengut deri ne ekuilibret fizike te atomeve, nga raportet e kater forcave themelore
ne procesin alkimik te yjeve, nga sistemi misterioz i hapesires ne projektimin e sis-
temit Diellor. Zbuluam se atmosfera, struktura e brendshme apo permasat e pla-
netit Toke jane pikerisht ashtu sig duhet te jene. U beme deshmitare se drita e ar-
dhur nga Dielh, uji qe pijme apo atomet qe formojne trupin tone ose qe formojne
ajrin qe gdo sekonde e thithim ne mushkeri, jane jashtezakonisht te pershtatshem
per jeten tone.
Shkurtimisht gdo studim i bere rreth universit na shfaq nje projektim te
mahnitshem te tij qe kultivon jeten njerezore. Te ngrihesh e te refuzosh kete pro-
jektim, ashtu sig e cilesoi edhe psikiatri Karl Stern ne shprehjen e tij, do te thote te
dalesh jashte kufijve te logjikes.
Eshte e qarte se g'nenkuptohet me kete projektim. Sigurisht qe nje projektim
i fshehur ne gdo detaj te universit eshte njekohesisht prove e ekzistences se nje
Krijuesi qe gdo detaj te universit e zoteron me nje force dhe inteligjence te pafund.
Po ky Krijues eshte ai qe shfaqi teorine e Big Bengut dhe krijoi universin nga
mosekzistenca.
Ky perfundim i arritur nga shkenca eshte nje fakt qe e mesojme nga Kurani
qe 14 shekuj me pare. Allahu ka krijuar universin nga mosekzistenca dhe e ka sis-
temuar:
''Vertet, Zoti juaj, Allahu eshte Ai qe krijoi qiejt dhe token brenda gjashte ditesh,
pastaj qendroi mbi Arshin, Ai e mbulon diten me nate qe me te shpejte e kerkon
ate (mbulimin e drites se dites), edhe dielli, edhe hena e edhe yjet i jane nen-
shtruar sundimit te Tij../'. (Araf, 54)
Interesant eshte fakti se argument et e ketij realiteti te nxjerra ne pah nga
shkenca, disa shkencetare i ka shqetesuar tej mase dhe vazhdon t'i shqetesoje
akoma. Keta shkencetare jane persona, te cilet shkencen e quajne te barazvlefshme
me ideologjine materialiste. Ata besojne se shkenca kurre nuk mund te perputhet
me fene dhe se te qenit shkencor eshte kuptimplote me te qenin ateist. Ata jane
HARUN JAHJA 159
rritur ne frymen se universi dhe jeta jane formuar fale rastesise pa asnje projektim.
Per kete arsye, perballe realitetit kaq te qarte mbi krijimin, eshte i natyrshem refu-
zimi dhe konfuzioni i tyre.
Per te pare me mire kete gjendje ku kane rene materialistet, le t'i hedhim nje
sy shkurtimisht origjines se jetes.
Origjina e Jetes
Origjina e jetes, pra, pyetja se si u formuan qeniet e para te gjalla ne toke,
eshte dilema me e madhe e materiahzmit qe prej 150 vjetesh. Sepse edhe qehza, te
cilen e pranojme si organizmin me te thjeshte, zoteron nje kompleks kaq te nder-
hkuar saqe nuk mund te krahasohet me asnje teknologji te dores njerezore.
Llogaritjet e probabihtetit kane provuar se jo qehza, por madje as proteinat, te cilat
jane baza me themelore e qehzes, nuk mund te shfaqen rastesisht. Kjo sigurisht qe
eshte prove e krijimit.
Nga kjo teme, te cilen ne shqyrtimet e
kaluara e kemi shtjehuar me shume imtesi, le te Probabiliteti i daljes ne pah
marrim disa shembuj. rastesisht i 2000 llojeve te
Ne faqet e meparshme te librit kemi shp- ndryshme te proteinave qe
jeguar se nuk eshte e mundur qe ekuilibret ne ndodhen ne nje bakterie te
univers te formohen si fryt i rastesise. Ndersa thjeshte eshte 1 ne 10 .
tani do te shpjegojme se as organizmat me te ^^ "*®"" gjenden perafer-
thjeshta nuk mund te formohen rastesisht. Nje ^'^^'^ 2°°"°°° "°i® P''°-
nga punimet ku mund te zbatohet kjo teme teinash. Per te perkufizuar
.. 1 . • 11 ... ........ r • • 1 • • • ju nje probabilitet te tille fjala
eshte llogantja qe ka bere profeson i kimise dhe
specialisti i ADN-se ne universitetin e Nju
Jorkut, Robert Shapiro. Ky i fundit qe eshte
evolucionist darvinist, llogariti probabilitetin e
daljes ne pah te rastesishem te 2000 llojeve te
ndryshme te proteinave qe ndodhen ne nje bakterie te thjeshte. Shifra qe shtiu ne
dore ishte nje probabilitet 1 ne iq^^'^^^.^"^ (Ky numer formohet me vendosjen e 40
mije zerove pas numrit 1 dhe eshte nje numer qe nuk ka te barazvlefshem ne
univers.)
Sigurisht qe eshte e qarte se g'kuptim ka ky numer: Materializmi, i cili
mundohet te komentoje jeten me rastesine dhe Darvinizmi jane te pavlefshem.
Mbi llogaritjet e Shapiros, profesor i Astronomise dhe Matematikes se Aplikuar ne
"e pamundur" eshte e
pafuqishme.
1 60 KRIJIMI I UNI VERSIT
Universitetin e Kardifit, Chandra Uikramasinge, shprehet keshtu:
''Ky numer (io^°°°°) eshte i mjaftueshem per te groposur darvinizmin dhe te gjithe
teorine e evolucionit. Ne kete apo ne nje tjeter planet, asnjehere nuk ka patur nje jete
primitive dhe meqe zanafilla e jetes nuk mund te realizohet rastesisht, duhet te jete
fryt i nje inteligjence te vullnetshme''.^°^
Per te njejten teme astronomi i njohur Ser Fred Hoil ben kete koment:
'Taktikisht eshte aq e qarte qe jeta eshte e shfaqur prej nje ekzistence inteUgjente
saqe habitem perse ky fakt nuk eshte perqafuar gjeresisht nga njerezit. Shkaku i
mospranimit nuk eshte shkencor por psikologjik''.^°^
Si Hoil ashtu edhe Uikramasinge jane persona qe gjate karrieres se tyre
shkencore paten pervetesuar materializmin si ideologji baze. Por ky realitet i
shfaqur para tyre, eshte krijimi i jetes dhe ato e miratuan digka te tille. Sot ne boten
e shkences shume me teper biologe dhe biokimiste e kane braktisur plotesisht per-
rrallen rreth zanafilles se jetes me rastesi.
Ata, te cilet tregohen te meshirshem ndaj darvinizmit dhe qe akoma
mbeshtesin idene se jeta eshte fryt i rastesise, nuk jane gje tjeter vegse te hutuar
nga ky realitet. Biokimisti i njohur Mikael Behe tek thote se "koncepti i projektim-
it te jetes prej nje inteligjence te eperme per ne te cilet jemi mesuar ta perceptojme
jeten si rezultat i ligjeve te thjeshta te natyres, ka krijuar nje efekt shokues'',^"^ i cili
eshte nje shok qe i ka tronditur njerezit per te konceptuar ekzistencen e Allahut,
Zotit qe i ka krijuar.
Kjo dileme eshte e pashmangshme per ato njerez, te cilet zoterojne nje besim
materialist. Sepse keta njerez jane duke refuzuar realitetin edhe pse digka te tille e
shohin fare qarte. Kete gjendje ne te cilen kane rene keta njerez me nje besim mate-
rialist, Allahu ne Kuran e shpjegon keshtu:
"Per qiellin plot rruge. Ju gjendeni ne nje thenie kontradiktore, Nga ai (besimi)
zmbrapset ai qe ishte zmbrapsur. Mallkuar qof shin genjeshtaret! Ata, te cilet jane
te harruar ne injorance (ne verberi, ne padituri)". (Dharijat, 7-11)
Ne kete aspekt ajo qe na takon neve eshte qe fi bejme thirrje per te arsye-
tuar te gjithe atyre njerezve qe kane dale jashte logjikes, te indoktrinuar nga filo-
zofia materialiste. Nje thirrje per te pranuar, duke lene menjane gdo paragjykim qe
projektimi i jashtezakonshem ne organizma dhe univers eshte nje prove e qarte e
krijimit te Allahut.
"S'ka dyshim se krijimi i qiejve dhe tokes
eshte me i madh se krijimi I njerezve por
shumica e njerezve nuk e dijne".
(Gafir, 57)
f
*
1 62 KRIJIMI I UNI VERSIT
Faktikisht, ai qe e ben nje apel te tille eshte Allahu. Zoti, qe u ka dhene
forme dhe ka krijuar nga mosekzistenca si token dhe qiejt, u ben nje thirrje per
arsyetim njerezve, te cilet i ka krijuar:
"Vertet Zoti juaj eshte Allahu, i cili krijoi qiejt e token brenda gjashte ditesh e
pastaj qendroi mbi Arshin; Ai rregullon gjendjen. Ndermjetesues nuk do te kete
vetem po qe se lejon Ai. Ky, madheria e Tij eshte Allahu, Zoti juaj, pra, adhuro-
jeni Ate! A nuk merrni mesim"? (Junus, 3)
Ne nje ajet tjeter u drejtohet keshtu njerezve:
"Atehere pra, a eshte Ai qe krijon njesoj sikurse ai qe nuk krijon? A nuk po men-
doni"? (Nahl, 17)
Shkenca moderne ne fakt e ka provuar te verteten mbi krijimin. Tani ka ar-
dhur radha qe bota e shkences ta perqafoje kete realitet dhe te nxjerre mesime prej
tij. Te gjithe ato, te cilet vite me radhe kane mohuar apo i jane shmangur ekzis-
tences se Zotit dhe qe predikimet e tyre i bejne gjoja ne emer te shkences, duhet te
shohin se jane brenda nje mashtrimi te thelle dhe te heqin dore nga kjo rruge.
Nga ana tjeter ky realitet qe shkenca zbuloi, per ata qe mendojne "une si-
gurisht qe besoj ne ekzistencen e Zotit dhe se universi eshte i krijuar prej Tij'' nxi-
rret nje tjeter mesim. Mbase keta persona kete besim te tyre e kane vetem siper-
faqesor dhe nuk i kane mbeshtetur bindjet e tyre ne argumente te maftueshme. Per
kete arsye kete besim te tyren nuk e perfeksionojne deri ne graden e duhur. Keta
njerez pershkruhen ne kete menyre nga Allahu ne Kuran:
"Thuaj: "E kujt eshte toka dhe gdo gje qe ka ne te, nese jeni qe e dini?" Ata do te
thone: "E Allahut". Atehere thuaju: "Perse pra, nuk mendoni?" Thuaj: "Kush
eshte Zoti i shtate qiejve dhe Zot i Arshit te madh?" Ata do te thone: "Allahu!"
Thuaju: "E pse nuk frikesoheni, pra?" Thuaj: "Ne doren e kujt eshte i tere
pushteti i gdo sendi, dhe Ai eshte qe mbron (ke te doje), e qe prej Atij nuk mund
te kete te mbrojtur; nese jeni qe e dini?" Ata do te thone: "Ne dore te Allahut!"
Thuaj: "E si mashtroheni pra?" (Muminun, 84-89)
Njerezit pasi te arrijne te dallojne ekzistencen e Allahut dhe se gjithgka eshte
e krijuar prej Tij, vetem me nje ndikim "magjie'' mund te qendrojne indiferent
kundrejt tyre. Ai qe ka krijuar ne menyre te padyshimte posagerisht per ne boten
dhe universin e me pas na krijoi neve, eshte Allahu dhe njeriu duhet ta pranoje
kete si te verteten me te madhe te jetes. Allahu eshte Zoti i qiejve dhe i tokes dhe
HARUN JAHJA 163
gjithgkaje qe ndodhet mes tyre. Per kete arsye edhe njeriu duhet ta pranoje
Allahun si Zotin e tij dhe f i perulet Atij me falenderim. Kete fakt Allahu e
deklaron si me poshte:
"Ai eshte Zoti i qiejve dhe i tokes dhe ^ka ka ne mes tyre, pra. Ate adhuroje, e ne
adhurim ndaj Tij behu i qendrueshem. A di per Te ndonje qe i ngjason (ne
emer)"! (Merjem, 65)
S h t o j c e
Rrezimi i
Evolucionit
Pyetja eshte kjo: A mund te me thoni nje gje te vetme ne
Udhje me evolucionin, nje gje me te vertete reale? Kete
pyetje ua drejtova te gjithe ekipit te gjeologjise ne
muzeun e Historise se Natyres dhe pergjigja qe mora
ishte nje qetesi e plote... Me pas kuptova faktin se te
gjithe jeten time e kalova nen masintrimin se evolucioni
isinte nje e vertete e qarteJ"'^
KoUn Paterson, ish/palentolog i Muzeut Historia e
Natyres, Angli dhe autori i Ubrit Evolution (Evolucioni)
166
KRIJIMI I UNIVERSIT
Gjate gjithe librit vazhdimisht kemi analizuar natyren inorganike, pra,
trupat qiellore, driten, atomet, elementet etj. Perfundimi qe nxorrem nga
keto studime eshte se universi nuk mund te jete kurre nje fryt i rastesise.
Ne te kundert, gdo detaj i universit eshte shenje e qarte e nje krijimi te eperm.
Materializmi, i cili mundohet te refuzoje te verteten e ketij krijimi ne univers nuk
eshte asgje tjeter vegse nje mashtrim jashteshkencor.
Pavleftesia ne kete menyre e materiahzmit i le pa baza te gjitha ato teori qe
mbeshteten ne kete filozofi. Ne krye te tyre vjen darvinizmi, dmth, teoria e evolu-
cionit. Kjo teori, e cila pretendon formimin e rastesishem te materies organike dhe
inorganike, me argumentimin shkencor te krijimit te universit prej Allahut, eshte
shembull plotesisht. Kete gje astrofizikanti amerikan Hjuxh Ros e shpreh si me
poshte:
"Ateizmi, darvinizmi dhe te gjithe "-izvcvdX" e Hndura si zgjatime te ketyre filozofive
qe nga shekulH i 18-te e deri ne shekuhin e 20-te i paten mbeshtetur supozimet e tyre
te gabuara ne pretendimin se universi ekziston qe nga pafundesia. Unikahteti i Big
Bengut na ballafaqoi me nje Qehim, i cili zuri vend (mbizoteroi) pas universit dhe
ky Qelhm u be burimi i gdo gjeje duke perf shire edhe jeten''.^°^
Allahu eshte krijuesi dhe Ai qe e ka sistemuar universin deri ne detajet me
te hollesishme. Atehere nuk eshte aspak e mundur qe te jete e drejte teoria e evolu-
cionit, e cila mbron tezen se jeta eshte fryt i rastesise dhe nuk eshte e krijuar nga
Zoti.
Faktikisht tek shqyrtojme teorine e evolu-
cionit shohim se kjo teori refuzohet nga zbulimet
shkencore. Projektimi ne organizma eshte me i
nderlikuar dhe me godites se projektimi i botes
inorganike qe studiuam gjate gjithe librit. Psh,
mund te analizojme imtesisht se ne gfare ekuili-
bresh delikate jane sistemuar atomet ne boten
inorganike, ndersa keta atome ne boten organike
mund t'i vezhgojme se si kane arritur te krijojne
relacione mes njeri-tjetrit me nje projektim kaq te
nderlikuar si dhe mekanizmat e jashtezakonshme
strukturale te proteinave, enzimave dhe qelizave.
Qarls Darvini
HARUN JAHJA 167
Ja pra, ky projektim i jashtzakonshem ne qeniet e gjalla ne fund te shekullit
te 20-te e ka bere te pavlefshem darvinizmin.
Kete teme le ta vazhdojme ta shtjellojme me imtesisht ne disa punime tona
te tjera. Per shkak te rendesise e pame me vend te bejme nje permbledhje.
Rrezimi shkencor i Darvinizmit
Teoria e evolucionit edhe pse eshte nje doktrine, e cila shtrihet qysh nga
Greket e Vjeter, ne shekullin e 19-te u perqafua gjeresisht. Progresi me i rende-
sishem qe e futi teorine ne aktualitetin e botes se shkences eshte botimi ne vitin
1859 i librit Origjina e Llojeve. Ne kete liber Darvini del kundra se vertetes se
speciet e gjalla te ndryshme ne toke jane te krijuara veq e veq nga ana e Allahut.
Sipas Darvinit te gjitha gjallesat vijne nga nje stergjysh i perbashket dhe jane dife-
rencuar ne ndryshime te vogla brenda kushteve dhe kohe te percaktuar. Teoria e
Darvinit nuk mbeshtetet ne asnje zbulim shkencor objektiv: Ashtu sig rrefehet
edhe ne kapitullin me titull "Veshtiresite e teorise'' ne te njejtin liber, teoria linte
hapesira te medha perballe pyetjeve shume te rendesishme.
Darvini shpresonte qe veshtiresite qe i dilnin perpara teorise me zhvillimin
e shkences do te kaperceheshin dhe zbulimet e reja shkencore do ta forconin edhe
me teper, gje te cilen e deklaronte shpesh ne liber. Por shkenca perparonte plote-
sisht ne te kundert te shpresave te Darvinit, te gjitha hipotezat themelore te teorise
i la nje nga nje te pambeshtetura.
Disfata e darvinizmit perballe shkences mund te analizohet ne tre tituj baze:
1) Teoria nuk shpjegon kurre se si ka filluar fillimisht jeta ne toke.
2) Teoria, e cila na parashtron "mekanizmat e evoluimif' nuk mbeshtetet ne
asnje zbulim shkencor qe te tregoje realisht ndikimin e tyre evolucionar.
3) Regjistrimet e fosileve na shfaqin nje tabllo te kundert me hetimet e
teorise se evolucionit.
Le te shtjellojme ne linja kryesore keto tre tituj baze.
Shkalla e pare e pakapercyeshme: Origjina e jetes
Teoria e evolucionit pretendonte se te gjitha speciet rrjedhin nga nje qelize
e vetme e gjalle e shfaqur ne nje bote primitive perafersisht para 3.8 miliard
vjetesh. Pyetjet qe nuk mund te shpjegoje teoria jane se si eshte e mundur qe nje
168
KRIJIMI I UNIVERSIT
qelize e vetme te ndertoje me miliona specie te gjalla te komplikuara dhe nese me
te vertete te kete ndodhur digka e tille, perse keto shenja (gjurme) nuk gjenden te
regjistruara ne zbulimet e fosileve. For para se gjithash duhet te ndaloje ne
shkallen e pare qe pretendohet prej procesit te evoluimit. Si u shfaq ajo "qelize e
pare" per te cilen flitet?
Teoria e evolucionit, ngaqe e refuzon krijimin dhe nuk pranon asnje
nderhyrje te mbinatyrshme, supozon se ajo qelize e pare eshte shfaqur brenda disa
ligjeve te natyres ashtu spontanisht ne menyre aksidentale pa asnje projektim,
plan apo sistem. Dmth, sipas teorise lendet inorganike si rrjedhim i rastesise
duhen te kene nxjerre ne drite nje qelize te gjalle. For kjo eshte nje hipoteze, e cila
bie ndesh me ligjet me themelore biologjike qe njihen.
"Jeta rrjedh nga jeta''
Darvini ne librin e tij nuk ka folur fare mbi origjinen e jetes sepse koncepti
primitiv ne periudhen e tij supozonte qe gjallesat zoterojne nje konstrukt shume
elementar. Sipas teorise me titull "gjeneracioni spontan" qe besohej qe ne Mesjete,
besojne se lendet inorganike duke u bashkuar mund te formojne nje qenie te gja-
lle. Ne kete periudhe ekzistonte shume i perhapur mendimi se buburrecat formo-
hen nga tepricat e ushqimeve dhe minjte nga gruri. Fer te demostruar digka te tille
jane bere eksperimente te guditshme. Nje lecke e ndotur dhe me pak grure te ven-
dosur mbi te ne nje cep dhe
ne cepin tjeter dijetari duke
pritur qe pas nje fare kohe te
formoheshin minj.
Mendohej se te zenit e
mishit krimba ishte nje argu-
ment qe jeta rridhte prej
lendeve inorganike. For me
vone do te kuptohej se ato
krimba mbi mishin nuk for-
moheshin aksidentalisht por
Lui Paster me eksperimentet qe
kreu e beri te pavlefshem pre-
tendimin mbi "formimin e jetes
nga materiet inorganike", baze
kjo e teorise se evolucionit.
HARUN JAHJA 169
nga larvat qe nuk shihen me sy te cilat silleshin dhe liheshin nga mizat.
Ne periudhen qe Darvini ka shkruajtur librin "Origjina e Llojeve'', besimi
se bakteriet formoheshin nga lende inorganike ne boten e shkences se asaj kohe,
shihej si nje pranim i perhapur gjeresisht.
For vetem pas 5 vjetesh pas botimit te librit te Darvinit, biologu i shquar
francez Lui Paster e zhduku plotesisht kete besim, i cili formon bazat e evoluimit.
Ne perfundimin qe nxori pas shume studimeve dhe ekperimenteve te gjata qe
beri, i perkufizoi keshtu: 'Tretendimet se lendet inorganike mund te formojne jete
tani e tutje u varrosen plotesisht ne histori''.^"^
Mbrojtesit e teorise se evolucionit, kembengulen per nje kohe te gjate per-
balle zbuhmeve te Pasterit. Shkenca qe perparonte duke nxjerre ne drite ndertimin
me nje perberje komplekse te qehzes se gjalle, e qartesoi edhe me teper pavleftes-
ine e pretendimeve mbi veteformimin e jetes spontanisht.
Perpjekjet pa perfundim te shekullit te 20-te
Evolucionisti i pare, i ciH ne shekulhn e 20-te mori ne dore geshtjen mbi
origjinen e jetes ishte biologu i njohur rus Aleksander Oparin. Oparini me nje sere
tezazh te hedhura nga vete ai, ne vitet 1930 u mundua te demostronte qe qeliza e
gjalle mund te formohej spontanisht. Por keto punime do te dilnin te pasuk-
sesshme dhe Oparin do te detyrohej te bente kete rrefim: "Origjina e qelizes fatke-
qesisht perben piken me te erret, e cila permbledh te gjithe teorine e evolu-
cionir;"'
Evolucionistet qe ndoqen rrugen e Oparinit u
munduan te benin eksperimente per te gjetur nje zgjidhje
mbi origjinen e jetes. Me i njohuri nga eksperimentet u
organizua ne vitin 1953 nga kimisti amerikan Stenli
Miller. Miller, gazet, te cilat pretendoheshin se ekzistonin
ne atmosferen e botes primitive duke i grupuar se
bashku ne nje eksperiment dhe ketij komponimi duke i
shtuar energji, formoi disa molekula organike
(aminoacide) qe perdoren ne konstruktin e proteinave.
Perpjekjet e Aleksander Ky eksperiment, i cili ne ato vite paraqitej si nje
Oparinit per t'i dhene f^^e e rendesishme ne emer te evolucionit, nuk u be i vlef-
nje shpjegim origjines
se jetes perfunduar me shem dhe atmosfera e perdorur ne eksperiment do te dilte
nje des tim (b o ) te ^^ shesh ne vitet pasardhese qe ishte shume ndryshe nga
170
KRIJIMI I UNIVERSIT
kushtet reale te botes."" Pas nje kohe te gjate
qetesie Milleri pranoi se atmosfera e perdorur
nga ai nuk ishte aspak reale."^
Te gjitha perpjekjet evolucionare qe u
ndermoren gjate shekullit te 20-te, per te shpje-
guar problemin e origjines se jetes, u perfundu-
an pa sukses. Xhefri Bada gjeokimisti i njohur
nga Instituti Skrips, San Diego, ne nje artikull te
botuar ne vitin 1998 ne revisten evolucioniste
"Earth'', kete te vertete e pohon keshtu:
''Sot, duke e lene pas shekullin e 20-te, akoma
jemi balle per balle me problemin me te madh
te pazgjidhur qe kemi qe kur kemi hyre ne
kete shekull: Si filloi jeta ne toke''?"^
EariK
*. -j^pNw
Me ne fund u pranua edhe nga
burimet evolucioniste qe
origjina e jetes eshte akoma
nje dileme e madlie per teo-
rine e evolucionit.
Ndertimi i nderlikuar i jetes
Shkaku kryesor qe geshtja mbi origjinen e jetes e teorise se evolucionit ka
hyre ne nje dileme te title, eshte konstrukti i pabesueshem i perbere i atyre gjalle-
save qe supozoheshin me ndertim elementar. Qeliza e gjalle eshte akoma me e per-
bere se te gjitha ato produkte teknologjike qe njeriu arrin te beje. Edhe nese per-
dorim laboratorin me te perparuar te botes, duke grupuar komponime inorganike
nuk mund te arrihet te perfitohet nje qelize e gjalle.
Kushtet qe duhen te krijohen per shfaqjen e qelizes jane aq te shumta sa
kurre nuk mund te shpjegohen me spontanitet. Molekula e ADN-se, e cila merr
pjese ne berthamen e qelizes dhe fsheh informacionet gjenetike, eshte nje banke
informacionesh e pabesueshme. Informacionin qe perfshin ADN-ja e njeriut nese
do ta hidhnim ne leter, llogaritet se do te nevojitej te krijohej nje biblioteke me 900
volume me nga 500 faqe. Probabiliteti per proteinat qe jane perberesit baze te
qelizes, si sinteze e spontanitetit per nje proteine mesatarisht 500 aminoacidesh
eshte 1 ne 10'^^^ Ne matematike probabilitetet me te vogla se lO^^paraprakisht
quhen "te pamundur".
Padyshim nese eshte e pamundur dalja ne shesh e jetes aksidentalisht do te
na duhet te besojme se jeta eshte "e krijuar" ne nje forme te mbinatyrshme. Synimi
kryesor i ketij realiteti eshte qe te anulloje haptazi gdo vlere te teorise se evolu-
cionit, e cila mohon krijimin. Profesori i Astronomise dhe Matematikes se
Njeri nga faktet qe e ben te pavlefshem teorine e
evolucionit eshte struktura teper e nderlikuar e gjalle-
save. Molekula e ADN-se qe merr pjese ne berthamen
e qelizave te gjalla eshte shembull i kesaj. ADN eshte
nje banke informacioni ku zene vend te gjitha shifrat e
vegorive fizike perkatese te nje gjallese. Nese do te
hidhnim ne nje flete ADN-ne e njeriut, llogaritet se do
te formohej nje enciklopedi me afersisht 900 volume.
Sigurisht qe nje informacion i tille i jashtezakonshem,
ne menyre te prere e ben te pavlefshem konceptin e
rastesise.
Aplikuar ne Universitetin e Kardifit, Chandra
Uikramasinge, si nje shkencetar, i cili per gjate 10
vjeteve besonte se jeta s'eshte e krijuar, e shpjegon
ne kete menyre kete te vertete me te cilen u per-
ball si perfundim i zbulimeve te shkences:
''Gjate gjithe studimeve te mia si nje shkencetar,
kam qendruar statik me nje larje truri shume
zoteruese dhe kembengulese qe shkenca kurre nuk do te pajtohet me nocionin e kri-
jimit te vetedijshem. Kete koncept duhej qe ta mohonim me vrull... For tani, perba-
lle shpjegimit gje qe na detyron besimin ne Zot, nuk mund te gjej asnje argument
per ta hedhur poshte... Ne jemi mesuar te arsyetojme me nje mentalitet te hapur dhe
tani pergjigjja e vetme e logjikshme qe mund te sillet mbi ekzistencen e jetes ne toke
eshte ne konkluzionin se ajo eshte e krijuar dhe nuk ekzistojne komponente te raste-
sishem''."^
Mekanizmat imagjinare te evolucionit
Pika e dyte e madhe qe e ben teorine e Darvinit te pavlefshme eshte shpje-
gimi i "mekanizmave te evoluimit'', te cilat na parashtrohen si dy koncepte qe nuk
zoterojne asnje force evoluese.
Darvini hipotezen e shfaqur te evolucionit e mbeshteti te gjithen ne
mekanizmin e "seleksionit natyror''. Rendesia qe i jepte ketij mekanizmi mund te
kuptohej fare lehte edhe nga titulli i librit "Origjina e Llojeve, me rrugen e selek-
sionimit natyror../'
Seleksion natyror do te thote perzgjedhje e natyres. Kjo mbeshtetej ne
logjiken se, te perfshire nga lufta per mbijetese, ne natyre do te mbesin ne jete
vetem ato gjallesa, te cilat i pershtaten me se miri kushteve natyrore dhe fizike.
Psh, ne nje kope sorkadhesh qe kercenohet prej kafsheve te ndryshme grabitqare,
do te mbesin ne jete vetem ato sorkadhe qe vrapojne me teper. Keshtu qe kopeja e
1 72 KRIJIMI I UNI VERSIT
sorkadheve do te perbehej nga individe (pjesetare) te forte dhe te shpejte.
Sigurisht qe ky mekanizem nuk mund te nderhyje ne evoluimin e sorkadheve e t'i
ktheje ato ne kafshe te tjera psh, ne kuaj.
Per kete qellim mekanizmi i seleksionit natyror nuk zoteron asnje force
evoluese. Edhe Darvini ishte ne dijeni te ketij realiteti dhe ne hbrin e tij "Origjina
e Llojeve'' u detyrua te thonte se po nuk u formuan ndryshime te dobishme e te
shendosha, seleksioni natyror s'ben dot asgje."^
Ndikimi i Lamarkut
Si mund te formohen keto ndryshime te dobishme? Darvini brenda kon-
ceptit te periudhes qe ka jetuar ne ate shkence primitive, kesaj pyetjeje u mundua
t'i pergjigjej duke iu mbeshtetur Lamarkut. Sipas Lamarkut, biologut francez, i cih
ka jetuar para Darvinit, gjallesat ia percjeUin brezit pasardhes te gjitha ndryshimet
fizike, te cilat i kane kaluar gjate jetes se tyre. Si perfundim i ketyre cilesive, te cilat
akumulohen brez pas brezi, dahn ne pah specie te reja. Psh, sipas Lamarkut gji-
rafat kane evoluar nga sorkadhet ne perpjekje per te arritur gjethet e pemeve te
larta, nga brezi ne brez kane pesuar nje zgjatim te qafes.
Edhe Darvini ka dhene shembuj te ngjashem ne hbrin e tij ku pretendon se
disa arinj per te gjetur ushqim ne thellesi te detit jane shnderruar ne balena."^
Por me zbuhmet e Mendeht dhe me zhvilhmin se tepermi te hgjeve te
trashegimise, te cilat u saktesuan nga shkenca e gjenetikes ne shekulhn e 20-te, u
shemb plotesisht legjenda e percjelljes te karakteristikave te fituara ne brezat
pasardhes. Keshtu qe seleksioni natyror mbeti "i vetem'' dhe i gjithi pa nje
mekanizem efektiv.
Mutacionet dhe Neo-darvinizmi
Ne kete gjendje Darvinistet ne fund te vitit 1930 per te gjetur nje zgjidhje,
hodhen ne shesh 'Teorine Sintetike Moderne'', apo sig njihet me emrin me te
perhapur Neo-darvinizmi. Neo-darvinizmi prane seleksionit natyror si "shkak i
ndryshimeve te dobishme'' perdori mutacionet, dmth, prishjet gjenetike te gjalle-
save prej ndikimeve te jashtme si radiacioni apo prej gabimeve gjate kopjimit.
Modeli, i cili edhe sot e ruan vleftesine ne emer te evolucionit eshte Neo-
darvinizmi. Teoria hipotezon se te gjitha ato miliona specie qe gjenden ne natyre
ashtu edhe veshet, syte, mushkerite, duart dhe organet e tjera te komplikuara e te
panumerta, formohen si konkluzion i mutacioneve, pra, ne nje periudhe te
HARUN JAHJA
173
Evolucionistet qe prej fillimit
te ketij shekulli duke krijuar
mutacione te ndryshme neper
insekte, u munduan per te
arritur ne shembullin e muta-
cionit te dobishem. Por per-
fundimi i vetem i arritur nga
rezultatet e perpjekjeve dhje-
tra-vjegare ishte vetem insekte
te semura, te gjymtuara dhe te
mangeta. Prane kemi koken e
nje insekti normal dlie ne te
djathte te tij nje insekt qe ka
pesuar mutacion.
mbeshtetur ne shformime gjenetike. Por ekziston nje realitet shkencor shume i
qarte qe e le teorine pa rrugedalje: Mutacionet nuk mund te zhvillojne gjallesat,
perkundrazi ne gdo kohe i kane dhene vetem deme atyre.
Arsyeja eshte shume e thjeshte: ADN-ja zoteron nje sistem shume te nder-
Hkuar. (^do ndikim spontan i formuar mbi kete molekule, mund te shkaktoje
vetem deme. Gjenetisti amerikan B. G. Ranganathan e shpjegon keshtu:
''Mutacionet jane te vogla, spontane dhe te demshme. Shfaqen shume rralle dhe
ne probabihtetin me pozitiv jane te pandikueshem. Keto 3 cilesi tregojne se muta-
cionet nuk mund te sjeUin zhvihime evolucioniste. Nje ndryshim spontan qe
mund te shfaqet ne nje organizem te pervetesuar me se miri ose do te shkaktoje
efekt steril ose te demshem (shkaterrues). Nje ndryshim i rastesishem qe mund te
ndodhe ne nje ore dore nuk do ta zhvilloje ate. Me shume mundesi do ta shkater-
roje ose po t'i afrohemi pozitivisht rastit, ky ndikim do te jete i pademshem. Nje
termet nuk e zhvillon nje qytet por vetem e shemb ate''."*'
Deri ne ditet e sotme nuk eshte vezhguar asnje rast i ndonje mutacioni te
dobishem. Kuptohet qe mutacionet, qe teoria e evolucionit i tregon si "mekaniz-
ma evoluese'' jane raste gjenetike qe i lene te gjymtuara dhe i shkaterrojne gjalle-
sat. (Ndikimi me i shpeshte i mutacionit te njerezit jane kanceret.) Sigurisht qe
nje mekanizem shkaterrues nuk mund te kete efekte evoluese, keshtu qe edhe
seleksioni natyror, ashtu sig pohon edhe Darvini, "i vetem s'mund te beje asgje''.
Ky realitet na qon te besojme se ne natyre nuk ekziston asnje mekanizem
evolues, dhe ashtu sig nuk ekziston asnje mekanizem i tille dhe ai perfytyrim
imagjinar qe e quajne evolucion nuk eshte perjetuar ne asnje periudhe.
Teoria e evolucionit mbron tezen se speciet e gjalla kane evoluar nga njeri-tjetri ngadale
dhe me ndryshime te vogela. Faktikisht regjistrat e fosileve e pergenjeshterojne haptazikete
pretendim. Psh. ne epoken Kembriane e cila filloi 530 milion vjet me pare, jane shfaqur me
dhjetra specie te gjalla te ndryshme nga njera-tjetra njekohesisht. Gjallesat te cilat i
perkasin kesaj apoke te pershkruara ne tabllon e mesiperme zoterojne nje strukture teper te
komplikuar. Ky fakt, i cili ne gjuhen gjeologjike emerohet si "Shperthimi Kembrianik",
eshte nje argument i qarte i krijimit.
HARUNJAHJA 175
Regjistrat e Fosileve:
S'ka ndonje shenje nga format kalimtare (nderklasore)
Regjistrat e fosileve jane treguesi me i qarte se skenari qe pretendohet nga
teoria evolucionit nuk eshte perjetuar kurre.
Sipas teorise, te gjitha gjallesat jane evoluar nga njera-tjetra. Nje specie, e
cila ekzistonte me pare me kalimin e kohes do te kthehej ne nje ure kalimi per
formimin e nje specieje tjeter dhe ne kete menyre evoluimi, kane dalur ne drite te
gjitha speciet e tjera. Sipas teorise, ky transformim perfshin nje kohe te gjate prej
qindra, miliona vjetesh dhe ka perparuar shkalle-shkalle.
Brenda ketij intervah te gjate transformimi qe supozohet, duhet te jene for-
muar dhe jetuar "specie kahmtare''.
Psh, ne te kaluaren duhet te kete ekzistuar nje qenie gjysem peshk - gjysem
zvarranik qe edhe pse mbart akoma karakteristikat e peshkut ne nje ane ka perfi-
tuar vegori zvarranike. Ose perkrah cilesive zvarranike duhen te kene dalur edhe
disa zogj-zvarranike qe kane ndihmuar ne evoluimin e ketyre specieve. E meqe
kjo eshte nje periudhe transformimi duhet te jete nje qenie me mangesira, te gjym-
tuara dhe me nje sere defektesh. Evolucionistet keto qenie teorike qe besojne te
kene jetuar ne te kaluaren i quajne "forma ndermjetese-kalimtare".
Nese me te vertete ne te kaluaren qenie te tilla do te kene jetuar, llojet
(larmia) dhe numri i tyre do te ishin me miliona madje me miliarda. Keshtu qe
absolutisht mbetjet e ketyre qenieve te guditshme do te haseshin neper regjistrat e
fosileve. Darvini ne librin e tij kete e shpjegon keshtu:
''Nese teoria ime eshte e vertete, me siguri qe duhet te kene jetuar llojet e panumer-
ta ndermjetese-kalimtare qe lidhin llojet me njera-tjetren... Dhe argumentet per to,
qe me te vertete te kene ekzistuar mund te faktohen vetem nga regjistrat e fosileve
te gjetura''."^
Shpresat e shembura te Darvinit
Nga mesi i shekullit te 19-te e deri me sot edhe pse jane bere shume kerkime
intensive fosilesh, kurre nuk jane rastisur keto forma ndermjetese dhe kalimtare.
Te gjitha zbulimet qe shtihen ne dore nga germimet dhe kerkimet e bera, ne te
kundert te pritjeve te evolucionisteve, tregojne se ne toke qeniet jane shfaqur spon-
tanisht te persosura dhe pa mangesira.
Paleontologu (shkencetar fosilesh) i njohur anglez Derek W. Ager, edhe pse
ishte nje evolucionist, iu desh te rrefehej ne kete forme mbi kete realitet:
176
KRIJIMI I UNIVERSIT
'Troblemi yne eshte ky: Tek analizojme me detaje regjistrat e fosileve qofte ne
nivelin klasor apo te llojeve, hasim vazhdimisht po me te njejten te vertete: Shohim
grupe qe nuk jane te zhvilluara me evoluim te pjesshem por jane te formuara (kri-
juara) ne nje gast ne siperfaqe te tokes''.^^^
Te gjitha qeniet e gjalla pa patur asnje forme kalimtare me njera-tjetren
neper regjistra fosilesh, kane dale ne pah ne nje gast te vetem ne forme te perso-
sur. Keto jane krejtesisht e kunderta gka pretendonte Darvini. Njekohesisht ky
eshte nje argument i forte qe tregon se keto qenie te gjalla jane te krijuara.
Shpjegimi i vetem per ekzistencen e nje qenieje te gjalle, e cila nuk ka evoluar nga
nje stergjysh i saj por e dale ne pah papritur e persosur, eshte se ajo qenie eshte e
krijuar. Ky realitet pohohet edhe nga ana e biologut te njohur evolucionist Dugllas
Futujama:
Krijimi dhe evolucioni jane dy shpjegimet e vetme qe mund te behen rreth origjines
se qenie ve te gjalla. Qeniet ose jane shfaqur ne toke plotesisht te persosura dhe pa
mangesira ose ka ndodhur ndryshe. E nese nuk ka ndodhur keshtu ne saje te nje
periudhe transformimi duhet te kete dale ne drite duke evoluar nga ato specie, te
cilat ekzistonin me pare (gje qe nuk po mundim ta vertetojme). Por nese jane shfaqur
perfekte e te persosura, atehere duhet te jene te krijuara nga ana e nje mendjeje qe
zoteron force te pafund''."''
Faktikisht fosilet tregojne se njerezit jane shfaqur ne toke ne nje menyre te
persosur dhe pa mangesira. Pra, ne te kundert me g'prentendonte Darvini, "origji-
na e llojeve'' eshte krijim e jo evoluim.
Regjistrat e fosileve
jane nje pengese e
madhe per teorine e
evolucionit. Sepse
me te dhenat qe na
shfaqin tregojne se
midis specieve te
gjalla nuk ka asnje
forme kalimtare dhe
se jane shfaqur indi-
vidualisht dhe spon-
tanisht. Ky fakt eshte
prove se te gjitha
speciet jane te kri-
juara veg e ve9.
HARUNJAHJA 177
Perralla e evolimit te Njeriut
Tema, e cila sillet me teper ne aktualitet nga ana e atyre qe mbeshtesin teor-
ine e evolucionit eshte origjina e njeriut. Darvinizmi pretendon se njeriu i sotem
ka evoluar nga disa krijesa te ngjashme me majmunet. Gjate ketij procesi evolues,
i cili mendohet te kete filluar 4-5 milion vjet me pare, thuhet se ekzistonin disa
"forma kalimtare'' midis njeriut modern dhe stergjysheve te tij. Sipas ketij skenari
krejtesisht te fantazuar, "kategorite'' baze jane kater:
1- Australopiteket
2- Homo habilis
3- Homo erektus
4- Homo sapiens
Evolucionistet e quajne te ashtuquajturin stergjyshin e pare te njeriut dhe
majmuneve Australopitek, qe do te thote "majmuni i jugut''. Keto nuk jane gje
tjeter vegse nje specie e vjeter majmunesh te disa llojeve te zhdukura. Punimet
teper te gjera te anatomisteve te njohur si ne Angli ashtu edhe ne Amerike, te Lord
Solly Zukerman dhe Prof, (^arl Oksnard mbi shembujt e Australopitekeve do te
nxirrnin se kjo ishte vetem nje race e konsumuar majmunesh dhe qe nuk kishin
asnje lidhje me njeriun.^^"
Fazen tjeter te evolucionit te njeriut evolucionistet do ta klasifikonin si
"homo'', pra njeri. Sipas pretendimit ato gjallesa qe marrin pjese ne serine homo
jane me te zhvilluar se Ausralopiteket. Evolucionistet duke i vendosur keto fosile
te gjallesave te ndryshme formuan tabelen e nje evoluimi imagjinar. Kjo tabele
eshte imagjinare sepse me te vertete kurre nuk eshte vertetuar nje lidhje evoluese
midis ketyre klasave. Ernst Mayr, nje nga mbeshtetesit me te rendesishem te
teorise se evolucionit te shekullit te 20-te pranon se "me te vertete ka humbur zin-
xhiri qe zgjatet per te Homo sapiens". ^^^
Duke futur ne zinxhirin e lidhjes formen "Austrolopitek>Homo habilis>
Homo erektus> Homo sapiens", evolucionistet nenkuptojne se secila prej ketyre
specieve eshte paraardhese e njera-tjetres. Zbulimet e fundit te paleo-
antropologeve kane treguar se Austrolopiteku, Homo habilis dhe Homo erektus
kane ekzistuar ne pjese te ndryshme te botes ne te njejten periudhe.^^^ Per me teper,
nje segment i caktuar njerezish i klasifikuar si Homo erektus ka ekzistuar deri ne
kohet moderne. Homo sapiens, Neandertali dhe Homo sapiens sapiens (njeriu
modern) kane bashkejetuar ne te njejten zone.^^^ Kjo situate tregon qarte pavlefsh-
merine e thenies se ata jane paraardhesit e njeri-tjetrit.
Maska te improvizuara
(falico) prej
Evolucionisteve r
Iflft
'IP,
>N.
V
Nuk ekziston asnje mbetje fosile qe te mbeshtese per-
rallen e evoluimit te njeriut. Ne te kundert, regjistrat e
fosileve tregojne se ne mes njerezve dhe majmuneve
ekziston nje kufi i pakapercyeshem. Perpara ketij fakti
evolucionistet i lidhen shpresat pas disa vizatimeve
dhe maketeve te fantazuar. Mbetjeve te fosileve u
hidhnin (mvishnin) maskat qe deshironin dhe formonin
fytyra imagjinare gjysem-majmun e gjysem-njeri.
Stefan Xhei Guld, nje nga paleontologet e Universitetit Harvard edhe pse
personalisht ishte nje evolucionist, kete qorrsokak ku ka hyre teoria darviniste e
shpjegon keshtu:
''(Jdo te ndodhte me pemen tone racore nese ne nje menyre paralele me njera-tjetren
ekzistojne tre vija te ndryshme hominidesh (humanesh)? Eshte e qarte se keto nuk
rrjedhin nga njeri-tjetri. Aq me teper qe kur i krahasojme keto njeri me tjetrin nuk
verejme asnje rryme per nje zhvillim evolucionar''.^^"^
Shkurtimisht, skenari i evoluimit te njeriut, i cili mundohet te mbahet ne
kembe me ane te nje propogande boshe me ane te medias apo me ane te disa viza-
timeve te gjallesave imagjinare gjysem njeri-gjysem majmun qe zene vend neper
librat e shkolles, s' eshte gje tjeter vegse nje tregim qe nuk ka baza shkencore.
Shkencetari i mirenjohur dhe i nderuar i Anghse, Lord Solh Zukerman, i cih
per vite me radhe ka bere studime te imta mbi kete geshtje sidomos mbi fosilet e
Australopitekut ka bere punime gjate 15 vjeteve dhe, edhe pse eshte nje evolu-
cionist ka arritur ne perfundimin se nuk ekziston ndonje peme racore qe zgjatet
nga majmuni te njeriu.
HARUNJAHJA 179
Zukerman ka here edhe nje "shkalle shkencore'', ai ka bere disa vleresime
mbi deget e shkences dhe i klasifikon ato si shkencore apo jashteshkencore. Sipas
kesaj tablloje te tij deget e shkences, te cilat mund te quhen me "shkencore'' - te
cilat mbeshteten ne te dhena konkrete - jane fizika dhe kimia. Me pas keto ndiqen
nga biologjia dhe shkencat sociale. Nga ana tjeter ajo pjese, e cila mund te quhet si
jashteshkencore, sipas Zukerman, jane telepatia, shqisa e gjashte, koncepti "per-
ceptim pertej ndjesise" si dhe "evolucioni i njeriut''. Kete gje e shpjegon si me
poshte:
''Duke dalur jashte trajektores te se vertetes objektive, e duke kaluar ne keto fusha,
te cilat i konceptojme si shkenca biologjike - pra, perceptimet pertej ndjesise dhe
komentimi i historise se fosileve te njeriut -, shohim se per ate qe i beson teorise se
evolucionit qdo gje eshte e mundur. Aq sa eshte e mundur qe ne te njejten kohe te
mbrojne dy gjykime kontradiktore me njera-tjetren''.^^^
Ja pra, perralla e evolucionit te njeriut rrjedh nga komentimi me
paragjykime i disa fosileve te gjetura nga disa njerez qe i besojne verberisht
teorise se evolucionit.
Nje besim materialist
Ajo gfare kemi analizuar deri ketu tregon se teoria e evolucionit eshte nje
hipoteze, e cila bie ndesh me zbulimet e qarta te shkences. Pretendimi i teorise ne
lidhje me origjinen e jetes eshte ne kundershtim me fjalen e fundit te shkences.
Mekanizmat evoluese qe parashtron nuk permbajne asnje efekt evolucionar dhe
po ashtu edhe fosilet tregojne se format e evolucionit jane nje koncept qe bie ndesh
me zbulimet dhe qe na duhet ta hedhim poshte, ashtu si gjate gjithe historise
shume mendime si nje kozmos me qender token jane nxjerre jashte aktualitetit te
shkences.
Per fat te keq teoria evolucionit po mbahet ne aktualitet me shume kem-
bengulje, aq sa disa njerez kritikimin e teorise mundohen ta shembellejne si "sulm
ndaj shkences". E pse ndodh kjo?...
Shkaku i kesaj tablloje eshte se per disa ambiente, teoria e evolucionit per-
ben nje besim dogmatik qe kurre s'mund te braktiset nga to. Keto rrethe jane te
lidhura ngushte e qorrazi me filozofine materialiste te Darvinit dhe kete e
perkrahin vetem se kjo ideologji i jep nje shpjegim materialist natyres, te cilen e
pranojne edhe haptazi.
180 KRIJIMI I UNIVERSIT
Richard Levontin, nje gjenetist i njohur nga Universiteti i Harvardit si nje
evolucionist i mirefillte e shpjegon keshtu qe "fillimisht eshte materialist e me pas
shkencetar'':
''Ne kemi nje besim ne materializem, nje besim ''a priori'' (te pranuar me pare, te
supozuar te vertete). Ajo qe ne na detyron fi sjellim botes nje shpjegim materialist
nuk jane metodat e shkences apo kushtet e saj. Perkundrazi, per shkak te lidhjes
sone "di priori'' me materializmin spekulohen koncepte dhe metoda kerkimi qe na
detyrojne nje shpjegim materialist per boten. Arsyeja qe materializmi eshte abso-
lutist i vertete (per ne) nuk mund te lejoje te hyje ne skene nje shpjegim hyjnor".^^^
Keto fjale tregojne haptazi qe (teoria e evolucionit) eshte nje dogme e he-
dhur nga Darvini per hir te lidhjes ngushte me filozofine materialiste. Per kete
arsye besohet se jeta eshte krijuar nga materia (lenda) inorganike e pavullnetshme.
Me miliona qenie te gjalla te ndryshme si zogjte, peshqit, gjirafat, luanet, insektet,
pemet, lulet, balenat dhe njerezit, me ndikimet e veta brenda lendes, dmth, me
shiun qe bie, me rrufete, pranojne qe formohen brenda lendes inorganike. Ne te
vertete kjo eshte nje teze ne kundershtim me logjiken si dhe me shkencen por
darvinistet mbrojtjen e kesaj teze, e vazhdojne per te "mos lejuar hyrjen ne skene
te nje shpjegimi hyjnor''.
(^dokush qe origjinen e jetes nuk e sheh me nje paragjykim materialist (por
me vete arsyen e tij), do te veshtroje kete te vertete te qarte: Te gjitha qeniet jane
veper e nje krijuesi qe zoteron mendje, dije dhe fuqi te eperme. Ky Krijues, i cili
krijoi nga mosekzistenca te gjithe universin, i dha forme dhe krijoi gjallesat, eshte
Allahu.
(Engjejt) Thane: ''Ti je pa te meta, ne nuk
kemi dije tjeter perveg ate qe Ti na mesove.
Vertete, Ti je i gjithedijshemi, i urtiV
(Bekara 32)
W
182
KRIJIMI I UNIVERSIT
S h e n i m e
10.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Arthur Koestler, Janus: A Summing Up, New York:
Vintage Books, 1978, f. 250.
Andrei Linde, "The Self-Reproducing Inflationary
Universe", Scientific American, veil. 271, 1994, f. 48.
George Politzer, Principes Fondamentaux de Philo-
sophie. Editions Sociales, Paris 1954, f. 84.
S. Jaki, Cosmos and Creator, Regnery Gateway, Chi-
cago, 1980, f. 54.
Stephen Hawking, Evreni Kucaklayan Karinca, Al-
kim Pubhshing, 1993, f. 62-63.
Henry Margenau, Roy Abraham Vargesse. Cosmos,
Bios, Theos. La Salle IL: Open Court Publishing,
1992, f. 241.
Hugh Ross, The Creator and the Cosmos: How Gre-
atest Scientific Discoveries of The Century Reveal
God, Colorado: NavPress, revised edition, 1995, f.
76.
William Lane Craig, Cosmos and Creator, Origins &
Design, Spring 1996, veil. 17, f. 19.
William Lane Craig, Cosmos and Creator, Origins &
Design, Spring 1996, veil. 17, f. 19.
William Lane Craig, Cosmos and Creator, Origins &
Design, Spring 1996, veil. 17, f. 20.
Christopher Isham, "Space, Time and Quantum Cos-
mology", faqe te prezantuara ne konferencen "God,
Time and Modern Physics", Mars 1990, Origins &
Design, Spring 1996, veil. 17, f. 27 .
R. Brout, Ph. Spindel, "Black Holes Dispute", Nature,
veil 337, 1989, f. 216.
Herbert Dingle, Science at the Crossroads, London:
Martin Brian & O'Keefe, 1972, f. 31-32.
Stephen Hawking, A Brief History of Time, New
York: Bantam Books, 1988, f. 46.
John Maddox, "Down with the Big Beng", Nature,
veil. 340, 1989, f. 378.
H. P. Lipson, "A Physicist Looks at Evolution",
Physics Bulletin, veil. 138, 1980, f. 138.
Paul Davies, Superforce: The Search for a Grand
Unified Theory of Nature, 1984, f. 184.
Ered Hoyle, The Intelligent Universe, London, 1984,
f. 184-185.
Paul Davies, Superforce: The Search for a Grand
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Unified Theory of Nature, 1984, f. 184.
Bilim ve Teknik (Science and Technics) 201, f. 16.
Stephen Hawking, A Brief History Of Time, Bantam
Press, London: 1988, f. 121-125.
Paul Davies. God and the New Physics. New York:
Simon & Schuster, 1983, f. 189.
Michael Denton, Nature's Destiny: How the Laws of
Biology Reveal Purpose in the Universe, The New
York: The Eree Press, 1998, f. 12-13.
Paul Davies. The Accidental Universe, Cambridge:
Cambridge University Press, 1982, Foreword.
Hugh Ross, The Creator and the Cosmos, f. 122-123.
Roger Penrose, The Emperor's New Mind, 1989;
Michael Denton, Nature's Destiny, The New York:
The Eree Press, 1998, f. 9.
George Greenstein, The Symbiotic Universe, f. 27.
Hugh Ross, Design and the Anthropic Principle, Re-
asons To Beheve, CA, 1988.
Hugh Ross, The Creator and the Cosmos, f. 123.
Paul Davies, The Cosmic Blueprint, London: Pengu-
in Books, 1987, f. 203.
31. Paul Davies, Superforce, New York: Simon and
Schuster, 1984, f. 235-236.
32. George Greenstein, The Symbiotic Universe, f. 38.
33. Grolier Multimedia Encyclopedia, 1995
34. Grolier Multimedia Encyclopedia, 1995
35. Renozanca e pershkruar ketu ndodh si me poshte:
Kur dy berthamat e atomeve bashkohen, berthama e
re e formuar permban totalin e energjise potenciale
dhe kinetike e te dy berthamave qe e krijuan ate. Kjo
berthame e re perpiqet qe te arrije nje nivel te lejues-
hem energjie per nje atom te zakonte. Sidoqofte kjo
behet e mundur vetem kur kjo berthame merr nje
energji qe korrespondon pikerisht me kete nivel
energjie. Nese kjo nuk i korrespondon kesaj vlere
berthama prishet menjehere. Qe berthama e re te je-
te e qendrueshme duhet qe energjia e akumuluar ne
trupin e saj te jete e barabarte me nivelin natyral te
ener-gjise se kerkuar. Kur ky barazim realizohet, ate-
here ndodh rezonanca. Sidoqofte kjo rezonance nuk
ka mundesi shume te medha per t'u realizuar.
36. George Greenstein, The Symbiotic Universe, f . 43-44.
HARUN JAHJA
183
37. Paul Davies. The Final Three Minutes, New York:
BasicBooks, 1994, f. 49-50. (Cituar nga Hoyle)
38. Fred Hoyle, "The Universe: Past and Present Reflec-
tions", Engineering and Science, Nentor 1981, f. 8-
12.
39. Fred Hoyle, Religion and the Scientists, London:
SCM, 1959; M. A. Corey, The Natural History of Cre-
ation, Maryland: University Press of America, 1995,
f. 341.
40. George Greenstein, The Symbiotic Universe, f. 100.
41. George Greenstein, The Symbiotic Universe, f. 100.
42. George Greenstein, The Symbiotic Universe, f. 64-
65.
43. W. Press, "A Place for Teleology?", Nature, veil. 320,
1986, f. 315.
44. Guy Murchie, The Seven Mysteries of Life, Boston:
The Houghton Mifflin Company, 1978, f. 598.
45. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 11.
46. George Greenstein, The Symbiotic Universe, f. 21.
47. Jeremy Rifkin, Entropy: A New World View, New
York, Viking Press, 1980, f. 6.
48. Max Planck, Maj 1937, cituar ne A. Barth, The Cre-
ation (1968), f. 144.
49. Paul Davies, The Accidental Universe, (1982) Camb-
ridge: Cambridge University Press. Preface
50. Albert Einstein, Letters to Maurice Solo vine, 1956, f.
114-115.
51. Michael A. Corey, God and the New Cosmology:
The Anthropic Design Argument, Maryland: Row-
man & Littlefield Pubhshers, Inc., 1993, f. 259.
52. G. W. Wetherill, "How Special is Jupiter?", Nature,
veil. 373, 1995, f. 470.
53. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 262.
54. F Press, R. Siever, Earth, New York: W. H. Freeman,
1986, f. 2.
55. Shih. Harun Yahya, Gjunjezimi i Evolucionit: Rrezi-
mi Shkencor i Darvinizmit dhe Sfondi i tij Ideolog-
jik, Stamboll, 1998.
56. Michael Denton, Nature's Destiny, p. 106.
57. F Press, R. Siever, Earth, New York: W. H. Freeman,
1986, f. 4.
58. F Press, R. Siever, Earth, New York: W. H. Freeman,
1986, f. 4.
59. F Press, R. Siever, Earth, New York: W. H. Freeman,
1986, f. 4.
60. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 121.
61. James J. Lovelock, Gaia, Oxford: Oxford University
Press, 1987, f. 71.
62. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 127.
63. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 128.
64. Hugh Ross, The Fingerprint of God: Recent Scienti-
fic Discoveries Reval the Unmistakable Identity of
the Creator, Oranga, California, Promise Publishing,
1991, f. 129-132.
65. Ian M. Campbell, Energy and the Atmosphere, Lon-
don: Wiley, 1977, f.1-2.
66. Ian M. Campbell, Energy and the Atmosphere, f. 1-
2.
67. George Wald, "Life and Light", Scientific American,
1959, veil. 201, f.92-108.
68. The near infrared range occupies the rays which ex-
tends from 0.70 micron, where visible light ends, to
1.50 micron.
69. This narrow range occupies the ultraviolet rays bet-
ween 0.29 micron and 0.32 micron.
70. George Greenstein, The Symbiotic Universe, p 96.
71. George Greenstein, The Symbiotic Universe, f.96-
97.
72. Keto zinxhire reaksionesh qe ndodhin ne sy ne fakt
jane me te nderlikuara. Drita qe arrin ne sy kalon
neper thjerrezen dhe drejtohet drejt pjeses se pasme
te refines se syrit. Sapo drita kontakton ne retine aty
thithet nga nje molekule e quajtur "11-cis-retinal".
Ndryshimi qe peson forma e kesaj molekule dety-
ron nje ndryshim edhe ne formen e proteines se qu-
ajtur rhodopsine, e cila eshte e lidhur ngushte me te.
Deformimi i proteines sjell ndryshim ne funksionin
e saj. Ate tani e quajme metarhodopsine II, e cila me
pas ngjitet me nje tjeter proteine te quajtur trans-
duksine. Perpara se te lidhej me metarhodopsine II,
transduksina ka qene lidhur me GDP, e cila bie men-
jehere duke formuar GTP Pra, dy proteina dhe nje
molekule kimike lidhen duke formuar GTP-trans-
duksine-metarhodopsine II, e cila me pas lidhet me
nje proteine tjeter te quajtur phosphodiesterase qe
"keput" molekulen cGMP Kjo e fundit sherben si
rregullatore gjate shkembimit te joneve ne organi-
zem. Kur sasia e cGMP-s ulet, pompat e ra+
mbyllen duke e akumuluar kete jon ne membrane.
Ky ndryshim jonik i transmetohet trurit nepermjet
nervave optike. Dhe si rezultat behet i mundur shi-
kimi. Por ky ishte vetem nje shpjegim siperfaqesor i
procesit te te parit. Ka edhe shume procese te tjera
per te bere te mundur shikimin. Ne kete e shpjegu-
am vetem nga ana biokimike.
73. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 62, 69.
74. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 55.
75. Encyclopaedia Britannica, 1994, 15th ed., volume 18,
f. 203.
76. John Ray, The Wisdom of God Manifested in the
World of Creation, 1701; Michael Denton, Nature's
Destiny, f. 73.
11 . Lawrence Henderson, The Fitness of the Environ-
ment, Boston: Beacon Press, 1958, Foreword.
78. Nxehtesia e fshehte eshte ajo nxehtesi qe ndryshon
temperaturen e ujit por qe kete nxehtesi e siguron
vetem kur uji kalon nga gjendja e ngurte ne te len-
get apo/dhe gjendja e lenget ne te gazte. Tek i japim
nxehtesi per te shkrire akullit, ky i fundit arrin deri
ne 0° C. Me pas nese akoma e rrisim nxehtesine ne
temperaturen e akullit nuk do te shohim rritje por
verejme se ai qendron konstant ne 0°C. Por tani e
tutje ai nuk eshte me akull por eshte shnderruar ne
uje. Edhe perse nuk ndodhin ndryshime ne tempe-
rature, kjo nxehtesi, e cila e ktheu ujin nga gjendja e
ngurte ne te lenget quhet nxehtesia e fshehte.
184
KRIJIMI I UNIVERSIT
79.
81.
82.
83.
85.
87.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
99.
101.
102.
103.
104.
Lawrence Henderson, The Fitness of the Environ-
ment, Boston: Beacon Press, 1958, f. 105.
Michael Denton, Nature's Destiny, f. 32.
Harold J. Morowitz, Cosmic Joy and Local Pain,
New York: Scribner, 1987, f. 152-153.
Michael Denton, Nature's Destiny, f. 33.
Michael Denton, Nature's Destiny, f. 35-36.
"Science Finds God", Newsweek, 27 July 1998.
Robert E. D. Clark, The Universe: Plan or Accident?,
London, Paternoster Press, 1961, f. 98.
Fred Hoyle, Religion and the Scientists, London:
SCM, 1959; M. A. Corey, The Natural History of Cre-
ation, Maryland: University Press of America, 1995,
f. 341.
David Burnie, Life, Eyewitess Science, London: Dor-
ling Kindersley, 1996, f. 8.
Nevil V. Sidgwick, The Chemical Elements and The-
ir Compounds, vol 1. Oxford: Oxford University
Press, 1950, f. 490.
Nevil V. Sidgwick, The Chemical Elements and The-
ir Compounds, vol 1., f. 490.
J. B. S. Haldane, "The Origin of Life", New Biology,
1954, veil. 16, f. 12.
Michael Denton, Nature's Destiny, f. 115-116.
Lawrence Henderson, The Fitness of the Environ-
ment, Boston: Beacon Press, 1958, f. 247-48.
L. L. Ingraham, "Enzymic Activation of Oxygen",
Comprehensive Biochemistry, (ed. M. Florkin, E. H.
Stotz), Amsterdam: Elsevier, veil. 14, f. 424.
Ali Demirsoy, Ligjet Themelore te Jetes: Zoologjia e
Pergjithshme, Vellimi 1, Pjesa 1, Ankara, 1998, f.
578.
Nevil V. Sidgwick, The Chemical Elements and The-
ir Compounds, vol 1. Oxford: Oxford University
Press, 1950, f. 490.
Michael Denton, Nature's Destiny, f. 122-123.
Irwin Fridovich, "Oxygen Radicals, Hydrogen Pero-
xide, and Oxygen Toxicity", Free Radicals in Bi-
ology, (ed. W. A. Pryor), New York: Academic Press,
1976, f. 239-24 0.
J. J. R. Frausto da Silva, R. J. P Wilhams, The Biolo-
gical Chemistry of the Elements, Oxford: Oxford
University Press, f. 3-4.
J. J. R. Frausto da Silva, R. J. P Wilhams, The Biolo-
gical Chemistry of the Elements, f. 5.
100. Michael Denton, Nature's Destiny, f. 79-85.
Jeremy Rifkin, Algeny, New York: The Viking Press,
1983, f. 114.
Robert Shapiro, Origins: A Sceptics Guide to the
Creation of Life on Earth, New York, Summit Books,
1986. f. 127.
Fred Hoyle, Chandra Wickramasinghe, Evolution
from Space, New York, Simon & Schuster, 1984, f.
148.
Fred Hoyle, Chandra Wickramasinghe, Evolution
from Space, f. 130.
105. Michael Behe, Darwin's Black Box: The Biochemical
Challenge to Evolution, New York, The Free Press,
1996, f. 252-253.
106. Colin Patterson, "Evolution and Creationism", Prej
fjalimit ne hapjen e Muzeut Amerikan Historia e
Natyres, New York, 5 Nentor 1981; Henry Morris,
That Their Words May Be Used Againist Them, AR:
Master Books, 1997, f. 128.
107. Hugh Ross, The Fingerprint of God, f. 50.
108. Sidney Fox, Klau Dose, Molecular Evolution and
The Origins of Life, New York: Marcel Dekker, 1977,
f. 2.
109. Alexander Oparin, Origin of Life, (1936) New York:
Dover Pubhcations, 1953 (Reprint), f. 196.
110. "New Evidence on Evolution of Early Atmosphere
and Life", Bulletin of the American Meteorological
Society, Veil. 63, Nentor 1982, f. 1328-1330.
111. Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current
Status of the Prebiotic Synthesis of Small Molekules,
1986, f. 7.
112. Jeffrey Bada, Earth, Shkurt 1998, f. 40.
113. Leslie E. Orgel, "The Origin of Life on Earth", Scien-
tific American, vell.271, Tetor 1994, f. 78.
114. Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile
of the First Edition, Harvard University Press, 1964,
f. 189.
115. Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile
of the First Edition, Harvard University Press, 1964,
f. 184.
116. B. G. Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: The
Banner Of Truth Trust, 1988.
117. Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile
of the First Edition, Harvard University Press, 1964,
f. 179.
118. Derek W. Ager, Proceeding of the British Geological
Association, Veil. 87, 1976, f. 133.
119. Douglas J. Futuyma, Science on Trial, New York:
Pantheon Books, 1983, f. 197.
120. Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New
York: Toplinger Pubhcations, 1970, f 75-94; Charles
E. Oxnard, "The Place of Australopithecines in
Human Evolution: Grounds for Doubt", Nature,
veil. 258, f. 389.
121. J. Rennie, "Darwin's Current Bulldog: Ernst Mayr",
Scientific American, Dhjetor 1992.
122. Alan Walker, Science, vell.207, 1980, f 1103: A. J. Kel-
so, Physical Antropology, 1st ed.. New York: J. B.
Lipincott Co., 1970, f 221; M. D. Leakey, Olduvai
Gorge, veil. 3, Cambridge: Cambridge University
Press, 1971, f. 272.
123. Time, Nentor 1996.
124. S. J. Gould, Natural History, veil. 85, 1976, f. 30.
125. Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New
York: Toplinger Pubhcations, 1970, f. 19.
126. Richard Lewontin, "The Demon-Haunted World",
The New York Review of Books, 9 Janar 1997, f. 28.
LIBRA NGA HARUN jAHjA
GJUNJEZIMI I EVOLUCIONIT,
DISFATA SHKENCORE E DARVINIZMIT DHE E SFONDIT TE TIJ IDE-
OLOGJIK
Fallsifikimi me i madh ne historine e shkences... Shume njerez mendo-
jne se Teoria e Darvinit eshte nje fakt i vertetuar. Por ne kundershtim me
kete mendim, shkenca bashkekohore e ka hedhur poshte teresisht kete
teori. Arsyea e vetme qe kjo teori mbahet gjalle nepermjet nje fushate pra-
pagandistike boterore fshihet ne aspektin ideologjik te saj. Te gjitha teorite
dhe filozofite sekulariste perpiqen te sigurojne nje baze per veten e tyre
duke u bazuar ne teorine e evolucionit. Ky liber shtjellon kolapsin shken-
cor te teorise se evolucionit, duke ndjekur nje menyre te thjeshte e te deta-
juar. Ai analizon fallsifikimet dhe keqinterpretimet qe kane bere evolu-
cionistet per te "provuar" evolucionin. Ne fund ai analizon forcat dhe
motivimet e tyre, qe luftojne per mbajtur gjalle kete teori e per t'i bere
njerezit me gdo kusht ta besojne ate. Kushdo qe deshiron te mesoje rreth
origjines se gjallesave, duke perfshire edhe vete njeriun, duhet te lexoje
kete liber.
FATKEQESITE QE SOLLI DARVINIZMI PER NJEREZIMIN
Fashizmi dhe komunizmi, te cilet shkaktuan kaq shume dhimbje per
njerezimin, konsiderohen si ide krejt te kunderta. Sidoqofte keto dy teori
ushqehen nga i njeti burim, nepermjet sfondit te te cilit ata perpiqen te
terheqin masat e gjera. Ky burim nuk e ka terhequr vemendjen e oponion-
it public dhe ka mbetur gjithmone ne hije. Ky burim eshte filozofia mate-
rialiste bashke pershtatjen e saj te konceptit te natyres, e cila njihet me
emrin DARVINIZEM. Njohja e pavlefshmerise shkencore te kesaj teorie, e
cila ka sherbyer si baze e perligjies se krimeve te shume diktatoreve
gjakatare, ndihmon ne shkaterrimin dhe zhdukjen e kesaj teorie anti-
shkencore.
MREKULLITE E KURANIT
Katermbedhjete shekuj me pare, Allahu zbriti Kuranin per te udhezuar
njerezimin, nepermjet ndjekjes dhe zbatimit te urdhrave dhe porosive qe
permban ky liber i shenjte. Deri Diten e Gjykimit, ky liber do te mbetet
udhezimi i vetem per mbare njerezimin. Stili i paperseritshem dhe urtesia
e pakrahasueshme qe shfaqet ne Kuran jane prova te pakundershtueshme
qe deshmojne per burimin e tij hyjnor. Perveg kesaj, nje numer shume i
madh i mrekullive qe gjenden ne Kuran e perforcojne akoma me teper
kete fakt. Nje prej ketyre mrekullive eshte permendja e nje numri te kon-
siderueshem faktesh shkencore, te cilat jane zbuluar vetem ne saje te
arritjeve teknologjike te shekullit XX. Ne kete liber, perveg mrekullive
shkencore te Kuranit, ju do te gjeni disa profeci mbi te ardhmen si dhe
disa shembuj te ''mrekullise matematikore".